Regionalizacija Španije

1. KRALJEVINA ŠPANIJA

Kraljevina Španija suverena je Evropska država, po ustavnom uređenju parlamentarna monarhija. Od 1986. godine je članica EU. Smještena je na jugozapadu Evrope te zauzima veći dio Pirinejskog poluotoka. Dio njenog teritorija su i dva arhipelaga smještena u Sredozemnom moru (Balearski otoci) i Atlantskom okeanu (Kanarski otoci), sjevernoafrički primorski gradovi Ceuta i Melilla koji su pod španskom upravom te enklava Llivia u Pirinejima. Površina Španije iznosi 504.030 km² (51. po veličini u svijetu i 4. u Evropi), i ima oko 46 miliona stanovnika. Glavni, a ujedno i najveći grad Španije je Madrid koji sa svojom urbanom okolicom broji oko 6. miliona stanovnika. Drugi veći gradovi su Barcelona, Valencia, Sevilla, Zaragoza, Malaga i dr. Zvanični jezik je španski a novčana jedninica euro.1

BDP iznosi 653milijarde $, odnosno 15.929 $/stan. Realan godišnji porast BDP-a iznosi 2.8 %. Natalitet (2003) 10.5%, mortalitet (2003) 9.2%, odnosno prirodni priraštaj 1.3 %. Udio nepismenog stanovništva (2003) iznosi 2.0%.2

Uzimajući u obzir sve navedene faktore pokušaćemo sa više aspekata podijeliti prostor Španije, odnosno izvršiti njenu regionalizaciju, koji su uslovljeni historijskim dešavanjima na ovim prostorima, razvojem privrede te njenu staganaciju u posljednjoj deceniji, etničkim sastavom većeg dijela Iberskog poluostrva, kao i procesom globalizacije koji je sve više prisutan u svijetu i određuje ekonomske tokove svake države, pa tako i Španije.

1. GEOGRAFSKE REGIJE ŠPANIJE

1 Davidović, R.: Regionalna geografija Evrope, Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno matematički fakultet, Novi Sad, 2004., p .4172 Natek, K., Natek, M.: Države svijeta, Mladinska knjiga, Beograd, 2004., p. 179.

1

Regionalna podjela Španije posljedica je djelovanja više faktora samim tim što je prostor Španije veoma raznovrstan, a Španija je po evropskim standradima velika država. Na regionalnu diferencijaciju Španije u velikoj mjeri je djelovao reljef i njen položaj (izlazak na dvije morske površine). Tako bi osnovna podjela ovog prostora (po T.Šegoti) bila na:3

Perifernu Unutrašnju Španiju

Nesumnjivo je da je on u pravu te njegova regionalizacija ovog prostora izgleda ovako: Unutrašnja Španija Sjeverna (Atlantska) Španija Istočna (Sredozemna Španija ili Levant) zajedno sa Balearima Južna Španija (Andaluzija)

Dobar poznavaoc španskog prostora B. Menardi izdvaja tri osnovne geografske regije Španije:

Unutrašnja ili centralna Španija Primorja (Atlantsko i Sredozemno) Ostrva

Historijske pokrajine kako je već rečeno najčešće se „poklapaju“ sa političkim pokrajinama Španije te konačna regionalizacija izgleda ovako:

CENTRALNA ŠPANIJA Stara Kastilja Leon Nova Kastilja La Manča Estramadura Aragonija

ATLANTSKA ŠPANIJA Baskija Asturija Galicija

SREDOZEMNA ŠPANIJA Katalonija Valensija Mursija Andaluzija Baleari

2. RELJEF KAO FAKTOR REGIONALIZACIJE ŠPANIJE

3 Davidović, R.: Regionalna geografija Evrope, Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno matematički fakultet, Novi Sad, 2004., p. 422.

2

Reljef Španije identičan je reljefu Pirinejskog poluostrva. Pirinejsko poluostrvo je složena morfostrukturna regija. U sastav ove morfostrukturne regije ulaze tri geomorfološke cjeline: Planine Pirineji koji leže u sjevernom i sjevernoistočnom dijelu Španije između bazena Ebra i Akvitanskog bazena u Francuskoj. U geotektonskom sklopu najveći dio Španije ima karakter stare, rezistentne mase (Iberijska masa), koja je opasana mlađim vjenačnim planinama. Jedne od mlađih vjenačnih planina su i Pirineji. Oni su obrazovani krajem eocena. Pirineji su u centralnom dijelu izgrađeni od prekambrijskih i paleozojskih metamorfita i magmatita. Morfostruktura Pirineja predstavljena je izrazitim glacijalnim i kraškim oblicima reljefa, mada se javljaju i fluvijalni i oblici nastali procesom raspadanja stijena Mezeta, druga cjelina je prostrana visoravan i predstavlja centralni dio Iberijske mase. Visoravan je vlago nagnuta prema jugozapadu u kom pravcu, izuzev Ebra, teku sve veće rijeke Španije. Visoravan je sastavljena od prekambrijskih i paleozojskih metamorfnih stijena. Prvo njihovo nabiranje bilo je za vrijeme hercinske orogeneze. Na sjeveru i sjeveroistoku Mezeta je uokvirena Kantabrijskim (2615 m N.V.) i Iberskim planinama (2316 m N.V.), a na jugu Siera Morena (1325 m N.V.). Na zapadu je Mezeta raščlanjena riječnim dolinama Durom, Tahom i Gvadajanom. Andaluzijske planine predstavljaju treću reljefnu cjelinu sa Sijera Nevadom (2592 m N.V.). Ove planine leže u jugoistočnom dijelu Španije. Planinski vijenac je dug 640 km., a nabran je za vrijeme alpske orogeneze. Njih nazivaju i Betijski kordiljeri sa najvišim vrhom Španije (3.481 m N.V. Nizije u Španiji zauzimaju oko 10 % površine. Izdvajamo Andaluzijsku, Aragonsku, Valensijsku i nizija Mursija.4

Slika 1. Reljefne cjeline Španije

Izvor: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Spain_topo.jpg (24.10)

3. KLIMA KAO FAKTOR REGIONALIZACIJE ŠPANIJE


3

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Spain_topo.jpg

Kada se govori o klimi Španije često se griješi i automatski zaključuje da je ona sredozemna. T. Šegota zaključuje da to nije tačno, odnosno da je to samo djelimično tačno. Sredozemnu klimu ima samo jedan dio Španije. Veći dio Španije je prema geografskoj širini u oblasti suptropskog klimata sa karaterističnim toplim i suhim ljetima i blagim zimama. Međutim, usred vertikalne zonalnosti i uticaja Sredozemnog mora i Atlantika klimatski kontrasti u ovoj državi jako su izraženi. Sjeverno od Kantabrijskih planina u primorju Biskajskog zaliva je tzv. “vlažna Španija”, sa svježim ljetom, blagom zimom i sa 900 mm atmosferskog taloga (u višim predjelima i do 2000 mm). Centralni dio Španije (Mezeta) i Aragonska nizija imaju prelazne odlike kontinentalnog i sredozemnog klimata. Ljeta su vrlo topla i sušna a zime hladne. Količina padavina ne prelazi 500 mm. U južnom i sredozemnom dijelu Španije je tipična suptropska klima sa sušnim i toplim ljetom i blagom zimom. U Španiji se nalazi najtopliji grad Evrope, Malaga sa prosječnom godišnjom temperaturom od 15°C. Količina padavina je 350 – 500 mm. Na klimu Španije veliki uticaj imaju akcioni centri azorska anticiklonska I zapadno – mediteranska ciklonska aktivnost.5

Slika 2. Klimatske zone (regije) Španije

Izvor: http://www.kidsmaps.com/geography/Europe/Climatic+Map/ (24.10)

4. KULTURNO – HISTORIJSKE PRILIKE KAO FAKTOR REGIONALIZACIJE ŠPANIJE


4

http://www.kidsmaps.com/geography/Europe/Climatic+Map/

Prostor Španije bio je naseljen još od najranijeg paleolitika. Međutim, kompletniji podaci o Španiji dolaze iz perioda 1. st. p.n.e. kada svoje kolonije na ovom prostoru osnivaju Grci i Feničani a prodiru i Kelti. U 5 stoljeću, na ovaj prostor prodiru Germanska plemena ( Alani, Sveni i Vandali). Veliki utjecaj na regionalizaciju iz tog perioda imaju i Arapska osvajanja koja su prostor Španije okupirali 700 godina. Poslije oslobađanja od Arapa, Španija postaje najveća svjetska kolonijalna i pomorska sila, čiji primat kasnije preuzimaju Portugal i Engleska. Španija je u tom a i kasnijim periodima izgubila mnoge svoje teritorije (gotovo cijelu Latinsku Ameriku, Saharu, dio Portugala) itd. Nakon toga prostor Španije postaje turbelentno područje sve do smrti kralja Franka 1975. god. i ulaska u Evropsku uniju 1986. godine.6

Slika 3. Historijske regije Španije

Historijske regije Španije (13): Galicija Asturija Baskia Navarra Leon Stara Kastilja Estremadura Nova Kastilja Aragon Katalonija Valensija Mursija Andaluzija

Posebne historijske regije: Baleari Kanarski otoci

Izvor:

http://www.historiae.org/federalism.asp (24.10)

Bitno je napomenuti da su historijske pokrajine kao španska realnost i one čine sastavni dio geografskih pokrajina, te se svaka historijska pokrajina sastoji od više administrativnih cjelina.


5

http://www.historiae.org/federalism.asp

5. ADMINISTRATIVNO – POLITIČKE PRILIKE KAO FAKTOR REGIONALIZACIJE ŠPANIJE

Pedeset španskih provincija grupisano je u sedamnaest autonomnih zajednica (španski comuninades autonomas), te dva afrička autonomna grada Ceuta i Melila.Autonomne zajednice imaju široku zakonodavnu i izvršnu autonomiju, vlastiti parlament i regionalnu vladu. Raspodjela vlasti je različita za svaku autonomnu zazejdnicu, zavisno o njihovim vlastitim statutima autonomije. De facto postoji razlika između historijskih regija i nacija (Baskija, Katalonija, Galicija i Andaluzija) i ostalih. Historijske regije, iako se u ustavu Španije nigdje pojedinačno ne spominju imaju uglavnom veći djelokrug; na primjer Baskija i Katalonija imaju vlastitu policiju koje imaju široke ovlasti.

Autonomne zajednicu u Španiji su: Andaluzija, Aragonija, Kneževina Asturija, Baleari, Baskija, Kanari, Kantabrija, Katalonija, La Mancha, Kastilja i Leon, Ekstremadura, Galicija, La Rioja, Zajednica Madrida, Murcia, Navarra, Zajednica Valencia te Ceuta i Melilla.7

Slika 4. Autonomne zajednice u Španiji

Izvor: http://bs.wikipedia.org/wiki/Datoteka:Mapa_Espanha_CC_AA.png (24.10)


6

http://bs.wikipedia.org/wiki/Datoteka:Mapa_Espanha_CC_AA.png

Provincija je španska teritorijalna jedinica koja je dio regije, a predviđena je ustavom Španije iz 1978. godine. Španska teritorija podijeljena je na pedeset provincija osim područja samostalnosti, koja nisu uključena u režim podjele na provincije. Provincije su nekad imale veće ovlasti, međutim nakon usvajanja novog sistema autonomnih zajednica, prava provincija su u velikoj mjeri smanjena. U skladu sa kraljevskim dekretom od 30. novembra 1833. godine, a koji je ustanovio provincijalnu podjelu provincije dobijaju ime prema svom glavnom gradu izuzev provincija Alava, Navarra i Vizcaya. Prema zakonu iz 1986. godine samo parlament Španije zakonom može mijenjati ime provincije i njen glavni grad.

Provincije u Španiji su: Alava, Albacete, Alicante, Almeria, Asturija, Avila, Badajoz, Balearska ostrva, Barcelona, Burgos, Caceres, Cadiz, Cantabria, Castellon, Ciudad Real, Cordoba, La Coruna, Cuenca, Gerona, Granada, Guadalahara, Guipuzcoa, Huelva, Huesca, Jaen, Leon, Lerida, Lugo, Madrid, Malaga, Murcia, Navarra, Orence, Palencia, Las Palmas, Pontevedra, La Rioja, Salamanca, Santa Cruz de Tenerife, Segovia, Sevilla, Soria, Taragona, Teruel, Toledo, Valencia, Valladolid, Vizcaya, Zamora i Zaragoza. 8

Slika 5. Provincije u Španiji

Izvor: http://bs.wikipedia.org/wiki/Datoteka:Provinces_of_Spain.svg (24.10)


7

http://bs.wikipedia.org/wiki/Datoteka:Provinces_of_Spain.svg

6. PRIVREDNI I DEMOGRAFSKI TOKOVI KAO FAKTOR REGIONALIZACIJE ŠPANIJE

Savremena privredno – ekonomska kretanja u sintezi sa demografskim promjenama u velikoj mjeri utiču na stvaranje zasebnih regija. Postoji i gruba podjela na temelju privrednih karakteristika:

Razvijena Španija (sjever, sjeverozapad, istok i jugoistok) Nerazvijena Španija unutrašnjost i jug (posebno Andaluzija)

Prirodni uslovi za razvoj poljoprivrede u Španiji su nepovoljni zbog nedostatka obradivog tla i klimatskih (neravnomjeran raspored padavina). U poljoprivredi su dominantni mali posjedi sa velikom parcelizacijom. Poljoprivreda je u večoj mjeri tradicionalna, dok se u istočnim i jugoistočnim dijelovima Španije prešlo na monokulturni uzgoj (Vinova loza, masline, agrumi). Španska sela su u velikoj mjeri depopulirala pa nedostaje radne snage. Sa aspekta poljoprivrede izvršena je regionalizacija prema kulturama koje se obrađuju, odnosno uzgajaju. U strukturi poljoprivrede najvažniji je uzgoj žitarica (pšenica, kukuruz, ječam). Glavni centri uzgoja pšenice su: Leon i stara Kastilja, nova Kastilja, dolina Ebra i Andaluzija.Glavno područje uzgoja kukuruza je Galicija. Riža se uzgaja u Andaluziji, Valensiji, dolinama Ebra i Gvadajane. Maslina je jedna od najtradicionalnijih kultura a raste u divljem obliku i plantažno, na područijima viših gorja u cijeloj Španiji. Španija je prva na svijetu po izvozu maslinovog ulja. Po uzgoju vinove loze značajne su stara i nova Kastilja, Katalonija, dolina Ebra i drugi. Agrumi se uzgajaju u istočnom i jugoistočnom dijelu i uglavnom se izvoze. Najviše se uzgaja u širem prostoru Valansije. 9

Slika 6. Rasprostranjenost pojedinih kultuta u Španiji

Izvor: Davidović, R.: Regionalna geografija Evrope, Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno matematički fakultet, Novi Sad, 2004., p.438

9 Natek, K., Natek, M.: Države svijeta, Mladinska knjiga, Beograd, 2004., p. 184.

8

Španija se industrijski razvija 60 – ih i 70 – ih godina 20. vijeka, a posebno nakon 1986. godine pa do kraja 90 – ih godina. Španija je poznata po crnoj i obojenoj metalurgiji, industriji keramike, prehrambenoj i tekstilnoj industriji, industriji automobila, industriji kože, brodogradnji i dr. Regionalni industrijski centri Španije su: Madrid, Barselona, Valensija, Sevilja, Bilbao, Malaga, San Sebastijan, Leon, La Coruna i drugi, koji su takođe i centri saobraćaja Španije.10

Slika 7. Najvažniji industrijsko – regionalni centri Španije

Izvor: http://www.globalsecurity.org/military/world/europe/es-map.htm (24.10)

Sa aspekta urbanih regija možemo izdvojiti pet najznačajnijih urbanih sistema Španije:10 Natek, K., Natek, M.: Države svijeta, Mladinska knjiga, Beograd, 2004., p. 185.

9

http://www.globalsecurity.org/military/world/europe/es-map.htm

Madrid (6.501.717) stanovnika Barselona (5.511.147) Valensija (2.575.362) Sevilja (1.927.109) Malaga (1.624.165)11

Slika 8. Najveći gradovi i njihovi urbani sistemi u Španiji

Izvor: http://en.wikipedia.org/wiki/File:EspDens2.jpg (24.10)

11 Natek, K., Natek, M.: Države svijeta, Mladinska knjiga, Beograd, 2004., p. 186.

10

http://en.wikipedia.org/wiki/File:EspDens2.jpg

Na teritoriji Španije, smatra se, postoji oko 114 vrsta jezika. Uz španski, službeni jezici u autonomnim pokrajinama su: katalonski, baskijski i galicijski.12

Slika 9. Jezičke regije Španije

Izvor: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Languages_of_Spain.svg (24.10)


11

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Languages_of_Spain.svg

7. TURIZAM I TURISTIČKA KRETANJA KAO FAKTOR REGIONALIZACIJE ŠPANIJE

Turistička kretanja i turistička valorizacija prostora uslovila je specijalizovanu turističku regionalizaciju prostora Španije. Španija je jedna od vodećih turističkih zemalja Evrope jer je godišnje posjeti oko 51 milion turista i ostvaruje velike prihode od turizma, negdje oko 33 milijarde USD. Španija je još šeszesetih godina razvila projekcije za razvoj turizma te je danas druga najposjećenija zamlje Evrope, poslije Francuske. Mikreoregionalno ovaj prostor dijelimo:13

Slika 10. Turističke regije Španije

Costa Brava Costa Dorada Costa del Azahar Costa Blanca Costa del Sol

Izvor: http://www.climb-europe.com/RockClimbing (24.10)

13 Bilen, M., Bučar, K.: Osnove turističke geografije, Sveučičište u Zagrebu, Ekonomski fakultet, Zagreb, 2001., p. 87 – 92.

12

http://www.climb-europe.com/RockClimbing

http://www.climb-europe.com/RockClimbing

8. NUTS SISTEM KAO FAKTOR REGIONALIZACIJE ŠPANIJE

Nuts je francuski sistem za identifikaciju prostornih jedinica za potrebe službene statistike Evropske unije. Ovaj sistem je 1980. godine razvio Evropski ured za statistiku u Luksmburgu sa ciljem komparacija regija unutar EU. Španija ja po ovom sistemu podijeljena na 6 regija:14

1. Regija NOROESTE (Galicija, Asturija, Kantabrija)2. Regija NORESTE (Baskija, Navara, Aragon)3. Regija COM DE MADRID (Madrid)4. Regija CENTRO (Kastilja, La Manča, Estramadura)5. Regija ESTE (Katalonija, Valensija, Baleari)6. Regija SUR (Andaluzija, Mursija, Melila, Ceuta)

Slika 11. Nuts regije Španije

Izvor: http://en.wikipedia.org/wiki/NUTS_of_Spain (24.10)

14 Tošić, D.: Principi regionalizacije, Univerzitet u Beogradu, Geografski fakultet, Beograd, 2012.

13

http://en.wikipedia.org/wiki/NUTS_of_Spain

14

Documents

Regionalizacija Španije