PROSES2 MORFOLOGI

8/18/2019 PROSES2 MORFOLOGI

1/4

Proses -Proses Morfologi

Yang dimaksudkan dengan proses morfologi ini ialah proses-proses yang berlaku dalam

bahasa Melayu bagi menghasilkan kata-kata terbitan. Proses morfologi ini menjelaskan apa

yang berlaku terhadap unsur morfologi, iaitu morfem dan kata dalam bahasa Melayu bagi

menerbitkan perkataan baru. Ada empat proses morfologi yang berlaku dalam bahasa

Melayu, iaitu: pengimbuhan, penggandaan, pemajmukan, dan pengakroniman. Oleh

sebab proses ini penting maka kita akan menjelaskannya satu persatu.

Proses-proses ini dilakukan kepada bentuk dasar. Dasar itu ialah bentuk yang

menerima imbuhan dalam proses pengimbuhan atau bentuk yang digabungkan dengan bentuk

perkataan lain dalam proses pemajmukan atau bentuk yang mengalami gandaan dalam proses

penggandaan. Bentuk dasar itu boleh terdiri daripada satu kata dasar atau kata terbitan, dan

kata terbitan itu boleh terdiri daripada kata berimbuhan, kata ganda, kata majmuk atau kata

akronim. Di samping itu ada juga berlaku proses pemendekkan kata bagi membentuk

penambah atau klitik.

Dalam kajian kami terhadap bahasa Murut ada terdapat pengimbuhan, penggandaan dan

pemajmukan sahaja. ejauh ini belum kami temui adanya kata akronim dalam bahasa Murut.

Pengimbuhan

Pengimbuhan ialah satu proses menerbitkan perkataan dengan men!antumkan satu atau lebih

imbuhan kepada sesuatu bentuk dasar. "mbuhan tersebut bolehlah diletakkan di depan bentuk

dasar, di belakang bentuk dasar, di depan dan di belakang bentuk dasar sekaligus atau

disisipkan ke dalam bentuk dasar.

"mbuhan yang di!antumkan di depan kata dasar dipanggil awalan. "mbuhan yang

di!antumkan di belakang kata dasar dipanggil akhiran. "mbuhan yang di!antumkan

sekaligus di depan dan di belakang kata dasar dipanggil apitan. "mbuhan yang dimasukkan

ke dalam kata dasar dipanggil sisipan.

#asil kajian kami dalam bahasa Murut mendapati ada beberapa perkataan yang menggunakan

imbuhan. Diantaranya ialah$


2/4

BA#AA M%&%' BA#AA M()AY% *A'A '(&B"'A+ BA#AA M()AY%

ayam !erita pegayam ber!erita

peted !erai mepeted ber!erai

peted !erai ngetad di!eraikan

tuduʔ tunang petuduʔ bertunang

rudap tidur nerudap tertidur

meno !uri pemeno pen!uri

nerak koyak dirak dikoyakkan

kelupan lupa nekelupan terlupa

alap ambil nealap mengambil

Menurut informan, tatabahasa dan penggunaan imbuhan dalam bahasa Murut sangat terhad,

tidak seperti dalam bahasa Melayu yang mempunyai imbuhan yang boleh membentuk kata

terbitan yang baru. Di dalam bahasa Murut, satu perkataan boleh digunakan untuk beberapa

kata dasar dan kata yang berimbuhan yang mempunyai makna mengikut kesesuaian ayat,

ontoh$

BA#AA M%&%' MA*+A

ngelibk tukar

menukar

ditukar ngiti kenal

mengenali

dikenali

Penggandaan

Proses penggandaan berlaku apabila bentuk dasar itu diulang, iaitu sama ada sebahagian atau

seluruhnya diulang. *ita bolehlah memberi lambang kepada bentuk ulangan itu sebagai

ganda. Apabila bentuk ulang itu diletakkan di hadapan bentuk dasar maka terdapatlah

struktur Ganda + Dasar , atau apabila ganda terletak di belakang bentuk dasar maka

terdapatlah struktur Dasar + Ganda. Ada tiga jenis gandaan$ gandaan penuh, gandaan

separa dan gandaan rentak.

Penggandaan dalam kajian bahasa Murut yang kami dapati, diantaranya ialah$

*A'A DAA& *A'A /A+DA BA#AA M()AY%

tuda tuda-tuda beberapaanak anak-anak pasangan


3/4

amu amu-amu semua

ula ula-ula banyak-banyak

la0e la0e-la0e jalan-jalan

keput keput-keput lompat-lompat

kima kima-kima kumat- kamit

sileng sileng-sileng jeling-jeling

Pemajmukkan

Pemajmukan berlaku apabila dua atau lebih perkataan digabungkan menjadi satu perkataan.

ekiranya penggabungan perkataan tersebut berlaku dengan mematuhi hukum sintaksis

bahasa Melayu, maka terbitannya dipanggil majmuk sintaktik. ontohnya ialah perkataan

ayah saudara, terdiri daripada kepala ayah, dan penerang saudara, iaitu mematuhi hukum

DM 1Yang Diterangkan mendahului yang Menerangkan2. 'etapi kata majmuk yang

terbentuk dengan tidak mematuhi hukum sintaksis dalam bahasa Melayu dikatakan kata

majmuk bukan sintaktik. ebagai !ontoh kata majmuk mahaguru, mengandungi perkataan

maha sebagai unsure yang Menerangkannya, dan guru adalah perkataan yang Diterangkan.

"ni bertentangan dengan hokum DM dalam bahasa Melayu.

*ata majmuk juga boleh dibahagikan menurut fungsi sintaksisnya. Apabila seluruh

kata majmuk itu berfungsi sebagai seluruh perkataan tersebut, seperti !ontoh kata majmuk

biru muda boleh berfungsi sebagai biru saja. Oleh sebab itu biru muda dikatakan kata

majmuk endosentrik. Apabila pembentukkannya berlaku menurut hubungan sintaksis seperti

rentetan kata kerja dan objek, seperti dalam !ontoh sepak bola, atau seperti dalam hubungan

kata sendi dengan kata nama seperti kebumi(kan), maka bentuk terbitan ini dikatakan majmuk

eksosentrik.

#asil kajian yang kami dapati dalam bahasa Murut ada beberapa kata majmuk yang mereka

gunakan. Diantaranya ialah$

*A'A MA3M%* BA#AA M()AY%

taman-tinan ibubapa

kekemen tanggungja0ab

mateh a!o mata hari

ruma kadang rumah panjang

ruma mt rumah sakit


4/4

dalan rayeh jalan besar4lebuh raya

kapal temelud kapal terbang

Documents

PROSES2 MORFOLOGI