EGE ÜNĠVERSĠTESĠ BĠLĠMSEL ARAġTIRMA

PROJE RAPORU

EGE UNIVERSITY SCIENTIFIC

RESEARCH PROJECT REPORT

PROJE NO: 2013- EAMYO-001

TEKSTĠL VE HAZIR GĠYĠM SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠMĠ VE

RĠSK ANALĠZĠ TEKNĠKLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ

PROJE YÖNETĠCĠSĠ

Doç. Dr. Sevda ALTAġ

PROJE YÜRÜTÜCÜLERĠ

Öğr. Gör. Dr. Alime Aslı ĠLLEEZ

Emel Akın Meslek Yüksekokulu

Emel Akın Vocational Training School

Bornova – ĠZMĠR

2015

I

II

ÖNSÖZ

Günümüzde bilim ve teknolojinin hızla ilerlemesi, geliĢen sanayinin sunduğu yeni

makine ve tezgahlar ile kimyasal maddelerin üretimde kullanılması, getirdiği olanakların

yanı sıra üretim süreçlerinin daha karmaĢık bir hal almasına ve çalıĢma hayatında yeni

risklerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Ortaya çıkan bu yeni riskler iĢ kazalarını ve

meslek hastalıklarını arttırıcı rol oynamakta ve iĢverenler tarafından iĢyerlerinde sürekli

olarak iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda yeni tedbirler almayı zorunlu kılmaktadır.

ĠĢyerinde iĢin yürütülmesi sırasında, çeĢitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa ve

güvenliğe zarar verebilecek koĢullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel

çalıĢmalar olarak tanımlanan iĢ sağlığı ve güvenliği olarak tanımlanmaktadır. ĠĢ

güvenliğinin amacı; çalıĢanları korumak, üretim güvenliğini sağlamak, iĢletme güvenliğini

sağlamaktır. ĠĢ yerlerinde iĢin yapılması ve yürütülmesi ile ilgili olarak oluĢan

tehlikelerden ve sağlığa zarar verebilecek koĢullardan korumak için ve daha iyi bir çalıĢma

ortamı sağlamak için yapılan metotlu çalıĢmalardır.

Bu çalıĢmada Ġzmir ili içerisinde faaliyet gösteren tekstil ve konfeksiyon firmalarında

iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda alınan önlemler ve yapılan faaliyetler incelenmiĢ ve

iĢletmelerin risk analizi yapılmıĢtır.

III

IV

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa

ġEKĠL DĠZĠNĠ VII

ÇĠZELGE DĠZĠNĠ VII

ÖZ VIII

ABSTRACT IX

1. GĠRĠġ 1

2. LĠTERATÜR ÖZETĠ 1

3. ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ 1

3.1. ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Dünya ve Türkiye‟deki Tarihi GeliĢimi 1

3.2. Türkiye‟deki Mevcut ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Sistemi 7

3.3. ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Kurulları 11

3.4. ĠĢ Kazası Kavramı 15

3.4.1. İş Kazası Nedenleri 16

3.4.2.İş Kazalarının Oluşumu 18

3.4.3. İş Kazalarının Artmasında Rol Oynayan Temel Etkenler 20

3.4.4. İş KazalarınınÜlkemizdeki Görünümü 20

3.5. Meslek Hastalığı Kavramı 21

3.5.1.Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması 22

3.5.2.Meslek Hastalıklarına Neden Olan Etkenler 22

3.5.3.Meslek Hastalıklarında Genel İlkeler 24

3.5.4.Meslek Hastalığını Bildirme 24

4. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠM SĠSTEMĠ 26

4.1. ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi 26

4.2. ĠĢ Güvenliği Yöentim Sistemi 26

4.3. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yöentim Sistemi 30

4.4. ÇalıĢma Alanı Analizi 31

4.5. Risk Önleme ve Kontrol 34

5. TEKSTĠL VE KONFEKSĠYON SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠ ETKĠLEYEN

UNSURLAR 36

6. MATERYAL VE METOD 47

V

6.1. AraĢtırmanın Amacı ve Konusu 47

6.2. Materyal 48

6.3. Metod 48

7. BULGULAR 53

7.1. Konfeksiyon ĠĢletmesi 53

7.2. NakıĢ ĠĢletmesi 58

7.3. Baskı ĠĢletmesi 60

7.4. Kot TaĢlama ĠĢletmesi 63

8. SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME 66

9. TeĢekkür 68

10. Kaynaklar 69

VI

ġEKĠL DĠZĠNĠ

ġekil Sayfa

4.1. ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi ................................................................................. 26

4.2. Temel Güvenlik Yönetim Çatısı ......................................................................... 28

4.3. ÇalıĢma Alanı Riskleri TeĢhis Planı ................................................................... 33

5.1. 2008-2011 Yılları Arasında Giyim EĢyaları Ġmalatı ve Tüm Sektörlerde

100.000 ĠĢçide ĠĢ Kazası Oranları .............................................................................. 36

5.2. 2008-2011 Yılları Arasında Giyim EĢyaları Ġmalatı ve Tüm Sektörlerde

100.000 ĠĢçide Meslek Hastalığı Oranları ................................................................. 37

5.3. Tekstil ve Konfeksiyon Sektörlerinin Özellikleri ............................................... 37

5.4. (a) Gürültü Azaltıcı Kulak Tıkacı ÇeĢitleri ........................................................ 40

5.4. (b) Gürültü Azaltıcı Kulaklık ÇeĢitleri ............................................................... 40

5.5 (a) Sandalyede Kambur Oturma Pozisyonu ......................................................... 40

5.5 (b) Doğru Oturma Pozisyonu ............................................................................... 40

5.6. Doğru Yük Kaldırma Pozisyonu ......................................................................... 41

5.7 ÇalıĢanların ĠĢ Kazası Sonucu Organlarının Yaralanma Oranı ........................... 30

VII

ÇĠZELGE DĠZĠNĠ

Çizelge Sayfa

3.1. ĠĢ Kazalarının Temel Nedenleri (4M) ................................................................. 16

5.1. Hazır Giyim Sektöründeki Tehlike ve Riskler ................................................... 38

6.1. Olasılık Puanlaması ............................................................................................ 48

6.2. ġiddet Derecesi ................................................................................................... 49

6.3 Risk ġiddeti 5x5 Matris ....................................................................................... 49

6.4. Eylem Tablosu .................................................................................................... 50

7.1. Uygulamaya Dahil Olan ĠĢletmelerin ĠĢ Kollarına Göre Sınıflandırılması ........ 53

7.2. K1 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri .................................................... 53

7.3. K2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri .................................................... 54

7.4. K3 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri .................................................... 56

7.5. N1 ve N2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri ......................................... 59

7.6. B1 ve B2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri ......................................... 60

7.6. KT ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri ................................................... 63

VIII

ÖZ

Günlük yaĢantımızın ortalama üçte birinin geçirildiği iĢ yerlerinde daha sağlıklı ve

güvenli Ģekilde yaĢamamız için alınması gereken tedbirlerde her çalıĢanın ve yöneticinin

temel sorumluluğu bulunmaktadır. ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları sebebiyle binlerce

insanımız hayatını kaybetmekte, daha fazla sayıda insanımız da sakat kalmaktadır.

Ülkemizin bu Ģekilde kaybettiği ekonomik kayıpların ciddi rakamlara ulaĢması yanında

insanımızın da çektiği acıların dindirilmesi de, iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin

düzenlemelerinin sağlanmasının önemini artırmaktadır. ĠĢ kazaları ve meslek

hastalıklarından korunmanın yolu, kabul görmüĢ güncel ve en ileri iĢ güvenliği ve sağlığı

yönetim, uygulama ve takip sistemleridir.

Bu çalıĢmada Ġzmir ili içerisinde faaliyet gösteren tekstil ve konfeksiyon firmalarında iĢ

sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda alınan önlemler ve yapılan faaliyetler incelenmiĢ ve

iĢletmelerin risk analizi yapılmıĢtır.

Anahtar kelimeler: iĢ sağlığı ve güvenliği, tekstil iĢletmeleri, konfeksiyon

iĢletmeleri, risk analizi

IX

ABSTRACT

Our daily lives , measures should be taken to mean in our way of living a healthier

and safer place to put one-third of the work has a fundamental responsibility of every

employee and manager .

Due to accidents at work and occupational diseases killed thousands of our people ,

our people also maimed many more . Besides the economic losses reached serious figures

lost in this way the relief of suffering in our country, our people , increasing the importance

of ensuring the regulations on occupational health and safety The method for preventing

accidents at work and occupational diseases , latest and most advanced business

recognized safety and health management , application and tracking system.

In this study, operating in Izmir province textile and examined the measures and

actions taken in the field of occupational health and safety risk analysis was conducted in

the apparel companies and businesses

Key words: occupational health and safety, textile companies , apparel companies, risk

analysis

X

1

1. GĠRĠġ

Sanayi ve teknolojinin hızla geliĢmesi, yeni iĢ sahalarının açılmasıyla birlikte

yeterli önlemlerin alınmaması durumunda, çalıĢanların sağlığını ve güvenliğini tehdit

eden sonuçlar ortaya çıkmaktadır. ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği çalıĢmalarında öncelikli

amaç, çalıĢanların sağlığını korumaktır. ĠĢ yeri ortamında bulunan teknik ekipmanlar ile

çalıĢma koĢullarından kaynaklanan çeĢitli riskler nedeniyle çalıĢanların sağlığı

bozulabilir. Sağlığı bozulan ve hastalananların teĢhis ve tedavisi de bu uğraĢıların içine

girer, ama bu çalıĢmaların asıl amacı, iĢ yeri ortamında bulunan bu riskleri kontrol altına

almak suretiyle iĢyerini sağlıklı ve güvenli bir yer haline getirmek ve sonuç olarak da bu

ortamda bulunan ve çalıĢan kiĢilerin sağlığının olumsuz etkilenmesinin önüne

geçmektir.

Uluslararası ÇalıĢma TeĢkilatı‟nın kaynaklarına göre dünyada her yıl; 250 milyon

kiĢi iĢ kazasına, 160 milyon kiĢi meslek hastalıkları sonucu ortaya çıkan zararlara maruz

kalmaktadır. Dünyada her yıl, yaklaĢık 1 200 000 kiĢi, iĢ kazaları ve meslek hastalıkları

nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Bu kazaların maliyetinin; geliĢmiĢ ülkelerin;

gayrisafi milli hasılalarına oranı % 1‐ 1,3 arasında iken ülkemizde gayrisafi milli

hasılamıza oranı % 4,5‐5 arasındadır. Bu çalıĢmaların öncelikli hedefi iĢ kazalarından

ve meslek hastalıklarından çalıĢanları korumaktır.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği iĢ yerlerinde iĢin yapılması ve yürütümü ile ilgili

olarak oluĢan tehlikelerden ve sağlığa zarar gelebilecek koĢullardan korunmak ve daha

iyi bir çalıĢma ortamı sağlamak için yapılan sistemli çalıĢmalardır. İşçi Sağlığı ve İş

Güvenliği Hukuken, iĢin yapılması sırasında iĢçilerin karĢılaĢtıkları tehlikelerin ortadan

kaldırılması veya azaltılması konusunda, esas olarak iĢverene, kamu hukuku temelinde

getirilen yükümlere iliĢkin hukuk kurallarının bir bütünüdür. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği

Bilimsel açıdan ise, kaza olduktan sonra konuyu ele alan, kaza olasılıklarını ortadan

kaldırmaya yönelik çalıĢmalar yapan bilim dalıdır.

ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği çalıĢmalarının iki temel boyutu vardır. Bunlardan

birisi, çalıĢanların yapacakları iĢle ilgisini araĢtıran, belirleyen ve iĢyeri ortamında

oluĢabilecek bazı risklere karĢı alınacak tıbbi koruma yöntemlerini uygulamak ve

iĢyerinde çalıĢmalar esnasında sağlık sorunu olanların hastalıklarını teĢhis ve tedavisi ile

2

hastalığın yapılan iĢle ilgisini araĢtırarak gerekli önlemleri almak Ģeklinde ifade

edilebilecek tıbbi bir boyutudur. Bu ilgi alanına “ĠĢ Hekimliği” adı verilebilir.

Ġkinci boyut ise, iĢyeri ortamındaki sağlık ve güvenlik risklerinin saptanması,

bununla ilgili ölçümler yapılması ve bu risklerin kontrol altına alınması Ģeklinde

uğraĢıları içeren ve konunun daha çok teknik-mühendislik yanını oluĢturan “ĠĢ

Güvenliği” boyutudur. Her iki grupta yapılan çalıĢmalar birbirini tamamlayıcı

niteliktedir ve her ikisi de birlikte iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğinin bütününü oluĢturur.

Bir baĢka deyiĢle, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğinin amacı; kaza ve hastalık Ģeklinde

ortaya çıkan tehlikelerden çalıĢanları korumak, zarar verici etkileri asgariye indirmek,

mümkünse ortadan kaldırmak, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halini

hedefleyip yaĢam kalitesini yüksek tutarak çalıĢanların mutlu olmalarını sağlamaktır.

ÇalıĢma Ģartları, çalıĢan kiĢinin bedensel ve ruhsal sağlığını doğrudan veya dolaylı

olarak etkileyebildiğinden, iĢ güvenliğinin sağlanması ile toplumun mutluluğu arasında

bir iliĢki kurmak mümkündür.

ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği son yıllarda önemi gittikçe artan ve uygulama

konusunda eksikliği olan iĢletmelere büyük cezalar getiren kanuni hükümleri

bulunmaktadır. Bu proje sonucunda elde edilen bilgi ve veriler, tekstil ve hazır giyim

sektöründe iĢ kazaları oluĢmadan önce önlemek, risk noktaları konusunda uyarıları

arttırmak ve yeni kurulacak iĢletmeler için de daha tasarım aĢamasından pek çok

tehlikenin önüne geçebilmek için önemli bir kaynak niteliğindedir.

3

2. LĠTERATÜR ÖZETĠ

Literatürde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile yapılmıĢ pek çok çalıĢma

bulunmaktadır. YeĢil (2001) yaptığı çalıĢma ile hazır giyim iĢletmelerinde yönetici ve

iĢgörenlerin iĢ güvenliği ile ilgili düĢünceleri ve bu konudaki uygulamaların tespit

edilmesine yönelik bir çalıĢma gerçekleĢtirmiĢtir [1].

Dengizler‟in (2002) çalıĢmasında da Ġzmir‟de faaliyet gösteren konfeksiyon

iĢletmelerinde çalıĢan kiĢilerle iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda bir anket çalıĢması

gerçekleĢtirmiĢtir. Anket sonucunda konfeksiyon sektöründe çalıĢanlarda çalıĢma

Ģartlarından ya da iĢlerinden dolayı oluĢan sağlık problemleri olduğu tespit edilmiĢtir. ĠĢ

kazası riskinin genç çalıĢanlarda ve eğitim seviyesi düĢük çalıĢanlarda yüksek olduğu

görülmüĢtür. Konfeksiyon iĢletmelerinde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusuna önem

verilmesi gerektiği, bu konuda iĢletmelerde sistem kurulması gerektiği ortaya çıkmıĢtır

[2].

Sanayi devriminden bugüne kadar ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği konusunda Dünya‟da

ve Türkiye‟de pek çok çalıĢma yapılmıĢ ve mevzuatlar hazırlanmıĢtır. Bu çalıĢmalar

çoğu zaman yetersiz kalmıĢ, etkili olamamıĢ ve sonucunda pek çok iĢ kazası ve meslek

hastalığı meydana gelmiĢtir. Akay (2006) çalıĢmasında Türkiye‟deki iĢ sağlığı ve iĢ

güvenliğinin genel yapısını incelemiĢ, Avrupa Birliği ile karĢılaĢtırmıĢ ve bir hizmet

modeli önerisinde bulunmuĢtur [3].

Çakıroğlu (2007), iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda sistemli olarak çalıĢmak

isteyen firmalara yol gösterici mahiyet bir çalıĢma yaparak, iĢ sağlığı ve güvenliği

yönetim sistemi kapsamında risk analizi ve denetim ve bir firma uygulamasına yer

verilmiĢtir [4]. Düzen (2008) de yaptığı çalıĢmada hazır giyim sektöründe iĢ sağlığı ve

güvenliğinin kalite ile iliĢkisini incelemiĢtir [5].

Risk uygun senaryolar ve onların birleĢmiĢ frekansları ve sonuçlarını dikkate alan,

istenilmeyen karĢıt sonuçların gerçekleĢmesi için potansiyel, olarak tanımlanmaktadır

[6]. Ġnsan hayatı ve çevre güvenliği ile ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol

edilmesine yönelik olarak, politikalar, tecrübeler ve kaynakların sistematik olarak

uygulanması, risk yönetimini oluĢturmaktadır. Risk yönetiminin amacı; risk

4

değerlendirmeleri sonucunda içeriği ayrıntılı olarak saptanan tehlikelerin önüne

geçebilmek için, tehlike oluĢmadan önce, gerekli önlemleri almaktır [7 ve 8].

Risk yönetim süreci; yönetim politikası, prosedürler ve görev tanımlarını kurma

bağlamında, içerik, tanımlama, inceleme, değerlendirme, izleme ve haberleĢme

uygulamalarının sistematik olarak ele alınmasıdır. Risk yönetim kavramı, kazaların

önlenmesi için sistematik ve gerçekçi bir çatı kurulmasını sağlar. Risk yönetim süreci

kavramı, sistematik tanımlamayı vurgulamalı, analiz ve tehlikelerin kontrolü ise etkili

ölçümler içermelidir. Risk kontrolünün, neye ihtiyacı olduğunu anlamaksızın uygulanan

bir risk yönetim süreci, güvenlik problemleri ile mücadelede doğru eylemleri içermez [9

ve 10].

ĠĢ sağlığı ve güvenlik konuları ile ilgili yapılan literatür çalıĢmasında benzer risk

analizlerinin çeĢitli çalıĢmalara konu olduğu tespit edilmiĢtir. Fakat tekstil ve

konfeksiyon sektörü ile ilgili aynı içerikte bir çalıĢmanın henüz bulunmadığı tespit

edilmiĢtir.

5

3. ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ

3.1. ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Dünya ve Türkiye’deki Tarihi GeliĢimi

Ġlk insan ile birlikte baĢlayan üretim sürecinde kullanılan teknik ve yöntemler

değiĢmiĢtir. TaĢın ve toprağın iĢlenmesi, madencilik tekniklerinin geliĢtirilmesi, ateĢin

bulunması, buhar gücünün kullanılması beraberinde çalıĢma yaĢamında sorunlar

getirmiĢtir. Bu sorunların çözümü için geliĢtirilen yöntemler de iĢçi sağlığı ve iĢ

güvenliği için günümüzde alınan önlemlerin temelini oluĢturmuĢtur.

Tarihte iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili bilinen en eski kaynak M.Ö. 2000‟li

yıllarda Babil Ġmparatorluğu‟nun kurucusu Hammurabi (M.Ö. 1819-1950) tarafından

hazırlanan Hammurabi Kanunlarında bulunan hükümlerdir. M.Ö. 370 tarihinde

Hipokrat ilk kez kurĢunun zararlı etkilerinden söz etmiĢ ve kurĢun koliğini

tanımlamıĢtır. Ġtalyan Berdardino Ramazzini (1633-1714), ilk kez bilimsel olarak iĢçi

sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda önemli çalıĢmalar yapmıĢ ve Ġtalya‟da ilk kez iĢ

hekimliği ortaya çıkmıĢ fakat geliĢmelerin devamı sanayi devrimi sonrası Ġngiltere‟de

olmuĢtur.

On dokuzuncu yüzyıldan itibaren sanayi devriminin getirdiği olumsuz çalıĢma

koĢullarının düzeltilmesinin sağlanması amacıyla sendikalar, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği

ile ilgili yasaların hazırlanması ve yaptırımlar uygulanması konusunda çeĢitli

etkinliklerde bulunmuĢlardır. Daha on sekizinci yüzyılda Avrupa‟da geliĢmeye baĢlayan

sosyal güvenlik ilkeleri on dokuzuncu yüzyılda yaygınlaĢmıĢ, çeĢitli sigorta kurumları

kurulmuĢ ve iĢ kazaları ile meslek hastalıkları sigortası uygulanmaya baĢlanmıĢtır.

Dünya‟daki meslek hastalıkları ve iĢ kazalarının önlemesine yönelik çalıĢmalarda

sendikaların katkıları yanında, 1919 yılında faaliyetine baĢlayan Uluslararası ÇalıĢma

Örgütü (ILO) “Milletler Cemiyeti” ne bağlı olarak bu konuda önemli çalıĢmalar yapmıĢ

ve 1946 yılında ise BirleĢmiĢ Milletler ile imzaladığı anlaĢma sonucu uzman bir kuruluĢ

durumuna gelmiĢtir. Günümüzde sağlanan bilimsel teknolojik geliĢmeler iĢ kazaları ve

meslek hastalıklarının nedenlerini ortadan kaldırma olanakları getirmiĢtir. Özellikle

Uluslararası ÇalıĢma Örgütü ve Dünya Sağlık Örgütü‟nün katkılarıyla olumsuz çalıĢma

6

ve sağlık koĢullarının düzeltilmesi amacıyla yasal düzenlemeler ve bilimsel çalıĢmalar

ile baĢlayan bu süreç kapsamlı bir iĢ güvenliği mevzuatının oluĢmasını sağlamıĢtır.

Dünya‟da bu geliĢmeler olurken, on altı ve on yedinci yüzyıllarda Osmanlı‟da

sanayileĢme sonucu üretim araçlarında ve üretim yöntemlerinde sağlanan geliĢmeler iĢçi

sağlığı ve iĢ güvenliği sorunlarını beraberinde getirmiĢtir. Tanzimat‟tan sonra iĢçi

sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda ilk giriĢimler baĢlamıĢ çalıĢan iĢçilerin yaĢama ve

çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesi için “Polis Nizamnamesi” çıkartılmıĢtır. 1850

yıllarında Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda, askeri amaçlı üretimlerin yanı sıra, daha çok el

tezgahları olarak geliĢmeye baĢlayan sanayileĢme, daha sonraları kömür ocakları,

madenler, demir yolu yapımı, tütün iĢletmelerinin katılımı ile sürmüĢtür. Bu dönemlerde

çalıĢma koĢulları oldukça ağır olup, çalıĢma süreleri günde 16 saate kadar çıkmaktadır.

Bu yıllarda iĢçiler tezgah baĢında uyumakta ve yemek yemek zorunda kalmıĢlardır.

Kömür ocaklarında çalıĢan iĢçiler kısa süre içinde meslek hastalıklarına yakalanmakta

ve giderek artan iĢ kazalarında yaĢamlarını yitirmiĢlerdir. 1865 yılında Dilaver PaĢa

üretimi arttırmak amacıyla Dilaver PaĢa Nizamnamesi hazırlatmıĢ ve çalıĢma

koĢullarına düzen getirmeye çalıĢmıĢ ve madenlerde bir hekim bulundurulması hükme

bağlanmıĢtır. Yüz maddeden oluĢan Dilaver PaĢa Nizamnamesi daha çok üretimin

arttırılması yönelik olmasına karĢın, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili ilk yasal belge

olması açısından önemlidir. Tazminat‟tan sonra ikinci en önemli belge olan Maadin

Nizamnamesi, genellikle iĢ güvenliğini ilgilendiren önemli hükümler getirmiĢtir.

Dilaver PaĢa Nizamnamesi‟ne göre daha ileri ve kapsamlı hükümler getiren Maadin

Nizamnamesi de iĢverenler tarafından uygulanmamıĢ ve yaĢama geçememiĢtir. Osmanlı

döneminde yaĢanılan uzun savaĢlar ve iĢçilerin asker gitmesi nedeniyle iĢletmede

çalıĢanların büyük kısmı vasıfsız ve bayan iĢçilerden oluĢmuĢtur. Bu koĢullardan ötürü

Osmanlı döneminde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda kapsamlı çalıĢmalar

yapılamamıĢ ve olumlu geliĢmeler sağlanamamıĢtır.

1920‟li yıllardan sonra, kömür iĢçilerinin çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesine

yönelik hükümler getirilmiĢtir. Bu yasa ile hastalık ve iĢ kazaları durumunda yapılması

gerekli olan yardımlara iliĢkin düzenlemeler yapılmıĢtır. 1930 yılında 1593 sayılı Yasa

ile iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği yönünden bugün bile çok önemli olan hükümler

getirmiĢtir. ĠĢ yerine sağlık hizmetlerinin götürülmesi bu yasa ile baĢlatılmıĢtır.1936

yılında yürürlüğe giren ve çalıĢma yaĢamının birçok sorununu içeren 3008 sayılı ĠĢ

7

Yasası ile ülkemizde ilk defa iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda ayrıntılı ve sistemli

bir düzenlemeye gidilmiĢtir. 1967 yılında 931 sayılı ĠĢ Yasası çıkartılmıĢtır, 1971

yılında aynı yasa çok fazla değiĢtirilmeden 1457 sayılı ĠĢ Yasası (ĠĢ Kanunu) olarak

yürürlüğe konmuĢtur. 2003 tarihinde 4857 sayılı ĠĢ Kanunu, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği

açısından getirdiği hükümler dikkate alındığında, devletimizce çıkartılan en önemli

yasadır. 2012 tarihinde 6331 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılmıĢtır.

3.2. Türkiye’deki Mevcut ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Sistemi

Türkiye‟deki mevcut iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği sisteminin temeli, ÇalıĢma ve

Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik

Bakanlığı bünyesinde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği faaliyetlerinde bulunan dört birim

vardır. Bunlar;

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (ĠSGGM)

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün görevleri aĢağıda belirtilmiĢtir:

a) ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularında, mevzuatın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat

çalıĢması yapmak.

b) Ulusal politikalar belirlemek, bu politikalar çerçevesinde programlar hazırlamak.

c) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluĢlarla iĢbirliği ve koordinasyonu sağlamak.

d) Etkin denetim sağlamak amacıyla gerekli önerilerde bulunmak, sonuçlarını izlemek.

e) (DeğiĢik: 15/5/2008-5763/31 md.) Standart çalıĢmaları yapmak, normlar hazırlamak

ve geliĢtirmek.

f) (DeğiĢik: 15/5/2008-5763/31 md.) Üretilen ve ithal edilen kiĢisel koruyucu

donanımların piyasa gözetimi ve denetimini yapmak, bu hususlarda usul ve esasları

belirlemek.

g) ĠĢ sağlığı ve güvenliği ile iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi konularında

inceleme ve araĢtırma çalıĢmalarını planlamak, programlamak ve uygulanmasını

sağlamak.

h) Faaliyet konuları ile ilgili yayın ve dokümantasyon çalıĢmaları yapmak ve

istatistikleri düzenlemek.

8

i) Meslekî eğitim görenler, rehabilite edilenler, özel risk grupları ve kamu hizmetlerinde

çalıĢanlar da dahil olmak üzere tüm çalıĢanların iĢ kazaları ve meslek hastalıklarına

karĢı korunmaları amacıyla gerekli çalıĢmaları yaparak tedbirlerin alınmasını sağlamak.

j) (DeğiĢik: 15/5/2008-5763/31 md.) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü ile ĠĢ Sağlığı ve

Güvenliği Enstitüsü Bölge Laboratuvar Müdürlüklerinin çalıĢmalarını düzenlemek,

yönetmek ve denetlemek.

k) (Ek: 15/5/2008-5763/31 md.) ĠĢyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve

koruyucu hizmetleri yürütmek üzere görevlendirilecek iĢyeri hekimleri, iĢ güvenliği

uzmanları ve diğer görevlilerin iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim ve belgelendirme

usul ve esaslarını belirlemek.

l) (Ek: 15/5/2008-5763/31 md.) ĠĢ sağlığı ve güvenliği alanında ölçüm, analiz, teknik

kontrol, risk analizi ve değerlendirmesi, eğitim, danıĢmanlık, uzmanlık hizmetlerini

yapmak ve bu tür hizmetleri verecek özel ve tüzel kiĢi ve kuruluĢların niteliklerini

belirlemek, yetki vermek, yetkilerini iptal etmek, kontrol ve denetimini sağlamak.

m) (Ek: 23/7/2010-6009/50 md.) ĠĢyeri hekimi, iĢ güvenliği uzmanı, diğer teknik ve

sağlık personel ile iĢçilere eğitim vermek için kamu kurum ve kuruluĢları, üniversiteler

ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren Ģirketler ile ortak sağlık ve

güvenlik birimlerini yetkilendirmek, gerektiğinde yetkilerini iptal etmek, hizmetin etkin

ve verimli bir Ģekilde verilip verilmediğinin kontrol ve denetimini sağlamak, iĢyeri

hekimi ve iĢ güvenliği uzmanının eğitimleri sonundaki sınavları yapmak veya

yaptırmak, belgelerini vermek.

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ĠSGÜM)

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren, ĠĢ Sağlığı ve

Güvenliği Enstitüsü, iĢ yerlerinde gaz, toz, gürültü, titreĢim ve termal konfor

ölçümlerini gerçekleĢtirmekte ve bu ölçümler ile ilgili olarak kendisine bağlı olarak

faaliyet gösteren laboratuvarlarda analiz çalıĢmalarını yürütmektedir.

ĠĢ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı

ĠĢ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı‟nın görevleri ĠĢ TeftiĢ Kurulu Yönetmeliği‟nde

aĢağıdaki Ģekilde belirlenmiĢtir:

9

1. ÇalıĢma hayatı ile ilgili mevzuat çerçevesinde programlı veya program dıĢı teftiĢ,

inceleme ve soruĢturma yapmak.

2. 4447 sayılı ĠĢsizlik Sigortası Kanunu ile 4904 sayılı Türkiye ĠĢ Kurumu Kanunu

uyarınca iĢyerlerinde inceleme yapmak, iĢ ve iĢlemleri teftiĢ etmek.

3. Kayıt dıĢı istihdamla mücadele etmek, bu amaçla sektörel analizlere dayalı

denetimleri yürütmek ve bu konularda alınması gerekli tedbirleri önermek.

4. Kayıt dıĢılık ile ilgili tespit yapılması halinde ilgili kurumlara gereği için bildirimde

bulunmak.

5. MüfettiĢlerin iĢ teftiĢi ile ilgili faaliyet ve iĢlemleri hakkında teftiĢ, inceleme ve

soruĢturmaları yürütmek.

6. Bakanın emri veya onayı üzerine Bakanlık merkez, taĢra ve yurtdıĢı teĢkilatı ile

bağlı ve ilgili kuruluĢların her türlü hesap, faaliyet ve iĢlemlerinin, ilgili mevzuat

çerçevesinde uygulanması ile buralardaki amir, memur ve diğer görevlilerin

görevleri ile hal ve hareketlerinin incelenmesini, teftiĢini, soruĢturmasını ve ön

incelemesini yapmak.

7. Özel kanunlarla verilen teftiĢ, denetim, soruĢturma ve diğer görevleri yürütmek.

8. ÇalıĢma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını izlemek.

9. ÇalıĢma Ģartları, çalıĢma ortamı, çalıĢma iliĢkileri, iĢ kazaları ve meslek hastalıkları,

kayıt dıĢılık, iĢ sağlığı ve güvenliğine yönelik ihlaller ve benzeri risk kriterlerine

dayanarak iĢyerleri ve sektörler düzeyinde analizler yapmak; müfettiĢ sayısı ve

Kurulun diğer kaynakları göz önünde bulundurularak denetlenecek sektörleri her yıl

için belirlenecek esaslara göre sınıflandırmak suretiyle riskli sektörlerdeki

iĢyerlerinin denetimine öncelik vermek.

10. ÇalıĢma hayatının denetimi ve raporlanmasına iliĢkin ilke, yöntem, standart ve

teknikleri geliĢtirmek, denetim rehberleri hazırlamak, denetimlerin etkinliğini ve

verimliliğini artırıcı tedbirleri almak, bu konuda görüĢ ve önerilerde bulunmak.

11. Sosyal değiĢimler, teknolojik geliĢmeler ve uluslararası mevzuatta ortaya çıkan

değiĢikliklerin çalıĢma hayatıyla ilgili mevzuata yansıtılması için görüĢ bildirmek.

12. Denetim sonuçlarına göre iĢgücü piyasasını geliĢtirecek ve çalıĢanların hayat

seviyelerini yükseltecek tavsiye ve tekliflerde bulunmak.

13. ÇalıĢma hayatı ile ilgili mevzuat çalıĢmaları yapmak, gerektiğinde, teftiĢ ve

denetimler sonucunda, mevzuatın aksayan yönleri, uygulanabilirliği, ilgili kurum ve

10

kuruluĢlarca alınması gereken önlemleri belirleyen Genel Değerlendirme Raporu

hazırlamak.k) Sanayi ve Ticarette ĠĢ TeftiĢi Hakkındaki 81 numaralı Milletlerarası

ÇalıĢma SözleĢmesinin 20‟nci maddesine göre ĠĢ TeftiĢi Genel Değerlendirme

Raporunu hazırlayarak Milletlerarası ÇalıĢma Bürosu Genel Müdürlüğü‟ne

göndermek.

14. Uluslararası sözleĢmeler çerçevesinde iĢyerlerinde uygulamaları incelemek ve

izlemek.

15. Denetim sonuçlarına iliĢkin istatistikleri tutmak, derlemek, değerlendirmek ve

yorumlamak.

16. Bakanlığın amaçlarını daha iyi gerçekleĢtirmek, mevzuata, plan ve programa uygun

çalıĢmasını temin etmek amacıyla gerekli teklifleri hazırlamak ve Bakana sunmak.

17. Bakan tarafından teftiĢ hizmetleri ile ilgili olarak verilen benzer görevleri yapmak.

ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve AraĢtırma Merkezi (ÇASGEM)

1. Bakanlık, bağlı kuruluĢlar ile bağlı kuruluĢun ilgili kuruluĢlarının personeli ile özel

veya kamu sektöründe faaliyet gösteren iĢyerlerindeki iĢçi, iĢveren veya yönetici

personelin eğitimlerini sağlamak amacıyla; çalıĢma hayatı, sosyal güvenlik, iĢçi

iĢveren iliĢkileri, iĢ sağlığı ve güvenliği, iĢyeri hekimliği, toplam kalite yönetimi, iĢ

teftiĢi, istihdam, verimlilik, iĢ piyasası etütleri, ergonomi, çevre , ilk yardım, iĢ

istatistikleri ve benzeri konularda eğitim programları hazırlamak, seminerler

düzenlemek ve bu konular ile ilgili araĢtırmalar yapmak,

2. ÇalıĢma ve sosyal güvenlik sorunları üzerine ulusal ve uluslararası bölge seminerleri

düzenlemek,

3. ÇalıĢma ve sosyal güvenlik konularında araĢtırma ve incelemeler yapmak ve bu

konularda gerekli bilgi ve belgeleri toplamak,

4. ĠĢyerlerinin çalıĢma konuları ve iĢ verimi ile ilgili sorunlarını, ilgililerin ve iĢ

sahiplerinin olurunu alarak incelemek ve bu konularda önerilerde bulunmak,

5. Türkçe ve yabancı dillerde amacına uygun derlemeler yapmak ve yayınlarda

bulunmak,

6. Amacına uygun bir Ģekilde yerli ve yabancı yayın, dokümantasyon, filmler,

fotoğraflar ve slaytlar temin ederek, bunlardan yeterince faydalanılmasını sağlamak.

11

Sosyal Güvenlik Kurumu BaĢkanlığı (SGK)

Kurumun görevleri Ģunlardır:

1. Ulusal kalkınma strateji ve politikaları ile yıllık uygulama programlarını dikkate

alarak sosyal güvenlik politikalarını uygulamak, bu politikaların geliĢtirilmesine

yönelik çalıĢmalar yapmak.

2. Hizmet sunduğu gerçek ve tüzel kiĢileri hak ve yükümlülükleri konusunda

bilgilendirmek, haklarının kullanılmasını ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesini

kolaylaĢtırmak.

3. Sosyal güvenliğe iliĢkin konularda; uluslararası geliĢmeleri izlemek, Avrupa Birliği

ve uluslararası kuruluĢlar ile iĢbirliği yapmak, yabancı ülkelerle yapılacak sosyal

güvenlik sözleĢmelerine iliĢkin gerekli çalıĢmaları yürütmek, usûlüne göre

yürürlüğe konulmuĢ uluslararası antlaĢmaları uygulamak.

4. Sosyal güvenlik alanında, kamu idareleri arasında koordinasyon ve iĢbirliğini

sağlamak.

5. Bu Kanun ve diğer kanunlar ile Kuruma verilen görevleri yapmak.

ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı haricinde ise, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği

faaliyetlerinde bulunan diğer kamu kurum ve kuruluĢlar;

Sağlık Bakanlığı

Çevre ve Orman Bakanlığı

BaĢbakanlık Acil Durum ve Afet Yönetim Genel Müdürlüğü

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Türk Standartları Enstitüsü

Türkiye Bilimsel ve Teknik AraĢtırma Kurumu

Milli Prodüktivite Merkezi

3.3. ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Kurulları

ĠĢ sağlığı ve güvenliği; iĢyerlerinde iĢ kazalarının ve meslek hastalıklarının

önlenmesi için gerekli bütün faaliyetleri kapsayan bir konu olup, iĢveren ile iĢçinin

12

birlikte etkili iletiĢim, eĢgüdüm ve katılımıyla yönetilebilecek bir yapıdır. ĠĢyerinde

bulunan herkesi kapsayan bir yaklaĢım, kaza ve hastalıkları önleme çalıĢmalarında

baĢarıyı doğrudan etkilemektedir.

ĠĢverenin kazaları önlemek için iĢçiyi gözetme borcu olduğu kadar, iĢçinin de

iĢverenin bu borcunu yerine getirebilmesine destek olma zorunluluğu vardır. ĠĢverenin

sağlık ve güvenlik risklerini etkili bir biçimde yönetme sorumluluğu bulunduğu kadar

iĢçinin de verilen eğitimleri alma, oluĢturulan talimatları uygulama, alınan tedbirleri

koruma ve iĢyerlerinde gördüğü tehlikeleri bildirerek sürekli iyileĢmeye katılım sağlama

görevi vardır

Durum böyle olunca sağlıklı ve güvenli iĢyeri oluĢturmada her iki tarafın karĢılıklı

iletiĢiminin sağlanacağı, değerlendirmede bulunabileceği, faaliyetlerini

programlayabileceği, ortaya çıkan problemlere çözüm bulabileceği ve baĢarı

seviyelerini gözden geçirebileceği bir ortam ve zemin oluĢturulması gerekir ki bu zemin

iĢyerlerinde kurulan iĢ sağlığı ve güvenliği kuruludur.

ĠĢverenler iĢ sağlığı ve güvenliği kurullarınca iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatına

uygun olarak verilen kararları uygulamakla yükümlüdürler. Bir iĢyerinde iĢ sağlığı ve

güvenliği kurulu kurulması için 3 Ģart vardır;

50 ve daha fazla iĢçi çalıĢtırma,

Sanayiden sayılan bir iĢyeri olma,

6 aydan daha fazla süreli iĢ yapma

50 ve daha fazla iĢçi sayısı kapsamına iĢyerinde sigortalı iĢçi olarak görünen

herkes girmektedir. Örneğin, iĢyerinin sahibi olup o iĢyerinde sigortalı olarak görünen

kiĢiler, ĠĢyerini yöneten müdürler, genel müdürler ve Ģirket ortakları da iĢçi sayısı tespit

edilirken toplam iĢçi sayısına katılırlar.

Birden çok iĢyeri sahibi olan iĢletmelerde ise sanayi iĢletmesi sayılıyor ve 6 aydan

daha fazla süre ile çalıĢma Ģartlarını sağlıyorsa 50 ve daha fazla iĢçi çalıĢtıran her bir

iĢyeri için ayrı bir kurul oluĢturulması gerekir.

Birden çok iĢyeri olan iĢverenin, (iĢyerlerinin tümüne iĢletme diyoruz)

iĢletmesinde eğer her bir iĢyerinde 50 ve daha fazla iĢçi çalıĢtırıyorsa iĢ sağlığı ve

güvenliği kurulu oluĢturma zorunluluğu bulunmaktadır. ĠĢletmeyi oluĢturan iĢyerlerinde

13

birden çok iĢ sağlığı ve güvenliği kurulu varsa bunlar arasında iletiĢim kurulması

gereklidir.

ĠĢyerinin ĠĢ Kanunu kapsamına girmesi ve sanayiden sayılması da iĢ sağlığı ve

güvenliği kurulu kurma zorunluluğu için gerekli diğer bir ön koĢuldur.

Kurulun Görev ve Yetkileri

Kurulun ĠSG ile ilgili birçok görev ve yetkileri vardır. Bunlar Ģu Ģekilde

sıralanabilir;

İç yönetmelik; ĠSG ile ilgili uyulması gereken kuralların belirlenmesi kurulun

öncelikli görevidir. Bu çalıĢmanın yapılması için kurul baĢkanı sekretere görev

verebilir. Sekreter, kurul üyeleri ve bütün yöneticiler ile eĢgüdüm halinde kanun, tüzük,

yönetmelik ve tebliğlerle belirlenen kurallar ve iĢyerindeki tehlikeleri göz önünde

bulundurarak bir iç yönetmelik taslağı hazırlar. Ġç yönetmelik taslağı kurul gündeminde

tartıĢılır, gerektiğinde değiĢtirilir,

Yeterli olup olmadığı değerlendirilir ve bu değerlendirme sonunda kurul baĢkanı

da taslağı onaylarsa yönetmelik iĢyerinde ilan edilir. ĠĢçilerin bu iç yönetmelikle ilgili

olarak eğitimden geçirilmesinde fayda olduğu gibi, yönetmelik her iĢçinin her an

ulaĢabileceği bir yerde olmalıdır.

Yönetmelikte belirlenen kurallara uyulup uyulmadığı kurul üyeleri veya kurulun

belirleyeceği kiĢiler tarafından 1 ay, 3 ay gibi belirli aralıklarla denetlenir ve sonuçlar

bir rapor haline getirilerek kurul gündemine alınır, iç yönetmelikte; iĢyerinin ĠSG

politikası, iĢçinin hak ve sorumlulukları, iĢyerini ilgilendiren mevzuatlar ve nasıl

ulaĢılabileceği yer alır.

ĠSG kurulu ve üyeleri, genel güvenlik kuralları, iĢyerindeki tehlikelere karĢı

iĢçilerin davranıĢlarını tanımlayan kurallar, kazaların raporlanması, acil durum

önlemleri ve kiĢisel koruyucularla ilgili temel bilgiler asgari olarak sunulur.

İşçilere rehberlik yapma; Kurul çalıĢanlara sağlıklı ve güvenli çalıĢmanın yol ve

yöntemlerini gösterecek çalıĢmalar yapar. HazırlanmıĢ olan iĢyeri iç yönetmeliği, iĢyeri

iletiĢim yöntemleri ve iĢçilerin hak ve sorumluluklarının neler olduğunun öğrenilmesini

sağlar. Yapılan bildirimleri değerlendirerek iĢçilerin tereddütlerinin giderilmesini sağlar.

14

Tehlike ve kontrol yöntemlerini değerlendirme; Kurul, iĢyerindeki tehlikelerin

belirlenmesinde, tehlikelerin oluĢturacağı risklerin değerlendirmesinde ve kontrol

yöntemlerinin tespitinde en üst karar organıdır. BaĢkanın onayının ardından risk kontrol

yöntemleri olarak kabul edilmiĢ tedbirler faaliyet programına dahil edilir, iç denetimle

tedbirlerin etkinliği sorgulanır.

Kaza, hastalık ve aksaklıkların araştırılması; ĠĢyerinde meydana gelen kazaların,

meslek hastalıklarının, tehlike bildirimlerinin veya kaza yapma olasılığı bulunan

tehlikeli olayların sebeplerinin neler olduğunun araĢtırılması aynı tür olay tekrarının

önlenmesi, tehlikelerin ortadan kaldırılması veya kontrol edilmesi için zorunlu bir

çalıĢmadır. Bu sebeple kurul görevlendirdiği kiĢi veya kiĢilerce bütün aksaklıkların

araĢtırılmasını ve tekrarını önleyecek tedbirler geliĢtirmesini sağlayacak incelemeler

yapar veya yaptırır. Raporlar kurul gündemine alınarak önerilen tedbirler

değerlendirilir. BaĢkanın onayı ile tedbirler faaliyet programına alınarak uygulanır. Ġç

denetimle tedbirlerin etkinliği sorgulanır.

İSG öğretimi ve eğitimi; Kurul, bütün iĢçileri kapsayacak Ģekilde iĢ baĢı yaptırdığı

andan itibaren ĠĢyerinde iĢçinin hak ve sorumluluklarının neler olduğu ve ĠĢyerindeki

ĠSG yaklaĢımını ve genel kurallarını, karĢılaĢabileceği bütün riskleri ve risklerin kontrol

yöntemlerini iĢçiye öğretmek ve öğrenilen bilgilerin davranıĢlara dönüĢmesini

sağlayacak eğitim plan ve programlarının yapılmasını sağlamak ve kurul baĢkanının

onay vermesi ile birlikte bu programlarını uygulamak durumundadır.

Kurul bu programları iĢçilerin eğitimini düzenleyen ÇalıĢanların ĠĢ Sağlığı ve

Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik çerçevesinde yapar ve

uygular. Kurul, eğitimin etkinliğini iç denetimlerle takip edip değerlendirir. Amacına

ulaĢmayan eğitimlerin baĢarısızlık sebeplerini araĢtırır ve mümkün olan en kısa sürede

baĢarısız olan iĢçilere yönelik eğitimin tekrar yapılmasını sağlar.

Bakım ve onarımlarda güvenliğin sağlanması; Bakım ve onarım gibi faaliyetler,

ki bu faaliyetlere temizlik de katılabilir, iĢyerindeki risklere karĢı kontrol yöntemlerinin

uygulama zorluğu olan faaliyetlerdir. Örneğin, makinelerin dönen parçalarının

bulunduğu yerde bakım yapılacağı zaman bakımcı bu bölümü kapatan koruyucuyu

kaldırmak durumundadır.

15

Dönen parçaların hareketinin oluĢturduğu tehlikeyi kontrol etmek için makinenin

koruyucusu kaldırılmadan önce enerjinin kesilmesi ve makinenin kontrolsüz

çalıĢtırılmasını önlemek için de makineyi çalıĢtırma butonlarının ve enerji beslemesi

yapan pano Ģart ellerinin etiket ve/veya kilitle kontrol altına alınması gerekir. Kurul bu

ve buna benzer normal üretim çalıĢmasının dıĢındaki faaliyetlere özel karĢılaĢabilecek

tehlikeleri, oluĢturacağı riskleri ve kontrol yöntemlerini belirlemek veya belirlenmesini

sağlamak durumundadır.

Olağanüstü durumlarla mücadele etme; ĠĢyerinde meydana gelebilecek yangın,

üretim faaliyetlerinden kaynaklanmayan deprem, fırtına ve sel gibi doğal olaylar,

sabotajlar ve savaĢ halleri ve benzeri durumlara iĢyerinin hazırlıklı olması için bir acil

durum planı hazırlanması, organizasyon yapılması, mücadele ekipleri oluĢturulması ve

ekiplerin görevlerini yapabilmeleri için gerekli eğitimin alınması, ekiplerin

gerçekleĢebilecek olağanüstü duruma tepki verme yeteneklerinin canlı tutulması için

olağanüstü durum senaryoları hazırlanarak müdahale ve tahliye tatbikatlarının

yapılması, iĢyerinde olağanüstü durumlarla mücadelede temel gerekliliklerdir.

Yıllık rapor hazırlanması; Kurul, yılda bir kez iĢ sağlığı ve güvenliği faaliyetleri

ile ilgili durum tespiti yapmak üzere bir değerlendirme raporu hazırlar. Bir yıl boyunca

yapılanlar gözden geçirilir.

3.4. ĠĢ Kazası Kavramı

506 sayılı Kanunun 11.maddesine göre, “ĠĢ kazası,

a) Sigortalının iĢ yerinde bulunduğu sırada,

b) ĠĢveren tarafından yürütülmekte olan iĢ dolayısıyla,

c) Sigortalının, iĢveren tarafından görev ile baĢka bir yere gönderilmesi yüzünden

asıl iĢini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d) Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e) Sigortalıların, iĢverence sağlanan bir taĢıtla iĢin yapıldığı yere toplu olarak

götürülüp getirilmeleri sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan

bedence veya ruhça arızaya uğratan olaydır [11].

16

Kaza; olaylar zincirinde beklenmedik ve hatalı davranıĢ ya da teknik arıza

nedeniyle ortaya çıkan, sonucunda her zaman bir sakatlanma, ölüm ya da tahrip

görülmese bile belirli bir faaliyetin tamamlanmasını engelleyen bir olaylar zinciridir.

3.4.1. İş Kazası Nedenleri

Çevresel Etkenler: Aydınlatma, ısı, nem, gurultu, makineler, kaygan zemin vb.

Ġnsana Bağlı Etkenler: Dikkatsizlik, acemilik, yorgunluk, ihmalkarlık vb.

Eğitim yetersizliği ve verilmemesi sıralanabilir.

Çizelge 3.1. ĠĢ Kazalarının Temel Nedenleri (4M) [11]

Bir iĢ kazası aĢağıdaki faktörlerden herhangi biri veya birkaçını kapsayacak

Ģekilde meydana gelebilir [11].

ĠNSAN (MAN):

1. Psikolojik Nedenler:

• Unutkanlık, sıkıntı, üzüntü, keder,

• Çevre etkileri,

• Ġstem dıĢı davranıĢ,

• Ġhmalci davranıĢ, hatalı davranıĢ vb.

2. Fiziksel Nedenler:

• Yorgunluk,

• Uykusuzluk,

17

• Alkol,

• Hastalık vb.

3. ĠĢyeri Nedenleri:

• Ġnsan iliĢkileri,

• Takım çalıĢması,

• ĠletiĢim vb.

MACHINE (Makine)

• Hatalı makine ve ekipman yerleĢimi,

• Eksik veya kusurlu koruyucular,

• Yetersiz standardizasyon,

• Yetersiz kontrol ve bakım,

• Yetersiz mühendislik hizmetleri vb.

MEDIA (Ortam-Çevre)

• Yetersiz çalıĢma bilgisi,

• Uygun olmayan çalıĢma metodu,

• Uygun olmayan çalıĢma yeri ve ortamı vb.

MANAGEMENT (Yönetim)

• Yetersiz yönetim organizasyonu,

• TamamlanmamıĢ kurallar ve talimatlar,

• Yetersiz güvenlik yönetim planı,

• Eğitim ve öğretim yetersizliği,

• Uygun olmayan nezaret, yönetim ve rehberlik,

• Uygun olmayan personel istihdamı,

• Yetersiz sağlık kontrolleri vb.

18

3.4.2. İş Kazalarının Oluşumu

ĠĢ kazalarının oluĢumunu arka arkaya dizilmiĢ beĢ domino taĢına veya birbirine

geçmiĢ be halkaya benzetebiliriz [11].

Kazalar zinciri:

• Birinci halka insan yaradılıĢıdır.

• Ġkinci halka insanın fiziksel ve ruhsal yapı farklılığıdır.

• Üçüncü halka ise güvensiz davranıĢ ve güvensiz koĢullardır.

• Dördüncü halka olasılık.

• BeĢinci halka ise sonuçtur.

Birinci halka

Ġnsan oğlunun yapısını değiĢtirmek mümkün değildir. Dolayısı ile zincirin birinci

halkası ile oynayamayız

İkinci halka

Ġnsan oğlunun yaradılıĢ farklılığıdır. Zeki, atak, durgun, dalgın, unutkan, telaĢlı,

sakin, dikkatsiz, fevri, heyecanlı, kızgın, sabırsız, inatçı gibi. Ġnsanoğlunun bu yaradılıĢ

farklılığını da değiĢtirmemiz elimizde değildir.

Üçüncü halka

ĠĢyeri çalıĢma Ģartlarından kaynaklanan güvensiz koĢullar ve güvensiz

davranıĢlardır.

• Güvensiz koĢullar: Ġzolasyon yapılmamıĢ elektrik, koruma güvenliği olmayan makine,

bakımı yapılmamıĢ iĢ makinesi, uygun olmayan iskele vb.‟dir.

• Güvensiz davranıĢlar: ĠĢçinin yapması gereken bir hareketin yapmaması veya

yapmaması gereken bir hareketi yapmasıdır. Koruyucu malzeme kullanmama, tehlikeli

bölgede çalıĢma, verilen emri uygulamama vb.‟dir.

İş Güvenliğine Aykırı Hareketlerin Nedenleri:

• KiĢisel özürler

• Bilgi ve tecrübe noksanlığı

19

• Fiziksel uygunsuzluklar

• Uygun olmayan çalıĢma ortamı

İnsan Hataları

Önlenebilmesi mümkün olan insan hataları gerçekte dört ana sebepten meydana

gelmektedir.

• Bilgi

• Tavır ve hareket

• Kabiliyet

• Uygunsuzluk

Ġnsan hataları iki grupta toplanabilir;

a. Personelin iĢ güvenliği önlemlerine aykırı hareketleri

• Giyim kurallarına uymama ve cihaz hatalarını düzeltmeden çalıĢma

• Emniyetsiz, süratli çalıĢma

• Emniyetsiz cihazları çalıĢtırma

• Emniyetsiz cihaz ve teçhizatı kullanma

• Emniyetsiz iĢ yükleme

• Emniyetsiz duruĢ ve pozisyonda çalıĢma

• Dikkatin dağılması, sinirlenme, kızdırılma v.s.

• Hatalı kiĢisel koruyucu donanım kullanma

b. Emniyetsiz çalıĢma ortamı.

• Yeteri derecede korunmamıĢ makine ve cihazlar

• Gerekli koruyucu malzemenin olmaması

• Hatalı, pürüzlü, kaygan, çatlak ve çukur satıhlar

• ÇalıĢma yeri dağınıklığı

• Yetersiz ıĢık

20

• Yetersiz havalandırma

• Emniyetsiz havalandırma

• Emniyetsiz çalıĢma metodu

Dördüncü halka

Olasılıktır. Örneğin zımpara tasından sıçrayan bir çapağın, temas etmeden geçme

olasılığı, alna temas ederek çizik açması, göz bebeğine giderek kor etmesi olasılıkları

vardır.

Beşinci halka

Sonuçtur. Bu sonuç maddi hasar, yaralanma, uzuv kaybı veya olum olabilir [11]..

3.4.3. İş Kazalarının Artmasında Rol Oynayan Temel Etkenler

• Denetim yetersizliği

• Geri teknoloji kullanımı

• Eğitimsizlik

• Koruyucu önlem yetersizliği

• Sağlığa elveriĢli olmayan koĢullar

• Deneyimsiz eleman istihdamı

Kazaların oluĢumunda güvensiz koĢullar ve güvensiz davranıĢların oranı %

98„dir. %98‟ in dağılımı; % 88 güvensiz davranıĢlar % 10 güvensiz koĢullardır.

Geriye kalan % 2 ise adına kader dediğimiz “kaçınılmazlık” halidir. Örnek;

deprem, doğal afet vb.

Buna dayanarak; kazalar zincirindeki “güvensiz koĢullar” ve “güvensiz

davranıĢları” teĢkil eden üçüncü halka veya üçüncü domino tasının ortadan kaldırılması,

diğer bir ifadeyle, is yerlerinde gerekli tedbirlerin alınması ve uygun davranıĢlarda

bulunulması halinde iĢ kazalarının % 98 oranında önlenmesi mümkün olmaktadır [11].

3.4.4. İş Kazalarının Ülkemizdeki Görünümü:

Sosyal Sigortalar Kurumu istatistiklerine göre; iĢ kazalarının yaklaĢık % 31‟i, bir

ila üç iĢçi çalıĢtıran küçük iĢyerlerinde meydana gelmektedir.

21

50‟den az iĢçi çalıĢtıran iĢ yerlerinde meydana gelen kazalar, bütün kazaların

yaklaĢık % 65‟idir. Bu durum küçük iĢyerlerine daha fazla önem vermenin gereğini

göstermektedir.

50‟den az iĢçi çalıĢtıran iĢyerlerinde iĢ mevzuatı gereği; iĢyeri hekimi ile iĢ

güvenliği uzmanı çalıĢtırma ve ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurulu ile iĢyeri sağlık birimi

oluĢturma zorunluluğu bulunmamaktadır.

ĠĢ kazalarının yaklaĢık % 25‟i çalıĢma süreleri bir yıldan az olan kıdemsiz

iĢçilerde görülmüĢtür. Bu durum is kazalarının oluĢumunda; eğitim, tecrübe, alıĢkanlık

eksikliklerinin önemini göstermektedir.

ĠĢe baĢladıktan sonraki bir saat içinde meydana gelen iĢ kazalarının oranı yaklaĢık

%25‟dir. Bu durum; ise uyum sağlanması, dikkati iĢ üzerinde yoğunlaĢtırmadan ise

baĢlanması neticesinde meydana gelmektedir.

ĠĢ kazalarının ortalama %1,75‟i sakatlıkla sonuçlanmaktadır. Bunların %74‟u, 15

– 35 yaĢ grubu arasında meydana gelmektedir. Bu durum çalıĢan genç nüfus için önemli

bir sorun teĢkil etmektedir. Kazaların %0,87‟si ölümle sonuçlanmaktadır. Bu ölümlerin

yaklaĢık %74‟u kazadan hemen sonra meydana gelmektedir [11].

Ağır yaralanma ya da ölümle sonuçlanan her bir kazanın temelinde; 300 adet

yaralanmasız ve 29 adet hafif yaralanma ile sonuçlanan benzer kaza olayları

bulunmaktadır.

Ağır yaralanma / olum→→→ 1

Hafif yaralanma→→→→→→ 29

Yaralanmasız→→→→→→→ 300 [11]

3.5. Meslek Hastalığı Kavramı

506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu‟nun 11. maddesi B bendine göre meslek

hastalığı tanımı aĢağıdaki Ģekilde yapılmaktadır.

Meslek hastalığı, sigortalının çalıĢtırıldığı iĢin niteliğine göre tekrarlanan bir

sebeple veya iĢin yürütüm Ģartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık,

sakatlık veya ruhi arıza halleridir [5].

22

3.5.1. Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması:

Sosyal Sigortalar Sağlık ĠĢlemleri Tüzüğü‟ne göre meslek hastalıkları beĢ grupta

toplanmıĢtır. Bunlar;

Kimyasal maddelerden olanlar,

Mesleki deri hastalıkları,

Pnomokonyozlar ve diğer mesleki solumun sistemi hastalıkları,

Mesleki bulaĢıcı hastalıklar,

Fiziki etkenlerle olan meslek hastalıklarıdır [5].

3.5.2. Meslek Hastalıklarına Neden Olan Etkenler:

Fiziksel Etkenler

1. Yetersiz havalandırma

2. Gurultu

3. Vibrasyon (TitreĢim)

4. Yetersiz aydınlatma

5. AĢırı sıcak veya aĢırı soğuk

6. Uygun olmayan yerleĢme

7. Basınç değiĢimleri

8. Bedensel duruĢ bozuklukları

9. Hatalı yük kaldırma hareketleri

10. Elektrik

Fiziksel etkenler, halsizlik ve yorgunluktan kansere, çeĢitli göz rahatsızlıklarından

bazı kemik ve eklem hastalıklarına, iĢitme bozukluklarından dolaĢım sistemi

hastalıklarına, hatta bazen de ölüme kadar değiĢebilen çeĢitli sağlık sorunlarına yol

açabilmektedir.

Kimyasal Etkenler

1. Madenler (Örneğin ağır metallerden kurĢun ve civanın zehirlemesi)

23

2. Solventler (Deri hastalıkları, bağımlılık, sinir felci, karaciğer, kemik iliği ve

beyinde hasar)

3. Ġnsan sağlığına zararlı gazlar, buharlar, duman (CO, Hidrojen siyanür, Hidrojen

sülfür gibi gazlar akut ve öldürücü zehirlenmelere neden olabilirler).

4. Ġnsan sağlığına zararlı tozlar (silis, kömür, asbest, pamuk akciğer dokusu

üzerinde pnomokonyoz (toz hastalıkları) hastalıklarına neden olurlar. Pamuk, keten,

kenevir tozu ince solumun yollarında spazm ve daralmaya, nefes darlığına neden

olurlar. Asbestte kanser etkisi vardır).

5. Asitler ve alkaliler (Ġrritasyon ve yanıklar)

6. Boyalar

7. Plastik maddeler

8. Aoresoller

9. Deterjan ve diğer temizlik maddeleri

Biyolojik Etkenler

1. Bakteri

2. Virüs

3. Mantar

4. Böcek

5. Ġnsan sağlığı yönünden biyolojik etkenler Ģarbon, tetanos, bağırsak parazitleri

ve diğer parazitler, kuduz, tüberküloz, AIDS gibi hastalıklara neden olmaktadır.

Ergonomik Etkenler

Bunlar arasında; aydınlatma, monoton tekrarlayan iĢ, ağır yük sayılabilir.

Psikososyal Etkenler

Bunlar arasında stres, ruhsal bozukluk, iliĢkiler, monoton iĢ, hızlı tempo

sayılabilir [5].

24

3.5.3. Meslek Hastalıklarında Genel İlkeler:

Meslek hastalıklarının tanısında hem klinik yönden, hem de iĢyeri ortamında

değerlendirmeler yapılır. Hastalığa klinik olarak tanı koymak önemlidir, ancak

hastalığın nedeninin de iĢyeri ortamında gösterilmesi gerekir. Klinik yönden

değerlendirmede hastalığın öyküsü alınır, ayrıca kiĢinin mesleksel öyküsü de

öğrenilmelidir. Bu öyküde kiĢinin olası etkilenme yolları da soruĢturulmalıdır. Tanı için

gereken laboratuar testlerinden de yararlanılır.

Hastanın iĢyeri ortamından uzaklaĢtırılması daha fazla maruziyetin önlenmesi

bakımından önemlidir. Ayrıca hastanın tedavisi bakımından uygun yöntemler de

kullanılır.

Meslek hastalıklarından korunma bakımından ilk yapılması gereken, hastalık

etkeni olan maddenin kaynağında kontrol altına alınmasıdır. Bu amaçla mühendislik

kontrol yöntemlerinden yararlanılır.

ĠĢin planlanması yapılırken, tehlikeli maddenin elimine edilmesi veya

etkilenmenin önlenmesi amacı ile iĢyeri ortamında gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.

Ayrıca etkilenmeyi azaltmak amacı ile rotasyonlu çalıĢma veya çalıĢma süresinin

kısaltılması gibi yönetsel düzenlemeler de yapılabilir. Etkilenmenin önlenmesi amacı ile

bu düzenlemelerden birkaç tanesi birlikte kullanılır. Güvenli ÇalıĢma Uygulamaları

çalıĢma hayatı ile ilgili genel kuralların yanı sıra iĢyerine özel bazı düzenlemelerin de

yapılmasını gerektirebilir. Korunma bakımından bir yaklaĢım da kiĢisel koruyucu

malzeme kullanılmasıdır. Ancak bu yaklaĢım, korunmada diğer teknik ve idari

yöntemler tam olarak uygulandıktan sonra hala gerek varsa kullanılmalıdır. KiĢisel

koruyucu malzeme kullanımının korunmada son basamak olduğu unutulmamalıdır.

ÇalıĢanların sağlığının korunması bakımından sayılan teknik ve idari önlemlerin

yanı sıra ise giriĢ muayenesi, aralıklı kontrol muayenesi, sağlık eğitimi gibi tıbbi

yaklaĢımlar da önemlidir [5].

3.5.4. Meslek Hastalığını Bildirme:

506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu‟nun 28. Maddesi gereğince; iĢveren, bir

sigortalının meslek hastalığına tutulduğunu öğrenirse veya durum kendisine bildirilirse

25

bunu, örneği kurumca hazırlanan haber verme kağıdı ile öğrendiği günden baĢlayarak

iki gün içinde kuruma bildirmekle yükümlüdür.

Bu yükümlülüğü yerine getirmeyen veya haber verme kağıdında belirtilen bilgiyi

kasten yanlıĢ bildiren iĢveren hakkında 27. maddenin 2. fıkrası hükmü uygulanır [5].

26

4. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠM SĠSTEMĠ

4.1. ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi

Sağlık, bir fabrikanın girdileri olarak kabul edilirse , sağlık üreten bu sistemin

fabrikanın girdilerine ayrıntılı bakmak gerekir. Sağlık denilen çok önemli ürünün elde

edildiği bir sistemin (fabrikanın), girdilerinin oldukça çeĢitli olduğunu (beslenme, ücret,

yasalar, alt yapı hizmetleri, kiĢisel hijyen,spor , güvenlik v.b.) ve bu girdileri sağlayan

meslek gruplarının da (hukukçular, iktisatçılar, beslenme uzmanları, mühendisler,

hekimler, hemĢireler, spor uzmanları,v.b.) çok disiplinli olduğu açıkça ve rahatlıkla

görülür[4].

ġekil 4.1. ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi

O halde sağlığın en yüksek düzeyde elde edilmesi, sağlığı korunacak kiĢiden

baĢlayıp ve en üst düzey yöneticiye kadar bir çok kiĢinin görev aldığı ve sorumluluk

taĢıdığı, bir yönetim sistemini gerektirir. ĠĢ ortamında sağlığı koruyan ve geliĢtiren bu

yönetim sisteminin adı ‘ĠĢ Sağlığı Yönetim Sistemi’ dir [5].

4.2. ĠĢ Güvenliği Yönetim Sistemi

Güvenlik kültürünün yapısal hali çoğunlukla kuruluĢ için güvenli yönetim sistemi

olarak tanımlanan düzenlemeleri kapsar.

Güçlü güvenlik kültürüne sahip kuruluĢların tüm personelin desteği ve

sahiplenmesiyle, etkili bir güvenlik sistemi olacaktır. Bununla birlikte, ĠĢ Güvenliği

Yönetim Sisteminin (ĠSGYS) geniĢleyen yapısı güvenlikle ilgili olan planlama, kontrol,

denetim gibi faaliyetlerin performansını garantilemeyi sağlar. Bunun karĢılığında ĠĢ

27

Güvenliği Yönetim Sistemi (ĠGYS) güçlü güvenlik kültürünü destekler ve arttırır.

Özellikle, sistem çevreyi Ģekillendirecektir ve ayrıca çalıĢanların hareket ve

davranıĢlarını güvenliğe doğru etkileyecektir. ĠGYS‟nin varlığı, kuruluĢun diğer iĢlerini

güvenliğinden ayrı tutmamalıdır [4].

Güvenlik planları tanımlanmıĢ ve uygulanmıĢ olmaktadır. ĠGYS‟i,

organizasyonun güvenlik kültürünü arttırmak ve güvenlik performansını baĢarmak için

özel planlardan oluĢur. Bunlar [4];

1. Tüm operasyon aĢamalarında güvenlikle eylemlerin denetimi, kontrolü ve planı

yardımıyla güvenlik performansını arttırma

2. Bireysel ve takım davranıĢları ile güvenliği güçlendirmek ve güvenlik

kültürünü desteklemek ve büyütmek.

Güvenlik yönetim sisteminin tipik bileĢenleri, doğrulayıcı eylemlerin

tanımlanması ve uygulanmasıyla birlikte güvenlik gereksinimlerinin doğru

tanımlanması ve uygulama için planlama, denetim, sistem uygulaması, revizyonunu

gerektirmektedir.

ĠGYS‟nin ek bileĢenleri;

Ġnsan faktörleri sistemi

Tecrübe geribildirimi

Olası ve belirleyici değerlendirme

ĠĢletmede güvenliğe dayalı operasyonların izlenmesi

Güvenlik performansının ileri geliĢimi için stratejik planlama

28

ġekil 4.2. Temel Güvenlik Yönetim Çatısı

ġekil 4.2. Temel güvenlik yönetim çatısını söyle dört süreçle tanımlar [4]:

Güvenlik gerekliliklerini ve kurumu tanımlama

Planlama,kontrol ve destek

Uygulama

Denetleme, revizyon, geribildirim.

BaĢarısız iĢ güvenliği politikaları iĢ kazalarına neden olabilir. Bunun için, ĠĢ

Güvenliği Yönetim uygulamalarına Ģirkette yer vermek potansiyel riskleri önceden

belirleme yeteneği için gereklidir. Endüstride güvenli yönetim uygulamalarının en

yaygın yaklaĢımları ĠĢ Güvenliği sözleĢmeleri, düzenlemeleri, ve kıyaslamadır. Ayrıca

29

birçok organizasyon kendi iĢ güvenliği yönetim sistemlerini geliĢtirmek için Ulusal ve

uluslar arası güvenlik standartların rehber olarak kullanmaktadırlar. ĠĢ Güvenliği

yönetim sistemi, iĢ kazaların engellemeyi ve çalıĢan sağlığını korumayı ve iĢ

güvenliğini arttırmayı hedefleyen standartlardan , prosedürlerden ve planlardan ve

gözlemlerden oluĢmaktadır. Ayrıca Güvenli yönetim sisteminin ana fonksiyonları; iĢ

alanı, tehlike analizi, kontrol mekanizmasının geliĢimi ve uygulaması, geribildirim

sistemleridir. Organizasyonlarda Güvenli Yönetim sistem adaptasyonunu harekete

geçiren bir çok güç vardır. Bunları içerir [4]:

Rekabetin artması

Yasa ve kanunlara uyma

Toplumun iyi niyetinin artması

Finansal kayıpların azaltılması

Kesin görev tanımlarından kaçınma

Güvenli çalıĢma için mekanizma geliĢtirme

Sürekli geliĢimi destekleyen kalite giriĢimlerini destekleme

Kaynak dağılımını ve risk tanımlamasını sistematik olarak geliĢtirme

ÇalıĢan sorumluluğuna ve bağlılığına destek.

Güvenlik eğitimi; kuruluĢ içinde, bireysel yeterliliği arttırmayı değil de güvenlik

kültürünü geliĢtirmeyi hedeflemelidir. ÇalıĢanlar; güvenli çalıĢma koĢulları için sağlık

ve güvenlik sorunlarını ve bunların önemini anlamalı ve bilincinde olmalıdır. En

sonunda, ne olursa olsun organizasyon yönetimi, personelin sağlık, güvenlik ve

refahından sorumludur. Yöneticiler etkili sağlık ve güvenlik uygulamalarını sağlamak

ve baĢlatmak için uygun bilgi ve eğitim sağlamalıdırlar [4].

ĠĢ sağlığı ve güvenliği enstitüsü 17,500‟ü aĢkın üyesiyle birlikte; ĠĢ Sağlığı ve

Güvenliği konusunda bireylerde profesyonel bağlılığı yol göstericisi konumundadır. ĠĢ

sağlığı ve güvenliği konusunda bireysel uygulamacıların yanı sıra, her aĢamada sağlık

ve güvenlik bilincini arttırmayı hedefler ve etkili iĢyeri güvenlik kültürünü geliĢtirmeyi

hedefleyen iki eğitim paketi sunar. „Güvenli Yönetim‟ konusu denetmen ve yöneticileri

hedefler ve merkez iĢ stratejilerinde iĢ sağlığı ve güvenliği programını birleĢtirmenin

30

önemini belirtmek için tasarlanmıĢtır. „Güvenli ÇalıĢma‟ astları; makine ve press

operatörlerini, ofis ve süreç operatörlerini ve resmi olmayan iĢ sağlığı ve güvenliği

denetimi yapan gözlemcileri hedef alan eğitimleri içerir [4].

4.3. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi

ĠĢyerlerinde iĢlerin gerçekleĢtirilmesi esnasında, çeĢitli nedenlerden kaynaklanan

sağlığa zarar verebilecek kaza ve diğer etkenlerden korunmak ve daha iyi çalıĢma

ortamı sağlamak amacıyla sistemli ve bilimsel bir Ģekilde tehlikelerin ve risklerin

belirlenmesi ve bu tehlikelere ve risklere yönelik önlemlerin alınması çalıĢmalarının

gerçekleĢtirildiği yaklaĢıma ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi denir.

Ġngiliz Standartları Enstitüsü ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim sistemini;

organizasyonun yönetim sisteminin bir parçası ve organizasyonun iĢ risklerini yönetme

kolaylığı olarak tanımlamaktadır. ĠSGYS; organizasyonel yapıyı, faaliyetleri,

sorumlulukları, uygulamaları, prosedürleri, süreçleri planlamayı ve kaynakların elde

edilmesini, geliĢtirmesini, değerlendirilmesini ve organizasyonun ĠSG politikasının

sürekliliğini sağlar [4].

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim sistemi; iĢ sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin

kuruluĢların genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik Ģekilde ele alınıp sürekli

iyileĢtirme yaklaĢımı çerçevesinde çözümlenmesi için bir araçtır. Ülkemizde ĠSG

faaliyetleri kiĢisel koruyucuların kullanımı çağrıĢtırmakta ve geleneksel olarak ayrıca

yapılması gereken is olarak algılanmaktadır. ĠSG yönetim sisteminde çalıĢanlar,

yönetenler ve denetleyenlerin rol ve sorumlulukları açık hale getirilerek çalıĢanların

katılımını sağlanacaktır.

Bu sistemle çalıĢanlar, ĠSG risklerinin belirlendiği ve önlemlerle asgari seviyeye

indirildiği, yasalara uyan hedeflerin yönetim programları ile hayata geçirildiği uygun

ĠSG eğitimlerinin uygun kiĢilere verildiği, acil durumlara hazır, performansını izleyen,

izleme sonuçlarını iyileĢtirme faaliyetlerini baĢlatmak için kullanan, faaliyetlerini

denetleyen, yaptıklarını gözden geçiren ve dökümante eden bir kuruluĢta ĠSG

faaliyetlerine gereken önemi veren bir sistemin parçası olacaklardır.

ĠĢ sağlığı ve güvenliği danıĢmanlığına gelince, çoğu zaman, müĢteri ne istediğini

bilir ve bu da bir „Yönetim Sistemidir‟. Genellikle bu „sistem‟; kurumun güvenli

iĢlemesi için yapılacak Ģeyleri tanımlayan ve bunların kimsenin adlandırmadığı doğru

31

yerlere dağıtan fazla dokümantasyonu içerir. DanıĢman kurum ise uygun

dokümantasyonun sağlanması için sıkı çalıĢacaktır, ancak neredeyse her zaman,

sistemin, kurumun ĠSG performansına ya da çalıĢma alanındaki yaralı insan sayısına

etkisi yoktur. Bununla beraber, üst yönetime kurumdaki ĠSG kontrolü hakkında soru

sorulduğunda hepsi bir ağızdan bu sistemin yönetiĢim süreci olduğuna iĢaret ederler [4].

İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetim Sistemi Unsurları

ĠSGYS konusunda uluslar arası bir standart olmadığı için Kanada ĠĢ Sağlığı ve

Güvenliği Merkezi 11 ĠSGYS unsuru belirlemiĢtir. Bunlar;

Bireysel Sorumluluk

ĠSG akımına katılım

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kuralları

Doğru çalıĢma prosedürleri

AlıĢanların oryantasyonu ve eğitimi

ĠĢyeri denetimi

Kaza araĢtırma ve raporlama

Acil durum prosedürleri

Sağlık ve ilk yardım

Sağlık ve Güvenliği arttırmak

ĠĢyerine özgü parçalar

ĠĢ sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin tüm unsurları birbirleriyle iliĢkilidir.

Tüm parçalar, diğer parçalarla bağlantı kurar. Bundan dolayı sistem bir bütündür. Bu

unsurlar Ģunlardır: Yönetim Liderliği ve ÇalıĢanların Katılımı, ÇalıĢma Alanı Analizi,

Risk Önleme ve Kontrol, ĠSG Eğitimi‟dir [4].

4.4. ÇalıĢma Alanı Analizi

ÇalıĢma Alanı analizi, yöneticiler ve çalıĢanların, tüm iĢyeri ve çalıĢma koĢullarını

belirlemesi ve potansiyel veya var olan riskleri elimine etmesini ifade etmektedir.

Periyodik güncelleĢtirme sistemini de kapsayan geniĢ çaplı bir taban araĢtırması

32

yapılmalıdır. ÇalıĢma Alanı analizini yapmaya yardımcı olması için Ģunlara dikkat

edilmelidir;

Firma içindeki risklerin farkına varılmalıdır,

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği takımları kurulmalıdır,

Risklerin Raporlanması için çalıĢanlar teĢvik edilmelidir,

Raporlanan riskleri için uygun bir sistem kurulmalıdır,

ĠĢ yeri risklerinin ve düzeltilmiĢ risklerin incelenmesinin yürütecek eğitilmiĢ

kadroya sahip olunmalıdır.

Herhangi bir süreçteki değiĢikliğin veya yeni risklerin gözden geçirilmesi

sağlanmalıdır.

ĠĢ sağlığı ve güvenliği uzmanlarından destek istenmelidir.

ÇalıĢma alanı analizi, sadece var olan riskleri değil, değiĢikliği risk yaratabilecek

olan koĢullar ve süreçleri de belirleyen, çok çeĢitli çalıĢma alanı incelemelerini kapsar.

Etkili yönetim, iĢi ve çalıĢma alanını, sakıncalı olayları önlemek veya önceden

sezinlemek için, aktif olarak analiz eder. Tüm çalıĢma alanı risklerini teĢhis etmek için

önerilen plan, ġekil 4.3. ÇalıĢma Alanı Riskleri teĢhis Planı‟nda gösterilmiĢtir. Buna

göre [4]:

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği için geniĢ kapsamlı taban araĢtırması ve periyodik olarak

geniĢ kapsamlı güncelleĢtirilmiĢ araĢtırmaların yapılması,

PlanlanmıĢ veya yeni tesisat, bina, süreç, materyal ve ekipmanın değiĢim

analizinin yapılması,

AlıĢılmıĢ Risk Analizinin yapılması,

Günlük ve periyodik iĢ sağlığı ve güvenliği incelemelerinin yapılması gereklidir.

33

ġekil 4.3. ÇalıĢma Alanı Riskleri TeĢhis Planı

Risk önleme ve risk kontrolünün geliĢtirilmesine, temel olan aktiviteler ise çeĢitli

kaynaklardan yararlanılması sonucunda Ģunlar belirtilmiĢtir:

GeniĢ Kapsamlı AraĢtırmalar: GeniĢ kapsamlı araĢtırmalarda; endüstriyel

sağlık araĢtırması, tüm firma içinde kullanılan kimyasalların ve zararlı maddelerin

listesinin yapılması, risk değerlendirme programlarının gözden geçirilmesi, hava

kalitesinin ölçümlerinin yapılması, gürültü seviyesi ölçümü, havalandırma programının

gözden geçirilmesi, ergonomik risk faktörlerinin gözden geçirilmesi gibi faaliyetler

yapılabilir.

Yenilik Analizi: Firma içinde değiĢiklikler yapılacaksa değiĢim analizi / yenilik

analizi yapılmalıdır. Bu değiĢiklikler; yeni bir bina kurmak veya kiralamak, yeni

ekipmanlar almak, yeni maddeler kullanmak, yen süreçler oluĢturmak ve yeni personel

olabilir. Yenilik analizi, problemler oluĢmadan önlemeye yardımcı olur.

Risk Analizi: PlanlanmıĢ veya mevcut kontrollerin yeterli olup olmadığını

belirlemek, zarar ortaya çıkmadan riskleri kontrol edilebilir duruma getirmek amacıyla

34

risk analizi yapılır. Bir çok risk analizi yöntemi vardır. Bunlardan bazıları; „Böyle olsa‟

metodu (what if), Kontrol Listesi, Hata Modu Etki Analizi, Tehlike ÇalıĢabilirlik

Analizi, Hata Ağaç Analizi, Olay Ağaç Analizi, 5x5 Matris Yöntemidir.

Sağlık ve Güvenlik Tetkikleri: Rutin ĠSG denetimleri, çeĢitli aĢamalarda

gözden kaçan gözden kaçan risklerin tespit edilmesini sağlar. Tetkik iĢyerinin tüm

fonksiyonlarını kapamalıdır. Belirli aralıklarla yapılmalıdır. Firma içi denetimler

risklerin kontrol edilmesi ve tanınması için eğitilmelidirler. Belirlenen risklerin düzeltici

faaliyetleri izlenmelidir. Tetkiklerden sağlanan bilgiler, risk önleme ve kontrol

programının iyileĢtirilmesinde kullanılmalıdır[4].

4.5. Risk Önleme ve Kontrol

Tüm mevcut ve potansiyel riskler önlenmeli veya kontrol altına alınmalıdır. Risk

Önleme ve Kontrol için Kullanılan Yöntemler:

Mühendislik Kontrolleri: Riskleri kaynağında kontrol etme firmaların

uygulayabileceği en iyi stratejidir. Mühendislik kontrolleri ile risklerin kaynağında

kontrolü sağlanır. Mühendislik kontrollerinin dayandığı temel kavram; mümkün

olduğunca iĢ çevresi ve iĢin kendisi, risk oluĢumunu azaltma veya riskleri elimine etme

Ģeklinde planlanmalıdır. Binaların ve ekipmanların tasarlanması veya riskleri yok

etmenin planlanması mühendisli kontrollerine örnek teĢkil etmektedir.

Güvenli ĠĢ Uygulamaları: Firmanın iĢyeri kurallarını ve diğer süreçlerinin özel

kurallarını içerir. Solunum sistemini koruma, risk iletiĢimi, laboratuar kimyasalları ile

ilgili sağlık bilgisi gibi bazı özel alanları içermektedir.

ĠĢletme Kontrolleri: ÇalıĢanların risklerle karĢılaĢmalarını azaltma kontrol

hedeflerine ek olarak, çalıĢanlar için yardım ve çalıĢanların rotasyon egzersizlerini de

kapsamaktadır.

KiĢisel Koruma Donanımları: KiĢisel Koruma Donanımı; bir veya birden fazla

sağlık ve güvenlik tehlikesine karĢı korunmak için kiĢilerce giyilmek, takılmak veya

taĢınmak amacıyla tasarlanmıĢ herhangi bir cihaz, alet veya malzemeyi ifade

etmektedir.

Risk Düzeltici Faaliyetleri Ġzleme Sistemi: ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim

Sistemi‟nin bir önemli noktası da tüm risk önleme ve kontrol programlarına rağmen

35

riske engel olamamak ve riskin oluĢmasına meydan vermektir. Burada düzeltme

faaliyetleri ile ilgili çalıĢanların ve yönetimin tuttuğu kayıtlar ile ilgili dokümantasyon

önemlidir. Bu kayıtlar düzeltme faaliyetlerinin izlenmesini sağlamaktadır.

Önleyici Bakım Sistemi: Etkili bir Ģekilde risk kontrollerinin devam

ettirilmesini sağlamaktadır. Ekipman arızalarına bağlı olarak ortaya çıkabilecek olan,

yeni riskleri önlemektedir. Güvenilir listeleme ve dokümantasyonun sürdürülmesi

faaliyetleri gereklidir. Bilgiye dayalı listeleme ile hangi bakıma ihtiyaç duyulduğu ve ne

kadar aralıklarla bakıma ihtiyaç duyulduğunun bilinmesi sağlanmaktadır.

Acil Durum Hazırlıkları: Firmalar, olası acil durumların farkında olmak

zorundadır. Ortaya çıkabilecek riskleri, en iyi Ģekilde kontrol etmek ve önlemek

planlanmalıdır. Acil durum planı içinde; olası acil durumların araĢtırılması, acil

durumların iĢyerindeki etkisinin azaltılması için planlama, acil durumlarla ilgili

çalıĢanları bilgilendirme ve çalıĢanlara eğitim verme, gereken acil durum tatbikatları

olmalıdır.

Medikal Programlar: Firmaların medikal programları; ĠĢ Sağlığı ve

Güvenliği‟nin önemli bir parçasıdır. Hastalık ve yaralanmalara sebep olan riskleri

önlemek için oluĢturulur. Yaralanma ve hastalıkların belirlenmesinde, tedavi

edilmesinde yararlanılır ve iĢle bağlantılı olan ciddi hastalık ve yaralanmaları

engellemektedir. Büyük firmalarda uzman tıp doktorlarından da faydalanılabilmektedir

[4].

36

5. TEKSTĠL ve KONFEKSĠYON SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠ

ETKĠLEYEN UNSURLAR

Tekstil ve konfeksiyon sektörü ülkemiz GSYĠH’sinin %10’luk kısmını

sağlamaktadır. Türkiye genelinde ihracata yönelik üretim yapan ve %90’ı KOBĠ olan

18.500 civarında imalatçı/ihracatçı firma bulunmaktadır. Bu denli önemli bir sektörün

2008-2011 yılları arasında giyim eĢyaları imalatı ve tüm sektörlerde 100.000 iĢçide iĢ

kazası oranları ġekil 5.1‟deyer almaktadır [12].

ġekil 5.1. 2008-2011 yılları arasında giyim eĢyaları imalatı ve tüm sektörlerde 100.000 iĢçide iĢ kazası

oranları

Sektörün 2008-2011 yılları arasındaki ve tüm sektörlerde 100.000 iĢçide meslek

hastalığı oranları ise ġekil 5.2. yer almaktadır [12].

37

ġekil 5.2. 2008-2011 yılları arasında giyim eĢyaları imalatı ve tüm sektörlerde 100.000 iĢçide meslek

hastalığı oranları

Konfeksiyon sektörü (hazır giyim sektörü) özelliği gereği emek yoğun bir

sektörüdür (ġekil 5.3). Tekstil sektörü, kullanılan makinelerin çok yüksek maliyetlerde

olmasından dolayı sermaye yoğun bir tablo sergilerken, konfeksiyon iĢletmelerinde

kullanılan makine ve ekipmanlar daha ucuz makinelerdir. Fakat tekstil sektöründe

otomasyonun yüksek olması sayesinde çalıĢan sayısı az, buna rağmen konfeksiyon

sektöründe makine çok olduğu için kullanıcının da yüksek olduğu gözlemlenmektedir

[12].

ġekil 5.3. Tekstil ve konfeksiyon sektörlerinin özellikleri

Tekstil ve konfeksiyon sektörüne özgü yaĢanabilecek tehlikeler ve sorunlar çeĢitli

kaynaklara göre Çizelge 5.1‟deki gibi özetlenmiĢtir [12].

38

Çizelge 5.1. Hazır Giyim Sektöründeki Tehlike ve Riskler

Yukarıdaki çizelgede çeĢitli kaynaklara göre özetlenen sorunların oluĢturduğu

temel bazı riskleri gruplayarak inceleyecek olursak 7 baĢlıkta toplamamız mümkündür.

Bunlar;

Gürültü

Elle taĢıma ve ergonomi

Makine Güvenliği

Kimyasallar

Yangın

Elektrik

Kayma ve takılma

Gürültü : Ġnsan ve toplum üzerinde olumsuz etkiler meydana getiren istenmeyen

seslerdir. Tekstil ve Konfeksiyon sektöründe çoğunlukla makine kaynaklı olan bu

tehlike bazı durumlarda insanların çalıĢmasını oldukça güçleĢtirmektedir [12].

39

Gürültünün iĢitme duyusu dıĢındaki etkileri:

1- Gürültü kiĢilerde sadece iĢitme duyu kaybına değil genel sağlık üzerinde de

zarar verir,

50-65 dB arası

2- Konsantre olamama, uyku bölünmesi, dağılması veya uykuya geç baĢlamaya

neden olur.

3-Kızgınlık-saldırganlık gibi belirtiler ortaya çıkar.

4-Yapılan araĢtırmalar, gürültünün merkezi ve otonom sinir sistemini etkilediğini

göstermiĢtir.

5-DavranıĢ bozukluklarına neden olur,

6-Strese neden olur.

65-90 dB arasında;

7-Kan basıncı değiĢir, solunum hızlanır ve beyin sıvısındaki basınç azalır.

8-Metabolik ve hormonal bozukluklar yapar.

9-Psikolojik etkiler yapar.

10-Performans düĢmesi yaratır.

80-85 dB arası gürültüye sürekli maruz kalan kiĢinin;

11-Kan basıncının yükselir. Terleme artar. Kan dolaĢımının bozulur. Yüksek

tansiyona neden olur.

12-ĠĢitme eĢiği yükselir. KiĢi baĢkaları ile konuĢurken duymak ve duyurmak için

yüksek sesle bağırmak,

90-120 dB arası;

13-BaĢ ağrısı yapar.

14-Fizyolojik rahatsızlıklar görülür.

120 dB üstünde;

15-Ġç kulakta ani bozukluk yanında denge bozulması ortaya çıkar,

40

140 dB üstünde;

16- Kulak zarı patlar ve beyinde de ciddi hasar yaratır,

gibi olumsuzluklara sebep olmaktadır.

Gürültüden korunmak için kullanılabilecek olan tıkaç ve kulaklıklarla ilgili örnekler

ġekil 5.4 (a) ve (b)‟de yer almaktadır [12].

ġekil 5.4. (a) Gürültü Azaltıcı Kulak Tıkacı ÇeĢitleri ġekil 5.4. (b) Gürültü Azaltıcı Kulaklık ÇeĢitleri

ÇalıĢma Pozisyonu ve Ergonomi :

ÇalıĢma pozisyonu açısından;

ÇalıĢanlar kas-iskelet sistemlerini zorlayan pozisyonlarda çalıĢmaktadır. (Ör;

Sürekli öne eğilerek, sandalyede kambur oturarak ġekil 5.5.(a)) Doğru oturma

pozisyonu Sırt ve alt bacakların yere dik olarak çalıĢılmasıdır (ġekil 5.5. (b)).

ÇalıĢanlar uzun süre oturarak, ayakta veya tekrarlayan iĢ yapmaktadır ve çalıĢma

alanlarını kendilerine göre ayarlama ve düzenleme imkânları mevcut değildir.

ġekil5.5 (a) Sandalyede Kambur Oturma

Pozisyonu

ġekil 5.5 (b) Doğru Oturma Pozisyonu

41

Elle taĢıma

Ağır cisimler veya yükler elle taĢınmaktadır.(Ör; Makaralar dolusu iplik ve

kumaĢ toplarının bulunduğu kutular.)

Yükler, zorlu Ģekillerde kaldırılmaktadır. (Ör; Vücuttan uzak, omuz hizasının

üstünde veya diz hizasının altında

Her iki durum da iskelet sisteminde zorlanmalara sebep olmaktadır. Yük taĢıma

sırasında iskelet sistemine zarar gelmemesi için doğru yük kaldırma pozisyonu ġekil

5.6‟da yer almaktadır [12].

ġekil 5.6. Doğru Yük Kaldırma Pozisyonu

ĠĢletmelerde bazı olumsuz koĢullar yüklerin taĢınmasında mutlaka insan gücünü

zorlayıcı koĢullar oluĢmasına neden olmaktadır.

El arabası ve transpalet gibi yüklerin taĢınmasında kullanılan ekipmanlar düzgün

çalıĢmamaktadır.

Yüklerin taĢınmasında kullanılan ekipmanları çekmek veya itmek kayda değer

güç gerektirir.

Zemin yüklerin taĢınmasını zorlaĢtıracak Ģekilde eğimlidir.

Dar alanlar yüklerin itilmesi ve çekilmesini zorlaĢtırmaktadır.

Elle yük taĢınması sırasında oluĢabilecek tehlikeli durumlar Ģunlardır;

Kas-iskelet sistemi hastalıkları (bel & boyun fıtığı)

Elle taĢınan ağır yüklerin kaldırılamayıp düĢmesi

Ürün veya iĢgünü kaybı

42

Kasların yorulması ve yaĢanacak ağrılardan dolayı dikkatin dağılması sonucunda

oluĢabilecek iĢ kazaları

ĠĢ yerlerinde, çalıĢma pozisyonlarından dolayı kas ve iskelet sistemlerinde bir

sorun oluĢmasını önleyebilmek için alınabilecek önlerler ise Ģunlardır;

Ayarlanabilir ve ergonomik sandalyeler

ÇalıĢma pozisyonu veya görev değiĢtirilmesi

Elle taĢımanın mümkün olduğu ölçüde azaltılması

Elle taĢıma konusunda eğitim

Ağır yüklerin yardımlaĢarak taĢınması

TaĢıma ekipmanlarının periyodik kontrollerinin yapılması

Makine Güvenliği : Giderek otomasyona dönen sektörde makineye giren hammadde

veya yarı mamul ile çıkan ürünün kontrol altına alınması gerekmektedir. Bazı

durumlarda bu mümkün olamamaktadır. Buna neden olan olumsuzluklar Ģunlardır;

Makine ve iĢ ekipmanlarının kullanım talimatları mevcut değildir.

Makine ve iĢ ekipmanlarının koruyucusu bulunmayan hareketli parçaları

mevcuttur.

Makine ve iĢ ekipmanlarının düzgün çalıĢıp çalıĢmadığının ve koruyucu

aksamları ile önleyici tedbirlerinin iyi durumda olup olmadığının belirlenmesi

için gerekli periyodik kontroller yapılmamaktadır.

Makine ve iĢ ekipmanlarının üzerinde acil durdurma butonu mevcut değildir.

Makine ve iĢ ekipmanlarının üzerinde bulunan acil durdurma butonları

ulaĢılabilir ve çalıĢır durumda değildir.

Koruyucusu bulunan makine ve iĢ ekipmanlarının koruyucusu devre dıĢı

bırakılarak çalıĢtırılması mümkündür.

Yukarıda saydıklarımız ve benzeri durumlar neticesinde yaralanma veya ölümle

sonuçlanabilecek kazalar meydana gelebilmekte ya da yanlıĢ kullanım, hareketli

parçalara yabancı cisimlerin sıkıĢması ve arızalar ürün veya iĢgünü kaybına, makine ve

43

iĢ ekipmanlarının zarar görmesine veya kullanılamaz hale gelmesine neden

olabilmektedir [12].

Bu konuda mutlaka alınması gereken bazı önlemler vardır. Bunlar;

Her makinenin baĢında mutlaka kullanma kılavuzunun bulunması

Makine koruyucuları daha güvenli bir çalıĢma ortamı sağlamak için var

oldukları için mutlaka kullanılmalıdır.

Makinelerin periyodik kontrolleri aksatılmamalıdır.

Kimyasallar: Leke çıkarma ve temizleme iĢlemlerinde oluĢabilecek bazı sorunlar

sebebiyle dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Trikloretilen, trikloretan,

bromokoloroetan gibi kimyasalların ortam havasına karıĢması, kullanımı esnasında

dökülmesi, cilde teması sonucu dermatitler, deri kanserleri, baĢ ağrısı, dalgınlık,

koordinasyon bozukluğu, ciğerlerde tahriĢ sorunları ortaya çıkmaktadır.

Bunlarla ilgili alınabilecek önlemler Ģunlardır;

Tehlikeli kimyasalların kayıt altına alınması, bilgilendirme ve eğitim

Tehlikeli kimyasalların etiketlenmesi

Tehlikeli kimyasalların kullanımı (lokal havalandırma, görev değiĢimi)

Yangın : Yanma olayının meydana gelebilmesi için üç unsurun bir arada olması

gereklidir. Bu unsurlar, yanıcı madde, ısı ve oksijendir. Bu Ģartlardan her hangi birinin

olmaması veya yeterli miktarda bulunmaması halinde yanma olayı gerçekleĢmez. Belirli

Ģartlar oluĢturulduğunda ise hemen hemen bütün maddeler yanabilir. O halde, meydana

gelmiĢ bir yanma olayını söndürmek için, yanma unsurlarından en az birinin devre dıĢı

bırakılması gerekmektedir.

ĠĢletmelerde yangının oluĢabilmesi için uygun olan pek çok koĢul vardır.

Sigara

Buhar kazanı veya buhar jeneratörleri

Toz

Uygun olmayan depolama biçimleri

44

Bu konuda alınabilecek önlemler Ģunlardır;

Sigara içme yasağı

Sigara içilmesi için çalıĢma ortamından ayrı bir oda tahsis edilmesi

Sigara söndürmek için metal söndürücüler kullanılması

Buhar kazanı veya buhar jeneratörlerinin periyodik bakımı

ĠĢyerinde çalıĢır durumda ve ulaĢılabilir noktalarda yangın söndürücüler

bulunması

Acil çıkıĢların iĢaretlenmesi

Yangın merdiveni

Yangının erken algılanmasına yönelik duman ve ısı dedektörü gibi yangın

algılama sistemleri

Elektrik : Elektrik sanayi kuruluĢları için vazgeçilmez bir etkendir. Fakat olumlu

yönlerinin yanında doğru kullanılmadığı zaman iĢ hayatı için çok büyük riskler de

taĢıyabilir.

TopraklanmamıĢ prizler

Açık uçlu elektrik kabloları

YıpranmıĢ, hasarlı, kirli(yağ, su vb.), bakımsız veya arızalı kablolar, fiĢler,

prizler ve uzatma kabloları

Aynı uzatma kablosu ile birden fazla makine ve ekipman çalıĢtırılması

ĠĢ ortamında oluĢabilecek sorunlar Ģunlardır;

Elektrik çarpması sonucu yaralanma, kalıcı hasar veya ölüm

Yangın

Ürün veya makine kaybı

Bu konuda alınabilecek önlemleri alttaki baĢlıklarda özetleyebiliriz;

45

Geçici olarak kullanılan tesisat, elektrikli ekipman ve el aleti (dıĢarıda, nemli

ortamda kullanılan vb.) kaçak akım rölesi ile korunması

Acil durumda elektrik enerjisinin kolayca kesilebilmesi

Kaçak akım rölelerinin kontrol ve bakımları düzenli olarak yapılmaktadır.

Topraklamanın düzgün yapılması

Arızalı veya hasarlı kablo veya tesisatın tamiri ve bakımı [12]

Kayma ve Takılma : ÇalıĢanların en çok zarar gören organları ile istatistik ġekil

5.7‟deki figür üzerinde yer almaktadır.

ġekil 5.7 ÇalıĢanların ĠĢ Kazası Sonucu Organlarının Yaralanma Oranı

Bu oranlardan da anlaĢılacağı gibi kayma ve takılma tehlikesi ve buna bağlı olarak

oluĢan yaralanmalar büyük orandadır. Bu tehlikeyi oluĢturabilecek durumlar Ģunlardır;

Islak zemin

Kaygan ve dengesiz ayakkabılar

Zemindeki seviye değiĢiklikleri, pürüzlü alanlar, delikler ve hasarlar

Zeminde sürüklenen kablolar, dökülmüĢ cisimler

TaĢınması mümkün olmayan engeller

46

ĠĢ yerinde kayma ve takılma sonucunda kiĢinin vücudunda çatlak, kırık,

yaralanma oluĢabileceği olay kiĢinin ölümüyle de sonuçlanabilir. Bu konuda

alınabilecek önlemler Ģunlardır;

Zeminin ıslak bırakılmaması veya uyarı levhalarının konulması

ÇalıĢanlara kaymaz ve dengeli ayakkabılar temin edilmesi

Zeminin düzenli ve temiz tutulması

TaĢınması mümkün olmayan engellerin iĢaretlenmesi

Diğer Tehdit Unsurları : Tekstil ve konfeksiyon sektöründe iĢ güvenliği ve iĢçi

sağlığını tehdit edici diğer etkenler Ģunlardır;

Termal konfor

Sıcak yüzeyler

Pamuk tozu

Kadın çalıĢanlar [12]

47

6. MATERYAL VE YÖNTEM

6.1. AraĢtırmanın Amacı ve Konusu

Bu projenin amacı tekstil ve hazır giyim sektöründe iĢ kazaları oluĢmadan önce

riskleri gözlemleyip bir risk analizi yapmak ve kurulu iĢletmelerde risk noktaları

konusunda uyarıları arttırmak, yeni kurulacak iĢletmeler için de daha tasarım

aĢamasından pek çok tehlikenin önüne geçebilmektir.

Risk analizi çalıĢmaları tehlike potansiyeli bulunan maddelerle ilgili her türlü

bilimsel bilginin düzenlenmesi ve analiz edilmesine yönelik sistematik bir yaklaĢımdır.

ĠĢletme ve iĢyerlerine risk analizi yaparak; tehlikelerin sınıflandı, risklerin belirlenmesi,

risklerin değerlendirilmesi ve risklerin kabul edilebilir seviyelere çekilmesi

sağlanabilmektedir.

Risk Analizi iĢletme faaliyetleri sırasında oluĢabilecek potansiyel tehlikelerin

tanımlanması ve bunlara iliĢkin risklerin değerlendirilmesi, böylece beklenen veya olası

risklerle ilgili kontrol tedbirlerinin alınmasına iliĢkin yöntem ve esasların sistematik bir

Ģekilde belirlenmesini sağlayarak, yaralanmaların ve sağlık bozulmalarının asgari

seviyelere indirilmesini sağlamaktır.

Tehlike ve risk değerlendirme çalıĢmaları;

ĠĢe baĢlamada, iĢyerinin kurulup üretime baĢlamasından hemen sonra,

ĠĢyerinin daha önce kurulmuĢ ve risk analizi ve değerlendirme çalıĢmalarının hiç

yapılmamıĢ olması halinde,

DeğiĢiklik durumunda: ĠĢyerinde, iĢ, yer, el, teknoloji değiĢikliği, yeni ve ciddi

bir tehlikenin ortaya çıkması, uygulamaların gözden geçirilirken yeni bir durumun tespit

edilmiĢ olması, durumlarından birinin gerçekleĢmesi halinde,

ĠĢ kazası, meslek hastalığı, olay vb. durumunda

ĠĢyerinin tamamını ya da büyük kısmını etkileyebilecek bir kaza, iĢ kazası,

meslek hastalığı ya da olay vb. durumun meydana gelmiĢ olması halinde ve

Düzenli aralıklar ile yapılması gerekmektedir.

48

6.2. Materyal

ÇalıĢmanın uygulama aĢamasında Ġzmir il sınırları içerisinde faal halde olan 8

tekstil/konfeksiyon iĢletmesinde 5x5 Matris yöntemine göre risk analizi yapılmıĢ ve

elde edilen sonuçlar değerlendirilmiĢtir.

6.3. Metod

ÇalıĢmanın uygulama aĢamasına dahil olan iĢletmelerin 5x5 Matris yöntemine

göre risk analizleri yapılmıĢtır. Bu sistem doğrultusunda Risk ġiddeti olayın olma

olasılığı ile olayın yaratacağı etkinin Ģiddetinin çarpımına eĢittir (1) .

R (Risk ġiddeti) = O X ġ (1)

Olasılık ( O ) : ĠĢyerinde bir olayın gerçekleĢme olasılığını gösterir.

ġiddet Puanı (ġ) : ĠĢyerinde bir olayın gerçekleĢmesi durumunda yaratacağı etkidir.

Olasılık ve ġiddet Puanının belirlenmesinde aĢağıdaki Çizelge 6.1. ve 6.2‟den

yararlanılmaktadır.

Çizelge 6.1. Olasılık Puanlaması

Şart01 Şart02 Şart03

OL

AS

ILIK

5

Tanımlanan işi

personelin çoğu aynı

zamanda yapıyor. 50

den fazla Personel

5

Tanımlanan iş bir kişi

tarafından çok sık

yapılıyor. Temas

sürekli

5 Şartlar oluşmuş. Beklenen

sonuç kesin gerçekleşecek. A Çok Yüksek 5

4

Birçok kişi işi aynı

zamanda yapıyor. 16-

50 Personel

4

Tanımlanan iş bir kişi

tarafından sık

yapılıyor. Temas

günde birkaç kez

4

Şartlar uygun. Beklenen

sonuç gerçekleşebilir. 50%

üzerinde şans var

B Yüksek 4

3

Tanımlanan iş bir grup

kişi tarafından aynı

zamanda yapılıyor. 8-

15 Personel

3

Tanımlanan iş rutin

aralıklarla yapılıyor.

Temas haftada bir kez

3

Şartlar oluşmamış. Ancak

oluştuğunda sonuç

gerçekleşebilir. 50% altında

şans var.

C Olası 3

2

Tanımlanan iş az

sayıda kişi ile

yapılıyor. 3-7 Personel

2

Tanımlanan iş bazen

yapılıyor. Temas ayda

bir kez

2 Şartların oluşması zor.

Ancak ihtimal dahilinde D Az Olasılık 2

1

Tanımlanan iş birkaç

kişi ile yapılıyor. 1-2

Personel

1

Tanımlanan iş çok

nadir olarak yapılıyor.

Temas yılda bir kez

1 Şartların oluşması çok zor.

Hemen hemen imkansız. E Uzak İhtimal 1

49

Çizelge 6.2. ġiddet Derecesi

BOYUT

ŞİDDET

İş Duruşu

1 saat 1 vardiya 1 gün 1 hafta >1 ay

Çevresel Etki

Gözlem Uygunsuzluk İdari İşlem Hukuki İşlem Kapatma

Maddi Kayıp

>1000 TL <10,000 TL <100,000 TL <1000,000 TL > 1000,000 TL

Yangın-Patlama

Potansiyel Küçük Orta Büyük Felaket

İş Kazası-Hastalık

Ucuz atlatma İlk yardım İşgünü kayıplı Maluliyet Ölüm

I II III IV V

Önemsiz Düşük Önemli Ciddi Çok ciddi

1 2 3 4 5

Risk Ģiddeti her iki değerin çarpımı ile elde edilmektedir. Bu çarpım sonuçları ile

ilgili veriler de Çizelge 6.3‟de yer almaktadır.

Çizelge 6.3 Risk ġiddeti 5x5 Matris

Olasılık/ġiddet

Çok Önemsiz Önemsiz Orta Önemli Çok Önemli

Çok düĢük

Puan

Derece

1

DüĢük

2

DüĢük

3

DüĢük

4

Orta

5

Orta

Uzak

Olasılık

Puan

Derece

2

DüĢük

4

Orta

6

Orta

8

Yüksek

10

Yüksek

Mümkün –

Orta

Puan

Derece

3

DüĢük

6

Orta

9

Yüksek

12

Yüksek

15

AĢırı Yüksek

Kuvvetle

Muhtemel

Puan

Derece

4

Orta

8

Yüksek

12

Yüksek

16

AĢırı Yüksek

20

AĢırı Yüksek

Çok Yüksek

Olasılık

Puan

Derece

5

Orta

10

Yüksek

15

AĢırı Yüksek

20

AĢırı Yüksek

25

Çok AĢırı

Yüksek

Elde edilen risk Ģiddetlerine göre hangi iĢler daha ciddi hangi durumla ilgili daha

önce iĢlem yapılması gerektiği ile ilgili bize bir bilgi aktarılır. Buna göre Çizelge 6.4‟de

yer alan eylemler uygulamaya alınır.

50

Çizelge 6.4. Eylem Tablosu

RĠSK DERECESĠ EYLEM TABLOSU

1 25 Tolere edilemez

2 15-16-20 Hemen çalıĢma baĢlat

3 8-9-10-12 Planla çabuk müdahale et

4 2-3-4-5-6

Kabul edilebilir

(KONTROLSÜZ

BIRAKMA)

5 1

Anlamsız

(ANCAK KONTROLSÜZ

BIRAKMA)

Risk Analiz Süreci

Risk analiz sürecinde aĢağıda belirtilen esaslar doğrultusunda değerlendirmeler

yapılmıĢ, çalıĢmalar sürdürülmüĢ ve tamamlanmıĢtır.

A) İşlerin Sınıflandırılması

Kullanılan Maddeler: Analizi yapılan iĢyerinde kullanılan maddeler tespit edilmektedir.

Kimyasalların Özellikleri: Kullanıldığı tespit edilen maddelerin özellikleri

belirlenmektedir.

Yapılan İş: Analizi yapılan iĢyerinde gerçekleĢen iĢ/iĢler tespit edilmektedir.

İşyerinin Bölümleri: Tehlikeli durumların tespiti için iĢin gerçekleĢtiği bütün bölümler

incelenmektedir.

B) Değerlendirmeye Alınan Riskler

AĢağıda yer alan maddelerde adı geçen bütün risk unsurları incelenmektedir.

a) ĠĢyeri bina ve eklentileri.

b) ĠĢyerinde yürütülen faaliyetler ile iĢ ve iĢlemler.

c) Üretim süreç ve teknikleri.

ç) ĠĢ ekipmanları.

d) Kullanılan maddeler.

e) Artık ve atıklarla ilgili iĢlemler.

f) Organizasyon ve hiyerarĢik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar.

g) ÇalıĢanların tecrübe ve düĢünceleri.

ğ) ĠĢe baĢlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalıĢma izin belgeleri.

h) ÇalıĢanların eğitim, yaĢ, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi

kayıtları.

51

ı) Genç, yaĢlı, engelli, gebe veya emziren çalıĢanlar gibi özel politika gerektiren

gruplar ile kadın çalıĢanların durumu.

i) ĠĢyerinin teftiĢ sonuçları.

j) Meslek hastalığı kayıtları.

k) ĠĢ kazası kayıtları.

l) ĠĢyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde

iĢyeri ya da iĢ ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara iliĢkin kayıtlar.

m) Ramak kala olay kayıtları.

n) Malzeme güvenlik bilgi formları.

o) Ortam ve kiĢisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları.

ö) Varsa daha önce yapılmıĢ risk değerlendirmesi çalıĢmaları.

p) Acil durum planları.

r) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli

iĢyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.

C) Riskin Belirlenmesi ve Riskin Değerlendirilmesi

ĠĢyerindeki bölümlerde yukarıdaki risk unsurları dikkate alınarak 5x5‟li matris

kullanılarak risk analizi yapılır ve sonuçlarla ilgili değerlendirme yapılır.

D) Koruyucu Önlemler

ĠĢyerinde yapılan risk analizi sonuçlarına göre alınacak önlemler belirlenir.

Bunlarla ilgili koruyucu önlemler belirlenir ve uygulanır.

E) Kontrol Tedbirlerinin Tamamlanması – İzleme ve Tekrar

Kontrol tedbirlerinin tamamlanması Ģu hususları içermelidir;

a) Makinelerin hazırlanan kullanım ve iĢ sağlığı ve güvenliği talimatları çerçevesinde

çalıĢmaların sürdürülmesi gereklidir.

b) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitim ve Öğretiminin planlanarak bu çerçevede eylem

planlarının gerçekleĢtirilmesi gereklidir. ĠĢyerine genel iĢ sağlığı ve güvenliği eğitimleri

verilmekle birlikte, bu eğitimler daha özele alınarak yaygınlaĢtırılmalı ve kalıcı olması

sağlanmalıdır.

c) ÇalıĢanların, eğitim ve talimatlarda belirtilen hususlara uyup uymadıkları, alınan iĢ

sağlığı ve güvenliği önlemlerini iĢe yaramaz hale getirip getirmedikleri, iĢlerini doğru

52

bir Ģekilde yapıp yapmadıklarını ve alınan iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerinin yerinde

olup olmadığı yapılacak denetimler ile sağlanmalıdır.

d) Bakım onarım değerlendirmesinde belirtildiği gibi, makine ve tezgahların arıza

yapmasını beklemeksizin bakım ve onarımları periyodik olarak gerçekleĢtirilmelidir.

Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden

geçirilmesidir. Bu adımda aĢağıda belirtilen hususlara bakılmalıdır.

a) Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmıĢ mı?

b) Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi ?

c) Bu kontrol tedbirleri uygulanmıĢ mı ?

d) Bu kontrol tedbirleri doğru bir Ģekilde uygulanmıĢ mı ?

e) Seçilen yöntem çalıĢıyor mu ?

f) Yapılan değiĢiklikler amaçlarınıza uygun sonuçlanmıĢ mı ?

g) Değerlendirilen risklere maruziyet ortadan kaldırılmıĢ veya yeterince azaltılmıĢ

mı ?

53

7. BULGULAR

Projemizin uygulamasının gerçekleĢtirildiği 8 iĢletmenin iĢ kollarına göre

sınıflandırılması Çizelge 7.1‟de yer almaktadır.

Çizelge 7.1. Uygulamaya Dahil Olan ĠĢletmelerin ĠĢ Kollarına Göre Sınıflandırılması

ĠĢletmenin ĠĢ Kolu ĠĢletme Sayısı

Konfeksiyon ĠĢletmesi 3

NakıĢ ĠĢletmesi 2

Baskı ĠĢletmesi 2

Kot TaĢlama ĠĢletmesi 1

ĠĢletmeler genel olarak üretim, yemekhane, idari bina gibi bölümlerden

oluĢmaktadır. ĠĢletmelerin risk analizleri sonucunda elde edilen risk Ģiddetleri 8 ve

yukarı olan durumlar iĢ kollarına göre incelenmiĢtir.

7.1. Konfeksiyon ĠĢletmesi

K1 ĠĢletmesinin 5x5 Matris yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri

Çizelge 7.2‟de yer almaktadır.

Çizelge 7.2. K1 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri

SIRA

NO TEHLĠKENĠN NEDENĠ TEHLĠKE / RĠSK

RĠSK SEVĠYESĠ

Olasılık ġiddet Sonuç

1

Dikim makinalarının

koruyucularının olmaması veya

kullanılmaması

Elde kesik / Göze iğne

kaçması 4 4 16

2 Konveyör presin çalıĢması

esnasından el sıkıĢması Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16

3 Ġplik kesmek için kullanılan

makasların taĢınması

Batma, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 4 12

4

Kesim makasının ve Hızar

makinesinin kullanımı sırasında

çelik eldiven kullanılmaması

Elde kesik / uzuv kaybı 3 4 12

5 KumaĢ kesmek için kullanılan

makasların taĢınması

Batma, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 4 12

6

Kesim makaslarının elektrik

enerjilerini sağlayan kablolarda ek,

sıyrık, bantlama vs. bulunması

Elektrik çarpılması 2 5 10

7 Hızar Makinesinin topraklama

bağlantısının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10

8

Kesimhanede biriken kumaĢ

parçaları, pamuk tozları ve kağıt

parçalarından dolayı yangın çıkması

Yangın çıkması 2 5 10

54

9

Dikim makinalarının elektrik

enerjilerini sağlayan kablolarda ek,

sıyrık, bantlama vs. bulunması

Elektrik çarpılması 2 5 10

10 Dikim Makinalarının topraklama

bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10

11 Dikim Makinalarının üzerindeki

elektrik hattına numune asılması Elektrik çarpılması 2 5 10

12

Dikimhanede biriken kumaĢ

parçaları, pamuk tozları ve kağıt

parçalarından dolayı yangın çıkması

Yangın çıkması 2 5 10

13 KumaĢ toplarının taĢınması Ġskelet sistemi sakatlıkları 3 3 9

14 Dikim esnasında uçuĢan toz

parçacıklarının solunumu

Solunum Yolları, Akciğer ve

Göz Hastalıkları 2 4 8

15 Dikim makinalarının çalıĢması

sırasında oluĢan gürültü

Geçici veya devamlı iĢitme

kaybı 2 4 8

16

Dikim makinasında oturarak veya

ayakta çalıĢmadan dolayı oluĢan

rahatsızlıklar

Ġskelet sistemi sakatlıkları 2 4 8

17 Biye makinasının bıçaklarında elin

kesilmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8

18 Kesim makaslarının çalıĢması

sırasında oluĢan gürültü

Geçici veya devamlı iĢitme

kaybı 2 4 8

19 Kesim esnasında uçuĢan toz

parçacıklarının solunumu

Solunum Yolları, Akciğer ve

Göz Hastalıkları 2 4 8

K2 ĠĢletmesinin 5x5 Matris yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri

Çizelge 7.3‟de yer almaktadır.

Çizelge 7.3. K2 ĠĢletmesinin tespit edilen Risk ġiddetleri

1 Cilde Temas Cilt ile temaslarda deriyi

tahriĢ eder.

5 4 20

2 Leke Çıkartıcı Kimyasalın Göze

Kaçması

Göz ile temas ettiğinde gözü

tahriĢ eder.

4 4 16

3 Leke Çıkartıcı Kimyasalı Soluma Solunması halinde zehirlidir.

Toksit (zehirli) maddedir.

4 4 16

4 BulaĢıcı hastalıklar BulaĢıcı hastalığın çalıĢanlara

yayılması 3 5 15

5 BulaĢıcı olmayan hastalıklar Hastalığa yakalanan kiĢinin

sağlık durumunun bozulması 3 5 15

6 Gebe ve emzikli çalıĢan bayanlar

Annenin ve/veya bebeğinin

sağlığının tehlikeye girmesi,

Gebeliğinin sonlanması

3 5 15

7 Engelli çalıĢan

ĠĢyeri düzeni ve çalıĢma

koĢullarının engelsiz

çalıĢanlara göre düzenlenmesi

sebebi ile engelli çalıĢanın

zarar görmesi, hastalanması,

yaralanması

3 5 15

8 TaĢlama makinesinin

koruyucusunun çıkarılması

Zımpara taĢının patlaması

sonucu yaralanma 3 5 15

9

TaĢlama makinesinde zımpara

yaparken zımpara yapılan

malzemeden parça kopması

Kopan parçadan dolayı

yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15

55

10 Elektrik ark kaynağının boĢta

çalıĢması sırasında elektrik çarpması

Elektrik çarpması sonucu

yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15

11 Ütülerinden dolayı ısı ve buhardan

oluĢan yüksek sıcaklık ve basınç Yanma ve yaralanmalar 3 4 12

12 Leke çıkarma iĢlemi sırasında ortaya

çıkan zehirli kimyasallar

Solunum Yolları, Akciğer ve

Göz Hastalıkları 3 4 12

13 Ġplik temizlemek ve kenar düzeltmek

için kullanılan makasların taĢınması

Batma, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 4 12

14

Elektrik ark kaynağının ortaya

çıkardığı ıĢınlardan dolayı oluĢan

görme bozukluğu

Gözde geçici veya kalıcı

görme kaybı 3 4 12

15

Elektrik ark kaynağının ortaya

çıkardığı UV ıĢınlarına çalıĢanın

maruz kalması

Cilt yanıklarından dolayı

oluĢacak meslek hastalıkları 3 4 12

16 Yangın ġiddetle alevlenebilir. 3 4 12

17 YaĢı 18 ve altı , 50 ve üzeri olan

çalıĢan

Uygunsuz çalıĢma Ģartları

nedeniyle fiziksel veya ruhsal

zarar görme

3 4 12

18

Yemek hazırlık iĢlemleri sırasında

kullanılan bıçaklardan dolayı

yaralanma

Kesme, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 4 12

19

Atık kızgın yağların veya sıcak

suyun dökülmesi, sıçraması

nedeniyle yaralanmalar ve yanıklar

Yanma sonucu yaralanmalı

kaza 3 4 12

20 Kompresör ve buhar kazanının

kapalı alanda olmaması

Patlama sonucu yaralanmalı

veya ölümlü kaza 2 5 10

21 Kompresör ve buhar kazanının

periyodik bakımının yapılmaması

Patlama sonucu yaralanmalı

veya ölümlü kaza 2 5 10

22

TaĢlama makinesinde zımpara

yaparken eldiven, kravat, boyun

bağı, yüzükler, alyans ve diğer

mücevherat ve dolaĢabilecek sarkık,

uzun kollu giysilerin kullanılması

Zımpara taĢına kullanılan

giysi veya aksesuarın

dolanması sonucu

yaralanmalı veya ölümlü kaza

2 5 10

23

Ütü ve paskaranın elektrik

enerjilerini sağlayan kablolarda ek,

sıyrık, bantlama vs. bulunması

Elektrik çarpılması 2 5 10

24 Ütü ve paskaranın topraklama

bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10

25

Kalite Kontrol bölümünde biriken

kumaĢ parçaları, pamuk tozları ve

kağıt parçalarından dolayı yangın

çıkması

Yangın çıkması 2 5 10

26

Kalite Kontrol Masalarının

üzerindeki elektrik hattına numune

asılması

Elektrik çarpılması 2 5 10

27 Acil çıkıĢ kapılarının dıĢa

açılmaması

Acil durum anında kapıların

içe açılmasından dolayı

oluĢacak kargaĢa sonucu

yaralanmalı veya ölümlü kaza

2 5 10

28

Yangın söndürme cihazı ve yangın

butonu bulunmaması

Yangından dolayı oluĢacak

yaralanmalı veya ölümlü kaza 2 5 10

29 Ortam sıcaklığının çok yüksek veya

çok düĢük olması

Sıcaklıktan dolayı oluĢacak

konsantrasyon kaybına bağlı

oluĢacak yaralanmalı veya

ölümlü kaza

2 5 10

56

30 Ortam aydınlatmasının yetersiz

olması

Yapılan iĢin görme netliğinin

iyi olmamasından dolayı

oluĢacak yaralanmalı veya

ölümlü kaza

2 5 10

31 Tuvaletleri temizliğinin düzenli

yapılmaması

Hijyen koĢullarının eksikliği

sebebiyle oluĢacak hastalıklar 3 3 9

32 Tuvalet zemininin ıslak olması

Kaygan zemin sebebiyle

kayarak düĢme sonucu

yaralanma

3 3 9

33 Kolilerin taĢınması Ġskelet sistemi sakatlıkları 3 3 9

34 Paketleme esnasında takılan alarm

çivilerinin yere düĢmesi

Batma, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 3 9

35 Askı sistemleri ve askı arabalarının

fazla yüklenmesi ya da devrilmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8

36 Kolilerin 3 m. üzerinde üst üste

istiflenmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8

K3 ĠĢletmesinin 5x5 Matris yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri

Çizelge 7.4‟de yer almaktadır.

Çizelge 7.4. K3 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri

1

Dikim makinelerinin

koruyucularının olmaması veya

kullanılmaması

Elde kesik / Göze iğne

kaçması 4 4 16

2 Konveyör presin çalıĢması

esnasından el sıkıĢması Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16

3

Kesim makasının ve Hızar

makinesinin kullanımı sırasında

çelik eldiven kullanılmaması

Elde kesik / uzuv kaybı 4 4 16

4 Cutter makinesi çalıĢırken makineye

müdahale edilmesi Elde kesik / uzuv kaybı 4 4 16

5 TaĢlama makinesinin koruyucusunun

çıkarılması

Zımpara taĢının patlaması

sonucu yaralanma 3 5 15

6

TaĢlama makinesinde zımpara

yaparken zımpara yapılan

malzemeden parça kopması

Kopan parçadan dolayı

yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15

7 Elektrik ark kaynağının boĢta

çalıĢması sırasında elektrik çarpması

Elektrik çarpması sonucu

yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15

8

Elektrik ark kaynağının ortaya

çıkardığı ıĢınlardan dolayı oluĢan

görme bozukluğu

Gözde geçici veya kalıcı

görme kaybı 3 4 12

9

Elektrik ark kaynağının ortaya

çıkardığı UV ıĢınlarına çalıĢanın

maruz kalması

Cilt yanıklarından dolayı

oluĢacak meslek hastalıkları 3 4 12

10 iplik kesmek için kullanılan

makasların taĢınması

Batma, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 4 12

11 KumaĢ kesmek için kullanılan

makasların taĢınması

Batma, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 4 12

12

Ütülerin meydana getirdiği ısı ve

buhardan dolayı oluĢan yüksek

sıcaklık ve basınç

Yanma ve yaralanmalar 3 4 12

13 Leke çıkarma iĢlemi sırasında ortaya

çıkan zehirli kimyasallar

Solunum Yolları, Akciğer ve

Göz Hastalıkları 3 4 12

14 Ġplik temizlemek ve kenar düzeltmek

için kullanılan makasların taĢınması

Batma, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 4 12

57

15

Yemek hazırlık iĢlemleri sırasında

kullanılan bıçaklardan dolayı

yaralanma

Kesme, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 4 12

16

Atık kızgın yağların veya sıcak

suyun dökülmesi, sıçramasına bağlı

çalıĢan yaralanmaları ve yanık

oluĢumu

Yanma sonucu yaralanmalı

kaza 3 4 12

17 Cihazlardaki elektrik kaçağı sonucu

meydana gelen elektrik çarpması Elektrik çarpılması 2 5 10

18 Ortamdaki yanıcı maddelerin alev

almasından dolayı oluĢacak yangın Yangın çıkması 2 5 10

19

Kesim makaslarının elektrik

enerjilerini sağlayan kablolarda ek,

sıyrık, bantlama vs. bulunması

Elektrik çarpılması 2 5 10

20 Hızar Makinesinin topraklama

bağlantısının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10

21

Kesimhanede biriken kumaĢ

parçaları, pamuk tozları ve kağıt

parçalarından dolayı yangın çıkması

Yangın çıkması 2 5 10

22

Dikim makinelerinin elektrik

enerjilerini sağlayan kablolarda ek,

sıyrık, bantlama vs. bulunması

Elektrik çarpılması 2 5 10

23 Dikim makinelerinin topraklama

bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10

24 Dikim makinelerinin üzerindeki

elektrik hattına numune asılması Elektrik çarpılması 2 5 10

25

Dikimhanede biriken kumaĢ

parçaları, pamuk tozları ve kağıt

parçalarından dolayı yangın çıkması

Yangın çıkması 2 5 10

26

Ütü, paskara ve iğne dedektörünün

elektrik enerjilerini sağlayan

kablolarda ek, sıyrık, bantlama vs.

bulunması

Elektrik çarpılması 2 5 10

27

Ütü, paskara ve iğne dedektörünün

topraklama bağlantılarının devreden

çıkması

Elektrik çarpılması 2 5 10

28

Kalite Kontrol Masalarının

üzerindeki elektrik hattına numune

asılması

Elektrik çarpılması 2 5 10

29

Kalite Kontrol bölümünde biriken

kumaĢ parçaları, pamuk tozları ve

kağıt parçalarından dolayı yangın

çıkması

Yangın çıkması 2 5 10

30 Kompresör ve buhar kazanının

kapalı alanda olmaması

Patlama sonucu yaralanmalı

veya ölümlü kaza 2 5 10

31 Acil çıkıĢ kapılarının dıĢa

açılmaması

Acil durum anında kapıların

içe açılmasından dolayı

oluĢacak kargaĢa sonucu

yaralanmalı veya ölümlü kaza

2 5 10

32 Yangın söndürme cihazı ve yangın

butonu bulunmaması

Yangından dolayı oluĢacak

yaralanmalı veya ölümlü kaza 2 5 10

33 Ortam sıcaklığının çok yüksek veya

çok düĢük olması

Sıcaklıktan dolayı oluĢacak

konsantrasyon kaybına bağlı

oluĢacak yaralanmalı veya

ölümlü kaza

2 5 10

58

34 Ortam aydınlatmasının yetersiz

olması

Yapılan iĢin görme netliğinin

iyi olmamasından dolayı

oluĢacak yaralanmalı veya

ölümlü kaza

2 5 10

35 Doğalgaz kaçaklarına bağlı

zehirlenme Zehirlenme 2 5 10

36 Yemek yapımında kullanılan

malzemenin bozuk olması Gıda zehirlenmesi 2 5 10

37 Islak/kaygan zemine bağlı; çarpma,

kayma, tökezleme, düĢme

Çarpma, burkulma veya

yaralanmalı kaza 3 3 9

38 Tuvaletleri temizliğinin düzenli

yapılmaması

Hijyen koĢullarının eksikliği

sebebiyle oluĢacak hastalıklar 3 3 9

39 Tuvalet zemininin ıslak olması

Kaygan zemin sebebiyle

kayarak düĢme sonucu

yaralanma

3 3 9

40 Kolilerin taĢınması Ġskelet sistemi sakatlıkları 3 3 9

41 Paketleme esnasında takılan alarm

çivilerinin yere düĢmesi

Batma, delme sonucu

yaralanmalı kaza 3 3 9

42 KumaĢ toplarının taĢınması Ġskelet sistemi sakatlıkları 3 3 9

43 Dikim esnasında uçuĢan toz

parçacıklarının solunumu

Solunum Yolları, Akciğer ve

Göz Hastalıkları 2 4 8

44 Dikim makinelerinin çalıĢması

sırasında oluĢan gürültü

Geçici veya devamlı iĢitme

kaybı 2 4 8

45

Dikim makinesinde oturarak veya

ayakta çalıĢmadan dolayı oluĢan

rahatsızlıklar

Ġskelet sistemi sakatlıkları 2 4 8

46 Biye makinesinin bıçaklarında elin

kesilmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8

47 Cutter ve kesim makaslarının

çalıĢması sırasında oluĢan gürültü

Geçici veya devamlı iĢitme

kaybı 2 4 8

48 Kesim esnasında uçuĢan toz

parçacıklarının solunumu

Solunum Yolları, Akciğer ve

Göz Hastalıkları 2 4 8

49 Askı sistemleri ve askı arabalarının

fazla yüklenmesi ya da devrilmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8

50 Kolilerin 3 m. üzerinde üst üste

istiflenmesi Yaralanmalı kaza 2 4 8

51

Ġğne dedektörü makinesinin

konveyör bandının çalıĢması

esnasından el sıkıĢması

Hafif veya Ağır Yaralanma 2 4 8

7.2. NakıĢ ĠĢletmesi

N1 ve N2 iĢletmesinin pek çok bölümünde tehlikeler aynı olduğu için 5x5 Matris

yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri Çizelge 7.5‟de ortak olarak yer

almaktadır.

59

Çizelge 7.5. N1 ve N2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri

SIRA

NO TEHLĠKENĠN NEDENĠ TEHLĠKE / RĠSK

RĠSK SEVĠYESĠ

Olasılık ġiddet Sonuç

1 Giyotin makinasında güvenlik

donanımının iptal edilmesi El veya parmak sıkıĢması 4 4 16

2

Üretim esnasında otomatik

makinada kopan iplikleri bağlamak,

kırılan iğneyi değiĢtirmek, masurları

değiĢtirmeye çalıĢılması

Elde kesik / Göze iğne kaçması 4 4 16

3 Lazer kesme makinasının kapağı

açıkken makinanın çalıĢması

Lazer ıĢınlarından dolayı göz

bozuklukları 3 4 12

4 Ġplik kesmek için kullanılan

makasların taĢınması

Batma, delme sonucu yaralanmalı

kaza 3 4 12

5 NakıĢ makinalarının çalıĢması

sırasında oluĢan gürültü Geçici veya devamlı iĢitme kaybı 3 4 12

6

YapıĢtırma presi-ütünün

çalıĢmasında basınç ve ısı etkisine

karĢı tehlikelerin önemsememesi

Elde/yüzde yanma 3 4 12

7 Ġplik kesmek için kullanılan

makasların taĢınması

Batma, delme sonucu yaralanmalı

kaza 3 4 12

8 NakıĢ makinalarının çalıĢması

sırasında oluĢan gürültü Geçici veya devamlı iĢitme kaybı 3 4 12

9

YapıĢtırma presi-ütünün

çalıĢmasında basınç ve ısı etkisine

karĢı tehlikelerin önemsememesi

Elde yanma 3 4 12

10

NakıĢ makinalarının elektrik

enerjilerini sağlayan kablolarda ek,

sıyrık, bantlama vs. bulunması

Elektrik çarpılması 2 5 10

11 NakıĢ makinalarının topraklama

bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10

12 Topraklama hattının periyodik

bakımının yapılmaması Elektrik çarpılması 2 5 10

13

NakıĢ makinalarının elektrik

enerjilerini sağlayan kablolarda ek,

sıyrık, bantlama vs. bulunması

Elektrik çarpılması 2 5 10

14 NakıĢ makinalarının topraklama

bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10

15 Topraklama hattının periyodik

bakımının yapılmaması Elektrik çarpılması 2 5 10

16 Kompresörün periyodik bakımının

yapılmaması

Patlama sonucu yaralanmalı veya

ölümlü kaza 2 5 10

17 Kompresörde gerekli güvenlik

önleminin alınmaması

Patlama sonucu yaralanmalı veya

ölümlü kaza 2 5 10

18

NakıĢ makinasında ayakta

çalıĢmadan dolayı oluĢan

rahatsızlıklar

Ġskelet sistemi sakatlıkları 2 4 8

19

NakıĢ makinasında ayakta

çalıĢmadan dolayı oluĢan

rahatsızlıklar

Ġskelet sistemi sakatlıkları 2 4 8

60

20

ĠĢçilerin otomatik nakıĢ

makinalarının ürün, malzeme,

kullanılacak araç-gereç ekipmanı

hazırlama konusunda gerekli eğitim

almamıĢ olması

Yaralanmalı kaza 2 4 8

21 UçuĢan toz parçacıklarının

solunumu

Solunum Yolları, Akciğer ve Göz

Hastalıkları 2 4 8

22 ĠĢe giren personelin sağlık raporu

almaması

ĠĢe uygunsuzluğu dolayısıyla olası bir

iĢ kazası geçirmesi 2 4 8

23 ĠĢe giren personelin iĢ sağlığı ve

güvenliği eğitimi almaması

Eğitim eksikliği dolayısıyla olası bir iĢ

kazası geçirmesi 2 4 8

24

ĠĢçilerin çalıĢma saatlerinin düzenli

olmaması, gece vardiyasında çalıĢan

iĢçilerin çalıĢma saatlerinin 7.5

saatten fazla olması

Yorgunluk ve konsantrasyon

kaybından dolayı yaralanmalı kaza 2 4 8

25

ĠĢçilerin otomatik nakıĢ

makinalarının ürün, malzeme,

kullanılacak araç-gereç ekipmanı

hazırlama konusunda gerekli eğitim

almamıĢ olması

Yaralanmalı kaza 2 4 8

26 UçuĢan toz parçacıklarının

solunumu

Solunum Yolları, Akciğer ve Göz

Hastalıkları 2 4 8

27 ĠĢe giren personelin sağlık raporu

almaması

ĠĢe uygunsuzluğu dolayısıyla olası bir

iĢ kazası geçirmesi 2 4 8

28 ĠĢe giren personelin iĢ sağlığı ve

güvenliği eğitimi almaması

Eğitim eksikliği dolayısıyla olası bir iĢ

kazası geçirmesi 2 4 8

7.3. Baskı ĠĢletmesi

B1 ve B2 iĢletmelerinin pek çok bölümünde tehlikeler aynı olduğu için 5x5 Matris

yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri Çizelge 7.6‟de ortak olarak yer

almaktadır.

Çizelge 7.6. B1 ve B2 ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri

SIRA

NO TEHLĠKENĠN NEDENĠ TEHLĠKE / RĠSK

RĠSK SEVĠYESĠ

Olasılık ġiddet Sonuç

1 Soluma Kullanılan kimyasalların (amonyak,

aseton, organik asit, aldehit) Solunması

halinde zehirlidir. Meslek ve iĢi

dolayısıyla sık sık yüksek

konsantrasyonlarda maruz kalındığında

kalıcı üst solunum yolu hasaları oluĢur.

4 5 20

2

Ahtapot baskı makinasının

çalıĢması sırasında makinanın

otomatik durmaması

Bel kayması v.b 4 4 16

3

Pres makinesinde el veya parmak

sıkıĢması

Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16

61

4 Film çekme makinesinde el

sıkıĢması Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16

5 Fırının istenen sıcaklıkta

çalıĢmaması, kontrolsüz yükselmesi Hafif veya Ağır Yaralanma 4 4 16

6 Göze Kaçma Sıvı kimyasalların (amonyak, aseton,

organik asit, aldehit) sıçramaları,

gözde etkisi birkaç gün içinde

görülemeyen kalıcı hasarlara sebep

olur.

4 4 16

7 TaĢlama makinesinin

koruyucusunun çıkarılması

Zımpara taĢının patlaması sonucu

yaralanma 3 5 15

8

TaĢlama makinesinde zımpara

yaparken zımpara yapılan

malzemeden parça kopması

Kopan parçadan dolayı yaralanmalı

veya ölümlü kaza 3 5 15

9

Elektrik ark kaynağının boĢta

çalıĢması sırasında elektrik

çarpması

Elektrik çarpması sonucu yaralanmalı

veya ölümlü kaza 3 5 15

10

Elektrik ark kaynağının ortaya

çıkardığı ıĢınlardan dolayı oluĢan

görme bozukluğu

Gözde geçici veya kalıcı görme kaybı 3 4 12

11

Elektrik ark kaynağının ortaya

çıkardığı UV ıĢınlarına çalıĢanın

maruz kalması

Cilt yanıklarından dolayı oluĢacak

meslek hastalıkları 3 4 12

12 Cilde Temas ÇalıĢılan kimyasalların (amonyak,

aseton, organik asit, aldehit) vücuda

temas halinde her bölge için tahriĢ

edici ve sıvı olarak vücuda temasında

Ģiddetli soğuk yanıklara sebep

vericidir.

3 4 12

13

Boya hazırlama bölgesinin

havalandırmasının

çalıĢtırılmamasından veya yeterli

kiĢisel koruyucu donanımının

olmamasından dolayı zehirli

kimyasallara maruziyet

Solunum Yolları, Akciğer ve Göz

Hastalıkları 3 4 12

14

Flok makinasında çalıĢırken

koruyucu elbise ve baĢlık

kullanılmaması

Solunum Yolları, Akciğer ve Göz

Hastalıkları 3 4 12

15 Boya karıĢtırma sırasında kullanılan

mikserin yanlıĢ kullanımı Hafif veya Ağır Yaralanma 3 4 12

16

Kimyasal madde kullanımı

sırasında gerekli yerlerde kiĢisel

koruyucu donanımı kullanılmaması

Soluma, sindirme, temas sonucu

yaralanmalı kaza 3 4 12

17

Yemek hazırlık iĢlemleri sırasında

kullanılan bıçaklardan dolayı

yaralanma

Kesme, delme sonucu yaralanmalı

kaza 3 4 12

18

Atık kızgın yağların veya sıcak

suyun dökülmesi, sıçramasına bağlı

çalıĢan yaralanmaları ve yanık

oluĢumu

Yanma sonucu yaralanmalı kaza 3 4 12

62

19 Cihazlardaki elektrik kaçağı sonucu

meydana gelen elektrik çarpması Elektrik çarpılması 2 5 10

20 Ortamdaki yanıcı maddelerin alev

almasından dolayı oluĢacak yangın Yangın çıkması 2 5 10

21 Doğalgaz kaçaklarına bağlı

zehirlenme Zehirlenme 2 5 10

22 Yangın ÇalıĢılan kimyasallar (amonyak,

aseton, organik asit, aldehit)

tutuĢabilir, atmosfere açık ortamlarda

tutuĢması zordur.

2 5 10

23

Kurutma amaçlı kullanılan el

aletinin kullanımı sırasında

oluĢabilecek elektrik kaçağı

Elektrik çarpılması 2 5 10

24 Yemek yapımında kullanılan

malzemenin bozuk olması Gıda zehirlenmesi 2 5 10

25 Makine ve ara kurutucu topraklama

bağlantısının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10

26 Fikse makinesinde biriken pamuk

tozlarından dolayı yangın çıkması Yangın çıkması 2 5 10

27

Makinalarının elektrik enerjilerini

sağlayan kablolarda ek, sıyrık,

bantlama vs. bulunması

Elektrik çarpılması 2 5 10

28

Fırın ve film çekme makinelerinin

topraklama bağlantılarının devreden

çıkması, gövde topraklamalarının

olmaması

Elektrik çarpılması 2 5 10

29

Fırın ve film çekme makinelerinin

kumanda panolarının ve

göstergelerinin standartlara uygun

Ģekilde olmaması

YanlıĢ kumanda neticesinde

yaralanmalı ve/veya ölümlü kaza 2 5 10

30

Ortamda bulunan kompresörün

kapalı ve dayanıklı bir bölme içinde

olmaması

Patlama sonucu yaralanmalı veya

ölümlü kaza 2 5 10

31 Ortamda bulunan kompresörün

periyodik bakımının yapılmaması

Patlama sonucu yaralanmalı veya

ölümlü kaza 2 5 10

32 Mikser kullanımı sırasında elektrik

kaçağı Elektrik çarpılması 2 5 10

33 Dökülen ya da sıçrayan malzeme

nedeniyle zeminin kaygan olması DüĢme sonucu yaralanmalı kaza 3 3 9

34

Kullanılan kimyasalların

MSDS‟lerinin anlaĢılabilir Ģekilde

ve görülür Ģekilde asılı

bulundurulmaması

Soluma, sindirme, temas sonucu

yaralanmalı kaza 3 3 9

35

Lokal havalandırmaların üretim

esnasında çalıĢtırılmaması sonucu

ortam havasında zehirli

kimyasalların solunumu

Solunum Yolları ve Akciğer

Hastalıkları 2 4 8

36 ĠĢe giren personelin sağlık raporu

almaması

ĠĢe uygunsuzluğu dolayısıyla olası bir

iĢ kazası geçirmesi 2 4 8

63

37 ĠĢe giren personelin iĢ sağlığı ve

güvenliği eğitimi almaması

Eğitim eksikliği dolayısıyla olası bir iĢ

kazası geçirmesi 2 4 8

38 Baskı makinalarının çalıĢması

sırasında oluĢan gürültü Geçici veya devamlı iĢitme kaybı 2 4 8

39

Kalıpların bulunduğu raflara

güvenlik önlemi alınmadan

çıkılması

DüĢme 2 4 8

40

Lokal havalandırmaların

çalıĢtırılmaması sonucu ortam

havasında zehirli kimyasalların

solunumu

Solunum Yolları ve Akciğer

Hastalıkları 2 4 8

7.4. Kot TaĢlama ĠĢletmesi

KT iĢletmesinin 5x5 Matris yönetimi sonucunda elde edilen Risk ġiddetleri

Çizelge 7.7‟de yer almaktadır.

Çizelge 7.7. KT ĠĢletmesinin Tespit Edilen Risk ġiddetleri

1

Makineler arasındaki su

kanallarının açık olması, kanalların

üzerindeki saçların (ızgaraların)

deforme olması

Kanal açıklarından çıkan zehirli gazların

solunması, meslek hastalığına

yakalanma. Yaralanmalı, ölümlü kaza

4 5 20

2

Kimyasal depoda kimyasalları

tehlike gruplarına göre ayrılmalı,

tanımlı bölge oluĢturulmalı ve palet

üzerine konmalıdır./BUNU

OLMAMASI ġEKLĠNDE

DÜZELTMEN GEREKĠYOR

Yaralanmalı kaza 4 5 20

3

Kimyasal maddelere ve

tehlikelerine karĢı personellerin

uyarılmamıĢ, eğitim almamıĢ

olmaları

Yaralanma, ölüm 4 4 16

4 ÇalıĢanların uygun olmayan

kıyafetleri kullanması Meslek Hastalığı 4 4 16

5

Gaz / tozun fazla olması ve çalıĢan

personelin gaz / toz maruziyet

süresinin fazla olması, ortamda

çalıĢılan iĢe bağlı yoğun gaz / toz

oluĢumu

Meslek Hastalığı 4 4 16

6 Periyodik bakım ve kontrolleri

yapılmayan basınçlı kaplar

Yangın, patlama,

yaralanmalı kaza, ölüm 4 4 16

7 Makine kullanma, bakım ve onarım

talimatlarının bulunmaması.

Yaralanmalı kaza, uzuv kaybı,

ölüm 4 4 16

8 Asansörlerin periyodik bakımının

yapılmamıĢ olması

Yangın

Yaralanma,ölüm 3 5 15

9

Duman dedektörünün olmaması,

tahliye kaçıĢ planının ve yol

çizgilerinin belirlenmemiĢ olması

Yangın,yaralanmalı ve ölümlü kaza 3 5 15

10 TaĢlama makinesi ile çalıĢma

Kopan parçadan dolayı yaralanmalı

veya ölümlü kaza, göze çapak kaçması,

göz yaralanmaları

3 5 15

64

11

Elektrik ark kaynağının boĢta

çalıĢması sırasında elektrik

çarpması

Elektrik çarpması sonucu yaralanmalı

veya ölümlü kaza 3 5 15

12

Yanıcı malzemeler bulunan alanda,

elektrik ark kaynak makinesi Ġle

çalıĢma

Yangın, yanıklar, yaralanmalı kazalar,

ölüm 3 5 15

13 Kullanılan kimyasalların

MSDS'lerinin olmaması Yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15

14 Kimyasalların depolanması Yangın, yaralanmalı veya ölümlü kaza 3 5 15

15 Havalandırma sisteminin olmaması

/ çalıĢmaması Yaralanmalı veya ölümlü iĢ kazası 3 5 15

16 Arıza ve bakımda yapılan

uygulamalar Yaralanmalı kazalar, uzuv kopması 3 5 15

17

Elektrik sistemi bulunması ya da

elektrik ve aydınlatma sisteminin

expruf ve kapalı sistem olmaması

Yangın,patlama ve yaralanmalı veya

ölümlü kaza 3 5 15

18

Kompresörde hava kaçakları olması

durumunda/OLMASI ġEKLĠNDE

KALSIN

Yaralanmalı kazalar 3 5 15

19

Emisyon, imisyon, atık su izni,

ortam ölçümleri, basınçlı kazanın

periyodik bakımı, çed raporu

gerekli iĢlemlerin yapılmaması

Yaralanmalı kaza,meslek hastalığı 4 3 12

20 Atık çevre yasası gereğince

atıkların ayrıĢtırılmaması BulaĢıcı hastalıklar, çevreye zarar 4 3 12

21 Makinelerinden kaynaklanan

gürültü Geçici veya devamlı iĢitme kaybı 3 4 12

22 Bölümde gerekli ortam

ölçümlerinin yapılmamıĢ olması Meslek hastalıkları ve yaralanmalı kaza 3 4 12

23 KiĢisel koruyucu donanım

bulunmaması Meslek hastalıkları ve yaralanmalı kaza 3 4 12

24 Elektrik ark kaynak makinesi ile

çalıĢma, kaynak gazları

Solunum rahatsızlıkları, meslek

hastalıkları 3 4 12

25 Hareketli aksamda çalıĢma Yaralanmalı kazalar 3 4 12

26 Kesici-delici el aletleri, ve

makineler Yaralanmalı kazalar 3 4 12

27 Kaygan zemin Kayma, tökezleme, düĢme, çarpma

sonucu yaralanmalı kaza 3 4 12

28 Elektrik ark kaynak makinesi Ġle

çalıĢma, kaynak IĢınları

Yanıklar,

göz rahatsızlıkları, geçici veya kalıcı

görme kaybı

3 4 12

29 Göz duĢu bulunmaması ya da

vücut duĢunun çalıĢmaması Yaralanmalı kaza veya göz hastalıkları 3 4 12

30 Kompresörün periyodik bakımının

yapılmaması durumunda

Patlama sonucu yaralanmalı veya

ölümlü kaza 2 5 10

31 Makinelerin topraklama

bağlantılarının devreden çıkması Elektrik çarpılması 2 5 10

32

Yangın tüpünün periyodik

bakımının yapılmamıĢ olması

durumunda

Yangına müdahale edememe 2 5 10

33 Elektrik kontağındaki arızadan

dolayı yangın çıkması Yangın çıkması 2 5 10

34

Acil çıkıĢ kapılarının dıĢa

açılmaması

Acil durum anında kapıların içe

açılmasından dolayı oluĢacak kargaĢa

sonucu yaralanmalı veya ölümlü kaza

2 5 10

65

35

Yangın söndürme cihazı ve yangın

butonu bulunmaması

Yangından dolayı oluĢacak yaralanmalı

veya ölümlü kaza 2 5 10

36 Ortam sıcaklığının çok yüksek veya

çok düĢük olması

Sıcaklıktan dolayı oluĢacak

konsantrasyon kaybına bağlı oluĢacak

yaralanmalı veya ölümlü kaza

2 5 10

37 Ortam aydınlatmasının yetersiz

olması

Yapılan iĢin görme netliğinin iyi

olmamasından dolayı oluĢacak

yaralanmalı veya ölümlü kaza

2 5 10

38 Tuvaletleri temizliğinin düzenli

yapılmaması

Hijyen koĢullarının eksikliği sebebiyle

oluĢacak hastalıklar 3 3 9

39 Tuvalet zemininin ıslak olması Kaygan zemin sebebiyle kayarak düĢme

sonucu yaralanma 3 3 9

40 AĢırı sıcaklık Kas-Ġskelet Sistemi Rahatsızlıkları 2 4 8

41 Matkapla vb. titreĢim yapan

çalıĢma esnasında oluĢan titreĢim

Sürekli maruziyet sonucu oluĢacak

meslek hastalıkları 2 4 8

66

8. SONUÇ ve DEĞERLENDĠRME

Risk değerlendirmesi; tüm iĢyerleri için tasarım veya kuruluĢ aĢamasından

baĢlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol

tedbirlerinin kararlaĢtırılması, dokümantasyon, yapılan çalıĢmaların güncellenmesi ve

gerektiğinde yenileme aĢamaları izlenerek gerçekleĢtirilir.

Tekstil ve konfeksiyon sektörü iĢ güvenliği ve iĢçi sağlığı konusunda çok tehlikeli

sınıfa girmemesine rağmen operasyon bazında tehlikeli olabilmektedir. Projenin

uygulama aĢamasında incelenen 8 iĢletme içerisinde özellikle kimyasalların kullanıldığı

baskı iĢletmeleri ve kot taĢlamanın yapıldığı iĢletmede Risk Derecesi 20‟dir. Bu da

Eylem Tablosuna göre “Hemen çalıĢma baĢlatılması gereken” durumları ifade eden

AġIRI YÜKSEK risk seviyesini ifade etmektedir. Fakat iĢletmelerin alacağı önlemlerle

bunların Orta Seviye risk seviyesine indirgenmesi mümkün olmaktadır.

Tekstil ve konfeksiyon sektörü ile ile ilgili alınabilecek önlemleri Ģu Ģekilde

özetleyebiliriz;

Tekstil sektöründe aralarında boyaların, solventlerin, ağartıcıların, optik

parlatıcıların, kırıĢık açıcı ajanların, alev geciktiricilerin ve anti mikrobik

ajanlarında bulunduğu çok çeĢitli kimyasallar kullanılmaktadır. Özellikle

boyahanelerde, baskı yapılan tesislerde, terbiye, ön terbiye yapılan tesislerde

kullanılan kimyasalların kanserojen etkisi olduğu burun, gırtlak ve mesane

kanseri riskini arttırdığı anlaĢılmıĢtır. Konfeksiyonda leke çıkartma iĢlemi için

kullanılan perkloretilen, trikloretilen, tetrakloretilen vb çözücüler havada

buharlaĢarak zehirli gaz oluĢturmaktadır. Alınabilecek en önemli tedbir iĢlemler

sırasında ortaya çıkan toz, gaz, buhar ve kokunun kaynağında emilerek ortama

yayılmasını engellemektir. Bu sağlanamıyorsa bu tür iĢler kapalı bir ortamda

yapılmalı ve çalıĢanların gerekli kiĢisel koruyucu donanımları kullanması

sağlanmalıdır. Ayrıca bu iĢlerde çalıĢanların periyodik olarak muayeneleri

yapılarak, erken teĢhis ve tedavi ile hastalığın oluĢması ve ilerlemesi

durdurulmalıdır. Temiz hava, çalıĢanın sağlık durumu ve çalıĢma gücünün

yüksek bir düzeyde sürdürebilmesi için gerekli koĢulların baĢında gelir. Birçok

hallerde doğal havalandırma ile temiz bir hava sağlanabilir. Doğal

67

havalandırmanın sağlanmadığı yerlerde ise uygun havalandırma sistemleri

kurulmalı ve rahatsız edici hava akımlarının meydana gelmesi önlenmelidir.

Makinelerin seçiminde zorunlu koruyucularla donatılmıĢ olmasına özen

gösterilmelidir. Ayrıca bu koruyucuların bakım ve onarım dıĢında makinelerden

çıkarılmaması sağlanmalıdır.

Tekstil ve konfeksiyon sektörü emek yoğun bir sektördür. Gerek ekonomik ve

gerekse sosyal nedenlerle yoğun bir kayıt dıĢı istihdam ve uzun çalıĢma süreleri

mevcuttur. Ayrıca plansız, programsız çalıĢma ve alınan yoğun sipariĢler

nedeniyle düzensiz çalıĢmalar yapılmaktadır. Gün boyunca çalıĢmıĢ olan iĢçinin

fazla çalıĢma yapması fiziksel ve psikolojik olarak yorulmasına neden olur. Bu

da iĢçinin hem sağlığı açısından, hem de yorgunluk nedeniyle iĢ kazaları

olabilmesi nedeniyle güvenliği açısından problemlere yol açabilmektedir.

Gürültülü iĢlerde (dokuma, iplik vb) iĢyeri binasının iĢe uygun olması,

duvarlarda ses emici malzeme, zeminde titreĢim önleyici malzeme kullanılarak,

gürültü düzeyinin azaltılması sağlanmalıdır.

Tekstil ve özellikle konfeksiyon da yapılan iĢ zorunlu olarak monoton bir

karakter taĢımaktadır. Bunun iĢçi üzerinde ki olumsuz etkisinin azaltılması için

iĢin geniĢletilmesi veya zenginleĢtirilmesi, iĢ rotasyonu gibi uygulamalar

yapılmalı, çalıĢma süresi arasına baĢka iĢler sokulmalıdır. Ayrıca, müzik

yayınları yapılması düĢünülebilecek bir önlemdir.

ÇalıĢan insanların fiziksel rahatlıkları ve beden yeteneklerini en üst düzeyde

kullanabilmeleri öncelikle, kullandıkları malzemeler, çalıĢma yüzeyleri ve

hacimlerin onların boyutlarına uygun olmasına bağlıdır.

68

9. TEġEKKÜR

AraĢtırmadaki risk analizi çalıĢmaları için Ģirketlerini bize açan firma yetkililerine

ve Ġzmir Alternatif ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği firması yetkililerine teĢekkürlerimizi sunarız.

69

10. KAYNAKLAR

1. YeĢil A., “Hazır Giyim ĠĢletmelerinde ĠĢ Güvenliğini Sağlayabilme Durumu

Üzerine Bir AraĢtırma”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giyim

Endüstrisi ve Giyim Eğitimi Anabilim Dalı, 2001

2. Dengizler Ġ., “Konfesiyon Sektöründe ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği”, Yüksek Lisans

Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı,

2002

3. Akay E., “Türkiye‟de ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği, Avrupa Birliği Ülkeleri ile

KarĢılaĢtırılması ve Bir Hizmet Modeli Önerisi”, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak

Karaelmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġktisat Anabilim Dalı, 2006

4. Çakıroğlu N., “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Kapsamında Risk Analizi,

Denetim ve Bir Firma Uygulaması”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuzeylül Üniversitesi,

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Toplam Kalite Programı , 2007

5. Düzen E.B., “Hazır Giyim Sektöründe ĠĢ Sağlığı Ve Güvenliği Uygulamalarının

Kalite Ġle ĠliĢkisi”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuzeylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler

Enstitüsü, ÇalıĢma Ekonomisi ve Endüstri ĠliĢkileri Anabilim Dalı, 2008

6. SFPE Risk Task Group, “SFPE Engineering Guide to Application of Risk

Assessment in Fire Protection Design”, Review Draft, Society of Fire Protection

Engineers, 1-100 (2005).

7. Özkılıç, Ö., “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği, Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme

Metodolojileri”, Türkiye ĠĢveren Sendikaları Konfederasyonu, Ankara, 48-59,70-

184 (2005).

8. Raynor, P., Carron, S., “The Enhanced Approach to Process Hazard Analysis and

Safety Instrument System Design”, ISA Technical Paper 6015, Calgary, 1-11

(2002).

9. “Occupational Health And Safety Risk Management Handbook”, Draft For Review,

Standards Australia, Australia, July, 1-58 (2002).

10. Cedimlioglu, M., “Yangın Risk Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 6-19 (1995)

11. Hendem, B., “ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinde Kullanılan KiĢisel Koruyucu

Donanımlar ve Standartları”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık

70

Bilimleri Enstitüsü, ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Ana Bilim Dalı, Ankara, 3-12

(2007)

12. YaĢar, S., “Hazır Giyim Sektöründe ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Sunumu”, ĠĢ Sağlığı ve

Güvenliği Genel Müdürlüğü, Ġzmir, (2013)