-
2
Samenstelling programma: Paul Bocken, Hein Franssen
Voorkant: Jan Dirk Buizer
Teksten: Alfons van der Mullen, Paul Bocken, Gert Mostert,
Marjolein van den Bosch, Wim Hijnen
Sponsoring drukwerk: Garage bedrijf Visscher
-
3
Dubbelkorige bekoring
In dit concert werken twee Culemborgse koren, het Culemborgs
Kamerkoor (CKK) en Marcantus samen. Deze samenwerking van twee
koren maakt het mogelijk om speciaal dubbelkorig gecomponeerde
muziek uit te voeren. Deze muziekvorm is ontstaan aan het eind van
de 16e eeuw in de San Marco basiliek van Venetië, een basiliek met
vijf grote koepels. Componisten gingen de akoestische kwaliteiten
van dit gebouw gebruiken. Zo werden koor- en instrumentengroepen
gescheiden opgesteld op verschillende plekken in de kathedraal om
zo een maximale resonantie te verkrijgen.
Wanneer er onder een koepel gemusiceerd wordt, blijven de
klanken erin “hangen” en krijgt iedere musicerende groep een
“zelfstandige of gebroken” ruimte (cori-spezzati). De componist kan
zo twee groepen laten communiceren waarbij deze akoestisch hun
eigen karakter behouden. De ene groep kan de ander beamen of
tegenspreken, dit alles met het publiek ertussenin.
U kunt zich voorstellen dat de ruimtewerking zo maximaal wordt.
Dit heeft geleid tot een soort stereofonie avant la lettre. De
eerste componisten van “cori-spezzati” waren Gabrieli en
Monteverdi. Na hen kwamen Schütz, Bach (bijvoorbeeld de 2 koren in
de Mattheus Passion), Mendelssohn en Brahms. Vandaag staan
dubbelkorige werken van Schütz en Mendelssohn op het programma.
-
4
-
5
ProgrammaCKK en MarcantusFelix Mendelssohn Bartholdy Der Zweite
Psalm
CKK Felix Mendelssohn Bartholdy Nr. 1 Im Grünen Nr. 3 Abschied
vom Walde Nr. 4 Die Nachtigall Nr. 5 Ruhetall Nr. 6 Jagdlied CKK en
MarcantusPaul Hindemith Eines Narren, eines Künstlers Leben Tauche
deine FurchtMarcantusCyrillus Kreek Taaveti laul, Psalm 141
‘Issand, ma hüüan Su poole’ Taaveti laul, Psalm 104 ‘Kiida, mu hing
Issandat’CKK en MarcantusArvo Pärt Magnificat
MarcantusClaudio Monteverdi Magnificat Secondo à 4 voci in
genere da CapellaCKK en MarcantusHeinrich Schütz ‘An den Wassern zu
Babel’ Psalm 137, SWV37 ‘Herr, nun lässest du deinen Diener’
Musikalische Exequien, SWV 281 ‘Meine Seele erhebt den Herren’
(Deutsches Magnificat), SWV 494
-
6
Felix Mendelssohn Bartholdy Der Zweite Psalm, Op. 78, no.1 Sechs
Lieder op.59 (Im Freien zu singen)
Mendelssohn (1809-1847) werd geboren in een rijke
protestant-joodse familie. Hij was gedoopt maar werd desondanks
door velen als Joods gezien. Zijn vader, Abraham Mendelssohn, was
bankier en zijn grootvader was de joods-duitse filosoof Moses
Mendelssohn. Op negenjarige leeftijd trad Felix al op in een
openbaar kamerconcert en voordat hij dertien was had hij al
verschillende composities op zijn naam, waaronder het pianokwartet
opus 1. Als componist heeft hij een zeer uitgebreid en uiteenlopend
oeuvre nagelaten. Instrumentale en vocale muziek, religieus en
seculier waaronder een aantal liederen voor koor zonder
begeleiding. Mendelssohn heeft ook dubbelkorige werken
gecomponeerd. Anders dan Schütz gebruikt Mendelssohn de twee koren
niet zozeer als tegenpolen maar eerder als een verdichting van de
harmonie, zoals in ‘Der Zweite Psalm’. In zijn composities geeft
hij accenten aan de teksten door de melodie te laten opstuwen naar
belangrijkste woorden van de zin. Op teksten van verschillende
dichters zoals Goethe en Jozef Karl van Eichendorff componeerde
Mendelssohn 6 koorliederen (´Im Freien zum Singen’). In deze
romantische liederen wordt de pracht van de natuur bezongen (Im
Grünen, Ruhetal, Jagdlied). De luisteraar wordt aangespoord om de
zorgen van alledag in de natuur los te laten (Der Nachtigall) of er
wordt getreurd over de vergankelijkheid van dit schoons (Abschied
vom Walde).
-
7
Paul Hindemith uit: Zwölf Madrigale (1958)
Paul Hindemith (1895-1963) was een Duitse componist, violist,
organist en dirigent. De ritmiek in zijn muziek werd door hemzelf
“Motorik” genoemd en is de echo van de industrialisatie en de komst
van de motor. Hij was wars van sentimentaliteit. Opgegroeid in de
tijd van de twaalftoons-techniek van Schönberg, voelde hij zich
daar niet toe aangetrokken. Toch was hij een voorvechter van
eigentijdse muziek.‘Eines Narren, eines Künstlers Leben’ en ‘Tauche
deine Furcht’ komen uit ‘Zwölf Madrigale’, geschreven op gedichten
van Josef Weinheber (Wenen 1944†). Deze dichter, die al vroeg wees
was, neigde voortdurend naar dodelijke melancholie. Zijn gedichten
wisselen dan ook tussen zware gevoelens en bittere humor. Zo staat
in “Eines Narren …” de dood en het vergankelijke centraal en in
“Tauche deine Furcht” vertolkt hij de eenzaamheid, het lijden en de
melancholie. Voor zijn moderne madrigalen had Hindemith dit soort
gedichten nodig want hij meende dat juist een kleine groep van
persoonlijk op elkaar betrokken zangers geschikt is om diepe
emoties tot uiting te brengen.
Cyrillus Kreek Taaveti Laulud
Cyrillus Kreek leefde van 1889 tot 1962, Hij geldt als een van
de voornaamste vertegenwoordigers van de Estse muziekcultuur van de
20e eeuw. Koormuziek neemt een belangrijke plaats in in zijn
oeuvre, net zoals koorzang sterk deel uitmaakt van de hele
nationale cultuur. Zingen was een van de weinige manieren om
tijdens de Sovjet-overheersing de eigen taal levend te houden. Dat
heeft ondermeer een zangtraditie opgeleverd waarbij die van
Nederland verbleekt. Nog voor de val van de Muur vond in Estland,
Letland en Litouwen de Zingende Revolutie plaats: een geweldloos
protest tegen de Sovjet-Unie. Twee miljoen inwoners
-
8
maakten een menselijke ketting van 600 kilometer lang en zongen
patriottische liederen. Kreek maakte dit natuurlijk niet mee, maar
zijn werken zijn in Estland en steeds meer ook daarbuiten uitermate
geliefd. Van deze componist hoort u twee psalmen van David.
Duidelijk is te horen hoe de componist gebruikmaakt van
ongekunstelde maar zeer fraaie volksmelodieën. Het verzamelen en op
geluidsband vastleggen van ettelijke duizenden van deze melodieën
is een van de belangrijkste bijdragen van Kreek geweest aan de
recente Estse cultuur.
Arvo Pärt Magnificat
Arvo Pärt (1935-heden) is een Estse componist. Hij is één van de
belangrijkste hedendaagse componisten van sacrale muziek. Pärt
experimenteerde met diverse compositietechnieken en schreef
aanvankelijk vooral seriële muziek. Na 1971 begon Arvo Pärt muziek
te maken die hij zelf ‘tintinnabular’ noemt, (van het Latijn
tintinnabuli, hetgeen klokjes of kleine bellen betekent). Deze
muziek wordt gekenmerkt door simpele harmonieën, vaak ook door
enkele noten of drieklanken die volgens de componist klinken als
bellen of klokken. Het Magnificat is gecomponeerd in 1989. Pärt
gebruikt in deze compositie drones (harmonische
begeleidingseffecten van een noot of akkoord).
Claudio Monteverdi Magnificat Secondo
Claudio Monteverdi’s (1567-1643) staat als vernieuwend componist
aan de basis van de overgang van de renaissance naar de
barokmuziek. Eerst schrijft hij polyfone muziek: alle stemmen zijn
even zelfstandig en er is vaak een cantus firmus die als basis
(kapstok) voor het geheel dient. Later gaat hij de basso continuo
techniek gebruiken waarbij de bovenstem het belangrijkst is en
-
9
de andere stemmen deze in vaste harmonische patronen begeleiden.
Het vandaag uitgevoerde Magnificat Secondo is nog geschreven in de
oude polyfone stijl. De Gregoriaanse melodie van het Magnificat is
te horen in de even verzen. Dezelfde melodie wordt in lange
notenwaarden gebruikt als ‘cantus firmus’ van de oneven verzen.
Fraai versierende en modern te noemen, vaak virtuoze melodielijnen
wervelen om deze statige ‘cantus’ heen. Zo ontmoeten ‘oud’ en
‘modern’ elkaar.
Heinrich Schütz Psalm 137, Meine Seele en Musikalische
Exequien
Heinrich Schütz (1585-1672) was een Duitse organist en
componist. Hij wordt gezien als één van de belangrijkste
componisten van de 17e eeuw naast Monteverdi. Zijn muzikale
opleiding kreeg hij van 1609 tot 1612 in Venetië, onder anderen van
Gabrieli. In 1628 keerde hij naar Venetië terug om samen te werken
met Montverdi. Zijn composities zijn dan ook door deze twee
Italiaanse componisten beïnvloed. Voorbeelden hiervan zijn de drie
dubbelkorige werken in dit programma. Psalm 137 is onderdeel van
een grote gedrukte muziekuitgave uit 1619 (‘Psalmen Davids’) met
tal van groot bezette en virtuoze werken. Dit boek kan men zien als
het ‘meesterstuk’ waarin Schütz liet zien dat hij het vak dat hij
van Gabrieli had geleerd volledig verstond. De jaren daarna kon
Schütz, vooral door de dodelijk verschrikkingen van de Dertigjarige
Oorlog over steeds minder zangers en instrumentalisten beschikken -
zijn muziek werd steeds soberder. Het volgende werk, ‘Herr, nun
lässest du deinen Diener’ (het ‘Nunc dimittis’ in het Duits) is het
slot van de Musikalische Exequien, uitvaartmuziek die Schütz in
1636 schreef bij het overlijden van Heinrich Posthumus Reuss, Heer
van Gera. Tenslotte klinkt de Duitstalige versie van het
Magnificat: ‘Meine Seele erhebt den Herren’. Schütz schreef dit
werk op 86-jarige leeftijd, als laatste onderdeel van het
‘Schwanengesang’, een zetting van Psalm 119 en de laatste
compositie van deze grote Duitse kunstenaar.
-
10
Paul Bocken
Paul Bocken (1956, Stein) leerde als jongenssopraan en solist in
het plaatselijke koor al vroeg zingen en ontwikkelde daarbij een
scherp muzikaal gehoor. Na de middelbare school en de studie
geneeskunde voltooide hij een muziekvakopleiding aan het toenmalige
Sweelinck Conservatorium Amsterdam. Blokfluit (Marijke Miessen) was
zijn hoofdvak. Daarnaast volgde hij diverse nevenvakken, zoals
ensembleleiding, arrangeren en directie. Hij verwierf zo inzicht in
de oude muziek en in het musiceren in ensembleverband. Dat past hij
nog steeds toe als dirigent van koren in Nijmegen, Utrecht en later
Culemborg.In het dagelijks leven is Paul werkzaam op een
MBO-opleiding, als docent medische vakken en als ontwikkelaar en
auteur van leerboeken. Hij is actief als zanger, vooral in
koorverband of kleine ensembles, door vrijwel het hele land. Vanaf
1997 tot 2007 was hij lid van het Oude Muziekkoor o.l.v. Daniël
Reuss, dat tot aan het einde van het bestaan als hoog
gekwalificeerd ensemble bekend stond. Op dit moment zingt hij onder
andere in Venus, een vocaal ensemble uit Utrecht o.l.v. van Gijs
Leenaars. Het ensemble is gespecialiseerd in hedendaagse klassieke
koormuziek. Op projectbasis maakt hij deel uit van het Collegium
Musicum Amsterdam, o.l.v. Anthony Zielhorst. Gevorderde
blokfluitisten, vocale en kamermuziekensembles kunnen bij hem
terecht voor muzikale instructie, interpretatie en
ensembletechniek.
Hein Franssen
De dirigent van het Culemborgs Kamerkoor, Hein Franssen, werd
geboren in Eindhoven in 1958. Na het Brabants Conservatorium met
als hoofdvak piano werkte hij op een aantal muziekscholen en was
als repetitor verbonden aan vele muziek- en toneelgezelschappen.
Franssen heeft diverse grote solisten in zowel het klassieke als
het “lichte” genre begeleid. Niet alleen musiceerde hij met Theo
Olof en Maarten Koningsbergen maar ook met Liesbeth List, Danny de
Munk, Adèle Bloemendaal en Herman van Veen.Sinds 2006 woont
Franssen in Culemborg. Hij heeft daar met beide handen de
mogelijkheid aangegrepen om een koor nu eens niet te begeleiden,
maar te leiden. Het is zijn bedoeling om een kamerkoor te formeren
van middelbare grootte (ongeveer 30 leden) met als repertoire zowel
de bekende grote werken als onbekende gewaagde composities. Zie
voor dit koor, het Culemborgs Kamerkoor: http://www.
-
11
culemborgskamerkoor.nl/.In 2008 startte hij een koor voor
kinderen van 8 tot 13 jaar. Deze Koorklas Culemborg werkt nauw
samen met het voornoemde Culemborgs Kamerkoor. De Koorklas richt
zich op stemvorming, zuiverheid, meerstemmigheid en een klassiek
repertoire. In oktober 2013, rond dierendag, zal de Koorklas samen
met een professioneel kamerorkest de Carnaval des Animaux van Saint
Saëns uitvoeren afgewisseld met de Dierenliederen van Alfons van
der Mullen. Deze Dierenliederen zijn geschreven op gedichten van
Ivo de Wijs en speciaal gecomponeerd om te worden afgewisseld met
de verschillende delen van Saint Saëns. Info betreffende de
Koorklas, zie: http://www.muziekeducatieculemborg.nl.Voor Hein
Franssen zie:
http://www.heinfranssen.nl/Hein_Franssen/Home.html
Gerard Schoren
Gerard Schoren is zanger, contrabassist, koordirigent, arrangeur
en workshopleider.Hij is bassist en zanger van het Charivari trio.
De muzikale bagage van Gerard Schoren is een bonte mengeling: hij
speelde in een popband, studeerde klassiek gitaar, speelde Cubaanse
son en Argentijnse tango en zong in een close-harmony kwartet. Met
het Oude Muziek Koor zong hij renaissance-, barok- en hedendaagse
muziek.Hij speelt contrabas in het Nederlands Begeleidingsorkest en
is dirigent van het koor Wagenings Volkooren, het joods koorHatikwa
en het projectkoor Argentijnse muziek VOLVER. Daarnaast geeft hij
(zang)workshops.
-
Klinkt al meer dan 60 jaarals muziek in de oren!
Visscher
Culemborg
Pascalweg 29
4104 BE Culemborg
Tel.: (0345) 54 55 00
[email protected]
Visscher
Gorinchem
Vaart 1
4206 CC Gorinchem
Tel.: (0183) 61 12 12
Visscher Rivierland
Culemborg
Pascalweg 31
4104 BE Culemborg
Tel.: (0345) 61 60 40
Visscher Rivierland
Gorinchem
Vaart 1
4206 CC Gorinchem
Tel.: (0183) 64 76 99
Bosch Car Service
Visscher
Parallelweg 4
4143 LA Leerdam
Tel.: (0345) 63 60 20
