Yrd. Doç. Dr. Seda BayraktarT.C. Haliç Üniversitesi

Psikoloji Bölümü

NOBEL TIP KİTABEVLERİ

PSİKOLOJİK TRAVMA

© 2012 Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti.

PSİKOLOJİK TRAVMAYrd. Doç. Dr. Seda BayraktarISBN: 978-975-420-912-9

Bu kitabın, 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince yazarın yazılı izni olmadan kitabın bir bö-lümünden alıntı yapılamaz; fotokopi yöntemiyle çoğaltılamaz; re-sim, şekil, şema, grafik, vb.’ler kopya edilemez. Her hakkı Nobel Tıp Kitabevleri Ltd Şti’ne aittir.

Düzenleme: NobelTıpKitabevleri-HandeDalsaldıÇaçurKapak: CanGelgeçBaskı/Cilt: NobelMatbaacılık,Hadımköy-İSTANBUL

ÖNSÖZ

Bu kitap ülkemizde yaşamın her alanında giderek artan, adeta yaşamın bir parçası haline gelen psikolojik travma konusunda kısa ve aydınlatıcı bilgiler sunmak için özellikle geniş bir yerli literatür taraması yapılarak hazırlanmıştır.

Bilimsel çalışmaya ve aydınlanmaya önem veren, hiçbir karşılık beklemeksizin bu kitabın basımında emeği geçen başta Sayın Ersal Bingöl, Erol Biroğlu, Hakan Özbek ve Olcay Aktaş olmak üzere tüm değerli Nobel Tıp Kitabevleri çalışanlarına teşekkürlerimi sunmak istiyorum.

Bu kitabı babam Dr. Şükrü Bayraktar’a ithaf ediyorum.

Yrd. Doç. Dr. Seda Bayraktar

GİRİŞ VE AMAÇ ..........................................................................................1

PSİKOLOJİ VE PSİKOLOJİNİN UĞRAŞ ALANLARI ...................................11

KİŞİLİK VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ ..............................................................25

PSİKOLOJİK TRAVMA VE TARİHSEL GELİŞİMİ .........................................29

TRAVMA SONRASI GELİŞİM (BÜYÜME) ..................................................39

TRAVMA İLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI ........................................................49

TRAVMA SONRASI OLUŞAN RUHSAL SORUNLAR ................................55

TRAVMAYLA UĞRAŞANLARDA TÜKENMİŞLİK SENDROMU ................153

PSİKOLOJİK TRAVMALARDAN KORUNMA VE TEDAVİ .........................155

PSİKOLOJİK TRAVMA VE ETİK ...............................................................183

KAYNAKLAR ..........................................................................................187

V

İÇİNDEKİLER

KİŞİLİK VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ

Kişi akılla yücelir, bilgi ile büyür, bu ikisi ile saygı görür. Kutadgu Bilig

Psikolojik travma ve travma sonrası büyüme üzerinde kişiliklerinönemli bir yeri olduğundan, kişilik ve kişilikler konusunda kısacabilgiverilecektir. Kişilik,Türkçesözlükteşöyletanımlanmaktadır:1.Birkimseyeözgübelirginözellik;maneviveruhiniteliklerininbütünü,şahsiyet.2.İnsanlarayakışacakduyguvedavranış.3.Bireyintoplumsalhayatıiçindeedindiğialışkanlıklarınvedavranışlarınbütünü. Kişiliğintambirtanımınıyapmakzordur.Çünkü;herkişiayrıbir kişiliktir. Kişilik; insanları birbirinden farklı kılan, kendisi veçevresindekilerebakışaçıları,onlarlakurabildiğiilişkidüzeylerivetepkileriniiçeren;çeşitliortamlardakendinigösterenbedensel,ruh-salvedüşünselözelliklerdir. Birbaşkatanımagörekişilik;kişininiçvedışçevresiilekurduğudiğerkişilerdenayırtedicitutarlıveyapılaşmışbirilişkibiçimidir.İnsan,beyinfonksiyonlarıyönündendoğanınenkarmaşıkyaratığı-

25

PSİKOLOJİK TRAVMA26

dır.10-15bininüzerindekişiliközelliğivardır.Bazıkişiliközellikle-ri;vurucu,kırıcı,atılgan,sahtekar,cömert,lider,terbiyeli,samimi,neşeli, kültürlü, iyimser, kötümser, idealist, cesur, olumlu, saygılı,güvenli, güvensiz, saygısız, uysal, kavgacı, barışçı, cana yakın, hu-zursuz,kederli, içedönük,dışadönük,kararlı, kararsız, çekingen,saldırgan, tutarlı, tutarsız, yaratıcı, fedakar, vurdum duymaz, vb.leri…gibipekçoközellikkişiliklerinbelirlenmesindevesınıflandı-rılmasındaroloynar. Kişiliküzerindepekçokaraştırmamodeligeliştirilmiştir.Kişilik-lerintemelindedavranışyatar.Herkişinindavranışşekliveemos-yonelproblemlerikendinehastır.Hiçkimsebirbaşkasınıntıpatıpbenzerideğildir,yaşamtarzlarıve tecrübeleridiğerlerindenfarklı-dır.Kişiliğinoluşumundabireyiniçindengeldiğikültür,çevre,aile,toplum, gelenekler, ekonomik durum ve genetiğin önemi vardır.Nolte’nin dediği gibi: “Eğer bir çocuk kin ortamında büyümüşse,kavgaetmeyiöğrenir.Eğerbirçocukdesteklenipyüreklendirilmişse,kendinegüvenduymayıöğrenir.Eğerbirçocukhoşgörüyleyetişti-rilmişse,sabırlıolmayıöğrenir.” Kişilikle ilgili pek çok sınıflama ve tanımlama yapılmıştır. Herkişiliktipibelirli,farklıvedoğalgörünüştarzınavetavırlarasahiptir.Herkişiliktipininkendinegöreçokdeğerli,çokgüçlüvezayıfyanla-rıvardır.Örnekolarakbirkişiliksınıflaması:1. PopülerOptimistKişilik:Dışadönük,iyimser,şaşırtıcı,gürül-

tücü,abartılıelkolhareketleriilekonularıanlatanvedağınıkki-şilerdir.

2. Mükemmeliyetçi Melankolik Kişilik: Ayrıntılara önem veren,yaratıcı,klasikgiyimli,kusursuzduruşgösterenvedüzenlikişi-lerdir.

3. GüçlüKolerikKişilik:Sorumlulukalmayıseven,doğuştanlider,kararlıvehızlıçalışan,gösteriştenuzakvevurgulayıcıdavranış-largösterenkişilerdir.

Seda Bayraktar 27

4. BarışçılSoğukkanlıKişilik:Kavgadanuzak,canayakın,dengeli,barışsever,sakin,herortamdamutluvegerektiğizamankonu-şankişilerdir.

Birinsandakişilik,kendisivebaşkalarıtarafındangörülen,anla-şılan,kabuledilendavranışlarıntoplamifadesidir.Kişiliközellikleritoplumdantopluma,kültürdenkültüredeğişiklikgösterir.Düşün-celerini zaman içinde değiştirebilen bir kişi, kimileri için kendiniyenileyenkişiolarakgörüldüğühalde,bazılarıtarafındandönekkişiolarakadlandırılabilir.Kişilik;geliştirilebilir,yönlendirilebilirveet-kilenebilirbirözelliktir. İnsanlarınçoğu,neolduğunubilmesedeençoksahipolmakis-tediklerişeykişiliktir.Halkarasındabazıkişileriçin“kişilikliadam”vebazılarıiçinde“kişiliksizadam”kavramlarıkullanılır.Bunlarınkriterlerininnelerolduğutamolarakaçıklanamaz.Kişiarkadaşın-danbellidirkişiyi(herkesi)nasılbilirsin,kendingibi,ifadeleriiçerenatasözlerimizvardır. Tıbbın babası olarak bilinen Hipokrat, hastalarını gözlemeyebaşladığındaikiayrıinsanbirbirinehiçbenzemezken,çoğuinsanındabenzerözellikleresahipolduğunugörmüştür. Kişilikbozukluğu;kişininkendisiveçevresiileilgilialgılamala-rında, düşüncelerinde, ilişkilerinde uyum bozukluğu, sıkıntı, dert,tehlikeoluşmasınanedenolabilecekbirtakımdeğişmezveesnemezözelliklerinbiryaşamboyusürmesidir.Kişilikbozukluğutanımındaikifaktörönemlidir.1-Davranışuyumsuzluğugeçiciolmaktançoksürekli, değişmez ve kalıcıdır. 2-Kişi bu davranışına dönük olaraknormal,doğalvekendisininbirparçası şeklinde rahatlamaveka-bullenmeiçindedir.Aşağıdakifıkrakişiliğinanlamınıçokgüzelbirşekildeifadeetmektedir. BİR (1) VE SIFIR (0) kişiliği kısa ve öz olarak anlatmaktadır:Sınıf, öğrencilerin yaramazlıkları ile sallanırken, sert görünümlühocakapıdabeliriyor,sınıfabirbakışatıpkürsüyegeçiyor.Tebeşirle

PSİKOLOJİK TRAVMA28

tahtayabir(1)rakamıçiziyor,“bakın!”diyor.“Bukişiliktir.Hayat-tasahipolabileceğinizendeğerlişey…”Sonrabirin(1)yanınabirsıfır(0)koyuyor:“Bu,başarıdır.Başarılıbirkişilikbiri(1)on(10)yapar…Birsıfırdaha…Bu,tecrübedir,on(10)ikenyüz(100)olur-sunuz.”Böylesürüpgidiyor:Yetenek…Sevgi…Disiplin…Eklenenheryenisıfırın(0),kişiliği10katzenginleştirdiğinianlatıyorhoca…Sonraelinesilgiyialıpenbaştakibiri(1)siliyor.Geriyebirsürüsıfırkalıyorvehocayorumupatlatıyor:Kişiliğinizyoksa,öbürlerihiçtir.”