Qendra pr Mbrojtjen e t Drejtave t

Fmijve n Shqipri

Mbrojtja Ndrkombtare e Fmijve

CRCA / DCI Shqipri

RAPORT

Mbi Prmbushjen e Rekomandimeve t Deklarats s Debatit t 1-r Kombtar pr t Drejtat e Njeriut n Shqipri

Prgatitur nga:

Etleva BISHA

Tiran, Dhjetor 2009

2

PRMBAJTJA

I. PRMBLEDHJE E PRGJITHSHME II. HYRJE III. METODOLOGJIA IV. ZBATIMI I REKOMANDIMEVE TE DEBATIT Pjesa I: Zbatimi i Rekomandimeve mbi t Drejtat e Fmijve

A. Monitorim i Rekomandimeve B. Konkluzione C. Rekomandime

Pjesa II: Zbatimi i Rekomandimeve mbi t Drejtat e Grave A. Monitorim i Rekomandimeve B. Konkluzione C. Rekomandime

Pjesa III: Zbatimi i Rekomandimeve mbi t Drejtat e Minoriteteve Seksuale

A. Monitorim i Rekomandimeve B. Konkluzione C. Rekomandime

V. BIBLIOGRAFIA VI. ANEKSE

3

FALENDERIME

Qendra pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijve (CRCA) dhe autorja e ktij raporti dshirojn t falnderojn t gjith individt, punonjsit e administrats publike q punojn n fushat e mbuluara nga studimi, prfaqsuesit e OJF-ve lokale dhe ndrkombtare, median, pr mbshtetjen e tyre n prgatitjen e ktij raporti prmes opinioneve dhe informacionit q ndan me hartuesen e tij. Pa kt mbshtetje ky raport nuk do t kishte qen i mundur t prgatitej. Si autore e ktij raporti dshiroj t falnderoj veanrisht pr kohn, njohurit, informacionin dhe opinionet me t cilat kontribuan n prgatitjen e tij: znj. Noeke Ruiter - Ambasada Hollandeze, znj. Christin Arab, prfaqsuese e UNIFEM, z. Leon Shestani, UNICEF, znj. Alma Gjurgji-Drejtoria e Prgjithshme e Policis, znj. Elona Haska- Ministria e Drejtsis, znj.Elsa Ballauri - Grupi Shqiptar pr t Drejtat e Njeriut, znj. Etleva Sheshi-Ministria e Puns, z. Ben Andoni- Revista MAPO, znj. Zana Sakiqi - Aleanca e Fmijve, drejtuesit e Aleancs Kundr Diskriminimit, znj. Merita Myftari-Handicap International, znj. Monika Kocaqi- Refleksione dhe z. Altin Hazizaj- CRCA/DCI Shqipri. Nj falnderim t veant kam pr Almn, Blerinn, Beliozn dhe Elin nga CRCA/DCI, Shqipri pr ndihmn e tyre t jashtzakonshme me informacione dhe t dhna n lidhjet me tematikat specifike t debatit dhe realizimin e tyre. Pasioni dhe dedikimi i donjrit prej personave t kontaktuar ishte nj nxits i shklqyer pr t prgatitur nj raport realist dhe sa m t gjer, q prfshin tre shtje kaq sensitive: t drejtat e fmijve, grave dhe minoriteteve seksuale n vend. Un uroj q secili, kur ta lexoj kt raport, ta gjej at me po aq vler sa edhe kontributi q secili prej jush ka dhn n prgatitjen e tij. S fundi, CRCA / DCI Shqipri falnderon n mnyr t posame Ambasadn e Mbretris s Vendeve t Ulta n Shqipri pr mbshtetjen e dhn n vite pr Debatin pr t Drejtat e Njeriut n Shqipri dhe veanrisht ndaj CRCA/DCI Shqipri.

4

I. PRMBLEDHJE E PRGJITHSHME Ky Raport u prgatit nga CRCA / DCI Shqipri me qllim monitorimin e prmbushjes s konkluzioneve dhe rekomandimeve t bra n Deklaratn e Debatit t Par t t Drejtave t Njeriut n Shqipri, t miratuar nga pjesmarrsit e Debatit, prfaqsues t Qeveris shqiptare, organizatave t shoqris civile, medias, Universiteteve, organizatave t OKB-s, si dhe ambasadave dhe misioneve t huaja. Prgatitja e raportit u mbshtet nga Ambasada e Mbretris s Vendeve t Ulta n Shqipri. Debati u zhvillua pr her t par n 12 Dhjetor t vitit 2008 dhe u prqendrua n tre drejtime kryesore: t drejtat e grave, t fmijve dhe t minoriteteve seksuale n vend. Debati u zhvillua n kuadr t 60-vjetorit t aprovimit t Deklarats Universale t t Drejtave t Njeriut t Organizats s Kombeve t Bashkuara. Ai kishte si qllim rritjen dhe forcimin e respektimit t t drejtave t njeriut dhe n mnyr specifike t t drejtave t fmijve, grave dhe minoriteteve seksuale. Ndonse rekomandimet e Debatit nuk kan fuqi detyruese pr Qeverin apo shoqrin civile, mbledhja e t gjith partnerve (qeveri/shoqri civile/bota akademike/media etj.) sht nj tregues i konsensusit t vendosur ndrmjet tyre n lidhje me rolin dhe prgjegjsit e gjithsecilit n kt Debat. S dyti, t tre shtjet q u diskutuan n Debatin e 1-r pr t Drejtat e Njeriut, jan shqetsime q shoqria civile prej vitesh i ka ngritur pran institucioneve publike, t cilat jan prgjegjse pr respektimin, promovimin dhe avancimin e t drejtave t njeriut n Shqipri. Si t tilla rekomandimet jan pjes e detyrimeve q Qeveria shqiptare ka ndaj do qytetari t saj, ndrsa OJF-t prball grupeve, interesat e t cilave ajo prfaqson dhe mbron.

1. T DREJTAT E FMIJVE

N trsin e tyre Rekomandimet e Deklarats s Debatit t Par synonin t prmirsonin situatn e respektimit t t drejtave t fmijve n Shqipri prmes rregullimeve n legjislacion, ngritjes dhe zbatimit t mekanizmave zbatues t ligjit, rritjes s kapaciteteve t profesionistve q punojn n kt fush, ndrgjegjsimit dhe informimit m t mir n lidhje me mbrojtjen e ktyre t drejtave.

Raporti vren progres n disa drejtime t rekomandimeve t bra, por shum m tepr vullnet nevojitet pr ti shkuar deri n fund prmbushjes s detyrimeve kundrejt respektimit t t drejtave t fmijve. Raporti ndalet n progresin e shnuar n disa drejtime t forcimit t mekanizmave zbatues t ligjit, megjithat n prgjithsi vihet re se ende mekanizmat e ngritura pr zbatimin e ligjit nuk jan t shtrira n t gjitha njsit e qeverisjes vendore. Shtrirja e tyre n t gjith territorin e vendit sht e domosdoshme. Trainimet e ndrmarra pr t rritur kapacitetet e profesionistve q punojn n fushn e t drejtave t fmijve kan vazhduar, megjithat sht e vshtir t specifikosh numrin, frekuencn apo efektet e programeve trainuese t ndrmarra n nivelin lokal. Iniciativat e ndrmarra nga disa institucione qeveritare n drejtim t vendosjes s standardeve minimum kundr abuzimit dhe keqtrajtimit t fmijve tregojn se ka patur vullnet pr vendosjen e tyre, por ky fakt nuk sht gjithshka, problemi qndron n zbatimin e tyre, q ka vazhduar t jet problematik edhe gjat ktij viti. Nuk u identifikua asnj fushat ndrgjegjsuese apo informuese e ndrmarr drejtprdrejt nga institucione qeveritare n drejtim t mbrojtjes s fmijve nga dhuna dhe keqtrajtimi. N trsi legjislacioni q prek edhe t drejtat e fmijve ka psuar disa ndryshime n harkun kohor q mbulon studimi. CRCA dhe UNICEF promovuan prgatitjen e Projekt-ligjit Pr Mbrojtjen e Fmijve nga Abuzimi, Neglizhenca dhe Shfrytzimi, i cili m pas u diskutua n nj ser debatesh publike me qeverin dhe shoqrin civile. Pr her t par n Shqipri parashikohet ndalimi i ndshkimit trupor t fmijs dhe i do forme tjetr t dhuns apo shfrytzimit. Projekt-ligji pritet t kalohet n Kuvend s shpejti. Ndrkoh Ligji Kuadr pr t Drejtat e Fmijs, nj nism e udhhequr nga Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta dhe I mbshtetur nga UNICEF, ende nuk sht miratuar nga

5

Kuvendi i Shqipris, ndonse drafti i par i projektligjit iu prezantua institucioneve shtetrore dhe shoqris civile q n muajin Mars 2009. Pavarsisht nga prmirsimet e identifikuara n legjislacion, ai duhet t plotsohet ende n drejtim t administrimit dhe referimit t t miturve nn moshn 14 vje. Vazhdon t mbetet problem prcaktimi i rregullave dhe disiplins s investigimit, sikurse dhe vonesat n dhnien e drejtsis pr t miturit, veanrisht pr t miturit q dnohen pr her t par. Gjithashtu ka boshllk n legjislacion pr ndihmn psiko-sociale t menjhershme. Sistemi i referimit i Rekomanduar nga Deklarata pr t koordinuar t gjitha shrbimet q ofrohen pr fmijt nga institucionet qeveritare dhe joqeveritare ende nuk sht realitet, ndrkoh q shnohet gjat ktij viti ngritja e Linjs Kombtare t Telefonit pr Fmijt (116), nj nism e UNICEF-Shqipri dhe Qendrs pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijve n Shqipri (CRCA / DCI Shqipri), nj nga objektivat e s cils sht edhe referimi i do problemi t fmijs pran strukturave shtetrore, prfshir ndihmn psiko-sociale pr fmijt.

2. T DREJTAT E GRAVE

Pr shkak t rekomandimeve t Deklarats raporti ndalet specifikisht tek rritja e pjesmarrjes s grave n vendimmarrje dhe n fuqizimin ekonomik t tyre, por element t tjer q lidhen me t drejtat e grave e q trajtohen gjersisht nga Ligji Pr Barazin Gjinore n Shoqri, duhet t vazhdojn t mbeten n fokusin e t gjith aktorve t prfshir n kt fush, veanrisht t institucioneve qeveritare.

Zgjedhjet elektorale t qershorit 2009 ishin nj mundsi e re pr lvizjen e gruas n Shqipri, n drejtim t arritjes s nj prej objektivave t saj: rritjes s pjesmarrjes s gruas n vendimmarrje. Vendosja e kuots prej 30% n Kodin Elektoral ishte nj progres i rndsishm q n kto zgjedhje rezultoi n nj rritje nga 7.1 prqind n 16.4 prqind t prfaqsimit t grave n Kuvendin e Shqipris. Por, progresi sht i pamjaftueshm n kushtet kur ekzistonin hapsirat pr arritjen e objektivit prej 30%. Partit politike nuk dshmuan vullnet n prmbushjen e ktij objektivi. N prgjithsi ato, dhe n veanti dy partit e mdha shfrytzuan klauzoln dhe/ose e Nenit 47 pika 5 t Kodit Elektoral n disfavor t grave. Edhe pse Komisioni Qendror i Zgjedhjeve punoi pr t mos i lejuar partit politike q t thyenin ligjin, sidoqoft lejoi q ato t shtonin artificialisht n fund t lists emrin e nj kandidateje grua thjesht pr t prmbushur detyrimin ligjor. Megjithse media gjat fushats u dha hapsir m t madhe dy partive t mdha e pr rrjedhoj dhe kandidateve gra t tyre, aktor t shoqris civile dhe organizatave ndrkombtare t intervistuar pr qllime t ktij raporti vlersojn se media n prgjithsi u krijoi hapsir kandidateve gra. OJF-t lobuan fuqishm pr miratimin e ligjit t Barazis Gjinore, por edhe t reflektimit t tij n Kodin Elektoral. Gjat periudhs ato u orientuan jo vetm n drejtim t mbshtetjes s kandidateve gra, por edhe shfrytzuan periudhn para dhe gjat fushats elektorale pr t sensibilizuar shoqrin shqiptare mbi domosdoshmrin e rritjes s numrit t grave t prfaqsuara n vendimmarrje t rndsishme. Iniciativa t OJF kan konsistuar gjithashtu dhe n rritjen e numrit t grave votuese, pra t rritjes s pjesmarrjes n votim. Raporti gjithashtu vren evolucion n fusha t tjera t barazis gjinore, t tilla si miratimi i nj numri aktesh nnligjore t Ligjit Nr.9970, Pr Barazin Gjinore n Shoqri, akte t prgatitura me mbshtetjen e PNUD dhe OSBE; Plotsimi i kuadrit nnligjor lidhur me dhunn n familje. N drejtim t zbatimit t kuadrit ligjor n fushn e barazis gjinore me gjith prpjekjet e shnuara vrehet se zbatimi i ligjit pr barazin gjinore po ecn m ngadal, pasi ka paqartsi nga instyitucionet e zbatimit t ligjit pr detyrimet q kan n kuadr t ktij ligji. Sipas vzhgimeve paraprake npunsi gjinor i caktuar n ministrit e linjs nuk kryen vetm kt funksion specifik, por edhe detyra t tjera funksionale. Ngritja e rrjetit t npunsve gjinor n t gjitha Bashkit dhe Komunat sht n fillimet e tij. Institucionet shtetrore vazhdojn t ken buxhete t kufizuara t alokuara pr trainime dhe ndrgjegjsim mbi barazin gjinore. N aspektin e fuqizimit ekonomik t grave pati vshtirsi n identifikimin e iniciativave t ndrmarra nga institucionet shtetrore pr periudhn e vzhguar n kuadr t raportit. Strategjit ekzistuese me objekt fuqizimin ekonomik, si jan Strategjia e punsimit dhe formimit profesional 2007-

6

2013 dhe Strategjia e biznesit dhe investimeve 2007-2013 nuk ishte e mundur t monitoroheshin. Kjo ndodh pasi ka munges t mekanizmave monitorues t zbatimit t strategjive dhe mbase munges transparence nga institucioni prgjegjs pr zbatimin e tyre. N t njjtn koh mund t thuhet se ka munges t iniciativave gjat ktij viti n kt drejtim. Gjat prgatitjes s ktij raporti nuk u identifikua ndonj iniciativ specifike e ndrmarr gjat ktij viti n drejtim t krijimit t mekanizmave specifik pr t garantuar zbatimin e legjislacionit pr punsimin e grave me aftsi t kufizuara.

3. T DREJTAT E MINORITETEVE SEKSUALE

Respektimi i t drejtave t minoriteteve seksuale ka vijuar t jet objekt i prpjekjeve dhe iniciativave konkrete t shoqris civile, nj ser Ambasadash t akredituara n Shqipri dhe organizmave ndrkombtare. Sidoqoft roli i institucioneve shtetrore n kt drejtim ka vijuar t jet shum i kufizuar n drejtim t mbrojtjes dhe promovimit t respektimit t t drejtave t

personave LGBT n Shqipri.

Miratimi i shpejt nga Kuvendi i Shqipris i Ligjit pwr Mbrojtjen nga Diskriminimi do t'i hapte rrugn angazhimit t institucioneve prgjegjse shtetrore pr mbrojtjen dhe promovimin e t drejtave t komunitetit LGBT1 n Shqipri, prandaj miratimi i tij i shpejt sht jashtzakonisht i rndsishm. Gjat periudhs s prgatitjes s ktij raporti nuk u identifikua ndonj studim apo krkim i mirfillt, i ndrmarr nga institucione qeveritare ose organizata joqeveritare mbi perceptimin e minoriteteve seksuale nga ana e opinionit publik. Ndrkoh shnohen prpjekje pr t identifikuar n vijimsi situatn e t drejtave t LGBT n Shqipri dhe pr t raportuar dhunimet e t drejtave t tyre. N asnj rast nuk ka patur fushata t iniciuara nga institucionet qeveritare shqiptare. Fushatat ndrgjegjsuese dhe informuese m t mdha jan ndrmarr n data t rndsishme q kan t bjn me t drejtat e LGBT-ve, si sht rasti i Dits Ndrkombtare Kundr Homofobis, m 17 maj, ku shoqria civile n Shqipri pr her t par u b pjes e saj. Po n kuadr t fushats, nj letr e hapur e nnshkruar nga 24 OJF iu drguar prfaqsuesve t lart t institucioneve shtetrore, pr tu krkuar marrjen e masave pr eliminimin e homofobis n Shqipri. Mbulimi mediatik i nj sr ngjarjesh t realizuara gjat dhe n vijim t asaj dite rritn impaktin e fushats tek publiku i gjer. Iniciativat lobuese, t periudhs ku fokusohet raporti, jan prqendruar n sigurimin e mbshtetjes s nevojshme pr miratimin nga Kuvendi i Shqipris t projekt-Ligjit pwr Mbrojtjen nga Diskriminimi, ku ndr t tjera prfshihet edhe mbrojtja nga diskriminimi i minoriteteve seksuale. Iniciativat lobuese nuk kan shnuar asnj efekt mbi programet elektorale t partive politike n Shqipri, pasi asnjra prej tyre gjat fushats elektorale nuk adresoi n asnj rast respektimin e t drejtave t minoriteteve seksuale gjat mandatit qeveriss. Ngritja e nj zyre pr pran Ministris s Puns n ndihm t minoriteteve seksuale ka qen e pamundur n kushtet e mungess s nj ligji q t detyronte institucionin respektiv pr ta ngritur dhe br funksionale nj zyr t till. Nuk jan shnuar prpjekje t veanta pr krijimin e nj rrjeti t vet organizatave t minoriteteve seksuale. Ato punojn prgjithsisht n mnyr individuale dhe midis tyre nuk duket se ka ndonj frym bashkpunimi. Nj tavolin pune n mbshtetje t t drejtave t LGBT-ve u ngrit gjat vitit t kaluar. Pjesmarrs t saj jan OJF-t e t drejtave t njeriut dhe agjencit ndrkombtare n Shqipri. Tryeza ka pr qllim koordinimin e nismave dhe veprimtarive n mbshtetje t t drejtave t LGBT-ve n Shqipri dhe koordinohet nga Ambasada e Mbretris s Hollands. Nuk u identifikuan trainime specifike t kryera gjat ktij viti me pjesmarrjen e gazetarve, apo punonjsve t policis, apo institucioneve qeveritare dhe joqeveritare dhe q fokusohen drejtprdrejt tek respektimi i minoriteteve seksuale.

1 Termi LGBT i referohet minoriteteve seksuale si: lesbike, homoseksual, biseksual/e dhe trans-gjinorwve (ose gjini-

ndryshuarve).

7

II. HYRJE Ky raport u prgatit nga Qendra pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijve n Shqipri (CRCA / DCI Shqipri) me qllim monitorimin e prmbushjes s konkluzioneve dhe rekomandimeve t bra n Deklaratn e Debatit t Par t t Drejtave t Njeriut n Shqipri, t miratuar nga pjesmarrsit e Debatit, prfaqsues t Qeveris shqiptare, organizatave t shoqris civile, medias, Universiteteve, organizatave t OKB-s, si dhe ambasadave dhe misioneve t huaja. Prgatitja e raportit u mbshtet nga Ambasada e Mbretris s Hollands n Shqipri. Debati u zhvillua pr her t par n 12 Dhjetor t vitit 2008 dhe u prqendrua n tre drejtime kryesore: t drejtat e grave, t fmijve dhe t minoriteteve seksuale n vend. Debati u zhvillua n kuadr t 60-vjetorit t aprovimit t Deklarats Universale t t Drejtave t Njeriut t Organizats s Kombeve t Bashkuara. Ai kishte si qllim rritjen dhe forcimin e respektimit t t drejtave t njeriut dhe n mnyr specifike t t drejtave t fmijve, grave dhe minoriteteve seksuale. Raporti u prgatit nga znj. Etleva Bisha, Master n Studime Europiane dhe eksperte e jashtme pran CRCA/DCI Shqipri. Znj. Bisha ka njohuri t thelluara n fushat e menaxhimit dhe drejtimit t partive politike, marrdhnieve me publikun, politikave t siguris etj. Ajo bashkpunon prej vitesh me CRCA/DCI Shqipri dhe OJF t tjera si trainere mbi fuqizimin e rolit t gruas n partit politike dhe rritjen e pjesmarrjes s saj n vendim-marrje. sht bashk-autore n disa Manuale t prgatitura nga CRCA/DCI Shqipri. Po ashtu ajo sht autore e nj sr studimesh mbi pjesmarrjen e grave n zgjedhje dhe n politik.

III. METODOLOGJIA

Ky raport sht nj krkim cilsor mbi situatn e t drejtave t njeriut n Shqipri dhe n mnyr specifike t respektimit t drejtave t grave, fmijve dhe minoriteteve seksuale n vend. Objektivi i Raportit sht vzhgimi i zbatimit t rekomandimeve t Debatit t 1-r Kombtar pr t Drejtat e Njeriut n Shqipri, t organizuar nga CRCA/DCI Shqipri me mbshtetjen e Ambasads s Mbretris s Hollands n Tiran. Krkuesja zgjodhi si metod krkimin cilsor, ku mbledhja e t dhnave u orientua drejt pyetjeve t ngritura mbi raportin dhe shfrytzimit t raporteve e studimeve ekzistuese t institucioneve dhe organizatave q monitorojn situatn e t drejtave t njeriut n Shqipri, si: Raporti i Progresit t BE pr Shqiprin (2009); Raporti Prfundimtar i OSBE/ODHIR mbi zgjedhjet n Shqipri; Raporti pr Zbatimin e Objektivave t Strategjis Kombtare pr Fmijt (Qershor 2008-Maj 2009), publikuar nga Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta; Strategjia e punsimit dhe formimit profesional 2007-2013; Strategjia e biznesit dhe investimeve 2007-2013 etj. Pyetjet e raportit e kan bazn tek Rekomandimet e Deklarats s Debatit t 1-r t t Drejtave t Njeriut n Shqipri. Si t tilla ato jan fokusuar n aspektet e t drejtave t grave, fmijve dhe minoriteteve seksuale q trajtohen nga rekomandimet. N raste t veanta, kur sht vlersuar nga hartuesi i raportit se element specifik t ktyre t drejtave, t patrajtuara specifikisht n rekomandimet e lartprmendura, do t ndihmonin pr t gjeneruar iniciativa n t ardhmen, gjetjet jan br pjes e tij. Pr ti dhn prgjigje pyetjeve t raportit u prdorn intervistat gjysm t strukturuara me prfaqsues t institucioneve publike, OJF-ve, shoqris civile dhe organizmave ndrkombtare, duke marr pr baz informacionin dhe t dhnat e tyre n fushat q mbulon raporti. Kufizimet e Raportit Kufizimet e raportit lidhen me vet natyrn e tij. Ai bazohet tek njohurit dhe informacioni n fushat specifike t personave t intervistuar pr qllime t prgatitjes s raportit, si dhe t dokumenteve q ishte e mundur t siguroheshin gjat kohs s ven n dispozicion. Nj tjetr kufizim i raportit lidhet me faktin q fusha e t drejtave t grave, fmijve dhe minoriteteve seksuale sht jashtzakonisht e gjer. Studimi nuk ndalet n analizn e secilit prej aspekteve t ktyre t drejtave, por vetm n ato q orientojn rekomandimet e Deklarats s Debatit t par t t Drejtave t Njeriut n Shqipri.

8

IV. ZBATIMI I REKOMANDIMEVE TE DEBATIT PJESA I. ZBATIMI I REKOMANDIMEVE MBI T DREJTAT E FMIJVE

N trsin e tyre Rekomandimet e Deklarats s Debatit t Par synonin t prmirsonin situatn e respektimit t t drejtave t fmijve n Shqipri prmes prmirsimeve n legjislacion, ngritjes dhe zbatimit t mekanizmave zbatues t ligjit, rritjes s kapaciteteve t profesionistve q punojn n kt fush, ndrgjegjsimit dhe informimit m t mir n lidhje me mbrojtjen e ktyre t drejtave. Raporti vren progres n disa drejtime t rekomandimeve t bra, por shum m tepr vullnet nevojitet pr ti shkuar deri n fund prmbushjes s detyrimeve kundrejt respektimit t t drejtave t fmijve.

A. MONITORIM I REKOMANDIMEVE MBI T DREJTAT E FMIJVE

1. Trainime t profesionistve q punojn me fmijt n lidhje me t drejtat e fmijve Raporti pr Zbatimin e Objektivave t Strategjis Kombtare pr Fmijt pr periudhn Qershor 2008-Maj 2009 publikuar nga Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta raporton se pr periudhn n fjal trainimet jan fokusuar n shtje thelbsore, si decentralizimi dhe kompetencat e strukturave t pushtetit vendor n ofrimin dhe administrimin e shrbimeve sociale, deinstitucionalizimi dhe prmirsimi i puns sociale n institucionet e prkujdesit shoqror, implementimi i standardeve t shrbimeve sociale, aplikimi i metodologjis s re t inspektimit t shrbimeve sociale,etj. Megjithat raporti nuk specifikon numrin, frekuencn apo efektet e programeve trainuese t ndrmarra n nivelin lokal. Nuk kan munguar trainimet e profesionistve q punojn drejtprdrejt me fmijt t mbshtetura nga organizatat ndrkombtare, si sht rasti i Shkolls s Magjistraturs, e cila realizon trainime t vazhdueshme pr gjyqtart dhe prokurort dhe q gjat vitit n studim pjes trainimesh n lidhje me shrbimin e provs dhe aplikimin e masave alternative jan mbshtetur nga UNICEF dhe OSBE. PNUD dhe Drejtoria e Prgjithshme e Policis n Dhjetor t vitit t kaluar prfunduan trainime me drejtuesit e Policis. Ndrkoh q vet Drejtoria e Prgjithshme e Policis ka ndrmarr cikl trainimesh kundr dhuns n familje n lidhje me zbatimin e legjislacionit me target strukturat e hetimit dhe parandalimit t krimit n nivel lokal. Trainimet jan financuar nga buxheti i shtetit, por edhe n bashkpunim me OJF. Nj numr trainimesh raportohen nga organizatat joqeveritare, si sht rasti i CRCA q ka organizuar trainime n lidhje me abuzimin e fmijve dhe Konventn e t Drejtave t Fmijve, si dhe po trainon aktualisht stafin e ri t Institutit t t Miturve n Kavaj n lidhje me Konventn e t Drejtave t Fmijve dhe fmijt n konflikt me ligjin.

9

2. Vendosja e standardeve minimun n institucionet qeveritare dhe organizatat joqeveritare pr trajtimin e shtjeve q kan t bjn me abuzimin dhe keqtrajtimin e fmijve

Iniciativat e ndrmarra nga disa institucione qeveritare n kt drejtim tregojn se ka patur vullnet pr vendosjen e standardeve minimum pr shtje q kan t bjn me abuzimin dhe keqtrajtimin e fmijve. Mbi Proedurat standarde q duhet t zbatoj punonjsi i policis s shtetit n marrjen e masave pr parandalimin e dhuns, mbrojtjen e kujdesin pr viktimat e dhuns n marrdhniet familjare, ku prfshihen edhe grat dhe fmijt dhe disa Urdhra t Drejtorit t Prgjithshm t Policis pr prmirsimin e kushteve t trajtimit t t ndaluarve, shnojn prpjekjet e ktij institucioni pr vendosjen e standardeve n lidhje me mbrojtjen e t drejtave t fmijve. Jan tre Manuale t prgatitura nga OSBE dhe Drejtoria e Prgjithshme e Policis pr strukturn e policis, ku njri prej tyre sht Policia dhe t drejtat e t miturve. Rregullorja Pr organizimin e funksionimin e Shrbimit t Provs dhe pr prcaktimin e standardeve e t procedurave, pr mbikqyrjen e ekzekutimit t dnimeve alternative, e miratuar me Vendim t Kshillit t Ministrave nr. 302, dat 25.3.2009, prcakton standarde dhe procedura t veanta pr shtjet q i prkasin t dnuarit t mitur, i cili i nnshtrohet mbikqyrjes nga Shrbimi i provs. Rregullorja e Prgjithshme e Burgjeve e miratuar me Vendim t Kshillit t Ministrave n mars 2009, prcakton masa dhe rregulla t veanta pr realizimin e t drejtave dhe detyrimeve t t dnuarve t mitur, t cilt vuajn kryerjen e dnimit n institucionet e ekzekutimit t vendimeve penale. Pr mbrojtjen dhe ndihmn ndaj personave t trafikuar apo rrezik trafikimi, sht hartuar Draft-Udhzimi pr vnien n zbatim t Mekanizmit Transnacional t Referimit (MTR) pr viktimat e Trafikimit si dhe Procedurat Operative Standarde (POS) pr prkujdesin gjat ndrhyrjes n rast emergjence dhe ndihm pr rehabilitimin e riintegrimin e tyre2. N nivelin lokal aktualisht sht n proces hartimi dhe diskutimi Protokolli i puns pr mbrojtjen e fmijve n njsit bashkiake3. Megjithat vet Raporti vlerson se ky dokument duhet t reflektohet n legjislacion me qllim q t siguroj mekanizmin q do t koordinoj dhe monitoroj zbatimin e politikave pr respektimin e t drejtave t fmijve. Megjithat vendosja e standardeve nuk sht gjithshka. Kshtu psh. n kndvshtrimin e drejtsis pr t mitur standardet minimum ekzistojn, por problemi qndron n zbatimin e tyre, q ka vazhduar t jet problematik edhe gjat ktij viti. Edhe Raporti i Progresit t BE-s pr Shqiprin (2009) v re se Shqipria ka nj kuadr ligjor t prshtatshm pr t garantuar promovimin dhe zbatimin e t drejtave t njeriut. Megjithat legjislacioni ekzistues shpesh nuk zbatohet veanrisht n fushn e parandalimit t torturs dhe keqtrajtimit, barazis gjinore, mbrojtjes s fmijs dhe diskriminimit4.

2 Raporti pr Zbatimin e Objektivave t Strategjis Kombtare pr Fmijt pr periudhn Qershor 2008-Maj 2009, publikuar nga Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta 3 Idem.

4 Albania 2009 Progress Report, http//.ec.europa.eu /enlargement/pdf/key_documents/2009/al_rapport_2009_en.pdf

10

3. Fushata qeveritare ndrgjegjsuese dhe informuese t ndrmarra pr mbrojtjen e

fmijve nga dhuna dhe keqtrajtimi Nuk u identifikua asnj fushat ndrgjegjsuese apo informuese e ndrmarr drejtprdrejt nga institucione qeveritare n drejtim t mbrojtjes s fmijve nga dhuna dhe keqtrajtimi. Shnohet Fushata e ndrmarr nga Zyra e Avokatit t Popullit pr raportimin e abuzimit n burgje prmes ngritjes s Help Line n do peritenciar shqiptar.

4. Forcimi i mekanizmave zbatues t ligjit n institucionet e mbrojtjes dhe kujdesit ndaj fmijs dhe t administrimit t drejtsis pr t mitur

Ndryshime kan ndodhur n drejtim t ngritjes s mekanizmave institucional pr mbrojtjen e t drejtave t fmijve n nivelin lokal. Njsit pr mbrojtjen e t drejtave t fmijve jan ngritur n 4 qarqe (Elbasan, Vlor, Kuks, Kor) dhe n 11 bashki (Elbasan, Pogradec, Kor, Fier, Gjirokastr, Kuks, Kuov, Durrs, Sarand, Peshkopi, Shkodr). Strukturat e reja miratohen nga Kshilli i Qarkut/Bashkiak dhe mbshteten e kualifikohen nga OJF-t q zbatojn projektet prkatse, duke u mbshtetur n nj Memorandum Bashkpunimi, t nnshkruar nga Kryetari i Qarkut/Bashkis dhe OJF-s. Kto struktura jan mbshtetur kryesisht nga UNICEF, USAID dhe nj grup OJF-sh (fondacioni Terre des hommes, Save the Children, orld Vision, Partner pr Fmijt, Shoqata pr Viktimat e Minave.) Linja Kombtare e Telefonit pr Fmijt (116) nj nism e UNICEF-Shqipri dhe Qendrs pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijve n Shqipri (CRCA / DCI Shqipri), ka si qllim t ofroj kshillim psiko-social pr fmijt nprmjet telefonit, referimin e do problemi t fmijs pran strukturave shtetrore prgjegjse, Njsive t Mbrojtjes s Fmijve n Bashki dhe OJF-ve; t dgjoj ankesat e do fmije, i cili nuk ka mundsi q ti shpreh ato n nj form tjetr. Ajo financohet gjat vitit 2008-2010 nga zyra e UNICEF n Shqipri. Observatori pr t Drejtat e Fmijs, nj iniciativ e UNICEF dhe Aleancs pr Fmijt, synon t ngrej mekanizmin pr mbledhjen e informacionit dhe studimin e situats s realizimit t drejtave t fmijve n nivel rajonal. Observatort jan ngritur n katr rrethe Shkodr, Dibr, Kor, Elbasan. N kndvshtrimin e eliminimit t puns s fmijve po zbatohet aktualisht faza e dyt e projektit Sistemi i Monitorimit t Puns s Fmijve n Shqipri, q mbshtetet nga ILO/IPEC. Projekti po implementohet n Tiran, Kor, Berat, Elbasan dhe Shkodr duke ndrmarr veprime dhe aktiviteteve konkrete pr trheqjen nga puna, riintegrimin e fmijve dhe parandalimin e fenomenit. N muajt e par t vitit ka prfunduar ngritja e strukturave t veanta policore n nivel qendror dhe vendor pr mbrojtjen e t miturve nga dhuna n familje. Ndrkoh ngritja e Strehs s par Kombtare pr viktimat e dhuns n familje, ende n proces, n kuadrin e Programit t Kombeve t Bashkuara pr Shqiprin ONE UN, sht nj tjetr hap i rndsishm i shnuar. Me gjith progresin e shnuar n disa drejtime n lidhje me forcimin e mekanizmave zbatues t ligjit q ka t bj me t drejtat e fmijve, ende mekanizmat nuk jan t shtrira n t gjitha njsit e qeverisjes vendore. T gjitha iniciativat e lartprmendura q prekin nivelin lokal, me

11

prjashtim t Linjs Kombtare t Telefonit pr Fmij, prekin nj numr t kufizuar njsish vendore n vend. Shtrirja e mekanizmave n t gjith territorin e vendit sht e domosdoshme. Raporti i Progresit t BE-s pr Shqiprin pr vitin 2009 vren se pavarsisht mekanizmave t ngritur lokal regjistrimi i fmijve nuk zbatohet plotsisht, veanrisht n zonat e varfra dhe tek komuniteti rom. Braktisja e shkolls, fmijt e rrugs dhe puna e fmijve vazhdojn t mbeten shqetsim i madh. Legjislacioni n prgjithsi nuk sht i shoqruar me faturn financiare prkatse gj q sht e dukshme n faktin q iniciativat e lartprmendura jan mbshtetur nga donator ndrkombtar. Dhuna ndaj fmijve krkon vmendje m t veant, pasi mungon nj qendr e specializuar pr t rehabilituar fmijt q i kan mbijetuar dhuns. Numri i OJF-ve q ofrojn shrbime pr kto raste sht i kufizuar.

5. Shrbime profesionale sociale n shkolla, burgje, qendra shndetsore, rajone policie

t ofruara nga punonjs social ose psikolog t liencuar N Drejtorit e Policis n t gjith vendin tashm psikologu sht funksion civil, profesionist dhe ai asiston n intervistimin e fmijs. Kur sht e nevojshme lejohet edhe psikolog i liencuar. N shkolla gjithashtu ka nj vendim pr t pasur psikolog n do shkoll. Drejtoria e Burgjeve prmes sektorit t shrbimeve sociale q merret me t miturit ka prmirsuar shrbimin pr t miturit n paraburgim prmes bashkpunimit me shrbimet sociale. UNICEF ka nj program specifik pr riintegrimin n burgje. Para dy javsh sht hapur qendra e par n Kavaj pr vuajtje dnimi, por edhe riintegrim prmes edukimit me nj kapacitet pr 40 fmij dhe staf prej 60 punonjsish, shifr kjo shum e afrt me raportin 1:2 q i prgjigjet vendeve t BE-s. Institucioni u ngrit me fonde t Komisionit Europian, UNICEF dhe t qeveris shqiptare.

Ndrkoh vet Ministria e Puns raporton pr sisteme t pamjaftueshme shrbimesh pr mbrojtjen e fmijve n risk dhe t trafikuar, pr shrbime t pamjaftueshme n nivelin lokal pr mbrojtjen e fmijve objekt i dhuns n familje (ndihma psiko-sociale), si dhe mungesn e

shrbimeve alternative pr fmijt jetim5

. 6. Hartimi i ligjeve specifike pr mbrojtjen e t drejtave t fmijve n t gjitha

aspektet N trsi legjislacioni q prek edhe t drejtat e fmijve ka psuar disa ndryshime n harkun kohor q mbulon studimi. N shkurt Shqipria ratifikoi Konventn e Kshillit t Europs kundr Abuzimit Seksual t Fmijve. Ende nuk sht prgatitur legjislacioni specifik n zbatim t Konvents. N lidhje me drejtsin pr t mitur shnohen disa ndryshime t rndsishme: Paketa e amendimeve pr zgjerimin e alternativave t dnimit me burg, q solli nj zgjerim t alternativave, forma t reja n elementt e mass s siguris dhe pr rrjedhoj dhe rrethana

5 Raporti pr Zbatimin e Objektivave t Strategjis Kombtare pr Fmijt pr periudhn Qershor 2008-Maj 2009,

publikuar nga Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta

12

m lehtsuese pr t miturit, ndryshimet n Kodin Penal mbi ekzekutimin e vendimeve penale dhe legjislacioni i shrbimit t provs, si dhe u miratua n dhjetor t 2008 Ligji pr Mbrojtjen Ligjore Falas, i cili rregullon detyrimin kushtetues duke krijuar edhe mekanizmat zbatues (Komitetin Shtetror), dhe fokuson kategorit prfituese. N lidhje me hartimin e Ligjit Kuadr pr t Drejtat e Fmijs, n maj 2008 Ministria e Puns shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta, ndrmori iniciativn pr hartimin e ktij ligji e mbshtetur dhe nga UNICEF. Pas hartimit t draftit dhe disa tryezave t realizuara pr t mbledhur mendime mbi projekt-ligjin drafti i par i projektligjit Kuadr pr t Drejtat e Fmijs iu prezantua n mars institucioneve shtetrore dhe shoqris civile. Ligji ende nuk sht miratuar nga Kuvendi i Shqipris. CRCA dhe UNICEF promovuan prgatitjen e Projekt-ligjit Pr Mbrojtjen e Fmijve nga Abuzimi, Neglizhenca dhe Shfrytzimi, i cili m pas u diskutua n nj ser debatesh publike me qeverin dhe shoqrin civile. Pr her t par n Shqipri parashikohet ndalimi i ndshkimit trupor t fmijs dhe i do forme tjetr t dhuns apo shfrytzimit. Projekt-ligji pritet t kaloj s shpejti n Kuvend. Kodi i Sjelljes pr Mbrojtjen e Fmijve nga Abuzimi dhe Shfrytzimi i prgatitur nga CRCA / DCI Shqipri me mbshtetjen financiare t Ambasads s Mbretris s Vendeve t Ulta n Shqipri, sht njs dokument i vlefshm pr do zyrtar publik, antar stafi, vullnetar dhe praktikant n institucionet qeveritare dhe jo-qeveritare, t cilat punojn me dhe pr fmijt n Shqipri. Pavarsisht nga prmirsimet e identifikuara n legjislacion, ai duhet t plotsohet ende n drejtim t administrimit dhe referimit t t miturve nn moshn 14 vje. Kodi penal parashikon vetm masa edukimi, q n fakt sht arritje, por kto masa jan t pazbatueshme, pasi mungon mekanizimi i referimit, institucionet pritse dhe institucionet e t miturve me deviacione t thella. Kodi Penal gjithashtu nuk parashikon as masa mjeksore. Vazhdojn t mbeten problem prcaktimi i rregullave dhe disiplins s investigimit, sikurse dhe vonesat n dhnien e drejtsis pr t miturit, veanrisht pr t miturit q dnohen pr her t par. Ka raste kur t miturit presin 5-7 muaj pr t dal n gjyq. Gjithashtu ka boshllk n legjislacion pr ndihmn psiko-sociale t menjhershme. Ministria e Drejtsis i ka drguar Ministris s Puns disa propozime pr mbrojtjen e grave dhe fmijve pr ngritjen e mekanizmave pr ndihmn psiko-sociale t menjhershme, por ende nuk ka progres n kt drejtim.

7. Ngritja e sistemit t referimit dhe menaxhimit t rasteve pr t koordinuar t gjitha

shrbimet q ofrohen pr fmijt nga institucionet qeveritare dhe joqeveritare. Nj nga funksionet e Linjs Kombtare t Telefonit pr Fmijt (116), nj nism e UNICEF-Shqipri dhe CRCA / DCI Shqipri, sht edhe referimi i do problemi t fmijs pran strukturave shtetrore. CRCA raporton bashkpunimin me Njsit e Mbrojtjes s Fmijve t ngritura n nivelin lokal. Ngritja e ksaj Linje mund t konsiderohet nj hap i rndsishm drejt ngritjes s sistemit t referimit pr t koordinuar t gjitha shrbimet q ofrohen pr fmijt nga institucionet qeveritare dhe joqeveritare, por nj sistem i till krkon nj angazhim horizontal dhe vertikal t t gjitha institucioneve qeveritare, n radh t par.

13

B. KONKLUZIONE

Trainimet e profesionistve duhet t vazhdojn duke rritur njkohsisht edhe burimet financiare q vet shteti parashikon n buxhetin e tij pr kt qllim.

Duhet t vazhdoj plotsimi i standardeve minimum atje ku ato ende mungojn, por edhe

duhet t ushtrohet presion m i madh pr zbatimin e tyre.

Duhet t prfundoj sa m shpejt ngritja e mekanizmave institucional pr mbrojtjen e t drejtave t fmijve n nivelin lokal, e shoqruar edhe me trainimin e stafeve respektive n kt nivel.

Miratimi i ligjit specifik pr mbrojtjen e t drejtave t fmijve duhet t jet prioritet jo

vetm pr shoqrin civile, por edhe pr vet institucionet qeveritare q ushtrojn aktivitet n kt fush.

Gjat ktij viti ka patur modele praktike n drejtim t ngritjes s sistemit t referimit

pr t koordinuar shrbimet q ofrohen pr fmijt nga t gjith aktort e angazhuar n kt drejtim. Ngritja e nj sistemi t till i zbatuar n t gjitha nivelet, qendror deri n at vendor sht e domosdoshme dhe prioritare.

C. REKOMANDIME Prtej rekomandimeve t bra n Deklaratn e Par q n kt raport u vlersuan me pak ose aspak progres rekomandime t tjera q burojn nga ky raport jan:

Shtrirja e Njsive t Mbrojtjes s t Drejtave t Fmijve n t gjitha njsit e qeverisjes vendore dhe rritja e numrit t institucioneve n kt nivel q ofrojn shrbime pr fmijt n nevoj.

Kujdes duhet treguar n mnyrn e trajtimit t fmijve nn moshn 14 vje, sepse nuk

kan prgjegjsin penale. Mungojn qendrat e trajtimit dhe edukimit t tyre. Krkohet ndrhyrje legjislative pr t miturit.

N aspektin e shrbimeve sociale pr t miturit, trajtimi i tyre krkon psikolog. Kodi

Penal flet pr punonjs social dhe jo pr psikolog.

Miratimi i ligjit kuadr pr mbrojtjen e t drejtave t fmijve t shoqrohet domosdoshmrisht me faturn financiare, pr t garantuar zbatimin e tij, sikurse do ligj tjetr q ka t bj edhe me t drejtat e fmijve.

14

PJESA II. ZBATIMI I REKOMANDIMEVE MBI T DREJTAT E GRAVE

Studimi pr kt pjes rekomandimesh t dala nga Debati i Par pr t Drejtat e Njeriut n Shqipri u fokusua veanrisht n dy element kryesor: pjesmarrjen e grave n vendimmarrje, si dhe pjesmarrjen e tyre n tregun e puns dhe fuqizimin ekonomik t grave. Pr shkak t fokusit edhe tek roli i shtetit n drejtim t rritjes s pjesmarrjes s grave n vendimmarrje, raporti ndalet edhe n disa aspekte t tjera t barazis gjinore q kan t bjn me iniciativa pr prmirsim, plotsim legjislacioni mbi barazin gjinore apo mekanizma t ngritur t nevojshm pr t zbatuar legjislacionin ekzistues mbi barazin gjinore, t patrajtuara si rekomandime n Debatin e Par. Zbatimi i ligjit Pr Barazin Gjinore n Shoqri, duhet t vazhdoj t mbetet n fokusin e t gjith aktorve t prfshir n kt fush, veanrisht t institucioneve qeveritare.

A. PJESMARRJA E GRAVE N VENDIMARRJE 1. Institucionet Shtetrore

1. 1. Iniciativa apo prmirsim t kuadrit ligjor pr barazin gjinore.

Rritja e pjesmarrjes s gruas n vendimmarrje t rndsishme politike: Ndryshimi m i rndsishm ndodhi n fundvitin e kaluar me miratimin e Kodit Elektoral q vendosi kuotn prej 30% t prfaqsimit t grave n listn kombtare t partive politike n zgjedhjet e prgjithshme, n komisionet q monitorojn procesin zgjedhor dhe n listat partiake n zgjedhjet lokale. Raportohet gjithashtu edhe prgatitja dhe miratimi i nj numri aktesh nnligjore t Ligjit Nr.9970, Pr Barazin Gjinore n Shoqri, akte t prgatitura n mbshtetjen e PNUD dhe OSBE. Plotsimi i kuadrit nnligjor lidhur me dhunn n familje: Ka prfunduar prgatitja e akteve nnligjore kundr dhuns n familje, ndrkoh q ende duhet t shihet legjislacioni n lidhje ndihmn ligjore falas t grave, pasi nuk specifikohet ky lloj shrbimi pr grat.

1.2. Zbatimi i kuadrit ligjor n fushn e barazis gjinore

Kshilli Kombtar i Barazis Gjinore i ngritur n Janar t ktij viti, si nj organ kshillimor pr politikat gjinore me prbrje 9 zvendsministra dhe tre antar prfaqsues t shoqris civile; Caktimi i npunsit gjinor n nivel qendror dhe vendor; Ngritja e Grupit t Puns Ndr-institucional (GPNI), pr sigurimin e statistikave gjinore dhe prcaktimin e indikatorve, i asistuar fuqishm nga UNIFEM; prpjekjet pr t ngritur rrjetin e administratorve shoqror n bashkit dhe komunat e vendit pr t identifikuar dhe raportuar dhunn n familje; puna pr ngritjen e Strehs s par Kombtare pr viktimat e dhuns n familje, n kuadrin e Programit t Kombeve t Bashkuara pr Shqiprin NJ OKB- jan disa nga treguesit e zbatimit t kuadrit ligjor t barazis gjinore n periudhn n studim. Megjithat zbatimi i ligjit pr barazin gjinore vlersohet se po ecn m ngadal, pasi Ministrit ende nuk kuptojn si duhet detyrimet q kan. Npunsi gjinor i caktuar n ministrit e linjs

15

nuk kryen vetm kt funksion specifik, por kryen dhe detyra t tjera funksionale. Ngritja e rrjetit t npunsve gjinor n t gjitha Bashkit dhe Komunat ende nuk ka prfunduar. Nj numr iniciativash trainuese n fushn e barazis gjinore, t domosdoshme pr t rritur kapacitetet zbatuese t ligjit t strukturave kombtare apo lokale, mbshteten nga organizatat ndrkombtare (si sht rasti i projektit Austriak Barazi n Qeverisje), apo realizohen prmes bashkpunimit me organizatat joqeveritare. E njjta tendenc sht edhe pr mbshtetjen financiare t fushatave ndrgjegjsuese, gj q dshmon buxhetet e kufizuara shtetrore t alokuara n trainime dhe ndrgjegjsim mbi barazin gjinore. 2. Partit Politike Klauzola dhe/ose e Nenit 47 pika 5 e Kodit Elektoral Pr do zon zgjedhore t paktn tridhjet prqind e lists shumemrore dhe/ose nj n tre emrat e par t lists shumemrore t jen kandidate gra u shfrytzua nga partit politike n disfavor t kandidateve gra. Veanrisht dy partit e mdha q kishin edhe potencialin m t madh pr t patur minimalisht 3 deputet fitues n do qark, shmangn nga tre pozicionet e para t lists kandidatet gra n disa qarqe te vendit.

Komisioni qendror i zgjedhjeve punoi mir pr t mos i lejuar partit politike q t thyenin ligjin, megjithat n qarqet q partit e mdha nuk plotsuan detyrimin e prfaqsimit n kuotn 30% t grave n listn partiake, KQZ lejoi q n vend t plotsimit brenda numrit t prgjithshm t kandidatve n nivel qarku, partit t shtonin artificialisht n fund t lists emrin e nj kandidateje grua thjesht pr t prmbushur detyrimin ligjor.

Numri i deputeteve t dala nga zgjedhjet e prgjithshme t 28 qershorit 2009 sht 23. Ky numr shnon progres n krahasim me nivelin e mparshm t prfaqsimit t grave n Kuvendin e Shqipris (nj rritje nga 7.1 prqind n 16.4 prqind). Megjithat nse veanrisht dy partit e mdha nuk do t kishin abuzuar me formulimin dhe/ose t nenit 47 t Kodit Zgjedhor dhe t kishin patur shum m tepr vullnet politik, numri i grave n Kuvend do t kish qen m i lart. Prmbushja e detyrimit ligjor pr kuotn e prfshirjes s grave kandidate n listat partiake nuk ishte i vetmi problem i ndeshur n lidhje me respektimin e Kodit Elektoral mbi kuotn gjinore. Edhe vet Komisioni Qendror i Zgjedhjeve pati probleme me prmbushjen e detyrimit ligjor t prfaqsimit t grave n KZAZ n kuotn 30%. Raporti prfundimtar i ODHIR mbi zgjedhjet e 28 qershorit 2009 specifikon se Edhe pse gjat nj faze t vonuar t procesit, prmbushja e plot e kuotave t gjinis pr KZAZ-t u arrit vetm m 18 qershor6. 3. Media Gjat fazs s mbledhjes s informacionit pr prgatitjen e ktij raporti nuk u identifikuan studime t kryera t publikuara mbi sjelljen e medias gjat fushats elektorale n prgjithsi apo hapsirs q ajo i dha mbshtetjes s grave kandidate n fushat n veanti. Raporti i OSBE/ODHIR vlerson se gjat periudhs s monitorimit Gazetat e monitoruara treguan nj preferenc t konsiderueshme gjat periudhs prpara fushats n lidhje me pasqyrimin e PD-

6 Idem

16

s dhe PS-s7. Dy partit e mdha, ato kan pasur edhe potencialin pr t promovuar m shum gra kandidate t listave t tyre partiake. Megjithat nga intervistat me aktor t shoqris civile dhe organizatave ndrkombtare q punojn n fushn e barazis gjinore e q kan ndrmarr projekte konkrete n kt drejtim gjat fushats vlersohet se media n prgjithsi i ka krijuar hapsir kandidateve gra. Prtej fushats elektorale, ajo q shoqron vazhdimisht si fenomen median shqiptare n lidhje me pasqyrimin q i bn n trsi politikave gjinore sht fakti q ato vazhdojn t fokusojn m shum politikn se sa shtje t tjera t barazis gjinore. Mungesa e njohurive t gazetarve n kt fush ndodh t sjell dhe pasoja negative, si ishte rasti i publikimit n nj t prditshme t fotos s Strehs s Linzs. 4. Organizatat Jo-Fitimprurse Kontributi m i madh q OJF kan dhn n lidhje me rritjen e pjesmarrjes s grave n vendimmarrje sht lobimi i tyre i fuqishm jo vetm pr miratimin e ligjit t Barazis Gjinore, por edhe t reflektimit t tij n Kodin Elektoral. Gjat periudhs para dhe at zgjedhore, n mnyr t veant organizatat joqeveritare realizuan nj numr projektesh pr t mbshtetur e promovuar kandidatet gra. N fakt sistemi proporcional rajonal e bnte t vshtir angazhimin e drejtprdrejt t organizatave joqeveritare pr t promovuar kandidate gra. Megjithat OJF-t u orientuan jo vetm n drejtim t mbshtetjes s kandidateve gra, por edhe sensibilizuan shoqrin shqiptare mbi domosdoshmrin e rritjes s numrit t grave t prfaqsuara n vendimmarrje t rndsishme. Iniciativa t OJF kan konsistuar gjithashtu dhe n rritjen e numrit t grave votuese, pra t rritjes s pjesmarrjes n votim. B. PJESMARRJA E GRAVE N TREGUN E PUNS DHE FUQIZIMI EKONOMIK I TYRE 1.Trainimi dhe aftsimi profesional Trainimet e ndrmarra nga strukturat shtetrore i prkasin dy grupeve:(i) Trainime t strukturave vartse n nivelin lokal me synim ngritje kapacitetesh, si sht rasti i Shrbimi Social Shtetror q n bashkpunim me DPSHB dhe i mbshtetur financiarisht nga UNFPA ka zbatuar projektin : Ngritja e kapaciteteve profesionale t strukturave t pushtetit vendor (Bashki/Qark) dhe Zyrave Rajonale t Shrbimit Social Shtetror pr implementimin e standardeve dhe legjislacionit n fushn e prkujdesit shoqror; (ii) Trainime n nivelin lokal t grave dhe vajzave pr formimin e tyre profesional.

Trainimet ofrohen sistematikisht nga Qendra e Formimit Profesional e Ministris s Puns, t planifikuara mbi bazn e nevojave t raportuara pr trainim q vijn nga Zyrat e Puns ku regjistrohen edhe gra e vajza t papuna.

7 ZGJEDHJET PARLAMENTARE 28 qershor 2009, Misioni i OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve, Raporti

Prfundimtar, http://.osce.org/documents/html/pdftohtml/39545_sq.pdf.html

17

Megjithat sht e vshtir t vlersosh se sa prmbushen nevojat aktuale pr trainim n kushtet kur mungon nj plan i publikuar trainimesh t planifikuara afatshkurtr apo afatgjat. Po kshtu sht e vshtir t vlersosh se sa pjes t buxhetit t trainimeve e prballojn vet institucionet shtetrore dhe sa vjen prmes mbshtetjes s donatorve. Prpjekje t tjera pr t stimuluar punsimin e grave jan Panairet e Puns q hapen do vit n qytete t ndryshme dhe q synojn t krijojn ura lidhje mes bizneseve dhe grave. 2. Legjislacioni pr heqjen e barrierave pr punsimin e grave dhe vajzave sht n proces rishikimi i Kodit t Puns pr tiu prgjigjur standardeve t BE n kt fush. UNIFEM do t sjell ekspertt pr t ndihmuar n drejtim t ndryshimeve n kndvshtrimin e barazis gjinore. UNDP do t punoj me qeverin pr t identifikuar ligjet q duhet t ndryshojn. T pritshme jan edhe ndryshimet n lidhje me asistencn sociale. Ndrkoh jan dy strategji t miratuara dhe q jan n proces zbatimi, t cilat jan t lidhura me fuqizimin ekonomik t grave (i) Strategjia e punsimit dhe formimit profesional 2007-2013; (ii) Strategjia e biznesit dhe investimeve 2007-2013. Me gjith prpjekjet pr tu informuar mbi ecurin e zbatimit t ktyre strategjive dhe produktin q ka sjell zbatimi i tyre n drejtim t fuqizimit ekonomik t grave, gjat fazs s prgatitjes s ktij raporti nuk u arrit t merrej asnj informacion nga burime zyrtare t Ministris s Puns apo nga publikime zyrtare t saj. 3. OJF-t q mbshtesin grat t punsohen Nuk raportohen politika specifike shtetrore pr t ndihmuar OJF-t q mbshtesin grat t punsohen. N praktikat e zakonshme raportohen marrveshje q shteti nnshkruan me biznese q synojn stimulimin e punsimit t grave. 4. Zbatimi i legjislacionit pr punsimin e personave me aftsi t kufizuar Gjat prgatitjes s raportit u vrejt se grat dhe vajzat me aftsi t kufizuara vazhdojn t ndeshen me nj numr barrierash, shum m t mdha se sa barrierat q ndeshen sot n prgjithsi grat dhe vajzat. Problematika e tyre sht shum-dimensionale:

(i) E drejta e tyre ekonomike sht e cnuar, pr sa koh q ndihma ekonomike q ato prfitojn, edhe pse n trsi ndihma q u jep shteti personave me aftsi t kufizuara prbn 55% t totalit t ndihms ekonomike, i v n kushtet e jetess s minimumit jetik. Ndrkoh q ligji nuk parashikon nj pages specifike pr asistentin personal familjar, t domosdoshm pr nj grua me aftsi t kufizuar;

(ii) E drejta pr arsim rezulton e cnuar pr sa koh q prindrit e vajzave me aftsi t kufizuara pengojn shkollimin e tyre, nga frika se ato jan t ekspozuara ndaj stigms dhe abuzimit.

(iii) E drejta e tyre pr t punuar n shumicn drmuese t rasteve sht e dhunuar pr sa koh q pundhnsit i konsiderojn jo t kualifikueshme pr nj vend pune pr shkak t aftsis s kufizuar, madje edhe kur detyra funksionale q ato priten t kryejn n at vend pune nuk ka t bj aspak me aftsin e kufizuar q ato kan.

18

Gjat prgatitjes s ktij raporti nuk u identifikua ndonj iniciativ specifike e ndrmarr gjat ktij viti n drejtim t krijimit t mekanizmave specifik pr t garantuar zbatimin e legjislacionit pr punsimin e grave me aftsi t kufizuara. C. KONKLUZIONE

Ndryshimet e ndodhura n Kodin Elektoral mund t konsiderohen t pamjaftueshme n kushtet q ekzistonin t gjitha mundsit q prfaqsimi i grave n Kuvend t ishte shum m i lart.

Partit Politike nuk kan vullnetin e nevojshm pr t zbatuar s pari detyrimet ligjore

dhe s dyti pr t rritur realisht nivelin e prfaqsimit t gruas n vendimmarrje t rndsishme politike.

Shteti duhet t dshmoj shum m tepr vullnet pr t zbatuar ligjin mbi barazin

gjinore jo vetm n drejtim t ngritjes s mekanizmave dhe strukturave prkatse, por edhe duke alokuar fondet e domosdoshme n zbatim t ligjeve q ai vet i miraton.

Vshtirsia e hasur n lidhje me identifikimin e iniciativave t ndrmarra nga

institucionet shtetrore pr t garantuar fuqizimin ekonomik t grave dshmon ose pr mungesn e mekanizmave monitorues q matin zbatimin e strategjive respektive, ose pr munges transparence nga institucioni zbatues i ligjit, ose pr munges iniciativash t ndrmarra gjat ktij viti n kt drejtim.

D. REKOMANDIME

Duhet t lobohet srish n lidhje me ndryshime n Kodin Elektoral. Klauzolat q shmangin ose kufizojn mundsin e arritjes s objektivit t kuots 30% t prfaqsimit t grave n listat partiake n zgjedhjet e prgjithshme, n zgjedhjet lokale dhe n KZAZ duhet t hiqen, si nj mnyr pr t garantuar realisht rritjen e pjesmarrjes s grave n vendimmarrje.

do ligj apo strategji e hartuar duhet t shoqrohet edhe me faturn financiare pr t

garantuar zbatimin e plot t tij.

Shkmbimi m i mir i informacionit mes t gjith aktorve q punojn n fushn e garantimit t barazis gjinore n Shqipri, sjell veprime m t koordinuara dhe rezultate m t prekshme n fushn e garantimit t barazis gjinore.

Ngritja e mekanizmave monitorues dhe vendosja e indikatorve gjinor jan t

domosdoshme pr t matur prmbushjen e objektivave strategjike n fushn n studim.

19

PJESA III. ZBATIMI I REKOMANDIMEVE MBI T DREJTAT E MINORITETEVE SEKSUALE

Respektimi i t drejtave t minoriteteve seksuale ka vijuar t jet objekt i prpjekjeve dhe iniciativave konkrete t shoqris civile, madje dhe disa Ambasadave t akredituara n Shqipri e organizmash ndrkombtare, por roli i institucioneve shtetrore n kt drejtim ka vijuar t jet i kufizuar. Miratimi i shpejt nga Kuvendi i Shqipris i Ligjit Kundr t gjitha Formave t Diskriminimit do ti hapte rrugn angazhimit t institucioneve prgjegjse shtetrore pr mbrojtjen dhe promovimin e t drejtave t komunitetit LGBT n Shqipri, prandaj miratimi i tij i shpejt sht jashtzakonisht i rndsishm.

A. MONITORIM I REKOMANDIMEVE MBI T DREJTAT E MINORITETEVE SEKSUALE 1. Studime t ndrmarra mbi perceptimin e minoriteteve seksuale nga ana e opinionit publik Gjat periudhs s prgatitjes s ktij raporti nuk u identifikuan studime t mirfillta t ndrmarra nga organizata joqeveritare, aq m pak nga institucione qeveritare mbi perceptimin e minoriteteve seksuale nga ana e opinionit publik. Si edhe specifikohet n Progres Raportin e BE pr Shqiprin pr vitin 2009 Qeveria nuk ka ndrmarr ndonj veprim pr t zhvilluar nj program veprimi pr t vlersuar diskriminimin, prfshir diskriminimin mbi baz orientimi seksual dhe identiteti gjinor. Ndrkoh shnohen prpjekje pr t identifikuar n vijimsi situatn e t drejtave t LGBT n Shqipri dhe pr t raportuar dhunimet e t drejtave t tyre, si sht rasti i Aleancs kundr diskriminimit t personave LGBT, e cila prmes nj pyetsori n faqen e saj n internet synon t identifikoj si prqndrimet e LGBT, ashtu dhe nivelin e diskriminimit t tyre. 2. Fushata ndrgjegjsuese dhe informuese mbi t drejtat e minoriteteve seksuale Ka nj progres t dukshm n drejtim t fushatave ndrgjegjsuese dhe informuese mbi t drejtat e minoriteteve seksuale gjat ktij viti. Nj numr nismash jan ndrmarr nga shoqria civile n partneritet t ngusht me institucione dhe organizata ndrkombtare, por n asnj rast nuk ka patur fushata t iniciuara nga institucionet qeveritare shqiptare. Ambasadat Hollandeze dhe Amerikane u identifikuan si mbshtetsit m t rndsishm t iniciativave ndrgjegjsuese e informuese t vitit n raportim. I dukshm n publik angazhimi i Ambasadorit Hollandez, Ambasadorit Amerikan pr t sensibilizuar publikun shqiptar mbi t drejtat e LGBT, kundrejt heshtjes s institucioneve shqiptare. Edhe deklarimi i Kryeministrit n nj mbledhje t Kshillit t Ministrave nuk i shrbeu sensibilizimit t shoqris shqiptare mbi t drejtat e LGBT, prkundrazi. Nuk u identifikuan fushata ndrgjegjsuese t ndrmarra nga lvizja e vet LGBT, edhe pse nj lvizje e till ekziston, por shpesh ata jan br pjes e iniciativave t organizatave t tjera joqeveritare.

20

Fushatat ndrgjegjsuese dhe informuese m t mdha jan ndrmarr n data t rndsishme q kan t bjn me t drejtat e LGBT, si sht rasti i Dits Ndrkombtare Kundr Homofobis m 17 Maj, apo17 Dhjetorit, Dits s Mbrojtjes s Puntoreve t Seksit. Mbulimi mediatik i nj sr ngjarjesh t realizuara gjat dhe n vijim t asaj dite rritn impaktin e fushats tek publiku i gjer. T tjera iniciativa ndrgjegjsuese t shtrira n koh gjat vitit jan ndrmarr, t tilla si panele diskutimi mbi homoseksualitetin n konferenca t realizuara n auditort universitar ku problemet e LGBT jan adresuar nga Ambasadori Amerikan, n Javn e Filmit Dokumentar mbi t drejtat e njeriut nj panel i veant iu kushtua homoseksualitetit, shfaqja e filmit Milk ku spikat pjesmarrja e nj nga aktivisteve amerikane m t shquara n mbrojtje t LGBT etj. Iniciativa ndrgjegjsuese e kan pasur zanafilln edhe tek denoncimet e rasteve t diskriminimit, si sht rasti i nj aktiviteti ndrgjegjsues mbi homofobin t ndrmarr nga CRCA pas denoncimit t dhuns dhe diskriminimit mbi nj adoleshent n Shkolln Petro Nini Luarasi. T tjera aktivitete ndrgjegjsuese t raportuara q do t realizohen n muajt n vazhdim, si sht rasti i nj dokumentari t prgatitur nga Grupi Shqiptar i t Drejtave t Njeriut dhe Ambasada Hollandeze, jan tregues t angazhimit pr t vijuar iniciativat ndrgjegjsuese dhe informuese t publikut shqiptar ndaj t drejtave t LGBT. 3. Iniciativa lobuese pr miratimin dhe zbatimin e ligjeve, ku prfshihen t drejtat e minoriteteve seksuale Iniciativat lobuese t periudhs ku fokusohet ky raport jan prqendruar n sigurimin e mbshtetjes s nevojshme pr miratimin nga Kuvendi i Shqipris t Ligjit Kundr t gjitha Formave t Diskriminimit, ku prfshihen edhe t Drejtat e Minoriteteve Seksuale. Iniciativat lobuese nuk kan shnuar asnj efekt mbi programet elektorale t partive politike n Shqipri, pasi asnjra prej tyre gjat fushats elektorale nuk adresoi n asnj rast respektimin e t drejtave t minoriteteve seksuale gjat nj mandati t mundshm qeveriss. sht sinjifikant fakti q nj sr aktivitetesh sensibilizuese u ndrmorn n 17 maj, Ditn Ndrkombtare Kundr Homofobis, dhe n vijim t asaj dite, pra n ditt e nxehta t fushats elektorale, por efektet nuk u ndjen mbi partit politike. Lobimi pr miratimin e ligjit antidiskriminim ka synuar jo vetm t siguroj mbshtetjen e nevojshme politike pr miratimin e ligjit, por edhe miratimin e tij brenda ktij viti, gj q ende nuk sht arritur. Fushata elektorale e ktij viti raportohet si nj faktor i rndsishm q krijoi vones n prmbushjen e objektivit t draftuesve t tij pr ta patur ligjin t miratuar n gjasht muajt e par t ktij viti, e pr t vijuar m tej me ngritjen e instrumenteve q garantojn zbatimin e tij, si njsi pr t monitoruar zbatimin e ligjit, nj Komisioner pr ankimimet apo mbrojtjen e t drejtave t LGBT, Ombudsman etj. Ndr iniciativat m t rndsishme lobuese pr t siguruar mbshtetjen politike pr miratimin e Ligjit Anti-diskriminim ishte vizita n Shqipri e Z. Boris Ditrich, Drejtor pr Advokimin i Programit mbi t Drejtat e Lesbikeve, Gey, Biseksualve dhe Transeksualve i Human Rights atch, vizit e ndrmarr me krkesn e shoqris civile dhe Ambasads Hollandeze n Tiran.

21

Misioni i z. Ditrich rezulton sa lobues, prmes takimeve me zyrtar t lart shqiptar aq edhe ndrgjegjsues. Mbulimi mediatik i vizits s tij n Shqipri bashk me nj numr eventesh t tjera t realizuara i shrbyen ndrgjegjsimit t opinionit publik shqiptar mbi t drejtat e LGBT n Shqipri dhe domosdoshmris s zbatimit t Parimeve t Yogyakarta, firmosur nga Shqipria. 4. Zyra pran Ministris s Puns n ndihm t minoriteteve seksuale Ngritja e zyrs ka qen e pamundur n kushtet e mungess s nj ligji q t detyronte institucionin respektiv pr ta ngritur dhe br funksionale nj zyr t till. 5. Nisma pr t strukturuar n nj grupim publik dhe juridik minoritetet seksuale Ekziston nj lvizje e LGBT dhe s fundmi sht krijuar Aleanca kundr diskriminimit t personave LGBT. Edhe pse jan shnuar nj numr nismash q kan patur n fokus t drejtat e minoriteteve seksuale n Shqipri n shumicn drmuese t rasteve nuk jan ndrmarr nga vet organizime t minoriteteve seksuale. Lvizjet e vet personave q i prkasin minoriteteve seksuale jan aktive brenda rrethit t tyre, gj q raportohet nga Aleanca kundr diskriminimit t LGBT, e cila ka krijuar nj faqe n facebook dhe numron tashm 515 antar, apo ka organizuar takime t shumta q antart e ktij komuniteti t njihen apo takohen me njri-tjetrin. Megjithat lvizja e vet LGBT sht shum pak e dukshme n publik, jo vetm sepse si lvizje sht ende e brisht, por edhe sepse mjedisi sht armiqsor, pra ka ende shum pun pr t br n lidhje me ndrgjegjsimin. Nuk jan shnuar prpjekje pr krijimin e nj rrjeti t vet organizatave t minoriteteve seksuale, ato punojn prgjithsisht n mnyr individuale, midis tyre nuk duket frym bashkpunimi. Iniciativa t mirstrukturuara pr promovimin e t drejtave t LGBT n Shqipri vijn m s shumti nga organizime t shoqris civile n Shqipri, si sht rasti i ngritjes n shkurt 2009 t Grupit t Puns pr promovimin e t drejtave t minoriteteve seksuale n Shqipri t ngritur nga CRCA/DCI Shqipri, Grupi Shqiptar i t Drejtave t Njeriut dhe Komiteti Shqiptar i Helsinkit t mbshtetur nga Ambasada Hollandeze n Shqipri, pjes e tij u bn m pas OSBE, UNDP dhe zyra e BE n Shqipri, bashk me nj grup t vogl t minoriteteve seksuale (Aleanca Kundr Diskriminimit n Shqipri). 6. Programe informimi dhe trainimi t gazetarve, punonjsve t policis etj lidhur me respektimin e minoriteteve seksuale n Shqipri Nuk u identifikuan trainime specifike t kryera gjat ktij viti me pjesmarrjen e gazetarve, apo punonjsve t policis, apo institucioneve qeveritare dhe joqeveritare dhe q fokusohen drejtprdrejt tek respektimi i minoriteteve seksuale. Miratimi i ligjit antidiskriminim shihet gjersisht si hapi i par i rndsishm q do t lehtsoj edhe ndrmarrjen e nj numri iniciativash, mes tyre edhe trainimeve specifike t grupeve t lartprmendura n kt fush.

22

7. Gjetje t tjera t Studimit

Mbulimi mediatik i eventeve t realizuara n kt fush ka shrbyer sidomos n drejtim t rritjes s ndrgjegjsimit. Edhe pse gazetart jan t prirur t flasin pr t drejtat e LGBT vetm kur ndodhin raste t dhuns ndaj tyre, n ekstrem t vrasjes, apo t nxitur nga tryeza e takime t zhvilluara me subjekt t drejtat e minoriteteve seksuale, n trsi media nuk ka dshmuar armiqsi ndaj LGBT. Intervista e z. Ditrich n Top Channel shnon nj moment t rndsishm pr rritjen e ndrgjegjsimit ndaj t drejtave t LGBT. Revista Psikologjia ka promovuar e mbshtetur profesionalisht lvizjen pr t drejtat e LGBT n Shqipri. Megjithat, pr vet rolin informues dhe edukues q kan, trainimet e gazetarve mbi t drejtat e minoriteteve seksuale jan t domosdoshme, sidomos mbi mnyrn se si raportojn lajmin dhe gjuhn q prdorin duke ju referuar LGBT. B. KONKLUZIONE

Debati i Par mbi t drejtat e Njeriut n Shqipri adresoi pr her t par publikisht t drejtat e LGBT. Ai u pasua me nj numr iniciativash lobuese pr miratimin e Ligjit Antidiskriminim.

Fushatat ndrgjegjsuese edhe pse n shumicn e rasteve jan ndrmarr n data t

rndsishme pr t drejtat e LGBT, kan qen t gjera si n drejtim t grupeve q kan targetuar, ashtu dhe n drejtim t frekuencs s tyre. Asnj fushat ndrgjegjsuese nuk sht ndrmarr nga qeveria shqiptare pr kt shtje. Iniciativat kryesore jan shnuar nga organizata joqeveritare dhe institucione ndrkombtare q punojn n Shqipri.

N kushtet e mungess s nj ligji t miratuar kundr diskriminimit, nuk sht shnuar

asnj progres n drejtim t ngritjes s nj Zyre ankesash n Ministrin e Puns n ndihm t minoriteteve seksuale, t vendosjes s standardeve n do institucion n trajtimin e shtjeve q lidhen me respektimin e t drejtave t ktyre minoriteteve, apo t trainimeve t ndrmarra n kt fush.

Lvizja e vet LGBT pr t mbrojtur t drejtat e tyre vazhdon t mbetet e

fragmentarizuar, n shumicn e rasteve nj lvizje q vepron brenda prbrenda ktij komuniteti dhe me pak iniciativa q targetojn publikun e gjer. Megjithat organizata t veanta t LGBT jan br pjes e grupeve apo fushatave ndrgjegjsuese t ndrmarra nga shoqria civile ose institucione ndrkombtare q punojn n Shqipri.

C. REKOMANDIME

Miratimi i ligjit t drguar kundr diskriminimit, tashm n Kuvendin e Shqipris q prej 11 Nntorit 2009, sht thelbsor pr t vijuar me iniciativa pr ngritjen e mekanizmave q garantojn t drejtat e LGBT, prandaj duhet t vazhdoj lobimi pr miratimin e tij brenda ktij viti.

Miratimin i ligjit duhet t shoqrohet me faturn financiare t tij, me qllim q do

institucion shtetror t ket n dispozicion fondet e nevojshme pr t zbatuar detyrimet q rrjedhin nga ligji pr t garantuar t drejtat e LGBT.

23

Miratimi i ligjit duhet ti hap rrugn edhe akteve nnligjore, veanrisht t rndsishme jan formulimi dhe miratimi i Kodeve t Etiks kundr diskriminimit q t garantojn mbrojtjen e t drejtave t LGBT edhe n aspektin e shrbimeve publike, punsimit t tyre etj.

Lvizja e vet LGBT duhet t dal nga puna brenda komunitetit t saj dhe t jet m e

dukshme pr publikun, ndrkoh q duhet t vazhdojn prpjekjet pr ta strukturuar at n nj grupim publik dhe juridik.

Pavarsisht nga progresi i shnuar n drejtim t ndrgjegjsimit t shoqris shqiptare mbi t drejtat e LGBT, fushata informuese e ndrgjegjsuese duhet t vazhdojn t ndrmerren pasi

nj periudh nj vjeare nuk sht e mjaftueshme pr t ndryshuar steriotipet e shoqris shqiptare, madje as t klass s saj politike.

24

V. BIBILOGRAFI

A. Lista e literaturs s prdorur pr studimin:

1. Albania 2009 Progress Report, n adresn: http://ec.europa.eu/enlargement/press_corner/key-documents/reports_oct_2009_en.htm

2. Final report on the 28 June 2009 parliamentary elections in the Republic of Albania, n adresn: http://www.osce.org/odihr-elections/documents.html

3. Yogyakarta Principles, n adresn: http://www.yogyakartaprinciples.org/principles_en.htm

4. Vendim nr.302, dat 25.3.2009 pr miratimin e rregullores Pr organizimin e funksionimin e shrbimit t provs dhe pr prcaktimin e standardeve e t procedurave, pr mbikqyrjen e ekzekutimit t dnimeve alternative. 5. Vendim nr.303, dat 25.3.2009 Pr miratimin e Rregullores s Prgjithshme t Burgjeve. 6. Ligj nr.10 024, dat 27.11.2008 Pr disa ndryshime dhe shtesa n ligjin nr.8331, dat 21.4.1998 pr ekzekutimin e vendimeve penale/ fletorja zyrtare: viti 2008, nr 199, faqe 10821; data e botimit: 14-01-2009.

7. Ligj nr.10 039, dat 22.12.2008 Pr ndihmn juridike. 8. Ligj nr. 10019 dat 29.12.2008, Kodi Zgjedhor i Republiks s Shqiperis.

9. Strategjia kombtare pr barazin gjinore dhe dhunn n familje 2007-2010

10. Strategjia sektoriale e punsimit 2007-2013

11. Plani i veprimeve pr zbatimin e strategjis sektoriale t punsimit 2007 2013

12. Raporti vjetor pr arritjet ne fushen e barazise gjinore dhe luftn kundr dhuns n

familje, Janar Dhjetor 2008. Drejtoria e Politikave t Shanseve t Barabarta, Tiran, Prill

2009.

13. Raporti pr zbatimin e objektivave t strategjis kombtare pr fmijt Qershor 2008 Maj 2009. Drejtoria e Monitorimit te Strategjive Ndersektoriale/ Sekretariati Teknik pr Fmijt.

http://ec.europa.eu/enlargement/press_corner/key-documents/reports_oct_2009_en.htmhttp://www.osce.org/odihr-elections/documents.htmlhttp://www.yogyakartaprinciples.org/principles_en.htmhttp://www.mpcs.gov.al/images/stories/ministria/downloads/strategji-standarte/plani_i_veprimeve_per_zbatimin_e_strategjise_se_punesimit2006-2013.zip

25

B) Lista e personave t kontaktuar n kuadr t studimit:

Znj. Noeke Ruiter Ambasada e Mbretris s Vendeve t Ulta, Shqipri znj. Christin Arab Prfaqsuese e UNIFEM, Shqipri z. Leon Shestani Drejtues Programi, UNICEF Shqipri znj. Alma Gjurgji Drejtoria e Prgjithshme e Policis, Sektori i Fmijve znj. Elona Haska Specialiste, Ministria e Drejtsis z. Genci Terpo Avokat, Grupi Shqiptar pr t Drejtat e Njeriut znj. Etleva Sheshi Specialiste, Ministria e Puns z. Altin Hazizaj Drejtor, CRCA/DCI Shqipri z. Ben Andoni Gazetar, Revista MAPO znj. Zana Sakiqi Koordinatore Kombtare, Aleanca e Fmijve n Shqipri znj. Merita Myftari Drejtore Ekzekutive, Handicap International znj. Monika Kocaqi Drejtore Ekzekutive, Refleksione znj. Belioza oku Menaxhere e Prgjithshme, ALO 116 Linja Kombtare e Telefonit pr Fmijt n Shqipri znj. Blerina Metaj Menaxhere Programi Promovimi i Grave dhe t Rinjtve n Politik, CRCA/DCI Shqipri znj. Alma Kordoni Supervizore, ALO 116 Linja Kombtare e Telefonit pr Fmijt n Shqipri, CRCA/DCI Shqipri znj. Elidiana Hoxha Menaxhere Programi Drejtsia pr t Mitur, CRCA/DCI Shqipri

26

ANEKS 1

Deklarata e Debatit t 1-r Kombtar pr t Drejtat e Njeriut n Shqipri

Tiran, 12 Dhjetor 2008

27

DEBATI I PAR PR T DREJTAT E NJERIUT N SHQIPRI Tiran, 12 Dhjetor 2008

DEKLARATA E DEBATIT Prfaqsuesit e Qeveris shqiptare, organizatave t shoqris civile, medias, Universiteteve, organizatave t OKB-s, si dhe prfaqsues t ambasadave dhe misioneve t huaja, u mblodhn sot, n dat 12 Dhjetor 2008, n Debatin e Par pr t Drejtat e Njeriut n Shqipri, me iniciativ t Qendra pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijve n Shqipri / Mbrojtja Ndrkombtare e Fmijve (CRCA / DCI Shqipri). Debati i Par pr t Drejtat e Njeriut u mbshtet nga Grupi Shqiptar pr t Drejtat e Njeriut dhe Qendra e Aleancs Gjinore pr Zhvillim, si dhe financiarisht u lehtsua nga mbshtetja e Ambasads s Mbretsis s Vendeve t Ulta n Shqipri. Debati u zhvillua n kuadr t 60-vjetorit t aprovimit t Deklarats Universale t t Drejtave t Njeriut t Organizats s Kombeve t Bashkuara si dhe me qllimin e rritjes dhe forcimit t respektimit t t drejtave t njeriut dhe n mnyr m specifike, t t drejtave t fmijve, grave dhe minoriteteve seksuale n Shqipri. Pjesmarrsit e Debatit t Par pr t Drejtat e Njeriut vlersuan rndsin dhe ndryshimet q ka sjell n jetn e njerzve, Deklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut, nj instrument ndrkombtar q hodhi bazat e mbrojtjes, garantimit dhe respektimit t t drejtave dhe lirive t njeriut n t gjith Botn, prfshir edhe Shqiprin. Pjesmarrsit vlersuan arritjet q ka shnuar Shqipria dhe autoritetet e saj, gjat 18 vjetve t ngritjes dhe konsolidimit t sistemit demokratik, n drejtim t mbrojtjes dhe respektimit t t drejtave t njeriut; Pjesmarrsit morrn n konsiderat arritjet e Autoriteteve shqiptare n drejtim t mbrojtjes t t drejtave t fmijve, duke vlersuar miratimin e ligjeve dhe politikave t reja n kt drejtim, si dhe ngritjen e sektorve t t drejtave t fmijve n nivel qendror dhe lokal; Pjesmarrsit vlersuan arritjet e Autoriteteve shqiptare n drejtim t krijimit t nj legjislacioni q i mbron grat nga dhuna n familje, krijimit t mekanizmave shtetrore t koordinimit dhe zbatimit t politikave t barazis gjinore, si dhe pr her t par t vendosjes s nj kuote minimum 30 prqind pr pjesmarrjen e grave n procesin e vendim-marrjes dhe at zgjedhor; Pjesmarrsit ndonse vlersuan se Autoritetet shqiptare nuk promovojn politika diskriminuese ndaj minoriteteve seksuale n vend (lesbike, homoseksual, biseksual dhe trans-gender) shikuan me shqetsim se situata e t drejtave t minoriteteve seksuale n vend paraqitet tepr e rnd. Prfaqsues t ktij komuniteti shpesh bhen pre e paragjykimeve shoqrore, dhuns fizike dhe psikologjike, diskriminohen pr shkak t prirjeve t tyre seksuale n jeten shoqrore dhe vendin e puns, nuk kan mundsi dhe akses t barabart n shrbimet publike dhe pr m tepr mund t braktisen apo przihen nga familjet e tyre pr shkak t mentalitetit patriarkal,

28

mungess s politikave publike mbshtetse, legjislacionit pr mbrojtjen nga diskriminimi, si dhe sjelljes s zyrtarve publike ndaj ktij minoriteti. Pjesmarrsit shikuan me shqetsim se fmijt ende vazhdojn t mbetn viktima t shfrytzimit pr qllime seksuale, dhuns apo diskriminimit pr shkak t gjendjes shndetsore apo ngjyrs s tyre. Dhuna ndaj fmijve n institucione, familje dhe shoqri sht nj fenomen q ndikon negativisht n mir-rritjen dhe forcimin e kapaciteteve individuale t do fmije; N veanti pjesmarrsit morrn n konsiderat gjendjen e vshtir t sistemit t drejtsis dhe t ndjekjes penale me t ciln prballen fmijt n konflikt me ligjin. N kt drejtim u vlersua pozitivisht hapja e seksioneve pr t miturit n gjasht Gjykata dhe Prokurorive n Rrethe, forcimimit t kapaciteteve t punonjsve t policis pr t respektuar t drejtat e fmijve, si dhe zbatimit t masave alternative t dnimit ndaj t miturve q kan kryer vepra penale me rrezikshmri t ult shoqrore; Megjithat pjesmarrsit u ndaln n mnyr t veant n vemendjen e mtejshme q, Autoritetet shqiptare dhe sidomos ato t sistemit t drejtsis, duhet t tregojn ndaj prdorimit burgosjes s fmijve, e cila duhet t jet masa m e fundit q mund t prdoret ndaj t miturve; parandalimit t dhuns dhe keqtrajtimit nga zyrtart publik, si dhe mungess s nj Kodi pr t Drejtat e Fmijve n Procesin Penal; Pr sa m sipr, Debati i Par pr t Drejtat e Njeriut dhe pjesmarsit e saj, pasi vlersuan arritjet n drejtim t respektimit t t drejtave t njeriut dhe vrejtn me shqetsim gjendjen e t drejtave t fmijve, grave dhe t minoriteteve seksuale n vend, vendosn t rekomandojn sa m posht: REKOMANDIME

1. T DREJTAT E FMIJVE

1. T trajnohen lidhur me t drejtat e fmijve profesionist q punojn n mnyr t drejtprdrejt me fmijt;

2. T vendosen standarte minimum n institucionet qeveritare dhe organizatat joqeveritare

pr trajtimin e shtjeve q lidhem me abuzimin dhe keqtrajtimin e fmijve;

3. T realizohen fushata qeveritare informuese dhe ndrgjegjsuese pr mbrojtjen e fmijve nga dhuna dhe keqtrajtimi;

4. T forcohen mekanizmat pr zbatimin e ligjeve, me focus te vecante ne institucionet e

mbrojtjes dhe kujdesit ndaj fmijs si dhe t administrimit t drejtsis pr t mitur;

5. Shrbime profesionale sociale n shkolla, burgje, qndra shndetsore, rajone policie t ofrohen nga punonjsit social dhe psikologt e licensuar;

6. Kuvendi i Shqipris, n bashkpunim me institucionet publike dhe ato joqeveritare, t

prgatisin nj ligj specifik pr mbrojtjen e t drejtave t fmijve n t gjitha aspektet;

29

7. T ngrihet nj sistem referimi q t koordinoj t gjitha shrbimet q ofrohen pr fmijt nga institucionet qeveritare dhe jo qeveritare si dhe t trajtoj rastet deri n zgjidhjen e tyre. Ngritja e ktij sistemi duhet par me prioritet dhe t zbatohen n cdo Bashki dhe komun t vendit.

2. T DREJTAT E GRAVE

Pjesmarrja e grave ne vendimmarrje

1. Shteti duhet t siguroj prmirsimin dhe zbatimin e kuadrit ligjor pr barazin gjinore n

Shqipri, duke qen iniciator i ktyre nismave ligjore e prgjegjs pr sigurimin e zbatimin e tyre dhe duke prfshir personat e strukturat e prshtatshme pr zbatimin e ktyre nismave;

2. Media t ndihmoj pr krijimin e imazhit publik t grave kandidate dhe t monitoroj zbatimin e kuots sipas ligjit t barazis gjinore e kodit elektoral pr do parti;

3. Partit politike ti vendosin grat n listat elektorale n sistemin zip (d.m.th., nj n tre kandidate n list t jet grua) dhe t'u ofrojn grave kandidate prkrahje n burime njerzore dhe financiare t barabart me at pr burrat gjat fushats elektorale dhe gjithashtu t ket nj koordinim m t mir t partive me forumet e grave;

4. OJF-t t'u ofrojn prkrahje dhe ndihm grave kandidate, veanrisht atyre q hyjn pr her t par n nj gar elektorale dhe t mobilizojn grat votuese q t njohin programet elektorale e t votojn bazuar mbi vlersimin e ktyre programeve nga kndvshtrimi i interesave t tyre si qytetare;

5. Duhet t ekzistoj bashkpunim i frytshm mes gjith strukturave, institucioneve publike, Ojf-ve e medias pr rritjen e pjesmarrjes s grave n vendimmarrje dhe pr prfshirjen e shtjeve gjinore n punn e tyre;

Pjesmarrja e grave n tregun e puns dhe fuqizimi ekonomik i tyre

6. T krijohen mundsi pr trainimin dhe aftsimin profesional t grave dhe vajzave pr

punsimin e tyre, si n zonat urbane ashtu edhe ato rurale, duke marr n konsiderat edhe specifikat e cdo rrethi apo zone rurale n Shqipri. N kt aspekt duhet par me prioritet hapja e kopshteve dhe erdheve n zonat rurale si dhe rritjen e shrbimeve sociale ne dispozicion t familjeve;

7. T rishikohet dhe plotsohet legjislacioni pr eleminimin e barrierave pr punsimin e grave e vajzave dhe t zhvillohen programe pr fuqizimin ekonomik t tyre dhe pr zbutjen e varfris n zonat rurale;

8. T ndihmohen nga shteti OJF-t q mbshtesin grat t punsohen dhe t zbatohet ligji pr punsimin e personave me aftsi t kufizuar;

30

3. T DREJTAT E MINORITETEVE SEKSUALE

1. sht i nevojshm prgatitja e studimeve cilsore mbi perceptimin e minoriteteve seksuale nga ana e opinionit publik;

2. Sensibilizimi i shoqris mbi at ka minoritetet seksuale prfaqsojn, t integruar n

programe t gjera t sensibilizimit, duhet br nprmjet realizimit t fushatave ndrgjegjsuese dhe informuese pr minoritetet seksaule;

3. T lobohet pr miratimin dhe zbatimin e ligjeve, ku prfshihen t drejtat e minoriteteve

seksuale;

4. T ngrihet nj zyr ankesash pran Ministris s Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta, n ndihm t minoriteteve seksuale;

5. T vendosen standarte n do institucion qeveritar pr trajtimin e shtjeve q lidhem

me respektimin e t drejtave t minoriteteve seksuale;

6. sht e nevojshme strukturimi n nj grupim publik dhe juridik i minoriteteve seksuale me qllim q t t dgjohet zri i tyre, si dhe t ndihmoj n ndrgjegjsimin e opinionit publik e veanrisht n reagimin pr do shkelje t t drejtave t tyre;

7. T ngrihen programe informimi dhe trajnimi t gazetarve, punonjsve t policis,

profesionistve, t institucioneve qeveritare dhe joqeveritare, lidhur me respektimin e t drejtave t minoriteteve seksuale n Shqipri;

Pjesmarrsit e Debatit t Par pr t Drejtat e Njeriut n Shqipri ran dakord q, n mnyr q t realizohen t gjitha ndryshimet e propozuara n rekomandimet e msiprme, gjat vitit n vazhdim do t monitorohet procesi i zbatimit t tyre. Nj Raport mbi kt process dhe zbatimin e rekomandimeve do t prgatitet dhe prezantohet nga organizatort n Debatin e Dyt pr t Drejtat e Njeriut n Shqipri.

* * FUND *