7/27/2019 prikaz Nikica Barić, Ustroj kopnene vojske domombranstva Nezavisne države Hrvatske 1941-1945., Hrvatski instit…

http://slidepdf.com/reader/full/prikaz-nikica-baric-ustroj-kopnene-vojske-domombranstva-nezavisne-drzave 1/3

 

Prikazi ISTORIJA 20. VEKA 2/2004200

prevla{}u. Dosta pa`we je posve}e-no razlozima i organizaciji 7. Waf-fen-SS divizije „Princ Eugen“. Autor-ka pobija posleratne apologetske tvrd-we nekada{wih folksdoj~erskih vo-|a, dokazuju}i nepobitno da su oni(pre svega vo|a nema~ke mawine drSep Janko) u organizaciji ove SS di-vizije bili radikalniji i od svojihnalogodavaca iz Rajha.

[esto poglavqe (243–311) go-vori o najsramnijem delu folksdoj-~erske prevlasti u Banatu: progoni-ma Jevreja i prisvajawu wihove imo-

vine. Autorka prikazuje i maltreti-rawe Cigana, kao i „rasno-politi~-ke“ mere prema folksdoj~erima rasu-tim {irom centralne Srbije. Sedmopoglavqe (313 –382) bavi se borbomnema~kih vlasti protiv pokreta ot-pora, pre svega oli~enog u komuni-stima. U sklopu toga autorka govorio merama odmazde, zatvorima, koncen-tracionim logorima itd.

Osmo poglavqe (383–440) govo-ri o privredi Banata i ulozi folk-sdoj~era u woj, pre i naro~ito tokomDrugog svetskog rata. Zavr{ni deokwige ~ine rezime sa zakqu~kom i

dodatak koji sadr`i spisak skra}eni-ca, mera i jedinica, bibliografiju,spisak izvora, imenski i geografskiregistar.

U celini, ovo je sjajna kwigakoja }e biti nezaobilazna u daqimprou~avawima Banata tokom Drugogsvetskog rata. Autorka je obavila is-tra`ivawe sa poznatom japanskom te-meqito{}u, a kao kona~an proizvodpred ~itaocem se pojavquje slo`enai izdiferencirana slika jednog te-{kog vremena. Pripadnici nema~kemawine, za razliku od jednostranihprikaza u „zavi~ajnoj“ folksdoj~er-

skoj i komunisti~koj istoriografi- ji, pojavquju se onakvi kakvi su i bi-li: kao qudi od krvi i mesa me|u ko- jima je bilo i dobrih i lo{ih. Nisupre}utani ne~asni postupci mnogih(posebno vo|a), ali autorka s pravomukazuje i na manipulaciju kojoj je ce-lokupna „narodna grupa“ bila izlo-`ena od strane (me|usobno ~esto ne-slo`nih) ustanova i pojedinaca iz

Rajha. [teta je {to ovako dobrakwiga nije dobila kratak epilog okraju nema~ke vlasti u Banatu i po-towoj sudbini nema~ke mawine. Tajepilog bi na skladan na~in zaokru-`io ovo izuzetno delo.

Zoran Jawetovi}

Nikica Bari}, USTROJ KOP-NENE VOJSKE DOMOBRANSTVANEZAVISNE DR@AVE HRVAT-SKE 1941–1945, Hrvatski institut

za povijest, Zagreb 2003, 592Ova kwiga koja se pojavila u

 jesen 2003. nastala je na osnovu ma-gistarskog rada na{eg kolege iz Hr-vatske, mr Nikice Bari}a. Re~ je ovoluminoznom radu sa namerom da,zanatski re~eno, iscrpi temu kopne-ne komponente domobranskih snagau Drugom svetskom ratu u Nezavi-snoj Dr`avi Hrvatskoj (NDH). U de-vet poglavqa i sa detaqnim uvodom,u kome je dao istoriografski pre-sek teme, autor znala~ki i detaqnoopisuje nastanak domobranstva, we-

govu organizaciju, nekoliko reorga-nizacija, unutra{wu strukturu, od-nos sa silama Osovine, kao i pozi-cije u okviru dr`ave u kojoj je na-stalo.

Bari}evo delo pojavquje se u~asu kada, ~ini nam se, vi{e nemaznati`eqe ili euforije u Hrvat-skoj oko ovakvih tema kako je to bi-lo po~etkom 90-ih godina, kada se1992. i 1994. pojavila u Zagrebu dvo-tomna kwiga Ivana Ko{uti}a  Hr-vatsko domobranstvo u Drugom svjet-skom ratu. Sli~no je i na srpskojstrani. I`ivqavawe istorijskih fru-

stracija, novi rat i novi istorio-grafski problemi doveli su do togada, osim povremenog preteranog kri-tizerstva, rad mla|e generacije isto-ri~ara na kontroverznim temamabude ipak u ambijentu koji mnogo vi-{e vrednuje ovakva nau~na dostignu-}a. Autor je ponudio opse`no i naizvorima fundirano delo. U uvodu je dao presek dosada{wih radova o

7/27/2019 prikaz Nikica Barić, Ustroj kopnene vojske domombranstva Nezavisne države Hrvatske 1941-1945., Hrvatski instit…

http://slidepdf.com/reader/full/prikaz-nikica-baric-ustroj-kopnene-vojske-domombranstva-nezavisne-drzave 2/3

 

Prikazi 201

ovoj temi i o{tro ocenio neke odwih, po~ev od dosta glorifikovanogKo{uti}a, koga je precizno i temeq-no analizirao. ^ini nam se da se odsada Ko{uti} mo`e uspe{no ~itatisamo uz konsultaciju Bari}evog dela.Za mnoge mo`da neo~ekivano, Bari}isti~e da je propartizanski istra`i-va~ Mladen Coli} dao najtemeqnijiprikaz domobranstva NDH.

Sa stanovi{ta iskustva rata1991. i pravqewa mnogih istorijskihparalela, vrlo je zanimqiv opis stva-rawa domobranstva i stepena wegove

transformacije od propale jugoslo-venske vojske. Uo~avamo neizbe`nesli~nosti sa prethodnom vojskom: od{lemova i uniformi do organizacij-skog izgleda, ali i forsirawe dis-tance i uvo|ewe noviteta u duhu novedr`ave. Autor gotovo filigranskirazmatra organizaciju domobranstvai daje najiscrpniju formacijsku sli-ku ove vojske. Tom vernom formacij-skom razradom Bari} je upravo odgo-vorio naslovqenoj temi. Zaintereso-vani ~italac mo`e da pravi iscrpnusliku ove vojske, ali i da je upore|ujesa predratnom ili posleratnom jugo-

slovenskom vojskom, ili sa ostalimsli~nim formacijama koje su nastaleu toku rata na teritoriji okupiraneKraqevine Jugoslavije.

Karakteristika mnogih neko-munisti~kih, nacionalnih vojski na-stalih u Drugom svetskom ratu u Jugo-slaviji bila je odbijawe da se slu`ii ratuje daqe od svog doma. Taj sin-drom su pokazivali i hrvatski domo-brani u ve}oj meri. Nema~ke vojnevlasti, do kapitulacije Italije, ne-voqno su naoru`avale te lokalnesnage svojim najnovijim naoru`awem.Probleme koje je imalo domobran-

stvo u obezbe|ivawu naoru`awa iopreme imale su u isto vreme i sveoru`ane formacije srpske vlade. Topokazuje da su Nemci gajili sumwe uborbenu efektivnost i pouzdanostovakvih sastava, bez obzira na wiho-vu nacionalnu pripadnost. Vrlo suinteresantni delovi u kojima se opi-suje na~in preformirawa jedne domo-branske jedinice u hrvatsku jedinicu

nema~ke vojske, kao i reakcije domo-brana zbog bojazni od odlaska na Is-to~ni front. Autor ukazuje da supou~eni iskustvom stvarawa ova-kvih legionarskih hrvatskih divi-zija, Nemci imali mnogo boqe bor-beno-organizacijske efekte i da suse u drugoj polovini rata vi{e slu-`ili ovim metodom, nego ja~awemproblemati~nog domobranstva, koje je u promewenim ratnim okolnosti-ma moglo da postane rezervoar oru`- ja i qudstva za wih neprijateqskesnage. Italijani su imali lo{e mi-

{qewe o ovima snagama, zbog wiho-ve nesposobnosti da se nose bilo sa~etnicima, bilo sa partizanima. Pro-nema~ka orijentacija i austrougarskibekgraund mnogih oficira domobran-stva, dodatno su uznemiravali Ita-lijane.

Na vi{e mesta Bari} ilu-struje srpsko-domobranski odnos.On razmatra na~in popune u kraje-vima u kojima su Srbi bili u ve}i-ni, formirawe posebnih radnih je-dinica u okviru domobranstva, od-nos prema domobranima srpske na-cionalnosti ili onima koji su se

pokrstili. Autor posve}uje pa`wui jedinicama domobranskih dobro-voqa~kih snaga, u kojima mahom pre-poznajemo muslimanske seoske mili-cije za za{titu teritorije na kojoj je `ivela ova etni~ka grupa. Bari}ocewuje da je sa ~etni~kim lokal-nim snagama bilo mnogo te`e i da susamo izolovane i mawe grupe pri-hvatale status subora~kih postroj-bi, odnosno nadre|enost domobran-ske komande. Naveden je i jedan pri-mer saradwe ~etnika i domobranaprotiv partizana u zoni Vozu}e iOzrena 1943. godine.

Za ovda{wu terminologiju upo-trebqavawe izraza pobuna, pobuwe-ni~ki pokret, pobuwenici za srp-ske ustanike iz 1941 (bez razlike)predstavqa prili~nu novinu i temuza diskusiju. Mogu}e da to pokazujeautorov odnos prema NDH kao dr`a-vi koja se danas vidi kao kvislin-{ka, ali ipak kao tekovina hrvat-ske `eqe za sopstvenom dr`avno-

7/27/2019 prikaz Nikica Barić, Ustroj kopnene vojske domombranstva Nezavisne države Hrvatske 1941-1945., Hrvatski instit…

http://slidepdf.com/reader/full/prikaz-nikica-baric-ustroj-kopnene-vojske-domombranstva-nezavisne-drzave 3/3

 

Prikazi ISTORIJA 20. VEKA 2/2004202

{}u, pa i u takvim uslovima Drugogsvetskog rata. Sa te strane posmatra-no, stoga i razumqivo, organizacijupokreta otpora na ~ijem je ~elu biogeneral Mihailovi} autor naziva ve- likosrpskim ~etni~kim pokretom,ne ulaze}i u pojedinosti i specifi~-nosti koje su zna~ajne za srpsku stra-nu tog rata.

Deveto poglavqe Politi~ki i dru{tveni svjetonazor domobran-stva predstavqa mo`da najzanimqi-viju unutra{wu analizu domobran-stva. Novi jezik, otklawawe srbiza-

ma, psovki, starih obi~aja, odnos pre-ma Jevrejima, razlike u odnosu nausta{ku organizaciju, motivacija, {ko-lovawe i drugo, u ovom poglavqu za-svo|uju obuhvatno{}u sliku o domo-branstvu. U zakqu~ku, autor iznositezu da je domobranstvo u italijan-skoj zoni NDH imalo nivo iz 1941, ida se nije razvijalo ravnomerno kaodomobranstvo u ostalim delovima teratne tvorevine. ^ak se mo`e re}i dasu to bile dve razli~ite vojske, i dase i posle kapitulacije Italije do-mobranstvo u ovoj zoni nalazilo uznatno mawem obimu i prisutnosti.

Autor zakqu~uje da je domobranstvobila prava vojska sa razvijenom orga-nizacijom i velikim brojem pripad-nika, kao i zna~ajnim brojem qudikoji su pro{li kroz wegov vojni si-stem. Kao protivgerilska formacija,domobranstvo je bilo uglavnom sla-bije borbene vrednosti i nedovoqnemotivacije {to je, kako smatra autor,bilo odraz op{teg stawa u NDH.

Autor je svoje istra`iva~ko deloobogatio probranim fotografijama,sa dobrim legendama, kojima je vizu-elno do~arao temu. U situaciji kadaistori~ari segmentu ilustracije ~e-

sto posve}uju malo pa`we, Bari} je iovde pokazao visok entuzijazam i na-por u prou~avawu teme.

Vrednost i nau~no po{teweBari}a upravo se vide u tome {to isam ukazuje na neke mane svog dela. Tosu, pre svega, nekonsultovawe gra|e uArhivu Vojnoistorijskog instituta uBeogradu, kao i neujedna~enost kwigekoju je gra|a diktirala svojom sa~u-

vano{}u. Neki od dokumenata beo-gradskog AVII bi dopunili ili„diskutovali“ sa ovom kwigom, ali je o~evidno da je i pored nedostatkana koje sam skre}e pa`wu, Bari} po-nudio monografiju dugog trajawa.

Bojan B. Dimitrijevi}

Charles R. Shrader, THE MUSLIM-CROAT CIVIL WAR IN CENTRAL BO-SNIA, A MILITARY HISTORY, 1992– 1994, Texas A&M University Press, 2003,222

Kwiga penzionisanog potpu-kovnika ameri~ke vojske ^arlsa [ra-dera donosi novi ugao posmatrawapoznatih doga|aja i podsti~e ~itao-ca da razmi{qa i pravi istorijskeparalele. U pitawu je monografijao hrvatsko-muslimanskom sukobu uBosni 1992–1994. U tom sukobu srp-ska strana je bila po strani ili seukqu~ivala mahom poma`u}i hrvat-ske snage (Hrvatsko vije}e obrane,HVO) asistiraju}i, za nadoknadu ili

bez we, te`im naoru`awem, indi-rektnim sadejstvom, propu{tawemsnaga HVO ili prihvatawem izbe-glog hrvatskog stanovni{tva i wi-hovim prebacivawem na druge hrvat-ske teritorije. I sam autor se Srbadoti~e tek uzgred. Wegova vizijaograni~ena je na hrvatsku i musli-mansku stranu, i to samo na boji{tusredwe Bosne. ^ak i sukob ove dvestrane u drugim delovima Bosne neulazi u wegov pedantni istra`iva~-ki fokus. Ono {to je presudno zanastanak ovog prikaza, osim li~nezainteresovanosti ovom temom, je-

ste niz pitawa koje je autor posta-vio a koja se odnose na redefinici- ju stereotipnog posmatrawa rata uBiH 1992–1995.

[rader ne dovodi u pitawestereotip da su Srbi glavni agreso-ri u ratu u Bosni. Srbi ga ~ak punoi ne zanimaju. Me|utim, on je posta-vio ~itav niz pitawa i ustanovioniz stajnih ta~aka da bi „rehabili-