Embed Size (px)
Citation preview
i
REPUBLIKA E SHQIPERISË
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I EKONOMISË
DEPARTAMENTI I FINANCËS
TEMË DISERTACIONI
__________________________________________________
Efektet e decentralizimit fiskal në Shqipëri.
Rast studimor Bashkia Shkodër
____________________________________________________
Në kërkim të Gradës Shkencore “DOKTOR”
DOKTORANTE UDHËHEQËS SHKENCOR
AURORA KINKA (PULTI) PROF. DR HALIT XHAFA
TIRANË, 2017
ii
© Copyright Aurora Kinka, 2017
Përmbajtja e këtij punimi është plotësisht autentike. Të gjitha të drejtat e rezervuara.
DEKLARATË
Unë, e nënshkruara Aurora Kinka (Pulti) deklaroj në përgjegjësinë time që:
- Ky studim i paraqitur për marrjen e gradës Doktor, është punimi im origjinal, i
hartuar në përputhje më rregullat dhe kërkesat e Shkollës së Doktoraturës.
- Çdo material i marrë nga burime të treta është referuar sipas rregullave.
iii
Falenderime
Në përfundim të këtij punimi gjej rastin të bëj disa falenderime për të gjithë
ato që më kanë mbështetur gjatë këtyre viteve.
Së pari, falenderoj shumë udhëheqësin tim Prof.Dr Halit Xhafa ndaj të cilit
shpreh një mirënjohje të madhe për gatishmërinë e tij dhe mbështetjen morale që më
ka dhënë.
Falenderoj profesorët e nderuar për ndihmesën dhe mbështetjen e tyre të
vazhdueshme; gjithashtu në vecanti dua të falenderoj miket e mia në departamentin e
Financë - Kontabilitetit në Universitetin e Shkodrës.
Një falenderim i veçantë dhe mirënjohje pa fund shkon për familjen time;
prindërit, bashkëshortin dhe veçanërshit vajzën time 4-vjecare Heidi, të cilës i kërkoj
falje për kohën e munguar..
Këtë punim ia dedikoj prindërve të mi!
iv
Abstract
The increase of fiscal decentralization is seen as an important tool to increase
democratic participation in decision-making. In many transition economies, political
and economic failure of the centralized socialist regimes has been the main impulse
for new initiatives in the field of decentralization.
Recently, even Albania has made significant progress towards
decentralization.
This study will analyze the progress of the fiscal decentralization process in
Albania, the problems encountered and what is expected to be the most important
impacts of the territorial administrative reform on fiscal decentralization process. To
determine what effects has had fiscal decentralization on economic growth for
Albania case, the study includes an econometric analysis of multiple linear regression,
on time series, respectively for the years 2000-2015.
The goal in a regression analysis is to estimate the average of the dependent
variable when are given values of the independent variables, the parameter (or
parameters partial) must be statistically significant in order to be a good model.
Except the dependent variable: the rate of GDP (%), and the independent variable: the
rate of fiscal decentralization, have been taken into consideration other factors that
can affect economic growth: the rate of investment, the rate of inflation, human
capital, the rate of participation in the labor force and trade openness.
There are several indicators that measure fiscal decentralization and many
studies have been undertaken various measures of fiscal decentralization to see the
relationship fiscal decentralization - economic growth. This is also a reason why
different studies show different results for relationship fiscal decentralization -
economic growth. In this study, we have examined three models where fiscal
decentralization is measured by (i) own income / total income of the local government
ratio, (ii) local expenditures / central government expenditures ratio and (iii) local
expenditures / GDP ratio.
Key words: fiscal decentralization, territorial reform, economic growth, own
income, local expenditures
v
Abstrakt
Rritja e decentralizimit fiskal është parë si një mjet i rëndësishëm për rritjen e
pjesëmarrjes demokratike në procesin e vendim-marrjes. Në shumë ekonomi në
tranzicion, dështimi politik dhe ekonomik i regjimeve të centralizuara socialiste ka
qënë edhe shtysa kryesore për iniciativa të reja në fushën e decentralizimit.
Edhe Shqipëria gjatë viteve të fundit ka bërë progres të rëndësishëm drejt
decentralizimit.
Në këtë punim do të analizohet ecuria e procesit të decentralizimit fiskal në
Shqipëri, problematikat që janë hasur si dhe cilat pritet të jenë ndikimet më të
rëndësishme të reformës administrative territoriale në procesin e decentralizimit
fiskal. Për të përcaktuar çfarë efekti ka pasur decentralizimi fiskal mbi rritjen
ekonomike, për rastin e Shqipërisë, në punim është realizuar një analizë e
ekonometrike e regresionit linear shumës, mbi serite kohore, përkatësisht për vitet
2000-2015. Synimi në një analizë regresioni është vlerësimi i mesatares së variablit të
varur kur jepen vlerat e variablave të pavarur, parametri (ose parametrat e pjesshëm)
duhet të jenë statistikisht domethënës që modeli të jetë i mirë. Për këtë arsye për një
model me një shpjegueshmëri më të lartë, përveç variablit të varur: norma e PBB-së
(%), dhe variablit të pavarur: norma e decentralizimit fiskal, janë marrë në konsideratë
edhe faktorë të tjerë shtesë të cilët kanë ndikim në rritjen ekonomike si: norma e
investimit, norma e inflacionit, kapitali human, shkalla e pjesmarrjes në forcën e
punës dhe norma e hapjes tregtare:
Janë disa tregues që masin decentralizimin fiskal dhe në studime të ndryshme
janë marrë matës të ndryshëm të decentralizimit fiskal për të parë lidhjen që ka ai me
rritjen ekonomike. Kjo është edhe një arsye pse studime të ndryshme paraqesin
rezultate të ndryshme për lidhjen decentralizim fiskal – rritje ekonomike. Në punim,
shqyrtohen tre modele ku decentralizimi fiskal është matur nga (i) raporti të ardhura
të veta / të ardhura totale të qeverisë lokale, (ii) raporti shpenzime vendore /
shpenzime të qeverisë qëndrore dhe (iii) raporti shpenzime vendore / PBB.
Fjalët kyçe: Decentralizimi fiskal, reforma territoriale, rritja ekonomike, të
ardhura të veta, shpenzime vendore
vi
TABELA E PËRMBAJTJES
Abstrakti…………………………………………………………………………...…v
Lista e tabelave………………………………………………………………………viii
Lista e figurave……………………………………………………………………….ix
Lista e shkurtimeve…………………………………………………………………..xi
Hyrja………………………………………………………………………………….1
Qëllimi………………………………………………………………………………..4
Objektivat e punimit………………………………………………………………….4
Pyetjet kërkimore……………………………………………………………………..5
Metodologjia e studimit………………………………………………………………5
Rëndësia e studimit…………………………………………………………………...6
Kufizimet e studimit………………………………………………………………….6
Organizimi i studimit…………………………………………………………………6
Kapitulli 1: Rishikim i Literaturës Për Decentralizimin Fiskal……………………….7
1.1 Kuptimi i decentralizimit dhe tre llojeve të tij ……………………………………...7
1.1.1 Çfarë është decentralizimi fiskal?......................................................8
1.1.2 Parimet bazë të decentralizimit fiskal .............................................11
1.1.3 Themelet e decentralizimit fiskal....................................................11
1.1.4 Kushtet për Decentralizim të Suksesshëm ..................................... 12
1.1.5 Kapaciteti i sektorit lokal për të kënaqur nevojat e komunitetit......13
1.2 Avantazhet dhe disavantazhet e decentralizimit fiskal………………................. 14
1.2.1 Avantazhet e decentralizimit fiskal... Pse po?................................. 15
1.2.2 Disavantazhet e decentralizimit fiskal ... Pse jo...............................16
1.3 Decentralizimi fiskal dhe zhvillimi ekonomik ..................................................... 16
1.4 Decentralizimi fiskal, Rritja Ekonomike & stabiliteti makroekonomik............... 18
Kapitulli 2: Qeverisja Vendore Dhe Decentralizimi Fiskal Në Shqipëri…………..23
2.1 Një vështrim historik mbi qeverisjen vendore në Shqipëri.................................23
2.2 Historia e decentralizimit në Shqipëri.................................................................26
2.2.1 Kuadri Ligjor për Decentralizimin................................................28
2.2.2 Funksionet dhe përgjegjësitë e NJQV-ve.....................................30
2.2.3 Të drejtat e njësive të qeverisjes vendore.....................................31
2.3 Struktura e Buxhetit Vendor............................................................................. 32
vii
2.4 Ecuria e decentralizimit fiskal.............................................................................34
2.5 Decentralizimi në Shqipëri në raport me vendet e Evropës Jug-Lindore……... 43
Kapitulli 3. Ecuria e Decentralizimit Fiskal Në Qarkun Shkodër. Rast studimor
Bashkia Shkodër…………………………………………………………………….50
3.1 Përshkrim i shkurtër i Qarkut të Shkodrës……………………………………..50
3.2 Përformanca financiare dhe fiskale e NJQV-ve në qarkun Shkodër…………...53
3.3 Analiza e të ardhurave për Bashkinë Shkodër para ndarjes së re territoriale (2001-
2014)...........................................................................................................................59
3.3.1 Llojet e taksave më ndikuese..........................................................59
3.3.2 Të ardhurat nga tarifat....................................................................60
3.3.3 Të ardhurat jotatimore....................................................................62
3.3.4 Kontributi i transfertave.................................................................63
3.4 Analiza e të ardhurave para dhe pas reformës
territoriale...................................................................................................................64
3.4.1 Planifikimi dhe realizimi i të ardhurave për periudhën
janar-qershor të vitit 2015................................................................................64
3.4.2 Të ardhurat e Bashkisë pas ndarjes së re territoriale......................66
3.4.3 Analiza e të ardhurave nga burimet e veta.....................................67
3.4.4 Analiza e të ardhurave nga taksat vendore....................................68
3.4.5 Analiza e të ardhurave nga tarifat vendore....................................70
3.4.6 Analiza e të ardhurave të tjera.......................................................71
3.5 Analiza e shpenzimeve......................................................................................72
Kapitulli 4. Metodologjia dhe modeli empirik……………………………………..75
4.1 Studimet empirike mbi lidhjen
decentralizim fiskal – rritje ekonomike ………………..…………………………..75
4.2 Analiza e modelit të regresionit shumës………………………………………86
Modeli 1…………………………………………………………… 86
Modeli 2…………………………………………………………….93
Modeli 3………………………………………………………….....98
Kapitulli 5. Konkluzione dhe rekomandime………………………………………102
Biblografia…………………………………………………………………………108
Apendikse………………………………………………………………………….116
viii
LISTA E TABELAVE
Tabela 1.1 Lidhja mes decentralizimit fiskal dhe përformancës ekonomike
Tabela 2.1 Pasqyra e të ardhurave locale 1995-2003
Tabela 2.2 Funksionet e Qeverive Vendore të nivelit të parë në sektorin social
Tabela 3.1 Bashkia e re Shkodër
Tabela 3.2 Efekti negativ në taksat vendore nga heqja e tatimit mbi biznesin
Tabela 3.3 Plani I shpenzimeve për Bashkinë Shkodër për vitin 2015-216
Tabela 4.1 Matës të decentralizimit fiskal
Tabela 4.2 Variablat e marrura në shqyrtim në disa modele empirike
Tabela 4.3 Statistika përshkruese e të dhënave
Tabela 4.4 Model 1- Analiza OLS
Tabela 4.5 Model 1 (i përmirsuar)- Analiza OLS
Tabela 4.6 Model 2- Analiza OLS
Tabela 4.7 Model 3- Analiza OLS
ix
LISTA E FIGURAVE
Figura 1.1 Themelet e decentralizimit fiskal
Figura 2.1 Struktura administrative (2003)
Figura 2.2 Të ardhurat e NJQV-ve si % e të ardhurave kombëtare nga tatimet dhe
doganat dhe PBB-së
Figura 2.3 Tendenca e shpenzimeve dhe të ardhurave të NJQV-ve
Figura 2.4 Përbërja e të ardhurave të Qeverisë Vendore 2002-2015
Figura 2.5 Të ardhurat e pushtetit vendor si % e PBB-së dhe totalit të të ardhurave
publike në 2013, Shqipëria në krahasim me vëndet e rajonit
Figura 2.6: Kuadri i politikave strategjike të SKNDQV 2015-2020
Figura 3.1 Klasifikimi i NJQV-ve të Qarkut Shkodër sipas nr të popullsisë krahasuar
me shifrat në nivel vendi
Figura 3.2 Pesha specifike e rajoneve ndaj PBB-së
Figura 3.3 Struktura e PBB-së për Qarkun Shkodër
Figura 3.4 Shpenzimet kapitale në raport me shpenzimet operative në NJQV-të e
Qarkut Shkodër
Figura 3.5 Shpenzimet sipas funksioneve në NJQV-të e Qarkut Shkodër
Figura 3.6 Të ardhurat e NJQV-ve të Qarkut Shkodër kundrejt totalit të të ardhurave
vendore në Shqipëri
Figura 3.7 Përbërja e të ardhurave të NJQV-ve në Qarkun Shkodër
Figura 3.8 Kontributi i njësive administrative në ecurinë e të ardhurave totale
Figura 3.9 Kontributi sipas burimit në të ardhurat totale
Figura 3.10 Të ardhurat sipas llojeve në vite
Figura 3.11 Të ardhurat nga tarifat
Figura 3.12 Të ardhurat sipas llojit, viti 2014
Figura 3.13 Të ardhurat jo tatimore
Figura 3.14 Raporti grant – të ardhura
x
Figura 3.15 Raporti i të ardhurave për 6-mujorin e parë 2015, me planin 6 mujor dhe
vjetor
Figura 3.16 Pesha specifike e të ardhurave të secilës NJ.A
Figura 3.17 Të ardhurat nga burimet e veta vendore
Figura 3.18 Ndryshimi i të ardhurave nga viti 2015 në vitin 2016
Figura 3.19 Taksat vendore në vitin 2015 dhe 2016
Figura 3.20 Të ardhurat nga taifat vendore 2015, 2016
Figura 3.21 Ndryshimi i të ardhurave të tjera nga viti 2015 në vitin 2016
Figura 3.22 Shpenzimet për periudhën 2010 – 2012
Figura 3.23 Shpenzimet sipas funksioneve për periudhën 2010 – 2012
Figura 4.1 Rritja reale e PBB-së
Figura 4.2 Ecuria e normës së inflacionit
Figura 4.3 Dinamika e investimeve si peshë specifike ndaj PBB-së
Figura 4.4 Kapitali Human
Figura 4.5 Shpenzimet në arsim si % e shpenzimeve publike
Figura 4.6 Indeksi i hapjes tregtare
Figura 4.7 Shkalla e pjesmarrjes në forcën e punës
Figura 4.8 Shpenzimet vendore si % nda PBB-së
Figura 4.9 Buxheti vendor në % ndaj të ardhurave gjithsej
Figura 4.10 Buxheti vendor në % ndaj shpenzimeve gjithsej
Figura 4.11 Të ardhurat e veta në raport me të ardhurat totale të qeverive vendore
xi
LISTA E SHKURTIMEVE
NJQV Njësi e Qeverisë Vendore
NJA Njësi Administrative
BB Banka Botërore
USAID United States Agency for International Development
PLGP Planning and Local Governance Project
TBV Taksa E Biznesit Të Vogël
BSH Bashkia Shkodër
OECD Organization for Economic Cooperation and Development
PBB Produkti i Brendshëm Bruto
SKNDQV Strategjia Kombëtare Ndërsektoriale për Decentralizimin dhe
Qeverisjen Vendore
IDM Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetsim
DLDP Decentralisation And Local Development Programme
NALAS Rrjeti i Shoqatave të Bashkive të Evropës Juglindore
QV Qeverisje Vendore
QQ Qeverisje Qëndrore
1
I. HYRJA
Kohët e fundit, decentralizimi është bërë objekt i shumë debateve dhe
diskutimeve që zhvillohen në shkallë botërore dhe ka ngjallur interesin e shumë
studiuesve, ekonomistëve, juristëve për ta përkufizuar dhe analizuar atë si një
‘fenomen pozitiv’.
Në shumicën e shteteve (kryesisht në ato të centralizuara), Qeveritë Qëndrore
pavarsisht nga numri i reformave dhe shpenzimeve të bëra, kanë dështuar në
sigurimin e shërbimeve cilësore dhe të qëndrueshme për përmirsimin e standartit të
jetesës të shtetasve të tyre për vete faktin se ato (Qeveritë Qëndrore) janë shumë larg
nevojave dhe problemeve me të cilat ballafaqohen qytetarët cdo ditë (Kalin, 2002).
Nga ana tjetër, Qeveritë Vendore janë pikërisht ato që ndodhen më pranë dhe njohin
nevojat dhe problemet me të cilat familjet dhe qytetarët e juridiksionit të tyre
ballafaqohen në jetën e përditshme. Në mënyrë që të realizohet kjo axhendë kaq e
gjerë e Qeverive Vendore, ato kanë nevojë për mbështetje, përfshirje, pjesmarrjen e
popullit në qeverisje, kanë nevojë për autoritet, kompetenca, autonomi, burime,
fleksibilitet (Kalin, 2002).
Literatura politike është e mbushur me fragmente të cilat vlerësojnë decentralizmin.
Kjo jo vetëm sjell rritje të eficencës në ofrimin e shërbimeve të barabarta duke
përdorur më mirë njohuritë lokale, por gjithashtu, con në rritjen e pjesmarrjes dhe të
demokracisë dhe si rezultat rrit mbështetjen e popullit për qeverinë dhe rrjedhimisht
nxit stabilitetin politik. Kur këtyre cilësive i shtohet virtyte të tilla si mobilizimi i
burimeve, reduktimi i tendosjes së financave qëndrore, rritje e përgjegjësisë nga ana e
qeverisë, nuk është për tu cuditur nëse disa e kanë parë decentralizimin si të vlefshëm
në thelb (Bird & Vaillancourt, 1998).
Disa studiues diskutojnë për decentralizimin në bazë të përmirësimit të eficences
ekonomike, disa në bazë të eficences së kostos, disa në aspektin e rritjes së
përgjegjësisë dhe disa të tjerë në aspektin e rritjes së mobilizimit të burimeve. Nga
ana tjetër, të tjerë argumentojnë se asnjë nga këto rezultate të frytshme nuk mund të
arrihen në vende ku preferencat e qytetarëve nuk kanë të ngjarë të reflektohen në
rezultatet e buxhetit dhe kapaciteti institucional i qeverisë ekzistuese është afër zeros.
Nga ky këndvështrim, decentralizmi duket të gjenerojë rritje të kostos, reduktim të
eficences në ofrimin e shërbimeve dhe ndoshta në pabarazi dhe paqëndrueshmëri
makroekonomike më të lartë (Prud’homme,1995).
Decentralizimi është bërë një trend global dhe qeveritë lokale janë fuqizuar në shumë
vende të Amerikës Latine, Azi, Lindjen e Mesme dhe Afrikë, Evropë dhe Amerikën e
Veriut. Kalin (2002) jep katër arsye për forcimin e qeverisjes lokale. Ata janë:
1. Administrim eficent dhe përgjegjës: Dështimet e QQ në ofrimin e shërbimeve
vijnë shpesh herë jo si mungesë e parave, por për shkak të një përdorimi
ineficent të burimeve të disponueshme. Kjo për faktin se ekzistojnë disa
distanca si distanca gjeografike e cila sjell në QQ mungesë informacioni për
nevojat dhe problemet lokale apo distanca psikologjike ndërmjet zyrtarëve të
të QQ dhe popullit që ato udhëheqin; shumë aktivitete të QQ në nivel lokal
nuk zhvillohen jo për shkak të kërkesës së qytetarëve lokal, por për shkak të
ideologjisë së zhvillimit të interesave të QQ.
2
2. Më shumë zhvillim të lokalitetit: Zhvillimi lokal është i mundshëm edhe pa
decentralizim, por në shumë vende motivi kryesor për decentralizim është
perspektiva për zhvillim lokal, sepse qytetarët inkurajohen për hartim dhe
implementim të suksesshëm të projekteve të tyre lokale.
3. Demokraci dhe mbrojtje e lirisë: E drejta për të zgjedhur liderët e QQ është një
pjesë e demokracisë, por demokracia përfshin edhe mundësinë për të
influencuar në vendime që ndikojnë direkt jetën e një personi. Qeverisja lokale
është e aftë për të ofruar këto aspekte të demokracisë që QQ nuk mund t’i
ofrojë.
4. Zhvillimi lokal ndihmon në reduktimin e kostove: Nëse banorët vendas
mendojnë se paraja është e tyre, atëherë ato kanë më shumë gjasa të jenë
vigjilent mbi shpenzimet dhe të përdorin paratë në mënyrë më efikase. Përveç
kësaj, ka më shumë mundësi për kontribute publike për të shtuar një projekt
lokal.
Decentralizimi është një nga parimet kryesore kushtetuese për të siguruar një
performancë sa më të mirë në mënyrën e organizimit dhe funksionimit të qeverisjes
vendore. Decentralizimi është transferimi i autoritetit dhe përgjegjësisë së
funksioneve publike nga pushteti qëndror në atë vendor ose në organizata të tjera në
nivel lokal. Decentralizimi dhe autoritetet vendore përfaqësojnë parimet bazë të
demokracive të konsoliduara. Ai perfaqëson të drejtën e qytetarëve për të marrë pjesë
në administrimin e punëve publike dhe të bindur se në nivelin vendor kjo e drejtë
ushtrohet në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe efikase.
Gjatë dy dekadave të fundit, shumë vende të zhvilluara dhe në zhvillim kanë
ndërmarrë disa reforma në sistemet e tyre fiskale. Gjithashtu këto reforma janë marrë
edhe nga vende në tranzicion të Evropës Lindore dhe ish Unionit Sovjetik. Shumë
vende të tjera të rajonit janë në proces zbatimi të reformave më të thella në këtë fushë.
Edhe Shqipëria gjatë 20 viteve të fundit ka bërë progres të rëndësishëm drejt
decentralizimit. Në vitin 1998 u miratua Kushtetuta e re e vendit ku përfshihen
dispozita të qarta në lidhje me qeverisjen vendore, u nënshkrua Karta Evropiane për
Vetë-Qeverisjen Vendore, u hartua një Strategji Kombëtare për Decentralizimin dhe
në vitin 2000 u miratua Ligji për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes
Vendore. Veçanërisht i rëndësishëm është dimensioni i decentralizimit fiskal dhe
siguria që njësitë e qeverisjes vendore të kenë një bazë të parashikueshme dhe të
barabartë financiare si dhe kapacitetin për të ofruar shërbimet bazë publike1.
Vitet 2001 dhe 2002 mund të konsiderohen si më të suksesshmit në fushën e
decentralizimit fiskal. Për herë të parë koncepti i transfertës së pakushtëzuar për
pushtetin vendor është miratuar në Ligjin e Buxhetit të Shtetit të vitit 2001 dhe është
zhvilluar më tej me paketën e reformës fiskale të miratuar nga Parlamenti në dhjetor
2002, duke rritur autonominë fiskale të bashkive dhe komunave për të mbledhur të
ardhura nga taksat dhe tarifat vendore si dhe përcaktimin e nivelit të tyre. Të ardhurat
e gjeneruara në NJQV janë përforcuar më tej nëpërmjet taksës vendore mbi biznesin e
vogël, transferimin e të ardhurave nga taksat mbi regjistrimin e automjeteve, taksës së
pasurisë së paluajtshme, etj2. Reformë e rëndësishme u ndërmor për transferimin e
pronave publike tek njësitë e qeverisjes vendore, duke iu dhënë atyre të drejtën e
1 Dokument Studimor për Decentralizimin Fiskal në Shqipëri (USAID, 2012) 2 Strategjia Ndërsektoriale Për Decentralizimin Dhe Qeverisjen Vendore 2015-2020
3
administrimit dhe zhvillimit të këtyre pronave. Që nga janari i vitit 2005 NJQV janë
përgjegjëse për shërbimin e furnizimit me ujë dhe kanalizime si edhe për të gjitha
çështjet financiare që shoqërojnë këto shërbime në buxhetin e njësisë vendore3.
Shumica e studimeve dhe analizave për qeverisjen vendore në Shqipëri pas vitit 2000,
evidentojnë fragmentimin e madh të territorit dhe numrin shumë të madh të NJQV-ve,
që kanë popullsi shumë të vogël dhe burime dhe kapacitete shumë të ulta.
Fragmentimi i territorit si dhe njësitë e vogla të qeverisjes vendore renditen ndër
arsyet kryesore të inefiçencës së lartë në kryerjen e shërbimeve publike në nivel
vendor dhe mos arritjen e objektivave të reformës së decentralizimit nga pjesa më e
madhe e njësive të qeverisjes vendore në Shqipëri. Nisur edhe nga evidenca e
raporteve dhe studimeve si më sipër, i gjithë faktori politik në vend ka njohur nevojën
për një riorganizim administrativ dhe territorial të vendit tonë. Gjithashtu partnerët
kryesorë ndërkombëtarë të Shqipërisë kanë rekomanduar kryerjen e reformës
administrativo-territoriale4.
Kështu me 31 korrik 2014 Kuvendi i Shqipërisë miratoi Ligjin për Ndarjen
Administrativo-Territoriale. Shqipëria tashmë ka një hartë të re territoriale, duke
reduktuar 6 herë numrin e njësive të qeverisjes vendore të nivelit të parë, nga 373
njësi vendore në vetëm 61 bashki.
Ulja e numrit të NJQV-ve duhet të rrisë efikasitetin e qeverisjes vendore duke ulur
kostot administrative. Përqendrimi i burimeve njerëzore dhe financiare në një numër
të vogël të NJQV-sh më të mëdha duhet të rrisë efektivitetin e shërbimeve publike
duke përmirësuar gjithashtu aftësinë e qeverisjes vendore për t’iu përgjigjur
preferencave të komunitetit të tyre. Ndërkohë, transferimi i përgjegjësive për ofrimin
e përditshëm të shërbimeve të përgjithshme NJQV-ve, i lejon qeverisë qendrore të
fokusojë më shumë në funksionet e saj strategjike, ligjore dhe hartimit të politikave
kombëtare, përfshirë objektivin e një zhvillimi të balancuar territorial5.
Kriteri kryesor që udhëhoqi Reformën administrativo-territoriale është koncepti i
“zonave funksionale”. Ky koncept ka në qendër ndërveprimin e qytetarit me territorin
për qëllime ekonomike, sociale; marrëdhëniet e tij me institucionet, si dhe aksesin në
shërbimet publike, ndërveprime këto që cilat dalin përtej kufijve administrativë të
njësive aktuale të qeverisjes vendore. Pikërisht, analizimi i këtyre ndërveprimeve solli
në identifikimin e 61 njësive funksionale. Të gjitha njësitë e reja të qeverisjes vendore
janë të organizuara rreth një qendre urbane që ka numrin më të lartë të popullsisë
krahasuar me qendrat e tjera brenda zonës dhe ka mundësi të ofrojë gamën e plotë të
shërbimeve publike që duhet të ofrojë një njësi vendore6.
Reforma administrative-territoriale premton të përmirësojë jo vetëm efektivitetin dhe
efikasitetin e qeverisjes vendore por edhe shtetit shqiptar në tërësi. Për të përmbushur
këtë premtim, gjithsesi, duhet që reforma territoriale të shoqërohet me ndryshime të
mëdha në sistemin e financave ndërqeveritare7.
3 Strategjia Ndërsektoriale Për Decentralizimin Dhe Qeverisjen Vendore 2015-2020 4 Relacion Për Projektligjin “Për Ndarjen Administrativo-Territoriale Të Njësive Të Qeverisjes
Vendore Në Republikën E Shqipërisë” 5 Projekti I Planifikimit Dhe Qeverisjes Vendore (Plgp) Në Shqipëri, USAID 2015 6 Relacion Për Projektligjin “Për Ndarjen Administrativo-Territoriale Të Njësive Të Qeverisjes
Vendore Në Republikën E Shqipërisë” 7 Projekti i Planifikimit Dhe Qeverisjes Vendore (Plgp) Në Shqipëri, (USAID 2015)
4
II. QËLLIMI
Interesi mbi decentralizimin fiskal është rritur gjatë viteve të fundit për shkak të
përfitimeve potenciale që vijnë nga implementimi i tij. Në pjesën më të madhe të
literaturave ekonomike këto përfitime të decentralizimit fiskal përfshijnë qeverisjen e
përmirësuar dhe eficensën në sektorin publik. Përvec apelimit për të rritur sa më tepër
shtrirjen e decentralizimit fiskal, në literaturat për decentralizim fiskal diskutohet
shumë edhe përfitimi i tij në promovimin e rritjes ekonomike. Pikërisht interesi dhe
kureshtja për të ditur si po ecën vendi ynë në këtë proces shërbeu si motivim që të
trajtoj këtë temë. Qëllimi kryesor i këtij punimi është të tregojë se si ka qënë ecuria e
procesit të decentralizimit në Shqipëri, problematikat që janë hasur si dhe cilat pritet
të jenë ndikimet më të rëndësishme të reformës administrative territoriale në procesin
e decentralizimit fiskal. Gjithashtu për të parë më konkretisht se si ka ndikuar
decentralizimi fiskal në të ardhurat dhe shpenzimet lokale, është marrë si rast studimor
Bashkia Shkodër. Pra, një tjetër qëllim i punimit është të tregojmë efektet e
decentralizimit fiskal në këtë njësi vendore.
Meqënëse në pjesën më të madhe të studimeve për decentralizimin fiskal, suksesi apo jo i
këtij procesi shihet edhe në ndikimin që ka pasur ai në rritjen ekonomike, ky punim ka si
qëllim të analizojë efektin e decentralizimit fiskal në rritjen ekonomike për rastin e
Shqipërisë.
III. OBJEKTIVAT E PUNIMIT
Disa nga objektivat që synon të realizojë ky punim janë:
1. Të ofrojë një vështrim të përgjithshëm teorik mbi decentralizimin fiskal.
2. Të paraqesë disa studime empirike në vende të ndryshme mbi lidhjen
decentralizim fiskal – rritje ekonomike.
3. Të tregojë ndikimin që decentralizimi fiskal ka pasur në të ardhurat dhe
shpenzimet vendore për Bashkinë Shkodër të marrur si rast studimor.
4. Të përcaktohet efekti i matur në formë sasiore, i ndikimit të decentralizimit
fiskal mbi rritjen ekonomike, permes perdorimit të modeleve
ekonometrike mbi përcaktimin e lidhjes së variablave.
5. Dhënia e disa konkluzioneve dhe rekomandimeve të vlefshme në këtë
fushë.
IV. PYETJET KËRKIMORE
Pёr realizimin e objektivave tё studimit shtrohen këto pyetje kёrkimore:
1. Cila ёshtё ecuria në vite dhe situata aktuale e decentralizimit fiskal në
Shqipëri? A do të ndikojë reforma administrative – territoriale në
përmirësimin e mëtejshëm të procesit të decentralizimit fiskal?
2. Si ka ndikuar decentralizimi fiskal në Bashkinë Shkodër? Cilat kanë qënë
efektet e reformës në të ardhurat lokale?
5
3. Cila është lidhja mes treguesve që masin decentralizimin fiskal dhe rritjes
ekonomike në Shqipëri?
V. METODOLOGJIA E STUDIMIT
Për realizimin e këtij punimi është përdorur një literaturë e gjerë bashkohore mbi
decentralizimin fiskal, e cila konsiton në materiale dhe punime të shumë autorëve të
huaj por edhe vendas, në studime me karakter rajonal dhe kombëtar apo
ndërkombëtar, në përdorimin e një numri të madh burimesh informacioni nga faqet
zyrtare të institucioneve të rëndësishme ku mund të përmendim Ministrinë e
Financave, Bankën Botërore, INSTAT, OECD, USAID etj. Këto burime kanë
shërbyer qoftë për të siguruar të dhëna të përgjithshme mbi procesin e decentralizimit
fiskal në Shqipëri, ashtu edhe për të siguruar informacion mbi disa nga variablat e
modelit empirik që do të testohet.
Në kapitullin ku analizohet procesi i decentralizimit fiskal në Shqipëri janë përdorur
materiale kryesisht nga autorë vendas por edhe nga autorë të huaj të cilët kanë bërë
studime për vendet e rajonit, por edhe më gjerë. Gjithashtu shumë të vlefshme kanë
qënë materialet e siguruara nga Projekti i Planifikimit dhe Qeverisjes Vendore
(PLGP), financuar nga USAID. Këto materiale japin një informacion të plotë për
analiza krahasuese të Shqipërisë me vende të tjera, duke përcaktur pozitën që ka vendi
ynë në raport me vendet e tjera. Ndërkohë për kapitullin ku është trajtuar si rast
studimor Bashkia Shkodër, janë përdorur të dhëna nga buxhetet e kësaj bashkie ndër
vite apo statistika të tjera të siguruara pranë Drejtorisë së të Ardhurave në Bashkinë
Shkodër.
Në këtë punim kemi përdorur metodën kuantitative, pra sasiore për përpunimin e të
cilave mbështetemi në të dhënat sasiore që janë zakonisht të prezantuara në trajtën e
statistikave. Kjo është shumë e nevojshme pasi shërben për t’i kthyer përgjigje njërës
prej pyetjeve të ngritura në fillim të punimit, e cila i referohet marrëdhënies së
decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike. Për konceptimin e modelit më ka ardhur
në ndihmë literatura e modeleve të rritjes ekonomike. Harku kohor i të dhënave i
korrespondon periudhës 2000 – 2015. Databaza të ndryshme si ajo e Bankës Botërore,
INSTAT dhe Ministrisë së Financave janë përdorur për variablat e përdorur në analizë. Të dhënat në këtë fazë janë përpunuar me programin Gretl.
VI. RËNDËSIA E STUDIMIT
Nëpërmjet këtij studimi synohet të paraqitet një pamje sa më e plotë e ecurisë së
decentralizimit fiskal në Shqipëri. Rritja ekonomike është konsideruar si aspekti më i
rëndësishëm në implementimin e decentralizimit fiskal. Kjo sepse rritja ekonomike
përbën një nga matjet sasiore në vlerësimin e suksesit të programit të zhvillimit.
Rëndësia e këtij studimi qëndron në faktin se ai siguron një bazë analitike dhe
empirike mbi lidhjen që ekziston mes decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike në
përgjithësi dhe në vecanti për rastin e Shqipërise, për periudhën 2000-2015.
Ai mund të shërbejë si bazë për studime të tjera më të gjëra, në shkallë kombëtare apo
ndërkombëtare.
6
VII. KUFIZIMET E STUDIMIT
Kufizimet e këtij punimi janë si më poshtë:
Të dhënat dhe mangësitë e tyre: Punimi do të ishte më i plotë në qoftë se në modelin
empirik do të kishim të dhëna në vlerësimin e variablave për secilin nga 12 qarqet e
Shqipërisë. Gjithashtu e njëjta arsye, mungesa e të dhënave për të gjitha njësitë
vendore në Rajonin e Shodrës, nuk bën të mundur analizën e një modeli empirik
vetëm për këtë rajon.
Seria kohore e vogël: Në punim është përdorur një seri kohore e përbërë nga vetëm
16 vite. Kjo bën që analiza jonë e fenomenit të marrë në studim të jetë e kushtëzuar si
dhe gjithashtu nuk lë shumë hapsira për zgjedhjen e metodës ekonometrike.
VIII. ORGANIZIMI I STUDIMIT
Kapitulli i parë konsiston në dhënien e një background-i teorik të nevojshëm.
Fillimisht në të trajtohen përkufizime të decentralizimit, rëndësia e tij dhe kushtet për
një decentralizimi fiskal të nevojshëm. Trajtohen avantazhet dhe disavantazhet e
decentralizmit fiskal. Më pas në këtë kapitull trajtohet një përmbledhje e literaturës që
studion lidhjen decentralizim fiskal – rritje ekonomike.
Kapitulli i dytë fillon me një vështrim historik të qeverisjes vendore në Shqipëri, për
të kaluar pastaj në historinë e decentralizimit fiskal në Shqipëri. Në këtë kapitull
trajtohen problemet, treguesit kryesorë dhe cështjet kryesore që lidhen me ecurinë e
decentralizimit fiskal që nga fillimet e tij. Një pjesë e rëndësishme në këtë kapitull
është edhe kuadri ligjor për decentralizim fiskal. Më pas në këtë pjesë trajtohen edhe
elementë të rëndësishëm të njësive vendore, sic janë funksionet, kompetencat dhe te
drejtat kryesore të tyre. Gjithashtu për të kuptuar më mirë ecurinë e treguesve të
decentralizimit fiskal në Shqipëri, në këtë kapitull është paraqitur edhe një krahasim
me vendet e Europës Jug-Lindore.
Në kapitullin e tretë fokusi është në rastin studimor të marrë në shqyrtim, ai i
Bashkisë Shkodër për të parë si ka ndikuar decentralizimi fiskal në këtë njësi. Përpara
se të bëhet analiza e të ardhurave dhe shpenzimeve në këtë njësi, fillimisht trajtohet
përformanca financiare dhe fiskale e NJQV-ve në qarkun Shkodër para ndarjes së re
territoriale. Më pas kalohet në në një analizë më të hollësishme të të ardhurave dhe
shpenzimeve për Bashkinë Shkodër para dhe pas ndarjes administrative territoriale.
Në kapitullin e katërt trajtohet metodologjia dhe modeli empirik. Fillimisht trajtohen
disa studime empirike të studiuesve të ndryshëm për sa i përket lidhjes decentralizim
fiskal – rritje ekonomike, e cila do të analizohet më vonë në këtë kapitull për rastin e
Shqipërisë. Në kapitull analizohen shkurtimisht edhe variblat e tjerë që do të jenë
pjesë e modelit të marrë në konsideratë
Në fund punimi mbyllet me dhënien e disa konkluzioneve dhe rekomandimeve.
7
KAPITULLI I
RISHIKIM I LITERATURËS PËR DECENTRALIZIMIN FISKAL
1.1 Kuptimi i decentralizimit dhe tre llojeve të tij
Decentralizimi është një proces afat-gjatë që përfshin, brenda një kuadri të
përshtatshëm ligjor, komponentë të ndryshëm, të tillë si decentralizimi politik,
decentralizimi administrativ dhe decentralizim fiskal:8
• Decentralizimi politik ka të bëjë me transferimin e funksioneve apo kompetencave
nga nivelet qendrore të qeverisë ndaj institucioneve vendore që janë të qeverisura nga
përfaqësimi lokal politik. Kjo do të thotë sigurisht, një fuqi të vendimmarrjes, por
edhe sisteme të përgjegjësisë, që po transferohen nga pushteti qendror në nivele të
ulëta të qeverisë.9 Decentralizimi politik synon t’i japë qytetarëve dhe përfaqësuesve
të tyre të zgjedhur më shumë pushtet, në vendimmarrje publike. 10
• Decentralizimi Administrativ i referohet shkëputjes se linjës së stafit të ministrisë
nga ministritë e tyre përkatëse dhe sjelljen e tyre nën kontrollin e autoriteteve lokale, e
cila përfshin procedurat për krijimin e një pagese lokale. Kjo do të thotë se autoritetet
lokale mund të punësojnë dhe shkarkojnë personelin e tyre. Decentralizimi
administrativ paraqet shpërndarjen e kompetencave, përgjegjësive dhe burimeve
financiare të nevojshme për ofrimin e shërbimeve brenda sektorit publik. 11
Decentralizimi administrativ ndahet më tej në:
Dekoncentrimi, që nënkupton shpërndarjen e përgjegjësive dhe autoritetit
brenda për brenda një institucioni apo administrate qëndrore. Ai
konsiderohet si forma më e dobët e decentralizimit.
Transferimi, që lidhet me transferimin e pergjegjësive dhe autoritetit për
vendimmarrje nga institucionet qëndrore tek ato vendore.
Delegimi është forma ndërmjet së cilës qeverisja qëndrore i transferon
vendimmarrjen dhe administrimin e funksioneve publike organizatave
gjysëm-autonome të vendosura në nivel lokal.
• Decentralizimi fiskal ka të bëjë me transferimin e funksioneve apo kompetencave
nga nivelet qendrore të qeverisë ndaj institucioneve vendore lidhur me vendimmarrjen
lokale në ndarjen e burimeve financiare (dmth kompetencat financiare) dhe
kompetencat për të vënë taksa vendore. Decentralizimi i plotë fiskal kërkon
decentralizimin politik dhe, së paku në një farë mase, decentralizim administrativ.
Pergjegjësia financiare është një komponent kyc i decentralizimit12
. Nëse
pushtetet lokale dhe organizatat private kryejnë me efektivitet funksione të
decentralizuara, ato duhet të kenë të ardhura të mjaftueshme - të realizuara lokalisht
8 (Boschmann, 2009) 9 (Boschmann, 2009) 10 http://www.worldbank.org/publicsector/decentralization/political.htm 11 (Lativack,J. & Seddon,J. 1998 – World Bank) 12 (Lativack,J. & Seddon,J. 1998 – World Bank)
8
ose të transferuara nga pushteti qëndror -si dhe autoritet për të marrë vendime për
shpenzimet.
Decentralizimi fiskal mund të marrë shume forma, që përfshijnë13
:
* Vetë-financim apo mbulim të kostove nëpërmjet të ardhurave nga përdoruesit;
* Bashkë-financim apo bashkë-prodhim, në të cilin perdoruesit marrin pjesë në
sigurimin e shërbimeve dhe infrastrukturës nëpërmjet kontributeve monetare dhe
punës;
* Shtrirje e të ardhurave lokale nepërmjet taksave mbi pasurinë apo nga shitjet ose të
ardhurat indirekte;
* Transferta ndërqeveritare të të ardhurave të përgjithshme nga taksat e mbledhura
nga pushteti qendror tek pushteti lokal, për përdorim të përgjithshëm apo specifik;
* Autorizim i marrjes hua nga bashkitë, dhe mobilizim i burimeve kombëtare dhe të
pushteteve lokale nëpërmjet garancive të huave. Në shumë vende në zhvillim,
pushtetet lokale apo njësitë administrative kanë autoritetin ligjor të vendosin taksa,
por baza e taksës është kaq e dobët dhe varësia tek subvencionet e pushtetit qëndror
është kaq e përcaktuar, saqë nuk bëhet asnjë përpjekje për të ushtruar këtë autoritet.
1.1.1 Çfarë është decentralizimi fiskal ?
Vitet e fundit është vënë re një vëmendje botërore për decentralizimin fiskal.
Sipas Bennet (1990) dhe Wildasin (1997) vendet e zhvilluara po riformojnë strukturën
fiskale ndërqeveritare për të qënë më afër “mirqënies shtetërore”.14
Gjatë viteve të tranzicionit, shumë vende në Evropën lindore dhe qëndrore
kanë ngritur me vrull sisteme financiare të reja, lokale dhe ndërqeveritare. Disa vende
të zhvilluara ndërmorën reforma të decentralizimit fiskal si e vetmja mundësi për t’i
shpëtuar kurtheve të joefektivitetit dhe joeficences së qeverisjes, paqëndrueshmërisë
makroekonomike, rritjes ekonomike të pamjaftueshme në të cilën shumë prej tyre
ishin zhytur.15
Gjatë dy dekadave të fundit, shumë vende të zhvilluara dhe në zhvillim kanë
ndërmarrë disa reforma në sistemet e tyre fiskale. Gjithashtu këto reforma janë marrë
edhe nga vende në tranzicion të Evropës Lindore dhe ish Unionit Sovjetik. Shumë
vende të tjera të rajonit janë në proces zbatimi të reformave më të thella në këtë fushë.
Por duhet theksuar se shpesh herë mungesa e stabilitetit makroekonomik të
vazhdueshëm apo trashigimia e socializmit dhe planifikimit qëndror ka bërë që të
vështirsohet ndërtimi i një sistemi efektiv të decentralizuar.
Cilido qoftë sfondi dhe motivimi në vende të ndryshme, është pranuar në përgjithësi
se mënyra në të cilën decentralizimi është kryer mund të ketë një ndikim të
rëndësishëm në menaxhimin makroekonomik dhe të performancës së një vendi.
Decentralizimi në vendet e zhvilluara ndonjëherë shihet në kuadrin e zgjidhjes ose të
“ndëshkimit”- ose si kura e të gjitha sëmundjeve të vendeve të tilla ose shtim i
plagëve të tyre të rënda (Bird & Vaillancourt, 1998). Disa diskutojnë për
decentralizimin në bazë të përmirësimit të eficences ekonomike, disa në bazë të
13 (Litvack, J. & Jessica Seddon. 1998 – World Bank)
14Bird & Vaillancourt, 1998
15 Bird & Vaillancourt, 1998
9
eficences së kostos, disa në aspektin e rritjes së përgjegjësisë dhe disa të tjerë në
aspektin e rritjes së mobilizimit të burimeve. Nga ana tjetër, të tjerë argumentojnë se
asnjë nga këto rezultate të frytshme nuk mund të arrihen në vende ku preferencat e
qytetarëve nuk kanë të ngjarë të reflektohen në rezultatet e buxhetit dhe kapaciteti
institucional i qeverisë ekzistuese është afër zeros. Nga ky këndvështrim,
decentralizmi duket të gjenerojë rritje të kostos, reduktim të eficences në ofrimin e
shërbimeve dhe ndoshta në pabarazi dhe paqëndrueshmëri makroekonomike më të
lartë (Prud’homme,1995).
Rondinelly përcakton politikën e decentralizimit si një sistem që siguron një kanal për
qeverinë qendrore në akomodimin e opinionit publik përmes pushtetit lokal. Kështu
që, përmes kësaj politike, qeveritë lokale kanë një mundësi të madhe në nivel rajonal
për të menaxhuar programin dhe politikën e tyre të zhvillimit (Aisyah, 2012).
Në mënyrë të ngjashme, sipas Campbell & Peterson & Brakarz (1991) provat
empirike nga një numër i caktuar vendesh mbështesin propozimin se shërbimet e
kontrolluara në nivel lokal mund te sigurohen me kosto më të ulët se disa të tjera.
Sipas Bird dhe Vaillancourt korrja e këtyre përfitimeve kërkon së pari ekzistencën e
disa kushteve të cuditshme në vendet e zhvilluara si një kapacitet administrative lokal
i konsiderueshëm dhe zyrtarë lokal të përgjegjshëm dhe përgjegjës me kontroll dhe të
konsiderueshëm financiar.
Literatura politike është e mbushur me fragmente të cilat vlerësojnë decentralizmin.
Kjo jo vetëm sjell rritje të eficencës në ofrimin e shërbimeve të barabarta duke
përdorur më mirë njohuritë lokale, por gjithashtu con në rritjen e pjesmarrjes dhe të
demokracisë dhe si rezultat rrit mbështetjen e popullit për qeverinë dhe rrjedhimisht
nxit stabilitetin politik (Bird & Vaillancourt, 1998).
Literatura teorike dhe empirike që studion lidhjen midis decentralizimit dhe
efikasitetit të qeverisë mund të ndahet në dy fusha të mëdha (Porcelli, 2009):
• Teoria klasike
• Teoria e brezit të dytë
1. Teoria klasike e decentralizimit fiskal
Teoria klasike mund të kufizohet në tre kontributet kryesore. Kronologjikisht, ne
mund të përmendim modelin e Tiebout-së (1956), ku në thelb qeveritë lokale
konkurrojnë në ofrimin e një përzierje të taksave dhe të të mirave publike, dhe
qytetarët vendosin se ku të jetojnë sipas preferencave të tyre rreth taksave dhe të
mirave publike. Kontributi i dytë dhe ndoshta më me ndikim është Oates (1972)
Teorema e Decentralizimit. Teorema varet në supozimet të rëndësishme ku qeveritë
duhet të veprojnë në mënyrë të tillë që të maksimizojnë mirëqenien sociale dhe që në
rast të centralizimit të ketë një ofrim uniform të të mirave publike. Së fundi kontributi
më i rëndësishëm në perspektivën e zgjedhjes publike të federalizmit fiskal është
Brennan dhe Buchanan (1980). Hipoteza Leviatan, sipas të cilit decentralizimi fiskal
është një mekanizëm për frenimin e tendencave ekspansioniste të qeverive. Sipas
kësaj teorie, qeveritë qendrore nuk maksimizojnë mirëqenien sociale dhe veprojnë si
monopolistë në mënyrë që të rrisin kontrollin e tyre mbi burimet e ekonomisë. Oates
(1972) dhe Tiebout (1956) ofrojnë një kornizë teorike, në të cilën decentralizimi fiskal
10
mund të garantojë një dispozitë efikase të të mirave publike thjesht sepse preferencat
lokale janë më të kënaqura se sa në rastin e centralizimit.
2. Teoria e brezit të dytë
Në njëzet vitet e fundit teoria klasike evoloi së bashku me teorinë e federalizmit
fiskal në atë që është quajtur shpesh Teori e gjeneratës së dytë të federalizmit fiskal
(Oates, 2005). Në këtë literaturë të re (ose gjenerata e dytë) efekti i decentralizimit
fiskal është modeluar për të mishëruar procesin politik dhe mundësinë e informacionit
asimetrik përmes agjentëve politikë. Ndryshe nga teoritë klasike, qeveritë supozohen
të maksimizojnë funksionin e tyre objektiv, që nuk do të thotë maksimizim të
mirëqenies sociale (Porcelli, 2009).
Konteksti i parë i kësaj literature të re rikonsideron teoremën e decentralizimit në një
garë të ekonomisë politike. Këtu argumenti kryesor në favor të decentralizimit varet
më tepër nga rezultati jo efikas i procesit të vendimmarrjes së centralizuar sesa nga
lidhja mes preferencave dhe eksternaliteteve, tipike të versionit origjinal të teoremës
së Oates (Porcelli, 2009).
Në thelb, komuniteti (qytetarët) janë drejtorët ndërsa politikanët janë agjentët dhe
prania e informacionit asimetrik midis tyre mund të shihet si arsye kryesore pse
performanca e qeverisë është e paefektshme. Në këtë kuadër decentralizimi mund të
zvogëlojë asimetrinë e informacionit duke gjeneruar konkurrencë taksash midis
qeverive lokale, dhe në këtë mënyrë elektorati mund të rrisë kontrollin e tij mbi
politikanët për të nxitur përgjegjshmërinë elektorale që më në fund përkthehet në një
veprimtari më efikase të qeverisë Në të njëjtën kohë literatura empirike e kohëve të
fundit ofron më shumë dëshmi të drejtpërdrejta për argumentin e pergjegjësisë. Në
thelb ajo studion lidhjen midis decentralizimit dhe masave të ndryshme të cilësisë së
qeverive, si dhe lidhje të drejtpërdrejtë midis decentralizimit dhe efikasitetit (Porcelli ,
2009).
Vlerësimet teorike të decentralizimit fiskal fokusohen në efektet e saj në funksionet
qeverisëse, të cilat janë, stabilizimi makroekonomik, rishpërndarja e të ardhurave dhe
shpërndarja e burimeve (Schaferova, 2011)
Së pari stabiliteti makroekonomik mund të dobësohet nëse strukturat e
qeverisjes vendore lejohen të marrin hua në treg dhe nuk janë të aftë që ta shlyejnë
atë. Në këtë rast ky efekt i decentralizimit mund të çojë në rritjen e borxhit të vendit
dhe në destabilizimin e ekonomisë. Megjithatë nëse autoriteteve të nivelit lokal i
kufizohet liria për të marrë hua nga tregjet e kapitalit privat, atëherë decentralizimi
nuk do të paraqesë sfida për stabilitetin makroekonomik.
Së dyti në lidhje me rishpërndarjen e të ardhurave, qeveria duhet të kalojë të ardhurat
nga rajonet e pasura tek ato më të varfëra, për një shpërndarje sa më të mirë. Kështu
decentralizimi funksionon mirë në qoftë se qeverisja qëndrore shpërndan pasurinë, për
të parandaluar pabarazinë në komb. Duhet theksuar se rishpërndarja e të ardhurave
është një detyrë e ndërlikuar. Proçesi i llogaritjes dhe zgjidhja e politikës kanë një
ndikim të madh në rishërndarjen e të ardhurave në vend. Problem përbën edhe
mungesa e kuadrit ligjor dhe institucional në vendet në tranzicion (Schaferova, 2011).
Ndërsa në botën e zhvilluar, institucionet kanë evoluar ngadalë me kalimin e kohës,
vendet në tranzicion janë gjetur përballë nje detyrë komplekse para së cilës janë gjetur
të papërgatitur. Motivimi për ndryshime institucionale apo reforma drejt
11
decentralizimit burojnë nga shkaqe të jashtme politike, sesa për reduktimin e
varfërisë. Decentralizimi fiskal në vendet në tranzicion duhet të ndodhë ngadalë, pasi
të gjitha vendet perëndimore nuk janë decentralizuar brenda natës. Kjo lejon rregulla
të qëndrueshme dhe institucionet zhvillohen që t’i përshtaten nevojave të vendit të
tyre në vend që të kënaqin palët e jashtme si BE-ja.
Së fundmi burimet duhet të shpërndahen brenda vendit, në përputhje me nevojat e
secilës prej njësive rajonale. Sipas Oates çdo shërbim publik duhet të ofrohet nga
autoritet vendore, të cilat do të përvetësojnë përfitimet dhe kostot e shërbimit që
ofrohet. Në përgjigje të nevojave vendore, pushteti lokal do të jetë në gjendje të
shpërndajë burimet në mënyrë më efikase se autoritetet qëndrore.
Decentralizimi fiskal pritet të sjellë një numër përfitimesh të rëndësishme, që
rezultojnë në përmirësimin e qeverisjes dhe në të njëjtën kohë paraqesin rreziqe
potenciale.
1.1.2 Parimet bazë të decentralizimit fiskal
Me decentralizim fiskal do të kuptohet lëshimi i disa kompetencave organeve të
zgjedhura në nivel lokal, për të përcaktuar brenda disa hapësirave të caktuara me ligj
mundësinë për të vendosur nivelin e tatueshëm për disa taksa specifike vendore, si
dhe të drejtën e përdorimit të këtyre të ardhurave sipas nevojave të komuniteteve
përkatëse. Arritja e eficiencës ekonomike, barazisë dhe stabilitetit makroekonomik,
mund të konsiderohet ndër çështjet kryesore të Decentralizimit Fiskal. Decentralizimi
fiskal mbulon dy çështje të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën: E para ka të bëjë me
ndarjen e burimeve dhe shpenzimeve në nivele të ndryshme qeverisjeje. E dyta ka të
bëjë me fuqinë që i jepet qeverive vendore për të përcaktuar të ardhurat dhe
shpenzimet e tyre (Dragusha & Osmani 2012).
Sipas Feruglio (2007) Ideja bazë që udhëheq decentralizimin fiskal është: “krijimi i
një sistemi adekuat dhe të qëndrueshëm logjik të të ardhurave vendore, por pa krijuar
shtesë të kostove për financat nacionale dhe që është në përputhje me politikat fiskale
dhe makroekonomike”.
Decentralizimi në vendet në tranzicion bazohet në parimin e subsidiaritetit16
sipas të
cilit “ushtrimi i përgjegjësive publike duhet, në mënyrë të përgjithshme, t’i takojë më
tepër autoriteteve më të afërta të qytetarëve.” Domethënë pushtetet vendore do të
ofrojnë shërbime që shkojnë në përfitim të juridiksionit vendor dhe në panoramën që i
jep përparësi rritjes së eficiencës për shërbimet publike dhe një alokim eficient të
burimeve në ekonomi. (Dragusha & Osmani 2012)
Diskrecioni është një parim tjetër i cili i jep të drejtën qeverive vendore të vendosin
mbi nivelin dhe natyrën e shërbimeve lokale.
1.1.3 Themelet e decentralizimit fiskal
Sipas Feruglio dhe Anderson (2008) në një dokument të Bankës Botërore për
decentralizimin fiskal, katër janë themelet e decentralizimit fiskal:
Caktimi i burimeve të të ardhurave lokale të veta : kjo nënkupton se cilat do të
jenë të ardhurat që do të mbledhin vetë bashkitë dhe komunat dhe ç’pjesë e
16Neni 2, Ligji Nr. 8652, ‘Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore’, 2000
12
tyre do jetë transfertë nga pushteti qendror dhe cilat taksa do të kalojnë
tërësisht si të ardhura qeveritare.
Përcaktimi i përgjegjësive për shpenzime që do të thotë se cilat janë
shpenzimet ekskluzive të bashkive dhe komunave, cilat janë funksionet e
deleguara nga qeverisja qendrore dhe cilat janë ato shpenzime të cilat do të
kryhen nga të dy palët : të përbashkëta.
Transferta ndërqeveritare fiskale lidhet po ashtu me pikën më sipër sepse i
referohet financimit që i jepet njësive vendore nga qeveria qendrore dhe jepet
me kusht (transfertë e kushtëzuar) apo për çfarëdo nevoje që ka qeverisja
vendore (e pakushtëzuar).
Huamarrja lokale si mundësi financimi: Pushteti vendor mund të mbështetet
edhe në këtë lloj financimi edhe pse shihet sikur barra për huamarrjen do t’i
binte sërish pushtetit qendror.
Figura 1.1 Themelet e decentralizimit fiskal
+
+
=
+
+
Burimi: Feruglio dhe Anderson (2008), Banka Botërore
1.1.4 Kushtet për Decentralizim të Suksesshëm
Sipas një dokumenti të Bankës Botërore (Decentralizimi - Shenime
permbledhese 1999) për një decentralizim të suksesshëm janë të rëndësishme të
paktën pesë kushte:
* Kuadri i decentralizimit duhet ta lidhë financimin lokal dhe autoritetin fiskal
me përgjegjësitë dhe funksionet e sigurimit të shërbimeve të pushtetit lokal,
kështu që politikanët lokalë mund të bëjnë dicka për premtimet e tyre dhe të
mbajnë përgjegjësitë e vendimeve të marra;
* Komunitetet lokale duhet të informohen për kostot e shërbimeve dhe opsioneve
shpërndarëse si dhe paketën e burimit dhe mënyren nga vjen, keshtu që vendimet
Decentralizimimi
fiskal
Caktimi i burimevetë të
ardhurave lokale të veta
Përcaktimi i përgjegjësive
për shpenzime
Huamarrja lokale
Transferta
ndërqeveritare fiskale
13
që ata marrin do jenë kuptimplotë. Buxheti pjesmarrës sic është përdorur në
Porto Alegro, Brazil, eshte një mënyrë për të krijuar këto kushte;
* Komunitetet kanë nevojë për një mekanizëm për të shprehur preferencat e tyre
në një mënyrë të tillë që t'i lidhin me politikanët, kështu që do të ketë një nxitës
të besueshëm për pjesmarrjen e njerëzve;
* Duhet të ketë një sistem përgjegjshmërie të bazuar në informacion publik dhe
transparent, që u jep mundësi komuniteteve të vëzhgojnë me efektivitet
pëformancën e pushteteve lokale dhe të reagojnë në menyrë të përshtatshme ndaj
kësaj përformance. Si rezultat politikanët dhe zyrtarët lokalë kanë një nxitës për
t'u ndjerë përgjegjës;
* Instrumentat e decentralizimit - kuadri ligjor dhe institucional, struktura e
përgjegjësive për shpërndarjen e shërbimeve dhe sistemi fiskal ndërqeveritar -
duhet të hartohen në mënyrë të tillë që të mbeshtesin objektivat politike.
Përmbushja e këtyre kushteve, ose të paktën të ketë disa arritje të pushtetit lokal
është një detyrë e vështire por e arritshme (Litvack & Seddon, 1999).
1.1.5 Kapaciteti i sektorit lokal për të kënaqur nevojat e komunitetit
Oates studiuesi kryesor i decentralizimit fiskal mundohet t’i referohet tezës së
Bahn – Linn e cila thotë që rolin themelor sektori publik lokal tenton ta shfaqë në
fazat e vonshme të
zhvillimit ekonomik. Kjo pikëpamje është bazuar kryesisht në teorinë moderne të
financave të njësive të qeverisjes lokale e cila thotë dhe parashikon sektori publik
lokal si një zgjidhës i problemit të shijeve dhe gustove të ndryshme të njerëzve. Ka dy
qendrime për këtë argument.
Së pari, sektori lokal është parë si një reagues ndaj kërkesave dhe pretendimeve
lokale. Duke përdorur modelin e votuesit mesatar ose modele të tjera që trupëzojnë
shumë ndjeshmëri ndaj preferencave të votuesit, analiza e financave lokale paraqet
sektorit lokal si një sigurues autputesh – shërbime publike që i përshtaten më mirë
kërkesave dhe pretendimeve të zgjedhësve (demosit) të njësive lokale. Në një
“strukturë zgjedhësi mesatar” , niveli ekuilibër i shërbimeve lokale pasqyron
besnikërisht mesataren e niveleve të autputeve të preferuara nga rezidentët lokalë.
Së dyti, kapaciteti i sektorit lokal për të kënaqur preferencat e qytetarëve shtohet nga
dimesioni sekondar i teorisë së financave lokale që bazohet në mobilitetin e qytetarit
ose “konsumatorit të të mirave publike”. Duke u mbështetur në modelin e famshëm
të Tibout (1956), i cili e përshkruan botën me qytetarë që janë në lëvizje, “votojnë
sipas ndjeshmërisë së tyre” dhe zgjedhin si rezidencë juridiksionin i cili siguron
paketën fiskale më të dëshirueshme për t’a. Kështu me të dyja alternativat, reagim
ndaj zgjedhësit lokal dhe mobilitet fiskal (opsionet “zëri” dhe “ikje” siç i quan
Hirschman - 1970), sektori lokal jep një kontribut mjaft të madh për shpërndarjen
efiçente të burimeve dhe sigurimin e mundësisë për zgjedhjen e shërbimeve lokale që
kënaqin më mirë relacionin midis përfitimeve të tyre marxhinale dhe gjithashtu
kostove marxhinale njësoj si tek të mirat private.
Pohimi i Bahn – Linn është që kjo pamje e sektorit lokal ka më shumë fuqi
deskriptive dhe normative kryesisht në vendet e industrializuara. Sektori lokal
funksionon në mënyrë mjaft të ndryshme në vendet në vendet në zhvillim; këtu është
shpeshherë një instrument manipulimi dhe shfrytëzimi.
14
Vetëm në stadet e larta të zhvillimit ekonomik sektori lokal pritet që të shfaqet një
sektor lokal i përgjegjshëm ashtu siç u përshkrua më lart.
1.2 Avantazhet dhe disavantazhet e decentralizimit fiskal
1.2.1 Avantazhet e decentralizimit fiskal... Pse po?
Ekzistenca e Nj.Q.V lejon administrimin efikas të punëve publike sa më pranë
qytetarëve, duke u mbështetur mbi konceptin e autonomisë vendore si “E
drejtë dhe kapacitet efektiv për Nj.Q.V të rregullojnë dhe administrojnë në
përputhje me ligjin, nën përgjegjësinë e tyre dhe në përfitim të komuniteteve të
tyre, pjesë të rëndësishme të çështjeve publike”. Sjellja e shpenzimeve më afër
burimeve të të ardhurave mund të rrisë përgjegjshmërinë dhe transparencën në
veprimet e qeverisë (Elhiraika, 2007)
Arsyeja e tyre bazë është se vendimet për shpenzimet publike që janë kryer
nga një nivel qeverisjeje që është më afër dhe me përgjegjësi ndaj një votuesi
lokal, ka më shumë të ngjarë të reflektojnë kërkesën për shërbime lokale, sesa
ato vendime të marra nga një pushtet qëndror në distancë (Litvack & Seddon,
1999).
Decentralizimi dhe autoritetet vendore përfaqësojnë parimet bazë të shoqërive
demokratike të konsoliduara, garanci për demokratizimin e një vendi, heqje
dorë nga shteti i centralizuar dhe burokratik. Decentralizimi fiskal mund të
ndihmojë në promovimin e riorganizimin e aktivitetit të sektorit publik dhe
zhvillimin e traditave vendore demokratike (Galiwango, 2008).
Qeverisja qendrore ‘lirohet’ nga menaxhimi i disa problemeve për
shpërndarjen e shërbimeve dhe fokusohet në problemet e rëndësishme
kombëtare.
Pjesëmarrja e qytetarëve në vendimmarrje, përsa i përket dhënies prioritet
alokimit të të ardhurave dhe transparencës. Decentralizimi fiskal është
fuqizimi i njerëzve nëpërmjet fuqizimit të qeverive të tyre lokale (Bahl, 2008).
Niveli i decentralizimit në përgjithësi, dhe në veçanti autonomia fiskale, ka
bërë që Nj.Q.V-të të kenë instrumentet e duhura ligjorë për hartimin e
planeve afat-mesme dhe afat-gjata të zhvillimit ekonomik vendor: Kështu
mund të bëhet politikë inkurajuese dhe një partneritet i dobishëm me biznesin
për investimet në infrastrukturë dhe ulje të nivelit të papunësisë, që çon direkt
në rritjen ekonomike17 dhe reduktim të varfërisë. Duke promovuar
shpërndarjen efektive, decentralizimi fiskal mund të ndikojë në qeverisjen
makroekonomike, të nxisë rritjen lokale dhe zbutjen e varfërisë (Elhiraika,
2007).
Informacioni mbi preferencat dhe nevojat lokale mund të nxirret më lirë dhe
më saktë nga qeveritë lokale, të cilat janë më afër popullit dhe kështu
identifikohen më tepër shkaqet lokale.
Decentralizimi fiskal mundëson qeveritë që të marrin parasysh ndryshimet
lokale në kulturë, mjedis, burime natyrore, dhe institucione ekonomike dhe
17 Sipas Feruglio, N. ‘Reduktimi i varfërisë përmes shpërndarjes më të mirë të shërbimeve, si arsim,
shëndetësi, dhe shërbime publike të tjera’ vjen nga ky shkak.
15
sociale(Elhiraika, 2007). Decentralizimi fiskal mund të ndihmojë në
promovimin e riorganizimin e aktivitetit të sektorit publik dhe zhvillimin e
traditave vendore demokratike
Evidenca empirike jep një lidhje mes kontrollit më të mirë të inflacionit dhe
deficitit buxhetor përmes decentralizimit fiskal (Shah;1998 & King&Ma
;2001).
1.2.2 Disavantazhet e decentralizimit fiskal ... Pse jo?
Megjithatë, decentralizimi fiskal ka edhe kufizime, të cilat përfshijnë18
:
Dështimi për të adresuar në mënyrë adekuate pyetjen se si të menaxhohen
marrëdhëniet ndërqeveritare fiskale në mënyrë që të plotësohen nevojat në
rritje për shërbime publike në nivel lokal duke ruajtur disiplinën fiskale në
nivel kombëtar dhe nën-kombëtar. Kjo kërkon qartësi institucionale dhe
transparencë për të shmangur dështimet koordinuese që çojnë në shpenzime
joefikase nga qeveritë lokale duke manifestuar deficit dhe kosto të larta të
huamarrjes që mund të përkeqësojnë pabarazitë makroekonomike dhe
jostabilitet. Për të shmangur rezultate të tilla të padëshirueshme, është e
nevojshme stimulimi dhe ngritja e kapaciteteve në krye të kontrolleve dhe
balancave institucionale për të siguruar kujdes në administrimin fiskal lokal19
Vështirësi në ruajtjen e stabilitetit makroekonomik të vendit pasi komplikohet
bashkërendimi i objektivave në nivel vendor dhe qendror. Meqënëse të gjitha
objektivat e decentralizimit nuk mund të arrihen njëkohësisht, vendosja e
prioriteteve sjell një ngërç për menaxhimin e Nj.Q.V. Pastaj ka gjëra që vetëm
qeveria qendrore mund t’i arrijë si duhet: psh.: rishpërndarja e të ardhurave.
Ofrim jo-efikas i shërbimeve ndaj qytetarëve, që përbëhet nga dy zhvillime
kryesore: Prioritizim i dobët20 i alokimit të fondeve, që shihet në një përzjerje
te papërshtatshme të inputeve të faktorëve në nivel vendor dhe disbalancat
strukturore të administratës territoriale, që nga njëra anë përbëhet nga njësi
administrative të fragmentuara që funksionojnë me kosto të larta fikse dhe
nganjëherë me kapacitet të tepërt dhe nga ana
tjetër me disa pak qendra urbane të mbingarkuara me infrastrukturë dhe
objekte të shërbimeve sociale të mbingarkuara (Dragusha & Osmani 2012).
Caktimi i shpenzimeve dhe financimi i përgjegjësive tek qeveritë lokale mund
të ndikojë negativisht në ofrimin e shërbimeve në mënyra të ndryshme. Për
shembull decentralizimi i shërbimeve të ujit dhe kanalizimeve të qeverive të
vogla lokale në Amerikën Latine ka çuar në një humbje të ekonomive të
shkallës në ofrimin e shërbimeve. Shumë qeveri në Amerikën Latine dhe
Afrikë kanë mbajtur financimin e shëndetësisë dhe arsimit në nivel kombëtar,
sepse outputet nga shëndetësia dhe arsimi, dhe ndikimi i tyre mbi kapitalin
janë kombëtar. Caktimi i taksave të biznesit në nivel lokal në Shtetet e
18 Elhiraika, 2007 19 Elhiraika, 2007 20 Mungesa e kapaciteteve në nivel lokal ose tepricë kapacitetesh në një njësi tjetër.
16
Bashkuara, ka çuar në konkurrencë joefikase të taksave, frenim të aftësisë së
komunave për të gjeneruar të ardhura dhe për të ofruar shërbime (Elhiraika,
2007).
Manaxhimi i situatave të vështira natyrore dhe sociale si pasojë e
përgjegjësive të ndara dhe të përbashkëta, dhe një diskordancë mes dy
pushteteve çon në mosfunksionim si duhet të shtetit (Elhiraika, 2007).
Pjesa më e madhe e aseteve të paluajtshme, që pushteti vendor zotëron, nuk
krijojnë të ardhura (si p.sh rrugët, shkollat, parqet etj.) dhe kostoja e operimit
të këtyre aseteve rritet vazhdimisht për shkak të inflacionit, rritjes së kërkesave
për mirëmbajtje dhe rritjes së kërkesës për shërbime. Mbajtja në kontroll e
këtyre kostove kërkon një menaxhim efiçent të aseteve publike nga njësitë
vendore.
Qeveritë vendore financohen nga vetë pushteti qendror, dhe kjo rrit mundësinë
për mospasqyrim të saktë të të ardhurave dhe shpenzimeve nga njësitë vendore
të qeverisjes kundrejt qeverisë qendrore (Dragusha & Osmani 2012) .
Po ashtu, empirikisht Fornasari (2000) dhe De Melo (2000) arritën në
përfundimin se një rritje e shpenzimeve dhe e deficitit në nivel vendor çon në
rritje të deficitit në nivel qeverisje qendrore.
1.3 Decentralizimi fiskal dhe zhvillimi ekonomik
Pikënisja e studimit të studiuesit më me emër të decentralizmit fiskal Oates është
zbulimi i kontrastit midis vendeve të industrializuara dhe atyre në tranzicion në lidhje
me decentralizimin fiskal. Qeverisja në vendet në zhvillim është shumë më tepër të e
centralizuar (bazuar në matje statistikore), sesa në vendet e industrializuara. Kjo
diferencë sipas shkallës së decentralizimit fiskal është edhe më e dukshme dhe e
dokumentuar gjerësisht. Gjendet një studim empirik që i takon më shumë se dy
dekadave më parë në lidhje me decentralizimin fiskal (Oates, 1972). Ai gjeti, për një
mostër me 58 shtete, se centralizimi fiskal ishte i korreluar negativisht me të ardhurën
reale për frymë. Më vonë duke përdorur një mostër me 43 shtete, u zbulua se
qeverisja qendrore kishte një pjesë prej 65% të totalit të shpenzimeve publike në nën-
mostrën 18 me vendet e industrializuara, në kontrast me 89% në nën-mostrën e
përbërë nga 25 shtete në zhvillim. Në termat e të ardhurave publike, qeverisja qendore
në vendet në zhvillim ishte në skajin prej 90%.
Këto matje sugjerojnë se qeverisja qendrore në vendet në zhvillim merr rolin e
“luanit” përsa i takon përgjegjësisë fiskale. Bird (1986), në mes të tjerave ka shprehur
disa rezerva të logjikshme në lidhje me vërtetësinë e të dhënave fiskale për vendet në
zhvillim, dhe për përmbledhjen e rezultateve që Oates ka cituar. Ekzistojnë gjithashtu
disa probleme serioze përsa i përket mbulueshmërisë dhe krahasueshmërisë.
Sidoqoftë, përgjithësimi i asaj se vendet në zhvillim janë të karakterizuara nga një
centralizim i madh duket mjaft i saktë. Ka mjaft evidenca konfirmuese për këtë. Duke
shkruar disa kohë më parë Martin dhe Lewis (1956) vëzhguan se “Dobësia e qeverive
vendore në lidhje me qeveritë qendore është fenomeni goditës dhe mjaft i dëmshëm i
shteteve të pa-zhvilluara”
Nëse ky ndryshim sistematik në decentralizimin fiskal midis vendeve të
industrializuara dhe vendeve në zhvillim është një cilësi e mirë – krijuar e strukturës
fiskale, kuptimi dhe implikimi i tij është shumë pak i qartë. Çfarë ne bëjmë për të? A
17
është decentralizimi fiskal një “shkak” apo një “pasojë” e zhvillimit ekonomik? Apo,
është më e mundshme që të jetë një rezultat kompleks i ndërveprimi të një terësie
forcash që shoqërojnë rritjen ekonomike?
Një kuptim më i mirë i këtyre marrëdhënieve është i rëndësishëm. Në këtë rast është
shumë me interes njohja e kontributit potencial të decentralizimit fiskal në zhvillimin
ekonomik. Zhvendosja e shumë përgjegjësive tek autoritet vendore shpesh është parë
si një mënyrë për të përmirësuar pushtetin qendror dhe menaxhimin publik.
Si liderat politikë të vendeve në zhvillim ashtu edhe këshilluesit e huaj kanë
mbështetur idenë e decentralizimit si një mekanizëm për t’a bërë politikën më të
përgjegjshme ndaj nevojave lokale dhe për të përfshirë popullsinë lokale në proçeset e
udhëheqjes demokratike.
Pretendimi këtu është se ndërsa ekonomitë maturohen, të ardhurat rriten, dhe fitimet
ekonomike ose dobia ekonomike që vjen nga decentralizimi fiskal fillon të duket. Në
shumë pika, ia vlen dhe është gjithashtu logjik diferencimi i autputeve në njësi
juridike lokale sipas kërkesave lokale.
Bahn dhe Linn (1992), argumentojnë se “Decentralizimi vjen më shumë si rezultat i
arritjeve të një shkalle të lartë të zhvillimit ekonomik” dhe se “pragu i zhvillimit
ekonomik” për të cilin decentralizimi fiskal bëhet atraktiv “është dukshëm i lartë”.
Nga prespektiva e mësipërme, është zhvillimi ekonomik ai që vjen i pari; dhe
decentralizimi fiskal ai që e pason.
Qëllimi i Oates është t’a eksplorojë diçka më sistematikisht këtë marrëdhënie të
anasjellë midis decentralizimit fiskal dhe nivelit të zhvillimit ekonomik. Ai fillon me
një eksplorim më shumë të orientuar nga historia e tendencave në decentralizimin
fiskale që nxjerr një pamje të ndryshme të çështjes.
Shkaku ekonomik kryesor për të rritur decentralizmin fiskal është përmirësimi i
efiçencës ekonomike: sigurimi i të autputeve lokale që diferencohen sipas shijeve dhe
preferencave lokale dhe si pasojë kemi nivele më të larta të mirëqenies shoqërore sesa
në rastin e sigurimit qendror dhe uniform të këtyre autputeve në të gjithë juridiksionet.
Sigurisht që ka arsye të vërteta në parim për të besuar që politikat e formuluara për
sigurimin e infrastrukturës dhe bile edhe kapitalit njerëzor që janë të ndjeshme ndaj
kushteve lokale është më e mundshme të jenë më efektive për të inkurajuar zhvillimin
ekonomik sesa politikat qendrore që nuk marrin parasysh diferencat gjeografike.
Duhet theksuar këtu se nuk ka asnjë teori që i jep formë të caktuar lidhjes midis
decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike; do të ishte mjaft e frytshme ose e
vlefshme të punohej në një teori të tillë në të cilën programet e investimeve janë
“specifike në juridiksione” për të përcaktuar parametrat nga të cilat këto përfitime
varen dhe për të pasur gjithashtu një ide për madhësinë sasiore të përfitimit.
Nëse pak teori bazë do të ishte e vlefshme në këtë pikë, kjo teori nuk ekziston në
termat e qëllimit kryesor – si qeveria lokale punon aktualisht në vendet në zhvillim.
Shembulli ekonomik për decentralizimin e financave bazohet në përgjegjshmërinë e
supozuar të qeverive lokale për mirëqenien e zonave të tyre lokale.
Po a ekziston në të vërtetë kjo përgjegjshmëri? Siç argumenton Bahn dhe Linn(1992)
“.....decentralizimi mund të rrisë pjesmarrjen e njerëzve në nivelin lokal, por shpesh
kjo pjesmarrje është vetëm për një pjesë të vogël dhe të privilegjuar grupesh elitare”.
Kështu që këto elita mund të përmbushin qëllimet dhe interesat e veta të ngushta.
Mund të identifikojmë si më të rëndësishme katër kritere me anë të cilave një sistem i
decentralizuar ose një reformë mund të vlerësohet.
18
Efiçenca ekonomike
Efiçenca ekonomike ka dy kuptime: efiçencë alokative dhe efiçencë produktive.
Efiçenca alokative i referohet asaj se me sa mjaftueshmëri dhe përshtatshmëri i
sigurohet një miks të mirash dhe shërbimesh publike të dëshiruara popullsisë dhe
gjithashtu sa këto kënaqin popullsinë. Efiçenca alokative është evidente sepse ka
lidhje dhe normalisht rritet me rritjen e decentralizimit. Efiçenca produktive i
referohet kostos së burimeve ose faktorëve të prodhimit të një të mire publike. Nëse
ajo rritet apo zvoglohet si rezultat i decentralizimit është një çështje për t’u diskutuar.
Efiçenca politike
Një sistem i decentralizuar ka pasoja dhe implikime të rendësishme politike. Së pari,
rritja e decentralizimit thjeshtëzon dhe rrit pjesmarrjen lokale në proçesin e vendim-
marrjes. Bile edhe nëse rezultati ekonomik nuk është krejt i mirë, pjesmarrja lokale do
të sjellë do të sjellë në vetvete përfitime sociale. Njerëzit preferojnë të marrin ato
vendime nga të cilat ato preken drejtpërdrejtë. Së dyti, qeveritë lokale aktive janë
shkolla të demokracisë, për të dy palët elektoratin në përgjithësi dhe polit ikanët
gjithashtu. Njerëzit përfshihen në diskutime për probleme sociale, kuptojnë natyrën e
alternativave zgjidhëse, dhe kuptojnë rendësinë e konsensusit dhe kompromisit, dhe
bëhen qytetarë më të informuar gjithashtu. Qeveritë lokale (bashki, komuna) janë një
zonë perfekte për trajnimin dhe përgatitjen e polikanëve kompetitivë. Së fundi,
qeveritë lokale janë një forcë opozicioni mjaft efektive për qeveritë qendrore. Ato
japin siguri shtesë për mbrojtjen nga autoritarizmi në qendër. Me të tjerat e
pandryshuara, mund të thuhet se është më e vështirë të jesh diktator në një vend të
decentralizuar se sa një të centralizuar. Këto kritere politike nuk mund të injorohen
gjatë diskutimit për decentralizimin fiskal sepse për shumë vende kanë qenë kritere
bazë për reformat decentralizuese.
Stabiliteti makro-ekonomik
Drejtimi makroekonomik, në terma të rritjes dhe inflacionit është një përgjegjësi
kryesore e qeverisë në terësi që influencohet gjithashtu nga madhësia dhe forma e
decentralizimit.
Rishpërndarja
Bihet zakonisht dakord që shpërndarja e të ardhurave midis personave dhe midis
zonave të ndryshme është një objektiv i rendësishëm i politikave publike. Impakti i
decentralizimit mbi këtë objektiv është mjaft i rendësishëm dhe duhet të merret në
konsideratë.
1.4 Decentralizimi fiskal, Rritja Ekonomike & Stabiliteti makroekonomik
Në literatura teorike të ndryshme mbi decentralizimin fiskal janë
theksuar efektet potencialisht pozitive të decentralizimit fiskal.
Sipas Tiebout (1956) dhe Oates (1972) një autonomi financiare më e madhe
ose më shumë transferime fondesh drejt niveleve vendore të qeverisjes do sjellin më
shumë eficiencë si në shpërndarjen dhe përdorimin e fondeve, ashtu edhe në prodhim
dhe, së fundmi, rritje ekonomike. Ka disa premisa për një marrëdhënie pozitive midis
decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike. Tiebout dhe Oates nisen, së pari, nga
fakti që decentralizimi fiskal, si proces, nënkupton një mobilizim të burimeve
19
financiare. Rrjedhimisht, qeveritë vendore, vetëm për faktin që kanë më shumë
autonomi, do të shtyhen të mobilizojnë burimet e tyre financiare në vend që të presin
zgjidhje të problemeve ose ofrimin e të mirave publike lokale nga qeveria qendrore.
Në këtë mënyrë shfrytëzojnë ato potenciale lokale që përndryshe do të mbeteshin të
pashfrytëzuara.
Sipas Grewal (2010) organizatat ndërkombëtare, sic janë: Banka Botërore,
Banka e Zhvillimit të Afrikës, Banka e Zhvillimit të Azisë, Organizata për Kooperim
dhe Zhvillim Ekonomik, dhe Banka e Zhvillimit Inter-Amerikane, nuk i kushtojnë
vëmendje vetëm përqafimit të decentralizimit fiskal; por gjithashtu ato mbështesin
dhe inkurajojnë vendet për të realizuar decentralizimin në ekonomitë e tyre si një
pjesë e rëndësishme e një strategjie më të gjerë për mbrojtjen e eficencës së sektorit
publik. Këto organizata besojnë se decentralizimi fiskal forcon procesin e
vendimarrjes në nivelet e qeverisjes lokale, e cila con në përshpejtimin e rritjes dhe
zhvillimit ekonomik
Një arsye tjetër që do të sillte një rritje të eficiencës ekonomike është dhe konkurrenca
midis qeverive vendore. Frika që ndërmarrjet dhe qytetarët mund të zhvendosen në
një lokalitet tjetër bën që të rritet cilësia e politikave, e shërbimeve dhe e të mirave
publike që ofrohen nga qeverisjet vendore (Tiebout, 1956).
Rritja ekonomike është konsideruar si aspekti më i rëndësishëm në implementimin e
Decentralizimit sepse rritja ekonomike përbën një nga matjet sasiore në vlerësimin e
suksesit të programit të zhvillimit. Një Rritje e PBB-së është parë si një rritje e
mirëqenies së popullsisë (Aisyah, 2012).
Ka pasur një debat të vazhdueshë midis literaturës teorike dhe asaj empirike në
mendimin se decentralizimi është strategji efektive për të nxitur rritjen ekonomike dhe
zhvillimin, e kjo veçanërisht në vendet në zhvillim. Teorikisht, decentralizimi mund
të shikohet si një mënyrë për të stimuluar një rritje në rritjen ekonomike, me mundësi
të konsiderueshme për qeverisje më të mirë (Aisyah, 2012)
Miller dhe Russek (1997) theksojnë se decentralizimi shikohet si një mjet për
të prodhuar një qeverisje me eficente dhe me efektive, për të prodhuar stabilitet
makroekonomik, dhe një rritje të përshtatshme në të gjitha nivelet.
Sipas një raporti të Bankës Botërore (1997)21
, decentralizimi fiskal mund të ketë
ndikim në rritjen ekonomike në mënyrë të tërthortë. Ka tre mekanizma për të matur
efektin e decentralizimit fiskal në rritjen ekonomike. Së pari, decentralizimi fiskal do
të rrisë rritjen ekonomike nëpërmjet sektorit të shpenzimeve qeveritare, prandaj ka
lidhje pozitive midis decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike.
Së dyti, decentralizimi fiskal do të rezultojë në një performancë të paqëndrueshme
makroekonomike, që do të thotë se decentralizimi fiskal dhe rritja ekonomike kanë
lidhje negative. Së treti, ndikimi i decentralizimi fiskal në rritjen ekonomike është i
ndryshëm ndërmjet vendeve të zhvilluara dhe në zhvillim. Nëse në vendet e zhvilluara
lidhja është pozitive, në vendet në zhvillim, lidhja është negative. Arsyeja është se
qeveritë lokale në vendet në zhvillim ndoshta nuk kanë aftësi në burimet njerëzore në
menaxhimin e financimin e tyre për të kryer zhvillimin ekonomik, e cila nga ana do të
çojë në destabilizim makroekonomik, prandaj pengojnë rritjen ekonomike.
Një nga rrugët nëpërmjet të cilave decentralizimi fiskal çon drejt rritjes së eficiensës
ekonomike është e ashtuquajtura teoremë e decentralizimit fiskal. Sipas kësaj
21 World Bank (1997),“The World Development Report”, New York, Oxford University Press.
20
teoreme, qeveria vendore njeh më mirë nevojat dhe preferencat e qytetarëve të saj
duke qenë më afër tyre. Si rrjedhojë, ajo arrin të ofrojë ato shërbime që ata kërkojnë
(Tiebout, 1956).
Sipas Oates (1993) sa më i madh dhe heterogjen të jetë vendi, aq më të mëdha janë
avantazhet ekonomike të lidhura me teoremën e decentralizimit fiskal.
Në “Hipoteza e kufizimit të fuqishëm” propozuar nga Brennan dhe Buchanan (1980)
argumentohet se decentralizimi fiskal promovon rritje ekonomike. Kjo hipotezë
konstaton në faktin se qeveritë sillen si maksimizues të të ardhurave në dëm të
taksapaguesve. Qeveritë janë monopol i fuqishëm, në kuptimin që kërkojnë të rrisin të
ardhurat dhe të rrisin madhësinë e tyre, përmes taksimit të tepërt, borxhit ose krijimit
të parasë. Në këtë mënyrë, një centralizim më i madh (për shembull ‘monopolizimi’ i
qeverisë), kombinuar në të njëtjtën kohë edhe me një kompeticion të dobët
ndërqeveritar, con në një madhësi më të lartë qeveritare në ekonomi. Efekti i
fuqishmërisë mund të kufizohet përmes kufizimeve kushtetore (sic është dispozita e
buxhetit të balancuar) i cili limiton fuqitë e shpenzimeve qeveritare, ose përmes
decentralizimit fiskal.
Me anë të decentralizimit fiskal (duke supozuar se firmat dhe qytetarët janë të
lëvizshëm nga ana juridike), cdo përpjekje nga ana e qeverisë lokale për të rritur në
mënyrë të padrejtë nivelin e taksimit do të rezultojë në një shpërngulje të firmave dhe
qytetarëve të saj kundrejt një njësie alternative nën-kombëtare që ofron norma taksash
më të ulta. Kundrejt këtij presioni kompetitiv, qeveritë nën-kombëtare do kenë
tendencën për të zvogëluar taksat dhe do të kenë një maturi më të lartë kundrejt
përdorimit të të ardhurave të tyre (Amagoh & Amin, 2012).
Literatura ekonomike nuk ka krijuar një marrëdhënie të qartë mes shkallës së
decentralizimit dhe stabilitetit makroekonomik. Nqs ne fokusohemi tek inflacioni si
një variabël i stabilitetit makroekonomik, ne do të shohim që kjo situatë pasigurie
rreth asaj nëse ekziston ndonjë lidhje mes decentralizimit fiskal dhe inflacionit varet
së pari, në veprimin e qeverisë qëndrore e asaj lokale dhe së dyti, në bashkëpunimin e
tyre politik dhe institucional. Treisman (2000) dallon 3 lloje të argumenteve teorike
që, në varësi të rolit të niveleve të ndryeshme të qeverisë, mund të sjellin në një
marrëdhënie (lidhje) të mundshme mes në inflacionit dhe decentralizimit fiskal: (1)
një lidhje negative, (2) një lidhje pozitive, ose (3) një mungesë e lidhjes (Silvestre,
2013).
Lidhja e parë mund të shpjegohet p.sh kur qeveritë qëndrore dëshirojnë më tepër të
rrisin shpenzimet publike në kohën e fushatave elektorale. Kështu politika fiskale e
qeverive qëndrore mund të kontrollohet ose kufizohet nga qeveritë lokale nqs politika
fiskale është e decentralizuar. Si rrjedhim decentralizimi fiskal pritet që të përmbushë
objektivin e stabilitetit monetar – duke mbajtur në kontroll inflacionin – duke
implikuar kështu një lidhje negative midis inflacionit dhe decentralizimit fiskal – një
shkallë e lartë e decentralizimit sjel norma më të ulta të inflacionit (Silvestre, 2013).
Por mund të kemi edhe një shpjegim tjetër; kështu qeveritë lokale mund të
jenë të nxitura për të moderuar shpenzimet e tyre sepse, nga njëra anë, efektet
(përfitimet) rrjedhin në rajonin e tyre, dhe nga ana tjetër, inflacioni (kosto) që është
krijuar si rezultat i rritjes së ofertës monetare dobëson ekonominë në terësi. Si
rezultat, qeveria qëndrore është e vetmja e interesuar për stabilitetin e cmimeve,
ndërsa qeveritë lokale kanë më pak nxitje për të kufizuar politikën fiskale. Nqs kjo
21
është strategjia kryesore në një ekonomi, ne do të presim që nivele më të larta të
decentralizimit fiskal të cojnë në rritje te inflacionit (Silvestre, 2013).
Thiessen(2003) midis decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike përdori
pjesën e shpenzimeve qeveritare lokale në shpenzimet totale qeveritare, dy tregues
nga literatura e shkencave politike si dhe pjesën e të ardhurave të qeverisë lokale në të
ardhurat totale të tyre dhe gjeti evidenca se një shkallë mesatare e decentralizimit
është më e mirë për përkujdesjen e rritjes ekonomike në vendet e OECD-së. Ai gjeti
se stoku i vërtetë i kapitalit ka tendencë të rritet më shpejt nën një shkallë të mesme të
decentralizimit fiskal sesa nën një shkallë të ulët apo të lartë. Thiessen më tej gjeti një
ndikim negativ të decentralizimit fiskal në rritjen totale të produktivitetit në vendet me
të ardhura të larta.
Evidencat empirike tentojnë të japin rezultate kontradiktore, ku shumë prej
studimeve provojnë se kemi një influencë pozitive të decentralizimit fiskal në rritjen
ekonomike (Akai, 2007). Për më tepër, studimet në vendet e zhvilluara (Martinez-
Vazquez & McNab, 2003) tentojnë të japin një lidhje pozitive më të fortë se në
vendet në zhvillim (Feld et al., 2009). Sidoqoftë ekzistojnë disa studime të vendeve në
vecanti të cilat fokusohen vetëm në vendet në zhvillim. Feltenstein dhe Iwata (2005)
aplikuan një model autoregresioni me të dhëna të rajonit te Kinës. Variabli i varur
është norma e rritjes së produktit të brendshëm bruto, dhe variabli i pavarur kryesor
prezanton matjen e decentralizimit, pa efektet eksplicite të decentralizimit fiskal. Në
këtë mënyrë ato përcaktuan një lidhje pozitive mes matjeve të ndryshme të
decentralizimit dhe rritjes ekonomike (Amagoh & Amin, 2012).
22
Më poshtë jepet një përmbledhje e disa studimeve empirike mbi ndikimin e
decentralizimit fiskal në rritjen ekonomike.
Tabela 1.1: Lidhja mes decentralizimit fiskal dhe përformancës ekonomike
Autori (Viti) Zgjedhja Periudha Rezultatet
Akai dhe Sakata
(2002)
SHBA 1988-1996 Pozitive dhe e rëndësishme
Baskaran dhe Feld
(2009)
23 vende të
OECD-së
1975-2001 Negative, por jo e fortë
Davoodi dhe Zou
(1998)
46 vende 1970-1989 Vendet në zhvillim:
negative, por jo e
rëndësishme
OECD: nuk ka lidhje midis
variablave
Iimi (2005) 51 vende 1997-2001 Pozitive dhe e rëndësishme
Lin dhe Liu (2000) Kinë 1970-1993 Pozitive dhe e rëndësishme
Rodriguez-Pose dhe
Bëire (2004)
Gjermani, Itali,
Indi, Meksikë,
Spanjë dhe
SHBA
Periudha
të
ndryshme
deri në
vitin 2001
Më shumë e parëndësishme
me përjashtim të Meksikës,
SHBA-së dhe pjesërisht
Indisë, ku lidhja është
negative
Stansel (2005) Zonat
metropolitan të
SHBA-së
1960-1990 Pozitive dhe e rëndësishme
Thiessen (2003) 26 vende 1973-1998 Lidhje në formë gunge
Thornton (2007) 19 vende të
OECD-së
1980-2000 Statistikisht e
parëndësishme
Woller dhe Philips
(1998)
23 LDC 1974-1991 Nuk ka lidhje midis
variablave
Zhang dhe Zou
(1998)
Kinë 1980-1992 Negative dhe e rëndësishme
Zhang dhe Zou
(2001)
Kinë 1987-1993 Negative dhe e rëndësishme
Burimi: Rodrı´guez-Pose & Ezcurra (2010)
23
KAPITULLI II
QEVERISJA VENDORE DHE DECENTRALIZIMI FISKAL NË
SHQIPËRI
2.1 Një vështrim historik mbi qeverisjen vendore në Shqipëri
Shteti shqiptar ka një histori relativisht të shkurtër. Duke patur si qëllim
kryesor ndërtimin e një shteti bashkëkohor, në kushtet e ekzistencës së një shoqërie
dhe rajoneve të fraksionuara, qëllimi kryesor i klasës politike, përgjatë çdo periudhe
historike, ishte centralizimi (Hoxha.A, 2002).
Organizimi i pushtetit vendor në Shqipëri është trajtuar në mënyra të
ndryshme në kohë të ndryshme. Ai pasqyron dhe është e lidhur me ndryshimet në të
gjithë sistemin e organizimit dhe funksionimit të shtetit. Në sistemin centralist
organizimi i pushtetit vendor lidhet me nevojën që ka pushteti qëndror i shtetit për të
caktuar struktura vendore ne këndvështrimin dhe në favor të politikës shtetërore. Në
këtë mënyrë pushteti vendor është segment i pushtetit qëndror dhe kryesisht kryen
detyra që i delegohen nga ana e tij. Në sistemin demokratik organet e pushtetit vendor
janë të pavarura, dhe mënyra e organizimit dhe funksionimit të tij e bënë atë efektiv
në realizimin e misionit vetqeverisës, i jep atij mundësinë të përballojë problemet që
përcaktohen si funksione me karakter vendor.
Po t’i hedhim një vështrim historik ndarjes administrative të Shqipërise, do të
shohim që ndarja administrative fillon që në kohën kur vendi ishte nën Perandorinë
Osmane, në një periudhe kur sundimi i saj në Europe kishte filluar të lëkundej. Ishin
pikërisht organizatat e patriotëve shqiptarë dhe politika e pakujdesshme që ndoqën
Turqit e Rinj ato që i hapën rrugën Shqipërise për të kërkuar sovranitetin dhe
shpalljen e pavarsisë.
Ndarja administrarive e vitit 1912 (Vilajetet)
-Prefektura
-Nënprefektura
-Rajone Këto ndarje ishin më shumë formale, pasi ato nuk vunë as njerëzit e përshtatshëm për
ushtrimin e detyrës administrative, as nuk ishin në gjëndje të vinin në funksionim një
sistem qeverisjeje.
Më pas, në vitin 1913, në Shqipëri u ngritën Sanxhakët (prefekturat), pasi Shqipëria
ishte një shtet autonom por ende nën protektoriat, dhe vetëm në 1923, në qeverinë e
Zogut u realizua ndarja administrative e Shqipërisë si:
Republika Parlamentare e Shqiperise
-Prefektura 10
-Nënprefektura 30
-Komuna 181 Fshatra 2584
Kështu për periudhën 1920-1930 Ndarja territoriale përbëhej nga Prefekturat
dhe nën-Prefekturat, rajonet, bashkitë dhe komunat. Autoritetet lokale zgjidheshin
24
mbi bazën e një sistemi të kombinuar emërimesh dhe zgjedhjesh, ku rolin kryesor e
luanin emërimet. Ndërkohë që caktimi i anëtarëve të këshillave rajonalë kryhej
nëpërmjet zgjedhjeve elektorale, kryetari i komunës/bashkisë zgjidhej me dekret të
qeverisë. Nëpër fshatra ishte në fuqi sistemi i Këshillit të Pleqve, i cili gjithashtu
zgjidhej. Autonomia administrative ishte në një nivel të moderuar. Megjithatë,
autoriteti i shtetit mbi Prefekturat ishte shumë i fortë. Kompetencat me natyrë
ekonomike dhe sociale ishin të gjera. Organet lokale, veçanërisht bashkitë, kryenin
një sërë shërbimesh publike, administronin një buxhet kryesisht të financuar nga
taksat lokale dhe zotëronin pasuri/prona ose administronin burime natyrore.
Administrata ishte e vogël në numër, por efiçente. (Hoxha, 2002)
Në vitet pas çlirimit, u ruajt kjo strukturë ndarjeje administrative e cila ndryshoi
vetëm në vitin 1976 me shpalljen e Shqipërisë Republikë Popullore Socialiste.
Ndarja administrative e vitit ’76 deri ’1991
-Rrethe 26
-Qytete 39-66
-Fshatra 1701-3191
Periudha 1944-1990 karakterizohet nga njësi vertikale të centralizuara të
qeverisjes të cilat u bënë shumë dominuese. Ato konsideroheshin më tepër si “organe
lokale të qeverisjes” sesa si “organe të qeverisjes lokale” duke i përfshirë si pjesë e
piramidës kompakte shtetërore. Organet lokale të qeverisjes përfshinin këshillat e
rajoneve (bashkive dhe komunave), si nivel i parë i QV, dhe këshillat e rretheve, si
nivel i dytë. Në qytetete ekzistonin edhe njësi më të vogla, të njohura si këshillat e
lagjeve. Funksionet e ndryshme ekonomike dhe sociale që kryheshin nga këto
organizma, ishin pjesë e një ndarjeje vertikale të detyrave të një shteti të centralizuar.
Buxheti i tyre përbëhej tërësisht nga transfertat nga buxheti i shtetit dhe shpërndahej e
detajohej në mënyrë strikte sipas zërave, proçedurave dhe mënyrës së përdorimit.
(Hoxha, 2002)
Në 1991 kemi fitoren e pluralizmit në Shqipëri, për të ardhur në zgjedhjet e lira për
pushtetin vendor në korrik të vitit 1992, ku drejtuesit e Njësive të Qeverisjes Vendore,
këshillat dhe kryetarët e Komunave dhe të Bashkive u zgjodhën direkt me votën e lirë.
Ndarja administrative dhe territoriale u vendos nga Këshilli i Ministrave.
Për peridhën 1990-2000 vendimet më të rëndësishme përsa i takon ofrimit të
shërbimeve ndaj 3.1 milion banorëve vazhdonin të ishin tejet të varura nga pushteti
qëndror, i cili kishte një prezencë të madhe në të gjithë vendin përmes agjensive të
veta të dekoncentruara në të 36 rrethet, që kontrolloheshin nga 12 prefektura. Situata e
pushtetit lokal ishte rezultat i dinamikave politike, ekonomike dhe faktorёve sociale tё
tranzicionit tё tilla si ato historike, tradicionale, kulturore dhe social psikologjike. Dy
anёt e pёrgjithshme si impakti dhe veprimi i kёtyre faktorёve, kanё luajtur mё shumё
rol kufizues se sa rol promovues nё decentralizimin e fuqive dhe fuqizimin e
vetёqeverisjes lokale gjatё periudhёs 1991 -2000. Hapat e parё tё decentralizimit u
bazuan mbi objektivat politike tё centralizuara. Nё vitet e para tё tranzicionit,
kryesisht fokusi ishte nё reformat qёndrore pёr tё ndёrtuar institucionet kryesore
(parlamentin, qeverinё, gjykatёn) tё bazuara nё modele demokratike si dhe nё
reformat bazё tё ekonomisё (situata makroekonomike, bankat, privatizimi, etj.) Si
rezultat, kishte pak vёmёndje nё reformat e qeverisjes vendore. Megjithatё njё numёr
ligjesh dhe dekretesh qeveritare qё pёrcaktuan kompetencat dhe autoritetet e njёsive
lokale u aprovuan. (Hoxha, 2002)
25
Periudha 2000 – 2014: Në vitin 2000, pas ndryshimeve të ndodhura në
periudhën e tranzicionit, ndarja administrative në Shqipëri peson ndryshime të
mëtejshme, ku organet e pushtetit lokal e ushtrojnë aktivitetin e tyre në përputhje me
parimin e autonomisë, duke mbajtur lidhje me pushtetin qendror:
Ndarja administrative e Shqipërisë në vitin 2000
-Qarqe 12
-Bashki 65
-Komuna 309
Funksionimi dhe organizimi i pushtetit vendor është i përbërë nga 2 nivele: niveli
parë përfaqësohet prej komunave dhe bashkive, niveli dyte perfaqesohet nga qarqet.
Kështu komuna dhe bashkia janë njësitë bazë të qeverisjes vendore. Njësia e qeverisjes
vendore është qeverisja e një zone të caktuar vendore brenda vendit dhe përfaqëson një
unitet administrativo-territorial dhe bashkësi banorësh, si rregull në zona rurale dhe në
raste të vecanta edhe në zona urbane. Bashkia përfaqëson një unitet administrativo
territorial dhe bashkësi banorësh kryesisht në zona urbane e në raste të vecanta përfshin
edhe zona rurale. Nëndarjet e bashkisë në zona urbane quhen lagje. Komuna përfshin
disa fshatra. Qarku në bazë të ligjit ka si nënndarje fshatin, lagjet dhe rrethin. Fshati
është nënndarje e komunës apo bashkisë.
Para hyrjes në fuqi të ligjit për ndarjen e re administrativo-territoriale, Shqipëria
ndahej në 308 komuna dhe 65 bashki në nivelin e parë dhe 12 qarqe në nivelit e
dytë. Figura 2.1 Struktura administrative (2003)
Struktura
Administrative
65 Bashki 12 Qarqe 309 Komuna
Burimi: Shqipëria: Decentralizimi në tranzicion (2004)
Shteti shqiptar
Agjensi shtetërore të
dekoncetruara
(fillimisht 36
Këshilla Rrethesh)
12
Prefektura
26
2014 – në vazhdim: Me 31 korrik 2014 Kuvendi i Shqipërisë miratoi Ligjin për Ndarjen
Administrativo-Territoriale. Shqipëria tashmë ka një hartë të re territoriale, duke reduktuar 6 herë
numrin e njësive të qeverisjes vendore të nivelit parë, nga 373 njësi vendore në vetëm 61 bashki.
Kriteri kryesor që udhëhoqi Reformën administrativo-territoriale është koncepti i “zonave
funksionale”. Ky koncept ka në qendër ndërveprimin e qytetarit me territorin për qëllime
ekonomike, sociale; marrëdhëniet e tij me institucionet, si dhe aksesin në shërbimet publike,
ndërveprime këëto që cilat dalin përtej kufijve administrativë të njësive aktuale të qeverisjes
vendore. Pikërisht, analizimi i këtyre ndërveprimeve solli në identifikimin e 61 njësive
funksionale. Të gjitha njësitë e reja të qeverisjes vendore janë të organizuara rreth një qendre
urbane që ka numrin më të lartë të popullsisë krahasuar me qendrat e tjera brenda zonës dhe ka
mundësi të ofrojë gamën e plotë të shërbimeve publike që duhet të ofrojë një njësi vendore22.
2.2 Historia e decentralizimit në Shqipëri
Decentralizimi i qeverisjes në Shqipëri nisi në fillim të viteve ‘90-të, kur qeveritë vendore
për herë të parë u zgjodhën në mënyrë demokratike. Pavarësisht se nuk mund të flasim ende për
autonomi administrative apo fiskale, reformat e vitit ’92 vendosën bazën për krijimin e
autoriteteve vendore demokratike, të cilat ngadalë u përgatitën për të marrë më tepër përgjegjësi
e funksione.23
Reforma e decentralizimit ka përparuar në mënyrë të vazhdueshme gjatë viteve 1999 dhe
2000, duke u bazuar te Kushtetuta (1998), Karta Evropiane për Vetëqeverisje Vendore (ratifikuar
në nëntor 1999) dhe Strategjia Kombëtare e Decentralizimit, e miratuar në janar 2000. Hapi
specifik më i rëndësishëm ishte miratimi dhe zbatimi i Ligjit Nr. 8652, 31.07. 2000 “Për
Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore”, që sanksionon të drejtat dhe kompetencat
e njësive të qeverisjes vendore në përputhje me Kushtetutën dhe Kartën Evropiane për
Vetëqeverisje Vendore dhe që u pasua nga ligje të tjera që rregullojnë veprimtarinë e pushtetit
vendor (Oshafi, 2015).
Reformat ligjore dhe institucionale të vitit 2000 kishin si synim krjimin e strukturave me efektive
të decentralizuara fiskale dhe administrative, duke ruajtur në të njëjtën kohë integritetin e
territorit dhe Shqipërinë si shtet unitar. Objektivat e reformës ishin permiresimi i efikasitetit në
akordimin e fondeve, në qeverisje dhe rritja e përgjegjshmërisë24
.
Si pjesë e reformave të decentralizimit të qeverisjes u miratua edhe Ligji për Ndarjen
Administrativo Territoriale të Njësive të Qeverisjes Vendore (8653/2000). Në thelb, ndarja
administrative e vitit 2000 përpiqet të ruajë kufijtë historikë të bashkive, komunave, rretheve apo
prefekturave (duke iu referuar fillim shekullit XX) duke shkrirë kufijtë administrativë të rretheve
me ato të qarqeve25
.
Kjo paketë reformash, që përcaktoi kornizën kryesore të decentralizimit të qeverisjes në
Shqipëri, u ndërtua mbi supozimin se njësitë e qeverisjes vendore, të cilat s’do të kishin mundësi
për të ofruar më vete funksionet dhe përgjegjësitë e transferuara, do të përdornin alternativën e
22 http://www.reformaterritoriale.al/ 23 Relacion për projektligjin “Për ndarjen Administrativo-territoriale të njësive të Qeverisjes vendore në Republikën
e Shqipërisë” 24
Shqiperia: Decentralizimi Ne Tranzicion (2004) 25 Relacion për projektligjin “Për ndarjen Administrativo-territoriale të njësive të Qeverisjes vendore në Republikën
e Shqipërisë”
27
ofruar prej Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë dhe Ligjit për Organizimin dhe
Funksionimin e Qeverisjes Vendore për t’u bashkuar me njëra tjetrën, apo për t’u angazhuar në
bashkëpunime ndërvendore.
Vitet 2001 dhe 2002 mund të konsiderohen si më të suksesshmit në fushën e
decentralizimit fiskal. Për herë të parë koncepti i transfertës së pakushtëzuar për pushtetin vendor
është miratuar në Ligjin e Buxhetit të Shtetit të vitit 2001 dhe është zhvilluar më tej me paketën e
reformës fiskale të miratuar nga Parlamenti në dhjetor 2002, duke rritur autonominë e bashkive
dhe komunave për të mbledhur të ardhura nga taksat dhe tarifat lokale dhe përcaktimit të
niveleve të tyre. Të ardhurat e gjeneruara në NJësitë e Qeverisë Vendore (NJQV) janë përforcuar
më tej përmes taksës vendore mbi biznesin e vogël, transferimin e të ardhurave nga taksat mbi
regjistrimin e automjeteve taksës së pasurisë së paluajtshme etj (Oshafi, 2015).
Viti 2005 shënon një tjetër moment të rëndësishën në procesin e decentralizimit të
qeverisjes, dhe me ndryshimin e qeverisë ndryshon edhe qasja strategjike në procesin e
decentralizimit fiskal. Sistemi i transfertave ndërqeveritare e granteve u reformua, duke
prezantuar korigjimin thuajse të plotë fiskal si instrumentin që do të zgjidhte problemin e njësive
të vogla dhe shumë të vogla vendore për të gjeneruar të ardhura dhe ofruar shërbime për
qytetarët. Kjo qasje, e arsyetuar me ruajtjen dhe përmirësimin e demokratizimit të qeverisjes,
krijoi në fakt konfuzion në lidhje me atë që përcaktohej në strategjinë e decentralizimit si
qeverisje e mirë dhe efektive26
.
Gjatë vitit 2003-2005 janë ndërmarrë politika të rëndësishme dhe reformat legjislative në
fushën e arsimit parauniversitar, kujdesin parësor shëndetësor, ndihmën ekonomike dhe
shërbimet sociale. Ndër ndryshimet më të rëndësishme janë përfshirja më e madhe e NJQV në
zbatimin e investimeve për infrastrukturën e arsimit para-universitar dhe mjediset e kujdesit
shëndetësor parësor, autoritetin për të punësuar personelin e administrimit dhe të rojeve për këto
objekte, pronësinë ekzistuese të objekteve të arsimit parauniversitar dhe kujdesit shëndetësor
parësor, si edhe autoritetin e plotë në administrimin e fondeve të ndihmës ekonomike dhe të
programeve të punës në komunitet (Oshafi, 2015). Që nga janari 2005 NJQV janë përgjegjëse
për shërbimin e furnizimit me ujë dhe kanalizimet, si edhe për të gjitha çështjet financiare që
shoqërojnë këto shërbime në buxhetin e njësisë vendore. Edhe pse është bërë progres në
përparimin e reformës së decentralizimit në dekadën e fundit, janë hasur disa sfida. Këto sfida
konsistonin në mungesën e një Kuadri Kombëtar të Zhvillimit të Politikave, e një kuadri të qartë
ligjor dhe rregullator, si dhe një fragmentarizim i skajshëm i autoritete vendore që sjell
kapacitete të dobëta të njësive të qeverisjes vendore. Mungesa e konsensusit mes të zgjedhurve
vendorë, sjellja e tyre sipas ndasive partiake dhe mosarritja e konsensusit mes shoqatave të
qeverisjes vendore, kanë dobësuar pozitën e qeverisjes vendore përballë pushtetit qendror dhe ka
sjellë vonesa në disa reforma të rëndësishme. Autonomia financiare e pushtetit vendor mbetet
ende një sfidë. Autoritetet vendore nuk kanë burime financiare të përshtatshme sipas
kompetencave të veta dhe të përbashkëta. NJQV janë akoma shumë të varura nga ndihma
financiare e shtetit. Ka një nivel të lartë paparashikueshmërie të transfertave. Ka mungesë të
kapacitetit për mbledhjen e disa burimeve të të ardhurave, veçanërisht të taksës mbi pasurinë dhe
taksat e tarifat e tjera vendore. Ulja e nivelit të taksës së biznesit të vogël në vitet 2006 dhe më
vonë ulja e taksës së automjeteve kanë ndikuar negativisht në të ardhurat e pushtetit vendor në
vitet e fundit. Shqipëria është mes shumë pak vendeve në Evropën Juglindore për sa i përket
treguesve të decentralizimit fiskal dhe që nuk ka një sistem kombëtar të ndarjes së taksave me
26
Reforma Administrative-Territoriale (Prill, 2014)
28
qeverisjen vendore. Vazhdimi i qeverisjes vendore me një numër të lartë të NJQV ka rritur
koston e përgjithshme administrative të kësaj qeverisjeje dhe menaxhimit të pushtetit vendor, si
dhe e kanë bërë të vështirë ofrimin e shërbimeve me eficencë dhe cilësi të lartë. 27
2.2.1 Kuadri Ligjor për Decentralizimin
Kuadri ligjor përcakton kompetencat bazë, funksionet dhe burimet për pushtetin vendor
për të arritur shkallën e decentralizimit fiskal brenda strukturës së qeverisë qendrore dhe lokale.
Ky kuadër ligjor për decentralizimin fiskal rrjedh nga objekti i plotë i kushtetutës, ligjeve dhe
rregullave, që përcaktojnë parametrat në të cilat veprojnë qeveritë vendore.
1. Kushtetuta përcakton kuadrin e qeverisjes vendore duke u mbështetur në parimet e
decentralizimit të pushtetit dhe kujdeset që njësitë e qeverisjes vendore të veprojnë sipas
parimit të autonomisë vendore.
2. Karta Evropiane e Vetëqeverisjes Vendore (datë 11.11.1999)
3. Ligji Organik i qeverisjes vendore (viti 2000)
4. Ligji për Ndarjen Administrative dhe Territoriale (datë 31.7.2000)
5. Ligji “Për ndarjen administrativo-territoriale te njesive te qeverisjes vendore në
Republikën e Shqipërisë (datë 31.7.2014)
6. Ligji për burimet financiare (datë 30.10.2006)
7. Ligji për menaxhimin e sistemit buxhetor (datë 26.06.2008)
8. Ligji për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore datë (02.04.2008)
1. Kushtetuta
Kushtetuta e Shqipërisë e trajton qeverisjen vendore në Nenin 13 të saj dhe në Kreun VI me
nenet 108 deri 115, 131 dhe 163. Kushtetuta përcakton kuadrin e qeverisjes vendore duke u
mbështetur në parimet e decentralizimit të pushtetit dhe kujdeset që njësitë e qeverisjes vendore
të veprojnë sipas parimit të autonomisë vendore.
2. Karta Evropiane e Vetëqeverisjes Vendore
Shtysa për reformat e decentralizimit në Shqipëri filloi me nënshkrimin e Kartës Evropiane për
Vetëqeverisjen Vendore (Ligji Nr. 8548, datë 11.11.1999 "Për ratifikimin e Kartës Evropiane të
Autonomisë Vendore) dhe parimet e saj themelore janë përfshirë në Kushtetutën e re (Ligji Nr.
8417, datë 21.10.1998), si dhe miratimi i “Strategjisë Kombëtare për Decentralizimin dhe
Qeverisjen Vendore” që është edhe strategjia e parë në këtë fushë.
Pas ratifikimit të Kartës Evropiane të Vetëqeverisjes Vendore në vitin 1999, Parlamenti shqiptar
votoi për të miratuar standardet evropiane dhe parimet e qeverisjes vendore, të cilat janë në
përputhje me dispozitat e Kartës në nenin 2 të Kushtetutës - baza kushtetuese dhe ligjore për
vetëqeverisjen vendore, i cili thotë: “Parimi i vetëqeverisjes vendore duhet të njihet në
legjislacionin e brendshëm, dhe aty ku është e praktikueshme në kushtetutë.”
27
Decentralizimi Dhe Qeverisja Vendore Ne Shqiperi (Janar, 2015)
29
3. Ligji Organik i qeverisjes vendore
Kushtetuta dhe parimet e Kartës Evropiane mbështeten nga Ligji Organik i Qeverisjes Vendore
(8652/2000) dhe ligjet themelore që përcaktojnë më tej sistemin e qeverisjes vendore. Këto janë
të theksuara në paragrafët e mëposhtëm.
Ligji nr. 8652/2000 "Për organizimin dhe funksionimin e qeverisë vendore" është shtylla
kryesore për reformat e decentralizimit të pushtetit lokal dhe funksionet e shpenzimeve.
Përveç Kushtetutës dhe ligjit organik ka një numër ligjesh të tjera që mbështesin karakteristikat
themelore të sistemit të qeverisjes vendore. Këto përfshijnë si më poshtë vijon:
4. Ligji për Ndarjen Administrative dhe Territoriale
Një ligj i rëndësishëm dhe mbështetës është Ligji Nr 8653, datë 31.7.2000, “Për ndarjen
territoriale dhe administrative të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë”. Ky
ligj nuk jep një përshkrim tregues, por ka futur njësitë administrative, të tilla si rajone, bashki,
komuna dhe fshatra, në të dy nivelet e qeverisjes në Shqipëri.
Neni 63 (Riorganizimi administrativo-territorial) i Ligjit për Qeverisjen Vendore (8652/2000)
(Kapitulli X: "Riorganizimi i Pushtetit Vendor) thotë: “Ndarja administrativo-territoriale në fuqi
mund të riorganizohet me ose pa ndryshim kufijsh ekzistues të njësive të qeverisjes vendore, në
përputhje me interesat ekonomike e sociale, traditën, kulturën, lidhjet tradicionale dhe vlera të
tjera vendore, për realizimin në një nivel më të lartë të funksioneve në përfitim të bashkësisë
vendore ose për zbatimin e politikave të zhvillimit vendor, rajonal dhe më gjerë.”
5. Ligji 115/2014 “Për ndarjen administrativo-territoriale te njesive te qeverisjes
vendore në Republikën e Shqipërisë”
Neni 1 përcakton ndarjen administrativo-territoriale në 12 qarqe dhe 61 bashki. Ndarja
administrativo-territoriale në nivelin e qarqeve mbetet e pandryshuar. Rrethi si njësi territoriale
dhe nëndarje e qarkut, është suprimuar në kushtet kur numri i bashkive është zvogëluar në 61 të
tilla. Në disa raste territori i bashkive të reja, përkon edhe me kufijtë e rretheve si dhe mesatarisht
çdo qark përbëhet nga 5 deri në 6 bashki.
Niveli i parë i qeverisjes vendore propozohet të riorganizohet me 61 njësi të qeverisjes vendore,
nga 373 bashki dhe komuna aktuale. Ndarja administrativo-territoriale me 61 bashki bazohet në
metodologjinë e zonave funksionale. Për të krijuar 61 bashkitë e reja, janë bashkuar bashkitë dhe
komunat ekzistuese të cilat formojnë 1 zonë funksionale në pikëpamjen e kritereve teknike të
miratuara nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar.
Komunat dhe bashkitë ekzistuese që përthithen nga njësia e re vendore, do të konsiderohen me
ligj si nëndarje të bashkisë të quajtura njësi administrative, të cilat do ruajnë kufijtë e tanishëm
ekzistues. Ky propozim bëhet me qëllim që administrimi i njësive të reja të qeverisjes vendore,
sidomos në periudhën e parë të funksionimit me sistemin e ri të ndarjes administrativo-
territoriale të garantojnë vazhdimësinë e shërbimeve administrative të drejtëpërdrejta për
qytetarët në zyrat ekzistuese të bashkive dhe komunave. Kjo do të bëhet edhe duke përcaktuar në
ligjin organik të qeverisje vendore, detyrimin për të pasur në këto njësi administrative (ish-njësi
të qeverisjes vendore) një administrator lokal/adminstratë lokale.
30
Ligji nr. 9632 datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore” është ligji vendimtar për
reformat e decentralizimit të pushtetit lokal. Ky ligj përcakton rregullat për ushtrimin e të
drejtave dhe detyrave të njësive të qeverisjes vendore në drejtim të krijimit të taksave vendore,
mbledhjes dhe administrimit të tyre.
6. Ligji për menaxhimin e sistemit buxhetor
Ligji për Sistemin Buxhetor në Republikën e Shqipërisë, nr. 9936, datë 26.06.2008, është një nga
ligjet më të rëndësishme në kuadrin ligjor të çështjeve lokale financiare dhe administrative. Ky
ligj rregullon sistemin buxhetor në Republikën e Shqipërisë, strukturën, parimet dhe themelet e
procesit buxhetor, marrëdhëniet financiare ndërqeveritare dhe përgjegjësitë për zbatimin e të
gjithë legjislacionit buxhetor.
7. Ligji për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore
Ligji Nr. 9869, datë 2008/04/02 “Për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore”, rregullon kushtet mbi
të cilat qeveritë vendore mund të marrë borxh dhe përcakton edhe çështjet e lidhura me to. Ky
ligj synon zgjerimin e autonomisë vendore përmes rregullimit të huamarrjes së qeverisjes
vendore dhe krijimin e mundësive të përshtatshme si dhe ofron rregullat për të siguruar një
proces transparent të huamarrjes në përputhje me politikat e zhvillimit të përgjithshëm dhe që
siguron stabilitetin makroekonomik dhe besueshmërinë e institucioneve publike në tregjet
financiare.
2.2.2 Funksionet dhe përgjegjësitë e NJQV-ve28
Neni 9 i Ligjit për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore përcakton tre lloje
kompetencash (funksionesh) për NJQV: funksionet e veta, të përbashkëta dhe të deleguara.
Funksione të veta - funksione të dhëna me ligj njësisë së qeverisjes vendore, për të cilat ajo
është përgjegjëse për realizimin, si dhe ka lirinë dhe autoritetin të marrë vendime e të përdorë
mjete për realizimin e tyre, brenda hapësirës së normave, kritereve dhe standardeve të pranuara
përgjithësisht me ligj, duke zotëruar autoritet të plotë administrativ, shërbimi, investimi dhe
rregullator. Në përmbushje të këtyre funksioneve bashkitë dhe komunat ushtrojnë kompetenca në
këto fusha:
1. infrastrukturën dhe shërbimet publike
2. zhvillimin ekonomik vendor
3. funksionet sociale, kulturore dhe argëtuese
4. sigurinë civile.
Zbatimi I funksioneve të veta ka përparuar, por është shoqëruar edhe me disa mangësi të tilla si
mungesa e kapaciteteve të administratës vendore për të hartuar e zbatuar strategji dhe programe
të mira të zhvillimit vendor, vështirësi në menaxhimin e shërbimeve të tilla si psh.ujësjellës-
kanalizime dhe menaxhimin e mbetjeve, kryesisht për shkak të fragmentarizimit, mungesës së
një qasjeje të qartë në lidhje me politikat decentralizuese të këtyre shërbimeve, gjendjes kritike
të stokut të investimeve të trashëguara dhe mungesës së burimeve financiare për zhvillimin dhe
mirëmbajtjen e infrastrukturës vendore.
28
Decentralizimi Dhe Qeverisja Vendore Ne Shqiperi (Janar, 2015); Pushteti Vendor Në Shqipëri ( Usaid, 2007)
31
Funksione të përbashkëta - funksione për të cilat njësia e qeverisjes vendore ka pjesën e saj të
përgjegjësisë së dallueshme nga pjesa e përgjegjësisë së dhënë pushtetit qendror, si dhe që
bashkëshoqërohen përpjesëtimisht me kompetenca, të cilat i ushtron në mënyrë autonome. Për
funksionet e përbashkëta njësitë e qeverisjes vendore kanë përgjegjësi specifike dhe qeveria
qëndrore ka përgjegjësi të ndryshme për të përmbushur, por që përgjegjësia në tërësi është e
përbashkët. Këto funksione janë:
1. Arsimi parashkollor dhe parauniversitar
2. Shërbimi shëndetsor parësor dhe mbrojtja e shëndetit publik
3. Përkrahja sociale
Madhësia, aftësia, vullneti i NJQV dhe transferimi i drejtë i fondeve nga qeveria qendrore në atë
vendore për të kompensuar kostot shtesë, janë faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë në nivelin
dhe cilësinë e shërbimeve të ofruara nga njësitë e qeverisjes vendore. Mungesa e kostove dhe
standardeve të shërbimeve ka ndikuar në programimin e duhur dhe zbatimin e shërbimeve nga
pushtetit vendor, por ndërkohë edhe në financimin e duhur dhe monitorimin nga qeveria
qendrore.
Funksione të deleguara - funksione të pushtetit qendror ose të institucioneve të tjera qendrore
që me ligj (funksione të detyrueshme) ose me marrëveshje kontraktuale (funksione jo të
detyrueshme) ndërmjet pushtetit qëndror dhe pushtetit vendor që i caktohen pushtetit vendor për
t’i realizuar sipas mënyrës dhe masën e përcaktuar nga pushteti qendror dhe institucione të tjera
qendrore. Institucionet e pushtetit qendror, kur lejohen nga ligji, mund të autorizojnë komunën,
bashkinë ose qarkun të ndërmarrin një funksion nen juridiksionin e pushtetit qendror, duke
përcaktuar procedurat për kryerjen e këtyre funksioneve. Funksionet jo të detyrueshme kryhen
vetëm nëpërmjet një marrëveshje ndërmjet pushtetit qendror dhe atij vendor. Pushteti vendor
mundet, me iniciativën e vet, të përdorë burimet e veta për plotësimin e funksioneve të deleguara
në mënyrë qe të arrijë një nivel më të larte shërbimesh në interes të komunitetit. Neni 2, Ligji
8652, “Për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore”.
1. Gjendja civile
Ky është një funksion uniform shtetëror, i cili ushtrohet edhe nga pushteti vendor. Standartet,
financimi dhe administrimi i zyrave të gjendjes civile janë në kompetencë të plotë të pushtetit
qëndror. Këto zyra janë pjesë e strukturës së pushtetit vendor në mënyrë që ato të jenë më pranë
qytetarëve.
2.2.3 Të drejtat e njësive të qeverisjes vendore
Një ndër parimet më të rëndësishme të organizimit dhe funksionimit të qeverisjes
vendore është ai i autonomisë. Ligji nr.8652/2000 “Për organizimin dhe funksionimin e
qeverisjes vendore” garanton autonominë financiare e cila e bën reale autonominë e qeverisjes
vendore. Për të realizuar këtë, ai sanksionon një sërë të drejtash, të cilat e mundësojnë ushtrimin
e autoritetit të njësive të qeverisjes vendore në interes të komunitetit. Të drejtat e sanksionuara në
këtë ligj janë:
32
1. E drejta e qeverisjes: Bashkia dhe komuna nuk janë gjë tjetër veçse një qeveri vendore dhe për këtë arsye
mund të mendohet se e drejta e qeverisjes rrjedh natyrshëm. Praktikisht, kjo do të thotë se njësitë
e QV marrin masa të ndryshme për ushtrimin e funksioneve dhe kompetencave të tyre. Ato kanë
të drejtë të nxjerrin urdhëresa, vendime dhe urdhëra.
2. E drejta e pronësisë:
Pas aprovimit të ligjeve përkatëse të transferimit të pronave, njësitë e QV do të jenë në
gjendje të ushtrojnë të drejtën e pronësisë. Komunat dhe bashkitë, pas transferimit të pronave,
kanë të drejtë t’i rregjistrojnë këto prona në emër të tyre në zyrat e regjistrimit të pasurive të
paluajtshme. Njësitë e QV mund të fitojnë prona të tjera me blerje, dhurime apo këmbime si dhe
të ushtrojnë të gjitha të drejtat e pronarit. Pronat njëkohësisht përbëjnë edhe një burim të
rëndësishëm për ushtrimin e funksioneve dhe rritjen e të ardhurave të njësive të QV.
3. E drejta e krijimit të të ardhurave dhe kryerjes së shpenzimeve: Ushtrimi i funksioneve dhe kompetencave të njësive të QV mundësohet me burimet
përkatëse financiare. Njësitë e QV kanë të drejtë të vendosin tarifa për shërbime të caktuara si
dhe të vendosin nivelin e taksave që u janë dhënë atyre me ligj. Po ashtu, ato kanë të drejtën të
vendosin për mënyrën se si do të shpenzohen këto të ardhura.
4. E drejta e kryerjes së veprimtarive ekonomike:
Për përmbushjen e funksioneve publike, ky ligj sanksionon edhe të drejtën për kryerjen e
aktiviteteve ekonomike. Kjo do të thotë që përveç veprimtarive ekonomike publike të mirëfillta,
si ndërmarrja e ujësjellësit apo ndërmarrja komunale, kur është e nevojshme mund të krijohen
edhe kompani publike me qëllim fitimi. Kjo e drejtë nuk duhet shpërdoruar, sepse mund të
cënojë konkurrencën e lirë, ndërkohë që misioni kryesor i bashkive/komunave është përmbushja
e funksioneve publike dhe jo biznesi fitimprurës.
5. E drejta e bashkëpunimit: Kjo është një e drejtë shumë e rëndësishme që kontribuon në përmirësimin e shërbimeve
dhe jetës së qytetarëve. Njësi të ndryshme të QV mund të krijojnë një subjekt të kompetencave të
përbashkëta që, e thënë ndryshe, mund të jetë një komitet/bord i përbashkët apo kompani ku të
gjitha njësitë janë pronare proporcionalisht. Ky subjekt do të jetë përgjegjës për kryerjen e
shërbimeve për të cilat ato bien dakort të bashkëpunojnë me njëri tjetrin.
6. E drejta e personit juridik: Si çdo person tjetër juridik, njësitë e QV gëzojnë të gjitha të drejtat e përcaktuara në
Kodin Civil. Ato kanë të drejtë të hapin llogari bankare, të hyjnë në kontrata dhe të krijojnë
persona të tjerë juridikë.
7. Të drejta të tjera: Megjithëse një pjesë e mirë e tyre janë me karakter simbolik, ato janë përsëri të
rëndësishme, pasi i japin seriozitet dhe legjitimitet institucionit të QV.
Siç vihet re, pushtetet vendore në vendin tonë ligjërisht njihen si persona juridikë dhe
gëzojnë të drejtat ligjore që u takojnë pushteteve lokale në mbajtjen e pronave, ushtrimin e
autonomisë fiskale dhe në planifikimin e zhvillimit të tyre ekonomik lokal, si edhe gëzojnë të
drejtën të bashkëpunojnë dhe të shoqërizohen. Kjo do të thotë që në ligjin organik janë të
përcaktuara tashmë të drejtat themelore për një funksionim normal të pushteteve vendore.
Megjithatë, rregulloret komplementare (që përcaktojnë në mënyrë specifike këto të drejta dhe
pushtete për qeverisjen) dhe krijimi i kushteve objektive lokale (duke përfshire kapacitetet dhe
burimet vendore) janë pjesë e strategjisë në vijim të qeverisë për zbatimin e decentralizimit.
33
2.3 Struktura e Buxhetit Vendor
Burimet e të ardhurave të njësive të qeverisjes vendore klasifikohen në dy grupe
kryesore: të ardhurat e veta të NJQV-ve dhe të ardhurat nga burime kombëtare. I Taksat dhe Tarifat Vendore
A
I Taksat dhe tarifat vendore
A. Taksat vendore
taksa mbi biznesin e vogël,
taksa mbi pasurinë e paluajtshme,
taksa e fjetjes në hotel,
taksa e ndikimit në infrastrukturë për ndërtimet e reja,
taksa mbi tokën bujqësore,
taksa mbi kalimin e të drejtës së pronësisë,
taksa e regjistrimit të përvitshëm të automjeteve,
taksa për zënien e hapësirave publike, taksa e tabelës e taksa të tjera të përkohshme29.
B. Tarifat vendore
tarifa pastrimit
tarifa e ndriçimit publik
tarifa për lëshimin e licencave për ushtrim aktiviteti privat
tarifa e gjelbërimit
tarifa për reklamën etj.
II Të ardhura të tjera jotatimore
A. Pagesa
pagesat për çerdhet
pagesat për kopshtet
B. Burime të Tjera të Ardhurash
Shitje asetesh
Dhënie me qira e aseteve
Donacione
III Të ardhura nga burime kombëtare
A. Transferta të pakushtëzuara
B. Transferta të kushtëzuara
Investimet
Përkrahja sociale
Te tjera
IV Huamarrja
29
Sipas Feruglio,N. të quajtura 'taksa të mira vendore'
Të ardhurat e njësive vendore
34
IV Të ardhura të trashëguara
Transfertat nga pushteti qendror: të pakushtëzuara janë fonde të cilat, Nj.Q.V-të i marrin për
kryerjen e funksioneve të veta dhe të përbashkëta pa kusht kthimi. Transfertat për kompensimin
vertikal, të cilat bazohen në ndarjen e përgjegjësive/funksioneve ndërmjet autoriteteve qendrore dhe
vendore dhe kanë për qëllim mbështetjen, në mënyrë të përgjithshme dhe pa destinacion, të
shpenzimeve për shërbimet dhe funksionet publike të Nj.Q.V-ve. Grantet barazuese ose transfertat
e kompensimit horizontal të cilat kanë për qëllim mbështetjen e QV që kanë mungesë objektive të
ardhurash vendore dhe burimesh. Të kushtëzuara - granti konkurrues për kryerjen e
funksioneve dhe kompetencave të deleguara me kusht që të përdoren për qëllimin e dhënë dhe në
fund, nëse nuk janë përdorur të kthehen në Buxhetin e Shtetit dhe kjo sasi miratohet gjatë vitit
financiar në vazhdim.
Shpenzimet e njësisë të qeverisjes vendore ndahen në :
Shpenzime për funksionet e veta (ekskluzive): Të cilat financohen nga burimet e veta
dhe nga transfertat e pakushtëzuara të buxhetit të shtetit dhe parashikohen që në fillim të
vitit gjatë krijimit të buxhetit. Në këtë kategori përfshihen shpenzimet për administratën
si: pagat, kontributet, shpenzimet operative dhe investimet.
Shpenzimet për funksionet e përbashkëta: përballohen nga transferta e pakushtëzuar e
buxhetit të shtetit për Nj.Q.V, të ardhurat e veta të NJQV, grantet konkurruese për
investime arsimi, kujdesi parësor shëndetësor, mbrojtjen e shëndetit publik.
Shpenzime për funksionet e deleguara: Shpenzimet për paga, sigurime shoqërore e
shëndetësore për QKR (Qendra Kombëtare e Regjistrimit) dhe për Gjendjen Civile,
Ndihma ekonomike që financohen nga transferta e kushtëzuar.
2.4 Ecuria e decentralizimit fiskal
Përgjatë gjithë periudhës së decentralizimit njësitë vendore kanë qënë dëshmi e një proçesi të
rëndësishëm ristrukturimi dhe transformimi në disa sektorë të rëndësishëm. Objektivi i gjithë
këtij proçesi është që t’u jepen njësive vendore burime të mjaftueshme dhe kapacitete për të
realizuar funksionet për të cilat ato janë përgjegjëse. Tre shtyllat kryesore të këtij decentralizimi
janë: niveli institucional; transferimi i kompetencave fiskale dhe legjislacioni përkatës dhe
fuqizimi i kapaciteteve financiare të tyre. Të treja këto shtylla janë njësoj të rëndësishme në këtë
proçes por ajo çfarë dëshmon në fuqizimin e vërtetë të NjQV është ushtrimi I plotë i
kompetencave vendore (të dhëna me ligj nga autoritetet vendore) dhe fuqizimi financiar i këtyre
njësive. (USAID/LGDA, 2009)
Përsa i përket fuqizimit financiar të njësive vendore proçesi i decentralizimit ka bërë të
mundur krijimin dhe tashmë implementimin me anë të një formule, përgjithësisht të konsoliduar
të shpërndarjes së transfertës së pakushtëzuar nga Pushteti Qëndror tek njësitë e qeverisjes
vendore; transferimi i aseteve shtetërore tek NjQV; njësimi i proçesit të buxhetimit me atë të
institucioneve qendrore; fillimi i përgatitjes së buxheteve afatmesme (2009 viti i parë i realizimit
Shpenzimet e njësive të qeverisjes vendore
35
të këtij ushtrimi financiar); vendosja e instrumentave të rinj të financave vendore të cilët
mundësojnë marrjen e fondeve nga tregu financiar dhe ai bankar etj.
Në një dokument studimor mbi Decentralizimin Fiskal (USAID, 2012) vlerësimi i progresit
të decentralizimit fiskal mund të përmblidhen me analizën e avantazheve, dobësive, mundësive
dhe rreziqeve (SWOT).
Avantazhet
Avantazhet kryesore në mbështetje të përparimit drejt decentralizimit fiskal janë:
1) miratimi i kuadrit bazë ligjor që përshkruan dhe përcakton kompetencat dhe funksionet e
njësive të qeverisjes vendore;
2) ndarja e shpenzimeve është relativisht e qartë me përjashtim të disa funksioneve të
përbashkëta;
3) janë përcaktuar të ardhurat nga burimet e veta;
4) grantet e pakushtëzuara janë përpjekur të nxisin barazimin mes njësive të qeverisjes vendore;
dhe,
5) janë rritur në përgjithësi kapacitetet e njësive vendore në hartimin e buxhetit dhe përfshirja e
qytetarëve
Dobësitë
Dobësitë mund të grupohen në tri fusha kryesore:
(1) Kuadri kombëtar i hartimit të politikave,
(2) Korniza ligjore dhe rregullatore, dhe
(3) kompetencat e kapacitetet e qeverisjes vendore.
Dobësia kryesore në kuadrin kombëtar të hartimit të politikave është dështimi në miratimin
formalisht të Strategjisë Kombëtare për Decentralizim, edhe pse janë bërë përpjekje të mëdha në
këtë drejtim gjatë viteve të fundit. Kjo është kryesisht për shkak të mungesës së një mekanizmi
në nivel kombëtar organizativ për politikat dhe koordinimin që po punon aktivisht për të hartuar
këtë dokument të Strategjisë Kombëtare për Decentralizimin. Një tjetër dobësi që ka kontribuar
për këtë, është ndarja e shoqatave të qeverisjes vendore, e cila pengon zhvillimin e një politike
koherente për njësitë e qeverisjes vendore. Edhe pse ka pasur përparim të konsiderueshme në
kuadrin e përgjithshëm ligjor me hyrjen në fuqi të ligjeve të ndryshme, dobësia kryesore është
një ligj gjithëpërfshirës për financat vendore që do të sigurojë një kuadër më logjik dhe më të
qëndrueshëm ligjor. Ligjet ekzistuese kanë disa mangësi të mëdha dhe mospërputhje, të cilat
kanë qenë burim i konflikteve në nivel vendor. Në disa raste, si ligji i taksës së biznesit të vogël
dhe ai i huamarrjes vendore, aktet nënligjore në nivel kombëtar, kanë ndikuar që këto
instrumente fiskale të mos shfrytëzohen me efikasitet nga njësitë e qeverisjes vendore. 30
Në nivel të qeverisjes vendore, vazhdimi i disa njësive të vogla të qeverisjes vendore që nuk janë
në gjendje të ofrojnë shërbime është një problem i vazhdueshëm (USAID, 2012). Dobësi të tjera
që krijojnë paqartësi me strukturat e njësive të qeverisjes vendore janë 1) roli i qarqeve, 2)
funksionet e përbashkëta që nuk janë përcaktuar qartë, 3) mungesa e kapacitetit për mbledhjen e
disa burimeve të të ardhurave, veçanërisht taksën mbi pronën dhe taksën e biznesit të vogël, dhe
4) paparashikueshmëria e transfertave për njësitë e qeverisjes vendore.
30
USAID, 2012
36
Mundësitë
Identifikimi i dobësive gjithmonë prodhon disa mundësi për përmirësime. Mundësitë kryesore
për përmirësimin e situatës fiskale të decentralizimit janë (USAID, 2012):
(1) përmirësimi i dialogut mes aktorëve të qeverisjes kombëtare dhe asaj vendore,
(2) miratimi i një Ligji për Financat e Pushtetit Vendor që u hartua disa vite më parë,
(3) rishikimi i transfertave ndërqeveritare për të siguruar kritere më objektive, transparente, të
qëndrueshme dhe të thjeshta për ndarjen e tyre, dhe
(4) rritja e kapacitetit për përmirësimin e të ardhurave të veta të njësive të qeverisjes vendore.
Rreziqet
Rreziqet kryesore për kapërcimin e dobësive dhe kapjen e mundësive për përmirësime mbeten:
(1) vazhdimi i ndarjes mes shoqatave të qeverisjes vendore,
(2) mungesa e përpjekjeve në nivel kombëtar për të promovuar dialogun politik nëpërmjet
strukturave organizative,
(3) asnjë përmirësim në kuadrin ligjor për financat vendore për të sqaruar fushat e shpenzimeve,
të të ardhurave dhe të transfertave, dhe
(4) asnjë përshtatjeve në strukturat administrative territoriale që do të përmirësonte ofrimin e
shërbimeve në mënyrë më racionale dhe ekonomike31
Të ardhurat e Qeverisjes Vendore
Qëllimi kryesor i decentralizimit fiskal është rritja e eficiencës në ofrimin e shërbimeve
publike. Ky objektiv mund të arrihet vetëm në qoftë se pushteteve vendore u garantohen të
ardhura të sigurta dhe një shkallë reale autonomie me qëllim që prioritetet për shpenzime të
mund të planifikohen dhe zbatohen me përpikmeri. Ky është një parakusht për përgjegjësinë
lokale. Sistemi i caktimit të të ardhurave në Shqipëri po kalon një periudhë rregullimesh
madhore të cilat nisen me futjen e legjislacioni të ri për taksat, pagesa dhe taksa lokale në muajin
dhjetor të vitit 2002. Synimi i reformës së decentralizimit ishte fuqizimi i rregjimeve sub-
nacionale të taksave dhe zhvillimi i një baze të shëndoshë të ardhurash për pushtetet vendore.
Padyshim që reforma fiskale e koheve të fundit përbën një ndarje nga struktura financiare e
kaluar, që karakterizohej nga një shkallë e lartë centralizimi në vendim-marrjen fiskale.
31
USAID, 2012
37
Tabela 2.1: Pasqyra e të ardhurave lokale 1995-2003 (milion lek)
Burimi: Shqipëria: Decentralizimi në tranzicion, vëllimi 2 (2004)
Sic vërehet nga tabela më sipër në vitin 1998, vetëm një vit para reformës fiskale,
struktura e të ardhurave lokale bazohej në: 96.6% të ardhura nga Buxheti i shtetit si transfertë e
kushtëzuar (5.4 % i GDP-së) dhe vetëm 3.4% të ardhura të veta të Nj.Q.V-ve. Pothuajse e njëjtë
mbeti situata edhe në vitin 1999. Pas vitit 2000 (reforma e decentralizimit) shihet një rritje e të
ardhurave të veta të NJ.Q.V dhe në vitin 2003 ato janë 13.1% totalit të të ardhurave lokale.
Fatkeqësisht, ndryshimet në politikën fiskale kombëtare janë shoqëruar me gërryerjen e
dy burimeve më të rëndësishme të të ardhurave vendore: nga njëra anë, qeveria qendrore në
mënyrë progresive ka kufizuar bazën e taksës së biznesit të vogël para se të rimerrte plotësisht
nën kontroll administrimin e saj në vitin 2014. Nga ana tjetër, që nga 2006, qeveria qendrore ka
ulur fondin e transfertës së pakushtëzuar me rreth 30%.32
Në figurën më poshtë paraqitet rënia e
të ardhurave të veta dhe transfertës së pakushtëzuar ndaj të ardhurave kombëtare nga taksat dhe
doganat. Po ashtu duhet theksuar fakti se, ndërkohë që të ardhurat nga tatimet dhe doganat si
përqindje e PBB-së janë rritur, vetë transferta e pakushtëzuar ka pësuar një rënie, sidomos në
vitet e fundit.
32
USAID, 2015
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Të ardhura totale (mln lekë) 41569 51341 57594 93515 107506 120588 135482 159425 182004
Të ardhura lokale 20705 20691 19989 26029 34482 33432 38816 41111 61420
Transferta nga Buxheti i Shtetit 20484 20066 19361 25135 33331 32014 36373 37896 53366
Të kushtëzuara 20484 20066 19361 25135 29920 28232 31268 28396 47066
Bllok grante - - - - 3411 3782 5105
Të pakushtëzuara - - - - - 9500 6300
Të ardhura nga taksa dhe jo taksa 221 625 628 894 1151 1418 2443 3215 8054
Si % ndaj totalit të të ardhurave lokale
Transferta nga Buxheti i Shtetit ( %)
98.9 97 96.9 96.6 96.7 95.8 93.7 92.2 86.9
-Të kushtëzuara 98.9 97.0 96.9 96.6 86.8 84.4 80.6 69.1 76.5
-Bllok grante 0.0 0.0 0.0 0.0 9.9 11.3 13.2 0.0 0.0
-Trasferta të pakushtëzuara 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 23.1 10.3
Të ardhura lokale nga taksa dhe jo taksa
1.1 3.0 3.1 3.4 3.3 4.2 6.3 7.8 13.1
Si % ndaj të ardhurave totale të Qeverisë Qendrore
Trasferta nga B.SH ( %) 39.1 33.6 26.9 31.0 26.5 26.8 23.8 29.3
-Të kushtëzuara 39.1 33.6 26.9 27.8 23.4 23.1 17.8 25.9
-Bllok grante 0 0 0 3.2 3.1 3.8 0.0 0.0
-Të pakushtëzuara 0 0 0 0 0.0 0.0 6.0 3.5
Të ardhura lokale nga taksa dhe jo taksa
1.2 1.1 1.0 1.1 1.2 1.8 2.0 4.4
38
Figura 2.2: Të ardhurat e NJQV-ve si % e të ardhurave kombëtare nga tatimet dhe
doganat dhe PBB-së
Burimi: USAID 2015
Më poshtë paraqitet grafiku ku tregohet tendenca e shpenzimeve dhe e të ardhurave për
qeverisjen vendore. Siç mund të shihet nga figura, të ardhurat e qeverisjes vendore si përqindje e
PBB-së, si dhe të totalit të të ardhurave publike janë rritur në mënyrë të konsiderueshme gjatë
2002 dhe 2007, arriti kulmin në vitin 2009, dhe pastaj ranë me shpejtësi në vitin 2010 dhe 2011.
Kjo rënie është mjaft e habitshme duke pasur parasysh faktin se si PBB ashtu edhe totali i të
ardhurave publike është rritur në fakt me mbi 30% (në terma nominalë) midis viteve 2007 dhe
2011. Në të vërtetë, ndryshe nga pothuajse kudo tjetër në rajon, PBB e Shqipërisë ka vazhduar të
rritet në çdo vit që nga recesioni global i vitit 2007.
Pavarësisht progresit të bërë në dekadën e fundit në lidhje me rritjen e autonomisë së
pushtetit lokal nëpërmjet transferimit të shumë instrumenteve ligjore dhe financiare nga pushteti
qendror tek njësitë e qeverisjes vendore, reforma e decentralizimit fiskal ka një prapambetje të
dukshme.Të ardhurat e qeverisjes vendore përfaqësojnë në vitin 2013 vetëm 7.5% të
shpenzimeve publike dhe vetëm 2.2% të PBB-së.
Figura 2.3: Tendencat e shpenzimeve dhe të të ardhurave të NJQV-ve
Burimi: Strategjia ndërsektoriale për decentralizimin dhe qeverisjen vendore 2014-2020
39
Rritja në nivelin e përgjithshëm të të ardhurave në vitin 2009 i dedikohet kryesisht rritjes së
transfertave fiskale ndërqeveritare. Në fakt, transferta e pakushtëzuar për njësitë e qeverisjes
vendore u rrit nga 7,3 miliardë lekë në vitin 2005, në pothuaj 13 miliardë lekë për vitin 2009, por
u reduktua sërish për herë të parë në vitin 2010. Transferta e pakushtëzuar në vitin 2009 luhatej
në nivelet e 2008-ës me rreth 12,9 miliardë lekë, ndërkohë që për vitin 2010 - 2012 ajo ka rënë
ndjeshëm në rreth 11,4 miliardë lekë, për shkak të shkurtimeve në shpenzimet buxhetore. Një
tendencë e lehtë në ulje është konsoliduar qoftë edhe për shkak të krizës ekonomike dhe nevojës
së përmbajtjes së shpenzimeve buxhetore.
Pavarësisht nga rritja në shifra absolute e të ardhurave të pushtetit vendor në krahasim me
vitet e para të decentralizimit, pesha e tij specifike ndaj buxhetit të shtetit dhe Prodhimit të
Brendshëm Bruto ka rënë në vazhdimësi. Të ardhurat e veta të pushteteve vendore kanë ardhur
gjithashtu në ulje të lehtë që nga viti 2009. Ndryshimet në kuadrin ligjor për sistemin e taksave
vendore , që cenonin autoritetin fiskal vendor duke ulur ndjeshëm diskrecionin vendor në
vendosjen e disa taksave si dhe duke kufizuar barrën fiskale nga disa taksa të tjera vendore në jo
më shumë se 10% të nivelit tregues të taksës së biznesit të vogël, patën efekte dramatike në
potencialin e të ardhurave nga burimet e veta.
Struktura e të ardhurave të veta të qeverisë vendore ka ndryshuar rrënjësisht gjatë dekadës së
fundit. Deri në vitin 2005 taksa e biznesit të vogël (TBV) ishte i vetmi burim më i rëndësishëm i
të ardhurave të veta të qeverisjes vendore, por statusi i TBV ka qenë një nga çështjet kryesore më
të debatueshme mes qeverisë qendrore dhe vendore. Ndryshimet ligjore për sa i përket bazës dhe
normës së tatimit, kufijtë e TVSH për bizneset e vogla dhe detyrimin e bizneseve të vogla për të
derdhur tatim-fitimin, kanë qenë mjaft të vështira. Këta faktorë dhe ndikimi i krizës ekonomike
kanë kontribuar në rënien e normës së mbledhjes të TBV, duke arritur nivelin prej 21% në vitin
2010, por duke rënë më tej në vitin 2013 në 13.9%. Me ndryshimin në sistemin e taksave
kombëtare, taksa vendore e biznesit të vogël u shndërrua në tatim të thjeshtuar për biznesin e
vogël. Të ardhurat e mbledhura nga administrata tatimore qendrore nga kjo taksë shkojnë 100%
në buxhetet lokale. Që nga viti 2010, taksa e ndikimit në infrastrukturë ka pësuar rënie të madhe
(si pasojë e rënies së aktivitetit të ndërtimit) ndërsa taksa e pasurisë është kthyer në burimin më
të fuqishëm dhe të besueshëm i të ardhurave të pushtetit vendor.
Tarifat vendore janë një tjetër element i rëndësishëm i strukturës së të ardhurave vendore. Të
ardhurat nga këto tarifa janë rritur jashtëzakonisht shpejt dhe pothuajse janë dyfishuar që prej
vitit 2005, duke përbërë më shumë se 45% të të gjithë të ardhurave të veta në vitin 2013.
Qeveritë vendore po përdorin ndërmarrjet e ujësjellësit të transferuara në pronësi të tyre si
agjentë të mbledhjes së tatimeve dhe taksave vendore, sidomos për mbledhjen e tyre nga
familjet. Ky është një zhvillim pozitiv në drejtim të mbledhjes së taksave dhe rritjen e potencialit
për të përmirësuar mbledhjen e taksës së pronës dhe taksave të tjera vendore. Edhe mbledhja e
penaliteteve finaciare (gjobave etj.) është një burim tjetër financiar i NJQV. Megjithatë, pushteti
lokal po përballet me vështirësi në mbledhjen e tyre nga subjektet për shkak të mungesës së
mekanizmave efikase për mbledhjen e tyre33
. Të ardhurat nga taksat e përbashkëta Burimet
kryesore të NJQV janë: (i) transfertat ndërqeveritare nga qeveria qendrore; dhe (ii) të ardhurat
nga burimet e veta. Kjo është e pazakontë po ta krahasojmë me shumicën e vendeve evropiane
që përdorin gjerësisht një burim të tretë: ndarjen e taksave të përbashkëta. NjQV-të marrin një
pjesë të taksës së regjistrimit të mjeteve motorike, por ulja e taksës kombëtare të automjeteve të
33
Strategjia ndërsektoriale për decentralizimin dhe qeverisjen vendore 2014-2020
40
përdorura që hyri në fuqi në fillim të vitit 2013 ndikoi tek të ardhurat e qeverive vendore, pasi
këto të fundit merrnin 18% të kësaj takse.
Aplikimi i taksave të ndara do të përmirësojë dukshëm situatën e decentralizimit fiskal.
Në pjesën më të madhe të rajonit, qeveritë vendore kanë të drejtë ligjërisht të përfitojnë një pjesë
të taksave të veçanta të krijuara në juridiksionin e tyre, por baza, përqindja dhe mbledhja e tyre
janë të kontrolluara nga qeveritë e nivelit me të lartë. Taksa më e rëndësishme që ndahet me
qeveritë vendore në Evropën Jug-Lindore është Tatimi mbi të Ardhurat Personale (TAP)34
.
Edhe pse ka dispozita ligjore për ndarjen e taksës mbi të ardhurat personale (TAP) sipas kuadrit
ligjor ekzistues (ligji 8652), kjo nuk është materializuar asnjëherë në kuadër të ligjit të buxhetit
apo ligjit për tatimin mbi të ardhurat personale. Shqipëria, së bashku me Kosovën dhe
Bullgarinë, janë të vetmet vende në rajonin e Evropës Juglindore që nuk përdorin ndarjen e TAP.
Taksa e pasurisë ka kontribuar në të ardhurat e pushtetit vendor mesatarisht në nivelin e 0.16%
PBB. Zbatimi i taksës së pronës si një burim kryesor i të ardhurave të pushtetit vendor ofron
alternativën më të mirë të mundshme për përmirësimin e të ardhurave të veta të NJQV, por
ecuria në regjistrimin e pronës mbetet sfida më e madhe. Edhe në Dokumentin Studimor të
Decentralizimit Fiskal të përgatitur nga PLGP në tetor 2012 u evidentua taksa e pasurisë si një
nga fushat ku ka shumë nevojë të bëhen përmirësime të mëdha.
Përmirësimi i mbledhjes së taksës së pasurisë në Shqipëri është në mënyrë të qartë një nga sfidat
më të mëdha me të cilat përballen hartuesit e politikave në të dy nivelet, kombëtare e vendore,
gjatë viteve të ardhshme. Përmirësimi në mbledhjen e taksës së pasurisë duhet të jetë një nga
fushat kryesore për mbështetje të mëtejshme. Një nga kërkesat kryesore për këtë përmirësim
është ndarja më e koordinuar e informacionit mes autoriteteve qendrore dhe vendore.
Gjatë 2000-2002, pushteti vendor realizonte pothuajse 45% të të ardhurave të tyre nga grantet e
kushtëzuara, por kjo përqindje ndryshoi rrënjësisht në vitin 2002, kur shuma e granteve të
kushtëzuara u zvogëlua, ndërsa madhësia dhe pjesa e transfertës së pakushtëzuar u rrit ndjeshëm.
Ky ka qenë një moment i rëndësishëm në historinë e decentralizimit. Transferimi në vitin 2003 i
TBV tek NJQV dhe rritja e peshës së granteve të pakushtëzuara në totalin e të ardhurave janë
reformat që synonin të ulin varësinë e qeverive vendore nga qeveria qendrore duke zgjeruar
kështu kompetencat e veta tatimore të qeverive vendore. Në vitin 2002 të ardhurat e veta
përfaqësonin vetëm 26% të buxhetit të NJQV, ndërsa në vitin 2012 (një dekadë më pas) ata
pothuajse u dyfishuan (duke përfaqësuar 49.5% të buxhetit të NJQV), ndërsa transfertat e
pakushtëzuara arritën në nivelin 42% të të ardhurave vendore35
. Një ndryshim i tillë strukturor të
jep përshtypjen se NJQV u është dhënë më shumë pavarësi, duke qenë se pjesa e të ardhurave të
veta është dukshëm më e lartë krahasuar me vitin 2002. Por, kur krahasojmë nivelin e të
ardhurave të veta si përqindje e buxhetit të shtetit dhe të PBB, situata është pothuajse e njëjtë.
Reformat e ndërmarra kanë ndihmuar NJQV të përdorin kompetencat e të ardhurave të veta, por
burimet që jepeshin për zbatimin e funksioneve të transferuara ka qenë të pakta. Gjatë kësaj
periudhe kanë ndodhur disa ndryshime me formulën e shpërndarjes së grantit të pakushtëzuar,
me qëllim rritjen e transparencës dhe barazisë. Një nga problemet me të cilat përballen kohët e
fundit është efekti i të dhënave të popullsisë që vijnë nga regjistrimi i vitit 2011, i cili ndryshon
nga të dhënat e gjendjes civile. Përputhja e të dhënave të regjistrimit të popullsisë me ato të
34 NALAS, 2012
35 Strategjia ndërsektoriale për decentralizimin dhe qeverisjen vendore 2014-2020
41
regjistrit civil duhet të bëhet për të shmangur ndonjë ndikim të kundërt tek njësitë e qeverisjes
vendore36
.
Huamarrja vendore. Procesi i vërtetë i huamarrjes nga NJQV ka filluar në vitin 2009, por që
atëherë të dhënat për kreditë e marra nga njësitë e qeverisjes vendore tregojnë se ato janë shumë
të pakta dhe vlerësohen në 0.02% të stokut të borxhit kombëtar në vitin 2010 dhe në 0.04% në
vitin 2013. Që nga viti 2013 është hequr kufizimi i borxhit publik prej 60% të PBB dhe nuk ka
asnjë kufizim në huamarrjen e borxhit publik nga ana e qeverisë qendrore. Ligji përcakton se
NJQV mund të marrin hua nga institucionet financiare dhe bankat në tregun e brendshëm dhe atë
ndërkombëtare për qarkullimin e likuiditeteve dhe për investime. Qeveritë vendore kanë të drejtë
për të marrë kredi afatshkurtra dhe afatgjata. Në garancitë për huamarrjen nga NJQV mund të
përfshihen pasuritë fizike si kolateral në bazë të pronësisë vendore (por kjo kufizohet tek pronat
që janë pronë vendore thjesht publike siç janë shkollat, rrugët etj.); të ardhurat e vëna peng; titujt
e përgjithshëm të pagueshme nga çdo burimi të ardhurash të NJQV-ve (borxhi për investime në
asetet e furnizimit me ujë mund të sigurohet nëpërmjet tarifave të ujit).
Përdorimi i partneritetit publik-privat (PPP) shihet si një mundësi e NJQV për marrjen e
financimeve private me qëllim përmirësimin e cilësisë dhe efikasitetit të infrastrukturës publike.
NJQV-të në Shqipëri, kanë vuajtur historikisht pamjaftueshmërinë e financimeve. Kjo
pamjaftueshmëri financimi së bashku me fragmentimin territorial-administrativ vështirësonin
ofrimin e shërbimeve në përputhje me nevojat dhe pritshmëritë e rezidentëve të NJQV-ve.
Qartësisht, problemi i keqfinancimit nuk mund të zgjidhet nga çfarëdo përfitimi në eficiencë që
vjen nga konsolidimi territorial. Dhe sigurisht që NJQV-ve do t’u nevojiten më shumë të ardhura
për të përmbushur kërkesat e elektoratit për shërbime më të mira dhe për infrastrukturë më të
mirë publike37
.
Në Figurën 2.4 më poshtë tregohet përbërja e të ardhurave të NJQV-ve sipas tre kategorive të
tyre kryesore: burimet e veta, grantet e pakushtëzuara dhe grantet e kushtëzuara në miliardë lekë
gjatë dekadës së fundit.
Figura 2.4: Përbërja e të ardhurave të Qeverisë Vendore 2002 – 2015
Burimi: USAID,2015
36 Strategjia ndërsektoriale për decentralizimin dhe qeverisjen vendore 2015-2020
37 USAID, 2015
42
Së pari nga grafiku i mësipërm shohim që nga viti 2009 ka pasur një rënie të dukshme në
të ardhurat e përgjithshme të qeverisjes vendore. Së dyti, kjo rënie ka ndodhur kryesisht për
shkak të një rënie në grante dhe transferta, edhe pse janë rritur të ardhurat e veta. Kjo rritje e të
ardhurat e veta në fakt nuk është ashtu siç duhet, sepse në vitin 2010 ajo përfshin pothuajse 2
miliardë lekë të ardhura të bartura nga viti 2009 (shifra korresponduese për vitin 2010 është rreth
1 miliardë lekë). Në të vërtetë, që nga viti 2008 qeveria kombëtare ia ka ulur ndjeshëm
kompetencat tatimore të NJQV-ve duke ngushtuar bazën e tatueshme të biznesit të vogël dhe
duke ulur ose mbuluar normat e taksave dhe tatimeve të tjera.
Shpenzimet e qeverisjes vendore janë rritur ndjeshëm edhe si përqindje e PBB-së dhe e
shpenzimeve publike midis viteve 2000 dhe 2007, kur arriti në 3,4% të PBB-së, ra disi gjatë vitit
2008 dhe 2009 në 2,9 % të PBB-së dhe më pas ra në mënyrë dramatike gjatë vitit 2010 dhe 2011
në nivelet e 2,1%. Kjo pjesë e shpenzimeve lokale në krahasim si me PBB - 2,1% ashtu edhe me
shpenzimet publike - 7,5% është mjaft më e ulët edhe se nivelet e shpenzimeve lokale të
raportuara në vitin 2000 që konsiderohet si moment historik për fillimin e reformës së
decentralizimit fiskal.
Pjesa më e madhe e shpenzimeve të buxhetit vendor janë shpenzime për personel,
ndjekur nga shpenzime operative dhe mirëmbajtjeje. Pesha e investimeve nga fondet e
pakushtëzuara të buxhetit vendor (të ardhurat e veta dhe transferta e pakushtëzuar) është rritur që
nga vitet 2002, kur ishte më pak se ¼, në rreth pothuaj 45% në vitin 2009, por është ulur në
mënyrë drastike sërish në vitet e fundit (26% në 2012).
Megjithatë, buxhetet nga transferta e pakushtëzuar dhe të ardhurat e veta shërbejnë
kryesisht për të financuar ndërhyrje relativisht modeste në infrastrukturën vendore (pjesa
dërrmuese ndërhyrje në rrugë); ndërkohë që për investime më të mëdha pjesa dërrmuese e
njësive vendore varen nga transfertat nga buxheti qendror (apo fonde të tjera investimesh, si
Fondi Shqiptar i Zhvillimit).
Edhe pse shumë funksione dhe kompetenca të shpenzimeve janë transferuar në nivel
vendor, burimet financiare për mbështetjen e tyre mbetet ende e kufizuar. Funksionet e
përbashkëta si arsimi, shëndetësia dhe mbrojtja sociale janë pothuajse tërësisht të mbuluara
përmes shpenzimeve publike dhe kontributet e qeverisjes vendore për të gjithë ato së bashku
llogaritet për rreth 6,4% të buxhetit të saj (me diskrecion). Mesatarisht, qeveritë vendore kanë
ekzekutuar më shumë se gjysmën e buxhetit të tyre (me diskrecion) në shërbimet e përgjithshme
publike (administrata publike) dhe rreth 30% e shpenzimeve për infrastrukturën rrugore dhe
shërbimet e transportit. 38
38
Ministri për Cështje Vendore
43
2.5 Decentralizimi në Shqipëri në raport me vendet e Evropës Jug-Lindore
Një karakteristikë e përbashkët e pothuajse të gjithë ekonomive në tranzicion është se ata
filluan nga një trashëgimi e një sistemi shumë të centralizuar të financave publike në qeveri
lokale të cilat veprojnë kryesisht si njësi administrative me përgjegjësi të ulët të pavarsisë fiskale.
Megjithëse me struktura ekonomike dhe sisteme politike të ngjashme, këto vende kanë zgjedhur
rrugë të ndryshme ndaj decentralizimit, ku disa vende kanë qenë në mënyrë të konsiderueshme
më të centralizuara se të tjerët. Gjithashtu progresi në zbatimin e reformës fiskale nderqeveritare
ka ndryshuar për vendet e rajonit (Norris E. Dabla)
Decentralizimi në Evropën Jug-Lindore është akoma një aktivitet në zhvillim. Të
ardhurat apo shpenzimet e Qeverive vendore nuk arrijnë mesataren sipas BE-së, as si përqindje e
PBB-së dhe as si përqindje ndaj totalit të të ardhurave publike në asnjë nga vendet e
rajonit(NALAS, 2012).
Gjatë pesë viteve të fundit ka pasur pak ndryshime të mëdha në financat apo përgjegjësitë
ndaj shërbimeve të qeverive vendore në të gjithë Evropën Jug-Lindore. Kjo presupozon se
politikat e hartuara për të transferuar pushtetin dhe paranë drejt qeverive vendore që filloi në
fund të viteve 1990 janë venitur, dhe në disa vende kanë ngecur në vend. Pjesë e shpjegimit për
këtë humbje të momentit mund të jetë strukturore.
Nga njëra anë, dendësia e ulët e popullsisë në shumicën e qeverive vendore në Evropën
Jug-Lindore e bën shpërndarjen e shërbimeve publike për në vendbanimet e ndryshme të vështirë
dhe të kushtueshme. Nga ana tjetër, përqëndrimi disproporcional i njerëzve, pasurise, dhe
pushtetit në kryqytetet e rajonit ka penguar zhvillimin e sistemeve efektive të ekualizimit. Kjo e
ka bërë edhe më të vështirë përcaktimin e burimeve të qëndrueshme të qeverive vendore nga të
ardhurat e veta. Në më të shumtën e vendeve të rajonit, grantet e pakushtëzuara luajnë një rol
relativisht modest në finacimin e qeverive vendore. Kjo ka rëndësi sepse nëpërmjet granteve të
pakushtëzuara shumë vende rezultojnë me qeveri vendore më të varfëra përsa i përket të
ardhurave shtesë. Përdorimi i pakët i granteve të pakushtëzuara ngre pyetje të rëndësishme rreth
barazisë në sistemet financiare ndërqeveritare në rajon (NALAS, 2012).
Mbështetja e BE-së ndaj proçesit të decentralizimit
Decentralizimi është një çështje kryesore në vendet e Ballkanit Perëndimor parë në
perspektivën e zgjerimit europian. Sipas Strategjisë së Zgjerimit për vitet 2010-2011, "Vendet e
Ballkanit Perëndimor kanë lëvizur më pranë BE-së gjatë vitit të kaluar, rajoni ka bërë progres,
megjithëse jo të njëtrajtshëm, në reformat dhe në përmbushjen e kritereve dhe kushteve të
përcaktuara "39
. Ky progres është arritur edhe në fushën e decentralizimit dhe rritjen e rëndësisë
së qeverisjes lokale.
Prioritetet e BE-së për të ndërhyrë në çdo vend kandidat per përfshirje në BE janë të
përcaktuara në kuadër të Partneritetit Europian (me kandidatët potencialë) dhe Partneritetin e
Pranimit (me vendet kandidate) dhe rezultati nga analiza e secilit prej situatave e partnerëve të
ndryshme. Prioritetet përcaktojnë elementet nga të cilat përgatitjet për integrimin e mëtejshëm në
Bashkimin Evropian duhet të jenë të përqendruara në kriteret e përcaktuara nga Këshilli
Europian. Këto partneritete rishikohen rregullisht në bazë të progresit të bërë nga çdo vend dhe të
39 Com (2010)660, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, Enlargement Strategy and
Main Challenges 2010-2011
44
çdo prioriteti të ri të identifikuar. Partneriteti aktual Evropian u miratuan më 18 shkurt 2008 nga
Këshilli i Evropës; partneriteti e pranimit të Kroacisë dhe Maqedonisë u miratuan në momente të
ndryshme. Për më tepër, çdo vjeshtë Komisioni Europian publikon një Strategji të Zgjerimit dhe
Progres raporte për secilin vend. Këto dokumente japin një pamje të përditësuar të përpjekjeve
dhe rezultateve të arritura nga vendet e Ballkanit Perendimor drejt integrimit në BE.
1.1. Bosnje – Hercegovina
Situata në Bosnje dhe Hercegovinë është shumë e veçantë sa i përket çështjeve të qeverisjes:
Nga njëra anë vihen re përpjekjet e decentralizimit drejt njësive të qeverisjes vendore, nga ana
tjetër vazhdon procesi i centralizimit nga subjektet qëndrore shtetërore. Raporti i BE-së pranon
se "pak progres është bërë në fushën e reformës së administratës publike" dhe se "strukturat
administrative të vendit ende nuk janë të aftë për t'iu përgjigjur në mënyrë efektive kërkesave të
integrimit në BE. Këta struktura mbeten të fragmentuara dhe me një ndarje të paqartë të
kompetencave përmes niveleve të ndryshme të qeverisjes".
1.2. Kroacia
Kroacia si një vend kandidat për në BE , është e detyruar të përpiqet maksimalisht në
drejtim të procesit të decentralizimit, vecanërisht në drejtim të përgatitjes së njësive të qeverisjes
lokale që do të menaxhojnë fondet e Komunitetit Europian pas zgjerimit. Në Shkurt 2008,
Këshilli Europian adoptoi një Partnership të ri Pranimi ndaj Kroacisë. Prioritetet e BE-së ndaj
këtij vendi përfshijnë forcimin e kapaciteteve qeverisëse në nivele të ndryshme në
këndvështrimin e hyrjes në BE. Procesi mbikëqyret në kontekstin e dokumentit të BE-së mbi “
Stategjinë e zgjerimit dhe sfidat kryesore 2010-2011” ku fokusohet tek vazhdimësia e forcimit të
kapaciteteve administarative në nivel lokal. Sipas raporteve të fundit të BE-së, Kroacisë i mbetet
akoma shumë për të bërë në drejtim te procesit të decentralizimit.
1.3. Kosova
Cështja e decentralizimit është gjithashtu e rëndësishme në strategjinë e BE-së kundrejt
Kosovës. Në raportet e Komisionit Europian theksohet se “janë bëre përparime në procesin e
decentralizimit në Kosovë” dhe “ nënvizohet se sfida të mëdha dalin para këtij vendi. Këto sfida
përfshijnë ligjet, reformat publike administrative, lufta ndaj krimit të organizuar, korrupsioni,
pastrimi i parave, liria e shprehjes, mbrojtja dhe integrimi i minoritetit serb si dhe forcimi i
dialogut mes komuniteteve. Këshilli i Europës thekson se procesi i dialogut në vetvete do të jetë
një faktor për paqen , sigurinë dhe stabilitetin në rajon.
1.4. Mali i Zi
Mali i Zi u bë vend kandidat në Dhjetor 2010. Në fushën e administrimit publik,
implementimi i vazhduar i procesit të decentralizimit dhe zgjerimi i kapaciteteve bashkiake,
mbikëqyret vazhdimisht. Sipas MIPD40
2009-2011 për Malin e Zi, “Kushtetuta pranon
autonominë e vetë-qeverisjes lokale, por bashkitë përballen me një problem kryesor që janë
kapacitetet administrative dhe mungesa e fuqive thelbësore.
40
Multi-annual Indicative Planning Document
45
Cështjet financiare që lidhen me të ardhurat dhe shpenzimet e bashkive dhe pasuritë
bashkiake mbeten ende të pazgjidhura. Ekziston nevoja e harmonizimit të legjislacionit për vetë-
qeverisjen lokale me ligjet sektoriale si dhe zgjerimi i kapaciteteve bashkiake për të tërhequr
investimet.
1.5. Serbia
Decentralizimi është një ceshtje e rëndësishme e Partneritetit Europian me Serbinë. Ja vlen
të përmendet që provinca autonome e Vojvodinës ka një status të autonomisë financiare dhe
administrative. Një status i ngjashëm i është akorduar Provincës autonome të Kosovës dhe
Metohisë: sipas Kushtetutës, Kosova dhe Metohija janë pjesë e Republikës së Serbisë. Kosova
dhe Metohia janë aktualisht nën administrimin ndërkombëtar dhe ka një status qe aktualisht është
ndërkombtarisht i kontestueshëm.
Si rezultat i ngjarjeve që pasuan shpërbërjen e Jugosllavisë dhe vecanërisht deklarata e
pavarësisë së Kosovës, decentralizimi dhe ri-organizimi territorial i arkitekturës së qeverisjes u
bë një nga cështjet më të diskutuara në vend.
Treguesit bazë të decentralizimit fiskal
Pjesa që zënë të ardhurat (ose shpenzimet) vendore publike në PBB e vendit është treguesi më
domethënës i decentralizimit fiskal, sepse shpreh madhësinë e sektorit të qeverive vendore në
raport me gjithë aktivitetin ekonomik të një vendi. Treguesi i dytë më i rëndësishëm i
decentralizimit fiskal është pjesa që zënë të ardhurat (ose shpenzimet) vendore publike në të
ardhurat (ose shpenzimet) e konsoliduara publike të Qeverisë Qendrore. Ky tregues shpreh
vendin që zë qeverisja vendore në strukturën e përgjithshme qeverisëse të një vendi. Që këta
tregues të kenë perspektivë krahasuese, na duhet gjithashtu të dimë se sa i madh është sektori i
përgjithshëm publik në raport me PBB-në, si dhe diçka në lidhje me atë se cilat shërbime publike
janë në përgjegjësinë e qeverive vendore. shërbimet që ofrohen nga qeverisja vendore sipas
dispozitave ligjore nuk janë të njëjta në të gjitha vendet. Për shembull, në vendet e shënjuara me
yll, bashkitë mbulojnë edhe pagat e mësuesve. Në vende të tjera, si Kosova, njësitë vendore janë
përgjegjëse edhe për pagat e mjekëve të shërbimit shëndetësor parësor. Gjithsesi, njësitë vendore
në Shqipëri marrin më pak fonde se homologet e tyre në Bosnje-Hercegovinë, Slloveni, Turqi,
Serbi, Mali i Zi dhe Kroaci, pavarësisht faktit se kryejnë të njëjtat funksione bazë.
Tabela 2.2: Funksionet e Qeverive vendore të nivelit të parë në Sektorin Social
Burimi: NALAS, 2012
46
Figura 2.5 më poshtë shpreh të ardhurat e pushtetit vendor si përqindje e të ardhurave totale
publike dhe PBB-së për të gjithë anëtarët e grupit; po ashtu edhe mesataren për vendet e BE, për
vitin 2013.
Figura 2.5: Të ardhurat e pushtetit vendor si % e PPB-së dhe totalit të të ardhurave
publike në 2013: Shqipëria në krahasim me vendet e tjera në rajon
Burimi: USAID, 2015
Në Shqipëri, qeveritë lokale marrin të ardhurat më të ulëta, qoftë si pjesë e PBB-së, ashtu edhe si
pjesë e të ardhurave totale publike, sesa të gjithë vendet e tjera të rajonit.
Më e rëndësishmja që mund të shihet nga grafiku ështe se mesatarisht qeveritë vendore në
Bashkimin Evropian luajnë një rol shumë më thelbësor në sektorët e tyre publikë përkatës
krahasuar me atë të qeverive vendore brënda grupit të NALAS. Kështu, është e drejtë të thuhet se
në pjesën më të madhe të vendeve te Evropës Jug-Lindore decentralizimi është ende një proces
në vazhdim. Ndërkohë shohim që Shqipëria renditet e fundit me një kontribut prej vetëm 2.2%
në PBB.
2.6 Nevoja për reformë territoriale
Shumica e studimeve dhe analizave për qeverisjen vendore në Shqipëri pas viti 2000,
evidentojnë fragmentimin e madh të territorit dhe numrin shumë të madh të NJQV-ve, që kanë
popullsi shumë të vogël dhe burime dhe kapacitete shumë të ulta. Fragmentimi i territorit si dhe
njësitë e vogla të qeverisjes vendore renditen ndër arsyet kryesore të inefiçencës së lartë në
kryerjen e shërbimeve publike në nivel vendor dhe mos arritjen e objektivave të reformës së
47
decentralizimit nga pjesa më e madhe e njësive të qeverisjes vendore në Shqipëri41
. Nisur edhe
nga evidenca e shumë raporteve dhe studimeve, në vend u pa e nevojshme një riorganizim
administrativ dhe territorial i vendit tonë. Gjithashtu partnerët kryesorë ndërkombëtarë të
Shqipërisë kanë rekomanduar kryerjen e reformës administrativo-territoriale.
Nevoja për reformën territoriale është një temë që diskutohet prej vitesh në Shqipëri, duke marrë
pikënisjen nga fragmentarizimi i skajshëm i territorit të vendit, çka ka dëmtuar potencialin e
zhvillimit të komuniteteve, në kushtet e mundësisë së cunguar për mobilizimin e të ardhurave
dhe ofrimit të shërbimeve për qytetarët.
Argumentimi i nevojës së riorganizimit administrativo-territorial përcaktohet nga disa faktorë
kryesorë që kanë ndikuar në domodoshmërinë e kryerjes së reformës adminstrativo -
territoriale42
:
Ndryshimet demografike të dekadës së fundit kanë sjellë ndryshime drastike në
madhësinë e NJQV-ve. Në dhjetë – njëmbëdhjetë vitet që pasuan paketën e reformave të
decentralizimit të ndërmara në vitin 2000, një sërë ndryshimesh demografike, sociale dhe
ekonomike kanë ndodhur ne vend. Harta demografike e Shqiperisë ka dryshuar si
rezultat i lëvizjeve migruese të njerëzve brenda dhe jashtë vendit
Niveli i lartë i fragmentimit të NJQV-ve ka penguar thellimin e mëtejshëm të
decentralizimit, si rezultat i mungesës së kapaciteteve dhe pamundësisë për të ofruar
shërbime me eficiencë të lartë. Mesatarisht NJQV-të në Shqipëri shpenzojnë 27% të
buxhetit të tyre për investime kapitale dhe 37% për pagat e punonjësve. Këto shifra në
nivel agregat përkeqësohen sipas ndarjes së njësive në kategorizime më të detajuara. 40
NJQV shpenzojnë mbi 80% të buxhetit të tyre vetëm për pagat e punonjësve, ndërsa 230
NJQV (63% e NJQV-ve dhe që përfaqësojnë 34% të popullsisë së vendit) shpenzojnë
mbi 60% të buxhetit të tyre për pagat e punonjëve.
Niveli i lartë i fragmentimit të NJQV -ve ka bërë që edhe demokratizimi i qeverisjes, që
ishte objektivi kryesor i ndarjes territoriale të vitit 2000, të mos rezultojë i suksesshëm.
Si rezultat i reformës administrativo-territoriale të vitit 2000, Shqipëria rezultoi me 373
NJQV, të cilat kanë mesatarisht një popullsi prej 7.579 banorësh.
Procesi i decentralizimit të qeverisjes gjithashtu ka bërë hapa mbrapa. Ai ka rezultuar
asimetrik në nivel vendor duke krijuar pabarazi mes NJQV-ve në ofrimin e shërbimeve
për qytetarët;
Gjatë viteve të fundit është rritur pesha e shpenzimeve administrative në nivel vendor, po
ashtu si edhe vlera absolute, pavarësisht rënies së shpenzimeve në përgjithësi. Njësitë më
të vogla vendore kanë tendencën të kenë buxhete të dominuara nga shpenzimet e
personelit;
Një numër i madh njësish vendore nuk mbledhin asnjë të ardhur të vetën dhe nuk ofrojnë
shërbime për qytetarët e tyre.
Fragmentimi i NJQV-ve ka sjellë dhe fragmentimin e shërbimeve publike (transporti
publik, ujësjellësit, trajtimi i mbetjeve urbane, etj.), kryesisht si rezultat i potencialit të
ulët të NJQV-ve për të gjeneruar të ardhura dhe kryer investime;
41 www.reformaterritoriale.al
42 Relacion për projektligjin “Për ndarjen Administrativo-territoriale të njësive të Qeverisjes vendore në Republikën
e Shqipërisë”
48
Fragmentimi i NJQV-ve i pasuar edhe nga procesi i lënë përgjysmë i decentralizimit ka
krijuar një sërë pabarazish të ndjeshme mes NJQV-ve, të cilat pavarësisht disa
përpjekjeve për t’u adresuar nëpërmjet granteve kanë nevojë të zgjidhen përfundimisht;
Nevoja për konsolidim të komunave/bashkive për të garantuar efiçiencë në shërbime,
legjitimitet dhe demokratizim më të madh organeve të qeverisjes vendore.
Procesi i kryerjes së reformës administrativo-territoriale u bazua në disa faza që ishin:
ngritja e strukturave përkatëse; analiza dhe studime të situatës së qeverisjes vendore, konsultimi
dhe miratimi i kritereve teknike ku do të bazohej ndarja e re territoriale, hartimi dhe miratimi i 5
varianteve të ndarjes territoriale dhe miratimi i variantit përfundimtar.
Procesi i reformës administrativo-territoriale, ju ngarkua Ministrit të Shtetit për Çështjet
Vendore si dhe Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën Administrativo-Territoriale të
krijuar në janar 2014, si struktura vendimarrëse në procesin e reformës. Ministri i Shtetit për
Çështjet Vendore në fillim të muajit tetor 2013, ngriti grupin e ekspertëve vendas dhe të huaj si
dhe sekretariatin teknik të reformës43
.
I gjithë procesi dhe strukturat u mbështetën nga asistenca teknike dhe financiare e projektit
“STAR”, financuar nga qeveria e Shteteve të Bashkuara, qeveria suedeze, qeveria zviceriane,
qeveria italiane, Organizata për Zhvillim e Kombeve të Bashkuara (PNUD) si dhe Këshilli i
Evropës, OSBE, Ambasada e Mbretërisë së Vendeve të Ulta, Ambasada Austriake, etj.
Më 31 korrik 2014, Kuvendi i Shqipërisë miratoi ligjin 115/2014 “Për ndarjen
administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë”.
Shqipëria tashmë ka një hartë të re territoriale, duke reduktuar 6 herë numrin e njësive të
qeverisjes vendore të nivelit parë, nga 373 njësi vendore në vetëm 61 bashki.
Hapa të tjerë të ndërmarrë pas miratimit të reformës Administrative Territoriale
Në Shqipëri njësitë vendore kanë hyrë në një fazë të re zhvillimi. Një sërë reformash kombëtare
synojnë t‟i transformojnë ato në qëndra të zhvillimit politik, ekonomik, dhe social.
Riorganizimi i territorit nuk mund të plotësonte objektivat e kërkuara nëse nuk shoqërohej me
Reformën e Decentralizimit, dmth nëse nuk u jepen përgjegjësitë e plota dhe burimet e duhura
financiare. Gjithashtu, konfigurimi i ri i ndarjes administrative territoriale të vendit, mbi bazën e të cilit u
zgjodhën njësitë e reja të vetëqeverisjes vendore, kërkonte domosdoshmërisht edhe miratimin e një
ligji të ri për qeverisjen vendore në Shqipëri.
Pas miratimit të Reformës Territoriale, dy hapa të tjerë të rëndësishëm ishin miratimi i
Strategjisë së Decentralizimit në korrik 2015, si dhe Ligji Nr. 139/2015 “Për Vetëqeverisjen
Vendore”.
Qëllimi kryesor i Strategjisë së Decentralizimit është fuqizimi i qeverisjes vendore dhe i procesit
të decentralizimit me qëllim që të sigurohet një efikasitet më i lartë i vetë qeverisë vendore.
43 www.reformaterritoriale.al
49
Figura 2.6: Kuadri i politikave strategjike të SKNDQV 2015-2020
Burimi: SKNDQV 2015-202044
Ligji Nr. 139/2015 “Për Vetëqeverisjen Vendore” rregullon organizimin dhe funksionimin e
njësive të vetëqeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë, si dhe përcakton funksionet,
kompetencat, të drejtat dhe detyrat e tyre e të organeve përkatëse. Synimi i përgjithshëm i ligjit
është arritja e një sistemi që performon dhe siguron shërbime sa më efektivisht e mundura për
qytetarët dhe komunitetet.
Në nga kapitujt me të rëndësishëm në Ligjin për Vetëqeverisjen Vendore është ai i funksioneve.
Në ligjin Nr. 139/2015, Funksionet klasifikohen në dy kategori, “Në Funksione ” (të vetat) dhe
“Funksione Të Deleguara”, krahasuar me tre kategoritë që karakterizojnë ligjin e mëparshëm. Në
lidhje me “Funksionet” për Ligji për Vetëqeverisjen Vendore sjell tre ndryshime të rëndësishme,
ose përndryshe, nëse mund të themi, “tre risi” kur krahasohet me ligjin e mëparshëm. Në
ndryshim me ligjin e mëparshëm, në këtë ligj janë hequr “Funksionet e përbashkëta”. Heqja e
tyre ka eliminuar një pjese të konfuzioneve në ndarjen e kompetencave dhe kostove përkatëse.
Janë shtuar si “Funksione” të njësive vendore – një numër i konsiderueshëm përgjegjësish të
reja, të cilat tashmë shikohen në ligj si funksione të veta të njësive të qeverisjes vendore. Këto
funksione të reja plotësojnë kuadrin e autoritetit vendor me përgjegjësitë e nevojshme për të
planifikuar dhe realizuar një zhvillim të qëndrueshëm dhe gjithësektorial në nivelin vendor45
.
44 Strategjia Kombëtare Ndërsektoriale për Decentralizimin dhe Qeverisjen Vendore 2015-2020
45 Manual për Zyrtaret e Njësive të Qeverisjes Vendore, (http://www.plgp.al/)
50
KAPITULLI III
ECURIA E DECENTRALIZIMIT FISKAL NË QARKUN SHKODËR
Rast studimor Bashkia Shkodër
3.1 Përshkrim i shkurtër i Qarkut të Shkodrës
Qarku i Shkodrës shtrihet në veri të Shqipërisë, me një sipërfaqe totale prej 3,562 km2
dhe popullsi prej 216 217 banorësh. Në nivel pozicionimi strategjik, Qarku Shkodër paraqet
mjaft interes për shkak të fqinjësisë ndërkufitare me Malin e Zi, si pika më e afërt e transitit drejt
Ballkanit Verior në rrugë tokësore dhe hekurudhore. Kjo e fundit, si e vetmja linje hekurudhore
ndërkufitare që ka sot Shqipëria, përbën një potencial në rritje, për zhvillimin ekonomik si pasojë
e rritjes së aksesueshmërisë së rajonit. Po ashtu, projekti për të konsoliduar rrjetin rrugor
ekzistues në një korridor të rëndësishëm ndërkombëtar Adriatiko-Jonian, i njohur ndryshe si
Korridori i Kaltër, parashikon se roli që do të ketë Qarku Shkodër në zhvillimin ekonomik
kombëtar, do të jetë gjithmonë e më i rëndësishëm.
Studimi “Pabarazitë Rajonale në Shqipëri” ka vlerësuar rreth 50 indikatorë socio-
ekonomik, hapësinorë, financiarë dhe demografikë, mbi të cilat ka ndërtuar modelin e vlerësimit
të pabarazive ndërmjet rajoneve (Qarqeve) në Shqipëri. Sipas këtij studimi, për sa i përket
tipologjisë hapësinore, Qarku Shkodër ka pozicionim mesatar në raport me qarqet e tjera, duke
nënkuptuar aksesueshmëri të ulët, por në përmirësim, dhe duke theksuar diferencat në akses mes
qendrave urbane dhe vendbanimeve më të shpërndara në pjesë me relieve më të vështira në këtë
qark.
Po ashtu, për sa i përket aspekteve të tjera që kanë të bëjnë me zhvillimin rajonal, Qarku
Shkodër renditet i katërti sipas indeksit të Zhvillimit Rajonal. Megjithatë, pavarësisht disa prej
treguesve ekonomikë krahasimisht të lartë, si Prodhimi i Brendshëm Bruto për frymë
(PBB/frymë) – 2321 euro/frymë, sipas të cilit Qarku Shkodër renditet përsëri i katërti në
Shqipëri, tregues të tjerë të mirëqenies ekonomike, si përqindja e lartë e papunësisë afatgjatë,
varësia nga asistenca sociale, si dhe zvogëlimi i numrit të popullsisë si pasojë e lëvizjeve
mekanike, kërkojnë analiza dhe reflektime më të thelluara në lidhje me çështjet e zhvillimit
rajonal brenda Qarkut Shkodër46
.
Sipas ndarjes administrative të vitit 2000, Qarku Shkodër përbëhej nga 3 rrethe:
- rrethi i Malësisë së Madhe (6 njësi, qendër Koplik)
- rrethi i Pukës (10 njësi, qendër Pukë)
- rrethi i Shkodrës (17 njësi, qendër Shkodër).
Popullsia e qarkut të Shkodrës ishte 215,347 banorë në vitin 2011, ndër të cilët 77% (166,050
banorë) jetojnë në rrethin e Shkdorës dhe 36% në qytetin e Shkodrës. Dy njësitë e tjera më të
mëdha pas bashkisë Shkodër janë Komunat Rrethinat (21 mijë banorë) dhe Bushat (14 mijë
banorë). Dy bashkitë e tjera qendër rrethi – Koplik dhe Pukë kanë popullsi mjaft të vogël (më
pak se 4,000 banorë); ndërkohë që bashkia e dytë më e madhe e zonës është Vau i Dejës, me pak
mbi 8 mijë banorë. Popullsia e Qarkut Shkodër përbën rreth 32,4% të popullsisë së vendit,
46
Skenar zhvillimi Shkodër(2015)
51
referuar të dhënave të Census-it 2011 dhe popullsia mesatare për njësi të qeverisjes vendore në
këtë qark rezulton 25,840 banorë/NJQV, ose tre herë më e lartë se mesatarja kombëtare prej
8,016banorë/NJQV.47
Figura 3.1: Klasifikimi i NJQV-ve të qarkut Shkodër sipas numrit të popullsisë krahasuar me
shifrat në nivel vendi
Burimi: http://www.reformaterritoriale.al/
Dendësia mesatare e popullsisë është 147 banorë/km², krahasuar me 97.4 banorë/km² në rang
vendi. Dendësinë më të madhe e ka natyrisht Shkodra, me mbi 2,400 banorë për km²; por
dendësi të lartë kanë edhe qendra si Rrethinat (487 banorë/km²) dhe Kopliku (285 banorë/km²).
Megjithatë, gjysma e njësive të qarkut kanë dendësi më të ulët se 47 banorë/km².
Qeverisja vendore luan një rol jo pak të rëndësishëm në zhvillimin ekonomik lokal. Më poshtë
do të hedhim një vështrim mbi të dhënat për Prodhimin e Brendshëm bruto (PBB) për Qarkun e
Shkodrës.
Prodhimi i Brendshëm Bruto Pesha specifike e rajonit të Shkodrës ndaj PBB-së kombëtare në
vitin 2011 është 6.07%, ndërsa sipas të dhënave të popullsisë së censusit 2011, PBB për frymë në
këtë qark është 20% më e ulët se mesatarja kombëtare, me 2,583 EUR për banor.
47
www.reformaterritoriale.al
52
Figura 3.2: Pesha specifike e rajoneve ndaj PBB-së
Burimi: http://www.reformaterritoriale.al/
Po të shohim strukturën e PBB-së për qarkun e Shkodrës, vërejmë se sektori i bujqësisë dominon
strukturën e PBB lokale, me peshë specifike prej 26% në vitin 2011, e ndjekur nga sektori i
shërbimeve përfshirë tregtinë, hotelet, transportin dhe telekomunikacionin (23%), dhe sektori
financiar e i pronave (19%). Industria dhe ndërtimi sjellin më pak se 20% të vlerës së shtuar
bruto në këtë qark.
Figura 3.3: Struktura e PBB-së për Qarkun Shkodër
Burimi: INSTAT
53
3.2 Përformanca financiare dhe fiskale e NJQV-ve në qarkun Shkodër
Më poshtë jepet një analizë krahasimore mes NJQV-ve të qarkut Shkodër duke evidentuar
performancën e tyre financiare dhe fiskale48
.
Pesha e njësive të qarkut Shkodër në totalin e shpenzimeve vendore është rreth 6.5% mesatarisht
në pesë vitet 2008 – 2012.
Shpenzimet operative zënë rreth 61% të shpenzimeve totale në Qarkun e Shkodrës në vitet 2008
– 2012, por pesha specifike e tyre është rritur në 70% në vitin 2012. Ndër këto, shpenzimet për
personelin janë në nivelin e 30% të shpenzimeve totale të NJQV-ve të qarkut. Në nivel
kombëtar, shpenzimet për personel në qarkun e Shkodrës zënë rreth 7% të shpenzimeve për paga
dhe sigurime, ose 2% të shpenzimeve gjithsej. Vetëm Bashkia e Shkodrës zë një peshë prej 46%
në shpenzimet totale vendore të njësive të nivelit të parë në vitin 2011 dhe 39% të shpenzimeve
kapitale; ndërsa në vitin 2012 përkatësisht 41% dhe 27%. Shpenzimet kapitale zënë rreth 36% në
strukturën totale (25% në 2012). Ky raport është më i lartë se mesatarja kombëtare prej 34% në 5
vite por disi më i ulët se mesatara kombëtare 26% në vitin 2012. Mbas Shkodrës, njësitë me
buxhete më të mëdha janë Bushati; Rrethinat, Velipoja, të cilat së bashku përbëjnë rreth 56% të
shpenzimeve vendore; 50% të buxhetit për pagat dhe për investime (viti 2012).
Figura3.4 Shpenzimet Kapitale në raport me Shpenzimet Operative në NJQV-të e Qarkut
Shkodër
Burimi: http://wwww.reformaterritoriale.al/
Sektori i shërbimeve publike (që përfshin shërbimet e pastrimit e të ngjashme) zë pjesën
dërrmuese të shpenzimeve, me rreth 52% të shpenzimeve, i ndjekur nga sektori i transportit (që
përfshin infrastrukturën rrugore dhe mirëmbajtjen e saj) me rreth 28% mesatarisht.
48
http://www.reformaterritoriale.al/
54
Figura 3.5: Shpenzimet sipas sektorëve (funksioneve) në NJQV-të e Qarkut Shkodër
Burimi: http://www.reformaterritoriale.al/
Të ardhurat e NJQV-ve të Qarkut Shkodër kanë pësuar një ulje drastike në 1.9% të totalit të
njësive vendore në Shqipëri, nga 8.4% në vitin 2008. Nga viti 2008 të ardhurat e njësive të
qarkut SHkodër kanë pasur rënie të vazhdueshme.
Figura3.6: Të ardhurat e NJQV-ve të Qarkut Shkodër kundrejt totalit të të ardhurave
vendore në Shqipëri
Burimi: http://www.reformaterritoriale.al/
Edhe të ardhurat nga burimet e veta kanë rënie të vazhdueshme në njësitë e Qarkut Shkodër, si
në vlerë absolute ashtu edhe si peshë specifike në strukturën totale të të ardhurave (56% në vitet
2008-2011 dhe 67% në 2012), ndërkohë që transferta e pakushtëzuar është ulur (lehtë në vlerë.
Transfertat e kushtëzuara kanë ruajtur pak a shumë vlerën (rritje në vitet 2010-2011 dhe më tej
ulje e lehtë), por kanë rënie në peshë specifike.
55
Figura3.7: Përbërja e të ardhurave të NJQV-ve në Qarkun e Shkodrës
Burimi: http://www.reformaterritoriale.al/
Varësia financiare nga transfertat ndërqeveritare bën që planifikimi i investimeve kapitale
rezulton të jetë subjekt dhe i kushtëzuar pothuajse tërësisht nga vendimet e qeverisë qendrore.
Ndërkohë, të ardhurat vendore kanë përfaqësuar mesatarisht rreth 21.6% ndaj totalit të të
ardhurave të Bashkisë Shkodër gjatë periudhës së konsideruar. Në ndarjen sipas njësive të
qeverisjes vendore përbërëse, kontribuesi kryesor në ecurinë e përgjithshme të të ardhurave është
ish-Bashkia Shkodër e cila përfaqësoi mesatarisht 62.8% ndaj totalit të të ardhurave në pesë
vitet në analizë. Ndër komunat pjesë e Bashkisë Shkodër, evidentohet kontributi i rëndësishëm i
njësive Rrethinat, Velipojë, Postribë dhe Gur i zi në performancën e të ardhurave totale. Në
terma kumulativë këto katër komuna vlerësohet të kenë përfaqësuar mesatarisht rreth 22.7% të të
ardhurave totale të Bashkisë së re Shkodër përgjatë periudhës 2010-2014.
56
Figura 3.8: Kontributi i njësive administrative në ecurinë e të ardhurave totale
Burimi: Bashkia Shkodër
Figura 3.9: Kontributi sipas burimit në të ardhurat totale
Burimi: Bashkia Shkodër
Grafiku më sipër tregon për një varësi të lartë financiare të njësisë së qeverisjes vendore nga
burimet ndërqeveritare dhe në veçanti transferta e kushtëzuar. Varësia financiare bën që projektet
për investime kapitale të jenë subjekt pothuajse tërësisht i vendimeve të qeverisë qendrore.
Përdorimi i instrumentit të huasë bankare mund të jetë një mënyrë për të rritur autonominë
financiare dhe për të realizuar investime kapitale por, kosto në terma interesash dhe mundësia e
57
ri-pagimit të kryegjësë nuk duhet të rëndojnë planet e ardhshme për investime kapitale të njësisë
së qeverisjes vendore. Për periudhën 2010-2012, të ardhurat ndërqeveritare përfaqësuan
mesatarisht 76.1% ndaj totalit të të ardhurave. Në dy vitet në vijim, pesha e tyre ndaj totalit u rrit
në nivelin 82.1%, si pasojë e rritjes së të ardhurave në trajtën e transfertës së kushtëzuar (vlera
më e lartë në vitin 2014). Pas rënies vjetore të shënuar në vitin 2013, të ardhurat ndërqeveritare
vijuan të shtohen me ritme më të shpejta edhe në vitin 2014. Kjo kategori të ardhurash filloi të
ngushtohet nga viti 2011 me rreth 10.9% në terma vjetorë në vitin 2011 dhe me rreth 16% në
vitin 2012. Viti, 2013, shënon reduktimin në vlerën më të madhë në 5 vitet e analizuara me rreth
25.5% si rezultat i reduktimit të të ardhurave në trajtën e transfertës së kushtëzuar, të pa
kushtëzuar dhe nga taksat e ndara. Kështu niveli it ë ardhurave ndërqeveritare rezultoi të jetë
rreth 2.1 miliard lekë në vitin 2014, më një rritje rreth 80.6% krahasuar nga një vit më parë.
Sipas elementëve përbërës së të ardhurave nga transfertat ndërqeveritare, peshën kryesore e zënë
të ardhurat nga transferta e kushtëzuar (mesatarja e 5 viteve është 51.9%), pesha e së cilës ndaj
totalit të të ardhurave ndërqeveritare rezulton të ketë pësuar rritje përgjatë 5 viteve në analizë.
Mesatarisht në pesë vitet e fundit, 54.7% e transfertës së kushtëzuar vjen nga Ministria e
Mirëqenies Sociale dhe Rinisë në trajtën e transfertës për buxhetet familjare dhe individët në
nevojë. Të ardhurat nga transferta e pakushtëzuar përfaqësuan mesatarisht rreth 45.3% të të
ardhurave ndërqeveritare gjatë pesë viteve në analizë. Të ardhurat nga taksat e ndara rezultojnë
në një nivel më të ulët ndaj totalit të të ardhurave ndërqeveritare krahasuar me nivelin e
transfertës së kushtëzuar dhe asaj të pakushtëzuar.
Me 31.07.2014 Kuvendi I Shqipërisë miratoi ligjin nr. 115/2014 “Për ndarjen administrativo-
territoriale të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë”. Ky ligj është hartuar në
kuadër të Reformës Territoriale dhe Administrative të ndërmarrë nga Qeveria e Shqipërisë në
vitin 2013-2014. Sipas këtij Ligji, Qarku Shkodër do të ketë 5 Njësi të Qeverisjes Vendore, dhe
përkatësisht:
-Malësi e Madhe: që do të përfshijë njësitë Gruemirë, Kastrat, Koplik, Qendër, Kelmend, Shkrel
-Shkodër: që do të përfshijë njësitë Shkodër, Ana e Malit, Bërdicë, Dajç, Guri I Zi, Postribë,
Pult, Rrethina, Shalë, Shosh, Velipojë
-Vau i Dejës: që do të përfshijë njësitë Vau i Dejës, Vig Mnelë, Bushat, Hajmel, Temal, Shllak
-Pukë: Që do të përfshijë njësitë Pukë, Gjegjan, Rrapë, Qelez, Qerret
- Fushë Arrëz; që do të përfshijë njësitë Fushë Arrëz, Iballë, Qafë Mali, Fierzë, Blerim.
58
BASHKIA SHKODËR
Bashkia Shkodër shtrihet në pjesën Veriore të territorit të Republikës së Shqipërisë. Me ndarjen e
re Territoriale dhe Administrative ka një pozicion të tillë që mbulon edhe zonën detare dhe
bujqësore në jug të saj, gjithashtu edhe zonën më malore të Shqipërisë në veri. Ndërsa në pjesën
perëndimore kufizohet nga, Liqeni i Shkodrës, i cili ka një rëndësi mjaft të madhe kombëtare dhe
ndër-kutare në marrëdhënie me Malin e Zi. Bashkia Shkodër karakterizohet nga një
shumëllojshmëri aktivitetesh ekonomike ku mund të gjejmë elementë të industrisë, energjisë,
zonave turistike dhe ekonomike, hidrocentraleve dhe mineraleve.
Pas reformës territoriale Bashkia Shkodër përfshin një territor rreth 50 herë më të madh, me një
sipërfaqe prej 872.71 km2, dhe një popullsi dy herë më e madhe prej rreth 204,000 banorë të
regjistruar. Bashkia e re e Shkodrës ka në përbërjen e saj 11 njësi administrative: Shkodër, Ana e
Malit, Bërdicë, Dajç, Guri i Zi, Postribë, Pult, Rrethinat, Shalë, Shosh, Velipojë. Ajo ka nën
administrimin e saj një qytet dhe 93 fshatra.
Tabela: 3.1: Bashkia e re Shkodër
Burimi: Faqja zyrtare e Bashkisë Shkodër
Bashkia Qendra e
Bashkisë
Njësitë
Adm.
Qytetet dhe Fshatrat në përbërje:
SHKODËR
Qyteti
SHKODËR
Shkodër Qyteti Shkodër
Ana E
Malit
Fshatrat; Oblikë, Babot, Muriqan, Shtuf, Dramosh,
Oblikë e siperme, Obot, Vallas, Velinaj, Vidhgar
Bërdicë
Fshatrat; Bërdice e Madhe, Bërdice e mesme, Bërdice e
siperme, Trush, Beltoje, Mali Hebaj
Dajç
Fshatrat; Dajç, Samrisht i Ri, Samrisht i Siperm, Belaj,
Mali i Gjymtit, Pentar, Rrushkull, Mushan, Darragjat,
Suka-Dajç, Shirq
Postribë
Fshatrat; Mes, Dragoç, Boks, Kullaj, Myselim, Drisht,
Ura e shtrenjtë, Domen, Shakotë, Prekal, Vilëz
Guri I Zi Fshatrat; Guri i Zi, Juban, Ganjollë, Kuç, Rrencë,
Vukatanë, Gajtan, Rragam, Sheldi, Mazrek, Shpor
Pult Fshatrat; Pog, Kir, Gjuraj, Plan, Xhan, Bruçaj, Mgull
Rrethina Fshatrat; Dobraç, Grudë e Re, Shtoj i Ri, Guci e Re,
Shtoj i vjeter, Zues, Golem, Hot i Ri, Bleran, Bardhaj
Shalë
Fshatrat; Breg-Lumi, Abat, Nicaj-Shale, Lekaj,
Vuksanaj, Pecaj, Theth, Nderlysaj, Gimaj, Nënmavriq,
Lotaj
Shosh Fshatrat; Ndrejaj, Nikaj-Shosh, Palaj, Pepsumaj,
Brashtë
Velipojë Fshatrat; Velipojë, Pulaj, Luarzë, Baks-Rrjoll, Gomsiqe,
Baks i ri, Pulaj, Reç i Ri, Ças, Mali Kolaj
59
3.3 Analiza e të ardhurave për Bashkinë Shkodër para ndarjes së re territoriale (2001-
2014)
Pas vitit 2000 edhe Bashkia e Shkodrës, ashtu si çdo Nj.Q.V tjetër në Shqipëri, mori kompetenca
e përgjegjësi të reja përsa i përket burimit të të ardhurave dhe mënyrës së shpenzimit të tyre.
Burimet e financimit të qeverisjes vendore përbehen nga:
1. Të ardhurat e veta - Taksat vendore, Tarifat, Të ardhura jo tatimore (të tjera, institucione në
varesi të Bashkisë), Huatë.
2. Të ardhurat nga burime kombëtare, që ndahen në: - Transferta të pakushtezura -
Transferta të kushtezuara.
Në praktikë ndryshimet më të rëndësishme filluan pas vitit 2005 dhe kryesisht nga viti 2006 kur
bëhet edhe transferimi final i taksave dhe tarifave vendore me Ligjin ‘Për Sistemin e taksave
vendore’. Që nga ky vit që mund të quhet edhe si ‘pikë infleksioni’ me të kaluarën, të ardhurat
nga taksat dhe tarifat vendore kanë pasur luhatje duke alternuar rritjet dhe rëniet, dhe duke arritur
pikun në vitin 2008 dhe duke rënë përsëri në vitin 2009 e riforcuar në vitin 2010 dhe 2011. Në
total nga viti 2001 rritja në të ardhurat e veta deri në 2014 është me +60%.
Grafikisht këto luhatje paraqiten si më poshtë:
Figura 3.10 : Të ardhurat sipas llojeve në vite /000lekë
Burimi: Bashkia Shkodër
3.3.1. Llojet e taksave më ndikuese
Nëse i referohemi llojit të taksave (Figura 3.11) të cilat kanë pasur një ndikim të dukshëm në
rritjen e të ardhurave lokale, efekti i taksës së ndikimit në infrastrukturë (totalisht vendore) për
vitin 2008 bie në sy: 168.7 milionë lekë krahasuar me vitin 2007 me vetëm 57.926 milionë lekë,
pra pothuajse trefishuar. Në të kundërt, në 2009, të ardhurat nga kjo taksë pothuajse janë
60
përgjysmuar (86.7 milionë lekë në 2009). Kjo ka ardhur si pasojë e maturimit të tregut nga
kërkesat e mëdha të vitit 2008 por edhe nga pritja për aprovimin e planit rregullues të qytetit. Kjo
e ardhur është e rëndësishme pasi 97% e mbledhur prej saj i kalon bashkisë. Po ashtu, të
ardhurat nga legalizimet, nuk u realizuan sa pritshmëritë por vetëm në 58% të tyre. Edhe taksat e
tarifat familjare kanë ardhur në rritje pas viti 2006: në 2007 realizoheshin vetëm 58% e planit
krahasuar me vitin 2010 kur u realizuan 91% e tyre. Kjo ka ardhur si pasojë e zgjerimit të
mëtejshëm të bazës së taksapaguesve. Për vitin 2010, të ardhurat nga biznesi zënë pjesën më të
madhe të të ardhurave të veta, me rreth 55% dhe shtuar kësaj tarifat e taksat familjare zënë 70%
të të ardhurave totale vendore.
Në vitin 2014 të ardhurat e realizuara nga biznesi zënë rreth 54% të të ardhurave të veta të
bashkise, ndërsa duke përfshirë edhe taksën e ndikimit në infrastrukturë, zënë 60% të të
ardhurave të veta. Për këtë arsye është e rendesishme për vijueshmërinë e mbarë të buxhetit të
Bashkisë Shkodër dhënia e rëndësisë se duhur dhe trajtimit në mënyrë të veçantë të këtyre të
ardhurave dhe kushteve për mbarëvajtjen dhe vjeljen e tyre.
Të ardhurat nga taksat dhe tarifat familjare kanë rezultuar me rritje konstante të arkëtimeve falë
rritjes së vazhdueshme të përformancës së punës të Nd/Ujësjellës Kanalizime në rolin e agjentit
tatimor, si dhe falë mbështetjes nga ana e bashkisë nëpermjet sensibilizimit të institucioneve me
punonjës buxhetorë dhe bllokimit të shërbimeve të bashkisë për debitorët.
Figura 3.11: Të ardhurat nga taksat e Bashkisë Shkodër pas vitit 2006/000
lekë
Burimi: Bashkia Shkodër
3.3.2. Të ardhurat nga tarifat
Të ardhurat nga tarifat vendore, edhe pse në vlerë në lek kanë pasur rritje, kundrejt planifikimeve
kanë pësuar rënie në realizueshmëri: nga 93% në 2007 në 79% në 2010 dhe kjo mund të jetë
shenjë se mund të përmirësohet diçka.
Pas taksave, të ardhurat nga tarifat janë zëri më i rëndësishëm në të ardhurat e Bashkisë Shkodër
për periudhën pas-decentralizimit.
61
Figura 3.11 : Të ardhurat nga tarifat /000 lekë
Burimi: Bashkia Shkodër
Të ardhurat nga tarifat e pastrimit, ndriçimit dhe gjelbërimit zënë 20 % në të ardhurat totale të
Bashkisë Shkodër. Për vitin 2010 secila prej tyre u realizua mbi parashikimin, tregues ky i
administrimit të mirë të të ardhurave. Tarifa e legalizimit dhe urbanizimit ka filluar të merret si e
ardhur që nga viti 2009 nga ALUIZNI49
. Kjo tarifë në vitin 2010 u realizua në masën 8,9 milionë
lekë (nga 40 milionë lekë plani), duke ndikuar në 65 % të mos realizimit të planit total të të
ardhurave. Me planifikimin për vitin 2011 në vlerën 50 milionë lekë u mbajt parasysh edhe
diferenca e paralizuar nga viti 2010, e cila mund të realizohet mbi bazën e objekteve të proces
legalizimit. Realizimi i taksave dhe tarifave familjare nga viti në vit ka ardhur gjithnjë në rritje.
Në vitin 2007 realizimi me planin ka qënë në masën 54%, në vitin 2008 në masën 50%, në vitin
2009 në masën 64%, dhe në vitin 2010 realizimi me planin ka qënë 110%. Kjo rritje e madhe ka
ardhur si rezultat i zgjerimit të bazës së taksapaguesve, sensibilizimit të masës, si dhe nga shtimi
dhe përmirësimi i parametrave të kontrollit dhe mbikqyrjes së dinamikës së pagesave. Edhe
planifikimi i vitit 2011 synon lart, me një rritje 24% në raport me realizimin, dhe 35% në raport
me planin e vitit 2010. Për vitin 2014 Të ardhurat nga tarifat zënë 40% të të ardhurave të veta.
Në të ardhurat e vitit 2014 kanë pasur ndikim faktorë të ndryshëm, si rritja e sensibilitetit të
biznesit për përfshirjen në skemën e tatimpaguesve të rregullt, rritja e ndërgjegjësimit në njohjen
dhe zbatimin e ligjit, përqëndrimi i administratës së bashkisë në detyrat e veta, si dhe
bashkëpunimi i mirë ndërsektorial dhe institucional brenda drejtorive të bashkisë si dhe jashtë saj
me institucione të tjera të përfshira. Zërat që janë me tejkalim pozitiv realizimi dhe që ndikojnë
në realizimin total të të ardhurave kryesisht tarifat e pastrimit, gjelbërimit dhe ndriçimit.
Gjithashtu diferencë ka krijuar edhe tatimi i thjeshtuar i biznesit të vogël që nga Janari
2014 nuk administrohet më nga pushteti vendor por vilet nga Drejtoria Tatimore Qëndrore.
Sigurimi i burimeve financiare në funksion të realizimit të misioneve të shumta të
Bashkisë ndaj qytetareve të saj gjen mbeshtetje tek të ardhurat e veta, ku burimet kryesore janë
taksat dhe tarifat e bizneseve dhe familjeve.
49
Agjencia e Legalizimit, Urbanizimit dhe Integrimit të Zonave/Ndërtimeve Informale
62
Figura 3.12: Të ardhurat sipas llojit, viti 2014
Burimi: Bashkia Shkodër
Sic shihet nga grafiku i mësipërm, për vitin 2014, 54% e të ardhurave të veta përbëhen nga taksat
vendore, 40% nga tarifat vendore dhe 6% janë të ardhura jotatimore.
3.3.3. Të ardhura jotatimore
Faktor kryesor për realizimin e të ardhurave jotatimore janë kryesisht të ardhurat nga gjobat për
kundravajtjet administrative si dhe nga kopshtet dhe çerdhet. Në vitin 2008, të ardhurat e ‘tjera’
janë rritur si pasojë e të ardhurave nga Komunalja e qytetit duke marrë si shkak ndryshimet
infrastrukturore të atij viti.
Figura3.13: Të ardhura jotatimore /000lekë
Burimi: Bashkia Shkodër
63
Peshë të rëndësishme në vitin 2014 patën gjobat, përveç të ardhurave nga kopshtet dhe çerdhet.
Kështu policia bashkiake realizoi vetëm për vitin 2014, mbi 6.7 milionë lekë të ardhura.
Ndërkohë që të ardhurat nga privatizimi dhe qeraja janë ulur ndjeshëm në krahasim me vitin
2013.
3.3.4. Kontributi i transfertave
Përveç te ardhurave te veta, Bashkia përfiton edhe transferta nga buxheti i shtetit. Po t’i
referohemi raportit të ardhura të veta kundrejt transfertave nga qeveria qendrore, njëkohësisht
janë rritur të ardhurat e veta dhe po ashtu grantet në periudhën 2006-2009. Kështu, transfertat për
buxhetin vendor në vitin 2002, ishin 9.5 miliardë lekë ose 72% dhe për vitin 2003, 6.3 miliardë
lekë ose 41.5 %, për vitin 2004, 6.277 miliardë lekë ose 35.6 %, për vitin 2005 7.3 miliardë ose
37 %. Anasjelltas paraqiteshin të ardhurat nga taksat vendore të mbledhura. Kjo tregon një
autonomi të rritur të bashkive dhe të komunave për të përcaktuar të ardhurat e veta vendore dhe
nivelet e tyre. Kjo autonomi u jep Nj.Q.V. instrumentin e duhur për të bërë politika fiskale dhe
politika zhvilluese vendore. Kjo rriti kapacitetin për të siguruar mbledhje më efikase, rriti
përgjegjësinë dhe autonominë për mbledhjen e këtyre të ardhurave, mbështetur në nevojat dhe
prioritetet vendore. Në vitin 2008, grantet qenë kryesisht drejtuar për investime dhe këtu mund të
kuptohet raporti të ardhura më të larta, shpenzime më të larta. Por Figura 3.14. tregon se nga viti
në vit grantet janë reduktuar si përqindje ndaj të ardhurave dhe gjithnjë e më shumë, Bashkia po
‘vetëfinancohet’.
Figura 3.14 Raporti grant-të ardhura
Burimi: Bashkia Shkodër
Në vitin pasardhës, në 2010 vihet re një rënie në shumën e grantit krahasuar me 2009 prej 8%
dhe kundrejt totalit prej 2% dhe pastaj një rritje pas vitit 2011 deri në vitin 2014. Pra, sic shihet
edhe nga grafiku, raporti grant/ të ardhura ka ardhur duke u rritur pas vitit 2011. Ky është një
tregues i shkallës në ulje të decentralizimit fiskal.
64
Në të ardhurat e vitit 2014 kanë pasur ndikim faktorë të ndryshëm, si rritja e sensibilitetit
të biznesit për përfshirjen në skemën e tatimpaguesve të rregullt, rritja e ndërgjegjësimit në
njohjen dhe zbatimin e ligjit, përqëndrimi i administratës së bashkisë në detyrat e veta, si dhe
bashkepunimi i mire ndërsektorial dhe institucional brenda drejtorive të bashkise si dhe jashtë saj
me institucione të tjera të përfshira.
Zërat që janë me tejkalim pozitiv realizimi dhe që ndikojnë në realizimin total të të
ardhurave kryesisht tarifat e pastrimit, gjelbërimit dhe ndriçimit me vlerë pozitive krahasuar me
vitin e kaluar 27.575 mije Lekë që burojnë nga bizneset dhe nga familjet, taksa e pasurisë së
paluajtshme me vlerë pozitive 15.035 mije Lekë nga bizneset, si dhe të ardhurat nga debitorët e
vjetër për taksën e biznesit të vogel të administruar nga bashkia me vlere 3.791 mije zbusin
efektet që rrjedhin nga rënia krahasuar me vitin e kaluar nga disa zëra që në vetvehte
administrohen jashtë institucionit të Bashkisë Shkodër si më poshtë:
Kryesisht është krijuar vështirësi në realzimin e të ardhurave buxhetore dhe është vënë re
një renie e theksuar nga realizimi i vitit të mëpërparshëm te taksa e ndikimit ne infrastukture nga
pezullimi me Vendim nr 1, dt. 02.08.2014 të Këshillit Kombëtar të Territorit të lejeve të reja
ndërtimore.
Gjithashtu diferencë ka krijuar edhe tatimi i thjeshtuar i biznesit të vogël që nga Janari
2014 nuk administrohet më nga pushteti vendor por vilet nga Drejtoria Tatimore Qëndrore.
Kanë ndikuar edhe taksat për automjetet e përdorura që vilet nga DRShTRr, taksa e kalimit të
drejtës së pronësisë që administrohet nga ZRRPP, tarifa për legalizim dhe urbanizim që vilej nga
Aluizni, zëra keto që ndikohen nga faktorë jashtë juridiksionit të pushtetit vendor.
3.4 Analiza e të ardhurave para dhe pas reformës territoriale
3.4.1 Planifikimi dhe realizimi i të ardhurave për periudhën janar- qershor të vitit 2015
Gjatë periudhës janar- qershor të vitit 2015 cdo komunë ka planifikuar dhe administruar të
ardhurat e veta, deri në momentin e shkrirjes së tyre në Bashkinë Shkodër. Pas transferimit të të
drejtave tek Bashkia Qendër, lind nevoja për evidentimin e të ardhurave të realizuara në secilën
Njësi Administrative (ish- Komunat), si dhe për analizimin e tyre në vazhdimësi për Bashkinë
Shkodër të re.
Në grafikun e mëposhtëm do të paraqitet raportimi i të ardhurave në total për periudhën Janar-
Qershor krahasuar me planin 6-mujor, si dhe të ardhurat e po kësaj periudhe krahasuar me planin
vjetor të secilës njësi.
65
Figura 3.15: Raporti i të ardhurave për 6 mujorin e parë të 2015, me planin 6 mujor dhe
vjetor
Burimi: Bashkia Shkodër50
Bashkia Shkodër (qytet) për 6-mujorin e parë i ka realizuar të ardhurat në masën 109%, me 16
milion lekë më shumë se planifikimi, ku tejkalimi vjen kryesisht nga zërat e taksës së pasurisë së
paluajtshme, tatim fitimit, tarifës së pastrimit, tarifës së ndricimit, tarifës së gjelbërimit dhe
taksës së mjeteve të përdorura. Plani vjetor është realizuar me 55% të tij dhe mbeten 166 milion
lekë për tu realizuar, kryesisht nga të ardhurat nga tatim fitimi, tarifa e pastrimit, taksa e ndikimit
në infrastrukturë dhe nga tarifa e legalizimit.51
Ndërsa në përmbledhjen e 10 ish komunave që janë shkrirë vërejmë, për 6-mujorin e parë
evidentohet një mosrealizim prej 52 milion lekë. Plani vjetor është realizuar në masën 27% me
një diferencë prej 157 milion lekë për tu realizuar, kryesisht nga taksa e pasurisë së paluajtshme
ndërtesë, taksa e tokës bujqësore, taksa e ndikimit në infrastrukturë, tarifa e legalizimit, tarifa e
pastrimit, taksa e hapësirës publike dhe qera toke bujqësore. Gjithashtu vërejmë se kemi një
diferencë prej 323 milion lekë realizim tek të gjitha njësitë që shkrihen në lidhje me planin
buxhetor vjetor. Realizimi në lidhje me planin 6-mujor është 88%, ndërsa me planin vjetor 45%.
Në Figurën më poshtë evidentohet pesha specifike që ka secila Njësi Administrative(ish-
komunë) për sa i përket të ardhurave të realizuara gjatë 6 mujorit të parë të 2015, në raport me të
ardhurat në total të kësaj periudhe, si dhe paraqet realizimin e të ardhurave zë për zë. Nga grafiku
vërejmë se Bashkia Shkodër(qyteti) zë 78% të të ardhurave totale. Zërat kryesorë janë të ardhurat
nga taksa e pasurisë së paluajtshme, tarifa nga bizneset dhe familjet për pastrimin, gjelbërimin,
ndricimin, tatim fitimin e thjeshtuar, taksa për reklamë, taksa e njeteve të përdorura etj. Peshë
50
Relacion mbi tabelat e planifikimit dhe realizimit të të ardhurave për periudhën e 6-mujorit të parë të vitit 2015 të
Bashkisë Shkodër dhe njësive administrative 51 Relacion mbi tabelat e planifikimit dhe realizimit të të ardhurave për periudhën e 6-mujorit të parë të vitit 2015 të
Bashkisë Shkodër dhe njësive administrative
66
specifike të konsidurueshme zë ish-komuna Velipojë, me 11% të të ardhurave totale. E ardhura
kryesore në gjashtëmujorin e parë vjen nga taksa e ndikimit në infrastrukturë për ndërtimet e
reja. Ish-komuna Rrethina zë 6% të të ardhurave në total, dhe më pas vijnë ish komunat e tjera,
që zenë një peshë edhe më të vogël në realizimin e përgjithshem të të ardhurave.
Figura 3.16: Pesha specifike e të ardhurave të secilës NJA ( /000 )
Burimi: Bashkia Shkodër
Duke përmbledhur realizimin e të ardhurave për 6-mujorin e parë për gjithë Bashkinë
Shkodër të re(11 Njësi Administrative), dhe analizuar secilin zë të të ardhurave në vecanti, vihet
re se burimet kryesore që kanë ndikuar deri tani në realizimin e të ardhurave vijnë kryesisht nga
taksa e pasurisë së paluajtshme 19%, tarifa e pastrimit 26%, tarifa e ndricimit 7%, tarifa e
gjelbërimit 4%, tatimi i thjeshtuar 9% dhe taksa e ndikimit në infrastrukturë 12%.
Për sa i përket gjendjes së planit dhe ecurisë së realizimit të të ardhurave me 31 gusht
2015, në muajin korrik dhe gusht janë realizuar 81 milion lekë të ardhura. Diferenca e evidentuar
në qershor pas shkrirjes me ish-komunat prej 323 milion lekë është zbutur ndjeshëm në 242
milion lekë. Realizimi në lidhje me planin 8-mujor është rritur në 97%, nga 88% që ishte për 6-
mujorin. Realizimi në lidhje me planin vjetor është rritur me 59%, nga 45% që ishte në qershor.
Kjo vazhdimësi me trend pozitiv në realizimin e të ardhurave në lidhje me planin buxhetor vjetor
parashikohet të mbështet kryesisht te tarifat e pastrimit, gjelbërimit, ndricimit nga bizneset dhe
familjet, taksa e pasurisë së paluajtshme, tatim fitimi etj.
3.4.2 Të ardhurat e bashkisë pas ndarjes së re territoriale
Vërejmë se pas fillimit te zbatimit të reformes së re administrative dhe territoriale buxheti i
Bashkisë së Shkodrës për vitin 2016 është 1.655.453 mijë lekë, ndër të cilat 600.101 mijë lekë
(36.3%) nga të ardhurat e veta, 490,679 mijë lekë (29.6%) transfertë e pakushtëzuar, 306,941
mijë lekë (18.5%) transfertë specifike, 21.892 mijë lekë nga donatorë, dhe 235.840 mijë lekë
67
(14%) transfertë e kushtëzuar.52
Ndërkohë që në vitin 2015 ishte 801.718 mijë lekë, ndër të cilat
370 140 mijë lekë nga të ardhurat e veta(46.2%) dhe 431.578 mijë lekë nga transferta e
pakushtëzuar(53.8%). Pra vërejmë një diferencë prej 853.735, që do të thotë se të ardhurat totale
parashikohen të rritën me rreth 51.6% pas reformes.53
Arsyeja kryesore është se pas reformës territoriale Bashkia jonë tashmë përfshin një territor
rreth 50 herë më të madh, me një sipërfaqe prej 872.71 km2 , dhe një popullsi dy herë më e
madhe prej rreth 204.000 banorë të regjistruar. Bashkia e re e Shkodrës ka në përbërjen e saj 11
njësi administrative: Shkodër, Ana e Malit, Bërdicë, Dajç, Guri i Zi, Postribë, Pult, Rrethinat,
Shalë, Shosh, Velipojë, pra tashmë edhe të ardhurat e këtyre njësive do ti bashkohen Bashkisë
Shkodër duke çuar kështu ne një rritje të madhe të të ardhurave. Për sa i përket transfertave të
pakushtëzuara vërejmë se do të rriten me 490.679 mijë lekë kjo pra si pasojë e formulës së re që
kemi përmendur më sipër. Transfertat specifike dhe të kushtëzuara nuk i kemi të përcaktuara në
plan buxhetin e 2015, por vetëm në 2016. Gjithashtu vërejmë se përqindja e të ardhurave të veta
në raport me të ardhurat totale është zvogëluar dhe është rritur përqindja e të ardhurave nga
burimet qëndrore me 9.9%, kjo si pasojë e reformës territoriale.
3.4.3 Analiza e të ardhurave nga burimet e veta
Të ardhurat nga burimet e veta vendore për vitin 2016 llogariten në 600.101 mijë lekë. Pjesën më
të madhe të tyre e përbëjnë të ardhurat nga taksat (61%), më pas të ardhurat nga tarifat me 33%
dhe të ardhurat nga burime të tjera vendore me 6%.
Figura 3.17: Të ardhurat nga burimet e veta vendore. ( /000 )
1st Qtr8.2
2nd Qtr3.2
3rd Qtr1.4
1st Qtr
2nd Qtr
3rd Qtr
Burimi: Buxheti i Bashkisë Shkodër, viti 2016
Nëse bëjmë një krahasim të planifikimit të të ardhurave nga burimet gjithsej në vitin 2015 ku
zbatimi i reformës ka filluar vetëm gjatë gjashtë mujorit të dytë dhe 2016 ku tashmë planifikohen
të ardhurat për bashkinë e re të përbërë nga 11 njësi vërejmë se kemi një rritje të konsiderueshme
të këtyre të fundit, si pasojë e zgjerimit dhe e kalimit të të gjitha të ardhurave të ish-komunave në
52 Buxheti 2016
53 Plan Buxheti 2015
68
njësinë qendrore në Bashki. Vërejmë se rritjen më të madhe nga 2015 në 2016 e kemi tek të
ardhurat që vijnë nga taksat vendore me 97%, më pas të ardhurat nga tarifat vendore janë rritur
me 23% dhe të ardhura të tjera 59% nga 2015 në 2016.
Figura 3.18: Ndryshimi i të ardhurave nga viti 2015 në vitin 2016. ( /000)
Burimi: Plan Buxheti i vitit 2015 dhe Buxheti i vitit 2016
3.4.4 Analiza e të ardhurave nga taksat vendore Le të analizojmë më poshtë se cilat nga taksat vendore janë rritur më shumë dhe arsyet përkatëse.
Pjesë e rëndësishme në këtë kategori të taksave vendore për vitin 2016 janë të ardhurat nga taksa
e ndikimit në infrastrukturë, e cila zë mbi 43% te totalit dhe më pas vijnë të ardhurat nga taksa
mbi pasurinë e paluajtshme (31%) dhe më pas të ardhurat nga taksa e mjeteve te përdorura
(14%).54
Në qoftë se bëjmë krahasimin me shumat e të ardhurave të planifikuara në 2016 me
2015 do të vërejmë disa ndryshime.
Nga grafiku i mëposhtëm vërejmë se kemi një rritje të të ardhurave nga taksa e ndikimit në
infrastrukturë nga ndërtimet e reja me rreth 74%. Plani për vitin 2016 për taksën e ndikimit në
infrastrukturë bazohet mbi parashikimin e lejeve për ndërtime të reja dhe shlyerjen e detyrimeve
për objektet në proçes legalizimi duke qënë se tashmë janë shtuar edhe ish-komunat të ardhurat
nga 2015 do të parashikohen të rriten.
54
Buxheti 2016
69
Figura 3.19: Taksat vendore në vitin 2015 dhe 2016. ( /000)
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
140,000
160,000
52,600
0
48,800
900
40,000
10,000
26,000
4007,275
1,377
114,774
8,700
155,824
10,500
51,000
16,809
2015 2016
Të ardhura nga taksa mbi Biznesin e
vogel (e prapambetur)
Të ardhura nga taksa mbi pasurinë e
paluajtshme
Të ardhura nga taksa e fjetjes në
hotel
Të ardhura nga taksa e ndikimit në infrastrukturë
nga ndërtimet e reja
Të ardhura nga taksa mbi kalimin e të
drejtës së pronësisë për pasuritë e
paluajtshme
Të ardhura nga taksa vjetore e
mjeteve të përdorura
Të ardhura nga taksa e tabelës
Të ardhura nga tatimi i thjeshtuar mbi
fitimin për biznesin e vogël
Burimi: Plan Buxheti i vitit 2015 dhe Buxheti i vitit 2016
Gjithashtu vërejmë një rritje tek të ardhurat nga taksa mbi pasurinë e paluajtshme me rreth
57%. Sic e kemi përmendur më sipër kjo taksë përfshin taksën mbi ndërtesat, mbi tokën
bujqësore dhe taksën e truallit. Planifikimi i të ardhurave për taksën e ndërtesave të banimit
është 24.791 mije Lekë për vitin 2016 sipas të dhënave tëe Censusit, si dhe duke iu referuar
tendencës në rritje të kapacitetit të realizimit të të ardhurave ndër vite. Sipërfaqja e ndërtesave të
banimit që taksohet përbëhet 74% nga sipërfaqja e taksueshme në Nj.A. Shkodër, 6% në
Velipojë dhe 15% tek njesitë e tjera, kurse tek taksa e ndërtesës për biznesin, bizneset e NJ.A.
Shkodër disponojnë 59% të sipërfaqes së taksueshme më pas vjen Velipoja me 32% dhe NJ.A e
tjera me 9% dhe pikërisht këto sjellin edhe rritjen e të ardhurave.
Ndikim të madh kanë të ardhurat nga taksa mbi tokën bujqësore që në 2015 nuk ka siguruar të
ardhura pasi në NJ.A. Shkodër nuk ka sipërfaqe tokë bujqësore, kurse në 2016 me bashkimin e
komunave 8% e të ardhurave nga kjo taksë sigurohet nga NJ.A. Velipojë dhe 92% nga njësitë e
tjera.
Ndërsa taksa e truallit është një taksë e re që implementohet për herë të parë dhe parashikohet
të merren 9.925 mijë të ardhura në 2016. Gjithashtu nga grafiku vërejmë se parashikohet të rriten
edhe të ardhurat nga taksa vjetore e mjeteve të përdorura me 49%, të ardhurat nga taksa e fjetjes
në hotel me 90%, të ardhurat nga taksa e tabelës me 98% etj. Këto rritje vijnë edhe si pasojë e
parashikimeve mbi numrin e mjeteve të përdorura, të pasurive të paluajtshme ose hoteleve.
Të vetmet të ardhura që parashikohen të zvogëlohen në 2016 janë të ardhurat nga tatimi i
thjeshtuar mbi fitimin e biznesit të vogël. Arsyeja se pse tatimi i thjeshtuar mbi biznesin e vogël
ka ndikim kaq të vogël në të ardhurat nga taksat vendore është për arsye të disa ndryshimeve në
legjislacion. Referuar legjislacionit të mëparparshëm, subjektet me xhiro 0 deri 2 milion Lekë i
70
nënshtroheshin tatimit fiks prej 25.000 Lekësh në vit, ndërsa ato nga 2 deri në 8 milion Lekë
xhiro i nënshtroheshin tatimit prej 7.5 % të fitimit në vit, por jo më pak se 25.000 Lekë. Ndërsa
tani shkalla tatimore për subjektet me xhiro 0-5 milion është 0 Lekë, kurse shkalla tatimore për
subjektet me xhiro nga 5 milion- 8 milion është 5 % e fitimit.7 Këtë vit parashikohet që nga
3.661 biznese të vogla që ka bashkia Shkodër në juridiksionin e saj, rreth 260 ose vetëm 7% prej
tyre rezulton të kenë xhiron vjetore 5-8 milion lekë.
Pra, efekti negativ në të ardhurat e Bashkisë në bazë të tabelës së mëposhtme nga heqja me ligj e
kësaj takse, vetëm për biznesin me xhiro 0-5 milion lek, është rreth 85.500 mije lekë. Më poshtë
tabela analitike e efektit negativ në të ardhurat e Bashkisë Shkodër:
Tabela 3.2: Efekti negativ ne taksat vendore nga heqja e tatimit mbi biznesin (/000)
NjA
Shkodër
NjA
Velipojë
NjA të
tjera
Totali
Nr.
Bizneseve
me xhiro
0- 5 milion
Të ardhura
të
munguara
Nr.
Bizneseve
me xhiro 0-
5 milion
Të ardhura
të
munguara
Nr.
Bizneseve
me xhiro 0-
5 milion
Të ardhura
të
munguara
2,760 69,000 310 7,750 350 8,750 85,500
81% 9% 10%
Burimi: Buxheti i vitit 2016
3.4.5 Analiza e të ardhurave nga tarifat vendore
Për sa i përket të ardhurave nga tarifat vendore vërejmë se edhe këto të ardhura janë rritur, kjo
vjen si pasojë e shtimit të numrit të familjarëve, bizneseve e institucioneve që do ti paguajnë këto
tarifa. Të ardhurat nga tarifa e pastrimit dhe largimit të mbeturinave është rrritur me 32%, ato që
parashikohen të rriten më shumë janë të ardhurat nga tarifa e shërbimit administrative të bashkisë
me 84%, ku ndryshimin më të madh parashikohet ta bëjnë të ardhurat nga tarifa për zënien e
hapësirave publike. Arsyeja kryesore është nga bashkimi i 11 njësive me bashkinë, vecanërisht i
Velipojës, për shkak se kjo tarifë paguhet për zënien e hapësirave në plazhin e Velipojës
kryesisht nga çadra, shezllongje etj. Nga 19.685 mijë lekë të ardhura që parashikohen të
mblidhen në 2016, 17,997 mijë lekë grumbullohen vetëm nga Velipoja.
71
Figura 3.20: Të ardhura nga tarifat vendore 2015, 2016 ( /000 )
0%20%40%60%80%
100%
Te ardhura nga tarifa e pastrimit dhe largimit të
mbeturinave
Të ardhura nga tarifa për
ndriçimin publik
Të ardhura nga tarifa për gjelbrimin
Të ardhura nga tarifa të
shërbimit
administrativ të bashkisë
83,900 23,400 15,7004500
124,009 28,163 19,16627,758
2016
2015
Burim: Plan Buxheti i vitit 2015 dhe Buxheti i vitit 2016
3.4.6 Analiza e të ardhurave të tjera
Gjithashtu sic e pamë më sipër edhe të ardhurat e tjera janë rritur, ku rritja më e madhe vjen nga
të ardhurat nga kundravajtjet administrative (Gjobat) me 18%, kjo parashikohet si pasojë e
bashkimit me ish-komunat sidomos të asaj Velipojë, ku në janar ka filluar procesi i evidentimit të
të gjithë detyrimeve të bizneseve sipas të dhënave të marra nga ish-komuna dhe për ti lejuar
ushtrimin e aktivitetit është dhënë një vërtetim në rastet kur nuk kanë detyrime, ose i kanë paguar
ato dhe kanë dërguar faturat pranë Drejtorisë së të Ardhurave duke marrë edhe vërtetimin. Në
këtë mënyrë pra janë parashikuar të rriten edhe të ardhurat, githashtu gjatë sezonit të verës që do
vihen edhe gjobat përkatëse sipas shkeljeve të ligjit sidomos në plazhin e Velipojës. Këtë vit
ndryshe nga 2015 parashikohen të merren të ardhura edhe nga dhënia me qira e aseteve në
pronësi të Bashkisë, të ardhura nga sekuestrime dhe zhdëmtime, të ardhura nga shitja e mallrave
dhe e shërbimeve, të ardhura nga sponsorizimet.
Figura 3.21: Ndryshimi i të ardhurave të tjera nga 2015 në 2016(/000)
2015
2016
0
50000
Të ardhura të tjera
21900
34,746
2015
2016
Burimi: Buxheti i Bashkisë Shkodër 2015 dhe 2016
72
3.5 Analiza e shpenzimeve
Financimi i shpenzimeve totale nga Bashkia Shkodër vlerësohet të jenë realizuar kryesisht nga
transferta e kushtëzuara nga ministritë e linjës. Shpenzimet e realizuara me fonde të veta
rezultuan përcaktuesi kryesor i kahut të zhvillimeve në ecurinë e përgjithshme të shpenzimeve
totale për vitin 2012.
Shpenzimet e kryera nga bashkia e re Shkodër gjatë periudhës 2010-2012 përfaqësohen në
masën më të madhe nga ato operative dhe të personelit. Këto dy kategori paraqesin elasticitet të
ulët ndaj kufizimeve të mundshme buxhetore. Pra, në raste shkurtimesh të buxhetit,
përgjithësisht janë shpenzimet kapitale ato që preken më shumë. Sipas njësive të qeverisjes
vendore përbërëse, Bashkia Shkodër paraqet nivelin më të lartë të shpenzimeve në secilën prej
kategorive të shpenzimeve të konsideruara (investime dhe korente).
Figura3.22: Shpenzimet për periudhën 2010-2012, Bashkia Shkodër
Burimi: Bashkia Shkodër
Ndërsa në ndarjen e shpenzimeve sipas funksioneve, qëllimit të përdorimit të fondeve në
dispozicion apo programeve buxhetore, struktura e shpenzimeve të bashkisë Shkodër rezulton të
dominohet nga shpenzimet për funksionet e“mbrojtjes sociale”, “shërbimet e përgjithshme
publike”, “strehimi dhe komoditeti i komunitetit” dhe “çështjet ekonomike”.
73
Figura 3.23: Shpenzimet sipas funksioneve për periudhën 2010-2012, Bashkia Shkodër
Burimi Bashkia Shkodër
Në ndarjen sipas programeve“shërbime të përgjithshme publike” rezulton programi në të cilin
përthithet një pjesë e konsiderueshme e fondeve në dispozicion të Bashkisë së re Shkodër (me
një vlerë rreth 1.3 miliard lekë për periudhën 2010-2012). Mesatarisht, përgjatë periudhës 2010-
2012 në këtë program u alokuan rreth 50.2% e shpenzimeve totale, ku maksimumi u arrit në vitin
2010 me rreth 580 milion lekë. Brenda këtij programi, shpenzimet për administratën e bashkisë,
komunave dhe institucioneve të varësisë “planifikim, menaxhim dhe administrim” zënë peshën
kryesore ndër vitet e konsideruar. Mbi 96.1% e fondeve të shpenzuara në këtë program buxhetor
erdhën nga fondet e veta të bashkisë së re Shkodër dhe u shpenzuan kryesisht për paga dhe
shpenzime të tjera operative.
Raporti i shpenzimeve që lidhet me “Transportin” ndaj totalit të shpenzimeve të kryera është
luhatur ndjeshëm përgjatë tre viteve të konsideruara. Megjithatë ky program renditet i dyti për
nga niveli I shpenzimeve të kryera nga Bashkia Shkodër. Mesatarisht, kjo kategori shpenzimesh
ka përfaqësuar rreth 8.2% të shpenzimeve totale të Bashkisë Shkodër. Për vitin 2012, shpenzimet
për edukimin rezultuan rreth 6 milionë lekë, në rënie me rreth 6.2% në terma vjetorë, si pasojë e
rritjes së transfertave të kushtëzuara nga ministritë e linjës. Pas rënies vjetore në vitet 2011 dhe
2012, shpenzimet e destinuara për përmbushjen e këtij funksioni mendohet të kenë ndjekur një
prirje rritëse për 2 vitet e tjera.
Programi i tretë me peshën më të madhe në shpenzime përfaqësohet nga“Edukimi” (me një vlerë
totale prej 650 milion lekësh për periudhën 2010 -2012). Totali i fondeve të alokuara për
edukimin (kryesisht fonde për mirëmbajtjen dhe ndërtimin e shkollave dhe kopshteve) vijnë nga
Ministria e Arsimit dhe Sportit në trajtën e transfertës së kushtëzuar.
Shpenzimet e realizuara me fondet e veta rezultojnë më të larta se të ardhurat e veta të gjeneruara
në vitet përkatëse dhe kjo vjen si pasojë e faktit që një pjesë e shpenzimeve vjetore përfshijnë
edhe ato të financuara me fonde të trashëguara nga vitet e mëparshme, por edhe shpenzimet për
infrastrukturën rrugore të financuara nga Fondi për Zhvillimin e Rajoneve.
Përgjithësisht, Bashkia Shkodër paraqet një nivel autonomie financiare të ulët, bazuar në të
dhënat financiare për pesëvjeçarin 2010-2014. Varësia financiare nga transfertat ndërqeveritare
bën që planifikimi i investimeve kapitale rezulton të jetë subjekt dhe i kushtëzuar pothuajse
74
tërësisht nga vendimet e qeverisë qendrore. Burimet financiare orientohen më së shumti në
mbulimin e shpenzimeve operative dhe pagave të personelit. Në këtë kontekst, intensifikimi I
punës në ndërtimin e një strategjie gjithëpërfshirëse në administrimin e të ardhurave si dhe
shfrytëzimi i aseteve në dispozicion/pronësi të Bashkisë do të ndikonte pozitivisht në kahun e të
ardhurave. Në kahun e shpenzimeve, nevojitet një lloj eficientimi në përdorimin e burimeve
financiare në dispocizion, duke prioritarizuar investimet me ndikim të gjerë në jetën e
komunitetit dhe territorit nën administrim dhe uljen e nivelit të shpenzimeve operative.55
Por ndërkohë edhe në planbuxhetet e dy viteve të fundit, përkatësisht viti 2015 dhe 2016,
shpenzimet e personelit dhe shpenzimet korente të tjera zënë pjesën më të madhe të
shpenzimeve, ndërkohë që pesha më e vogël i mbetet zërit të investimeve.
Tabela 3.3: Plani I shpenzimeve për bashkinë Shkodër për vitin 2015 dhe 2016
Burimi: Bashkia Shkodër
55
Vlerësimi dhe raporti i analizës së Bashkisë Shkodër, 2015
Plani i shpenzimeve të
Bashkisë Shkodër për vitin:
2015
2016
( Zëra Shpenzimesh ) 801 718 mijë lekë 1 655 453 mijë lekë
Shpenzime personeli 216 511 27 % 573 447 35%
Shpenzime te tjera korente
(Sh. Operative+Transferta)
410 876 51% 818 689 50%
Shpenzime per investime
174 331 22% 263 317 15%
75
Kapitulli 4
Metodologjia dhe Modeli Empirik
4.1 Studimet empirike mbi lidhjen decentralizim fiskal – rritje ekonomike
Shumë ekonomistë mendojnë që decentralizimi fiskal është një strategji efektive për të
promovuar rritje ekonomike. Teoria klasike e federalizmit fiskal nuk e shpjegon në mënyrë të
qartë marrëdhënien mes decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike.
Megjithatë, pas fillimit të reformave në shkallë të gjerë të decentralizimit në (ish) shtetet
socialiste në fund të viteve 1980 dhe në fillim të viteve 1990, studimet mbi lidhjen decentralizim
fiskal – rritje ekonomike u bënë të rëndësishme (Yushkov, 2015). Pra kemi një literaturë në rritje
që ka testuar lidhjen mes decentralizimit fiskal dhe zhvillimit ekonomik (Kim, 2006). Në
kërkimet e tyre në këtë fushë, ekonomistët kanë analizuar dhe përshtatur disa modele të
ndryshme të rritjes ekonomike, duke i përdorur ato për të gjetur një lidhje të mundshme midis
decentralizimit dhe rritjes si dhe duke aplikuar teknika të ndryshme ekonometrike për të
konfirmuar këtë lidhje empirikisht.
Këto kërkues kanë modifikuar modelet e njohura të rritjes ekonomike (modeli Solow, modeli i
rritjes endogjene të Barro-së), për të përfshirë një lidhje të mundshme në mes të decentralizimit
fiskal dhe rritjes ekonomike. Korniza më e zakonshme analitike që lidh decentralizimin e
shpenzimeve me rritjen ekonomike është një model i zhvilluar nga Davoodi dhe Zou në vitin
1998, që është një version i modifikuar i modelit Barro-së në vitin 1990.
Pjesa më e madhe e studimeve fokusohen në rritjen reale të PBB-së për frymë.
Funksioni kryesor i decentralizimit fiskal është që të përmirsojë eficencen e sektorit publik dhe
kjo të cojë në rritje ekonomike afatgjatë dhe zhvillim. Eficenca ekonomike do të rritet nga
decentralizimi sepse qeveritë lokale janë më tepër të informuara dhe kanë njohuri më të mira
rreth lokalitetit të tyre në krahasim me qeveritë qëndrore.
Gjetjet e disa kërkimeve tregojnë një lidhje pozitive midis rritjes ekonomike dhe decentralizimit
fiskal, ndërkohë që ka studime të tjera të cilat paraqesin një lidhje negative. Arsyet kryesore të
këtyre gjetjeve të ndryshme lidhen edhe me faktin se kërkues të ndryshëm përdorin matës të
ndryshëm të decentralizimit fiskal.
Ebel dhe Yilmaz (2002) rëndisin si arsye kryesore pikërisht matësit jo të saktë të decentralizimit
fiskal.
Davoodi dhe Zou(1998) studiuan efektin e decentralizimit fiskal në rritjen ekonomike. Ato
studiuan të dhënat për 46 vende gjatë periudhës 1970-1989 dhe vlerësuan parametrat duke
përdorur metodën OLS. Përfundimi i studimit ishte që ekzistonte një lidhje inverse mes
decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike në ekonomitë në zhvillim dhe për vendet e zhvilluara
nuk rezultoi lidhje. Zhang dhe Zou (1998) tregojnë për një lidhje inverse mes rritjes ekonomike
rajonale dhe decentralizimit fiskal të të ardhurave për një periudhë 15 vjecare.
Xie në 1999 vlerësoi efektin e decentralizimit fiskal në ekonominë e Shteteve të Bashkuara të
Amerikës për periudhën 1948-1994. Në analizë u përfshinë tre nivele të qeverisë. Studimi tregoi
që rritja ekonomike ka lidhje inverse me decentralizimin e shpenzimeve në nivel lokal dhe lidhje
direkte me pjesën e shpenzimeve të qeverisë qëndrore.
76
Lin dhe Liu (2000) studiuan efektin e decentralizimit fiskal në rritjen ekonomike duke studiuar të
dhënat në nivel province në Kinë. Ato morën në studim një periudhë 23 vjecare (1970-1993).
Studimi perdori një analizë regresioni duke konsideruar PBB-në si variabël i varur dhe
decentralizimin fiskal, reformat rurale, popullsinë si variabla të pavarur. Nga studimi doli që
decentralizimi fiskal ka kontribuar pozitivisht në procesin e rritjes ekonomike.
Thieben (2001) bëri një studim të decentralizimit fiskal për vendet e OECD për periudhën 1975-
1995. Nga studimi doli që përformanca ekonomike e vendeve të OECD-së me të ardhura të larta,
nuk është e korreluar me varësinë që kanë qeveritë lokale për të mbuluar shpenzimet me tyre me
të ardhurat nga burimet e veta. Ndërkohë në vitin 2003, Thiessen, studioi lidhjen mes
decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike për vendet e OECD për periudhën 1973-1998 dhe
nga studimi doli që decentralizimi fiskal ka ndikim pozitiv mbi rritjen ekonomike.
Ebel dhe Yilmaz (2004) studiuan lidhjen mes rritjes ekonomike dhe decentralizimit të të
ardhurave dhe shpenzimeve për 6 vënde të Europës Qëndrore dhe Lindore dhe gjetën një lidhje
të drejtë mes tyre.
Në një studim të Malik S.et al (2006) për lidhjen decentralizim fiskal – rritje ekonomike në
Pakistan për periudhën 1972 – 2005, rezultatet që dolën ishin se disa variabla të decentralizimit
kishin ndikim pozitiv dhe disa të tjerë negativ. Si përfundim nga studimi doli që decentralizimi
fiskal përshpejton rritjen ekonomike.
Pjesa më e madhe e studimeve nisen nga modeli endogjen i rritjes i ndërtuar nga Barro.
Ky model merr në konsideratë dy sektorë të ekonomisë: sektorin Privat (P) dhe sektorin Publik
(G) dhe outputet e tyre punën (Labour-L) dhe Kapitalin(Capital-K). Funksionet e prodhimit të
këtyre sektorëve jantë si më poshtë:
G = g (Lg, Kg) dhe P = p Lp, Kg, G
ku g dhe p janë inputet e sektorit publik dhe privat respektivisht.
Inputet totale paraqiten si më poshtë:
LT Lp Lg dhe KT Kp Kg
Ndërkohë outputi total (Q) përbëhet nga outputet e P and G. Kështu:
Q = P + G dhe si rezultat i asaj cfarë është shprehur edhe më sipër, ekuacioni ka formën e
mëposhtme:
Q = p (LP ,Kp, G) + g (Lg, Kg)
Supozimi i modelit të Barro është që shpenzimet publike ndërmerren nga tre nivelet e e qeverisë:
federale, shtetërore dhe lokale. Kështu natyra e marrëveshjeve fiskale ndërqeveritare do të
ndikojë outputin e G-së. Kështu ekuacioni Q = L + K + G praqitet si më poshtë:
Q = L + K + FD
77
Ku FD (fiscal decentralization) përfaqëson decentralizimin fiskal dhe si rezultat madhësia e G-së
varet në një farë mase nga decentralizimi fiskal. Si rezultat ekuacioni i rritjes merr trajtën e
mëposhtme:
Q = L K FD
Ku është konstantja dhe gabimi i rastit.
Në studimet ku është parë lidhja decentralizim fiskal – rritje ekonomike vihet re që janë përdorur
matës të ndryshëm të decentralizimit fiskal. Në tabelën më poshtë paraqiten matësit e
decentralizimit fiskal:
Tabela 4.1: Matës të decentralizimit fiskal
Të ardhurat vendore
• Të ardhurat vendore në raport me të ardhurat e qeverisë qendrore.
• Të ardhurat vendore nga taksat në raport me të ardhurat e qeverisë qendrore nga taksat.
• Të ardhurat vendore në raport me PBB.
Shpenzimet vendore
• Shpenzimet vendore në raport me shpenzimet e qeverisë qendrore.
• Shpenzimeve vendore për pagat në raport me shpenzimet e qeverisë qendrore për
pagat.
• Shpenzimet vendore në raport me PBB.
Shpenzimet funksionale vendore
• Shpenzimet vendore në sektorin e shëndetësisë me burimet e veta.
• Shpenzimet për banorë në sektorin e shëndetësisë – ndërtimin, rregullimin, apo
zgjerimin e infrastrukturës.
• Diferencat hapësinore në shpërndarjen e investimeve në sektorin e shëndetësisë.
• (Përfshi sektorë të tjerë, si arsimi, dhe shërbimet publike.)
Ekuilibri vertikal
• Të ardhurat vendore në raport me shpenzimet vendore.
• Të ardhurat vendore nga taksat në raport me shpenzimet vendore.
• Të ardhurat nga transfertat në raport me të ardhurat vendore.
• Huamarrja e qeverisë vendore në raport me huamarrjen e qeverisë qëndrore.
Të tjera
• Niveli i grumbullimit të tarifave të shërbimeve.
• Kapacitetet menaxhuese të njësive vendore.
• Transparenca e formulës së transfertave ndërqeveritare.
• Burimet e të ardhurave vendore dhe raporti me të cilin ato qëndrojnë me njëra tjetrën.
• Numri i partneriteteve publik-privat
Burimi:IDM, 201556
Ndërkohë treguesit e decentralizimit fiskal që janë marrë më tepër në konsideratë në literaturat e
shfletuara janë:
56 Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim (Departamenti i Qeverisjes Vendore dhe Zhvillimit të Integruar)
78
(1) Të ardhurat vendore në raport me të ardhurat e qeverisë qendrore.
(2) Shpenzimet vendore në raport me shpenzimet e qeverisë qendrore.
(3) Raporti i të ardhurave të veta të qeverisjes vendore ndaj të ardhurave totale (që përfshin edhe të
ardhurat e transferuara nga qeverisja qëndrore)
(4) Shpenzimet vendore si % e PBB-së
Për të parë ndikimin që ka decentralizimi fiskal në rritjen ekonomike, pjesa më e madhe e
studimeve fokusohen në rritjen reale të PBB-së për frymë. Ndërkohë si variabla të pavarur,
përvec normës së decentralizimit fiskal përdoren edhe variabla të tjerë të cilët mendohen se kanë
ndikim në rritjen ekonomike. Në tabelën më poshtë paraqitet një përmbledhje e shkurtër e
variablave që janë marrë në konsideratë në literaturat e shfletuara.
Tabela 4.2: Variablat e marrura në shqyrtim në disa modele empirike
Davoodi dhe Zou (1998) Variabël i varur: Norma e rritjes së PBB-së për
frymë
Variabël i pavarur: norma mesatare e taksës,
decentralizimi fiskal, norma e rritjes së popullsisë,
investimet pjesë e PBB-së
Zie dhe Zou (1999) Variabël i varur: Norma e rritjes së PBB-së për
frymë
Variabël i pavarur: norma mesatare e taksës,
raporti i shpenzimeve të qeverisë qëndrore dhe
lokale, decentralizimi fiskal, norma e rritjes së
popullsisë, hapja tregtare, inflacioni, koeficenti
Gini
Akai dhe Sakata (2002) Variabël i varur: Norma e rritjes së PBB-së për
frymë
Variabël i pavarur: niveli I edukimit, norma e
rritjes së popullsisë, koeficenti Gini
Atsush Iimi(2005) Variabël i varur: Norma e rritjes së PBB-së
Variabël i pavarur: norma mesatare e taksës,
decentralizimi fiskal, norma e rritjes së popullsisë,
liria politike
Faridi (2011) Variabël i varur: Norma e rritjes së PBB-së
Variabël i pavarur: decentralizimi fiskal, hapja
tregtare, inflacioni, investimet,
Philip, Isah (2012) Variabël i varur: Norma e rritjes së PBB-së
Variabël i pavarur: decentralizimi fiskal,
kapitali human, forca e punës
Burimi: Kim (2006), Faridi (2011), Philip & Isah (2012)
79
Ndërkohë para se të analizojmë gjetjet në modelin empirik për rastin e Shqipërisë, jepet një
përshkrim i treguesve qe do të marrim në kondiseratë dhe gjithashtu paraqitet edhe ecuria e tyre
ndër vite.
Rritja reale e PBB-së
Shqipëria është një vend me të ardhura mesatare që, përgjatë dy dekadave të fundit, ka
bërë hapa shumë të mëdha në vendosjen e një demokracie të besueshme shumëpartiake dhe të
nje ekonomie tregu. Pas kalimit nga Shoqata Ndërkombëtare për Zhvillim tek Banka
Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim në vitin 2008, Shqipëria ka qenë përgjithësisht e aftë
të ruajë ritme pozitive rritjeje dhe qendrueshmëri financiare, pavarësisht krizës së vazhdueshme
ekonomike.(Banka Botërore)
Para krizës financiare globale, Shqipëria ishte një prej ekonomive me rritjen më të shpejtë në
Europë, duke gëzuar norma reale rritjeje vjetore prej 6%, shoqëruar nga reduktimi i shpejtë i
varfërisë. Por, pas vitit 2008 rritja mesatare u përgjysmua dhe në sektorët publikë dhe të jashtëm
u krijuan zhbalancime makroekonomike. Ritmi i rritjes u pasqyrua edhe tek varfëria dhe
papunësia: ndërmjet viteve 2002 dhe 2008, varfëria në vend u përgjysmua (në rreth 12.4%) por
në vitin 2012 u rrit sërish deri në 14.3 %. Papunësia u rrit nga 12.5 % në vitin 2008 në 17.3 % në
tremujorin e dytë të vitit 2015 ku papunësia e të rinjve arriti 34.2 %.
Ritmet e rritjes mbi 3% gjatë vitit 2011 u moderuan gjatë 2012 dhe 2013, duke reflektuar në këtë
mënyrë situatën e përkeqësuar në Eurozonë dhe si situatën e vështirë të sektorit energjetik.. Rritja
vazhdoi deri në 2.6 % në 2015, kryesisht për shkak të rritjes në konsum dhe investimet private.
Figura 4.1: Rritja reale e PBB-së
Burimi: Ministria e Financave (Treguesit makroekonomik)
Inflacioni
80
Inflacioni është një tregues i ndryshimit të nivelit të përgjithshëm të cmimeve në një ekonomi.
Në rastin e Shqipërisë, historiku i normave të inflacionit mund të ndahet në tre nënperiudha:
- Para vitit 1991, ku norma e inflacionit ishte 0, për shkak të ekonomisë së centralizuar;
- 1991 – 1998, me norma shumë të larta dhe në disa vite me hiperinflacion (Hiperinflacion
përkufizohet si një inflacion i akumuluar për një periudhe 3-vjecare mbi 100%.);
- Pas vitit 1999. Me një inflacion në nivele të ulta, nën kontroll.
Figura 4.2: Norma e Inflacionit
Burimi: Ministria e Financave (Treguesit makroekonomik)
Norma e investimit
Në shumë studime ku analizohen faktorët që mund të kenë ndikim në rritjen ekonomike,
përfshihet edhe norma e investimit - norma e investimit/PBB, e cila jep pjesën e PBB-së që
është përdorur nga sektori publik dhe privat për investime (në vend të përdorimit për konsum dhe
eksporte). Në shumë studime empirike është gjetur një lidhje pozitive mes rritjes ekonomike dhe
normës së investimit (Sanchez -Robles -1998, Kamps - 2004); ashtu sic ka edhe studime të tjera
ku është arritur në përfundimin se kjo normë nuk ka një efekt të rëndësishëm në rritjen
ekonomike (Cassou dhe Lansing -1999). Në grafikun më poshtë jepet ecuria e kësaj norme për
Shqipërinë që nga viti 2000.
81
Figura 4.3: Dinamika e Investimeve si peshë specifike ndaj PBB-së
Burimi: www.economywatch.com
Kapitali human
Një tjetër variabël që përdoret së tepërmi në përcaktimin e rritjes ekonomike është Kapitali
Human që përfaqëson nivelin i edukimit apo arsimimit në një vend. Përfshirja e këtij variabli
argumentohet nga fakti se arsimimi përmirëson cilësinë e kapitalit human në një vend; për këtë
do të sjellë rritje të produktivitet dhe më pas do të gjenerojë një rritje më të lartë ekonomike. Në
studime të ndryshme vihen re mënyra të ndryshme të llogaritjes së këtij treguesi. Disa përdorin
vitet e para të shkollës, disa të tjerë vitin e parë dhe të dytë njëkohësisht, ashtu sic ka edhe
studime që përdorin normën e regjistrimit në shkollën e lartë. Një pjesë e mirë e studimeve
përdorin shpenzimet publike për shkollim. Rritja e tyre promovon rritjen ekonomike. Gregorious dhe
Ghosh (2007) realizuan një studim ku treguan se niveli më i lartë i shpenzimeve buxhetore në arsim
sjell një rritje më të lartë ekonomike.
Në njërin model në rastin e studimit tonë niveli i Kapitalit human është matur nga normat e
regjistrimit në arsimin primar dhe sekondar, ndërkohë në 2 modelet e tjera nga pjesa që zënë
shpenzimet në arsimin e lartë në totalin e shpenzimeve të qeverisë. Ecuria e tij tregohet në
figurën më poshtë:
Figura 4.4: Kapitali Human
Burimi: Banka Botërore
82
Figura 4.5: Shpenzimet në arsim si % e shpenzimeve publike
Burimi: www.economywatch.com
Hapja tregtare
Hapja tregtare, e matur si shume e eksporteve dhe importeve ne % ndaj GDP-se, reflekton se sa
shpejt dhe sa lehtë një vend është në gjendje të importojë dhe ti përshtatet teknologjive të huaja.
Një vend me një tregues te tillë të lartë pritet të ketë importe të larta dhe ti përshtat shpejt ideve
të reja të zhvillimit. Kjo është tepër e rëndësishme sidomos për vendet në zhvillim,të cilët në
përgjithësi janë imitues dhe jo innovator në teknologjitë e reja. Prandaj norma me te cilen ato
importojnë dhe të implementojnë teknologjitë e reja është e rendësishme per rritjen ekonomike.
Figura 4.6: Indeksi i hapjes tregtare
Burimi: Banka Botërore
83
Shkalla e pjesëmarrjes në forcën e punës
Shkalla e pjesëmarrjes në forcën e punës është raporti i forcës së punës kundrejt popullsisë në
moshë pune. Shumë studime tregojnë se ekziston një lidhje e fortë midis rritjes ekonomike dhe
shkallës së pjesmarrjes në forcën e punës. Një rritje në forcën e aftë për punë sjell rritje
ekonomike. (Duval, Eris & Furceri 2010)57
.
Ecuria e këtij treguesi paraqitet në figurën më poshtë:
Figura 4.7: Shkalla e pjesëmarrjes në forcën e punës
Burimi: Banka Botërore
Tregues të decentralizimit fiskal
Ndërkohë sic u tha më sipër janë disa tregues të decentralizimit fiskal dhe në studime të
ndryshme janë marrë matës të ndryshëm të decentralizimit fiskal për të parë lidhjen që ka ai me
rritjen ekonomike, Kjo është edhe një arsye pse studime të ndryshme paraqesin rezultate të
ndryshme për lidhjen decentralizim fiskal – rritje ekonomike. Në literaturat e shfletuara, 4
treguesit e mëposhtëm janë marrë në konsideratë më së shumti:
o Të ardhurat vendore në raport me të ardhurat e qeverisë qendrore.
o Shpenzimet vendore në raport me shpenzimet e qeverisë qendrore.
o Raporti i të ardhurave të veta të qeverisjes vendore ndaj të ardhurave totale (që përfshin
edhe të ardhurat e transferuara nga qeverisja qëndrore)
o Shpenzimet vendore si % e PBB-së
57
Duval, R., Eris, M., & Furceri, D. (2010). Labour Force Participation Hysteresis in Industrial Countries:
Evidence and Causes.
84
Në Shqipëri ecuria e këtyre treguesve që nga viti 2000 jepet në figurat e mëposhtme:
Figura 4.8: Shpenzimet vendore si % ndaj PBB-së
1. Burimi: www.reformaterritoriale.al; www.plgp.al
Figura 4.9: Buxheti vendor në % ndaj të ardhurave gjithsej
Burimi: www.reformaterritoriale.al; www.plgp.al
Figura 4.10: Buxheti vendor në % ndaj shpenzimeve gjithsej
Burimi: www.reformaterritoriale.al; www.plgp.al
85
Figura 4.11: Të ardhura të veta në raport me të ardhurat totale të qeverive vendore
Burimi: www.reformaterritoriale.al; www.plgp.al
86
4.2 Analiza e modelit të regresionit shumës
Përdorimi i teknikës statistikore siç është modeli i regresionit shumës, shërben për të
modeluar lidhjen që ekziston në mes dy ose më shumë variablave shpjegues, të konsideruar si
variabla të pavarur, dhe një variabli të varur. Çdo vlerë e variablit të pavarur x, është e lidhur me
një vlerë të variablit të varur y. Formalisht, modeli i regresionit linear të shumëfishtë, duke pasur
parasysh n vëzhgime , është :
Yi = ß0 + ß1Xi1 + ß2Xi2 +…. + ßpXip+ për i=1,2,….n.
Në këtë mënyrë për të përcaktuar çfarë efekti ka decentralizimi fiskal mbi rritjen
ekonomike, dhe sa është efekti i matur në formë sasiore, për rastin e Shqipërisë, realizohet
analiza ekonometrike e regresionit linear shumës, mbi serite kohore (OLS), përkatësisht për vitet
2000-2015. Synimi në një analizë regresioni është vlerësimi i mesatares së variablit të varur kur
jepen vlerat e variablave të pavarur, parametri (ose parametrat e pjesshëm) duhet të jenë
statistikisht domethënës që modeli të jetë i mirë, i cili mund të përdoret për të nxjerrë një
konkluzion në lidhje me nje fenomen ose për parashikim. Për këtë arsye për një model me një
shpjegueshmëri më të lartë, përveç variablit të varur: norma e PBB-së (%), dhe variablit të
pavarur: norma e decentralizimit fiskal, janë marrë në konsideratë edhe faktorë të tjerë shtesë të
cilët kanë ndikim në rritjen ekonomike si: norma e investimit, norma e inflacionit, kapitali
human, shkalla e pjesmarrjes në forcën e punës dhe norma e hapjes tregtare:
Fillimisht ngremë pyetjen kërkimore: Cila është lidhja mes treguesve që masin decentralizimin
fiskal dhe rritjes ekonomike në Shqipëri?
MODELI 1:
Variabël i varur: Rritja ekonomike reale (%)
Variabël i pavarur: Norma e inflacionit (Ndryshimi në fund të vitit %)
Variabël i pavarur: Norma e investimit (% ndaj PBB-së)
Variabël i pavarur: Hapja tregtare ( Eksport+Import/PBB-së)
Variabël i pavarur: Shkalla e pjesëmarrjes në forcën e punës (Raporti i forcës së punës
kundrejt popullsisë në moshë pune)
Variabël i pavarur: Kapitali Human (Norma e regjistrimit në arsimin primar dhe
sekondar)
Variabël i pavarur: Matësi i decentralizimit fiskal (Raporti i të ardhurave të veta të
qeverisjes vendore ndaj të ardhurave totale)
Konkretisht modeli i regresionit linear shumës merr trajtën:
87
PBB = β0 + β1 nr.e inf + β2 nr.e Inv + β3 n.hap.treg + β4 shk.e pjes + β5 Kh + β6DF
Në tabelën më poshtë paraqitet një përmbledhje e statistikave përshkruese të të dhënave:
Tabela 4.3: Statistikat përshkruese e të dhënave
Mean Minimum Maximum Std. Dev.
Rritja_reale_e 0.044675 0.011000 0.079000 0.021627
Norma_e_inflaci 0.025975 0.016600 0.042000 0.0083513
Investimet___e 0.27874 0.22870 0.33380 0.028381
Indeksi_I_hapje 0.75000 0.56000 0.91000 0.11355
Shkalla_e_pjesm 0.64331 0.62600 0.67100 0.016341
Kapitali_human 0.82333 0.71000 0.96000 0.087804
Te_ardhura_te_v 0.41869 0.23600 0.62400 0.10601
Burimi: Logaritje e autorit
Hipoteza e parë që shtrojmë është:
H1: Decentralizimi fiskal i matur nga raporti të ardhura të veta / të ardhura totale të
qeverisë lokale ndikon në rritjen ekonomike
Përmes përdorimit të programit ‘Gretl’ përcaktohet lidhja që ekziston mes variablave të marrë
në studim, përkatësisht duke marrë këto rezultate :
Tabela 4.4: Model 1: Analiza OLS, nr. I vëzhgimeve 1-16
Variabli I varur: Rritja_reale_e PBB
Koeficentët Gabimi
standart
Raporti t Vlerat p
const -1.91612 0.855914 -2.2387 0.05554 *
Norma_e_inflaci 1.14433 0.467784 2.4463 0.04017 **
Investimet___e 0.655403 0.179459 3.6521 0.00647 ***
Indeksi_I_hapje 0.0824301 0.0795489 1.0362 0.33040
Shkalla_e_pjesm 2.223 0.990765 2.2437 0.05510 *
Kapitali_human 0.254744 0.159904 1.5931 0.14980
Te_ardhura_te_v 0.111979 0.0397646 2.8160 0.02263 **
Mean dependent var 0.045920 S.D. dependent var 0.021785
Sum squared resid 0.000725 S.E. of regression 0.009521
R-squared 0.890860 Adjusted R-squared 0.809004
F(6, 8) 10.88336 P-value(F) 0.001774
Log-likelihood 53.24481 Akaike criterion -92.48961
Schëarz criterion -87.53326 Hannan-Quinn -92.54241 * tregues të rëndësishëm në nivel rëndësie 10%
** tregues të rëndësishëm në nivel rëndësie 5%
*** tregues të rëndësishëm në nivel rëndësie 1%.
88
Fillimisht shohim vlerat e probabiliteteve. Nga tabela vemë re që jo të gjithë variablat dalin
statistikisht të rëndësishëm, konkretisht indeksi i hapjes tregtare dhe kapitali human janë
statistikisht jo domethënës. Ndërkohë që variabli norma e investimit është statistikisht
domethënës në nivelin 1% të rëndësisë, variablat norma e inflacionit dhe decentralizimi fiskal
janë statistikisht domethënës në nivelin 5% të rëndësisë, ndërsa shkalla e pjesëmarrjes në forcën
e punës është statistikisht domethënëse në nivelin e rëndësisë 10%.
Për të përftuar një model më të mirë, heqim variablat jo domethënës (indeksi i hapjes tregtare
dhe kapitali human) dhe ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të shumëfishtë. Rezultatet
paraqiten në tabelën më poshtë:
Tabela 4.5: Model 1(i përmirësuar): Analiza OLS, nr. I vëzhgimeve 1-16
Variabli I varur: Rritja_reale_e PBB
Koeficentët Gabimi
standart
Raporti t Vlerat p
const -0.520452 0.107417 -4.8452 0.00051 ***
Norma_e_inflaci 0.711281 0.339109 2.0975 0.05986 *
Investimet___ 0.403683 0.096311 4.1915 0.00151 ***
Shkalla_e_pjesm 0.632384 0.17014 3.7169 0.00340 ***
Te_ardhura_te_v 0.0652251 0.0255565 2.5522 0.02689 **
Mean dependent var 0.044675 S.D. dependent var 0.021627
Sum squared resid 0.001132 S.E. of regression 0.010146
R-squared 0.838598 Adjusted R-squared 0.779906
F(4, 11) 14.28821 P-value(F) 0.000247
Log-likelihood 53.74483 Akaike criterion -97.48966
Schëarz criterion -93.62672 Hannan-Quinn -97.29185
Rho -0.440215 Durbin-Watson 2.655811
* tregues të rëndësishëm në nivel rëndësie 10%
** tregues të rëndësishëm në nivel rëndësie 5%
*** tregues të rëndësishëm në nivel rëndësie 1%.
Nga vlerësimi shohim se në modelin tonë për 16 vëzhgime gjithsej, kemi përftuar një R² (0.8385)
mjaft të mirë, që do të thotë se 83.85%, ose afërsisht 84% e variacionit të rritjes ekonomike
shpjegohet nga variablat shpjegues. Variabli norma e inflacionit është statistikisht domethënës
në nivelin 10% të rëndësië; variabli i decentralizimit fiskal është statistikisht domethënës në
nivelin 5% të rëndësisë; ndërsa variablat norma e investimeve dhe shkalla e pjesmarrjes në
forcën e punës janë statistikisht domethënës në nivelin 1% të rëndësisë.
Ndërkohë modeli që përftohet është si më poshtë:
PBB = -0.52 + 0.71 nr. E inf + 0.40 nr. E inv + 0.63 shk. E pjes + 0.06 DF
89
Rezultatet e paraqitura mbështesin hipotezën (H1) për një lidhje pozitive midis decentralizimit
fiskal dhe rritjes ekonomike.
Interpretimi i koeficentëve:
1. Konstantja -0.52, konsiderohet si intercepti, e cila tregon mesatarisht normën e PBB-së
kur të gjitha variablat shpjegues marrin vleren 0;
2. Koeficenti 0.71 pranë variablit ‘n.inflacionit’, tregon për një lidhje pozitive mes normes
se inflacionit dhe normës së PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % e normës së inflacionit
sjell një rritje prej 0.71 pikë % të normës së PBB-së. Ky rezultat mbështet studimet e
Zhange and Zou (1998); ndikimi i inflacionit mbi rritjen ekonomike mund të jetë pozitiv
ose negativ.
3. Koeficenti 0.4 pranë variablit ‘n.investimit’, tregon për një lidhje pozitive mes normës së
investimeve dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të normës së investimeve
sjell një rritje prej 0.4 pikë % të normës së PBB-së, kur variablat e tjerë mbahen
konstantë. Meqënëse investimet janë një faktor shumë i rëndësishëm, janë zhvilluar një
sërë studimesh empirike duke shqyrtuar marrëdhënien ndërmjet tyre dhe rritjes
ekonomike. Sipas Levine dhe Renelt58
(1992), investimi është një nga faktorët që ndikon
fuqimisht në rritjen ekonomike.
4. Koeficienti 0.63 pranë variablit ‘pjesmarrja në forcën e punës’, tregon për një lidhje
pozitive mes normës së pjesmarrjes në forcën e punës dhe normes se PBB-së. Pra një
rritje prej 1 pikë % të normës së pjesmarrjes në forcën e punës sjell një rritje prej 0.63
pikë % të normës së PBB-së, kur variablat e tjerë mbahen konstantë. Një rritje në forcën e
aftë për punë sjell rritje ekonomike. (Duval, Eris & Furceri 2010).
5. Koeficenti 0.06 pranë variablit “decentralizimi fiskal” të matur nga raporti i të ardhurave
të veta të qeverisjes vendore ndaj të ardhurave totale, tregon për një lidhje pozitive mes tij
dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të normës së decentralizimit fiskal
sjell një rritje prej 0.06 pikë % të normës së PBB-së, kur variablat e tjerë mbahen
konstantë. Disa studime kanë gjetur se ekziston një lidhje pozitive midis decentralizimit
dhe performancës ekonomike sipas Lin dhe Liu (2000), Akai dhe Sakata(2002), Iimi
(studimi është realizuar për provincat kineze dhe SHBA- 2005).
Për të vlerësuar rëndësinë e modelit, më poshtë paraqitet (1) Kontrolli individual për koeficentët
e regresionit, (2) Kontrolli global per koeficentin e determinacionit (R²), (3) Autokorrelacioni
1. Kontrolli individual për koeficentët e regresionit
Ndjekim proçedurën 5-hapëshe:
1.Hedhja e hipotezës
Ho: b1=0 b2=0 b3=0 b4=0 (Modeli është jo i rëndësishëm)
58 A Sensitivity Analysis Of Cross-Country Growth Regressions (1992)
90
H1:b1≠0 b2 ≠0 b3 ≠0 b4 ≠0 (Modeli është i rëndësishëm)
2.Marrim një nivel rendesie α=0.1 (10 %)
3.Përcaktimi i statistikes së kontrollit
t=b-B/sb (Shperndarja e Studentit, e cila përdoret për rastet kur madhësia e zgjedhjes
është më e vogel se 30 )
4. Rregulli për marrjen e vendimit
Kontroll i dyanshem Ap.F
α= 0.1 (10 %) Vlera kritike(tk)=1.796
df= n - (k+1)=16 - (4+1)=11
ku:
α-niveli i rendesise
df-shkallet e lirise
n-madhesia e zgjedhjes (numri i periudhave te marre ne studim)
k-numri i variablave te pavarur
Ho hidhet poshtë Ho nuk hidhet poshte Ho hidhet poshte
5.Rregulli për marrjen e vendimit
Nga modeli i regresionit kemi vlerat: t1= 2.0975
t2= 4.1915
t3= 3.7169
t4= 2.5522
vlera të cilat bien në zonën ku Ho hidhet poshtë, prandaj X1, X2, X3, X4, X5 nuk largohen nga
modeli i regresionit, sepse kontribojnë në shpjegimin e variablit të varur, dmth modeli është i
rëndësishëm.
91
2. Kontrolli global per koeficentin e determinacionit (R²)
Ndjekim proçedurën 5-hapeshe:
1.Hedhja e hipotezes
Ho:R²=0
H1:R²≠0
2.Marrim një nivel rëndesie α= 0.1 (10 %)
3.Përcaktimi i statistikës së kontrollit
F= R²/k
1- R²/n-(k+1)
4.Rregulli per marrjen e vendimit
Ap.G
d.fn=k=4 Pika kritike = 2.54
d.fe=n - (k+1)=16 - (4+1)=11
Pranohet Ho 2.54 Refuzohet Ho
Nese F.llog > 2.54 hidhet poshte, në të kundërt jo.
92
5.Marrja e vendimit
Përcaktimi i statistikës ‘F’
Burimi df SS MS F
Regresioni 4 R²=0.84 R²/k
=0.84/4=0.21
0.21/0.0145=14.48
Gabimet 11 1-R²=1-
0.84=0.16
1-R²/n-(k+1)
=0.16/11=0.0145
Totali 15 1
Burimi: Llogaritje e autorit
Meqë 14.48 > 2.54 Ho hidhet poshtë, pra R² ≠0
Rreth 84% e variacionit te variablit te varur arrihet te shpjegohet nga variacioni i variablave te
pavarur, ndersa pjesa tjeter mbetet e pashpjegueshme.
3. Autokorrelacioni
Në rast se ekziston lidhje midis termave të gabimit të serive të ndryshme ateherë paraqitet
problemi i lidhje serike ose i quajtur si autokorrelacion. Për të studiuar autokorrelacionin, pra për
të zbuluar nëse ekziston një lidhje ose varësi midis termave të gabimit atëherë në proçedojme me
Testin ‘Durbin-Watson’, d.
1.Hedhja e hipotezes
Ho:Joautokorrelacion
H1:Autokorrelacion
2.Marrim nje nivel rëndësie α=10%
3.Statistika e kontrollit
d=
4.Rregulli per marrjen e vendimit
93
Në bazë të tabeles së apendiksit A-5a për n=16 , k' = 4, dhe α=5% vlerat kritike të gjetura janë
dL=0.734 dhe du=1.935
5.Marrja e vendimit
Vlera e përllogaritur nga modeli i regresionit është d = 2.6558 , e cila bie në zonën ku nuk
mund të ndërmerret një veprim (zona 4-du dhe 4-dl).
MODELI 2
Një tjetër tregues i decentralizmit fiskal është raporti mes shpenzimeve vendore dhe
shpenzimeve të qeverisë qëndrore, ose sic quhet ndryshe edhe decentralizimi i shpenzimeve. Për
të parë ndikimin në rritjen ekonomike, përvec këtij treguesi janë marrë në konsideratë edhe
variabla të tjerë që mendohet se do të kenë ndikim. Kështu variablat në këtë model janë:
Variabël i varur: Rritja ekonomike reale (%)
Variabël i pavarur: Shpenzimet totale të qeverisjes qëndrore (% ndaj PBB-së)
Variabël i pavarur: Norma e rritjes së popullsisë (në %)
Variabël i pavarur: Matësi i decentralizimit fiskal (Raporti i shpenzimeve vendore ndaj
shpenzimeve të qeverisë qëndrore)
Variabël i pavarur: Norma e investimit (% ndaj PBB-së)
Variabël i pavarur: Shpenzimet në arsim ( % ndaj PBB-së)
Konkretisht modeli i regresionit linear shumës merr trajtën:
PBB = β0 + β1 nr.shp qev + β2 nr.rrit pop + β3 DF + β4 nr inv + β5 shp.ne ars
Hipoteza e dytë që shtrojmë është:
H2: Decentralizimi fiskal i matur nga raporti shpenzime vendore / shpenzime të qeverisë
qëndrore ndikon në rritjen ekonomike
Përmes përdorimit të programit ‘Gretl’ përcaktohet lidhja që ekziston mes variablave të marrë
në studim, përkatësisht duke marrë këto rezultate :
94
Tabela 4.6: Model 2: Analiza OLS, nr. I vëzhgimeve 1-16
Variabli I varur: Rritja_reale_e PBB
Koeficentët Gabimi
standart
Raporti t Vlerat p
const -0.494972 0.124821 -3.9655 0.00328 ***
Shp_totale_te_q 0.6191 0.308347 2.0078 0.07560 *
rritja_e_popull 2.12182 0.711238 2.9833 0.01537 **
Buxhetia 0.848615 0.234335 3.6214 0.00556 ***
Investimet___e 0.370564 0.173879 2.1312 0.06190 *
Shpenzimet_ne_a 1.72645 0.633689 2.7244 0.02344 **
Mean dependent var 0.045920 S.D. dependent var 0.021785
Sum squared resid 0.000884 S.E. of regression 0.009911
R-squared 0.866953 Adjusted R-squared 0.793038
F(5, 9) 11.72903 P-value(F) 0.000995
Log-likelihood 51.75928 Akaike criterion -91.51856
Schëarz criterion -87.27026 Hannan-Quinn -91.56381
rho -0.365214 Durbin-Watson 2.728343
* tregues të rëndësishëm në nivel rëndësie 10%
** tregues të rëndësishëm në nivel rëndësie 5%
*** tregues të rëndësishëm në nivel rëndësie 1%.
Nga vlerësimi shohim se në modelin tonë për 16 vëzhgime gjithsej, kemi përftuar një R² (0.8669)
mjaft të mirë, që do të thotë se 86.69%, ose afërsisht 87% e variacionit të rritjes ekonomike
shpjegohet nga variablat shpjegues. Variablat shp. totale të qeverisë qëndrore dhe norma e
investimit janë statistikisht domethënës në nivelin 1% të rëndësië; variabli i rritjes së popullsisë
dhe shp ne arsim janë statistikisht domethënës në nivelin 5% të rëndësisë; variabli i
decentralizimit fiskal është statistikisht domethënës në nivelin 1% të rëndësisë.
Ndërkohë që modeli dhe interpretimi i koeficentëve është si më poshtë:
PBB = -0.49 + 0.61 nr.shp qev + 2.12 nr.rrit pop + 0.84 DF + 0.37 nr inv + 1.72 shp.ne
ars
Rezultatet e paraqitura mbështesin hipotezën (H2) për një lidhje pozitive midis decentralizimit
fiskal dhe rritjes ekonomike.
1. Konstantja -0.49, konsiderohet si intercepti, e cila tregon mesatarisht normën e PBB-
së kur të gjitha variablat shpjegues marrin vleren 0;
2. Koeficenti 0.61 pranë variablit ‘n.shp.qeveritare’, tregon për një lidhje pozitive mes
normës së shpenzimeve qeveritare dhe normës së PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë %
të normës së investimeve sjell një rritje prej 0.61 pikë % të normës së PBB-së. Ky
rezultat mbështet studimet e Hurlin (2005), ku argumentohet dhe mbështet fuqishëm
95
ligji e Wagner-it, që shpenzimet qeveritare janë të dobishme për rritjen ekonomike,
pavarsisht në çfarë mënyre matet madhësia e qeverisë dhe rritja ekonomike.
3. Koeficenti 2.12 pranë variablit ‘normës së rritjes së popullsisë, tregon për një lidhje
pozitive mes normës së rritjes së popullsisë dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej
1 pikë % të normës së investimeve sjell një rritje prej 2.12 pikë % të normës së PBB-
së, kur variablat e tjerë mbahen konstantë. Në studimet empirike lidhja mes këtyre
variablave ka të dy shënjat si positive ashtu edhe negative.
4. Koeficenti 0.84 pranë variablit “decentralizimi fiskal” të matur nga raporti i
shpenzimeve vendore ndaj totalit të shpenzimeve të qeverisë qëndrore, tregon për një
lidhje pozitive mes tij dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të normës së
decentralizimit fiskal sjell një rritje prej 0.84 pikë % të normës së PBB-së, kur
variablat e tjerë mbahen konstantë. Disa studime kanë gjetur se ekziston një lidhje
pozitive midis decentralizimit dhe performancës ekonomike sipas Lin dhe Liu (2000),
Akai dhe Sakata(2002), Iimi (studimi është realizuar për provincat kineze dhe SHBA-
2005).
5. Koeficenti 0.37 pranë variablit “n.investimit”, tregon për një lidhje pozitive mes
normës së investimeve dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të normës
së investimeve sjell një rritje prej 0.37 pikë % të normës së PBB-së, kur variablat e
tjerë mbahen konstantë. Meqënëse investimet janë një faktor shumë i rëndësishëm,
janë zhvilluar një sërë studimesh empirike duke shqyrtuar marrëdhënien ndërmjet tyre
dhe rritjes ekonomike. Sipas Levine dhe Renelt (1992), investimi është një nga
faktorët që ndikon fuqimisht në rritjen ekonomike.
6. Koeficenti 1.72 pranë variablit “shpenzimet në arsim” tregon për një lidhje pozitive
mes normës së shpenzimeve në arsim dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë
% të normës së investimeve sjell një rritje prej 1.72 pikë % të normës së PBB-së, kur
variablat e tjerë mbahen konstantë. Ky variabël përfaqëson kapitalin human dhe ashtu
sic u tha më sipër shumë studime përdorin shpenzimet publike për shkollim, ku rritja e
tyre promovon rritjen ekonomike. Gregorious dhe Ghosh (2007) realizuan një studim ku
treguan se niveli më i lartë i shpenzimeve buxhetore në arsim sjell një rritje më të lartë
ekonomike.
1. Kontrolli individual për koeficentët e regresionit
Ndjekim proçedurën 5-hapëshe:
1.Hedhja e hipotezës
Ho: b1=0 b2=0 b3=0 b4=0 b5=0
H1:b1≠0 b2 ≠0 b3 ≠0 b4 ≠0 b5 ≠0
2.Marrim një nivel rendesie α=0.1 (10 %)
3.Përcaktimi i statistikes së kontrollit
96
t=b-B/sb (Shperndarja e Studentit, e cila përdoret për rastet kur madhësia e zgjedhjes
është më e vogel se 30 )
4. Rregulli për marrjen e vendimit
Kontroll i dyanshem Ap.F
α= 0.1 (10 %) Vlera kritike(tk)=1.833
df= n - (k+1)=15 - (5+1)=9
ku:
α-niveli i rendesise
df-shkallet e lirise
n-madhesia e zgjedhjes (numri i periudhave te marre ne studim)
k-numri i variablave te pavarur
Ho hidhet poshtë Ho nuk hidhet poshte Ho hidhet poshte
5.Rregulli për marrjen e vendimit
Nga modeli i regresionit kemi vlerat: t1=2.0078
t2=2.9833
t3=3.6214
t4=2.1312
t5=2.7244
vlera të cilat bien në zonën ku Ho hidhet poshtë, prandaj X1, X2, X3, X4, X5 nuk largohen nga
modeli i regresionit, sepse kontribojnë në shpjegimin e variablit të varur.
2. Kontrolli global per koeficentin e determinacionit (R²)
Ndjekim proçedurën 5-hapeshe:
1.Hedhja e hipotezes
Ho:R²=0
H1:R²≠0
97
2.Marrim një nivel rëndesie α= 0.1 (10 %)
3.Përcaktimi i statistikës së kontrollit
F= R²/k
1- R²/n-(k+1)
4.Rregulli per marrjen e vendimit
Ap.G
d.fn=k=5 Pika kritike = 2.61
d.fe=n - (k+1)=15 - (5+1)=9
Pranohet Ho 2.61 Refuzohet Ho
Nese F.llog > 2.61 hidhet poshte, në të kundërt jo.
5.Marrja e vendimit
Përcaktimi i statistikës ‘F’
Burimi df SS MS F
Regresioni 5 R²=0.87 R²/k
=0.87/5=0.174
0.174/0.0144=12.08
Gabimet 9 1-R²=1-
0.87=0.13
1-R²/n-(k+1)
=0.13/9=0.0144
Totali 14 1
Burimi: Llogaritje e autorit
Meqë 12.08 > 2.61 Ho hidhet poshtë, pra R² ≠0
98
Rreth 87% e variacionit te variablit te varur arrihet te shpjegohet nga variacioni i variablave te
pavarur, ndersa pjesa tjeter mbetet e pashpjegueshme.
3. Autokorrelacioni
Për të studiuar autokorrelacionin, pra për të zbuluar nëse ekziston një lidhje ose varësi
midis termave të gabimit atëherë në proçedojme me Testin ‘Durbin-Watson’, d.
1.Hedhja e hipotezes
Ho:Joautokorrelacion
H1:Autokorrelacion
2.Marrim nje nivel rëndësie α=1%
3.Statistika e kontrollit
d=
4.Rregulli per marrjen e vendimit
Në bazë të tabeles së apendiksit A-5a për n=15 , k' = 5, dhe α=1% vlerat kritike të gjetura janë
dL=0.390 dhe du=1.967
5.Marrja e vendimit
Vlera e përllogaritur nga modeli i regresionit është d = 2.7283 , e cila bie në zonën e cila
bie në zonën ku nuk mund të ndërmerret një veprim (zona 4-du dhe 4-dl).
MODELI 3
Një tjetër tregues i decentralizmit fiskal është raporti i shpenzimeve vendore ndaj PBB-së.
Në këtë model variablat që do të marrim në konsideratë janë si më poshtë:
Variabël i varur: Rritja ekonomike reale (%)
Variabël i pavarur: Shpenzimet totale të qeverisjes qëndrore (% ndaj PBB-së)
Variabël i pavarur: Norma e rritjes së popullsisë (në %)
Variabël i pavarur: Norma e investimit (% ndaj PBB-së)
99
Variabël i pavarur: Shpenzimet në arsim ( % ndaj PBB-së)
Variabël i pavarur: Matësi i decentralizimit fiskal (shpenzime vendore PBB-së)
Pra në ndryshim nga modeli i dytë, kemi vetëm mënyren e matjes së decentralizimit fiskal.
Modeli i regresionit linear shumës merr trajtën:
PBB = β0 + β1 nr.shp qev + β2 nr.rrit pop + β3 DF + β4 nr inv + β5 shp.ne ars
H3: Decentralizimi fiskal i matur nga raporti shpenzime vendore / PBB, ndikon në rritjen
ekonomike
Përmes përdorimit të programit ‘Gretl’ përcaktohet lidhja që ekziston mes variablave të marrë
në studim, përkatësisht duke marrë këto rezultate :
Tabela 4.7: Model 3: Analiza OLS, nr. I vëzhgimeve 1-16
Variabli I varur: Rritja_reale_e PBB
Koeficentët Gabimi
standart
Raporti t Vlerat p
const -0.387594 0.118376 -3.2743 0.00962 ***
Shp_totale_te_q 0.368213 0.285842 1.2882 0.22982
rritja_e_popull 2.36317 0.723746 3.2652 0.00976 ***
Investimet___e 0.372767 0.177325 2.1022 0.06489 *
Shpenzimet_ne_a 1.409 0.641055 2.1979 0.05553 *
Shpenzimet_vend 2.96895 0.845221 3.5126 0.00659 ***
Mean dependent var 0.045920 S.D. dependent var 0.021785
Sum squared resid 0.000916 S.E. of regression 0.010089
R-squared 0.862115 Adjusted R-squared 0.785513
F(5, 9) 11.25440 P-value(F) 0.001161
Log-likelihood 51.49144 Akaike criterion -90.98288
Schëarz criterion -86.73458 Hannan-Quinn -91.02813
rho -0.416030 Durbin-Watson 2.792517
* niveli 10%, ** niveli 5%, *** niveli 1%.
Nga vlerësimi shohim se në modelin tonë për 16 vëzhgime gjithsej, kemi përftuar një R² (0.8621)
mjaft të mirë, që do të thotë se 86.21%, ose afërsisht 87% e variacionit të rritjes ekonomike
shpjegohet nga variablat shpjegues. Me përjashtim të Variablit shp. totale të qeverisë qëndrore, të
gjithë variablat e tjerë janë statistikisht domethënës. Konkretisht, variablat norma e investimit
dhe shpenzimet në arsim janë statistikisht domethënës në nivelin 10% të rëndësisë; variabli i
decentralizimit fiskal dhe rritja e popullsisë janë statistikisht domethënës në nivelin 1% të
rëndësisë.
Ndërkohë që modeli dhe interpretimi i koeficentëve është si më poshtë:
PBB = -0.38 + 0.36 nr.shp qev + 2.36 nr.rrit pop + 0.37 nr inv + 1.4 shp.ne ars + 2.96 DF
100
Rezultatet e paraqitura mbështesin hipotezën për një lidhje pozitive midis decentralizimit fiskal
dhe rritjes ekonomike.
1. Konstantja -0.38, konsiderohet si intercepti, e cila tregon mesatarisht normën e PBB-së
kur të gjitha variablat shpjegues marrin vleren 0;
2. Koeficenti 0.36 pranë variablit ‘n.shp.qeveritare’, tregon për një lidhje pozitive mes
normës së shpenzimeve qeveritare dhe normës së PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të
normës së investimeve sjell një rritje prej 0.36 pikë % të normës së PBB-së. Ky rezultat
mbështet studimet e Hurlin (2005), ku argumentohet dhe mbështet fuqishëm ligji e
Wagner-it, që shpenzimet qeveritare janë të dobishme për rritjen ekonomike, pavarsisht
në çfarë mënyre matet madhësia e qeverisë dhe rritja ekonomike.
3. Koeficenti 2.36 pranë variablit ‘normës së rritjes së popullsisë, tregon për një lidhje
pozitive mes normës së rritjes së popullsisë dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1
pikë % të normës së investimeve sjell një rritje prej 2.36 pikë % të normës së PBB-së,
kur variablat e tjerë mbahen konstantë. Në studimet empirike lidhja mes këtyre 2
variablave ka rezultuar si positive ashtu edhe negative.
4. Koeficenti 0.37 pranë variablit “n.investimit”, tregon për një lidhje pozitive mes normës
së investimeve dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të normës së
investimeve sjell një rritje prej 0.37 pikë % të normës së PBB-së, kur variablat e tjerë
mbahen konstantë. Meqënëse investimet janë një faktor shumë i rëndësishëm, janë
zhvilluar një sërë studimesh empirike duke shqyrtuar marrëdhënien ndërmjet tyre dhe
rritjes ekonomike. Sipas Levine dhe Renelt (1992), investimi është një nga faktorët që
ndikon fuqimisht në rritjen ekonomike.
5. Koeficenti 1.4 pranë variablit “shpenzimet në arsim” tregon për një lidhje pozitive mes
normës së shpenzimeve në arsim dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të
normës së investimeve sjell një rritje prej 1.4 pikë % të normës së PBB-së, kur variablat
e tjerë mbahen konstantë. Ky variabël përfaqëson kapitalin human dhe ashtu sic u tha
më sipër shumë studime përdorin shpenzimet publike për shkollim, ku rritja e tyre
promovon rritjen ekonomike. Gregorious dhe Ghosh (2007) realizuan një studim ku
treguan se niveli më i lartë i shpenzimeve buxhetore në arsim sjell një rritje më të lartë
ekonomike.
6. Koeficenti 2.96 pranë variablit “decentralizimi fiskal” të matur nga raporti i
shpenzimeve vendore ndaj PBB-së, tregon për një lidhje pozitive mes tij dhe normës së
PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të normës së decentralizimit fiskal sjell një rritje prej
2.96 pikë % të normës së PBB-së, kur variablat e tjerë mbahen konstantë. Disa studime
kanë gjetur se ekziston një lidhje pozitive midis decentralizimit dhe performancës
ekonomike sipas Lin dhe Liu (2000), Akai dhe Sakata(2002), Iimi (studimi është
realizuar për provincat kineze dhe SHBA- 2005).
1. Kontrolli individual për koeficentët e regresionit
Ndjekim proçedurën 5-hapëshe:
1.Hedhja e hipotezës
Ho: b1=0 b2=0 b3=0 b4=0 b5=0
H1:b1≠0 b2 ≠0 b3 ≠0 b4 ≠0 b5 ≠0
101
2.Marrim një nivel rendesie α=0.1 (10 %)
3.Përcaktimi i statistikes së kontrollit
t=b-B/sb (Shperndarja e Studentit, e cila përdoret për rastet kur madhësia e zgjedhjes
është më e vogel se 30 )
4. Rregulli për marrjen e vendimit
Kontroll i dyanshem Ap.F
α= 0.1 (10 %) Vlera kritike(tk)=1.833
df= n - (k+1)=15 - (5+1)=9
ku:
α-niveli i rendesise
df-shkallet e lirise
n-madhesia e zgjedhjes (numri i periudhave te marre ne studim)
k-numri i variablave te pavarur
Ho hidhet poshtë Ho nuk hidhet poshte Ho hidhet poshte
5.Rregulli për marrjen e vendimit
Nga modeli i regresionit kemi vlerat: t1=1.2882
t2=3.2652
t3=2.1022
t4=2.1979
t5=3.5126
Vlerat t prane variablave X2, X3, X4, X5 bien në zonën ku Ho hidhet poshtë, duke mos u
larguar nga modeli i regresionit, sepse kontribojnë në shpjegimin e variablit të varur.
Ndersa variabli X1 perjashtohet nga modeli pasi vlera t=1.2882 bie ne zonen ku Ho nuk hidhet
poshte, duke mos kontribuar ne kete menyre ne shpjegimin e variablit te varur.
102
KAPITULLI V
KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME
5.1 Konkuzione të përgjithshme mbi disa koncepte teorike
- Decentralizimi fiskal ka të bëjë me transferimin e funksioneve apo kompetencave nga
nivelet qendrore të qeverisë ndaj institucioneve vendore lidhur me vendimmarrjen lokale
në ndarjen e burimeve financiare (dmth kompetencat financiare) dhe kompetencat për të
vënë taksa vendore. Decentralizimi i plotë fiskal kërkon decentralizimin politik dhe, së
paku në një farë mase, decentralizim administrativ.
- Literatura politike është e mbushur me fragmente të cilat vlerësojnë decentralizmin. Kjo
jo vetëm sjell rritje të eficencës në ofrimin e shërbimeve të barabarta duke përdorur më
mirë njohuritë lokale, por gjithashtu, con në rritjen e pjesmarrjes dhe të demokracisë dhe
si rezultat rrit mbështetjen e popullit për qeverinë dhe rrjedhimisht nxit stabilitetin politik.
- Në literatura teorike të ndryshme mbi decentralizimin fiskal janë theksuar efektet
potencialisht pozitive të decentralizimit fiskal. Rritja ekonomike është konsideruar si
aspekti më i rëndësishëm në implementimin e Decentralizimit sepse rritja ekonomike
përbën një nga matjet sasiore në vlerësimin e suksesit të programit të zhvillimit.
- Ka pasur një debat të vazhdueshë midis literaturës teorike dhe asaj empirike në mendimin
se decentralizimi është strategji efektive për të nxitur rritjen ekonomike dhe zhvillimin, e
kjo veçanërisht në vendet në zhvillim. Teorikisht, decentralizimi mund të shikohet si një
mënyrë për të stimuluar një rritje në rritjen ekonomike, me mundësi të konsiderueshme
për qeverisje më të mirë.
- Evidencat empirike tentojnë të japin rezultate kontradiktore, ku shumë prej studimeve
provojnë se kemi një influencë pozitive të decentralizimit fiskal në rritjen ekonomike
(Akai, 2007). Për më tepër, studimet në vendet e zhvilluara (Martinez-Vazquez &
McNab, 2003) tentojnë të japin një lidhje pozitive më të fortë se në vendet në zhvillim
(Feld et al., 2009). Sidoqoftë ekzistojnë disa studime të vendeve në vecanti të cilat
fokusohen vetëm në vendet në zhvillim. Feltenstein dhe Iwata (2005) aplikuan një model
autoregresioni me të dhëna të rajonit te Kinës. Variabli i varur është norma e rritjes së
produktit të brendshëm bruto, dhe variabli i pavarur kryesor prezanton matjen e
decentralizimit, pa efektet eksplicite të decentralizimit fiskal. Në këtë mënyrë ato
përcaktuan një lidhje pozitive mes matjeve të ndryshme të decentralizimit dhe rritjes
ekonomike (Amagoh & Amin, 2012).
5.2 Konkuzione të përgjithshme mbi ecurinë e decentralizimit fiskal në Shqipëri dhe në
Bashkinë Shkodër
- Decentralizimi i qeverisjes në Shqipëri nisi në fillim të viteve ‘90-të, kur qeveritë vendore
për herë të parë u zgjodhën në mënyrë demokratike. Pavarësisht se nuk mund të flasim
ende për autonomi administrative apo fiskale, reformat e vitit ’92 vendosën bazën për
krijimin e autoriteteve vendore demokratike, të cilat ngadalë u përgatitën për të marrë më
tepër përgjegjësi e funksione.59
59 Relacion për projektligjin “Për ndarjen Administrativo-territoriale të njësive të Qeverisjes vendore në Republikën
e Shqipërisë”
103
- Reforma e decentralizimit ka përparuar në mënyrë të vazhdueshme gjatë viteve 1999 dhe
2000, duke u bazuar te Kushtetuta (1998), Karta Evropiane për Vetëqeverisje Vendore
(ratifikuar në nëntor 1999) dhe Strategjia Kombëtare e Decentralizimit, e miratuar në
janar 2000.
- Vitet 2001 dhe 2002 mund të konsiderohen si më të suksesshmit në fushën e
decentralizimit fiskal. Për herë të parë koncepti i transfertës së pakushtëzuar për pushtetin
vendor është miratuar në Ligjin e Buxhetit të Shtetit të vitit 2001 dhe është zhvilluar më
tej me paketën e reformës fiskale të miratuar nga Parlamenti në dhjetor 2002, duke rritur
autonominë e bashkive dhe komunave për të mbledhur të ardhura nga taksat dhe tarifat
lokale dhe përcaktimit të niveleve të tyre. Të ardhurat e gjeneruara në NJësitë e Qeverisë
Vendore (NJQV) janë përforcuar më tej përmes taksës vendore mbi biznesin e vogël,
transferimin e të ardhurave nga taksat mbi regjistrimin e automjeteve taksës së pasurisë
së paluajtshme etj.
- Përgjatë gjithë periudhës së decentralizimit njësitë vendore kanë qënë dëshmi e një
proçesi të rëndësishëm ristrukturimi dhe transformimi në disa sektorë të rëndësishëm.
Objektivi i gjithë këtij proçesi është që t’u jepen njësive vendore burime të mjaftueshme
dhe kapacitete për të realizuar funksionet për të cilat ato janë përgjegjëse. Tre shtyllat
kryesore të këtij decentralizimi janë: niveli institucional; transferimi i kompetencave
fiskale dhe legjislacioni përkatës dhe fuqizimi i kapaciteteve financiare të tyre.
(USAID/LGDA, 2009)
- NJQV-të në Shqipëri, kanë vuajtur historikisht pamjaftueshmërinë e financimeve. Kjo
pamjaftueshmëri financimi së bashku me fragmentimin territorial-administrativ
vështirësonin ofrimin e shërbimeve në përputhje me nevojat dhe pritshmëritë e
rezidentëve të NJQV-ve. Qartësisht, problemi i keqfinancimit nuk mund të zgjidhet nga
çfarëdo përfitimi në eficiencë që vjen nga konsolidimi territorial. Dhe sigurisht që NJQV-
ve do t’u nevojiten më shumë të ardhura për të përmbushur kërkesat e elektoratit për
shërbime më të mira dhe për infrastrukturë më të mirë publike60
.
- Argumentimi i nevojës së riorganizimit administrativo-territorial përcaktohet nga disa
faktorë kryesorë që kanë ndikuar në domodoshmërinë e kryerjesë së reformës
adminstrativoterritoriale61
:
Ndryshimet demografike të dekadës së fundit kanë sjellë ndryshime drastike në
madhësinë e NJQV-ve. Harta demografike e Shqiperisë ka dryshuar si rezultat i lëvizjeve
migruese të njerëzve brenda dhe jashtë vendit
Niveli i lartë i fragmentimit të NJQV-ve ka penguar thellimin e mëtejshëm të
decentralizimit, si rezultat i mungesës së kapaciteteve dhe pamundësisë për të ofruar
shërbime me eficiencë të lartë. Mesatarisht NJQV-të në Shqipëri shpenzojnë 27% të
buxhetit të tyre për investime kapitale dhe 37% për pagat e punonjësve. Këto shifra në
nivel agregat përkeqësohen sipas ndarjes së njësive në kategorizime më të detajuara. 40
NJQV shpenzojnë mbi 80% të buxhetit të tyre vetëm për pagat e punonjësve, ndërsa 230
NJQV (63% e NJQV-ve dhe që përfaqësojnë 34% të popullsisë së vendit) shpenzojnë
mbi 60% të buxhetit të tyre për pagat e punonjëve.
60 USAID, 2015
61 Relacion për projektligjin “Për ndarjen Administrativo-territoriale të njësive të Qeverisjes vendore në Republikën
e Shqipërisë”
104
Niveli i lartë i fragmentimit të NJQV -ve ka bërë që edhe demokratizimi i qeverisjes, që
ishte objektivi kryesor i ndarjes territoriale të vitit 2000, të mos rezultojë i suksesshëm.
Si rezultat i reformës administrativo-territoriale të vitit 2000, Shqipëria rezultoi me 373
NJQV, të cilat kanë mesatarisht një popullsi prej 7.579 banorësh.
Procesi i decentralizimit të qeverisjes gjithashtu ka bërë hapa mbrapa. Ai ka rezultuar
asimetrik në nivel vendor duke krijuar pabarazi mes NJQV-ve në ofrimin e shërbimeve
për qytetarët;
Gjatë viteve të fundit është rritur pesha e shpenzimeve administrative në nivel vendor, po
ashtu si edhe vlera absolute, pavarësisht rënies së shpenzimeve në përgjithësi. Njësitë më
të vogla vendore kanë tendencën të kenë buxhete të dominuara nga shpenzimet e
personelit;
Një numër i madh njësish vendore nuk mbledhin asnjë të ardhur të vetën dhe nuk ofrojnë
shërbime për qytetarët e tyre.
Fragmentimi i NJQV-ve ka sjellë dhe fragmentimin e shërbimeve publike (transporti
publik, ujësjellësit, trajtimi i mbetjeve urbane, etj.), kryesisht si rezultat i potencialit të
ulët të NJQV-ve për të gjeneruar të ardhura dhe kryer investime;
Fragmentimi i NJQV-ve i pasuar edhe nga procesi i lënë përgjysmë i decentralizimit ka
krijuar një sërë pabarazish të ndjeshme mes NJQV-ve, të cilat pavarësisht disa
përpjekjeve për t’u adresuar nëpërmjet granteve ekualizuese kanë nevojë të zgjidhen
përfundimisht;
Nevoja për konsolidim të komunave/bashkive për të garantuar efiçiencë në shërbime,
legjitimitet dhe demokratizim më të madh organeve të qeverisjes vendore.
- Pas vitit 2000 edhe Bashkia e Shkodrës, ashtu si çdo Nj.Q.V tjetër në Shqipëri, mori
kompetenca e përgjegjësi të reja përsa i përket burimit të të ardhurave dhe mënyrës së
shpenzimit të tyre.
- Në praktikë ndryshimet më të rëndësishme filluan pas vitit 2005 dhe kryesisht nga viti
2006 kur bëhet edhe transferimi final i taksave dhe tarifave vendore me Ligjin ‘Për
Sistemin e taksave vendore’. Që nga ky vit që mund të quhet edhe si ‘pikë infleksioni’
me të kaluarën, të ardhurat nga taksat dhe tarifat vendore kanë pasur luhatje duke
alternuar rritjet dhe rëniet, dhe duke arritur pikun në vitin 2008 dhe duke rënë përsëri në
vitin 2009 e riforcuar në vitin 2010 dhe 2011. Në total nga viti 2001 rritja në të ardhurat e
veta deri në 2014 është me +60%.
- Pas taksave, të ardhurat nga tarifat janë zëri më i rëndësishëm në të ardhurat e Bashkisë
Shkodër për periudhën pas-decentralizimit.
- Sigurimi i burimeve financiare në funksion të realizimit të misioneve të shumta të
Bashkisë ndaj qytetareve të saj gjen mbeshtetje tek të ardhurat e veta, ku burimet
kryesore janë taksat dhe tarifat e bizneseve dhe familjeve.
- Përgjithësisht, Bashkia Shkodër paraqet një nivel autonomie financiare të ulët, bazuar në
të dhënat financiare për pesëvjeçarin 2010-2014. Varësia financiare nga transfertat
ndërqeveritare bën që planifikimi i investimeve kapitale rezulton të jetë subjekt dhe i
kushtëzuar pothuajse tërësisht nga vendimet e qeverisë qendrore.
105
5.3 Konkluzione mbi gjetjet dhe rezultatet e studimit
- Për të parë ndikimin që ka decentralizimi fiskal në rritjen ekonomike, pjesa më e madhe e
studimeve fokusohen në rritjen reale të PBB-së për frymë. Ndërkohë si variabla të
pavarur, përvec normës së decentralizimit fiskal përdoren edhe variabla të tjerë të clilët
mnedohen se kanë ndikim në rritjen ekonomike.
- Në literaturat e shfletuara, 4 treguesit e mëposhtëm janë marrë në konsideratë më së
shumti:
o Të ardhurat vendore në raport me të ardhurat e qeverisë qendrore.
o Shpenzimet vendore në raport me shpenzimet e qeverisë qendrore.
o Raporti i të ardhurave të veta të qeverisjes vendore ndaj të ardhurave totale (që përfshin
edhe të ardhurat e transferuara nga qeverisja qëndrore)
o Shpenzimet vendore si % e PBB-së
- Në këtë mënyrë për të përcaktuar çfarë efekti ka decentralizimi fiskal mbi rritjen
ekonomike, dhe sa është efekti i matur në formë sasiore, për rastin e Shqipërisë,
realizohet analiza ekonometrike e regresionit linear shumës, mbi serite kohore (OLS),
përkatësisht për vitet 2000-2015. Synimi në një analizë regresioni është vlerësimi i
mesatares së variablit të varur kur jepen vlerat e variablave të pavarur, parametri (ose
parametrat e pjesshëm) duhet të jenë statistikisht domethënës që modeli të jetë i mirë, i
cili mund të përdoret për të nxjerrë një konkluzion në lidhje me nje fenomen ose për
parashikim.
- Për një model me një shpjegueshmëri më të lartë, përveç variablit të varur: norma e PBB-
së (%), dhe variablit të pavarur: norma e decentralizimit fiskal, janë marrë në konsideratë
edhe faktorë të tjerë shtesë të cilët kanë ndikim në rritjen ekonomike si: norma e
investimit, norma e inflacionit, kapitali human, shkalla e pjesmarrjes në forcën e punës
dhe norma e hapjes tregtare:
- Në modeline parë si variabla të pavarur u morën: norma e inflacionit, norma e investimit,
hapja tregtare, shkalla e pjesmarrjes në forcën e punës, kapitali human dhe decentralizimi
fiskal. Variabël i varur rritja ekonomike reale. Si matës i decentralizimit fiskal u mor
Raporti i të ardhurave të veta të qeverisjes vendore ndaj të ardhurave totale. Meqë jo të
gjithë variablat dolën statistikisht të rëndësishëm, u hoqën dhe u ribë edhe një herë
analiza e regresionit të shumëfishtë. Variablat shpjegues statistikisht domethënës mbetën
norma e inflacionit, norma e investimit, shkalla e pjesmarrjes në forcën e punës dhe
decentralizimi fiskal.
- Nga vlerësimi doli që afërsisht 84% e variacionit të rritjes ekonomike shpjegohet nga
variablat shpjegues. Variabli i decentralizimit fiskal është statistikisht domethënës në
nivelin 5% të rëndësisë. Koeficenti 0.06 pranë variablit “decentralizimi fiskal” të matur
nga raporti i të ardhurave të veta të qeverisjes vendore ndaj të ardhurave totale, tregon për
një lidhje pozitive mes tij dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të normës së
decentralizimit fiskal sjell një rritje prej 0.06 pikë % të normës së PBB-së, kur variablat e
tjerë mbahen konstantë. Rezultatet e paraqitura mbështesin hipotezën (H1) për një lidhje
pozitive midis decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike.
106
- Në modeline e dytë si variabla të pavarur u morën: shpenzime totale të qeverisë qëndrore,
norma e rritje së popullsisë, norma e investimeve, shpenzimet në arsimin e lartë dhe
decentralizimi fiskal. Variabël i varur rritja ekonomike reale. Si matës i decentralizimit
fiskal u mor Raporti i shpenzimeve vendore ndaj shpenzimeve të qeverisë qëndrore.
- Nga vlerësimi doli që afërsisht 87% e variacionit të rritjes ekonomike shpjegohet nga
variablat shpjegues. Variabli i decentralizimit fiskal është statistikisht domethënës në
nivelin 1% të rëndësisë . Rezultatet e paraqitura mbështesin hipotezën (H2) për një lidhje
pozitive midis decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike.
- Koeficenti 0.84 pranë variablit “decentralizimi fiskal” të matur nga raporti i shpenzimeve
vendore ndaj totalit të shpenzimeve të qeverisë qëndrore, tregon për një lidhje pozitive
mes tij dhe normes se PBB-së. Pra një rritje prej 1 pikë % të normës së decentralizimit
fiskal sjell një rritje prej 0.84 pikë % të normës së PBB-së, kur variablat e tjerë mbahen
konstantë.
- Në modeline e tretë si variabla të pavarur u morën: shpenzime totale të qeverisë qëndrore,
norma e rritje së popullsisë, norma e investimeve, shpenzimet në arsimin e lartë dhe
decentralizimi fiskal. Variabël i varur rritja ekonomike reale. Si matës i decentralizimit
fiskal u mor Raporti shpenzime vendore ndaj PBB-së.
- Nga vlerësimi doli që afërsisht 87% e variacionit të rritjes ekonomike shpjegohet nga
variablat shpjegues. Variabli i decentralizimit fiskal është statistikisht domethënës në
nivelin 1% të rëndësisë. Rezultatet e paraqitura mbështesin hipotezën (H3) për një lidhje
pozitive midis decentralizimit fiskal dhe rritjes ekonomike.
- Koeficenti 2.96 pranë variablit “decentralizimi fiskal” të matur nga raporti i shpenzimeve
vendore ndaj PBB-së, tregon për një lidhje pozitive mes tij dhe normës së PBB-së. Pra
një rritje prej 1 pikë % të normës së decentralizimit fiskal sjell një rritje prej 2.96 pikë %
të normës së PBB-së, kur variablat e tjerë mbahen konstantë.
- Disa studime kanë gjetur se ekziston një lidhje pozitive midis decentralizimit dhe
performancës ekonomike sipas Lin dhe Liu (2000), Akai dhe Sakata(2002), Iimi (studimi
është realizuar për provincat kineze dhe SHBA- 2005).
107
REKOMANDIME
- Një ndër reformat kryesore në fushën e decentralizimit dhe qeverisjes vendore, është
reforma administrativo – territoriale, e miratuar më 31 korrik 2014. Qeveria qëndrore
duhet të shfrytëzojë më së miri avantazhet dhe mundësitë që krijon zbatimi me efektivitet
i kësaj reforme.
- Përdorimi i partneritetit publik-privat (PPP) shihet si një mundësi e NJQV për marrjen e
financimeve private me qëllim përmirësimin e cilësisë dhe efikasitetit të infrastrukturës
publike. Për këtë arsye është e nevojshme që në kuadrin ligjor për huamarrjen vendore, të
përfshihet zbatimi i këtij partneriteti si një përpjekje e konsiderueshme për zhvillimin e
kapaciteteve vendore të NJQV-ve.
- Hartimi dhe miratimi i një Ligji për Financat Vendore. Pas Reformës Territoriale,
Strategjisë së Decentralizimit dhe ligjit për Vetëqeverisjen Vendore, një ligj për Financat
vendore do të përmirsonte më tepër kuadrin ligjor në fushën e financave vendore.
Gjithashtu, duke qënë se ligji për Vetëqeverisjen Vendore parashikon që njësitë vendore
ngarkohen edhe me funksione të reja (përvec atyre ekzistuese), miratimi i ligjit për
Financat vendore do të ndihmonte njësitë vendore dhe do të qartësonte pozicionin e tyre
në financimin e këtyre funksioneve.
- Taksa mbi pasurinë si dhe Tatimi mbi të Ardhurat Personale (si taksa më e rëndësishme
që ndahet me qeveritë qëndrore) janë taksat me peshën më të madhe në vendet e
zhvilluara dhe në zhvillim, ndërsa tek ne nuk e kanë rendësinë dhe peshën e duhur në të
ardhurat vendore. Rivlerësimi dhe rishikimi i kuadrit ligjor për këto taksa, do të jetë një
mundësi që njësitë e reja vendore të përmirsojnë buxhetet e tyre.
- Rritja e transfertës së pakushtëzuar do të thotë më tepër fonde për njësitë vendore. Kështu
njësitë vendore kanë më tepër mundësi për të realizuar funksione të caktuara me ligj dhe
për të ofruar shërbime që qeveria qendrore ka vendosur të mos i ofrojë vetë.
- Duhet të forcohet gjithnjë e më tepër bashkëpunimi institucional mes qeverisjes qendrore
dhe asaj vendore. Gjithashtu edhe bashkëpunimi mes njësive vendore me njëra - tjetrën.
Kjo do të ndikojë në përmirsimin e cilësisë së funksionimit të qeverive vendore.
- Nga studimi empirik i trajtuar më sipër në punim, u pa ndikimi pozitiv, pavarsisht se
modest, i decentralizimit fiskal (i matur nga 3 tregues) në rritjen ekonomike. Politikat dhe
programet qeveritare duhet pikërisht të rrisin peshën që zë pushteti vendor në buxhetin
total të qeverisë qëndrore, për të rritur më tepër këtë ndikim.
- Gjithashtu edhe Bashkia e re Shkodër duhet të shfrytëzojë sa më tepër avantazhet që ka
krijuar reforma territoriale. Me ndarjene re Territoriale dhe Administrative ka një
pozicion të tillë që mbulon edhe zonën detare dh e bujqësore në jug të saj, gjithashtu edhe
zonën më malore të Shqipërisë në veri. Kjo do të thotë që edhe roli i saj në zhvillimin
rajonal do të jetë shumë i rëndësishëm, duke ditur njëkohsisht edhe avantazhet
konkuruese që ka ajo si bashki në lidhje me Rajonin.
- Në strategjinë e re që po ndërton Bashkia Shkodër përparësia më e madhe duhet ti jepet
investimeve që kanë ndikimin më të madh në komunitet, nisur kjo edhe nga pozicioni i ri
gjeografik që ka.
108
BIBLIOGRAFIA
1. Aisyah, S.(2012) “The Effect of Fiscal Decentralization on Local Economic Groëth “
2. Akai N., Sakata M., (2002) “ Fiscal decentralization contributes to economic
growth: evidence from state-level cross-section data for the United States”, Journal
of Urban Economics, vol. 52, 93–108, Japan
3. Akai, N., Nishimura, Y., & Sakata, M. (2007) “Complementarity, fiscal
decentralisation and economic growth.” Economics of Governance 8(4):339-362.
4. Amagoh & Amin (2012) “An Examination of the Impacts of Fiscal Decentralization
on Economic Growth”, International Journal of Business Administration, v. 3 n. 6,
72-81.”
5. Baisalbayeva, K. “ Exploring the Causes and Effects of Revenue Decentralization:
Does Revenue Decentralization Increase or Reduce Economic Growth? “ (2013)
6. Bahl, R. (2008) “Pillars of Fiscal decentralization”
7. Barro, R. (1990). “Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth”
Journal of Political Economy
8. Banka Botërore (2004) “Shqiperia: Decentralizimi ne tranzicion”
9. Bashkia Shkodër (2016) “Raportim Realizimi I Buxhetit Bashkia E Shkodrës”
10. Bashkia Shkodër (2015) “Skenarët E Zhvillimit Nënrajonal Në Qarkun E Shkodrës”
11. Bashkia Shkodër (2015) “Vlerësimi dhe raporti i analizës së Bashkisë Shkodër”
12. Bird & Vaillancourt (1998) “Fiscal decentralization in developing countries”
13. Boschmann, N. (2009) “Fiscal Decentralization and Options for Donor
Harmonisation”
14. Brennan, D. & Buchanan, J. (1980). The Power to Tax: Analytical Foundations of a
Fiscal Consitution.
109
15. Cassou Steven P., Lansing Kevin J. (1999), “Fiscal Policy and Productivity Growth in
the OECD”, Canadian Journal of Economics, Canadian Economics Association, vol.
32(5), 1215-1226
16. Dabla-Norris, E. (2006). The Challenge of Fiscal Decentralization in Transition
Countries. Comparative Economic Studies
17. Davoodi, H. & Zou, H. (1998) “Fiscal decentralisation and economic growth: A
cross-country study” Journal of Urban Economics, 1998, vol. 43, no. 2, 244-257.
18. Decentralization to Local Government in LAC (1991), World Bank
19. Decentralizimi Dhe Qeverisja Vendore Ne Shqiperi (Janar, 2015)
20. De Melo, L. 2000, ‘Fiscal decentralization and intergovernmental fiscal relations: a
cross-country analysis’, World Development, vol. 28, pp. 365–80.
21. Dokument studimor mbi Decentralizimin Fiskal (USAID, 2012)
22. Dragusha, B. & Osmani, E. (2012)“The effects of fiscal decentralization in Albania”
23. Drejt De-Centralizimit? Një analizë e mjedisit mundësues për decentralizimin në
Shqipëri - Departamenti i Qeverisjes Vendore dhe Zhvillimit të Integruar, IDM 2014
24. Duval, R., Eris, M., & Furceri, D. (2010). “Labour Force Participation Hysteresis in
Industrial Countries: Evidence and Causes”
25. Ebel, R. D. and Yilmaz, S. (2002). “On the Measurement and Impact of Fiscal
Decentralization. “World Bank Study, Policy Research Working Paper.
26. Ebel, R. D. and Yilmaz, S. (2004). “On the Measurement and Impact of Fiscal
Decentralization”Washington DC: Urban Institute.
27. Elhiraika, Adam B. (2007) “Fiscal Decentralization and Public Service Delivery in
South Africa”
28. Faridi, M. (2011)“Contribution of Fiscal Decentralization to Economic Growth:
Evidence from Pakistan”
110
29. Feld, L., Baskaran, T., & Schnellenbach, J. (2009) “Fiscal Federalism,
Decentralization and Economic Growth: A Meta-Analysis” Project report DFG-
1142–German Science Foundation.
30. Feltenstein A., & Iwata, S. (2005) “Decentralization and Economic Performance in
China: Regional Autonomy has its Costs” Journal of Developing Economics
31. Feruglio, N., (2007) “Fiscal decentralisation: an overview”
32. Feruglio, N. & Dallas, A. (2008) “Overview of Fiscal Decentralization”
33. Fornasari, F., Webb, S. & Zou, H. (2000) ‘The macroeconomic impact of
decentralized spending and deficits: international evidence’, Annals of Economics
and Science, vol. 2,. 403–33.
34. Galiwango, W. (2008) “Decentralisation and development: the contradictions of local
governance in Uganda”
35. Gregoriou A, Ghosh S, (2007) “The Impact of Government Expenditure on Growth:
Empirical Evidence from Heterogeneous Panel”
36. Grewal, B. (2010). “Symposium on Fiscal Decentralization. Public Finance and
Management”
37. Hoxha, A.(1999) “Local government in Albania”, Institute for Comtemporary Studies
(ICS)
38. Hoxha, A. (2002) “Local self-government and decentralization, Case of Albania”
39. Hendri (2015) “Fiscal Decentralization and Regional Economic Growthin Sumatera,
Indonesia”
40. Hirschmann, Albert O. (1970) “Exit Voice and Loyalty: Responses to Decline in
Firms, Organizations, and States” Cambridge, MA: Harvard University Press.
41. Huang, T. & Cheng, A C. (2005) “The Role of Fiscal Decentralization in Regional
Economic Growth in China”
42. Hurlin, Christophe, (2005) "Network Effects of the Productivity of infrastructure in
Developing Countries", Policy Research Working Paper No. 3808, World Bank
111
43. Kalin W. (2002): Decentralization: Why and How?
44. Kim, H. (2006) “Local Decentralization And Economic Growth In Korea”
45. Labour Market Situation in Albania (2005)
46. Levine, R. & Renelt, D., (1992) “A Sensitivity Analysis Of Cross-Country Growth
Regressions”
47. Litvack, J. & Jessica Seddon (1999). "Decentralization Briefing Notes" , World Bank.
48. Lin J.Y., Liu Z., (2000), “Fiscal decentralization and economic growth in China”,
Economic Development and Cultural Change, vol. 49, 1-21
49. Malik, S., Hasan, M. and Hussain, S. (2006). “Fiscal decentralization and Economic
Growth in Pakistan” The Pakistan Development Review, Vol. 4(45), 845 – 854.
50. Martinez-Vazquez, J., & McNab, R. (2003) “Fiscal Decentralization and Economic
Growth. World Development”
51. Miller, S., (2002) “Advantages & Diasavantages of Local Government
Decentralization”
52. Miller, S., & Russek, F. (1997) “Fiscal Structures and Economic Growth at the State
and Local Level” Public Finance Review
53. Musgrave, R. 1959, Theory of Public Finance: A study in public economy, McGraw,
New York.
54. NALAS , 2012 Indikatorët për decentralizimin fiskal për Europën Jug-Lindore
55. NALAS, 2016 Fiscal Decentralisation Report
56. Iimi A., (2005), “Decentralization and economic growth revisited: an empirical note”
112
57. Imran H., Chaudhry Sh., PhD, Wallace.S (2012) “Fiscal Autonomy and Economic
Growth Nexus:Empirical Evidence from Pakistan” Pakistan Journal of Social
Sciences (PJSS)Vol. 34, No. 2 (2014), 767-780
58. Oates, Wallace E. (1972) “Fiscal Federalism”, Harcourt-Brace, New York.
59. Oates, W. E. (1985) “Searching for leviathan: An empirical study”, America
Economic Review, 75(4):748–757
60. Oates, W. (1993) “Fiscal Decentralization and Economic Development”, Working
Paper No. 93 94, University of Maryland
61. Oates, W. E. (1999) “An essay on fiscal federalism”, Jurnal of Economic Literature,
27:1120–1149.
62. Oates, W. E. (2005). “Toward a second-generation theory of fiscal federalism”
International Tax and Public Finance, 13:349–373.
63. Oshafi, L. (2015) “Decentralizimi dhe qeverisja vendore ne Shqiperi”
64. Philip, A. T, & Isah, S. (2012). “An analysis of the effect of fiscal decentralisation on
economic growth in Nigeria” International Journal of Humanities and Social Science,
2(8), 141-149.
65. Prud'homme, Remy (1995) “The Dangers of Decentralization”, The World Bank
Research Observer
66. Projekti i Planifikimit dhe Qeverisjes vendore ne Shqiperi(PLGP), USAID (2015)
67. Porcelli, F. (2009) “Fiscal Decentralisation and efficiency of government. A brief
literature review”
68. Pushteti Vendor Në Shqipëri ( Usaid, 2007)
69. Rodriguez, A & Ezcurra.R “Is fiscal decentralization harmful for economic growth?
Evidence from the OECD countries” (2010)
70. Reforma Administrative-Territoriale (Prill 2014)
71. Reforma territoriale, Raporti i zonave funksionale (reformaterritoriale.al)
113
72. Relacion për projektligjin “Për ndarjen Administrativo-territoriale të njësive të
Qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë” (Prill 2014)
73. Schaferova, M. (2011) ” Fiscal decentralization and local governance in Albania”
74. Silvestre (2013) “Macroeconomic stability and fiscal decentralization in the Spanish
autonomous communities”
75. Szarowska, I. “Fiscal Decentralisation and Economic Development in Selected
Unitary European Countries”
76. Shah, A., (1998) "Fiscal federalism and macroeconomic governance: for better or for
worse?
77. Kamps, C. 2005. “Is there a lack of public capital in the European Union?”. EIB
Papers.
78. Kim, J. (2004) “Fiscal Decentralization in Korea”
79. King, D. & Y. Ma, (2001) "Fiscal Decentralization, Central Bank Independence and
Inflation"
80. Sanchez -Robles (1998) “Foreign Direct Investment, Economic Freedom And
Growth: Neë Evidence From Latin-America”
81. Statistika fiskale, (Ministria e Financave)
82. Strategjia ndërsektoriale për decentralizimin dhe qeverisjen vendore 2014-2020
83. Terhemen, A. & Isah, S. (2012) “An Analysis of the Effect of Fiscal Decentralisation
on Eonomic Growth in Nigeria”
84. Tiebout, C. M. (1956) A pure theory of local expenditures
85. Treisman, D. (2000) “Decentralization And The Quality Of Government”
86. Thieben, U. (2001). “Fiscal Decentralisation and Economic Growh in High-income
OECD Countries” European Network Of Economic Policy Research Institutes,
(Working Paper No. 1/January.)
114
87. Thiessen, U. (2001). “Fiscal Decentralization and Economic Growth in High-Income
OECD Countries” Economics Working Papers 001. European Network of Economic
Policy Research Institutes.
88. Thiessen U., (2003), “Fiscal Decentralisation and Economic Growth in High-Income
OECD Countries”, Berlin, Vol. 24, Nr. 3, 237-274
89. USAID/PLGP (2007) “Pushteti Vendor Në Shqipëri”
90. USAID/PLGP (2009) “Local government revenue trends in Albania: An Analysis of
Local Revenues for the Period 2000-2009”
91. USAID/PLGP (2012)”Dokument Studimor për Decentralizimin Fiskal në Shqipëri”
92. USAID/PLGP (2015) “Dokument Politikash: Krijimi i Një Formule Të Drejtë,
Transparente Dhe Të Parashikueshme Për Transfertën E Pakushtëzuar”
93. USAID/PLGP (2015) Projekti I Planifikimit Dhe Qeverisjes Vendore (Plgp) Në
Shqipëri
94. USAID/PLGP (2016) Manual për Zyrtarët e Njësive të Qeverisjes Vendore
95. Vazquez, J. M. & Robert M. M. (2001). “Cross-country Evidence on the Relationship
betëeen Fiscal Decentralisation, Inflation, and Growth” International Studies
Programme, Georgia University.
96. Vazquez, J., & McNab, R. (2003). “Fiscal Decentralization and Economic Growth”
World Development
97. World Bank (1997),“The World Development Report”, New York, Oxford University
Press.
98. Xie, Danyang, Heng F. Zou and Hamid Davoodi (1999), “Fiscal Decentralization and
Economic Growth in the United States.” Journal of Urban Economics, 45, 228-239.
99. Xhafa, H. “Drejtim financiar i organizatave publike”
100. Yamoah, A. (2007) “The effects of fiscal decentralization on economic growth in
U.s. Counties”
101. Yilmaz, Serdar, Yakup Beris and Rodrigo Serrano‐Berthet. 2010. “Linking
Local Government Discretion and Accountability in
Decentralisation.” Development Policy Revieë 28(3): 259‐ 293
115
102. Yushkov, A., (2014) Fiscal Decentralization and Regional Economic Growth: The
Case of the Russian Federation
103. Zhang, Tao & Heng F. Zou (1998), “Fiscal Decentralization, Public Spending,
and Economic Growth in China.” Journal of Public Economics, 67(2), 221-24.
104. Zhang, Xue P. (2004), “The Empirical Analysis on the Vertical Imbalance and
Transfer Payment to Local Government.” Collected Essays on Finance and
Economics, 3, 15-21.
1. Karta Evropiane e Vetëqeverisjes Vendore (datë 11.11.1999)
2. Ligji Organik i qeverisjes vendore (viti 2000)
3. Ligji për Ndarjen Administrative dhe Territoriale (datë 31.7.2000)
4. Ligji “Për ndarjen administrativo-territoriale te njesive te qeverisjes vendore në
Republikën e Shqipërisë (datë 31.7.2014)
5. Ligji për burimet financiare (datë 30.10.2006)
6. Ligji për menaxhimin e sistemit buxhetor (datë 26.06.2008)
7. Ligji për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore datë (02.04.2008)
8. Ligji nr. 115/2014, “Për ndarjen territoriale dhe administrative të njësive të qeverisjes
vendore në Republikën e Shqipërisë” (31.7.2014)
9. Ligji Nr. 139/2015 “Për Vetëqeverisjen Vendore”
www.financa.gov.al www.ceshtjetvendore.gov.al
www.reformaterritoriale.al
www.bashkiashkoder.gov.al
www.plgp.al
www.dldp.al
www.co-plan.org
www.economywatch.com
www.nalas.eu
www.mapo.al
116
APENDIKSE
Summary Statistics, using the observations 1 - 16
(missing values ëere skipped)
Variable Mean Median Minimum Maximum
Rritja_reale_e 0.0446750 0.0481500 0.0110000 0.0790000
Norma_e_infla 0.0259750 0.0231500 0.0166000 0.0420000
Investimet___e 0.278737 0.283950 0.228700 0.333800
Indeksi_I_hapj 0.750000 0.745000 0.560000 0.910000
Shkalla_e_pjes 0.643313 0.639500 0.626000 0.671000
Kapitali_huma 0.823333 0.810000 0.710000 0.960000
Te_ardhura_te 0.418687 0.406500 0.236000 0.624000
Variable Std. Dev. C.V. Skeëness Ex. kurtosis
Rritja_reale_e 0.0216274 0.484106 -0.0428502 -1.22960
Norma_e_infla 0.00835133 0.321514 0.522900 -1.14019
Investimet___e 0.0283808 0.101819 -0.0351301 -0.772839
Indeksi_I_hapj 0.113549 0.151398 -0.223487 -1.22827
Shkalla_e_pjes 0.0163410 0.0254014 0.523450 -1.25128
Kapitali_huma 0.0878039 0.106644 0.315119 -1.32609
Te_ardhura_te 0.106008 0.253191 0.258457 -0.430440
117
Model 1: Analiza OLS, nr. I vëzhgimeve 1-16
Variabli I varur: Rritja_reale_e PBB
Koeficentët Gabimi
standart
Raporti t Vlerat p
const -1.91612 0.855914 -2.2387 0.05554 *
Norma_e_inflaci 1.14433 0.467784 2.4463 0.04017 **
Investimet___e 0.655403 0.179459 3.6521 0.00647 ***
Indeksi_I_hapje 0.0824301 0.0795489 1.0362 0.33040
Shkalla_e_pjesm 2.223 0.990765 2.2437 0.05510 *
Kapitali_human 0.254744 0.159904 1.5931 0.14980
Te_ardhura_te_v 0.111979 0.0397646 2.8160 0.02263 **
Mean dependent var 0.045920 S.D. dependent var 0.021785
Sum squared resid 0.000725 S.E. of regression 0.009521
R-squared 0.890860 Adjusted R-squared 0.809004
F(6, 8) 10.88336 P-value(F) 0.001774
Log-likelihood 53.24481 Akaike criterion -92.48961
Schëarz criterion -87.53326 Hannan-Quinn -92.54241
Model 1(i përmirësuar): Analiza OLS, nr. I vëzhgimeve 1-16
Variabli I varur: Rritja_reale_e PBB
Coefficient Std. Error t-ratio p-value
const -0.520452 0.107417 -4.8452 0.00051 ***
Norma_e_inflaci 0.711281 0.339109 2.0975 0.05986 *
Investimet___ 0.403683 0.096311 4.1915 0.00151 ***
Shkalla_e_pjesm 0.632384 0.17014 3.7169 0.00340 ***
Te_ardhura_te_v 0.0652251 0.0255565 2.5522 0.02689 **
Mean dependent var 0.044675 S.D. dependent var 0.021627
Sum squared resid 0.001132 S.E. of regression 0.010146
R-squared 0.838598 Adjusted R-squared 0.779906
F(4, 11) 14.28821 P-value(F) 0.000247
Log-likelihood 53.74483 Akaike criterion -97.48966
Schëarz criterion -93.62672 Hannan-Quinn -97.29185
Rho -0.440215 Durbin-Watson 2.655811
118
Model 2: Analiza OLS, nr. I vëzhgimeve 1-16
Variabli I varur: Rritja_reale_e PBB
Coefficient Std. Error t-ratio p-value
const -0.494972 0.124821 -3.9655 0.00328 ***
Shp_totale_te_q 0.6191 0.308347 2.0078 0.07560 *
rritja_e_popull 2.12182 0.711238 2.9833 0.01537 **
Buxhetia 0.848615 0.234335 3.6214 0.00556 ***
Investimet___e 0.370564 0.173879 2.1312 0.06190 *
Shpenzimet_ne_a 1.72645 0.633689 2.7244 0.02344 **
Mean dependent var 0.045920 S.D. dependent var 0.021785
Sum squared resid 0.000884 S.E. of regression 0.009911
R-squared 0.866953 Adjusted R-squared 0.793038
F(5, 9) 11.72903 P-value(F) 0.000995
Log-likelihood 51.75928 Akaike criterion -91.51856
Schëarz criterion -87.27026 Hannan-Quinn -91.56381
rho -0.365214 Durbin-Watson 2.728343
Model 3: Analiza OLS, nr. I vëzhgimeve 1-16
Variabli I varur: Rritja_reale_e PBB
Coefficient Std. Error t-ratio p-value
const -0.387594 0.118376 -3.2743 0.00962 ***
Shp_totale_te_q 0.368213 0.285842 1.2882 0.22982
rritja_e_popull 2.36317 0.723746 3.2652 0.00976 ***
Investimet___e 0.372767 0.177325 2.1022 0.06489 *
Shpenzimet_ne_a 1.409 0.641055 2.1979 0.05553 *
Shpenzimet_vend 2.96895 0.845221 3.5126 0.00659 ***
Mean dependent var 0.045920 S.D. dependent var 0.021785
Sum squared resid 0.000916 S.E. of regression 0.010089
R-squared 0.862115 Adjusted R-squared 0.785513
F(5, 9) 11.25440 P-value(F) 0.001161
Log-likelihood 51.49144 Akaike criterion -90.98288
Schëarz criterion -86.73458 Hannan-Quinn -91.02813
rho -0.416030 Durbin-Watson 2.792517
119
Paraqitja grafike mes decentralizimit fiskal(shpenzime vendore/shpenzime totale qendrore) dhe
rritjes ekonomike
Paraqitja grafike mes decentralizimit fiskal(shpenzime vendore/PBB) dhe rritjes ekonomike
120
Funksionet që zhvillon bashkia të grupuara sipas fushave
121
122
Burimi: Manual për Zyrtarët e Njësive të Qeverisjes Vendore, Maj 2016(USAID/PLGP)
