145
1 PUSHTETI TATIMOR 2 KAPITULLI I POLITIKAT FISKALE DHE QEVERISJA 1. Qeveria kundër Mashtrimit Fiskal 2. Tatimet: A ka ardhur momenti i “dorës së forte”? 3. A mundet harmonizimi i tatimeve të ndihmojë zhvillimin ekonomik? 4. Drejt një ekonomie me taksa të ulta 5. Reformimi fiskal shumëplanësh 6. Pershtatshmeria fiskale, koha dhe integrimi 7. Tatimi mbi të ardhurat e individëve dhe mbi investimet 8. Mbrojtja shoqërore: Si mund të funksionojë më mirë? 9. Amnisti Fiskale, kur ? KAPITULLI II ADMINISTRIMI FISKAL DHE PUBLIK 1. TVSH‐ja: Sa e thjeshtë, e lirë për tu mbledhur 2. Paralele dhe analiza të mbledhjes së tatimit mbi pasurine nga pushteti qendror dhe ai vendor 3. Tre kolonat e skemës së sigurimeve dhe pensioneve 4. Vëmendje! Sistemi i menaxhimit të informacionit (SMI)në administratën publike 5. Dividenti: Problemet e administrimit të tij 6. Roli i tatimeve në këndvështrimin ë të drejtës së autorit 7. 13 taksat lokale dhe funksionimi i tyre 8. Përmirësimi i shkëmbimit të informacionit dhe përvojave administrativo‐ligjore për qëllime tatimore KAPITULLI III EKONOMIA DHE FISKALITETI 1. Sistemi aktual tatimor, neutraliteti i të ardhurave dhe Individi 2. Pasojat sociale nga ndryshimet në TVSH 3. Rreziqet nga ndryshimet në skemën e pensioneve 4. Efektet ekonomike nga pavarësia e gjyqësorit dhe Gjykata Fiskale 5. 4 “Stinët” e kostos së qeverisjes 6. Projektet tatimoire dhe efekte mbi tregtinë 7. Cmimet e apartamenteve dhe pronarët e truallit 8. Përmasat e qeverisë dhe performanca ekonomike

Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Ky liber eshte pjese e setit te librave me te njejtin titull 'PUSHTETI TATIMOR". Libri eshte nje permbledhje e artikujve dhe shkrimeve studimore per periudhen 2001-2010. Tematika e ketij libri perfshin ekonomine, fiskalitetin dhe nderthurjen midis ketyre temave.Per materiale te tjera ju mund te shikoni te www.al-tax.org

Citation preview

Page 1: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

1

PUSHTETI TATIMOR 2 

   KAPITULLI  I 

POLITIKAT FISKALE DHE QEVERISJA  1. Qeveria kundër Mashtrimit Fiskal 2. Tatimet: A ka ardhur momenti i “dorës së forte”? 3. A mundet harmonizimi i tatimeve të ndihmojë zhvillimin ekonomik?  4. Drejt një ekonomie me taksa të ulta 5. Reformimi fiskal shumëplanësh  6. Pershtatshmeria fiskale, koha dhe integrimi 7. Tatimi mbi të ardhurat e individëve dhe mbi investimet 8. Mbrojtja shoqërore: Si mund të funksionojë më mirë?  9. Amnisti Fiskale, kur ?    KAPITULLI  II 

ADMINISTRIMI FISKAL DHE PUBLIK  1.   TVSH‐ja: Sa e thjeshtë, e lirë për tu mbledhur 2.   Paralele dhe analiza të mbledhjes së tatimit mbi pasurine nga pushteti qendror dhe ai vendor 3.   Tre kolonat e skemës së sigurimeve dhe pensioneve 4.   Vëmendje! Sistemi i menaxhimit të informacionit (SMI)në administratën publike 5.   Dividenti: Problemet e administrimit të tij  6.   Roli i tatimeve në këndvështrimin ë të drejtës së autorit 7.   13 taksat lokale dhe funksionimi i tyre  8.   Përmirësimi i shkëmbimit të informacionit dhe përvojave administrativo‐ligjore për qëllime tatimore    KAPITULLI  III 

EKONOMIA DHE FISKALITETI  1. Sistemi aktual tatimor, neutraliteti i të ardhurave dhe Individi 2. Pasojat sociale nga ndryshimet në TVSH 3. Rreziqet nga ndryshimet në skemën e pensioneve 4. Efektet ekonomike nga pavarësia e gjyqësorit dhe Gjykata Fiskale 5. 4 “Stinët” e kostos së qeverisjes 6. Projektet tatimoire dhe efekte mbi tregtinë  7. Cmimet e apartamenteve dhe pronarët e truallit  8. Përmasat e qeverisë dhe performanca ekonomike    

Page 2: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

2

 KAPITULLI  IV 

ÇËSHTJET FISKALE DHE SHOQËRIA  1.   Si e menaxhojnë barrën fiskale taksapaguesit në Shqipëri?  2.   Tre hipoteza per korrupsionin dhe tatimpaguesit 3.   Tatimet dhe tatimpaguesit e vegjel: Ku qëndron problemi? 4.   A e kuptojnë sipërmarrësit shqiptarë ekonominë? 5.   Lufta e nisur ndaj korrupsionizmit 6.   Multinacionalet ‐ Investimet e Huaja Direkte– Rrisqet 7.   Matni temperaturën fiskale të biznesit tuaj 8.   Leasing...në të vërtetë qeradhënie   KAPITULLI  V 

ÇËSHTJET  EKONOMIKO ­ SHOQËRORE  1.   Transformimet shqiptare në këndvështrimin perspektiv 2.   Korrupsioni dhe tatimpaguesit e pandershëm 3.   Pushteti i dollarit të “zi” 4.   Dollari: A po e “lëndon”  Euron? 5.   Amerika: Mbledhëse e taksave europiane? 6.   Piramidat financiare informatike 7.   5S‐të e punës dhe jetës së Japonezëve 8.   Shqipëria ballkanike europiane  9.   Mafia, Terrorizmi  dhe Krimi i organizuar 10. PetroDollar apo Petro€uro? 11. Nafta: dhe sa kohë na mbetet? 12. Zilia e Europës   KAPITULLI  VI 

PAMJE NGA BOTA TATIMORE  1. Sistemi i tatimeve dhe taksave në Shqipëri 2. Tatimet dhe taksat vendore 3. Marrëveshjet e taksimit të dyfishtë. 4. Intervistë me një tatimor të rikthyer në administratë 5. Mashtrimet në TVSH 6. Historia e tatimeve  

      

Page 3: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

3

 KAPITULLI  I 

  QEVERIA KUNDËR MASHTRIMIT FISKAL   Kur  njerezit  u  bejne  bisht  taksave,  ata  minojne  jo  vetem  stabilitetin  e  financave publike, por dhe themelet e sistemit fiskal duke rritur barren fiskale per pjesen tjeter te njerezve. Nisur nga objektivat per nje sistem tatimor te ndershem dhe modern, qe do te thote inkurajim per fronte pune dhe kursime, qe do te thote me tej te ardhura me te medha per shtetin per t’i perdorur per zgjidhjen e kerkesave te njerezve per sherbime. Kjo ne radhe  te pare do  te  thote  lufte ndaj mashtrimit  fiskal. Zgjedhjet e menyrave dhe formave se ç’fare taton dhe si i taton qeveria bizneset  jane sinjale te qarta rreth aktiviteteve qe mendon t’i inkurajoje ose jo. Vitet  e  fundit,  qeveria  ka  miratuar  plane  strategjike  per  zgjidhjen  e  problemit gangrenizues,  bazuar  ne  vleresime  te  kujdesshme  te  natyres  dhe  madhesise  se mashtrimit dhe evazionit fiskal, vendosjes se objektivave te qarta per zgjidhjen e tij, duke  identifikuar  masat  operacionale  te  pershtatshme  per  keto  objektiva  dhe monitorimit te shperndarjes se detyrave dhe rezultateve te arritura. Elementet  kriminale,  përgjegjës  per  mashtrime  dhe  kontrabande  si  dhe  ata  qe organizojne shitjet e  tyre ne  tregun e brendshem jane  te perfshire ne vjedhjen e  te ardhurave qe nevojiten per sherbimet publike qe ben qeveria.  Megjithate, mashtrimet fiskale jane shkaterruese te ketyre politikave. Nuk ka dyshim qe mashtrimet fiskale krijojne fitime te konsiderueshme qe perdoren per te ushqyer krimin  e  organizuar  dhe  krijimin  e  rrjeteve  te  tjera  kriminale  ne  kundervenie  te shtetit.  Gjithashtu,  shitja  e  mallrave  te  ndaluar  ose  kontrabande  ndalon  se funksionuari  konkurencen  e  ndershme  ne  treg  duke  deformuar  ne  pergjithesi kerkesen  dhe  oferten  dhe  duke  stimuluar  ne  fund  te  fundit  perdorim  te  ketyre mallrave, jashte skemave ligjore, ne dem te shendetit dhe interesit te shoqerise. Nderkohe, ne luften ndaj kontrabandes dhe mashtrimit fiskal keto objektiva duhet te jene te mbeshtetura ne praktika te suksesshme te meparshme apo te perdorura nga fqinjet tane, si dhe ne strategji qe i kerkon vete koha e tanishme.   Mashtrimi fiskal me naftën Pjesa me e madhe e mashtrimit fiskal te naftes vjen si nga kontigjenti i kontrabandes, po  ashtu  dhe  nga mosraportimi  i  gjithe  shitjeve  qe  kryejne  subjektet  e  regjistruar. Nderkohe nje mashtrim me  i  fshehur eshte  loja e piste midis  cmimit dhe  cilesise e ketij malli. Shitja me cmim me te larte e nje cilesie me te ulet apo abuzimi me emrin e markave te njohura boterore eshte nje mashtrim qe ka ne baze te tij personalitetin e dhe emrin e biznesit dhe biznesmeneve. Humbja e perafert ne buxhetin e shtetit nga mashtrimet fiskale ne nafte mund te llogariten ne rreth 2 miliard leke ne vit.  Shteti e njeh kete fenomen dhe ka ndermarre masat e tij. Megjithese kohet e  fundit kur  cmimi  mbareboteror  i  saj  eshte  rritur  tek  ne  kjo  shoqerohet  me  rritjen  e 

Page 4: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

4

spekullimeve  dhe  cmimit  te  rritur,  qe  ecen  ne  perpjestim  te  drejte  me  normen  e fitimit qe eshte elementi me stabel ne bizneset tona, pavaresisht se c’fare ndodh.    Strategjia antimashtrim Nje  risi  ne  vendosjen  e  raporteve  te  drejta midis  shtetit  dhe  biznesit  ne  praktiken shqiptare  do  te  ishte  venia  ne  jete  e  strategjise  per  luftimin  e  organizuar  te kontabandes  dhe  mashtrimit  ne  mallrat  e  forta  te  akcizes  (Cigaret,  Alkoolet  dhe Nafta).   Kete perpjekje une e shikoj te zberthyer ne gjashte komponente:  1. Matja e madhesise se problemit. Matja e aktivitetit  te paligjshem eshte e veshtire, por  jo  e  pamundur.  Ajo  qe  duhet  bere  eshte  se  mund  te  angazhohen  agjensi qeveritare ose organizma e shoqata studimore joqeveritare. Metodologjia e perdorur do  te mund  te bazohej ne vleresimin e  te ardhurave  te humbura nga mashtrimi dhe shmangia  nepermjet  “analizes  se  mashtrimit”.  Pergjithesisht  nje  metodologji  e  tille perfshin:  ­ vleresimin e qarkullimit te tregut ne total; ­ minus shumen e taksave te paguara ne dogane dhe tatime; ­ minus shumen   e blerjeve te bera peraferisht nga njerezit neper dutty  free shop dhe jashte vendit; ­ pjesa e mbetur eshte tregu i paligjshem me efektet e veta negative  ne buxhet. Me  hollesishem  per  kete  moment  analize  mund  te  shfrytezojme  literaturen  dhe rastet  praktike  te  vendeve  te ngjashem me ne  rreth  temes per matjen  indirekte  te mashtrimeve dhe shmangieve fiskale. 2.  Analizimi  i  problemit.    Problemi  ne  fjale  ka  nevoje  te  studiohet  sipas  natyres ekonomike duke perdorur investigime dhe kontrolle inteligjente. Harmonizimi sa me mire i strategjise me taktiken e perdorur eshte thelbi i luftes ndaj mashtrimit fiskal. Duhet  kuptuar  dhe  patur  parasysh  mire  natyra  e  mashtrimit  dhe  tendenca  e zhvillimit  te  tij  perpara  se  te  ndermerret  veprimi  operacional  ne  pergjigje  te mashtrimit. 3.  Veprimet  operacionale.  Keto  veprime  kane  nje  lidhje  te  ngushte  me  analizen  e natyren e mashtrimit. Nese nuk hartohen plane me detyra operacionale te qarta per secilin  pjesmarres,  por  dhe  afate  zbatimi  konkrete;  nese  nuk  bashkerendohen me institucionet  e  tjera  qeveritare  dhe  joqeveritare;  nese  nuk  mbahet  nje  qendrim  i  ashper  ndaj  atyre  qe  nuk  zbatojne  detyrat  perkatese  ne  operacionin  e  ndermarre, atehere do te rezultonin efekte negative si ne buxhet dhe ne opinionin publik.  4. Realizimi i te ardhurave. Nese nuk do te kryejme nje vleresim dhe matje te sakte te madhesise se mashtrimit sipas zinxhirit te qarkullimit te mallrave kontrabande, nuk do te arrihet dot  te realizohen operacione te suksesshme per te ushtruar presionin dhe mbi te gjitha te ardhurat e pritshme. Operacioni ndaj kesaj lufte duhet te ndahet ne  etapa  dhe  me  targete  te  arritshem  ne  pjesen  me  derrmuese  te  tyre.  Efekti financiar  i  tij  duhet  te  dale  i  qarte  per  cdo  etape,  persa  i  perket  gjithashtu transparences per opinonin publik.  

Page 5: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

5

5.  Kontrolle  te  forta.  Mashtruesit  dhe  kontrabandistet  shpetojne  pikerisht  neper hallkat  e  dobeta  te  zinxhirit  te  kontrolleve  te  keqorgaizuara  dhe  keqdrejtuara. Kontrollet qe kryhen ne rastet qe themi duhet te jene te vecante, sa me konspirative dhe  te  koordinuar.  Kjo  eshte  pikerisht  dhe  cilesia  kryesore  e  tyre.  Ato  duhet  te dallohen nga te tjeret pikerisht per nje organizim te ndryshem nga rutina, me detyra  te  qarta  per  secilin  pjestar,  me  burime  informative  te  besueshem.  Ne  rastet  e kontrolleve te forta duhet te perdoren metodologji qe kundershtari nuk i ka provuar me pare  dhe  qe  japin  efekte  te  pakundershtueshme. Nderkohe  eshte  kohezgjatja  e tyre nje pike qe duhet patur ne konsiderate nga organizatoret.  Sa me  i  shpejte dhe rezultativ me befasine e momenteve te para, aq me i pakundershtueshem do te jete nga kundershtari. 6. Monitorimi  i detyrave dhe konkludimi.  Detyrat  e  dhena duhet  te monitorohen ne momente dhe etapa te caktuara te zbatimit te tyre nga efektivat pjesemarrese. Nese do te kishim mangesi ne kete aspekt, strategjia do te rezultonte e manget dhe do te kishte  efekt  ne  rezultatin  e  operacionit  ndaj  mashtrimeve  fiskale.  Kontrolli  me saktesi dhe matja e zbatimit  te detyrave nga ana tjeter do te ndikonte ne cilesine e punes te secilit pjestar te operacionit antimashtrim.  Efekti i luftës antimashtrim në biznes dhe në opinionin publik Ne perpjekjet e administratoreve publike per te  luftuar mashtrimin dhe shmangien fiskale, nje rrezik eshte dhe prishja e balances se kontrolleve efektive per ruajtjen e nivelit  te  te  ardhurave  si  dhe dyshimi  per  garantim  te  rritjes  se  barres  fiskale  dhe moslenies  se  hapesires  normale  per  biznesin  e  ndershem.  Ne  fillim  te  viteve  ‘90 mashtrimi dhe kontrabanda nisen ne menyre te paorganizuar, por nje dekade me pas kalimi ilegalisht ne pikat kufitare dhe tregtimi informal i tyre eshte i mireorganizuar dhe  mbeshtetur  mbi  strategji  dhe  treg  te  organizuar  dhe  drejt  konsolidimit strukturor  te  tij. Nderkohe, masat  e qeverive per  te  luftuar kete  treg  informal  jane mbeshtetur mbi deshira te mira dhe organizime qe nuk kane mundur dot t’i mbyllin rruget e kontrabandes dhe informalitetit ne vend. Deri me sot lufta ndaj tyre ka patur vetem mesazhe  te nje  show‐lufte me efekte  te humbura ne kohe, njerez dhe kosto. Lufta  ndaj  organizimit  ekonomiko‐kriminal  do  te  ishte  po  ashtu  organizimi  i  nje fronti  publik,  i  perbere me  nepunesa  te  specializuar  nga  pjestare  te  linjes  nga  cdo dikaster  dhe me  logjistiken moderne  si  nje  “kavaleri”  qe  duhet  te  hyje  per  fitoren perfundimtare. Dhe mbi te gjitha me nje perkushtim te ndikuar vetem nga ndjenja e sherbimit  ndaj  vendit  dhe  shtetit.  Propaganda  dhe  fushatat  mediatike  te vazhdueshme  do  te  ishin  ndihmesat  me  te  mira  ne  luften  e  qeverise  me  boten  e krimit  ekonomik.  Kjo  fushate  duhet  te  perfshije  gjithkend  qe  me  autoritetin  e  tij publik ndikon tek njerezit, qe nga  figura publike politike e shoqerore deri  te  figura letrare, artistike,  sportive e shkencore. A nuk do  t’a bente me  te qarte dhe konkret edhe  rezultatin  e  ketij  misioni  kombetar  kjo  gje?  Vleresimi  i  rezultatit  final  te pritshem, qe mendohet te vije ne buxhet prej ketij misioni, do te sherbente si baze ne percaktimin  e  kostos  se  tij  dhe  rritjen  e  pergjegjshmerise  se  pjesmarresve  ne  te. Shpenzime konkrete per rezultate konkrete, apo jo? Nga ana tjeter, pervec rritjes se te ardhurave ne buxhet dhe dhenies se mesazhit se krimi ekonomik do te luftohet me konseguence, kjo lufte e panderprere do te sherbente ne vendosjen e tregut mbi baza 

Page 6: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

6

legale dhe konkurruese duke eleminuar rrezikun e krimit te organizuar, qe ne radhe te pare armik kryesor te tij ka vete shtetin.       TATIMET: A KA ARDHUR MOMENTI I DORËS SË FORTË?  Qeveria mbledh tatime nëpërmjet një mekanizmi si vijon. Ajo vendos një grafik tatimor i varur nga të ardhurat e raportuara, një grafik dënimesh i varur nga vërtetësia e deklarimeve dhe mundësia e kontrollit varet nga raportimi në vijimësi i tatimpaguesit.  Pak kohë përpara pagimit të tatimit, çdo tatimpagues e deklaron të ardhurën e tij dhe e  raporton (jo domosdoshmërisht deklaron  të vërtetën),  sipas  rregullave  fiskale në zyrat  tatimore.  Qeveria  nuk  e  di  se  sa  është  e  ardhura  reale  e  tatimpaguesit.  Ajo mund të kontrollojë një tatimpagues në mënyrë që të verifikojë raportimin e tij të të ardhurave. Një kontroll përcakton gjithnjë vërtetësinë e deklarimit të tatimpaguesit dhe ky proces ka një kosto të fiksuar.   Ekonomia shqiptare sot, me pak  fjalë, përballet me një dilemë  të madhe. Nga njëra anë, ka mjaft arsye të forta (borxh i jashtëm dhe probleme të mprehta sociale) për të rritur shpenzimet buxhetore. Nga ana tjetër, sipas një opinioni të përgjithshëm tarifat tatimore duhet të ulen për arsye se është e pamundur të punohet ndershmërisht me tarifat  egzistuese. Megjithë  reduktimin  e  ndjeshëm  të  tyre  në  dy  vitet  e  fundit  një zgjidhje e mundshme e dilemës  lidhet me  faktin se një pjesë e madhe e ekonomisë nuk paguan tatime aktualisht. Sipas vlerësimeve të Bankës Botërore dhe ekspertëve të  FMN‐së,  të  ardhurat  tatimore  aktuale  janë  afër  gjysmës  së  nivelit  që  duhet  ti korespondojë një qëndrimi të ndershëm të tatimpaguesve. Reduktimi i tarifave në vetvete nuk mund ti rritë të ardhurat. Ata që nuk kanë paguar nuk paguajnë përsëri dhe ata që paguajnë do të paguajnë më pak. E vetmja mënyrë, realisht që mund të zgjidhi dilemën është veprimi në të njëjtën kohë i optimizimit të tarifave tatimore dhe strategjisë së kontrollit.  Informacionet  jo  të  plota  dhe  të  qarta  midis  qeverisë  dhe  tatimpaguesit  çojnë  në detyrime  të  rëndësishme  që  ndikojnë  në  zgjedhjen  e  politikave  tatimore.  Këto mangësi  rriten  duke  patur  parasysh  që  të  ardhurat  e  individëve  nuk  arrihet  të shqyrtohen.  Ato mund  të  verifikohet  vetëm  nëpërmjet  një  procesi  kontrolli,  që  në vetvete  ka  kosto.  Në  këtë  kuadër,  strateghia  e  qeverisë  mund  të  përfshijë,  përveç shkallëve  tatimore  edhe  një  strategji  kontrolli  dhe  nje  skemë  gjobash  për mosdeklarim apo keqdeklarim të ardhurash. Kjo skemë hap diskutime të forta lidhur me  ndërveprimin  midis  shkallës  tatimore  optimale‐strategjisë  së  kontrollit‐vendosjes së detyrimeve e gjobave.  

Page 7: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

7

Nisur  nga  realiteti  fiskal  shqiptar,  tatimpaguesit  janë  larg  të  qenit  pa  rrisk  nga çfarëdo  lloj  politike  tatimore.  Tatimi  optimal  në  përgjithësi  varet  nga  e  ardhura  e tatimpaguesit  dhe  përcaktimi  i  politikës  tatimore  nuk  është  më  një  detyrë  e parëndësishme.  Mjaft  studiues  deklarojnë  se  problemi  i  politikave  shtërnguese tatimore  është  njësoj  si  hartimi  i  kontratave  në  teori.  Ato  marrin  në  konsideratë rriskun e fshehjes së të ardhurave nga tatimpaguesi dhe e prezantojnë si një problem shqetësues të karakterit ekonomik dhe moral. Modelet e tyre lejojnë tatime arbitrate dhe gjoba  të planifikuara,  objekt  i  politikës  shtërnguese. Rezultatet  e  kësaj politike tregojnë  që  mbajtja  e  një  qëndrimi  të  tillë  ka  disavantazhe  të  tilla  si:  zbatimi  i politikës së gjobave vlen për të gjobitur një evador fiskal me një shumë të barabartë sa  e  gjithë  e  ardhura  e  vetëdeklaruar  e  tij,  që  nuk  korespondon  me  shumën  e  të ardhurës që ai ka fshehur.   Këta studiues kanë provuar se mundësitë e kontrollit janë të përcaktuara nga pagesa e detyrimeve tatimore në mënyrë vullnetare.  Por,  të  shikojmë  problemin  e  optimizimit  tatimor  nën  një  politikë  të  zbatimit  të gjobave  dhe masave  shtërnguese.  Zakonisht,  evadorët  tatimorë  të  identifikuar  nga tatimorët  i  ripaguajnë  tatimet  e  papaguara dhe  gjithashtu dhe  gjobat  bashkëlidhur tyre. Në vende të ndryshme kjo gjobë është proporcionale me tatimin e papaguar, në disa  të  tjerë  është proporcionale me  të  ardhurën  e  fshehur. Me  aq  sa dimë nuk ka rezultate  për  të  vërtetuar  optimalitetin  e  këtyre  “kontratave”  anti  evazion,  sipas masës shtërnguese të ndërmarrë. Megjithatë, përvojat më të suksesshme që kanë zbatuar politikat e forta të kontrollit tatimor kanë qenë të tilla kur e kanë mbajtur realisht premtimin e tolerancës zero.   A MUNDET HARMONIZIMI I TATIMEVE TË NDIHMOJË ZHVILLIMIN EKONOMIK?  Zakonisht,  argumenti  me  i  perdorur  ne  favor  te  harmonizimit  te  tatimeve  ne  nje shkalle te perbashket mund ta beje me eficente ekonomine dhe mund te ndikoje ne rritjen e investimeve private nepermjet rritjes se kursimeve te tyre. Ne vleresimin e ketij  argumenti,  gjithsesi  krahasimet  mund  te  jene  te  vlefshme  nese  behen  midis sistemit aktual tatimor me sistemin ideal tatimor.   Efiçenca dhe sistemi tatimor Efiçenca  apo  inefiçenca  ekonomike  e  nje  sistemi  tatimor  mund  te  gjykohet  nga ndikimet mbi  gjendjen  ekonomike.  Ne  varesi  te  shkalles  se  deformimit  te  situates ekonomike  prej  sistemit  tatimor  (pare  ne  raport me  situaten  ekonomike,  qe  do  te ishte ne mungese te tij) konsiderohet dhe inefiçienca ekonomike e tij. Ky deformim eshte  paralajmerues  ne  lidhje  me  alokimin  efektiv  te  burimeve.  Keshtu,  po  te shikojme deformimin, tatimi mbi te ardhurat  ndikon ne konsumin e njerezve si ne te tashmen dhe per te ardhmen. Tatimi mbi te ardhurat, me ndikimin e tij ul mundesine per  te  rritur  kursimet  e  individit  dhe  ne  kete  menyre  zvogelon  mundesine  per konsum ne  te  ardhmen. Ne  kete  kendveshtrim,  tatimi mbi  konsumin  eshte  neutral 

Page 8: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

8

duke  lene te  lire zgjedhjen midis konsumit aktual dhe atij  te ardhem. Nderkohe, ne rastin  e  zbatimit  te  nje  tatimi  mbi  konsumin  do  te  ishte  fakti  se  nese  ai  do  te mbeshtetej mbi tarifa te larta do te nxiste deformim ne politikat per punesimin.    Sipas legjislacionit aktual, tatimi mbi te ardhurat zbatohet ne perqindje mesatarisht ende te  larta mbi fitimin e shoqerive dhe te ardhurat nga punesimi, po te shihet ne shtrirje  lineare  te  aplikimit  te  tyre.  Nese  do  te  zevendesonim,  si  tatimin  mbi  te ardhurat personale dhe tatimin mbi fitimin me nje tatim mbi konsumin do te kishim si rezultat nje shtremberim te  tregut  te punes sipas sektoreve  ekonomike te vendit dhe natyrisht qe kjo do te ndikonte dhe ne te ardhmen e konsumit. Por, mund te kemi nje perfitim te madh nese behet nje levizje graduale te perqindjeve te tarifave drejt uljes se tyre. Kjo ulje graduale duhet te shoqerohet me nje reforme administrative qe i shkon per shtat kesaj ulje te shkalleve tatimore. Ndoshta me e rendesishmja eshte dhe studimi i efektit qe kane ne sjelljen e njerezve keto modele te prezantuara. Kjo te shtyn ne mendimin se shume individe kane arsye te besojne se kursimet e tyre do te jene te varura nga fakti i uljes apo ngritjes se perqindjeve te tarifave tatimore.  Si do të ndikohen sektorët ekonomikë dhe struktura e bizneseve?  Disa  sektore,  sidomos  ata  qe  jane  pjese  e  investimeve  dhe  rritjes  me  te  madhe ekonomike se  te  tjeret  jane perfituesit me  te medhenj  te politikave  reformuese me tendence  harmonizimin  dhe  uljen  e  perqindjes  se  tarifave  tatimore.  Nderkohe, sektoret me rritje te vogel ekonomike jane te humbur. Propozimet per zhvendosje te bazes tatimore nga nje baze tatimore mbeshtetur te konsumi ne ate te mbeshtetur te te  ardhurat,  ne  kushtet  e  rritjes  se  investimeve  te  biznesit,  mund  te  ndikoje  ne menyra  te ndryshme mbi  shoqerite  ne  dallim nga ndikimet  qe  kane patur  deri me sot.  Keto ndikime ndryshojne duke patur  parasysh  shkallen  e  rritjes  ekonomike  te tyre,  strukturen  e  kapitalit  dhe  strukturat  e  skemave  te  perfitimeve  te  punonjesve deri me sot. Nderkohe, me ndryshimin e  tarifave  tatimore, apo uljen e  tyre eshte e nevojshme  pikerisht  nderhyrja  e  menjehershme  ne  sistemin  aktual  te  sigurimeve shoqerore  ne  Shqiperi.  Kjo  do  te  thote  futjen  menjehere  te  operatoreve  private, krijimin e  fondeve  te garantuara  te pensioneve dhe  investime te ketyre  fondeve ne letra me vlere e bono thesari apo dhe ne mbeshtetje te politikave te tjera financiare te qeverise duke sherbyer edhe si  skema per punesim me  te madh  te njerezve dhe rritje te kapitaleve publike ne vend.  Natyrisht,  qe  sektoret  ekonomike  dhe  shoqerite  private  mund  te  perballen  me veshtiresi te periudhes tranzicionale, ku disa “hallka” mund te keputen ne zinxhirin ekonomik  te  tyre. Keto  “hallka  te  keputura”  do  te  ishte mire  qe  pas  evidentimit  te tyre, te planifikohet edhe shmangia. Autoritetet e larta te finances duhet ta kuptojne njehere  e  mire  se  nese  kerkojne  qe  te  ardhurat  qe  planifikohen  per  tu  mbledhur mbeshteten  mbi  udhezime  e  rregullore  qe  nuk  i  pershtaten  organizimit  dhe strukturimit  te  biznesit,  atehere  do  te  shnderrohen ne mendjet  e  tatimpaguesve  si struktura publike aspak terheqese per ta dhe ky do te perbente nje problem. Problemi i pare qe une dua te diskutoj ne vazhdim eshte pjesa e sherbimeve publike, e  cila  vazhdon  te  jete  jashte  skemave  te  bazes  per  tu  taksuar.  Keshtu,  shume 

Page 9: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

9

shpenzime qe individet dhe bizneset realizojne ne institucionet publike edhe sot nuk mbeshteten  mbi  nje  dokumentim  per  te  justifikuar  parate  e  harxhuara  prej  tyre. Natyrisht, qe dhe keto sherbime nuk ka pse te mos jene pjese te bazes se taksueshme dhe te jene hallka te keputura te sistemit tatimor. Sistemi  i  vetedeklarimit  te  te  ardhurave  te  shoqerive  shqiptare mbeshtetet mbi  te ardhurat  qe  perfitojne  sipas  faturimeve  qe  bejne  dhe  nga  to  zbresin  shpenzimet  e biznesit,  qe  konsiderohen  te  zbritshme  per  efekte  fiskale.  Ne  kete  skeme  nuk perfshihen ato qe quhen biznese te vogla. Sistemi i tatimit te  thjeshtuar mbi fitimin nuk zbatohet sipas kesaj skeme. Mirepo, duhet thene se kjo kategori biznesi ze gati 85  perqind  te  numrit  te  bizneseve  mbi  te  cilat  mbeshtetet  sistemi  tatimor.  Dhe nderkohe, kjo kategori eshte pjesa me tarifen me te ulet te tatimit te te ardhurave te tyre,  vetem  3%.  Them  e  ulet,  pasi  ato  ndihen  komode  ne  kete  pozicion  gjithashtu edhe duke u nisur nga  realiteti  se keto biznese nuk dokumentojne asnje veprim  te veprimtarise  se  tyre  dhe  nuk  u  kerkon  njeri  llogari  per  shpenzimet  e  medha  per ambjentet e sherbimit dhe tregtimit qe i kane deklaruar si biznese te vogla. Ende nuk u  kerkohet  llogari  per  shpenzimet  personale  e  familjare  te  tyre.  Nderkohe,  te ardhurat qe deklarojne me bizneset e tyre te vogla nuk mbulojne as nje tremujor te shpenzimeve te tyre.  E  pra,  nese  biznesi  i  vogel  nuk  “pastrohet”  nga  kjo  kategori  e  bizneseve  dhe  ne biznesin e vogel  te qendrojne ata qe me  te vertete  jane  te vegjel,  atehere ketu nuk kemi nje, por disa hallka rrjesht te keputura te qarkullimit tatimor. Ne kete “ferre te vogel” fshihet pjesa me e madhe e bazes qe duhet te paguaje TVSH dhe tatim fitimi, pasi realisht ata kane pjesen me te madhe te kapitaleve qarkulluese te vendit. Pjesa e tregtareve te medhenj, qe jane dhe pronaret e kapitaleve me te qenesishme te vendit kane krijuar dhe “gropat e shkarkimit” per pjesen e tyre te majme te te ardhurave, te perfituar nga skemat e evazionit, nga kontrabanda dhe shmangia fiskale. Kjo kategori i  ka  shperndare  ne  shume  njesi  keto  te  ardhura  e  kapitale  qarkulluese  pikerisht neper strukturat e biznesit  te vogel. Nese gjithe keta biznesmene, qe vetem de  jure jane te vegjel, behen pjese e bazes se TVSH‐se, mund te themi se duhet te ulim taksat per pjesen tjeter qe me te vertete nuk duhen te jene ne te njejtin trajtim tatimor me ta.  Por,  dhe  per  kete  kategori,  qe  specifikisht  ne  Shqiperi  jane  biznese  te  vogla familjare apo me prodhime artizanale duhet menduar me tej per nje skeme tjeter te taksimit te tyre, ate te taksimit te te ardhurave neto. Kjo ndoshta do te ishte ulja me e madhe  e  te  ardhurave  te  tyre  dhe  njekohesisht  dhe  nje  trajtim  ne  menyre transparente te bizneseve te vogla.  Nderkohe, nga  lista e pandershmerise tatimore duhet te  ikin dhe ato OJF, qe vetem statusin  juridik  kane  te  tille. Me  bizneset  qe  kane  krijuar  jane mirefilli  Organizata Fitimprurese  duke  devijuar  nga  statusi  per  te  cilin  jane  krijuar.  Keto  hallka  te shkeputura te zinxhirit tatimor, prishin konkurencen e bizneseve te tjera qe paguajne tatimet  e  tyre  ne  sektoret  e  arsimit,  shendetesise  e  sherbimeve.  E  vetmja merite  e ketyre OJF‐ve eshte perfitimi nga te qenet te pandershem me shtetin dhe duke bere ne menyre te hapur evazion tatimor.   Ndikimi mbi individët dhe bizneset 

Page 10: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

10

Ekonomia  shqiptare  nga  viti  ne  vit  eshte  perqendruar  apo  si  i  thone  ndryshe  ka synuar te perqendrohet ne disa grupe biznesi. Sektore te tille si: telekomunikacioni, karburantet,  cigaret,  pijet,  mallrat  kryesore  te  konsumit,  ndertimet,  sherbimet financiare  dhe  prodhime  te  tjera  industriale  jane  tashme  pjese  e  grupeve  dhe ortakerive te fuqishme ne kapitale dhe likujditete. Keto grupe per mendimin tim jane pjesa  me  e  re  e  oligarkise  industriale  dhe  financiare  te  vendit  tone.  Krijimi  i pashmangshem i tyre, si pasoje e instalimit te kapitalizmit dhe ekonomise se tregut krijon  dhe  premisen  per  vendosjen  e  sistemit  te  cmimeve  fikse  sipas  hallkave  te qarkullimit te tyre. Secili grup biznesi produktin e tij e shet me nje cmim te  fiksuar sipas atij vete ne gjithe territorin qe mbulon. Duke qene se tendenca per ti konkuruar ata ne keto mallra apo sherbime eshte prezente, nderkohe qe mund te kene qene pa konkurente  deri  me  sot  do  ti  detyroje  te  mos  ti  rrisin  dot  cmimet,  ashtu  si  kane qellimin kryesor te tyre cmimet monopol. Duke mbajtur keto cmime te fiksuara, keto shoqeri do ta ndjejne te nevojshme te ulin pagesat per punonjesit, pasi kerkojne  te mbajne te larte nivelin e fitimeve te tyre. Ne fakt shume biznese nuk do tu mbetet nje fitim  i madh  si  deri me perpara, nese nuk  fiksojne  edhe  cmimet  e  tregut  te punes, pagat  e  punonjesve  te  tyre.  Keshtu,  qe  ne  kete  moment  duhet  te  nderhyje  dhe harmonizimi i shkalleve tatimore per te mbajtur nje nivel te taksimit te kategorive te ndryshme  te  perfituesve  te  te  ardhurave,  por  duke  zbatuar  parimin  e  taksimit progresiv.  Aplikimi  i  nje  tatimi  i  harmonizuar  do  te  prodhonte  disa  efekte  tranzicionale mbi qarkullimin monetar,  te cilat mund  te  jene me  te demshme per pronaret e aseteve, per  shkak  se  ata nuk perfitojne  shume nga  inflacioni. Nga ana  tjeter TVSH‐ja do  te rendonte mbi ta pasi ne vetvete ajo eshte e karakterizuar si nje vlere fuqie punetore plus nje shtese mbi vleren e kapitalit te krijuar para inflacionit, qe eshte fitimi. Po marr nje shembull. Nje investitor blen nje godine per 1 miliard leke, duke marre nje kredi ne masen 95% te vleres se godines. Nje vit me vone, cmimi i godines rritet ne  vleren  e  tregut  prej  1.1 miliard  leke.  Investitori  ka  zbritur  si  shpenzim  nga  kjo vlere  50  milione  leke  amortizim,  qe  ne  fakt  eshte  vlera  per  te  mirembajtur  kete godine.  Pas  dy  vitesh  ai  vendos  ta  shesi  dhe  blen  nje  fabrike  prodhimi  qe  ka  me shume  interes  ekonomik.  Sipas  ligjit  egzistues  ai  perfiton  nga  shitja  e  godines  nje fitim para tatimit te barabarte me 200 milion leke, qe vjen si rezultat nga cmimi 1.1 miliard leke minus koston fillestare pa amortizimin (1 miliard leke minus 100 milion leke amortizim te dy viteve). Duke perdorur logjiken e nje shkalle tatimore prej 20%, atij  i duhet  te paguaje nje  tatim ne vleren 40 milion  leke. Nderkohe, ai paguan dhe per kredine ne vazhdimesi plus dhe  taksen e paguar dhe ne kete menyre ai ka nje humbje te perkohshme ne likujditete. Ne fakt, pronari i asetit nuk ka humbur ne vlere ne teresi, pasi ai ka nje prone te vleresuar.   Megjithate,  une medoj  se  ndoshta pak  inflacion,  por  i  kontrolluar  nga  institucionet monetare  te  vendit  do  te  ishte menyra me  e mire  per  ti  zhvilluar me  tej  reformat ekonomike. Nese cmimet do te rriteshin, individet do tu duhej te kishin me shume te ardhura per  te blere mallra e  sherbime me cmime me  te  larta dhe keshtu, kerkesa konsumatore  ne  vend  nuk  do  te  binte.  Por,  eshte  e  veshtire  per  institucionet 

Page 11: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

11

monetare  te  vendit  te  pranojne  kete  logjike,  ndryshimin  e  cmimeve.  Ato  kane pergjegjesine e mbajtjes se monedhes tone kombetare te stabilizuar. E keqja e kesaj situate  eshte  se  edhe  qeveria  preket  ne  politikat  sociale  te  saj  nese  cmimet  do  te rriteshin. Por, ne kete situate inflacioniste nese do te shihnim anen e mire do te ishte se nivelet e mbledhjes se te ardhurave tatimore do te ishin ndoshta disa here me te larta se me pare dhe ne kete menyre do te mund te  financoheshin me efiçence dhe politikat sociale ne shendetesi dhe arsim, si dhe investimet ne sektoret e programuar te ekonomise.    DREJT NJË EKONOMIE ME TAKSA TË ULTA  Filozofia e qeverisjes kuptohet nga menyra sesi i takson shtetasit. Ajo, si monopoliste e  sherbimeve  publike  eshte  e  interesuar  te  zbatoje  sa  me  mire  dhe  funksionin monopol  te mbledhjes  se  taksave, qe ne  fund  te  fundit  eshte  garancia per  rritjen e permiresimin e sherbimeve publike aq te kerkuara nga ta. Nga ana tjeter, presioni i grupeve  te  interesit  dhe  grupeve  te  tjera  shoqerore  e  politike,  qe  monitorojne pikerisht zbatimin e ketyre monopoleve kerkon veprime transparente per kontrollin e shpenzimeve administrative. Ndersa mjaft  njerez  duan  taksa  te  ulta,  ekonomia  publike  kerkon  sa me  shume  te ardhura  per  te  krijuar  ambientin  ekonomiko‐financiar  per  vazhdimesine  e  rritjes ekonomike te vendit.  Kostua e taksave Taksat jane nje kosto. Qeverisja aktuale beson ne perfitimin ekonomik prej taksave te ulta.  Eshte  e  drejte  qe  njerezit  te  kursejne me  shume  nga  ajo  qe  ata  prodhojne.  E megjithate,  per  cdonjerin  nga  ne  ato  jane  nje  kosto  qe  e  paguajme,  sipas personalitetit  te  gjithsecilit.  Sa  me  e  larte  taksa,  aq  me  e  larte  dhe  kostua  per  tu paguar. Kjo kosto e taksave ka nje efekt te trefishte mbi ekonomine, që do te thote:   Ulje  te efektivitetit  te ekonomise, qekurse sektori publik karakterizohet nga nje efektivitet i ulet, c’fare do te thote qe taksat e mbledhura nga sektori konkurues privat shpenzohen ne sektorin publik me aktivitete me produktivitet  te ulet, qe do te thote ne vetvete nje produktivitet ekonomik i ulet. 

Ulje e interesit per te punuar, pasi nese njerezit ndihen te mbitaksuar atehere ata natyrisht qe u duhet  te ndryshojne qendrimin e  tyre ne raport me krijimin e  te ardhurave  dhe  dekalrimin  e  tyre.  Nese  do  te  paguanin me  pak  taksa,  kjo  do  ti ndihmonte per te rritur nivelin e standartit te jeteses se tyre. 

Rritje  te  kostos  se  mbledhjes,  meqenese  administrata  qe  ka  detyren  per  ti mbledhur  taksat eshte ne mjaft  raste e pamotivuar dhe e keqmenaxhuar per  te shfrytezuar kohen, parate dhe burimet e tjera administrative me nje kosto sa me te lire per qeverine.  

 

Page 12: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

12

Per keto arsye, ekonomite me taksa te ulta paraqesin nje tendence te fuqishme per te persosur  funksionet  monopoliste  te  shtetit  per  nje  qellim  kryesor,  qe  eshte  rritja ekonomike  e  panderprere.  Nje  ekonomi  qe  ka  taksa  te  ulta  dhe  shpenzime administrative  qeveritare  te  kufizuara  do  te  thote  ne  vetvete me  shume  sherbime publike dhe me teper njerez qe jane te prirur te konsumojne e te besojne te qeverisja, qe ja u ka lejuar kete te mire.  Te  ardhurat  tatimore  te  vitit  1999  perfaqesojne  gjysmen  e  te  ardhurave  tatimore aktuale. Sistemi ishte i karakterizuar nga nje tatim fitimi ne nivel te larte, tatim mbi te  ardhurat personale  i  larte dhe nje TVSH qe  ende  eshte ne nivele  te  larta. Status Quo‐ja e nje TVSH‐je ne nivele te tilla, pervec efektit te nje niveli te kenaqshem te te ardhurave  tatimore  ka  dhene  nje  ndikim  negativ  nga  ana  tjeter  ne  deformimin  e funksionit kryesor te saj, vetekontrollin. Nese shkalla standarte do te ishte ne nivelin e shkalles optimale  (TVSH 17%),  si dhe zbatimi  i  skemes ne nje  baze shume me  te gjere tatimpaguesish do ti  jepte mundesi skemes se TVSH‐se te zbatohet akoma me efektivisht,   duke tentuar sa me pak perjashtime. Nese krahasojme statistika mbi te ardhurat  tatimore  (bashke  me  kontributet)  dhe  doganore  ne  raport  me  PBB‐ne  e vendit (sot arrijne ne nivelin e 24%) dhe duke e krahasuar me vende si Kroacia, qe tashme  jane  perpara  nesh  ne  rrugen  per  ne  BE,  mund  te  themi  se  buxhetit  i mungojne  cdo  vit  te  ardhura  fiskale  afer  1  miliard  dollare.  Natyrisht  keto  jane perllogaritje  te  cilat  behen  per  qellime  te  prezantimit  te  nivelit  te  performances asdministrative,  por  sido  qe  te  jene  llogaritjet  nje  konkluzion  eshte  i padiskutueshem: sa me pak taksa te mbledhura, me pak leke per sherbime sociale e publike. Treguesit e realizimit te te ardhurave kane ecur ne nje rruge te kenaqshme, po te kemi parasysh nje tradite antitaksa dhe nje varferi mjaft e madhe e trasheguar e individeve nga dekadat e shekullit te kaluar, mund te thuhet me plote gojen se pas 15  vitesh  jane  krijuar  kushtet  per  nje  taksim  te  gjithe  individeve  ne  menyre  te bararbarte  ne  raport  me  te  ardhurat  qe  perfitojne,  apo  zabtimin  ne  praktike  te taksimit progresiv. Te ardhurat tatimore, qe mblidhen nga administrata deri me sot duhet thene se nuk zbatohen mbi parimin e barazise, pasi shumica e popullsise jane te perjashtuara nga kjo  barre,  kur  nderkohe  ata  kerkojne  sherbime  publike  ndoshta  me  shume  se tatimpaguesit qe jane mbartesit e kesaj barre.  Ndryshimet aktuale dhe objektivi i politikës së re fiskale Me shume taksa te mbledhura, tarifa me te ulta per tatimpaguesit eshte pak a shume slogani  qe mund  te  perdoret  per  politikat  e  deklaruara  dhe  qe  po  behen  gati  per zbatim nga qeveria. Perdorja e monopolit  te  taksimit, duket se  po zbatohet ne kete rast ne menyre me te drejtperdrejte ne favor te interesave te individeve. Ky monopol i  qeverise  po  shihet  prej  tyre,  si  nje  e  drejte  qe  do  tu  jape  mundesi  per  te  rritur kursimet dhe standartin e jeteses se tyre, por duke ndikuar me pikatore ne rritjen e nivelit te te ardhurave buxhetore.   Shqiperia ka nevoje ne menyre shume te prere per drejtim te ekonomise me taksa te ulura. Por kjo nuk eshte zgjidhja komplete e ketij procesi revolucionarizues. Po ashtu, 

Page 13: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

13

ne menyre te prere eshte e nevojshme qe politika e uljes se taksave te shoqerohet me modifikime  te  mekanizmit  administrativ  per  efektivizimin  e  sistemimit.  Ky mekanizem duhet te funksionoje per kalimin gati automatik ne skemen e TVSH‐se te bizneseve qe kryejne evazion duke u fshehur si biznese te vogla.  Nga ana tjeter, skema aktuale e taksimit te bizneseve te vogla mbi te ardhurat bruto duke mos u njohur  shpenzimet  e  tyre  te  biznesit  ndikon qe nje pjese  e  ekonomise private te behet automatikisht e nxitur per te fshehur pjese te aktivitetit te saj. Futja e  skemes  se  taksimit  te  te  ardhurave  neto,  si  te  ardhura  personale  te  tregtarit  te vogel do ta bente konfliktin e interesit mjaft prezent midis tregtarit te shumices dhe atij te pakices, midis prodhuesit dhe konsumatorit te produktit, midis ndertuesit dhe klientit  te  ndertimeve  e  keshtu me  radhe.  Nderkohe,  kjo  do  te  rriste  deklarimin  e transaksioneve si pasoje e nxitjes per  te deklaruar sa me shume shpenzime, per  tu taksuar sa me pak.  Ne perfundim mund te thuhet se, ulja e taksave nxit regjistrimet e bizneseve, qe deri me sot jane te strukur ne informalitet dhe i kane derdhur parate qe duhet ti paguanin shtetit  ne  “burimet”  e  korruptimit  te  punonjesve  qe  kane  detyre  funksionale regjistrimin e ketyre bizneseve pa leje. Rritja e numrit te te taksuarve do te nxiste nje pjesmarrje me  te madhe  te  tyre  ne  krijimin  e  grupeve  te  interesit  per  te  ushtruar presionin normal ndaj qeverise ne nje demokraci, per sa kohe ata  jane kontribuesit aktive te buxhetit te shtetit.   REFORMIMI FISKAL SHUMËPLANËSH  Shpenzimet publike, deficitet buxhetore dhe gjithe borxhet e tjera u rriten me shpejt sesa PBB‐ja ne vendin tone per dekaden e fundit. Bashke me rritjen e shpenzimeve per gjithe kete periudhe  jane rritur edhe tatimet. Nga ana tjeter administrimi fiskal ka patur permiresime me reformime te efektshme dhe reduktime te deficitit ne keto vitet e fundit.  Shpenzimet shoqerore te pergjithshme ishin ekuivalente me ¼ e mesatares se PBB‐se vitin e kaluar. Reth ½ e tyre  llogaritet se ka shkuar per programet e pensioneve dhe shendetit publik. Shpenzimet per pensionet jane rritur ashtu si dhe ne Shqiperi ne shumicen e vendeve bazuar ne planet e pensioneve. Ne disa vende kane pesuar rritje te qenesishme shpenzimet per kujdesin shendetesor dhe ne disa vende te tjera europiane sigurimi per papunesi dhe perfitimet e asistences, duke reflektuar ne kete menyre strukturen e papunesise ne rritje.  Ne  pergjithesi,  efekti  i  sektoreve  publike  ne  performancen  ekonomike  eshte  i veshtire  per  tu  vleresuar.  Nga  njera  ane,  qeveria  mund  ti  alokoje  burimet  dhe performancen  ekonomike  ne  te  tjera  menyra  se  taksimi  dhe  shpenzimi.  Nga  ana tjeter,  nga  qeveria  pritet  qe  nepermjet  shpenzimeve  publike  qe  kryen  te  nxite performancen  ekonomike  te  vendit.  Ne  vecanti,  investimet  qe  po  behen  ne infrastrukture  mund  te  ndikojne  ne  faktore  ekonomike  qe  ndihmojne  rritjen  e prodhimtarise se sektorit privat. 

Page 14: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

14

Megjithe  ndryshimet  mbetet  i  rendesishem  perqendrimi  ne  faktoret  qe  duhet  te konturojne politiken tatimore per vitet ne vazhdim.  Reformimi fiskal shumëplanësh Reformimi  fiskal  eshte  prezantuar  si  nje  sfide  ambicioze  per  te  permiresuar kapacitetet  administruese  ne  Shqiperi.  Qellimi  per  efektivizimin  e  administrates fiskale  nga  viti  ne  vit  ka  kaluar  neper  rrugen  e  permiresimit  administrativ  e shoqeruar me punen per rritjen e edukimit  fiskal dhe qartesimit  te procedurave  te zbatimit te funksioneve.  Ne keto vite krahas efektit te rritjes se performances se administrimit kane ecur ne favor  te  shtetasve dhe nje varg  lehtesirash  fiskale,  te  tilla  si: uljet dhe eleminimet e tarifave  doganore,  heqjet  e  disa  tatimeve  per  sektore  ekonomike  dhe  aktivitete sociale (heqja e TVSH‐se per arsim jopublik, per tregtimin e barnave mjekesore, per paisjet  dhe  makinerite  per  investime),  zvogelimet  e  shkalles  tatimore  per  tatim fitimin  ( nga 25% deri ne vitin 2004, ne 23% per vitin 2005 dhe ne 20% per vitin 2006),  zvogelimet e shkalles tatimore per tatim e thjeshtuar mbi fitimin ( nga 4% e xhiros vjetore u ul ne 3% tatim te xhiros vjetore dhe ne 1.5% 6‐muajt e fundit) si dhe lehtesira tjeter fiskale per heqjen e akcizes se karburantit per aktivitetin e peshkimit.  Ne  vazhden  e  reformimit  fiskal  pervec  lehtesirave per  sektoret  prioritare  si  arsimi dhe shendetesia jane dhe lehtesimet e funksionimit te skemes se rimbursimit tatimor per  aktivitetet  qe  i  japin  jete  ekonomise  se  vendit,  ato  qe  eksportojne  prodhime vendase  dhe  ato  qe  rieksportojne.  Te  dyja  keto  kategori  biznesesh  jane  qendra  e gravitetit te politikes se rimbursimeve duke i bere me konkuruese ne tregun rajonale nepermjet “kreditimit” duke u rimbursuar TVSH‐ne e blerjeve qe kane paguar gjithe keto  vite  dhe  duke  mos  blere  me  tej  me  TVSH  per  furnizimet  qe  do  te  bejne  ne Shqiperi, qe nga viti 2005 e ne vazhdim.  Transparenca me tatimpaguesit eshte drejtimi tjeter i politikes reformuese fiskale per qeverine.  Kjo  transparence  eshte  e  dukshme  ne  veprimet  bashkepunuese  me biznesin duke  lidhur marreveshje per  ti  prere  rrugen evazionit  fiskal  per me  tej  si dhe  duke  mbyllur  te  carat  ne  administrate  per  mundesine  e  korrupsionit  duke abuzuar me detyren.   Marrëveshjet tatimore E mira tjeter e madhe e tyre ka qene rritja e te ardhurave tatimore ne raport me te kaluaren. Faktet  jane pasqyra ku  reflektohen  te mirat e  administrimit. Te ardhurat tatimore nga sektori i ndertimit te banesave ne raport me vitet para nenshkrimit te marreveshjes me Shoqaten e Ndertuesve jane rreth 2 here me teper. Eshte fakt!  Nderkohe, duhet kuptuar se roli i marreveshjeve me komunitetin e biznesit eshte nje “fryt”  qe  del me  shume mundime.  Organizimi  dhe menaxhimi  i  situatave  specifike dhe problematikes fiskale te sektorit te ndertimeve te banesave ka qene nje proces i lodhshem. Dhe vazhdon ende me problematikat e reja qe dalin nga koha. Por, roli  i ketyre veprimeve transparente me tatimpaguesit, por dhe me publikun e interesuar 

Page 15: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

15

nxit  ne  menyre  te  padiskutueshme  debate  qe  ndikojne  ne  kulturen  fiskale  me mungesa  te  ndjeshme.  Ky  ambjent  fiskal  i  krijuar  dhe  zhdukja  e  “mjegulles” informative  te  trasheguar  nga  zhvillimi  historik  dhe  ekonomik  i  vendit  nuk  eshte detyre vetem e administrates  fiskale. Kontributin e munguar prej  te gjitheve nuk e zevendesojne dot gjithsesi puna e palodhur e punonjesve te administrates fiskale.  Pervec  fakteve  te  mesiperme  te  ardhura  si  rrjedhoje  e  ideimit  te  politikave  me tendenca  pozitive  per  sistemin  fiskal  mund  te  themi  se  treguesi  tjeter,  ai  i shperndarjes  se barres  fiskale ne menyre  te barabarte  e progresive  ne  raport me  te ardhurat  qe  perfiton  gjithsecili,  mbetet  ende  nje  sfide.  Madje,  nje  lufte  qe administrata  fiskale  i  duhet  ta  programoje per  nje  periudhe  te  gjate.  Beteja  te  tilla jane bere dhe vazhdojne te behen, por arritja e suksesit te pritur mund te kerkohet, pervec  fiskalisteve  edhe  gjithe  atyre  qe  duan  shtetin  dhe  vendin  e  tyre  te  eci  ne rrugen e zhvillimit ekonomik dhe mireqenies.   PËRSHTATSHMËRIA FISKALE, KOHA DHE INTEGRIMI   Erozioni i bazes tatimore mund te kete forme e shmagies ligjore apo te evazionit te fshehur. Shembuj te shmangies jane te shumta dhe fillojne me individe qe perfitojne te  ardhura ne  forma qe  jane  te  perjashtuara nga  tatimi mbi  te  ardhurat  (perfitime sigurimesh, perjashtime ligjore nga taksa e tatime te caktuara) fitimet nga kapitali qe jane realizuar neper vite fiskale, te ata individe qe deklarojne te ardhurat e tyre nen nivelin  e  tatueshem,  apo  aktivitete  te  ndrthurur  apo  integruar  ne  strukturat organizative te kompanive te medha, me qellim perfitimet qe vijne nga qarkullimi  i transaksioneve mes njera‐tjetres duke shfrytezuar mangesite ne administrimin fiskal ne kohe te tyre nga agjensia tatimore shteterore.  Tatimet  mund  te  fshihen  apo  te  mos  paguhen  ne  rastet  kur  kemi  te  bejme  me evazion. Shembuj te tille jane, te ardhurat e paraportuara sa jane realisht apo quajtur ndryshe nenraportimi  i  tyre duke  sherbyer  si nje baze me e vogel per  llogaritjen e tatimeve dhe si rrjedhoje me pak detyrime tatimore per te paguar. Shembull  tjeter, per  tatimet  se  si  mund  te  shmangen  apo  te  fshihen  edhe  duke  zhvendosur vendodhjen e biznesit nga nje zone gjeografike ne nje  tjeter. Motivet e  shmangieve jane te qarta, por ajo qe eshte e paqrate mbetet llogaritja e kostos ekonomike qe ajo i kushton mireqenies se vendit dhe njerezve te tij. Shmangia ligjore mund te shkaktoje pasoja  ne  menyren  e  organzimit  te  punes  duke  orientuar  zgjedhje  ineficiente organizative.  Per  te  shmangur  shtremberimet  qe  mund  te  kene  lindur  ndermjet aktiviteteve  ekonomike  ne  raport  me  njera‐tjetren,  nisur  nga  ritme  zhvillimi  te ndryshme  te  tyre dhe nga nje ndryshim  shume  i madh  i mireqenies  se  krijuar nga njeri sektor ekonomik ne tjetrin, si pasoje e ndryshimit infrastrukturor te skemes se bizneseve, ndoshta do te mund te funksiononte taksimi progresivisht i diferencuar i njerit  sektor  dhe  nensektor  ekonomik  nga  tjetri.  Per  evazionin  ky  do  te  ishte  nje “prodhim” qeveritar qe do ta luftonte perhapjen e tij. Evazioni tenton te zbutet nga ky reduktim apo dhe diferencim  i harmonizuar  taksave ne  teresi,  qe duhet  te paguaje secili nga ne. Ky evazion nuk do te kerkoje te rrije gjithnje i varur nga mundesia e te 

Page 16: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

16

qenurit  i ndjekur dhe  i denuar. Gjithashtu, ndergjegjesimi  i  individeve per  rritjen e mundesive  te  mosperfitojne  prej  sherbimeve  publike(  perfitime  nga  sigurimet shoqerore e shendetesore, pensione etj) ne rast evazioni  te vazhdueshem eshte nje moment  qe  duhet  kapur  nga  qeveria,  si  faktor  per  ta  perdorur  ne  reformimin  e agjensive te saj  te te ardhurave fiskale. Natyrisht, qe egzistenca e zonave te varfera dhe me mungese te sherbimeve publike: si  inffrastrukturore dhe sociale eshte ende nje  vater  e  mbartjes  se  elementeve  evazioniste.Padyshim,  qe  erozioni  i  nje  baze tatimore implikon rritje kostoje qeveritare ne pergjithesi, si ne drejtim te rritjes se te ardhurave,  po  ashtu  dhe  ne  drejtim  te  kufizimit  te  furnizmit me  sherbime  publike zonat e ndryshme  te  vendit. Nuk mund  te  themi  se  jemi  afer ketij  objektivi,  per  sa kohe mund te jemi akoma larg te qenit te krahasueshem me tregeusit e mbledhjes se te  ardhurave  ne  raport  me  PBB‐ne  te  fundit  te  viteve  ’80.  Ndersa  ne  ato  vite mblidheshin e ardhura per cdo vit fiskal ne masen e rreth 46% ne raport me PBB‐ne, sot  jemi akoma sa gjysma e ketij  raporti. Pikerisht, kjo mund  te quhet nje kosto qe vjen nga erozioni tatimor. Politikat dhe fjalet e referuara nga shume analiste i merr era  dhe  nuk  ndikojne  ne  arritjen  e  treguesve  qe  duhen per  zhvillimin  kapitalist  te vendit, nese nuk kontribuon cdo punonjes dhe menaxher publik qe e ka per detyre funksionale,  por  dhe  cdo  punonjes  qe  lidhet  indirekt  me  luften  dhe  goditjen  e elementeve qe perbejne erozionin fiskal.   Nje erozion  i bazes  se  tatueshme qe ka perhapje  te konsiderueshme dhe qe  terheq vemendjen  eshte  levizshmeria  e  bazes  se  tatueshme.  Ndryshimet  ne  teknologji,  te hyra me ritme te medha dhe ne Shqiperi, sidomos ato qe kane lidhje me teknologjine e  telekomunikacionit  dhe  te  perpunimit  te  lendeve  te  para,  duke  u  ndjekur  nga liberalizimet e kostove fiskale per transaksionet financiare qe kane lidhje me to kane shtuar mundesine e tendencave per shmangie nga tatimet. Funksionet e kryerjes se biznesit  qe  kane hyre ne  vendin  tone nga  jashte  –  brenda ne  formen  e  kompanive perfaqesuese te shumekombsheve apo dhe  levizja e brendshme e tyre, ne formen e perqendrimit te bizneseve vendase ne si struktura organizative te tipit holding kane rritur  mundesite  e  copezimit  te  bazes  se  tatueshme  te  tyre  duke  fshehur  neper boshlleqet  e  administrimit  fiskal,  pjesen  e  te  ardhurave  qe  duhet  ta  kene  te prezantuar si baze e te ardhurave per tu tatuar. Taksimi ne vendin tone ka qene nje faktor,  qe  deri me  sot  ka  ndikuar  ne  rritjen  e  investimeve,  pavaresisht  se  jo  gjithe studiuesit  mund  te  mendojne  ne  kete  drejtim.  Por  ato  duhet  te  jene  pjese  e  nje informimi  te  vazhdueshem  dhe  transparent  per  publikun  shqiptar,  ne  menyre  qe gjykimi  i  grupeve  te  shoqerise  shqiptare  te  kete  me  shume  informacion  per  ta perpunuar  dhe  ne  kete  menyre  te  arrije  e  beje  presionin  e  duhur  ne  varesi  te interesave te ndersjellta grupe shoqerore‐ parlament e qeveri.   Levizja dhe ndryshimi  i  vendndodhjes  gjeografike  te hartes  se bizneseve  shqiptare eshte  nje  dukuri  qe  po  ndikon  ne  synimet  dhe  perpjekjet  e  administrates  per zgjerimin e bazes se tatueshme. Ky zgjerim, ne te cilin pushteti tatimor ende nuk ka perfituar  ne  rritjen  ne  permasa  te medha  te  te  ardhurave  tatimore  ka  ndikuar  ne tkurrje te shfrytezimit te burimeve njerezore sipas levizshmerise se biznesit. Me fjale te tjera, kjo do te thote qe organizimi strukturor i burimeve njerezore tatimore jane 

Page 17: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

17

te perqendruara me se shumti ne zonen metropolitane perreth Tiranes, nderkohe qe harta  e  shtrirjes  se  bizneseve  ka  shkuar  prane  burimeve  natyrore  apo  zonave me burime  njerezore  tatimore  te  vakta  apo  te  patrajnuara  si  duhet  per  kontrolle  dhe velresime tatimore potenciale. Menyra qe te pershtatej administrimi ne  funksion te levizshmerise  aktuale,  por  dhe  te  ardhme  te  bizneseve  do  te  ishte  perqendrimi  i administrates mbi baza prefekturash dhe jo si deri me sot. Nderkohe, deget aktuale te tatimeve, me nje baze te tatueshme te vogel do te mund te jene me funksionale per administrimin e  taksave  te pushtetit  lokal dhe  tatimit per  te ardhurat personale qe jane  te  lidhura  ngushtesht  me  kontributet  e  sigurimeve  duke  tentuar  te  ofrohen sherbime  me  cilesore,  qe  vijne  nga  pervoja  e  fituar  ne  administraten  tatimore  e ketyre punonjesve.   Kercenimi qe i ka ardhur bazes se tatueshme ka sjelle ne keto vite dhe shtremberime te zbatimit te politikave administruese akoma me efektive se c’jane. Jo gjithe bazat e tatueshme jane te levizshme njesoj dhe rasti i mostaksimit te disa prej ketyre bazave te taueshme jane pjeset e shtremberuara te administrimit fiskal. Mosaplikimi i tatimit te konsumit mbi transaksionet e instrumentave financiare kane bere te “avulloje” nje pjese te te ardhurave tatimore, qe nuk kane sherbyer per fuqizimin e sistemit bankar ne drejtim te funksionit te tij kryesor, kredidhenien ne nivelet e kerkuara nga tregu dhe rritjen e fleksibilitetit te sistemit te kredidhenies.   Faktoret me te rendesishem qe sqarojne perqendrimin e tatimpaguesve me te ardhura te larta ne zona te vecanta gjeografike jane infrastruktura e sistemuar dhe nje sherbim publik cilesor i orientuar ne ndihme te ekonomise lokale dhe si rrjedhoje dhe kombetare. Megjithese, taksat dhe tatimet jane mjeti qe ndikon ne kete perqendrim nuk mund te themi se eshte faktori me i rendesishem.  Ne kete periudhe te rritjes ekonomike ne nje ambjent tranzicioni, rekomandimet e bera nga monitoruesit e orgnizatave te huaja ka dhene ndihmesen e vete duke ndihmuar qeveritaret qe te bejne zbatim te tyre ne nje menyre te koordinuar te tyre dhe duke ngritur mbi kete bazament, sistemin e monitorimit te aplikimeve te ketyre rekomandimeve.  Sfida per politikeberesit do te jete tu pergjigjen ketyre zhvillimeve per te siguruar qe shpenzimet e nevojshme qeveritare mund te jene te garantuara dhe natyrisht duke minimizuar deformimet e trasheguara te administrimit fiskal. Duke e pare ne kendveshtrimin e tendences globaliste dhe kercenimit qe vjen nga kjo, nje pergjigje e forte ndaj ketij zhvillimi te kohes do te jete perfshirja e administratave ne nje bashkepunim me te madh dhe duke rritur shkembimin e informacionit, qe ka munguar ne gjithe keto vite. Te vetmit qe kane fituar kane qene individet qe sot ndihen te fuqishem dhe te pasur, ata qe kane humbur jane shtetet te cilet i kane sherbimet e papermbushura me standartet qe kerkon koha dhe integrimi.   TATIMI  MBI  TË  ARDHURAT  E  INDIVIDËVE  DHE  MBI  INVESTIMET:  EFEKTET  E  NJË  POLITIKE FISKALE GJITHPËRFSHIRËSE  

Page 18: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

18

 Tatimi mbi të ardhurat personale (TAP) aplikohet mbi të ardhurat bruto te perfituara prej rezidenteve kudo qe ndodhen pergjate nje viti  fiskal. Gjithashtu, TAP aplikohet mbi  te  ardhurat  bruto  te  perfituara  nga  jorezidentet  ne  territorin  e  vendit  tone pergjate nje viti fiskal (nese ata rrine me shume se 6 muaj me ose pa nderprerje).  Shume  vende  te  tjera  e  aplikojne  TAP mbi  te  Ardhurat Neto,  e  cila  rezulton  nga  e ardhura bruto minus shpenzimet e njohura ligjore te lidhura me individin.   Kush ndikohet nga tatimi mbi të ardhurat personale? E  ardhura  personale  eshte  matësja  e  pershtatshme  e  potencialit  te  konsumit  dhe kursimit personal per cdo shtetas. Efekti me i rendesishem qe rrjedh nga TAP eshte lidhja e ngushte ndermjet ketij potenciali me mundesine personale per te mbeshtetur dhe  kontribuar  ndaj  shtetit.  Ne  kete  lidhje  ndikon  padiskutim  zgjerimi  i  bazes  se shtetasve  qe marrin  dhe  rolin  e  tatimpaguesit.  Nese  qeveria  synon  te  permiresoje mireqenien e individeve te vet nepermjet ndryshimit te menyres se jeteses, zakoneve dhe traditave, ajo nuk mund ti beje keto ndryshime pa patur parasysh ndjeshmerine e individeve nga efekti i zbatimit te tatimit mbi te ardhurat personale. Eshte ky tatim, i cili nga njera ane duhet te jete “kolona” me kryesore ne te ardhurat e qeverise dhe nga  ana  tjeter  duhet  te  jete  dhe  promotorri  i  depolarizimit  te  te  ardhurave  ne shoqerine tone.  Pervoja nderkombetare per TAP‐in tregon se nje vendosje e sakte e detyrimit dhe nje matje  e  kujdesshme  e  te  ardhurave  nga  bizneset,  profesionet  dhe  investimet individuale  eshte  nje  problem  me  shume  te  panjohura,  delikat  dhe  mjaft  i rendesishem per TAP. Por, administrata tatimore ka hasur veshtiresi ne vleresimin e te  ardhurave  prej  bizneseve  dhe  investimeve,  pasi  nje  pjese  e  konsiderueshme  e transaksioneve behen ne rruge ilegale ne forme evazioni apo shmangie fiskale.   Por, pervec veshtiresive elemente si: kostua per magazinat,  amortizimet e aktiveve dhe raporti i qarte midis shpenzimeve te biznesit dhe atyre personale duhet te luajne nje  rol  qendror ne matjen e  kujdesshme dhe korrekte  te  te  ardhurave nga biznesi, profesionet  dhe  investimet.  Bizneset  individuale  dhe  bashkimet  e  profesionisteve jane zakonisht ndermarrje te vogla e te mesme dhe ky sektor ka rendesine kryesore ne ekonomine moderne te tregut, nisur nga kontributi i fuqishem ne zhvillimet e reja ekonomike, elasticitetin e veprimit dhe rritjen e kapacitetit per punesime  te  reja  si efekt social.   Ne shqyrtimin dhe trajtimin tatimor te sipermarrjeve te tilla, administrata tatimore duhet te marre ne konsiderate shpenzimet dhe humbjet e mundshme te tyre, ne po te njejten menyre qe perpiqet te zvogeloje mundesite per shmang’je ndaj tatimeve dhe kryerjes se evazionit.  Teorikisht,  zbritja  100%  e  vleres  se  investimeve  te  kryera,  qe  eshte  realizuar  nga individi,  nga  te  ardhurat  ekonomike  te  te  njejtes  periudhe  (apo  thene  ndryshe zbatimi  i  nje  sistemi  amortizimi  ekonomik)  ndihmon  ne  moskrijim  te 

Page 19: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

19

shtremberimeve  te  tipit  dhe  formes  se  biznesit.  Per  sa  kohe  qe  perqindja  e amortizimeve,  sipas  ligjit  te  tatimit mbi  te  ardhurat  do  te  jene  jo  ne  perputhje me interesat  ekonomike  te  kohes,  ato  do  te  jene  ndikuese  direkte  ne  vendimet  per investime, si vendase dhe te huaja. P.sh., nese do te mbajme perqindje amortizimi te ulta  do  te  orientonte  tendencen  per  te  perdorur  gjeresisht  makineri,  paisje  e teknologji te perdorura dhe do t’i  jepte zhvillim me te madh shitjes me shumice, ne vend  te  prodhimit,  bizneseve  te  vogla  dhe  sipermarrjeve  qe  perdorin  teknologji  te perdorur per te prodhuar mallra.  Tatimi i të ardhurave mbi investimet Ne  gjithe  vendet  industrialiste,  ku  te  gjitha  palet  kane  nje  pjesemarrje  te vazhdueshme  ne  tregjet  e  kuotuara,  vleresimi  vjetor  i  fitimit  nga  investimet  nuk eshte problem. Tatimi  i ketyre  te ardhurave  i  lidhur me  tregun  e kembimit valutor dhe ate te sigurimeve krijon nje qark te mbyllur midis te ardhurave qeveritare dhe atyre  prej  tregut  financiar.  Kjo  do  ta  ndihmonte  dhe  shtetin  te  rregullonte  dhe  te mbikqyrte  tregjet  financiare me mjaft  eficence  duke  ushtruar  presion  spekulimeve ne  keto  tregje.  Dhe  keto  tregje  natyrshem  do  te  pasqyronin  me  mire  realitetet ekonomike.  Ne  praktiken  shqiptare  ka  shume  tipe  tregjesh  sigurimesh  dhe instrumente financiare, te cilet nuk kane nje cmim korrekt tregu.   Tatimi  i  te  ardhurave mbi  investimet  e  individeve  eshte  ceshtja me  e  rendesishme por  dhe  me  e  diskutueshme  ne  TAP.  Tatimi  i  te  ardhurave  nga  investimet  e individeve e ben TAP te ngjashem me tatimin mbi kapitalin. Ne shume vende ky lloj tatimi trajtohet vecmas, duke patur parasysh efektin e tij ne shumen dhe strukturen e  investimeve ne vend. Ne praktike ky trajtim i vecante vjen nga fakti se  tatimi  i  te ardhurave  nga  investimet  kerkon  nje  treg  te  zhvilluar  sigurimesh,  pronash  te patundshme dhe kembimi valutor.  Por,  gjithashtu  duhet  dhe  nje  burse  aksionesh  dhe  pjesmarrje masive  ne  kete  treg aksionesh. Kjo burse duhet  te mbeshtetet mbi disa  “kolona”,  te  tilla  si  nje  regjister kombetar  i  gjithe  shtetasve,  nje  kadaster  fiskale  e  lidhur me  vleresimin  e  pronave, funksionimin  sa  me  efektiv  te  sistemit  bankar  dhe  kryerjen  me  cikel  te  plote  te reformimit fiskal,  i cili  lidhet me politikat fiskale ne nxitje te zhvillimit ekonomik te vendit.   Tatimi mbi të ardhurat e individëve dhe reformimi fiskal Ambjenti  ekonomiko‐shoqeror,  qe  favorizon  fenomene  te  regresivitetit  fiskal egziston  ne  vendet,  qe  kane  te  ardhura  te  ulta  per  fryme,  kulture  fiskale  te  paket, moskoordinim  te  qarte  te  ligjeve  ekonomike me  ato  fiskale,  nje  ambient  shoqeror rrethues informal dhe nje patronazh politik me mentalitet antishtet. Efektet qe vijne nga  keto  faktore  jane  mjaft  negative  si  ne  jeten  politike,  po  ashtu  dhe  ne  ate ekonomiko‐sociale  te  vendit  dhe  e  mbajne  shtetin  te  dobet  duke  na  shfaqur  nje pasqyrim te ciflosur te ketij ambjenti.    

Page 20: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

20

Per  shmangjen  e  ketij  realiteti  ne  shume vende  kane  aplikuar  nje menyre  tjeter  te TAP. Administratat tatimore lejojne tatimpaguesit te zbresin nga te ardhurat totale te tyre  shpenzimet  e  njohura  te  biznesit,  kontributet  e  sigurimeve  shoqerore, shpenzimet  mjekesore,  interesat  e  paguara,  taksat  lokale,  sigurimet  e  jetes, shpenzimet  per  femijet,  shpenzimet  e  jashtezakonshme  (demet  nga  zjarret, permbytjet,  grabitjet  etj.),  shpenzimet  per  arsimim  dhe  edukim,  kontributet  per mireberesi  dhe  ndonje  shpenzim  tjeter.  E  ardhura  Neto  qe  mbetet  tatohet  me perqindjen  tatimore  per  kete  lloj  tatimi  dhe  derdhet  ne  buxhet  sipas  kerkesave ligjore.  Efekti  i  arritur  nepermjet  kesaj  politike  fiskale  ka  arritur  te  ndikoje  ne qendrimet  personale  dhe  ka  perhapur  frymen  e  shperndarjes  se  barabarte  te  te ardhurave dhe shpenzimeve ne shtresa e grupime te ndryshme te popullsise. Jo  se  kjo  menyre  e  TAP  nuk  krijon  shtremberime,  por  qellimi  i  saj  kryesor  eshte zgjidhja  e  problemeve  sociale  nepermjet  perjashtimeve.  Por  kjo  nuk  eshte menyra me e mire!  Ne  te ardhmen, per  te qene nje TAP sa me  i qendrueshem, me nje perfeksionim ne rritje roli i reformimit fiskal ne te gjitha hallkat dhe faktoret ndikues e percaktues te tij duhet te jete objektivi qendror i politikes ekonomike te shtetit tone. Nje reformim fiskal i tille do te varej nga kerkesa te tilla si: 

- Oferta  publike.  Duhet  te  behen  gjithe  perpjekjet  qe  te  ndryshoje  filozofia ekonomike  dhe  ambjenti  ekonomik,  ku  oferta  publike  te  ndihmoje  ne zvogelimin  e  barres  fiskale  dhe  rregullimin  e  shpenzimeve  publike  (si  ne shume  dhe  ne  strukture).  Ne  kete  aspekt  duhet  shfrytezuar  dhe  ndihma nderkombetare. 

- Vullneti  politik.  Nuk  ka  rruge  tjeter  per  suksesin  e  reformimit  fiskal  nese lideret politike me te fuqishem te vendit ( si ne parlament dhe ne qeveri) nuk do te jene mbeshtetesit dhe avokatet e tij. Kjo ka te beje dhe me konsensusin qe duhet  te kene  lideret e politikes per reformimin  fiskal si brenda qeverise dhe  midis  qeverise  dhe  parlamentit,  pasi  nuk  do  te  kishte  efekt  nese  cdo fushate  elektorale  do  te  kishte  programe  partiake,  qe  prekin  thelbin  e politikave fiskale. 

- Pregatitje serioze. Tatimet  jane nje zone shume komplekse, nisur nga efektet ekonomike  e  shoqerore  qe  sjellin.  Keshtu  qe,  autoritetet  tatimore  duhet  te kene  hartuar  drafte  paraprake  te  studiuar  mire,  qe  t’i  detyrojne  dhe politikanet  t’i mbrojne  ato  sipas programeve  te  tyre.  Pastaj  jane praktikat  e biznesit qe pasqyrojne sistemin  fiskal ne realitet dhe shnderrojne privilegjet fiskale  dhe  perjashtimet  qe  perfitojne  ne  investime  kapitale  dhe  vlera monetare.  Keshtu,  roli  i  administrates  ne  pregatitjen  e mire  te  drafteve  per reformimin fiskal do te conin ne fitime kapitale apo humbje, qe kane kostot e tyre respektive politike, ekonomike e shoqerore. 

- Publiciteti.  Reformimi  fiskal  kerkon  gjithashtu  dhe  nje mbeshtetje  te madhe publikuese  e  propaganduese.  Qeveria  duhet  te  tregoje  aftesite  e  saj reklamuese per te bindur individin per synimet e politikave fiskale te saj. Ne kete menyre  do  te  uleshin  shpenzimet  direkte  dhe  indirekte  administrative dhe komunitetit  i  biznesit qe eshte  sqaruar ne vazhdimesi do  t’a kete me  te 

Page 21: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

21

qarte maredhenien e  tij me administraten dhe orientimin e pozicionimin ne jeten ekonomike te vendit. Seminaret, konferencat, programet radio‐televizive dhe  shperndarja  e materialeve  edukuese  e  informuese  do  te  ndihmonte  ne bashkepunimin  dhe  realizimin  sipas  objektivave  te  hapave  reformues  ne tatime. 

- Momenti  i duhur. Ndertimi  i nje politike te reformimit  tatimor duhet  te gjeje dhe kohen e vet kur duhet te jete gati te dale ne publik. Eshte e rendesishme per reformimin fiskal qe propozimet ne forme “paketash fiskale” te pasqrojne kerkesat e individit dhe te kene gjetur mbeshtetje politike te nevojshme per te patur suksesin qe eshte planifikuar. 

 Çdo reformim tatimor duhet te prezantoje ne menyre te qarte se cdo forme tatimi, sidomos tatimi mbi te ardhurat personale kerkon nje pershtatje te rregullave te pergjithshme te tij me kushtet ekonomiko‐shoqerore vendore. Keshtuqe, dhe legjislacioni tatimor duhet te orientohet sipas nevojave te “klienteve” (tatimpaguesit) per tu kompletuar ne percaktimet e tij, qe permbajne brenda tyre kompromiset ndermjet grupimeve politike dhe atyre te interesit, ndermjet politikaneve dhe individeve (votuessve), ndermjet teorise dhe praktikes e realitetit ekonomik e shoqeror.  MBROJTJA SHOQËRORE: SI MUND TË FUNKSIONOJË MË MIRË?  Garantimi i burimeve kapitale për gjithë programet e mbrojtjes shoqërore Gjithe programet ne sistemin e mbrojtjes shoqerore duhet te jene te pershtatura ne funksion te kerkesave baze te te siguruarve. Burimet e fondeve, gjithsesi variojne nga nje program te tjetri. Ne SHBA, p.sh. Sigurimet e Pensioneve  jane te  financuara nga kontribuesit,  si  punedhenes  dhe  punemarres,  ndersa  shume  programe  ndihme shoqerore  (te  tilla  si  programet  per  te  pastrehet  dhe  ndihmes  ushqimore)  jane  te financuara nga qeveria nepermjet te ardhurave fiskale. Pergjithesisht,  mbrojtja  sociale  perfshin  sigurimin  shoqeror  dhe  ndihmen  sociale. Sigurimi shoqeror eshte baza e sistemit te mbrojtjes sociale. Ai perfshin sigurimin e pensioneve dhe kujdesin shendetesor. Nepermjet legjislacionit, gjithe punonjesit jane te  detyruar  te  paguajne  sigurime  shoqerore  duke  garantuar  me  kete  kontribut nevojat jetike baze per vete dhe per pjestaret e familjes. Fondet kryesore per fondet e sigurimeve  garantohen  nga  kontributet,  ndersa  pjesen  e mbetur  e mbulon  qeveria nepermjet financimit nga buxheti fiskal.  Ndihma  shoqerore  eshte  grupi  i  dyte  i  sistemit  te  mbrojtjes  sociale.  Ajo  perfshin ndihmen shoqerore ne forme asistence, ndihmen per njerezit e paafte per pune dhe pjestaret e tyre te familjes dhe ndihmen sociale per zonen rurale.  Nevoja per ndihme sociale  varet  nga  situata  dhe  vendbanimi.  Ndihma  sociale  grumbullon  te  ardhura kryesisht nga buxheti federal dhe ai lokal nepermjet programeve fiskale te mbedhjes se te ardhurave.  Per  te  siguruar  fonde  te  ngjashme  edhe  te  ne,  qeveria  duhet  te  specifikoje pergjegjesite ne menyre te qarte per grupet e ndryshme te shoqerise shqiptare. Eshte e  rendesishme  per  qeverine  qe  te  percaktoje  burimet  afatmesme  dhe  afatgjata  te 

Page 22: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

22

garantimit te fondeve te mbrojtjes sociale, sipas tipeve te tyre. Per disa programe te ndihmes sociale, te tilla si sigurimi i pensioneve perfitimet duhet te jene ne ate nivel qe ka qene masa e kontributeve. Nje person mund  te perfitoje pension me  te  larte dhe kujdes  shendetesor me  te mire nese ai ka paguar kontribute me  te medha per kete tip te mbrojtjes sociale. Per te inkurajuar kete menyre te funksionuari duhet te veprohet  nepermjet  nxitjeve  fiskale  per  kontribuesit.  Per  te  vetepunesuarit kontributet  duhet  te  jene  shpenzime  fiskale  te  zbritshme  nga  te  ardhurat  e tatueshme.  Forma  te  tjera  nxitje  mund  te  funksionojne  akoma  me  mire  kur  te studiohen dhe prezantohen te detajuara gjithe mundesite e burimeve dhe menyrat e nxitjeve per ti bere ato pjese te skemave te programeve te ndihmes sociale.  Krijimi i një sistemi mbrojtje jete minimum Sistemi  i  mbrojtjes  se  jetes  minimal  merr  kuptim  ne  sensin  qe  qeveria  siguron ndihme sociale per njerezit qe jane te varfer dhe ata qe nuk perfitojne nga skema e sigurimeve shoqerore ne menyre qe ata te mund te perballojne nevojat baze jetike. Ne  SHBA,  qeveria  nisur  nga  niveli  i  zhvillimit  ekonomik  dhe  nevojat  baze  jetike percakton  kufirin  zyrtar  te  varferise.  Vecanerisht,  qeveria  vlereson  nje  buxhet minimumi ushqimor per cdo tip familje dhe shumezojne buxhetin ushqimor me 3 per te  gjetur  kufirin  zyrtar  te  varferise.  Ne  vitin  1999,  kufiri  zyrtar  i  varferise  ishte  $ 7780 per cdo person te nje tipi familje.   Nje familje me te ardhura me te ulta se kufiri zyrtar i varferise konsiderohet e varfer.  Ne  2004  rreth  14%  e  amerikaneve  jane  konsideruar  te  varfer.  Sigurimi  i  nje minimumi ndihme sociale per njerezit qe jetojne nen kufirin zyrtar te varferise eshte nje  nga  politikat  me  te  rendesishme  te  mbrojtjes  sociale.  Ata  qe  jane  percaktuar, nepermjet  inspektimeve  dhe  verifikimeve  te  dokumentacionit  te  jene  nen  kufirin zyrtar  te  varferise  perfitojne  ndihme  sociale.  Ndihmat  jane  te  shumllojshme  duke perfshire  ndihme  ne  para,  subvencion,  furnizime  materiale,  ndihme  ne  ushqime, ndihme  shendetesore  falas  apo me  cmime  te  reduktuara,  ndihme per  te  pastrehet, trajnime  per  specializime  dhe  ndihme  per  punesim.    P.sh.  per  te  perfituar  nga programi  i  ndihmes  ushqimore,  familjet  duhet  te  mos  kene  me  shume  se  $  2000 gjendje monetare ne  llogari bankare dhe nje te ardhur vjetore deri ne $ 20280. Nje familjeje  i  jepet  nje  kupon  mujor  per  te  marre  ushqime  ne  nje  sasi  sa  masa maksimale e perfitimit duke zbritur 30% te te ardhura neto te familjes.    Ne Shqiperi mbrojtja sociale nuk eshte e zhvilluar. Mbulimi prej ketij sherbimi eshte ende i kufizuar. Me zhvillimin ekonomik ne kete fushe pritet te behet me shume. Ne kuptimin  e  gjere  te  mbrojtjes  shoqerore  ne  kete  drejtim mund  te  veprohet  si  me poshte: ‐    perfitues  te  programeve  minimum  te  mbrojtjes  se  jetes  jane  njerezit  qe  nuk perfitojne nga sistemi  i  sigurimeve shoqerore. Ne  rast  fatkeqesish natyrore,  sociale apo  nga  faktore  te  tjere,  kjo  kategori  njerezish  jane  komplet  te  ekspozuar  dhe  te pafuqishem per ti bere balle pasojave. Mbetet pergjegjesi e qeverise per ti ndihmuar keta njerez. 

Page 23: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

23

‐    fondet  per  te  perballuar  ndihmat  shoqerore  pergjithesisht  duhet  te  vijne  nga buxheti  i  pushtetit  lokal.  Ne  disa  raste  kur  pushteti  lokal  mund  te  perballet  me veshtiresi fiskale, qeveria duhet te behet garantuesja e perballuesja e ketyre fondeve. ‐    standarti  i  ndihmes  per  programet  e  mbrojtjes  se  jetes  minimum  duhet  te vendosen  ne  raport  me  situaten  aktuale  te  cdo  qarku.  Ndihma  duhet  te  jete  e mjaftueshme per nje person per te plotesuar nevojat minimale jetike. ‐  format e ndihmes duhet te jene te shumta. Ato mund te perfshijne ndihme ne leke, ushqim te gatshem, veshje, apo materiale te tjera qe mund te ndihmojne per rritje te aktiviteteve.   Krijimi i një Komisioni për fondin e Mbrojtjes Shoqërore Ne SHBA ka agjensi me emrin Fondet e Kujdesit te Sigurimeve Shoqerore e drejtuar nga Bordi  i Fondeve  te Kujdesit. Kontributet e  sigurimeve shoqerore mblidhen nga punedhenesi  per  vete  dhe  punemarresit  dhe  depozitohen  ne  Fondet  e  Kujdesit. Perfitimet paguhen pikerisht nga keto depozita. Bordi i tyre menaxhon dhe investon keto  fonde  te  Administrata  e  Sigurimeve  Shoqerore.  Cdo  dollar  qe  nuk  shkon  per perfitime  korente  jepet  hua  qeverise,  e  cila  ne  kembim u  leshon  bono  thesari.  Per bonot paguhet interes. Interesat e fituara, te cilat nuk shkojne ne favor te perfitimeve investohen ne bono te tjera. Ne vitet e ardhshme, kur sigurimet shoqerore nuk do te jene ne gjendje te perballojne volumin e pagesave te perfitimeve gjithe interesat dhe fitimet  nga  shitjet  e  bonove  te  thesarit  do  te  perdoren  per  te  paguar  perfitimet. Investime  te  tilla  do  te  prodhojne  dhjetra  miliarde  dollare  te  ardhura  nga  qindra miliarde dollaret qe  jane ne fondet e kujdesit cdo vit. P.sh. ne vitin 2002 nje fondi  i kujdesit  per  pensionet  perfitoi  interesa  ne  vleren  35 miliard  dollare  dhe  fondet  e grumbulluara arrinin vleren e 470 miliard dollare. Mendimi im thote se dhe ne Shqiperi do te ishte mire te ngrihej nje skeme organizimi e tille. Qellimi dhe objektivi kryesor i kesaj skeme do ti sherbente funksionimit me te mire  te  sasise  se kontributeve ne  favor  te kontribuesve duke nxjerre perfitime nga perdorimi i tyre nen skemen e kontrolluar qeveritare te qarkullimit te tyre.  Investimi  i  fondeve  te  kontributeve  i  bazuar mbi  parimet  e  sigurise,  krijimit  te  te ardhurave  te  larta per  kohe  te  shkurtra dhe ne  interes  te  kontribuesve do  te  ishte pjesa me kulminante e skemes se organizimit. Pervecse,  skemes  se  sigurte  te  investimit  te  kontributeve  ne  blerjen  e  bonove  te thesarit ato mund te investohen dhe ne fusha te tjera me fitime te mira dhe te sigurta si: pasurite e patundshme dhe investimet infrastrukturore te medha. Per ti kthyer keto  investime sa me efektive, qeveria shqiptare  duhet  te siguroje nje ambjent sa me  te mire per keto  investime duke  trajnuar stafin qe do  te merret me kete skeme qe me perpara se te behet funksionale.   Unifikimi i menaxhimit të programeve të Mbrojtjes Shoqërore Zemra e programeve te mbrojtjes shoqerore jane veprimet e qeverise ne mbrojtje te shtetasve. Mbulimi me keto programe duhet  te  jete gjithperfshires dhe  i garantuar. Gjithsesi, programet e mbrojtjes shoqerore kane nevoje per nje kordinim te planeve dhe programeve te ndryshem administrues.  

Page 24: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

24

Ne  Shqiperi,  programi  i  mbrojtjes  shoqerore  eshte  permbushur  nga  agjensite  ne varesi te Ministrise se Punes. Menaxhimi dhe administrimi i programeve te mbrojtjes shoqerore  eshte  i  fragmentuar  midis  personelit‐administrates‐instituteve  te sigurimeve  dhe  programeve  te  vecanta  jashte  skemes  qeveritare.  Ne  teresine  e  tij, sistemi i mbrojtjes shoqerore eshte inefektiv dhe pazhvilluar.  Po te mbeshtetemi mbi pervojen amerikane ne mund te shikojme disa rekomandime qe mund te gjejne perdorim dhe per vendin tone.  ‐ reformimi i sistemit te mbrojtjes shoqerore ne menyre graduale ‐ zgjerimin e fushave te perfitimeve prej skemes se mbrojtjes shoqerore ‐ inkurajimin e krijimit ne nje kohe te afert te sigurimeve private ‐ krijimin e nje sistemi te mbrojtjes shoqerore me disa shtresa ‐ sigurim te burimeve te fondeve per secilin nga programet ‐ krijimin e skemes se fondeve te kujdesit ‐ unifikimin e menaxhimit te programeve te mbrojtjes shoqerore  Une mendoj se nese sugjerimet nuk jane nje plan zbatimi, por thjesht opinione qe nje vend  i  zhvilluar  sipas  kushteve  specifike  te  tij  i  aplikon  me  sukses  programet  e mbrojtjes shoqerore.   AMNISTI FISKALE, KUR ?                                                           Ç’farë është një Amnisti Fiskale (AF)? AF  jane  gjeresisht  te  perdorura  per  rehabilitimin  e  mekatareve  fiskale.  Amnistia nenkupton idene e faljes me mesazhin qe na percjell. Por, cfare fal ne fakt ajo? Nje qeveri kur shpall amnisti nuk eshte se shfaq nje dobesi te saj ne vetvete. Amnistia del e nevojshme te shpallet ne rastet kur evazioni fiskal, mosdeklarimi i te ardhurave dhe  mosderdhja  vullnetare  e  detyrimeve  fiskale  eshte  ne  nivele  te  larta,  apo  kur ekonomia  e  fshehur  (informale)  eshte  e  perhapur  ne  nje  shkalle  te  larte.  Amnistia shpallet edhe kur bashkepunimi i tatimpaguesve me administraten eshte ne nivele te ulta  dhe  korrupsioni  ne  eshte  bere  nje  semundje  kercenuese  per  shoqerine  dhe vendin.  Nisur  nga  keto  tregues,  por  dhe  te  tjere  qe  mund  te  njohe  secili  lind  nje nevoje e menjehershme qe  ta orientohet ky evazion  fiskal ne rrugen e  formalizimit dhe te taksimit   nga qeveria. Te gjitha amnistite fiskale kane kusht themelor te tyre pagimin  prej  taksapaguesve  te  gjithe  detyrimeve  te  papaguara  apo  te  dala  nga auditimet fiskale. Ne keto raste, detyrimet e papaguara lejohet te paguhen me tarifat e  kohes  kur  detyrimet  fiskale  kane  lindur.  Puna  e  administrates  fiskale  per  t’i ndergjegjesuar tatimpaguesit me detyrimet e tyre duhet te  jete pararoja e shpalljes se AF, duke mbushur boshllekun informativ qe mund te kete munguar. Sidomos kjo vlen  per  ne  Shqiperi,  ku  kultura  fiskale  eshte  ende  ne  nivele  te  ulta,  apo  nje trashegimni e munguar.   Kur shpallet AF? Shpallja e AF nuk eshte nje deshire per te falur kundravajtesit  fiskale dhe as  lejim i hyrjes se parave te pista ne superstraden e ekonomise formale. Ajo vjen ne radhe te 

Page 25: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

25

pare,  pasi  organizatoret  e  saj  i  njohin  ne  detaje  te metat  e  trasheguara  te  sistemit ekonomik dhe politiko‐shoqeror dhe mbi kete njohje kane parashikuar rezultatet e pritshme nga shpallja e saj. Autoriteti vendimmarres nepermjet instrumenteve te tij duhet  te  kqyre  me  verejtje  mangesite  e  sistemit  fiskal  egzistues,  shkallen  e bashkepunimit  me  tatimpaguesit  ne  pagimin  e  tatimeve  ne  menyre  vullnetare, cilesine e momentit te administrates fiskale. Nese keto tregues nuk jane egzaminuar dot  saktesisht,  atehere  AF mund  te  sjelle me  shume  efekte  negative  sesa  pozitive. Tatimpaguesit do te mendojne se problemet, qe ata kundershtojne per sistemin fiskal nuk jane perfshire ne programin e AF. Si rrjedhoje, ata do te mbajne shpresen se do te shpallet nje AF tjeter qe do t’i trajtoje ato.   Natyrshem po ngre disa pyetje, qe do tu pergjigjem me poshte. Ne c’fare rrethanash specifike mund te shpallet AF? Per c’fare do  t’i  sherbeje vendit  tone nje AF ? C’fare efektesh do te kishte nga pikpamja sociale?  Zakonisht,  vende  te  ndryshem  i  kane  shpallur  amnistite  ne  ate  kohe  kur  kane evidentuar  se  nje  numer  masiv  qytetaresh  jane  ne  rrugen  e  kundravajtjeve  te legjislacionit  fiskal  egzistues.  Konkretisht,  ato  jane  bere  te  nevojshme  atehere  kur eshte verejtur se: ‐ evazioni fiskal eshte bere i pakontrollueshem; ‐ ekonomia e fshehur ecen ne perpjestime te larta; ‐ qarkullimi monetar kryesisht leviz ne kete ekonomi te fshehur; ‐ korrupsioni politik eshte bere i rrezikshem per ekonomine formale, duke u kthyer   ne    mbrojtje politike te kundravajtesve dhe evazionisteve fiskale; ‐ niveli i tarifave fiskale eshte i larte; ‐ sistemi fiskal konstatohet te mos jete neutral; ‐ kultura tatimore eshte ne nivele te ulta; ‐ burimet njerezore per auditim te aktiviteteve ekonomike jane joefektive dhe; ‐  strategjite  e  shpallura  per  realizimin  e  te  ardhurave  per  vite me  radhe  nuk  jane arritur. Natyrshem, qe ka dhe faktore te tjere, te cilet jane pjese e specifikave dhe zhvillimeve ekonomiko‐shoqerore te cdo vendi.   Shqiperise,  qe  eshte  e  orientuar  prej  mese  15  vitesh  nga  ekonomia  me  prioritet tregun e lire, AF do t’i sherbente si nje shkundje dhe pastrim  i dekades halucinante ekonomiko‐shoqerore  qe  ka  kaluar.  Pika  fokusimi,  ku  AF  mund  te  merrte  ne konsiderate  do  te  ishin  te  ardhurat  e  rezidenteve  dhe  jorezidenteve  nga vetepunesimet apo perfitimet nga burime te fshehta te ardhurash te qarkulluara ne fushen e investimeve : ‐ te paisjeve teknologjike; ‐ ndertimore e prodhuese; ‐ financiare . Si  ilustrime    mund  te  permenden  ndertimet  e  shumllojshme  ne  zonat  rurale  dhe periferite e qyteteve e me gjere, apo shitblerjet e tokave dhe trojeve te ndryshme ne 

Page 26: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

26

tregun  shqiptar.  Per  rastet  e  te  ardhurave  te  individeve  rezidente  (shtetasve shqiptare) te perfituara nga punesime jashte Shqiperise do te ishte nje moment tjeter ku  AF  mund  t’a  fokusonte  ne  programin  e  saj.  Evidentimi  dhe  venia  perballe kerkesave  te  legjislacionit  ne  kuadrin  bashkepunues  dhe  harmonizues  te  gjithe ligjeve  qe  kane  te  bejne  me  luften  kunder  qarkullimit  te  parase  me  burim  te paidentifikuar do te ishte hapi i pare ne rrugen drejt shpalljes se AF. Kur nje ligj fiskal dhe aktet nenligjore jane mjaftueshmerisht te kundershtuar ne praktike ( nuk eshte zbatuar),  “de  facto”  ai  eshte  kthyer  ne  jolegjitim.  Ne  disa  raste  ligji  dhe  mund  te modifikohet, por kur ai ka qene i kundershtuar qe ne fillim per t’u zbatuar, shansi i tij i vetem i mbetet AF ( rast ilustrues eshte ligji per akcizat ). Efektet e nje AF ne jeten ekonomike dhe sociale te vendit do te ishin pozitive, me te ardhura shtese ne buxhet, kur te mund te plotesoheshin ne pikat e programit te saj periudha qe ajo do te preke, mbi ke do te aplikohet dhe sa kohe do te zgjase.   Përfitimet dhe humbjet që vijnë nga një AF. a. Ç’farë përfitohet nga shpallja e një AF? 

- Nje AF mbledh te ardhura per buxhetin e shtetit, duke sherbyer ne balancimin e  pjeses  se  shpenzimeve  qe  kane  ngelur  pa mbuluar  dhe  duke  sherbyer  ne ngushtimin  e  deficitit  buxhetor.  Te  ardhurat  qe mbledh  jane  te  shpejta  dhe vijne nga detyrime fiskale qe praktikisht nuk jane te mundshme  te mblidhen apo kerkojne nje kosto te larte administrative. 

- AF inkurajojne derdhje vullnetare te asaj pjese njerezish, qe nuk kane pelqyer apo kane qene te paidentifikuar nga administrata fiskale per te paguar taksat. Ky eshte per ta momenti kur u hapet “porta” per te hyre ne zonen e ligjshme te  aktivitetit  ekonomik,  si  nje mundesi  e  rralle  dhe  e  paperseritshme  ne  te ardhmen.  Kjo  nxitje  behet  efektive  kur  keta  kundravajtes  te  kuptojne  qarte nepermjet fushates publicitare te bere me kete rast, se forca e ligjit per ta do te jete e pameshirshme, ne rast se ata  do te ngeleshin jashte “portes” se hapur perkohesisht, per aq kohe sa do te zgjati AF. 

- AF me shpalljen e saj  jep edhe mesazhin se mund te  jene bere gabime ne  te kaluaren  politike  e  ekonomike  te  vendit,  por  tani  eshte  vendosur  te  behen korigjime. Reformat fiskale qe zakonisht jane pjese e AF jane sinjale treguese te kesaj rruge te nisur nga ana e qeverise. Kjo lidhet dhe me vete atmosferen te permiresuar ne jeten politike e sociale ne vend. Qeveria ka fituar besimin e tatimpaguesve,  se  jeta  e  tyre  po  shkon  drejt  barasvleresimit  te  qytetarise europiane perendimore. 

- Nje AF shpesh ndikon ne marrjen e funksioneve kontrolluese per te ardhmen. Ajo me masat e  rrepta ndeshkuese qe vendos, ndan nga njeri‐tjetri grupet e tatimpaguesve qe  jane pjese e ekonomise formale dhe informale. Ne menyre figurative  per  nje  “ushtri”  qe  dorezon  armet  pas  thirrjes  qe  i  behet,  ajo perfiton lehtesira. E kunderta dihet. 

- AF  eshte  gjithashtu  dhe  nje  faze  finale  permbyllese  e  tranzicionit  politiko‐ekonomik duke hyre  tashme ne  stilin e  ri  te menaxhimit  te  fondeve publike nepermjet nje sistemi masash shternguese ligjore per gjithe kundravajtesit e ligjit,  me  parimin  e  nje  trajtimi  fiskal  neutral  nga  ana  e  qeverise  te 

Page 27: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

27

tatimpaguesve.  Kjo  shpie  ne  shperndarjen  e  barres  fiskale  ne  menyre  te barabarte, si nje kontribut personal ne arken e shtetit ne kembim te te mirave ne rritje qe i mirepresim te gjithe dhe i marrim si pjestare te “familjes” se re shqiptare. 

 b. Por ç’farë humbim në një AF ?  ‐  Problemi  me  i  madh  qendron  ne  faktin,  se  shpesh  i  bejne  te  ndihen  te pakenaqur tatimpaguesit e rregullt. Keta tatimpaguese kane mbajtur pjesen me te rende te barres  fiskale duke perfituar te mira materiale nga shteti po aq sa dhe ata qe nuk e kane ndjere kete barre. Ne fakt ata jane pjesa qe duhet te ndihen me te  stimuluarit  nga  shteti,  por  ne  fakt  stimulimin  e  marrin  kundravajtesit nepermjet faljes qe jua jep AF.  ‐    AF dhunon barazine,  nje nder  cilesite  kryesore,  qe duhet  te  kete nje  sistem  i mire fiskal duke zbehur autoritetin e administrates fiskale si e paafte ne zbatimin e ligjit qe ka detyre ta zbatoje. ‐    Ne  rast  te  mosmarrjes  se  masave  te  forta  shternguese  per  te  ardhmen  dhe denimin pa meshire te cdo kundravajtesi, amnistia  jep mesazhin e gabuar se AF do te behen ne vazhdimesi ne te ardhmen duke luajtur dhe vene ne rrezik ne kete menyre autoritetin e administrates fiskale dhe qeverise.  

Ne cdo rast AF duhet te jete e hapur per te gjithe, pasi rritja e bazes se pjesemarresve do  te  ishte  nje  shans  i  barabarte  per  te  hyre  ne  rrugen  e  legalizimit  te  tyre  ne ekonomine  formale. Dhenia e  te drejtes qytetareve  te saj, qe  te deklaronin asetet e paligjeruara  ka  qene  me  rendesi  per  rezultatin  e  amnistive  ne  Indi  dhe  Kolumbi. Deklarimi i aseteve nxiti taksapaguesit ne keto vende te jene shume te interesuar.  Lufta ndaj evazionit fiskal si nje lufte e vazhdueshme, me masa konkrete duke u nisur me shume nga analiza e shkaqeve qe e stimulojne ate sesa ne penalizimin e tij duhet te jete nje pjese thelbesore e gjithe kuadrit te punes se qeverise si para dhe pas AF. Lufta ndaj tij ka nisur. Kjo lufte mund te fitohet duke marre nje nga nje betejat duke filluar  me  shperndarjen  e  pushtetit  dhe  barazpeshimin  e  tij  duke  krijuar shumllojshmeri  te  institucioneve ne sferen politike,  si  tregues  te nje demokracie  te konsoliduar,  permiresimin  e  ligjeve  dhe  akteve  nenligjore  jofunksionale,  rritjen  e pavaresise  dhe  aftesise  se  gjykatave,  efektivitetin  dhe  bashkepunimin  ndermjet gjymtyreve  qeverisese,  permiresimin  e  punes  statistikore,  racionalizimin  e shpenzimeve  publike,  permiresimin  e  cilesise  se  sektorit  publik,  perpjekjet  ne inkurajimin e punesimit dhe masa te tjera qe jane pjese programative per zhvillimet e  vendit.  Roli  organizativ  dhe menaxhues  qe  ka  ndermarre  qeveria,  te  perkrahura dhe nga kasta e re politiko – financiare ne vend ka ndikuar jo aq sa duhet ne rritjen e besueshmerise  tek  tatimpaguesit me mendimin  se  keto  levizje  europianizuese    po ndikojne  ne  gjallerimin  e  vendit  dhe  koncentrimin  e  investimeve  vendase  dhe  nga jashte ne kete dekade te dyte te demokracise shqiptare . 22 Shtator 2002   

Page 28: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

28

           

             

KAPITULLI  II   TVSH­JA: SA E THJESHTË, E LIRË PËR TU MBLEDHUR  Po, eshte e vertete! TVSH‐ja eshte e thjeshte, me kosto te lire ne mbledhje dhe nuk ka kompleksitet  ne  funksionimin  e  saj.  Ajo  e  paraqet  strukturen  e  cmimit  me  nje transparence te larte, gje qe inkurajon efektivitetin ekonomik. Vlera e Shtuar ne vetvete nuk eshte gje tjeter vecse shuma e gjithe pagave, interesave te paguar per kapitalin e vene ne pune, qerate e ndryshme te paguara per pronen e shfrytezuar  si  dhe  fitimi  qe  rezulton  nga  aktiviteti.  Te  kater  keta  elemente  te shperndare  ne  tatimpaguese  ne menyre  jouniforme  perbejne  ate  qe  quhet  vlere  e shtuar dhe qe  tatohet direkt,  sipas  ligjit per TVSH‐ne. Pervoja e  shume vendeve ka treguar ne vazhdimesi  se ky  lloj  tatimi garanton me shume  te ardhura  tatimore ne buxhetin e shtetit dhe ndikon me pak ne ciklin e aktiviteteve ekonomike.  

Page 29: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

29

Bizneset jane mbledhesit e TVSH‐se per llogari te administrates. Ata jane pergjegjesit per paisjen me fatura nga furnitoret e tyre. Ata do te perfitojne nga ky veprim kredi te TVSH‐se dhe kjo eshte goxha nxitje per te vazhduar te veprojne ne kete menyre. Pasi ata duhet tu paguajne periodikisht autoriteteve tatimore diferencen midis TVSH‐se  se  shitjeve  te  tyre  dhe  TVSH‐se  se  mbledhur  nga  furnitoret  e  ndryshem,  sipas faturave qe ata kane mbledhur. Nese kjo diference eshte negative ata do te marrin nje rimbursim (ne disa vende kjo gje kryhet automatikisht nepermjet llogarise bankare).    Kostua e administrimit të TVSH­së Pershkrimi  i  thjeshte  i  konceptit  te  mbledhjes  se  TVSH,  nga  ana  tjeter  duhet  te perfshije dhe koston e tij te administrimit per mijera biznese qe operojne ne vend. Ne vitin fiskal 2005 ne Shqiperi kjo kosto ishte 2%. Kjo do te thote se qeveria shpenzoi afro  20  qindarka  per  cdo  lek  tatim  te mbledhur.  Persa  i  perket  TVSH‐se,  kostua  e administrimit  te  saj  kushtoi  per  qeverine  rreth  400  milion  leke  (  perfshihen periudhat  dhe  punonjesit  qe  jane  angazhuar me  kete  tatim).  Kjo  do  te  thote  se  te mbledhesh 1 lek TVSH kushton per administraten 6 qindarka apo 2.02%. Nderkohe, kjo kosto e mbeldhjes se TVSH‐se ne Belgjike eshte 1.09%, ne Norvegji 0.32%  ne nje mesatare qe shkon afersisht 0.6%. Ky tregues do te thote se TVSH‐ja ne fund te fundit nuk ka nje kosto te larte per administraten, madje dhe ne raport me tatimet e tjera.   Por,  c’fare  eshte  e mire  per  qeverine  nuk  eshte  domosdoshmerisht  e  tille  dhe  per tatimpaguesit. Kostua e mirekuptimit midis  tatimpaguesve dhe administrates eshte nje nder treguesit qe e provojne kete fakt. Kjo kosto, nga njeri vend ne tjetrin varion midis 45 Euro – 230 Euro. Kostua e mirekuptimit eshte me  larte ne vendet e vogla dhe me e ulet ne vendet e medha, sidomos ato te zhvilluara ekonomikisht. Nderkohe, ajo  eshte  e  ndryshme  dhe  midis  grupeve  te  biznesit  dhe  rendon  me  shume  per bizneset  me  qarkullim  te  vogel  dhe  me  pak  per  ato  te  medha.  Kjo  kosto  eshte mesatarisht  40  here  me  e  larte  per  bizneset  me  qarkullim  te  vogel  ne  raport  me industrialistet  e  medhenj  dhe  tregtaret  e  prodhuesit  e  medhenj.  Ne  kete  menyre eshte  e  pashmangshme  perjashtimi  i  biznesit  te  vogel  nga  pagesa  e  TVSH‐se.  Por, ketu  flasim  per  ata  qe  jane  realisht  biznes  i  vogel,  dhe  jo  pervoja  shqiptare  e  te ashtuquajturit  biznes  i  vogel  te  ketyre  viteve.  Aktualisht  ne  vendin  tone,  75%  e numrit  te  tatimpaguesve  jane  ne  biznes  te  vogel.  Nese  nga  numri  total  i tatimpaguesve, qendrojne vetem nje sasi prej 50% biznese te vogla (rreth 28 mije ne raport  me  numrin  total),  atehere  kostua  e  mbledhjes  se  TVSH‐se  ulet  me  15% (shfrytezim me  efektiv  te  burimeve  egzistuese),  ndersa  te  ardhurat  e  saj mund  te rriten deri ne 10% nga ky kontigjent shtese prej 25% ne skemen e TVSH‐se. Eshte fakt,  qe dhe ne vendin  tone vetem 10% e  tatimpaguesve ne  total  paguajne 80%  te tatimeve  ne  buxhetin  e  shtetit.  Ne  Britanine  e Madhe  po  keshtu,  10%  e  bizneseve paguajne 70% te tatimeve. Shembuj te ngjashem ka ne cdo vend.  Megjithate, bizneset e vogla e paguajne TVSH‐ne ne rolin e konsumatorit, pasi gjithe furnizimet  kryesore  te  tyre  presupozohet  ti  marrin  me  fatura  me  TVSH  nga tatimpaguese  qe  jane  pjese  e  skemes  se  TVSH‐se.  Shume  nga  ata  do  te  kishin me teper interes te regjistroheshin ne TVSH ne rastin e funksionimit te mire te skemes. 

Page 30: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

30

Ky  eshte  nje  handikap  per  sistemin  tatimor  dhe  zvogelon  ne  menyre  te konsiderueshme produktivitetin. Ne rast se bizneset e vogla do te perfshiheshin ne ate mase qe thame me lart atehere problemet  qe  mund  te  lindin  per  nivelin  e  perpunimit  te  raportimeve  te  kesaj kategorie te biznesit do te behej per periudha 3‐mujore, po ashtu si behet aktualisht ne  vendin  tone  per  deklarimet  e  sigurimeve  shoqerore  dhe  te  ardhurave  nga punesimi.  TVSH­ja dhe konflikti i interesit Nje sistem ideal i TVSH‐se eshte ai qe bazohet vetem mbi nje shkalle, pa perjashtime te asnje sektori ekonomik, ekonomikisht neutral dhe i aplikuar mbi te gjithe. Por, jeta e perditshme nuk eshte ideale dhe mbi te gjitha eshte e populluar dhe nga politikanet dhe interesat e tyre. Ne komunitetin e fushes fiskale ka nje hezitim per efektivitetin e TVSH‐se  ne  lidhje  me  idene  e  diferencimit  te  shkalleve  te  TVSH‐se  duke  zgjeruar bazen  e  tatueshme. Megjithese  cdo  ide  e  hedhur  ka  dhe  argumentet  e  saj,  ende  ky moment  i  rendesishem  dhe  me  efekte  eshte  i  padiskutuar  si  duhet  ne  grupet  e interesit te interesuar per te llogaritur rezultanten nga efektet pozitive dhe negative qe do te bjere ky aplikim.   TVSH‐ja  ne  aplikimin  e  saj  ka  dy  ndikime  qe  shkaktojne  konflikt  interesi:  ajo  rrit cmimin  e  pergjithshem  nepermjet  aplikimit  te  tarifes  se  saj  ne  gjithe  hallkat  e qarkullimit te mallit dhe sherbimit. Nga ana tjeter ajo sherben si nje nxites ne uljen e konsumit. Nese ajo do te influencoje rritjen e cmimeve apo thene ndryshe inflacionin, efekti  i  saj  duhet  te  rregullohet  duke  indeksuar  pagat  dhe  duke  e  lidhur  kete indeksim me Indeksin e Cmimeve te Konsumit. Po  te veprohet keshtu rezultantja e efektit te saj do te ishte zero.    Pavaresisht  se  nepermjet  politikes  se  taksave  cdo  qeveri  kerkon  te  zhvilloje  edhe politiken  sociale,  nuk  eshte  e  thene  se  zgjidhja  mund  te  vije  vetem  nga  lehtesirat fiskale. Nje shembull ne kete rast do te ishte domethenes. Perjashtimi apo reduktimi  i shkalles standarte te TVSH‐se per “mallrat e konsumit” ngre shume pikepyetje, qe kur eshte prezantuar si nje opsion per tu zbatuar. Aq me teper qe kerkesat e biznesit per perjashtime nga TVSH‐ja vijne ne rritje. P.sh.  nese  ushqimet  do  te  jene  me  TVSH  te  reduktuar  a  nuk  do  te  ishte  kjo  nje subvencion edhe per te pasurit? A nuk hane edhe ata ? Mbi te gjitha kush e percakton se c’fare eshte ushqim dhe c’fare nuk eshte? A eshte kaviari ushqim? A jane produktet per mbipeshen ushqime? Natyrisht qe po te vazhdojme me pyetje nuk eshte se do ta gjejme pergjigjen kaq lehte.   Nese shkalla e TVSH‐se per keto produkte do te ulej, atehere do te kerkohej shtrirja e aplikimit mbi produkte dhe sherbime te tjera, te cilet duhet te taksohen per te ruajtur te njejtin nivel  te ardhurash. Por disa  sektore ekonomike  jane  te perjashtuar,  sipas nje  praktike  mbareboterore.  Atehere,  nje  menyre  tjeter  per  te  “kompensuar”  te varferit per situaten e tyre te keqe ekonomike do te ishte transferimi direkt i fondeve te buxhetit ne projekte  sherbimesh publike. Apo nje  forme  subvencioni do  te  ishte 

Page 31: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

31

dhenia  nga  qeveria  e  “bonove”  (voucher),  te  cilat  ne  shume  vende  te  botes  kane gjetur  zbatim  ne  perdorimin  e  tyre  per  te  patur  zbritje  cmimesh  per  arsimim, shendetesi,  ushqime etj. Nje  sistem qe ngjason ne permbajtje  tashme  zbatohet nga Instituti i Sigurimeve te Kujdesit Shendetesor ne lidhje me rimbursimin e nje shporte ilacesh per qytetare, qe perfitojne sipas skemave te miratuara nga Ministria e Punes. Thelbi  i  zbatimit  te  ketyre  masave  synon  ne  mosdeformimin  e  vendimarrjes  se bizneseve. Ndersa, tatimpaguesit te pakten do te kene mundesine e transparences se sa fonde do te paguhen per kete kategori qytetaresh.  Ne nje sistem te TVSH‐se me disa shkalle eshte e  lehte te behet deklarim fallco per nje shkalle e reduktuar te mallrave apo sherbimeve me klientet qe ben biznes apo te fallsifikoje hyrjet qe ben per biznesin e tij. Ne kete rast skema antievazion (krahasimi i hyrjeve me daljet) mund te mos dallonte asnje gje te dyshimte. Natyrisht, qe keto do te jene raste dhe jo fenomene, por veshtiresia ne administrim do te behet edhe me e madhe se c’eshte aktualisht.   TVSH­ja lufton ekonominë joformale Ekonomia joformale e ka nje kundershtar te deklaruar, TVSH‐ne. Per ta luftuar sa me efektivisht  gjithsesi  duhet  te  dime  se  si  eshte  kundershtari.  Ky  krah  ilegal  i ekonomise perbehet nga tre elemente: 1. Transaksionet  e  padeklaruara  te  mallrave  dhe  sherbimeve  qe  jane  pjese  e 

sistemit ligjor; 2. Transaksionet e padeklaruara te mallrave dhe sherbimeve kontrabande; 3. Pastrimi i parave ne aktivitete ligjore.  Ne  rastin  e  planifikimit  te  ndonje  biznesi  per  evazion,  per  ti  shpetuar  pageses  se TVSH‐se  mbi  nje  produkt  apo  sherbim  i  nevojitet  bashkepunimi  i  disa  klienteve, furnizuesve dhe konsumatoreve. Nje  skeme e  tille  evazioni  eshte  shume me rrezik. Pikerisht, vendosja e TVSH‐se ne cdo  faze dhe cikel prodhimi e  qarkullimi e ben  te rrezikshem kete plan evazioni.   Ne gjithe sa shprehet me lart mendimi qendror eshte se aplikimi i nje mekanizmi te ri te funksionimit kerkon te prezantohen sa me shume opinione me sens kritik, per te konkluduar ne nje qellim  final,  qe permbush  si  objektivat  buxhetore  te  qevrise,  po ashtu dhe kerkesat e qytetareve ne rolin e klientit te saj.   PARALELE DHE ANALIZA TË MBLEDHJES SË TATIMIT MBI PASURINË NGA PUSHTETI QENDROR DHE AI VENDOR  Tatimi mbi pasurine perben tatimin mbi ndertesat dhe tatimin mbi token bujqesore. Tatimi mbi  token bujqesore  eshte  aplikuar deri  ne Maj  te  vitit  1996 dhe me pas u abrogua nga Parlamenti shqiptar me akt ligjor.  Ndersa tatimi mbi ndertesat eshte aplikuar gjate gjithe periudhes. Deri ne Maj te vitit 1998  tatimi  mbi  ndertesat  ishte  nje  takse  e  ndare  nacionale  ndermjet  pushtetit 

Page 32: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

32

qendror dhe atij lokal. Raportet e ndarjes se te ardhurave te realizuara nga ky tatim ishin:  60 %  kalonin  ne  buxhetin  lokal  dhe  40 %  kalonin  ne  buxhetin  qendror. Me ligjin Nr.8344, date 13.05.1998 tatimi mbi pasurine u konsiderua tatim lokal dhe 100 % e te ardhurave te realizuara nga ky tatim kalojne ne buxhetin e organeve lokale. Nga  te  dhenat  e  publikuara  vihet  re  se  te  ardhurat  e  realizuara  nga  tatimi  mbi pasurine  kur  ishte  takse  nacionale  ishin  te  konsiderueshme  per  buxhetin  lokal pavaresisht se vetem 60 % e tyre derdheshin ne buxhetin lokal.  Ndersa,  me  kalimin  e  tatimit  mbi  pasurine  ne  nje  takse  lokale  ku  ndryshoi  edhe institucioni pergjegjes per mbledhjen dhe administrimin e tatimit mbi pasurine vihet re  se  te  ardhurat  e  realizuara nuk  jane  te konsiderueshme pavaresisht  se 100 % e tyre derdhen ne buxhetin e organeve lokale.   Arsyetime dhe argumenta per administrimin e tij Masa e tatimit mbi ndertesat llogaritet ne leke per m² te siperfaqes se ndertimit. Me poshte paraqitet masa e tatimit sipas llojit te nderteses.  

 NIVELET TREGUESE TË TAKSËS MBI NDËRTESAT 

   Bashkitë 

  Zona 1  Zona 2  Zona 3    Kategoritë minimale të ndërtesave 

TiranëDurrës 

VlorëFier Sarandë Pogradec Korçë Elbasan Berat Lushnjë Gjirokastër Shkodër Kavajë Lezhë 

     Të gjitha bashkitë e tjera të vendit 

Lekë/m2  në vit I. Ndërtesa banimi   ‐ ndërtuar para  1993‐shit  15  10  5 

‐ ndërtuar gjatë dhe pas 1993‐shit  30  12  6 

II. Ndërtesa të tjera   ‐ për tregti dhe shërbime  ‐ të tjera 

200  50 

150  30 

100  20 

 Shënim 1: Nivelet treguese të taksës, dhënë në tabelë, janë të vlefshme për ndërtesat në zonat urbane (bashkitë). Shënim 2: Në zonat rurale (komunat), niveli tregues i taksës për çdo kategori minimale të ndërtesës është sa një e dyta e nivelit tregues përkatës të kategorisë minimale të ndërtesës në bashkitë qendër rrethi, në të cilat ndodhet komuna. 

 

Page 33: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

33

Siç  vihet  re, masa  e  tatimit  per  ndertesat  per  tregeti  dhe  sherbime  te  tjera,  si  dhe ndertesat per veprimtari prodhuese eshte mjaft i madh ne krahasim me llojet e tjera te ndertesave. Kjo ka ndikuar ne te ardhurat e realizuara nga tatimi mbi pasurine kur ky  tatim  mblidhej  nga  Deget  e  Tatimeve  ne  rrethe.  Duke  qene  se  subjektet  qe ushtronin veprimtari “skanohen” nje here ne vit nga administrata tatimore behej me e lehte mbledhja e ketyre detyrimeve te subjekteve te ndryshme, shumica e te cileve kishin ne pronesi ndertesa per tregeti apo per veprimtari prodhuese.   Percaktimi i Ministrise se Pushtetit Lokal si institucioni pergjegjes per mbledhjen dhe administrimin e tatimit mbi pasurine nuk eshte  ekonomik, pasi Ministria e Pushtetit Lokal  nuk  ka  struktura  te  ngitura  ne  nivel  lokal.  Por  edhe  nese  do  t’i  ngreje,  duke qene  larg  problemeve  dhe  njohjes  se  duhur  ne  kete  fushe  ato  nuk  mund  te  jene struktura efiçente.    Me poshte paraqiten te tjera arsye, te cilat influencojne negativisht punen e bashkive dhe komunave ne mbledhjen e tatimit mbi pasurine.  Bashkite  dhe  komunat  moren  persiper  pergjegjesine  per  mbledhjen  dhe administrimit  e  tatimit  mbi  pasurine.  Pavaresisht  deshires  se  mire  te  tyre  per ngritjen e strukturave te tatim‐taksave ne bashki dhe komune, kalimi i personelit te Degeve te Tatimeve ne rreth, pergjegjes per mbledhjen e tatimit mbi pasurine nuk u be asnjehere. Kjo ndikoi negativisht ne punen e bashkive dhe komunave pasi ishte i veshtire mbulimi i kostove te nje strukture te re shtese nga te ardhurat te cilat nuk ishin realizuar ende nga tatimi mbi pasurine.  Gjithashtu, bashkite dhe komunat u ndeshen edhe me mungesen e dokumentacionit te  nevojshem  per  evidentimin  e  taksapaguesve  dhe  te  detyrimit  te  tyre.  Zyra  e Regjistrimit  te Pasurive  te Paluajtshme ka pergjegjesine  te paraqese ne bashki dhe komuna listen e subjekteve shteterore dhe jo shteteror, fizik dhe juridik, vendas ose te  huaj  qe  kane ndertesa  te  regjistruara,  ne  te  cilat  tregohet  siperfaqja  e ndertimit dhe destinacioni  i perdorimit  te nderteses. Fakti qe  jane rregjistruar vetem 60 % e ndertesave ne shkalle kombetare eshte nje argument tjeter  i cili ndikon negativisht ne punen e bashkive dhe komunave.   Mungesa  e  autoritetit  liçensues  te  bashkive  dhe  komunave  lidhur  me  subjekte  te ndryshme  taksapagues  te  cilet  deri  dje  ishin  te  detyruar  te  paguanin  tatimin  mbi pasurine  dhe  shume  detyrime  te  tjera  nacionale  per  te marre  lejen  e  ushtrimit  te profesionit,  perben nje  firo  per  te  ardhurat  lokale.  Pavaresisht  perpjekjeve per  nje raport  bashkepunimi  mes  Zyrave  te  Tatimeve  e  Taksave  vendore  ne  bashki  dhe komuna dhe Degeve te Tatimeve ne rreth, ne pergjithesi nuk eshte arritur ne nivel te duhur institucionalizimi dhe rregullimi i raporteve te bashkepunimit.   Arsyet e permendura me lart jane shoqeruar edhe me mungesen e asistences se nevojshme nga pushteti qendror lidhur me ngritjen e strukturave efiçente fiskale ne nivel lokal si dhe mangesite ne trajnimin e administratave lokale fiskale ne drejtim te 

Page 34: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

34

menyrave dhe metodave te matjes se detyrimeve dhe mundesive te arketimeve nga indikatoret ekonomike dhe sociale.   TRE KOLONAT E SKEMËS SË SIGURIMEVE DHE PENSIONEVE  Sistemet  publike  tradicionale  te  sigurimeve  per  pensionet  kane  qene  dhe  jane  nje element  i  perkryer  i  sigurise  per  te  perfituar  pensionet  per moshat  e  vjetra.  Po  te marresh  ne  konsiderate  rreziqet  nga  inflacioni  dhe  investimet  e  fondeve  te pensioneve  (per  ata  qe  veprojne  me  fondet)  pjesa  e  perfitimeve  ne  raport  me kontributet  e  paguara  ne  vite  nga  kontribuenti  jane  te  krahasueshme.  Problemi qendron  ne mostrajtimin  njesoj  te  gjithe  kontribuesve,  pasi  perfitimet  nuk  jane  te lidhura ngushtesisht me kontributet e paguara. Keshtu, disa perfitojne nivele me te larta perfitimesh ne raport me kontributet e paguara prej tyre apo disa te tjere nivele me te ulta.  Mbeshtetesit  e  skemes  se  privatizimit  te  skemes  se  pensioneve  e  argumentojne vendosmerine e tyre per te nderhyre ne skemen e sigurimeve me idene se zbutja e varferise nuk mund te financohet me kontributet, pasi ato jane derdhje te punonjesve nga  te  ardhurat mujore  te  tyre, megjithese  dhe  punedhenesi  eshte  kontribues  dhe pergjegjes per destinacionin e tyre ne buxhet. Kontributet qe shkojne per skemen e pensioneve  perfaqesojne  kursimet  e  individeve(te  hequra  nga  paga  mujore), pavaresisht  nga  fakti  se  ku  ruhen  apo  perdoren  keto  investime.  Punonjesit  do  te donin natyrisht qe keto kursime te rriteshin ne vlere sa me shume te ishte e mundur, pa asnje rrisk ne marrjen e tyre ne te ardhmen.  Privatizimi  me  nderhyrjen  e  investitoreve  private  premton  te  permbushe  kete funksion  automatikisht,  por  ky  premtim mund  te  permbushet  duke  perfshire  edhe reformimin  e  skemes  aktuale  te  sigurimeve  shteterore  (publike).  Pavaresisht,  nese zgjedhim  skemen  e  bashkegzistences  se  skemes  private me  ate  publike,  apo  duke reformuar skemen publike dhe ne kete rast investitoret private do te kene nje rol te dores se dyte, gjithsesi pika me e forte mbetet roli i qeverise ne shoqeri.  Mbeshtetesit  e  idese  se  privatizimit  e  vene  theksin  gjithashtu  edhe ne perfitimet  e paprekshme  qe  do  te  kene  individet  nga  keto  kompani,  duke  qene  se  sensi  i pronesise private dhe pergjegjesia e individeve te zgjedhin lirshem eshte e lidhur me mundesine e  tyre   per kursim. Ata besojne se qeveria ka nje program te sajin,  i  cili asnjehere nuk le asnje punonjes te jete i rrezikuar nga nevojat baze te jeteses, duke nderhyre me programet e shumta sociale te saj. Mbeshtetesit  e  skemes  se  pensioneve  publike  e  vene  theksin  te  kostot  e  larta administrative  te  pensioneve  private,  rrisqet  qe  vijne  nga  investimet  e  fondeve  te pensioneve dhe pamundesia  e  investitoreve private qe  te  garantojne perfituesit  ne lidhje me indeksimin e vleftes se kontributeve te tyre sipas normes se inflacionit. Por ata  kembengulin dhe ne  te mirat  sociale  te  kesaj  skeme,  te  tilla  si:  rishperndarja  e ketyre te ardhurave nga kontribuesit tek perfituesit.   

Page 35: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

35

Megjithate, privatizimi i sistemit te pensioneve, krijimi  i  llogarive  individuale mund te garantoje qe gjithe kontribuesit apo pjesemarresit ne skemen e saj te trajtohen ne te njejten menyre. Qeveria mund  te  shterngohet  te  krijoje programe  sociale nga  te ardhurat e buxhetit sesa te perdoren te ardhurat nga kontributet qe ne pjesen me te madhe mblidhen nga individe qe kane te ardhura ne nivele te ulta.  Tre kolonat e skemës së sigurimeve Sistemet e sigurimeve shoqerore ne bote jane te mbeshtetura mbi tre kolona. Kolona e pare perbehet nga jokontribuesit. Sistemi gjithsesi u garanton nje ndihme sociale ne minimumin  jetik  per  gjithe  ata  qe  jane  te  moshuar  me  synimin  per  te  shmangur varferine. Kolona e dyte perbehet nga kontribuesit aktive dhe jep perfitime te medha ne  raport  me  sasine  ekontributeve  te  paguara.  Kolona  e  trete  perbehet  nga kontribuesit,  por  qe  paguajne  vullnetarisht  dhe  qe  duan  nje  perfitim  shtese  per kohen kur te dalin ne pension.  Nga nje studim i bere ne disa nga vendet e Europes perendimore per krahasimin e te ardhurave  qe merr mesatarisht  nje  65  vjecar me  te  ardhurat  e  nje  55  vjecari,  ato rezultojne te jene ne nivelin e 80% te te ardhurave. Ndersa, persa i perket periudhes pas  daljes  ne  pension  perfitimet  nga  sigurimet  per  nje  65  vjecar  ne  raport  me  te ardhurat  e nje 55  vjecari  qe  eshte  ende ne pune  luhaten nga 30% e  tyre ne  Itali  e Angli  deri  ne  70%  ne  Suedi  e  Norvegji.  Duke  patur  parasysh  perfitimet  nga  keto skema njerezit  ne  keto  vende  perpiqen  te  sistemojne  situaten  e  pensioneve  per  te ardhmen duke marre pjese me kontribute ne skemat private, duke kursyer apo duke punuar me  shume.  Pensionet  e  skemave  shteterore  qe  garantojne  shuma  te  vogla perfitimi per pensionistet mund te ofrojne alternativa me te medha per kontribuesit duke u hapur rruge stimulimit te konkurences private.   Reformimi i kolonës së dytë Pjesa  me  e  madhe  e  debatit  per  reformimin  e  kolones  se  dyte  eshte  i  kuadrit ideologjik, ku nga njera ane kemi mbrojtesit e  idese se privatizimit duke reduktuar rolin  e  shtetit  dhe  mbrojtesit  e  idese  se  pensioneve  publike  duke  reklamuar solidaritetin social dhe idene e transferimit te te ardhurave nga nje grup shoqeror ne nje tjeter. Ne shume vende ne zhvillim dhe ne shume vende te tjera te pazhvilluara kolona e dyte mbetet si plani  i  financimit  te sigurimeve me me perfitime ne raport me  kontributet  e  derdhura.  Pensioni  qe  perfitohet  bazohet mbi  numrin  e  viteve  te kontributeve dhe nje moshe mesatare e caktuar e individit. Kjo eshte ne kundershtim me skemen qe baziohet ne perfitimin e asaj shume qe ai ka derdhur minus perfitimet qe  ka  marre  ne  vite,  si  pasoje  e  semundjeve  e  rasteve  te  tjera.  Punonjesit  dhe sindikatat  e  tyre  kane  favorizuar  histiorikisht  planet  per  perfitime  te  percaktuara dhe ne mbeshtetje te tyre do te jene dhe planet e fondeve private per perfitime ne te ardhmen. Keto prezantime jane ende te paqarta, keshtu qe egziston gjithnje rreziku qe fondet e premtuara te mos jene te afta te plotesojne ate qe premtohet.  Suedia, gjithsesi ka filluar te eci drejt kesaj rruge, te bazuar ne nje sistem kombetar. Ne  sistemin  suedez,  cdo  punonjes  ka  nje  llogari  personale  qe  kreditohet  me kontributet e individit plus dhe interesat e rrjedhura nga llogaria dhe te te indeksuar 

Page 36: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

36

ne  prag  te  pensionit  sipas  mesatares  korente  vjetore.  Per  perfituesit  qe  dalin aktualisht ne pension perdoret skema aktuale e pensioneve. Sistemi i ri suedez. p.sh. vazhdon te kreditoje punonjesit per vitet e universitetit, vitet e kujdesit per  femijet dhe vitet e papunesise, por pergjithesisht keto kreditohen nga te ardhurat e buxhetit, keshtu qe pensionet e ketyre punonjesve nuk jane te ndikuara ne kete menyre. Te njejten politike po zbaton dhe Italia. Nje politike e tille ka synim te forcoje akoma me  tej  lidhjen  midis  kontributeve  dhe  perfitimeve.  Ne  nje  plan  perfitimesh  te percaktuar,  si  privat  dhe  publik,  perfitimet  ndryshojne  nga  nje  perfitues  te  tjetri. Pensionet private kane  fonde te garantuara pothuajse gjithnje. Ato veprojne keshtu pasi  se  pari  kompanite  private  kane  si  kercenim  te  perhershem  rrezikun  e falimentimit dhe egzistenca e nje  fondi sigurie eshte garanci per paprekshmerine e pensioneve  nga  kreditore  te  tjere.  Nga  ana  tjeter,  shpesh  legjislacioni  fiskal  ka lehtesira tatimore per fondet e pensioneve.  Kjo politike ndiqet per nxitjen e krijimit dhe konsolidimit te ketyre fondeve. Nderkaq, keto argumente nuk mund te perdoren me te njejten  logjike per pensionet publike, pasi qeveria nuk paguan taksa dhe nuk  falimenton. Perfitimet e  shoqerise nga keto fonde jane me te medha dhe te sigurta nese akumulimi ne nivel kombetar rritet duke i dhene ekonomise nxitje per tu rritur dhe duke e bere me te  lehte te ardhmen per pensionistet.  Kur  nje  vend  me  sistemin  e  pageses  se  pensionit  menjehere  kur mbushet mosha per te perfituar pensione dhe zevendesohet me sistemin me shume kolona,  akumulimi  i  kapitaleve  ne  nivel  kombetar  rritet  nese  perfitimet  hiqen  ose tatimet ulen. Vendosja e pjeses se kontributeve ne llogari individuale kursimi mund te jete me shume e pranueshme politikisht, sesa te kete ndikim ne rritjen e kapitaleve ne vend.    VËMENDJE! SISTEMI I MENAXHIMIT TË INFORMACIONIT (SMI)NË ADMINISTRATËN PUBLIKE  Sistemi i menaxhimit të informacionit mund të percaktohet si sistemi i informacionit qe  siguron  raporte  qe  ndihmojne  funksionet  organizative  të  kontrollit  dhe menaxhimit të informacionit.   Megjithese fillimisht u zhvillua në vitet 1950‐1960 ai erdhi në qender të vemendjes shume me vone. Në këtë diskutim qellimi është një kuptim me i thelluar i proceseve menaxhuese të sistemit të kontrollit dhe monitorimit.  Sistemet e kontrollit dhe menaxhimit të monitorimit  Një sistem i pergjithshem i sistemit të kontrollit dhe monitorimit mund të paraqitet në forme grafike me mire kështu.                                               Hyrje                                       Procesi                                Dalje      

Page 37: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

37

                                                                                                       Kontroll                    Krahasim                          Monitorim                                     Plane                                   Objektiva/                                   Standarte    Ky sistem i kontrollit dhe monitorimit konsiston ne kater elemente:  ‐ Nje proces. Ne zemren e sistemit eshte nje tip procesi qe kthen hyrjet ne dalje. Le te marrim  shembullin  e  nje  procesi  trajnimi  ne  sektorin  publik  qe  synon  te  aftesoje punonjesit e rinj ne kuadrin e luftes ndaj evazionit. Ky projekt kthen hyrjen e parave dhe te paisjeve e mjeteve didaktike per trajnimin ne sigurimin e rritjes se aftesive te punonjesve te rinj per punen e re.  ‐ Mekanizmi  i monitorimit. Ky mekanizem mbledh  se  bashku  informacionin    rreth daleve  prej  nje  procesi.  P.Sh.  ai  mund  te  mbledhe  informacion  rreth  nje  numri njerezish te trajnuar dhe zjgerimin e njohurive te tyre nga procesi trajnimit.  ‐ Mekanizmi  i krahasimit. Ky mekanizem krahason  informacionin e mbledhur  rreth performances me informacionin e mbledhur me pare, pragjet e vendosura, objektivat etj. Keto  dy  tipe  informacionesh  perfaqesojne  nevojat  per  informacion  te  sistemit  te monitorimit  dhe kontrollit.  P.Sh.  ky mekanizem mund  te  krahasonte  informacionin mbi  cilesite  e  reja  te  fituara  nga  punonjesit  e  rinj  me  ato  qe  ishin  vendosur  si objektiva. Kjo pjese e sistemit shpesh eshte quajtur “mekanizmi i vleresimit”.  ‐   Mekanizmi  i kontrollit.  Ky mekanizem vepron duke u bazuar mbi  konkluzionet  e mekanizmit te mesiperm dhe ndermerr zbatimin e veprimeve korigjuese. P.Sh. aty ku cilesite e punonjesve jane konstatuar nen ato qe kane qene si objektiva, ndryshimet ne metodologjine e kursit duhet te jene ne programin e trajnuesve.  Natyrisht, sistemi i siguron zbatuesve te tij mekanizmin me te cilin:  

- arrijne te konstatojne nese jane arritur objektivat dhe  - realizojne objektivat duke zgjdhur problemin. 

 Duke pritur qe te ndodhin keto, duhen ndjekur keto hapa:  ‐ daljet qe duhet te maten  

Page 38: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

38

‐ mekanizem monitorimi qe mat daljet  ‐  mekanizem  monitorimi  qe  prodhon  informacion  mbi  daljet  dhe  ky  informacion duhet te jete i qarte, ne kohe, i lidhur me tematiken dhe i plote  ‐ mekanizem krahasimi  ‐ objektiva qe duhet te arrihen  ‐ mekanizem kontrolli dhe zbatimi dhe  ‐  nje  mekanizem  reagues  gjithperfshires  qe  duhet  te  zbatohet  ne  nje  kohe  sa  me efektive dhe optimale per procesin.  Modeli i Sistemit te Menaxhimit te Informacionit (SMI)  Nje model me  i  sterholluar  garfik  i  Sistemit  te Menaxhimit  te  Informacionit  (SMI) mund te paraqitej keshtu:         Sistemi i Mbledhjes               Te dhenat e        te te Dhenave Baze                                          administrates     

Sistemi        Raporte qe             Menaxhimit      kerkohen           Informacionit        Online  

  

 Raporte        Raporte Periodike     te shpejta 

                     Veprime                   Dalje                                           Natyrisht,  njerez  te  ndryshem  e  kuptojne  ne  menyra  te  ndryshme  Sistemin  e Menaxhimit te Informacionit. Megjithate, kjo gje nuk ka pse te sherbeje si argument per  diskutime  rreth  emrit  dhe  kuptimit  te  tij.  Cdonjeri  qe  i  gjen  dicka  te  mire  ne menyren e funksionimit te ketij sistemi eshte nje gje e mire.   Megjithate,  duke  u  nisur  nga  gjithe  ato  qe  thashe  me  lart  do  te  doja  te perqendrohesha ne mbyllje ne disa pika qe me duken thelbesore.  

Page 39: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

39

1. Monitorimi dhe kontrolli jane mekanizma qendrore. Fokusimi duhet te jete ne ate se si perdoret informacioni i mbledhur dhe si kontrollohet me tej ai.  2. Raportimet jane gjithashtu ato qe jane produkti i shkruar i gjithe ketij procesi. Ato nuk duhen nenvleftesuar asnjehere dhe jane gjurma e funksionimit te sistemit.  3. Ky sistem pavaresisht nga te dhenat e grumbulluara bazohet ne vendime te njeriut. Si te tilla ato duhen strukturuar dhe te zbatohen te bazuara mbi afate e periudha te percaktuara sipas objektivave te vendosura. 4. Shfrytezimi me efektiv i tyre do te ishte ai i bazuari mbi te dhena ne menyre informatike dhe shfrytezimi i raporteve qe prodhon informatika si produkt. Vete raportet jane matesi me i mire dhe i sakte per ecurine e nje sistemi.   DIVIDENTI: PROBLEMET E TATIMORËVE NË ADMINISTRIMIN E TIJ  Sipas,  kerkesave  te  ligjit  te  tatimit mbi  te  ardhurat,  nëqoftëse  tatimpaguesit  nuk  e depozitojne vendimin e organit vendim‐marrës, persa i perket destinacionit te fitimit pas  tatimit  në  protokollin  e Deges  Tatimore deri më  31 Korrik,  atëhere  i  gjithë  ky fitim,  pa  përfshirë  rezervat  e  domosdoshme  ligjore  konsiderohet  divident  për  t’u shpërndarë dhe do të tatohet me 10%.   Po ashtu, çdo zvogëlim kapitali, që nuk ka për qëllim mbulimin e humbjeve dhe që nuk përbën kontribut në para të pronarëve   konsiderohet dividend i tatueshëm. Në këtë  rast,  tatimi  duhet  të  mbahet  në  burim  dhe  derdhet  nga  shoqëria  në  favor  të Deges  Tatimore  perkatese  brenda  30  ditëve  nga  data  e  marrjes  së  vendimit  për zvogëlimin e kapitalit.      Por, në të vërtetë ç’është dividenti dhe tatimi që zbatohet mbi ata që e përfitojne  atë?  Dividenti eshte fitimi qe i mbetet pas taksimit dhe krijimit te rezervave ligjore te cdo tatimpaguesi qe eshte objekt i tatimit mbi fitimin. Nje shoqeri paguan nga fitimi qe i rezulton 23% te tij si tatim fitimi. Pasi ka zbritur nga fitimi 23% ben dhe nje zbritje deri ne 10%, e cila eshte rezerva ligjore qe duhet te krijoje cdo shoqeri, por qe nuk ka fuqi detyruese mbi te nese eshte plotesuar me pare kjo rezerve. Atehere, pjesa prej 67%  eshte  ai  qe  quhet  divident.  Nese  ai  do  te  shperndahet  midis  ortakeve  (ose ortakut  te  vetem)  per  nje  pjese  te  tij  apo  do  te  shperndahet  i  gjithi  atehere,  te ardhurave  do  tu  zbritet  nje  10%  tatim mbi  dividentin.  Ky  tatim  do  te  mbahet  ne arken  e  shoqerise  ne  momentin  e  shperndarjes  dhe  do  te  derdhet  ne  llogarine  e organeve tatimore.Duke qene se:  

o gjithe  tatimpaguesit,  qe  jane  subjekt  i  tatimit mbi  fitimin,  pas  pagimit  të  tij, brenda  gjashtëmujorit  të parë  të  çdo  viti  (brenda datës 30 Qershor)  jane  te detyruar nga ligji i tatimit mbi te ardhurat të miratojnë rezultatet financiare të vitit paraardhës.  

Page 40: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

40

o gjithe tatimpaguesit, qe jane subjekt i tatimit mbi fitimin duhet të depozitojnë pranë  organeve  tatimore,  deri  ne  daten  31  Korrik,  vendimin  e  organit kompetent vendim‐marrës të shoqërisë, për përdorimin e fitimit pas tatimit të vitit  paraardhës.  Në  cdo  rast  te  zakonshëm  te miratimit  per  shperndarje  te dividentit, tatimi perkates duhet te derdhet nga shoqëria në favor të organeve tatimore brenda datës 30 Gusht të periudhës tatimore në vazhdim. 

 Ne rastet e vizitave fiskale qe u kryhen shoqerive tregtare, tatimorët kanë objektiv  te konstatojnë nese:  

- fitimi pas tatimit ka shkuar ne favor te kapitalit te shoqerise (ne kete rast duhet ta justifikojne kete veprim juridik me vendim te gjykates per shtim kapitali)  

- fitimi pas tatimit eshte ne zerin e aktiveve te shoqerise ne formen e aktiveve te qendrueshme, aktiveve qarkulluese, e provuar nepermjet llogarise perkatese per shtim aktivesh.  

- fitimi  pas  tatimit  eshte  shperndare  midis  ortakeve  te  shoqerise  (ose aksionereve)dhe eshte llogaritur tatimi mbi fitimin e shperndare  

 Shuma  fitimit  te  pashperndare  per  ushtrime  te  meparshme  mund  të  gjendet  në postet e bilanceve te viteve te kaluara gjendet e pasqyruar.   Pas  shqyrtimit me  kujdes  tatimorët  kanë  detyrë  të  krahasojnë  shumën  e  fitimit  te pashperndare me situaten reale te vendndodhjes se tij fizikisht, sipas pasqyrimit ose jo ne kontabilitetin e shoqerise.  Në varësi të konstatimit zbatohet pjesa perkatyese ë ligjit te tatimit mbi te ardhurat.   ROLI I TATIMEVE NË KËNDVËSHTRIMIN E TË DREJTAVE TË AUTORIT  Natyrisht,  që  tatimet  kanë  interes  të  përbashkët  me  gjithë  të  interesuarit  për mbojtjen e të drejtës së autorit, pasi nga periudha e kaluar është vërejtur se aty ku ka mosrespektim të legjislacionit për të drejtën e autorit, ka gjithashtu edhe informalitet dhe evazion tatimor.  Organet tatimore në kuadrin e luftës ndaj evazionit fiskale dhe zbatimit të detyrave sipas këtij ligji kanë punuar për evidentimin  dhe verifikimin në mënyrë të veçantë të të dhënave për programet e transmetuara: si kostot e blerjes ose shuma e harxhuar për programet origjinale,  të dhëna për autorësinë e reklamave të  transmetuara ose veprimtari të tjera të nagjashme duke kërkuar të ardhurat përkatëse, sponsorizimet, si  dhe  lista  e  financuesve apo dhuruesve me  shumën përkatëse dhe  çdo  shpërblim tjetër në favor të subjektit radioteleviziv publik ose privat. 

 

Page 41: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

41

Nga  ky  këndvështrim  organet  tatimore  janë  duke  bërë  një  punë  të  kujdesshme  në njohjen e detajeve praktike të përdorimit të të drejtës së autorit dhe në analizimin e masave  organizative  për  parandalimin  dhe  goditjen  e  fenomenit  të  evazionit  të mundshëm.  Ku duhet ndërhyrë? Megjithëse  rastet  e  ndërhyrjes  së  inspektorëve  tatimorë  për  respektimin  e  të drejtave të autorit nuk kanë qenë të shumtë gjithsesi një punë që duhet përkrahur ka qenë  kontrolli  te  disa  përdorues  apo  aktivitete  informale,  që  kryenin  pirateri  ndaj autorëve shqiptarë dhe të huaj.  Në ato raste të kryerjes së punëve të koordinuara brenda strukturës tatimore është vërejtur  se  kanë  çuar  në  evidentimin  e  evazionit  tatimor,  si  dhe  detyrimin  për  të vepruar  ligji  edhe  te  përdoruesit  informalë,  që  mbeten  një  sfidë  e  madhe  edhe aktualisht e për të ardhmen.  Natyrisht, rolin më të drejtpërdrejtë e ka patur policia tatimore, e cila ka patur mjaft detyra  funksionale  në  drejtim  të  evidentimit  të  kundravajtësve  të  të  drejtës  së autorit, si dhe ekzekutimit të masave të vendosura nga institucionet e ngarkuara për mbrojtjen dhe zhvillimin e të drejtave të autorit.  Ku shfaqet evazioni? Nga  studimi  i  rasteve  të  përdorimit  të  autorit  dhe  bashkalidhur  dhe  shfaqjes  së evazionit është parë se e drejta e autorit shfrytëzohet dhe përdoret në formate dhe mënyra të ndryshme, në varësi të veprës artistike. Kështu,  një  shfrytëzues  i  paligjshëm  i  një  vepre  muzikore  (p.sh.  opera)  përveç  të ardhurave që përfiton duke  e  riprodhuar  dhe  shitur  veprën muzikore  si  një  e  tërë nxjerr  të  ardhura  shtesë duke e  copëtuar në pjesë dhe  shitur  edhe në këtë  format. Duke qenë  se  ky  është një  aktivitet  informal  sipas  optikës  së  ligjit  për mbrojtjen  e veprës së autorit, i tillë konsiderohet dhe është dhe për organet tatimore.  Të  njëjtat  probleme  si  rasti  i  mësipërm  për  organet  tatimore  janë  dhe  rastet  e përdorimit  të  autorësisë  në  vite,  që  ka  konseguenca  nën  optikën  e  fiskalitetit,  apo tendenca  aktuale  e  autorëve  që  kanë  pak  ose  aspak  njohuri  fiskale  lidhur  me  të drejtat e detyrimet që kanë artistët dhe përdoruesit e veprave artistike për cdo rast që përfitohen të ardhura nga tregtimi apo shkëmbimi i tyre në tregun e hapur.  Aktivitetet  e  vazhdueshme  të  këngëtarëve,  orkestrantëve,  kompozitorëve, shkrimtarëve,  valltarëve apo cdo  shfaqje apo vepër që është  subjekt  i  trajtimit nga ligji për të drejtën e autorit përbën një rast për tu tatuar sipas legjislacionit fiskal.  Aktivitete të tilla organizohen masivisht në salla të mbyllura apo ambiente të hapura, ku  megjithëse  organizatorët  realizojnë  të  ardhura  ato  nuk  deklarohen  apo konsiderohen  si  të  ardhura  të  patatueshme  brenda  kuadrit  të  aktivitetit  të OJF‐ve, pavarësisht  se  aktiviteti  i  tyre  është  i  përcaktuar në një kuadër  të ngushtë dhe me 

Page 42: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

42

qëllim shërbimin pa pagesë ndajk një komuniteti antarësht që janë anëtarë të OJF‐së, apo  grupi  aktivistësh  që  të  ardhurat  i  përdorin  për  qëllime  të  brendshme  të anëtarësisë së OJF‐së.  Një  problem  tjetër  që  përbën  kundravajtje  është  fshehja  e  të  ardhurave  nga përdoruesit e të drejtës së autorit, veçanërisht pë të drejta transmetimi audio‐viziv. Përdorues të tillë janë radio dhe TV që transmetojnë vepra te artistëve shqiptarë si: këngë, melodi,  teatro,  filma,  emisione artistikë,  dokumentarë  etj.,  që pavarësisht  se në cdo rast kanë autorësi ajo nuk respektohet e në jo pak raste mund të jetë dhe ne kundershtim me legjislacionin fiskal.  Regjistrimi fiskal dhe detyrimet tatimore Çdo veprimtari e  regjistruar në organet  tatimore zgjedh njërën  nga dy kategoritë e regjistrimit me certifikatë tatimore, nga organet tatimore:  

- Regjistrimi si tatimpagues në biznesin e madh apo që i nënshtrohet skemës së regjistrimit për TVSH‐në. Kjo kategori tatimpaguesish, pavarësisht nga forma juridike që regjistrohen në regjistrin tregtar në Gjykatë (katër format juridike të shoqërive tregtare që janë shoqëria kolektive, komandite, me përgjegjësi të kufizuar apo anonime) duhet patjetër të provojnë te organet tatimore se kanë një qarkullim mbi 8 milion lekë në vit. 

- Kjo  kategori  tatimpaguesish  paguajnë  detyrimet  si  gjithë  shoqëritë  e  tjera fitimprurëse  përvec  përjashtimit  nga  TVSH‐ja  për  shërbime  të  caktuara. Tatimet që ato janë të detyruara të paguajnë janë: 

- Tatim fitimi në masën 20 % të fitimit vjetor; - Nëse shoqëria shpërndan fitim paguan Tatim mbi dividentin në masën 10% të 

shumës së mbetur pas pagesës së tatim fitimit; - Tatim mbi  të ardhurat personale për  cdo pagë apo  shpërblim që  shoqëria u 

jep punëmarrësve të saj. Ky tatim sipas tabelës që ndodhet në ligjin e tatimit mbi të ardhurat është i shkallëzuar në 5 nivele pagesash dhe tatohet nga 1 – 20% plus një shumë fikse që varion sipas niveleve të pagës nga 1 – 200 000 lekë e më tepër. 

- Për  cdo  punëmarrës  të  shoqërisë  paguhen  nga  punëdhënësi  kontribute  të sigurimeve  shoqërore  në  total  në  masën  35.5%  të  pagës  që  deklarohet  në listëpagesat që depozitohen në degët e tatimeve. 

 Në këtë kategori tatimore janë të regjistruar si përdorues të të drejtës së autorit mbi 100  studio  muzikore  dhe  përdorues  të,të  drejtës  së  autorit  si  trupa  artistike profesioniste etj.  Në  këtë  kategori  nuk  përfshihen  përdoruesit  e  të  drejtës  së  autorit,  që  janë  të regjistruar për të kryer aktivitete kryesore të tjera dhe shfrytëzojnë dhe të drejtën e autorit në funksion të aktivitetit të tyre kryesor. 

 

Page 43: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

43

Regjistrimi  si  të  vetëpunësuar  apo  me  statusin  tatimor  të  biznesit  të  vogël  është grupi  më  masiv  i  të  regjistruarve  që  kryejnë  veprimtari  që  kanë  të  bëjnë  me përdorimin e të drejtës së autorit.  Kjo kategori tatimpaguesish paguan taksat lokale, që janë në administrim të pushtetit vendor, që maksimalisht arrijnë deri 1 200 Euro në vit duke paguar për cdo tremujor një shumë që mund të arrijë deri në 300 Euro.  Përvec detyrimeve të mësipërme cdo i vetepunesuar paguan kontribut për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore në masën 35.5% të pagës që vetëdeklaron në organet tatimore, për një pagë jo më të vogël se 14 000 lekë në muaj.             Në  organet  tatimore  janë  regjistruar  si  të  vetëpunësuar  në  total  mbi  290 tatimpaguesë që janë autorë apo përdorues të të drejtës së autorit në profesionin e artistit.  Në  këtë  kategori  nuk  përfshihen  përdoruesit  e  të  drejtës  së  autorit,  që  janë  të regjistruar për të kryer aktivitete kryesore të tjera dhe shfrytëzojnë dhe të drejtën e autorit në funksion të aktivitetit të tyre kryesor.  Kjo kategori e artistëve dhe përdoruesve të të drejtës së autorit është një grup i madh në  vendin  tonë.  Përgjithësisht  edhe  pse  ato  realizojnë  të  ardhura,  ato  janë  pjesë  e aktiviteteve  të  organizuara  nga OJF,  të  tilla  si  organizatatqë  zhvillojnë  aktivitete  të bukurisë shqiptare apo festave të ndryshme.  Në cdo rast ligji fiskal përcakton se kjo kategori e tatimpaguesve duhet ti nënshtrohet pagesës së tatimit në burim të të ardhurave që përfitojnë nga përdorimi i të drejtës së autorit në masën 10%.  Kështu, nëse një artist përfiton 100 lekë nga një e drejtë autorësie, organizatori apo ai  që  jep  të  ardhurat,  i  cili  mund  të  jetë  një  kompani  tregtare  apo  shërbimi  e regjistruar  në  tatime  i  mban  1/10  e  shumës  dhe  i  derdh  për  llogari  të  degës  së tatimeve në rrethin ku ka rezidencën.  Në  të  njëjtën mënyrë  veprohet  dhe  për  aktivitete  që  organizohen  nga  institucione publike qëndrore apo vendore.  Ky  tip  tatimi  është  i  përhapur  dhe mjaft  rezultativ  për  buxhetet  e  administratave tatimore të vendeve të zhvilluara.  Këndvështrimi tatimor për të ardhmen e të drejtës së autorit Në  drejtim  të  përmirësimit  të  veprimeve  të  organeve  tatimore  si  dhe  rritjs  së bashkëpunimit me Zyrën shqiptare për të drejtat e autorit pikat më kryesore  të bashkëpunimit lidhen me ata përdorues që:  

Page 44: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

44

- Prodhojnë,  shesin,  japin  hua  ose  me  qira  videokaseta,  audiokaseta  ose  çdo  lloj mbajtësi tjetër, që përmban fonograme ose videograme të veprave kinematografike ose audiovizuale apo sekuenca të pamjeve të lëvizshme, të cilat nuk janë të pajisura me  pullën  artistike  të  Zyrës  Shqiptare  për  të  Drejtat  e  Autorit,  në  përputhje  me dispozitat e këtij ligji, në bazë të një lejeje për ushtrimin e veprimtarisë tregtare;   - Kryejnë  veprime  si  ndërmjetës  ose  si  agjenci  për  administrimin  kolektiv  të  të drejtave  të  autorit  ose  të  artistëve  të  tjerë,  kur  nuk  janë  i  pajisur  me  licencë  për ushtrimin e kësaj veprimtarie nga MTKRS.  Natyrisht,  në  këtë  drejtim  do  të  punohet  akoma më  tepër  në  rrugë  operative  për evidentimin dhe mënjanimin e elementëve korruptivë dhe pëunonjësve që i mbartin ato duke kërkuar për këtë qëllim dhe ndihmën e gjithë të interesuarve për të vënë në zbatim të plotë kapacitetin e ligjit pët mbrojtjen e të drejtave të autorit dhe veprës së tij.   Ndërkohë, rritja e bashkëpunimit në drejtimet e forcimit të korrespondencës, krijimit të  bazës  së  të  dhënave  dhe  rritjen  e  numrit  të  përdoruesve  të  autorësisë  dhe autorëve  në  regjistrin  kombëtar  të  tatimpaguesve  duke  e  bashkëshoqëruar  me veprime  më  efektive  në  ambjentet  ku  operohet  me  autorësinë  dhe  pronësinë artistike,  si  dhe  goditjen  pa  kompromis  të  evazionit  tatimor  dhe  korrupsionit  që pengon luftën ndaj tij.  Bashkërendimi  i veprimeve me  interes  të përbashkët do të  thotë  që ajo që deri dje nuk  ka  funksionuar  duhet  të  kthehet  sot  e  në  të  ardhmen një  faktor  në ndihmë  të rritjes  së  zbatimit  të  kërkesave  të  ligjit  për mbrojtjen  e  të  drejtave  të  autorit  dhe pronësisë artistike.  Disa nga fushat me interes të dyanshëm për të ardhmen, mendoj se do të jenë:  - Kryerja  e  kontrolleve,  sipas  masës  së  rriskut  të  identifikuar  tek  përdoruesit  e pronësisë intelektuale prodhues, importues, shitës apo dhënës me qera të formateve që mbartin veprat artistike dhe verifikimin për pajisjen e tyre me pullën  e zyrës së mbrojtjes  së  të  drejtave  të  autorit,  si  dhe  nëse  këto  subjekte  kanë  nënëshkruar kontratat  për zbatimin e të drejtave të autorit. - Kontrolli dhe ndalimi i zhvillimit të spektakleve,shfaqjeve kinematografike etj., kur nuk  kanë  lejen  e  autorëve  të  shoqërisë  që  autoritetet  i  kanë  kaluar mbrojtjen  e  të drejtave të tyre. - Ngritja  e disa pikave  të  reja  të kontaktit për  ta  rritur nivelin e përgjegjësisë për zbatimin e detyrimeve ligjore  Me  rritjen  e  numrit  të  të  regjistruarve  në  organet  tatimore  si  përdorues  të drejtpërdrejtë  të  autorësisë  së  veprave  artistike  do  të  ndikonte  pozitivisht  në përmirësimin  e  formalizimit  të  kësaj  kategorie  aktiviteti,  si  dhe  do  të  ishte  një 

Page 45: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

45

tregues  i dukshëm i  funksionimit  të  të drejtës së autorit,  ligjit  të ri, si dhe tregues  i suksesshëm i bashkëpunimit ndërinstitucional.  Vetëm nëse kemi kuptuar si duhet nga mangësitë dhe mosveprimet e së kaluarës, por dhe  nëse  rritim  kapacitetet  profesionale  dhe  organizimin  e  punonjësve  që  do  të angazhohen  në  këtë  sektor  mjaft  delikat  dhe  deri  diku  dhe  abstrakt  si  natyrë aktiviteti  ekonomik  atëherë  do  të  mund  të  themi  se  kemi  ecur  një  hap  më  tej  në drejtim  të  integrimit  të  administratave  tona  drejt  standarteve  të  kërkuara  për integrimin në Bashkimin Europian.   13 TAKSAT LOKALE DHE FUNKSIONIMI I TYRE  Per vjeljen e administrimin e tatim taksave per organet e qeverisjes vendore si dhe per  funksionet  dhe  strukturat  e  administrates  tatimore  vendore  bashkite  dhe komunat bazohen te: ♦ Kushtetuta e Republikes se Shqiperise ♦ Ligji nr.8652, date 31.07.2000 “Per organizimin dhe funksionimin e organeve te 

qeverisjes  vendore” ♦ Ligji  nr.8560,  date  22.12.1999”Per  procedurat  tatimore  ne  Republiken  e 

Shqiperise” ♦ Ligji  nr.7805,  i  ndryshuar  me  ligjin  nr.8344,date  13.05.1998  ”Per  tatimin  mbi 

pasurine” ♦ Ligji  nr.8435,  date  28.12.1998  “Per  sistemin  e  taksave  ne  Republiken  e 

Shqiperise” ♦ Aktet nenligjore ne zbatim te ligjeve te mesiperm ♦ Rregullore e brendshme e organizimit dhe funksionimit te organit vendor  Ne  cdo  bashki  e  komune  jane  ngritur  si  struktura  ne  vete  deget  ose  zyrat  e  tatim taksave lokale, te cilat kane keto funksione: ♦ Funksion planifikues ♦ Funksion administrues dhe i vjeljes se tatim taksave lokale ♦ Funksion kontrollues ♦ Funksion edukues ♦ Funksion trajnues  Deget ose zyrat e tatim taksave ne organet e qeverisjes vendore kryejne keto detyra ne lidhje me vjeljen dhe administrimin e tatimit mbi pasurine, qe normalisht duhet te zeje nje perqindje shume me te madhe ne te ardhurat   e pushtetit vendor (tani per tani nuk ka ndodhur kjo gje), si dhe te tatim taksave te tjera lokale. Administrata tatimore vendore: ♦ Kerkon  zyrtarisht  nga  zyrat  e  rregjistrimit  te  pasurise  se  paluajtshme  ne  rreth 

listen e personave fizike a juridike, vendas e te huaj, qe kane ne pronesi ndertesa, si dhe siperfaqet dhe destinacionin e perdorimit; 

Page 46: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

46

♦ Kerkon nga personat  juridike, publike dhe  institucionet shteterore te dhena per ndertesat dhe siperfaqet e ndertimit qe ato kane ne administrim; 

♦ Merr  pjese  ne  perberje  te  komisionit  te  ngritur  nga  kryetari  i  bashkise  per evidentimin dhe azhornimin ne terren te ndertesave ne pronesi apo ne perdorim te  personave  fizike  e  juridike,  vendas  dhe  te  huaj  qe  ndodhen  ne  territorin  e juridiksionit te bashkise, per te cilet nuk ka te dhena te dokumentuara 

♦ Kerkon nga Dega e Tatimeve te Rrethit  te dhena suplementare per subjektet qe jane objekt i tatimit mbi ndertesat dhe taksat e tjera lokale 

♦ Evidenton te gjithe subjektet qe i nenshtrohen taksave lokale ♦ Rregjistron te dhenat ne kompjuter per cdo subjekt si me siper ♦ Perllogarit  masen  e  tatimit  mbi  pasurine  dhe  te  taksave  te  tjera  lokale  dhe 

ploteson  akt  detyrimin  perkates  ne  tre  kopje,  nga  te  cilat  nje  ja  dergon tatimpaguesit, nje agjentit tatimor dhe nje ne dosjen perkatese 

♦ Rakordon ne fund te cdo muaji me degen e llogarise se bashkise, degen e thesarit, degen e tatim taksave te rrethit per detyrimet e subjekteve, arketimet e tyre dhe vlerat  e kaluara ne favor te bashkise. 

♦ Kontrollon subjektet nepermjet informacioneve, vezhgimeve te drejtperdrejta ne terren, nepermjet dokumentacionit 

♦ Edukon publikun tatimpagues, qe ky i fundit te behet i pergjegjshem per zbatimin me korrektesi te legjislacionit tatimor 

Legjislacioni shqiptar percakton taksat  lokale ne  llojet dhe ne nivelet e percaktuara ne  ligjin  nr.8435,  date  28.12.1998  “Per  sistemin  e  tatim  taksave  ne  Republiken  e Shqiperise”. Taksat lokale te cilat percaktohen me ligj jane 13.  ­Taksa e regjistrimit –nje here ne momentin e regjistrimit ­Taksa e pastrimit dhe e largimit te mbeturinave – eshte vjetore ­Taksa e fjetjes ne hotel te te huajve – çdo muaj pasardhes ­Taksa e 1 % te xhiros – çdo tremujor  ­Taksa e reklames – vjetore, çdo fillim viti ­Taksa e tabeles – vjetore, çdo fillim viti ­Taksa per bageti te therrur ­ mujore ­Taksa per mbajtjen e qenve te luksit – vjetore, çdo fillim viti ­Taksa e regjistrimit per vendbanimin e ri – per çdo regjistrim ­Taksa e parkimit te automjeteve – ditore ose me prenotim ­Takse gjuetie dhe peshkimi amator – vjetore, çdo fillim viti ­Taksa per ndertime te reja – me marrjen e lejes se ndertimit ­Taksa vendore e biznesit te vogel‐dy here ne vit  Per taksat e mesiperme keshilli i bashkise apo komunes ka te drejte brenda mases se takses se miratuar si me siper te beje ndryshime me masen +/‐ 30%, ne vartesi te kushteve social‐ekonomike te popullsise, nivelit te bizneseve qe zhvillohen dhe te nevojave per fonde te bashkise apo komunes.   

Page 47: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

47

PËRMIRËSIMI I SHKËMBIMIT TË INFORMACIONIT DHE PËRVOJAVE ADMINISTRATIVO­LIGJORE PËR QËLLIME TATIMORE 

 Nje  nga  objektivat  e  ardhshme  per  administraten  tatimore  eshte  venodsja  e standarteve  te  marrjes  se  informacionit  bankar,  direkt  apo  indirekt,  per  qellime tatimore. Ne kete menyre autoritetet tatimore mund te shkarkojne pergjegjesite per rritjen  e  te  ardhurave  tatimore  ne  angazhimin  per  nje  shkembim  efektiv  te informacionit me partneret e tyre bankare.    Masat për inkurajimin e formimit të standarteve  Per arritjen e ketij  objektivi,  duhet  filluar me  identifikimin  e nje numri masash, qe inkurajojne  levizjet ne drejtim  te  formimit  te  standarteve. Keto masa ne menyre  te permbledhur do te ishin:  ‐ Ndalimi i llogarive anonime  ‐  Kerkese  per  institucionet  financiare  per  te  identifikuar  dhe  klasifikuar  klientet  e tyre te zakoshem nga ata rastesore, si dhe per ata persona, te cilet kane hapur llogari rrjedhese dhe kryejne transaksione ne vazhdimesi. ‐ Rishqyrtim i politikave dhe praktikave qe nuk lejojne autoritetet tatimore te kene lirshmeri  hyrje  ne  informacionet  bankare,  direkt  apo  indirekt,  per  qellime  te shkembimit  te  informacionit  ne  raste  te  tilla  ku  perfshihet  maredhenie nderkombetare,  te  cilat  jane  objekt  per  investigimin  e  evadoreve  fiskale,  duke perfshire dhe rregullimet dhe pershtatjet e ligjit dhe akteve nenligjore. ‐ Ndermarrja e iniciativave te pershtatshme per te patur leje hyrje per verifikimin e aftesise tatimpaguese dhe per qellime te  tjera tatimore duke perfshire ndoshta dhe nevojen e berjes se ndryshimeve te nevojshme ligjore. ‐  Permiresimin  e  kapaciteteve  administrative  dhe  rritjen  e  aftesise  perpunuese  te sistemit te informacionit. ‐  Hapja  e  diskutimit  se  si  te  zhvillohet  vullnetarizmi  sipas  strategjise  per pajtueshmeri  me  fiskun,  per  te  mundesuar  dhe  tatimpaguesit  jo‐vulnerabel  te deklarojne te ardhurat qe ata kane fshehur ne te kaluaren duke perfituar nga statusi i bankave ne ruajtjen e sekreteve bankare per klientet (projekt – amnistite). ‐  Inkurajimi  per  te  permiresuar  proceduren  e  lejehyrjes  ne  informacionet  bankare per cdo qellim te administrates tatimore.  Vende te zhvilluara dhe ne zhvillim, tashme i kane zbatuar nje sere kerkesash te tilla. Keshtu, asnje vend anetar i OECD‐se* nuk lejon hapjen e llogarive anonime. Kerkesat per  identifikimin e klienteve  jane praktika te perhapura ne cdo vend dhe kerkohen ne menyre strikte nga autoritetet dhe institutet financiare e bankare ne keto vende. Shembuj te tille gjen ne vende si Austria, Republika Çeke dhe Hungaria, te cilet kane ndermarre disa masa per ndalimin e perdorimit te llogarive anonime.  Ndersa  ne  kerkesen  per  identifikimin  e  klienteve  ne  vende  te  ndryshme  masat  e marra  jane zbatuar ne nivele te ndryshme, sipas performances qeveritare qe ka cdo 

Page 48: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

48

vend  ne  pergjithesi  ne  zbatimin  e  kerkesave  reformuese  dhe  integruese  me standartet europiane.   Disa  vende,  ne  pergjithesi  aplikojne  parimin  e  “inkriminimit  te  dyfishte”  per  te siguruar  ndihmen  e  nevojshme  ne  hetimet mbi  elementet  dhe  grupimet  kriminale duke perfshire ne kete kontekst dhe hetimet per krimet fiskale. Ky parim nuk eshte nje  pengese  per  shkembimin  e  informacionit,  kur  problematikat  e  krimeve  fiskale jane te njejta ne prezantimet dhe kerkesat per informacion te vendeve te rajonit dhe me gjere. Por dhe nese keto problematika do te ishin te ndryshme, atehere ky parim do  te  duhej  te  gjente menyra  te  tjera  te  peraferta  te  shkembimit  te  informacionit duke  gjetur  zbatim  ne  nje  baze  me  te  gjere  institucionesh,  qe  kane  objektiv evidentimin dhe luften ndaj kriminalitetit fiskal. P.sh. ka vende qe ne kuadrin e luftes per  inkriminimin  e  dyfishte  perfshijne  dhe  mashtrimet  fiskale.  Megjithese,  ky orientim  nderhyn  ne  standartin  e  termit  “inkriminim  i  dyfishte”,  gjithsesi  qellimi  i sherben objektivit kryesor, luftes ndaj personave qe kane nje skede kriminale fiskale te dyshimte. Nen parimin e  informacionit sipas specialitetit,  informacioni  i siguruar mund  te  kerkohet  te  perdoret  vetem  per  qellime  te  hetimit  kriminal.  Kjo  ne  fakt ndikon ne nje perdorim joefektiv te tij nga vendi qe merr informacionin duke mos e pershkallezuar  shfrytezimin  e  informacionit  nga  gjithe  infrastruktura  e administrates. I vetmi justifikim do te ishte ruajtja e sekretit per qellime te sigurise kombetare apo hetimore...Megjithate, ky dikutim mbetet nje sfide e hapur gjithsesi, per vende si Shqiperia dhe vende te tjera ne zhvillim.  Efektivizimi  i  shkëmbimit  të  informacionit  në  kuadrin  e Marrëveshjeve  për eleminimin e taksimeve të dyfishta E mira e shkembimit dhe shfrytezimit te gjithe informacionit, qe merr nje vend do te ishte nese ai do te perdorej dhe nga administrata tatimore per te nxjerre “ekstraktin fiskal”,    qe  individi  i  inkriminuar  apo mashtruesi  fiskal  i  detyrohet  buxhetit  per  te pastruar skeden e tij fiskale. Kjo sherben dhe per institucionet e tjera te interesuar, si prove  e  qarte  e  nje  veprimi  kriminal, me  pasoja  ndaj  buxhetit  te  shtetit  evazionin fiskal. Ne kete drejtim ky veprim do te ishte ne ndihme te efektivizimit te metesjshem edhe te paketes ligjore antimafia, te miratuar para disa muajsh ne parlamentin tone.  Informacioni nga vendet e tjera ne drejtim dhe ne interes te buxhetit te shtetit do te sherbente ne favor te: ‐shfrytezimit  te  informacionit  bankar,  sipas  hapesirave  qe  lejojne  legjislacionet respektive te ketyre vendeve. Ne kete kuader Marreveshjet e eleminimit te taksimit te dyfishte, permbajne pika e vecanta per shkembimin e informacionit. Por, deri me sot praktikimi  i  shkembimit  te  informacionit ka qene  i paperfillshem. Kjo eshte nje fakt i qenesishem, sidomos persa i perket mureve te informacionit ne kete kauder qe kemi me vendet fqinje. Ka nje hendek te madh informacioni, jo vetem bankar por dhe fiskal per administratat fiskale midis vendit tone dhe vendeve te tjera te rajonit dhe me  gjere.  Marreveshjet  e  ketij  lloji  jane  detyre  e  instancave  me  te  larta  te institucioneve  qeveritare  per  te  kerkuar  venien  ne  jete  te  ketyre  pikave  te marrveshjeve.  Ne  keto marreveshje,  te  ndertuara  sipas modelit  standart  te OECD‐se 

Page 49: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

49

sanksionohen detyrimet e organeve tatimore te vendeve qe lidhin marreveshjen, për të shkëmbyer informacione të nevojshme për zbatimin e dispozitave të marrëveshjes. Në shumë marrëveshje palët bien dakort të shkëmbejnë informacione edhe për persona qe nuk cilesohen ne marreveshje. Ajo sanksionon detyrimin për përdorimin konfidencial dhe ruajtjen e sekretit të këtyre informacioneve, njëlloj siç veprohet me informacionet e brendshme, në përputhje me dispozitat e legjislacionit të brendshëm.  Nje  rendesi  te  vecante,  per  efektivizimin  e  pikave  te  Marreveshjeve  eshte  dhe mirekuptimi  i  konceptit  te  mashtrimit  tatimor,  njesoj  per  gjithe  ata  qe  kerkohet shkembimi i informacionit.   Nevoja e standartizimit të konceptit të mashtrimit fiskal për vendet e interesuara  Ne pergjithesi, vendet e zhvilluara perdorin te njejtat percaktime per krimet fiskale apo mashtrimet fiskale. Ne percaktimet e ngjashme qe kane standartizuar vendet e OECD‐se, mashtrimi fiskal perfshihet ne keto pika, gjithsesi pa u kufizuar vetem ne to, si me poshte: ‐  Moszbatimi  ligjor  i  dekarimit  dhe  pagimit  te  detyrimeve  qe  percakton  legjislacioni fiskal; ‐  Mosdhenia  e  informacionit  te  sakte  dhe  te  plote  ligjor,  qe  realizohet  me  ane  te deklarimeve  periodike  dhe  qe  perfaqeson  gjithe  transaksionet  e  te  individeve, pavaresisht nga burimet e ndryshme te te ardhurave; ‐  Organizimi  i  rezistencave  dhe  mashtrimeve  te  dnryshme  duke  i  bere  rezistence autoriteteve fiskale ne mbledhjen e te ardhurave fiskale;  Ajo  qe  duhet  kerkuar  te  behet  nga  instancat  e  larta  qeveritare  eshte  negociimi  ne krijimin e barrierave te strukturuara ne forma te ngjashme organizative, nga te gjithe vendet qe kane shprehur  tashme  interesin per zbatimin e parimit  te  “inkriminimit  te dyfishte”.    Kjo  do  te  ndikonte  per  lehtesimin  ne  shkembimin  e  informacioneve  te ngjashme dhe efektivizimin e tyre ne kohe optimale nga administratat qe do i perfitojne keto informacione.  Nje gjykates apo prokuror i angazhuar zyrtarisht ne procedimet kriminale apo penale fiskale per persona te inkriminuar dhe qe kane llogari bankare jashte vendit, ne kuadrin e  shkembimit  te  informacionit  dhe  ndihmes  se  ndersjellte  midis  vendeve  mund  te kerkoje  te  paiset  me  informacionin  qe  qarkullon  ne  kushtet  e  sekretit  dhe konfidencialitetit sipas nje marreveshje te nenshkruar qe me pare. Ndjekja dhe zbatimi i ekstraktit qe rezulton nga shkembimi i informacionit do te ndiqet me tej nga oficere te policise gjyqesore, qe kane detyre zbulimin dhe luften e kriminalitetit fiskal.  Ne zbatim te marrveshjeve, midis shteteve antare te OECD‐se, ndermjet institucioneve te tyre vendase te autorizuar dhe krijuar per zbatimin e kesaj skeme, sipas parimeve te reciprocitetit kane krijuar urat e bashkepunimit qe te shkembejne dhe te kene mundesi per te hyre ne te dhenat bankare, per huara, grante, garanci bankare dhe shkembime monetare nderkombetare duke ndertuar  skema  funksionale bashkepunimi efikase qe kane sherbyer ne shendoshjen e buxheteve te vendeve te tyre ne kete drejtim.  

Page 50: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

50

Shembuj  nga  vende  të  zhvilluara  rreth  praktikave  ligjore  për  nxitjen  e vullnetarizmit të deklarimeve fiskale (Amnistitë Fiskale segmentare) Ne  shtator  te  vitit  2001,  qeveria  italiane miratoi  vendimin per  fillimin e programit per riatdhesimin e kapitaleve jashte vendit si dhe te aseteve per individet rezidente italiane.   Ky program me synim rritjen e te ardhurave tatimore kishte objektiv: 

a. Riatdhesimin ne Itali te vlerave te aseteve qe ndodheshin jashte vendit dhe; b. Deklarimin e ketyre aseteve, pa nevojen e riatdhesimit. 

 Sipas programit kerkohej prej individeve nje pagese e barabarte me 2.5% te vleres se asetit  te  deklaruar  (ne  kembim  te  pageses  prej  2.5%,  shteti  do  ti  jepte  ne  bono thesari sa 12% e totalit te vleres se asetit te deklaruar). Individi duhej te plotesonte gjithashtu,  nje  deklarate  te  vecante  konfidenciale  dhe  ta  dorezonte  ne  nje  banke italiane apo ndermjetese,  duke  legalizuar ne menyre perfundimtare per  autoritetet fiskale asetin individual. Megjithese, ky program nuk vazhdon ende dhe pati jete nga Nentori 2001 deri ne Maj 2002, ai rezultoi me efekte disa miliardeshe per buxhetin duke  legalizuar  ne  kete  menyre  dhe  shume  asete  te  individeve  dhe  nxiti vullnetarizmin ne deklarim nepermjet menyrave te qarta dhe praktike ligjore. Masa te  ngjashme  jane  ndermarre  dhe  per  deklarime  te  individeve me  aktivitet  brenda vendit.  IRS‐ja  amerikane  (agjensia  per  mbledhjen  e  te  ardhurave  ne  SH.B.A)  shpalli  ne Dhjetor  2002,  se  ajo  kishte  rishikuar  dhe  azhornuar  nje  praktike  standarte  qe ndihmon agjensite hetimore ne percaktimin e  rasteve per  individe  te  caktuar, nese jane objekt per ndjekje penale apo jo. Ne keto kritere per percaktimin e perzgjedhjes se rastit do te ndikonin faktore te tille si: derdhja e detyrimeve tatimore sipas afateve ligjore,  zbulimi  dhe  deklarimi  vullnetar  i  detyrimeve  shtese  per  te  paguar,  si rrjedhoje e mosraportmit  te gjithe  te ardhurave. Ne kete procedure vleresuese dhe perzgjedhese sipas analizes se riskut, modernizimi i teknologjise ka dhene ndihmen me  te  rendesishme  ne  rritjen  e  standarteve  kualifikuese  dhe  ekzekutuese  te veprimeve  te  administrates.  Shembuj  te  shumte  ilustrojne  standartet  e  reja,  qe  po ndihmojne  ne  zhdukjen  e  çoroditjes  per  vleresimet  e  periudhave  te  volitshme  te deklarimit vullnetar te te ardhurave te paraportuara apo aseteve individuale. Masat ndeshkuese te publikuara ne media apo internet kane shperndare mesazhe te qarta se kjo  eshte nje proces ne ndihme  te  individeve per deklarime vullnetare. Ashtu  si dhe me pare,  praktika  kerkon  qe  tatimpaguesi  te  kete  nje  besim  te  palekundur  ne zbatimin  korrekt  te  marreveshjeve  nga  administrata.  Keto  praktika,  gjithsesi  nuk perfshijne ata individe qe kane burime ilegale te te adhurave te tyre. Ata jane objekt i ndeshkimit sipas gjithe akteve ligjore per personat e inkriminuar ku perfshihen dhe kriminelet fiskale.   Ne Dhjetor 2002, Kancelari gjerman Gerhard Schroeder deklaroi planet per te tatuar me  25%  interesat  bankare,  ashtu  si  dhe  planet  per  amnisti  fiskale  ne  ndihme  te rezidenteve  gjermane,  qe  do  te  deklaronin  asetet  jashte  vendit.  Ne  qershor  2003, 

Page 51: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

51

qeveria propozoi nje draft ligjor i cili u ofronte tatimpaguesve nje “urë drejt pastërtise tatimore”.  Oferta per te kaluar ne kete “ure” do te kishte disa kushte: ‐ tatimpaguesit duhet te deklaronin prej fillimit te vitit 2004, deri perpara fillimit te vitit  2005  shumen  totale  te  gjithe  te  ardhurave  tatimore,  qe mund  te  jene  objekt  i tatimit. Keto te ardhura do te perfshinin nje periudhe deklarimi nga viti 1992 deri ne vitin 2002. ‐ tatimpaguesit duhet te paguanin brenda 10 diteve pas deklarimit te bere, nje shume te barabarte me 25% te shumes se deklaruar. Nese shuma e deklaruar do te ishte pas mbarimit te afatit zyrtar si me siper, shuma e paguar do te ishte e barabarte me 35% te te ardhurave te deklaruara. Nese kjo e ardhur kishte  te bente me nje  forme  te evazionit  tatimor,  shuma per  tu paguar do  te  ishte sa 60% e  te ardhurave bruto  te paraportuara  dhe 60% te gjithe shpenzimeve,  te  cilat  jane  zbritur  si  shpenzime  te  zbritshme  nga  te  ardhurat  e tatueshme.  Rregulla  te  ngjashme  u  vendosen  dhe  per  raste  evazioni  ne  TVSH  dhe tatimin mbi pasurine.  Per  te  ndihmuar  funksionalitetin  e  ketyre  parime  ne  te  gjitha  vendet,  qe  kane objektiva te njejta jane organizuar dhe nje sere seminaresh dhe jane botuar materiale te ndryshme, ne menyre qe shume vende te natyralizohen me idene e lejehyrjes dhe shkembimit te informacioneve, ne funksion te qellimeve reciproke te administratave te vendeve te tyre. Keshtu,  ne  nje  seminar  te  organizuar  ne  funksion  te  ketij  qellimi  nga  OECD, pjesmarresit  e  disa  vendeve  ballkanike  dhe  vendeve  ish‐socialiste  nga  europa qendrore  e  lindore deklaruan  se  sipas  legjislacionit  vendas,  ata mund  te marrin  te dhena nga bankat dhe mund  te  shkembejne  informacion me nje  shtet  tjeter, me  te cilin kane lidhur marreveshje.  Ne Rusi, egziston nje raportim automatik i bankave per administraten tatimore rreth transaksioneve te personave dhe individeve per vlefta transaksionesh me te medha se US$ 10,000. Hapja e numrave te  llogarise eshte  i  lirshem te kryhet nga cdokush, por mbajtesi i llogarise duhet te prezantoje ne banke karten e identitetit dhe NIPT‐in e tij. Nderkohe, Rusia mund te shkembeje informacion per te permbushur kerkesat e nje pale tjeter, me te cilen ka bere marreveshje.  Por dhe ideja e nje amnistie fiskale per riatdhesimin e kapitaleve te investuara jashte Rusise ka gjetur popullaritet te madh. Ne keto propozime jane perfshire dhe ministra  dhe presidenti, ne menyre qe te krijojne kushte te favorshme per kthimin e kapitalit. Debati mbi  kete  teme  ka  vite  qe  behet  ne Rusi,  por  deri me  sot  ka  qene  vetem ne kuadrin hipotetik. Ky debat duket se ka marre rruge te mbare, qe pas nje raporti qe lidhte rritjen e PBB‐se ne vend me riatdhesimin e kapitalit jashte vendit.   Ne  zbatim  te  ketyre  pervojave,  dhe  ne  vendin  tone  jane  miratuar  ligje  te  tilla  qe luftojne ne menyre te organizuar elementet kriminale fiskale. Nga ana tjeter vendosja e  kufijve  dhe  masave  shternguese  per  kryerje  transaksionesh  jashte  kanaleve bankare, ka ndikuar ne zyrtarizimin ne rritje te te ardhurave te individeve nga nje vit 

Page 52: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

52

ne tjetrin. Megjithate, raportimi i bankave, si automatik apo dhe me kerkese eshte ne nivele  te  kufizuara  dhe  nuk  eshte  bere  akoma  nje  faktor  ndikues  ne  rritjen  e  te ardhurave tatimore.   Persa i perket debatit te nje amnistie fiskale ai eshte mjaft i vaket dhe i paperkrahur ne  pergjithesi  nga  asnjera  pale  e  politikes  apo  nga  pjesa  inteklektuale  e  shoqerise civile. Ndoshta,  vete  shqoeria  civile nuk eshte  e  gatshme apo e pergatitur  te ndeze brenda saj nje debat te tille. Ky debat, ka gjetur perkrahje per tu kthyer ne nje debat popullor,  vetem  ne  disa  deklarata  perkrahese  te  ish‐presidentit  Meidani  per zgjidhjen  e  problemeve  te  shumta  qe  merr  persiper  kryerja  e  kesaj  amnistie  ne vendin tone. Mendimi  im eshte se koha me e pershtatshme do te  ishin ndoshta 2‐3 vitet  e  ardhshme,  kur  disa  treguese makroekonomike  do  te  jene  te  prezantuar  ne menyre me  te  sakte.  Koha  eshte  i  vetmi  faktor  mbeshtetes,  qe  ka  aleat  aktualisht debati fiskal ne vend...   

                    

Page 53: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

53

   

KAPITULLI  III   SISTEMI AKTUAL TATIMOR, NEUTRALITETI I TË ARDHURAVE DHE INDIVIDI  Kompleksiteti  dhe  kostua  e  sistemit  aktual  tatimor  eshte  nje  nga  temat  me  te preferuara per tu perdorur nga perkrahesit e reformave tatimore. Ne debatet midis specialisteve dhe analisteve  te  rastit konsiderohet  se nje nder  faktoret ndikues per kryerjen  e  evazionit  tatimor  eshte  edhe  kompleksiteti  i  sistemit  tatimor.    Por,  sa  e vertete  eshte  kjo?  Ndoshta  ka  dhe  faktore  te  tjere?  Le  te  shikojme  disa  fakte  e analiza... 

 Kostua e tatimpaguesve Sistemi aktual pershkruhet nga individet si i paqarte dhe i pakuptueshem per ta. Nga ky  kendveshtrim,  ata  mendojne  se  u  vijne  gjobat  dhe  detyrimet  e  shumta,  qe  ata detyrohen  ti  mbartin  me  mundime  te  medha.  Ketyre  individeve,  qe  perbejne shumicen  e  bizneseve  te  regjistruara  u  kerkohet  nga  administrata  tatimore  te mesojne  volume  te  tera  ligjesh,  udhezimesh,  rregulloresh  dhe  shkresash,  te  cilat  u hane nga koha qe ata e cmojne se u duhet per te nxjerre te ardhura. Dhe mbi te gjitha kete kohe, atyre u duhet ta harxhojne per te llogaritur e paguar ato taksa e tatime, qe i paguajne me shume pakenaqesi, megjithese kane detyrimin ligjor, si qytetare per ti paguar.  Sipas nje studimi te bere nga studioja  fiskale Al‐Tax, nje tatimpaguesi  te biznesit  te vogel  i  duhet  nje  mesatare  prej  rreth  200  ore  pune  ne  vit  (25  dite  pune)  per  te plotesuar formularet e deklarimit dhe librat fiskale, qe kerkohen per dokumentimin e transaksioneve te aktivitetit te tij. Kostua e kesaj kohe per keta tatimpaguese mund te  llogaritet  ne  nje mesatare  prej  60 mije  leke  ne  vit.  Po  te  llogaritet  kjo  kohe  per gjithe  tatimpaguesit  e  vegjel  te  regjistruar  ne  organet  tatimore  kjo  kohe  do  te rezultonte ne nje mesatare prej 9 milione ore pune ne vit  (1.12 milione dite pune)  dhe me nje kosto  te kohes  se  tyre prej 2.7 miliard  leke apo  rreth 22 milione Euro. Nese flitet per kompleksitet ne sistemin aktual, ajo priret te rendoje me shume mbi biznesin  e  vogel,  pasi  kjo  kategori  biznesi  nuk  arrin  dot  te  perceptoje  menyrat  e llogaritjes  dhe  rezultatin  e  detyrimeve  qe  duhet  te  paguaje.  Nderkohe,  bizneset  e medha qe kane gjendje financiare me te mire jane ne gjendje te punesojne eksperte per ti shpetuar ketyre telasheve e praktikave dokumentare tatimore. Por, sido qe te jete dy jane pyetjet me te rendesishme qe u kerkohet prej tatimpaguesve per ti dhene pergjigje. Sa eshte barra tatimore ne sistemin aktual dhe mbi ke shtrihet me shume kjo barre apo si eshte e shperndare ajo?  

Page 54: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

54

Cila është barra aktuale tatimore? Shume  nga  ligjet  aktuale  tatimore  jane  ende  te  paqarta  per  qytetaret  qe  duhet  ti zbatojne. Ata shpesh ndihen te pasqaruar per detyrimet qe u takon ti paguajne. Mos ndoshta ka shume ligje? Mos valle ato jane shume te gjata? Apo  jane te hartuara ne nje gjuhe te pakuptueshme per ta? Fakt eshte se tatimpaguesit, shpesh ndihen te lodhur dhe nuk kane kohen e ndoshta dhe edukimin e nevojshem per te kuptuar dhe mbajtur mend gjithe c’fare u duhet per te qene korrekt me administraten. Me pak se 50% e bizneseve jane ne dijeni te gjithe ndryshimeve  dhe  çeshtjeve  tatimore.  Me  pak  se  40%  e  tyre  jane  ne  gjendje  te plotesojne dhe raportojne ne kohe korrekte detyrimet e tyre. Nderkohe barra fiskale mesatare per nje biznes te vogel llogaritet te jete ne nje mesatare prej 160 mije leke ne vit. Kjo barre fiskale per bizneset e medha eshte mesatarisht 5 milione leke ne vit. Dhe per bizneset me te medha te vendit barra  fiskale eshte mesatarisht 80 milione leke ne vit. Natyrisht qe kjo shperndarje e barres  fiskale provon se sistemi  tatimor aktual eshte progresiv. Ai taton me shume ate qe perfiton te ardhura me shume. Por, sigurisht qe kjo shperndarje e barres fiskale midis individeve ka shume hapesira per tu sistemuar, nisur nga shume kategori qe jane te perjashtuara ende. Ne  fakt, sistemi aktual eshte nje sistem me disa shkalle  tatimore,  te cilat  tatojne ne menyre mikse  si  konsumin  dhe  te  ardhurat  e  individeve.  Te  pakten, me  shume  se 50% e individeve tatohen ne baze te te ardhurave qe ata i vetedeklarojne dhe tarifa e zbatuar mbi ta eshte 5% deri 10% e te ardhurave te tyre. Nese pjesa me e madhe e ketyre  individeve  do  te  futeshin nen nje  sistem TVSH‐je,  qe  do  te  thote  futja  e  nje mekanizmi per te lehtesuar barren tatimore te me individeve me te ardhura te pakta nepermjet  sistemit  te  kreditimit  per  ta  do  te  kishte  prape  nje  barre  te madhe,  ajo burokratike apo oret per te pergatitur dokumentet.   Po kostua administrative? Administrata  aktuale  tatimore  kryen  me  te  vertete  nje  pune  voluminoze  dhe  te pakompensuar  si  duhet.  Megjithe  kohen  qe  harxhojne  tatimpaguesit  per dokumentacionin ne nje pjese tjeter kohe ndihmohen falas nga punonjesit e tatimeve, kohe e  cila  i  redukton kostot  e  tatimpaguesve ne menyre  te konsiderueshme. Fjala eshte per ndihmen qe u jepet duke i ndihmuar ne sqarimin dhe ne konsulencen per te plotesuar dhe korigjuar gabimet ne deklarimet e tyre.  Vete  administrata  tatimore  nuk  i  kushton  shtrenjte  buxhetit,  po  te  kemi  parasysh koston qe kane administrata tatimore ne vendet e zhvilluara. Ne keto vende per cdo dollar  te  mbledhur  kemi  mesatarisht  nje  kosto  administrative  prej  20  centesh. Nderkohe ne vendin  tone, nga 66 miliarde  leke  te mbledhura nga  administrata per vitin  2004  me  nje  buxhet  shpenzimesh  administrative  prej  1.6  miliard  leke  na rezulton  nje  kosto  administrative  prej  vetem  20  qindarka  per  cdo  lek  tatime  te mbledhura. Shumica e kesaj kostoje shkon per pagat e shperblimet e tatimoreve dhe vetem 30% e saj per qellime  investimesh apo kosto te  tjera operative. Ne kete mes nuk  llogaritet  kostua  e  punes  se  tyre  per  edukimin  e  vazhdueshem  fiskal  te qytetareve, detyre qe ata e bejne vullnetarisht. Kete detyre qe duhet ta beje cdonjeri ne shoqeri, i eshte lene vetem tatimeve. Megjithate tatimpaguesit shqiptare nuk kane ndonje  nivel  te  kenaqshem  te  derdhjeve  ne  menyre  vullnetare  te  tatimeve.  Ky 

Page 55: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

55

konstatim mbeshtetet ne disa studime e deklarime te eksperteve  fiskale vendas per informalitetin dhe evazionin fiskal shqetesues per vendin.  Vetem nepermjet forcimit te punes te strukturave te saj, administrata tatimore mund te reduktoje ate pjese te evazionit, qe jane transaksionet jashte sistemit tatimor. Kjo varet  nga  fakti  se  sa  pjese  te  ekonomise  informale,  apo  sa  pjese  te  evazionit  dhe aktiviteteve ilegale do te behen pjese integrale e tarifave tatimore.   Po propozimet për ulje tarifash tatimore? Oferta  per  ulje  te  ketyre  tarifave  eshte  nje  perpjekje  per  te  zgjeruar  bazen  e tatueshme,  me  qellim  perfshirjen  ne  te  edhe  te  asaj  kategorie  qe  jane  evadoret  e djeshem,  te  cilet  sot hyjne per here  te pare ne  sistemin  tatimor. Nje politike e  tille mund  te  reduktoje  numrin  e  atyre  qe  veprojne  te  fshehur  dhe  kjo  do  te  ishte  nje beteje e fituar ndaj evazionit.  Por,  kjo  ulje  e  tarifave  tatimore duhet  te  kete  parasysh dhe baza mbi  te  cilen  gjen zbatim sistemi aktual. Ne kete sistem perfshihen si ato biznese qe jane baza e TVSH‐se, po ashtu dhe pjesa e bizneseve qe jane te perjashtuar nga TVSH‐ja. Keshtu, ata qe jane  te  perjashtuar  nga TVSH‐ja  nuk  paguajne  as  TVSH dhe  as  tatim  fitimi,  ndersa furnitoret  e  tyre  po.  Nderkohe,  tatimpaguesit  qe  jane  te  regjistruar  ne  TVSH  e paguajne ate kur mallrat e tyre i shesin ne treg. Por, ne fakt ketu ndikon vete tarifa e TVSH‐se prej 20% qe detyron tatimpaguesin e perjashtuar tu shmanget tatimeve. Per nje  tregtar  pakice me  nje  norme  fitimi  deri  20%,  perfitimi  nga  shmangia  e  tatimit eshte afersisht sa 1% e vete fitimit. Kjo eshte arsyeja pse ata qe jane te perjashtuar nga skema e TVSH‐se duhet te jene pjese integrale ne skemen e saj dhe te perdorin kreditimin  e  TVSH‐se  se  faturave  te  blerjes,  si  pjese  e  nje  sistemi  kompleks  qe  ka nevoje per cdo mekanizem te tij, qe te funksionoje ne rregull.  Efektet te të ardhurat Pergjithesisht,  propozimet  e  bera  nga  reformuesit  e  sistemit  synojne  realizim  te ardhurash neutrale. Por, asnjehere nuk eshte bere ndonje vleresim i studiuar, se cila do  te  ishte  shkalla  tatimore  me  e  pershtatshme  per  te  arketuar  te  ardhurat  e mundshme optimale me kete nivel zhvillimi shoqeror dhe kete nivel kualifikimi dhe edukate ne pune te administrates tone. Sipas mundesive qe na ofron sistemi aktual tatimor, duke mare parasysh dhe perjashtimet tatimore (duke perfshire perjashtimet nga  tatimi mbi  te  ardhurat,  TVSH‐ja,  akciza)  shkalla  optimale  tatimore  do  te  ishte 15%,  te pakten 5% me poshte  se  tatimi mbi  fitimin dhe TVSH‐ja.  Natyrisht,  qe nje shkalle e  tille nuk eshte pjese e nje mendimi apriori, por duhet  te perllogaritet dhe provohet me se miri ne kushtet praktike te administrimit tatimor. E them kete pasi kjo shkalle tatimore duhet te perfshije dhe bazen e atyre tatimpaguesve qe deri me sot  nuk  deklarojne  dhe  paguajne.  Keta  jane  gjithe  individet  qe  ne  nje menyre  apo tjetren perfitojne te ardhura dhe nuk i deklarojne dhe te paguajne detyrimin tatimor. Duke patur parasysh kete, natyrisht dhe vete sistemi aktual i kontabilitetit duhet te kete parasysh pershtatjen me kete shkalle te njejte tatimore, per te bere azhornimet e nevojshme ne lidhje me shpenzimet e pazbritshme dhe me amortizimin e aktiveve.    

Page 56: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

56

Eshte  e  rendesishme  te  themi  qe  nje  numer  tatimesh  bazohen mbi  konsumin.  Cdo ndryshim  i  shkalles  tatimore  ka  nje  efekt  te  dukshem  edhe  ne  shperndarjen  e  te ardhurave sipas klasave shoqerore. Ne kete kuader edhe ky ndryshim qe permendem me  lart  ka  efekte  te  ndryshme  ne  shperndarjen  e  te  ardhurave  ne  tipin  e  familjes shqiptare  dhe  brezave  te  saj,  po  ashtu  si  dhe  ndryshimi  qe  egziston  sipas  klasave shoqerore.   Nese kemi parasysh te ardhurat sipas klasave shoqerore kjo ka te beje kryesisht me tatimin mbi  te ardhurat qe aplikohet mbi to. Po te bazohemi mbi shkallen tatimore prej 15% dhe  ta perdorim ate ne raport me  te ardhurat ne dispozicion si nje mase matese, individet e varfer do te perjetonin nje ulje te te ardhurave nga 3% deri 5%, ndersa  individet  e  klases  se  mesme  do  te  perjetonin  nje  ulje  te  te  ardhurave  ne nivelin  e  2%  deri  4%.  Nderkaq,  klasat  e  pasura  me  te  ardhura  te  medha  do  te perfitonin te ardhura deri ne nivelin e 10%. Ky efekt do te ishte me i dukshem nese neutraliteti i te ardhurave do te arrihej nepermjet perjashtimeve te vogla sesa duke aplikuar shkalle ne perqindje te larta. Nese kemi parasysh te ardhurat te shperndara sipas brezave te shoqerise, propozimi per  te  zhvendosur  barren  tatimore  nga  tatimi  mbi  konsumin  ne  tatimin  mbi  te ardhurat do ta kalonte kete barre ne fakt ne shtresat e ndryshme shoqerore. Shkalla tatimore e perbashket prej 15% megjithese do te kishte nje baze te tatueshme bazuar mbi konsumin, ajo gjithashtu do  te  jete dhe nje baze per  tatimet mbi  te ardhurat e individeve. Barra  tatimore do  te zhvendoset me ngadale nga konsumi  individual  te paga  dhe  kapitali.  Duke  qene  se  individet  e  pasuruar  rishtazi  zoterojne  tashme kapital, barra do te tentoje te zhvendoset mbi keta individe.  Zakonisht,  individet  ne  moshe  te  re,  te  cilet  fitojne  te  ardhura  dhe  krijojne  kursime  dhe kapital me  shpejt  se  te  tjeret mund  te  kene  perfitime  relativisht me  teper  se  te  tjeret  nga tatimet, ndersa kapitalistet me te vjeter dhe klasa e mesme u duhet te mbajne nje barre me te madhe. Megjithate, dhe individet e pasur nuk do te kene nje barre tatimore te larte, nese do te  arrijne  te  realizojne  qarkullim  te  kapitalit  te  tyre  ne  shume  sektore  te  ekonomise  dhe mundesive qe ofron shoqeria civile duke bere ne kete menyre nje zinxhir qarkullimi per te perfituar nga mundesite ligjore per sa me shume lehtesira. Sa me teper mundesi te krijojne per  te  hyre  neper  labirinthet  e mundesive  ligjore  tatimore,  aq me  te  lidhur  ngushte  do  te behen me mundesine per te perfituar te paret. Cdo brez individesh krijon mundesite e tij te perfitimit te lehtesirave fiskale, te lidhura ngushte dhe me zhvillimin ekonomiko‐shoqeror te vendit.   PASOJAT SOCIALE NGA NDRYSHIMET NË TVSH  Nga  fundi  i  viteve  ’60  TVSH‐ja  është  bërë  taksa  kryesore  e  konsumit  në  mbi  120 vende të industrializuara dhe në zhvillim. Futja e TVSH‐se në mesin e vitit 1996 edhe në  Shqiperi  mund  të  konsiderohet  si  ngjarja  me  e  rendesishme  në  evolucionin  e struktures tatimore shqiptare.   

Page 57: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

57

Megjithe arsyet specifike te cdo administrate në pershtatjten e TVSH‐se, të ardhurat nga  ajo  janë  të  ndryshme  nga  njeri  vend  në  tjetrin.  Argumenti  kryesor  për  këtë ndryshueshmeri  është  se  një  TVSH  e  hartuar  në  mënyrën  e  duhur  për  kushtet  e zhvillimit  ekonomik  të  vendit  i  rrit  të  ardhurat  tatimore  duke  mbajtur  një  kosto ekonomike  dhe  administrative  të  ulet  në  raport  me  koston  për  arketimin  e  të ardhurave  nga  taksa  të  tjera  mbi  konsumin.  Ne  një  nder  studimet  e  FMN‐se  mbi efektin qe vjen nga aplikimi  i perqindjes se shkalleve  të TVSH‐se   është verejtur se mund  të  grumbullohen mesatarisht  rreth 0.4 %  të PBB‐se  të  ardhura  tatimore për cdo  1%  shkalle  tatimore.  Në  vendet  e  industrializuara  pjesa  e  të  ardhurave  nga TVSH‐ja kap 20% ‐ 40% të totalit të të ardhurave tatimore apo 5% ‐ 8% të PBB‐se. Ndersa në vendet në zhvillim edhe pse ajo nuk është në këto nivele perqindje zë një peshe të konsiderueshme të të ardhurave tatimore.  Një  TVSH  e  pershtatur  mbi  kushtet  specifike  ekonomike  kombetare  siguron gjithashtu një neutralitet në  fushen e  tregtise  se  jashtme nepermjet mostaksimit  të eksporteve  dhe  trajtimit  të  importeve  mbi  një  mesatare  te  prodhimeve  brenda vendit.   Shtrirja e TVSH­se në “zonat e thella” Ka një mendim  të perbashket  se një TVSH është bërë  “e mirë”  kur  ajo mbulon një numer sa me  të gjere  tatimpaguesish dhe aktivitetesh apo  thene ndryshe eshte nje piramide me baze sa me te gjere. Me thjesht, kjo do të thote që prodhuesit, shitesit me  shumice  dhe  shitesit  me  pakice  duhet  të  jenë  në  pjesen  derrmuese  të  tyre aplikues të ligjit të TVSH‐se.  Duke  hedhur  nje  veshtrim  ne  vendin  tonë,  zbatimi  i  TVSH‐se  nisi  kryesisht  për subjektet  prodhuese  te medhenj,  si  dhe    importuesit  dhe  tregtuesit  e mallrave me shumice. Perpjekjet e metejshme të administrates tatimore u shtrine në zgjerimin e bazes se subjekteve që duhet të regjistroheshin në TVSH nga permbushja e kriterit te realizimit  të  xhiros mbi  8 milion  leke  (mbi  63,000 €uro)  brenda  një  viti  fiskal.  Ky kriter është i zbatueshem për cfaredo lloj aktiviteti që nga prodhuesit deri te shitjet me pakice.   Disa  vende  të  tjera  që  e  kanë  nisur me  zbatimin  e  TVSH‐se  si  në  rastin  shqiptar  e kanë  zgjeruar  aplikimin  e  tij  dhe  në  shitjet  me  pakice.  Këto  vende  perfshijne Argjentinen, Perune dhe vendet frankofone të Afrikes (që filluan me taksimin e tipit francez  mbi  prodhimin).  Në  këto  vende  u  verejt  se  aplikimi  i  TVSH‐se  vetem  tek tatimpaguesit  me  aktivitete  prodhuese  po  shtremberonte  politiken  e  neutralitetit tatimor  dhe  favorizonte  aktivitete  të  tilla  si:  produktet  e  luksit  dhe  akcizes, importuesit dhe  furnizuesit  e medhenj  të  sherbimeve  të ndryshme. Kjo  shkaktonte një shperndarje të pabarabarte të barres fiskale dhe efekte regresive të TVSH‐se në lidhje me konsumin. Si pasoje, krijoheshin dhe probleme të mprehta (kur prodhuesit shisnin direkt të shitesit me pakice apo te konsumatoret perfundimtare ose krijonin kanalet direkte te tyre të shperndarjes).  Në dallim nga zgjerimi  i  zbatimit  të TVSH‐se, kur perfshihen dhe shitjet me pakice, probleme si ato të mesipermet minimizohen. Neutraliteti  fiton terren, pasi  taksa në 

Page 58: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

58

këtë  mënyrë  zhvendoset  sa  me  afer  konsumatorit  perfundimtar.  Prodhuesit  apo shperndaresit nuk mund të jenë të percaktuar dhe vlerat e tatueshme janë gjithnje të njejta me cmimet aktuale. Ne kete menyre nuk është shkalla në të cilen TVSH‐ja është vendosur  ajo  që  percakton  numrin  e  tatimpaguesve,  por  masa  e  perjashtimit  të subjekteve te biznesit të vogel. Për me teper, ky perjashtim nuk është i kushtueshem në kuptimin e të ardhurave të humbura, pasi bizneset e vogla të perjashtuara do të vazhdojne të paguajne TVSH‐në për blerjet që kryejne. Nese  për  shtrirjen  e  TVSH‐se  deri  te  shitjet  me  pakice  ka  me  shumë  debatime mendimesh  dhe  opinionesh  te  ndryshme,  per  zgjerimin  e  TVSH‐se  në  sektoret  e sherbimit publik ka pak mendime apo debat. Fakt eshte se shumë vende europiane nuk  i  taksojne  aktivitetet  që  kryejne  organizmat  e  shtetit me mendimin  se  nuk  ka kuptim të ngarkohen me TVSH aktivitete të tilla (të perjashtuara nga pagesa e TVSH‐se) kur kjo do të kerkoje vetem rritje fondesh, pra rritje të shpenzimeve buxhetore. Por,  praktika  për  ato  vende  që  nuk  i  perjashtojne  nga  pagesa  e  TVSH‐se  këto  lloj furnizimesh  ka  qene  e  shoqeruar  me  rritje  të  pergjegjesise  dhe  transparences  se veprimeve të organizmave shteterore.   Kohet e fundit në disa nga vendet europiane ka nisur një praktike e re e taksimit të sektoreve të sherbimit publik. Një sektor, në te cilin po zbatohet një politike ndryshe jane sherbimet postare, të cilat në fund të fundit futen në konkurencen e perditshme si konsumatore te letres, gazetave apo periodiket e blere nga private apo kur kryejne shperndarjet  e  postes  me  transportues  që  vijne  po  nga  sektori  privat.  Aplikimi  i TVSH‐se  në  sektorin  publik  (i  nderthurur  me  subvencione)  ka  avantazhin  e konfrontimit të politikëbërësve më drejtperdrejt me koston e nderhyrjes se shtetit.  Une  vleresoj  mendimin  se  nese  TVSH‐ja  nuk  administrohet  fuqishem  mund  të degjeneroje  në  një  takse  që  deformon  sistemin  tatimor,  që  frenon  rritjen  e ekonomise dhe  specializimin e  sektoreve  të  saj duke u kthyer në një  takse  (peshe) mbi xhiron e grumbulluar në zinxhirin e qarkullimit.    RREZIQET NGA NDRYSHIMET NË SKEMËN E PENSIONEVE   Punonjësit  që  janë  kontribuesë  aktivë,  si  te  skemes  se  pensioneve  publike  edhe private gjithsesi duhet  te kene kujdes nga rreziqe qe mund  tu kanosen perfitimeve nga pensionet. Rreziqe te tilla mund te jene: ‐ Ndryshimet  politike.  Mundesia  e  ndryshimit  te  rregullave  te  lojes mund  te  sjellin ndryshime ne  nje menyre  te  tille  ku  perfitimet mund  te  behen me  te  vogla  nga  sa ishin premtuar. ‐   Kontribute  te pakta. Kjo mundesi egziston nga ngushtimi  i bazes se kontribuesve dhe pagesa ne nivele te ulta te kontributeve. ‐  Jetegjatesia e perfituesve eshte nje rrezik tjeter, kur perfituesim mund te jetoje duke marre  perfitime  mbi  nivelin  e  kontributeve  apo  mesatares  se  llogaritur  per  te perfituar. 

Page 59: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

59

‐    Inflacioni  eshte  nje  tjeter  rrezik  duke  prishur  dhe  cbalancuar  gjithe  fondin  e perfitimit te pensioneve.  Ndoshta  ka  dhe  rreziqe  te  tjera,  por  une  mendoj  se  sadoqofshin  ato  dhe  sado  te paralajmeruar  te  jemi  per  rreziqet  qe  na  kanosen  asnje  skeme  pensionesh  nuk  i shmang dot gjithe rreziqet qe mund te dalin. Megjithese skemat e pensioneve publike mbulojne  perfitimet  e  atyre  qe  jetojne  (nje  lloj  tip  sigurimi  jete),  ne  rastet  e pensioneve per paaftesi dhe raste  te  tjera qe  jane objekt per perfitime  jane pjese e skemes se pensioneve publike.   Nese merret  nje  vendim per  te  privatizuar  pensionet  duhet  te merret  parasysh  qe punonjesit duhet  te  jene  te mbuluar me sigurim per  jeten, paaftesine dhe ndihmen sociale  per  papunesine.  Mbrojtesit  e  skemes  se  pensioneve  private  thone  se pjesmarresit  e  saj  do  te  perfitonin  me  shume  nese  kontributet  e  tyre  do  te investoheshin ne bono thesari, obligacione shteterore apo letra te tjera me vlere, qe jane  ne  qarkullim  ne  tregjet  financiare.  Nje  argument  qe  ngrihet  shpesh  per favorizimin e  idese per privatizimin e pensioneve eshte dhe mendimi  i zhvillimit te tregjeve  te  kapitalit  ne  vendet  ku  ai  eshte  i  dobet  apo  inegzistent.Por,  investimi  i fondit te pensioneve ne keto vende me tregje te pastabilizuara do te sillte me shume pasiguri.  Per  kete  arsye,  operatoret  e  kesaj  fushe  shpesh  i  kufizojne  investimet  e fondit te pensioneve vetem ne bono thesari.   Ne  Kili,  ne  vitin  1981  u  reklamua  nje  eksperiment  per  privatizimin  e  skemes  se pensioneve  dhe  investimi  i  fondit  te  tyre  u  realizua  vetem  ne  bono  thesari afatshkurtra dhe me pas nje pjese e mire e fondeve eshte kliente e fuqishme e bonove te  thesarit  afatgjata.  Ne  Meksike,  para  disa  kohesh  u  krijuan  disa  fonde  private pensionesh  qe  u  investuan  ne  favor  te  uljes  se  borxhit  te  brendshem.  Investimet nderkombetare jane te ndaluara gjithsesi, si ne Meksike po ashtu dhe ne Kili. Por, a duhen  orientuar  kursimet  e  individeve  te  nje  vendi  ne  kete  menyre?  Megjithese, fondet private premtojne perfitime te medha, pasi ato investojne fondet e pensioneve ne  aksione ne  bursa  financiare,  rreziqet  e  falimentimit  te  tyre  egzistojne.  Gjithsesi, eshte e nevojshme qe nga shuma totale e fondit te grumbulluar te zbriten dhe kostot administrative,  te cilat  jane me te  larta per skemat private sesa per ato publike. Ne Holande, shpenzimet administrative vjetore jane te vbarabarta me 1% te shumes se kontributeve. Keto kosto  jane shume me ndryshe per vende  te pazhvilluara apo ne zhvillim e siper.   Rreziqet politike Llogarite  individuale  qe  hapen  nga  individet  sipas  skemes  se  privatizimeve  jane pergjithesisht  te  mbrojtura  nga  rrisqet  politike,  por  privatizimi  nuk  mundet  ta eleminoje  fare  kete  rrisk.  Qeverite  ndonjehere  vendosin  taksa  mbi  fondet  e pensioneve,  miratojne  akte  nenligjore  qe  ndikojne  mbi  vlerat  e  obligacioneve  dhe bonove  te  thesarit  dhe  rregullojne  fondet  ne  ate menyre  qe  ato mund  te mos  jene gjithnje ne interesin e kontribuesve. Ne sistemin aktual te sigurimeve nuk mendohet se  ka  rrezik,  pasi  punonjesit  e  sotem  mbeshtesin  financiarisht  nepermjet 

Page 60: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

60

kontributeve pensionistet me mirekuptimin e te ardhmes qe ata do te ripaguhen nga punonjesit  e  te  nesermes.  Por,  per  punonjesit  e  sotem  nuk  ka  asnje  menyre efektivisht  per  te  bere  marreveshje  dhe  te  kontraktojne  me  brezat  e  ardhshem, keshtu qe nje  frike egziston.  Frika behjet  akoma me e  forte nese  raporti  i  atyre qe dalin ne pension rritet mbi mesataren, si nga shkaqe ndryshimesh demografike, po ashtu dhe nga politikat e nxitjes per pensione te parakoshme per moshat e mesme. Nga njera ane, nje rritje ne numer te pensionisteve dhe punonjesve ne moshen prane pensionit  shkakton  nje  rritje  te  numrit  te  atyre  qe mbrojne  sistemin  e  pensioneve egzistues. Nje rrezik tjeter politik mund te jete si pasoje e ndryshimit te rregullave te zbatimit te skemes duke rritur shumen e kontributeve per te paguar te nje grupi ne favor te nje grupi tjeter perfituesish. Kjo mund te ndodhe ne ato raste kur nuk ka rregulla te percaktuara  qarte  per  ndarjen  e  raportit  kontribut‐perfitime.  Ky  rregull  nuk  do  te thote se shkalla e perfitimeve te punonjesve me te ardhura te pakta do te jete e njejte me  te  punonjesve  me  te  ardhura  te  lart.  Punonejsit  me  te  ardhura  te  pakta pergjithesisht  nuk  jetojne  shume  vite  dhe  keshtu  si  kompensim  pensionet  qe perfitojne duhet te zevedndesojne nej pjese te mire te kontributeve te pagura nga ta.   Sigurimet dhe inflacioni Kur punonjesit dalin ne pension dhe fillojne te terheqin kursimet e grumbulluara, ata kerkojne me shume se  sa nje kthim normal  te vleres  se parave qe kane derdhur si kontribute.  Ata  kerkojne  gjithashtu  garanci  qe  kontributet  qe  ata  kane  derdhur  te jene  te  mbrojtur  nga  zhvleftesimi  si  pasoje  e  inflacionit.  Pensionet  publike  e garantojne  kete  automatikisht,  ndersa  llogarite  individuale  te  sigurimeve  private mund ta bejne kete vetem nese ato transformohen se pari ne pensione vjetore reale.  Nje  pension  vjetor  eshte  nje  seri  pagesash  te  bera  ne  intervale  te  rregullta  qe vazhdojne derisa ngjarja  specifike ndodh. Kjo ngjarje  specifike  eshte p.sh.  vdekja  e kontribuesit.  Nje  shembull  tjeter  mund  te  qatesoje  akoma me  tej  diskutimin.  E  zeme  sikur,  nje punonjes qe del ne pension ne moshen 65 vjecare, me nje rroge prej 1.000.000 leke ne vit ne vitin fundit dhe qe ka grumbulluar nje shume kontributesh prej 10.000.000 leke  ne  nje  llogari  private  pensioni.  Perpara  daljes  ne  pension,  ai  ose  kompania private e sigurimeve  i zhvendos  fondet e  tij ne  investim afatshkurtra obligacionesh apo dhe ne bono thesari. Supozojme se keto bono kane nje siguri te perfitimit te 1% ne  vit  te  shumes  duke  mbajtur  konsideruar  ne  nivele  konstante,  si  indeksin  e cmimeve te konsumit, po ashtu dhe inflacionin. Individi ne shembullin tone i perket grupit shoqeror qe ka nje jetegjatesi rreth 20 vite mbi moshen 65 vjecare qe del ne pension.  Megjithate,  kjo  eshte  nje  mesatare  jetegjatesie,  pasi  ner  kete  grup  ka individe qe jetojne 70 vite e ka te tjere qe kalojne 80, 90 e madje dhe 100 vite jete. Cdonjeri nga keta individe jetegjate do ti duhet te perballet me rrezikun e kalimit te shumes  se  kontributeve  te  derdhura  prej  tij  ne  vitet  e  punes.  Nje  individ mund  ta kufizoje kete rrezik duke zgjedhur nje nivel jetese me standart te ulet.  Punonjesi    i  shembullit  tone,  qe  ka  grumbulluar  nje  shume prej  10.000.000  lekesh mund  te  bleje  nga  ofertat  e  skemes  private  nje  pension  vjetor  te  perjetshem,  i  cili eshte i pagueshem ne fillim te cdo viti ne shumen 540.000 leke, duke zbritur vleren e 

Page 61: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

61

kostos  se  administrimit.  Me  inflacionin  zero  perqind,  fuqia  blerese  e  shumes  se pensionit vjetor mbetet konstante. Nese niveli  i  inflacionit do  te  ishte 4 perqind ne vit, pagesa nominale do te behej 760.000 leke, por fuqia blerese do te binte. Ne vitin e 10‐te ajo do  te arrinte ne nivelin 530.000  leke dhe ne vitet  e  ardhshme akoma me poshte. Pensionisti eshte me mire me nje pension vjetor nominal sesa ti  indeksohet pensioni sipas normes vjetore te inflacionit per 10 vitet e para.  Por, nevoja per mbrojtje kunder inflacionit eshte nje mundesi qe duhet te zbatohet e lidhur  me  shkallen  e  rritjes  se  prodhimit  te  brendshem.  Nese  do  te  kete  rritje  te prodhimit  te  brendshem  me  te    madh  se  rritja  e  indeksit  te  cmimeve,  kjo  do  te ndikonte  ne  rritjen  e  fuqise  blerese  per  cdo  perfitues  te  ardhurash,  por  per pensionistet  qe  zakonisht  perfitojne  te  ardhura  te  pakta  kjo  do  te  ishte  akoma me pozitive.  Blerjet e paketave te pensioneve vjetore perballn nje rrezik tjeter dhe kjo do te ishte mundesia e nje situate te pazakonte ne tregun e vleres per asetet, normat e interesit. Kjo do te mund te zgjidhej me pranimin e nje perqindje mesatare te perfitimit qe nuk varet nga viti i daljes ne pension. Forma te tjera kombinimi e bashkepunimi mund te gjenden dhe te zbatohen me sukses, duke reduktuar rreziqet qe ndeshen shpesh ne zbatimin e skemave te pensioneve.     EFEKTET EKONOMIKE NGA PAVARËSIA E GJYQËSORIT DHE GJYKATA FISKALE  Nese  gjykatesit  do  te  jene  te  varur  nga  titullaret  e  institucioneve  publike  zbatimi  i ligjeve do te vazhdoje te jete i pamundur dhe ne vend te tij do te vazhdojme te kemi ligjin e personave. Nje sistem gjyqesor i pavarur eshte kushti kryesor per realizimin e skemes  universale  te  zbatimit  te  ligjeve  nga  te  gjithe  dhe  ne menyre  te  barabarte. Por,  faktor  i  nje  rendesie  mjaft  te  madhe  mbetet,  qe  nder  faktore  te  tjere  dhe pavaresia  e  gjyqesorit  te  ndihmoje  per  rritjen  e  zhvillimit  ekonomik,  sidomos  per traditen dhe kulturen aktuale ne vendin tone. Gjykates te pavarur jane jo vetem nje faktor kyc per zbatimin e ligjit, por nga ana tjeter ata jane dhe nje themel ne sigurine e ruajtjes se ligjshmerise se gjithe jetes ekonomiko‐shoqerore.  Vendimet  e  gjyqësorit  janë  shpesh  vendime  kolektive  të  tre  apo  më  shumë gjykatësve. Këto vendime zakonisht  janë subjekt  i apelimeve në  shkalle me te  larta. Nese njera nga palet nuk gjen realizimin e kerkeses  se  saj ne  shkallen e pare,  ajo  i drejtohet nje shkalle me  te  larte, e cila ka kopetence per kthimin per rishqyrtim te ceshtjes. Supozohet qe gjykatesit ne shkallet e larta jane shume me te kualifikuar dhe objektive  se  ata  ne  shkallen  e  pare  e  gjykimit.  I  gjithe  ky  proces  gjykimi  duhet  te zbatohet nen kushtet e nje  transparence  te plote. Nese  transparenca ne gjithe keto vite do te kishte qene ne nivelet e saj normale cdo shtetas do te kishte mundesine te krahasonte vendimin e dhene me ate c’fare ligji e quan te vlefshme. Por, nese kjo nuk eshte  bere  atehere,  kjo  transparence  duhej  te  gjente  pasqyrim  ne  relacione shpjeguese te  lidhura me ceshtjet per gjykim. Te gjitha keto te gjithe ne nuk  i kemi 

Page 62: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

62

ndjere  apo  konsatuar. Ne  fakt,  kjo  do  te  ishte  hapja  e  nje  rruge  te  re  per  rritjen  e pavaresise se gjyqesorit. Nese e konsiderojme pavaresine e gjyqesorit si nje kuptim per te realizuar zbatimin sa me  korrekt  te  ligjeve,  atehere  do  te  duhet  qe  gjykatesit  te  garantohen  nga  cdo mundesi  varesie dhe ndikimi,  qe  i  ve perballe presionit,  duke  filluar nga konfliktet partiake  e  duke  vazhduar  deri  tek  ato  midis  institucioneve  qeveritare.  Qellimi  i gjyqesorit  duhet  te  mbetet  zbatimi  i  ligjit  dhe  jo  interesi  i  personave  te  tjere  apo imponimi i vullnetit te autoritetit te qeveritareve. Ky qellim duhet te kete lidhje me faktorin  e  ruajtjes  se  integritetit  te  tyre  per  te mos  patur  pasoja  qe  kane  si  shkak vendimet  e  dhena  prej  tyre  (te  pezullohen  nga  detyra,  te  paguhen me  pak  apo  te ngarkohen me gjykime  te ceshtjeve  te dores se dyte). Ajo qe kerkohet nga  ta eshte gjykimi  i  paleve  me  respekt,  duke  ndare  argumentet  e  pershtatshme  nga  te papershtatshmet    dhe  dhenien  e  vendimit  ne  nje  kohe  te  arsyeshme  ne  lidhje me nenet e  ligjit. Por,  asnjehere standarti  i  vendimeve  te  tyre nuk duhet  te preket nga preferencat personale apo nga simpatite dhe antipatite ndaj paleve ne gjykim duke qene te pergjegjshem per ligjin qe zbatojne. Natyrisht qe ketu nuk flitet per gjykates qe marrin vendime, te cilat nuk jane ne perputhje me misionin e tyre te shqyrtimit. Liria  e  veprimit  qe  ka  ne  dispozicion  gjyqesori  eshte  e  lidhur  me  reformen institucionale konkrete qe ben ndarjen e kopetencave midis segmenteve te sistemit gjyqesor. Ky moment duhet te jete pjesa me e sinqerte e procesit ne kerkim te gjetjes se  balancave.  Nese  flasim  per  segmentin  e  gjyqesorit  qe  ka  te  beje  me  problemet fiskale, atehere gjykimi shkon me tej se nje ceshtje civile e zakonshme. Pergjithesisht, gjykatat  fiskale zgjidhin kerkesen e paleve qe e kane  te nevojshme  justifikimin apo sqarimin e nje sjellje te kaluar. Kjo zgjidhje kerkohet nga vendimet e gjyqtareve, qe zakonisht  jane  gjyqtare  te  vetem. Ne  kete  kendveshtrim  qendrimi  i  gjyqtarit  eshte boshti thelbesor per ceshtjet e kerkuara nga palet per tu zgjidhur. Ky gjykim i veshtire ka momente, qe duhen mbajtur ne konsiderate, nder te cilat me kryesorja do  te  ishte baza me e gjere e pregatitjes  fiskale, per  te qene ne korent  te situatave me te fresketa ligjore. Keshtu, ne nje gjykim per ceshtje qe kane te bejne me problemet fiskale interpretimi juridik i problemit eshte pjesa e zakonshme e punes. Nderkohe,  nese  nje  ceshtje  e  tille  gjykohet  pa  largpamesine  ekonomike  te  situates atehere  do  te  thoshim  se  gjykimi  ka  deshtuar  se  qeni  i  drejte.  Ne  shume  vende, efektet  ekonomike  e  nje  gjykate  fiskale  jane  ato  qe  diktojne  gjithe  logjiken  e proceseve.  Natyrisht,  qe  kete  logjike  gjyqtaret  e  perdorin  dhe  per  situata  te  tjera civile,  por  problemi  i  konflikteve  administrate‐tatimpagues  eshte  i  nje  natyre  te vecante. Ne nje kohe kur mashtrimi fiskal eshte nje semundje masive e te vepruarit nga sipermarresit dhe kur korrupsioni eshte nje forme kolektive joshjeje nuk mund te thuhet se te gjykosh sipas ligjeve e ke kryer misionin e gjyqtarit fiskal. Te gjykosh sipas ligjeve eshte padiskutim qellimi kryesor, por c’fare mbetet te gjykosh kur ligji nuk zbatohet ne menyre masive dhe aq me teper si mund te pritet te zbatohet drejt nga nje administrate me problemet e saj te zhvillimit dhe permiresimit te cilesise dhe e  pandihmuar  nga  segmente  te  tjera  te  administrates  publike  ne  ndihme  te mbledhjes se tatimeve me sa me shume informacion dhe objektivitet. Ne  kete  kontekst  do  te  ishte  shume  me  mire  qe  mekanizmat  ligjore  per  gjykaten fiskale te fillonin te pershtateshin per ato “hallka te dobeta”, qe ndikojne ne rastet e 

Page 63: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

63

gjykimit te saj. Kjo do te thote se legjislacioni juridik, per raste te konflikteve fiskale duke qene se nuk ka asnje tradite interpretimesh dhe ceshtjesh te trajtuara, duhet te filloje ne krijimin e stafit te fiskalisteve me te pergatitur ne ndihme dhe bashkepunim te  ngushte  ne  fazat  fillestare  me  gjykates  te  kualifikuar  ne  trajtimin  e  ketyre ceshtjeve. Marrja persiper e nje reforme te  tille kerkon nje studim te hollesishem mbi efektet ekonomike te saj. Gjykatesit e kesaj kategorie duhet te dine ne menyre te detajuar se c’fare mbikosto  do  te  kishte  nese  gjykimi  do  te  ishte  thjesht mbi  bazat  juridike  te studiuara nga  literatura, kur konfliktet  fiskale kane shume me  teper nderthurje me elemente  te  shumte dhe  te  komplikuar  te  te  shkuares  ekonomike.  Gjykimi  i  ketyre ceshtjeve,  ne  rastin  kur  individet  nuk  jane  vene  asnjehere  ne menyre  te  barabarte perpara ligjit per te deklaruar te ardhurat e perfituara ne gjithe keto vite do te ishte nje gjykim qe nuk do te merrte ne konsiderate barazine e shtetasve para ligjit njesoj, qe eshte boshti i nje gjyqesori ne cdo vend.   Pyetja qe une shtroj eshte kjo: A ka ndonje instrument qe ti beje gjykatesit te punojne sipas kerkesave te drejtuesve te tyre? Nese do te benim ndonje anketim me njerezit, per te dhene mendimin e tyre ne lidhje me korruptimin e sistemit gjyqesor, rezultati me i mundshem do te ishte nje opinion negativ. Por, nese do te benim nje anketim per te pare se sa eshte niveli i mitdhenies nga  biznesi  per  gjyqesorin,  per  te  ndikuar  ne  vendimet  gjyqesore  ne  lidhje me  ta, atehere opinionet do te ishin ne masen me te madhe pro idese se cdo firme kerkon te korruptoje  gjykatesit  e  ceshtjeve  qe  ato  kane  ne  gjykim.  Ky  vleresim  i  opinionit shpreh ate tregues te matshem nga qytetaret, qe ndihet nga vendimet qe gjykata jep ne  ceshtjet  midis  sipermarresve  dhe  administrates.  Ka  patur  shume  pak  raste,  ku gjykata  eshte  thelluar  ne  verifikimin  dhe  vleresimni  real  te  problemit  duke mos  e pare  te  lidhur  ngushte me momentin  apo  rastin,  por  te  lidhur  dhe me  evazionin  e perseritur,  por  dhe  me  te  ardhurat  e  padeklaruara  qe  vihen  si  garanci  nga  keta biznesmene  per  fitimin  e  ceshtjes.  Natyrisht,  qe  korrupsioni  i  gjyqtareve  eshte rezultat i shkalles se funksionimit te mekanizmave gjyqesore. Megjithese ka mungese te dhenash ne kete drejtim supozohet se korrupsioni i gjyqesorit shenon nje nivel te larte, po te marresh per baze mosfunksionimin e tij si duhet. Nese thellohemi ne analizimin e  ketyre treguesve, te cilet kane lidhje me njeri‐tjetrin do  te  mund  te  gjenim  dhe  instrumentat,  qe  duhen  perdorur  per  funksionimin  e gjykates fiskale. Problemet qe karakterizojne periudhat neper te cilat ka kaluar dhe kalon  vendi  jone  jane  elementet  qe  nevojiten  per  ti  bere  sa  me  efektive  keto instrumenta ligjore. Megjithate, praktika boterore ka provuar se mbi te gjitha nevojitet nje pavaresi reale e  gjyqesorit.  Kjo  pavaresi  mund  te  nxite  rritjen  ekonomike  nepermjet  kanaleve  te ndryshme, nje nder te cilet eshte reduktimi i korrupsionit.  Nderkohe, krijimi dhe funksionimi  i nje gjykate fiskale nuk duhet te  jete thjesht nje deshire  dhe  produkt  i  reformave  te  nxituara,  por  nje  rrjedhoje  logjike,  qe  duhet ngritur mbi nje gjyqesor te pavarur dhe me standarte te qendrueshme te punes se tij.    

Page 64: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

64

4 “STINËT” E KOSTOS SË QEVERISJES  Prelud  Ka dy  rrugë për  individët  të grumbullojnë mirëqenie dhe pasuri:  ose  të prodhojnë, ose të grabitin. Qytetërimet më të zhvilluara kanë ecur përpara duke prodhuar apo kryer shërbime dhe i kanë shkëmbyer ato me të ardhura. Kjo mënyrë e grumbullimit të të ardhurave ndihmon si partneritetin e sipërmarrjen, po ashtu dhe mirëqenien e shoqërisë. Por, ndonjëherë rregullat e ndonjë kohe i  lejojnë njerëzit të ecin përpara duke “grabitur” ç’farë kanë prodhuar të tjerët. Kjo mënyrë jo vetëm nuk gjeneron të ardhura shtesë, por konsumon burimet dhe si  rrjedhojë ul mirëqenien e shoqërisë. Në botën moderne ka ndodhur të përdoret vetë qeveria për grabitje nga individët që janë  pjesë  e  saj.  Sasia  e  burimeve  që  u  jepen  lobingjeve  qeveritare,  fushatave  të zgjedhjeve dhe favore të formave të ndryshme që bëhen nga zyrtarët e qeverisë janë të lidhura direkt me lehtësimin që u bën qeverisja fitimeve personale (apo grupeve të interesit)  duke  rritur  shpenzimet  e  grupeve  të  tjerë.  Akoma  më  tej,  kur  qeveria dështon  në  dhënien  e  projekteve  publike  përfituesit  të  parë  pa  shkelur  rregullat  e vendosura, njerëzit  do  të nxiten  të harxhojnë më  shumë kohë duke u përpjekur  të organizohen dhe lobizohen, sesa të rritin prodhimin e të mirave matëriale. Qeverisja e mirë duket nëse është në funksion të rritjes ekonomike dhe mirëqenies së  individëve,  kur  ajo  inkurajon  prodhimin  dhe  çkurajon  “grabitjen”.  Akoma më  e qartë kjo duket, kur ajo qëndron më shumë si forcë neutrale duke mbrojtur të drejtat e pronësisë dhe zbatimin e kontratave ligjore.   “Pranvera” Burimet qeveritare Kostua e çdo produkti është ajo që duhet të jepet për t’u prodhuar. Qeveria nuk bën përjashtim nga kjo. Por, sektori privat ka humbje përsa i përket burimeve që janë të angazhuara me shërbimet dhe furnizimet e sektorit publik. Burimet që shkojnë per ruajtje  rendi,  programe  sociale,  ushtri,  shëndetësi,  edukim  ose  ndonjë  “produkt” tjetër  qeveritar,  në  fakt  kanë  përdorues  të  grupeve  shoqërorë  dhe  sektorëve ekonomikë të ndryshëm. Nëse këto burime nuk do të ishin të lidhura me “produktet” qeveritare, atëherë do të ishin të lira për sektorin privat. Kostua e këtyre produkteve, pavarësisht nëse burimi i financimit të tyre vjen nga taksat e mbledhura të vitit sjell në vetvete rritje të borxhit apo hedhje të parasë së tepërt në qarkullim.  Po jap një shembull nga fusha fiskale. Mbledhja  e tatimeve e taksave dhe detyrimi i njerëzve për të zbatuar legjislacionin është një kosto burimesh njerëzore. Deklaratat tatimore  duhen  përgatitur  dhe monitoruar;  ndërkohë  ligjet  fiskale  duhen  zbatuar. Megjithatë, burimet e përdorura në këtë fushë nuk janë të majftueshme për asnjerin nga  sektorët,  si  atë  privat,  por  dhe  atë  publik.  Në  SHBA,  nga  studimet  e  kryera vërehet se për përgatitjen e plotësimin e formulareve për tatimet e taksat, shoqërive dhe  individëve  u  nevojiten  për  çdo  vit  fiskal  rreth  5.5 miliard  orë  pune  ose  sa  2.7 milion  punonjës  me  orar  të  plotë.  Ndërkohë,  po  e  njëjta  kohë  i  duhet  dhe administratës  tatimore amerikane dhe madje pak më tepër për përpunim, selektim dhe më  tej administrim të  tyre. Por,  shumë mirë këtë punë  tashmë kanë kohë që e bëjnë sistemet e integruar informatikë. Kjo ka sjellë një shfrytëzim racional të kohës 

Page 65: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

65

së  punës,  rritje  të  efektivitetit  të  shërbimeve  ndaj  tatimpaguesve  dhe  zgjerim  të hapësirave  kohore  për  studim  të  bazës  së  tatimpaguesve  për  një  shpërndarje  të ngarkesës  fiskale  sa  më  progresive  në  raport  me  të  ardhurat  e  përfituara  prej gjithsecilit  shtetas.  Dhe  kjo  u  ideua  po  nga  administrata  publike  duke  ndërtuar strategji kombëtare afatgjata dhe për gjithë segmentet administrative publike. Nisur  nga  politikat  tatimore  aktuale,  te  ne  nëse  do  të  vazhdojmë  të  mbajmë  një ngarkesë  fiskale  të  pashpërndarë  drejt  në  të  gjithë  grupet  e  shoqërisë  shqiptare (pjesa  e  bujqësisë  nuk  jep  asnjë  kontribut  për  shërbimet  publike  që  përfiton  nga qeveria)  dhe  mangësi  në  shfrytëzimin  efektiv  së  burimeve  të  administratës  do  të rezultojë  me  vazhdimësinë  e  deformimit  të  çmimeve  të  tregut.  Si  rrjedhojë,  kjo situatë  do  të  bënte  të  painteresuar  njerëzit  dhe  bizneset  të  bëjnë  më  shumë shkëmbime  nga  frika  se  nuk  do  te  kenë  po  të  njëjtat  përfitime,  si  kompensim. Aktiviteti  i munguar nga ky  fakt  është një  kosto për  ekonominë  në  tërësi. Nga  ana tjetër,  kjo  do  të  sjellë  dhe  largimin  e  individëve  nga  jeta  formale  ekonomike  duke synuar  të  derdhin  mundin  e  tyre  në  aktivitete  informale,  që  është  një  kosto  apo peshë e shtuar për ekonominë dhe qeverinë.  Ky është fakti pse kostot e blerjeve qeveritare peshojnë më shumë se fatura fiskale apo niveli i shpenzimeve. Çelësin e burimeve më të mëdha për një buxhet të vogël si ky joni, e gjejmë te mirëadministrimi dhe mirëorganizimi.    “Vera”  Taksat dhe defiçiti buxhetor Kur  shpenzimet  qeveritare  kalojnë  të  ardhurat  që  mblidhen  rezulton  defiçiti buxhetor. Për vitin 2003 ai  ishte sa 10% e PBB‐së. Burimi  i defiçitit nuk është aq  i kollajtë  për  t’u  zbuluar.  Kështu,  parlamentarët  pëlqejnë  të  shpenzojnë  lekë  për programe  qe  kenaqin  zgjedhesit  e  tyre.  Nga  ana  tjeter  ata  nuk  parapelqejne  t’i taksojne ata. Kjo per ta do te thote vendosje e nje kostoje te dukshme mbi votuesit. Defiçiti  eshte  nje  alternative  drejt  tatimeve  aktuale.  Ai  shtyn  koston  e  dukshme  te qeverise ne nje te ardhme.    Por, ç’farë efekti ka financimi i defiçitit për ekonominë? Argumentimet aktuale thone se financimi i defiçitit jep efektin e shtyrjes se tij per te ardhmen duke mos renduar keshtu vetem mbi qytetaret e sotem, por dhe per qytetaret e ardhshem. Megjithate, duke vërejtur praktiken boterore per kete fenomen mund te thuhet se zhvendosja e borxhit ne te ardhmen eshte i kushtezuar nga realitetet specifike. Nese brezi i sotem arrin t’u lere pasardhese te tij, apo femijeve te sotem shume fabrika, makina, shtepi, dije  dhe  shume  asete  te  tjera  prodhuese,  atehere  mund  te  themi  se  u  kemi  lene brezave te ardhshem nje potencial prodhues qe konsiderohet  i  larte. Nga ana tjeter nese do t’u lihen me pak nga keto asete dhe me shume bono qeveritare atehere dhe potenciali prodhues do te zvogelohet. Keshtu, duke pare se si ndikon borxhi qeveritar te brezi i ardhshem ne fakt arrijme te njohim efektin e tij mbi kapitalin e krijuar ne vend. Per vendin tone ka shume pune per t’u bere ne kete pike, pasi duhet t’a nisim se pari me inventarizimin e gjithe kapitalit te mbetur nga e kaluara dhe atij te krijuar ne keto 15 vite demokraci tranzitore.   

Page 66: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

66

A do të mundte rritja e taksave të ulte defiçitin buxhetor? Apo thjesht a do të mundte të rrinte në këto përqindje sa është pa u rritur mirëadministrimi? Studime të kryera për këtë temë, nga fiskalistë në vende të tjera, prezantojnë se kjo gjë nuk do të ishte e mundshme. Arsyeja gjendet  te  realiteti. Rritja e  taksave mund  të krijojë  të ardhura më të mëdha, por nga ana tjetër çon në rritjen e shpenzimeve. Një studim i bërë disa vite më parë në SHBA, nga Kongresi, tregonte se për çdo US.dollar shtesë nga rritja e të  ardhurave  tatimore,  shpenzimet  u  rritën  me  1.6  US.dollar,  pra  0.6  US.dollarë defiçit. Regani e trajtoi problemin taksa‐deficit ne mase te gjere në kohën kur  ishte president  i  SHBA.  Ai  pranoi  të  ulte  taksat,  nëse  Kongresi  do  të  ulte  shpenzimet. Taksat u ulën, por shpenzimet dështuan me zbatimin në praktikë dhe nuk u ulën?! Në të njëjtin  “kurth”  ra dhe presidenti Bush  ( babai  i presidentit aktual) ne kohen kur ishte ne krye te shtetit amerikan. Dhe realisht është e vështire të ndodhë e kundërta. Ai që ka në dorë paratë do  t’i shpenzojë ato që i janë dhënë, madje në mos kërkoftë dhe të tjera.   Në  vendin  tonë  nisur  dhe  nga  të  mësuarit  nga  gabimet  e  të  tjerëve,  por  dhe  nga këshillat  e partnerëve ndërkombëtarë  është  iniciuar nga qeveria politika  e uljes  së shpenzimeve pa rritur taksat. Madje, viti që vjen do të hyjë me ulje si në asnjë vit më parë me ulje të përqindjeve tatimore. Thjesht, detyra kryesore për dy agjensitë e të ardhurave në vend mbetet rritja e nivelit të kapaciteve e burimeve të administrimit dhe  rritja  e  shkallës  së  zbatimit  të  ligjeve  dhe  rregullave  njësoj  për  të  gjithë. Megjithatë,  këto  llogari  merren  në  konsideratë  kur  bëhet  analiza  e  meritave  të programit qeveritar.    “Vjeshta” Varfëria dhe programet qeveritare për t’a luftuar Kur  u  deklarua  lufta  ndaj  varferisë  në  SHBA,  në  mesin  e  viteve  ’60  u  përhap  një mendim se varfëria mund të eleminohej, nëse qytetarët me më shumë të ardhura do të ishin të gatshëm të derdhnin vetëm pak nga kursimet e tyre në drejtim të pjesës së qytetarëve të pafatë të shoqërisë. Programe  të  hartuara  mbi  këtë  mentalitet  që  u  perhap  u  zbatuan  anembanë nëpërmjet  transferimit  të  fondeve me projekte qeveritare  subvencionimi  e ndihme për  zhdukjen  e  varfërisë.  Pas  disa  dekadash  lufte  ndaj  varfërisë  të  qeverisë amerikane,  por  dhe  të  qeverive  të  vendeve  më  të  industrializuara  deklarojnë  se varfëria nuk është zhdukur ende.    Analiza  ekonomike  te  bera  nga  studiuesit,  theksojne  se  eshte  e  veshtire  te transferosh te ardhura nga nje grup që i jep te ardhurat, te një grup tjeter, që i pret me  etje  këto  të  ardhura,  ne  menyre  qe  te  permiresoje  mireqenien  e  vet  ne  nje perspektive aftagjate. Te ardhurat nuk  jane si nje  “shi magjik” qe bie nga qielli dhe mund  ta  bejne  te  mrekullueshem  vendin  ku  ato  bien.  Gjithashtu  te  ardhurat kombetare  nuk  jane  nje  torte,  te  cilen  qeveria  mund  ta  prese  ne  pjese  dhe  t’ju  a servire  njerezve  anembane.  Perkundrazi,  te  ardhurat  jane  nje  gje  qe  njerezit  e prodhojne  dhe  fitojne.  Ajo  fitohet  nga  individe  qe  sigurojne  te mira materiale  dhe sherbime per individe te tjere qe jane te gatshem te paguajne per to.    

Page 67: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

67

 Persa  i  perket  shperndarjes  se  te  ardhurave,  e  rendesishme  per  qeverine  eshte vendosja  e  kritereve  ne  raport  me  aftesine  përthithëse  optimale  të  grupit  ku transferohen te ardhurat. Kjo shperndarje të ardhurash duhet përcaktuar në raport me  rentabilitetin  e  tyre,  me  kohen  dhe  me  nevojat  imediate  dhe  perspektive  të rajonit ku qeveria transferon të ardhura. Po perdor nje shembull per t’a konkretizuar këtë mendim. Supozojme sikur qeveria vendos te  jape nje shume te ardhurash prej 20  leke  çdo njeriu,  qe  i  duhet  të  rrije në  radhe ne  sportelet  e bankes per  të marre secili pjesen e vet, prej ores 8 te mengjesit deri ne oren 4 mbasdite. Radhe e gjate do te krijohej sa hap e mbyll syte me të marrë vesh njoftimin. Por sa e gjate do te ishte radha dhe sa te gatshem do te jene njerezit te rrine gjithe diten ne radhe duke marre nga koha e punes dhe aktivitetit te tyre? Nje personi, te cilit nje ore pune i kushton me pak se 2 leke, ai e mendon se ja vlen te rrije 10 ore ne radhe per te fituar shumen prej  20  leke.  Te  tjere,  te  cileve  ora  e  punes  u  kushton me  shume  se  2  leke  ne  ore mendojne se si mund te bejne ndryshe per t’a rritur vleren e tyre dhe te mos rrine duke pritur. Nisur nga ky shembull, mund te themi se kur njerezit duan te bejne diçka duke pritur per te plotesuar kriter pas kriteri per t’u kualifikuar, nje pjese e madhe e energjive dhe potencialit te tyre humbet duke rendur pas plotesimit te kritereve.  Vendet qe kane aplikuar subvencione për të ndihmuar njerëzit në nevojë dhe për të luftuar  varfërinë  dhe  mjerimin,  përveç  ndonjë  efekti  të  kufizuar  pozitiv,  efektet dytesore  qe  rrjedhin  nga  ky  fakt  kane  rezultuar  me  shume  negative.  Realitetet  e ketyre vendeve kane treguar se eshte shume veshtire te subvencionohen njerezit ne nevoje  ne  periudha  afatgjata.  Pasi  njerezit  jane  te  prirur  qe  aty  ku  ata  mund  te perfitojne  dicka  per  te  cilen  nuk  lodhen  per  ta  prodhuar  direkt,  por  e  marrin  ne forme subvencioni nepermjet programeve te ndihmes, ata qendrojne pasive dhe nuk perpiqen per rritjen e te ardhurave personale dhe persosjes se ambjentit ku jetojne. E pra, kjo nuk ka pse te stimulohet me tej atehere. Subvencioni i projekteve te punes e zhvillimeve zonale do te ishte “shiu magjik” per banoret e zonave te varfëra.  “Dimri” Zbatimi i rregullave kushtetuese ­ çelësi drejt zhvillimit ekonomik Është marrëzi intelektuale e kohës tonë këndvështrimi se zgjedhjet në vetvete do të krijojnë  një  ambjent  stimulues  drejt  progresit  ekonomik.  Si  historia  dhe  teoria politike n’a tregojnë se ky këndvështrim është i rremë. Nëse qeverisja qëndron si nje force pozitive ne favor te zbatimit te rregullave kushtetuese, rregullat e lojes politike duhet  te  “luhen”  te  tilla,  qe  te  vetesjellin  interesat  e  votuesve,  politikaneve  dhe zyrtareve ne harmoni me progresin  ekonomik. Nese do  te kishim shnderrimin dhe largimin prej ketij funksioni te saj, atehere gjithshka do te ishte nje proçes se kush te rrëmbente më  shumë për vete duke  krijuar dy  lloj  aktivitetesh kryesore: përçarjen dhe grabitjen. Individët do të fillonin të harxhonin më shumë kohë dhe energji për të  marrë  copat  e  “tortës”  dhe  më  pak  kohë  për  t’a  prodhuar  “tortën”.  Si  rrjedhojë, produkti  i  brendshëm  bruto  do  të  bëhej  realisht  gjithnjë  e  më  i  ulët.  Armiqësia, mungesa e besimit, madje dhe urrejtja do të fillonin të rriteshin, duke nisur periudha e  një  stanjacioni,  apo  ndryshe  koha  e  parakrizës.  Jeta  në  një  ambjent  të  tillë,  të tejpolitizuar nuk është e kënaqshme për asnjë arsye, apo jo?! 

Page 68: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

68

 Ç’farë  kushtesh  duhet  të  ketë  një  program  dhe  një  vend  demokratik  për  të promovuar  dhe  zhvilluar  progresin  ekonomik  dhe  stabilitetin  e  vendit?  Analistët  e vendeve  te  zhvilluara  industriale  nuk  kanë  qene  te  rezervuar  te  shprehen  ne  kete drejtim me propozime qe ndihmojne direkt kete analize dhe une po  i permend me poshte.  ‐ Asnje qeveri përgjithësisht nuk duhet të mbaje për shume kohe pronesi private, si pjeserisht  dhe  teresisht  me  mendimin  qe  ta  perdore  per  sherbime  publike.  Te pakten, kur eshte e detyruar te eci ne kete rruge ajo duhet t’a realizoje me cmimet e tregut  dhe  pa  prekur  asnje  te  drejte  te  shtetasve  te  vet  qe  ju  garantohen  me kushtetute.  Veprime  qe  nuk  zbatohen  ne  kete  menyre  duke  u  justifikuar  me pretekstin  e  interesit  publik  perbejne  nje  dere  te  hapur  per  abuzime,  qe  duhet mbyllur sa me shpejt. ‐ E drejta e njerezve per te blere dhe shitur legalisht mallra dhe sherbime nuk duhet kufizuar  apo dhe penguar nga qeverisja qendrore dhe  lokale me pretekste  te  ligjit. Liria e shkembimit eshte guri i  themelit te progresit ekonomik. Kontrollet e çmimit, kufizimet  e  liçensimeve me motive  profesionale  dhe  territoriale  si  dhe  pengesa  te ngjashme  (nuk  duhet  keqkuptuar  rasti  i  çertifikimit  të  aktivitetit  me  kriteret  e liçensimit)  jane  pengesa  ne  rrugen  per  zhvillimin  ekonomik. Ndërkohë,  vendosja  e autokufizimeve brenda segmentit te kopetencave te çdo zyrtari, vetë qeverinë do t’a lehtesonte nga kostot e  tepërta dhe do  t’a ndihmonte në realizimin e  targeteve për zhvillimin ekonomik dhe  limitimin e përzierjes së politikanëve në afera  të atilla, qe jane  per  t’u  sherbyer  interesave  të  një  grupi  të  caktuar  shoqëror.  Krahasimin  me realitetin shqiptar mund t’a bëni vetë.  Në  mbyllje  unë  do  të  thosha  se...Sa  më  efektivisht  dhe  racionalisht  në  kohë  t’i zbatojmë  këto  pika  të  rëndësishme,  më  të  suksesshem  do  të  jemi  drejt  rritjes ekonomike, mirëqenies dhe ecjes me kokën lart nëpër rrugët e botës.   PROJEKTET TATIMORE DHE EFEKTET MBI TREGTINË  Sistemi tatimor aktual me shkallezimet e tij per tatimin mbi te ardhurat, tatimin mbi konsumin  dhe  sistemin  e  vecante  te  taksimit  per  te  ardhurat  nga  punesimi  dhe kontributet e sigurimeve shoqerore dhe shendetesore ka hasur ne kete kohe shume kritika.  Thuhet  se  gjithe  keto  shkallezime  e  ndarje  i  kushtojne  vendit  ineficience ekonomike,  humbje  kohe,  frenim  te  nxitjes  se  tregtise  dhe  pengese  ne  rritjen  e administrimit te tyre.   Reformimet  e  propozuara  kane  dimensione  te  ndryshme  duke  filluar  me transformimin ne nje sistem me baze te gjere ne nje sistem qe synon drejt shkalleve tatimore sa me te te harmonizuara midis tyre, ne favor te qarkullimit te brendshem dhe konsumatorit shqiptar.  Ndryshimet  e  politikave  tatimore  jane  ne  cdo  vend  nje  debat  i  vazhdueshem duke marre parasysh jo vetem permiresimin e kapacitetit te administrimit fiskal, por edhe tendencen per nje harmonizim te tatimeve baze te sistemit. 

Page 69: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

69

 Tre tatimet kryesore te sistemit tatimor Nje  sistem  tatimor mund  te  ndertohet  duke  shfrytezuar  alternimin  e  tre  tatimeve kryesore: tatimit mbi te ardhurat, mbi pagen dhe mbi konsumin. Tatimet e bazuara mbi te ardhurat dhe pagen jane te thjeshte dhe te lehte per tu kuptuar nga individet. Me nje  tatim mbi  te ardhurat gjithperfshires, gjithe  te ardhurat,  si ato ne  lidhje me punen apo dhe kapitalin mund te permblidhen ne nje baze tatimore. Natyrisht, qe te ardhurat nga punesimi perbejne nje baze me te vogel tatimore sesa te ardhurat nga burime te tjera dhe mund te duhen tarifa tatimore me te larta qe te tatohen te njejtat te ardhura si baze tatimore dhe per kategorite e tjera te te ardhurave.  Menyra me e thjeshte per te kuptuar thelbin e tatimeve mbi konsumin apo tatimeve qe nuk rendojne vetem mbi biznesin (TVSH, akcize, taksa doganore) eshte ne radhe te pare te kuptohet koncepti ekonomik i te ardhures. Ne kutpimin e gjere, e ardhura eshte nje mates i burimeve te perfituara prej nje individi gjate nje periudhe te caktuar. Nje individ ka dy mundesi ne lidhje me te ardhurat e tij. Ai, ose mund ti konsumoje, ose mund ti kurseje. Kjo lloj maredhenie do te thote se te ardhurat perfshijne konsumin dhe kursimin. Kjo na ben te kuptojme se sa gjithperfshirese dhe sa mbeshtetet mbi konsumin nje tatim qe duhet te aplikohet ne nivelin individual.  Ne sistemin e ardhshem aktual individi duhet te deklaroje te gjithe te ardhurat e tij dhe llogaritjet per tatimin mbi keto te ardhura behet mbi te ardhurat bruto. Nderkohe, ne nje sistem tatimor te hedhur per diskutim tjeter nje individ mund te permblidhte gjithe te ardhurat por duke zbritur gjithe kursimet e tij neto apo duhet te shtoje huate dhe borxhet e tij neto. Produkti fiskal sipas ketij sistemi eshte nje tatim i bazuar mbi konsumin ne nivel individual. Ne  rastin  e  sistemit  tone  tatimi  mbi  konsumin  mund  te  mblidhet  ne  cdo  nivel  te qarkullimit te produkteve dhe sherbimeve ne formen e tatimit mbi vleren e shtuar, por  nese  baza  e  tatimpaguesve  eshte  sa  me  e  madhe  e  mundshme.  Me  TVSH‐ne, tatimpaguesit  perballin  nje  tatim  mbi  faturimet  minus  blerjet  e  materialeve,  te mirave per rishitje dhe kapitalin qe perdoret per biznes. Nje TVSH qe te jete realisht nje tatim mbi konsumin gjithperfshirese duhet te ndaje ne menyren me racionale dhe efikase te mundshme TVSH‐ne midis shoqerive dhe individeve.  Perspektiva ekonomike e vendit dhe individit Kur analizojme efektet e ndryshimeve te politikes tatimore mbi bilancin tregtar eshte e  rendesishme  te  dallojme  perspektiven  ekonomike  te  vendit  dhe  perspektiven  e shoqerive tregtare dhe individeve te tij.  Nje vend kryen maredhenie tregtare pasi nepermjet kesaj tregtie mund te garantoje gjithe  te mirat materiale dhe  sherbimet, qe kerkohen dhe u nevojiten njerezve, me kerkesen kryesore qe  ti perfitojne me nje kosto  sa me  te ulet  sesa kostua qe do  te rezultonte nese do ti prodhonin apo realizonin vete sherbimet dhe mallrat.  Nje  vend  eksporton  prodhimet  apo  sherbimet  e  tij  si  nje  menyre  e  pageses  per importet e kryera. Nga ana tjeter, shoqerite dhe individet qe kryejne biznes kane si qellim final te shesin gjithe produktet dhe sherbimet  dhe te maksimalizojne fitimet. 

Page 70: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

70

Eksporti  garanton menyren  per  ti  permbushur  keto  qellime.  Perceptimi  i  njerezve lidhet me reflektimin e perspektives se bizneseve ne kete shkembim. Shume njerez ne Shqiperi, tashme besojne, madje dhe e kane treguar se mund te prodhojne te mira me nje kosto te krahasueshme apo dhe me poshte se sa te mirat e prodhuara jashte kufijve  te  vendit.  Kjo  perkthehet  se  eksportet  ne  kete menyre mund  te  rriten  dhe ashtu si ne nje ene komunikuese kjo do te pasonte ne uljen e volumit te importeve. Kjo kthese e shkembimeve tregtare do te permiresonte performancen e tregtise sone dhe  natyrisht  do  te  zvogelonte  deficitin  tregtar.  Megjithate,  Shqiperia  nuk  mund manovroje aq lehte ne kete treg global dhe te hyje ne keto tregje nderkombetare me kosto me te ulet se te huajt per shume nga prodhimet shqiptare.  Eshte momenti, qe te permendin se nese biznesi shqiptar nuk do te perthithe sasi te pranueshme  te  kapitalit  te  huaj,  apo  pa marre  kredi  dhe  huara,  atehere  ekonomia jone do te ngelej e mberthyer brenda “mureve” te kufizuara te kapitalit dhe kredive te  limituara  te vendit. Qarkullimi  i kapitalit dhe bilanci  tregtar  jane gjithnje  imazhe qe pasqyrojne njeri‐tjetrin: nje hyrje kapitali prodhon nje deficit  tregtar, ndersa ne dalje kapitali prodhon nje suficit tregtar. Megjithese politikat  qeveritare  ne  keto  aspekte  kane qene mjaft  sensibile  dhe  jane duke u hartuar politika qe jane ne funksion te uljes se kostos se produkteve shqiptare ende efekti i tyre per permiresimin e deficitit tregtar eshte i pandjeshem. Nje tregti e jashtme, qe funksionon sipas skemes dhe rregullave te OBT‐se, nisur nga specifikat ekonomiko‐shoqerore te vendit per tatimet indirekte, te tilla si: TVSH apo taksat doganore duhet qe  te vazhdoje  te ndiqet politika  fiskale   e pa ndryshuar, qe konsiston ne  zbritjen e ketyre  tatimeve ne eksporte dhe vendosjen ne  importe. Ne kete  menyre  bilanci  i  tregtise  se  jashtme  do  te  kishte  shprese  te  balancohej. Megjithate, bilanci i tregtise se jashtme eshte ne funksion te  investimeve te kapitalit te huaj me shume sesa te qarkullimit te mallrave dhe sherbimeve.  Efektet e politikës tatimore mbi tregtinë Ndryshimet ne strukturen tatimore jane te ndjeshme ne influencen ndaj nivelit dhe instrumentave  te  tregtise.  Ndryshimet  ne  politiken  tatimore,  te  cilat  ndikojne  ne faktoret makroekonomike (p.sh. duke rritur sasine e depozitave ne banka, qe do  te shoqerohej nga nje ulje e normave te interesit ose duke i bere investimet ne Shqiperi me terheqese per investitoret) mund te ndikojne gjithashtu edhe ne bilancin tregtar.  Nese normat e  fitimit  te kapitalit do  te  ishin me pak  fitimprurese,  te huajt qe kane investuar  ne  vend  do  te  ishin  nder  te  paret  qe  do  te  modifikonin  politikat  e  tyre investuese.  Ne  keto  rrethana,  politika  tatimore,  qe  pergjithesisht  orientohet  per  te nxitur  rritjen  ekonomike  nepermjet  zbatimit  sa  me  te  pershtatshem  me  kushtet ekonomiko‐shoqerore te vendit mund te pritet te kete nje efekt pozitiv ne tregtine e vendit. Ne fjale te tjera, tregtia ne kete rast do te reflektonte shumen e burimeve te brendshme qe jepen ne kembim te nje sasie te caktuar te te mirave materiale. Nese ky bilanc permiresohet, do te thote me pak burime te brendshme ne dispozicion, per te njejten sasi te mirash materiale. Tatimet, jane ato qe duhet te mos e shtremberojne kete  ekuacion  tregtar,  pasi  ne  variantin  e  keq  te  tyre  ato mund  ta  shtremberojne alokimin  e  burimeve  ne  ekonomi.  Nese,  ky  efekt  rregullohet  nepermjet  politikes tatimore, atehere alokimi i burimeve do te behej me eficient, qe do te thote rritje te 

Page 71: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

71

mireqenies ekonomike ne vend, nepermjet prodhimit te te mirave materiale me më pak burime.   Perfundimisht,  politika  tatimore  ndikon  si  mbi  strukturen,  po  ashtu  dhe  ne shperndarjen e tregtise. Kjo do te thote, se nese barra tatimore nuk shperndahet ne menyre te barabarte ne raport me te ardhurat, atehere bizneset nuk do te ndihen te barabarta ne treg dhe ne kete menyre edhe ato eksportueset do te jene te ndikuara ndaj rriskut te renies se aktivitetit te tyre. Nga ana tjeter, ato biznese qe nuk mbajne barren tatimore si analoget e tyre do te ndiheshin te privilegjuar dhe me agresive me eksportet  e  tyre.  Por,  kjo  ne  vetvete  do  te  thote  nje  zhvendosje  te  maredhenieve import‐eksport mbi nje strukture irreale te bizneseve.    ÇMIMET E APARTAMENTEVE DHE PRONARËT E TRUALLIT…  Nga  c’faredo  kendveshtrimi  sektori  i  ndertimit  të  banesave  është  një  shembull perfekt  i  konkrurences.  Nëse  do  të  ndiqte  teorine  do  të  kishim  një  sasi  të  madhe produktesh  (apartamente)  dhe  natyrisht  me  koston me  të  ulet  të  mundshme.  Por dukshem teoria dhe praktika perplasen keqas me njera‐tjetren në këtë rast.  Në  pamje  të  pare,  nuk  ka  asgje  gabim me  industrine  e  ndertimit.  Në  treg  janë  një numer i konsiderueshem shoqerish, qe janë në konkurence të forte me njera‐tjetren. Pengesat  shteterore  per  të  krijuar  një  shoqeri  ndertimore  janë  minimale.  Fuqia punetore është një shembull klasik i larmise se ofertave. Shumllojshmeria e formave nenkontraktore  si  brigada  ndertimore  apo  grupe  të  vogla  ndertimi  kanë  një konkurence akoma e me te forte brenda tyre.  Ndertuesit dhe pronaret e truallit Nisur  nga  sinjalet  e  kërkesave  të  tregut,  ndertuesit  janë  teper  efektive.  Ata  e modifikojne  shpejt  dhe me  shkathtesi  situaten  e  tyre  në  varesi  të  rrethanave.  Ata prodhojne c’fare kerkojne klientet e tyre, por jo me cmimet qe ata do të paguanin per të plotesuar kerkesat qe do të kishin.   Shkoni tek ndonje ndertues banesash në qender apo perreth saj dhe ju do të gjeni se dyqanet  me  të  mira  dhe  apartamentet  me  të  gjera  do  ti  kene  pronaret  e  tokes. Trashegimtare  të  hershem  banesash  te  amortizuara  ne  maksimum  si  dhe trashegimtare te vjeter tokash apo bleres të zgjuar në fillimin e viteve ’90 janë celesi per perfitime nga kjo industri. Toka‐banke është aseti i tyre me i qendrueshem. Toka është elementi i qendrueshem qe krijon bazen per rritjen e kapitalit të ndertuesit. Deri me sot, kjo kategori nuk paguan detyrimet  tatimore per pjesen qe perfiton ne nje ndertim, megjithese ky perfitim arrin deri afer gjysmes se pallatit. Megjithese, kjo eshte e trasheguar nga e kaluara dhe eshte lene “ne harrese” te administrimit fiskal, duhet theksuar se koha duhet tu vendose mbi shpatulla pronareve te trojeve, barren fiskale qe u perket.  

Page 72: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

72

Ndryshe  eshte  cenuar  rende  parimi  me  kryesor  i  sistemit  fiskal:  barazia  e tatimpaguesve.    PËRMASAT E QEVERISË DHE PERFORMANCA EKONOMIKE  Shpenzimet publike filluan të rriten qe kur filluan lufterat më të mëdha të njerezimit dhe me këtë rast u perhapen dhe u prezantuan nga qeverite e kohes për publikun e gjere edhe programet për shpenzime, si para dhe pas ketyre lufterave. Pas shpalljes se ketyre programeve nga ekonomistet më në zë të kohes, skepticizmi ka ardhur në rritje  lidhur me faktin se c’fare bejne dhe mund të bejne qeverite për lehtesimin e problemeve ekonomike dhe sociale të shtetasve të vet.  Madhesia e qeverisë dhe prodhimi i të mirave publike Një nga pergjigjet me të shpejta dhe bindese për të treguar anet pozitive të treguesve ekonomike dhe shoqerore në varesi të madhesise se qeverive do të ishte krahasimi midis    tyre. Nisur  nga  të  dhenat  e Bankes Boterore,  grupet  e  shteteve në  varesi  të madhesise se qeverive janë të grupuara në kater kolona.                        *   Qeveri e Madhe   (Belgjika; Italia; Holanda; Norvegjia; Suedia )      Qeveri  Mesatare (Austria; Kanadaja; Franca; Gjermania; Irlanda; Zelanda e Re; Spanja )      Qeveri e Vogël    (Australia; Japonia; Zvicra; Britania e Medhe; SHBA )      Qeveri Mjaft e Vogël   (Kili, Hong Kongu, Kina, Korea, Singapori ) 

   Madhësia e Qeverisë*

   E Madhe  Mesatare  E Vogël Të porsa        industrializuarit 

Shpenzimet  Publike  në  total  (% e PBB)  55.1  44.9  34.6  18.6 

Konsumi  18.9 17.4 15.5  9.1 Investimet  2.4 2.0 2.2 2.7 Shpenzimet sipas Funksionit Shëndetësi  6.6 5.9 5.2 1.8 Arsim  6.4 5.6 5.0 3.3 Efiçienca  Administrative Pikët (10= sh.mirë, 0= sh.keq) Sistemi gjyqësor 9.3 8.6 10.0  8.3 Burokracia  8.1 7.8 9.0 8.9 Korrupsioni  8.2 8.2 8.1 7.2 Arsimimi Shkalla e analfabetizmit  1.2 1.2 1.0 5.9 Regjistrimi në arsimin parauniversitar (në %) 96 100 92 85 Kushtet e jetesës Jetëgjatësia (vite)  67 77 77 75 Vdekshmëria foshnjore ( per 1000 lindje) 6.7 7.1 6.4 8.6 

Page 73: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

73

 Shpenzimet publike ne vendet me qeveri “te madhe” luhatet te 55% e PBB‐se, ndersa ne vendet me qeveri “te vogel” keto shpenzime publike luhaten te 35% e PBB‐se, dhe akoma me  tej per vendet  e porsa  industrializuara  ajo  eshte  rreth nivelit  te 20%  te PBB‐se, qe ato prodhojne.   Por kriza aziatike per vendet e porsa industrializuara zbuloi difektin se shpenzimet publike ne keto vende nuk mbuluan gjithe sektoret publike. 

Gjithsesi,  nga  ndonje  rast  i  shkeputur  vendet  me  qeveri  të  vogla  dallohen  per efektivitet  me  të  larte  të  gjyqesorit  dhe  me  me  pak  korrupsion  në  administrate. Korrupsioni është  i kufizuar në shumicen e vendeve të  industrializuara. Megjithate, vendet e industrializuara në vitet e fundit prezantojne shenja me të vogla të shfaqjes se pengesave burokratike, por kanë me teper tregues të korrupsionit dhe mugeses se eficiences se gjyqesorit. 

Madhësia e qeverisë dhe rishpërndarja e të ardhurave Është  vene  re  se  vendet me  qeveri  të medha  shperndajne mbi  30%  të  PBB‐se  per subvencione  e  programe  per  politika  sociale.    Kjo  është  sa  dyfishi  i  asaj  qe shperndajne vendet me qeveri te vogla. Pothuajse, një në çdo tre dollare të fituar në vendet  me  qeveri  të  medha  shperndahet  nëpërmjet  sektorit  publik  në  formen  e subvencioneve  dhe  politikave  në  ndihme  të  eleminimit  te  varferise.  Keto  forma ndihme  janë të pranishme në shumicen e vendeve të  industrializuara. Nderkohe në vendet  me  qeveri  të  vogla  vetem  6%  e  PBB‐se  rishperndahet  nëpërmjet  sektorit publik. Duke  pare  rishperndarjen  e  të  ardhurave  në  5  dekadat  e  fundit  vihet  re  se rishperndarja  është  bere  me  e  barabarte  me  kalimin  e  viteve.  Por  në  vendet  me qeveri  të medha kjo dukuri është shfaqur me e theksuar se në vendet me qeveri  të vogla.    Keto  konkluzione  janë  vene  re  pas  anketimeve  të  bera  per  të  ardhurat  qe zoterojne  njerezit  në  diszpozicion  të  tyre.  Por  nderkohe  duhet  thene  se  kjo rishperndarje e të ardhurave publike ka qene me efektive në prekjen e shtresave në nevoje  në  vendet  me  sektore  publike  të  vegjel.  Per  qeverite  e  medha  kjo rishperndarje e të ardhurave ka humbur efektivitetin e saj gjate rruges deri të grupet shoqerore të interesuara per to. Kjo ka çuar ekspertet në konkluzionin se shkurtimet e  shpenzimeve  publike  dhe  taksave  mund  të  ndikoje  në  një  mase  të  gjere  mbi qytetaret  e  vendeve  të  industrializuara.  Shperndarja  e  të  ardhurave,  gjithsesi  nuk është e percaktuar vetem nga taksat dhe politikat sociale. Rishperndarja e burimeve njerezore midis grupeve shoqerore është pare gjithashtu si një  katalizator, ndoshta me  i  rendesishem  se  vete  të  ardhurat.  Por  nderkohe  kjo  rishperndarje  e  burimeve njerezore është deklaruar se ndikimin me të madh tek ajo e ka politika e pagave dhe sigurimeve  shoqerore  qe  ben  qeveria.  Kështu,  per  vendet  e  industrializuara  është quajtur e pasuksesshme politika e mbajtjes se nivelit të pagave minimale të larta per punonjesit  e  pakualifikuar,  pasi  vetvetiu  kjo  ka  rezultuar me një  rritje  të  nivelit  të papunesise  në  vend. Kjo  kategori  e  burimeve  njerezore duke  perfituar  nga  skemat shoqerore  per  papunesine,  ka  humbur  interesin  dhe  nxitjen  per  të  punuar  duke 

Page 74: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

74

deformuar politikat qeveritare të ketyre vendeve. Papunesia në vendet me qeveri me sektore  publike  të  vegjel  është  rreth  7%. Nderkohe  në  vendet me  sektore  të  gjere publike  ajo  vjen  në  rritje  nga  9%  deri  në  12%.  Por  është  befasuese  shkalla  e papunesise  në  vendet  e  porsa  industrializuara  me  nivelin  prej  3%.  Është  ky  fakt tregues per t’u marre si shembull per vendet e ngjashme me to, qe keto vende kanë ritme të  larta  të efektivizimit ekonomik dhe një kosto qeveritare  të ulet. Sherbimet publike të tyre kryhen me kosto të vogel.  Përmasat e qeverisë dhe performanca ekonomike Nje  nga  justifikimet  kryesore  per  rritjen  e  shpenzimeve  publike  qysh  nga  kriza  e viteve ’30 dhe publikimit te ideve te Kejnsit ka qene nevoja per politika stabilizimi te drejtuara drejt rritjes ekonomike. Ideja per rritje të shpenzimeve publike në ndihme të performances ekonomike ka qene në qender të programeve qeveritare per pjesen me  të madhe  të  vendeve  të  industrializuara. Nderkohe,  transformimet  ekonomiko‐sociale  në mjaft  vende  të  tjera  ne  vitet  qe  vijuan  deri  ne  fundin  e  shekullit  XX  ka prekur  këto  raporte  dhe  i  ka  dhene  një  pamje  tjeter  mendimit  per  rritje  të performances  qeveritare  nëpërmjet  rritjes  se  sektoreve  publike  dhe  taksave  qe ushqejne ato. Po ti hedhim një sy tabeles se meposhtme mund të arrijme të shikojme me  syrin  e  fakteve  se  si  variojne  treguesit  kryesore makroekonomike  në  varesi  të madhesise se qeverive. 

Madhësia  e qeverisë dhe  performanca  ekonomike në  vende  të ndryshme në vitet e fundit   

   Qeveri  e madhe 

Qeveri mesatare

Qeveri  e vogël 

Të porsa industrializuara 

Rritja e PBB‐së   2% 2.6% 2.5% 6.2% 

Të ardhurat për frymë ( në US.$)  18,280 17,290 20,440 16,670 

Inflacioni   3.9% 3.7% 3.7% 15.3% 

Borxhi publik ( në % të PBB)  79% 59.9% 53.3% 13.5% 

Treguesi i Lirisë Ekonomike  (10 = mirë)  6.6  7.2  7.6  7.5 

Madhësia  e  ekonomisë  informale (në % të PBB)  16%  12%  10%  7% 

Burimi  i  informacionit:    OECD  Economic  Outlook  (të  ndryshme);  UN,  Human  Development  Report  (të ndryshme) 

Treguesi me efektiv per të pare performancen ekonomike të vendeve të ndryshme në vitet e  fundit ka qene treguesi  i  lirise ekonomike. Ky tregues paraqet një situate ku vendet me qeveri të vogla dhe vendet e porsa industrializuara po renditen gjithnje e më mire në këtë klasifikim. Tregues të tille prezantohen çdo vit per me shume se 150 vende të botes në baze të vezhgimit per: politikat ekonomike, madhesia e ekonomise informale,  politikat  fiskale,  inflacioni,  gjendja  e  sistemit  bankar,  gjendja  e  sistemit gjyqesor,  situata  e  prones  dhe  respektimit  te  te  drejtave  etj.  Duke  vrejtur  dhe 

Page 75: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

75

kryqezuar  tregues  të  caktuar  të mesiperm  ekspertet  e  ekonomise  percaktojne  dhe performancen e qeverise në raport me madhesine e saj. Vihet re një lidhje e dukshme midis shpenzimeve të larta qeveritare dhe madhesise se ekonomise informale. Rreth 16%  e  ekonomive me  qeveri  të  fryra  veleresohet  të  jete  informale  duke  perdorur metodat  e  mesiperme.  Kjo  është  e  krehasueshme  me  rreth  10%  qe  ze  ekonomia informale në vendet me sektore publike të vegjel. 

Tendencat për qeveri të vogla dhe reforma qeveritare Nje  numer  i  gjere  studimesh  ka  ngritur  problemin  e  performnces  qeveritare  dhe reformes qe duhet  te kaloje. Shume ekonomiste polemizojne rreth dilemes, se nese do  te  ishte  me  mire  te  zgjerohej  tregu  i  sherbimeve  private  apo  publike? Konkluzionet e ketyre debateve prezantojne ndryshime te dukshme te menyres se si reformimet po kryhen nga qeveri te ndryshme. Nje numer vendesh kane prezantuar reforma  themelore  fiskale  dhe  ekonomike  duke  zvogeluar  rolin  e  madhesine  e qeverise  ne  ekonomi.  Disa  vende  te  tjera  te  industrializuara  kane  filluar  dhe  jane duke  kryer  reforma  institucionale  duke  shkurtuar  sektoret  publike  dhe  reduktuar deficitet  fiskale.  Vendet  e  porsaindustrializuara  dhe  ato  ne  industrializim  jane  ne procesin  e  kryerjes  se  reformave  dhe  po  i  vazhdojne  ato  me  sukses.  Privatizimi  i ndermarrjeve  publike,  reformat  e  sigurimeve  shoqerore  me  skema  te  plota  te fondeve te pensioneve jane pjese e proceseve reformuese per keto vende. Kjo tregon se secili vend mund te arrije tregues te performances ekonomiko‐shoqerore te arsyeshem pa kaluar kufirin e 40% ‐ 50% te perthithjes se fondeve publike.Vendet me qeveri te vogla apo dhe ato qe porsa jane industrializuar me treguesit e tyre te shfrytezimit te fondeve publike ne nivele te ulta dhe rritje te cilesise se sherbimeve publike te alternuara me ato private eshte nje shembull dhe mesim qe nevojitet per vendet qe nuk i kane keto treguese. Gjithsesi, ekspertet e politikave ekonomike nderkombetare mendojne se kufiri prej 30% i PBB‐se, si nivel i shpenzimeve publike mund te jete nje prag per shume vende qe perpiqen te shkurtojne shpenzimet publike. Megjithate, jane rrethanat e vendit ato qe ndikojne ne vendimet per efektivizimin e sektorit publik ne nivel optimal me sa me pak fonde publike dhe sipas preferencave te shprehura prej votuesve. Perdorimi i fondeve buxhetore prej sektorit publik duhet pare sa rezultativ eshte nisur nga kendveshtrimi, se si ato fonde do te menaxhoheshin po te ishin te administruara nga sektori privat. Eshte kjo “nyja” qe duhet te zgjidhe nje qeveri ...   

      

Page 76: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

76

            

KAPITULLI IV    SI E MENAXHOJNË BARRËN FISKALE TAKSAPAGUESIT NË SHQIPËRI ?  Një nga faktoret e të paturit sukses në biznesin e viteve ‘90 ka qene dhe vazhdon të jete  aftesia  e  sipermarresve  shqiptare  në menaxhimin  e Detyrimeve Fiskale  (DF  = detyrimet  doganore,  taksat  lokale  dhe  nacionale,  tatimet  e  ndryshme,  sigurimet shoqerore  dhe  shendetesore).  Administrata  tatimore  ka  kaluar  ne  keto  vite  në trajektoren e vet të stabilizimit dhe aplikimit të funksioneve  të saj te plota. Në këtë rruge, prezantimi i saj me tatimpaguesit ka qene si te perballesh me një “miniere” te mbushur  me  shkarkime  te  problemeve  te  gjithe  tranzicionit  ekonomiko‐politik  të vendit tone. Nxjerrja e “mineralit” të kerkuar (detyrimet fiskale) ka qene një detyre mjaft e veshtire duke patur parasysh raportet e pabarabarta të perballjes se saj me komunitetin  e  biznesit  gjithnje  ne  rritje  dhe  një mbeshtetje  te  paket  nga  ambjenti politik si ne potenciale njerezore po ashtu dhe ato teknologjike.  Duke verejtur realitetin e prekshem të mireqenies se taksapaguesve në raport me ate c’fare  shteti  grumbullon  nga  kjo mireqenie  (PBB) mendon  se  lidhjet  e  tij  me  keta taksapagues (çdo shtetas shqiptar që krijon të ardhura) jane si ato me një bote tjeter, të paegzaminuar ende !!!  Vetëm biznese të suksesshme? Trajtimi  i  kesaj  pike,  niset  nga  fenomeni  dhe  nuk  ka  parasysh  rastet  perjashtuese. Nese do të tentonim t’i pergjigjemi pyetjes, natyrshem do të mbeshteteshim në disa pika kyçe që lidhen me rriskun dhe suksesin. Një nga keto pika jane detyrimet fiskale dhe menaxhimi i ngarkeses se tyre. Në fakt, po të nisesh nga analiza e kategorive të 

Page 77: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

77

biznesit sipas fushave të ekonomise ku operojne shikon se menaxhimi i detyrimeve fiskale  (shmangja)  është  një  fenomen  që  e  aplikojne  shumica  e  tatimpaguesve shqiptare.  Një  konkluzion  tjeter  që  arrin  është  zbatimi  i  legjislacionit  fiskal  nga tatimpaguesit,  jo sipas menyres progresive ashtu si është ndertuar sistemi fiskal në vend, nepermjet menyres europiane të vetdeklarimit të bizneseve dhe të ardhurave dhe pageses  se  tatimeve  sipas  fitimeve  reale.  Pra, nese në  vendet  fqinje ballkanike dhe ne ato europiane perendimore sistemi fiskal është eficient bazuar mbi vullnetin e shumices  se  shtetasve  për  të  qene  mbeshtetes  të  shtetit  të  tyre  nepermjet kontributeve  fiskale,  në  vendin  tone  tatimpaguesit,  te  nisur  nga  arsyetime  të ndryshme,  por  me  te  shumtat  subjektive,  shtetin  dhe  detyrimet  e  tyre  fiskale  si shtetas  i  shikojne  si  diçka  që  s’ka  të  beje  direkt  me  boten  e  tyre,  si  haraçet  qe  u paguheshin nga halli te huajve qe na kishin pushtuar .  Një  nder  format  e  menaxhimit  të  ngarkeses  fiskale  për  tatimpaguesit  është mosraportimi  i  të  ardhurave  (xhiros)  që  ata  realizojne.  Në  këtë  grup  të mosdeklarimeve perfshihen:  

- ata kontrabandiste që kalojne mallra pa paguar detyrimet doganore, apo dhe sherbimet nepermjet lehtesirave teknologjike e rajonale të kohes; 

- ata  që  kane  të  ardhura  ilegale me  shumice  nga  veprimtari  të  paligjshme  si: droga,  prostitucioni,  armet,  trafikimi  etj.  dhe  i  qarkullojne  parate  e  tyre me kreditime në aktivitetet gjigande, si ndertim etj. duke shfrytezuar mangesine e sistemit të kreditimit të sistemit bankar shqiptar; 

- ata që  trafikojne dokumentacion pa  levizje  reale malli  apo  sherbimi nga një tatimpagues  të  tjetri  (jane  regjistruar në organet  tatimore dhe  shesin NIPT‐in),  pa  patur  aktivitet,  apo  duke  fallsifikuar  dokumentacion,  të  quajturat ndryshe dhe firmat fantazem; 

 Një forme tjeter e menaxhimit që ata bejne është mosdeklarimi i gjithe aktiviteteve të ndryshme,  të  cilet  i  fshehin  nepermjet  shkarkimeve  të  xhiros  për  tregun  e  lire (tregjet  e  perqendruara  si  ato  te  Medreseja,  Qyteti  i  Nxenesve  etj.  ne  Tirane  apo tregjet  e  shumices  ne  rrethe)  apo  biznesin  e  vogel,  që  është  në  pergjithesi  me  i parregullti në dokumentimin e të ardhurave të tyre.  Në këtë grup të mosdeklarimeve perfshihen:  

- ata  që  kryejne  aktivitete  të  mirefillta  me  qellime  fitimi  ne  ambjente  te padeklaruara  ne  organet  tatimore  dhe  jane  kontigjent  i  drejtperdrejt  i kryerjes se krimit ekonomik; 

- artistet, sportistet dhe organizuesit e aktiviteteve kulturore dhe sportive (OJQ,  shoqata  te  ndryshme,  individe  etj.)  që megjithese  perfitojne  të  ardhura,  ato nuk i deklarojne si të ardhura të tatueshme. Keto të ardhura nuk perjashtohen nga deklarimi si nese realizohen brenda Shqiperise (çdo ambjent, qofte ky si në  festa  familjare‐private,  po  ashtu  dhe  të  organizuara  nga  institucione  apo organizata  të  vendosura  në  Shqiperi),  por  edhe  nese  mund  të  perfitohen jashte  saj  (shitjet  e  sportisteve,  aktivitetet  artistike‐kulturore  në  ftesa  të ndryshme të bashkatdhetareve, etj.); 

Page 78: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

78

- sherbimet dhe konsulencat e ndryshme të kryera jo vetem të çdo tipi, por dhe nga çdo person që për sherbimin që kryen në Shqiperi, kujtdoqofte i merr në kembim vlere monetare apo sherbim tjeter në kembim; 

- gjithe  perfituesit  e  të  drejtes  se  autorit  dhe që  për  këtë  nuk  paguajne  asnje detyrim  qofte  shoqatave  perkatese,  po  ashtu  dhe  buxhetit  të  shtetit.  Ajo  që nuk  është  krijim  i  shtetasit,  por  shfrytezohet  prej  tij  në  cfaredo  forme prezantimi është një shfrytezim  i  të drejtes se krijuesit që duhet paguar për emrin që i ka vendosur asaj që shfrytezohet. 

 Raste të tilla, apo dhe te tjera në  jeten e perditshme ka me shumice, ndersa pikat e mesiperme kane kuptimin me shume të grupimeve të ketyre rasteve, që gjithsesi jane objekt i trajtimit nga organet fiskale si krim në ekonomine e vendit. Të paguash apo të mos paguash taksa nuk është dëshirë, por detyrim ligjor. Pagesa e detyrimeve fiskale nuk eshte njesoj si pagesa e një malli apo sherbimi për nevojat e jetes  se  perditshme.  Pagimi  i  detyrimeve  fiskale  është  kontribut  direkt  për  shtetin dhe është ekskluzivitet mbi cfaredo detyrim tjeter, që një sipermarres apo shtetas ka vendosur me mendje  të  tij  për  ta paguar.  Pagesa  e  taksave  eshte një  sherbim ndaj atdheut ashtu si janë detyrat e tjera te shenjta, qe qytetaret i njohin me mire.   Mosmbledhja e detyrimeve në mënyrë progresive Diferenca  në  efektivitetin  e mbledhjes  se  detyrimeve  sipas  deges  se  ekonomise  ka lene  për  të  deshiruar  për  një  dekade  ne  administraten  tatimore.  Keshtu,  nese  e shembullzojme  kete  per  shoqerite  që  kryejne  aktivitet  në  fushen  e  sherbimeve, pergjithesisht  shihet  se  ato  mbartin  ngarkese  fiskale  me  te  vogel  se  te  tjerat. Shperndarja  e  ngarkeses  fiskale  jo  ne  menyre  progresive,  vjen  me  se  shumti  nga mospatja e informacionit per shume tregues te aktiviteteve te tyre, qe nevojiten per një vleresim progresiv  te ngarkeses  fiskale. Nga një  llogaritje e bërë për ngarkesen midis sherbimeve dhe prodhuesve, për të njejten vlere qarkullimi ( 1 US$ = 105 leke) një sipermarres në fushen e sherbimeve fiton afersisht 20 Cent (21 leke) me shume se sipermarresi analog në fushen e prodhimeve. Shembuj të diferencave të ngarkeses fiskale në varesi të fushes se aktivitetit ka për cdonjeren fushe aktiviteti. Megjithate, trajtimi i tyre eshte veshtire te bëhet realisht sipas tipit te aktivitetit që kryejne, pasi edhe pse mund  të  shtohet ngarkesa  fiskale për një  tip aktiviteti, madje dhe brenda një  dege  ekonomie,  fitimet  neto  të  saj  nuk  ndikohen  nga  kjo.  P.sh.,  ne  fushen  e sherbimeve  megjithese  mund  të  kemi  dy  aktivitete  sherbimesh,  ku  njeri  kryen sherbim familjar dhe tjetri në njesi, edhe nese vendosim të njejten ngarkese fiskale për vlere të njejte të ardhurash, fitimi i tyre pas taksave nuk do të rezultonte njesoj, pasi marzhet e fitimit te tyre nuk jane nejsoj.   Diference tjeter në efektivitetin e mbledhjes se të ardhurave është dhe mosmbajtja e të  njejtes  ngarkese  fiskale  në  varesi  të  zones  ku  operohet.  Keshtu,  p.sh.  e  njejta ndermarrje transporti për njesi krahasimi të njejta mban ngarkese fiskale jo të njejte, ne  zona  te  ndryshme  te  vendit.  Të  tille  fenomen  nuk  e  ka  vetem  aktiviteti  i transportit, por dhe sherbimet apo prodhimi.  Kjo ndoshta nuk ka të beje shume me ngarkesen  tatimore  në  vendin  e  duhur/gabuar  dhe  në  kohen  e  duhur/gabuar. 

Page 79: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

79

Megjithe lehtesirat tatimore të bera për sektoret prodhues në vitet e para (në forme ligjore)  apo  për  ngarkesa  fiskale  me  të  ulta  në  deget  rajonale  në  vitet  e  kaluara (spontane)  normat  e  fitimit  në  keto  aktivitete  apo  dhe  zona  nuk  kane  rezultuar  të jene  ndikuar  nga  keto  lehtesira.  Madje,  lehtesirat  tatimore  jane  keqperdorur  nga bizneset  për  të  abuzuar  me  to  jo  për  zhvillimin  e  fushes  që  kerkon  të  stimuloje shtetit, por për të rritur fitimet personale të sipermarresve kundravajtes. Keshtu, të quajturat  “tax  holiday”  kanë  sherbyer  me  shume  si  favore  për  rritje  të  fitimeve personale dhe jo ne ndihme te zbutjes se jetes sociale. Me tej po perdor një shembull aktual  për  lehtesirat  fiskale.  Qeveria  dhe  parlamenti  miratuan  perkatesisht lehtesimin e aktiviteteve me arsimin publik dhe privat nga TVSH‐ja. Megjithese, ligji ka  hyre  në  fuqi  asnje  nga  aktivitetet  nuk  ulen  cmimet  apo  të  rezultonin  me permiresim të cilesise në aktivitetin e tyre. Perkundrazi, kontributet që buxheti heq nga  “goja”  e  vet,  për  të  stimuluar  biznesin  e  sferes  edukative,  nuk  rezultojne  me kunderpergjigjen e pritshme  te uljes  se  cmimeve,  sipas  rezultateve që ka dhene në Europe kur është aplikuar e njejta skeme veprimi nxites i politikes fiskale ne favor te komunitetit.  E  njejta  dukuri  është  dhe  me  barnat  mjekesore,  apo  sherbimet financiare.  Zgjidhja që u ngelet  organeve  tatimore  është  rritja në  cilesi  e  kontrolleve  tatimore dhe  aplikimin  e  denimeve  te  pakomromise  me  evazionistet,  të  cilat  duhet  të  jene mjetet  për  vendosjen e disiplines  fiskale  tek  ata që në pergjithesi  jane një  grup që shtetit  nuk  i  pergjigjen  me  bashkepunim,  por  me  evasion  karshi  kerkesave  të  tij normale: Mbledhjen  e  të  ardhurave për  t’ua  kthyer  te  konvertuar ne  sherbimet  që kerkojne, por me cmime të ulta. Ne fund te fundit pagesa e taksave eshte cmimi qe ne u ofrojme partnereve europiane, per te blere qyteterimin e tyre. Epo, nese jeni dhe ju dakort, qyteterim me çmim te ulet nuk n’a duhet, pasi dihet nga te gjithe c’fare cilesie do te merrnim atehere.  15 Shkurt 2004   TRE HIPOTEZA PËR KORRUPSIONIN DHE TAKSAPAGUESIT  Nga studime te ndryshme eshte pare se ka nje lidhje midis korrupsionit dhe pagimit te taksave ne menyre vullnetare, elementet e se ciles kundershtojne njeri‐tjetrin. Ne keto  studime verehet  se per nje  rritje  prej 1 pike  te nivelit  te  korrupsionit  pjesa  e taksapaguesve qe reflektojne si pasoje e tij eshte pak me shume se 1.7 pike. Treguesi i  korrupsionit  gjithashtu qendron  i  forte nese perfshijme ne  te dhe pershtypjen qe eshte  krijuar  te  taksapaguesit  nisur  nga  sjellja  e  punonjesve  publike  dhe  sistemit politik. Nese taksapaguesit shikojne se shume zyrtare publike jane te korruptuar dhe shume taksapaguese te tjere u shmangen taksave, ata mund te mendojne se qeveria nuk e meriton vullnetarizmin e tyre ne pagimin e taksave. Taksapaguesit mendojne se rruga me e mire per ta do te ishte te vepronin ne oportunitet me rrethanat.  Nisur  nga  keto  rezultate  po  prezantoj  3  hipoteza,  te  cilat  diskutojne  rreth korrupsionit dhe taksapaguesve.    

Page 80: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

80

Hipoteza 1. Sa me i madh besimi i qytetareve per qeverine dhe sistemin ligjor, aq me e madhe nxitja e tyre per te paguar taksat.  Pervec  besimit  per  qeverine  qe  duhet  te  jete  ne  nivele  te  konsoliduara  te taksapaguesi, po ashtu dhe permbushja e detyrimeve te politikes ndaj premtimeve qe i  ben  atij  duhet  te  percoje  efektin  pozitiv  mbi  moralin  e  tij  tatimor.  Nese  sistemi politik  funksionon  mire  dhe  qytetaret  jane  te  kenaqur  me  zyrtaret  e  tij,  atehere motivimi i tyre per pagimin e taksave do te rritet.   Taksapaguesit  jane  te  ndjeshem  rreth menyres  sesi  qeveria  i  perdor  taksat  qe  ata paguajne.  Ne  kete  mes  ka  nje  lloj  maredhenie  te  tipit  “hyrje‐dalje”  midis  asaj  qe individi  paguan  nepermjet  taksave  te  tij  dhe  asaj  c’fare  ai merr  si  kompensim nga qeveria. Ne kete menyre, qendrimi mirekuptues  i  taksapaguesve mund  te ndikohet nga perfitimet e marra prej qeverise ne formen e te mirave publike duke e krahasuar gjithmone  te mirat  qe  taksapaguesi merr me  cmimin  qe  i  duhet  te  paguaje  per  to. Keshtu,  taksapaguesit e perceptojne maredhenien e  tyre me shtetin  jo vetem si nje maredhenie nga halli dhe te detyruar ti pergjigjen nga  forca e  ligjit, por edhe si nje moment  shkembimi  te  takses  qe  paguajne  me  mallra  apo  sherbime  publike. Taksapaguesit jane me te prirur te bashkepunojne me ligjin nese jane te bindur se ky shkembim midis  taksave  te paguara dhe  sherbimeve qeveritare  te  perfituara eshte kryer ne menyre te barabarte.  Hipoteza  2.  Sa me  i  madh  besimi  i  qytetareve  ndaj  zyrtareve  publike  dhe  sistemit politik, aq me e madhe nxitja e tyre per te paguar taksat.  Transformimi i ekonomive socialiste ne ekonomi kapitaliste ishte nje nga arsyet e nje bumi te tille te korrupsionit, i cili u rrit per shkak te mungeses se zbatimit te ligjit dhe qeverisjes. Vendet me me shume korrupsion kane nje shkalle  te  larte  te ekonomise joformale. Studime te shumta kane zbuluar se korrupsioni ndikohet nga mungesa e shpenzimeve  te  qeverise  per  trajnimin  dhe  kualifikimin  e  njerezve  te  saj.  Nga  ana tjeter, mosrespektimi  i  te drejtave mbi pronesine bashke me korrupsionin kane nje ndikim negativ mbi moralin tatimor te taksapaguesve.  Korrupsioni eshte bere tashme nje pjese integrale e ekonomise shqiptare dhe ka nje pasoje negative mbi besimin e qytetareve ndaj shtetit dhe autoritetit te tij. Nga disa studime te bera ne disa nga vendet tranzicionale me nivel te madh korrupsioni eshte konstatuar se shkalla e korrupsionit ka qene me e  larte se  totali  i shpenzimeve per shkence, edukim, shendetesi, kulture dhe art. Ne disa nga sektoret industriale grupet kriminale  shpenzojne me  shume  se 50%  te  te  ardhurave  te  tyre per  te  korruptuar zyrtaret. Korrupsioni  zakonisht  minon  moralin  tatimor  te  qytetareve  duke  shkaktuar  deri irritim  te  tyre  ndaj  shtetit  ne  momente  te  caktuara.  Taksapaguesit  ndihen  te tradhtuar  kur  perceptojne  se  ka  nje  korrupsion  masiv  dhe  taksat  e  tyre  nuk shpenzohen  si  duhet  nga  qeveria.  Nje  burokraci  e  korruptuar  nuk  operon  me prodhuesin me  eficient  te  te mires  publike,  por me  ate  qe  ofron  bakshishin me  te madh.  Keshtu,  korrupsioni  pakeson  mundesite  e  rritjes  se  sherbimeve  dhe  zgjat 

Page 81: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

81

tranzicionin  duke  rritur  kostot  e  taksapaguesve  me  nje  barre  fiskale  shtese. Tendenca te tilla natyrisht qe kane ndikim te padiskutueshem ne moralin tatimor.  Hipoteza 3. Sa me i madh korrupsioni, aq me mosbesuese behen taksapaguesit duke u ulur morali tatimor i tyre. Nje menyre per te luftuar korrupsionin eshte hartimi i një mekanizmi, ku çdo pjese e tij të jetë një skeme. Çdo pjese të tij duhet t’i korespondojë një mesazh i pritshem për tu raportuar vullnetarisht nga tatimpaguesit.  Në  kuadrin  e  nderthurjes  se  ligjit  me  rutinen  zyrtare  tatimore  është  e  nevojshme rregullimi i strategjise se kontrollit për çdo ndryshim të ligjeve tatimore dhe tarifave fiskale. Kjo ka lidhje me penalitetin që duhet të marre në çdo kohë evazionisti fiskal, që është me i interesuari që të perfitoje nga ndryshimi i ligjeve.  Autoritetet  me  te  larta  tatimore  duhet  ta  bejne  inspektorin  t’i  ktheje  syte  nga shperblimi  tatimor,  si një  “bakshish” që vjen  jo nga  toleranca  e  tyre ndaj evaizonit, por si një çmim me i larte për punën e tij rezultative, për taksat që ai mbledh. Nëse një  forme  e  tillë  perhapet,  ajo  jo  vetem  do  t’i  nxite  inspektoret  drejt  të  punuarit ndershmerisht, por ndikon dhe tek tatimpaguesit e pandershem për të ulur evazionin që bejne.  Ndoshta, nese inspektorit të mund te arrihej t’i jepej një perqindje e larte e gjobes që ai  vendos  dhe  mbledh  do  të  ishte  optimale  për  maksimizimin  e  të  ardhurave tatimore. Kjo do të ndihmonte për të kufizuar korrupsionin dhe te synohej mundesia e arritjes së po atij niveli të ardhurash maksimale, por nderkohe me inspektore që do të karakterizohen nga ndershmeria në punën e tyre.   TATIMET DHE TATIMPAGUESIT E VEGJËL: KU ËSHTË PROBLEMI?  Ka  dy  arsye  pse  duhen  tatuar  tatimpaguesit  e  vegjël  (biznesi  i  vogël).  Së  pari  ata duhet të rritin kontributin e tyre në të ardhurat tatimore deri në nivelin e 10%‐15% duke rritur numri i atyre qe duhet te tatohen ne kete grup. Ndersa së dyti, nëse do të rritej niveli i mbledhjes së të ardhurave nga ky grup tatimpaguesish kjo do të ishte në funksion të rritjes ekonomike të vendit.  Tatimpaguesit e vegjël: Thjeshtësia në të kuptuar dhe në zbatim  Perceptimi publik për këtë grup tatimpaguesish ka ndryshuar qe nga fillimi i viteve ’90 e deri me sot. Pas dekades se pare  tranzicioniste,  sektori  i  sherbimeve,  tregtise dhe i prodhimit  filluan të zgjerohen  dhe të prezantonin realisht një pjese në rritje të Prodhimit  të  Brendshem  Bruto  (PBB).  Ky  zgjerim  ka  perfshire  brenda  tij  dhe  një pjese  të  konsiderueshme  të  fuqise  punetore  dhe  karakterizohet  nga  një  perdorim mjaft  efektiv  i  kapitalit  të  vendit.  Ndersa  rritja  e  aktivitetit  dhe  zgjerimi  i  tyre  po shnderrohet  ne  një  motorr  ekonomik  efektiv,  shume  analiste  fiskale  mendojne  se bashkepunimi  i  administrates  tatimore me  këtë  grup  tatimpaguesish  eshte  i  dobet dhe ne menyren me natyrale te komunikimit duhet të kete një rritje.  

Page 82: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

82

Qeveria ka nevoje, qe tatimet te realizohen pasi duhen kryer sherbimet publike qe ka planifikuar. Megjithate,  tatimet  jo me  shume per  faj  te  tyre,  konsiderohen  ende  ne opinionin  publik  si  organ  konfiskimesh  dhe  marrje  tatimesh  me  force  sesa  si  nje institucion ne sherbim te te mires se pergjithshme. Atehere, natyrshem per qeverine nevojitet  nje  sistem  fiskal  qe  te mund  t’i  tatoje  qytetaret  e  vet  nisur  nga  nje  tipar kryesor: thjeshtesine ne te kuptuar (transparencen) dhe nje zbatim te ndershem njesoj mbi te gjithe (barazine). Thjeshtesi dhe rritje të bashkepunimit mes tyre.   Rritja e bashkepunimit për administraten duhet të konsistoje në rritjen e sherbimeve qe  duhen  bere  për  keta  tatimpagues  dhe  kjo  nuk  duhet  të  zbatohet  vetem  brenda kornizave  të  administrates.  Jo!  Koha  po  therret  në  këtë  sherbim  pjesemarrjen  e agjenteve fiskale private, edhe vetem thjesht si nje fillim tjeter në mbartjen e barres ne fushen e konsulences dhe ndihmes, si për plotesimin e dokumentacionit qe duhet të prezantoje çdo  tatimpagues në zyrat e administrates, po ashtu dhe ne drejtim te edukimit  fiskal te tyre.  E  pra,  atehere  keta  tatimpagues  duhet  të  orientohen  si  te  perfitojne  nga  lehtesirat fiskale ligjore dhe minimizimin e burokracise administrative joligjore. C’fare nuk kuptohet, por qe duhet nenvizuar eshte fakti se administrata tatimore nuk duhet  te  perqendrohet  vetem  mbi  disa  tregues  makro  te  biznesit  te  vogel,  por nepermjet  infrastruktures  se  saj  te  pozicionohet  ne  ato  kategori  te  biznesve  ketij grupi qe kane dhe sasine me te madhe te te ardhurave, natyrisht pa harruar te tjerat. Konkluzionet  e mia  nuk  jane  te mbeshtetura  vetem ne  supozime  te momentit,  por nisen  nga  vrojtime  mbi  sjelljen  dhe  qendrimin  midis  administrates  dhe tatimpaguesve te vegjel.   Tatime vizionare në shërbim të tatimpaguesve Eshte  interesante  se gjithnje e me shume administrata  tatimore  perpiqet  t’a kryeje punen  e  saj  duke  punuar  sipas  linjes  funksionale:  regjistrim,  pagese,  vleresim, kontroll, apelim, sanksione e denime.    Eksperte per politikat fiskale ne administraten tatimore qendrore tashme po merren me  thjeshtimin  e  procedurave  te  metejshme  per  biznesin  e  vogel.  Megjithate,  viti fiskal  2005  mendohet  se  po  shkon  me  ne  fund  drejt  rruges  me  tipare  te  tilla. Megjithese  teorikisht  ne  shenjestren  tatimore  duhet  te  jene  gjithe  kategorite  e bizneseve dhe grupet e tatimpaguesve, ne praktike kjo nuk mund te gjeje dot zbatim te  plote.  Objektivi  per  t’u  shenjestruar  nga  tatimoret  duhet  te  jene  rrjedha  e qarkullimit  te  te  ardhurave,  qe  perfundojne  ne  biznesin  e  vogel.  Por  ato  kane  nje burim dhe ky gjendet te  tatimpaguesit e medhenj. Per kete grup  tatimpaguesish po mendohet  qe  ngarkesa  tatimore  te  jete  nje  “mantel”  sipas  mases  se  cdonjerit  tip biznesi.  Nen kushtet aktuale,  rruga e ndjekur per sistemin e nje  takse vendore,  te perfituar nga  pushteti  lokal  dhe  aplikimi  i  shkallezimeve  te  perqindjeve  ne  raport  me aktivitetin duket si nje rruge qe tregon nje moment progresiviteti te shperndarjes se ngarkeses fiskale dhe te nje unifikimi te praktikave ne trajtimin sa me te thjeshtuar tatimor per ta. 

Page 83: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

83

Megjithate,  administrata  tatimore  duhet  qe  te  rrise  teknikat  e  kalkulimeve  te  te ardhurave  te  gjeneruara  nga  biznesi  i  vogel  dhe  orientimin  e  tendencave  drejt  nje prezantimi  dinjitoz  te  ketij  grupi  tatimpaguesish,  vetem  nepermjet  kanaleve  te dokumentacionit.   A E KUPTOJNË SIPËRMARRËSIT SHQIPTARË EKONOMINË?  Natyrisht, qe disa nga sipermarresit me te medhenj shqiptare nuk jane pjesemarres ne te gjitha kompanite me te fuqishme te vendit, por aty ku ata nuk marrin pjese jane miqte e tyre. Keta sipermarres ndoshta jane njerezit më me influence ne ekonomine e sotme shqiptare. Secili nga ne mund te permende figura te arrira sipermarresish te suksesshem, te pasur. Ata jane njerezit qe praktikojne pa ndrojtje gjithe c’fare nje ekonomist mund ti kete si njohuri teorike. Nga aktiviteti tregtar, ata jane zgjeruar te prodhimi i nje malli te kerkuar, e me tej per tu bashkuar ne tregun e ndertimeve dhe shtrirja e tyre vazhdon me tregun e sigurimeve dhe ate bankar. Gjithnje duke shikuar me nje veshtrim ambicioz per shkrirje e bashkime biznesesh me synimin ambicioz per te dale tashme ne “ujrat nderkombetare” te sipermarrjes. Ne pamje te pare, keta njerez jane menaxhere dhe se dyti kapitaliste duke u perpjekur te balancojne brenda qenies se tyre sa me mire te dy rolet. Ne fakt, ideja per te shkruajtur mbi dicka te tille me erdhi nga nje debat i mbremshem me nje mik, i cili eshte ekonomist i njohur. Ne biseden qe patem, ai mendonte se keta sipermarres jane duke e vrare kapitalizmin qe ende eshte i parritur si duhet ne vendin tone. Ideja e tij ishte se kapitalizmi shqiptar eshte i kercenuar nga papergjegjshmerite e vetvetes, i keqkeshilluar ne shume raste apo nje drejtim i organizuar ne rrjet nga sipermarresit dhe drejtoret ekzekutive, keshilltaret e tyre juridike dhe fiskale, bankieret dhe gjithe bashkepuntoret e ngushte, te cilet me orientimin qe po i japin sipermarrjes ne vend po “sabotojne” sistemin qe e krijuan ata vete.  A është e vërtetë kjo? Sipermarresit e medhenj mendojne se kapitalizmi radikal, qe ata po perpiqen te zbatojne duke ndjekur rregullat e sistemit kapitalist nuk eshte nje kercenim per te, por perkundrazi nje zhvillim natyral i fazave te ecurise te tij. Politikanet nuk e kuptojne ekonomine dhe nderhyrjet e tyre “ligjore” nuk mund ti ndihmojne  dot keto zhvillime ekonomike te vendit. E vetmja shprese per nje orientim te drejte ne “rrugen” kapitaliste do te ishte zbatimi i normave morale dhe etike per nje shoqeri civile normale dhe marrja e pergjegjesive per mbarevajtjen e kesaj shoqerie. Me kete mendim, te harmonizuar me karakteristikat kombetare keta sipermarres duhet te kerkojne nga thellesia e tradites intelektuale shqiptare per te ashtuquajturin “shpirt te solidaritetit” me qellim garantimin e mbrojtjen e kapitalizmit qe ata po ndertojne ne vend. Kjo gje kerkon me pak oportunizem dhe me shume cilesi te secilit. Per politikanet duhet shume me teper kohe per ta kuptuar kete dhe per rastin shqiptar ndoshta do te duhet shume – shume kohe. Por, te pakten a po ecin 

Page 84: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

84

sipermarresit ne drejtimin e duhur per ta kuptuar ekonomine? Nese po, duhet te na e tregojne kete me vepra, qe ta kuptojme.   Veset dhe shkurtpamësia Shkurtpamesia eshte nje nga zakonet e keqia qe po karakterizon zhvillimin kapitalist ne vend. Nese do te behej fjale vetem per nje pjese te sipermarresve do te konsiderohej nje rastesi dhe shqetesimi do te largohej. Por, ne fakt fitimet reale te padeklaruara nga pjesa derrmuese e sipermarresve, kontributet fiskale ne nivelet me te ulta historike te ekonomise kapitaliste, maredhenie punedhenes‐punemarres te ngjashme me fazat fillestare qe pershkruan Marksi ne librat e tij, por dhe investitore qe kryejne investime pa prezantuar me perpara radiografine fiskale te tyre, te gjithe keta tregues te bejne te reagosh dhe ti thuash vetes se ekonomia e tregut ne vendin tone nuk po ecen ne rrugen e duhur. Kompanite e sipermarresve me te medhenj jane kandidatet e pare per bursen shqiptare, por kjo mjegullnaje e sterzgjatur e deklarimit te te ardhurave nuk na premton gje tjeter vecse te vazhdojme sakrifikimin e metejshem te te ardhmes sone ekonomike, thjesht per faktin se mendimi per fuqizim nuk ecen paralel me vizionin per nje vend te zhvilluar ekonomikisht. Bursa eshte vendi ku “farketohen” idete afatgjata te kapitalizmit ne vend. Por, te thuash burse duhet te kesh plotesuar me perpara kriteret qe ajo kerkon, si nje faltore e kapitalizmit. Kjo do te thote se pjesemarresit e saj duhet te kene te drejten e hyrjes  ne po te njejten mundesi, qe ka nje individ, i cili i ka deklaruar me se pari gjithe pasurite apo te ardhurat e perfituara. Kjo logjike na sugjeron disa ide.  Bursa shqiptare do te funksionoje vetem nese kompanite do te duan te pasqyrojne gjithe titujt e pronesise qe zoterojne realisht si kapital te tyre. Cdo investitor duhet ta provoje veten vetem nepermjet kalimit neper “korridoret” e kesaj burse. Tregu shqiptar qe eshte ende i ngushte, por mund te ngushtohet akoma me shume me shkurtpamesine dhe pangopesine per te fituar nepermjet spekullimeve dhe perpjekjeve per fitime vetem nga levizje mekanike te cmimeve nderkombetare. Ngritja e nje industrie dhe keqesimi i nje tjetre do te ndikonte ne reflektimin ne treg te cmimeve qe nuk do te tregonin nje qarkullim te kapitalit ne menyre natyrale, nga nje sektor ekonomik ne tjetrin.  Analistet ekonomike jane te pozicionuar ne gjithe kete proces ne krahun e gjykuesve te dobet. Ata e kane kohen e tyre te zene se si te bien ne sy te sipermarresve per te sistemuar ekonomite e tyre personale. Ne vend te kesaj, ata duhet tu tregojne sipermarresve se ne shume raste ata nuk e luajne dot rolin e menaxherit dhe do te ishte me mire te mbanin rolin e kapitalistit. Sipermarresit e dine vete kete gje dhe nuk ka nevoje t’ua tregoje asnje keshilltar apo analist ate c’fare u thote instikti. Por, ata i jane futur nje rruge qe mendojne se do t’ja dalin mbane ashtu si bene ne momentet e para te zhvillimit te sipermarrjeve te tyre. Per deshtimet e tyre ja hedhin fajin kohes dhe situatave politike ne vend, por ne fakt te gjitha keto jane thjesht mangesi menaxheriale te tyre. Por, ne kete mes pikerisht analistet fiskale dhe juridike kane nje pergjegjesi te madhe historike, qe nuk mund ta justifikojne dot. Pa ata investitoret dhe sipermarresit e medhenj do te zhyten akoma me thelle ne 

Page 85: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

85

erresiren qe vete shkurtpamesia dhe aftesite menaxheriale te cojne, ashtu si ndodh ne rastin e verberimit.   Koha e spekullimeve Asnjeri nuk duket spekullant nga pamja e jashtme. Madje ndonje analist i ekonomise mund ti mbroje ata, ne vend qe ti akuzoje duke vene ne dukje cilesine e sipermarrjes qe po gjeneron sipralin e kapitalizmit ne vend. Nje spekullator qe nxjerr fitime nepermjet rritjes jonormale te cmimeve dhe lojrave evazioniste me deklarimin e fitimeve te tij mendon se eshte koha te fitoje sa me shume dhe kete mendim perpiqet ta ktheje ne mentalitet ne te gjithe sipermarresit e tjere. Madje kete kerkon ta reklamoje dhe nga analistet qe ai i mban prane. Mendimi i tij i vetem ne mengjes eshte te shese me sa me shume fitime ate c’fare ka blere mbreme dhe riblerjen perseri per te rishitur perseri, pa menduar me gjate se kaq. Nese, ka bere llogarite sakte ai do te behet me me shume para dhe ansjelltas. Sigurisht, se nese ka arritur te beje para gjithnje e me shume duke bere te humbase sipermarresi ne krah te tij, ai do ti kete hequr mundesine konsumatorit per te marre mallra me cmime me te ulta. Tashme, komanden e cmiemve e ben ai. Por, nje treg me spekullante aktive dhe te suksesshem do te jete shume pak i dobishem per ekonomine dhe konsumatorin. Ashtu si ka thene dhe Nicholas Kaldor, nje kritik i kapitalizmit spekullant, “spekullatoret jane nje semundje kanceroze nese ata do te jene te suksesshem dhe te demshem per ekonomine nese ata egzistojne, por nese ata nuk do te jene ky dem nuk egziston me”.    Asnje nuk e vret dot kapitalizmin Mund te kete opinione qe mendojne se galeria me personazhet e mesiperme, ku gjen spekullatore, sipermarres e menaxhere te suksesshem dhe te deshtuar, kapitaliste, investitore, analiste, oportuniste, rrufjane politike, keshilltare fiskale e juridike dhe shume specie te tjera normale te rraces njerezore po perpiqen ta vrasin kapitalizmin. Megjithate une mendoj se nuk do t’ja arrijne dot. Megjithese e kane demtuar reputacionin e tij kjo nuk eshte ndonje humbje e madhe, pasi kapitalizmi ne mentalitetin shqiptar nuk ka ne fakt ndonje imazh te pelqyeshem. Por, nisur nga kjo kerkohet pikerisht nje shembull qe te percoje nje imazh te ndryshuar te tij, sesa te vazhdoje te mbahet imazhi qe ka. Megjithate, kjo kerkon nje spastrim prej personazheve te demshem per te. Cdo sistem pjell dhe elemente qe e demtojne ate. Do te ishte mire nese gjithe sipermarresit e medhenj do te punonin per imazhin e ri dhe te perpiqeshin ta mbanin sa me aktiv sistemin e krijuar prej tyre duke qene me kopetente, por dhe shume me teper te pergjegjshem per rolin qe kane marre. Te gjithe do ta uronim kete. E rendesishme eshte qe ata te kuptojne se sa me shume pushtet te grumbullojne neper duar, aq me shume pergjegjesi te medha do tu bien mbi supe. Dhe kete u duhet ta perballojne sipermarresit, qe deri dje ishin te vegjel dhe sot jane bere te medhenj. Aq te medhenj sa nuk po “i nxë” me as tregu qe i krijoi...    LUFTA E NISUR NDAJ  KORRUPSIONIZMIT  

Page 86: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

86

Nje pjese e opinionit do te thoshte se eshte e pamundur ta çrrënjosësh korrupsionin, pasi ai është bere pjese e shoqerise sone. Disa të tjere do të  thoshin se korrupsioni është një fenomen global. Korrupsioni është si semundjet kronike p.sh. si diabeti. Ai mund të kontrollohet, por nuk mund të zhduket.  Për mendimin tim pergjigje të tilla jane një forme e indiferentizmit për të mos marre asnje  pergjegjesi  mbi  vete.  Por,  dikush  duhet  të  besoje  dhe  te  mendimi  ndryshe. Dikush, mund të ketë një opinion kunder, e të thote me zë :  ‐ Po! Është e mundur që korrupsioni të luftohet.  Të pakten ky besim vlen për te nisur luften kunder tij. Nese niset me të kunderten e ketij  besimi,  atehere  ne  nuk  kemi  rrugezgjidhje,  por  vetem  të  nenshtrohemi  të jetojme bashke me të.   Pse duhet t’a luftojme korrupsionin?  Vërtet! Pse duhet t’a luftojme? C’fare te keqe na ben? Njerezit sot thone, se nese një nepunes publik merr bakshish dhe te mbaron punen eshte i ndershem. Një nepunes publik qe merr bakshish dhe nuk ta mbaron punen eshte i pandershem. Ndersa një person  qe  nuk  merr  bakshish,  por  prapeseprape  ta  mbaron  punen  eshte  budalla. Korrupsioni,  per  keto mentalitete  eshte  kthyer  ne  një  e  drejte  themeltare  per  cdo nepunes publik, pasi konsiderohet si një e keqe e domosdoshme per një qeverisje “te mire”. Por keto mentalitete kanë zene vend dhe ne sisteme te caktuara qeverisese qe inkurajojne tolerimin e korrupsionit. Shembuj te tere janë ne perkrahje te tij. Keshtu, vendet  e  azise  juglindore,  te  quajtur  tigrat  ekonomike  aziatike  kanë  patur  rritje ekonomike  te  fuqishme  e  megjithate  ne  renditjen  e  nivelit  te  korruptimit  janë  ne vendet  me  shkalle  te  larte  korrupsioni.  Une  them  se  dhe  korrupsioni  i  ketyre vendeve, por dhe shume te tjereve (korrupsioni eshte global) eshte një korrupsion “i ndershem”. Pasi ne keto vende, per zgjidhjen e një problemi qe te dale, nese paguan një bakshish, problemi zgjidhet. Ose shuma e bakshishit te kthehet mbrapsht.   Shembulli i 1­shit, një model për luftën antikorrupsion Po te shikojme disa te dhena per korrupsionin, Shqiperia renditet ne vendin e 81‐te ne 102 vende gjithsej,  sipas  te dhenave, marre nga Transparency  International, një organizate joqeveritare gjermane. Kjo do te thote se 80 vende janë me pak te korruptuar se ne ( per t’u marre shembull si ja bejne) dhe 21 vende janë me te korruptuar se ne. Eshte e natyrshme qe te kete vende me te korruptuara se Shqiperia, por per ne kjo duhet te sherbeje si shtyse per te ikur sa me larg nga  vendet e fundit. Nga studime te Bankes Boterore thuhet, se sot, nese një  vend  konsiderohet me korrupsion,  efektet  e  investimeve  te  huaja  bien ne 20% me pak. Dhe kjo ne vendin tone deri me sot eshte ndier, pa hyre ne shifra.  Lufta ndaj korrupsionit ka shembuj te shumte, por une po permend rastin e Kryetarit te Bashkise  se Nju  Jorkut, Rudi Giulliani  (Rudi Xhuliani). Kur  filloi punen e  tij,  disa vite me pare, ai nisi me konceptin se ndaj krimit duhej luftuar me zero tolerance. Ai ja arriti t’a ulte ndjeshem nivelin e kriminalitetit ne qytetin e tij.  

Page 87: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

87

Ne kemi pare ne vitet ’90 ne Itali, luften ndaj Mafias dhe korrupsionit te drejtuar nga gjykatesit  me  kodin  “Duar  te  pastra”.  Disa  nga  ata,  per  shkak  te  ashpersimit  dhe nderthurjes se korrupsionit me boten e eger kriminale me tradita mafioze humben dhe  jeten,  por  ama  dhane  një  ndikim  shume  te  fuqishem  ne  jeten  italiane  duke c’rrenjosur madje dhe tradita shumeshekullore te Mafias italiane.  Pra,  nuk  eshte  se  zhdukja  e  korrupsionit  nuk  egziston  si  mundesi.  Vlerat  e  një shoqerie duhet te mbeshteten e forcohen fort ne traditat e vendit.   Po te ne, në Shqipëri ? Ne  kohen  e  sotme  te  hapjes  se  tregjeve,  ku  investimet  e  huaja  synojne  tregjet  ne gjenerim,  si  te ne,  investitoret duan  te  jene  te  sigurt qe  jo vetem kompanite ku ata kanë investuar menaxhohen me efektivitet, por qe ato te mund te funksionojne ne një shtet ‐ qeverises korporativ menaxherial, te pozicionuar ne një kuader veprimesh me etiken e moralin tij. Kjo do te thote qe te kete me shume transparence ne veprimet qe ndermarrjet  i  deklarojne  shtetit  dhe  një  kuader  veprimesh menaxheriale  te  paisur me  etiken  dhe moralin  qe  vlereson  vendimet  e  gjithe  segmenteve  qe menaxhohen prej tij.   Arsyeja pse korrupsioni qendron ne sistemin tone eshte me se shumti per shkak te mungeses  se  transparences  dhe  kurajos.  Transparenca  do  te  ishte  ajo  qe  do  te perbente  hapin  e  madh  drejt  shoqerise  me  njerez  te  dalluar  per  vleren  dhe ndershmerine  e  tyre,  pavaresisht  se  per  kete  çirren  te  gjithe.  Kjo  do  te  conte  ne standartizimin  e  menyres  qeverisese  shqiptare  per  një  qeverisje,  pa  shkelur  e anashkaluar  zbatimin  e  ligjit.  Kjo  transparence  duhet  te  ndihmohet  gjithashtu  dhe nga  kerkesa per  një  presion  te  forte nga  grupet  e  interesit  ne  vend,  per  izolimin  e njerezve  te  korruptuar.  Ndihma  e  tyre  konkrete  do  te  ishte  denoncimi  direkt  i njerezve  te  korruptuar,  qe  kanë  mundur  te  identifikojne.  Nese  ky  material  do  ta konsideronin me vlere ai duhet prezantuar dhe ne organet qe janë te ngritura per ta luftuar  ate.  Lufta  ndaj  korrupsionit  behet  ne  front  te  gjere,  ku  armiku  eshte  i dukshem  (pjestaret  e  shtetit  e  sistemi  gjyqesor)  dhe  i  padukshem  (ajo  pjese  e politikaneve te korruptuar, por qe janë ne opozite).  Një  nga  aspektet me  te mprehta  te  korrupsionit  eshte  ai  qe  i  perket  politikes  dhe sistemit te drejtesise. Lufta ndaj korrupsionit duhet pare si një lufte ndaj fenomenit ne  gjithe  nivelet  e  qeverisjes.  Perpjekja  per  te  zbuluar  politikanet  dhe  juristet  e korruptuar do te ishte me fakte konkrete dhe emra per ti paraqitur keta individe si e keqja e shoqerise se sotme.  Luften antikorrupsion, politika  (pjesa qe con perpara shtetin)  duhet  ta bashkoje  se bashku me  luften per një ulje  te varferise ne vend,  luften ndaj evazionit  fiskal, ndaj ekonomise  informale  dhe  arsimimin  e  kualifikimin  sa  me  mire  te  administrates publike dhe shtetasve. Korrupsioni i sotem eshte kthyer ne aktivitetin me fitimprures dhe me rriskun me te ulet per te humbur dhe jeton mbi kurrizin tone 365 dite te vitit.  Lufta ndaj  tij duhet  te beje  zgjimin e ndergjegjes popullore qe eshte hapi  i pare ne luften frontale ndaj korrupsionit, qe eshte lufta e shumices ndaj pakices. Cdo udhetim i gjate fillon me hapin e pare, sado i vogel qe te jete. 

Page 88: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

88

   MULTINACIONALET, INVESTIMET E HUAJA DIREKTE DHE RRISQET  Eshte mendim i pergjithshem ai qe supozon se vellimi i investimeve te huaja direkte (IHD) eshte tregues i gjendjes se aseteve te kontrolluara nga te huajt ne nje vend.   Nisur  nga  ky  supozim keto  te  dhena  jane nje mates  i mire  i  shtrirjes  se  prodhimit nderkombetar. Sipermarrjet e krijuara mbi investime te tilla quhen zakonisht filiale te  multinacionaleve  apo  filiale  te  huaja,  te  cilat  portretizohen  si  nje  kanalizim  i kapitaleve te lira nderkombetare edhe ne ekonomite e pazhvilluara qe kane mungesa te gjithe tipeve te aseteve te nevojshme per zhvillimin e vendit te tyre.  Mbi kete kendveshtrim, si investimi fillestar i ketyre filaleve, po ashtu dhe vazhdimi i metejshem i veprimtarise se tyre kane mundesite te jene te financuara nga burime te huaja  duke  u  cliruar  nga  pengesat  e  ndryshme  fiskale  ne  vendet  e  tyre  dhe  duke gjetur mundesine  qe  te  shfrytezojne  hapesirat  rajonale,  si  ato  te  pas  viteve  ‘90  qe kane gjetur dhe ne vendin tone.   Per te prezantuar matjen e volumit  te  investimeve te kompanive multinacionale ne tregun financiar shqiptar une do te perdor te dhenat e publikuara prej raporteve te misioneve te FMN‐se ne vendin tone dhe autoriteteve te Ministrise se Financave. Atehere, po te shikojme se sa eshte investuar nga multinacionalet ne vendin tone per 5‐vjecarin e fundit rezulton se IHD jane mesatarisht ne nivelin e 114 milion dollareve ne  vit  apo  sa  2.7%  e  PBB‐se  se  vitit.  Pjese  e  ketyre  IHD  jane  dhe  te  ardhurat  nga privatizimet e quajtura strategjike, mesatarisht   23 milion dollare amerikane ne vit apo sa 0.6% e Prodhimit te Brendshem Bruto (PBB). Pjesa e te ardhurave te krijuara si  pasoje  e  qarkullimit  te  investimeve  te  huaja  ne  vend  eshte  sa  rreth  1/3  e  te ardhurave ne total te prezantuara ne bilance.   Sistemet financiare dhe IHD Eshte  e  panevojshme  te  thuash,  se  shtrirja  e  investimeve  te  huaja  ne  nje  vend mikprites eshte e lidhur me levizshmerine e kurseve te kembimit valutore. Mund te them  se  investitoret  e  huaj  jane  shume  me  fleksibel  me  luhatjet  e  kurseve  te kembimit  dhe  nisur  nga  kjo  reagojne  shpejt  duke  stimuluar  investimet  e  tyre  ne momentet qe investitoret vendas nuk e kane marre ende vehten nga levizshmeria e kurseve  valutore  dhe  nuk  jane  ne  gjendje  te  perballen me  keto  rrisqe  ne  nje  kohe afatshkurter. Kjo perkthehet per  investitoret e medhenj  si nje  perfitim ne varesi  te bazes  se  kostos  se  mallit  te  tyre,  shperndarjes  se  te  ardhurave  te  gjeneruara  nga investimet dhe politikes se investimeve te bera ne vite.   Por, ne rastin e vendit tone ky faktor thuajse ka qene konstant duke qene nje faktor ndihme per nxitjen e futjes se investimeve shtese. Madje edhe sikur te supozonim se rrisku  i  luhatjeve  te  medha  per  investitoret  do  te  ndikonin  ne  fitimet  e  tyre, prapseprape pozicioni monopol  qe  kane  ata ne  tregun  e  vendit  u  jep mundesine  e 

Page 89: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

89

rikuperimit  nepermjet  opsioneve  te  cmimit  te  projekteve  investuese.  Kjo  ndoshta, teorikisht  mund  te  ndikoje  ne  nje  ngadalesim  te  investimeve.  Por,  nga  ana  tjeter investitoret jane ashtu si gjahtari i mire, ne pritje te kohes me te pershtatshme per te ecur perpara me projektet e mbetura prapa.  Treguesit  makroekonomike  te  qendrueshem  ne  vend  dhe  rritja  ekonomike  e perseritur keto vitet  e  fundit ka pervijuar disa pista  investimesh qe kane perfshire brenda  tyre  si  investitoret  e  huaj  dhe  ata  te  brendshem.  Ky  fluks  i  investimeve kryesisht  ne  transferim  teknologjie  e  investitorev  te  huaj  drejt  vendit  tone  dhe investim  i  prodhuesve  vendas  ne  prodhime  aktuale  ne  sektoret  e  materialeve  te ndertimit, te lendeve te para per industri si dhe prodhimet agroindustriale.  Pervec rendesise se financimeve vendase ndikimi i investimeve te huaja rrit mundesine e gjallerimit te sistemit financiar ne vendin tone. Ky efekt ka ardhur si ne sektoret ekonomike ende me rrisk te larte, po ashtu dhe ne sektore te ekonomise ku multinacionalet luajne nje rol monopolist superior mbi investitoret vendas. Ky rol nuk eshte i lidhur vetem me politikat stimuluese ne vend, por dhe me politikat globale monopoliste te sektoreve te caktuar duke u kthyer ne ndikues te kostos se jeteses se vendeve ne zhvillim.   MATNI TEMPERATURËN FISKALE TË BIZNESIT TUAJ  Çeshtja kyce në analizen e raporteve financiare nuk është vetem gjetja e një pergjigje dhe kaq. Kjo analize ju sherben mbi të gjitha për të gjetur temperaturen fiskale dhe të marrim vesh gjithashtu se kur një biznes:  1. eshte fitimprures 2. ka mjaftueshem para per te paguar faturat 3. mundet te paguaje pagat dhe kontributet e punonjesve 4. mund te paguaje pjesen e tatimeve 5. po i perdor aktivet efektivisht 6. ka probleme teknologjie 7. eshte kandidat per t’u shitur apo falimentuar  Nëse ju monitoroni raportet financiare në menyre periodike, atehere do të jeni në një situate mjaft të qarte mbi faktin se sa efektivisht e menaxhoni biznesin tuaj. Huadhenesit  gjithashu  janë  nder  të  interesuarit  për  të  vleresuar  rriskun  duke monitoruar një varg raportesh  financiare. Mbajeni mend,  se  raportet  janë  treguesit dhe vetem ju mund të thoni pastaj gjithe historine e biznesit. Raportet financiare janë të vlefshme gjithashtu për  të bere krahasime midis dy bizneseve të ngjashme sipas sektorit ekonomik ku operojne. P.sh. krahasimi i raporteve mund të tregoje nëse një biznes mban me shume  inventar nga situate normale apo mbledh debitoret  shume ngadale nga sa duhet.  

Page 90: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

90

Kjo  do  të  thote  qe  të  dallosh  qe  me  pare  njollat  e  errta  në  situaten  financiare  të bisnesit qe mund të kercenojne mbarevajtjen për të ardhmen. Raportet  financiare  gjithsesi  kanë  ndarjen  e  tyre  sipas  faktorit  qe  duam  të identifikojme dhe sistemojme me pas.  Kush janë këto raporte? Kategorite qe do te permend jane raportet financiare si me poshte:  1. Perfitimi: eshte realizuar nje fitim i mire nga biznesi ne raport me qarkullimin ?  2. Raportet e Kthimit: Krahasuar me aktivet dhe kapitalin e  futur ne pune, a  i ka 

sjelle nje fitim te mire kjo biznesit ?  3. Likujditetet: ka biznesi para te mjeftueshme per te paguar gjithe faturat e tij ?  4. Perdorimi  i  Aktiveve  ose  Aktiviteti:  si  i  ka  perdorur  biznesi  aktivet  e 

qendrueshme    dhe ato qarkulluese ?  5. Mekanizmi: a ka kompania shume borxhe apo eshte e  financuar nga ortaket e 

vet ?  6. Investitoret ose Aksioneret  Jo cdokush ka nevoje t’i perdore keto raporte. Perdoruesit e tyre qe jane te listuar ne tabele nuk eshte e nevojshme qe cdonjeri te dije te gjitha, por me shume do te nisen nga nevoja sipas asaj se c’fare kerkojne te nxjerrin duke i pare keto raporte.  Për cilat raporte financiare do të ishte i interesuar secili prej nesh?   Pergjigja per kete gjendet ne kete tabele. Grupet e Interesuar  Raporte për t’u parë 

Investitorët   Rikthim i kapitalit te vene ne puneFitime per aksion Dividente per aksion Te ardhurat nga dividentet Interesat e mbuluar Detyrimet 

Huadhënësit  Interesat e mbuluarRaporti i pagueshmerise se dividenteve Dividentet e mbuluar Te ardhurat nga dividentet 

Menaxherët  Raporti i fitimeveRaporti i qarkullimit te aktiveve Raporti i qarkullimit te inventarit, debitoreve dhe kreditoreve 

Page 91: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

91

Raporti i detyrimeveRaporti i investimeve 

Punonjësit  Rikthimi i kapitalit te vene ne punePerfitimi  Treguesit e qarkullimit te parase Raporti i investimeve 

Furnitoret  dhe  kreditorë  të 

tjerë PerfitimiLikujditetet  Qarkullimi i kreditoreve Menaxhimi i kapitalit te vene ne pune 

Klientët  PerfitimiLikujditetet Rikthimi i kapitalit te vene ne pune 

Qeveria dhe agjensitë e saj   PerfitimiLikujditetet Rikthimi i kapitalit te vene ne pune 

Komuniteti i vendit  Shumicen e gjithe raporteve financiare

Analistët financiarë  Shumicen e gjithe raporteve financiare

Grupet ambientaliste  Shpenzimet per ekemat antindotjeShpenzimet per kerkime te bazuara mbi floren dhe faunen Dhurime per organizata politike dhe humanitare 

Kërkuesit  Varet nga qellimi i kerkimeve te tyre

    LEASING... NË TË VËRTETË QIRADHËNIE  Kur kemi maredhenie Leasing­u? Leasing  mund  te  egzistoje  ne  forma  te  ndryshme  duke  perfshire  leasingun operacional  dhe  leasingun  financiar.  Leasing  operacional  jane  marreveshjet  e qeradhenies se thjeshte, ku qerramarresi  i paguan nje qera periodike qeradhenesit, per  perdorimin  periodik  te  nje  prone  apo  sendi  te  vecante.  Leasing  financiar  ne dallim nga me lart eshte nje mekanizem financiar qe perdoret per pervetesimin e nje aktivi. Ai eshte nje burim alternativ i kapitalit nepermjet kredise bankare, ku biznesi 

Page 92: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

92

merr nje aktiv (sidomos paisje) dhe jo leke ne dore, si dhe paguan per perdorimin e aktivit per nje periudhe kohe.  International  Finance  Corporation  (IFC)  e  percakton  leasingun  financiar  si  nje marreveshje  kontraktuale  tre  paleshe,  ku  qeradhenesi  e  lë  peng    nje  aktiv  te  blere nga ai te nje furnizues dhe qe ja jep nje qeramarresi kete aktiv ne kembim te pageses qe merr nga ai per perdorimin e aktivit. Roli i tre pjesemarresve ne kete proces jane: 

- Qeradhenesi,  qe  blen  paisjen  (aktivin)  dhe  e  kthen  ate  per  aktivitet qeradhenieje; 

- Qeramarresi, qe zgjedh dhe perdor paisjen per nevojat e tij; - Furnizuesi, qe i shet paisjen qeradhenesit.   

Qeramarresi  i paguan keste  te  rregullta qeradhenesit per perdorimin e paisjes dhe nje  pagese  perfundimtare  per  paisjen.  Ne  fund  te  marreveshjes  se  qerase,  paisja (aktivi)  eshte  paguar  plotesisht  dhe  ka  kaluar  ne  pronesi  qeramarresit.  Ne marreveshjen e qerase, paisja sherben si kolaterale (paralele, shtese). Ne  keto  marreveshje  perfshihen  nje  numer  i  gjere  aktivesh  te  tilla  si:  impiante energjie  Momente të funksionimi të Leasing­ut sipas ligjit të TVSH­së Tek kontratat e  leasing dallimi qendron ne pagesen me keste te  qeramarresit, nese kostot  e  prodhimit  plus  kostot  dytesore  te  qeradhenesit  mbulohen  teresisht (amortizim  i  plote)  apo  pjeserisht  (amortizim  i  pjesshem).  Per  TVSH‐ne  ky  dallim eshte i parendesishem. Ne nje kontrate leasing e mira ekonomike i llogaritet qeradhenesit. Me te shumten e rasteve behet fjale per shoqeri te cilat blejne te mira ekonomike (makina, aeroplane, makineri) dhe ia japin me qira klienteve te interesuar. Ne  keto  raste  qeradhenesi  sjell  nje  furnizim  sherbimi  (dhenie  me  qira)  ndaj qeramarresit.  Partneret  bien  zakonisht  dakord  per  te  paguar  cdo  muaj  kestet  e Leasing. Furnizimi i mallit sillet ne kete menyre pjese‐ pjese. Neqoftese do te ndryshohet renditja e te mirave ekonomike gjate kohes se veprimit te kontrates, duhen ndryshuar edhe te gjitha llogaritjet sipas saj. Neqoftese perfituesi i Leasing nderpret para kohe kontraten, atehere kostot e lindura nga kjo dhe kostot e zevendesuara do te jene ne forme demshperblimi. Ne kete rast nuk duhet llogaritur asnje TVSH. Pagesat shtese qe paguhen ne mbarim te kontrates se Leasing, perkundrazi bazohen ne nje kembim sherbimesh dhe i nenshtrohen TVSH. Te  pagesa hyn gjithshka qe perdor perfituesi i sherbimit (maresi i Leasing) (tarife baze, kest Leasing dhe shpenzime te tjera gjate lenies ne perdorim), por duke zbritur TVSH. Kestet e Leasing: Tatimi lind ne mbarim te kohes se paranjoftimit, per te cilen jane per tu paguar kestet e Leasing. Tarifa baze: Tarifa baze eshte pjese e kontrates se Leasing dhe paguhet zakonisht ne fillim. Tatimi lind ketu me marrjen e paisjes. Ne  nje  rast  leasingu  te  te mirave  ekonomike  te  paluajtshme  duhet  pasur  parasysh parimi i si nje e tere i aktivit te paluajtshem ne  furnizimin qe kryhet. Kjo do te thote se persa i takon renditjes se truallit dhe ndertesave duhet marre vendim njelloj sepse ndertesa eshte pjese qenesore e truallit. Neqoftese trualli i duhet llogaritur marresit 

Page 93: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

93

te  leasing,  atehere  atij  i  duhet  llogaritur  edhe  ndertesa,  pra  behet  fjale  per  nje furnizim.  Neqoftese trualli i duhet llogaritur dhenesit te Leasing atehere kjo gje ka vlere edhe per ndertesen. Qeradhenesi i Leasing me lenien e nderteses sjell ne kete menyre nje furnizim sherbimi.   Përvoja belge për kontratat e Leasing­ut Në Belgjikë, kontratat e qerasë për likujdime të plota në lidhje me aktive të luajtshme janë rregulluar me ligjin e vitit 1967. Për t’u konsideruar si maredhenie leasingu jane vendosur disa kritere qe jane:  ‐  leasing duhet  te kete  lidhje me prone  te  luajtshme,  te  cilen  qeramarresi  e perdor ekskluzivisht per qellime biznesi; ‐  afati  i  qerase  percaktohet  me  marreveshje  dhe  duhet  te  jete  i  barabarte  me kohezgjatjen e vleresuar te jetegjatesise se aktivit; ‐ qeraja duhet  te  fiksohet ne nje menyre  te  tille, qe vlera e aktivit zhvleresohet pas  periudhes se qerase te percaktuar ne marreveshje; ‐  qeramarresi  ka  mundesine  te  marre  pronen  e  luajtshme  te  dhene  me  qera  ne mbarim te qerase per nje cmim te vendosur ne marreveshje. Ky cmim duhet te jete i barabarte me vleren e mbetur te llogaritur te aktivit.  Ligji  per  kreditim  e  konsumatorit  i  dates  12  qershor  1991  jep  nje  percaktim  per leasingun.  Nje  kontrate  qeradhenie  perdoruesi  eshte  percaktuar  si  nje  kontrate  kreditimi,  ku njera pale bie dakort t’i jape pales tjeter, te konsideruar si perdorues, te drejten per te  perdorur  pronen  e  luajtshme  dhe  pala  perdoruese  eshte  dakort  te  paguaje periodikisht  nje  cmim  te  fiksuar  dhe  ku  kontrata  permban  mundesi  blerje  te shprehur qarte apo te nenkuptuar.  Ligji  i mesiperm permban kufizime per te mbrojtur konsumatorin (perdoruesin) qe do te marre nje te mire nepermjet menyres se leasingut. Ndermarrjet qe kane ne plan te merren me nje aktivitet leasingu duhet te njihen nga Ministria e Ekonomise.  Autorizimi  per  kryerjen  e  leasingut  ne  Belgjike,  dhene  nga Ministria  e  Ekonomise publikohet me pas ne Fletoren Zyrtare te Belgjikes.  Klasifikimi i marreveshjeve leasing Marreveshjet e leasingut te cilat nuk kane kritere te nje qeradhenie si me siper, per qellime  ekonomike  dhe  ligjore,  apo  dhe  ne  rastin  e  qeradhenieve  te  thjeshta (operacionale) apo blerje me qera, varen nga kushtet e marreveshjes. Nje  kontrate  qeraje,  per  t’u  konsideruar  si  e  tille  duhet  qe mandati  per  pronesine ligjore te aktivit te dhene me qera te mos jete transferuar te qeramarresi.  

Page 94: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

94

Nga  pikpamja  ligjore,  per  nje  blerje me  qera  ose  nje  shitje me  keste,  transferimi  i pronesise, ashtu si palet mund te jene marre vesh, ndodh ne kohen kur marrveshja hyn ne fuqi.  Kompanite e leasingut Sipas  dekretit  ministerial  te  23  shkurtit  1968,  ndermarrjet  e  leasingut  duhet  te krijohen sipas njeres prej tipit te shoqerive qe percakton ligji per shoqerite tregtare. Filialet belge te kompanive te huaja  te  leasingut mund te regjistrohen sipas  ligjit  te mesiperm. Nuk  ka  ndonje  forme  ligjore  egzistuese  per  kompanite  e  leasingut.  Megjithate, qeradhenesit  jorezidente  qe  kane  ne  plan  te  japin  nje  aktiv  me  leasing  duhet  te sigurojne ne parim nje leje apo miratim nga Ministria e Ekonomise. Kjo do te thote se ato duhet te regjistrojne nje filial ne Belgjike.  

                

KAPITULLI  V    TRANSFORMIMET SHQIPTARE NË KËNDVËSHTRIMIN PERSPEKTIV  

Page 95: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

95

Ka  nje  mendim  deri  diku  të  perhapur,  sidomos  jashte  kufijve  të  Shqiperise,  se socializmi  ishte  thjesht  një  devijim  i  perkohshem  prej  rruges  natyrale  dhe  ky tranzicion i tanishem është një rikthim tek tradita shqiptare.  Pjeserisht mund të jete e  vertete,  ndoshta  persa  i  takon  besimit  fetar  dhe  një  pjese  të  tradites  kulturore. Restaurimi i disa xhamive dhe kishave egzistuese në vend, p.sh.  i Kishes në Kurbin, dhe ndertimi i xhamive dhe kishave të reja është procesi i mbledhjes dhe riformimit të  tradites  së  letersise  dhe  artit  kishtar,  aq  shume  i  zhvilluar  që  nga  kohet  e Rilindasve.  Por,  besimi  fetar  dhe kultura  jane perjashtime. Vetem në një  shkalle  të caktuar, nderkaq ka ndodhur kthimi në traditen e kohes parasocialiste, persa i perket transformimeve  politike  dhe  ekonomike.  Keto  transformime  jane  me  shume  një permbledhje  e  shkurtuar e  gjithe historise ekonomiko‐politike  shqiptare.  Shqiperia nuk ka patur ndonjehere histori demokracie. Në më të shumten e historise së saj, ajo ka qene e pushtuar nga perandorite e huaja dhe qeverite që ajo ka ushqyer kane qene vasale të ketyre perandorive. Perpjekjet e saj për tu bërë një komb‐shtet e një flamur ende s’kane mbaruar dhe sot. Transformimet e para nisën që me perpjekjet e para të Mbreterise  së  pare  të  shqiptareve  të  bashkuar  të  pakten  në  një  shtet  (megjithese kemi  historite  me  mbreter  ilire,  ato  i  përkasin  jo  një  mbreterie  të  organizuar  në kuptimin universal të saj). Me tej keto transformime u bene shume me rrenjesore në vitet  e  revolucionit  socialist.  Por,  në  kuptimin  e  fjales  “revolucion”  c’fare  gjejme  të pasqyruar nga gjithe c’po perpiqem të them. A është Revolucioni realizimi i një cikli të  plote  dhe  kthim  në  piken  nga  ku  u  fillua?  Po  të  marrim  shembuj  të  historise shikojme  se  në  revolucionin  francez, megjithese  u  bene  ndryshime  rrenjesore,  pas revolucionaret e   pane veten në rikthimin në menyre simbolike prape te monarket, shfaqur me titullin perandor në formen e Napoleonit duke u perpjekur me shume të shperndanin  pushtetin  e  centralizuar  si  në  kohen  e  monarkeve  sesa  të  benin ndryshimet rrenjesore që mbarte mbi vete revolucioni që bene. Kolonite amerikane bene lufte për t’u shkeputur nga britaniket dhe formuan një sistem ligjor qeverises, që  në  fakt  rrenjet  e  tij  të  thella  ushqeheshin  nga  traditat  dhe  institucionalizmi britanik. Po keshtu,  revolucioni shqiptar pervec ndryshimeve rrenjesore që solli në vend,  centralizoi  në  vetevete  pushtet  ekonomik‐politik,  që  në  shume  reforma fillestare  ua  hoqen  me  dhune  fuqise  cifligare  drejtuese  shumeshekullore  në  vend. Pra, çdo revolucion (në vetvete jane të medhenj të gjithe kur kryhen) në një menyre ose  tjeter  është    rikthyer në piken  e  fillimit  të  historise  kombetare,  duke  sjelle me vete kuptohet,  si  kohen që kane mbartur bashke me  reformat dhe  antireformat po ashtu  dhe  kostot  njerezore  brenda  tyre.  Une  atehere  shtroj  pyetjen:  Pse  Shqiperia dhe revolucioni qe u be në vitet 1990 duhet të ishte ndryshe?   Studiues dhe filozofe të revolucioneve të ndryshem që kane ndodhur në bote thone se  revolucioni  që  kryhet  në  një  vend  nuk  mund  ta  ndryshoj  dot  menjehere trajektoren shumeshekullore të historise kombetare, por kostua e dhunes së tij është e pajustifikueshme dhe e patolerueshme. Parimi kryesor që duhet  jete motoja e një revolucioni  është  se  ligjet  dhe  parimet  jane  universale,  ndersa  institucionet  të transferueshme.  Vetem  reformat  e  bazuara mbi  rrenjet  institucionale  e  ligjore    që jane trashegimni e konservuar e tradites historike të vendit mund të sjellin zhvillim dhe zgjerim  të  rrenjeve  të  shtetit. Në Shqiperi, nderkohe nuk gjen dot një  studiues 

Page 96: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

96

apo  analist  te  kete  studiuar  me  konseguence  mbi  transformimet  revolucionare  të Shqiperise  dhe  shtrirjen  e  tyre.  Asnjeri  nuk  ka  pare  asgje  te  mire  që  mund  të shpetohet/j  nga  gjithe  periudha  socialiste  duke  patur  tendence  shkaterrimin  e komplet  institucioneve  të  saj,  me  idene  e  nisjes  së  institucioneve  sipas  ideve  të pastudiuara  te  Revolucionit  Demokratik  të  1990.  Propozuesit  perendimore  të reformave  të  shpejta  (në  fakt  tek  ne  ky  tip  reformash  u  zhvilluan me  shpejt  se  në asnje  vend  tjeter  ish‐socialist)  kane  qene  gjithnje  prane  qeverive  shqiptare  të pasrevolucionit  ’90,  me  strategji  për  zhvillimin  e  vendit,  por  e  kane  bërë  këtë  në formen  e  një  leksioni  me  terma  taktike,  në  kushtet  laboratorike  të  tyre,  që presupozon  të  ketë  një  treg  privat  dhe  pronesi  private  të  vendosur  në  vend. Shqiperia dhe sot të dy keto kushte themelore për ecjen perpara sipas kesaj skeme të perendimoreve  nuk  i  ka.  Nderkohe,  që  asnjeri  ose  pak  analiste  mund  të  kene propozuar  apo  mbeshtetur  zhvillimin  gradual  të  reformave,  të  ndertuar  mbi bazamentet  e  tradites  historike  institucionale  shqiptare.  Kritiket  e  reformave graduale  në  tranzicion  jane  të  prirur  të  marrin  shabllon  modelin  social‐demokrat europian, por harrojne që modeli pararendes te ne  ishte pasqyre e një  individi apo regjimi, që nuk na la të njejten trashegimni si e kishin keto vende kur filluan reformat e tyre. Kur themi për Shqiperine ish‐socialiste si regjimi me i izoluar dhe vendi me i varfer, krahasimin duhet ta gjejme vetem me veten dhe reformat duhet t’i bejme me të  maturat  nga  gjithe  vendet  e  tjera.  Pasi  këtë  14‐vjecar,  me  klasen  drejtuese  në Shqiperi ka ndodhur si ne historine e atij që vjen nga fshati ne qytet dhe ngaqe syte e mendja  e  tij  nuk  kane  pare  e  shijuar  gjithe  ato  të  reja  bashke  (natyrisht  që  s’ka opinion  të  vetin  për  asgje  nga  ato  që  shikon),  çorientohet  dhe  fatin  e  tij  e  le  në meshiren e rastesise. Ndoshta, kur mendohet të behen reforma, që une e kuptoj me ndryshim  të  kursit  drejt  zhvillimit  ekonomik  në  pergjithesi,  versionet  që  duhet  të studiohen  duhet  të  jene  me  shume  se  një  dhe  mbi  të  gjitha  tema  të  debateve kolektive intelektuale të vendit. Keto jane momentet, kur intelektualet (të organizuar në  forume ose  individe) duhen gjetur dhe  thirrur në shume  forma të prezantimit e ballafaqimit me ta.  Është veshtire të gjesh institucione apo praktike që mund të jete e  perdorshme  dhe  efektive  nga  Perendimi  në  Shqiperi  pa  kaluar  në  disa  nga  keto filtra  të mendimit mbarekombetar.  Une  u  perpoqa  të  argumentoj  për  këtë  pike  se nese  jemi me mendimin  së  historia  nuk  ndryshohet  aq  shpejt  sa  pelqejme  dhe  së rrenjet me të forta jane mbi të gjitha vete tradita jone nuk duhet të ndihemi në siklet të kthejme koken pas dhe  “të  shkojme e  të marrim” me  të mirat  e  asaj që krijuam vetë  nder  dhjetevjecare.  Por,  tek  ato  që  marrim  duhet  të  perpiqemi  të  gjejme pergjigjen e pyetjeve  të  sotme  (kujtesa nuk kthehet pas me vite por ndalon aty ku mendon se fshihet pergjigja).   Po prona private? Pare në kuptimin e perspektives afatgjate a mund themi se politika pas viteve ’90 ka qene me e qendrueshme? Shteti shqiptar u “ndertua” në vitin 1912, me shpalljen e pavaresise, me disa cilesi dhe tipare që me shume karakterizoheshin nga nevoja për mbijetese,  sesa  të  zhvillohej  dhe  të  perhapej  në  gjithe  vendin  qeverisja  e  tij. Mbreteria,  që  pasoi  me  tej  në  qender  të  suksesit  të  saj  pati  suksesin  nepermjet autokracise. Autokracia i dha Mbretit zotesine për të bërë reformat e para në favor të 

Page 97: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

97

zhvillimit  të  vendit  (me  shume  të  karakterit  emancipues,  edukues  e  juridik)  duke perqendruar disa pasuri të vendit të lena në meshire të fatit dhe ndikuan në themelet e një shteti për t’u radhitur si gjithe vendet fqinje, në prezantimin e formes se shtetit të bazuar të oligarkia e vet. Kuptohet që qellimi kryesor i tij ishte grumbullimi i sa me shume sherbimeve mbreterore në  favor të elites se  tij. Kjo elite  ishte pergjithesisht klasa  ushtarako‐feudale  shumeshekullore,  që  kishte  trasheguar  shumicen  e  prones mbi  token  në  baze  të  sherbimeve,  me  se  shumti  ushtarake,  të  kryera  në  favor  të perandorise osmane. Ky grup i vogel shoqeror se bashku me grupin e ndihmesve të tyre  perbenin  shumicen  e  pronareve  mbi  token  në  vend,  që  duhet  të  kryenin sherbimet mbreterore ndaj mbreterise se pare shqiptare. Nese ndonjeri, refuzonte të kryente  sherbimet  ndaj mbretit,  pronat  e  tij  ishin  të  parat  që  shteti  i  konfiskonte, duke i shperndare për besniket e tjere apo vasalet. Parimi i pronesise se kushtezuar mbi  pronen  u  ndie  dhe  mbi  klasen  e  kapitalisteve  industrialiste,  e  shprehur  nga oborri në politikat e koncensioneve të pasurive kombetare. Korporatat që vepronin në  vend  lejoheshin  të  punonin  jo  mbi  parimet  universale  të  funksionimit  të korporatave,  por mbi marreveshje  ligjore  individuale  të  dala në menyre  të  fshehte nga Mbreti. Keto kane ndikuar në mentalitetin e biznesmenit shqiptar,  se sidoqofte varet  nga  shteti.  Keto  ishin  sherbimet  me  të  medha  që  i  beheshin  shtetit  deri  në kohen e epokes socialiste, ku pronesia mbi token humbi si e drejte dhe keto pushtete i mblodhi  shteti.  Është  e  kuptueshme,  se pas  gjithe  ketyre periudhave historike,  të deklarosh demokracine dhe konkurencen e tregut të lire bazuar mbi pronen private nuk mund  të  pritet  sukses  i  plote  i  zbatueshmerise  se  tyre.  Pasi,  vete  pushteti  pas Revolucionit  Demokratik  1990,  shume  shpejt  u  terhoq  në  parimet  e  vjetra,  se mireqenien e shtetasve e ka në dore vetem shteti. Një elite e re (që mund t’i quajme “oligarkët”), perqendroi biznese me radhe që thithnin ate pjese të gjalle të ekonomise se trasheguar shteterore që “tretej” perdite. Kompani që merreshin për disa dhjetra milione  leke,  në  kohen  e  sotme vlejne në  tregun  e  shitjeve në disa dhjetra milione dollare.  Në  kohen  kur  lidershipi  i  vendit  dobesohet,  perpjekja  e  tyre  është  që  në humbje e siper të fitojne pronesi apo shperblime pikerisht nga keta oligarkë që kane perfituar nga ky  lidership. Edhe  sot  është pikerisht  lidershipi,  ai që  jep drejtimin e rrjedhes. Perpjekjet e oligarkeve për të futur hundet në jeten politike, mund të kene ndikuar në prishjen e stabilitetit politik të vendit. Perqendrimi i tyre vetem në njerin krah politik  është me  se  shumti dhe  shkak për prishje  të pakteve  të politikes, pasi prish balancimin e nevojshem të drejtimit  të vendit. Sot, Shqiperia është perseri në mes  të  turbullires,  pasi  ka  kaluar  pak  me  shume  se  një  dekade    të  depresionit ekonomik, me kaos, krim dhe mungese të venies perballe ligjit të çdo kundravajtesi. Apeli  i  kohes  për  lidershipin  që  luan  rëndë  me  kundravajtesit  e  ligjit,  mendoj  se duhet ta gjeje veten pikerisht në traditat e thella të popullit tone. Grupi i oligarkeve që  duan  të  kontrollojne  shtetin  nuk  është  grupi  që  interesohet  për  zbatimin  e parimeve  të  të  drejtes  mbi  pronen  private,  rregullave  të  shtetit  dhe  fuqizimit  të forcave goditese të tij. Ai grup kerkon të hyje në politike me çdo forme për të forcuar pasurite që kane grumbulluar në perandorive të tyre “të semura”.  Ngritja e kombit­shtet shqiptar të plotësuar 

Page 98: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

98

Për here të pare në histori Shqiperia, po i afrohet me shume se asnjehere idese se një kombi shtet të perbashket të gjithe shqiptareve. Historikisht, shqiptaret kane qene të organizuar  në  vilajete  nen  një  qeverisje  (por  nen  ombrellen  dhe  emblemen perandorake), që në kohen e perandorise osmane, Nacionalizmi shqiptar megjithese ka qene gjithnje për atdheun, ka qene me shume i percare si jashte kufijve po ashtu dhe brenda nga të huajt dhe bindjet. Nacionalizmi është penguar të  jete si një parti me  vete,  por  është  perhapur  me  shume  si  një  fare  nga  pak  e  kudo.  Zhvillimet  që ndodhen vitet  ’90 e me vone kane qene vitet e një nacionalizmi  të orientuar për  të fituar kredo politike dhe jo për program strategjik të unifikuar për këtë ceshtje të të gjitheve. Ceshtja e nacionalizmit, pervec kesaj nuk duhet pare thjesht si ripercaktim i kufijve me fqinjet, por si një ceshtje e forcimit të shteteve shqiptare aty ku ato jane ngritur. Gabimi  fatal  i  fuqive të medha ndodhi pikerisht në një   moment historik  të Shqiperise se pamekembur akoma me shtetin e saj  foshnje. Do të duhen ndoshta të kalojme  disa  momente  historike,  që  e  drejta  të  rikthehet  prape  sipas  trajektores historike që ka qene me pare. Por, detyra që mendoj i ka rene brezit të sotem është fuqizimi  i  shteteve  të  tyre.  Kjo  behet  vetem  duke  zbatuar  rregullat  që  shteti  ka shpallur për të gjithe dhe duke i detyruar ata që keto rregulla nuk duan t’i zbatojne.  Duke  u  kthyer  dhe  njehere  të  besimi  fetar  doja  të  thoja  se  a  ka  rol  ajo  në  këtë diskutim?  Fakt  është  që  shume  para  jane  harxhuar  keto  vite  për  restaurime  dhe ndertime të objekteve të besimit fetar. Shume misione e organizata veprojne në vend për  qellime  dhe  tematika  fetare,  që  në  fakt  jane  ajo  pjese  e  jetes  që  Shqiperise  i mungonte  që  prej  nderprerjes  prej  saj.  Mijera  të  rinj,  tashme  e  kane  zevendesuar etiken  komuniste  me  mesimin  e  etikes  fetare.  Ndersa  shume  u  jane  perkushtuar riteve fetare, shume të tjere jane mjaft të perkushtuar me problemet sociale në vend duke u preokupuar për hallet reale të komunitetit të tyre. Nisur nga gjithe kjo levizje e  njerezve  dhe  ideve  të  tyre,  besimi  fetar  po  ben  në  vend  një  revolucion  etiko‐shpirteror gradual. Besimi fetar dhe kultura ndoshta mund të pasqyrojne dhe masin me  qarte  se  gjithkush  tjeter  transformimin  shqiptar.  Periudha  kur  kultura  fillon  e lulezon, tregon shenjat e zhvillimit të një vendi.  Në mbyllje të kendveshtrimit tim do të doja të thoja se shkaqet e krizave që ndodhin herepashere në vendin tone i kane rrenjet e tyre thelle në mosmarreveshjet historike të  të  kaluares,  të  mbjelle  nga  keqdashesit  e  kombit  tone  si  brenda  vendit  dhe  te fqinjet.  Forcat  antidemokratike,  të  të  dy  ekstremeve  të  kraheve  të  politikes  do  të vazhdojne të perdorin varferine dhe pabarazine ekonomike, për të zbatuar objektivat e  tyre  politike  dhe  rrezikimin  e  demokracise.  Bashkepunimi  i  tyre  me  grupet  e organizuar të krimit dhe ndonje oligarku “të semure”, mosulja e nivelit të korruptimit në  administrate  dhe  nderhyrja  e  agjenturave  te  shteteve  historikisht  armike  të Shqiperise jane rreziku i sigurise se demokracise se vendit dhe zhvillimit ekonomik euro‐atlantik.  Janar 2005    KORRUPSIONI DHE TATIMPAGUESIT E PANDERSHËM  

Page 99: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

99

Evazioni  fiskal  në  fakt  është  një  problem  serioz,  jo  vetëm  për  vendet me  zhvillim  ekonomik  ende  në  tranzicion,  por  dhe  për  vendet  që  kanë  një  sistem  fiskal  të zhvilluar.  Edhe  vende  si  SHBA,  Japoni  e  Gjermani  kane  nje  evazion  fiskal  qe vleresohet të jetë në masën 20‐30%. Lufta ndaj evazionit fiskal, megjithese eshte një nga detyrat paresore të punes se administrates tatimore duhet pare e nderlidhur me korrupsionin e mundshem në radhet e mbare administrates publike, si një oferte qe behet  nga  tatimpaguesit  e  pandershem  (nuk  raportojne  të  ardhurat),  të  cilet perpiqen  të  krijojne  nje  imazh  te  shtremberuar  të  figures  se  administrates  që perfshin te korruptuarit.   Pse korruptohen inspektorët tatimorë? Nga  një  anketim  i  bërë  në  Shqipëri  kohët  e  fundit  nga  FIAS,  25%  e  kompanive  të pyetura  pranojnë  se  paguajnë  rryshfete.  Nga  studimet  e  shumta  në  lidhje  me korrupsionin në radhet e administrates fiskale në vende me zhvillim ekonomik dhe në zona të ngjashme me Shqiperine është pare, se arsyeja më e madhe në fakt mbetet paga e ulet e inspektoreve tatimorë. Po të shikojme pagen mesatare në administraten tatimore  shqiptare,  ajo  është midis €250  ‐ €300. Krahasuar me pagen mesatare  të nje punonjesi tatimor në vendet me sistem të zhvilluar tatimor ajo eshte 4 here me e vogel. Kurse paga në administrata të vendeve të ngjashme me ne është rreth kufijve të mesiperm  pages.  Nga  debatet  dhe  analizat  eshte  verejtur  se  keto  nivele  pagash kane ndikim në krijimin e hapësirave boshe në radhet e inspektoreve me integritet te dobet  profesional  dhe  moral,  për  pranimin  e  rryshfeteve  nga  tatimpaguesit  ne kembim  te  shuma  të  mëdha  të  te  ardhurave  qe  i  fshihen  administrates  tatimore. Megjithese, kjo perben një  hallke delikate, ku kërkohet nga qeveria ndërhyrje për të përmirësuar  situaten  duke  zbatuar  nje  politike  ndryshe  per  nxitjen  e motivimin  e inspektoreve, harresa per keta punonjes te shtetit deri me sot ka qene me dem per interesat e vendit. Ketyre njerezve u duhet dhene nje shans i barabarte konkurence për  të  qenë  të  ndershem me  detyren,  që  në  fakt moralisht  e  kanë marre  përsipër duke  i  nxjerre  nga  “hambari”  i  indiferentizmit  dhe  duke  i motivuar  per  te  zbuluar miliardat e evazionit. Nuk mund te nisesh nje lufte ne nje terren ku tatimpaguesit me ofertat dhe rryshfetet qe u  japin disa  individeve arrijne  te  fshihen dhe  ti  shpetojne detyrimit  qe  kane  per  te  paguar.  Nje  nder  menyrat  per  te  vleresuar  punonjesit tatimore mund të plotesohet duke i dhene inspektorit mundesine e shperblimit, për të ardhurat që ai mund të mbledhi nga tatimpaguesit e pandershem apo ata që kanë kosto të larte të mbledhjes së të ardhurave tatimore prej tyre. Një rruge e tillë, po të hartohet dhe zbatohet me transparencen e duhur nuk do t’i zvogeloje të ardhurat e buxhetit, por do  te sjelle  te ardhura qe do  te krijojne standarte  te  tjera per vendin. Duke  ulur  masen  e  korruptimit  të  inspektoreve,  ajo  do  të  çoje  në  reduktimin  e tatimpaguesve që u shmangen detyrimeve tatimore. Provojeni, ta beni ju drejtues qe i keni kopetence keto vendime...  Një  arsye  tjetër  e  shfaqjes  së  korruptimit  është  rekrutimi  në  pune  i  individeve,  që jane te infiltruarit e biznesit ne administrate. Kjo kategori njerezish, që marrin emrin menaxhere te tatimeve e perqendron fokusin e punes se administrates ne ceshtje qe 

Page 100: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

100

nuk i sherbejne qellimit tatimor. Ata jane ajo pjese e punonjesve qe edhe pse duhet te bejne  shqyrtimin  dhe  zberthimin  e  gjithë  fenomeneve  që  ndodhin  në  aktivitetet ekonomike në kompanite shqiptare shumeformeshe, veprojne te kunderten e asaj qe kane detyre.  Raportet  e  këtyre menaxhereve ngelen  jashte  realitetit  ekonomik dhe fiskal  duke  perbere  nje  barre  per  punen  e  kolegeve  dhe  duke mos  percjelle  asnje efekt  në  orientimin  e  biznesit  drejt  vullnetarizmit  per  derdhjen  e  detyrimeve tatimore.   Nje arsye tjeter une mendoj se eshte dhe  jeta ekonomike shqiptare qe vazhdon me kembengulje te mos tentoje te legalizoje te ardhurat e saj. Mania e krijimit te aseteve dhe likujditeteve deri ne kufijte e etheve nuk i sherben idese per minimizimin natyral te  korrupsionit  si  dukuri.  Ky  bres  biznesmenesh  jane  ata  qe  dhe  u  leverdis  sipas mendjes se tyre te joshin dhe shpenzojne pak para ne kembim te pjeses se madhe te te ardhurave qe ata fshehin dhe nuk e deklarojne. Deri sa mungon dhe pergjegjesia qytetare me e vogel per derdhje vullnetare te detyrimeve fiskale nuk mund te thuash se fajin per evazionin e kane tatimoret. Eshte morali i shoqerise ai qe ndikon ne kete drejtim  dhe  jo  vetem  puna  e  disa  inspektoreve  qe  kane  detyren  qe  te  luftojne  te vetem drejt keshtjellave te evazionit. Nderkohe, nese zbatohet sa me shpejt deklarimi i te ardhurave te cdo individi do te kishim nje zhvvendosje te proves se te ardhurave nga inspektoret te tatimpaguesi. Nese sot eshte inspektori ai qe duhet te provoje se sa  jane  te  ardhurat  reale  te  tatimpaguesit,  neser  duhet  qe  tatimpaguesi  nepermjet vetedeklarimit duhet ti provoje inspektorit te ardhurat e tij.  Administrata  ka  nevojë  të  beje  dhe  llogaritjen  e  mundshme  të  korruptimit  të inspektoreve, në mënyrë që të shmanget sa të mundet si fenomen. Njëra do të ishte që  të  shikoheshin  rezultatet  e  kontrollit me  një  fare  shkallezimi  të mundshem për penalizimin  e  inspektoreve  nëse  pas  rishikimit  te  aktit  të  inspektimit  gjykohet  se inspektori  e  ka  fshehur  evazionin  fiskal.  Ndersa  tjetra  do  të  ishte  shtrirja  e standarteve të kontrollit deri në atë mase sa evazioni nuk do të sillte përfitime dhe po  të  korruptohej  inspektori.  Varet  nga  specifikat  në  praktiken  tatimore  se  cilen forme  gjykimi  të  zgjedhim.  P.sh.  nëse  gjoba  për  evazion  është  mjaft  e  larte  apo rryshfeti  është  prane  kufirit  që  pranohet  nga  evadori  fiskal,  atehere  forma  e  dyte duket  si me  e  preferueshme.  Por  nëse  gjobat  janë  të  vogla  dhe  rryshfeti  është me prane  minimumit  të  pranueshem  nga  një  inspektor  atehere  forma  e  pare  behet prioritare.  Por, gjithsesi duhet theksuar se nga autoritetet me të larta tatimore në bashkepunim me  titullaret  e  finances  dhe  ekzekutivit  shqiptar  degjohet  shpesh  se  janë  hartuar strategji dhe po punohet në zbatimin e programeve për ta luftuar evazionin fiskal të bashkelidhur  me  korrupsionin.  Por  fenomenet  tranzicioniste  të  një  administrate publike,  mund  të  permiresohen  dhe  të  jenë  baza  të  një  administrate  dhe  sistemi tatimor të zhvilluar vetem nese kane shembuj menaxheresh te zote.  

Page 101: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

101

A mund të parandalohet ndopak ky korruptimi apo jo?! Nese  do  merrnim  si  shembull  versionin  me  inspektore  të  korruptuar,  puna  e kontrollit  tatimor mund t’a pershkruaja shkurtimisht kështu. Ndershmerisht ose  jo, tatimpaguesi  i  deklaron  të  ardhurat  e  tij  periodikisht  gjate  vitit.    Administrata tatimore, ka caktuar inspektoret tatimore, të cilet sipas procedurave të percaktuara ligjore  (  Manual  Kontrolli,  urdhera,  qarkore,  programe)  duhet  të  verifikojne  këto deklarime,  sipas  menyres  se  riskut  dhe  probabilitetit  për  perzgjedhjen  e tatimpaguesve  për  t’u  kontrolluar.  Këta  tatimpagues  që  do  te  jenë  shenjestra  e kontrolloreve  mendohet  të  jenë  dhe  evazionistet  e  mundshem  fiskale,  nga  ku  ka burime të ardhurash të padeklaruara. Nisur nga mundesia se keta kontrollore mund të  korruptohen  nga  ky  kontigjent  tatimpaguesish  të  pandershem,  organizohen  dhe rikontrolle, të cilet në fakt janë kosto shtese për administraten tatimore.   Ketu  është  momenti  që  duhet  të  perdoren  menyra  për  të  menaxhuar  sa  me efektivisht kontrollin tatimor me synim maksimizimin e të ardhurave tatimore duke mos  rritur me  tej  koston  e mbledhjes  se  tyre.  Një  nga menyrat,  që  e  zgjidhin  këtë problem është vendosja e penaliteteve dhe masave administrative për inspektoret që automatikisht  duke  mos  zbatuar  detyrat  jane  ose  te  paafte,  ose  te  korruptuar. Megjithese,  fytyra e  te korruptuarit eshte zakonisht e njejte me ate  te paaftit,  te dy kane probabilitete te bien ne rrjeten e kontrollit te brendshem tatimor. Mënyra tjetër nuk e gjen zgjidhjen me marrjen e masave administrative (verejtje deri në  pushimin  nga  puna)  pasi  çështja  në  këtë  rast  komplikohet.  Argumentimi  i  saj mbeshtetet tek ideja, se ryshfetet me vlera të vogla të pranuar nga inspektorët varen nga pjesa që zënë evazionistët në totalin e tatimpaguesve me të ardhura të mëdha. Sa me  shumë  tatimpagues  të  tillë,  aq me  shumë  do  të  rritet  numri  i  inspektoreve  që marrin  ryshfete  të  vogla.  Pikerisht  dhenia  e  shperblimeve  në  këtë  kontekst,  u  jep autoriteteve tatimore mundesine për të zhdukur edhe korrupsionin me një kosto të ulet.  P.sh.  në  situaten  kur  çdo  tatimpagues  i madh  kontrollohet  nga  një  inspektor, dhënia e përqindjes sipas të ardhures tatimore që ai ka mbledhur mund të aplikohet për  keto  kompani  te medha.  Pagesat  e  tyre  fiskale  përbëjnë  bazë  për  përqindje  të lartë dhe për kontrollorin.   Shoqëritë  e  vogla  apo  dhe  ato  që  paguajne  taksat  vendore  të  biznesit  të  vogël, përbëjnë një grup tjetër që është shumë më i përhapur. Tatimpaguesit e ketij grupi i paguajne taksat në baze të vlerësimit që ata i bëjnë vetë. Ata deklarojnë si të ardhur ate qe mendojne se u  leverdis per  te paguar sa me pak detyrime  fiskale, meqe dhe dokumentacion  nuk  para  kane  deshire  te  mbajne  dhe  kontrollohen  në  mënyrë rastësore, për shkak të numrit të madh që kanë në raport me numrin e kontrollorëve dhe  nenvleftesimit  per  rendesine  qe  ata  kane,  sipas  paragjykimit  nga  menaxheret tatimore.   Në vend të rryshfetit... Problemi  i  stafit  menaxherial  te  administrates  tatimore  është  ai  i  hartimit  të  një mekanizmi  optimal,  ku  çdo  pjese  e  tij  të  jetë  një  skeme.  Çdo  pjese  të  tij  duhet  t’i korespondojë  një  mesazh  i  pritshem  për  tu  raportuar  vullnetarisht  nga 

Page 102: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

102

tatimpaguesit.  Ideja  qendrore  e  ketij  shkrimi  është  pikerisht  se  si  t’i  jepet  nxitje inspektoreve  dhe  të  kontrollohet  puna  që  ata  bejne,  në  mënyrë  që  të  realizohet objektivi qendror, ai i maksimizimit të të ardhurave tatimore.   Në  kuadrin  e  nderthurjes  se  ligjit  me  praktiken  tatimore  është  e  nevojshme rregullimi i strategjise se kontrollit për çdo ndryshim të ligjeve tatimore dhe tarifave fiskale. Kjo ka lidhje me penalitetin që duhet të marre në çdo kohë evazionisti fiskal, që është me i interesuari që mundohet të perfitoje nga ndryshimi i ligjeve.  Autoritetet tatimore duhet ta bejne inspektorin t’i ktheje syte nga shperblimi tatimor, si një “ryshfet” që vjen jo nga falja e gjobave, por si një çmim me i larte për punën e tij rezultative, për taksat që ai mbledh. Nëse një forme e tillë perhapet, ajo jo vetem do t’i  nxite  inspektoret  drejt  të  punuarit  ndershmerisht,  por  ndikon  dhe  tek tatimpaguesit e pandershem për të ulur evazionin që bejne. Arsyeja është se ata do të ndergjegjesohen  nga  sjelljet  e  kontrolloreve,  që  të  shperblyer  nga  autoriteti  i  tyre tatimor do  të  zgjedhin versionin e vjeljes  se penaliteteve në vend  të një  ryshfeti  të vogel të dhene në kembim nga tatimpaguesi.  Prezenca  e  ketij  fenomeni  dhe  masa  e  perhapjes  se  tij,  natyrisht  që  çojne  në reduktimin e të ardhurave tatimore.  Dhe ndoshta madje,  dhe  sikur  inspektorit  të  arrihej  t’i  jepej një perqindje e  larte e gjobes  që  ai  vendos  dhe  mbledh  do  të  ishte  optimale  për  maksimizimin  e  të ardhurave tatimore. Kjo do të ndihmonte për të kufizuar korrupsionin dhe te synohej mundesia  e  arritjes  së  po  atij  niveli  të  ardhurash  maksimale,  por  nderkohe  me inspektore që do të karakterizohen nga ndershmeria në punën e tyre. 21 Mars 2003    PUSHTETI  I  DOLLARIT TË “ZI”  Dua te bisedoj me ju lexuesa nepermjet nje kendveshtrimi te kohes mbi ate cfare po ndodh  lidhur me maredheniet midis  Euros  dhe  Dollarit.  Me  e mira  per  ti  kuptuar ceshtjet  e  monetare  eshte  analizimi  i  tyre  disa  here  dhe  nga  kendveshtrime  te ndryshme vezhgimi.   Une sipas kendit nga ku e shikoj kete ceshtje po e nis keshtu:  Mendoni  sikur  te  ishit  te  mbytur  ne  borxhe,  e  megjithate  cdo  dite  leshoni  ceqe bankare  per  para  qe  nuk  i  keni  duke  shpenzuar  per  nje  vile  te  bukur  e  luksoze, makine dhe jaht te modes se fundit, nje udhetim neper bote. Ne fakt ceqet tuaja nuk do te vlenin asnje  lek, por vazhdojne t’u  lejojne te bleni gjera te reja pasi keto ceqe nuk arrijne asnjehere ne banke!! Keni marrveshje me pronarin e nje malli qe e duan te gjithe, p.sh. nafte dhe ai eshte i detyruar te pranoje vetem ceqet tuaj si pagese. Kjo do te thote qe ata duhet t’i pranojne ceqet tuaj qe edhe ata vete te kene mundesi t’i perdorin per te blere mallra e sherbime te tjera. Leshoni nje cek per te blere nje auto dhe pronari i dyqanit kemben cekun tuaj me nafte. Shitesi i naftes e perdor kete cek 

Page 103: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

103

per te blere mallra ushqimore. Shitesi i mallrave ushqimore e perdor per te blere pije e keshtu vazhdon qarkullimi  i  tij, pa u ndalur dhe pa u kthyer  asnjehere ne banke. Keni nje borxh ne librat e llogarise, por derisa ceku nuk arrin ne banke nuk duhet te paguani. Ky eshte pozicioni qe SHBA kane jetuar per 30 vite. Kane pranuar kerkesa nga  te gjithe,  derisa borxhi  eshte  rritur dhe u  eshte dashur  te  emetojne me  shume dollare  (njekohesisht  me  shume  ceqe  ne  qarkullim)  per  te  vazhduar  te  mbajne bizneset ne kembe. Kjo nuk ka pse t’ju habite nisur nga fakti qe SHBA jane fuqia me e madhe ekonomike.    Nje dite shitesi  i naftes mund te pranoje dhe ceqe nga te tjere pervec teje. Te tjeret mendojne  se mund  te  jete nje  ide  e mire. Nese  kjo  ide  gjen  terren  atehere  ceqet  e kane  humbur  magjine  e  meparshme,  pasi  tani  u  duhet  te  kalojne  nga  sportelet  e bankes.  Por  ne  banke  nuk  keni  aq  para  gjendje  sa  per  te  mbuluar  gjithe  vlerat  e ceqeve  dhe  keshtu  laku  i  borxheve  shterngohet  fort  perreth  qafes  se  borxhliut. Dollaret  e  emetuar  dhe  ceqet  e  leshuar  do  te  fillojne  te  cohen  ne  sportele  per  t’u zbardhur, duke u humbur vleren qe ata kishin me pare.   Situata reale ekonomike e SHBA “noton” ne ujera te thella. Jane vendi me debitor ne toke. Duhet te paguajne gati 12,000 US.Dollare per secilin nga 280 milione banoret e vet. Kjo situate ekonomike eshte me e keqe nga situatat katastrofale  te Argjentines apo ndonje vendi aziatik si Indonezia dhe krizat e tyre te thella.   Atëherë, me Euro apo me Dollar...? Ne kete pike nuk duhet shume vizion per te kuptuar se nafta e kuotuar ne burse ne Euro eshte shume me e rrezikshme per SHBA se gjithe armet e shkaterrimit ne mase apo  armet  e  tjera  kimike,  qe  do  te  perdoreshin  per  terrorizem  kunder  tyre  nga Sadami,  sic  eshte  thene  ne media.  Perpara  pushtimit,  Iraku  kishte  filluar  te  shiste nafte ne Euro qe nga Nentori i vitit 2000. Ne ate kohe 1 Euro ishte baraz me 83 cent. Ne ate kohe kjo u quajt nje akt i pazakonte provokimi politik, por ne te vertete ishte nje veprim i zgjuar financiar. Ne vitin 2001, Euro fitonte rreth 25% mbi dollarin.    Pas  vitit  2003  influenca  amerikane  e  ka  kthyer  kete  vend  dhe  ekonomine  e karburanteve ne perdorues te dollarit. Qeveria irakene e ngritur dhe mbeshtetur prej amerikaneve i lejon SHBA‐se te infiltrohen ne prodhimet e OPEC‐ut dhe ne cmimet e vendosura prej  tij. Perderisa  Iraku zoteron per nga rezervat e  naftes vendin e dyte  ne  bote  dhe  eshte  ne  gjendje  qe me  investime  te  prodhoje  7 milione  fuci  ne  dite, atehere Iraku eshte e mira e patundshme me e cmuar e kohes. SHBA mund te rritin prodhimin  e  naftes  ne  Irak  mbi  nivelin  qe  vene  kuotat  e  OPEC‐ut  duke  ulur  dhe cmimin  e  saj  ne  nivel  boteror.  Ato mund  ta  kuotojne  kete  nafte  ne  dollare  dhe  te garantojne  vleren  e  naftadollarit  per  shume  vite  duke  anashkaluar  problemin  me Euron. Irani  gjithashtu  ka  prezantuar  Euron  si  valuten  me  të  mundshme  per  kontratat  e naftes.  Edhe  Venezuela,  nje  prodhues  i  rendesishem  i  naftes,  eshte  duke  adoptuar masa per te kaluar kuotimin ne Euro. Kjo tendence ka mundesi  te perhapet dhe ne 

Page 104: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

104

vendet e OPEC‐ut. I vetmi kercenim per dollarin do te mbetej nese vendet e OPEC‐ut, te gjitha bashke do ta kuotonin naften e tyre ne Euro.   Me zgjerimin e bashkimit Europian dhe me 10 vende te reja konsumi u rrit me rreth 33%  me  shume  se  SHBA.  Nisur  nga  kjo,  per  te  vendosur  raporte  bashkepunimi reciprok me  vendet  e OPEC‐ut,  europizanet mund  te  rritin  presionet  gjithnje  e me shume  mbi  to  per  te  kryer  transaksionet  ne  Euro.  Zona  europiane  do  te  jete konsumatori kryesor dhe me nje monedhe me te qendrueshme ne treg per vendet e OPEC‐ut. Dhe kjo per keto vende mund te jete terheqese.   Por, kontrolli  i SHBA‐se mbi naften  irakene do  ta zbehte cdo vendim te vendeve  te ndryshme nga sa thame me lart, pasi nuk do te kishin influence te mjaftueshme per te ndikuar  mbi  pjesen  tjeter  te  botes.  Nese,  do  te  humbte  kontrolli  mbi  vendet nafteprodhuese  me  te  medha  si  sauditet  dhe  irakenet,  atehere  per  dollarin  do  te kishte  probleme  deri  ne  renien  e  tij.  Vendet  konsumuese  te  naftes  do  te zevendesonin  gradualisht  dollaret  qe  kane  neper  banka  me  euro.  Por,  dhe  nese vendet  e  OPEC‐ut  vendosin  te  kuotojne  naften  ne  euro,  humbja  per  dollarin mendohet te arrije deri ne 40% per nje vit.  Ne driten e ketyre fakteve, ideja me e pare per europianet qe u vjen ne mend eshte se ishte nafta ajo qe shtyu Bush dhe Cheney te nisen per ne Irak. A eshte e gabuar kjo, kur familja Bush eshte nje familje trashegimtare e dinastise se naftes dhe Cheney, e ka arritur pasurine personale qe zoteron pikerisht nga nafta?! Shkurt 2004   DOLLARI: A PO E “LËNDON”  EURON?  Te luftosh nje kundershtar nuk do te thote gjithmone, qe t’i tregosh atij forcen tende. Kur ndeshen dy kundershtare te fuqishem dhe me pervoje shpesh perdorin forcen e kundershtarit  ne  favor  te  tyre.  Duket  sikur  strategjia  amerikane  ne  kete  beteje monedhash nderkontinentale eshte pikerisht dhenia Euros ate qe kerkonte, nje rritje e fuqizim te shpejte me qellim mbingopjen e sistemit monetar dhe kalimin ne kolaps. Banka  Qendrore  Europiane  (BQE)  eshte  garantuesja  e  stabilitetit  te  Euros  duke sherbyer si nje institucion drejtues dhe shnderrues i botes financiare dhe ekonomike nga nje ambjent i dollarizuar ne nje ambjent te euroizuar. Por, kjo rruge eshte e gjate dhe nga sa duket dhe mjaft e gjere. Krijimi dhe hedhja e Euros ne qarkullim kishte si qellim  kryesor  te  saj  te  siguronte  nje  shkalle  shpetimi  ne  rast  te  shkaterrimit  dhe renies se sistemit te dollarit.   Bota e gjen veten ne nje rrethane ku SHBA absolutisht u duhet te kene nje Dollar me te dobet per te mbijetuar. Nje Dollar me i dobet ka dy perfitime:  

- zbutjen e deficitit monetar aktual shume te larte  - perkrahjen  e  eksporteve  amerikane  duke  shpresuar  qe  te  cojne  drejt  me 

shume investimeve nga eksportuesit dhe rrjedhimisht te rritin dhe numrin e punesimeve. 

Page 105: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

105

 Administrata e presidentit amerikan George W. Bush e di mire, se synimi final i Euros duke u nisur nga nevojat e saj eshte ulja e ritmit te investimeve te huaja dhe largimin e  investitotreve  prej  Dollarit  duke  i  drejtuar  ne  tentimin  drejt  saj.  Por  ata  e  dine gjitashtu  qe  nje  Euro  shume  e  forcuar  do  t’i  “semurte”  ekonomite  europiane  duke krijuar crregullime ne “rrahjet e zemres” se tyre. Si rezultat, loja amerikane eshte te lejoje  Dollarin  te  dobesohet  pak  nga  pak  dhe  me  ritme  me  te  pershpejtuara  sesa kerkon t’ja u imponojne ekonomite e brishta europiane.   Strategjia e kesaj administrate eshte ndertimi i nje dollari, ku me nje gur te vrase “3 zogj” 

- rritjen  e  eksporteve  amerikane  dhe  ne  kete  menyre  rritjen  e  konkurences ekonomike duke permiresuar ritmet e rritjes ne pergjithesi; 

- ne  te  njejten  kohe  uljen  e  eksporteve  europiane  dhe  konkurences  duke  e drejtuar drejt stanjacionit ekonomik bashkimin europian; 

- zhvendosjen e gjithe barres se deficitit ne kurriz te europianeve  Mendimi kryesor eshte se BQE do te perpiqet te maskoje nderhyrjet aktuale perpara se ata te ulin normat e tyre te interesit.  Ne  te njeten kohe, Kina dhe  shtetet myslimane, po  luajne nje  loje  tjeter  se bashku. Cdo  here  qe  Dollari  ulet,  ato  blejne  metale  te  cmuara.  Natyrisht  qe  individet europiane nuk kane hyre ne kete radhe blerje, sic nuk kane hyre edhe amerikanet.  Atehere, kush po fiton?  A mos po fiton amerika duke lene litarin te terhiqet nga BQE ne menyre qe t’i lere qe te behen sa me shume europiane qe e terheqin ate? Apo eshte BQE dhe pjesa tjeter e botes  duke  u  gajasur  me  fundmi  qe  ata  po mbajne  ne  duart  e  tyre  celesin  per  te shperthyer ekonomine amerikane? Kush e di?!    Thenia  gjermane  qe  kam  lexuar  diku  "Wer  im Glashaus  sitzt,  soll nicht mit Steinen werfen." (Ai qe futet ne nje shtepi qelqi nuk duhet te hedhe gure brenda saj) me vjen ne mend në këtë rast.   Sa me poshte  ta  lere monedhen e vet SHBA qe  te bjere aq me shume do  te  jenë  te nxitur  aziatiket  te  shkarkojne  borxhet  e  tyre  aksionere  ne  US.Dollare,  nese  ata shikojne se asetet e tyre ne dollare zhvleresohen ne cdo momentqe kalon. Kjo nxitje e tyre do te vije nje moment qe do te jete nje rruge pa kthim mbrapa.   Nuk  ka  rendesi  se  c’drejtim  merr  fati  i  luftes  midis  euros  dhe  dollarit,  nese  ju vendosni te investoni ne pasuri te paluajtshme apo ne metale te cmuara. Kjo do t’ju bente te ktheheshit ne spektatore. Kushdo prej monedhave fiton apo humbet ju do te jeni (te pakten ekonomikisht) te sigurte nga baterdia e “fushe betejes” monetare. Ndersa Euro rritet ne raport me Dollarin, natyrisht qe i  jep atyre qe kane investuar parate  te ky i fundit nje mbeshtetje.   

Page 106: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

106

Pse? Sepse  levizja  nderkombetare  qe  bazohet  nga  Dollari  eshte  bere  nje  ceshtje domosdoshmerie jetike. Nese nuk do te kete me Euro, atehere shtytja e tyre do te jete drejt  Dollarit  apo  metaleve  te  cmuara.  Nderkohe  Euro  do  te  mbetej  thjesht  si  nje kujtim i nje perpjekje per t’ju kundervene Dollarit dhe kaq. Megjithate, mos harroni gjithsesi te investoni ne gjera me te sigurta se keto dy monedha. Zotëroni pasuri …?   AMERIKA: MBLEDHËSE E TAKSAVE EUROPIANE?   Dy vite me pare, politikanet dhe zyrtaret  e Komisionit Europian  (KE) deklaruan se synimi  i  tyre  ishte  qe  ta  kthenin Bashkimin Europian  (BE)  ne  ekonomine qe do  te orientonte gjithe ekonomine boterore ne 2010. Kjo deri me sot duket e ngjashme me vetem nje thenie. BE e sotme eshte e mbytur nga nje varg rregullash dhe ngarkesash tatimore, qe nuk e lene te eci e liruar, drejt synimeve te deklaruara.  Nderkohe,  Amerika  fale  politikave  te  nisura  ne  drejtim  te  uljes  se  taksave  qe  nga administrata Regan dhe nga  ana  tjeter  e  orientuar nga politika  te  tregut  te  lire,  ka bere qe sot mesatarisht, te ardhurat per fryme te jene 50% me te larta se ne Europe. Ritmet  e  rritjes  ne  dekaden  e  fundit  kane  qene  60%  me  te  larta  dhe  shkalla  e papunesise  50%  me  e  ulet.  Politika  fiskale  eshte  avantazhi  me  i  madh  amerikan. Taksat  konsumojne  rreth  29%  te  prodhimit  te  brendshem.  Kjo  ne  fakt  eshte  nje shkalle  e  larte,  por  krahasuar  me  europianet  qe  shpenzojne  42%  te  prodhimit  te brendshem nuk duket kushedi c’fare.   Atehere,  si  e  mendon  Europa  ta  kaloje  SHBA‐ne?  Ndoshta  me  politiken  e  uljes  se taksave, njesoj si beri Amerika ne vitet ’80? Ndoshta... Irlanda,  tashme  me  uljet  qe  ka  bere  e  ka  pare  vete  se  kjo  i  ka  sjelle  rritje  te prosperitetit  ekonomik.  Krahasuar  me  stilin  e  uljes  se  taksave  te  administrates Regan, duke perfshire nje tatim mbi fitimin prej vetem 10%, Irlanda eshte kthyer ne nje tiger te zones dhe tashme eshte vendi i dyte me i pasur i Europes. Fatkeqesisht, politikanet  europiane  nuk  kane  ne  planet  e  tyre  politika  te  ngjashme  fiskale.  Ata madje tentuan t’a “penalizonin” Irlanden per politiken e saj te zbutjes.  Por,  nese  europianet  nuk  zbatojne  kete  politike,  atehere  si  mendojne  ti  realizojne synimet e tyre per t’u bere lidershipi ekonomik boteror? Pergjigjen mund ta gjejme vetem  ne  tentativat  per  te  luftuar  kunder  politikes  fiskale  amerikane  dhe  ne  kete menyre te ngadalesojne ritmet e rritjes ekonomike. Pra, nje synim i tyre eshte jo qe ata te perpiqen t’i ngjajne Amerikes, por ta bejne ate t’i ngjaje Europes.  Perpjekjet ne kete drejtim jane shfaqur si nepermjet kanaleve te veprimit te OBT‐se, po ashtu dhe nepermjet presioneve direkte per vendosje taksash mbi prodhime dhe sherbime  qe  rendojne  mbi  konsumatorin  amerikan.  Por,  me  e  demshmja  per ekonomine amerikane eshte e quajtura “Direktiva tatimore mbi Kursimet”. 

Page 107: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

107

Kjo  skeme  pretendon  t’u  kerkoje  institucioneve  financiare  amerikane  te  behen mbledhesit e taksave per shtetet europiane. Bankat amerikane u kerkohet te thyejne rregullin e fshehtesise se te dhenave te klienteve te tyre duke raportuar parate qe te huajt kane investuar ne ekonomine amerikane.  Per vendet europiane, kjo e dhene konsiderohet  si nje arme e  forte  informative ne duart e administratave te tyre tatimore per taksimin e europianeve per te ardhurat e fituara ne SHBA.  Por, ne fakt a mund te quhet kjo nje kerkese e drejte? Nese shqetesimi mund te jete i ligjshem, rregullimi mund te kerkohet te ulja e shkalleve te taksimit per te mos lejuar rrjedhjen e kapitalit dhe krahut te punes dhe jo ndryshe. Per Ameriken kjo eshte nje humbje. Te huajt, llogaritet te kene investuar ne ekonomine amerikane rreth 9 trilion dollare  amerikane.  Shumica  e  ketij  kapitali  eshte  ne  institucionet  financiare  dhe bankat  amerikane.  Zbatimi  i  Direktives  Europiane  nga  ana  e  amerikaneve  do  te thoshte te hiqte dore nga thithja e nje pjese te mire te ketij kapitali duke u kthyer ne mbledhes  te  tatimeve ne burim per  llogari  te BE‐se. Nderkohe, me më pak para ne qarkullim,  per  familjet  amerikane  do  te  ishte  e  veshtire  te  siguronin  kapitalet  e lirshme  si  deri me  sot  e  te paguanin mallrat  e  kredituara  e hipotekat. Vete biznesi amerikan do  te humbte kapitale, duke  i bere me pak konkuruese prodhimet e veta dhe duke rezultuar nga kjo shkurtime te vendeve te punes.   Faktikisht,  Amerika  gjithsesi  asnjehere  nuk  i  eshte  nenshtruar  politikave  ofensive europiane.   Ne kete drejtim,  administrata e  sotme e Bushit ka bere nje pune  te kujdeshsme ne drejtim te mbrojtjes nga keto sulme. Politikat e ndjekura nga kjo administrate kane qene kundershtuese dhe me orientim shume te forte te ruajtjes se integritetit fiskal te pacenuar.   PIRAMIDAT FINANCIARE INFORMATIKE  Jetojme ne nje  kohe  ekonomike,  ku kompani  te  tilla  gjigande  si Microsoft,  IBM, HP jane  pjese  e  nje  cikli  ekonomik  gjithnje  e me  te madh.  Por,  le  te  hedhim  nje  sy  se c’fare  po  ndodh  me  to.  Kjo  eshte  si  te  shikosh  dhe  anen  tjeter  te  medaljes.  Le  te marrim  si  shembull multinacionalen  informatike Microsoft.  Ajo  eshte  nje  kompani nderkombetare  dhe  me  nje  numer  shume  te  madh  punonjesish.  E  megjithate, perandori te tilla informatike jane dhe piramida financiare qe kane per te shkaktuar kriza mjaft te medha per gjithe ata qe  jane perfshire ne to, nepermjet aksioneve qe disponojne. Problemi kryesor sipas te dhenave te publikuara nepermjet bilanceve te Microsoft tregojne se kjo kompani per vitet 95‐00 kaloi me humbje dhe vetem duke bere  “lojra”  te  llogarive  kontabile  dhe  manipulime  me  pagat  dhe  kursimet  e punonjesve  ka  bere  te mundur  te  prezantojne  per mbare  aksioneret  e  paditur,  nje situate me  fitim.  A  nuk  ishte  e  njejte  situata  dhe me  gjigandin  energjitik  Elron,  qe falimetoi  ? Fakti eshte se aksionet e kompanive  informatike ashtu si dhe per gjithe kompanite e tjera jane ne pronesi te publikut te gjere, te cilet megjithese nuk i dine hollesite e “xhepave” te kompanive, ne rrugen e etheve per  fitime te shpejta dhe te 

Page 108: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

108

medha  kane  investuar  fitimet  e  punes  dhe  kursimet  per  pensionet  e  tyre  ne  keto aksione.  Nese  80%  e  ketyre  vlerave  eshte  pjese  e  skemave  piramidale,  duke  u maskuar me modifikime  te  kontabilitetit  dhe manipulime per  te mbuluar  humbjet, kjo  do  t’u  sillte  ketyre njerezve  qe marrin  pjese  ne  to  nje  humbje  te  tille,  qe  do  te shkaktonin kriza me te forta se ajo e viteve ’30 ne SHBA.  Dy retrospektiva historike amerikane: Samuel Insull dhe Charles Keating Dy situata te tjera pergjate shekullit te kaluar duke perdorur te njejtat teknika si keto te kompanive informatike mund te pershkruhen dhe ato te Charles Keating, i cili ne fillim e destabilizoi dhe me pas e permbysi sistemin e Huave dhe Kursimeve dhe ato te Samuel Insull,  i cili  ishte presidenti  i kompanise Edison Electric, me teknologjine me te perparuar te viteve 1920. Deri ne vitet  ’20, Samuel  Insull konsiderohej si nje hero,  sa pa u njohur si  shkaktari  i krizes qe shkaktoi depresionin e madh ne 1930. Fatkeqesisht, synimet e tij te mira per te ndihmuar njerezit nuk arriten dot te ruajne integritetin financiar te kompanise se tij. Shume besojne se  falimentimi  i burses ne 1929 shkaktoi Depresionin e Madh duke treguar qarte se ai ne fakt erdhi si rrjedhoje e politikave qeveritare te keqia qe ishin te mbeshtetura dhe te manipuluara nga sipermarres lidere si Insull apo Keating.   Nderkohe, sot teknologjia informatike eshte kthyer ne nje makine parash, pa qene e tille. Dhe keto ndodhin ne nje kohe kur levizjet e shpejta te qarkullimit te kapitalit ne kuadrin  e  globalizmit  pervecse  krijojne  iluzione  te  prosperitetit  per  aksioneret, sjellin dhe efekte shtypese per ekonomite e vendeve ne zhvillim. Ndersa, ky kapital qarkullon me  te  shpejte,  destinacioni  perfundimtar  i  tij  asnjehere nuk merret  vesh qarte se ku ndodhet.  Teknikat e piramides financiare te perdorura nga keto kopmani  ­ Spekullime me aksionet e  tyre  jane nje metode  sa e vjeter,  aq dhe efektive per kompani te tilla multinacionale dhe me shume aksionere qe hyjne e dalin. Vetem per nje tremujor, te vitit te kaluar Microsoft shiti nje vlere prej kontratave te aksioneve prej  600  milion  dollare,  duke  u  angazhuar  perpara  aksionereve  per  nje  kujdes administrimi me ndikimin e saj direkt ne vleren e aksioneve per te mos pesuar ulje. Aksioneret kryesore te kompanise per vete te tyre nuk kishin pse te shqetesoheshin, pasi  ata  ishin  “guzhinieret”  e  librave  te  llogarise.  Qarkullimi  i  likujditeteve  ne  kete kompani eshte nje fakt financiar qe vjen nepermjet disa shifrave. 65% e parase nuk e ka  origjinen  nga  shitja  e  produkteve  por  nga  perfitimet  prej  lehtesive  tatimore  te nderthurura me ushtrimet e kryera ne burse, fondet e pensioneve te punonjesve dhe shitjen e kontratave te aksioneve.  ­ Puna per te fshehur shpenzime dhe zbukurimi publicitar i realitetit  eshte nje tjeter menyre e aplikuar prej kompanive te tilla. Oferta qe u bejne punonjesve te rinj per tu paguar nepermjet opsioneve te aksioneve ne burse eshte nje perpjekje per te mos paraqitur  realisht ne  librat  e  llogarise,  shpenzimet qe ata u duhet  te paguajne realisht. Ne kete menyre rezultati i kompanise del i manipuluar dhe i jep aksionereve nje  imazh  te nje kompanie me  fitim, kur kjo nderkaq nuk eshte ne cdo publikim si 

Page 109: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

109

reale,  pasi  keto  shpenzime  dalin  realisht  nga  llogaria  e  te  gjitheve  bashke  dhe ndikojne  ne  vleren  e  vertete  te  aksioneve  qe  kane  ne  kete  kompani.  Nderkohe nepermjet publicitetit te bere prej shume personaliteteve te fushave te ndryshme te jetes, qe kompania i perdor me mjaft mjeshteri i shtojne asaj imazhin dhe shkelqimin qe ndoshta nuk e ka. Kjo pune publicitare e shkelqyer shoqerohet dhe me perpjekje per  kontroll  te medias  apo  nese  kjo  nuk  eshte  e mundur  per  nje  perpjekje  per  ta perdorur ate si nje elelment sa me pak kundra kompanise. Ne kete drejtim kompani te tilla behen dhe vete pjestare te botes se mediave qofte duke u bere aksionere ne shoqerite  mediatike  po  ashtu  dhe  duke  krijuar  vete  botime  qe  hyjne  ne  treg  me qellime thjesht mbeshtetese te ketyre bizneseve.  ­ Blerja e shitjeve te ardhshme nga kompani te ndryshme eshte nje tjeter menyre per  te perfituar dhe  spekulluar ne  treg prej kompanise. P.sh. Microsoft ka bere nje investim  prej  $250 milion  tek WebMD per  nje  sasi  prej  11  perqind  aksionesh  dhe nderkohe WebMD ben nje reklame prej $100 milion per MSN network.  Ne te njejten kohe,  Microsoft  ben marreveshje  qe  te  financoje  po  te  njejten  shume  per  keshilla mjekesore per njerez qe perdorin WebMD. Natyrisht, e gjithe kjo skeme funksionimi prezantohet per publikun vetem nepermjet nje marreveshje ku ne  fakt qarkullojne vetem ceqe bankare dhe  jo shumat reale  te shkruara ne  to. Ne  fakt  reklama e bere mbi  to  eshte  biznesi  me  i  madh.  Njerezit  i  shpenzojne  dollaret  e  tyre  duke  blere keshillat ndersa  Microsoft  blen aksione ne Madison Avenue.  Nderkohe,  menyra  e  manipulimit  me  shpenzimet  e  bera  per  kosto  blerje  e perdorimesh softwaresh dhe riqarkullimi i tyre bazuar thjesht ne forma marketimi te rinovuara ka bere qe shpenzimet dhe pagesat qe behen per to te mos jete real.  ­   Pastrimi  i  dollareve  “te mbetur  neper  xhepa”  ka  qene  dhe  eshte  nje  nder metodat me  te mira  per  te  vazhduar  perfitime,  sidomos  ne  hapjen  e  bizneseve  ne forme  multinacionalesh  apo  te  nderthurura  me  organizma  te  tjere  jashte  SHBA.  Shumat  e  parave  qe  jepen  nga  institucione  te  ndryshme  ne  skema  ndihme  dhe dhurimi jane pikerisht shitje e produkteve te kompanive te tilla. Ndersa vendet ku u jepet  asistence  dhe  ndihme  me  kushte  lehtesuese  marrin  pikerisht  produktet, njerezve  te  ketyre  vendeve  ju  thuhet  prej  qeverive  te  tyre  qe  jane  nderkohe  dhe kontraktoret  per  keto  multinacionale,  se  borxhet  e  marra  i  sherbejne  zhvillmit afatshkurter  dhe  interesat  bashke  me  principalet  te  kerkuara  prej  institucioneve huadhenese  financiare boterore do  te shlyhen per periudha afatgjata. Fakt eshte se kjo teknologji duhet te futur ne pershtatje me kushtet reale te cdo vendi dhe nga ana tjeter  perfitimi me  i madh per  cdo  vend  eshte  krijimi  i  aseteve  te  qendrueshme  te tilla  qe  do  tu mbeten  per  ti  perdorur  brezat  e  ardhshem.  Kjo  eshte  nje  ndihme  e madhe  per  njerezit  ne  vend  te  ndihmes  se  ofruar me  asistenca  qe  ne  shume  raste jane jo te pershtatshme.  ­ Përdorja e fondeve të pensioneve në investime aksionesh eshte nje tjeter efekt piramidal. Ajo qe nuk kuptojne dot punonjesit e multinacionales IBM eshte pikerisht fakti  qe  perfitimet nga  fondet  e  pensioneve  jane  rrjedhoje  e manipulimeve  te  bera prej Microsoft.  Kjo  kompani  po  i  perfshin  keto  fonde  ne  skemat  e  veta  piramidale 

Page 110: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

110

duke bere nje mbivleresim te rezultatit te saj, apo thene me qarte duke terhequr nje perqindje te madhe te investimeve ne S&P 500 dhe duke e veshtiresuar konkurencen per kompani  te  tilla  si  IBM. Shume nga  investimet e  reja  te Microsoft    vijne duke  i marre  hua  nga  fondet  e  pensioneve  duke  u  lidhur  me  skema  te  fuqishme  te mbledhjes se ketyre fondeve si: Fidelity, State Street, Barclays and Janus.    ­ Përdorja  e  gogolit  te  inflacionit dhe  llogaritareve  si  armiq  ne  pergjithesi  per aksionet  e  njerezve  mbetet  nje  forme  tjeter  qe  perdoret  here  pas  here  prej kompanise per te luajtur me fitimet reale te aksionereve. Shumica e inflacionit eshte ne SHBA ne fushen e sherbimeve dhe sendet e luksit.   Nderkohe monopolet jane ne gjendje me  skemen  e  organizimit  te  tyre  te  ruajne  cmimet  ne  nivelet  aktuale.  Por atyre nuk u lejohet te luajne me termin e inflacionit duke krijuar iluzione per të tek njerezit ‐ aksionere. Nderkohe, manipulimet qe mund te vijne ne opinionin e njerezve prej perdorjes  se ketyre  iluzioneve ne  librat e  llogarise prej  llogaritareve eshte nje rrisk  qe  mbetet  i  pranishem.  Ky  ndoshta  eshte  rrisku  me  i  madh  dhe  eshte  ai  qe shkaktoi Depresionin e Madh. Ne fakt Roosevelt donte qe profesionin e llogaritarit ta bente kombetar, ne kuptimin e punesimit per llogari te qeverise te gjithe auditoreve nisur nga mungesa e besimit qe ai e humbi qe prej kesaj krize te madhe.   SHQIPËRIA BALLKANIKE EUROPIANE  Ka  kaluar më  shumë  se  një  dekadë  e  gjysem  që  nga  rënia  e Murit  të  Berlinit...  Ka kaluar goxha kohe tashme nga fillimi i transformimeve në jetën ekonomiko‐politike të ish‐vendeve socialiste. Pasi “meteori” kapitalist ra ne zonen ish‐socialiste te botes  ambjenti politiko‐ekonomik papritur pati nevoje per nje sistem te ri, qe ti pershtatej ketij ndryshimi.  Krijimi i shteteve të rinj shkatërroi hartën e vjetër politike europiane dhe në vend te saj  u  krijua  nje  harte  e  re  ekonomike  dhe  politike.  Shtetet  e  rinj,  te  cilet  linden  te dobet  nga  ky  ndryshim  ishin  burimi  i  vazhdueshem  i  shqetesimeve  ekonomike  ë sociale per vitet qe kaluam, por ndoshta dhe shume vite te tjere qe do te vijne.  Ne  vecanti  shtetet  e  Ballkanit  kane  trasheguar  semundjet  e  prapambetjeve  social‐ekonomike  te  regjimeve nga vijne. Varferia  eshte  “semundja” me  epidemike qe ato kane dhe  jo vetem nuk eshte  sheruar dot nga  “vaksinat” e ndihmave  te vendeve  te zhvilluara,  por  ne  disa  vende  “u  semurën”  akoma me  keq. Hapja  e  ketyre  vendeve ndaj botes i molepsi ato me “semundje” infektive te rrezikshme per sistemin e dobet te tyre, te tilla si: korrupsioni masiv, inefiçenca administrative, krimi i organizuar dhe nje moral  social  i  çoroditur.  Ato  përballen me  sfiden  per  ndryshime  thelbesore  te politikave  te  ruajtjes  se  sovranitetit  kombetar,  te  reformimit  te  jetes  politike  dhe ekonomike, por me themele te hedhura ne ekonomine e kaluar.  Duke mos patur  sigurine e nje baze  te  forte  ekonomike  ato nuk  jane ne  gjendje  tu pergjigjen shume tendencave komplekse te globalizmit dhe ndikimeve qe vijne prej gjeopolitikes,  se  vendeve  te  zhvilluara  dhe  me  interesa  afatgjata  ne  rajonin  e Ballkanit. 

Page 111: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

111

 Politikat  e  shteteve  te  dobta  te  Ballkanit  jane  shpesh  vazhdimesi  e  debateve historike, por te dala jashte kohe. Ato rikthehen tashme pas çngurtesimit te tyre pas 5 dekadash egzistence ne forme te fshehur duke e dobesuar imunitetin ballkanik. Kjo “lengate” e sterzgjatur e shteteve ballkanike vjen si pasoje e: 

- luftrave civile dhe dhunes brenda vendit; - destabilitetit te zgjatur social, ekonomik e politik - ngjalljeve te debateve te etnicitetit; - integritetit moral te dobet te politikaneve te rinj.  

 Shume shtete kane nisur rindertimet e  institucioneve dhe ekonomive te vendeve te tyre,  sipas orientimeve  te reja globaliste. Por disa prej  tyre  nuk ka qene    te zote  te rindertojne  institucione  efektive  dhe  te  afta  per  te  paraprire  problemet  politike  e sociale,  qe  historia  ka  sjelle  ne  skene.  Ato  kane  qene  te mire  vetem  per  te  krijuar probleme e turbullira sociale, nderkohe qe ekonomia ka ecur ne rruge kaotike. Shtetet  ballkanike,  megjithese  menduan  se  e  hodhen  tej  autoritarizmin  dhe nderhyrjen e 1‐shit politik, ende prapa pluralizmit politik kane te fshehur dobesite e pushtetit  te ripersonalizuar ne  individet e rinj  lidere  te post‐socializmit. Cdo pozite qe eshte ne pushtet ndjek me cfaredo menyre kundershtaret politike, si ben gjahtari me prene, duke riskuar ne kete menyre ne radikalizimin e forcave shoqerore qe jane ne vend.   Nje politike e tille perpiqet te molepse me semundjen e saj te joshjes dhe korruptimit te moralit  kolektiv  dhe  individual  cdokend  qe  nuk  e  ka molepsur  dot  ndryshe.  Ky perqendrim  i  gjithe  pushteteve  dhe  monopoleve  oligarkike  krijon  premisa  per  te provokuar ndryshime te ketyre ekuilibreve te vendosura mbi baza jo te drejta.  Shtetet e dobta po grumbullojne nje bllok problemesh per te ardhmen. Duke qene se ato  jane  bere  strehe  e  qete  per  trafikantet  dhe  terroristet;  duke qene  se  nuk  kane mundesi per te rindertuar sigurine e tyre kombetare; duke qene pre e spiunazheve te shteteve te tjera ato jane kthyer ne nje ambjent te papershtatshem per konkurencen politiko‐ekonomike te rajonit. Nderkohe, Ballkani qendror e jugor vazhdon te mbetet prej  vitesh  nje  ambjent  i  vrazhde,  gri  dhe  jomikprites  i  perzier  neper  luftra  dhe acarime nderetnike.  ...për një Shqipëri ballkanike europiane me zhvillim ekonomik të garantuar.  Ne  Shqiperi  egziston  realisht  nje  bote  bipolare  politike,  madje  dhe  financiare.  Ajo eshte me prezente ne zonat ku secila  force politike eshte ne krye te pushtetit  lokal. Keto zona kane gjithe karakteristikat e nje bipolarizimi. Mungon nje qender e  trete pushteti  apo   disa qendra  te  tjera. Ne keto  zona  te bipolarizimit mungojne kushtet baze per  stabilitet dhe  zhvillim:  ato perbehen nga pushtete  lokale pergjithesisht  te dobta dhe politikane  lokale militante dhe  te paafte per organizim dhe  rindertim  te zhvillimit ekonomik zonal. Gjithashtu, ne to mungon zbatueshmeria standarte e ligjit dhe  rregullave  njesoj  dhe  per  te  gjithe.  Ndikimi  politik  i  jep  ngjyrim  gjithe  jetes sociale dhe ekonomike te zones. Megjithe perpjekjet me hope per nje rikompozim te 

Page 112: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

112

ndryshem  te  tablose  ekonomiko‐politike,  ajo  ka  mbetur  e  ngurte,  duke  dhene  nje imazh te zymte dhe pa perspektive konkrete e vizionare zhvillimi.   Eshte e lehte dhe per me te panjohurin me jeten e vendit per keto 15 vite. Ato i gjen te renia e fuqise punetore dhe hyrja e paket e kapitaleve ne vend ne raport me keta tregues qofte dhe me shtetin fqinj ish‐socialist.   Ekonomikisht, zhvillimi  i Shqiperise pas momenteve te Krizes se Madhe te vitit  ’97, ka fituar nje ritem ecje konstant. Drejtuesit e kohes se sotme kane dhene mesazhin e qarte te shkeputjes prej eres se para viteve ’97 duke propaganduar eren e reformave demokratike  dhe  ne  interes  te  zhvillimit  ekonomik  kombetar  me  moton:  per  nje Shqiperi te ardhme me zhvillim ekonomik te garantuar. Por, duhet pranuar se persa i perket  te  ardhurave  per  fryme,  ne  radhitemi  ende  ne  nivelet  e  vendeve  qe konsiderohen, si te pazhvilluara. Megjithese, shteti ka patur monopolin e mobilizimit te fuqise se lire punonjese per pune ky burim pergjithesisht nuk eshte perdorur. Por dhe  grupi  i  kerkesave  sociale  te  popullsise  per  shperndarje  burimesh  qeveritare (pensione, arsim, shendetesi) eshte tretur neper vite si kripa ne uje.   Politikisht,  shteti  e  ka  dhene  kontributin  e  tij  ne  jeten  shoqerore  dhe  politike nepermjet disa nderhyrjeve fragmentare per te ekuilibruar jeten politike te aktoreve historike. Duke qene se deri ne vitet  ‘97 ndodhen  largime  te personelit profesional dhe burokratik nga institucionet, me ndryshimin e lidershipit politik u kalua per disa vite me rehabilitim te institucioneve per ti sjelle ne nivelin e pranueshem per te qene ne funksion pune. Nderkohe vitet me pas qe pasuan nuk u shoqeruan me sherbimin e duhur  dhe  mbeshtetjen  politike  per  venien  ne  eficencen  e  nevojshme  te  tyre. Afersisht, pas gjithe ketyre viteve te reformave institucionale problemet qe ato kane patur nuk kane ndryshuar, por vetem jane konvertuar apo zhvendosur ne periudha duke  mbartur  mbi  vete  dhe  problemet  e  reja  qe  lind  koha.  Atehere,  c’fare  eshte ndertuar ne keto vite mbi vlerat institucionale te trasheguara nga e kaluara?  Vizioni për të ardhmen?  Lufta  ndaj  fenomeneve  difektoze  te  vjetra  duke mos  anashkaluar  ato  te  reja  do  te sherbeje per  forcimin e rolit dhe  imazhit  te shtetit ne syte e  shoqerise. Trafikantet, krimi  i  organizuar,  korrupsioni  ne  gjithe  nivelet  dhe  rrisku  per  te  ardhura  te munguara  nga  mentaliteti  per  te  bere  evazion  jane  prej  vitesh  elemente  mjaft  te rrezikshem qe po pengojne rritjen e vlerave institucionale te shtetit demokratik. Keto rreziqe  bashkohen  dhe  me  plage  sociale  te  hershme  te  shoqerise  shqiptare  si: gjakmarrja,  mungesa  e  kultures  demokratike  dhe  tendenca  per  t’ju  shmangur detryimeve shoqerore. Lufta  ndaj  secilit  fenomen,  koordinimi  i  veprimeve  prej  segmenteve  qeveritare,  si dhe  ndihma  e  gjithe  pjeses  intelektuale  te  vendit,  qe  eshte  detyre  patriotike  do  te ishte  fronti per  cdonjerin nga ne per  te nxitur  ecjen drejt  zhvillimit  te konsoliduar ekonomik te vendit me vizionet pan europiane.   

Page 113: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

113

Ne kundershtim te botes bipolare, rritja e ndikimit te gjithsecilit ne vendimet me te rendesishme  te  jetes  se  vendit  duke  vepruar me  voten  dhe  fjalen  e  tij,  njesoj  si  te vendoste e te interesohej per fatin e njerezve te tij te afert do te thote nje hap me tej ne formimin e nje bote pa pole “akullnajore” te perjetshem. Keto pole do te kishin me pak ndikim ne klimen politiko‐ekonomike te vendit tone, si dhe ne vendet e tjera te Balkanit. Ambjenti pas kesaj do te behet me pak i zymte. Nderkohe, ridimensionimi i kerkesave  tona  ndaj  Perendimit  per  te  luajtur  nje  rol  konstruktiv  per  te  ardhmen duhet bere me  te drejten qe na  jep  te qenit  europiane  te hershem. Bota  europiane perendimore  ende  vazhdon,  here  ne  menyre  te  ndergjegjshme  e  here  te pandergjegjshme  te  ndihmoje  mbajtjen  e  bipolarizimit  te  jetes  se  vendeve  te Ballkanit.     MAFIA, KRIMI I ORGANIZUAR DHE PASOJAT EKONOMIKE PREJ TYRE  Çdo  element  apo  grup  elementesh  që  kercenon  Shtetin  duhet  trajtuar  si  armik  i Shtetit. Kuptimi klasik  i mafies, e organizuar mbi baza  familjesh, me grupe  të vogla është  rinovuar  në  ditet  tona.  Mafia  e  dikurshme  apo  organizatat  kriminale  si  cdo grupim politiko‐ekonomik u detyruan te pershtaten me kohen e re. Megjithate parimi i funksionimit eshte i pandryshuar: tentakulat e perhapura te këtij “oktapodi” gjigand perpiqen  te  fshihen  duke  aktivizuar  pikerisht  “tentakulat‐filiale”  per  kete  qellim. Këto  filiale  të  administruara,  drejtperdrejt  apo  nepermjet  personave  te  pajtuar  ne pune nga kokat mafioze kane krijuar dhe sistemin e tyre pushtetit.  Synimi kryesor i ketyre pushteteve kriminale eshte lufta ndaj Shtetit duke tentuar ne cenimin e legjitimitetit ekskluziv te tij, që ja ka dhene vota popullore për të mbrojtur rendin  dhe  sigurine,  per  te  taksuar  dhe  sherbyer me  taksat  e mbledhura  per  keta votues, si dhe per te zbatuar ligjet e vendosura nga perfaqesuesit e popullit. Lufta që mafiozet  i  bejne  funksioneve  të  shtetit  eshte  e  pashmangshme,  pasi  ata  nuk bashkejetojne  dot  me  nje  Shtet  qe  funksionon  mbi  parimet  qe  thame.  Sidoqofte, klanet mafioze  te  bashkuara  ne nje  qellim duke  perdorur  krimin  e  organizuar  dhe elemente  te  inkriminuar  te shtetit ka dhene efektet e veta ne keto vitet e  fundit në tronditjen  e  sigurise  së  vendit  dhe  pengimin  e  progresit  te  vendit.  Per  arritjen  e synimeve,  mafiozet  e  sotem  perdorin  cdo  mjet  dhe  menyre  si:  korruptimin  e politikaneve, administratoreve publike, punonjesve të policise dhe sistemit gjyqesor për të mbyllur “syte” per biznese të tyre mafioz‐kriminal.  Nje objektiv  tjeter  i  ketyre grupeve eshte perdorimi  i  fitimeve  te paligjshme per  ta shfrytezuar  administraten  publike  qendrore  dhe  lokale,  që  t’i  lejoje  të  perdorin burimet  kombetare.  Procesi  i  infiltrimit  të    tyre  në  pasurite  kombetare  ndikon  në “semurjen”  e  Shtetit duke  i  dobesuar  “sistemin  imunitar”  te mbrojtjes  se  vetvetes, pasi tashme i janë hequr mjetet për tu fuqizuar dhe forcuar. Mafia (per disa elemente qe perfshihen bashke me elementet e krimit  te organizuar) aktualisht nuk  jane më një organizim që vetem po ndikojne ne prishjen e rendit publik. Ato me krimin që e mbajne gjalle  janë bere një problem politiko‐ekonomik duke shfrytezuar pergjigjen 

Page 114: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

114

ende  te  dobet  që  u  ka  dhene  Shteti  me  dy  “gjymtyret”  e  tij  godites:  policine  dhe gjykatat.  Pasojat politiko­ekonomike nga veprimtaria e krimit të organizuar  Krimi  i organizuar në vetvete është një  fenomen, që bazat ekonomike të tij  i ka tek ekonomia informale, tek evazionistet fiskale, te kontrabanda, tek ata që kerkojne te pastrojne  parate  e  fituara  nepermjet  trafikut  të  droges  dhe  qenieve  njerezore  në bizneset e licensuara në mënyrë ligjore.  Parate që krijohen nga krimi i organizuar perdoren here pas here per te krijuar lidhje me elementet mafiozo‐kriminale, pasi dhe ky grup është në lufte të vazhdueshme me Shtetin.  Parate  që  burojne nga  evazioni  fiskal  dhe prej  atyre  që  punojne në  tregun informal  janë zona ku krimi i organizuar ndihet  i qete dhe nuk shihet si një e keqe. Madje në momente të caktuara, kur Shteti ashperson luften ndaj ketyre fenomeneve, kriminelet  e  organizuar  kunderpergjigjen  me  vendosje  gjobash  dhe  goditje  të biznesit  të  ligjshem. Vete krimi  i organizuar hap biznese, që bazohen ne  financimet mbi mashtrimin dhe dhunen. Madje,  ai  ashtu  si  dhe  cdo organizate  tjeter  antishtet infiltron  njerezit  e  tij  ne  administraten  publike  apo  dhe  inkriminon  drejtperdrejt drejtues  te kesaj  administrate.  Kështu,  skemat piramidale  (apo  si  quhen në  gjuhen ekonomike boterore Skemat Ponzi)  ishin dhe  janë biznes  i krimit  të organizuar me efekte ne çorientimin e Shtetit në  luften kundër  tij dhe krijimin e  situatave kaotike jashte kontrollit të Shtetit.  Shteti dhe lufta e tij Shteti  shqiptar  ish‐socialist  ishte mjaft  i  ashper  ndaj  ketyre  fenomeneve  (pasoje  e politikes  izolacioniste)  duke  e  lënë  këtë  fenomen  pa  terren  veprimi  apo  infiltrimi. Klasat drejtuese që linden ne periudhen  e demokracise se brishte, të pamesuara apo dhe moskokecarese ndaj eksperiences se  luftes ndaj krimit të organizuar, menduan se  Shteti  kishte  shumë  te  ngutshme  garantimin  e  të  drejtave  të  njeriut,  duke mosvleresuar rrezikun e krijimit të krimit të organizuar vendas në bashkepunim me mafian  dhe  terrorizmin  e  jashtem,  qe  ne  fund  te  fundit  lufton  pikerisht  vlerat demokratike.  Me  akuzat  ndaj  Shtetit  qe  krijuan  apo  perfaqesonin  sipas  rotacionit politik, klasat drejtuese e treguan veten si të papergjegjshme, primitive dhe të paafta perballe armikut të tyre.  Gjykimet  e  bujshme  apo  maksigjykimet  e  bizneseve  kriminale  nuk  kanë  arritur  ti prishin  dot  rrjetin  e  mafies  dhe  krimit  te  organizuar,  që  veprojne  në  vend. Perkundrazi, sa here që Shteti ka ndermarre iniciativa në  lufte kundër saj ajo është kunderpergjigjur  në mënyrë  të  pameshirshme me  veprime  terroriste  duke  goditur stabilitetin politiko‐ekonomik të vendit tonë por dhe të vendeve fqinje.  Megjithate, Shteti me iniciativat që po ndermerr po tregon se është akoma i gjalle dhe në gjendje të luaje rolin e tij thelbesor si mbrojtes i shoqerise në një demokraci. Lufta e deritanishme ndaj krimit të organizuar, do të behej e frytshme nëse perpjekjet dhe sakrificat e jetes se perditshme të shumë punonjesve të Shtetit të vleresoheshin si një potencial  për  të  ardhmen.  Ndersa  hierarkia  e  orgnizatave  antishtet  ecen  sipas meritave kriminale, administrata duhet qe ne menyre te padiskutueshme te mbaje te 

Page 115: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

115

lidhur  pas  vetes  elementin  qe  eshte  i  evidentuar  si  luftetar  i  “homologut”  te  tij kriminal ne sektorin perkates. Pra, krimi i organizuar do të shkaterrohet, nëse klasat drejtuese  të politikes shqiptare do  të marrin pergjegjesine politike, si  të veprimeve dhe  të mosveprimeve  të  tyre.  Kështu  ata  permbushin  detyren  e  tyre,  te  pakten  si njerëz me të njejtat detyra si cdo shtetas per Shtetin e vet.    5S­TË E PUNËS DHE JETËS SË JAPONEZËVE  Shpesh mahnitemi me  faktin se sa e qendrueshme është  filozofia e punes dhe  jetes Japoneze. Ajo na jep filozofine globale aq qarte ashtu si e ka në metodologjine e saj. Një nga keto metodologji është 5S, 5 hapat, 5 rregullat baze të miremenaxhimit dhe disiplines.  Quhet  keshtu  pasi  të  pese  parimet  e  saj  nisin  me  S  në  japonisht  dhe shkruhen:  

             Seiri                      Seiso                     Seiton                 Seiketsu           Shitsuke  Të perkthyera, ato jane: Sistemimi­ luaji nga vendi i punes gjithe ato që nuk të duhen për prodhimin e radhes Vendosja e rregullit‐  vendosi me  rregull  gjithe gjerat e  tua, keshtu mund  t’i  gjesh kollaj. Ato që perdoren shpesh vendosen prane vendit të punes. Funksionaliteti‐ kij mendjen që çdo gje të jete e paster, funksionale dhe e gatshme për t’u perdorur Standartizimi‐ menyra që ju perdorni për të mbajtur fort tre parimet e siperme Qëndrueshmeria‐ t’ju behet zakon për zbatimin e procedurave të veprimit korrekt.  Po  c’fare  na  duhet  ne  shqiptareve metoda  e 5S,  kur  dihet  distanca  gjeografike  dhe ekonomike  e  Shqiperise  nga  Japonia?  Si  mund  të  influencoje  ajo  kulturimin  e ambjentit të punes “duke e bërë metoden e 5S një zakon”? Kushdo që nis një pervoje të re, i ka keto mendime.   Filozofia e 5S  fokusohet mbi organizimin e vendit  të punes ne menyre efektive dhe zbatimin  e  procedurave  të  standartizuara.  5S  thjeshteson  ambjentin  e  punes  tone, zvogelon  shperdorimet  dhe  aktivitetet  pa‐vlere,  duke  permiresuar  nderkohe efektivitetin  dhe  sigurine.    Teoria  e  prodhimtarise  së  5S,  mund  të  futet  në  shtepi, shkolla, zyra, fabrika, spitale, vende pune etj. Nuk ka kufizime, se ku dhe kur mund të zbatohet. Ajo mund të nise me canten tuaj, kuleten ose sirtarin pa shume mundime. Propozimet  dhe  sugjerimet  konstruktive  do  të  plotesohen  me  venien  në  jete  te parimeve te saj, gje që do të permiresoje standartet e varura nga faktoret e punes dhe jetes tuaj.  Ne  shikojme  gjithe  ato  ndodhi  gjate  dites,  por  në  të  vertete  ne  “shikojme”  ose “njohim” vetem ato gjera, që ne i kemi pare me perpara (perjetuar), ose c’fare fitojme 

Page 116: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

116

duke germuar te vetja jone (mendja). Më të shumten e kohes punetori e ben punen e tij  pa  e  patur  mendjen  realisht  aty.  Sado  efektiv  që  të  jete  ai,  50%  apo  70%,  kjo pasqyrohet  në  gjithe  prodhimet  e  tij,  pa  asnje  deshire  të  ndergjegjshme  për  t’u permiresuar.  Edhe  në  Shqiperi,  kur  një  punetor  vjen  në  pune,  ideja  e  tij  është  të mbaroje detyren e asaj dite. Kjo detyre nuk e le të shikoje me tej se kaq, si tek ndotjet, harxhimet ose crregullimet perreth tij, por qellimi  i vetem i tij është të mbaroje ate detyre  që  i  kane  caktuar.  Por,  pas  asaj  që  shikon  tek  kompani  te  suksesshme  si Toyota Company, Honda, Mitsubishi  dhe në vende të tjera pune, kur metoda e 5S‐ve ngulet  thelle  në  mendje,  punetori  arrin  vertet  te  shikoje  parregullsite  e  jashtme, nepermjet lenteve të 5S vendosur në syte e mendjes së tij.   Një  eksperience  e  kendshme  për  tu  perhapur  ne  bizneset  shqiptare  është  puna  e kenaqshme në grup. Në një ekip të rregullt, 1+1=2, por në ekipin me të mire 1+1=3. Gjithsesi, në biznes ashtu si në sport, është e mundur që 1+1=1 ose me pak se 1, nese lojtaret  jane  duke  u  perpjekur  të  pengojne  dhe  t’i  vene  shkopinj  nen  rrota  njeri‐tjetrit. Kjo është pse shume firma japoneze, po punojne fort të promovojne cilesine e pjesmarrjes në aktivitete që perfshin cdokend në një pune në ekip. Por ne Shqiperine e sotme kjo nuk është një gje e lehte për tu bërë.   Stili japonez i menaxhimit te biznesit Një tjeter ceshtje interesante per t’u shprehur dhe ndare me ju, eshte stili  japonez i menaxhimit të biznesit nepermjet kontrollit ne cdo hap te cilesise dhe menaxhimit te saj në shume industri. Ka një element njerezor të perzier në keto mjete, c’fare i ben ato të suksesshme. Kur zbatohen  në një vend me kushte të keqija makroekonomike mund të jene ndoshta dhe një deshtim. Duhet të kuptohet se, elementi njerezor luan rolin  kryesor  në  suksesin  e  zbatimit  të  ketyre  praktikave.  Njerezit  kane  energji  të pashtershme (fuqia e mendjes), por jane në gjendje të transformojne vetem një pjese të  vogel  të  tyre  në  energji  kinetike  (veprimet).  Kjo  shpjegohet  me  aftesine transformuese  të vogel, e cila varet nga ndergjegja e  tyre (besimi) potecialet e  tyre dhe  efektiviteti  i  aftesive  të  të  menduarit,  të  cilat  jane  të  zhvilluara,  bazuar  në arsimimin e pervojen e tyre. Aftesia transformuese mund të perkufizohet si një aftesi për të kthyer mendimet në të ardhura. Produktiviteti i një punonjesi apo menaxheri varet në deshiren e tij ashtu si dhe në aftesite transformuese.   Edhe  pse  gjithe  punonjesit  e  kompanise  jane  të  inspiruar  në  të  njejten  shkalle, persosmeria  do  të  varet  nga  aftesia  transformuese  e  secilit.  Mjetet  e  menaxhimit cilesor  japonez  në  dallim  nga  pervoja  e  deritanishme,  ashtu  si  5S  dhe  Kaizen funksionojne bazuar mbi parime, të cilet do të permiresojne aftesine transformuese te çdo individi, që i praktikon.    PETRODOLLAR APO PETROEURO?!  Dua te bisedoj me ju, nepermjet dritares se kohes mbi ate cfare po ndodh lidhur me krizen e naftes dhe maredheniet midis Euros dhe Dollarit. Me e mira per ti kuptuar 

Page 117: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

117

ceshtjet e  tipit monetare eshte analizimi  i  tyre disa here dhe  nga kendveshtrime  te ndryshme vezhgimi. Une sipas kendit nga ku e shikoj kete ceshtje po e nis keshtu:   Mendoni  sikur  te  ishit  te  mbytur  ne  borxhe,  e  megjithate  cdo  dite  leshoni  ceqe bankare  per  para  qe  nuk  i  keni  duke  shpenzuar  per  nje  vile  te  bukur  e  luksoze, makine dhe  jaht te modes se  fundit, nje udhetim turistik ne Sardenje. Ne fakt ceqet tuaja nuk do te vlenin asnje  lek, por vazhdojne t’u  lejojne te bleni gjera te reja pasi keto ceqe nuk arrijne asnjehere ne banke!!   Ju  keni marreveshje me pronarin  e  nje malli  qe  e  duan  te  gjithe,  p.sh.  nafte dhe  ai eshte i detyruar te pranoje vetem ceqet tuaj si pagese. Kjo do te thote qe disa pronare mallrash e sherbimesh duhet t’i pranojne ceqet tuaj qe edhe ata vete te kene mundesi t’i perdorin per te blere mallra e sherbime te tjera. Leshoni nje cek per te blere nje auto dhe pronari i dyqanit kemben cekun tuaj me nafte. Shitesi i naftes e perdor kete cek per te blere mallra ushqimore. Shitesi i mallrave ushqimore e perdor per te blere pije  e  keshtu  vazhdon  qarkullimi  i  tij,  pa  u  ndalur  dhe  pa  u  kthyer  asnjehere  ne banke. Keni nje borxh ne  librat e  llogarise, por derisa ceku nuk arrin ne banke nuk duhet te paguani. Ky eshte pozicioni qe SHBA kane jetuar per 30 vite. Kane pranuar kerkesa nga te gjithe, derisa borxhi eshte rritur dhe u eshte dashur te emetojne me shume dollare (njekohesisht me shume ceqe ne qarkullim) per te vazhduar te mbajne bizneset ne kembe. Kjo nuk ka pse  t’ju habite nisur nga  fakti qe SHBA  jane  fuqia e madhe ekonomike.    Nje dite shitesi  i naftes mund te pranoje dhe ceqe nga te tjere pervec teje. Te tjeret mendojne  se mund  te  jete nje  ide  e mire. Nese  kjo  ide  gjen  terren  atehere  ceqet  e kane  humbur  magjine  e  meparshme,  pasi  tani  u  duhet  te  kalojne  nga  sportelet  e bankes. Por ne banke nuk keni para gjendje sa per te mbuluar gjithe vlerat e ceqeve dhe  keshtu  laku  i  borxheve  shterngohet  fort  perreth  qafes  se  borxhliut.  Dollaret  e emetuar dhe ceqet e leshuar do te fillojne te cohen ne sportele per t’u zbardhur, duke u humbur vleren qe ata kishin me pare.   Situata reale ekonomike e SHBA “noton” ne ujera te thella. Jane vendi me debitor ne toke. Duhet te paguajne gati 12,000 US.Dollare per secilin nga 280 milione banoret e vet. Kjo situate ekonomike eshte me e keqe nga situatat katastrofale  te Argjentines apo ndonje vendi aziatik si Indonezia dhe krizat e tyre te thella.   Atehere, me euro apo me dollar...? Ne kete pike nuk duhet shume vizion per te kuptuar se nafta e kuotuar ne burse ne Euro eshte shume me e rrezikshme per SHBA se gjithe armet e shkaterrimit ne mase apo  armet  e  tjera  kimike,  qe  do  te  perdoreshin  per  terrorizem  kunder  tyre  nga Sadami, sic eshte thene ne media.   Perpara pushtimit,  Iraku kishte  filluar  te shiste nafte ne Euro qe nga Nentori  i vitit 2000. Ne ate kohe 1 Euro ishte baraz me 83 cent dhe kjo u quajt nje akt i pazakonte 

Page 118: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

118

provokimi politik, por ne te vertete ishte nje veprim i zgjuar financiar. Ne vitin 2001, Euro fitoi ne kuotim rreth 25% mbi dollarin.    Pushtimi i Irakut po e kthen kete vend dhe ekonomine e karburanteve ne perdorues te  dollarit.  Qeveria  irakene  e  ngritur  dhe mbeshtetur  prej  amerikaneve  po  u  lejon SHBA‐se te infiltrohen ne prodhimet e OPEC‐ut dhe ne cmimet e vendosura prej tij. Perderisa Iraku mban per nga rezervat e naftes vendin e dyte  ne bote dhe eshte ne gjendje qe me  investime  te mevonshme  te prodhoje 7 milione  fuci ne dite,  atehere Iraku  eshte  e  mira  e  patundshme  me  e  cmuar  e  kohes.  SHBA  mund  te  rritin prodhimin  e  naftes  ne  Irak  mbi  nivelin  qe  vene  kuotat  e  OPEC‐ut  duke  ulur  dhe cmimin  e  saj  ne  nivel  boteror.  Ato mund  ta  kuotojne  kete  nafte  ne  dollare  dhe  te garantojne  vleren  e  naftdollarit  per  shume  vite  duke  anashkaluar  problemin  me Euron.  Irani  gjithashtu ka dhene  shenja  se do  ta pershtase Euron ne valuten e mundshme per  kontratat  e  naftes.  Edhe  Venezuela,  nje  prodhues  i  rendesishem  i  naftes,  ka ndermend  te  adoptoje  masa  per  te  kaluar  kuotimin  ne  Euro.  Kjo  tendence  ka mundesi  te perhapet dhe ne vendet e OPEC‐ut.  I vetmi kercenim per dollarin do  te mbetej nese vendet e OPEC‐ut, te gjitha bashke do ta kuotonin naften e tyre ne Euro.  Me zgjerimin e bashkimit Europian dhe me 10 vende te reja konsumi u rrit me rreth 33% me shume se SHBA.   Nisur nga kjo, per te vendosur raporte bashkepunimi reciprok me vendet e OPEC‐ut, europianet  mund  te  rritin  presionet  gjithnje  e  me  shume  mbi  to  per  te  kryer transaksionet ne Euro.  Zona  europiane do  te  jete  konsumatori  kryesor dhe me nje monedhe me te qendrueshme ne treg per vendet e OPEC‐ut. Dhe kjo per keto vende mund te jete terheqese.   Por, kontrolli  i SHBA‐se mbi naften  irakene do  ta zbehte cdo vendim te vendeve  te ndryshme nga sa thame me lart, pasi nuk do te kishin influence te mjaftueshme per te ndikuar  mbi  pjesen  tjeter  te  botes.  Nese,  do  te  humbte  kontrolli  mbi  vendet nafteprodhuese  me  te  medha  si  sauditet  dhe  irakenet,  atehere  per  dollarin  do  te kishte  probleme  deri  ne  renien  e  tij.  Vendet  konsumuese  te  naftes  do  te zevendesonin  gradualisht  dollaret  qe  kane  neper  banka  me  euro.  Por,  dhe  nese vendet  e  OPEC‐ut  vendosin  te  kuotojne  naften  ne  euro,  humbja  per  dollarin mendohet te arrije deri ne 40% per nje vit.   Ne driten e ketyre fakteve, ideja me e pare per europianet qe u vjen ne mend eshte se ishte nafta ajo qe shtyu Bush dhe Cheney te nisen per ne Irak. A eshte e gabuar kjo, kur familja Bush eshte nje familje trashegimtare e dinastise se naftes dhe Cheney, e ka arritur pasurine personale qe zoteron pikerisht nga nafta?! A mos jane po ata qe duan te vazhdojne luften ne gjirin persik dhe ne vendin qe quhet Iran…  Allahu apo Zoti na ndihmofte  

Page 119: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

119

  NAFTA: DHE SA KOHË NA MBETET?  Ne  bote,  te  gjithe  e  dime  se  rezervat  me  te  medha  te  naftes  gjenden  ne  zonen  e Lindjes se Mesme. Por, nderkohe po te nisemi nga faktet dhe vende te tjera te botes nuk  jane  mbrapa.  Ne  tabelen  më  poshtë    paraqiten  me  te  detajuara  vendet  me rezervat me  te medha,  prodhuesit me  te medhenj  si  dhe  kompanite me  te medha nisur nga rezervat qe posedojne si dhe prodhimi qe nxjerrin ne treg.  

 Rezervat e naftës, prodhimi dhe konsumi në botë sot 

Rezervat  (në milionë fuçi) 

Arabia Saudite: 261,750  Kanadaja*: 180,000   Iraku: 112,500  Emiratet Bashkuara Arabe (EBA): 97,800 Kuvajti: 96,500  Irani: 89,700  Venezuela: 77,685  Rusia: 48,573  Libia: 29,500  Meksika: 26,941  Nigeria: 24,000  Kina: 24,000  SH. B. A: 22,045  Katari: 15,207  Norvegjia: 9,947  Algjeria: 9,200  Brazili: 8,465  Omani: 5,506  Kazakistani: 5,417  Angola: 5,412  Indonezia: 5,000  

BOTA: 1,032,132  

*  zbulimet  e  2003  dhe  2004  kane  rritur  ndjeshem rezervat e naftes  si per Kanadanë, po ashtu dhe per Australinë. Te dyja bashke mendohet te kene rezerva naftes  me  shume  sesa  Iraku  apo  ne  nivele  te krahasueshme me Arabinë Saudite.  

Prodhimi(në milionë fuçi/ditë) 

Arabia Saudite: 8.528 SH. B. A: 8.091  Rusia: 7.014  Irani: 3.775  Meksika: 3.560  Norvegjia: 3.408  Kina: 3.297  Venezuela: 3.137  Kanadaja: 2.749  E. B. A: 2.550  Britania e Madhe: 2.540  Iraku: 2.377  Nigeria: 2.223  Kuvajti: 1.838  Brazili: 1.589  Algjeria: 1.486  Libia: 1.427  Indonezia: 1.384  Omani: .964  Argjentina: 825  

 BOTA: 75.226   

Konsumi  (në milionë fuçi/ditë) 

SH. B. A: 19.993  Japonia: 5.423  Kina: 4.854  Gjermania: 2.814  Rusia: 2.531  Korea e Jugut: 2.126  Brazili: 2.123  Kanadaja: 2.048  Franca: 2.040  India: 2.011  Meksika: 1.932  Italia: 1.881  Britania e Madhe: 1.699 Spanja: 1.465  Arabia Saudite: 1.415  Irani: 1.109  Indonezia: 1.063  Hollanda: .881  Australia*: .879  Taivani: .846   

 BOTA: 75.988   

 Nderkohe, e gjithe kjo  sasi nafte perpunohet dhe prodhohet per  tu hedhur ne  treg. Pikerisht,  per  kete  flet  tabela,  në  të  cilën  prezantohen  kompanitë  qe  bejne 

Page 120: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

120

perpunimin e kesaj nafte ne mbare boten. Ne anen tjeter, keto kompani kane krijuar dhe zonat e tyre te rezervave te naftes.   Kompanitë më të mëdha të naftës janë renditur më poshtë: 

Renditur sipas prodhimit (fuçi në ditë) 

1. Exxon Mobil (SH.B.A) 2,542  2. Royal Dutch Shell (B.M/HOLL.) 2,220  3. Chevron Texaco (SH.B.A) 1,959  4. British Petroleum Amoco (B.M) 1,931  5. Yukos (RUS) 1,507  6. Total Fina Elf (FRA) 1,454  7. Lukoil (RUS) 1,200  8. ConocoPhillips (SH.B.A) 1,019  9. Surgutneftegas (RUS) 884  10. ENI (ITA) 857  

Renditur sipas rezervave (milionë fuçi në ditë) 

1. Lukoil (RUS) 17,360  2. Yukos (RUS) 17,281  3. Gazprom (RUS) 14,902  4. Exxon Mobil (SH.B.A) 12,312  5. Royal Dutch Shell (B.M/HOLL.) 9,469  6. Chevron Texaco (SH.B.A) 8,710  7. British Petroleum Amoco (B.M) 8,376  8. Tyumen (RUS) 7,300  9. Total Fina Elf (FRA) 6,961  10. Surgutneftegas (RUS) 6,642  

Shtetet qe eksportojne me shume nafte ne bote i shikojme ne tabelen 3., ku mund te verehet  se  jane  keto  zona  ku  dhe  stabiliteti  politik  apo  makroekonomik, pergjithesisht eshte i paqendrueshem.  Shtetet eksportuese më të mëdha të naftës  (milionë fuçi në ditë) 1. Arabia Saudite: 7.40 2. Rusia: 4.76 3. Norvegjia: 3.22 4. Irani: 2.74 5. Venezuela: 2.60 6. Emiratet e Bashkuara Arabe: 2.09 7. Nigeria: 2.00 8. Iraku: 2.00 9. Kuvajti: 1.80 10. Meksika: 1.65 11. Libia: 1.24 12. Algjeria: 1.24 

Duke  pare  keto  te  dhena  (  rezervat  e  naftes  vleresohen  ne  800  miliard  fuci  dhe konsumi boteror i naftes 27.4 miliard fuci ne vit) duket sikur botes kjo sasi i mjafton dhe  per  27  vite  te  tjere  apo  ndryshe  mund  te  thuhet  se  ora  ka  filluar  te  punoje mbrapsht  duke  filluar  nga  10.000,  qe  mendohet  se  jane  ditet  e  fundit.  Kjo  sasi perllogaritet per kete periudhe nese konsumi nuk peson rritje. Nese konsumi rritet edhe me 1% me shume (2.74 miliard fuci) atehere shkurtohet te pakten me nga 1 vit fundi i rezervave. Ne fakt ajo qe duhet marre parasysh ne kete  rast eshte statistika.  Per keto 20 vitet e fundit konsumi mesatar ka qene 4.5 fuci per person ne vit.  Shpresa ngelet e fundit 

Page 121: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

121

Sipas vleresimeve te gjeologeve, ata mendojne se ne bote jane ende te fshehura dhe te pazbuluara ende edhe 3 trilion fuci apo tre here me shume rezerva nga sa ne dime aktualisht sot. Shpresa  tjeter eshte ulja e konsumit duke gjetur dhe burime te  tjera alternative energjie. Per kete po perpiqen gjithandej ne bote, por me shume jane te interesuara dhe konsumatoret me te medhenj, vendet e G7, qe konsumojne 48% te konsumit te pergjithshem boteror (shih grafikun).   

            ZILIA E EUROPËS  Politikanet e Europes Perendimore i ka ngacmuar vazhdimisht suksesi ekonomik dhe mireqenia ne rritje e vendeve nordike (Finlanda, Suedia, Danimarka dhe Norvegjia). Ajo  qe  i  ngacmon me  shume dhe  e  rrit  interesin  e  tyre  per  te mesuar  se  si  fqinjet nordike  europiane  i mbajne  te  gjalla  ekonomite  e  tyre,  kur  dihet  se  pjesa  tjeter  e kontinentit mezi arrijne te te kene nje zhvillim te vogel. Vendet  nordike  jane  renditur  midis  6  vendeve  me  konkururese  ekonomike  nga Forumi Ekonomik Boteror dhe kane nje pikavarazh me te larte ne krahasim me cdo vend  tjeter  te  botes  ne  lidhje  me  standartet  e  jeteses,  edukimin  dhe  sherbimin shendetesor.  Si arrijne ta mbajne kete ritem atehere?  Kjo  pyetje  eshte  shtruar  nga  gjithe  vendet  europiane  dhe  pergjigjet  jane  te shumllojshme.  Ato  nisin  qe me  reduktimin  e  barrierave  tregtare  dhe  te  punesimit dhe  hapjen  e  Europes  ne  nje  orientim me  te  gjere  ne  tregun  boteror.  Por  nga  ana tjeter Europa has pengesa te medha mentaliteti, te cilat jane nje peshe me shume ne vendimet qe merr BE. Ekonomistet  thone  se  vendet  nordike  kane  nje  baze  te  fuqishme  ekonomike  pasi kaluan nje periudhe rimekembje dhe rindertimi  te ekonomise ne vitet  ’80‐’90 duke krijuar premisa per rritjen e konkurences se ekonomive te tyre ne europe dhe bote. Industrite  joentabile  u  analizauan  dhe  ne  rastet  qe  studimet  i  konsideronin  si jofitimprurese  “u  shkeputen”  nga  ekonomia  e  vendit.  Nderkohe,  kerkimet  dhe studimet u forcuan per gjetjen dhe zbatimin e teknologjive me te perparuara. Sektori 

  Konsumatorët më të mëdhenj

35%

20%3%4% 4%8%

3% 

9%

3%

3%

3% 

2% 3%

SHBA Te tjere SpanjaRusia Korea e Jugut KinaKanada Japonia ItaliIndia France Arabia SauditeAngli

Page 122: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

122

i  sherbimeve publike u  permiresua me  futjen  e mekanizmave  te  rinj  dhe  skemat  e perfitimeve per pensionet dhe papunesine u rishqyrtuan per nje orientim mb i baza sa  me  personale  te  perfitimit  nga  individet.  Sot,  papunesia  eshte  me  e menaxhueshme  duke  shfrytezuar  me  efektivisht  te  dhena  dhe  tregues  ekonomike rajonale.  Prodhimtaria  eshte  nje  nga  keto  tregues  qe  sherben  per  matjen  e rendimentit te punonjesve dhe per keto vende verhete te eci me shpejt se mesatarja e Europes. Zilia e europianeve per vendet nordike buron pasi ata nuk kane perfitime kaq bujare per  te  papunet,  nje  sherbim  shendetesor  dhe  arsimor  falas  per  femijet    dhe  nje ekonomi dhe financa qe rriten e forcohen pervit. Sherbimet sociale, natyrisht qe kane nje kosto. Taksat ne vendet nordike prekin 50% te PBB‐se se vendit, kur ne vendet e tjera europiane ky tyregues eshte rreth 35% e PBB‐se.  Por,  ne  vendet  nordike  gadishmeria  e  njerezve  per  te  paguar  kete  nivel taksash  lifdhet  pikerisht  me  nivelin  esherbimeve  qe  kane  arritur  te  perfitojne. Tashme  atje  eshte  krijuar  balanca  aq  shume  e  deshiruar  per  cdo  qeveri.  Modeli  i qeverise dhe sektorit te sherbimeve te nje vendi nordik eshte e kunderta e qeverive europiane me qeveri te vogla dhe sektore private te medhenj te sherbimeve. Modeli nordik perfaqeson me se miri pergjigjet per mirefunksionimin dhe reagimin ndaj  ndryshimeve  qe  bie  koha.  Por,  politikat  nuk  jane  ato  qe  bien  suksesin,  pasi modeli  nordik  eshte  mbi  te  gjitha  i  mbeshtetur  ne  bashkepunimin  midis punemarresve dhe punedhenesve. Natyrisht, ka skepticizem qe e lidhin bilancin pozitiv te ketyre vendeve dhe kohes se mire qe po punon per keto vende. Kerkesa e vendeve te ndryshme per produkte nga vendet nordike eshte mjaft e fuqishme, sidomos per: naften nga Norvedgjia, celikun nga Suedia dhe  fruta  e  leter nga Finlanda. Erfitime  te  tjera qe vijne nga kjo  zone e Europes  jane  teknologjia  dhe  paisje  mjaft  precize  nga  komani  te  tilla  si:  Nokia  e Finlandes dhe Ericcson i Suedise. Marcus  Storch,  drejtuesi  i  fondacionit  Nobel  dhe  ish  –  drejtuesi  i  kompanise prodhimeve  kimike  suedeze  AGA  thote  se  kemi  nje  varg  gjerash  fatlume  qe kombinohen  dhe  bejne  qe  punet  te  ecin  perpara,  por  kjo  nuk  mund  te  vazhdoje pambarim. Sistemi tatimor ne Suedi, i cili u rishqyrtua ne vitin 1990 eshte nje barre e madhe per kompanite duke stimuluar nje largim te industrive jashte vendit. Fakte qe e mbeshtesin  kete  ide  jane  kompani  te  tilla  si:  Ikea,  Tetra  Pak  dhe  Skype,  te  cilat tashme  kane  ikur  si  rezidente  nga  Suedia,  vetem  per  arsye  tatimore.  Arsyetime  te tilla vlejne dhe per vendet e tjera nordike, te cilat kane nje sistem te ngarkuar fiskal dhe nje  rritje  te  spenzimeve per  kualifikim dhe  rritje  te mireqenies  se  familjeve  te punonjesve. Perpjekjet ne drejtim te lehtesimit te barres kane filluar. Pas ndryshimeve ne kodin tatimor te vitit 1990, ne vitet qe kane ardhur po studiohet mundesia e lehtesimit te tatimit  mbi  te  ardhurat,  duke  pare  dhe  mundesite  e  harmonizimit  te  shkalleve tatimore me ato te pjeses tjeter te Europes. Ndryshimet,  po  studiohen  ne  segmentet  me  te  prekshme  te  taksimit,  ate  te kontributeve sociale dhe tatimit mbi te ardhurat personale. Ne kete kuader dhe vete drejtuesit  e  kompanive  po  perpiqen  qe  te mbledhin  opinione  sa me  te  shumta  ne favor te ndryshimeve qe kerkohen. 

Page 123: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

123

Dan Rydberg, nje menaxher i nje fabrike po ecen pikerisht ne kete rruge. Cdo te enjte, stafi takohet per te vendosur se sa ore do te punojne per javen e ardhshme. Kur ka nje problem furnizmi apo urdherash te dhena me vonese, ata punojne me pak se 40 ore ne jave. Ne rastet normale punonjesit punojne dhe jashte orarit ligjor duke mos pretenduar per pagese te jashtezakonshme.  Nisur nga ky shembull, kuptohet qarte se vendet nordike jane me te pregatitur per te perballuar  ndryshimet  qe  vijne  nga  zhvillimet  e  kohes  dhe  kushteve  specifike  te secilit. Pak nga pak, njerezit kane  filluar  te kuptojne se shteti do  tu garantoje atyre nje  siguri  per  jeten  dhe  nuk  do  te  lihen  ne  meshiren  e  fatit.  Punonjesit  kane  nje mundesi  me  te  gjere  te  pjesemarrjes  ne  vendimet  per  ekonomine  dhe  politikat sociale,  pasi  per  shekuj  me  radhe  vendimet  me  te  rendesishme  jane  marre  nga nivelet me te uleta te qeverisjes dhe ne kete menyre punonjesit jane ndier shume te perfshire ne keto vendimarrje. Per  vendet  e  tjera  te  Europes,  kjo menyre  e  vendimarrjes  dhe  komunikimit midis qeverise dhe puinonjesve eshte nje tradite qe egziston pak ose fare. Eshte e veshtire qe kjo tradite te zevendesohet lehtesisht ne vendet europiane. 

KAPITULLI VI    SISTEMI I TATIMEVE DHE TAKSAVE NE  SHQIPERI 

 Ndryshimet politiko ‐ ekonomike dhe ato sociale qe ndodhen ne vendin tone ne fillim te  viteve    ‘90,    krijuan  nevojen  e  rishikimit    total  te  politikave  dhe  praktikave  te buxhetit. Ne kete kuader,  si  pjese  e  rendesishme e buxhetit  te  shtetit,  kerkohej nje reformë e madhe ne praktikat legjislative dhe administrimin praktik te te ardhurave te ketij buxheti, ku pjesen kryesore do ta zinin te ardhurat nga tatimet dhe taksat.  Sistemi fiskal para viteve ‘90 Para ndryshimeve te fillimit te viteve ‘90,  shqiptaret ishin plotesisht te bindur se ata ishin i vetmi vend ne bote pa tatime dhe taksa. Por  kjo nuk ishte realisht kështu. Ne paguanim  tatime  dhe  taksa  te  cilat    kryesisht  ishin    të  “fshehura”    ne  cmimet  e kontrolluara  te  mallrave  dhe  sherbimeve  qe  furnizoheshin  nga  ndermarrjet shteterore.  Çdokush  mund  ta  mendoje  sa  e  veshtire  ishte    riprezantimi  pas  nje periudhe 40 vjecare i nje sistemi te ri tatimor dhe krijimi i nje administrate tatimore eficiente.  Por,  tani  pas  rreth  gjashtëmbëdhjetë  vjetesh,  mund  te  pohojme  se  kemi ndertuar  nje  legjislacion  tatimor modern,  te  perafert me  ate  te  vendeve  te  tjera  te zhvilluara  te  rajonit  dhe  te  hartuar me  asistencen  e  organizmave    nderkombetare prestigjioze  te  njohur  ne  fushen  e  draftimit  te  ligjeve  dhe  te  hartimit  te  politikave tatimore.  Fillimet e reformes fiskale pas viteve ‘90 Konturimi  i  legjislacionit  fiskal  dhe    percaktimi  i  llojit,  bazes  se  taksueshme  dhe tarifave tatimore i perkasin fundvitit 1991 dhe fillimivitit 1992.  Nisur nga mungesa e 

Page 124: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

124

pervojes  ne  hartimin  e  legjislacionit  fiskal,  i  cili  do  të  aplikohej  ne  ekonomine  e sipermarrjes se lire, ligjet e hartuara ne kete periudhe pergjithesisht ishin te thjeshte dhe  jo  te  kompletuar.  Nje  tendencë me  e  mire  per  hartimin  e  nje  pakete  te  plote fiskale u duk ne fillimvitin 1993, duke dhene  ne menyre  me te qarte konturet e nje legjislacioni tatimor bashkekohor. Ne kete periudhe, krahas tatimeve te tilla si: tatimi mbi  qarkullimin,  akcizat,  tatimi  mbi  fitimin  dhe  mbi  biznesin  e  vogel,  filloi implementimi i tatimit mbi te ardhurat personale, kryesisht tatimit mbi pagat.  Periudha 1992 ‐ 1996,  per vete nivelin e zhvillimit ekonomik te vendit,  dhe nevojen per  investime  kryesisht  nga  investitore  te  huaj,  u  karakterizua  nga  tarifa pergjithesisht  te  nivelit  mesatar  dhe  te  ulet,  si  dhe  nga  incentiva  dhe  perjashtime fiskale me qellim stimulimin e ekonomisë në tërësi dhe veprimtarive prodhuese dhe eksportuese në veçanti. Ketij qellimi i sherbyen masa te tilla si perjashtimi nga tatimi mbi  fitimin per  4  vitet  e  para  te  veprimtarive  prodhuese,  zbritje nga detyrimi mbi fitimin nëse fitimi riinvestohej ne Shqiperi nga ana e investitoreve te huaj, menjanimi i  efektit  kaskade  ne  aplikimin  e  tatimit  mbi  qarkullimin,  mostaksimi  i  nje  sere  te ardhurash personale si të ardhurat nga interesat, nga dividentet etj.  Krahas  efekteve  pozitive  qe  paten  keto  masa  ne  zhvillimin  ekonomik  te  vendit, sigurimin  e  stabilitetit  makroekonomik  dhe  fuqizimin  e  sipermarrjes  se  lire,  nuk mund  te  mos  permendim  edhe  faktin  se  incentiva  te  tilla  filluan  te  ktheheshin gjithnje  e me  shume ne nje  instrument  te  rrezikshëm per  shmangie  nga detyrimet tatimore dhe evazion fiskal. Nga ana tjeter, nevojat per investime dhe shpenzime te tjera  buxhetore  e  benin  te  domosdoshme mbledhjen  e  sa me  shume  te  ardhurave  tatimore  ne  buxhet,  te  ardhura  qe  nuk    mund  te  siguroheshin  duke  ruajtur  dhe zgjeruar incentivat fiskale.  Fillimi i modernizimit të sistemit tatimor shqiptar Kthesa  e  rëndësishme  në  fillimin  e  modernizimit  të  legjislacionit  dhe  te  sistemit tatimor  shqiptar  kane  filluar  mbas  vitit  1995  dhe  ne  vazhdim.  Perpjekjet  u perqendruan    se  pari  ne  hartimin  e  ligjit  dhe  pergatitjen  e  infrastruktures  per implementimin  e Tatimit mbi Vleren  e  Shtuar,  e  cila    si  forma kryesore  e  tatimeve indirekte do te zevendesonte tatimin mbi qarkullimin. Hyrja ne fuqi e ketij ligji ne 6 mujorin e dyte te vitit 1996 u shoqerua ne ate periudhe, por me teper gjate  viteve ne  vazhdim  me  rritjen  e  te  ardhurave  tatimore  indirekte  nga  TVSH‐ja  krahasuar  me tatimin  mbi  qarkullimin,  si  dhe  me  permiresime  te  dukshme  ne  fushen  e administrimit  duke  perfshire  perpunimin  e  informatizuar  te  deklaratave  dhe  te vleresimeve tatimore.  Procesi  i  modernizimit  te  sistemit  tatimor  shqiptar  i  filluar me  TVSH‐ne,  duhej  te shoqerohej  edhe me modernizimin  e  llojeve  te  tjera  te  te  ardhurave  tatimore  dhe kryesisht te atyre direkte. Mbas vitit 1997,  filloi nje pune e madhe per konturimin e nje legjislacioni tatimor modern dhe bashkekohor. Puna filloi me  miratimin e Ligjit  “Per tatimin mbi biznesin e vogel”  ne mars 1998. Qellimi i ndryshimeve ne menyren e  taksimit  te  kesaj  kategorie  tatimpaguesish  ishte  thjeshtezimi  i    metejshem  i 

Page 125: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

125

procedurave te  llogaritjes,  te kontrollit dhe pageses se tatimit mbi biznesin e vogel. Nje mase e tille merrej me qellim lehtesimin e ketij biznesi te madh ne numur   nga  procedurat  e  renduara  dhe  burokratike  te  administrates  shteterore,  duke  u  dhene tatimpaguesve te vegjel nje frymemarrje me te madhe.  Me pas u punua ne drejtim te modernizimit te llojeve te tjera te tatimeve direkte si te atyre mbi  te  ardhurat  e  individeve,  ashtu  edhe  te  fitimit  të  shoqërive  tregtare.  Ky synim  u  realizua  me  miratimin  ne  dhjetor  1998  te  Ligjit    “Per  tatimin  mbi  te ardhurat”  i  cili  integronte  ne  nje  ligj  te  vetem  te  ardhurat  e  individit  dhe  ato  te kompanive.  Ky ligj permbante gjithashtu  kushte dhe parime te panjohura me pare, por te aplikuara gjeresisht nga administratat tatimore te vendeve te zhvilluara. Mund te  themi  se  implementimi  i  ketij  ligji,  se  bashku me  Tatimin mbi  Vleren  e  Shtuar, perbejne arritjet me te dukshme ne fushen e legjislacionit fiskal dhe te administrimit tatimor.    Keto  ligje,  duke  mos  permbajtur  shume  perjashtime  dhe  incentiva  kane mbyllur  mundesite  per  shmangie  tatimore,  duke  krijuar  njekohesisht  terrenin  e pershtatshem per nje konkurence te ndershme midis bizneseve  Jo me pak te rendesishme jane ndryshimet e bera ne fushen e akcizave, duke hartuar nje ligj, i cili nepermjet nivelit te unifikuar te tarifave te parashikuara per prodhimin e  vendit  dhe  ate  te  importit,  plotesoi  nje nder  kushtet  kryesore  te  vendit  tone per antaresim ne Organizaten Boterore te Tregtise.  Procesi  i  modernizimit  te  legjislacionit  tatimor  shqiptar  vazhdoi  me  miratimin  ne dhjetor 1999 te Ligjit  “Per procedurat tatimore ne Republiken e Shqiperise”, i cili me klauzolat  qe  permban,  ka  sanksionuar  ne menyre  te  qarte  te  drejtat  dhe  detyrat  e administrates  tatimore  dhe  tatimpaguesve,  duke  pershkruar  ne  te  njejten  kohe  te gjitha parimet baze te organizimit dhe funksionimit te hallkave qe perbejne sistemin tatimor shqiptar.  Rritja ekonomike, investimet dhe efekti qe jep sistemi i taksave  mbi to Rezultatet e arritura gjate viteve 1998‐2006 ne fushen e mbledhjes se te ardhurave tatimore,  na  japin  te  drejte  ta  konsiderojme  pergjithesisht  te  plotesuar  procesin  e modernizimit te legjislacionit tatimor shqiptar. Per kete arsye, perpjekjet e Ministrise se Financave  jane perqendruar me teper ne modernizimin e administrates tatimore dhe  permiresimin  e  procedurave  te  deklarimit,  mbledhjes,  kontrollit  dhe administrimit  tatimor. Njekohesisht  i eshte kushtuar rendesi punes per edukimin e tatimpaguesve,  rritjen  e  frymes  se  bashkepunimit    me  tatimpaguesit,  duke  i konsideruar ata jo si kundershtare, por si partnere.  Njekohesisht, duke patur parasysh impaktin e politikave fiskale, sidomos te tarifave mbi  investimet dhe zhvillimin, gjate këtij harku kohor u punua  per hartimin e disa ndryshimeve  ligjore  me  efekte  mbi  investimet  e  huaja  dhe  kryesisht  te  sferes prodhuese. Ketij  qellimi  i  sherbyen hartimi  i  ndryshimeve dhe miratimi  i  paketave fiskale, të cilat permbanin për cdo vit ndryshime te rendesishme ne drejtim te nxitjes 

Page 126: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

126

se investimeve dhe lehtësimit të barrës fiskale. Nder ndryshimet me te rendesishme mund te permendim: -  uljen e normes se tatimit mbi fitimin nga 30  ne 25 perqind, më tej në 23 dhenë fund në 20 përqind, pa harruar propozimin ë vitit 2007 për taksën e sheshtë prej 10 përqind, për tre tatime kryesore; - zbatimin  e  sistemit  te  “pageses  se  shtyre”  per  importimin  e    makinerive  dhe paisjeve   për  investime, qe e  shprehur ne menyre  te qarte do  te  thote perjashtim  i tyre nga  TVSH‐ja ne import, ulja e afatit te rimbursimit te TVSH‐se per eksportuesit nga  gjashte ne nje muaj; - ulja e tarifes doganore per importin e makinerive nga 5 ne 2 perqind; - ulja e tarifes mesatare doganore nga 18 ne 15 perqind; - ulja e akcizes per cigaret e kategorise se trete (qe ne fakt do te thote ulje e akcizes per cigaret qe kryesisht prodhohen ne vend); - ulja e  denimeve administrative per rastet e shkeljeve nga 5 ne 1 fishin e shkeljes se kryer dhe nje  sere ndryshimesh  te  tjera me pak  te rendesishme    te prezantuara nepermjet kesaj pakete.  Me  ndryshimet  dhe  uljen  e  tarifave  tatimore    te  kryera ne  fundin  e  vitit  te  kaluar, Shqiperia nuk mund  te konsiderohet  si vend me  tarifa  te  larta dhe barre  te madhe fiskale mbi investimet, cka e bën mjaft të krahasueshëm dhe atraktive në raport me me vende te tjera te rajonit dhe te Europes.   Duke krahasuar te dhenat e Shqiperise me ato te vendeve perafersisht te ngjashme te rajonit si Bullgaria dhe Rumania, rezulton se tarifat  tatimore  si  te tatimeve direkte, ashtu edhe te atyre indirekte ne vendin tone jane me te uleta.  Nga ana tjeter, barra fiskale  ne Shqiperi (raporti i te ardhurave nga taksat me GDP‐ne) eshte nder me te uletat. Ky tregues, per vendet e OECD‐se  eshte mbi 38 perqind, nderkohe  qe  per  vende  te  vecanta  eshte:  Polonia  41‐43  perqind,  Hungaria  39‐41 perqind, Cekia 40‐41 perqind. Ndersa ne vendin tone, ky tregues ka variuar nga 18,7 perqind ne  vitin  1993,  15,3  perqind  ne  vitin  1996 dhe  rreth  23,2  perqind ne  vitin 2006.   TATIMET DHE TAKSAT VENDORE: HISTORIK I SHKURTER  Në  kuadrin  e  reformës  së  ndërmarrë  për  përmirësimin  e  sistemit  të  qeverisjes vendore  në Shqipëri,  Strategjia per Decentralizimin dhe Autonomi Lokale e nentorit 1999, si dhe Ligji per Organizimin dhe Funksionimin e Pushtetit Vendor percaktuan elementet kryesore te sistemit te taksave dhe tarifave vendore ne te cilat u përfshinë: ‐ Lista e taksave vendore ‐ Autoriteti i qarqeve, bashkive dhe komunave per taksat e tyre vendore ‐ Klasifikimi i llojeve te tarifave vendore 

Page 127: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

127

‐ Autoriteti i qarqeve, bashkive dhe komunave per tarifat vendore  1. Taksa  vendore mbi biznesin  e  vogël  u  klasifikua  si  e  ardhur  e  bashkive  dhe komunave  dhe    u  ideua  te  vilej  ne  formen  e  nje  kuote  fikse  vjetore  per  cdo vendndodhje ku nje person zhvillon biznes. Subjekt i kesaj takse eshte cdo person qe kryen biznes ne territorin e Republikes se Shqiperise ne cdo periudhe te vitit dhe qe nuk i neneshtrohet tatimit mbi vleren e shtuar. Pra e thene ndryshe, subjekt i takses  vendore mbi biznesin  e  vogel  jane  te  gjithe  tatimpaguesit  te  cilet  i  nenshtroheshin tatimit mbi biznesin e vogel.   Nje mase  e  tille  u  ndermor në  kuadrin  e  decentralizimit  të  qeverisjes  vendore, me synim  rritjen  e  interesit  të  organeve  të  qeverisjes  vendore  për  evidentimin, rregjistrimin dhe pagimin e detyrimeve tatimore nga të gjithë personat qe ushtrojnë aktivitete biznesi në territorin e çdo njësie të qeverisjes vendore. Dispozitat e ligjit te ri    alokojnë  totalisht  në  buxhetet  lokale  te  bashkive  dhe  komunave  të  ardhurat  që vilen nga kjo takse.   Mbas studimit   ne teresi te veprimtarive te cilat kategorizohen si biznes i vogel dhe  në  sajë  të  interesit  që  do  të  kenë  organet  e  qeverisjes  vendore  për  vjeljen  e  këtij tatimi,  si dhe në sajë  të bashkëpunimit  të administratës  tatimore me   bashkitë dhe komunat  për  evidentimin,  regjistrimin,  kontrollin  dhe  vjeljen  e  tatimit,  numuri  i tatimpaguesve  të  regjistruar  (sidomos  në  zonat  rurale)  dhe  për  pasojë  edhe  të ardhurat  nga  ky  tatim  do  të  rriten  ndjeshëm  krahasuar  me  vitet  e  kaluara  kur pushteti vendor nuk ishte i perfshire ne procese te tilla.  Për  thjeshtësi  në  administrim,  si  për  tatimpaguesit  ashtu  edhe  për  administratën tatimore,  taksa  lokale mbi  bisnesin  e  vogël  do  të  jetë  një  tatim me  kuota  fikse. Në tabelën perkatese qe eshte pjese e Ligjit,  jepet masa e kuotave bazë të tatimit sipas llojit të bisnesit, duke i klasifikuar rrethet në tre kategori, bazuar kryesisht (ashtu si dhe në ligjin ekzistues) në nivelin e zhvillimit ekonomik të tyre. Por, në ndryshim nga ligji  “Për tatimin mbi bisnesin e vogël”, Ligji i ri “Per taksen vendore mbi biznesin e vogel”  i  jep  të  drejtë  organeve  të  qeverisjes  vendore  të  rrisin  ose  të  ulin masën  e kuotave bazë të tatimit deri në 30%, ndryshim ky që duhet të zbatohet uniformisht për të gjitha kategoritë e bisnesit.   Sipas ligjit te ri, çdo vendndodhje e bisnesit duhet të tatohet në vehte, dhe kur këto vende bisnesi  bien nën  juridiksionin e  organeve  lokale  të ndryshme,    tatimpaguesi duhet t’i regjistrojë ato veçmas në organin tatimor respektiv përgjegjës për sejcilën vendndodhje.   Ky  tatim bazohet në parimin e  tatimit  territorial  të vendndodhjes së bisnesit,  që  do  të  thotë  se,  pamvarësisht  nga  rezidenca  e  tatimpaguesit,  tatimi derdhet  në  buxhetin  e  bashkisë  ose  komunës  ku  ndodhet  vendi  i  ushtrimit  të bisnesit.   Ne  ligjin  e  ri  jane  ruajtur  procedurat  e  thjeshta  te  llogaritjes  dhe  pageses  se  ketij tatimi,  me  qellim    minimizimin  e  procedurave  burokratike  te  cilave  duhet  tu 

Page 128: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

128

neneshtrohen  tatimpaguesit  e    vegjel.  Po  keshtu  eshte  parashikuar  nje  sistem  i thjeshte i mbajtjes se te dhenave dhe i evidentimit te qarkullimit te realizuar, te cilat lejojne  llogaritjen  e  sinqerte  te detyrimit    si  nga  vete  tatimpaguesit,  ashtu dhe nga  ana e administrates tatimore. Pra siç shihet, ligji i ri  nuk ka ndryshime thelbësore krahasuar me ligjin ekzistues “Për tatimin mbi bisnesin e vogël  Por, siç u theksua që në fillim,  synimi i tij ka qenë të rrisë interesin  dhe  autoritetin  e  organeve  të  qeverisjes  vendore  për  përmbushjen  e detyrimeve tatimore nga subjektet që ushtrojnë veprimtari në territorin e tyre, dhe të kalojë tërësisht në buxhetet lokale të ardhurat e vjelura nga ky tatim.   2. Ne  ligjin mbi sistemin e  taksave vendore  u  perfshine  taksa mbi  ndertesat  dhe mbi  token  bujqesore,  si  dhe  nje  sere  taksash  te  tjera  te  cilat  sipas  legjislacionit  te kaluar kane qene pjese e Ligjit  “Per sistemin e taksave ne Republiken e Shqiperise”  ‐ taksa mbi ndërtesat aplikohet   mbi te gjitha kategorite e ndertimeve, pra si per ato  qe  sherbejne  per  banim,  ashtu  edhe  per  ato  qe  sherbejne  per  veprimtari  apo qellime  te  tjera.  Kjo  takse  eshte  kategorizuar  sipas    nje  ndarje  zonale  dhe  eshte  e diferencuar  jo  vetem  sipas  zonave,  por  edhe  sipas  destinacionit  te  perdorimit  dhe vitit te ndertimit. Niveli i takses eshte caktuar me i larte per zonen 1 (Tirane, Durres) ne krahasim me dy zonat e tjera. Po keshtu ka diference ne tarife sipas destinacionit, ku  ndertesat  e  biznesit  kane  tariga  me  te  karta  se  ato  qe  sherbejne  per  banim. Gjithashtu  brenda  grupit  te  ndertesave  per  banim,  ato  te  ndertuara  pas  vitit  1993 kane tarife me te larte ne krahasim me ato te ndertuara para vitit 1993.  ‐ taksa mbi tokën bujqësore  mbeshtetet ne siperfaqen e tokes bujqesore ne hektar ne pronesi  te  taksapaguesit. Po keshtu edhe per kete  takse eshte bere   klasifikimi  i rretheve, klasiikimi i tokes ne 10 klasa, si dhe eshte percaktuar vlera e takses ne leke per  hektar  ne  vit  per  cdo  rreth  dhe  kategori  toke.  Ne  fakt,  per  taksen  mbi  token bujqesore pushtetit  vendor  i  jane  lene ne  ligj  kompetenca  te gjera  te    cilat  synojne krijimin e fleksibilitetit per ndryshime dhe mundesive  per arketimin e kesaj takse e cila ka deshtuar gjate periudhes 1994‐1995.  Si per taksen mbi ndertesat, po ashtu edhe per taksen mbi token bujqesore, keshilli bashkiak apo ai komunal kane te drejte ta rrisin apo ta ulin nivelin e saj ne kufirin 30 perqind.   Krahas  takses  mbi  ndertesat  dhe  takses  mbi  token  bujqesore,  pushteti  vendor  mbledh dhe administron edhe nje sere taksash te tjera me karakter lokal si: ‐ taksa e fjetjes ne hotel,  ‐ taksa e ndikimit ne infrastrukture per ndertimet e reja ‐ taksa mbi kalimin e se drejtes se pronesise per pasurite e paluajtshme ‐ taksa e regjistrimit te pervitshem te automjeteve ‐ taksa per zenien e hapesirave publike 

Page 129: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

129

‐ taksa e tabeles ‐ taksa te perkohshme  Nga ky grup taksash, taksa e regjistrimit te pervitshem te automjeteve dhe taksa mbi kalimin  e  se  drejtes  se  pronesise  para  miratimit  te  ketij  ligji  kane  qene  taksa  me karakter  nacional  dhe  administroheshin  nga  buxheti  qendror.  Kalimi  i  tyre  ne dispozicion  te  pushtetit  vendor  jo  vetem  do  te  krijoje  mundesi  per  rritjen  e  te ardhurave dhe forcimin e buxhetit te ketij pushteti me mbi 1 miliarde leke, por do te krijoje  mundesi  per  investime  ne  infrastrukture,  sinjalistike  rrugore  dhe  fusha  te tjera.   Si  konkluzion mund  te  themi  se  tashme    proceset  e  decentralizimit  fiskal  jo  vetem kane  filluar,  por  edhe  jane  materializuar  me  te  ardhura  konkrete  te  cilat  do  te fuqizojne  dhe  shendoshin  financat  vendore.  Eshte  detyre  e  pushteteve  vendore  te punojne  per  miremenaxhimin  e  te  ardhurave  qe  administrojne  duke  perfshire rekrutimin e stafit  te kualifikuar, hartimin e procedurave dhe akteve nenligjore per administrimin e tyre si dhe per rritjen e efikasitetit ne mbledhjen e te ardhurave.     MARRËVESHJET PËR SHMAGIEN E TAKSIMIT TË DYFISHTË DHE PARANDALIMIN E EVAZIONIT FISKAL  Historik i shkurtër mbi marrëveshjet tatimore Marrëveshjet tatimore kanë ekzistuar që para luftës së parë botërore. Përpjekje për harmonizimin  e  principeve  e  krijimin  e  modeleve  kanë  filluar  që  në  Lidhjen  e Kombeve. Në 1928 janë diskutuar disa modele; Në 1943 Modeli i Meksikës; më 1946 modeli  i  Londrës;  Me  krijimin  e  OECD‐së  puna  për  zhvillimin  e  modeleve  të marrëveshjeve tatimore u përqëndrua aty. Në 1956 u paraqit një studim për tatimet e  dyfishta  ndërkombëtare.  Më  1963  doli  projekt‐modeli  i  OECD‐së;  në  1977  është miratuar si model duke u përsosur me modelet e 1992, ‘94,  ’95,  ’96,  ’97, 2000 dhe 2002.  Gjithashtu  vlen  të  përmendet manuali  i  OKB‐së  1979,  modeli  i  OKB  1980,  i azhornuar  me  modelin  e  2001,  që  edhe  keto  përgjithsisht  bazohen  në  modelet  e OECD‐së.   Taksimi i dyfishtë ndërkombëtar dhe nevoja për përfundimin e marrëveshjeve për shmangjen e tij.  Sistemet tatimore që aplikohen në vende të ndryshme kanë të përbashkëta por edhe shumë  ndryshime  midis  tyre.  Por,  megjithë  veçoritë  që  mund  të  kenë,  sistemet tatimore  përgjithsisht mbështeten në disa  parime  bazë,  që  janë  krijuar me kohë dhe janë  përsosur  vazhdimisht  nga  zhvillimet  botërore  në  teorinë  dhe  praktikat  qindra vjeçare  tatimore.  Në  funksion  të  qëllimit  të  kësaj  teme  dy  nga  parimet  më  të rëndësishme  ku  janë  mbështetur  legjislacionet  tatimore  në  shumicën  e  vendeve  të botës janë:  

Page 130: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

130

Parimi i rezidencës. Termi "rezident", që në kuptimin e përgjithshëm përdoret si  "banor  i  përhershëm", në gjuhën  tatimore përdoret për  të  treguar  individët apo  shoqëritë  (personat  juridikë)  që  në  bazë  të  kritereve  të  përcaktuara  në legjislacionin  e  një  shteti,  konsiderohen  subjekte  tatimore  të  atij  shteti,  me përgjegjësi të plotë tatimore në atë shtet. Pra në kuptimin fiskal rezidenca e një tatimpaguesi lidhet me “vendbanimin e përhershëm për efekt tatimi” prandaj në disa  vende  për  të  shprehur  rezidencën  tatimore  përdoret  termi  “vendbanim fiskal”. Përcaktimi  i  residencës  tatimore (vendbanimit  fiskal)  të  tatimpaguesve në legjislacionet tatimore në përgjithsi bazohet në kriteret e mëposhtëme: 

      i)  Për personat juridikë (shoqëritë) :  

- vendi ku ndodhet selia qendrore apo vendi  i drejtimit  (menaxhimit) efektiv  të shoqërisë,  pra  shteti  në  territorin  e  të  cilit  ndodhet  administrata  qendrore  e shoqërisë, ku zakonisht mblidhet dhe merr vendimet e bisnesit bordi drejtues i shoqërisë;  

- vendi  i  themelimit  apo  inkorporimit  të  shoqërisë,  pra  vendi  në  bazë  të legjislacionit  të  të  cilit  shoqëria  (kompania,  korporata)  është  themeluar  dhe regjistruar për të ushtruar aktivitetin si person juridik, etj. 

      ii)  Për  individët:   

- vendi ku individi ka një banesë të përherëshme në dispozicion të tij;  - vendi ku ka interesat jetike (ku ka interesat personale dhe ekonomike);  - vendi ku ai qëndron fizikisht në pjesën më të madhe të vitit (më shumë se 183 

ditë); - vendi nënështetas i të cilit është tatimpaguesi, etj.   

Në  bazë  të  këtyre  kritereve  përcaktohet  shteti  ku  ndodhet  "vendbanimi  fiskal"  apo "rezidenca" e shoqërisë apo e individit për pasojë edhe detyrimi i plotë për të paguar tatimet në atë shtet.  

 Në  Ligjin  tonë  një  individ  konsiderohet  resident  tatimor  Shqiptar  nëse  ka  një vendbanim të qëndrueshëm në territorin e Republikës së Shqipërisë ose kur qëndron  në Republikën e Shqipërisë për një periudhë që në total i kalon 183 ditë gjatë një viti kalendarik,  ndërsa një  person juridik konsiderohet resident Shqiptar kur ka selinë e vet të përherëshme (qendrore) në Republikën e Shqipërisë.  Në  bazë  të  këtij  parimi  rezidentët  tatohen  për  të  ardhurat  e  realizuara  në  shkallë botërore.  Në  Ligjin  Shqiptar  “Për  tatimin mbi  të  Ardhurat”    ky  parim mishërohet  në Nenin 7, paragrafi 1 për individët, dhe në Nenin 17, paragrafi 1 për personat juridikë.   

Parimi  i  burimit.    Sipas  këtij  parimi  të  ardhurat  apo  fitimet  e  krijuara (realizuara)  në  një  shtet,  duhet  të  tatohen  në  këtë  shtet  pavarësisht  nëse subjekti (individi ose shoqëria) janë ose jo rezidentë të këtij shteti. Po kështu, në bazë të parimit të burimit, pasuritë e ndodhura në një shtet (tokë, ndërtesa, etj.) duhet  të  tatohen  në  këtë  shtet,  pamvarësisht  nëse  pronari  i  tyre  është  ose  jo 

Page 131: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

131

rezident i këtij shteti. Pra parimi i burimit i jep përparësi vendit ku "prodhohen", krijohen  të  ardhurat  ose  ku  janë  vendosur  pasuritë,  pamvarësisht  se  këto  të ardhura mund të përfitohen ose këto pasuri mund të zotërohen nga individë ose shoqëri të huaja, pra "jo rezidente" të atij vendi. Sipas këtij parimi jo rezidentët tatohen mbi baza burimore pra vetëm për të ardhurat e realizuara në atë vend. Në Ligjin Shqiptar për Tatimin mbi të Ardhurat ky parim mishërohet në Nenin 7 paragrafi 2 për individët dhe në Nenin 17 paragrafi 2 për personat juridikë. 

 Në këto kushte individët apo shoqëritë rezidente të një shteti, që ushtrojnë aktivitete dhe realizojnë të ardhura në një shtet tjetër, për këto të ardhura tatohen dy herë: një herë në vendin e rezidencës së tatimpaguesit (individit apo shoqërisë) dhe një herë në vendin e burimit të të ardhurave. (Shëmbuj për individë dhe shoqëri). 

 Siç shihet, "tatim të dyfishtë" kemi kur e njëjta e ardhur, në duart e të njëjtit person, tatohet dy herë: një herë në vendin ku realizohen të ardhurat dhe një herë në vendin ku  ka  rezidencën  tatimpaguesi.  Tatimi  i  dyfishtë mund  të  krijohet  edhe  kur  të  dy shtetet  pretendojnë  që,  në  bazë  të  kritereve  të  legjislacioneve  të  brendshme  (që mund të jenë të ndryshme), një individ apo një shoqëri konsiderohet rezidente në të dy shtetet (residencë e dyfishtë) dhe i nënështrohet detyrimit  të plotë tatimor në të dy shtetet.   Tatimet e dyfishta bëhen pengesë për  lëvizjen e  individëve, shoqërive, kapitaleve dhe investimeve nga një shtet tek tjetri. Duke patur aktivitet në dy ose më shumë shtete, individët  apo  shoqëritë  (multinacionalet)  qëndrojnë  nën  juridiksionin  e legjislacioneve  tatimore  të  disa  vendeve,  gjë  që  e  komplikon  dhe  vështirëson mbledhjen  e  tatimeve  në  sejcilin  shtet.  Në  të  tilla  raste  mund  të  lindin  tatime  të dyfishta,  por  edhe  evazion  fiskal  gjë  që  e  bën  të  domosdoshme  përfundimin  e marrëveshjeve tatimore.   Marrëveshjet  tatimore  shmangin  barrierat  tatimore  ndaj  zhvillimeve  bisnesore ndërkombëtare.  Nëpërmjet  dispozitave  që  krijojë  për  palët  kontraktuese  eleminohet tatimi  i  dyfishtë,  i  krijohet  investitorëve  të  huaj  siguri  në  trajtimin  tatimor, parandalohet evazioni  fiskal,  parandalohet diskriminimi  tatimor, ofrohen mënyra për bashkëpunim dhe zgjidhje të konflikteve që mund të krijohen midis organeve tatimore të vendeve të ndryshme në trajtimin tatimor të transaksioneve ndërkombëtare, etj.  Të ardhurat që janë objekt i marrëveshjeve Marrëveshjet  tatimore  e  eleminojnë  tatimin  e  dyfishtë  duke  përcaktuar  se  cili  nga shtetet  kontraktuese ka  të drejtë  të  tatojë  të  ardhura apo kapitale  të  caktuara,  apo e ndajnë të drejtën tatimore mes të dy shteteve, por pa e rënduar tatimpaguesin me tatim të dyfishtë. Të ardhurat që janë objekt trajtimi nga Marrëveshjet janë:  - Transporti Ndërkombëtar E drejta e tatimit të fitimeve të realizuara nga veprimtaria e anijeve dhe avjonëve në trafikun  ndërkombëtar  i  takon  shtetit  kontraktues  ku  ndodhet  vendi  i  drejtimit 

Page 132: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

132

efektiv të sipërmarrjes (ku ndodhen zyrat qendrore të sipërmarrjes). Pra në rastin e transportit  ndërkombëtar  e  drejta  tatimore  i  jepet  vetëm  njerit  shtet  (ku  ka menaxhimin efektiv, ku është rezidente kompania) pamvarësisht nga ekzistenca e një selie  të  përherëshme  në  shtetin  tjetër.  Pra  në  bazë  të  këtij  paragrafi  kompanitë  e huaja  ajrore,  p.sh.  Olimpiku,  Turkish  Airlines,  MALEV  për  fitimet  nga  operimi  i avjonëve  në  aktivitetin  e  transportit  ndërkombëtar  me  Shqipërinë  tatohen respektivisht në Itali, Greqi, Turqi dhe Hungari pamvarësisht nëse kanë degë (seli të përherëshme)  në  Shqipëri.  Ndërsa  Albanian  Airlines,  Albatros,  Belle  Air  (që  janë sipërmarrje që menaxhohen në Shqipëri – kompani rezidente Shqiptare) tatohen në Shqipëri pamvarësisht se mund të kenë degë në Itali, Greqi, Turqi, etj.   Vështirësi  në  interpretim  shpesh  krijohen  nga  aktivitete  të  tjera  që  lidhen  me transportin  ndërkombëtar. Kështu  shitja  e  biletave  edhe për  kompani  të  tjera  (për linja  të  kombinuara),  aktivitete  reklame  që  lidhen me  transportin  ajror,  shërbime tranziti (hoteleri restorant brenda çmimit të biletës), transportimi i pasagjerëve për në aeroport, transportimi i mallrave në depo, etj., konsiderohen aktivitete ndihmëse që janë pjesë apo lidhen direkt me transportin ndërkombëtar dhe trajtohen në bazë të  dispozitave  të  paragrafit  1.    Por  nëse  një  shoqëri  ajrore  apo  detare  operon  një hotel  apo  një  restorant  në  një  port,  aeroport  apo  në  qytet,  që  pjesërisht  mund  t’i shërbejë  edhe  transportit  ndërkombëtar  (pasagjerëve  apo  stafit  të  avjonëve  e anijeve), ky bisnes nuk mund të konsiderohet pjesë e transportit ndërkombëtar dhe nuk mbulohet  nga  dispozitat  e  paragrafit  1,  por  nga  nenet  5  dhe  7  (pra  një  seli  e përherëshme e kompanisë së huaj fitimet e së cilës tatohen në vendin ku ndodhet kjo seli (pra në shëmbullin tonë ku ndodhet hoteli ose restoranti) dhe jo në vendin ku ka zyrat  qendrore  shoqëria  ajrore  apo  detare  (siç  veprohet  me  të  ardhurat  nga transporti ajror apo detar).      - Sipërmarrjet e lidhura Administrata  tatimore  e  njerit  shtet  kontraktues  ka  të  drejtë  të  ndryshojë  (ri‐karakterizojë) llogaritë e një sipërmarrje për efekt të llogaritjes së detyrimit tatimor, për transaksionet me palët e lidhura kur vlera e këtyre transaksioneve nuk përputhet me vlerat e tregut (pra transaksionet nuk janë të bazuara në parimin “arm’s length” dhe përmbajnë  “transferim  çmimi”). Metodat  e  ri‐karakterizimit  bazohen kryesisht në parimin “arm’s length” dhe janë: metoda e çmimeve të krahasuara mes palëve të pavarura,  metoda  kosto  plus,  metoda  çmimi  i  rishitjes  minus,  etj.  Duhet  patur parasysh  që  korrektimet  mund  të  lidhen  me  të  gjitha  llojet  e  transaksioneve  për furnizim mallrash  e  shërbimesh,  por  edhe me  pagesa  të  interesave,  honorareve  të paguara për të drejtën e autorit, për të drejtën e përdorimit të patentave, pagesave për shërbime teknike, etj.  Rikarakterizimi  i  transaksioneve mund  të  krijojë  tatim  të dyfishtë  ekonomik, pra  e njëjta pjesë e ardhurave në duart e dy personave (mëmës dhe filialit apo dy filialeve të zotëruara nga i njeti person) tatohet dy herë: një herë në vendin ku u bë rregullimi (rikarakterizimi)  dhe  një  herë  në  vendin  tjetër  ku  ajo  e  ardhur  ka  qenë  tatuar  në përputhje me vlerën e transaksioneve para rregullimit. Marrëveshja obligon shtetin 

Page 133: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

133

tjetër  të bëjë rregullimin korrespondues ose siç quhet shpesh rregullimin sekondar (nëse  ai  është  dakort  me  të  ardhurat  e  ri‐karakterizuara  të  personit  të  lidhur  në shtetin e përmendur në  fillim). P.sh.  le  të supozojmë se administrata  jonë tatimore, bën  rikarakterizim  të  fitimeve  të  një  filiali  Shqiptar  për  transaksione  që  ai  ka  me kompaninë  mëmë  në  shtetin  X  dhe  në  bazë  të  llogaritjeve  të  bazuara  në  parimin “arm’s  length”  i rrit  fitimet e filialit me 100.000 $ dhe i  taton ato me 20%. Por, nga ana  tjetër  fitimet  e  kompanisë    mëmë  në  shtetin  X  janë  llogaritur  me  vlerat  e transaksioneve të deklaruara nga kompania (para ri‐karakterizimit në Shqipëri) dhe shuma prej 100.000 $ ka qenë e përfshirë në të ardhurat e mëmës. Në këto kushte, Marrëveshja obligon shtetin X të bëjë rregullimin korrespondues, pra uljen e fitimit të  mëmës  për  100.000  $  në  mënyrë  që  këto  të  ardhura  të  mos  tatohen  dy  herë. Sigurisht, kjo mund të krijojë probleme pasi administrata tatimore e shtetit X mund të  mos  bjerë  dakort  nivelin  e  fitimit  të  korrektuar  nga  administrata  tatimore shqiptare.  Në  këtë  rast  administratat  tatimore  bashkëpunojnë  nëpërmjet proçedurave  të  mirëkuptimit  reciprok  dhe  shkëmbimit  të  informacionit  për  ta zgjidhur këtë problem.       - Dividentët  Dividenti  është  shpërndarja  e  fitimit nga  shoqëritë  aksionere  të  çfarëdo  forme,  tek personat që i zotërojnë aksionet (individë apo persona juridikë). E drejta për tatimin e dividentëve nuk  i  takon ekskluzivisht asnjërit  shtet kontraktues. Pra, as vendit  të rezidencës (ku është rezident individi ose personi juridik që i përfiton dividentët), por as vendit të burimit ku krijohen dividentët, pra ku është rezidente kompania që bën shpërndarjen  e  dividentëve.  E  drejta  tatimore  në  këtë  rast  ndahet  midis  të  dy shteteve kontraktuese.    Dividentët  që  paguhen  nga  një  kompani  rezidente  e  njërit  shtet  kontraktues  një rezidenti të shtetit tjetër kontraktues do të tatohen në shtetin tjetër, pra në shtetin ku është rezident përfituesi i dividentëve.   Kur një  kompani  jorezidente  (p.sh. Greke)  shpërndan dividentë që  lidhen edhe me fitime  të  realizuara  në  Shqipëri,  këto  dividentë  nuk  mund  të  tatohen  në  Shqipëri, përveçse kur ato i paguhen personave rezidentë shqiptarë, ose kur kompania greke ka një seli të përherëshme në Shqipëri dhe dividentët e paguar i atribuohen asaj selie të përherëshme.   - Interesat  Tatimi i interesave bëhet në vendin ku është rezident përfituesi i interesave, por kjo e drejtë nuk është ekskluzive. Interesat konsiderohen me burim në Shqipëri kur pagues është  një  kompani  shqiptare,  megjithatë,  nëse  një  kompani  e  huaj  (p.sh.  italiane) paguan  intersa  për  një  hua  të  përdorur  për  bisnesin  e  një  selie  të  përherëshme  që kompania  italiane  ka  në  Shqipëri  dhe  interesat  krijohen  nga  kjo  seli  e  përhershme, atëhere burimi  i  interesave është vendi ku ndodhet  selia e përherëshme, pra në këtë rast është Shqipëria.  

Page 134: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

134

Përkufizimi i termit “interesa” me “divident” është i vlefshëm për efekt të zbatimit të Marrëveshjes,  për  të  shmangur  diferencat  që  ekzistojnë  midis  legjislacioneve  të brendshme  në  karakterizimin  e  të  ardhurave  të  ndryshme  si  dividentë.  Ajo  që  ka rëndësi është dallimi i dividentit (që merr pjesë në rriskun e bisnesit me të drejtën e pjesmarrjes në fitimet e kompanisë) nga kërkesat e borxhit, nga interesi (që ka nivel fiks të ardhure të rënë dakort paraprakisht, pamvarësisht nga rezultati i kompanisë). Ky ndryshim ka rëndësi jo vetëm për trajtimin e ndryshëm tatimor që mund të kenë dividentët me  interesat,  por  sidomos për  faktin  se  interesi  është  shpenzim  i  lejuar për efekt tatimi, kurse dividenti jo.  - Honoraret apo të ardhurat nga përdorimi i të drejtës së autorit Honoraret ose të ardhurat nga e drejta e autorit, që janë të ardhurat nga dhënia e të drejtës  së  përdorimit  të  “pasurisë  intelektuale”  apo  pasurive  të  pa  trupëzuara industriale, si: liçensa, patenta, etj., të drejtën e tatimit të honorareve e ka  vendi ku është rezident përfituesi i tyre, por kjo e drejtë nuk është ekskluzive.  - Fitimet nga kapitali  Fitimet nga shitja e pasurive të paluajtshme, duke mbuluar edhe fitimet nga shitja e pasurive  të paluejtëshme dhe aseteve  të bisnesit,    tatohen në vendin e burimit  (ku ndodhen pasuritë e paluajtshme)   Fitimet nga shitja e pasurisë së luajtshme që bëjnë pjesë në pasuritë biznesore të një selie  të  përherëshme  që  një  sipërmarrje  e  njërit  shtet  kontraktues  ka  në  shtetin tjetër,  apo  pasurisë  së  luajtshme  që  një  individ  i  njerit  shtet  ka  në  shtetin  tjetër, tatohen në shtetin ku ndodhet selia e përherëshme.  - Shërbimet personale të pavarura  Të  ardhurat  nga  aktivitetet  profesionale  të  pavarura  të  avokatëve,  inxhinjerëve, petagogëve,  mjekëve,  dentistëve,  arkitektëve,    etj.  tatohen  në  vendin  e  rezidencës, përveç rastit kur individi ka një bazë fikse në vendin e burimit. Në një rast të tillë të ardhurat që i atribuohen bazës fikse tatohen në vendin e burimit.  - Shërbimet personale të varura  Të ardhurat nga punësimi tatohen në vendin e burimit, ku ushtrohet puna. E drejta tatimore i lihet vendit të rezidencës, por vetëm nëse plotësohen tre kushtet (prezencë më  të ulët  se 183 ditë; punëdhënësi nuk është  rezident  i vendit  të burimit; pagesa nuk bëhet nga një seli e përherëshme e punëdhënësit në vendin e burimit).   - Shpërblimet e drejtuesve të kompanive  E drejta tatimore i takon ekskluzivisht vendit të rezidencës së kompanisë.  - Artistët dhe Sportistët  E drejta tatimore i takon vendit të burimit. Aplikohet jo vetëm ndaj individit direkt, por edhe ndaj personave juridikë të kontrolluar nga artisti (rent a star company).  

Page 135: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

135

Eleminimi i tatimit të dyfishtë - Metoda e përjashtimit: Sipas parimit të përjashtimit Shteti i rezidencës nuk taton të 

ardhurat të cilat në bazë të dispozitave të Marrëveshjes tatohen në shtetin e burimit. Parimi  i  përjashtimit  përmban  në  vetvete  dy metoda:  a)  “përjashtim  të  plotë”  të ardhurat  që mund  të  tatohen  në  shtetin  e  burimit  nuk  përfshihen  fare  në  bazën tatimore  në  shtetin  e  rezidencës,  dhe  b)  “përjashtimi  progresiv”:  të  ardhurat  që mund të tatohen në vendin e burimit nuk tatohen në shtetin e rezidencës, por ky i fundit mban të drejtën t’i marrë në konsideratë ato të ardhura kur përcakton tarifën (progresive) të tatimit për pjesën e mbetur të të ardhurave. 

 - Metoda  e  kreditimit: Në  bazë  të  parimit  të  kreditimit,  shteti  i  rezidencës  llogarit 

tatimin në bazë të të ardhurave globale të tatimpaguesit përfshirë të ardhurat nga shteti i burimit, të cilat sipas Marrëveshjes mund të jenë tatuar në Shtetin tjetër, dhe më pas lejon kreditimin (reduktimin) e tatimit të paguar në vendin e burimit. Parimi i  kreditimit  gjithashtu  përmban  dy  metoda:  a)  “kreditim  i  plotë”  kur  shteti  i rezidencës  lejon kreditimin  e  shumës  totale  të  tatimit  që mund  të  jetë paguar në shtetin tjetër, dhe b) “kreditim i zakonshëm” kur shteti i rezidencës lejon kreditimin e tatimit të paguar në shtetin tjetër deri në masën e tatimit të vet për të ardhurat e realizuara në shtetin tjetër.   

     

INTERVISTË ME NJË TATIMOR TË RIKTHYER NË ADMINISTRATË  Intervistuesi: Si ndiheni tashme qe jeni rikthyer ne sektorin publik?  Tatimori: Ndihem sikur te jem kthyer ne shtepi. Une jam ne thelb nje njeri qe i perkas shtetit. Mua me duket mjaft natyral ky kthim apo si  te thuash nga sektori privat ne ate publik.    Intervistuesi: Sa kohe keni qe punoni ne sektorin privat?  Tatimori:  Tre vite  Intervistuesi: C’fare ju duket se ka ndryshuar me shume?  Tatimori:  Te qenit ne sektorin privat nuk eshte ndonje eksperience qe gjithmone te pelqen  ta  perseritesh.  E  gjithe  kjo  varet  nga  kushtet  qe  te  rrethojne  dhe  sa  i permbush nevojat e tua fizike, shpirterore dhe morale puna qe ben.   Intervistuesi: C’fare mendoni ne kohen e lire?  Tatimori:    Oh,  shume  gjera.  Nje  nder  gjerat  qe  jam  duke  vazhduar  ta  beje  dhe aktualisht eshte perpjekja per  tu ngritur profesionalisht duke  lexuar disa materiale 

Page 136: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

136

me  shume  interes nga pervoja  e  administrates  tatimore  ceke. Nderkohe,  une  jam  i angazhuar  edhe  ne  nje  kurs  per  standartet  e  kontabilitetit,  materialet  e  te  cilit  i vazhdoj  ti  perpunoj  edhe  ne  kohen  e  lire.  Natyrisht,  si  gjithe  njerezit  e  tjere  une shikoj dhe reflektoj dhe mbi ngjarjet qe me ndodhin perdite ne jeten time dhe ate te rrethit tim shoqeror e familjar.   Intervistuesi:  Megjithese  folem  perkohen  tuaj  te  lire  nuk  folem  per  momentet  e gezueshme qe keni?   Tatimori: Eshte nje lehtesim gjithsesi te kalosh kohen e mundshme me familjen dhe miqte. Kjo kohe ne kete periudhen e fundit nuk ka qene aq sa une kam deshire, por me pelqen qe  te mendoj  se kjo  situate do  te ndryshoje, pasi une besoj  se dita nese organizohet  siduhet  mund  te  shfrytezohet  ne  shume  drejtime  dhe  preferenca  te njeriut. Gjithsesi, momentalisht kam patur momente gezimi me familjen time vetem ne fundjava.  Intervistuesi: A mund te na thoni se gjate eksaj kohe qe keni qene ne sektorin privat, a jeni ndjere krenar per punen  tuaj dhe kontributin qe keni dhene?  Tatimori: Une mendoj se jane shume gjera per te cilat duhet te ndihem mire me veten time. Pike se pari jane arritjet e mia ne punen qe kam bere. Megjithese per rezultatet duhet  te  lasin  te  tjeret  gjithsesi  kam  bere  nje  pune  qe  mendoj  se  ka  patur  pak kundershtime  aty  ku  une  e  kam  prezantuar.  Pastaj,zakonisht  une  e  kam  zakon  qe gjerat  ti dikutoj dhe me shoket e mi  te afert si ata  te punes dhe  te  tjere. Mendoj se duke  i  disktuar  ne  kete  forme  vendimet  behen  me  te  pjekura  dhe  kam  me  pak mudnesi te gaboj. Natyrisht, qe vendimet i marr ne fund vete. Nga ana tjeter, ndihma qe u kam dhene te rinjve qe sa  jane diplomuar ka qene dhe per mua nje eprvoje e kenaqshme. Njekohesisht dhe ndjen kenaqesi qe meson njerez te  tjere,  por  nga  ana  tjeter ndihesh  si  pjestar  i  asaj moshe,  te  cilen  thelle  ne  veten time tashme e kam futur te kapitulli i nostalgjise. Ne anen tjeter, persa i perket punes se re dhe te vjeter njekohesisht, asaj ne administraten tatimore me duket vetja se di me shume se para kohes kur une kam qene. Une besoj se puna e inspektorit tatimor ka  evoluar  dhe  kete  e  kuptova  kur    u  ktheva.  Tashme  e  kuptoj  kete  rol  si  me  te fuqizuar dhe jo si nje kontrollor, por nje punonjes qe ka mision te jete ne sherbim te publikut.  Intervistuesi: Jam dakort. Por a keni ndonje brenge nga koha kur ju I perkisnit sektorit privat?  Tatimori:  Une  nuk  kam  brenga.  Te  pakten  persa  i  takon  punes.  Une  kam  kaluar shume mire ne kohen qe kam punuar ne sektorin privat.   Intervistuesi:  C’fare mendimi    keni  per misionin  e  ri  relativisht  qe  ka  administrate tatimore ne lidhje me sigurimet shoqerore?  

Page 137: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

137

Tatimori: Po. Mendoj se eshte nje nder misionet  me te veshtira dhe ndoshta deri tani ka qene si nje detyre e pare jo me vmendjen e duhur. Pasi vertet mendoj se kjo fushe eshte nje  pjese  nga  e  cila  administrata  duhet  ti  jape kohe  te mjaftueshme. Ne  kete kuader  puna  e  saj  duhet  te  bazohet  ne  sa  me  shume  kontrolle  per  te  rritur ndergjegjesimin te njerezit per pagesen e kontributeve.  Intervistuesi: C’fare doni te thoni me kete?  Tatimori: Pikerisht, tani menyra se si operon sistemi i sigurimeve shoqerore eshte i mbeshtetur direkt mbi pagesen e kontributeve, te cilat “sjnderrohen” menjehere ne perfitime per pensione dhe perfitime e tjera. Ndermjet kontributeve dhe perfitimeve jane politikat qeveritare qe duhet te bejne rregullatorin e qeverise me shtetasin e vet. C’fare mendoj  une  se  duhet  bere  aktualisht  eshte  dhenia  sa me  pare  e mundesive reale  per  krijimin  e  tregut  privat,  i  cili  duhet  te  jete  nje  kolone  shtese  dhe  nje kontributor me i rregullt ne skemen e sigurimeve shoqerore.   Intervistuesi: Natyrisht, qe kjo eshte e vertete...   Tatimori: Madje une mendoj se sa me shume sektore private te fuqizuar te kemi aq me e lehte eshte dhe fusha e bashkepunimit me administraten tatimore. Veshtiresia me  e  madhe  ne  nje  kontroll  apo  komunikim  aktualisht  eshte  krijimi  i  nje  klime mirekuptimi dhe bashkebisedimi me sipermarresit private. Deri me sot kjo klime ka qene e ndertuar mbi baza eprsonale dhe jo nje sistem i ngritur dhe i detyrueshem per tu  zbatuar  pa  diskutim ngate  gjithe.  Le  te marrim nje  shembull.  Ne  ato  sektore  ku kemi  dhe  operatore  private  te  huaj  dhe  perfaqesues  te  kompanive  me  emer,  por njekohesisht  kemi  dhe  operatore  private  te  cilet  jane  akoma  ne  nivele  anonimati ndryshimi midis operatorit  te pare dhe atij  te dyte eshte shume i dukshem. Ndersa operatori  i  pare  eshte  serioz  ne  pasqyrimin  e  transaksioneve  dhe  derdhjen  e detyrimeve, operatori  i dyte eshte mjaft  i veshtire per tu quajtur bashkepunues me ne. Krahasime te tjera mund te gjeni dhe vete.  Intervistuesi: C’fare mendoni ne  lidhje me deklarimet per uljen  e  taksave dhe pune  e veshtire qe rrite per  ju tatimoret, ne momentin kur  ju duhet te  luftoni akoma me  fort evazionin fiskal?  Tatimori:   Persa i takon deklarimeve ato kane lidhje me politikanet dhe menyrat qe ata  zgjedhin  te prezantojne  veten dhe partine. Nderkohe,  une  si  gjithe  shoket  e mi jemi ne zbatim te asaj qe miratohet ne ligj dhe atyre qe shkruhen ne udhezimet qe na dergohen nga Drejtoria e Pergjithshme. Lufta ndaj evazionit fiskal ka qene nje detyre qe eshte zbatuar qe ne momentin qe u krijua administrata tatimore. Por me duhet te them se permasat e kesaj lufte si dhe fronti i saj jane rritur ne permasa gjigande ne keto  vite  qe  une  kam munguar.  Nderkohe,  arritja  e  objektivave  te mbledhjes  se  te ardhurave eshte ne fakt nje beeje e fituar per cdo vit nga administrata ku une punoj ndaj evazionit fiskal, qe eshte i perhapur gjithandej. Por, une kerkoj qe te terheq dhe vemendjen e gjithe atyre qe jane pjestare te administrates, por dhe gjithe njerezve qe 

Page 138: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

138

ne  kete  lufte  detyrimi  qendron  per  te  gjithe  te  marrin  pjese  sipas  asaj  qe  kane mundesi. Nuk mundet vetem “ushtria” tatimore te luftoje dhe te fitoje e vetme.  Intervistuesi:  C’fare  dini  ju  rreth  asaj  qe  quhet  korrupsion  apo  ne  gjuhen  zyrtare mitmarrje?  Tatimori:  Une nuk di me shume nga sa dini ju, dine shoket e mi apo perflet secili sapo ulet  e  rri  me  nje  shok  apo mik  te  vetin.  Korrupsioni,  ne  sistemin  e  sotem  eshte  i perhapur  njesoj  si  ajri  qe  ne  thithim.  Megjithese  ky  ajer  eshte  ”i  ndotur”  me korrupsionin qe ne e  thithim te gjithe une do te  thoja se e rendesishmja eshte mos kaloje  mbi  normat  e  lejuara  te  shqoerise  dhe  te  mos  behet  i  rrezikshem  per “shendetin” e saj. Nese do te kerkonim nje shoqeri pa korrupsion kjo do te ishte nje ambjen  ideal. Megjithate, mundesia  per  te  korruptuar  dhe per  tu  korruptuar  eshte nje variant qe cdo individ e realizon sipas kultures dhe perfitimit te tij personal. Nuk me rezulton se ndonje mund e mburret se nuk eshte i prekur nga kjo semundje edhe pse mund ta kete bere “vaksinen” kunder tij. E rendesishmja ne fund te fundit eshte qe te mos ngaterrohen dhe te perdoren e te diskutohen gjithe rastet qe degjojme si korrupsion. Edhe ai ka shenjat dhe permasat e tij relative ne raport me demin e tij ndaj shoqerise dhe qytetareve.  Intervistuesi:  Kohet  e  fundit  kemi  degjuar  ne media  te  thuhet  per  informatizimin  e tatimeve. Ç’fare duhet kuptuar me kete dhe  si  e mendoni  ju ndihmen  e  saj ne punen tuaj?  Tatimori: Ne fakt informatizimi ne tatime mund te quhet i kryer nese sot do te kishim nje proces te informatizuar te te gjitha tatimeve qe paguajne tatimpaguesit, si dhe nje pasqyrim te gjithe veprimeve neprmjet sistemit si dhe shume situata te tjera te cilat keto  te  fundit  perdoren  prej  shume  vitesh  nga  inspektoret  tatimore.  Nderkohe, informatizmi do te ishte edhe ai qe duhet te kishte ne funksion administrata tatimore per  tu  lidhur  online  me  administraten  doganore  si  dhe  gjithe  pjeset  e  tjera  te administrates publike. Kjo ende nuk egziston si infrastrukture. Nderkohe dhe sistemi informatik  qe  funksionon  aktualisht  eshte  me  mangesite  qe  rrejdhion  nga mosfunksionimi  normal  i  tij  per  shkak  te  mangesive  ne  marrjen  dhe  hedhjen  e informacionit,  menyres  se  venies  ne  dispozicion.  Nderkohe  ka  mjaft  punonjes  qe ende  kane  nevoje  te  persosin  njohurite  ne  nivel  perdoruesi,  gje  qe  eshte  e papranueshme me detyren qe ata kane. Megjithate,  administrata  tatimore mund  te quhet si perdoruesja me optimale e te dhenave informatike ne gjithe administraten publike, nisur nga masiviteti i dokumentacionit qe ajo perdor.  Intervistuesi:  Ndersa  po  flisje  per  inspektoret mendja me  shkoi  te  kushtet  e  tyre  te punes dhe motivimi i gjithe kesaj administrat. Si ndiheni ju, aq me teper duke mbajtur pervoja ne kohe te ndryshme ne kete administrate?  Tatimori:    Ne  tatime,  sipas  meje  jane  duke  punuar  njerezit  me  te  perkushtuar  ne gjithe  administraten  publike.  Por  nderkohe,  me  ta  nuk  eshte  marre  asnjehere  si 

Page 139: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

139

duhet asnje qeveri. Ndersa nga njera ane  ju kerkohet  te bejne zbulime te parave te fshehura ne vlera te tilla si p.sh. 40 milion leke shperblehen per kete me nje page qe mezi  arrin  bashke me  shperblimet  ne  vleren  40 mije  leke.  Nuk  e  di  se  si mund  te quhet ky nje motivim realisht per inspektorin. Ky motivim ne kohe te meparshme ka qene  deri  diku me  realist    ne  raport  me  pagat  qe  perfitonin  punonjesit  e  tjere  te sistemit  publik.  Ne  vitet  95‐99  paga  e  nje  tatimori  konsiderohej  si  nje  page  e kenaqshme ne piramiden e pagave buxhetore, nderkohe qe keto paga qe nga ajo kohe nuk  jane  ripare  nga  asnje  deri  me  sot  me  vemendjen  qe  duhen  pare  struktura  te rendesishme si jane midis disa te tjerave dhe tatimet. Mendoj se arsyeja e vetme ka qene  paragjykimi  i  administrates  dhe  duke  njesuar  elementet  vertet  te papergjegjshem dhe me precedente kundravajtjesh me gjithe punonjesit. Nderkohe edhe presioni i vete administrates per tu marre me shume me te nga ana e titullareve te  qeverise  ka  qene  i  ulet.  Nderkohe  une  shikoj  plot  shoke  te  mij,  te  cilet  jane transferuar nga rrethet ku kane punuar ketu ne kryeqytet qe  jane ne kushte prane minimumit te nevojave baze te jeteses. Nuk mund te quhet nje punonjes i motivuar, kur  ai  jeton ne nje  apartament me qera  sa 2/3 e  rroges  se  tij, me gruan ne  shume raste  ose  pa  pune,  ose  ne  punera  te  lodhshme  dhe me  femije  per  tu  kujdesur.  Ne asnje  rast  titullari  nuk  duhet  te  ndihet  i  qete  pa  mos  i  pare  dhe  keto  probleme familjare  te punonjesve  te  tij. Nderkohe, persa  i  eprket cilesise  se  tyre ne pune kjo eshte nje politike me vetem, qe duhet te  jete ne vemendjen dhe pergjegjshmerine e strukturave te burimeve njerezore.     Intervistuesi: Si do te reagonit ndaj kritikuesve te punes se tatimoreve, pasi sic degjojme puna e tyre quhet abuzive dhe joprofesionale. C’mendoni rreth kesaj teme?  Tatimori: Kritikat i kam degjuar dhe natyrisht qe nuk ndihem mire. Ne radhe te pare nuk  me  duket  per  asnje  rast  e  drejte  kur  keto  kritika  behen  ne  pergjithesi,  per probleme te eprgjithshme dhe duke mos folur as per pergjegjes konkrete dhe as per mangesi konkrete. Une mendoj se kjo vjen si nga mosnjohja e problemeve prej atyre qe  shkruajne,  pasi  nje  pjese  e  mire  ose  jane  ata  qe  nuk  kane  profesionalizmin  e nevojshem  per  trajtim  te  ketyre  problemeve,  por  nga  ana  tjeter  dhe  kur  trajtohen duket qe burimi i  informacionit ka qene jo  i qarte dhe konkluzionet  jane pa adrese. Ne keto raste ashtu si postieri ta kthen mbrapsht letren pa adrese, edhe une mendoj se i takon administrates tatimroe t’ja u ktheje mbrapsht keto sajime dhe genjeshtra te  rrezikshme.  Nderkohe,  si  ne  cdo  institucion me  punonjes  do  te  kete  nivele  dhe kategori  te  ndryshme  te  profesionalizmit.  Natyrisht,  qe  procesi  i  rritjes  se profesionalizmit nuk eshte mbyllur. Ai eprsoset bashke me persosjen e shoqerise dhe administrates publike ne pergjithesi. Sa per abuzimet, une  ju  thashe dhe me  lart se per  disa  “dru  te  shtrember”  nuk  ka  pse  te  prishet  gjithe  imazhi  i  administrates tatimore. Nuk mund te quhet abuzim kur kerkon nga qytetari te te paguaje tatimin qe ai nuk pelqen ta paguaje. Nuk quhet abuzim nese ai fsheh te ardhurat duke kryer ne kete menyre krim ekonomik dhe  tatimori detyrohet  te kerkoje ate qe  ai  ka detyre. Nderkohe, quhet abuzim nese kur tatimori te kerkon tatimin t’ja futesh ne xhepin e tij duke te “garantuar” se nuk ka per te e gjetru asnje e keqe sa kohe te jete ai. Quhet abuzim kur tatimori te kerkon nje favor ne kembim te detyres qe ai ka dhe duke mos 

Page 140: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

140

e mbaruara detyren e  tij. Abuzim quhet dhe kur nje polic  tatimor duke mos qene  i pergjegjshem se ai nuk duhet te lere asnje individ qe kryen veprimtari pa leje dhe ai te  le  duke  prishur  keshtu  konkurencen midis  nje  biznesmeni  dhe  nje  tjetri.  Raste mund te kete, por nuk mund te gjykosh edhe ata qe nuk jane te perfshire fare ne keto abuzime, por thjesht kane fatin e keq te te qenit te paragjykuar apo kane fatin e keq se punojne ne nje ndermarrje me keta individe. Thjesht fati i keq dhe ne kete rast une do te thosha se eshte njesoj si ajo fjala e urte “ me mire syri, se nami”.  Intervistuesi: Ju faleminderit per biseden e hapur dhe interesante.  Tatimori: Ju faleminderit juve. Do te kerkoja qe ashtu si ju erdhet tek une, po ashtu te venin dhe gazetare te tjere tek shoket e mij, pasi te gjithe ne tatimoret kemi nevoje te bisedojme me njerezit, qe te kuptohemi sa me mire me njeri‐tjetrin.  

  

MASHTRIMET  NË  TVSH  Sipas  ligjit  “Për TVSH‐në”,  nje  tatimpagues mund  te mbarte TVSH‐ne  e  blerjeve  qe nuk e ka perdorur nga njera periudhe tatimore ne  tjetren. Nese shuma e TVSH‐se se pagueshme sipas faturave te shitjes eshte e vogel, shuma e TVSH‐se se blerjes mbetet e pashfrytezuar dhe do te krijoje fryrje te gjendjes se TVSH‐se te tatimpaguesit apo ndryshe krijim te TVSH‐se kreditore. Ne fund te 3‐mujorit, tatimpaguesi do te kete nje TVSH kreditore te fryre, e cila lidhet me blerjet me TVSH,  qe  kane qene  te medha ne  raport me  shitjet me TVSH,  qe  ka kryer tatimpaguesi. Ai duhet  te plotesoje  formularin  tip per  te deklaruar kete stok te TVSH‐se (krediti) duke e justifikuar perpara organeve tatimore me detaje historikun e krijimit te ketij stoku.  Me  poshte  jane  prezantuar  disa  raste  te  perpjekjeve  te  tatimpaguesve  per  te mashtruar me situaten debitore‐kreditore te TVSH‐se.  Mashtrimi me xhiron  Ky mashtrim ndodh per gjithe ata tatimpagues qe fshehin qarkullimin e tyre mujor te aktivitetit  duke  mos  deklaruar  xhiron  reale.  Ky  mashtrim  ndodh  ne  mase  te tatimpaguesit  qe  kryejne  transaksione  me  leke  ne  dore.  Nje  perhapje  te  ketij  tip mashtrimi  ka  dhe  me  ato  shoqeri  qe  jane  te  regjistruara  ne  TVSH,  por  kryejne transaksione me leke ne dore me kategorine e biznesit te vogel, duke fshehur ne kete menyre vleren e transaksioni nga te dy krahet.  Fryrja e TVSH­së kreditore  

Page 141: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

141

Kjo  eshte  nje  forme  ne  te  cilen  tatimpaguesi  kerkon  te  gjeje  sa  me  shume  fatura blerje  me  TVSH  duke  perdorur  fatura  fallso  qe  pasqyrojne  blerje  inegzistente  te plotesuara vetem si vlera faturimi. Ne rastin kur tatimpaguesi kerkon ti rimbursohet shuma  e  TVSH‐se  kreditore  me  plotesimin  e  periudhes  3‐mujore  kjo  menyre fallsifikimi e TVSH‐se mund te gjendet duke bere kryqezimin e faturave qe dyshohen se jane te fallsifikuara.  Eksport i TVSH­së apo eksporti i mashtrimit  Tatimpaguesi aplikon tarifen 0 perqind per eksporte inegzistente dhe kerkon TVSH‐ne per blerjet me TVSH te kryera per keto eksporte, nderkohe qe keto te mira qe ai ka kryer furnizime i perdor per qellime private dhe jo ne favor te aktivitetit. Mallrat e konsumit  dhe  ato  te  luksit  jane  pjesa  me  e  madhe  qe  perfshihet  ne  skemen mashtruese. Ky mashtrim zbulohet  vetem nepermjet  inspektimeve per verifikim  te dokumenteve nga ka lindur kerkesa per rimbursim.  Mashtrimi i quajtur “karuzel”(me poshte “mashtrimi karuzel”)  Vecanerisht, ky mashtrim perfshin abuzimin ne lidhje me perjashtimet nga skema e TVSH‐se.  Per  vitin  e  kaluar  jane  zbuluar mbi  90  raste  te  ketij  tip mashtrimi  duke sjelle  nje  humbje  te  ardhurash  prej  200  milion  leke.  Nese  kontrolli  ndaj  ketij fenomeni  nuk  rritet,  atehere  tendenca  per  rritjen  e  permasave  te  ketij  mashtrimi, sidomos per rastet e tatimpaguesve te vegjel do te rritet.   Mashtrimi  karuzel  ka  te  beje  me  kryerjen  e  transaksioneve  te  blerje‐shitjeve  te perseritura  midis  tatimpaguesve  qe  ndryshojne  statusin  e  tyre  ne  periudha  te shkurtra kohore.  Ky shkembim transaksionesh do te thote qe TVSH‐ja nuk paguhet nga  shitesi  (i  cili  zhduket),  nderkohe  qe  bleresi  e  dekalron  si  TVSH  kreditore  per blerjen e kryer. Zakonisht, nje zinxhir i gjere dhe kompleks transaksionesh ne rrethe te  ndryshme  perdoret  per  te mbuluar  kete  fenomen  qe  ndodh.  Mashtrimi  karuzel perdoret shpesh nga organizata te krimit ekonomik dhe eshte nje humbje e njeshme per buxhetin.  Mashtrimi  karuzel  perfshin  levizjen  e  vazhdueshme  te  te  mirave  midis tatimpaguesve te regjistruar te rretheve te ndryshme te vendit, duke i sjelle buxhetit te shtetit humbje te ardhurash tatimore te shumfishta. Mashtruesit  e  zbatojne  kete  skeme  duke  futur  shoqeri  te  ndryshme  ne  zinxhirin  e furnizimeve per ta bere te evshtire evidentimin e tyre dke shfrytezuar natyrisht dhe dobesi te administrimit tatimor. Mallrat qe jane kontigjent  i kesaj skeme mashtrimi jane  mallrat  me  vlere  te  larte  dhe  kosto  transporti  te  ulet  (mallra  informatike, komunikacioni). Keto mallra mund te rrine ne nje vend, por transaksionet japin idene e blerje‐shitjeve te vazhdueshme.  Nje pervoje per kete skeme mashtrimi e gjejme nga praktika e tregut europian. 

Page 142: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

142

Mashtrimi  do  te  kryhet  ne  nje  nga  vendet  europiane. Midis  vendeve  te  BE‐se  nuk zbatohet  TVSH  dhe  telefonat  celulare  jane  ideale  per  trafikimi,  pasi  ka  kerkese  te larte per ta dhe jane lehtesisht te transportueshem. Mashtruesit perdorin nje shoqeri qe importon telefona (pa TVSH) dhe pastaj i shesin ato  ne  tregun  e  brendshem me  TVSH  dhe me  pas  zhduken  duke  perfituar  ne  kete menyre TVSH‐ne, e cila eshte humbje per te ardhurat. Keto transaksione ndodh qe te jene  zinxhir  duke  perfituar  ne  kete  menyre  dhe  TVSH‐ne  kreditore,  ne  disa  prej hallkave te zinxhirit te qarkullimit.  Ky  ishte  nje  shembull  qe  tregon  per  sofistikim  te  mashtrimit  me  TVSH‐ne,  por mashtrimet  karuzel  mund  te  ndodhin  me  cdo  lloj  malli.  Ne  kete  zinxhir transaksionesh ka  tatimpaguese qe zhduken ashke me parate e TVSH‐se. Pastaj ata kthehen, per tu futur perseri ne radhen e zinxhirit te qarkullimit me nje tatimpagues tjeter  qe  do  te  zhduket  pas  ca  kohesh.  Ne  mjaft  raste,  malli  nuk  leviz  fare  nga magazina ku eshte gjendje. Tatimpaguese te tille quhen “godites”, pasi ata e godasin TVSH‐ne.  Lidhje me vendin tone.   Shqiperia nuk perballet me kete tip mashtrimi aktualisht, pasi ajo zbaton parimin e TVSH‐se  per  mallrat  e  blera  nga  BE‐ja  apo  cdo  vend  tjeter  i  botes.  Ne  rastin  e importit,  mallrat  ngarkohen  me  TVSH  ne  momentin  e  hyrjes  ne  piken  e  kalimit kufitar,  ku  ka  sherbim doganor  dhe  ne  rastin  e  eksportit, mallrat  ngarkohen me  0 perqind TVSH sipas ligjit ne fuqi.  Mosdeklarimet apo ndërprerja e deklarimeve  Ne  rastin  e  zhdukjes  se  tatimpaguesit  apo mashtrimit  te pervetesimit,  tatimpaguesi regjistrohet  si  tatimpagues  i  TVSH‐se  duke  aplikuar  TVSH‐ne  ne  shitjet  e  tij,  por zhduket  duke  mos  derguar  asnje  deklarate  apo  e  nderpret  dekalrimin  duke  mos paguar  asnje  lek  TVSH  per  buxhetin.  Keta  mashtruese  shfrytezojne  dobesite administrative.   Kjo  skeme  mashtrimi  eshte  nje  levizje  sistematike  e  krimit  tatimor  ne  sistemin  e TVSH‐se,  e  cila  eshte  konstatuar  ne  disa  rrethe  te  vendit.  Ne  thelb,  mashtruesit perfitojne  TVSH  nga  mallrat  e  blera,  duke  rritur  sasine  dhe  vlerat  e  fatures  mbi normat  e  rregullta  te  nevojave  te  biznesit  duke  u  perpjekur  qe  ne  kontrollin  e mundshem  te  korruptojne  dhe  thyejne  integritetin  e  kontrollorit  per  te  mos  e prezantuar kete si mahstrim te tatimpaguesit. Perfituesit e TVSH‐se e shesin mallin apo  sherbimin  e  tyre me  nje  cmim  tregu  dhe me  tej  zhduken  pa  paguar  TVSH‐ne duke  mos  deklaruar  asnje  periudhe.  Ky  lloj  mashtrimi  zbatohet  per  periudha  3‐6 mujore mashtrimi duke u mbyllur me zhdukjen e mashtruesve.   Mashtrimi klonues  

Page 143: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

143

Ky mashtrim kryhet  duke perdorur NIPT‐in  e  tatimpaguesve  te  njohur.  Personi  qe kryen nje mashtrim te tille, pa qene i regjistruar vete perdor NIPT‐in e dikujt tjeter, qe eshte  i regjistruar ne organet  tatimore. Personi zhduket pa deklaruar asnjehere, pasi eshte e natyrshme qe ai s’ka se ku te deklaroje sa kohe eshte i paregjistruar dhe vjedh NIPT‐in e tatimpguesit. Bleresi i pafajshem i mallit apo sherbimit e dekalron si TVSH kreditore vleren qe i perket blerjes se bere te mashtruesi, e cila eshte objekt i zbulimit si mashtrim ne te ardhmen kur kjo kontrollohet nga inspektoret. Nderkohe dhe  tatimpaguesit  qe  i  eshte  vjedhur  NIPT‐i  dhe  jane  leshuar  fatura  tatimore perballet me mungesen e deklarimeve te  tyre ne administraten  tatimore dhe behet objekt i detyrimeve dhe denimeve per te paguar sipas ligjit te TVSH‐se.  Sistemi  i  informacionit  te  TVSH‐se  duhet  te  kete  nje  mekanizem  te  pershtatur pikerisht  per  te  monitoruar  regjistrimet  e  reja,  vecanerisht  ato  qe  permenden me poshte: 

- Nga pervoja ne pune, punonjesit e degeve te tatimeve duhet ta dine problemin sipaszonave dhe mallrave te caktuara qe behen pjese e kesaj skeme. 

- Personat  mashtruese  qe  do  te  marrin  vesh  se  keto  mallra  dhe  zona  po monitorohen nga administrata dhe do te heqin dore nga zbatimi i skemes ne zonat  dhe  mallrat  e  zbuluara,  qe  tashme  jane  aktivitete  me  risk  dhe  do  te bejne perpjekje ne zona te  tjera. Sistemi  i  informacionit  te TVSH‐se duhet  te jape  alarmin  kur  dekalrimet  e  aktiviteteve  te  periudhes  se  kaluar  jane  te ndryshme nga deklarimet e ketyre aktiviteteve per  regjistrimet  e  reja.( ketu duhen futur zonat e meparshme te ketij mashtrimi dhe aktivitetet tip). 

- Sistemi  duhet  te  kryqezoje  aktivitete,  ne  te  cilat  TVSH‐ja  e  blerjes  eshte dekalruar me e madhe se TVSH‐ja e shitjes per disa periudha me radhe. 

- Programi informatik duhet te beje kryqezimin e TVSH se paguar me TVSH‐ne e blerjeve per aktivitetet e monitoruara. 

- Sistemi duhet  te kete nje mekanizem alarmi  te pershtatur per  te evidentuar nderprejren  e  deklarimeve,  deklarimet  e  regjistrimeve  te  reja  qe  jane jonormale (shitje te medha ne muajt e pare te aktivitetit)  

- Nga  eksperienca,  punonjesit  duhet  te  dine  qe  nje mashtrim  i  caktuar  eshte zakonisht  i  kufizuar  ne  nje  zone  te  vecuar  apo  ne  nje  aktivitet  apo  mall  a sherbim te vecante. Akonisht, funksinimi i ske4mes se mashtrimit zbatohet ne zonen ngjutur apo ne zona te tjera nese ky mashtrim ka funksionuar. Keshtu qe,  anormalitetet  ne  cdo  proces  te  funksioneve  te  administrates  (regjistrim, pagese e deklarim) duhet te shikohen me syrin e identifkimit te parregullsive apo devijimeve nga normaliteti. 

 Dega  e Tatimeve  duhet  te  kete  kujdes  ne  regjistrimin  e  nje  tatimpaguesi  ne  TVSH, duke  verifikuar  dhe  kerkuar  per  gjithe  te  dhenat  e  disponueshme  (historike  dhe aktuale)  pasi  ky  eshte  momenti  me  thelbesor  i  maredhenieve  administrate  – tatimpagues. Tatimpaguesi duhet  te  jete  shume mire  i njohur nga administrata per pasojat qe ka ne rast mashtrimi apo devijimi nga statusi i tij natyral.   

Page 144: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

144

HISTORIA E TATIMEVE  Per aq kohe sa do te egzistojne qeveri, atyre u duhet te nxjerrin menyra te ndryshme per te financuar aktivitetet e tyre. Metodat e financimit publik kane ndryshuar mjaft nga nje kohe ne tjetren  Tatimet në lashtësi  Fjala “taksoj” rrjedh nga fjala latine “taxare”, qe do te thote “të rritësh”. Ne  civilizimet  e  lashta  te  asirianeve,  egjiptianeve  dhe  babilonasve,  e  drejta  mbi pronen vetjake nuk egzistonte. Mbreti apo Faraoni ishte zoteruesi i vetem i gjithckaje ne  territorin  e  tij,  duke  perfshire  dhe  njerezit.  Keshtu,  ne  vend  te  taksimit  te individeve per mbeshtetjen e pushtetit mbreteror, mbreti thjesht i detyronte njerezit te  punonin per  te. Mbreterit  e  lashte  siguronin  te  ardhura ne  formen  e  ushqimeve dhe metaleve te cmuar.  Nese keto te ardhura nuk mjaftonin, atehere mbreti pregatiste ushtrine per pushtime ne vendet fqinje dhe konfiskonte pronat e tyre. Njerezve qe mposhteshin u kerkohej t’i  paguanin  tribute  pushtuesit,  si  shenje  e  nenshtrimit  ndaj  pushtetit  te  tij.  Nese mbreterit ishin te dobet dhe nuk mund te pushtonin mbreteri te tjera, atehere ata ua shtonin barren e detyrimeve akoma me shume njerezve te mbreterise se tyre. Ne ato mbreteri qe nuk egzistone paraja, mbreterit taksonin bujqit duke u kerkuar nje pjese te korrjeve te tyre.   Taksimi per koke (njeri) ishte nje burim i madhe te ardhurash ne Egjiptin e lashte. Po keshtu,  me  vone  qeveria  e  grekerve  te  lashte  e mbeshteste  financimin  e  saj  ne  te drejtat  mbi  pronesine  e  minierave  te  argjendit,  tributeve  nga  vendet  qe  kishte pushtuar,  pak  taksa  doganore  dhe  kontribute  vullnetare  prej  qytetareve  per investime. Ajo kishte vendosur takse per cdo koke skllavi dhe te huaji.  Ne  periudhat  e  hershme  te  republikes  romake  gjithe  qytetaret  romake  paguanin takse per koke. Megjithate, fitoret ushtarake te romaneve sollen kaq shume tribute sa qeveria perjashtoi qytetaret e saj nga kjo takse deri ne shekullin II‐te. Nje shekull me vone,  perandori  Augustus  futi  taksen  mbi  token  dhe  trashegimnine.  Perandoret  e mevonshem  i  rriten  si  perqindjet  e  taksave dhe numrin  e mallrave qe  taksoheshin duke perfshire dhe miellin dhe kripen.  Tatimet nga Mesjeta deri më sot Gjate Mesjetes,  qe  nga  shekulli  V  deri  ne  shekullin  XV,  numri  dhe  niveli  i  taksave varionte  nga  shteti  ne  shtet.  Europianet  i  nenshtroheshin  formave  te  ndryshme  te taksimit  duke  perfshire  taksen  mbi  token,  taksen  per  koke,  taksen  mbi trashegimnine, tarifat per perdorimin e urave, rrugeve e porteve si dhe kuotizacionet e gjobat e perziera sipas shteteve.  Shume  njerez  i  paguanin  taksat  ne  para  ose  prodhime  direkt  feudalit  te  feudit,  qe ishte pronari  i  tokes ku  jetonin bujqit. Ne sistemin  feudal qe mbizoteroi ne Europe duke  filluar  nga  shekulli  XI,  mbreterit,  fisniket  dhe  perfaqesuesit  fetare  ishin 

Page 145: Pushteti Tatimor_Volumi 2_AL-Tax

145

mbledhesit e taksave. Mbreterit nxirrnin te ardhura nga tokat e tyre, detyrimet nga importi dhe eksporti si dhe te ardhura nga detyrime dhe sherbime te ndryshme, qe benin vasalet e tyre. Per pjesen me te madhe te vendeve, fisniket dhe perfaqesuesit e fese  ishin  te  perjashtuar  nga  taksat  mbreterore,  keshtu  qe  barra  e  tyre  rendonte akoma me shume ne kurriz te fshatareve dhe zejtareve.  Kur Mbreti  Xhon  i  Anglise  u  perpoq  te  rriste  te  ardhurat  e  tij,  nepermjet  nje  sere taksash te renda qe nxorri, fisniket feudale refuzuan t’ia paguanin. Ne vitin 1215 ata e detyruan mbretin te firmoste Magna Cart, nje dokument ne te cilin ai binte dakort te mblidhte ato lloj taksash qe do te kishin dhe “miratimin e perbashket” te baroneve te tij, duke kufizuar ne kete menyre pushtetin e mbretit. Kisha katolike romane ishte nje  grumbulluese  gjigande  taksash  e mesjetes. Nje  nga  burimet  e  saj me  te medha ishin  te  ardhurat  e  kishes  te  quajtura  “e  dhjete  e  kishes”  *.  Kjo  ishte  nje  pagese  e detyrueshme  sa  1/10  e  prodhimeve  bujqesore  dhe  blegtorale  per  person.  Kisha mblidhte gjithashtu dhe kuota, gjoba, tarifa dhe sipas nivelit hierarkik shumica e tyre merrej nga papati  i Romes. Me rritjen e numrit te popullsise dhe  lindjen e qyteteve pasi ato u rriten si qendra zejtare e tregtare, u kthyen ne qendra per mbledhjen e te ardhurave ne formen e takses mbi pronen apo ne ndonje mall te caktuar dhe si takse shitje.  Prej  shekullit  XVIII,  Anglia  filloi  te  vendoste  taksa  te  ndryshme  mbi transaksionet. Taksat mbi importet moren nje rendesi te madhe ne te ardhurat e saj, po ashtu si dhe taksa mbi mallra te caktuara si: sheqer, mish, cokollate, alkool, kafe, qirinj  dhe  sapun.  Me  kalimin  e  kohes,  njerezit  filluan  te  shprehnin  pakenaqesi gjithnje  e  me  shume  ne  forma  kundershtimi  per  sistemin  egzistues  te  financave publike. Si rrjedhoje, sistemet tatimore nuk arrinin te realizonin te ardhura te medha sipas  kerkesave  te  klases  drejtuese.  Perfundimisht,  lideret  politike  dhe  ekonomike filluan te vinin ne jete nje politike ndryshe duke ulur perqindjet e taksave dhe tarifat. Ne  fund  te  shekullit  XIX  dhe  fillimin  e  shekullit  XX,  shqetesimi  per  aplikimin  e  nje sistemi  fiskal  qe  te  realizonte  te  ardhura  pa  prishur  barazine  e  kontributit  te gjithsecilit  coi  ne  lindjen  e  tatimit mbi  te  ardhurat. Ne  vitin  1799, Anglia  nxorri  te parin  akt  ligjor  per  aplikimin  e  tatimit  mbi  te  ardhurat,  me  qellim  financimin  e luftrave kunder Napoleonit. Qeveria e hoqi kete tatim vetem kur perfundoi lufta, ne 1815, por e vendosi prape ate ne vitin 1842.   Tatimi i pare mbi te ardhurat progresiv ishte ai i vendosur ne Prusi ne vitin 1853, i cili rriti me shume barren tatimore mbi njerezit me te ardhura me te larta. Vendet e tjera  e  futen  kete  tatim  ne  dekadat  e mevonshme,  duke  perfshire  Angline  ne  vitin 1907, SHBA ne vitin 1913 dhe Francen ne 1917. Megjithese tatimet sillnin ne fillimet e tyre pak te ardhura ne buxhet, sot ato luajne nje rol kryesor ne te gjithe boten.  * tithe ne anglisht