PRVI DIOdf

7/23/2019 PRVI DIOdf

1/80

PRVI DIO

TEORIJSKO ODREENJE REGIJE, REGIONALIZMA I REGIONALIZACIJE

1. Regija

Etimoloki pojam regije potie od latinske rijei regio koja oznaava odreenu geografsku

oblast ili podruje povezano zajednikim prirodno geografskim, historijskim, kulturnim i

drugim karakteristikama. ojam regije spada u kategoriju pojmova koje je politoloki teko

definisati. ! savremenom tumaenju pojam regije je mnogo slo"eniji i zavisno od konteksta u

kome se upotrebljava mo"e imati posve razliite konota#ije. $ako su za !jedinjene na#ije regije

kontinentalne geopolitike #jeline. %a Evropsku uniju regije su prve geografske, politiko

administrativne jedini#e ispod nivoa na#ionalnih dr"ava. &ak i ako regiju shvatimo kao posebnusubna#ionalnu teritorijalnu jedini#u njena sadr"ajna i prostorna interpreta#ija zavisi od

perspektive posmatraa. %avisno od jezika pojam regije mo"e imati razliita znaenja. 'a

primjer, u engleskom jeziku se pod pojmom (egio u prvom redu podrazumijeva odreena

politika, administrativno ) teritorijalna jedini#a. ! njemakom jeziku pojam (egion je sna"no

povezan sa pojmom *ands#haft+pejza" kojim se oznaava odreeno podruje sa posebnim

geografskim karakteristikama. 'a naem govornom podruju postoji razlika u znaenju izmeu

pojmova regije i regiona. ojam region oznaava iru geografsku #jelinu unutar jednogkontinenta. $e ire geografske #jeline esto obrazuju razliite politike ili ekonomske regionalne

saveze na dijelu nekog kontinenta. ! svijetu postoje mnogobrojni regioni koji predstavljaju

suprana#ionalne ekonomske i politike regionalne saveze dr"ava, kao to su -avez dr"ava

jugoistone zije +-E' sso#iation of -outheast sian 'ations, zatim -jevernoameriki

sporazum o slobodnoj trgovini +'/$ 'orth meri#an /ree $rade greement, ili na

prostorima jugoistone Evrope akt stabilnosti za jugoistonu Evropu. ! svijetu postoji preko

stotinu razliitih organiza#ija regionalnog povezivanja kao uobiajenih oblika meudr"avne

saradnje. rema tome, u politolokom znaenju pod pojmom region se podrazumijeva grupa

dr"ava na dijelu nekog kontinenta, koje se prema geografskim, kulturnim, ekonomskim i drugim

karakteristikama razlikuje od drugih dr"ava.0+mstrong, *lo1d, (edmond, 23345202 -a druge

0 6idi5 mstrong, 7., *lo1d, *., (edmond, 8. +2334 9nternational :rganization in ;orldoliti#s,


2/80

strane pod regijom se podrazumijeva ira prirodno ) geografska #jelina unutar jedne dr"ave,

koja je odreena zasebnim historijskim, saobraAajnim, kulturnim i drugim elementima.

-vaka regija je promjenjiva kategorija ija se obilje"ja mijenjaju pod uti#ajima prirodnih ali i

drutvenih faktora. -toga se i elementi koji odreuju sadr"aj regije moraju promatrati kao

historijsko evolutivna kategorija.2+(akiA, 0BCD ro#es nastanka i razvoja regija kroz historiju

razvoja ljudskih drutava je proao vie faza. ! tom pro#esu prepoznatljive su tri osnovne faze.

! prvoj fazi na oblikovanje regija su dominatan uti#aj imali prirodni faktori +poplave, sue,

klimatske promjene, prirodni resursi i sl., koji su u ranoj fazi drutvenog razvoja dovodili do

velikih migra#ija stanovnitva i naseljavanja onih podruja koja su bila pogodna za "ivot. $e

migra#ije su bile uslovljene fiziko geografskim pojavama na koje ovjek nije imao uti#aj. !

drugoj fazi ovjek nije samo objekt prirode veA i aktivan subjekt koji kroz urbaniza#iju ieksploata#iju prirodnih resursa utie na regionalne sadr"aje i na njihovu promjenu. %apravo, sve

do pojave znaajnijih ljudskih tvorevina u prostoru, sadr"aj regije je bio odreen fiziko

geografskim pojavama. @eutim trajnim naseljavanjem ljudi na odreenom prostoru ovjek je

svojim djelatnostima unio velike promjene u nekada prirodnoj regiji i dao joj nove elemente

sadr"aja. !ti#aj ovjeka na promjenu prirodnih sadr"aja regija bio je postepen, ali se ubrzano

poveAavao uporedo sa porastom broja stanovnitva, a posebno od 0. stoljeAa, usponom

kapitalizma i razvojem poljoprivrede. 'ovim historijskim razvojem grada u 23. stoljeAu stvoreni

su i megalopolisi, kao novi urbani i funk#ionalni sistemi koji su bitno primjenili prirodni sadr"aj

nekadanjih regija. -toga se u savremenom odreenju regija skoro uvijek povezuje sa jednim

velikim gradom kao regionalnim #entrom kojem gravitira ire geografsko podruje. $reAa faza

historijskog oblikovanja regija je prepoznatljiva u vremenu nastanka na#ionalne dr"ave. F

2 rema pro#jeni -.9. Gruka, u paleolitu +0H 0 333 godina unazad broj stanovnika na zemljije iznosio oko F. miliona, a 4 H 333 godina unazad taj broj se poveAao na H3 miliona. ! 03.vijeku na zemlji je "ivjelo oko F33 miliona stanovnika, u 0H. vijeku 443 4H3 miliona. Iarjem23.stoljeAa taj broj iznosi preko . milijardi. 6idi5(akiA, (adoslava, rilog razmatranju problemau izuavanju regija,


3/80

(egije se mogu definisati na razliite naine. (egije mo"emo definisati prema fizikim, ljudskim

ili funk#ionalnim karakteristima. %avisno koji aspekt uzmemo kao primarni5 prirodno

geografski, kulturno historijski, ekoloki, so#ijalni, ekonomski ili neki drugi dolazimo i do

razliitog definisanja regija. $ako se, na primjer, ekonomske regije primarno odreuju iz so#io

ekonomske perspektive odreenog podruja, sa #iljem boljeg koritenja prirodnih i ekonomskih

poten#ijala. Ekonomske regije se razlikuju prema svojim prirodnim poten#ijalima i razvijenosti

odreene privredne grane5 na primjer, metalske industrije, rudarstva ili poljoprivrede. Jeografske

regije su oblikovane i omeene prirodnim elementima kao to su5 vodoto#i, planinski masivi,

pustinje i sl. $i elementi odreuju njenu fizionomiju, funk#ionalnost i homogenost. ored

geografskog i so#iolokog znaenja pod pojmom regije se obino podrazumijeva odreena

politika jedini#a, odnosno zasebno administrativno podruje unutar jedne dr"ave. ! tom sluaju

govorimo o politikim regijama. !tvrivanjem dominantog elementa ili grupe elemenata uodreenom prostoru mo"e se vriti podjela i klasifika#ija regija. %avisno od pristupa u

definisanju regija mo"emo govoriti i o razliitim tipovima regija kao to su5 kulturno ) historijske

regije, ekonomske regije, geografske ili geoloke regije, turistike regije, ekoloke regije,

statistike regije +'!$- regije E! ili politike regije. (egije se takoe mogu definisati kao

administrativne, ekonomske ili prirodne jedini#e u kojima postoji grad kao regionalni #entar.

$ako teoretiari lden i @orgam regiju vide kao relativno homogeno podruje kon#entrisano

oko jednog ili vie #entara sa jakim drutvenim ili privrednim aktivnostima i funk#ionalnim

interak#ijama.4

! politikoj teoriji regije se svrstavaju u dvije osnovne skupine. ! prvu skupinu spadaju

historijski oblikovane regije, koje se prema svojim prirodno geografskim, kulturnim i jezikim

karakteristikama razlikuju od drugih regija i u kojima je razvijena svijest stanovnitva o

kolektivnom identitetu, u smislu pripadnosti datoj regiji. $ako (adoslava (akiA regiju definie

kao dinaminu fizionomsku teritorijalnu jedini#u kvalitativno heterogenog sadr"aja prirodnog i

kulturnog sistema.H ! drugu skupinu spadaju regije formirane od strane dr"ave, kao

funk#ionalne i administrativne jedini#e sa razliitom politiko institu#ionalnom organiza#ijom

4 6idi5 :gledi o regionaliza#iji, Kentar lokalne demokratije, -uboti#a 2330.

H (akiA, (adoslava, rilog razmatranju problema u izuavanju regija,


4/80

i nadle"nostima.rema navedenoj defini#iji mo"emo zakljuiti da su administrativno politike

regije funk#ionalne regije koje se formiraju na temelju potreba stanovnitva i drutveno )

ekonomske stabiliza#ije odreenog podruja. 'a toj osnovi 8asmina :smankoviA regiju definie

kao teritorijalni podsistem diferen#irane strukture i spe#ifinih ekonomskih i so#ijalnih

funk#ija.D -a obzirom da pojam regije ima razliite aspekte znaenja teko je pronaAi

jedinstvenu defini#iju koja bi obuhvatila sve navedene karakteristike. 9 pored svih razlika pod

regijom u politikom smislu +politikom regijom podrazumjevamo relati!" #"$"ge!",

%"#ere!t!" i &'!%(i"!al!" )"*r'+je '!'tar je*!e *rae -a "*ree!i$ -te)e!"$

a't"!"$ijei la-titi$ )"liti+%i$ i ')ra!i$ i!-tit'(ija$a . . -imiA prema nainu nastanka

razlikuje tri osnovna tipa regija5

a. regije koje su nastale kao izraz administrativno teritorijalne podjele unitarnih dr"avakao poseban oblik lokalne samouprave +npr. Jrka i ortugalL

b. regije koje nastaju u pro#esu prilagoavanja postojeAih oblika teritorijalne organiza#ije

prin#ipima regionalnog ureenja dr"ave +npr. Mvedska, 'jemaka i


5/80

oblasti.B -lino tome 9van (ogiA iznosi tezu da su regije forme re=teritorijaliza#ije drutva

nastale na kraju industrijalizma kao sindikati opAina kako bi se na lokalnoj i regionalnoj razini

mogli uspjeno odbraniti oni razvojni pro#esi i argumenti koji su nu"ni u ekolokoj i kulturnoj

rekonstruk#iji na#ionalnog teritorija. romotrene na taj nain regije nisu elementi dr"avne

organiza#ije i ne konkuriraju dr"avi u pitanjima suvereniteta. (egije nastaju kao savezi opAina

kako bi se efikasno uklonile zajednike razvojne smetnje. 'a toj osnovi regije se mogu

oblikovati i transna#ionalno. Jrani#e regija ne mogu biti unaprijed zadane jer je regija dinamina

jedini#a.03 ! dokumentima -kuptine evropskih regija, regija se definie kao izraz posebnog

politikog identiteta kome je ustavom ili zakonom dr"ave dodijeljena politika samouprava.00

%a politoloko odreenje regije posebno je va"an regionalni identitet. Iako istie (onald Mturm

+(onald -turm5 politiki relevantnim regije postaju tek onda kada ih, s jedne strane, veAina

njihovih stanovnika prizna za kategoriju svijeta "ivota i, sa druge strane, kada to priznanje zasobom povue znaajne drutvene posljedi#e.02

2. Regi"!ali/a$

B 6idi5 (egionalizam v -loveniji, %bornik ravo i politika, *jubljana 0BBD god.

03 (ogiA 9van5


6/80

-vijest o zasebnom regionalnom identitetu esto dovodi do regionalizma kao politikog

fenomena koji se manifetuje u razliitim obli#ima regionalnih pokreta i stranaka. (egionalizam

se na evropskom kontinentu pojavljuje krajem 0C.st. u /ran#uskoj, odnosno u vrijeme

/ran#uske revolu#ije 0DCB. godine. ! svom izvornom obliku predstavljao je pokret otpora koji je

zastupao ideju de#entraliza#ije vlasti sa #iljem ouvanja fizikog, prirodnog, kulturnog i

historijskog identiteta starih fran#uskih provin#ija. Irajem 0B st. u /ran#uskoj se pojavio !nion

(egionaliste Gretogne, a poetkom 23.st. /ederation (egionaliste /ran#aise kao prvi

organizovani regionalni pokreti koji su se zalagali za svoju autonomiju. 0FIasnije je do slinih

pokreta dolo u 6elikoj Gritaniji, Mpaniji, Mvi#arskoj, Gelgiji i drugim evropskim dr"avama.

'jemaki politolog ;ilfried Ioninski smatra da #entralizam i birokratizam razaraju kulturnu

raznolikost i da to ne mo"e proAi bez interak#ijskih i protesnih reak#ija.04 ! tom smislu

regionalizam se mo"e definisati kao te"nja jedne regije +koja se kroz prirodno geografske,historijske, kulturne, etnike i druge karakteristike razlikuje od drugih regija za veAom

ustavnom autonomijom u odnosu na #entralnu dr"avnu vlast.0H

Iao politoloki pojam regionalizam izra"ava sistem vrijednosti i politiku dinamiku koja se

odnosi na organiza#iju politikog sistema. ! tom kontekstu za politoloko odreenje

regionalizma va"no je rezumijevanje temeljnih prin#ipa drutvenog i dr"avnog poretka kojeg

regionalistiki pokreti u pravilu, iako sa razliitim intenzitetom, dovode u pitanje. Ionzervativno

organi#istike teorije vide #jelovitost ili jedinstvo postojeAih drutvenih i dr"avnih poredaka u

analogiji sa prirodnim, odnosno u historijskoj evolu#iji izraslim organizmima. :vaj drutveni

kon#ept kulturno i jeziki omeenim regijama priznaje pravo na samostalan razvoj, jer je

uskraAivanje tih prava esto uzrok radikalnom etnona#ionalizmu. (a#ionalistike ugovorne

teorije vide jedinstvo postojeAih drutvenih poredaka u dr"avno garantovanom funk#ionisanju

demokratski legitimisanog obrazovanja drutvene volje. 'a regionalizam se gleda kao na

korek#iju legitima#ijskih defi#ita #entralizovane dr"ave.!nitaristiko republikanske teorijedr"avnog i drutvenog poretka jedinstvo postojeAih drutvenih poredaka vide u funk#ionalnom

0F Iarl @#kel +0BDC, 7er (egionalismus und seine ges#hi#htli#hen Jrundlagen, @n#hen5

Ga1eris#he *andeszentrale fr politis#he Gildungsarbeit

04 ;illfried Ioninski, 'eo 'ationalismus in den pheripheren (egionen Europas, (ossford5


7/80

djelovanju drutvenih ustanova koje osiguravaju ljudsko pre"ivljavanje +funk#ionalizam. 'a

funk#ionalni regionalizam se gleda kao na instrument za kontrolu i veAu efikasnost dr"avnog

administrativnog aparata koja se posti"e dekon#entra#ijom +a ne de#entraliza#ijom upravnih

poslova i zadataka.'asuprot tim predod"bama regionalistiki pokreti artikuliraju tri #ilja.-eparatisti postavljaju u pitanje legitimnost #jelokupnog dr"avnog poretka. :ni za svoju regiju

pola"u pravo obrazovanja suverene dr"ave ili prikljuenje nekoj drugoj dr"avnoj #jelini.0

/ederalisti gledaju na #jelokupnu dr"avnu i subna#ionalnu teritorijalnost kao na razliite razine

jedne slo"ene #jeline. -vaka razina predstavlja samostalno teritorijalno podruje.utonomistise suprostavljaju unitaristikoj ideji jedinstva i nedjeljivosti modernih #entralizovanih dr"ava.

utonomisti istiu teritorijalno omeene posebne interese svoje regije kao samostalnu politiku

dimenziju, bez radikaliziranja tih zahtjeva do separatizma ili uopAavanja do federalizma.

Ta0elaIljuni pojmovi politoloke debate o regionalizmu0D

Pre*"*0e (ilja regi"!ali/$a

Pre*"*0e )"ret%a %"ji re&le%-iji "ra/gra!i+e!j' regija lei ' te$elj'

A't"!"$ija 2e*erali/a$ Se)arati/a$

7rutvo kao historijski izrastao iliprirodni organizam

7r"ava kao suveren jama#demokratski legitimiranog

obrazovanja volje

Iulturnaautonomija

7e#entraliza#ija

-upsidijarnost

6ertikalnapodjela vlasti

Etnona#ionalizam,

Ionkuren#ija elita,

*egitima#ijska kriza,

'emoguAnost vladanja

7rutvo i dr"ava kao unitarno republikanska #jelokupnost

7ekon#entra#ija 6ertikalnaraspodjela%adataka

7ezintegra#ija,olariziranjeizmeu #entra i

periferije

0 Entoni -mit definie etnona#ionalizam kao se#esionistiki na#ionalizam kojem je osnovni #iljot#jepljenje od veAe politike jedini#e i uspostavljenje nove politike etnona#ije. 6idi5-mith,nthon1 +0BBC5 'a#ionalni identitet, Geograd, str.0F2.

0D Jerdes 7irk, (egionalizam, u knjizi5 (egionalizam kao europski izazov, :sijek5 anliber,0BBH, str. 2B,F3 i F0.


8/80

(egionalizam se manifestuje u razliitim obli#ima. 'jamaki teoretiar (udolf


9/80

autonomije. rema tome, regionalizam se mo"e shvatiti kao pojam koji oznaava neku vrstu

pokreta za politiko pravno priznanje veAe ili manje autonomije spe#ifinih zajedni#a i

njihovih teritorijalnih jedini#a vlasti.0B-lino tome -ne"ana OoreviA iznosi stajalite da se

regionalizam odnosi na ideologiju i politiki pokret koji odra"ava zahtijeve graana odreene

teritorije +regije za veAom kontrolom nad poslovima regije i za uspostavljanje regionalne vlasti.

(egionalizam kao fenomen je stoga usmjeren od dole ka gore, on je de#entralistiki i

politiki.23(od"er -kraton +(oger -#ruton u (ijeniku politikih misli regionalizam definie

kao zalaganje za takve oblike vladavine koji doputaju i potstiu razvoj domorodake kulture i

institu#ija unutar regija sa posebnom jurisdik#ijom i koja obuhvata prenos sutinskih politikih i

pravnih nadle"nosti na regionalne vlasti, sa manje od punog suvereniteta, ali vie od pukih

administrativnih funk#ija.20

egungen in ;esteuropa5 :pladen5 *eske6erlag, str.2H


10/80

#entralizovane uprave, koja se stvarala pod apsolutnim vladarima od 0. do 0C. stoljeAa. 7rugi

uslov je pojava na#ionalne svijesti, kao ideje o politikom samoodreenju drutvene grupe koja

zauzima odreen prostor, svjesne svog posebnog etnikog i kulturnog identiteta i koja je kroz

borbu sruila dinastiku vladavinu i ostvarila narodnu suverenost.2F@eu evropskim narodima

na#ionalizam se prvenstveno izra"avao na kulturnom polju.24$aj kulturni na#ionalizam se zatim

pretvorio u "elju za stvaranjem na#ionalne dr"ave. -vaki je pokuaj izgradnje na#ije i

jedinstvenog na#ionalnog identiteta predstavljao politiku ak#iju sa politikim posljedi#ama,

poput potrebe da se prekroji geopolitika mapa odreenog podruja. @eutim, pro#es

teritorijalnog i politikog konstituisanja na#ionalnih dr"ava nije posvuda imao jednak tok i

jednak uspjeh.

oetak modernog na#ionalizma najjasnije se manifestirao u merikoj revolu#iji +0DDH )0DCF,koju -. @. *ipset interpretira kao stvaranje prve na#ije, a potom u /ran#uskoj revolu#iji 0DCB.

godine.2H:ve revolu#ije, insipirisane idejama liberalnih politikih mislila#a, su stvorile model za

novu vrstu politikog sistema u kojem su utjelovljene ideje graanstva i narodnog suvereniteta. 2

oslije /ran#uske revolu#ije na#ija je postala prirodna politika zajedni#a i osnovni prin#ip

politike organiza#ije.2D! politikoj teoriji prihvaAeno je stanovite da se regionalizam kao

organizovani drutveni pokret na evropskom kontinentu pojavio krajem 0C.stoljeAa, u vremenu

2F $om Gottmore +0BCD, olitika so#iologija, %agreb5 Iulturni radnik, str. 02D

24 ndre> ood razlikuje etiri oblika na#ionalizma5 0. liberalni na#ionalizamL 2.konzervativni na#ionalizamL F. ekspanzionistiki na#ionalizam te 4. antikolonijalni ipostkolonijalni na#ionalizam. 6idi5 ood, ndre> +233F oliti#al 9deologies an9ntrodu#ion, 'e> ?ork5 *J(6E @K@9**', str. 0D3.

2H 6idi5 -.@. *ipset, $he /irst 'e> 'ation, n#hor=7oubleda1, Jardes Kit1 '?, 0BD4.

2 ojam suverenost je izveden od latinske rijei supranus +najvii. !nutranja suverenostpostoji onda ako dr"avna vlast efektivno djeluje na svojoj teritoriji i ako uspjeva da praktino

provodi svoju volju. 9deja narodne suverenosti se zasniva na postulatu da osnov najvie vlastitreba tra"iti u volji naroda. 'arod treba imati moguAnost opredjeljenja za oblik vladavine podkojim "eli "ivjeti, kao i pravo da revolu#ionarnom pobunom ukloni re"im koji ne odgovaranjegovim interesima. 6idi5 @uhiA, /uad +0BBC $eorija dr"ave i prava, -arajevo5 @agistrat, str.C

2D ood, ndre> +233F oliti#al 9deologies an 9ntrodu#ion, 'e> ?ork5 *J(6E@K@9**', str. 0H


11/80

velike /ran#uske revolu#ije i nastanka na#ionalne dr"ave.2Costavlja se pitanje upravo zato

upravo u tom vremenuP :dgovor na to pitanje se nalazi u samom kon#eptu na#ionalne dr"ave. 2B

'aime, ideja o na#ionalnoj suverenosti je sadr"avala zahtjev za potpunom historijskom,

etnikom, kulturnom, jezikom i religijskom identifka#ijom na#ija i legitimisanjem njihovog

prava na dr"avnost. $emeljni ideal u stvaranju na#ija je bio jedna na#ija jedna dr"ava, zbog

ega je osjeAaj o na#ionalnom jedinstvu esto prerastao u na#ionalizam naspram drugih na#ija,

naroito ako su njihovi pripadni#i "ivjeli na istoj teritoriji. osebno u toku 0B. i 23. vijeka se

ispoljila sve sna"nija tenden#ija ka ekonomskom, politikom i kulturnom podreivanju manjih

na#ija od strane veAih i ka nametanju sistema vrijednosti veAih na#ija kao optedrutvenih.

7ominantne na#ije su dr"avnoj zajedni#i nametale svoj hegemonizam i do"ivljavale je kao

iskljuivo svoju. (eak#ija na takve nazore bila je pojava etnona#ionalnog separatizma.F3-lino

stajalite nalazimo u radovima @i#haela


12/80

se suprostavlja stranim snagama i sama je prevladavajuAa snaga koja vri jednako i suprotno

unutranje porobljavanje, potiskujuAi unutranje razlike u ime na#ionalnog identiteta, jedinstva i

sigurnosti.F0 -lino tome Entoni -mit +nthon1 -mith u svom djelu 'a#ionalni identitet

navodi5 ...na#ionalistiki ideal jedinstva ostavio je duboke posljedi#e. rije svega podstakao je

ideju o nedjeljivosti na#ije i opravdao iskorjenjivanje, esto na silu, svih meutijela i lokalnih

razlika. 9z toga su nastali programi za mobiliza#iju masa u #ilju drutvene i politike integra#ije,

programi u kojima dr"ava postaje zastupnik buduAe na#ije i tvora# politike zajedni#e i

politike kulture kojima se moraju zamijeniti razne etnike kulture heterenogenog

stanovnitva. $u na#ionalistiki pojam jedinstva okreAe lea svojim etnikim korjenima i tvori

jednoobraznost koja Ae projektovanim razvojem prevaziAi kulturne razlike.F2 Etjan Galibar

zakljuuje da je demokratsko konsituisanje naroda u formu na#ije neizbje"no urodilo sistemima

iskljuivanja5 rije je o podjeli na veAine i manjine i, jo dublje, na popula#ije koje sesmatraju autohtonim i one koje va"e kao tue, heterogene, rasno i kulturno stigmatizovane.FF!

prvoj fazi nastanka na#ionalnih dr"ava smatralo se da na#ionalizam i demokratija nisu u

suprotnosti. Iako je istakao &arls $ejlor +Kharles $a1lor u mnogim krugovima prihvaAeno je

da suvereni narod, da bi imao jedinstvo nu"no za kolektivno tijelo, mora imati jedinstvo kulture,

historije ili +eAe u Evropi jezika. 7a bi se taj #ilj ostvario politikoj na#iji mora predhoditi

kulturna +a ponekad i etnika na#ija.F4 'a tom osnovu mo"emo zakljuiti da na#ija, nije

F0


13/80

prirodna vrsta, jer su na#ionalni ili etniki identiteti zapravo krea#ije politikih i kulturnih

elita.FH:no to se brani i ostvaruje u na#ionalnoj dr"avi nije samo sloboda ovjeka kao ljudskog

biAa, veA ta dr"ava garantuje i izgraivanje zajednikog kulturnog identiteta.F $a kulturna

homogenost je potreba i funk#ionalni imperativ moderne na#ionalne dr"ave. 'a tim naelima je

/ran#uskom revolu#ijom u Evropi stvoren model monolitne, teritorijalno i kulturno

konsolidirane dr"ave, koja se otro suprostavlja svim pokuajima periferije da se na

etnolingvistikoj osnovi lokalno i regionalno mobilizira po uzoru na predhodnu na#ionalnu

mobiliza#iju.FDo ovom modelu na#ionalna dr"ava je imala monopol u izgradnji identiteta.

*okalni i regionalni identiteti su trebali nestati pod modernizirajuAom snagom na#ionalne dr"ave.

-toga ne iznenauje to je ideal na#ije kao teritorijalno, kulturno, ekonomski i pravno politiki

homogene zajedni#e nakon /ran#uske revolu#ije doveo do mnogih sukoba, posebno u oblastima

mjeovitog etnikog, vjerskog i kulturnog obilje"ja.FC(egionalni pokreti se upravo javljaju kaopokreti otpora kulturnoj, politikoj i svakoj drugoj unifika#iji "ivota koja je u temelju kon#epta

svake na#ionalne dr"ave.

oslije nastanka na#ionalne dr"ave na evropskom kontinentu regionalizam se u nekim aspektima

mo"e protumaiti kao refeudaliza#ija Evrope.FB (egionalizam se javlja kao oblik otpora

FH @ujkiA, sim +2303, ravda i etnona#ionalizam, -arajevo5 Kentar za ljudska prava!niverziteta u -arajevu,


14/80

historijskih regija metropoliza#iji i #entraliza#iji "ivota u masovnoj na#ionalnoj dr"avi. :d

samog poetka nastanka na#ionalnih dr"ava regija je povezana sa vladanjem i provoenjem

vlasti u odreenom administrativnom obliku. Etimoloki je rije regija bliska sa latinskim reN ili

regnum +kralj i kraljevstvo, to, prema miljenju Ionrada Iestlina +Ionrad Istlin dovodi do

zakljuka da rije regija nije samo podruje koje je u prvom redu stvorila priroda. (egije su u

predmodernom kontekstu stvorene sa namjerom da budu jednoglasne u primjeni istih obraza#a

propisanih regionalnim pravom, koje od 0. stoljeAa savladava #entralistike strukture moAi u

#entralnoj Evropi, to je i stvorilo regionalnu razlitiost koju i danas u"ivamo.43

:bjedinjavanjem lokalnog i regionalnog politikog partikularizma nakon /ran#uske revolu#ije

0DCB.godine u na#ionalne dr"ave, u Evropi su nastali mnogi pokreti sa #iljem odbrane i

ouvanja regionalnih identiteta. Ionrad Istlin regionalizam 0B. stoljeAa odreuje kao

konfliktnu kulturu stvorenu u pobuni gubitnika moderniza#ije, te navodi5 ... gotovo svugdje u

Evropi 0B. stoljeAa mo"emo promatrati pokret protiv metropola, protiv sredita, protiv sredinjih

dr"avnih administra#ija. - #iljem da svoju vlast uine jednostavnijom i djelotvornijom,

administra#ije su osnivanjem kola pokuale unifi#irati jezik. 'astojalo se, i to ne samo u

/ran#uskoj, koja se esto koristi kao najbolji primjer, iskorijeniti u prvom redu regionalne jezike

i obiaje, koji su esto uzrokovali sukobe s novim #entraliziranim zakonom metropola.

(egionalizam se ni na koji nain nije podudarao s opAenitim i ujedinjujuAim idejama

#entralistikih dr"ava. :pozi#ija intelektuala#a je u samom poetku bila knji"evni pokret, koji supromi#ali lokalni elitistiki slojevi5 sveAeni#i, uitelji, filolozi, lijeni#i i pis#i, odnosno oni

provin#ijal#i koji su predstavljali marginalizirane gubitnike i istodobno nove klase strunjaka za

pitanja koja se tiu identiteta +u ovu skupinu pripadaju i prvi folkloristi i etnolozi. (ije je o

simbolinoj pobuni provin#ijskih intelektuala#a +ak i onih koji su "ivjeli u provin#ijskim

univerzitetskim gradovima, koji su reagirali burujskim sredstvima protiv #entraliza#ije. ! tom

vidu 0B. stoljeAe mo"emo oznaiti kao filoloko stoljeAe, iji su regionalizam, kao i

na#ionalizam, bili regionalistiki i na#ionalistiki filologizmi. obuna i naziv regionalizamskovani su u strogo #entralistikoj /ran#uskoj, gdje su 0CH4., isprva u rovansi, a potom na

postmoderna, %agreb5 7rutvena istra"ivanja, br. 0=0BB2, str. H )02.

43 Istlin, Ionrad, 'ova shvaAanja regije i kulture, &asopis5 'arodna umjetnost, br.FC=2,%agreb, 2330, str. FD


15/80

podruju Gretanje, Gaskije, lzasa i *orena, nastale skupine koje su njegovale regionalne jezike

u tolikoj mjeri da su postigle da ih se prepoznaje kao knji"evnosti. IoristeAi regionalnu kulturu,

to je znailo prikupljati +i tumaiti bajke, pjesme, obiaje, itd., suprotstavili su regionalnu

kulturu #entralizirajuAoj i izjednaavajuAoj kulturi sredita ) ariza. -lini pokreti mogli su se

uoiti na sjeveru -7)a , gdje je ;iliam /aulkner opisivao jug, 8ohn -teinba#k daleki zapad, a

;illa Kather srednji zapad kao neto posebno, jedinstveno. ! 7anskoj oko 0B33. nalazimo

jutlanki pokret, koji pie protiv dekadentnosti IopenhagenaL u Mvedskoj nalazimo neo )

romantizam, kad :la


16/80

napetosti.44 !estalost etnikih konflikata u posljednjih nekoliko de#enija zaokuplja pa"nju

teoretiara i meunarodnih organiza#ija. 'a#ionalizam u 20.stoljeAu se jednako kao i u prolosti

zasniva na osjeAajima zasebnog kolektivnog identiteta. ri tome je va"no razlikovati graanski

od etnokulturnog na#ionalizma koji te"i separatizmu i stvaranju zasebne na#ionalne dr"ave.

Ta0elaoreenje graanskog i etnokulturnog na#ionalizma4H

@ali broj evropskih dr"ava je uspio ostvariti ideal5 jedna na#ija jedna dr"ava. -toga

regionalizam kao ideoloki i drutveni pokret nije stvar prolosti. 6eAina dananjih evropskih

dr"ava je etniki heterogena i pluralna i dananji regionalizam se, jednako kao i u prolosti,

manifestuje u okvirima na#ionalnih dr"ava. 'a tom osnovu zahtijevi periferije u odnosu na

#entar mogu se svrstati u dvije skupine5 0. et!"!a(i"!ali/a$, koji ne priznaje legitimitet

postojeAe dr"ave i koji te"i separatizmu, 2. regi"!ali/a$, koji priznaje dr"avu i te"i veAoj

regionalnoj autonomiji.

7oba demokratije u kojoj je narodni suverenitet vladajuAa ideja legitimnosti postavlja nove

prepreke koegzisten#iji, jer otvara niz novih pitanja koja ljude mogu duboko da podjele, a tiu se

politikog identiteta dr"ave. -toga, pored tradi#ionalnih sukoba zasnovanih na ideologiji iinteresima i savremena na#ionalna dr"ava mora rjeavati na identitetu zasnovane konflikte oko

44 @arkoviA, @ilenko +0BBC, -amoopredeljenje izmeu autonomije i ot#epljenja nekaevropska iskustva Geograd5 +233F oliti#al 9deologies an 9ntrodu#ion, 'e> ?ork5*J(6E @K@9**', str.0B

Graa!-%i !a(i"!ali/a$ Et!"%'lt'r!i !a(i"!ali/a$

!niverzalizam partikularizam

ravnopravne na#ije neravnopravne na#ije

ra#ionalan=prin#ipijelan mistian=emo#ionalan

na#ionalna suverenost na#ionalni duh

voluntaristiki organski

zasnovan na dr"avljanstvu zasnovan na porijeklu

graanska lojalnost etnika pripadnost

kulturna raznovrsnost kulturna homogenost


17/80

potivanja i priznavanja prava grupe. ! ureenju demokratske viena#ionalne dr"ave primjenjuju

se na#ionalni i graanski prin#ipi. ! odsustvu toga manjinskim narodima ostaje izbor ili da se

integriu u veAinsku na#iju ili da se se svedu na graane drugog reda. 9zmirenje ta dva identiteta

u savremenoj na#ionalnoj dr"avi ini najveAi izazov savremenog svijeta.4 *iberalni politiki

teoretiari su kao primarni zadatak postavili objanjenje odnosa izmeu pojedin#a i dr"ave, to je

i bila glavna ideja fran#uskih revolu#ionara. rin#ipi graanske demokratije koje proklamuje

/ran#uska revolu#ija za odluujuAeg arbitra proglaavaju narodnu volju kao izraz volje

pojedina#a koji su izvorni nosio#i prava u konstituisanju dr"ave. ! tom kontekstu Eli Ieduri

problematizira odnos etnikog i graanskog elementa u konstituisanju na#ionalne dr"ave na

sljedeAi nain5 ... to da etniki sastav skupine koja daje pristanak na oblik politikog ustrojstva

zajedni#e u kojoj Ae "ivjeti mo"e biti heterogen proizilazi iz samog graanskog prin#ipa po

kojem originerni nosio#i prava nisu grupe veA pojedin#i. !toliko grupna prava, iz perspektivegraansko demokratske kon#ep#ije, mogu biti izvedena samo iz prava pojedina#a. Iakav Ae

biti faktiki etniki sastav skupine pojedina#a koji daju svoj pristanak da "ive u odreenoj

politikoj dr"avi, da li je rije o etniki relativno homogenoj ili o multietnikoj grupi, zavisi od

sklopa historijskih okolnosti. :d ovih historijskih okolnosti zavisi i intenzitet napetosti u

konkretnoj stvarnosti izmeu naela graanstva i etnikog elementa, koji mo"e biti takav da

njegovo razrjeenje zahtjeva modifika#iju istog graanskog prin#ipa +jedan ovjek jedan

glas, tj. odstupanje od stava da etniki elemenat nije politiki relevantan.4D ! tom smislu

6ernon 6an 7ajk smatra da je liberalna politika kon#ep#ija ograniena, te navodi5 ...nije

dovoljno misliti u terminima odnosa izmeu dvije strane, individue i dr"ave, niti je dovoljno ako

se tome pridoda na#ija. - obzirom na heterogenost ovjeanstva i popula#ije prilino svake

dr"ave, nu"no je da se u obzir uzmu etnike zajedni#e i odreeni drugi tipovi grupa i da se

4 ! dokumentima meunarodnih organiza#ija dugo vremena nakon 7rugog svjetskog ratapreovladavlo je stajalite po kome se pod kodeksom ljudskih prava mogu podvesti i pravana#ionalnih zajedni#a. @eutim od


18/80

tretiraju kao jedini#e koje predstavljaju nosio#e prava i du"nosti. $aj problem u liberalnoj

kon#ep#iji na#ionalne dr"ave nameAe brojna pitanja. 7a li etnike zajedni#e koje zadovoljavaju

odreene kriterije treba smatrati jedini#ama +kooperativnim tjelima s moralnim pravima i da li

njima treba pripisati pravni status i pravaP Iako rijeiti pitanje etnikog i graanskog elementa

u na#ionalnoj dr"avi i kakva razlika nastaje ukoliko se ne samo pojedini#ima veA i etnikim i

drugim grupama prizna, ili ne prizna, da su kooperativne jedini#e koje imaju prava i du"nostiP 4C

od etnikom grupom, prema defini#iji /ran#es#oa Kapotorija mo"emo razumjevati grupu koja

je brojano manja u odnosu na ostatak stanovnitva dr"ave i nije u dominantnom polo"aju i iji

pripadni#i koji su dr"avljani te dr"ave imaju etnika, vjerska i jezika obilje"ja koja se

razlikuju od obilje"ja ostatka stanovnitva i, makar samo impli#itno, odr"avaju osjeAaj

solidarnosti usmjeren na uvanje svoje kulture, tradi#ije, vjere i jezika. 4B-toga na#ija mo"e da

osigura stabilnost svoje legitimnosti samo ako se njeni lanovi meusobno obave"u putemzajednike privr"enosti politikoj zajedni#i. 7ugim rijeima, moderna demokratska dr"ava

zahtijeva narod sa jakim kolektivnim identitetom. 7emokratije dobro funk#ioniu kada se ljudi

poznaju, vjeruju jedni drugima i imaju osjaAaj meusobne povezanosti. @islio#i graanske

humanistike tradi#ije, od ristotela do


19/80

etnokulturne raznolikosti.H0!pravo su kulturne razlike posljednjih de#enija bile osnova na kojoj

su regije sa zasebnim identitetom +npr. Iatalonija u Mpaniji zasnivale komparativne prednosti na

svjetskom tr"itu. 9pak, svaka regija kao zaseban kulturni i politiki entitet i njeni graani trebaju

imati razvijenu svijest o pripadnosti dr"avi kao #jelini. !koliko regije potiskuju ili zanemaruju

opti interes, to po pravilu izaziva otre reak#ije i izvor je sukoba i konflikta sa dr"avom. :va

vrsta konflikta je u 23. stoljeAu otvorila mnoga "arita sukoba u mnogim evropskim dr"avama

+Iatalonija, Gaskija, 9rska, 8ugoslavija....H2-avremena kriza na#ionalno slo"enih dr"ava je u

izvjesnom smislu i kriza identiteta. rema Kastellsovoj tipologiji oblika i izvora izgradnje

identiteta, regionalizmi poput katalonskoga, kotskog, baskijskog i sl. primjeri su identiteta

otpora to ga stvaraju oni subjekti koji se nalaze u polo"ajima=uvjetima u kojima su

obezvrijeeni i=ili stigmatizirani logikom domina#ije, te tako kopaju rovove za otpor i

pre"ivljavanje koji se temelje na naelima koja su razliita ili suprotna onima koji pro"imajudrutvene institu#ije.QHF$a se kriza u na#ionalno mjeovitim sredinama ne rjeava iskljuivim

insistiranjem na graanskom identitetu, u smislu univerzalnog graanina lienog na#ionalnih

oznaka. 'a#ionalna komponenta nije jedina komponenta identiteta, ali je svakako jedna od

njegovih odredni#a, ak i u evropskim dr"avama u kojima je pro#es demokratiza#ije i

transna#ionalne identifika#ije daleko odmakao.

:d pedesetih godina 23.tog vijeka novi regionalni etniki pokreti su zahvatili veliki dio zapadne

Evrope. ! osnovi tih regionalnih pokreta bila je teza o unutranjem kolonijalizmu ijim se

posredstvom periferne zajedni#e ekonomski i politiki zapostavljaju, naroito tokom

industrijaliza#ije. (egionalni etniki separatizmi su se javili kao izazov graanskom poretku

savremene dr"ave i njenom na#ionalnom i teritorijalnom identitetu. 'jihov politiki #ilj je veAa

H0 6idi5 -tojkoviA, Granimir +233C, Iulturni kanon i multikulturna drutva, u knjizi5 -avremenadr"ava, Geograd5 Ionrad denauer -tiftung, /akultet politikih nauka !niverziteta u Geogradu,Kentar za demokratiju, str. 200.

H2 -ne"ana OoreviA +2332, (enesansa lokalne vlasti, Geograd5 /akultet politikih nauka, str.CF

HF Kastells, @anuel +2332, @oA identiteta, %agreb5 Jolden marketing


20/80

autonomija ili ot#jepljenje od postojeAih na#ionalnih dr"ava.H4(okan i !r>in su 0BCF. godine

utvrdili osam stupnjeva zahtijeva regije u odnosu na #entar5

0. rvi oznaava )"%raji!' '!'tar *rae 0e/ )"-e0!"g %'lt'r!"g i*e!titeta. $o je

ujedno i stupanj potpune integra#ije u dr"avu.

2. 7rugi je stupanj /alaga!je /a je*i!-te!i %ara%ter *at"g terit"rija i -ta!"!i4ta, pri

emu se zahtijeva ouvanje posebnih kulturnih artefakata i drugih vidljivih kulturnih

obilje"ja. ! tu se svrhu formiraju kulturna udru"enja.

F. $reAi je stupanj )eri&er!i )r"te-t5 zahtjevi se stavljaju na dnevni red #entralnog

politikog sustava. ostoji stranka koja ima veliku podrku glasaa na periferiji.

4. &etvrti je stupanj regi"!ali/a$5 ouvanje kulturnih obilje"ja perifernog stanovnitva sa

stabilnom strankom koja se natjee samo na lokalnim i regionalnim izborima.H. etije regi"!al!a a't"!"$ija5 autonomni status za samo jednu regiju, koju valja

tretirati drukije od ostalih dijelova dr"aveL postoji stranka s jakom izbornom potporom

koja se natjee na na#ionalnim izborima.

. Mesti stupanj ) &e*erali/a$5 podjela autonomije moAi izmeu #entralne vlade i svih

pokrajinaL nekoliko se regionalnih stranaka natjee na na#ionalnim +saveznim izborima.

D. -edmi stupanj ) %"!&e*erali/a$5 najveAa regionalna autonomija, pri emu #entralna

vlast regulira samo meuregionalne probleme.

C. 'ajzad, "*aja!je5ire*e!ti/a$, to znai punu nezavisnost ili prijelaz u susjednu

dr"avuL ukljuuje ratove, terorizam, kao i meudr"avne pregovore.HH

H4 7onald


21/80

'a intenzitet separatistikih te"nji odreene regije, pored etnikog, utiu i mnogi drugi elementi

kao to su5 otirina etnike diskrimina#ije i politike represije, razvijenost demokratskih sloboda,

zastupljenost u dr"avnoj slu"bi, intenzitet migra#ija u odreene regije ali i spe#ifine drutveno

historijske okolnosti odreene dr"ave. !toliko se i regionalizam meu evropskim dr"avama

manifestuje u razliitim obli#ima i sa razliitim intenzitetom. $ako su, na primjer, narodi u

Mvi#arskoj uz ouvanje zasebnih na#ionalnih identiteta kroz vijekove zajednikog "ivota izgradili

jedinstven vi#arski identitet koji ih ini meusobno bli"im nego sa susjednim matinim

na#ijama. -a druge strane, na primjer, narodi u 6elikoj Gritaniji nemaju izra"en jedinstven

britanski identitet. 6eAina 6eana, Mkotlaana ili 9ra#a teko da Ae za sebe reAi da su Gritan#i. H

(egionalni pokreti u industrijskim dr"avama zapadne Evrope su od pedesetih godina 23.stoljeAa

su prete"no te"ili veAoj kulturnoj, drutvenoj i ekonomskoj autonomiji, uz ostanak u

teritorijalnom okviru dr"ave u koju inkorporirani. $ako postoje mnoga podruja u Evropi ijistanovni#i nesumnjivo njeguju odreeni identitet povezan s regijom u kojoj "ive, ali ti regionalni

identiteti nisu postali politika op#ija koja bi imala zahtjeve za jo veAom autonomijom ili

ot#jepljenjem od matine dr"ave. Iao primjere mo"emo navesti Gavarsku, Mlesku, Gurgundiju,

-i#iliju, rovansu, Iorziku, lzas, -ardiniju, Jali#iju itd. -tanovnitvo tih regija isti#alo je svoju

posebnost koja se ogledala, na primjer, u posebnom dijalektu +Gavarska, nekim elementima

obiajnog prava +-i#ilija, vendetti krvnoj osveti +Iorzika, folkloru i sl., ali je to sve ostalo

samo na simbolikoj razini, bez mijenjanja postojeAih odnosa u dr"avi)mati#i.HD @eutim, u

Evropi postoje i regionalni pokreti koji te"e separatizmu kao to je sluaj sa regionalnim

pokretima u Gaskiji ili Mkotskoj. ! mnogim dr"avama lani#ama Evropske unije +posebno u

Gelgiji, Mpaniji, 6elikoj Gritaniji, /ran#uskoj i 9taliji regionalni na#ionalizmi predstavljaju

izazov koji prijeti stabilnosti i dezintegra#iji dr"ava. ! pozadini tih pokreta stoje regionalne

partije +kao to je *ega 'ord u sjevernoj 9taliji koja te"i prikljuenju 8u"nog $irola ustriji.

'eke od tih partija su zastupljene i u Evropskom parlamentu. 'jima pripada i 2D organiza#ija

koje su se 2.marta 2334. godine udru"ile u jedinstvenu evropsku stranku5 European /ree

H @arkoviA, @ilenko +0BBC, -amoopredeljenje izmeu autonomije i ot#epljenja nekaevropska iskustva Geograd5


22/80

llian#eHC +E/. ! progamima regionalnih stranaka jeziki identitet se smatra osnovom

na#ionalnog identiteta i na#ionalne pripadnosti.HB! temelju njihovog programa je demokratski

na#ionalizam koji u evropskim institu#ijama zagovara veAu regionaliza#iju dr"ava lani#a

Evropske unije. 9za njihovog projekta se zapravo krije regionalni separatizam.

@noge evropske dr"ave su se C3)tih godina prolog stoljeAa nale pred politikim izazovom

rjeavanja pitanja napetosti izmeu razliitih etnikih skupina i regionalnih identiteta, ouvanja

jedinstva i stabilnosti, te poveAanja efikasnosti dr"avne uprave. ! zadnje tri de#enije oigledan je

ne samo rastuAi trend strunog i politikog interesovanja za aleternativu devetnestovijekovnom

modelu #entralizovane na#ije dr"ave, veA i za djelotvornu korek#iju negativnih aspekata

kontinentalnih integra#ija i globaliza#ije uopte.3 !spon etno na#ionalizma koji je pratio

formiranje novih dr"ava na tlu Evrope, zatim intenzivni pro#esi regionaliza#ije i regionalnog

transna#ionalnog povezivanja, na jednoj, i nadna#ionalnih integra#ija +kao to je sluaj saEvropskom unijom i njenim proirenjem, na drugoj strani, otvorili su na nov nain mnoga

klasina pitanja na#ionalne dr"ave. 'ajzad, sna"ni talasi globaliza#ije i kosmopolitizma, kao da

su omoguAili nastupanje postmodernog doba post dr"ave, i otvorili pitanje da li je doba dr"ave

i dr"avne suverenosti na izmaku.0

HC ! sadanjem sazivu arlamenta Evropske unije European /ree llian#e +E/ u savezu sa%elenim ini zasebnu frak#iju koja broji HH poslanika. :d toga E/ ima D poslanika5 dva izMkotske i po jedan poslanik iz *atvije, /ran#uske +Iorzika, Mpanije +Iatalonija, Gelgije+/landrija i 6elsa. reuzeto sa5 http5==>>>.europarl.europa. eu=ne>s=publi#=defaultWde. htm,3C.3D.2303.

HB ! Evropskom parlamentu E/ +European /ree lian#e se predstavlja kao antirasistikipokret i zastupnik prava na#ionalnih manjina. ! svom politikom djelovanju se destan#ira odradikalnih i antievropskih regionalnih stranaka i pokreta kao to je su belgijske regionalnestranke 6laams Glok i 6laams Gelang. @eutim uprkos odreenim razlikama u politikomkon#eptu regionalnih stranaka zastupljenih u Evropskom parlamentu sve imaju u osnoviseparatistiki kurs. 6idi5 (iedel, -abine, +233 (egionaler 'ationalismus ktuelle Jefahren

fr Europis#he 9ntegration, Gerlin5 -tiftung ;issens#haft und olitik 7euts#hes 9nstitut fr9nternationale olitik und ;issens#haft, str. H i .

3 8ovan IomiA +233D, rin#ipi evropskog regionalizma, 'ovi -ad5 so#ija#ija multietnikihgradova jugoistone Evrope, str.0H

0 avloviA, 6ukain +233C, -avremena dr"ava, Geograd5 Ionrad denauer -tiftung=/akultetpolitikih nauka u Geogradu=Kentar za demokratiju, str. 03.


23/80

Nacionalna drava

globalizacija regionalizacija

Kriza hijerarhijskog upravljakog modela

@oderna na#ionalna dr"ava se razvija u okvirima dva paralelna i komplementarna pro#esa5

globaliza#ijom i regionaliza#ijom. Iako istie 7anijel Gel +7aniel Gell na#ionalna dr"ava je

postala premala za rjeavanje velikih, a prevelika za rjeavanje malih "ivotnih problema.2

Jlobaliza#ija, kriza tradi#ionalnog hijerarhijskog upravljakog modelaF

i regionaliza#ija vodeka trostrukoj devolu#iji moderne na#ionalne dr"ave.4 ro#esi ekonomske globaliza#ije,

transna#ionalnih integra#ija i demokratiza#ije su uti#ali i na promjenu njene tradi#ionalne uloge.

2 Gell, 7aniel +0BCC, $he ;orld in 230F, in 7ialogue,br.F, str. 2 B.

F $radi#ionalni hijerarhijski model upravljanja dr"avom zasniva se na autonomnim dr"avniminstitu#ijama koje putem pravnog sistema i finansija upravljaju i koordiniraju politikim iekonomskim pro#esima i usmjeravaju tehnoloki i drutveni razvoj na#ionalnih subsistema sa#iljem postizanja opAeg dobra . roblemi funk#ionisanja tradi#ionalnog hijerarhijskog modelaupravljanja su nastali iz vie razloga5 nesposobnosti dr"avnih institu#ija da rjeavaju drutvene

problemeL poveAane fragmenta#ije drutvenih subsistema i drutvenih akteraL te"njama sve veAegbroja drutvenih i interesnih skupina da parti#ipiraju u donoenju politikih odluka. 6idi5 Ihn,

-tefan +0BBB, Iomplementrer (egionalismus, 7sseldorf5


24/80

7a bi se prilagodile novim okolnostima i izazovima savremene demokratske dr"ave su razvile

nove kon#epte teritorijalne politike, odnosno politike upravljanja drutvenim i ekonomskim

pro#esima. 7r"ave zapadne Evrope su primjenile razliite oblike funk#ionalne i teritorijalne

autonomije. $eritorijalna politika savremene na#ionalne dr"ave je multidimenzionalna ali je

odreena sa tri kljuna elementa. rvi se odnosi na kulturnu diferen#ija#iju i potrebu ouvanja

razliitih identiteta, odnosno etno ) teritorijalnog statusa razliitih etnikih skupina i

na#ionalnih manjina koje nemaju na#ionalnu dr"avu +maari u -lovakoj, dan#i u 'jemakoj,

tkotlanani u 6elikoj Gritaniji, baskij#i i katalon#i u Mpaniji itd.. 7ruga dimenzija teritorijalne

politike je ekonomska. 6elike regionalne razlike u ekonomskoj razvijenosti dr"ava mogu imati

znaajne politike posljedi#e koje se ogledaju u velikim migra#ijama stanovnitva ili

napetostima izmeu #entra i periferije. $reAa dimenzija teritorijalne politke je politika.

(egionalni subjekti, ukljuujuAi politike stranke, mogu zahtjevati veAu teritorijalnu autonomiju,kulturno priznanje ili druge oblike posebnog statusa u okviru dr"avne zajedni#e.

9nstitu#ionaliza#ija regionalizma u zapadnoevropskim dr"avama je u velikoj mjeri povezana sa

zahtijevima regionalistikih pokreta, prije svaga onih koji svoj program zasnivaju na etnikoj

osnovi. -trategije teritorijalnog menad"menta koje su poduzele zapadno ) evropske dr"ave u

drugoj polovini 23.tog stoljeAa, kako bi rijeile navedene probleme, su ukljuivale sva tri

elementa. :ne su implementirane na tri razliita naina. rvi se ogledao u uspostavljenju

institu#ionalnih mehanizama putem kojih se zastupaju regionalni interesi u dr"avnoj strukturi.

$akvi institu#ionalni mehanizmi su, na primjer, uspostavljeni u /ran#uskoj, HMpaniji, 9taliji i

6elikoj Gritaniji, dok je, na primjer, u 'jemakoj federalni sistem zasnovan na prin#ipu saradnje

#entralne vlasti i federalnih jedini#a. ! drugom modelu su lokalne i regionalne politike elite

ukljuene u pro#es donoenja va"nih politikih odluka na dr"avnom nivou, posebno u

ekonomskim i kulturnim pitanjima. $reAi i najire primjenjeni oblik strategije teritorijalnog

menad"menta zasnivao se na de#entraliza#iji vlasti kroz regionaliza#iju dr"avne teritorije i

dodijeljivanju odreenog stepena ustavne autonomije regijama.

H /ran#uski prefekt, koji se nalazi na elu provin#ija, iako postavljen od #entralne vlade jeobavezan u svojoj politi#i uva"avati posebne lokalne i regionalne interese.

6idi5 Ieating, @i#hael +233. $erritorial oliti#s in Europe, in 7evelopments in Europeanoliti#s, 'e> ?ork5 *J(6E @K@9**', str. 043


25/80

! svim zapadno evropskim dr"avama na#ionalna politika regionaliza#ije je odgovarala potrebi

za identifika#ijom za lokalnim ili regionalnim jedinstvom i smanjanju defi#ita #entralizovanog

upravljanja ekonomskim i drutvenim pro#esima. ri tome treba imati u vidu da se dananji

evropski regionalizam ispoljava u razliitom drutveno ) historijskom kontekstu u odnosu na

njegove pojavne oblike u 0C. i 0B. stoljeAu. Ekonomska globaliza#ija je uzrokovala krizu

na#ionalne dr"ave i uslovila potrebu prenoenja dijela dr"avnog suvereniteta i mnogih dr"avnih

funk#ija na druge nivoe vlasti +lokalne, regionalne ili suprana#ionalne. 'adalje, jedinstveno

evropsko tr"ite, jedinstveni pravni propisi, zajednika moneta i globalna ekonomska kretanja

postavljaju pitanje buduAnosti na#ionalne dr"ave i tra"e nove vidove artikula#ije ekonomskih i

so#ijalnih problema i interesa. :ni se efikasnije rjeavaju na lokalnom ili regionalnom, nego na

dr"avnom nivou. @nogo vie nego u vrijeme kada je dr"avni protek#ionizam mogao zatitno

djelovati, prostorna je relevantnost privredne politike sada autonomna odgovornost regija.D

Iako istie -ne"ana OoreviA kontekst novog regionalizma nije vie na#ionalna dr"ava, veA

kontinentalna, pa i svjetska ekonomija i tr"ite.CErik


26/80

makroekonomskog upravljanja na#ionalne dr"ve obnavlja se interes za lokalne i regionalne vlasti

kao fleksibilne forume za voenje javnih politika.D3(egionaliza#ija u savremenom svijetu se

javlja na razliitim nivoima5 kontinentalnom, subkontinentalnom, meudr"avnom ili

unutardr"avnom. Erik


27/80

drutvenim pro#esima. 'akon te krize razvio se i veAi interes za prouavanje regionalnog

razvoja.DH (egionaliza#ija je predstavljala odgovor dr"ave na ekonomsku krizu i mehanizam

harmoniza#ije teritorijalnog razvoja kojeg kon#ept liberalne doktrine o slobodnom tr"itu nije

uspio rjeiti.D ored ekonomskih motiva za regionaliza#iju, koji su i danas dominantni u

kon#eptu regionaliza#ije evropskih dr"ava, znaajnu ulogu u regionaliza#iji imaju i politiki

motivi, u smislu zatite prava na jeziki i kulturni identitet etnikih zajedni#a i zasebnih

regionalnih identiteta. -toga i regionaliza#iju mo"emo shvatiti ne samo u institu#ionalnom

smislu kao oblik teritorijalne organiza#ije jedne dr"ave nego i kao jedan funk#ionalni pro#es

izgradnje kompleksne strukture drutva sa razliitim nivoima odluivanja, uz zagarantovanu

autonomiju lokalnih i regionalnih institu#ija i subjekata.DD

Komitet za lokalnu i regionalnu demokratiju (CDLR) Vijea Evrope

identifkovao je sr konepata i prinipa regionalizaije na sljedei na!in"

Regionalne vlasti su teritorijalne vlasti izme#u entralni$ organa vlasti i

lokalni$ vlasti% &o ne zna!i da je o'avezno postojanje $ijerar$ijski$

relaija izme#u regionalni$ i lokalni$ vlasti

Regionalna samouprava ozna!ava legalne nadlenosti i mandate

regionalni$ vlasti da u okvirima ustava i zakona reguli*u i upravljaju

podelom javni$ poslova u okviru sopstveni$ odgovornosti i u interesuregionalne populaije saglasno sa prinipom su'sidijarnosti

&amo gde regionalne vlasti postoje prinip regionalne samouprave e

'iti priznat na podesan na!in od strane domaeg zakonodavstva i+ili od

strane ustava%,-

DH : teorijama regionalnog razvoja vidi5 :smankoviA, 8asmina., (egionaliza#ija teorija ipraksa, -arajevo5 Geta, 2330, str. 00 FF.

D 8asmina :smankoviA +2330, (egionaliza#ija teorija i praksa, -arajevo5 Geta, str.02

DD 6idi5 *okalna demokratija stanje i perspektive, @agna agenda, Geograd 2332 god.

DC 7e#entraliza#ija u kontekstu novog !stava -rbije i E! integra#ija, Kentar za regionalizam,'ovi -ad, 233C., str.0F i 04.


28/80

(egionaliza#ija podrazumijeva preraspodjelu ekonomskih, zakonodavnih, izvrnih, finansijskih i

drugih ovlatenja i time uvodi potpuno novi vid odnosa izmeu razliitih nivoa vlasti unutar

jedne dr"ave.DB (egionaliza#ija je pro#es uspostavljanja posebnog oblika teritorijalne

organiza#ije dr"ave koji podrazumijeva vertikalnu podjelu vlasti u kojem se pored organa

lokalne samouprave obrazuju regije kao spe#ifian oblik de#entraliza#ije i organiza#ije vlasti. C3!

politikoj teoriji pojam regionalna dr"ava se koristi u znaenju posebnog oblika slo"ene dr"ave

sa spe#ifinim odnosima izmeu dr"ave +#entralne vlasti, autonomnih zajedni#a +regija i

lokalnih vlasti. Mpanija je model regionalno ureene dr"ave. -lo"enost dr"avne organiza#ije

regionalnih dr"ava oituje se u tome to ona treba istovremeno da sadr"i mehanizme koji Ae

omoguAiti ispoljavanje regionalnih razlika i identiteta, zatim mehanizme koji Ae na prin#ipu

solidarnosti osiguravati ravnomjeran razvoj svih regija, te mahanizme koji Ae uvati jedinstvo i

funk#ionalnost dr"avnog i drutvenog poretka.C0$ek kroz pro#es regionaliza#ije regije mogu bitipriznate kao autonomne politike teritorijalne jedini#e. $ako je, na primjer, historijska regija

-aksonija +-a#hsen autonomni status +status -avezne zemlje dobila tek nakon ujedinjenja

'jemake 0BB3. godine.

Ta0ela ozi#ija i uloga regije u na#ionalnoj dr"aviC2

DB (egije su zaokru"ene geografske, historijske, kulturne i privredne #jeline, unutar kojih sevre javni poslovi ili dio javnih poslova, i to u sljedeAim oblastima5 prostornog planiranja,zdravstvene zatite, razvoja saobraAajne i privredne infrasrtukture, zatite ovjekove okoline i uoblastima upravljanja prirodnim resursima., 6idi5 :smankoviA 8., ejanoviA. @., Euroregije iGosna i


29/80

REGIJA

E!EN"RA#I$A!IJA

NA!I%NA#NA R&A'A

IEN"I(IKA!IJA

)%'E$I'ANJE

)RI'REA

K%%)ERA!IJA

#%KA#NE $AJENI!E *"AN%'NI+"'% REGIJE

Kiljevi savremene regionaliza#ije u zemljama Evropske unije su primarno ekonomski i usmjereni

su ka postizanju veAeg ekonomskog razvoja. ored ekonomskih #iljeva, #iljevi savremene

regionaliza#ije mogu biti ili politiki. olitiki #iljevi regionaliza#ije se primjenjuju u dr"avamaunutar kojih postoje razvijeni regionalni identiteti. (egionaliza#ija mo"e biti odgovor na

heterogenost drutva. osredstvom regionalnih institu#ija mogu se efikasnije rjeavati drutveni

konflikti, tako da sama regija mo"e biti u funk#iji demokratiza#ije. ored ekonomskog znaaja

regionaliza#ija je va"an integrativni instrument za miroljubivu koegzisten#iju meu razliitim

etnikim skupinama unutar jedne dr"ave. ! tom kontekstu regionaliza#ija se javlja kao sredstvo

preven#ije konflikata izmeu razliitih etnikih skupina kroz zatitu prava na etniki, kulturni,

vjerski ili jeziki identitet. ! tom sluaju regionaliza#ija se javlja kao instrument sigurnosne

politike i so#ijalne integra#ije etniki heterogenih dr"ava.

! savremenim dr"avama regije se pozi#ioniraju kao spone izmeu dr"ave i lokalnih zajedni#a i u

sebi uvijek nose odreen stepen de#entraliza#ije politikog sistema. 9ako oblikovanje regija mo"e

biti spontano regionaliza#ija se u savremenim dr"avama odvija planski i sa jasno utvrenim

#iljevima. ! liberalno demokratskim drutvima regionaliza#ijom se, na temelju naela


30/80

supsidijarnosti, posti"e veAi stepen de#entraliza#ije vlasti i omoguAava veAa parti#ipa#ija graana

u kreiranju javnih politika. rema tome, regije imaju teritorijalnu i funk#ionalnu dimenziju. :ne

posjeduju razliite funk#ionalne nadle"nosti u vrenju javnih poslova. -toga i regionaliza#iju

treba razumjeti u povezanom ekonomskom, politikom i so#ijalnom kontekstu kao slo"en pro#es

uspostavljanja novih teritorijalnih struktura unutar jedne dr"ave. :snovna prednost

regionaliza#ije je u tome to ona, kao ekonomski ili politiki instrument, mo"e biti primjenjena

bez ugro"avanja dr"avnog suvereniteta. (egionaliza#ija ima integrativni karakter i nasuprot

miljenima mnogih ne predstavlja prvi korak ka se#esiji.CF

JledajuAi sa ekonomskog aspekta va"an element regionaliza#ije u savremenom globaliziranom

svijetu je teritorijalna tr"ina konkuren#ija koja se ogleda u oblikovanju razliitih politika

ekonomskog razvoja meu regijama koje stoje u meusobnom konkurentskom odnosu.

$eritorijalna tr"ina konkuren#ija je pristup koji objanjava ekonomske #iljeve regionaliza#ije.C4

-a jedne strane regionaliza#ija predstavlja de#entraliza#iju vlasti na ni"e administrativne

jedini#e, po prin#ipu supsidijarnosti. -a druge strane regionaliza#ija je pro#es objedinjavanja

lokalnih samoupravnih jedini#a u veAe i sna"nije regionalne jedini#e.CH Iao slo"en pro#es

regionaliza#ija svake dr"ave nameAe brojna politika pitanja, kao to su pitanja ustavne pozi#ije

regija, njihovih administrativnih grani#a ili nadle"nosti koje sa dr"avnog i lokalnog nivoa trebaju

biti prenesene na regionalni nivo vlasti. ro#es regionaliza#ije u svakoj dr"avi je stoga slo"en

pro#es u kome se fizike, prirodne i funk#ionalne karakteristike regija moraju podudarati sa

kulturnim karakteristikama stanovnitva, kao to su jezik, tradi#ija, obiaji i sl. *oughlin razlike

u teritorijalnoj organiza#iji evropskih dr"ava vidi u razliitim dr"avnim tradi#ijama. ! odnosu na

razliite tradi#ije on u Evropi prepoznaje etiri osnovne skupine dr"ava5 anglosaksonske,

germanske, fran#uske i skandinavske. 'jihovo grupisanje je zasnovano na temelju analize

temeljnih vrijednosti i dominantne logike u organiza#iji drutvenih sistema, raznolikosti njihove

institu#ionalne organiza#ije, de#entraliza#ije i stilova politike. :snovna obilje"ja na kojime se te

CF 6idi5 *1#k, *ise +0BBB, (egions and (egionalisation as strategi# 9nstruments for a pea#efullKo)eNisten#e, in (egional Konta#t, X999, 'o.04, @aribor5 9-K:@E$ 9nstitute for Ethni# and(egional -tudies, str. B0

C4 9sto

CH 6idi5 -oos, Edit +2330, (egionalism and @ultiethni#it1, in5 Essa1s on (egionalisation,-uboti#a5 gen#ija lokalne demokratije, str.0FB


31/80

tradi#ije razlikuju zasnovane su na pravnoj utemeljenosti dr"ave, odnosu izmeu dr"ave i drutva

te na osnovi razliitih politikih stilova.C

Ta0ela&etiri dr"avne tradi#ije i administrativna reforma +9zvor5 *oughlin50BBF52D0

A!gl" 7 -a%-"!-%i Ger$a!-%i 2ra!('-%i S%a!*i!a-%iPra!i te$elj /aDra'

'e 7a 7a 7a

O*!"- *raa 8Dr'4t"

luralistiki :rganistiki ntagonostiki :rganistiki

O0li% )"liti+%eOrga!i/a(ije

:granieno federalni 9ntegralni=organskifederalni

8akobinski, jedna inedjeljiva

7e#entralizovanounitarna

P"liti+%i -til 9nkrementalistiki *egalno korporativni *egalno tehnokratski IonsensualniO0li%*e(e!trali/a(ije

*okalna samouprava Iooperativnifederalizam

(egionalizirana unitarnadr"ava

-na"na lokalnaautonomija

D"$i!a!ta!

!a'+!i)ri-t') ' a!ali/ija!e ')rae

olitike nauke=

so#iologija

8avno pravo 8avno pravo 8avno pravo

+MvedskaL teorijaorganiza#ije+'orveka

Drae 6elika GritanijaL-7L IanadaL 9rska

'jemakaLustrijaL


32/80

nedostataka #entralizovanog na#ionalnog upravljanja ekonomskim i drutvenim pro#esima u

pro#esu globaliza#ije.CB :no to se danas deava jeste de#entraliza#ija politikog djelovanja i

otvaranje na#ionalnih sistema prema dole, tj. prema regijama, ali i prema gore, tj. u prav#u

globalnih arena. Iljuni momenat u tome je da su oba pro#esa dijalektino povezana.B37r"avne

funk#ije se sve vie de#entralizuju kako bi se regionalni razvojni poten#ijali bolje iskoristili.

(egije kao institu#ionalna podruja jaaju identifika#iju stanovnitva u globaliziranom svijetu i

time postaju produktivna snaga.B0

Karta(egije u Evropskoj unijiB2

CB 6idi5 Ihn, -tefan +0BBB, Iomplementrer (egionalismus, 7sseldorf5 >>.aer.eu=de=veroeffentli#hungen=vre)erklaerung)zum)regionalismus.html5 0B.02.2303.
http://www.aer.eu/de/veroeffentlichungen/vre-erklaerung-zum-regionalismus.htmlhttp://www.aer.eu/de/veroeffentlichungen/vre-erklaerung-zum-regionalismus.htmlhttp://www.aer.eu/de/veroeffentlichungen/vre-erklaerung-zum-regionalismus.htmlhttp://www.aer.eu/de/veroeffentlichungen/vre-erklaerung-zum-regionalismus.html


33/80

Iao manifesta#ija upravljako legitima#ijske krize dr"ave, regionaliza#ija posebno dolazi u

fokus politikih debata i ustavnih promjena u velikom broju evropskih dr"ava D3 tih i C3

godina 23. stoljeAa. :samdesete godine 23.tog stoljeAa se oznaavaju de#enijom regionaliza#ije

dr"ava lani#a Evropske unije. (azlozi za regionaliza#iju evropskih dr"ava su bili razliiti. 'a

primjer, u Mpaniji je u osnovi regionaliza#ije 0BC4. godine bila demokratiza#ija. ! Gelgiji je

regionaliza#ija izvedena ustavnom reformom 0BC3. godine sa #iljem zatite prava etnikih

zajedni#a i ouvanja dr"avnog jedinstva. /ran#uska je regionaliza#iju izvela zbog ekonomske

stagna#ije i sa #iljem rastereAenja dr"ave kroz pro#es de#entraliza#ije i reforme javne uprave. 9

pored razliitih motiva ze regionaliza#iju sve dr"ave lani#e Evropske unije imaju uspostavljenuregionalnu strukturu vlasti ili su u pro#esu uspostavljanja regija kao autonomnih politiko

ekonomskih i razvojnih jedini#a.

Ta0ela(egionalna struktura dr"ava lani#a Evropske zajedni#eBF

Draa +la!i(a Regije G"*i!a

'-ta!"lje!ja

Pr"-je+!a )"r4i!a

9' 1::: %$)

;elgijaF zajedni#e, F regije+Kommunautes i (egions odn.

Jemeens#happen i Je>esten

0BD3.

0BC3.

03,0

Da!-%a 04 okru"nih opAina +mdskommunar i regija

glavnog grada Iopenhagen 0BD3 2,CDNje$a+%a 0 zemalja +*nder) 0B4B=B3 22,F0

2ra!('-%a 2 regija 0BC2 24,D2

BF 9zvor5 9ntegration 0 +0BB0, u knjizi5 (egionalizam kao europski izazov, :sijek5 anliber,str.24.


34/80

Veli%a ;rita!ija ?orkL n#hor Gooks, str.F i D3.

00H$homas 8efferson, autor 7eklara#ije o nezavisnosti i kasniji predsjednik -jedinjenih merikih 7r"ava ukon#entra#iji vlasti, bilo u osobi pojedin#a ili u nekom suverenom tijelu vidio je glavnu opasnost za ouvanjetekovina merike revolu#ije te u tom kontekstu ka"e5...nije konsolidacija ili koncentracija vlasti ono to doprinosidobroj vladi, ve njiova distribucija..... %a bi se ojaala participacija gra&ana, utemeljena na irokom razvoju

politikog obrazovanja, to vei broj dravni funkcija treba ostaviti federalnim jedinicama i lokalnim

zajednicama. Gennett, ;.+0B4 meri#an $heories of /ederalism. Girmingham5 !niversit1 of labama ress,str.4D

00 :strom, 6in#ent +0BCB, olitika teorija slo"ene republike, %agreb5 9nformator, str. 0C


42/80

svojih nadle"nosti na naelno ni"e organe.00D :brazla"uAi prednost poli#entrinog i

ne#entralizovanog politikog sistema, 6in#ent :strom je pisao5 ...u neprekidnom

eksperimentisanju ovjeanstva s ustavnim izborom koji Ae pru"iti moguAnost ostvarenja

slobode, jednakosti i drutvene pravde, vlast je u suvie velikom broju primjera iskoritena ne da

bi se inilo dobro, veA da bi se ostvarili prednosti putem domina#ije i eksploata#ije na drugima.

lterntiva, meutim, postoji. $o je poli#entrini ustavni poredak zasnovan na samoupravi, a ne

na ideji suverenosti koja podrazumijeva postojanje jednog krajnjeg #entra neodgovorne vlasti. 00C

ro#es federaliza#ije u Evropi nakon 99. -vjetskog rata je prepoznatljiv kroz dva aspekta. rvi je

vezan za pro#es integra#ija zapadno evropskih dr"ava i za stvaranje suprana#ionalne politike i

ekonomske zajedni#e u obliku Evropske unije, koja sadr"i bitna obilje"ja federalne strukture.

7rugi apekt federaliza#ije je vezan za modifika#iju ustavnog ureenja mnogih, posebnoviena#ionalnih, evropskih dr"ava na federalnim naelima +na primjer Gelgija. ! postratnoj

Evropi nakon 0B4H. godine stvoreno je pogodno tlo za primjenu ideja federalizma. 'eki

teoretiari, poput lberta -pinelija +lberto -pinelli smatrali su da je utjelovljenje na#ionalne

dr"ave kao osnovne politike organiza#ije izvor sveg zla u Evropi. %a prve federaliste na#ionalna

dr"ava je predstavljala vie problem za sigurnost ljudi nego rjeenje za meuna#ionalne

konflikte. 9zlaz se tra"io u rekonstruk#iji Evrope na federalnim naelima.00BEvropski federalni

sistem bi prema zamiljenom kon#eptu ograniio moA na#ionalne dr"ave kroz distribu#iju moAi

na supran#ionalne, na#ionalne i regionalne jedini#e. rema miljenju nekih teoretiara i

Evropska unija se razvija ka politikoj zajedni#i sa federalnom strukturom. 'a to ukazuju5

jedinstveno tr"iteL zajednika vanjska i sigurnosna politikaL sve veAa nadle"nost Evropskog

parlamenta, Evropske komisije i Evropskog suda pravde, i svakako implementa#ija naela

supsidijarnosti +lan H. !govora o Evropskoj uniji koji garantuje podjelu nadle"nosti izmeu

supran#ionalnog, na#ionalnog, regionalnog i lokalnog nivoa vlasti. renos zakonodavnih

00D 9sto, str. 0B

00C 9sto, str. 2C

00B ;underli#h, 8ens !>e +233D, (egionalism, globalization and international order5 Europeand -outheast sia, Gurlington5 shgate ublishing Kompan1, str.C


43/80

nadle"nosti sa na#ionalnog nivoa na Evropsku uniju kao i podneseni prijedlog evropskog ustava,

ide u prilog tim tezama.023

/ederalizam i regionalizam su poslednjih de#enija 23. tog stoljeAa sve aktuleniji obli#i ureenja

evropskih dr"ava. 'a njihovo sve ire prihvatanje u politikoj teoriji i praksi su uti#ala tri velika

pro#esa. rvo, od D3)tih godina 23.vijeka je u ekonomskoj ideologiji %apada prihvaAen pristup

koji nasuprot #entralizovanom politikom sistemu istie prednosti konkurentnog i

de#entralizovanog ekonomskog okvira. 7rugo, prestankom hladnog rata i padom autoritarnih

jednopartijskih re"ima u dr"avama #entralne i istone Evrope krajem C3)tih godina prolog

stoljeAa osloboeni su dugo potiskivani etniki na#ionalizmi. !voenjem demokratskog

viepartijskog sistema u bivim so#ijalistikim dr"avama mnoge etnike zajedni#e su otvorile

pitanje rjeenja njihovog dr"avno pravnog statusa. 'jihov politiki #ilj je bio regionalna

ustavna autonomija ili u nekim sluajevima suverena na#ionalna dr"ava. ! velikom brojunovonastalih demokratija +kao to je (usija federalizam je primjenjen kao nu"ni institu#ionalni

mehanizam ouvanja dr"avnog jedinstva.020$reAe, pro#es evropskih integra#ija je doveo do nove

nadna#ionalne politike i ekonomske strukture evropskih dr"ava koja prema nadle"nostima

evropskih institu#ija uveliko prevazilazi klasinu meunarodnu organiza#iju. @eutim, pro#es

evropskih integra#ija, nasuprot oekivanjima mnogih, nije oslabio regionalne na#ionalne

aspira#ije. 'aprotiv, institu#ionaliza#ija regionalne politike u Evropskoj uniji, prekogranino

povezivanje i prijenos dijela dr"avnog suvereniteta na evropske institu#ije je za mnoge

manjinske na#ije +posebno u Mpaniji, 6elikoj Gritaniji i Gelgiji bio prilika za jaanje i zatitu

njihovog regionalnog identiteta i doveo je do zahtijeva za veAom autonomijom. ! savremenom

svijetu teko je zamisliti bilo koje demokratsko ureenje koje u sebi ne sadr"i neke oblike i

elemente federalizma. 7aniel 8. Elazar je definisao federa#iju kao vladavinu sainjenu od

povezanih vie konstitutivnih entiteta i sna"ne #entralne vlade, u kojem svaki od njih posjeduje

vlastite ovlasti prenesene od naroda.022 'jegova defini#ija federalizma impli#ira potrebu

neposredne povezanosti federalnih, tj. regionalnih jedini#a sa graanima. %a Ienneth)a ;heare)

023 9sto, str.B

020 6idi5 I1mli#ka, ;. +2330 @inorit1 'ationalism and @ultination /ederalism u knjizi5oliti#s in 6erna#ular5 'ationalism, @ulti#ulturalism and Kitizenship, :Nford5 :Nford!niversit1 ress, str. B0 00B.

022 6idi5 7aniel 8. Elazar +0BCD, ENploring federalism, $he !niversit1 of labama ress, str.D


44/80

a federa#ija je politiki sistem zasnovan na naelima nezavisnosti i koordina#ije regionalnih

vlasti i #entralne vlasti.02F/ederalni politiki sistem pretpostavlja postojanje jasno odreenih

prostornih i teritorijalnih +regionalnih federalnih jedini#a. rema njegovom miljenju federalna

naela su dominantna u ureenju -7)a, Ianade, ustralije i Mvi#arske ali ne i u politikim

sistemima 'jemake i ustrije, u kojima je predominantna uloga #entralnih vlasti u odnosu na

regionalne vlasti u zakonodavnom pro#esu. ! 'jemakoj i ustriji je razvijen poseban oblik

funk#ionalnog ili administrativnog federalizma zasnovanog na naelu podjele funk#ija. $aj

federalizam zahtijeva visok stepen saradnje i koordina#ije izmeu regionalnih i #entralne vlasti

ali naruava ;heare)ovo naelo nezavisnosti. Gitna politika karakteristika federalizma je

postojanje jedinstvenih saveznih politikih stranaka, koje u lokalnim i regionalnim

parlamentima zastupaju posebne interese, a preko predstavika na #entralnom nivou sintezom

posebnih interesa oblikuju na#ionalnu, tj. saveznu politiku. Ilaus 6on Ge1me je na temeljuanalize politikih pro#esa u 'jemakoj osporavao federalni karakter 'jemake. rema njegovom

miljenju, regionalni politiki lideri koji su zastupljeni u drugom domu saveznog parlamenta +u

'jemakoj Gundesrat -avezno vijeAe regionalne interese podreuju federalnim partijskim

interesima.024(oland ;atts je utvrdio nekoliko bitnih strukturnih obilje"ja federalnih politikih

sistema dananji#e. $o su

0. postojanje dva nivoa vlasti +#entralnog i regionalnog koja su neposredno

izabrana i direktno odgovorna njihovim graanimaL

2. formalna ustavna podjela zakonodavnih i izvrnih nadle"nosti i aloka#ija

izvornih prihoda izmeu dva nivoa vlastiL

F. moguAnost institu#ionalnog zastupanja regionalnih interesa na federalnom

nivou +dvodomni paralmentL

4. savezni ustav nije promjenjiv bez saglasnosti veAine federalnih jedini#aL

H. postojanje nezavisne sudske instan#e koja odluuje o sporovima izmeu

razliitih nivoa vlastiL

02F 6idi5 Ienneth K. ;heare +0BF, /ederal Jovernment, *ondon5 :Nford !niversit1 ress,str. 03

024 6idi5 Ilaus von Ge1me +0BCC, arteien in >estli#hen 7emokratien, @[n#hen5 iper 6erlagJmb


45/80

. regula#ija pro#esa i postojanje institu#ija koje omoguAuju meuvladinu

saradnju na podrujima u kojima se nadle"nosti neizbje"no preklapaju. 02H

olazeAi od navedenih kriterija est dr"ava %apadne Evrope mogu se smatrati federalnim. $o su

Gelgija, 6elika Gritanija, Mpanija, 'jemaka, ustrija i Mvi#arska.! narednoj tabeli je na primjeru est evropskih dr"ava je prikazana primjena osnovnih kriterija

koji obilje"avaju federalno ureenu dr"avu.

Ta0ela5 rimjena standardnih karakteristika federa#ije u est zapadno)evropskih dr"ava02

Kara%teri-ti%e ;elgija =i(ar-%a =)a!ija Nje$a+%a A'-trija Veli%a ;rita!ija

Da !i"a la-ti-a i/"r!i$!a*le!"-ti$a

asimetrinenadle"nosti +Mkotska6els i -jeverna 9rska

?-ta"$/agara!t"a!aa't"!"$ija

asimetrija nemasolidne ustavneosnove

D"*"$!i-ae/!i)arla$e!t

velike nadle"nosti,slaba teritorijalnaveza

ogranienenadle"nosti,slabateritorijalnaveza

ogranienenadle"nosti

ogranienenadle"nosti, slabateritorijalna veza

?-ta!e)r"$je!e $"g'@e-a$" '/-agla-!"-t "0a!i"a la-ti

'ije obaveznoukljuivanje regijau ustavne izmjene

ogranienuti#aj regija naustavne

promjene

organienuti#aj regija naustavne

promjene

ne postoji federalniustav,slab uti#aj regija na

parlamentarne akte

?-ta!i -'* /arje4aa!je-)"r"a i/$e'ra/li+iti# !i"ala-ti

6rhovni sud,'arod+referendum

posebno dr"avnovijeAe,ne postoji !stavni su

Me#a!i/$i /a$e'la*i!e"*!"-e

slabi

Terit"rijal!"-t dominantna

02H 6idi5 ;atts, (onald +0BB, Komparing /ederal -1stems in the 0BB3s, Iingston, :ntario59nstitute of 9ntergovernmental (elations, \ueens !niversit1, str.D

02 reuzeto5 ->enden, ;ilfried +233 /ederalism and (egionalism in ;estern Europe a#omparative and themati# anal1sis, 'e> ?ork5 *J(6E @I@9**', str.02


46/80

De$"%ratija

I-%lj'+e!a

$"g'@!"-t'!ilateral!e-e(e-ije

Iako istie 8ens ;]lk federalizam je ideja, set prin#ipa, ali postoji veliko arenilo u njegovoj

realiza#iji, to se odra"ava na konkretan oblik federalne dr"ave. :sim nekih opAih federalnih

strukturnih prin#ipa, svaki federalni sistem ponaosob oblikuju razliite varijable, koje mogu biti

geografske ili historijske, ili razliitost stanovnitva na datoj teritoriji. (azliiti razlozi za

uspostavljanje federalnog sistema objanjavaju zato postoji toliko razliitih federalnih sistema

u svijetu. rema njagovom stajalitu, kada se uporede razliiti obli#i federalnog ustrojstva

federalni sistem ima tri osnovne svrhe5

0. /ederalni sistem omoguAava odreeni nivo ra/!"li%"-tii a't"!"$ijeu

okviru dr"ave, to je njegova osnovna i!tegrati!a &'!%(ijaL

2. /ederalni sistem se uspostavlja da bi "ja+a" ra/*aja!je i

"gra!i+aa!je !a*le!"-ti dodijeljivanjem nadle"nosti i funk#ija

razliitim nivoima vlastiL ova fuk#ija je poznata kao vertikalnorazdvajenje nadle"nostiL

F. /ederalni sistem omoguAava veAe '+e4@e svojih graana putem

autonomnog provoenja vlasti na razliitim nivoima.02D

%apadnoevropske dr"ave se bitno razlikuju prema primjeni federalnih naela. 'a tom osnovu

mo"emo razlikovati tri oblika politikog ureenja dr"ava lani#a Evropske unije. $o su

federa#ije, regionalno ureene dr"ave i unitarne dr"ave.

02D ;lk, 8ens, Galansiranje ideje !jedinjeni u razliitostiQ5 /ederalizam i ustavna reforma uGosni i


47/80

Ta0ela/edera#ije, regionalno ureene dr"ave, unitarne dr"ave u E! 2D.02C+233H.godina

O0li% )"liti+%"g 'ree!ja 2e*era(ije Regi"!al!" 'ree!e *rae ?!itar!e *rae

Draa

Gelgija

'jemakaustrija

9talija

Mpanija6elika Gritanija

GugarskaL7anska,EstonijaL

/inskaL /ran#uskaL JrkaL 9rskaL*etonijaL *itvanijaL *uksemburgL

@altaL IiparL ?ork5 *J(6E @K@9**', str. B


48/80

multina#ionalne5 Gelgija, Mpanija i 6elika Gritanija. :snovni razlog za prenos ovlasti na regije

ovih dr"ava je u pojavi etnikog na#ionalizma u jednoj ili vie regija. ! tom smislu

regionaliza#ija ovih dr"ava ima svrhu ouvanja dr"avnog jedinstva i teritorijalnog integriteta.

9ako je nain organiza#ije politike vlasti u svim federalnim dr"avama naelno zasnovan na

jednakim prin#ipima, u multina#ionalnim federalnim dr"avama je pitanje podijela nadle"nosti i

meuregionalne solidarnosti mnogo znaajnije nego u monona#ionalnim federalnim dr"avama.

'apredna i razvijena federalna jedini#a mo"e smatrati da koristi koje joj donosi udru"ivanje u

federa#iju nisu srazmjerne njenim doprinosima toj zajedni#i. 7ruga negativna posljedi#a

federalne asimetrije jeste raanje opravdanih ili neopravdanih sumnji i strahova kod manje

uti#ajnih lani#a federa#ije da Ae jedna jedini#a, zahvaljujuAi svojoj moAi, sebi obezbjediti

neprikosnoveno dominantan polo"aj.0F2'a primjer, regije +savezne zemlje kao to su Gavarska,


49/80

Ta0ela'a#ionalna identifika#ija u Gaskiji i Iataloniji +Junther, @ontero i Gotella5233450C4

Gaskija

1

Gaskija

13

Gaskija

13

Gaskija

1

Gaskija

3::3

Iatalonija

1

Iatalonija

13

Iatalonija

13

Iatalonija

1

Iatalonija

3::3

R FD^ 44^ 22^ F2^ 2B^ 0H^ B^ 0H^ 0H^ 0^

RD 00^ 0D^ 20^ 24^ 22^ 02^ 0C^ 20^ 2D^ 2H^

RD 24^ 2H^ FC^ FH FC F^ 40^ F^ FD^ FC^

DR F^ H^ B^ F^ 4^ D^ B^ C^ ^ C^

D 2H^ B^ 03^ H^ ^ F0^ 2F^ 23^ 0H^ 02^

rva kolona prikazuje ispitanike koji se identifi#iraju samo sa regijom5+( 7ruga kolona

prikazuje udio ispitanika koji se vie identifi#iraju sa regijom nego sa dr"avom5 +(>7 $reAakolona obuhvata ispitanike koji imaju jednako izra"enu idetifika#iju sa regijom kao sa dr"avom5

+(=7. !dio ispitanika koji se vie identifi#iraju sa dr"avom nego sa regijom je prikazan u

etvrtoj koloni5 +7>(, dok su u petoj koloni prikazani ispitani#i koji se identifi#iraju samo sa

dr"avom5 +7.

rema oekivanju, baskijski i katalonski graani se vie identifi#iraju sa svojom regijom i

manjinskom na#ijom nego sa dr"avom Mpanijom. @eutim, prema provedenom istra"ivanju

baskijski graani imaju manje izra"enu identifika#iju prema svojoj regiji 2332. godine u odnosuna 0BDB. godinu, dok je u Iataloniji primjetan suprotan trend.0F4

/ederalne dr"ave esto primjenjuju asimetrine oblike regionaliza#ije i de#entraliza#ije. !

asimetrinim federa#ijama je posebno priznato pravo na autonomiju regijama sa zasebnim

etnikim ili na#ionalnim identitetom.+9talija, Mpanija. simetrini federalizam u u"em smislu

podrazumijeva formalnu aloka#iju razliitih nadle"nosti razliitim regijama. ! irem smislu

formalna asimetrija podrazumijeva ustavnu garan#iju parti#ipa#ije regija u zakonodavnom

pro#esu na federalnom nivou +drugi dom arlamenta ili pravo veta +Gelgija.0FH ! nekim

aspektima asimetrini federalizam je u koliziji sa osnovnim demokratskim naelima. $ako je

0F46idi5 Junther, (., @ontero, 8.(., and Gotella, 8. +2334, 7emo#ra#1 in @odern -pain, 'e> enden, ;ilfried +233 , str.02


50/80

poseban status odreenih manjinskih grupa u Mpaniji i 6elikoj Gritaniji poslednjih de#enija

pokrenuo rasprave o pitanju jednakosti svih graana.

rema miljenju nekih teoretiara federalizam mo"e doprinjeti smanjenju meuna#ionalnih

konflikata samo pod pretpostavkom da su manjinske na#ije teritorijalno kon#entrisane u

odreenim regijama. rema itzu tada se radi o homogenom federalizmu. @nogo manje

je zastupljeno stajalite da federalizam mo"e biti efikasan u sprjeavanju meuna#ionalnih

konflikata ako se regionalne grani#e ne podudaraju sa teritorijalnom kon#entra#ijom odreenih

etnikih skupina. ! tom sluaju se radi o heterogenom federalizmu.0FIoji oblik federalizma

Ae biti primjenjen zavisi od dva uslova. $i uslovi su na#ionalna kohezija i teritorijalna

kon#entra#ija pripadnika manjinskih na#ija. ri tome treba imati u vidu i injeni#u da u regijama

u kojima su teritorijalno kon#entrisane manjinske na#ije "ivi i stanovnitvo koje je veAinsko u

dr"avi kao #jelini a koje takoe ima svoje kolektivne interese. 'adalje, manjinske na#ije mogunastanjivati vie dr"ava. $ako, na primjer, dvije treAine Gaskija#a "ivi u Mpaniji a jedna treAina u

/ran#uskoj.


51/80

nivou, ali ih istovremeno, kroz poti#anje meuetnike koopera#ije izolira i smanjuje na

regionalnom nivou.


52/80

multina#ionalnim federalnim dr"avama najbolje ogleda kroz zatitu prava na jezik. $ako je, na

primjer, u regiji Grisel u Gelgiji zakonom zagaratovana ravnopravnost holandskog i fran#uskog

jezika, koja se ogleda u zakonodavnoj pro#eduri koja se i temelji na konsensusu, te u paritetnoj

zastupljenosti u izvrnoj vlasti jednakog broja ministara sa maternjim fran#uskim i holandskim

jezikom. Mvi#arski federalni zakoni garantuju jednaka prava i slobode 'jema#a, 9talijana i

/ran#uza u #ijeloj federa#iji. ! komunika#iji sa federalnim vlastima jezike manjine mogu

koristiti jezik koji sami odaberu. @ada u Mvi#arskoj takve garan#ije ne postoje na kantonalnom

nivou. ! Mpaniji, regije Jali#ija, Iatalonija i Gaskija su obavezne garantovati pravo upotrebe

kastiljskog jezika u njihovim regijama. 9pak nisu obavezne osigurati sudjelovanje kastiljske

manjine u regionalnom zakonodavnom postupku ili njenu zastupljenost u regionalnoj izvrnoj

vlasti. 9 konso#ijasijski federalizam ima svoje nedostake. 'jegov najveAi nedostatak je u tome

to je on funk#ionalan i odr"iv u onoj mjeri u kojoj sve jezike ili etnike grupe imaju konsenzusi zajedniki stav o strukturi dr"avnog ureenja. 'adalje, on ograniava i odreena demokratska

naela. 'ajbolji primjer su izbori za zakonodavnu vlast glavnog grada Gelgije Grisela, gdje

institu#ionalna pravila sprijeavaju izbornu koali#ionu saradnju politikih partija jedne jezike

grupe sa politikim partijama sline ideoloke orijenta#ije druge jezike grupe. Girai se prije

izbora kandidata moraju opredjeliti izmeu partije koja predstavlja holandsku jeziku grupu i

partije koja predstavlja fran#usku jeziku grupu. 9 kandidati moraju izraziti lojalnost svojoj

partiji i jezikoj grupi. 7rugaija je situa#ija kod lokalnih izbora za 0B optina koje ine regiju

Grisela, a koji se odr"avaju svakih est godina. ! optinama regije Grisel flamanske partije vie

sarauju sa fran#uskim partijama sline ideoloke orijenta#ije +-o#ijaldemokrati, %eleni,

*iberali..., nego sa flamanskim partijama drugaije ideoloke orijenta#ije. 'aime,

institu#ionalna izborna pravila na lokalnim izborima dozvoljavaju takvu saradnju. rema tome,

konso#ija#ijski mehanizmi su na lokalnoj razini znatno manje zastupljeni, nego na regionalnoj. 0FD

rema itz)u konso#ija#izam pretpostavlja spremnost veAine predstavnika etnikih grupa

da sarauju i dijele vlast na #entralnom i regionalnom nivou. @eutim, u parlamentarnim

pluralnim demokratijama njihova spremnost na kompromis je esto uslovljena stavovima njihove

etnike grupe. !koliko djelovanje predstavnika ne odra"ava raspolo"enje etnike grupe esto

dolazi do stvaranja novih regionalnih etnikih partija sa radikalnijim politikim stavovima.0FC

0FD 6idi5 *ajphart, 233F

0FC 6idi5 itz, 2333, str. 23


53/80

Iomapartivnom analizom federalnog ureenja zapadno evropskih dr"ava mo"emo doAi do

zakljuka da su politiki pro#esi i odnosi u svakoj dr"avi izmeu razliitih nivoa vlasti u znatnoj

mjeri preodreeni prirodom politike zajedni#e i njenom institu#ionalnom strukturom. 9pak

federalno dr"avno ureenje ima odreene funk#ionalne prednosti. rema miljenju 6alkenhorsta

+;alkenhorst te prednosti se ogledavaju u sljedeAem5

Kentalne vlasti izjednaavaju regionalne razlike, omoguAavajuAi istovremeno regijama

da uvaju i razvijaju vlastite poten#ijale i kulturne spe#ifinostiL

Ionkurentski odnos meu federalnim jedini#ama pozitivno utie na ekonomsku

produktivnost i drutveni konsensusL

6erikalna podjela vlasti i de#entraliza#ija dr"avnih funk#ija na federalne jedini#e

sprjeava uspostavljanje totalitarnih re"imaL

Miroka nadle"nost regija u federalnim dr"avama jaa legitima#iju dr"avne vlasti i razvija

demokratsku svijest graanaL

! odnosu na #entralistiko dr"avno ureenje regionalni problemi se na naelu

supsidijarnosti mogu efikasnije rijeavati na ni"em nivou vlastiL

!kljuivanje partikularnih interesa +etnikih, religijskih, jezikih... je jedna od

najva"nijih funk#ija federalizma.0FB

'a osnovu navedenog mo"emo zakljuiti da regije kao federalne jedini#e u federalnim dr"avama

imaju drugaiji status u odnosu na regije u regionalnim dr"avama. ! emu se ogleda ta razlikaP

(egionalne dr"ave predstavljaju poseban oblik vertikalne organiza#ije vlasti koji je ugraen u

ustavne sisteme najveAeg broja evropskih dr"ava. (egionalne dr"ave imaju sna"no razvijenu

lokalnu i regionalnu samoupravu sa neposredno izabranim predstavnikim tijelima. !stavne

nadle"nosti regija odreuju sadr"aj, obim i kvalitet regionalne samouprave. $e nadle"nosti se u

svim regionalno ureenim dr"avama klasifikuju u tri skupine. ! prvu skupinu spadaju izvorne

nadle"nosti regija, koje ne mogu biti pod uti#ajem ili ograniene ustavom, na#ionalnim ili

meunarodnim zakonom. $ako na primjer u 9taliji regije imaju iskljuivu nadle"nost u svim

0FB 6idi5 ;alkenhorst,


54/80

pitanjima koja nisu izriito zadr"ana za dr"avni nivo.043! drugu skupinu spadaju prenesene

nadle"nosti ili poslovi. Iod prenesenih nadle"nosti regionalni organi imaju slobodu odluivanja

koja im omoguAuje da, u grani#ama zakona, njihovu realiza#iju prilagode lokalnim uslovima. !

treAu skupinu spadaju podijeljene +konkurentne nadle"nosti koje obuhvataju skup poslova u

oblastima u kojima dr"ava zadr"ava odreene kompeten#ije uz garantovanje prava regija da u

istim pitanjima ostvaruju dio nadle"nosti preko svojih organa. Kentralne vlasti najeAe za sebe

zadr"avaju pravo da reguliu osnovna pitanja ili naela, dok se regionalnim vlastima preputa

pravo da u okvirima na#ionalnog zakonodavstva konkretizuju i reguliu odreena pitanja,

saglasno interesima i potrebama stanovnika odreene regije.040%a razliku od regija u federalnim

dr"avama regije u regionalnim dr"avama su vie podreene uti#aju #entralnih vlasti. Kentralne

vlasti mogu poveAavati ili smanjivati stepen autonomije regionalnih vlasti bez njihovih

saglasnosti. Mpanija je najbolji primjer regionalne dr"ave. ! Mpaniji regije +autonomne zajedni#emogu mjenjati svoje statute +najvie pravne akte samo u dogovoru i uz saglasnost #entralne

dr"avne vlasti. 6elika Gritanija je drugi primjer. ! naelu, britanski parlament mo"e mijenjati

autonomni polo"aj Mkotske, 6elesa i -jeverne 9rske +koje obuhvataju 0H^ ukupnog stanovnitva

bez njihove saglasnosti.042-a druge strane, regije u regionalnim dr"avama su u sna"nijoj pozi#iji

u odnosu na subna#ionalne entitete u unitarnim de#entralizovanim dr"avama koje takoe imaju

neposredno izabrana predstavnika tijela, ali i znatno ogranienu zakonodavnu, upravnu i

finansijsku autonomiju. rimjeri takvih dr"ava su 9talija +u kojoj postoji tenden#ija jaanja

polo"aja regija po uzoru na regije u Mpaniji, /ran#uska, Jrka, ortugal, *uksemburg i

skandinavske dr"ave u kojima je prisutna sna"na tenden#ija razvoja prema regionalnoj dr"avi.

rema tome, regije u regionalnim dr"avama se prema institu#ionalnoj autonomiji regija u

strukturi politikog sistema nalaze izmeu regija u federalno ureenim dr"avama i regija u

unitarnim de#entralizovanim dr"avama. Ioji model teritorijalne organiza#ije dr"avne vlasti Ae

biti primjenjen u odreenoj dr"avi ovisi od mnogih elemenata.

olitika teritorijalnog ustrojstva svake dr"ave koja ukljuuje distribu#iju politike moAi na

regionalne i lokalne zajedni#e sa #iljem ravnomjenog ekonomskog razvoja i zatite individualnih

043 &lan 00D. stav F !stava 9talije

040 ajvaniA, 233B, str.2D

042 ->enden, 233, str. 0H


55/80

i kolektivnih prava je kljuna vrijednost svakog demokratskog drutva. 'jena organiza#ija,

efikasnost i funk#ionalnost je u velikoj mjeri predodreena spe#ifinim drutveno historijskim

uslovima i odnosima. -toga se federalizam i regionalizam kao dva tipa institu#ionalnog ureenja

mogu kombinovati na razliite naine zavisno od spe#ifinih historijskih okolnosti i stanja u

nekoj odreenoj zemlji. olitika regionaliza#ija u nekim sluajevima mo"e rezultirati

federalizmom, kao to je sluaj u Gelgiji. -a druge strane na#ionalna integra#ija i proirenje

ovlasti federalne dr"ave u odnosu na konstitutivne jedini#e mo"e imati efekat umanjenja znaaja

zemalja lani#a do pukog izraza regionaliza#ije.04F'jemaka se mo"e uzeti kao primjer uspjene

institu#ionalne i regionalne organiza#ije dr"avne strukture nakon 0B4H. godine. 9li, na primjer,

uspostavljanje autonomnih zajedni#a u Mpaniji je bilo nezamislivo u vremenu /rankove

diktature. 'adalje, regionaliza#ija ima sasvim drugaiji kontekst i znaenje u malim, homogenim

dr"avama i velikim dr"avama sa diferen#iranom strukturom stanovnitva obilje"enognepovjerenjem prema dr"avi. ! tom smislu su i institu#ionalni odnosi izmeu regionalnih i

#entralnih nivoa vlasti u evropskim dr"avama +federalnim ili regionalnim razliito uspostavljeni.

9 pored svih razlika novi teorijski razvoj federalizma vraAa ovaj prin#ip svom originernom

demokratskom znaenju u pro#esu novog konstitu#ionizma i ustavnosti. -avremene evropske

dr"ave nalaze u federativnom odnosu oblik i mehanizam politikog i ustavnog

institu#ionaliziranja drutva u ijem sistemu regionalne politike zajedni#e ine ne samo osnovu

veA i izvor i garan#iju neotuivosti suvereniteta kao prava i svojstva ovjeka i naroda. 044

. Pri!(i) -')-i*ijar!"-ti i terit"rijal!a *e(e!trali/a(ija ' r4e!j' ja!i# )"-l"a

.1. S')-i*ijar!"-t %a" !a+el" )"*jele !a*le!"-ti

-vako demokratsko drutveno i dr"avno ureenje podrazumijeva de#entraliza#iju politike vlasti.9z tog razloga regionaliza#ija i lokal

Documents

PRVI DIOdf