REPUBLIKA E SHQIPERISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI … · republika e shqiperisË universiteti i tiranËs fakulteti i ekonomisË departamenti i financËs disertacion manaxhimi

REPUBLIKA E SHQIPERISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË DEPARTAMENTI I FINANCËS

DISERTACION

MANAXHIMI FISKAL I PASURIVE TË PALUAJTSHME

(në kërkim të gradës shkencore “Doktor”)

Kandidati: Udhëheqësi:

Thodhori Puleri Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa

TIRANË 2017

Menaxhimi fiskal i pasurive të paluajtshme

© Copyright: Thodhori Puleri, 2017

Përmbajtja e këtij punimi është plotësisht autentike. Të gjitha të drejtat të rezervuara.


ii

Abstract

In the context of current economic developments, everyone's attention is focused onto

finding new ways and opportunities for the economic development of each particular

country. At present, this becomes even more necessary, given the effects of the global

economic crisis and its impacts on economic growth, welfare and other factors of the

economic and social development of each particular country. Under these conditions,

finding ways and opportunities for further development of the economy, structuring it,

making it more attractive, etc., are a top priority, not only for policy makers, but also

for research and scientific organizations, etc. of any particular country.

One of the main objectives of the new territorial division of the country is, among

other things, a better administration and decentralization of the local government, the

implementation of public and social policies by central and local government, in order

to increase the quantity and quality of services that are offered to citizens. But their

realization is closely related to budgeting problems, which provides the necessary

funds for this purpose.

In this context, I think that specific special taxes, such as those on property, including

the taxation of buildings, agricultural land, but also of the special elements that will be

discussed below, are more appropriate and with a more sensitive connection between

taxpayers and those who benefit of the relevant service for the improvement of

infrastructure and other social elements.

The purpose of the paper is to study the effects of real estate management, and the tax

system on real estate in local economies and the country's economy, the development

of real estate and real estate markets. It also will suggest more effective taxation

systems for real estate that bring more revenue to local government budgets, while

raising taxpayers' awareness of the fairness of this tax.

The method used is the comparison method of quantitative and qualitative analysis.

The method used is an econometric model with quantitative variables (with numeric

metered values) and qualitative variables (scalable variables). The method used in the

questionnaire analysis is that of the multiple regression with generally good variables

called the TOBIT method, first realized as a method in 1958 by James Tobit. Based

on the type of data collected, it is exactly this econometric method that analyzes their

correlative relationships.

At the end of this study conclusions and recommendations are given to be taken into

account by policy makers at central and local level to improve the future real estate

taxation system.

Key words: tax on immovable property, buildings, agricultural land, social policy,

central government, local power, tax base.


iii

Abstrakti

Në kushtet e zhvillimeve aktuale ekonomike, vëmendja e të gjithëve është

përqëndruar në gjetjen e rrugëve dhe mundësive të reja për zhvillimin ekonomik të

çdo vendi të veçantë. Aktualisht, kjo bëhet edhe më e domosdoshme, duke patur

parasysh efektet e krizës ekonomike globale dhe ndikimet e saj në rritjen ekonomike,

mirëqënien dhe faktorë të tjerë të zhvillimeve ekonomike dhe sociale të çdo vendi të

vecantë. Në këto kushte, gjetja e rrugëve dhe mundësive për zhvillimin e mëtejshëm

të ekonomisë, strukturimin e saj, bërjen e saj më tërheqëse etj, jane prioritete të

vazhdueshme, jo vetëm të politikëbërësve por dhe të organizatave kërkimore e

shkencore të çdo vendi të vecantë. Një nga objektivat kryesore të ndarjes së re

territoriale të vendit është ndër të tjera edhe një mirëadministrim dhe decentralizim i

mëtejshëm i pushtetit vendor, zbatimi i politikave publike dhe sociale nga ana e

pushtetit qendror dhe vendor, me qëllim rritjen e sasisë dhe cilësisë së shërbimeve që

u ofrohen qytetarëve. Por realizimi i tyre është i lidhur ngushtë me problemet e

buxhetimit, me anën e të cilit sigurohen fondet e nevojshme për këtë qëllim.

Në këtë kuadër, mendoj se taksa të veçanta specifike, si ajo mbi pasuritë e

paluajtshme, ku bëjnë pjesë taksimi i ndërtesave, tokës bujqësore por edhe i

elementeve të veçantë që do të diskutohen në punim, janë më të përshtatshme dhe me

një lidhje më të ndjeshme midis taksapaguesve dhe përfituesve të shërbimit përkatës

për përmirësimin e infrastruktures dhe të elementëve të tjerë socialë.

Qëllimi i punimit është të studjojë efektet e menaxhimit të pasurive të paluajtshme,

dhe të sistemit tatimor mbi pasuritë e paluajtshme në ekonomitë lokale dhe në

ekonominë e vendit, zhvillimin e pasurive të paluajtshme dhe të tregjeve të pasurive të

paluajtshme, të sugjerojë sisteme më efektive të taksimit të pasurive të paluajtshme që

sjellin më shumë të ardhura në buxhetet e njësive vendore, duke rritur në të njëjtën

kohë shkallën e ndërgjegjësimit të taksapaguesve për drejtësinë e kësaj takse.

Metoda e përdorur është metoda e krahasimit, e analizës kuantitative, kualitative.

Metoda e përdorur është model ekonometrik me variabla sasiorw (me vlera numerike

të matura) dhe variabla cilësorë (variabla të shkallëzuar). Metoda e përdorur gjatë

analizës së pyetesorëve është regresioni i shumëfishtë me variabla përgjithësisht


iv

cilësorë, e quajtur metoda "TOBIT ", e realizuar për herë të parë si metode në 1958

nga James Tobit. Nisur nga lloji i të dhënave të grumbulluara është pikërisht kjo

metodë ekonometrike që analizon lidhjet korelative të tyre.

Në fund të këtij studimi do të jepen konkluzione dhe rekomandime për t‘u patur

parasysh nga politikëbërësit në nivel qëndror dhe lokal për përmiresimin e sistemit të

taksimit të pasurive të paluajtshme në të ardhmen.

Fjalët kyçe: taksë mbi pasurinë e paluajtshme, ndërtesa, tokë bujqësore,

politika sociale, pushtet qendror, pushtet lokal ,bazë e taksës.


v

FALENDERIME

Në përfundim të këtij punimi që ishte rrjedhojë e një pune të gjatë dhe një sfidë me

veten, dëshiroj të shpreh mirënjohje për të gjithë ata që më kanë mbështetur dhe

ndihmuar për ta përfunduar me sukses këtë sfidë.

Në radhë të parë, mirënjohja dhe falenderimet shkojnë për drejtuesen time shkencore

Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa që me përkushtimin maksimal, me udhëzimet dhe

mbështejten e saj të pakursyer, më ka shoqëruar gjatë gjithë kësaj kohe.

Falenderoj kolegun tim Llesh Lleshaj për ndihmen e pakursyer që më ka ofruar për

perpunimin e të dhënave statistikore të materialit.

Falenderoj të gjithë kolegët e Departamentit të Financës dhe nëveçanti Prof. Dr.Eda

Luci për mbështetjen dhe inkurajimin që më ka dhënë.

Falenderoj me përzemërsi familjen time për inkurajimin e vazhdueshëm përgjatë çdo

dite të jetës sime, ku do të veçoj nënën, Figalinë dhe gruan time, Renatën për

durimin e pafund dhe që më ka qëndruar në krah kudo edhe në finalizimin e këtij

punimi doktorature.

Një falenderim i veçantë për dy djemtë e mi, Kristin dhe Sofokliun, të cilët janë motiv i

gjithë veprimtarisë sime.

Mirënjohje dhe për babanë tim që sot nuk jeton!

Thodhori Puleri

Gjirokastër Maj 2017


vi

1. Hyrje ................................................................................................................................. 1

1.1 Formulimi i problemit ..................................................................................... 2

1.2 Qëllimi i punimit ............................................................................................. 4

1.3 Rëndësia dhe objektivat e punimit .................................................................. 4

1.4 Pyetja e punimit dhe hipotezat ........................................................................ 5

1.5 Metodologjia e studimit .................................................................................. 6

1.5.1 Modeli i kërkimit ..................................................................................... 6

1.5.2 Metoda e kërkimit .................................................................................... 6

1.6 Konsiderata etike ............................................................................................. 7

1.7 Struktura e punimit .......................................................................................... 7

2. KAPITULLI I: ASPEKTE TEORIKE DHE PRAKTIKE TË SISTEMIT TË TAKSIMIT

TË PASURIVE TË PALUAJTSHME .................................................................................... 10

2.1 Kuptimi dhe karakteristikat e pasurisë së paluajtshme ................................. 10

2.1.1 Llojet e pasurive të paluajtshme ............................................................ 11

2.1.2 Karakteristikat e tregut të pronës ........................................................... 12

2.2 Përse duhet të ketë një taksë mbi tokën dhe pasuritë e paluajtshme ............. 16

2.2.1 Përfitimet nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme .................................... 18

2.2.2 Logjika ekonomike për rritjen e përdorimit të taksës së pasurive të

paluajtshme .......................................................................................................... 23

2.3 Tarifat dhe taksat e tokës dhe pronës ............................................................ 29

2.3.1 Burimet e të ardhurave tatimore nga pasuritë e paluajtshme për njësitë

vendore, krahasimi i tyre...................................................................................... 32

2.4 Identiteti dhe të ardhurat nga taksat mbi pasuritë e paluajtshme .................. 39

2.4.1 Çfarë duhet mbajtur parasysh në përcaktimi e bazës së taksës së

pasurive të paluajtshme ........................................................................................ 40

2.4.2 Çështje që duhen mbajtur parasysh në vendosjen e normës së taksës ... 42

2.4.3 Mbulimi.................................................................................................. 49

2.4.4 Vlerësimi ................................................................................................ 54

2.4.5 Mbledhja (Grumbullimi) ........................................................................ 64

2.4.6 Korrupsioni ............................................................................................ 69

3. KAPITULLI II : VLERËSIMI I TË ARDHURAVE POTENCIALE NGA TAKSAT

MBI PASURITË E PALUAJTSHME ..................................................................................... 71

3.1 Vlerësimi i potenciali financiar kombëtar nga taksat .................................... 71

3.2 Vlerësimi i të ardhurave potenciale lokale nga taksat ................................... 77


vii

3.3 Vlerësimi i sistemit të taksimit të pasurive të paluajtshme ........................... 79

3.4 Përcaktimi se çfarë duhet të taksohet dhe kush duhet të paguajë.................. 84

3.4.1 Hartimi i ligjit të taksimit të pasurive të paluajtshme ............................ 84

3.4.2 Përcaktimi se çfarë është e taksueshme ................................................. 85

3.4.3 Identifikimi se kush është përgjegjës për pagimin e taksës së pasusurive

të paluajtshme ...................................................................................................... 90

3.4.4 Procesi përfundimtar i përcaktimit të normës së Taksës së Pasurive të

paluajtshme .......................................................................................................... 93

3.4.5 Përcaktimi i funksioneve administrative sipas ligjit të taksimit pasurive

të paluajtshme ...................................................................................................... 94

3.4.6 Përcaktimi i të ardhurave tatimore nga taksimi i pasurive të paluajtshme

95

3.5 Përcaktimi i shpeshtësisë dhe klasës së taksës mbi pasuritë e paluajtshme .. 96

3.6 Ndikimi i vendndodhjes së pasurive të paluajtshme në bazën e taksës ........ 98

3.7 Ndikimi i përdorimit të tokës në bazën e taksës së pasurive të paluajtshme 99

3.8 A duhen taksuar tokat dhe pronat publike të dhëna me qira ...................... 100

4. KAPITULLI III: TAKSIMI I PASURIVE TË PALUAJTSHME NË SHQIPËRI ..... 102

4.1 Historiku i trajtimit fiskal të pasurive të paluajtshme në Shqipëri .............. 102

4.2 Tregu i pasurive të palujtshme në Shqipëri ................................................. 118

4.3 Ç‘kuptojmë me ―Sistem modern të taksimit të pasurive të paluajtshme― ... 125

4.3.1 Pak fjalë për kostot e menaxhimittë taksës së pasurive të paluajtshme

129

4.4 Evoluimi i ligjit mbi taksimin e pasurive të paluajtshme në Shqipëri dhe

problematika të zbatimit të tij ................................................................................ 134

4.4.1 Probleme të menaxhimit të taksës së pasurive të paluajtshme në

Bashkitë Sarandë e Gjirokastër, dhe përdorimi i kësaj takse në funksion të

zhvillimit infrastrukturor të turizmit .................................................................. 141

4.5 Veçoritë e Ligjit të taksimit të pasurive të paluajtshme ............................. 145

4.5.1 Baza ligjore e taksimit të pasurisë së paluajtshme ............................... 146

4.5.2 Perspektiva ligjore në trajtimin fiskal të pasurive të paluajtshme ....... 149

4.5.3 Baza e taksës së pasurisë së paluajtshme, tarifat e taksës, minimizimi i

përjashtimeve ..................................................................................................... 155

5. KAPITULLI IV: RRITJA E EFEKTIVITETIT TË TË ARDHURAVE NGA TATIMI

MBI PRONËN NËPËRMJET KALIMIT TË BAZËS SË TAKSËS NË VLERËN E TREGUT

167

5.1 Metodologjia e përdorur .............................................................................. 172


viii

5.2 Analiza e Pyetësorit ..................................................................................... 175

5.3 Modele ekonometrike .................................................................................. 226

5.3.1 Modeli 1 .............................................................................................. 228

5.3.2 Modeli 2 ............................................................................................... 230

5.3.3 Modeli 3 ............................................................................................... 232

5.3.4 Modeli 4 ............................................................................................... 234

5.3.5 Modeli 5 ............................................................................................... 236

5.3.6 Modeli 6 ............................................................................................... 238

5.3.7 Modeli 7 ............................................................................................... 240

6. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ................................................................. 242

6.1 Konkluzione ................................................................................................ 242

6.2 Rekomandime.............................................................................................. 245

7. BIBLIOGRAFIA .......................................................................................................... 248

8. SHTOJCA ..................................................................................................................... 254

8.1 Shtojca A : ................................................................................................... 254


ix

Lista e figurave

Figure 5-1 A jeni pronar i një ndërtese banimi .......................................................... 175

Figure 5-2 A keni në pronësi shtëpi të dyta ............................................................... 176

Figure 5-3 Ndërtimi i kryer para vitit 1993 ............................................................... 177

Figure 5-4 Numri i kateve të shtëpisë ........................................................................ 179

Figure 5-5 Sipërfaqja e një kati të ndërtesës tuaj ....................................................... 180

Figure 5-6 Distancae ndërtesës suaj nga rruga kryesore ............................................ 181

Figure 5-7 A ka sistem ngrohjeje në banesë? ............................................................ 182

Figure 5-8 A ka ndriçim publik në zonën e banesës suaj? ......................................... 183

Figure 5-9 Prania e sipërfaqeve të gjelbra publike .................................................... 184

Figure 5-10 Mundësia që autoritetet tatimore ta zbulojnë është e vogël ................... 187

Figure 5-11 Ka një kulturë të evazionit tatimor në vend ? ........................................ 188

Figure 5-12 Të ardhurat që realizohen prej taksës, nuk përbëjnë përfitim të

drejtëpërdrejtë për njerëzit ......................................................................................... 189

Figure 5-13 Taksa të larta për të ardhurat që realizohen ........................................... 191

Figure 5-14 Paga të vogla ? ....................................................................................... 192

Figure 5-15 Ligjet tatimore në Shqipëri, aspak të thjeshta për t‘u kuptuar ............... 193

Figure 5-16 Ndryshime të shpeshta dhe voluminoze ................................................. 194

Figure 5-17 Ndryshime të kuptueshme ...................................................................... 195

Figure 5-18 Ndryshime jo transparente ..................................................................... 196

Figure 5-19 Përfitimet prej pagesës së tyre do të ishin të njëjta për të gjithë ............ 198

Figure 5-20 Nëse do të dinit saktësisht se çfarë do të realizohej nga këto të ardhura

.................................................................................................................................... 199

Figure 5-21 Gjykimin personal dhe bindjen morale se po bëni gjënë e duhur .......... 202

Figure 5-22 Nuk kam mundësi tjetër për të vepruar ndryshe .................................... 203

Figure 5-23 Lloji i materialeve të përdorura rrit vlerën e banesës ............................. 204

Figure 5-24 Hidroizolimi rrit vlerën e banesës .......................................................... 205

Figure 5-25 Termoizolimi rrit vlerën e banesës ......................................................... 206

Figure 5-26 Ashensori rrit vlerën e banesës ............................................................. 207

Figure 5-27 Numri i dhomave rrit vlerën e banesës .................................................. 208

Figure 5-28 Numri i ballkoneve rrit vlerën e banesës ................................................ 209

Figure 5-29 Numri i banjave rrit vlerën e banesës ..................................................... 210

Figure 5-30 Garazhdi rrit vlerën e banesës ................................................................ 211

Figure 5-31 Distanca nga rruga kryesore rrit vlerën e banesës .................................. 212

Figure 5-32 Mjedisi përreth rrit vlerën e banesës? .................................................... 213

Figure 5-33 Sa është numri i dhomave? .................................................................... 215

Figure 5-34 Sa është numri i banjave? ....................................................................... 216

Figure 5-35 Sa është numri i ballkoneve?.................................................................. 217

Figure 5-36 Sa është numri i garazhdeve? ................................................................. 218

Figure 5-37 A ka ndërtesa termoizolim? .................................................................. 219

Figure 5-38 A ka ndërtesa sistem ngrohjeje? ............................................................. 221

Figure 5-39 A mendoni se ju mungojnë shërbime publike? ...................................... 222


x

Figure 5-40 A paguani taksë për ndërtesën e banimit? .............................................. 223

Figure 5-41 Mendoni se niveli i taksës është i lartë? ................................................. 224


xi

Lista e Tabelave

Table 2-1 Taksat dhe tarifat e aplikuara në tokë ose përmirësime të paluajtshme ..... 30

Table 2-2 Norma e taksës së transferimit viti 2010 ..................................................... 34

Table 2-3 Vendet që përdorin disa forma të vlerës së taksës së tokës ose norma të

ndara të taksës .............................................................................................................. 47

Table 3-1: Kategorite e te ardhurave nga taksat te qeverive qendrore dhe lokale .

...................................................................................................................................... 73

Table 3-2 Shembull Baza dhe Norma e TPP .............................................................. 88

Table 4-1 Nivelet treguese të taksës mbi ndërtesat për bashkitë .............................. 108

Table 4-2 NIVELET TREGUESE TË TAKSËS SË NDËRTESËS ......................... 110

Table 4-3 Të ardhurat mujore sipas tipit të familjes janë : ....................................... 158

Table 5-1 A jeni pronar i një ndërtese banimin?........................................................ 175

Table 5-2 A keni shtëpi të dyta? ................................................................................ 176

Table 5-3 Ndërtimi i kryer para vitit 1993? ............................................................... 177

Table 5-4 A jeni pronar i një sipërfaqeje toke? .......................................................... 178

Table 5-5 A jeni pronar i një sipërfaqeje toke? .......................................................... 178

Table 5-6 Sa kate është ndërtesa tuaj? ....................................................................... 179

Table 5-7 Sipërfaqja e një kati të ndërtesës suaj? ...................................................... 180

Table 5-8 Distancae ndërtesës tuaj nga rruga kryesore ............................................. 181

Table 5-9 A ka sistem ngrohjeje? .............................................................................. 182

Table 5-10 A ka ndriçim publik në zonën e banesë suaj? .......................................... 183

Table 5-11 A ka sipërfaqe të gjelbra publike në zonën e banesës suaj? .................... 184

Table 5-12 Për çfarë mendoni se shërbejnë taksat mbi pasuritë e paluajtshme që ju

paguani ....................................................................................................................... 185

Table 5-13 Përgjigjet e pyetjes 3 në bazë të zonave rurale dhe urbane ..................... 185

Table 5-14 Mundësia që autoritetet tatimore ta zbulojnë është e vogël? ................... 186

Table 5-15 Ka një kulturë të evazionit tatimor në vend? ........................................... 187

Table 5-16 Të ardhurat që realizohen prej taksës nuk përbëjnë përfitim të

drejtëpërdrejtë për njerëzit? ....................................................................................... 189

Table 5-17 Taksa të larta për të ardhurat që realizohen? ........................................... 190

Table 5-18 Paga të vogla? .......................................................................................... 192

Table 5-19 Ligjet tatimore në Shqipëri, aspak të thjeshta për t‘u kuptuar? ............... 193

Table 5-20 Ndryshime të shpeshta dhe voluminoze? ................................................ 194

Table 5-21 Ndryshime të kuptueshme? ..................................................................... 195

Table 5-22 Ndryshime jo transparente? ..................................................................... 196

Table 5-23 Nësepërfitimet prej pagesës së tyre do të ishin të njëjta për të gjithë

individët?.................................................................................................................... 197

Table 5-24 Do të dinit saktësisht se çfarë do të realizohej nga këto të ardhura? ...... 199

Table 5-25 Emri juaj do të ishte në lista trasparente si një taksapagues korrekt? ..... 200

Table 5-26 Emri juaj do të ishte në lista trasparente si një taksapagues korrekt? ..... 200


xii

Table 5-27 Gjykimin personal dhe bindjen morale se po bëni gjënë e duhur? .......... 201

Table 5-28 Nuk kam mundësi tjetër për të vepruar ndryshe (pra për të mos i paguar)?

.................................................................................................................................... 202

Table 5-29 Lloji i materialeve të përdorurarrit vlerën e banesës? ............................. 204

Table 5-30 Hidroizolimi rrit vlerën e banesës?.......................................................... 205

Table 5-31 Termoizolimirrit vlerën e banesës? ......................................................... 206

Table 5-32 Ashensorirrit vlerën e banesës ................................................................. 207

Table 5-33 Numri i dhomave rrit vlerën e banesës? .................................................. 208

Table 5-34 Numri i ballkoneve rrit vlerën e banesës? ............................................... 209

Table 5-35 Numri i banjave rrit vlerën e banesës? .................................................... 210

Table 5-36 Garazhdi rrit vlerën e banesës?................................................................ 211

Table 5-37 Distanca nga rruga kryesore rrit vlerën e banesës? ................................. 212

Table 5-38 Mjedisi përreth rrit vlerën e banesës? ...................................................... 213

Table 5-39 Sa është numri i dhomave? ...................................................................... 214

Table 5-40 Sa është numri i banjave? ........................................................................ 216

Table 5-41 Sa është numri i ballkoneve? ................................................................... 217

Table 5-42 Sa është numri i garazhdeve? .................................................................. 218

Table 5-43 A ka ndërtesa termoizolim? .................................................................... 219

Table 5-44 A ka ndërtesa ashensor? .......................................................................... 220

Table 5-45 A ka ndërtesa ashensor? .......................................................................... 220

Table 5-46 A ka ndërtesa sistem ngrohjeje? .............................................................. 221

Table 5-47 A mendoni se ju mungojnë shërbime publike? ....................................... 222

Table 5-48 A paguani taksë për ndërtesën e banimit? ............................................... 223

Table 5-49 Mendoni se niveli i taksës është i lartë? .................................................. 224


xiii

LISTA E SHKURTIMEVE

AKPP Agjencia e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave

ALUIZNI Agjensia e Legalizimit, Urbanizimit dhe Integrimit të

Zonave/ndërtimeve Informale

BE Bashkimi Europian

BERZH Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim

CEPAC Çertificates of Additional Construction Potential

FMN Fondi Monetar Ndërkombëtar

GDB Gross Domestic Product

GIS Sistemi I informacionit gjeografik

ISTAT Instituti i Statistikave të Republikës së Shqipërisë

IT Teknologjia e informacionit

NALAS Network of Associations of Local Authorities of

South-East Europe

NJQV Njësi e Qeverisjes Vendore

OECD Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik

PBB Prodhimi i Brendshëm Bruto

SHBA Shtetet e Bashkuara të Amerikës

TPP Taksa mbi Pasuritë e Paluajtshme

TVSH Tatimi mbi Vleren e Shtuar


xiv

UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural

Organization

UN-HABITAT United Nations Human Settlements

UNDP Programi i Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara

ZRPP Zyra e Rregjistrimit të Pasurive të Paluajtshme

TPP Taksa mbi Pasuritë e Paluajtshme

NJEF Njësi të Ekonomisë Familiare


1. Hyrje

Ky studim bëhet në një kohë kur rajoni është i përfshirë nga një krizë e thellë

financiaresi Greqia, Spanja, Italia etj. Në kushtet e zhvillimeve aktuale ekonomike

vemendja e të gjithëve është përqëndruar në gjetjen e rrugëve dhe mundësive të reja,

për zhvillimin ekonomik të çdo vendi të veçantë. Aktualisht, kjo bëhet edhe më e

domosdoshme, duke patur parasysh efektet e krizës ekonomike globale dhe ndikimet

e saj në rritjen ekonomike, mirëqënien dhe faktorë të tjerë të zhvillimeve ekonomike

dhe sociale të çdo vendi të vecantë. Në këto kushte, gjetja e rrugëve dhe mundësive

për zhvillimin e mëtejshëm të ekonomisë, strukturimin e saj, bërjen e saj më

aktraktive etj, jane prioritete të vazhdushme, jo vetëm të politikëbërësve por dhe të

organizatave kërkimore e shkencore të çdo vendi të vecantë.

Ky studim bëhet në një kohë kur ekonomia shqiptare është e paformalizuar

tërësisht.Problemi i njohjes së pronave është pothuajse i pa zgjidhur,ndërtimet pa leje

janë shumëfishuar këto vitet e fundit, ndërkohë që legalizimi i tyre është akoma

problem. Projektet e zhvillimeve urbane të rajoneve të ndryshme tëvendit tonë janë

akoma të pa hartuar, duke sjellë një impakt negativ në zhvillimin e pasurive të

paluajtshme. Sistemi tatimor mbi pasuritë e paluajtshme është i pazhvilluar dhe me

një shtrirje jo të gjerë, në një kohë kur të gjitha kahet e politikës shtrojnë

domosdoshmërinë e menaxhimit më të mirë të pasurive të paluajtshme dhe të një

sistemi tatimor mbi pasuritë e paluajtshme më efikas, si burim potencial të ardhurash

për buxhetet e njësive vendore.

Ashtu si në shumë vende në zhvillim që po kalojnë një proçes të vrullshëm të

transformimeve demokratike, decentralizuese dhe urbane dhe njësitë vendore në

Shqipëri po përballen me një gamë të gjërë problemesh, shumica e të cilave e

shkaktuar nga mungesa e të ardhurave ose e të ardhurave të ulta lokale krahasuar me

nevojën për investime kapitale në infrastrukturën sociale e fizike, që këto njësi

vendore kanë. Një nga burimet e të ardhurave për qeverinëvendore është e ardhura

prej taksës së pasurive të paluajtshme, e cila aktualisht administrohet prej qeverisë

vendore.


2

Ndarja e re teritoriale dhe administrative e venditdhe përpjekjet e kohëve të fundit të

qeverisë për disiplinimin e ndërtimeve duke ndërprerë dhënien e lejeve të ndërtimit

për një periudhë kohe si dhe duke forcuar proçedurat për marrjen e lejes së ndërtimit,

mendoj se e bën më të domosdoshëm riorganizimin dhe nevojën e një Sistemi

Tatimor mbi Pasuritë e Paluajtshme më të zhvilluar dhe rrjedhimisht më efikas

dukegrumbulluar në buxhetet e njësive vendore të ardhura të munguara për një kohë

të gjatë.Ky studim kryhet në një kohë kur në Shqipëri janë duke u shfaqur elementë të

krizës financiare dhe ekonomike.

Studimi do të konceptohet në tri plane :

Në planin teorik, në planin praktik dhe i konkretizuar me Rajonin Jugor të

Shqipërisë në Gjirokastër dhe Sarandë.

Studimi do të synojë të sjellë kontribut:

Së pari: Në përpunimin e literaturës dhe të ligjishmërisë, në teoritë e menaxhimit të

sistemeve tatimore të pasurive të paluajtshme, në vendet e vogla dhe në zhvillim si

rasti i Shqipërisë.

Së dyti: Ne përpunimin dhe interpretimin e të dhënave mbi efektet në të ardhurat

tatimore të taksimit të pasurive të paluajtshme.

Së treti: Në ndërtimin e një modeli për vlerësimin e sistemit tatimor të pasurive të

paluajtshme në periudha të ndryshme të ciklit të ekonomisë së një vendi si Shqipëria.

1.1 Formulimi i problemit

Sistemi tatimor në përgjithësi dhe sistemi i taksimit të pasurive të paluajtshme në

veçanti janë subjekt debateshnë mbarë botën. Në Europë, ku ne duam të integrohemi,

kriza financiare dhe ekonomike vazhdon të kushtojë rëndë në të hyrat qeveritare të

Shteteve Anëtare të BE-së. Konsolidimi fiskal është bërë më urgjent, si dhe


3

shqetësimet në lidhje me qendrueshmërinë ekonomike janë bërë më akute dhe janë

shtrirë deri më sot lehtësisht në vendet anëtare. Ekonomia, vërtet është dobësuar,

financat publike janë të brishta dhe është prekur sektori financiar. Duket se të gjitha

këto ndikojnë reciprokisht tek njëra-tjetra në një rreth vicioz. Rritja e besimit do të

kthehet vetëm atëherë kur ky ndërveprim negativ të ndërpritet.

Pas një game të gjerë masash për taksa stimuluese gjatë kësaj periudhe, fokusi i

politikës tatimore është zhvendosur në mënyrë të qartë drejt konsolidimit shumë të

nevojshëm të financave publike. Disa shtete, anëtare të BE-së,do të duhet të marrin në

konsideratë rritjen e të ardhurave nga taksat si një plotësues për kontrollin e

shpenzimeve, e të konsolidojnë financat e tyre publike. Kjo është veçanërisht e

rëndësishme për vendet që tregojnë situatë të paqendrueshme buxhetore, por në të

njëjtën kohë, kanë hapësirë për rritjen potenciale të të ardhurave tatimore.

Qeveritë kombëtare dhe lokale kanë grumbulluar tashmë njohuri dhe përvojë në lidhje

me politikën e dizenjimit të taksave. Tani detyra kryesore është që të rrisin të

ardhurat e taksave vendore të pronësisë nëpërmjet administratës tatimore më të

efektshme dhe të merren me pasojat sociale të një barre më të lartë tatimore vendore.

Në këtë kontekst, qeverisja e mirë e taksave është ndonjëherë më shumë se e

nevojshme. Lufta kundër mashtrimit tatimor dhe evazionit, duke reduktuar boshllëqet

e taksave dhe përmirësimin e efikasitetit të grumbullimit të taksave, mund të luajnë

një rol të rëndësishëm në rritjen e të ardhurave shtesë.

Projektimi dhe zbatimi i suksesshëm, i një sistemi të qëndrueshëm tatimor kërkon

praktika të qëndrueshme dhe të konsoliduara të qeverisjes së buxhetit publik.

Në këtë kuadër edhe Qeveria Shqiptare prej disa kohësh është përfshirë nëreformimin

e sistemit tatimor në tërësi dhe të atij të taksimit të pasurive të paluajtshme në veçanti,

si dhe formalizimin e ekonomisë në tërësi. Ky reformin do te sjellw mundësi për

decentralizimin e mëtejshëm të pushtetit vendor dhe rritjen e mbledhjes së të

ardhurave aq të domosdoshme për rritjen cilësore të nivelit të shërbimeve për

komunitetin. Kjo reformë, është më se e domosdoshme dhe në përgjigje të ndarjes së

re territoriale dhe riorganizimit të pushtetit vendor.


4

Në qoftëse sistemi tatimor nuk do t‘u përgjigjet ndryshimeve dhe nevojave të më -

sipërme, do të krijojë një dobësim të mëtejshëm të financave publike, duke sjellë një

sërë pasojash negative për ekonominë e vendit.

1.2 Qëllimi i punimit

Qëllimi i punimit është të studjojë efektet e menaxhimit të pasurive të paluajtshme

dhe të sistemit tatimor mbi pasuritë e paluajtshme në ekonomitë lokale dhe në

ekonominë e vendit, zhvillimin e pasurive të paluajtshme dhe të tregjeve të pasurive të

paluajtshme. Ai synon gjithashtu të sugjerojë sisteme më efektive të taksimit të

pasurive të paluajtshme që sjellin më shumë të ardhura në buxhetet e njësive vendore,

duke rritur në të njëjtën kohë shkallën e ndërgjegjësimit të taksapaguesve për

drejtësinë e kësaj takse.

1.3 Rëndësia dhe objektivat e punimit

Rëndësia e punimit qendron tek objektivat që ai kërkon të realizojë.

Objektivat e këtij punimi janë :

Të përcaktojë rolin e menaxhimit të pasurive të paluajtshme në zhvillimin e

tyre në një vend në zhvillim si Shqipëria.

Të identifikojë pasuritë e paluajtshme që taksohen aktualisht në vendin tonë.

Të bëjë një diagnozë të plotë të sistemit tatimor të pasurive të paluajtshme në

Shqipëri, duke shqyrtuar në mënyrë specifike se çfarë është duke funksionuar

e çfarë jo.

Të identifikojë potencialet e pa shfrytëzuara në taksimin e pasurive të

paluajtshme mbështetur në përvojën e vendeve të zhvilluara dhe me traditë në

trajtimin e sitemeve të menaxhimit dhe taksimit të pasurive të paluajtshme.

Të identifikojë dhe vlerësojë efektet sociale dhe ekonomike të taksimit të

pasurive të paluajtshme në një vend në zhvillim si Shqipëria.

Të përcaktojë rolin që duhet të kenë aktorët kryesorë ekonomikë, në veçanti

qeveria dhe pushteti vendor, në administrimin e taksave të pasurive të

paluajtshme.


5

Të vlerësojë teorikisht dhe praktikikisht alternativat e sistemit tatimor të

pasurive të paluajtshme brenda ekonomisë, nëpërpjekje për të gjetur

alternativën më të mirë që mund të aplikohet në kontekstin dhe kushtet e

ekonomisë shqiptare, për mbledhjen e të ardhurave maksimale dhe minimumin

e kufizimit të zhvillimit të pasurive të paluajtshme.

Të ofrojë një model të reagimit të sistemit tatimor të pasurive të paluajtshme

në momente krizash ekonomike dhe financiare.

1.4 Pyetja e punimit dhe hipotezat

Pyetja e kërkimit të këtij studimi është: Cili është potenciali i pashfrytëzuar i taksimit

të pasurive të paluajtshme, në rritjen e të ardhurave të qeverisë lokale?

Mbështetur në studimin e literaturës botërore mbi menaxhimin e sistemit tatimor të

pasurive të paluajtshme, në përvojën e vendeve me sistem tatimor të zhvilluar dhe në

menaxhimin e sistemit të taksimit të pasurive të paluajtshme në Shqipëri, hipotezat

kryesore të këtij punimi janë si më poshte:

1. Menaxhimi i pasurive të paluajtshme, është kusht i rëndësishëm për të

ndërtuar një sistem modern të taksimit të pasurive të paluajtshme.

2. Një sistem modern i taksimit të pasurive të paluajtshme, është kusht i

domosdoshëm dhe i vazhdueshëm për të realizuar të ardhura publike, për të

realizuar shërbime në favor të komunitetit.

3. Menaxhimi i pasurive të paluajtshme dhe sistemi modern i taksimit të tyre

realizohen më mirë nën drejtimin e organeve të pushtetit vendor.

4. Transparenca në dizenjimin e taksës së pasurive të paluajtshme dhe

transparenca në përdorimin e të ardhurave të grumbulluara nga taksa, është

faktor nxitës në rritjen e të ardhurave.


6

1.5 Metodologjia e studimit

Metodologjia përfshin analizën sasiore dhe cilësore të sistemit të taksimit të pasurive

të paluajtshme në vendin tonë, vlerësimin teorik të efekteve të sistemit të taksimit të

pasurive të paluajtshme në ekonominë e vendit dhe evidentimin empirik të pasojave

në ekonomi.

Si instrumente për mbledhjen e të dhënave do të përdoren pyetësorë nëpërmjet të

cilëve do të anketohen subjekte të ndryshme të biznesit si dhe persona fizikë,

zotërues të pasurisë së paluajtshme.

1.5.1 Modeli i kërkimit

Përqasja që do të përdoret në studim do të jetë kryesisht e karakterit induktiv. Studimi

do të testojë mundësinë për të matur dhe vlerësuar sistemin e taksimit të pasurive të

paluajtshme në Shqipëri dhe të paraqesë një model sasior për matjen e efekteve

makroekonomike.

1.5.2 Metoda e kërkimit

Metoda bazë e kërkimit përfshin observimin e të dhënave mbi sistemin e taksimit të

pasurive të paluajtshme në Shqipëri, përpunimin e të dhënave me qëllim vlerësimin e

efekteve mbi parametrat makroekonomikë. Metoda e përdorur është metoda e

krahasimit, e analizës sasiore, cilësore. Metoda e përdorur është model ekonometrik

me variabla sasiorë (me vlera numerike të matura) dhe variabla cilësorë (variabla të

shkallëzuar). Metoda e përdorur gjatë analizës së pyetesorëve është regresioni i

shumëfishtë me variabla përgjithësisht cilësorë, e quajtur metoda "TOBIT ", e

realizuar për herë të parë si metodë në 1958 nga James Tobit. Nisur nga lloji i të

dhënave të grumbulluara është pikërisht kjo metodë ekonometrike që analizon lidhjet

korelative të tyre.


7

1.6 Konsiderata etike

Punimi do të jetë i ndërtuar duke respektuar rregullat e shkrimit akademik. Doktoranti

është përgjegjës për rishikimin e literaturës, për fushën e punimit, për gjetjen e të

dhënave si dhe për përfundimet dhe rekomandimet që do të rrjedhin nga punimi.

Punimi do të jetë origjinal duke shmangur çdo formë të plagjiaturës, duke respektuar

rregullat e shkrimit akademik për kërkimin shkencor, plagjiaturën, citimet, sistemin e

referencave, konfidencialitetin e të dhënave e tj.

Në çdo rast do të citohet burimi i të dhënave përveç rasteve kur të dhënat statistikore

apo grafike janë llogaritur nga vetë doktoranti nëpërmjet programeve kompjuterike

apo modeleve simuluese.

1.7 Struktura e punimit

Për arritjen e objektivave të studimit si dhe në funksion të pyetjes kërkimore dhe

hipotezave të ngritura, punimi është strukturuar në kapitujt e mëposhtëm:

Kapitulli i parë, prezanton kuptimin dhe karakteristikat e pasurive të paluajtshme dhe

të tregut të pronës, pasi në një ekonomi, pasuria e paluajtshme përfaqëson një aset

kryesor për zhvillimin ekonomik dhe luan rol përcaktues në funksionimin e tregut të

vendit. Në të prezantohen llojet e pasurive të paluajtshme, tregohen motivet, pse është

i domosdoshëm klasifikimi i pasurive të paluajtshme. Në mënyrë analitike sqaron se

si përcaktohet vlera e tregut e pasurive të paluajtshme. Aty jepen gjithashtu arsye pse

duhet të ketë një taksë mbi tokën dhe pasuritë e paluajtshme

Qëllimi i trajtimit të kësaj çështjeje është të ndihmojë drejtuesit e qeverisë dhe të

komunitetit të kuptojnë potencialin e tokës dhe të përmirësimeve të paluajtshme, si

një themel për mobilizimin e burimeve të tilla të të ardhurave që kanë një ndikim të

drejtpërdrejtë në urbanizimin e territorit, duke rritur kërkesën për strehim,

infrastrukturë, shërbime publike, tregëti, industri dhe vende të reja pune. Në këtë

studim tregohen përfitimet nga aplikimi i taksës mbi pasuritë e paluajtshme, jepet

logjika ekonomike për rritjen e përdorimit të taksës së pasurive të paluajtshme, jepen

tarifat dhe taksat e tokës dhe pronës. Do të shtoja njekohësisht se në tëtregohen


8

burimet e të ardhurave tatimore nga pasuritë e paluajtshme për njësitë vendore dhe

krahasimi i tyre.

Në këtë kapitull prezantohen identiteti dhe burimet e të ardhurave tatimore nga

pasuritë e paluajtshme për njësitë vendore, tregohet se çfarë duhet mbajtur parasysh

në përcaktimin e bazës së taksës së pasurive të paluajtshme. Këtu tregohen çështjet që

duhen mbajtur parasysh në vendosjen e normës së taksës, trajton normat e

diferencuara të taksës mbi tokën dhe përmirësimet e paluajtshme dhe taksimi me pak

avantazh. Gjatë trajtimit të çështjeve të ketij kapitulli, sqarohen konceptet e lidhura

me mbulimin, vlerësimin dhe grumbullimin si elementë të identitetit të të ardhurave

nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme.

Kapitulli i dytë, prezanton vlerësimin e potencialit financiar kombëtar dhe lokal nga

taksat e pasurisë së paluajtshme. Çështja e potencialit të të ardhurave nga taksimi mbi

pasuritë e paluajtshme, është në të vërtetë një çështje e vullnetit politik. Kështu,

potenciali i të hyrave nga ky taksim, është një funksion i së ardhurës totale dhe e

gatishmërisë së vendimarrësve të qeverisë, për të përdorur pronësinë ose përdorimin e

pronës, si një mekanizëm për ndarjen e një pjese të barrës së përgjithshme të taksës.

Ky kapitull trajton çështjen e përcaktimit se çfarë duhet të taksohet dhe kush duhet të

paguajë. Gjithashtu, ai prezanton vlerësimin e sistemit të taksimit të pasurive të

paluajtshme, në këndvështrimin e taksapaguesit dhe të administratës tatimore. Në këtë

kapitull trajtohen çështje që duhen mbajtur parasysh në hartimin e një ligji të mirë për

taksimin e pasurive të paluajtshme. Në të trajtohet gjithashtu përcaktimi i funksioneve

administrative sipas ligjit të taksimit pasurive të paluajtshme dhe në këtë çështje do t‘i

përmbahem pozicionimit në pikëpamjen e mendimit që sistemi i taksimit të pasurive

të paluajtshme funksionon më mirë, kur përgjegjësitë administrative ndahen në mes të

subjekteve qeveritare. Kapitulli trajton përcaktimin e të ardhurave tatimore nga

taksimi i pasurive të paluajtshme. Theksohet fakti që ligji i taksimit të pasurive të

paluajtshme duhet të jetë i qartë se në cilat nivele të qeverisë do të merren të ardhurat

nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme dhe nëse këto të ardhura do të caktohen apo jo

për qëllime të veçanta. Gjatë trajtimit të këtij kapitulli përcaktohet shpeshtësia dhe

klasa e taksës mbi pasuritë e paluajtshme, trajtohet ndikimi i vendodhjes së pasurive

të paluajtshme si një prej faktorëve më të rëndësishëm në përcaktimin e bazës së TPP.

Kapitulli trajton ndikiminqë ka përdorimii tokës në bazën e taksës së pasurive të


9

paluajtshme si një konsideratë e rëndësishme politike në përcaktimin e bazës TPP.

Çështja e fundit që trajtohet në këtë kapitullështë ajo nëse duhen taksuar tokat dhe

pronat publike të dhëna me qira.

Kapitulli i tretë, trajton taksimin e pasurive të paluajtshme në Shqipëri duke u

ndalur në historikun e trajtimit fiskal të pasurive të paluajtshme dhe nëpër periudhat

historike nëpër të cilat ka kaluar sistemi tatimor i pasurive të paluajtshme dhe

konkretisht periudhat: 1925- 1939, 1939-1944, 1945-1990 dhe periu 1991-2016. Ky

kapitull trajton problematika të tregut të pasurive të paluajtshme në Shqipëri, si një

treg i ri me zanafillën në vitin 1991. Kapitulli trajton gjithashtu kuptimin e fjaleve

―Sistem modern të taksimit të pasurive të paluajtshme― me ndihmën e të cilit

realizohen qëllimet e politikës ekonomike të një vendi. Ai ndalet pak në kostot e

menaxhimit të taksës së pasurive të paluajtshme. Ky kapitull trajton evoluimi e ligjit

mbi taksimin e pasurive të paluajtshme në Shqipëri dhe problematikat e zbatimit të tij,

si dhe metodat e vlerësimit të pasurive të paluajtshme. Këtu trajtohen me vemendje të

veçantë probleme të menaxhimit të sistemit tatimor të pasurive të paluajtshme si një

mundësi për të krijuar të ardhura për investime infrastrukturore në sektorin e turizmit

në Rajonin e Gjirokastrës dhe Sarandës që është dhe fokusi kryesor i këtij studimi i

realizar në bashkëpunim me dy njësi të pushtetit vendor në rajonin jugor të

Shqipërisë, dhe përkatësisht në Bashkitë Sarandë e Gjirokastër. Në këtë kapitull

trajtohen dhe veçoritë e Ligjit të taksimit të pasurive të paluajtshme, duke u ndalur në

bazën ligjore të taksimit të pasurisë së paluajtshme dhe tek perspektiva ligjore në

trajtimin fiskal të pasurive të paluajtshme.

Kapitulli i katërt, realizon një analizë të komponenteve të taksës mbi pasuritë e

paluajtshme në vendet e Europës dhe krahasimi me përvojën shqiptare. Më tej

kapitulli trajton rezultatet e pyetësorit dhe analizën ekonometrike të tij. Nëpërmjet

modelit të përdorur, jep dhe një paraqitje grafike të përgjigjeve gjatë intervistimit për

të gjitha pyetjet e zhvilluara, të shoqëruar me komente përkatëse. Në mbyllje të

punimit jepen konkluzione dhe rekomandime.


10

2. KAPITULLI I: ASPEKTE TEORIKE DHE

PRAKTIKE TË SISTEMIT TË TAKSIMIT TË

PASURIVE TË PALUAJTSHME

Le të analizojmë disa aspekte teorike dhe praktiketë problematikës së sistemit tatimor

të pasurive të paluajtshme në vendet në tranzicion, në zhvillim dhe të zhvilluara.

2.1 Kuptimi dhe karakteristikat e pasurisë së paluajtshme

Pasuritë e paluajtshme përfaqësojnë një pjesë të konsiderueshme të pasurisë së

shumicës së njerëzve.

Historia e njerëzimit është histori e krijimit, shtimit dhe lënies trashëgimi të formave

dhe llojeve të ndryshme të pasurisë. Shoqëria njerëzore dhe mënyra e organizimit të

saj nuk do të kishin kuptim pa akumulimin e pamasë dhe të përhershëm të pasurisë në

format dhe llojet e saj gati të pafundme. Të gjithë, gjithmonë dhe kudo, kanë

dëshiruar të shtojnë dhe të kenë sa më shumë pasuri.

Një numër i madh njerëzish mendojnë se pasuria është gjithçkah. Shpeshherë,

atributet dhe ambiciet për pasuri, njërëzit ia kanë dedikuar parasë, njerës prej formave

të vetme të saj, por fjala pasuri shpreh shumë më shumë se kaq. Fjala pasuri

nënkupton në radhë të parë elementët e luajtshëm dhe të paluajtshëm pasurorë të

individëve.

Pasuritë, ndahen në, pasuri të paluajtshme dhe pasuri të luajtshme

Në përcaktimin e saj bazë, pasuritë e paluajtshme përfshijnë tokën, burimet e

rrjedhjet e ujerave, drurët, ndërtesat, ndërtimet notuese të lidhura me tokën dhe çdo

gjë që është e trupëzuar në mënyrë të qendrueshme e të vazhdueshme me tokën.

Pasuritë e paluajtshme janë të shumëllojshme. Çdo pasuri e paluajtshme është unike

në termat e vendndodhjes, llojit, përmasave, gjendjes fizike të saj, etj. Pasuritë e


11

paluajtshme mund të klasifikohen duke u bazuar në kritere të ndryshme, p.sh

pronësia, përdorimi, madhësia, etj.

Pasuria e paluajtshme, toka dhe ndërtesa, përbën një ndër pasuritë më me vlerë për

çdo shtet dhe çdo individ. Ajo përfaqëson njëkohësisht dhe një ndër fushat më

tërheqëse të investimeve. Për një investitor potencial pasuria e paluajtshme është

tërheqëse, së pari, sepse ajo ofron shtim të kapitalit në terma afatgjatë dhe së dyti,

sepse pasuria e paluajtshme është një barrierë e mirë ndaj inflacionit.

Në një ekonomi, pasuria e paluajtshme përfaqëson një aset kryesor për zhvillimin

ekonomik që luan rol përcaktues në funksionimin e tregut të vendit. Për këtë arsye,

siguria e titujve të pronësisë është e rëndësishme për përmirësimin e planifikimit

territorial dhe vendimmarrjen strategjike që lidhet me të. Por, në paralel, të drejtat e

pronësisë duhet të ndiqen strikt nga përgjegjësitë e pronarëve për një përdorim sa më

efiçent të pronës, në përputhje edhe me planin rregullues të territorit.

Pasuri e luajtshme, konsiderohen të gjitha sendet e tjera që nuk janë të paluajtshme.

Konsiderohet e tillë edhe energjia elektrike

Vlera e një prone varet nga dobishmëria që ajo ofron dhe kjo e fundit lidhet para së

gjithash me funksionin që prona kryen, prandaj dhe klasifikimi kryesor për të

identifikuar dhe grupuar pasuritë e paluajtshme, kryhet duke u nisur nga përdorimet e

tyre.

2.1.1 Llojet e pasurive të paluajtshme

Pasuria e paluajtshme mund të vlerësohet nga dy pikëpamje, në sensin fizik, si e mirë

për t‘u përdorur si hapësirë dhe nga dhënia, në sensin ekonomiko-financiar, si

investim prodhues i flukseve të arkës që derivojnë me qera.

Pasuritë e paluajtshme ndahen në disa lloje, në përputhje me aktivitetin që ato

përmbushin:

Pasuri industriale, ose të mirat e destinuara për aktivitet produktiv dhe

magazinimin e mallrave.


12

Zyra, ose pasuri të paluajtshme të destinuara të ofrojnë aktivitet drejtues, pa-

mundësinë të zhvillojnë asnjë aktivitet prodhues.

Pasuri tregëtare, këto pasuri të paluajtshme janë të destinuara të zhvillojnë

aktivitet tregetar, një diferencë e rëndësishmendërmjet tyre konsiston në

dimensionet që këto pasuri të paluajtshme kanë, kur bëhet fjalë për magazina

të mëdha dhe pasuri të paluajtshme të dimensioneve modeste.

Të parat gjenden në qytete të mëdha në afërsi të rrjeteve të fuqishme rrugore

dhe pasurive të dimensioneve të mëdha, të dytat shpërndahen në mënyrë

normale në qytet.

Pasuri të paluajtshme me destinacion specifik, këtu përfshihen të mira, që kanë

një përdorim shumë specifik (hotele, kapanone, spitale), bëhet fjalë për pasuri

të paluajtshme, që ndërtohen për të plotësuar një funksion specifik.

Pasuri të paluajtshme të cilat përdoren për banim.

Klasifikimi i pasurive të paluajtshme është shumë i rëndësishëm për një seri motivesh

ndër të cilat :

Pasuri të ndryshme, shfaqin ndër vite një ecuri të ndryshme. Mund të ndodhë

që pasuritë residenciale kanë momente rritjeje përballë zyrave në faza rënieje.

Çdo pasuri ka një metodë specifike vlerësimi, që mund të mos jetë e

përdorshme për pasuritë e tjera.

Risku i investimit në një investim me afat të gjatë, ndryshon shumë nga një

lloj pasurie në një tjetër.

2.1.2 Karakteristikat e tregut të pronës

Tregu i pasurive të paluajtshme është i krijuar nga ndërveprimi i subjekteve, që

shkëmbejnë pasuritë me para.

Tregu i pronës është i ndryshëm nga tregjet e tjera. Karakteristikat e tij kryesore që

rrjedhin nga karakteristikat e pronës janë1:

1 Waregent.P ―The Basic Characteristics Of Property As An Investment‖ 4 Jun 2013.


13

Është i decentralizuar, që do të thotë se, nuk mund të gjenden në një

vend dy tregje të njëjta . Në çdo vendodhje të ndryshme, ka tregje të

ndryshëm .

Është i shumëllojshëm dhe kompleks, që do të thotë se ka shumë

çështje, që duhen konsideruar,kur blihet një prone dhe asnjë pronë nuk

është e njëjtë me të tjerat fizikisht dhe legalisht .

Përgjithësisht i çrregullt, kështu që bumet dhe krizat nuk

kontrollohen dhe askush nuk merret me veprimin e tyre në treg .

Sekret dhe rregjistrimi varfër, kjo është një nga karakteristikat më

penguese të tregut të pronave.

Duke u nisur nga kjo pikëpamje, vetë tregu i pasurive të paluajtshme duhet të

analizohet, duke e segmentuar në dy tregje të ndryshme:

Në tregun e hapësirës, ku shkëmbehet e drejta për të përdorur pasurinë e

paluajtshme

Në regun e kapitaleve, ku shkëmbehet pronësia mbi të mirën ose më mirë e

drejta për të marrë të ardhura ekonomike.

Në të njëjtën kohë, nuk mund të mos marrim parasysh, që tregu i pasurisë së

paluajtshme nuk është gjë tjetër, veçse tërësia e shkëmbimeve të të mirave ekzistuese,

domethenë një treg sekondar, në të cilin shkëmbehen pasuri tashmë të realizuara. Për

një analizë komplete dhe të saktë, nuk mund të mos konsiderohet tregu primar në

kuptimin e sektorit të ndërtimit ose më saktë bashkësia e të gjithë prodhuesve të

pasurive të reja, që përcaktojnë sasinë e produktit (oferta).

Pasuritë e paluajtshme, mund të shihen si të mira në të cilat investohet (aset) dhe në

optikën e përdoruesit, si të mira që përdoren në aktivitetin prodhues. Për shembull, një

pasuri e paluajtshme e përdorur nga një organizatë biznesi si magazinë, paraqet një

faktor prodhues, ndërsa një pasuri e paluajtshme me përdorim zyre, në qendër të një

qyteti e zotëruar nga vetë organizata dhe e dhënë me qera të tretëve, është një aset.

Sipas kësaj optike, tregu i pasurisë së paluajtshme ndahet në :

treg të hapësirës.


14

treg të investimeve (aset).

Në tregun e hapësirës, objekt i këmbimit është e drejta e përdorimit të një pasurie të

paluajtshme, nuk është e rëndësishme kush e ka pronësine, por kush e përdor.

Hapësira është produkti final dhe pasuria e paluajtshme paraqet një faktor prodhimi

për ndërmarrjet, ose një të mirë konsumi për familjet.

Në tregun e investimeve, nuk është më e rëndësishme përdorimi i hapësirës, por

mundësia e marrjes së të ardhurave të prodhuara nga e mira.

Tregu imobiliar, mund të segmentohet edhe sipas nje kriteri që mban parasysh

evolucionin e pasurisë së paluajtshme në kohë. Sipas kriterit të sasisë së pasurisë së

paluajtshme disponibël në treg kemi dy sektorë:

sektorin e zhvillimit të pasurisë.

sektorin e pasurisë së paluajtshme.

Sektori i zhvillimit të pasurisë, (është tregu primar), në të cilin përcaktohet sasia dhe

kostua e pasurisë së paluajtshme e ndërtuar rishtazi ose e rikonstruktuar.

Sektori i pasurisë së paluajtshme është tërësia e negociatave të shitësve dhe

blerësve të pasurisë së paluajtshme, që ekzistojnë tashmë, pra paraqet tregun sekondar

të pasurive të paluajtshme. Karakteristika kryesore, është ndryshimi i vlerës së

pasurisë së paluajtshme pa qenë e nevojshme që objekti të pësojë një transformim.

Çmimi i pasurive të paluajtshmeështë rezultat i kërkesës dhe ofertës. Çmimi varet

nga numri i subjekteve që kërkojnë të jenë pronarë të pasurisë së paluajtshme dhe

sasisë së të mirave të disponueshme.

Oferta e pasurisë së paluajtshme është një faktor i lidhur me sektorin e ndërtimit në

periudha të shkurtra, ajo është e fikësuar nga fakti që një pasuri të ndërtohet do kohë.

Kërkesa për pasuri të paluajtshme është e përcaktuar kryesisht nga çmimi ose nga

kapaciteti i tyre për të gjeneruar të ardhura.


15

Çmimi paraqet një shumë, që një subjekt është i gatshëm të paguajë dhe një shitës

është i gatshëm të pranojë, pa qenë asnjëra palë nën presion.

Kostoja ka të bëjë me prodhimin e një të mire dhe jo me shkëmbimin e saj. Kostoja

identifikohet mbi bazën e fazës së ndërtimit ose kostot komplesive të zhvillimit.

Vlera merr kuptime të ndryshme në kontekstin e vlerësimit imobiliar. Përcaktimi i

vlerës së pasurisë së paluajtshme varet nga kontesti dhe përdorimi i saj. Në një treg,

vlera normalisht kuptohet si një parashikim i të ardhurave, që do të realizohen por,

meqënëse vlera modifikohet në kohë, një vlerësim pasqyron vlerën në një moment të

caktuar për blerësin dhe shitësin, për të mos bërë konfuzion, vlera specifikohet në:

vlerë të tregut;

vlerë të investimit;

vlerë të përdorimit.

Qëllimi final i çdo procesi vlerësimi të pasurive të paluajtshme, është përcaktimi i

vlerës së tregut. Meqenëse pasuria e paluajtshme konsiderohet si unitet truall ndërtesë,

vlera e tregut është funksion i pjesëmarrjes të të dy komponenteve, truallit dhe

ndërtesës.

Vlera e tregut, përcaktohet si shuma me të cilën një pasuri shitet në datën e

vlerësimit nga një shitës dhe blihet nga një blerës i interesuar për transaksionin në

kushte konkurrenciale, pas një tregëtimi në të cilën palët kanë vepruar në mënyrë të

informuar dhe me kujdes. Ndërsa vlera e përdorimit bazohet mbi përdorimin

specifik të pasurisë, vlera e investimit paraqet vlerën e një pasurie për një investitor

të caktuar. Më specifikisht, vlera e investimit është vlera e një pasurie për një

investitor të caktuar, bazuar në kthimin e pritshëm që ka ky investitor.

Vazhdimësia e prodhimiti referohet kapacitetit të një aktiviteti ekonomik, për të

ndjekur ecurinë e vet pa një limit të caktuar kohe. Për disa lloje aktivitetesh, si, hotel,

motel, restorant, kapanone industriale, palestra, pasuritë e paluajtshme janë pjesë e


16

rëndësishme e biznesit të ndërmarrë. Vlera e tregut të këtyre pasurive është njohur si

vlera e vazhdimësisë së korporatës.

2.2 Përse duhet të ketë një taksë mbi tokën dhe pasuritë e

paluajtshme

Mënyra moderne e të jetuarit në komunitet kërkon në vazhdimësi përmirësimin e

cilësisë së jetesës. Efikasiteti i përmirësimit të cilësisë së jetës arrihet nëpërmjet

përpjekjeve bashkëpunuese individ dhe qeveri. Përmirësimet në infrastrukturë apo

zgjerimi i shërbimeve lokale, shpesh kanë kosto më efektive për komunitetin, po të

veprohet nëpërmjet qeverisë se sa të veprohet individualisht. Një veprim i tillë

kolektiv kërkon burime të ardhurash.

Pronësia private mbi tokën, lëvizja e lirë e popullsisë dhe decentralizimi i ekonomisë,

kanë një ndikim të drejtpërdrejtë në urbanizimin e territorit, duke rritur kërkesën për

strehim, infrastrukturë, shërbime publike, tregëti, industri dhe vende të reja pune.

Sidomos në strehim, një pjesë e kërkesës i atribuohet përmirësimit të kushteve

ekonomike dhe rritjes së mirëqënies së popullit. Banorët në kërkim të kushteve më të

mira, rrisin gjithashtu kërkesën. Furnizimi me banesa ofrohet nga sektori formal dhe

informal. Mospërputhja mes kërkesës dhe ofertës ka krijuar bazat e sektorit informal

të banimit.

Qëllimi i trajtimit të kësaj çështjeje është të ndihmojë drejtuesit e qeverisë dhe të

komunitetit të kuptojnë potencialin e tokës dhe të përmirësimeve të paluajtshme, si

një themel për mobilizimin e burimeve të tilla. Qeveritë lokale dhe kombëtare kanë

disa arsye për të marrë në konsideratë taksën mbi tokën dhe pasuritë e paluajtshme.

Njëri prej shkaqeve është ―baza‖ e saj e paluajtshme. Specialistët e financave publike

në mbarë botën argumentojnë se toka siguron bazën ekonomikisht më efikase të

taksave. Rezerva e tokës është relativisht e fiksuar dhe toka është e

paluajtshme,kështu aplikimi i një takse të tokës do të promovojë përdorimin e saj

efikas dhe do të minimizojë shtrembërimet ekonomike në ekonomitë e mëdha.


17

Baza e Taksës, është vlera apo sasia, që është subjekt i një takse. Për shembull, baza

e tatimit mbi të ardhurat, përbëhet nga të ardhurat personale apo të biznesit. Baza e

Tatimit mbi Vlerën e Shtuar (TVSH) është çmimi i të mirave nga një fazë e procesit

të prodhimit apo shpërndarjes në një tjetër ,që çon në shitjen përfundimtare, Baza e

Taksës mbi Pasuritë e Paluajtshme është e lidhur me tokën dhe përmirësimet e

paluajtëshme(në shumicën e rasteve ndërtesa) të bashkangjitura në atë vend. Baza e

taksës mbi pasuritë e paluajtshme mund të përcaktohet në një sërë mënyrash, por ato

të gjitha kanë për bazë pronën e paluajtshme. Një taksë mbi transaksione të tilla si,

(TVSH) ose tatimi mbi qarkullimin e mallrave dhe shërbimeve, ka gjasa t‘i zhvendosë

këto drejt prodhimit dhe shitjes në komunitete të tjera apo vende të tjera, ku ka

lehtësira tatimore. Toka është e përhershme, pra,taksa dhe toka do të vazhdojnë të

jenë në të njëjtin vend vitin e ardhshëm e në vazhdimësi.2

Një taksë mbi tokën mund të ndikojë në përdorimin e saj, por megjithëse toka është

përdorur, vendodhja e saj nuk do të ndryshojë, sepse toka është e paluajtshme dhe

mjaft e dukshme. Në parim është mjaft e lehtë për të zbuluar ndryshimet në

përdorimin e saj, si ndërtesat e reja, zgjerimet e ndërtesës ose rajoneve të reja të tokës.

Krahasimisht, zbulimi i të ardhurave aktuale të familjes mund të jetë jashtëzakonisht i

vështirë, monitorimi i shitjeve që i nënshtrohen një tatimi TVSH-je gjithashtu kërkon

auditime të sofistikuara, ndërsa zbulimi i një shtëpie të re në ndërtim e sipër apo një

biznesi të ri në një strukturë më parë vakante, shpesh është shumë i qartë për

komunitetin. Njerëzit që jetojnë dhe punojnë në një komunitet, marrin përfitime nga

njësitë e qeverisjes vendore të tilla si, përdorimi i rrugëve publike dhe shumë

shërbime të tjera publike. Nëse një taksë e cilësojmë si një ―taksë përfitimi‖, taksat e

paguara nga një familje janë përafërsisht proporcionale me përfitimet që merr familja

nga ana e komunitetit. Në rast se taksa mbi pasuritë e paluajtshme është projektuar

mirë, ata që marin përfitim më të madh nga komuniteti do të paguajnë më shumë3.

Kur në një komunitet, investohet në infrastrukturën publike , si përmirësime rrugore,

përmirësimin e sistemit të ujësjellsave, trajtim më të mirë të ujrave të zeza e të tjera, ai

komunitet apo lagje bëhet më tërheqës dhe më i dëshirueshëm. Përveç kësaj,

2 Walters, L.,―Land and Property Tax‖ 2010 .page 19 3 Bahl, R., ―Property Tax Reform in Developing and Transition Countries‖

December 2009 page 2


18

investimet në infrastrukturën publike, ndikojnë në pasuritë private të paluajtshme dhe

më shpesh në vlerën e tokës. Qasje më e mirë e shërbimeve dhe ekzistenca e

shërbimeve publike më të zgjeruara rrisin kërkesën për tokën, duke rritur vlerën e saj.

Njerëzit janë të gatshëm të paguajnë më shumë për të jetuar në atë komunitet, si

pasojë toka bëhet më e vlefshme. Nëse taksa mbi pasuritë e paluajtshme ka për qëllim

për të tërhequr një pjesë të të ardhurave nga kjo vlerë, taksimi i tokës është thelbësor.

2.2.1 Përfitimet nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme

Përfitimi nga taksa: Një parim i financave publike është se njerëzit duhet të

paguajnë taksa për shërbimet publike përafërsisht në përpjesëtim mepërfitimet që ata

marrin nga këto shërbime. Ata, të cilët pranojnë të përfitojnë më shumë, duhet të

paguajnë më shumë taksa. Kështu, taksa përafron një "çmim" për shërbimet e marra.

Rritja e vlerës së tokës mund të jetë rezultat i vendimeve të përdorimit të tokës të

ndërmarra nga qeveria lokale apo qendrore, të tilla si dhënia e të drejtave të zhvillimit

në tokën, që, më parë, ishte tokë bujqësore, por rritja e vlerës së tokës mund të jetë

dhe thjeshtë rezultat i rritjes së popullsisë (lëvizjes së saj ). Çështja është se kjo vlerë

erritur, që u përmend, nuk është rezultat i ndonjë investimi të bërë nga pronarët e

tokës ose banorët, por është rezultat i drejtëpërdrejtë i investimeve publike.

Koncepti i ―kapjes së vlerës‖, është që qeveritë lokale duhet të jenë në gjendje për të

kapur një pjesë të rritjes së vlerave private për të paguar për përmirësimet publike që

sollën këtë vlerë të rritur. Siç është theksuar në HABITAT4 në Konferencën e vitit

1976. ―Rritja e pamerituar e vlerave të tokës që rezultojnë nga ndryshimet në

përdorimin e tokës, nga vendimet ose investimet publike ose për shkak të rritjes së

përgjithëshme të komunitetit, duhet të jetë subjekt i përshtatshëm për tu rimarrë nga

organet publike...‖ Taksa mbi pasuritë e paluajtshme mund të jetë një mjet i

shkëlqyer për të përmbushur këtë kapje të vlerës. Nëse baza tatimore është e ndjeshme

për të pasqyruar investimet publike, ndryshimin në përdorimin e tokës ose rritjen e

popullsisë, atëhere kjo taksë do të marë pjesë të ardhurash nga vlera e pasurisë për

qeverinë qoftë kjo qendrore apo lokale. Meqë baza e taksës është e paluajtshme dhe

lehtësisht e zbulueshme, kjo taksë mund të sigurojë një bazë të qendrueshme për

4United Nations Human Settlements, Vancouver, Canada 31 ay to 11 June 1976, p.29


19

burimet e të ardhurave të gjeneruara në nivel lokal për të përmbushur nevojat lokale

për ofrimin e shërbimeve. Në të njëjtën kohë, taksa mbi pasuritë e paluajtshme nxit

transparencën dhe llogaridhënien e qeveritarëve. Qytetarët presin të shohin ndikimin e

taksave që ata paguajnë, në infrastrukturë më të mirë, shërbime të përmirësuara dhe

përmirësime të tjera në komunitet. Kur kjo bëhet dhe ata shohin rezultatet që

përmirësojnë jetën e tyre, ata janë të gatshëm të paguajnë taksat e tyre dhe të

mbështesin qeverisjen lokale apo atë qendrorë.

Akademikët, veçanërisht ekonomistët, janë mbështetës për një kohë të gjatë të taksës

mbi pasuritë e paluajtshme. Argumentet e tyre në favor të saj, si një shtyllë e

financave të pushtetit lokal, kanë bërë mendimin e përgjithshëm. Ky arsyetim për

përdorimin e taksimit të pasurive të paluajtshme për financimin e shërbimeve të

qeverisjes vendore është i njohur dhe mësohet pothuajse në të gjitha kurset e

financave publike. Studiuesi i ekonomise Daphne Kenyon,5thotë:"Hipoteza ime është

se mbështetja për taksimin e pasurisë së paluajtshme mund të krijohet duke lidhur

taksimin me pushtetin vendor‖. Argumenti, me pak fjalë, është ky: nëse ju si pushtet

lokal, e vlerësoni më mirë taksimin në pasuri të paluajtshme, në këtë pikëpamje,

taksimi në pasuri është një burim i përshtatshëm dhe i mundshëm i të ardhurave

lokale, administrimi i mirënë nivel lokal është i lidhur me shërbimet lokale që i sjellin

dobi pronës ose rrisin vlerën e saj.6

Ekonomistët kanë përkrahur gjatë, një taksë mbi tokën, si formë efektive e tatimit, së

bashku me tatime të tilla si, tatimi mbi konsumin apo tatimi mbi vlerën e shtuar.Ata e

gjejnë taksën mbi pasuritë e paluajtshme tërheqëse për dy arsye:

Së pari, një taksë mbi tokën minimizon shtrembërimet e krijuara gjerësisht në

ekonomi;7

5Daphne A. Kenyon, Ph.D. is an economist who serves as a fellow at the Lincoln

Institute of Land Policy where she authored several reports, including The Property

Tax-School Funding Dilemma, Payments in Lieu of Taxes (co-authored with Adam

Langley), and Rethinking Property Tax Incentives for Business. 6Bahl, R., Martinez-Vasquez, J., and Youngman, J., (ed.), ―Challenging the

Conventional Wisdom on the Property Tax‖, Lincoln Institute of Land Policy,

Cambridge, Massachusetts, 2010.page .3 7 Cohen end Coughilin ―An Introduction to Two-Rate Taxation of Land and

Buildings‖ 2005 paage. 364-365

http://www.lincolninst.edu/node/21671





20

Së dyti, ekonomistët e financave publike favorizojnë taksën e pasurive të paluajtshme

sepse ajo rrit interesin e përdorimit të tokës dhe zbut stimujt për shtrirje urbane dhe

spekulimet me tokën8.

Në qoftë se për të mbajtur tokën e pazhvilluar nuk do të kishte kosto, spekulatorët e

tokës do të tentojnë të presin që të rritet vlera e saj, duke shpresuar për fitime të

mëdha në vitet e ardhme. Taksa mbi pasuritë e paluajtshme ka tendencë për të

dekurajuar një sjellje të tillë duke e bërë atë më të shtrenjtë për ta mbajtur thjesht si

pronë jo produktive. Gjithashtu pronarë të mëdhej tokash do të inkurajohen që të

përdorin tokën e tyre në mënyrë më efikase ose ta shesin tokën boshe nëse ata

përballen me një taksë vjetore mbi pronat e tyre.

Një tjetër atribut, potencialisht i rëndësishëm i taksës së pasurive të paluajtshme

është se, kur ajo është e dizenjuar në mënyrë të përshtatshme, të ardhurat që rezultojnë

nga kjo taksë, të kenë një tendencë në rritje, sic rritet ekonomia lokale.

Argumente të tjera në favor të taksës mbi pasuritë e paluajtshme janë:

Taksimi i pasurisë së paluajtshme ka potencial të rëndësishëm të të ardhurave

dhe në fakt, zë mesatarisht më shumë se 2% 9 të GDB-së në vendet e

industrializuara, ndërsa të ardhurat nga taksimi mbi pasuritë e paluajtshme

janë pothuajse gjithmonë shumë të ulta në rastin e vendeve në zhvillim dhe në

tranzicion dhe është më pak se 0.7 % , pra në këto vende kjo taksë ka potencial

të fshehjes të të ardhurave.

8Shiko për shembull Song,Y., and Zenou, Y.,‖Property tax and urban sprawl‖:

Theory and implications for US cities2006, page 2 9 Bahl, R., end Martinez, J., end Youngman, J., ‖ The Property Tax in Practice‖ May

2008 page4

http://econpapers.repec.org/RAS/pze5.htm


21

Taksimi i pasurive të paluajtshme është shpesh një mënyrë shumë e mirë e

gjenerimit të të hyrave të qeverisë në lidhje me taksat e tjera, të ardhurat e

krijuara janë elastike sepse ajo ka një bazë të madhe dhe në rritje të shpejtë 10

Në rrethana të caktuara ajo mund të veprojë pothuajse si një pagesë për

përfitimin që merr vlera e tokës dhe pronës, nga niveli dhe cilesia e

shërbimeve publike të ofruara.11

Mund të argumentojmë se taksimi i pasurisë së paluajtshme është i drejtë për

shkak se ata që zotërojnë një pronë të së njëjtës vlerë ose paguajnë qira të

njëjtë për pronën, janë subjekt i së njëjtës taksë. Ky avantazh varet në atë se

vlerësimi i pasurisë së paluajtshme është bërë në mënyrë efikase dhe ka një

minimum të përjashtimeve dhe trajtimeve preferenciale.Në vendet në zhvillim

është shumë e vështirë që kjo të jetë kështu.

Taksimi mbi pasuritë e paluajtshme është parë që të jetë më pak rëndues se

taksat e tjera alternative lokale.

Taksimi mbi pasuritë e paluajtshme ka potencialin të jetë shumë transparent.

Taksapagusit janë të vetëdijshëm për sasinë që ata paguajnë dhe kjo mund të

vendosë shenjën e barazimit me përfitimet që ata marin nga shërbimet lokale

që ata e dinë që do të financohen nga taksimi në pronë.

Qeveritë lokale kanë një avantazh krahasues në identifikimin dhe vlerësimin e

pronave për shkak se ata kanë bazë lokale të njohur.

Kjo është një taksë që qeveritë e nivelit më të lartë nuk priren që ta duan.

Nga avantazhet që përmendëm, taksimi i pasurive të paluajtshme përbën një burim të

pavarur të të ardhurave lokale.

Në vendet në zhvillim përpjekjet për zbatimin e taksës së pasurisë së paluajtshme janë

ballafaquar me dy vështirësi kryesore:

Së pari, mungesa e tregjeve të zhvilluara të pronave, kërkon një zgjedhje në

shpërndarjen e barrës tatimore, në mes të vlerave të formulara nga çmimet e përafërta

10

―Land and Property Taxation‖: A Review By Richard M. Bird and Enid Slack

March 2002 page 8 11Bahl, R., end Martinez, J., end Youngman, J., ‖ The Property Tax in Practice‖.,

May 2008 page 3


22

dhe jo në vlerën e tregut. Mungesa e çmimeve të besueshme të tregut, së bashku me

mungesën e një trashëgime të niveleve të çmimeve të përcaktuara zyrtarisht, shpesh

ka inkurajuar caktimin ndonjëherë arbitrar, të vlerës specifike të pronës për qëllime

tatimore.12

Në vendet në zhvillim ku mjedisi dhe tregjet e pronës nuk janë të konsoliduara, ka

një pakicë pronash që kanë të rregjistruar vlerat e transaksionit dhe kapaciteti

administrativ është i kufizuar. Këto vështirësi zvogëlohen shumë nga avantazhet e

natyrshme e taksimit në pronë. Për më tepër, transferimi i përvojës ndërkombëtare

është i komplikuar nga larmia e madhe e bazave të ndryshme tatimore, që janë

përdorur për të vjelë taksimin në pronë.13

Së dyti, periudha e vështirësive financiare, ka të pranishme probleme të veçanta në

vendosjen e taksave mbi asete të cilat nuk prodhojnë të ardhura me të cilat duhet

paguar taksa. Kjo dilemë ka lënë shumë taksa në nivele nominale.14

Taksimi që aplikohet në shtesat e vlerave të pronës, të një individi apo një

biznesi(rritja e bazës tatimore nga rivlerësimi) jo domosdoshmërisht përputhet me të

ardhurat e marra. Edhe pa rritje në vlerë, taksimi në pronë është në thelb një taksë mbi

të ardhurat e mundshme nga mbajtja e një forme të pronës.15

Duke pasur parasysh këto vështirësi, shumë prej këtyre vendeve ose kanë miratuar ose

janë duke konsideruar seriozisht një reformë taksimi të bazuar në vlera të pasurisë së

paluajtshme, si një burim i financave të pushtetit lokal.

Sistemi i taksimit të pasurive te paluajtshme në vendet në tranzicion mund të jetë

shumë i ndryshëm nga ato që gjenden në vendet e zhvilluara, i cili është orientuar

12Bahl, R., ―Property Tax Reform in Developing and Transition Countries‖, Fiscal

Reform and Economic Governance project, USAID, December 2009.Page 3. 13Bahl, R., J Vazquez, M. J., and Youngman, J., ― Challenging the

ConventionalWisdom on the Property Tax‖ 2010page 8 14Bahl, R., and Vazquez, M. J.,―The Property Tax in Developing Countries:

CurrentPractice and Prospects‖ 2007 page 6 15

Edited by Bahl, R., Martinez- Vazquez,J., and Youngman, J.,―Challenging

theConventional Wisdom on the Property Tax― 2010 page 6


23

drejt tregut16

. Kjo periudhë e tranzicionit ka prekur në mënyrë të pashmangshme

shumë çështje të politikave fiskale dhe sociale të qeverisjes.

Me zhvillimin dhe rritjen ekonomike, kapaciteti i të ardhurave nga një taksë e

pasurive të paluajtshme, e mbështetur në vlerat e tregut të pronës do të rritet me rritjen

e çmimeve të pasurive të paluajtshme dhe një taksë e tillë mund të kontribuojë

nëobjektivat e tjera të rëndësishme në tranzicion, të tilla si, privatizimi, urbanizimi e

të tjera.

Këto konsiderata janë arsye të forta për popullaritet të taksimit të pronës nga

politikanët dhe taksapaguesit.

2.2.2 Logjika ekonomike për rritjen e përdorimit të taksës së pasurive të

paluajtshme

Taksat periodike ndaj pronës, ofrojnë avantazhin e një qëndrueshmërie të lartë të të

ardhurave tatimore, gjë që lehtëson planifikimin buxhetor. Duke qenë se taksat ndaj

pronës janë relativisht të ulëta në shumë vende, ka hapësirë për rritje. Mesatarisht në

vendet e BE-së, taksat mbi pronën nxjerrin 3.6% të të ardhurave totale tatimore.

Taksat mbi pronën janë më të lartat në Mbretërinë e Bashkuar (11.9% e taksave

totale), Francë (8.1%), Belgjikë (7.1%), Spanjë (6.7%) dhe Irlandë (5.6%). Ato janë

më të ulëta në Estoni (1.0%), Austri (1.2%) dhe Republikën Çeke(1.3%).17

Disa vende vënë theksin në sigurimin e një burimi të qëndrueshëm dhe të rëndësishëm

të të ardhurave për pushtetet lokale përmes taksës mbi pasurinë e paluajtshme, ndërsa

të tjerët kanë prioritet rritjen e të ardhurave të përgjithshme (duke përdorur kryesisht

taksat e transferimit ose duke u mbështetur në taksat mbi pasurinë neto ose trashëgimi

dhe dhurata). Në vende të tilla si Zelanda e Re, Polonia dhe Shtetet e Bashkuara (së

bashku me Mbretërinë e Bashkuar, Japonin dhe Kanadanë) peshën më të madhe në

taksat e pronës e zë kryesisht taksa mbi pasurinë e paluajtshme, ndërsa Gjermania

përdor një shumëllojshmëri të burimeve duke përfshirë taksat e trashëgimisë dhe të

16 Youngman end Malme ―The Property Tax in a New Environment‖1994 page 4 17

Hutsebaut, M. ―Taxation Policies from European Perspective‖ April 2013 page 11


24

transferimit të kapitalit, në Greqi, peshën më të madhe në taksat e pronës e zë

kryesisht taksa e transferimit të pronës (siç bëjnë Italia, Koreja, dhe Holanda). Në të

kundërt, Luksemburgu (së bashku me Zvicrën dhe Norvegjinë) është ndër pak vendet

e tjera të OECD-së që vazhdojnë të mbledhin të ardhura të rëndësishme nga tatimet e

pasurisë neto. Në vendet në zhvillim, dhe vendet në tranzicion, shpesh Taksa e

Pasurise së Paluajtshme është i vetmi burim i taksimit në pronë në vende si

Azerbajxhani, Jordania, Gjeorgjia, Mongolia dhe Ukraina.18

Sipas burimeve të të dhënave në dispozicion, taksat e pronës janë larg të qënit një

shtyllë në sistemin e të ardhurave në vendet e zhvilluara, në zhvillim dhe në

tranzicion.

Përcaktuesit kyç të nivelit të përdorimit të taksave periodike në pronë janë:

A. Konsiderata efektive në favor të taksimit të pronës

Taksa e pronës në formën e taksës periodike të vendosura mbi tokën dhe ndërtesat,

konsiderohen në përgjithësi të jetë më efikase se llojet e tjera të tatimeve në të cilat

ndikimi i tyre në shpërndarjen e burimeve në ekonomi ështëmë i prekshëm.

Argumenti i palëvizshmërisë duhet të sqarohet edhe pse, në kuptimin që vetëm toka

është me të vërtetë e palëvizshme, ndërsa kapitali i investuar në struktura (ose

"përmirësime"), dhe në strukturat veçanërisht jorezidente, është me të vërtetë i

lëvizshëm dhe një taksë më e lartë e pronës, mund të mendohet ta detyrojë kapitalin të

zhvendoset në një zonë me juridiksione më të ulëta të taksimit të pronës.

Taksat e pronës nuk ndikojnë në normën e kthimit në investime dhe për këtë arsye

konsiderohen neutrale në sjelljen e tyre. Kjo cilësi rrjedh nga fakti që taksa e pasurisë,

e vendosur në atë masë që është akumuluar pasuria, nuk e ndryshon sjelljen e

ardhshme.19

18Norregaard, J., ”Taxing Immovable Property Revenue Potential and Implementation

Challenges‖May 2013 page 7. 19

Land and Property Tax: A Policy Guide Copyright © United Nations Human

Settlements Programme (UN-HABITAT), 2011 page 4-5.


25

Dëshmitë ndërkombëtare tregojnë se taksa në pasuritë e paluajtshme mund të jetë më

e mirë se instrumentet e tjera tatimore në lidhje me efektin e saj mbi rritjen afatgjatë.

Vlera e tokës dhe përmirësimeve, përbën një bazë të gjerë që është në rritje me ritme

të shpejtë në pothuajse të gjitha vendet dhe madje edhe një shkallë modeste e

detyrueshme e taksimit, mund të prodhojë sasi shumë të konsiderueshme të të

ardhurave. Megjithatë, realizimi i sasive të mëdha të të ardhurave, kërkon një vullnet

për të vendosur taksimin në pronë në nivele më të larta se sa ekzistojnë tani, plus

njësistem të mirë të vlerësimit dhe një shkallë të lartë të përputhshmërisë (që

nënkupton një program të fortë të zbatimit). Vendet e industrializuara e kanë kuptuar

këtë potencial të të ardhurave në një masë shumë më të madhe se sa vendet në

zhvillim dhe në tranzicion, jo vetëm për shkak të vlerësimit dhe zbatimit të këtyre

sistemeve, por edhe për shkak të shkallës në të cilën ata e kanë përqafuar

decentralizimin fiskal.20

Taksa e pronës, përveç potencialit të saj të konsiderueshëm të të ardhurave (siç u

diskutua më lartë), në përgjithësi konsiderohet si një burim ideal për qeveritë lokale

duke qënë se përballohen kryesisht nga banorët me përhapje të kufizuar(lokalë).

Duhet theksuar gjithashtu se, vlera e pronës në një farë shkalle pasqyron shërbime që

janë ofruar nga qeveritë lokale, kjo forcon argumentin se është e arsyeshme që kjo

bazë tatimore të caktohet për të financuar aktivitetet lokale. Kjo konsiderohet

gjithashtu të jetë një burim i qëndrueshëm dhe i parashikeushëm i të ardhurave (shih

seksionin C më poshtë). Për më tepër, natyra e paluajtshme e bazës së saj, e cila mund

të jetë veçanërisht tërheqëse, në një kohë kur bazat e tjera tatimore bëhen gjithnjë e

më te lëvizshme, e bën taksën e pasurisë veçanërisht tëdobishme si një taksim të

përfitimit në nivel lokal.21

20

Bahl, R., and Vazquez, M.J.,―The Property Tax in Developing Countries‖ 2007 page

2

21Hutsebaut Martin ― Politikat tatimore sipas këndvështrimit Europian‖ 2013

faqe12


26

Po ashtu, përmes përgjegjësisë politike që nxit transparencën e saj, taksa e pasurisë,

mund të përmirësojë cilësinë e sistemit të përgjithshëm të financave publike. Me pak

fjalë, tatimi në pronë përshtatet shumë mirë me kriteret për një taksë të mirë lokale.22

Por përdorimi i taksimit në pronë për biznesin, ngre problem dhe kërkon vëmendje të

veçantë. Taksimi është një faktor i rëndësishëm i prodhimit në rast se parimi i

përfitimit nga taksa nuk respekton në mënyrë rigoroze koston e rritur në mënyrë

disproporcionale në bizneset që përdorin relativisht më shumë prona si faktor input.

Kjo shpjegon në një farë mase faktin se shumë vende kanë aplikuar lehtësira të

veçanta për bujqësisë, nëpërmjet përjashtimit të plotë ose të pjesshëm, ose norma të

ulëta të taksave.

Taksat e pronës mund të nxisin përdorimin efikas të tokës duke stimuluar më tej

zhvillimin dhe rritjen. Vendosja e një "kostoje tatimore" tokës në pronësi ose në

përdorim, që në një farë mase mund të jetë e pavarur nga përdorimi aktual i tokës

(veçanërisht nëse vlerësimi është aplikuar mbi çmimin e tregut), taksat e pronës janë

konsideruar shpesh si një nxitje e rëndësishme për pronën dhe pronarët e pronës për

të siguruar një përdorim më efikas të tokës dhe ndërtesave.

Taksat e pronës, janë konsideruar gjithashtu si potencialisht efektive në luftën kundër

bumit spekulativ dhe paqëndrushmërisë të çmimeve të banesave të strehimit.

Shembuj të vendeve që përdorin taksimin e pronës (duke përfshirë taksat e

transaksioneve) në këtë drejtim janë Kina dhe Singapori.23

Megjithatë mbetet një

çështje e hapur empirike nëse taksat e pronës përfaqësojnë një mjet efikas në këtë

drejtim.

Pikëpamje tjetër që ndeshet shpesh, është që taksat e tokës kanë një potencial të madh

për të ndikuar në politikën sociale dhe vendimet ekonomike, pra, çdo gjë e stimuluar

nga një përdorim më efikas i tokës, për krijimin e një mjedisi më të mirë për zhvillim

22

Bahl, R., ―Property Tax Reform in Developing and Transition Countries‖, Fiscal

Reform and Economic Governance project, USAID, December 2009 page 2. 23Norregaard, J.,‖Taxing Immovable Property Revenue Potential and Implementation

Challenges‖May 2013 page 16


27

ekonomik, për të përmirësuar barazinë e shpërndarjes së barrës së përgjithshme të

taksave.24

B. Drejtësia e taksës së pasurisë së paluajtshme përcaktuese në nivelin e

përdorimit të kësaj takse

Ndoshta disi e habitshme për një tatim të lashtë si taksimi në pronë, implikimi i tij për

drejtësi është një praktikë afatgjatë dhe e diskutueshme dhe çështja mbetet e tillë.

Rasti i përdorimit të gjerë të pasurisë së paluajtshme si bazë për taksim mbi pronën

mbështetet në idenë se taksimi është supozuar në përgjithësi të jetë progresiv, një

supozim që ende nuk është i mbështetur nga një konsensus i qartë.

Taksa mbi pronën (taksa mbi pasuritë e paluajtshme) është një taksë që

dëmshpërblehet me përfitim të barabartë, si rrjedhojë e përfitimeve të marra nga

shërbimet publike të financuara nga taksa. Taksimi në pronë në këtë mënyrë vepron si

një çmim për mallrat publike lokale të ofruara dhe individët do të zgjedhin vendet që

ofrojnë shërbime më të mira në përputhje me preferencat e tyre. Duke qenë në thelb

një pagesë për përdoruesit e shërbimeve publike lokale, ekziston një drejtësi e

natyrshme për taksimin në pronë në bazë të parimit të përfitimit. Ajo gjithashtu

argumenton balancimin midis vlerës së pronës dhe të mirave të përfituara dhe kështu

që një taksë mbi vlerat përfaqëson një marrëveshje të drejtë për ndarjen e barrës

fiskale. Duke parë taksën si një çmim për shërbimet e pranuara, nga pikëpamja e

përfitimit ka implikime të rëndësishme që taksat e pasurive të paluajtshme të jenë

taksa efikase dhe që nuk ndërhyjnë në vendimet për kursim, investim dhe vendimet e

furnizimit me fuqi punëtore të individëve dhe kompanive.25

Së fundi, është argumentuar shpesh se përdorimi i vlerës së tregut si bazë e taksës

maksimizon drejtësinë e taksimit në pronë. Kjo është veçanërisht kështu në atë masë

që vlera e tregut të reflektojë gjerësisht përfitimet e kapitalizuara të ofruara nga

shërbimet lokale që janë të financuara nga taksimi. Në të kundërt, qasje alternative të

24Roy W. Bahl, W, R., Vazquez, M, J., end Youngman, J., The ―Property Tax

inPractice‖ 2008.page 5 25 Lutz, Molloy, dheShan ―The Housing Crisis and State and Local Government Tax

Revenue: Five Channels ‖2010 page. 9


28

tilla si taksa me bazë sipërfaqen(për shembull, taksat specifike për metër katror) nuk

lidhen me vlerat e pronës aktuale (ose e lidhur vetëm në mënyrë jo të përsosur),

zakonisht sjellin variacione në normat efektive të taksave.

C. Elasticiteti ciklik i të ardhurave nga taksa mbi pronën

Ndërsa taksa e pasurisë mund të jetë një taksë efikase dhe e drejtë, luhatshmëria e

lartë ciklike mund ta bëjë atë më pak të përshtatshme si një taksë vendore. Recensioni

i thellë 2008-2010 dhe periudha e zgjatur që e parapriu këtë, siguroi një sfond të

veçantë për studimin e ndjeshmërisë ciklike të taksave mbi pronë për shkak të rolit

vendimtar të tregut të ndërtimeve për strehim në këtë recension.

Kjo fuqi mbrojtëse e ulët e pasurive të paluajtshme gjatë periudhës së vlerësimit

shumë të shpejtë te çmimeve të aseteve nga fillimi i viteve 2000 deri në mesin e tyre,

në vështrim të parë duket e habitshme. Por studimet e fundit empirike për SHBA kanë

hedhur më shumë dritë mbi çështjen e rëndësishme të luhatshmërisë ciklike të taksës

së pronës.26

Ashtu si në shumë vende dhe shtete të tjera, të ardhurat e pushtetit vendor në SHBA

ranë në mënyrë graduale pas një tkurrjeje të rëndë të tregut të strehimit. Pas një

depresioni të madh: për shembull, të ardhurat nga taksat shtetërore dhe lokale ranë me

gati 5.5 % në 2009, duke e bërë këtë vitin e dytë (pas vitit 2002) që nga depresioni i

madh, që të ardhurat nga taksat e shtetit dhe të qeverisë lokale kishin rënë në terma

nominalë. Megjithatë, rënia është drejtuar nga rënie të mprehta në arkëtimet nga

tatimi mbi të ardhurat personale dhe tatimi mbi shitjen (respektivisht prej 17% dhe

7.5%), ndërsa, në kontrast të mprehtë, të hyrat nga taksa në pronë kanë mbajtur rritje

të mirë, më shumë se 5% në 2008 dhe 2009, duke shërbyer si një pengesë e

26

Shih në veçanti Lutz, Molloy, dheShan ―The Housing Crisis and State and Local

Government Tax Revenue: Five Channels ‖dhe Lutz 2008, 2010 Faqe 18.


29

rëndësishëm për rënien e burimeve të tjera tatimore edhe pse të ardhurat e taksimit

mbi pronën kanë ndalur rritjen në vitet e mëvonshme.27

Për më tepër, ndryshimet e çmimeve të shtëpive, kanë një efekt mbi taksimin në pronë

vetëm pas një vonese prej rreth tre vjetësh, duke pasqyruar tri karakteristikat

themelore të taksimit:

(1) Vlerësimet bëhen në një mënyrë të prapambetur, taksat e mbledhura apo

detyrimet e pa paguara vitin aktual janë të bazuara në vlerën e pronës, të vlerësuar

vitin e më parshëm;

(2) Shpesh, vlerat e vlerësuara mbeten mbrapa me vlerat e tregut, në disa raste nga

projektimi apo mandati ligjor dhe në disa raste të tjera, për shkak të administratës të

"dobët" (që mund të jetë e qëllimshme, veçanërisht në juridiksione të cilat zgjedhin

vlerësuesin e tyre);

(3) Shumica e shteteve kanë një forme kapaku ose kufizim në rritjen e normave të

taksimit të pasurive të paluajtshme, në të ardhurat nga kjo taksë apo në vlerësimet e

taksueshme. Kjo do të bëjë që gjatë periudhave të rritjes së shpejtë të çmimeve të

shtëpive, këto kufizime do të parandalojnë rritjen e vlerësimeve ose rritjen e të

ardhurave nga rritja me të njëjtin ritëm si vlerat e tregut. Kështumund të krijojë një

"stok" të vlerësimit te pataksuar.28

2.3 Tarifat dhe taksat e tokës dhe pronës

Historikisht në të gjithë botën, qeveritë kanë lejuar taksa e tarifa të shumta me tokën

dhe përmirësimet e saj. Tabela 2-1 përmbledh taksat dhe tarifat e taksave në shumë

vende të botës që lidhen shpesh me tokën dhe zhvillimin e saj. Secila prej tyre është

27

Zyra e regjistrimit, Përmbledhje e të hyrave të tremujorit nga taksat e qeverisë

qëndrore dhe lokale në SHBA viti 1990-2009 28

Lutz, B., Molly, R., and Shan, H., ―The Housing Crisis and State and Local

Government Tax Revenue: Five Channels‖, Federal Reserve Board, Washington D.C.,

2010 page 8.


30

një opsion në dispozicion të qeverive dhe liderëve të komunitetit. Çdo njëra prej tyre

ka avantazhet dhe disavantazhet e veta.

Table 2-1 Taksat dhe tarifat e aplikuara në tokë ose përmirësime të paluajtshme

Taksa / Tarifa

Çfarë është e

taksueshme?

Cila është baza

për përcaktimin e

taksë ose tarifës?

Kur mblidhet

taksa ose tarifa?

Tarifat e zhvillimit

Vlera e tregut e

zhvillimit të ri në

investime private

Kostoja e mbikëqyrur

e zhvillimit të ri apo

zbutjen e ndikimit të

zhvillimit në

infrastrukturën

publike

Në kohën pasi jepet

leja për të vazhduar

zhvillimi

Taksa e pasurisë

Përgjithësisht, të

gjitha, toka dhe

pronat e përfshira

në pasuri mbi një

prag vlere të

caktuar.

Vlera e tokës dhe

pronës e transferuar

si pjesë e një

trashëgimie

Një herë, pas

vdekjes së pronarit

të pasurive

Tatimi mbi fitimet

kapitale

Kur shitet prona

reale

Vlera e pronës së

paluajtshme të

shitur mbi çmimin

orgjinal të blerjes.

Njëherë, si pjesë e

sistemit të tatimit

mbi të ardhurat.


31

Taksat e

transferimit dhe

taksa e pullës

Çdo transferim i

titullit të regjistruar

të tokës ose të

drejtave të tjera të

tokës në një tjetër

pronar

Vlera e tregut e

pronës së

paluajtshme të

transferuar

Në kohën kur toka

e regjistruar është

transferuar

zyrtarisht

Taksa

e përmirësimit

Rritja në vlerën

reale të pronës, për

shkak të

investimeve

publike apo

ndryshimit

tëaprovuar në

përdorimin e tokës

Diferenca midis

vlerës së tokës dhe

përmirësimit pas

ndryshimit, me

vlerën e tokës dhe

përmirësimit para

ndryshimit

Njëherë, në kohën

e investimeve, ose

kur është dhënë

leja për të

ndryshuar

përdorimin e tokës.

Taksa e shkëputjes

Burimet natyrore të

nxjerra nga toka

Numri i njësive të

burimeve (ton, fuçi,

etj) të nxjerra

Atëhere kur

nxjerrja ndodh,

paguhet

periodikisht

Taksa vjetore e

pasurisë

së paluajtshme

Toka dhe

përmirësimet e

paluajtshme në

pronësi private apo

të kontrolluara

Vlera e tregut të

tokës dhe pronës

ose karakteristikat

fizike të tokës dhe

pronës

Një herë çdo vit,

paguhet çdo vit,

muaj ose tremujor

Burimi :”Land and Property Tax‖: A Policy Guide Copyright © United Nations

Human Settlements Programme (UN-HABITAT), 2011, p 13


32

2.3.1 Burimet e të ardhurave tatimore nga pasuritë e paluajtshme për

njësitë vendore, krahasimi i tyre

Për të kompensuar koston e menaxhimit të proçesit të zhvillimit ose për të zbutur

ndikimin e proçesit të zhvillimit mbi infrastrukturën ekzistuese publike, qeveritë

lokale vendosin disa tarifa siç janë: tarifat e zhvillimit, tarifat e ndikimit, tarifat e

planifikimit, etj.

Tarifat e zhvillimit dhe ndikimit, janë aplikuar për një gamë të gjerë të ―ndikimeve‖

ku më të dukshmet janë rrugët, ujësjellësat, kanalizimet dhe shërbimet elektrike. Baza

e taksës është vlera në monedhën vendase e investimit të ri që kërkohet të

kryhet.Tarifa e taksës shprehet si përqindje e vlerës së investimit. Rritja e re shpesh

kërkon zgjerimin e sistemeve ekzistuese të infrastrukturës publike, ku mund të

përfshihen gjithashtu dhe shërbimet publike. Tarifat janë destinuar për të kompensuar

kostot e përjetuara nga zhvillimi i ri nga ana e komuniteteve, këto tarifa duhet të

përafrohen me kostot aktuale që ndodhin. Sipas kufizimeve të tilla, është e vështirë

për të realizuar një rritje të konsiderueshme në të ardhurat nga tarifat e reja lokale të

zhvillimit edhe pse ato mund të jenë burim shumë i rëndësishëm i fondeve për të

trajtuar presionet e rritjes së re. Një kufizim i tarifave të zhvillimit dhe ndikimit, është

se ato kanë tendencë të jenë shumë ciklike, do të thotë se të ardhurat luhaten shumë në

kushtet e tregut.

Lloji i dytë i taksave të listuara në tabelën e më sipërme dhe të aplikuara shpesh në

tokë dhe në pronë është taksa e pasurisë ose trashëgimisë, që vlerësohen si pasuri

(përfshirë tokën dhe përmirësimet) e bartur, si pjesë e një trashëgimie ose të një

pasurie. Në disa raste duhet bërë një dallim mes një takse të pasurisë, e cila është e

vjelur ndaj totalit të vlerës së pasurisë së një personi dhe një takse trashëgimie ,e cila

vlen vetëm për pasurinë që është miratuar për një trashëgimtar. Në secilin rast, taksa

ashtu siç zbatohet për tokën dhe pronën, është vlerësuar në bazë të vlerës së tregut të

pasurive të paluajtshme. Kjo taksë, në mungesë të parave të nevojshme për t‘u

përmbushur, mund të rezultojë mjaft e rëndë për trashëgimtarët. Ata mund të jenë të


33

detyruar për të shitur të gjitha ose një pjesë të pasurive të paluajtshme në një periudhë

shumë të shkurtër kohore për të plotësuar detyrimin tatimor.29

Tatimi mbi fitimet kapitale është vlerësuar mbi fitimet që rezultojnë nga shitja e një

prone. Tatimi mbi fitimet kapitale ndryshon nga taksa mbi trashëgiminë në atë që ai

vlen për shitjen e pasurisë së paluajtshme sesa për trashëgiminë e pronës. Tatimet mbi

fitimet kapitale, janë më së shpeshti të integruara me sistemin e tatimit mbi të

ardhurat. Shpesh, norma e tatimit mbi fitimet kapitale është më e ulët se norma e

tatimit mbi të ardhurat. Ajo është gjithashtu normë që ndryshon sipas rastit në

gjatësinë e kohës që mbahet prona, në një përpjekje afatgjatë për të shpërblyer

investitorët, ndërsa penalizon spekulatorët. Tatimi mbi fitimet kapitale është kritikuar

shpesh si dekurajim për investimet kapitale edhe pse ato janë ende duke u aplikuar në

një numër shtetesh europiane dhe vende të tjera të industrializuara.

Taksat e transferimit, janë vlerësuar kur titulli ligjor për tokën apo pasurinë e

paluajtshme është transferuar tek një palë tjetër. Taksa e transferimit ndryshon nga

tatimi mbi fitimet e kapitalit në atë se tatimi mbi fitimet kapitale është një tatim mbi të

ardhurat, ndërsa taksa etransferimit,30

është një taksë e aplikuar në përgjithësi për

vlerën totale të transaksionit të tokësdhe pasurisë së paluajtshme dhe duhet të paguhet

në mënyrë që të përfundojë transferimi i titullit ndaj një pale tjetër. Ajo është ngarkuar

shpesh edhe në qoftë se transferimi nuk është rezultat i një shitjeje. Taksa në të

shumtën e rasteve aplikohet në vlerën e tregut të pasurive të paluajtshme, që janë duke

u transferuar. Duhet patur kujdes në vendosjen e normës së taksës nga ana e

politikëbërësve duke konsideruar me kujdes stimujt e krijura nga norma e

përzgjedhur. Normat e larta të taksës së transferimit mund të dekurajojnë investimet e

biznesit, gjithashtu ka të ngjarë të inkurajojnë keqinterpretimin e çmimit të shitjes me

29 ―Land and Property Tax‖: A Policy Guide Copyright © United Nations Human

Settlements Programme (UN-HABITAT), 2011, p 13-14 30

Byron Lutz, Raven Molloy, and Hui Shan ―The Housing Crisis and State and

LocalGovernment Tax Revenue: Five Channels‖ 2010. page 18

30A Policy Guide Copyright © United Nations Human Settlements Programme (UN-

HABITAT), 2011, p 15


34

blerësit dhe shitësit, gjë që minon aspekte të tjera të sistemit tatimor. Një normë e

lartë e taksës mund të çojë në mosregjistrimin e transferimit të pronës.31

Table 2-2 Norma e taksës së transferimit viti 2010

Rajone Shteti Taksa e transferimit

Amerika Jugore dhe

Qendrore

Argjentinë ~2.5%

Brazil 2%

Kili 0%

Kosta Rika ~2.3%

Peru 3% - 9.5%

Venezuelë 0%

Amerika e Veriut

Kanada ~2%

Meksikë 2% - 5%

Shtetet e Bashkuara 0% - 2%

Azia & Australia

Australi 5.5%

Kamboxhia ~4%

Kinë 8% - 10%

Indonezi 5%

Japoni 2.5% -6%

Republika e Koresë 4.6% - 9.4%

Malajzi 1% - 3%

31

A Policy Guide Copyright © United Nations Human Settlements Programme (UN-

HABITAT), 2011, p 15


35

Filipine 0.5%

Europa

Belgjikë 10% - 12.5%

Qipro 3% - 8%

Danimarkë 0.6% - 1.5%

Fnilandë 4%

Francë 0.7% - 5.1%

Gjermani 4.5% - 4.5%

Greqi 19%, 9% - 11%, 1%

Irlandë 0% - 9%

Itali ~10%

Luksemburg ~10%

Malta 5%

Holland 6%

Norvegji 2.5%

Portugali 0.8% - 7.3%

Spanjë 0% - 7%

Suedi 3%

Zvicer 0% - 3.3%

Mbretëria e Bashkuar 0% - 4%

Rusia & vendet e ish

Republika Çeke 3%

Poloni 0%

Rumani 0%


36

Bashkimi Sovjetik Rusi 18%

Ukrainë 22.4%

Afrika

Burkina Faso 8%

Republika Demokratike e

Kongos

3%

Mauritus 5% - 15%

Mozambik 2.4%

Nigeri 1.5%

Burimi: World Bank, www.Doingbusiness.org; Taxand, 2010, Real Estate Tax

Calculator; National Conference of State Legislators, 2010, Real Estate Transfer

Taxes

Taksat e përmirësimit, ndryshojnë nga ato zhvillimore apo taksa e ndikimit, sepse

ato janë një përpjekje e qartë për të ndarë në përfitime private vlerën që rezulton nga

veprimi publik. Ato ndryshojnë nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme, sepse ato

zbatohen vetëm për zmadhimin e vlerës që rezulton nga investimi publik apo

ndryshimi në përdorimin e tokës. Është ky përdorim i tokës, i cili krijon kërkesën për

shërbime publike. Njerëzit që jetojnë në shtëpitë dhe bizneset që ushtrojnë aktivitete,

që shfrytëzojnë rrugët, ujin, kanalizimet, etj, krijojnë kërkesën për shërbime publike.

Nëse nuk ka pasur përmirësime në tokë, atje ka mundësi të ketë pak nevojë për

shërbime që duhet të financohen përmes taksave. Më tej, në masë të gjerë

përmirësimet kërkojnë më shumë shërbime publike, një taksë lidhur ngushtë me

vlerën e përmirësimeve e përafron një taksë me përfitimin nëse taksat e paguara janë

përafërsisht proporcionale me përfitimet e marra. Në të njëjtën kohë, taksat mbi

përmirësimet mund të priren për të dekurajuar investimet. Pronarët e tokës, të cilët


37

mendojnë se taksat e tyre do të rriten në qoftë se ata përmirësojne pronën e tyre, mund

të mendohen dy herë para se të bëjnë investime.32

Si rregull, qeveritë ―identifikojnë‖ kategori të caktuara të përfituesve që ndajnë pjesë

të kostos së ndërtimit ndërmjet tyre në proporcion me përfitimin e vlerësuar.

Një variacion mbi taksën e përmirësimit është ai që po përdoret në San Paulo,

Brazil.Në këtë qasje, një agjensi qeveritare lokale identifikon sasinë dhe llojin e

zhvillimit shtesë që do të lejohet në një zonë të caktuar. Agjensia pastaj lëshon

Certifikatat e Potencialit Ndërtimor Shtesë (CEPAC-së) (Certificates of Additional

Construction Potential) për atë zonë dhe i shet këto nëpërmjetë një ankandi elektronik.

Të gjitha të ardhurat nga shitja e këtij produkti përdoren më pas në investime në

infrastrukturë.33

Taksat për nxjerrjen (shkëputjen), janë dhe njëherë taksa të zbatuara në burime

natyrore të tilla si nafta, qymyri, metalet etj, që janë nxjerrë nga toka. Taksat për

shkëputjen janë taksat më së shumti të akcizës, që do të thotë se bazë për tatimin është

numri i njësive të nxjerra të burimeve, në vend të vlerës aktuale të tregut të këtyre

burimeve. Për shembull, për një pus, norma e taksës së nxjerrjes për një sasi të caktuar

mund të aplikohet për çdo fuçi të naftës së nxjerrë, pavarësisht nga çmimi botëror i

naftës në datën e nxjerrjes. Këto taksa mund të gjenerojnë shuma të mëdha në afat të

shkurtër ose të mesëm kohor. Politikëbërësit duhet të mbajnë parasysh natyrën e

fundme të këtij burimi dhe duhet ta konsiderojnë me kujdes për të përdorur sa më

mirë të ardhurat për të përfituar gjeneratat e ardhshme, si dhe popullsia e tanishme.

Një nga parimet e menaxhimit të mirë fiskal është që, përgjithësisht burimet nuk

duhet të përdoren për të financuar në vazhdimësi shërbimet. Punësimi i punonjësve

dhe krijimi i shërbimeve të pritjes, të cilat mbështeten në burimet e të ardhurave të

dikurshme apo shumave të paqëndrueshme, shpesh rezultojnë në sfida fiskale dhe

politike.34

32Land and Property Tax: A Policy Guide Copyright © United Nations Human

Settlements Programme (UN-HABITAT), 2011, p 17

33Rezk, E., ―Taxes on land and property in Argentia‖. 2004, page 285 34

(UN-HABITAT), 2011, Faqe 18)


38

Shumica e taksave të diskutuara më lart do të konsiderohen në të njëjtën kohë të

ardhura. Një qeveri vendore mund të mbledhë tarifë zhvillimi për të ndihmuar

zgjerimin e një rruge, po nuk do të ketë më tej të ardhura nga ky projekt për të

ruajtur atë rrugë ose të paguajë për ndriçimin rrugor. Varësia e njëhershme e tarifave

dhe taksave të tilla si këto do të thotë se të ardhurat lokale do të jenë të

paqëndrueshme në të mirë dhe në të keqe, të pamjaftueshme për të siguruar një themel

për nevojat fiskale të qeverive lokale. Nga ana tjetër, në të njëjtën kohë të ardhurat

mund të jenë një burim i rëndësishëm i kapitalit për përmirësime të komuniteteve.

Taksa Vjetore e Pasurive të Paluajtshme, është një taksë e bazuar në tokë dhe në

përmirësimet e saj, që përsëritet në mënyrë të rregullt dhe paguhet nga pronarët apo

banorët për të mbështetur infrastrukturën dhe shërbimet publike. Diskutimi këtu është

për një taksë vjetore, pra, që aplikohet njëherë në vit por që mund të paguhet në këste

mujore ose tremujore. Kjo taksë ka qenë e projektuar dhe zbatuar në mënyra të

ndryshme në mbarë botën dhe ka ekzistuar në disa vende për shekuj me radhë.35

Një nga pikat kryesore të forta të taksës së pasurive të paluajtshme është se baza e saj

(toka) është e vështirë për t‘u fshehur dhe e pamundur për t‘u lëvizur sic çmund të

ndodhë me të ardhurat e fituara, të cilat mund të fshihen dhe mund të zhvendosen,

apo zhvendosja e shitjeve me pakicë në vende me juridiksione më të ulëta tatimore.

Toka dhe ndërtesat e ngritura në të, nga natyra e tyre janë të vështira për t‘u fshehur.

Por me këto karakteristika shumë të dëshirueshme nuk do të thotë se baza tatimore

është e qartë dhe e pandryshueshme. Zbulimi i ndërtimeve të reja apo ndryshimet në

përdorimin e tokës, është veçanërisht i vështirë, nëse institucioni publik përgjegjës për

përcaktimin e faturës tatimore është një autoritet i Qeverisë Qendrore. Taksa vjetore

mbi pasuritë e paluajtshme mund të jetë administrativisht komplekse, prandaj kërkon

vemendjen e politikës dhe të administratës. Një taksë e përshtatur me kushtet dhe

kapacitetet lokale mund të përbëjë një kontribut të qendrueshëm në të ardhurat

publike.

35USAID ― Taksa mbi pasuritë e paluajtshme instrumet inovativ për rritjen e të

ardhurave vendore ‖, Tetor 2010 faqe 38


39

Politikat e tokës, ndër të cilat politika e taksimit përfaqëson një komponent, njihen

gjerësisht si elementë kritikë të politikave të gjera sociale për të zvogëluar varfërinë

dhe për të siguruar qendrueshmëri në komunitet. Për këtë citojmë vetëm një shembull,

sipas raportit kërkimor të Bankës Botërore për politikat e shtetit. "Politikat e tokës

janë të një rëndësie themelore për zhvillim të qëndrueshëm, qeverisje të mirë dhe për

mirëqenien dhe për të hapur mundësi ekonomike, për të dyja popullsitë, rurale dhe

urbane, veçanërisht të dobëta."36

2.4 Identiteti dhe të ardhurat nga taksat mbi pasuritë e

paluajtshme

Në shumicën e rasteve, të ardhurat nga një taksë llogariten si produkt i vlerës së

bazës, taksës me normën e taksës. Në rastin e taksës mbi pasuritë e paluajtshme

administrimi i saj luan një rol të rëndësishëm në të ardhurat aktuale të realizuara të

cilat duhen të rregullohen për të reflektuar praktikat administrative. Të ardhurat e

gjeneruara nga taksa mbi pasurinë e paluajtshme do të varen nga dy variabla të

politikës dhe tre faktorë administrativë si vijon :

R = B x t x C x V x E

ose

Të ardhurat = Baza x Norma x Mbulimi x Vlerësimi x Grumbullimi37

Secili nga këta faktorë do të diskutohet në detaje në çështjet e mëposhtëme.

Marrëdhënia ndërmjet këtyre faktorëve është njohur si identiteti i të ardhurave,

sepse ai identifikon sasinë e të ardhurave që do të mblidhen në të vërtetë.

Përcaktimi i bazës dhe normës tatimore janë vendime politike. Proçesi i menaxhimit

të mbulimit, vlerësimit dhe mbledhjes janë faktorë administrativë. Projektimi i një

36 Deininger, K., ―Land Policies for Growth and Poverty Reduction‖2003, page 46 37

―Taxing Immovable Property Revenue Potential and Implementation Challenges‖;

by Norregaard, J., ; IMF Working 2013, Page 22.


40

takse të pasurive të paluajtshme efektive do të kërkojë vemendje për të pestë këta

elementë të identitetit të të ardhurave.

Le t‘i shikojmë me radhë të gjithë faktorët e mësipërm.

2.4.1 Çfarë duhet mbajtur parasysh në përcaktimi e bazës së taksës së

pasurive të paluajtshme

Baza e taksës së pasurive të paluajtshme (B), është vlera që përfundimisht do të

përdoret për të shpërndarë barrën tatimore për individët, ekonomitë familjare dhe

bizneset. Pyetje të rëndësishme që kërkojnë përgjigje në politikën e dizenjimit të

bazës së taksës së pasurive të paluajtshme përfshijnë:38

Çfarë duhet të përfshihet në bazë? Ajo mund të përfshijë vetëm tokën, tokën

dhe përmirësimet e paluajtshme, vetëm përmirësimet, ose kombinime të

ndryshme të tokës dhe përmirësimeve për lloje të ndryshme të përdorimit të

tokës.

Si duhet të përcaktohet vlera e bazës dhe sa shpesh duhet të jetë e përditësuar?

Baza e taksës së pasurive të paluajtshme mund të bazohet në vlerën e tregut të

pasurive të paluajtshme, në atributet fizike dhe në vendndodhje?

Kush do të ketë detyrimin për ta paguar taksën? Pjesa e përcaktimit të bazës së

taksës përfshin dhe përcaktimin se kush i detyrohet taksës së pasurive të

paluajtshme. Ajo do të jetë e përcaktuar për pronarët e tokës, apo për ata që në

fakt e përdorin tokën?

Taksa duhet të jetë uniforme në të gjithë vendin, apo duhet që ajo të ndryshojë

brenda një vendi, në varësi të kushteve lokale të tilla si cilësia e tregjeve të

pasurive të paluajtshme ose natyra e të drejtave pronësore të njohura

ligjërisht?

Cilat lloje të pronësisë ose të klasave të pronës duhen përjashtuar nga taksa e

pasurive të paluajtshme, nëse ka ndonjë dhe pse? Një nga çështjet e çdo

juridiksioni është zbatimi i përjashtimeve nga taksa e pasurive të paluajtshme.

38NALAS ―Improvement of local property tax administration in South –East

Europe‖ page 13


41

Cili nivel i qeverisjes dhe cili institucion do të përcaktojë se cilat prona janë të

përjashtuara ?

Përcaktimi se çfarë është ajo që do të jetë subjekt i taksës së pasurive të paluajtshme,

është gjithashtu një funksion i asaj se, sa i zhvilluar është tregu i tokës dhe pronës në

një vend apo rajon. Në shumë vende, taksa mbi pasuritë e paluajtshme është aplikuar

në vlerën e tregut të tokës ose për tokën dhe përmirësimet e paluajtshme të

bashkangjitura me tokën.

Vlera e tregut, është përcaktuar si çmimi për të cilin është rënë dakord nga një blerës

i mirëinformuar dhe i vullnetshëm dhe një shitësi të mirëinformuar dhe të vullnetshëm

dhe asnjeri prej të cilëve nuk është duke vepruar nën presion. Taksa vjetore llogaritet

pastaj si një përqindje e vlerës së tregut të përcaktuar në këtë mënyrë.39

Në shumë vende në zhvillim, tregjet e tilla thjesht nuk ekzistojnë. Në disa raste,

tregjet e tilla mund të ekzistojnë në zonat e mëdha urbane ose për klasa të caktuara të

pronës, por jo për të gjitha pronat apo në komunitete më të vogla. Në disa raste,

tregjet mund të jenë aktivë, por informalë. Në këto tregje toka apo strehimi janë në

një vendbanim informal dhe shiten pa i regjistruar këto transaksione. Nëse tregjet

formale te pasurive të paluajtshme në një zonë të caktuar janë aktive, atëherë është e

mundur dhe shpesh e dëshirueshme dhe tentohet që të lidhet taksa mbi pasuritë e

paluajtshme me vlerën e tregut të tokës dhe përmirësimet. Por, pa tregjet aktive të

tokës dhe pronës, tentativa që të bazojë taksën mbi pasuritë e paluajtshme mbi çmimet

e tregut jo ekzistent ose jo të vëzhgueshëm, thjesht do të çojë në zhgënjim dhe

dështim.

Nga ana tjetër, ka qasje shumë të arsyeshme për krijimin e taksës së pasurive të

paluajtshme që nuk është e bazuar në vlerën e tregut dhe shumë vende i përdorin ato.

39Norregaard, J.,―Taxing Immovable Property Revenue Potential and Implementation

Challenges‖ 2013, page 17.


42

2.4.2 Çështje që duhen mbajtur parasysh në vendosjen e normës së

taksës

Pasi vlera e Pasurisë së Paluajtshme është përcaktuar për qëllime tatimore, llogaritja e

taksës përfshinzbatimin e një norme të përshtatshme për të përcaktuar vlerën e taksës.

Ndërsa llogaritja përfundimtare mund të jetë një çështje e thjeshtë aritmetike, ka dy

konsiderata të rëndësishme rreth politikave të përcaktimit të normës së taksës

( t ):40

Duhet që të gjitha pronat të tatohen me të njëjtën normë?

Nëse disa prona apo disa pronarë janë të liruar nga taksa e pasurive të

paluajtshme, jo të gjitha pronat do të taksohen me të njëjtën normë. Përtej

këtyre përjashtimeve, a duhet që toka bujqësore dhe rezidencat rurale dhe

urbane të taksohen me të njëjtën normë? A duhet që bizneset dhe ekonomitë

familjare të taksohen njëlloj? A duhet që familjet e varfra dhe familjet më të

pasura të përballen me të njëjtën normë takse? Cili nivel i qeverisjes dhe cili

institucion duhet të përcaktojë shkallën tatimore?

Vendosja e normës në nivel kombëtar ose rajonal siguron uniformitet dhe

shmang konkurrencën e taksave. Duke lejuar qeverinë vendore që të

përcaktojë normën e taksës,u jepet pushtet zyrtarëve vendorë dhe nxitet

autonomia vendore. Në disa raste, Qeveria Kombëtare apo rajonale përcakton

një gamë për normën e taksës dhe qeverive lokale u lejohet që të përcaktojnë

normën përfundimtare brenda kësaj game.

Të dyja, kapaciteti administrativ i niveleve të ndryshme të qeverisë dhe gjerësia e

objektivave të politikës tatimore, do të ndikojnë në politikat e vendosjes së normës së

taksës së pasurive të paluajtshme. Normat dhjetë, njëzet dhe dyzet për qind nuk janë

të rralla në vendet që taksa vendoset mbi vlerën vjetore të qirasë. Por, në vendet që

vlera e tokës është e bazuar në vlerën e tregut të kapitalit, normat zakonisht bien në

nivelin e 1-3 për qind. Norma aktuale përfundimtare në këtë mënyrë do të varet

40Norregaard, J.,―Taxing Immovable Property Revenue Potential and Implementation

Challenges‖ 2013, page 26


43

shumë nga fakti se, si është përcaktuar baza e taksës së pasurisë së paluajtshme dhe

cili është objektivi i të ardhurave.

Normat e shumëfishta të taksë së pasurisë paluajtshme janë të justifikuara në një

shumëllojshmëri bazash. Në disa raste, prona të caktuara mund të përfaqësojnë një

barrë më të madhe në shërbimet e qeverisjes vendore dhe kështu, kjo argumenton atë

që pronarët duhet të paguajnë taksa më të larta të bazuara në parimin e përfitimit.

Në raste të tjera, taksat më të larta janë të arsyetuara në bazë të aftësisë për të paguar.

Pronarët me më shumë mjete, kërkohet të paguajnë më shumë. Së fundi, në disa

vende (p.sh., Brazil dhe Singapor) ka një përpjekje jo shumë të qartë për të

rishpërndarë pasurinë përmes Taksës së Pasurisë së Palaujtshme e cila rezulton në

norma shumë më të lartë të taksës në pronë me vlerë të lartë.41

Vende të ndryshme mund të zbatojnë gjithashtu normat të shumta të TPP përmes

njërit prej disa mekanizmave të mëposhtëm. Ndoshta qasja më e zakonshme është për

të klasifikuar pronën, bazuar në përdorimin e tokës. Një sistem i tillë mund të jetë aq i

thjeshtë sa për të bërë dallimin mes pronës bujqësore, banesore dhe pronave të tjerave

jobanesore. Çdo klasë prone duhet ta konceptojmë me një normë të ndryshme të

taksës mbi pasuritë e paluajtshme. Është e qartë se një numër më i madh i

klasifikimeve të përdorimit të tokës është sfidë më e madhe administrative, për

mbajtjen dhe përditësimin e informacionit për përdorimin e tokës dhe krijon një

mundësi më të madhe për gabime në klasifikim.

Një sistem i dytë i klasifikimit të pronës, që jep norma të shumëfishta të TPP, është ai

që bën dallimin mes pronave në bazë të pronësisë. Ky është mjaft i zakonshëm, për

shembull, për të përjashtuar plotesisht disa klasa të pronarëve, të tilla si, xhamitë,

kishat,objektet e bamirësisë dhe shkollat nga TPP. Së fundi, prona mund të

klasifikohet në bazë të vlerës së taksueshme dhe të normave të ndryshme të aplikuara

për klasa vlere të ndryshme. Për shembull, Maroku përcakton bazën e taksës mbi

41

De Cesare, C.M., and Ruddock, L., ― The Property Tax System in Brazil‖ Published

at Property Tax: An International Comparative Review, Ashgate, 1999, Chapter 13.

page 266-282.


44

pasuritë e paluajtshme si vlerë vjetore të qirasë dhe i ndan pronat e banimit në katër

klasa vlere, secila me një normë takse të ndryshme. 42

Një numër i vendeve kërkojnë të zbatojnë për qëllime politike rishpërndarjen e

burimeve të shoqërisë nëpërmjet normave të shumëfishta progresive të TPP.

Më poshtë po paraqesim disa shembuj në disa vende në zbatim të kësaj politike.

Në njoftimin e zhvendosjes në një sistem më progresiv të TPP në Singapor në vitin

2010, qeveria e bëri të qartë, se rishpërndarja ishte një objektiv qendror i politikës.

Taksa e re në Singapor për pronat e zotëruara nga pronarët zëvendësoi një normë të

vjetër prej 4 për qind të vlerës vjetore të qirasë me tre nivele, duke u bazuar përsëri në

vlerën vjetore të qirasë. Niveli i parë 6,000 USD është i përjashtuar nga taksa vjetore

e pasurisë së paluajtshme. Niveli tjetër është 59,000 USD dhe tatohet me një normë

prej katër për qind, ndërsa gjithë vlera e qirasë mbi 65,000 USD tatohet në gjashtë

për qind. Kështu, për shembull, një pronë e zotëruar nga pronari me një vlerë vjetore

të qirasë 24,000USD do të detyrohet 720USD për taksën mbi pronën (asnjë përqind

për 6.000 USD e para dhe 4 përqind për pjesën tjetër prej 18,000USD). E gjithë prona

banesore që nuk është zotëruar nga pronari dhe të gjitha pronat e tjera do të tatohen

në 10 për qind të vlerës vjetore të qirasë. 43

Bird dhe Slak,44

argumentojnë se përpjekje të ngjashme në vende të tjera nuk kanë

qenë shumë të suksesshëm në masë të madhe për shkak se ngarkesa shtesë e

administratës e përfshirë në ndjekjen e pronarëve e parcelave të shumta, kanë provuar

të jenë mjaft të konsiderueshme.

Ajo që duhet të jetë e qartë nga këta shembuj është se, ka mjaft mundësi për të

rregulluar normat e TPP të supozuara të afta për të paguar tatimin dhe për të krijuar

42

Ministria e Ekonomisë dhe Financave: ―Permbledhje e Sistemit Taksave

Marokene‖, Mbretëria e Marokut, 2009. 43

IRAS E-Tax Guide, 2010, Taksimi i Pronës: Buxheti 2010,Regjimi i Takses se Re

Progresive (PPTR) për Pronat Rezidenciale të Zoteruara nga Pronari me efekt nga 1

janar 2011, Autoriteti i Taksave mbi të ardhurat ne Singapor 44Bird & Slak 2007


45

një sistem i cili është mjaft progresiv në strukturën e normave. Normat mund të

bazohen në truall, si dhe në shfrytëzimin e tokës. Për shembull, toka në qendrën

urbane mund të taksohet në një normë më të lartë se toka në periferi urbane apo toka

rurale. Edhe prona industriale mund të taksohet në një normë më të lartë se pasuria

tjetër në një përpjekje për të eksportuar një pjesë të barrës tatimore drejt pronave

jorezidenciale. Çfarë është më pak e qartë në këtë situatë është shtrirja në të cilin

sisteme të tilla me norma të shumëfishta janë të dëshirueshëm.

Në aspektin e barazisë, ulja e normës efektive të taksave për disa zotërues të pronës

thjesht do të thotë që të tjerët do të përballen me taksa më të larta, nëse përmbushja e

objektivit të të hyrave është e njëjtë. Kjo është disi si një tullumbace e mbushur me

ujë, duke dashur të shtypësh njerin skaj për ta bërë atë më të vogël, tullumbacja në

ekstremin tjetër duhet të zgjerohet. Pra, kjo ndodh dhe me uljen e normave të TPP për

grupet e zgjedhura. Nëse komuniteti duhet të rrisë në një sasi të caktuar të ardhurat në

mënyrë që të financojë shërbimet e nevojshme duke ulur normën mbi disa prona, do

të thotë se mbajtësit e tjerë të pronave do të përballen me taksa më të larta në mënyrë

që të mblidhen të njejtat të ardhura të përgjithshme.

Nëse shkalla tatimore është mjaft e lartë, vënia e takssë mbi tokën do të krijojë

prirjen për të shtrembëruar kufijtë dhe spekulimin me tokën duke tentuar për ta bërë

në fakt tokën më shumë të përballueshme nga taksat.

2.4.2.1 Normat e diferencuara të taksës mbi tokën dhe përmirësimet e paluajtshme

Të paktën që nga shekulli i 19-të ekonomistët kanë argumentuar se toka dhe

përmirësimet e paluajtshme duhet të taksohen me norma të ndryshme. Pretendimi

manifestohet, në njërën anë në argumentin se, toka duhet të taksohet, por në anën

tjetër norma në përmirësimet e paluajtshme duhet të jetë zero. Argumenti ekonomik

është se, meqense oferta e tokës është e fiksuar, një taksë mbi tokën nuk do të ketë të

njëjtin efekt shtrembërues mbi ekonominë lokale që praktikisht çdo taksë tjetër do të

ketë. Taksimi i përmirësimevetë paluajtshme ështe i argumentuar si i tillë, se ai

dekurajon investimet në përmirësime të pasurive të paluajtshme.


46

Dy shembujt e mëposhtëm shërbejnë për të treguar se sa taksa vetëm mbi tokën, mund

të jetë e zbatueshme:

Shembulli i parë: Ukraina ka një ngarkesë të taksës vjetore të tokës që varet nga

klasifikimi i përdorimit të tokës dhe vendndodhjessë tokës. Në qoftë se toka ka një

vlerë të tregut, atëherë taksa është një për qind e vlerës së tregut. E gjithë toka tjetër

është taksuar në bazë të sipërfaqes së tokës, me normat e ndryshme nga 0,0014 € për

metër katror në 0,0192 € për metër katror në varësi të vendndodhjes së pronës. Në

qendrat rajonale kjo normë është rritur më shumë se tre herë. Kështu, një parcelë

5.000 metër katror mund të ketë një taksë vjetore të tokës prej 7 € deri në 288 € , në

varësi të vendndodhjes dhe se si toka është e klasifikuar. 45

Shembulli i dytë: Xhamajka ka konvertuar taksën mbi vlerën e kapitalit dhe të

përmirësimeve në tokë, në një taksë rigoroze të mbështetur në një taksë të vlerës së

tokës së papërmirësuar që në vitin 1957. Siç u përmend më lart, shkalla e tanishme

është 0.5 për qind e vlerës së tokës mbi 300,000 $ J (rreth 2.570 €). Kështu, një

parcelë mjaft tipike e vlerësuar në 1.000.000 $ J (rreth 8600 €) do të ketë një faturë

tatimore vjetore prej 3,500 $ J (rreth 30 €). 46

Një tjetër opsion i përdorur nga disa vende është taksimi i tokës dhe i përmirësimeve,

por me norma të ndryshme. Sistemet e tilla janë quajtur zakonisht sisteme të taksimit

në pronë me norma të ndara. Për shembull, për një periudhë kohe, qyteti i Pittsburgh,

Pennsylvania në SHBA, taksonte ndërtesat me normën prej 1 për qind të vlerës së

tregut të kapitalit, ndërsa toka taksohej me normën prej 4 për qind të vlerës së

kapitalit.Rezultatin disa e kanë argumentuar se ishte një rizhvillimi i përshpejtuar i

qytetit në krahasim me qytetet e tjera në rajon.47

45UN-HABITAT 2011, f 66 46UN-HABITAT 2011, f 66-67 47Oates dhe Schwab, 1997


47

Table 2-3 Vendet që përdorin disa forma të vlerës së taksës së tokës ose norma të ndara të taksës

Afrika Kenia, Namibia, Zimbabveja

Azia Japonia, Korea e Jugut, Taivani, Tailand

Australia dhe Oqeani Pacifik Australia, Zelande e Re, Guinea e re,

Ishulli Solomon,

Karaibe dhe Amerika Latinr Bahamas, Barbados, Belize, Grenada,

Xhamaika, Meksiko

Europa Danimarka, Estonia, Franca, Ukraina

Amerika e Veriut Kanada, SHBA

Burimi: Franzsen, 2009, Tabela 3.1.

2.4.2.2 Taksimi me pak avantazh

Një nga sfidat më të rëndësishme në hartimin e politikave të TPP, është çështja se si të

trajtojmë familjet me të ardhura të ulëta në komunitet? Nga njëra anë, taksa mund të

jetë e vështirë për t‗u identifikuar dhe për t‘u mbledhur nga familje të tilla dhe nga ana

tjetër rendimenti i të ardhurave mund të jetë mjaft i ulët edhe një taksë shumë modeste

mund të nxisë angazhimin qytetar dhe mund të forcojë një kulturë të taksës ndërmjet

njerëzve në komunitet. Në të kundërt, ata mund të ndihen se u është hequr krejt një e

drejtë për të qenë kërkues për shumë shërbime të ofruara nga qeveria vendore.

Në praktikë shumë juridiksione kanë marrë një nga dy qasjet e më poshtme për të

minimizuar ngarkesën e taksave mbi familjet me të ardhura të ulëta:48

Qasja e parë ul normën për të gjitha shtëpitë me një përqindje të caktuar. Le të

supozojmë për shembull që të gjitha pronat janë vlerësuar në vlerën e tregut të

48Remy Sietchiping and Solomon Haile ‖Land and Property Tax:‖ 2011 page 67


48

kapitalit, por pronat e banimit taksohen me gjysmën e normës së pasurive të tjera të

paluajtshme. Kjo qasje shumë e gjerë ka dy disavantazhe:

Së pari, siç u përmend më lart, ajo zhvendos një pjesë të konsiderueshme të barës

tatimore të përgjithshme mbi pronat jobanesore pa një arsyetim të shëndoshë

ekonomik.

Së dyti dhe ndoshta edhe më e rëndësishme, shumica e përfitimeve nga norma më e

ulët e taksës do të shkojë për familjet me të ardhura të larta dhe ata do të tentojnë të

zotërojnë pasuri më të vlefshme në një komunitet dhe, sa më e vlefshme pasuria aq

më i madh është përfitimi. Kështu, ndërsa është e vërtetë se lehtësimi i taksimit i

jepet mbajtësit të pronës të vlerësuar më ulët, ky lehtësim vjen me një çmim shumë

të lartë në aspektin e të ardhurave të pritshme të mbledhura nga kjo taksë dhe të

barazisë së taksës, ose i redukton të dyja.

Një përqasje e dytë dhe më efektive, është që të përjashtojmë një sasi të caktuar të

vlerës së pronës së banimit nga TPP. Sipas kësaj qasjeje, hartuesit e politikave

krijojnë një prag specifik për vlerën e tatueshme. E gjithë prona banesore merr një

reduktim në vlerën e taksueshme sa vlera e këtij pragu. Rezultati është se të gjithë

mbajtësit e pasurisë me vlerë më të ulët se vlera e përjashtimit, nuk do të kenë asnjë

detyrim tatimor. Rëndësia relative e përjashtimit do të bjerë mbi pronat me vlerë në

rritje. Ndërsa për këtë qasje është rasti të themi që, për të mbledhur të ardhura të

njëjta si në rastin e mosaplikimit të lehtësimit, duhet që shkalla tatimore të jetë më e

lartë, rritja neto në normë me një përjashtim të specifikuar do të jetë shumë më e ulët

sesa nën skenarin e aplikimit "normë më e ulët" dhe barra do të shpërndahet në

mënyrë më uniforme nëpërmjet komunitetit.


49

2.4.3 Mbulimi

Mbulimi( C ), është përqindja e të gjitha pronave të tilla që janë të regjistruara në

kadastër dhe për të cilat ka fatura të detyrimeve tatimore kundrejt të gjitha pronave të

regjistruara në kadastër.49

Kur baza e taksës është përcaktuar në ligj, krijon një standart për të cilin pronat dhe

taksapaguesit duhet të përfshihen në listën tatimore ose kadastrën fiskale.

Një kadastër, është një regjistër zyrtar i pronës. Ka të paktën tre lloje të kadastrave,

të cilat mund të integrohen në një paketë të vetme të regjistrimeve të pronës, por

shpesh kjo gjë nuk ndodh. Këto kadastra janë: kadastra fizike, kadastra ligjore,

kadastra fiskale.

Kadastra fizike, përmban një përshkrim të pronës fizike, duke përfshirë kufijtë dhe,

nëse prona ka qenë e zhvilluar edhe informacion mbi përmirësimet e paluajtshme.

Kadastra ligjore, përmban informacion mbi të drejtat ligjore të tilla si,pronësia e

tokës dhe ndërtesave dhe në disa raste ajo gjithashtu përmban informacion mbi

banorët e tokës dhe ndërtesave. Në disa vende kjo është referuar si "Libri i Tokës."

Kadastra fiskale, përmban informacion tatimor duke përfshirë vlerën e vlerësimit.

Siç vumë në dukje, këto kadastra mund të integrohen në një paketë të vetme,e cila ka

të dhënat pronësore që mbështesin transfertat ligjore të të drejtave, planifikimin e

përdorimit të tokës dhe të taksave, si dhe përdorimet e tjera të mundshme dhe

informacion ligjor. Në praktikë mund të jetë e motivuar edhe ruajtja e kadastrave të

veçanta.

Mbulimi është në thelb një produkt i cilësisë administrative të kësaj takse. Ka disa

çështje të rëndësishme për t‘u marrë parasysh në hartimin dhe zbatimin fillestar të

mbulimit . Ato jane të parqitura më poshtë:50

49

Norregaard, J., ―Taxing Immovable Property Revenue Potential and

Implementation Challenges‖ .May 2013 page31. 50Remy Sietchiping and Solomon Haile ‖Land and Property Tax:‖ 2011 page 33


50

Si do të ndahet informacioni midis institucioneve të kontrollit të pronësisë së

tokës dhe të të dhënave të banimit, të të dhënave të ndërtimit, dhe rregjistrat e

taksave? Në shumë instanca ka komunikim dhe bashkëpunim shumë të dobët

ndërmjet këtyre institucioneve,por secila prej tyre kontrollon disa nga

informacionet e nevojshme për të menaxhuar një kadastër të saktë dhe të

dhënat e tjera të tokës. Grumbullimi i të gjithë informacionit që lidhet me

përdorimin e tokës është një hap i rëndësishëm në arritjen e treguesit të lartë

të mbulimit.

A do të jetë e nevojshme për të ndryshuar ligjet e tjera në mënyrë që të

sigurojmë se shpërndarja e barës fiskale zë vendin e duhur?

A do të jetë një institucion përgjegjës për zbulimin e pronave të reja? Kjo

përgjegjësi a mund të ndahet?

Kush do t‘i sigurojë burimet teknike dhe financiare për të krijuar dhe

mirëmbajtur saktë regjistrat e pronës dhe të tokës? Mbajtja dhe përditësimi i

kadastrës fiskale me kalimin e kohës do të kërkojë burime.

Menaxhimi i suksesshëm i sistemit të mbulimit të tokës dhe pasurisë së paluajtshme

do të ndikohet nga llojet e të drejtave të njohura të tokës dhe pasurisë së paluajtshme

në një komunitet, sa ato të drejta janë të regjistruara apo të pranuara publikishtdhe

nga kapaciteti administrativ i Qeverisë, si dhe vullneti politik i udhëheqësve të

komunitetit.

Ndërsa ka një numër argumentash të rëndësishëm për të mbështetur një inventar të

plotë dhe të integruar të tokës dhe kadastrës, një inventar i tillë mund të marrë vite

për t‘u realizuar plotësisht. Mungesa e kadastrës së tillë nuk duhet të konsiderohet një

pengesë e pakapërcyeshme për zbatimin e një takse mbi pasuritë e paluajtshme. Rasti

i Hargeisa, Somaliland, i përshkruar më poshtë është shumë mësimdhënës.51

Në vitin 2001, treguesit e zhvillimit e vendosnin Somaliland në mesin e më të

varfërve dhe në rajonet më pak të zhvilluara në botë, me GDP për banorë që

51UN-HABITAT, ―Land and Property Tax—A Policy Guide‖, United Nations Human

Settlement Programme, Nairobi, 2011 page 77


51

vlerësohet të jetë 200$ US. Pas viteve të konfliktit, dëmtimi i infrastrukturës fizike

dhe institucionale solli shkatërrimin në masë të madhe të sistemittë regjistrimit të

tokes.. Hargeisa është kryeqyteti i Somaliland me një popullsi prej rreth 396.000

banore në vitin 2005. Qyteti kishte të vendosur një taksë mbi pasuritë e paluajtshme,

por të ardhurat e gjeneruara ishin 169,062 $ US në vitin 2005, të ardhura shumë të

mangëta nga të hyrat e nevojshme për shërbimet themelore komunale.

Me ndihmën e UN-HABITAT-it, Hargeisa ndërmori një sondazh të destinuar te prona

për të prodhuar një kadastër fiskale të përmirësuar. Duke filluar me imazhet satelitore

të qytetit, stafi prodhoi harta të dizhitalizuara që tregonin të gjitha ndërtesat, rrugët,

lumenjtë, aeroportet etj. Pas kësaj ekipet, shkuan në terren në të gjithë qytetin për të

mbledhur dhe regjistruar atributet e pronësisë. Shuma e të dhënave të mbledhura është

mbajtur minimumi për:

karakteristikat fizike të pronës (dimensionet, përdorimi, materialet e ndërtimit

të përdorura dhe qasje në infrastrukturë),

zoteruesit,

numrin e banorëve që jetojnë në ndërtesë.

I tërë procesi mori rreth tetë muaj kohë (Korrik 2004 deri në Mars 2005) dhe kushtoi

rreth 48.500 $ US ose 0,82 $ US për pronë (me përjashtim të pajisjeve ). Rezultati

përfundimtar ishte se në kadastrën fiskale u rrit numuri i pronave të regjistruara nga

15.850 në 59.000 prona.

Hargeisa gjithashtu ka vendosur në vend një sistem të ri të klasifikimit të normavetë

taksës. Më parë të gjitha ndërtesat taksoheshin në të njëjtin normë për metër katror.

Sipas strukturës së normës së re, ndërtesat janë klasifikuar në pesë klasa të pronës

bazuar në materialet e çatisë, materialet e murit dhe llojin e rrugës. Ky ishte ende një

sistem i bazuar në sipërfaqe, por tani ishin pasqyruar më me saktësi dallimet në

vlerën e pronës.Normat e reja të sistemit hynë në fuqi në vitin 2007 dhe deri në vitin

2008 të hyrat e mbledhura ishin rritur me 248 për qind, në 588,754 $ US.52

52

Land Valuation Division, National Land Agency of Jamaica as of 1 June 2010.


52

Rasti Hargeisa ofron disa përfundime të rëndësishme:

Së pari, tregon vendosmerinë e qeverisë lokale për të përmirësuar dhe për të

menaxhuar kadastrën fiskale. Imazhet satelitore janë përdorur si një pikënisje nga stafi

Hargeisa, por inspektimet në terren ishin të nevojshme për të marrë edhe

informacione më themelore. Kur stafi lokal gjithashtu është në pozitë më të mirë për

të monitoruar ndryshimet e përdorimit të tokës, kemi një mbajtjemë të saktë të

përditësimit të kadastrës .

Së dyti, përpjekja për të ndërtuar një kadastër fiskale është thelbësore, por jo e

pakalueshme, sigurisht jo aq lehtë sa një inventar i plotë i të gjitha interesave ligjore.

Kadastrat fiskale nuk kanë për të zgjidhur kufijtë ose mosmarrëveshjet pronësore, me

kuadrin e duhur ligjor, ajo duhet vetëm të identifikojë atributet e pronës dhe cili është

përfitues i pronës.

Së treti, përpjekja në rritje që kjo praktikë të shtrihet në të gjithë territorin, është

pothuajse me siguri e nevojshme. Somaliland ka rreth 3.5 milionë banorë dhe rreth

gjysma e këtij numri jetojnë në qytete. Si kryeqytet, Hargeisa ishte pikënisja, por

metoda të ngjashme për të ndërtuar kadastra vendore janë duke u zgjeruar me

komunitetet e tjera. Me stafin e Hargeisas është siguruar mbështetje teknike në

lokalitete të tjera. Përpjekjet nuk mund të ndalen, madje edhe kur i gjithë vendi të ketë

identifikuarplotësisht pronat. Strukturat e përdorimit të tokës do të vazhdojnë të

evoluojnë. Stafet lokale do të duhet të pozicionohen për të mbajtur çdo përditësim të

kadastrës. Me kalimin e kohës, ka të ngjarë që informata shtesë do të shtohen në

kadastër dhe duhet bërë përpunimi i tyre. Mbajtja e një kadastre fiskale merr kështu

përpjekje të qendrueshme dhe vemendje nga zyrtarët lokalë.

Së katërti, duke investuar në kadastër kostoja e përpjekjeve është me vlerë. Në rastin

konkret në Hargeisa, numri i tatimpaguesve potencialë shkoi nga 15.850 në 59.000.

Në vendet në zhvillim problemi i kadastrave të paplota fiskale është mjaft i përhapur.

Por është rasti Hargeisa që demonstron mjaft qartë se të ardhurat nga taksa mbi

pasurine e paluajtshme mund të përmirësohen në mënyrë substanciale pa ndryshuar

ligjin e taksës mbi pronën ose të normave të taksave, në qoftë se cilësia dhe plotësia e

kadastrës fiskale është përmirësuar.


53

Së pesti, në qoftë se kadastra ligjore është seriozisht e paplotë, si në rastin e Hargeisa,

duke bërë zaptuesit e pasurisë përgjegjës ose solidarë për taksën, mund të bëjmëmë

shumë nëkuptimin administrativ. Banorët ose poseduesit e tokës dhe ndërtesave kanë

tendencë të jenë më të lehtë për t‘u gjetur.

Së gjashti, kompjuterizimi mund të ndihmojë edhe komunitete shumë të varfra për të

menaxhuar në mënyrë efikase përditësimin e kadastrave të tyre dhe administrimin e

sistemit të taksave, por stafi vendor do të duhet të jetë i trajnuar dhe të japë

mbështetjen për sistemin. Në qoftë se sistemi duhet që të jetë i qendrueshëm, zyrtarët

lokalë do të duhet të angazhojnë burime dhe njerëz për të mbajtur sistemin të

përditësuar. Ky investim në kapitalin njerëzor mund të jetë një staf i fuqishëm për

përgatitjen e shkëlqyer të menaxherëve të kadastrave fiskale në qytete të tjera, apo

ndoshta për të realizuar kontrata shërbimi me ato qytete që kanë nevojë për

përpunimin e të dhënave.

Së shtati, rastet e çështjeve problematike në Hargeisa janë më shumë për

administrimin e sistemit të taksave mbi pasurinë e paluajtshme sesa për përmirësimin

e kadastrës fiskale. Të ardhurat sipas kadastrës së azhornuar(përditësuar) dhe

rishikimit të normave në Hargesia u parashikuan të ishin mbi 1 milion $ US në vitin

2008, ndërsa të ardhurat e grumbulluara gjatë këtij viti ishin më pak se 589.000 $ US,

një mungesë prej mbi 40 për qind. Kjo tregoi se faktorë të tjerë administrativë në

identitet të të ardhurave duhet gjithashtu të forcohen, nëse kërkohet që i gjithë

potenciali i taksës mbi pasuritë e paluajtshme të realizohet.53

Shembulli i marrë më sipër në shqyrtim sjell nje situatetë ngjashme me kushtet e

Shqipërisë, si për nga numri i popullsisë ashtu dhe nga problematikat pothuajse të

njëjta. Rasti i mësipërm demonstron mjaft qartë se të ardhurat nga taksa mbi pasurinë

e paluajtshme mund të përmirësohen në mënyrë substanciale pa ndryshuar ligjin e

taksës mbi pronën ose të normave të taksave, në qoftë se cilësia dhe plotësia e

kadastrës fiskale është përmirësuar.

53UN-HABITAT, ―Land and Property Tax—A Policy Guide‖, United Nations Human

Settlement Programme, Nairobi, 2011 page 78


54

2.4.4 Vlerësimi

Vlerësimi(V), është raporti i vlerës së pronave të listuara, me vlerën aktuale të

pronave. Vlerësimi është një problem i madh veçanërisht administrativ, në shumë

vende jo vetëm në ekonomitë në tranzicion por dhe ato në zhvillim dhe ka një numër

arsyesh për këtë. Ndërto mund të përmendim:

a) mungesa e vlerësuesve të arsimuar,

b) një administratë në përgjithësi e dobët,

c) një treg i "brishtë" ose i pazhvilluar i taksimit në pronë që gjeneron transaksione të

mjaftueshme për të siguruar një rrjedhje të vazhdueshme të kontributit të sistemit të

vlerësimit (shpesh e kombinuar me mungesën e të dhënave të besueshme mbi vlerat e

shitjeve të pronave që janë këmbyer).

Një çështje kyçe në këtë aspekt është merita relative e decentralizimit kundrejt

sistemeve qendrore të vlerësimit. Ndërsa duket se ka konsensus të gjerë që vendosja e

kornizës ligjore të taksimittë pronës duhet të jetë uniforme dhe e çentralizuar, ka dhe

argumente kundër për ta bërë vlerësimin aktualë detyrë qendrore ose lokale.

Një argument i shpeshtë, thekson dobinë e njohurive vendore në lidhje me natyrën e

tregjeve të pronës dhe kushtet e shitjes, si dhe nevojën për të siguruar një nxitje të

fortë të administratës lokale për të mbajtur vlerat e arritura deri më sot. Në shumë

vende, duke përfshirë edhe Vietnamin, këshillat lokale janë të ngarkuara për të

mbajtur listat e vlerësimit, ndërsa në disa vende të Amerikës Latine si Guatemala dhe

Meksika ku taksa e pasurisë është një burim i të ardhurave lokale, ka pasur një

zhvendosje graduale të këtyre përgjegjësive administrative për qeveritë lokale. Në

Brazil për shembull, përgjegjësinë për administrimin e taksimit në pronë e kanë vetëm

qeveritë lokale.54

Kundër kësaj, mungesa e vlerësuesve lokalë të kualifikuar dhe fakti që specialistët

lokalë të vlerësimit janë shpesh objekt i presioneve politike, për të vonuar ose

minimizuar vlerësimet e reja, do të favorizonin një sistem të centralizuar vlerësimi i

54By Bird, M.R., and March, S. E., ―Land and Property Taxation‖: A Review 2002

page 18


55

bazuar në një masë kritike tek ekspertiza teknike (të tilla si ato që zbatohen për

shembull në Danimarkë, Lituani, Letoni dhe Uruguaj).55

Në shumë vende ekziston një përgjegjësi e përbashkët mes qeverive lokale dhe

qendrore dhe në disa të tjera, një sistem i vlerësimeve, pagesave dhe shërbimeve në të

gjithë nivelet e qeverisë. Përgjegjësia lokale është më e fortë, kur taksa e pasurisë

është një burim i rëndësishëm i të ardhurave lokale. Këto probleme të vlerësimit

shpesh të çojnë në vlerësimet e vlerës për qëllime tatimore shumë më të ulëta se vlera

e tregut.

Problemet e vlerësimit, ekzistojnë duke mos u kufizuar vetëm në vendet në zhvillim

dhe në tranzicion, por paraqesin sfida të rëndësishme edhe në vendet e zhvilluara, si

për shembull, në rastin e Gjermanisë edhe pse mekanizmat e vlerësimit në vendet e

OECD-së në përgjithësi janë mjaft të avancuara. Pasi në vend vendoset një sistem

vlerësimi, është thelbësore për ta rinovuaratë në mënyrë të rregullt dhe të

vazhdueshme. Në aktgjykimin e qershorit 2010, Gjykata Federale Fiskale e

Gjermanisë vendosi se dështimi i vazhdueshëm për të kryer një rivlerësim të

përgjithshëm të pasurisë së paluajtshme shkel parimin e barazisë së Kushtetutës

Gjermane, rrjedhimisht është i nevojshëm një rivlerësim i vlerave të pronës. Problemi

është se sistemi gjerman i vlerësimit të pronës është mbështetur në vlerësimet që

datojnë që në 1964 në rastin e ish-Gjermanisë Perëndimore dhe në 1935 ne rastin e

ish-Gjermaninë Lindore. Gjykata vendosi të zbatohej rivlerësimi i pronave në të gjithë

vendin.56

Përkufizimi i ligjit të bazës tatimore të taksës së pasurive të paluajtshme, përcakton

standarde bazë për mënyrën se si toka dhe prona duhet të vlerësohen për qëllime

tatimore. Ligji mund të specifikojë se duhet të përdoret vlera e tregut, por ai nuk

përcakton se si vlera e tregut duhet vlerësuar. Ligji mund të përcaktojë se vlerat duhen

përditësuar për shembull çdo dhjetë vjet, por jo të adresojë çështjen se kush duhet të

paguajë për përditësimin e vlerave. Në disa vende, vlera e tokës dhe e pronës janë të

55

By Bird, M.R., and March, S. E.,―Land and Property Taxation‖: A Review 2002

page 22 56

Të dhena tatimore ndërkombëtare 2010,faqe 526.


56

fiksuara përfundimisht nga dekreti legjislativ apo presidencial. Të tilla dekrete janë

rezultat përfundimtar i një proçesi vlerësimi që fillon me kuadrin ligjor dhe që

përcakton se çfarë standardi do të përdoret. Pra, proçesi fillon me ligjin dhe përfundon

me forcën e ligjit.

Në lidhje me vlerësimin e bazës tatimore duhet të merren në konsideratë disa çështje

të karakterit administrativ si më poshtë57

:

Çfarë aftësish dhe trainimesh, do të jenë të nevojshme për personelin në mënyrë

që të ruajë vlerat në nivelet e kërkuara ligjërisht?

Cili nivel i qeverisjes dhe cili institucion, duhet të jetë përgjegjës për ruajtjen e

vlerave të sakta të tatueshme?

Kush do të sigurojë burimet teknike dhe financiare, për të krijuar dhe ruajtur

praktikat e pranueshme të vlerësimit?

Do të monitorohen praktikat e vlerësimit dhe të vlerësohen rregullisht për të

siguruar ndershmërinë dhe saktësinë? Nëse po, nga kush?

Nëse taksa mbi pasuritë e paluajtshme është bazuar në vlerën e tregut të pasurive të

paluajtshme, ose në atributet fizike dhe vendndodhjen e pronës, apo ndonjë modeli

tjetër, dikush duhet të përcaktojë vlerën e tatueshme të çdo parcele. Ndryshe nga

tatimi mbi të ardhurat apo vlerën e shtuar ku vlera e tatueshme është përcaktuar

potencialisht nga diçka e vëzhguar në mënyrë të drejtpërdrejtë, përcaktimi i vlerës së

tatueshme të tokës dhe përmirësimeve në mënyrë të pashmangshme, kërkon një

gjykim administrativ. Pikërisht për shkak se vlerësimi shpesh përfshin gjykimin dhe

ushtrimi i gjykimit mund të rezultojë në gabime, apo korrupsion, kapaciteti

administrativ i institucioneve qeveritare do të jetë shumë i rëndësishëm.

Pa praktika të forta vlerësimi dhe staf të përkushtuar e të kualifikuar, vlera e

tatueshme shpejt bëhet e vjetëruar dhe do të ketë pak ngjashmëri me standartin e

përcaktuar ligjërisht.

57

UN-Habitat, ― Land and Property Tax—A Policy Guide‖, United Nations Human

Settlement Programme, Nairobi, 2011 (Principal author: Lawrence Walters). Page 33


57

Si rezultat i kësaj, procedurat e sakta dhe përgjegjësitë për vlerësimin e pasurive të

paluajtshme, janë krijuar shpesh nga rregulli administrativ. Një konsideratë e

rëndësishme vlerësimi, është vendosja e vlerësimit që funksionon në kuadër të

mekanizmit administrativ të qeverisë. Informacionin e nevojshëm, për të marrë

vendimet e vlerësimit, mund ta shtrijmë nëpër një numër institucionesh dhe madje

edhe niveleve të qeverisë dhe kjo mund të jetë e nevojshme për të marrë në

konsideratë interesat themelore të këtyre institucioneve.

Opsionet që janë përdorur nga vendet e Europës Qendrore dhe Lindore për

vlerësimin, përfshijnë vendosjen e funksionit të vlerësimit në institucionet e

mëposhtme:

Ministrinë e Financave;

Ministrinë e Administrimit të Pushtetit Lokal;

Ministrinë e Bujqësisë;

Ministrinë e Mjedisit.

Përveç kësaj, funksioni i vlerësimit, mund të mbështetet dhe nga agjencitë e

specializuara kombëtare të vlerësimit të tokës, sic ka ndodhur në Letoni dhe Ukrainë,

si dhe në qeveritë lokale si në Hungari. Diku tjetër në botë, janë përdorur një varg

opsionesh të ngjashme. Për shembull, disa shtete caktojnë detyra për qeveritë lokale,

ndërsa në disa shtete të tjera është përdorur një vlerësim nga autoriteti shtetëror. Në

Indonezi, një departament qendror tatimor është përgjegjës për vlerësimet.58

Duke marrë në konsideratë kushtet lokale, çështjet udhëzuese të vlerësimit për një

vend të caktuar duhet të jenë:

A është baza e vlerësimit qasje te vlera e tregut apo jo tek vlera e tregut? Nëse

vlera e tregut të kapitalit, apo vlera vjetore e qirasë është baza për vlerësimin,

një autoritet më i centralizuar mund të ketë më shumë të ngjarë ose të jetë në

58

Bahl end Roy ―Property Tax Reform in Developing and Transition

Countries‖page 8.


58

gjendje të përpunojë të dhënat e nevojshme dhe ekspertizën për të ruajtur

vlerën e bazuar në vlerën e tregut, duke përdorur informacionin e dhënë nga

mbajtësit e tokës, qeverisë lokale. Nëse përdoret një qasje jo në vlerën e tregut,

autoritet lokale mund të jenë më mirë në gjëndje për të mbledhur dhe ruajtur

atributet fizike të pronës.

A ekziston tashmë një agjenci që ka informacion, që mund të shërbejë si bazë

për një kadastër fiskale? Nëse është kështu, qasja në kosto efektive mund të

jetë metodapër të ndërtuar tashmë sistemin e vlerësimit në vend.

Duke pranuar rëndësinë e këtyre çështjeve, nuk është e pamundur për qeveritë lokale,

për të menaxhuar efektivisht një sistem vlerësimi të bazuar në vlerat e tregut. Por ajo

që duhet të pranohet, ështëse një sistem i tillë kërkon më shumë ekspertizë, më shumë

informacion dhe është më i shtrenjtë se qasjet etjera për vlerën. Nëse qeveritë lokale

kanë detyrën e vlerësimit, opsionet janë që ose të kontraktojnë me subjektet e sektorit

privat, ose edhe me një institucion të pushtetit vendor për shërbimet e vlerësimit.

Pavarësisht opsionit të përdorur, qeveria vendore është përfundimisht përgjegjëse për

cilësinë e vlerësimit dhe duhet t'u përgjigjet pyetjeve dhe ankesave nga tatimpaguesit.

Por kontraktimi me një subjekt privat ose me një subjekt të qeverisjes vendore, mund

të reduktojë ndjeshëm nevojën për burime lokale të përkushtuara.

Nëse bëhet në nivel lokal ose më shumë i çentralizuar, administrimi i taksës mbi

pasuritë e paluajtshme, bazuar në konceptet e vlerës së tregut, kërkon akses ndaj

informacionit të specializuar dhe ekspertizë. Sistemet e tilla vetëm mund të

funksionojnë në mënyrë të arsyeshme dhe efikasenë zonat me tregje të zhvilluar të

pronave. Menaxherëve të vlerësimit, u nevojiten lehtësira në informacionet mbi

transaksionet reale të tregut të pasurive dhe ndryshimin e kushteve të tregut, në qoftë

se ata janë tëvendosur për të bërë punën e tyre mirë. Ata gjithashtu kanë nevojë për

trajnim si vlerësues profesionistë. Në shumë vende në zhvillim, ka një mungesë

serioze të vlerësuesve të trajnuar edhe në sektorin privat.

Administrimi i sistemit të vlerësimit është i vështirë, por jo aq i pamundur sa ai mund

të duket. Ndryshe nga vlerësuesit e sektorit privat që kryejnë vlerësimet e pronave të

veta, sfida e vlerësimit për qëllime të taksës mbi pasuritë e paluajtshme, është që në

mënyrë të drejtë të caktojë një detyrim tatimor.


59

Kështu, sfidat kryesore për administrimin e sistemit të vlerësimit për efekt të taksës

mbi pasuritë e paluajtshme, janë për të marrë informacion të saktë aktual mbi çdo

pronë dhe të përdorin një sistem të qendrueshëm dhe të drejtë për caktimin e vlerës së

tatueshme të bazuar në këtë informacion. Në këtë kuadër,teknikat e "Vlerësimit në

masë" bëhen mjete të domosdoshme për kryerjen efikase të detyrës së vlerësimit.

Ndërsa është e vërtetë se listat e vlerësimit të cilësisë së lartë janë përpiluar për qindra

vjet, pa ndihmën e kompjuterëve, sot me ndihmën e teknologjisë së informacionit

mund ta bëjmë detyrën më efikase dhe me më pak kohë.59

Vlerësimi në masë, përfshin kompjuterizimin e informacionit për pronën përkatëse

dhe tatimpaguesin dhe pastaj, përdorimin dhe përpunimin e këtij informacioni, duke

zbatuar rregullat për përcaktimin e vlerës së taksueshme të çdo prone. Rregullat e

aplikuara mund të jenë thjesht shumëzimi i sipërfaqes se tokës ose sipërfaqes së

ndërtimit me një normë të taksës fikse për çdo klasifikim të përdorimit të tokës, ose

vlera mund të jetë rezultat i analizave më të sofistikuara statistikore që përfshin

tendencat e tregut dhe informacion të detajuar të vendndodhjes ,nëse të dhënat e

mbështesin një analizë të tillë. Koncepti kyç, është që të çertifikohen rregullat për t‘u

siguruar se ato janë të njëtrajtshme dhe të zbatueshme në vazhdimësi dhe kjo bën të

mundur gjenerimin e mijëra vlerave të taksueshme me burime të kufizuara njerëzore.

Duhet theksuar se, teknologjisa e informacionit (IT) nuk do të zgjidhë të gjitha

problemet e vlerësimit. Kjo nuk do të përmirësojë cilësinë e produktit përfundimtar,

edhe pse ajo mund të zvogëlojë gabimet përllogaritëse. Më shumë ose më mirë, IT

nuk është një zëvendësues për vlerësuesit apo aftësitë organizative dhe jo

domosdoshmërisht do të japë rezultate më të mira të vlerësimit.60

Megjithatë, mirëplanifikimi i përdorimit të IT, është i mundshëm për të zvogëluar

shpenzimet e përgjithshme, për të rritur saktësinë dhe qendrueshmërinë e të dhënave

të përdorura dhe me siguri do të kursejë kohë e specialistë , kur bëhet e nevojshme për

të rinovuar vlerat(rivlerësimi i pasurisë së paluajtshme).

59Joan, C.,―Land and Property Tax‖ page 82-83 60Keith, 2002


60

Rivlerësimi ose përditësimi i vlerësimit të pronës, është një pjesë thelbësore e

administratës së vlerësimit. Hartimi i ligjit të taksimit vjetor të pasurive të

paluajtshme, duhet të specifikojë se sa shpesh duhet të ndodhin rivlerësime të tilla.

Konsensusi ndërkombëtar i ekonomistëve është, se përditësime të tilla duhet të

ndodhin të paktën çdo pesë vjet, por dhe më shpesh në zonat urbane me ndryshim

dinamik dhe të shpejt të kushteve të tregut. Arsyetimi për rivlerësime të tilla është i

qartë.

Kushtet urbane ndryshojnë shpesh dhe nganjëherë mjaft shpejt. Popullsia në qytete

rritet dhe struktura e përdorimit të tokës ndryshon, si rezultat i kësaj ndryshon dhe

kërkesa për tokën. Sistemi i taksimit të pasurive të paluajtshme ka nevojë për t‘i

pasqyruar këto ndryshime në kohën e dhe në masën e duhur. Objektivi për të mbajtur

vlerat e përditësuara, shpesh rezulton në dy dështime të përgjithshme të sistemit të

taksimit të pasurive të paluajtshme:

Së pari, fuqia për të mbrojtur të ardhurat, rëzohet. Ajo që përgjithësisht konsiderohet

e dëshirueshme nga ekspertët e financave publike, është që ata të kenë një sistem

tatimor, i cili jep rritjen e të hyrave dhe që mban ritmin me rritjen e komunitetit.

Mos përditësimi i të dhënave mbi vlerën e pronës, e bën praktikisht shumë të vështirë

mundësinë për të rritur të ardhurat nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme. Njësoj si çdo

rritje në normat e taksave nuk do të reflektonte dinamikën e ndryshimit të vlerës së

pronës brenda komunitetit, sepse në disa zona vlera e pronës rritet shumë më shpejt se

të tjerat.

Së dyti, kur prona është rivlerësuar përfundimisht, rezultati është shpesh një

zhvendosje më e madhe në vlerën e tatueshme, e cila çon në tronditje dhe zemërim të

taksapaguesve. Për shembull, një shqyrtim i kohëve të fundit i vlerës së tokës në

Xhamajka, kryer nga Divizioni i Vlerësimit të Tokës së Agjencisë Kombëtare të

Tokës, tregoi se midis viteve 2002 dhe 2010, vlera e tokës së banimit ishte rritur në

midis 100 dhe 300 për qind në varësi të komunës, ndërsa vlera e tokës komerciale

ishte rritur më shumë se 1.500 për qind në disa zona.61

Rritje të tilla, vënë liderët e

komunitetit në një pozitë shumë të vështirë. Ose ata duhet të zvogëloNjë efikasitetin e

61

Land Valuation Division, National Land Agency ofJamaica as of 1 June 2010.


61

përgjithshëm të taksës mbi pasuritë e paluajtshme duke reduktuar ndjeshëm normat e

taksave, ose do të ketë të ngjarë të ngjallin habinë dhe zemërimin e taksapaguesve, të

cilët përballen me një dyfishim apo trefishim të faturës së tatimit në një vit të vetëm.

Deri tani, strategjia më e mirë është që të rivlerësojnë pasurinë rregullisht dhe kështu

përfshijnë më shumë ndryshimin e vleravembi rritjen e bazës në sistemin taksimit të

pasurive të paluajtshme.

Megjithatë, nuk ka asnjë dyshim se rivlerësimi kërkon angazhimin e burimeve të

konsiderushme. Një nga arsyet që shumë shtete nuk arrijnë të ndjekin kërkesat e tyre

ligjore për rivlerësimet periodike, është se ato janë të shtrenjta. Arsyeja tjetër,

sigurisht është se çdo rritje në vlerë mund të jetë e vështirë për udhëheqësit politikë.

Një përgjigje e kësaj situate të kushtueshme vlerësimi që është përdorur në një numër

vendesh, është që të rregullojnë vlerat e tatueshme nëpërmjet rivlerësimeve formale,

duke përdorur një indeks. Kolumbia dhe Meksika, për shembull, çdo vit rregullojnë

vlerat e taksueshme, duke përdorur një indeks të lidhur me indeksin e çmimeve të

konsumit në këto vende.62

Vlera e indeksimit, është një strategji e arsyeshme dhe

efektive, por kjo nuk mund të zëvendësojë rivlerësimet periodike formale. Përshtatja

e të gjitha vlerave të pronës nga i njëjti indeks, nuk arrin për të kapur ndryshimin e

vlerave relative brenda një komuniteti, sepse çmimet e tokës në disa zona rriten më

shpejt se në të tjerat. Kështu, strategjia më e fortë është e qartë, pra, rivlerësimi i

pronave në bazë vjetore, siç është bërë në disa ekonomi të përparuara megjithëse jo

shumë. Rivlerësimet afatshkurtra janë vjetore. Rivlerësimet formale duhet të

ndërmerren rreth çdo pesë vjet ose më pak dhe vlerat duhet të indeksohen çdo vit

ndërmjet rivlerësimeve. Idealisht, indeksi i rregullimit i përdorur, duhet të bazohet në

ndryshimin e vlerave të pasurive të paluajtshme, në vend të një indeksi më të gjerë, i

tillë si indeksi i çmimeve të konsumit.63

Sigurisht, rivlerësimi nuk është aq kritik me qasjen jo në vlerën e tregut. Edhe në raste

të tilla, anketat periodike të tokës, duhet të ndërmerren për të siguruar që përditësimi i

informacionit për pronën është ruajtur saktë. Sondazhet e tilla, nuk duhet të përfshijnë

një qytet të tërë në një cikël të dhënë buxhetor. Kostoja e anketës mund të shpërndahet

nëpër disa vite, duke e ndarë qytetin në rajone dhe vrojtimin e një numri të kufizuar të

62Bejaković, P., ― Improving The Tax Administration In Transition Countries‖ page 9 63UN-HABITAT 2011 . page 82


62

rajoneve çdo vit. Imazhet satelitore mund të përdoren në mënyrë efektive për të

lehtësuar anketime të tilla. Shpeshtësia e çdo parcele për t‘u rishikuar, do të varet nga

dinamika e kushteve që janë në një qytet. Në zonat me rritje më të shpejtë të

zhvillimit, frekuenca e rishikimit të parcelës duhet të rritet.

Shembull vleresimi: Vlera e Tregut Kapital në bazë të vlerësimit masiv

Vlera e tatueshme është përcaktuar nga vlera e tregut të kapitalit të pronës. Në këtë

shembull, vlera e tregut e kapitalit, është llogaritur duke përdorur teknika

kompjuterike, të ndihmuar nga vlerësimet masive. Teknika të tilla i supozojmë si

modelet e mesatares ose çmimeve tipike dhe lidhja ndërmjet tyre mund të vlerësohet

duke përdorur mostrat e pronave të shitura kohët e fundit. Këto modele dhe lidhja

ndërmjet tyre, mund të përdoren për të vlerësuar vlerën e tregut të të gjitha pronave të

tjera në të njëjtën klasë prone.

Hapat që ndiqen për të vlerësuar vlerën e tregut të pronave në bazë të vlerësimit

masiv:64

Hapi 1: Mbledhja e të dhënave të shitjes në treg për pronat që janë shitur kohët e

fundit ( kjo përfshin çmimin e shitjes dhe atributet e pronësisë). Verifikimi në se të

dhënat e shitjeve janë për transaksionet në një zonë të caktuar dhe se nuk ka kushte

të veçanta të aplikuara.

Hapi 2: Përdorim mostrën e pronave të shitura kohët e fundit, vlerësojmë

marrëdhënien në mes atributeve të pronës dhe çmimit të shitjes duke përdorur metoda

standarde statistikore (disa forma të analizës së regresionit).

Hapi 3: Mbledhja e të dhënave për sipërfaqen e tokës, sipërfaqen e ndërtimit dhe

atributet e ndërtimit për çdo parcelë toke.

64

‖Taxing Immovable Property Revenue Potential and Implementation Challenges‖;

by Norregaard, J., IMF Working 2013, Page 33.


63

Hapi 4: Përdorim marrëdhënien e vlerësuara në Hapin 2 dhe llogarisim vlerën e

çmimit të shitjes së të gjitha pronave.

Hapi 5: Llogaritim vlerën e taksueshme nga vlerësimi i vlerës së tregut, në qoftë se

të dyja ndryshojnë nga politika.

Hapi 6: Aplikojmë normën e taksës së miratuar në vlerën e taksueshme për të marrë

taksën e duhur.

Nëse taksa mbi pasuritë e paluajtshme është e bazuar në karakteristikat e pronës, ose

në disa koncepte të vlerës së tregut, është e rëndësishme të marrin në konsideratë

kërkesat e të dhënave të nevojshme për të ruajtur dhe për të përmirësuar sistemin. Në

këtë drejtim, ndoshta pyetjet më të rëndësishme që kërkojnë përgjigje janë:65

Çfarë e përcakton vlerën e pasurisë së paluajtshme në një zonë të caktuar?

Ç‘pjesë e vlerës është përcaktuar përfundimisht nga materialet e mbulimit,

materialet e murit dhe lloji i rrugës?

Si u përcaktua vlera përfundimtare e tatueshme brenda një klase? Siç është

përshkruar më parë në rastin e Komunës së Hargeisa, klasifikimi i vlerës është

përcaktuar përfundimisht nga klasifikimi i materialeve të mbulimit, materiali i

murit dhe lloji i rrugës dhe vlera përfundimtare e tatueshme brenda një klase u

përcaktua nga zona e ndërtimit.

Në raste të tjera, vlera është e ndikuar nga vendndodhja. Praktikat më të zakonshme,

në vlerësimin e tokës bujqësore në një zonë bujqësore shpesh bazohen në pjellorinë e

tokës. Faktorë të tjerë që mund të konsiderohen gjatë vlerësimit përfshijnë materialet

e ndërtimit, përdorimin aktual të tokës, përdorimin potencial të tokës, afërsinë me

infrastrukturën, afërsinë me aktivitetet e padëshirueshme apo ndikimet në komunitet

dhe siperfaqen etë dyjave, tokës dhe ndërtesave. Kadastra fiskale, duhet të përfshijë

të paktën një komplet minimal prej faktorëve që janë konsideruar tregues të

rëndësishëm të vlerës relative. Teknikat e vlerësimit në masë, pas kësaj, mund të

përdoren për të gjeneruar taksën e duhur nga çdo tatimpagues.

65

UN-HABITAT, 2006, Better information for better cities: The case of Hargeisa,

Nairobi, Kenya: United Nations Human Settlements Programme.page 129


64

Vlerësimi i saktë i bazës tatimore është çelësi i suksesit të taksimit të pasurisë së

paluajtshme.

2.4.5 Mbledhja (Grumbullimi)

Raporti i mbledhjes ( E ),66

është përqindja e taksave të faturuara dhe të mbledhura

në të vërtetë.

Kapaciteti administrativ ndikon në faturimin e taksave dhe në proçedurat e mbledhjes.

Suksesi i mbledhjes kërkon vullnet politik, mbështetje gjyqësore dhe praktika të

shëndosha administrative. Çështje kyçe administrative, të cilat duhen marrë në

konsideratë gjatë trajtimit të këtij faktori janë si më poshtë :

Cili institucion do të jetë përgjegjës për mbledhjen e taksës së pasurive të

paluajtshme?

Si do të shpërndahen faturat tatimore?

Kur dhe si do të mblidhen taksat? Kjo është një pikë e rëndësishme, sepse ajo

ndikon në kostot e pajtueshmërisë për taksapaguesit. Nëse taksapaguesit, i

duhet të udhëtojë disa kilometra për në një zyrë qendrore për të paguar taksën

e pasurisë së paluajtshme, pajtueshmëria do të jetë më e ulët edhe në qoftë se

pagesa e taksës është më e përshtatëshme.

Çfarë proçesi do të përdoret për të trajtuar ankesat?

Çfarë sanksionesh do të përdoren në rastet e mospagesës së taksave?

A do të ketë mbikëqyrje nga institucionet e tjera ose nivele të tjera të

qeverisjes?

Kur gjithshka e thënë më sipër është marrënë kosideratë, mbledhja e taksave

kërkon vullnet politik. Pa këtë vullnet, zyrtarët tatimorë nuk do të jenë të

gatshëm të ndjekin në mënyrë agresive shmangësit e taksave dhe gjykatat nuk

do të jenë të gatshme që të vendosin sanksionet ligjore që kanë në dispozicion.

66

Norregaard, J.,―Taxing Immovable Property‖ 2013 page 30


65

Po aq i rëndësishëm në përpjekjet për të rritur nivelin e grumbullimit, janë qartësia

dhe transparenca në atë se si taksat do të përdoren. Për sa kohë taksapaguesit e

perceptojnë pak ose aspak përmirësimin në komunitetin e tyre nga përdorimi i kësaj

takse, ata do të tentojnë të rezistojnë dhe të shmangin pagimin e taksës.

Çfarëdo sfide në administrimin e taksës së pasurive të paluajtshme, kjo taksë është në

përgjithësi një qasje praktike që do të plotësojë nevojat lokale. Çelësi i kësaj sfide

është që të parashikojmë nevojën, tëvlerësojmë burimet në dispozicion për të

plotësuar nevojën dhe të shpërndajmë të gjitha burimet për të përfituar sa më mirë.

Mbledhja do të marrë shumë pak parasysh se si është përcaktuar baza tatimore, si janë

vendosur normat dhe vlerat, apo nëse një pronë është në kadastrën fiskale apo jo. Por

vendimtare në aftësinë për të mbledhur taksën, do të jetë fakti nëse taksapaguesit

mendojnë se tatimi është i drejtë, në kapacitetin administrativ të agjencive të

mbledhjes së taksave, mbi atë se si të drejtat pronësore shihen në komunitet dhe në

vullnetin politik të udhëheqësve të komunitetit. Administratorët, duhet të jenë në

gjendje për të ofruar faturat tatimore të besueshme, të dëgjojnë dhe t'u përgjigjen

pyetjeve nga taksapaguesit,të përpunojnë ankesat formale nga tatimpaguesit dhe të

ndjekin në mënyrë të përshtatshme ata që dështojnë të paguajnë taksat e tyre në

kohën e duhur. Për taksapaguesit, që të ndjejnë se taksa mbi pasurinë e paluajtshme

është e drejtë, ata duhet të kuptojnë bazat se si llogaritet taksa, ata duhet të mendojnë

se ata janë duke u trajtuar në mënyrë të ngjashme me fqinjët e tyre, të cilët kanë pronë

të ngjashme. Ata duhet gjithashtu të jenë në gjendje për të parë lidhjen midis taksave

që ata paguajnë dhe shërbimeve që marrin nga qeveria.

Një nga çështjet qendrore në mbledhjen e taksave, është ajo se çfarë sanksionesh janë

në dispozicion për administratorët e taksave, në qoftë se një taksë nuk është paguar?

Nëse të drejtat pronësore, shihen si mallra ekonomike, atëherë sanksioni më i fundit

që një komunitet mund të vendosë për mospagimin e taksës mbi pasuritë e

paluajtshme, është që të konfiskojë pasurinë dhe ta shesë atë për të paguar taksat. Ky

opsion ekziston në një numër vendesh, por është përdorur shumë rrallë në të vërtetë.

Në qoftë se toka është parë si themelore për të drejtat e njeriut, sekuestrimi i tokës,

nuk është një alternativë e besueshme. Në raste të tilla, sanksionet e tjera duhet të jenë


66

në dispozicion, të tilla si ekspozimi publik për mospagimin e taksave dhe aftësinë për

të konfiskuar pasuritë e tjera.

Krijimi i stimujve për tatimpaguesit në përputhje me TPP është thelbësor, por në disa

raste, sanksionet për mospagesëdo të jenë po aq te nevojshme. Imponimi i

sanksioneve për mospagim të TPP, është shpesh politikisht i vështirë. Anëtarët me më

influencë në një komunitet, shpesh zotërojnë ose kontrollojnë shuma të mëdha

sipërfaqeje toke, ose toka shumë të vlefshme, pse jo që të dyja. Por, edhe nëse

sanksioni duhet të vendoset mbi këta individë, nuk ka shumë ndikim,në të kundërt,

presioni politik mund të jetë ekstrem, në qoftë se shtypi lokal po raporton mbi familjet

me mjete të kufizuara për mospagim të TPP, të cilat vihen në rrezik të humbjes së asaj

që ata kanë (pak tokë). Në këtë rast, presioni për të siguruar përjashtime dhe rrugët e

tjera që përdorin taksapaguesit për të shmangur taksën, kanë vlerë shumë të lartë. Por

rrugë të tilla të shpëtimit, minojnë të dyja, si ndershmërinë e TPP edhe potencialin e

saj të të ardhurave. Në vend, mund të vendosen sisteme të tilla tatimore për të

mbrojtur më të rrezikuarit në shoqëri dhe për të siguruar që taksapaguesit të trajtohen

në mënyrë të drejtë. Por trajtimi i drejtë, nuk ka taksa të barabarta të ulëta.

Taksapaguesit, duhet të jenë në gjëndje për të kuptuar se si është llogaritur taksa e

tyre, që të kenë përgjigje për pyetjet e tyre dhe të ankohen kur ata ndjejnë që ka një

gabim në llogaritjen e taksës së tyre. Por ata, gjithashtu duhet të vijnë për të paguar

tatimin e pranuar dhe kjo do të ndodhë vetëm nëse liderët politikë dhe sistemi

gjyqësor do të mbështesin sistemin e TPP. Mbështetja në këtë rast, do të thotë se

udhëheqësit e komunitetit duhet të shohim se TPP është administruar në mënyrë të

drejtë dhe efikase dhe se ekziston një lidhje e qartë mes të taksave të mbledhura dhe

rezultatit në shërbime dhe infrastrukturë dhe që mbledhja e taksave është kryer në

mënyrë të drejtë, në mënyrë uniforme dhe zbatohet me rigorozitet. Në fund të fundit,

mbledhja e TPP vazhdimisht është një çështje e vullnetit politik.

Faktori i vetëm më i rëndësishëm në fakt, për grumbullimin e TPP është vullneti

politik. Shumë mund të bëhet për ta bërë procesin e pagesës më të lehtë për

taksapaguesit dhe për ta bërë mospagimin më të dhimbshëm, por nëse udhëheqja

politike është përkrahëse e fortë për të bërë TPP efektive, është dëshmi, se

grumbullimi do të jetë një problem i vazhdueshëm.


67

Vendet që kanë qenë të suksesshme në përmirësimin e pajtueshmërisë me TPP

vjetore, kanë siguruar më shumë metoda, për t‘i bërë pagesat e taksave sa më të lehta.

Në shumë raste, pagesat mund të postohen në zyrën e taksave. Vende të tjera kanë

përdorur me sukses zyrat e kompanive të shërbimeve si pika grumbullimi, si dhe më

shumë kohët e fundit, disa vende kanë lejuar pagesat e taksave të bëhen nëpërmjet

internetit. Komoditeti më i madh për taksapaguesit, shumë shpesh përkthehet në

nivele të larta të pajtueshmërisë.

Shumë vende, gjithashtu lejojnë taksapaguesit të paguajnë detyrimin e tyre tatimor

gjatë vitit me disa pagesa, sesa në një pagesë të vetme vjetore. Duhet të tregohet

kujdes me këtë opsion, për të mos rritur padrejtësisht barrën administrative për

administratorët e taksave, me një probabilitet të faturimeve të tjera gjatë gjithë vitit,

por është e mundur që të ketë sisteme efektive, që lejojnë taksapaguesit për të paguar

tatimin e tyre në këste tremujore ose mujore. Përsëri, komoditeti është i lidhur fort me

pëlqimin.

Në të njëjtën kohë, do të ketë individë dhe biznese që nuk paguajnë taksat e tyre në

kohën e duhur. Shumica e sistemeve, vendosin një afat kohor për pagesën e tatimit në

mënyrë të plotë, ose për finalizimin e marrëveshjeve për pagesat periodike. Pasi kalon

afati, një dënim fiks u ngarkohet normalisht taksapaguesve, në përgjithësi në një

përqindje të detyrimit tatimor të pagueshëm. Normat e përqindjes së detyrimit

ndryshojnë, por duhet të jenë më të larta se ajo që bankat ngarkojnë për kreditë,

përndryshe mospagimi i taksave bëhet një kredi relativisht më e lirë nga Qeveria.

Praktikë e zakonshme në disa vende, është që të fillojnë të publikojnë individët dhe

organizatat që kanë dështuar të paguajnë taksat e tyre, ose të bëjnë marrëveshje për

pagimin deri në afat. Disa juridiksione, publikojnë një listë të taksapaguesve dhe

shumës së borxhit në gazetat lokale, apo postojnë listën në vende të dukshme publike

edhe pse përsëri kjo mund të ngrejë shqetësime në radhët e avokatëve të privatësisë.

Një strategji efektive për të rritur pajtueshmërinë, është që të kufizojë aftësinë e

taksapaguesit për të marrë autorizimin e qeverisë për të shitur apo përmirësuar më tej

pronën, pa paraqitur më përpara dëshminë se pagesa e TPP është dhënë. Kështu,


68

kalimi i pronës, mund të kërkojë dëshmi se pagesat e TPP janë kryer para se të

shqyrtohet transferimi. Lejet e ndërtimit dhe ndryshimet në përdorimin e tokës, nuk

mund të autorizohen pa dëshmi të pagesës. Afrika e Jugut p.sh ka lidhur me shërbimin

elektrik pagesën e plotë të TPP e cila mund të bëhet në komunitetet, ku shërbimi

elektrike është siguruar nëpërmjet një agjencie publike apo ku autoriteti tatimor ka

kontraktuar me njësi elektrike për të mbledhur tatimin.67

Në Shqiperi, si agjent tatimor

për mbledhjen e taksës së pasurive te paluajtshme, ka shërbyer ndërmarja elektrike

apo ndërmarja e ujësjellësit.

Një alternativë tjetër, është e mundur duke kontraktuar me organizatat lokale të

sektorit privat, për grumbullimin më së miri të TPP, qeveritë lokale specifikojnë

taksat dhe tarifat që duhet të mblidhen dhe kërkojnë propozimet nga sektori privat

për grumbullimin e taksës. Ofertuesi fitues është i kontraktuar, për të mbledhur taksat

në përputhje me kërkesat ligjore dhe është i lejuar për të mbajtur si agjent një pjesë të

arkëtimit të taksës, që të ekzekutojnë shumën e garantuar në kontratë. Propozimet për

kërkesat e reja janë ribotuar çdo tre vjet. Edhe në qoftë se pagesat fillestare të taksave

janë mbledhur kryesisht nga autoriteti tatimor direkt, disa juridiksione kanë punësuar

me sukses agjentë të sektorit privat të grumbullimit për të mbledhur pagesat e

vonuara.68

Në fund të fundit, mjeti ligjor përfundimtar, në dispozicion të qeverive për mospagesë

të TPP, është konfiskimi dhe shitja e pronës, nëse është e përshtatshme kulturalisht.

Ndërsa ky opsion, është shkruar shpesh në legjislacion duke e bërë të mundur,por në

praktikë, kjo ndodh rrallë. Edhe në vendet që në mënyrë rutinore ushtrojnë këtë

opsion, të tillë si Shtetet e Bashkuara dhe Kanada, procesi zgjat tre deri pesë vjet dhe

ka mundësi të shumta për taksapaguesit të shpengojnë pronën, duke paguar taksën.69

Në shumë vende të tjera, opsioni ekziston në parim, por asnjëherë nuk është ushtruar

dhe arsyet janë të qarta, është politikisht shumë e vështirë për të kofinskuar një shtëpi

familjare, një biznes, apo fermë. Më tej, një veprim i tillë, përgjithësisht kërkon

miratimin nga gjykata, dhe gjykatat shpesh janë mosvepruese në miratimin e një

67 Norregaard, J., ―Taxing Immovable Property‖ 2013 page 24 68Lawrence,W., ―Land and Property Tax― 2011 page 87 69

The World Bank, 2004


69

veprim të tillë edhe nëse ligji për TPP është i qartë, por mbështetja politike nga

udhëheqja e vendit dhe komunitetit është e pasigurt.

Kështu, realiteti i grumbullimeve të TPP në shumë vende në zhvillim është, se tatimi

është vlerësuar, por nuk është paguar, janë ngarkuar gjobat dhe kamatat, por nuk

mblidhen dhe shuma e përgjithshme që detyrohet në taksa të prapambetura vazhdon

të akumulohet. Në analizën përfundimtare, mënyra e vetme për të thyer këtë cikël për

udhëheqjen e lartë të komunitetit dhe për të mbledhur TPP është, të vënë në sistemin

tatimor sanksione të përshtatshme për mospagim dhe të këmbëngulin që taksat të

mblidhen.

2.4.6 Korrupsioni

Korrupsioni, apo keqpërdorimi i detyrës publike për përfitime private, është një

problem i përhapur në shumë vende.70

Korrupsioni, në sistemin e të ardhurave të një qeverie, është veçanërisht gërryes,

sepse ai redukton të ardhurat neto të mbledhura, minon besimin e publikut në

qeverisje dhe kompromenton përfundimisht legjitimitetin e qeverisë. Besimi i

publikut dhe besimi në legjitimitetin e qeverisë, janë faktori kyç në sigurimin e

pajtueshmërisë së taksave. Sa më shumë qeveria të jetë legjitime, efikase dhe e

besueshme, aq më i lartë është kapaciteti i saj politik, për të siguruar pajtueshmërinë e

taksave.

Një qeveri legjitime, është ajo që mund të jetë e gatshme të llogarisë ose të paktën të

miratojë direktivat e saj.71

―Kontrolli i korrupsionit‖ në këtë rast do të thotë, matje e shkallës në të cilën

ushtrohet pushteti publik për përfitime private, duke përfshirë të dy format,

70

Fisher, 2006; Kilitgaard et al, 2000. 71Fauvelle- Aymar,C.―Kapaciteti politik i qeverisë dhe taksave në vendet në

zhvillim‖.Kyklos, 1999, faqe 410.


70

korrupsionin e parëndësishëm si dhe korrupsionin e madh ―kapjen e shtetit nga elitat

dhe intetresat private‖.

Korrupsioni mund të hyjë në sistemi e taksimit të pasurive të paluajtshme në disa

pika:

parcela e tokës mund të lihet jashtë kadastrës fiskale.

vlerat mund të jenë falsifikuara

prona, qëllimisht mund të jetë klasifikuar gabim për të shmangur normat më të

larta efektive të taksave.

Që sistemi i taksimit të pasurive të paluajtshme të veprojë me integritet dhe

legjitimitet, ai duhet të bazohet në katër karakteristika kryesore:

1. Trasparenca e të gjitha proceseve të përshkruara më sipër. Ato duhet të jenë të hapura

dhe të kuptueshme për publikun. Kadastra fiskale, duhet të jetë në dispozicion për

inspektim publik. Faturat tatimore duhet të jenë të hapura për publikun.

2. Liri veprimi e kufizuar. Liria e veprimit e zyrtarëve tatimorë duhet të jetë e kufizuar.

Për aq sa të jetë e mundur, sistemet duhet të jenë të standardizuara dhe të

automatizuara. Duhet të shmangen klasifikimet e përdorimit të tokës dhe numri i

normave tatimore të përdorura duhet të minimizohet.

3. Mbikëqyrja e shumëfishtë, në nivelet e qeverisjes dhe të institucioneve të shumta që

janë përgjegjëse për administrimin e taksës së pasurive të paluajtshme. Institucionet

që përgatisin faturën tatimore dhe që mbledhin taksën, duhet t‘i nënshtrohen auditimit

nga një zyrë me përgjegjësinë e mbikëqyrësit.

4. Llogaridhënie e zyrtarëve tatimorë, përgjegjës për administrimin e taksës së pasurisë

së paluajtshme. Ata duhet të mbajnë përgjegjësi për saktësinë, efikasitetin dhe

drejtësinë e proçedurave të tyre dhe rezultatet.


71

3. KAPITULLI II : VLERËSIMI I TË ARDHURAVE

POTENCIALE NGA TAKSAT MBI PASURITË E

PALUAJTSHME

Ndryshimet në politikën tatimore, në mënyrë të pashmangshme do të ngrenë çështje të

ndikimit fiskal. Nëse problemi është krijuar nga një taksë e re mbi tokën dhe

ndërtimet e përmirësimeve, reformimi i sistemit aktual të taksimit në pronë, apo

thjeshtë vetëm një rregullim i praktikave ekzistuese të taksimit te pasurive të

paluajtshme, shpejt ose vonë duhet të na ballafaqojë me problemin e efektit mbi të

ardhurat neto. Kjo është veçanërisht e ndjeshme, në qoftë se nuk ka praktikisht taksë

të vendosur në pronë. Vendimmarrësit duhet të peshojnë kostot politike të zbatimit të

një takse të re dhe në përgjithësi do të insistojnë në disa llogaritje të të ardhurave të

pritshme dhe shpesh në ngjarjet e pritshme të taksës së propozuar, para se të merret

një vendim përfundimtar. Potenciali i të ardhurave, është gjithashtu shumë i dobishëm

në vlerësimin e efektivitetit të administratës tatimore të pronës. Sa janë të ardhurat

aktuale në krahasim me vlerësimet e potencialit? Ky kapitull trajton çështjen e

vlerësimit të potencialit të të hyrave nga taksimi në pronë.

3.1 Vlerësimi i potenciali financiar kombëtar nga taksat

Është e rëndësishme që të njohim që në fillim, se çështja e potencialit të ardhurave

nga taksimi mbi pasuritë e paluajtshme, është në të vërtetë një çështje e vullnetit

politik. Kështu, potenciali i të hyrave nga ky taksim, është një funksion i të ardhurës

totale dhe e gatishmërisë së vendimmarësve të qeverisë, për të përdorur pronësinë, si

një mekanizëm për ndarjen e një pjese të barrës së përgjithshme të taksës.

Nga ky këndvështrim, ajo që është e dobishme për të kuptuar është, se sa të ardhura

kombëtare janë mbledhur nëpërmjet taksave të pronës në vende të ndryshme në botë.

Tabela 3-1, raporton grumbullimin e taksave në pronë për vendet e zgjedhura. Në

ekonomitë e zhvilluara, të ardhurat nga TPP (përfshirë të gjitha format e taksave që

lidhen me pronën) në të dhënat më të fundit në dispozicion, ndryshojnë nga rreth 0.30

për qind të PBB-së në Japoni, deri në 4.55 për qind të PBB-së në Francë, me një

normë mesatare për vendet e listuara prej vetëm nën 2 për qind të PBB-së. Duke pasur


72

parasysh se grumbullimi total për të gjitha llojet e tatimeve në këto vende,

ështëmesatarisht mbi 28 për qind të PBB-së,nga kjo mund të shihet se, taksimi në

pasuritë e paluajtshme është zakonisht një taksë relativisht e vogël, mesatarisht vetëm

7.29 për qind të totalit të të ardhurave tatimore. Megjithatë, duhet gjithashtu të

theksohet se në disa vende, TPP e kalon 15 për qind të tatimeve gjithsej dhe ato janë

një burim edhe më i rëndësishëm i të hyrave për qeveritë lokale. Në Shtetet e

Bashkuara, për shembull, taksimi mbi pasuritë e paluajtshme përfaqëson mbi 27 për

qind të të hyrave të përgjithshme të qeverisjes qendrore dhe gati 73 përqind e taksave

të qeverisjes vendore.72

Në ekonomitë në zhvillim dhe në ekonomitë e pazhvilluara, normat e taksave, në

përgjithësi priren të jenë më të ulëta se sa në ekonomitë e zhvilluara dhe taksimi mbi

pasuritë e paluajtshme nuk bën përjashtim. Norma mesatare taksës së pronës e

grumbulluar ndër ekonomitë në zhvillim dhe të pazhvilluara, të listuara në Tabelën 4.

është rreth 0.78 për qind të PBB-së, ose rreth 40 përqind e normës së taksës në

ekonomitë e zhvilluara dhe normat më poshtë 0.5 për qind e PBB-së, janë gjetur në

gjysmën e vendeve të listuara. Brenda këtij grup të vendeve, tatimi mbi pasuritë e

paluajtshme, përfaqëson rreth 4.5 përqind të tatimeve gjithsej.

Kështu, siç duket nga kjo, objekivi i një intervali të arsyeshëm për TPP, në një

ekonomi kombëtare, është në mes të 1 dhe 2 për qind të PBB-së. Normat më të larta

janë të realizueshme, por ato sipas të gjitha gjasave, do të kërkojnë norma disi më të

ulëta për taksat e tjera. Normat e grumbullimit nën 1 përqind të PBB-së, sugjerojnë se

ka një mundësi për të rritur të ardhurat nëpërmjet forcimit të TPP. Normat, më tepër

se 2 për qind të PBB-së, janë gjetur në disa vende, por normat e tilla do të kërkojnë

një kombinim shumë të gjerë të disa bazave të tatueshme (të tilla si zgjerimi i TVSH-

së, taksimin e shitjeve të pronave të paluajtshme dhe të të ardhurave nga qiraja),

norma relativisht të larta tatimore dhe administratë lokale tatimore agresive.

72UNHABITAT 2011 page 91


73

Table 3-1: Kategorite e te ardhurave nga taksat te qeverive qendrore dhe lokale .

Vendet Vitet Taksa në

pronë

(%GDP)

Totali i

taksës (%

GDB)

Taksa e

pronës si % e

taksës Totale

Ecuria e Ekonomisë

Australia 2007 2.69 29.48 9.12

Austria 2007 0.58 27.63 2.10

Belgjika 2006 3.17 30.24 10.48

Kanadaja 2007 3.38 29.58 11.43

Kina 2007 2.80 12.72 22.01

Qipro 2006 2.64 57.63 4.58

Danimark 2007 1.87 48.02 3.89

Finlandë 2007 1.12 30.81 3.64

Francë 2007 4.55 26.76 17.00

Gjermani 2007 0.85 23.96 3.55

Greqi 2007 0.98 20.15 4.86

Islandë 2007 2.41 38.25 6.30

Irlandë 2007 0.83 26.00 3.19

Izrael 2007 2.89 30.72 9.41

Itali 2007 0.81 29.95 2.70

Japoni 2006 0.30 28.16 1.65

Luksemburg 2007 1.60 26.20 6.11

Malta 2007 1.66 28.47 5.83


74

Hollanda 2007 1.71 24.88 6.87

Zelanda e re 2007 1.67 33.44 4.99

Norvegji 2007 1.19 34.33 3.42

Portugali 2007 1.21 24.85 4.87

SanMarino 2002 1.18 23.52 5.02

Singapor 2007 1.06 14.38 7.37

Slloveni 2006 0.61 23.76 2.57

Spanjë 2007 3.01 25.07 12.01

Suedi 2007 1.16 35.88 3.23

Zvicër 2006 2.37 22.68 10.45

Angli 2007 4.53 29.35 15.43

SHBA 2007 3.11 21.58 14.41

Mesatarja e grupit 1.93 28.28 7.29

Ekonomitë e pazhvilluara dhe në zhvillim

Africa

Kongo 2005 0.30 6.74 4.45

Lesoto 2006 0.66 58.34 1.13

Mauritius 2007 1.31 16.63 7.88

Moroko 2007 1.61 26.16 6.15

Afrika e veriut 2006 1.7 30.36 5.6

Swaziland 2003 0.54 27.72 1.95

Mesatarja e Grupit 1.02 27.66 4.53


75

Azia e Zhvilluar

Butan 2000 0.04 10.73 0.37

Kina 2007 0.82 24.83 3.30

Maldives 2007 0.14 21.17 0.66

Tailande 2007 0.22 17.40 1.26

Vjetnam 2003 0.42 20.72 2.03

Mesatarja e grupit 0.33 18.92 1.53

Europa Qendrore dhe Lindore

Bosnje Herxe. 2007 0.51 26.43 1.93

Bullgari 2007 1.50 26.14 5.74

Kroaci 2007 0.42 26.68 1.57

Rep.Çeke 2007 0.44 20.29 2.17

Estonia 2007 0.23 21.66 1.06

Hungari 2007 0.81 25.89 3.13

Letoni 2007 0.53 22.20 2.39

Lituani 2007 0.29 20.91 1.39

Poloni 2007 1.11 23.08 4.81

Rumani 2006 0.74 18.93 3.91

Rep.Sllovake 2007 0.37 17.26 2.14


CIS dhe Mongolia

Armenia 2007 0.24 16.37 1.47


76

Bjellorusia 2007 1.58 35.63 4.43

Gjorgji 2007 0.63 21.58 2.92

Kazikistan 2007 0.65 18.13 3.59

Moldavi 2007 0.43 25.66 1.68

Ukraine 2007 0.24 22.67 1.06


Lindja e Mesme

Egjypt 2007 0.24 15.64 1.53

Iran 2004 0.30 7.53 3.98

Kuvajt 2007 0.04 0.09 44.44

Mesatare e grupit 0.19 7.75 16.65

Hemisfera perndimore

St Kitts &

Nevis

2006 3.00 22.22 13.50

Shën Vincenti

dhe

Grenadinet

2004 0.21 23.82 0.88

Argjentine 2004 2.64 22.90 11.53

Bahamas 2004 2.32 31.57 7.51

Bolivia 2007 2.89 24.52 11.79

Kili 2007 0.57 22.71 9.51

Kosta Rika 2007 0.79 15.76 5.01

Honduras 2007 0.46 16.69 2.76


77

Barbados 2005 0.20 24.19 0.83

Paraguai 2007 0.37 12.27 3.02

Peru 2007 0.20 15.89 1.26


Mesatarja për vendet e

pazhvilluara dhe në zhvillim

0.78 21.57 4.54

Mesatarja e përgjithshme 1.26 24.37 5.68

Burimi : IMF Government Finance Statistic Yearbook, 2008, TableW4

3.2 Vlerësimi i të ardhurave potenciale lokale nga taksat

I rëndësishëm është vlerësimi i potencialit të të ardhurave për një komunitet të

caktuar. Tre metoda mjaft të thjeshta, mund të përdoren për të bërë vlerësime të

përafërta të të ardhurave potenciale.

Metoda e parë është e bazuar në korrelacionin e fortë midis popullatës dhe vlerave të

pronës. Nëse PBB kombëtar për frymë është i njohur dhe një vlerësim i arsyeshëm i

popullsisë lokale është i disponueshëm, një vlerësim i potencialit të të ardhurave,

mund të merret duke shumëzuar PBB për frymë me popullsinë dhe duke marrë një

pjesë të rezultatit. Për shembull, në rastin Hargeisa, PBB kombëtar për frymë është i

njohur është 200 $ US. Si një produkt i anketës së tokës, popullsia e vendosur ne

qytet ishte 396.000 banorë, shumëzojme këto dy shifra dhe marrim një pjesë të

rezultatit të potencialit të të ardhurave vleresuar prej 792,000 $ US në vit.

( 1% e PBB )73

Metoda e dytë, është e tillë që e ndan popullatën e qytetit me numrin mesatar të

njerëzve që jetojnë në një familje, për të marrë një vlerësim të numrit të familjeve në

një qytet. Supozoni, për të vazhduar shembullin nga Hargeisa, se madhësia mesatare e

73Walters, L., ―Land and Property Tax‖ 2011, page 94


78

familjes është vlerësuar të jetë shtatë persona. Pastaj numri i vlerësuar i banesave në

qytet do të jetë, popullsia e qytetit të ndarë nga shtatë persona, ose 396000/7 = 56 571

vendbanime. Nëse taksimi i pritshëm mesatar për familje është 15 $ US, potencial i të

ardhurave do të jetë, produkti i 56 571 vendbanimeve me taksimin e pritshëm

mesatar për familje 15 $ US, ose afërsisht 849,000 $ US.74

Metoda e tretë për vlerësimin e numrit të strukturave, gjithashtu mund të merret ose

nga imazhe të arsyeshme satelitore të tanishme, ose nga një anketë e një mostre fizike

të pronave. Qasja e sondazhit, do të përdoret, duke e ndarë qytetin në zona rrethore

tokësore përafërsisht të barabarta. Ekipi i sondazhit, pastaj në mënyrë rastësore, do

zgjedhi disa pjesë të rrathëve. Çdo distrikt i përzgjedhur më pas, do të vizitohet dhe

llogaritet si strukturë e përfunduar. Supozimi është, se rrathët e përzgjedhur rastësisht,

janë përfaqësuese të qytetit të madh dhe se pikat e gjetura në mostrën mund të

aplikohen në rrathët e tjerë. Kështu, në qoftë se anketuesi i një mostre të rastit, të

dhjetë për qind të rrathëve, jep një numër prej 5.000 strukturave, atëherë numri i

strukturave në të gjithë qytetin do të vlerësohet në 5000 pjesëtuar me 10 për qind, ose

50.000 struktura. Përsëri, në qoftë se detyrimi tatimor i vlerësuar sipas strukturës

është 15 $ US, potencial i të ardhurave do të jetë i vlerësuar me 750.000 $ US.

Një tjetër qasje për të marrë një vlerësim të numrit të strukturave në një qytet, është

që të kërkojë nga kompanitë e shërbimeve lokale një llogaritje të numrit të klientëve,

apo metrat që ata kanë në të dhënat e tyre. Kjo llogaritje e klientëve, ose metrat që ata

kanë, mund të shumëzohen me mesataren e pritshme të taksës në faturën e parcelës si

më sipër, për të marrë një vlerësim të potencialit të të ardhurave. Qasja më e mirë do

të aplikojë disa prej këtyre metodave dhe krahasimin e rezultateve. Në shembullin e

përdorur këtu, tri vlerësimet e krijuara ishin:

• 792,000 $ US, bazuar në vlerësimin e PBB për frymë dhe popullsisë;

• 849,000 $ US, bazuar në llogaritjen e popullsisë dhe numrit të familjeve;

• 750.000 $ US, bazuar në studimin e një mostre brenda qytetit.

74Walters, L., ―Land and Property Tax‖2011, page 95


79

Këto vlera, mund të jenë për të marrë një vlerësim mesatar prej 797,000 $ US, apo një

qasje më konservatore mund të merret, duke marrë vlerësimin më të ulët të

arsyeshëm. Vlerësimi përfundimtar, do të varet shumë nga sasia e besimit të vendosur

në të dhënat bazë. E rëndësishme është që të kërkohet të bëhet një vlerësim logjik i

arsyeshëm. Ndonjë vlerë, që është jashtëzakonisht e ndryshme nga të tjerat, ndoshta

nuk duhet të pranohet. Në këtë rast, të gjitha vlerat janë ndërmjet 750.000 $ US dhe

850,000 $ US, kështu që vlerësimi përfundimtar, do të ndodhet në atë interval.

Ajo që duhet të mbahet mend, megjithatë, është se këto janë vlerësime të

papërpunuara, të destinuara vetëm për t‘u dhënë vendimmarrësve një vlerësim të

përafërt të potencialit të ardhurave nga një TPP, gjatë diskutimeve fillestare të

strategjive dhe alternativave potenciale. Vlerësimet më të rafinuara, mund të

gjenerohen nga projektimi i një sistemi më të sofistikuar llogaritjeje. Si përfundim

mund të themi, që të hyrat aktuale do të varen nga zbatimi dhe menaxhimi sa më mirë

sistemit të TPP.75

3.3 Vlerësimi i sistemit të taksimit të pasurive të paluajtshme

Një nga çelësat e suksesit për çdo program, është vlerësimi i vazhdueshëm, për të

vlerësuar përparimin, drejtimin dhe ndikimin e tij. Nga kjo perspektivë, është

gjithashtu e dobishme, të marrim në konsideratë metodën se si sistemi i taksimit të

pasurive të paluajtëshme do të vlerësohet. Praktika më e mirë sugjeron se, sistemi i

taksimit të pasurive të paluajtshme duhet të vlerësohet nga dy këndvështrime :

A. Taksapaguesi;

B. Administrata tatimore.

A. Taksapaguesi

Vlerësimi i sistemit të taksimit të pasurive të paluajtëshme nga perspektiva e

taksapaguesit do të fokusohet në :

a. Barrën e përgjithshme tatimore;

b. Drejtësinë në shpërndarjen e kësaj barre në ekonomitë familjare;

75Sietchiping, R., and Haile, S.,―Land and Property Tax ― 2011, page 96


80

c. Kostot e shkaktuara taksapaguesit në përputhje me tatimin.

Drejtësia tatimore vlerësohet duke krahasuar ekonomitë familjare në rrethana të

ngjashme.

Taksa vjetore mbi pasuritë e paluajtshme është konsideruare drejtë në radhë të

parë, nëse familjet që kontrollojnë tokë dhe prona të ngjashme, paguajnë një taksë të

ngjashme. Meqense baza e taksës së pasurive të paluajtshme është toka dhe

përmirësimet e paluajtshme, drejtësia vlerësohet, duke krahasuar taksat e paguara për

prona të ngjashme. Për arsye të politikave specifike, mund të jepen falje të plota ose

të pjesshme tatimore. taksa e pasurisë së paluajtshme është konsideruar e drejtë, në

qoftë se në mungesë të përjashtimeve të tilla të veçanta, dy prona identike, mbajnë të

njëjtën barrë tatimore. Kjo konsiderohet si Barazi Horizontale, pra prona shumë të

ngjashme duhet të jenë subjekt përafërsisht i të njëjtit detyrim tatimor.76

.

Një lloj i dytë i ndershmërisë së taksave, që konsiderohet shpesh në vlerësimin e

taksës së pasurive të paluajtshme, është krahasimi i taksave për tu paguar mbi pronat

që janë mjaft të ndryshme. Këtu argumenti është, se ashtu si prona të ngjashme duhet

të paguajnë një taksë të ngjashme, pronat që ndryshojnë në mënyra të rëndësishme,

duhet të paguajnë një taksë të ndryshme. Kjo konsiderohet si Barazi Vertikale, që do

të thotë, shumë prona të ndryshme, sidomos në aspektin e vlerës së tregut, duhet të

kenë detyrime shumë të ndryshme tatimore.77

Një pikëpamje tjetër, është se taksa që lidhet me një pronë të caktuar,duhet të jenë

proporcionale me shërbimet publike, që shfrytëzohen nga ata që zotërojnë pronën.

Pikëpamja alternative është, se pronat me më shumë vlerë, priren të jenë të

kontrolluara nga njerëz me të ardhura të larta dhe me kapacitet më të madh për të

paguar taksat. Në secilin rast, drejtësia tatimore është vlerësuar nga përcaktimi, se

taksat e paguara nga familjet në rrethana të ndryshme, ndryshojnë dhe janë në

76Dell, E. M., ―Overview of property taxes in Connecticut‖ October 2015 page8 77

Property Tax Equity Implications of Assessment Capping and Homestead

Exemptions for Owner-Occupied Single-Family Housing BY J. Wayne Moore, PH.D

2008, page 55-56.


81

përputhje me qëllimet e deklaruara të politikësnë lidhje me shpërndarjen e barrës

tatimore.

Një konsideratë tjetër e rëndësishme, nga perspektiva e taksapaguesit, është kostua e

pajtushmërisë së taksës së pasurisë së paluajtshme.

Kostot e pajtueshmërisë, ndryshojnë nga shuma aktuale e detyrimit tatimor dhe

reflektojnë koston e shkaktuar taksapaguesit në përcaktimin e detyrimit tatimor dhe

dhënien e pagesës së taksës në të vërtetë. Këto kosto përfshijnë, kohën dhe

shpenzimet e nevojshme, për të kompletuar ndonjë nga format e taksave, si dhe kohën

dhe shpenzimet e nevojshme, për të paguar në të vërtetë taksën. Për shembull, në

qoftë se taksapaguesit i kërkohet të plotësojë një formular të ndërlikuar, me një

përshkrim të detajuar të pronës, numra identifikues tatimor, etj, kosto e

pajtueshmërisë është dukshëm më e lartë, se në qoftë se tatimpaguesi thjesht pranon

njoftimin tatimor, ose përmes postës elektronike, ose dorëzimit në ndonjë mënyrë

tjetër. Po ashtu, nëse tatimi duhet të paguhet personalisht në një vend qendror dhe

taksapaguesi duhet të udhëtojë disa kilometra përmes një qyteti të mbushur plot me

njerëz e automjete për të arritur në vendin qendror, kosto e pajtueshmërisë është më e

lartë, se në qoftë se taksa mund të paguhet on-line, përmes postës ose në vende të

decentralizuara në të gjithë qytetin. Dëshmi mjaft e qartë është, se mbajtja e kostos

së pajtueshmërisë e ulët, është një komponent i rëndësishëm i rritjes së nivelit të

përgjithshëm të pajtueshmërisë.78

B. Administrata Tatimore

Nga një vlerësim perspektiv, administrimi i taksës së pasurive të paluajtshme, kërkon

vlerësimin e nivelit të pajtueshmërisë së përgjithshme dhe kostos së administrimit të

taksës së pasurive të paluajtshme.

78

Bird, M, R., and Zolt, M, E.,―Introduction to Tax Policy Design an Development‖

April 2003, page 12.


82

Pajtueshmëria mund të shihet edhe si përqindje e dy elementeve, e taksapaguesve

potencialë të cilët në fakt paguajnë të gjithë ose një pjesë të taksave të tyre, si dhe

përqindjen e taksave të vëna dhe që janë mbledhur në të vërtetë. Në mënyrë të qartë,

administratorët duhet të përpiqen për të mbajtur këto raporte afër 100 për qind dhe

variacione të konsiderueshme kundrejt këtij standardi, duhet të nxisin rishikimin

sistematik administrativ.

Monitorimi i shpenzimeve administrative është disi më i paqartë. Një studim ka

sugjeruar, se kosto e administrimit të taksës së pasurive të paluajtshme nuk duhet të

kalojë katër për qind të të ardhurave të grumbulluara, megjithatë ka një marrëveshje të

mirë për variacionin, në atë se si janë llogaritur raporte të tilla në vendet OECD-së.79

Kjo ndoshta është e rëndësishme, për të miratuar një metodë të qendrueshme për një

kontekst të caktuar dhe të monitoruar raportin me kalimin e kohës. Në fund të fundit,

çdo taksë ka për qëllim rritjen e të ardhura në sasi të mjaftueshme për një qeveri, për

të ofruar shërbime të nevojshme publike. Ndaj një matës i efektivitetit të një takse mbi

tokën dhe pronën është, nëse realizon të ardhura në sasi të mjaftueshme për të

financuar pjesën e synuar të shërbimeve publike. Atë çfarë e ndan në mënyrë të qartë,

rritjen e mjaftueshme të të ardhurave dhe ofrimin e shërbimeve të nevojshme publike,

duhet të jetë një çështje e politikës dhe të dyja do të varen mjaftueshmërisht nga

burime alternative të të ardhurave dhe gama e shërbimeve të ofruara.

Në aspektin e efikasitetit, (si efikasiteti ekonomik dhe administrativ), duhet të merren

në konsideratë. Bird dhe Slack (2004), për shembull, rishikuan taksimin në pronë në

njëzet e pesë vende dhe të arritën në përfundimin se, ka pak ose nuk ka justifikim

ekonomik për praktikën e zakonshme për taksimin e pronës jo banesore më rëndë sesa

prona banesore. Prona banesore, në përgjithësi paraqet një barrë të madhe në

shërbimet lokale. Përveç kësaj, normat e diferencuara të taksave për pronën banesore

dhe jobanesore, mund të shtrembërojnë vendimet për përdorimin e tokës. Ata arrijnë

në përfundimin se, ndërsa taksimi i pronës banesore më lehtë se prona tjetër është

politikë populiste, ajo është ekonomikisht e paefektshme.

79

―Tax administration in OECD countries‖: Comparative information series (2004).

Forumon Tax Administration Compliance Sub-group, Organization for Economic Co-

operation and Development.OECD, 2004, Page 23


83

Normat e shumëfishta të TPP, gjithashtu mund të përfaqësojnë një barrë të

pajustifikuar, që rrit shpenzimet administrative dhe potencialin për gabime në

administratë. Nëse norma të ndryshme janë aplikuar në klasifikime të ndryshme të

përdorimit të tokës, atëherë në mënyrë të qartë, informacioni i saktë mbi përdorimin

aktual të tokës duhet të ruhet dhe përditësohet rregullisht. Edhe një dallim në dukje i

thjeshtë prone banimi, kundrejt një prone jobanesore, rrit kërkesat për informacion

dhe për këtë arsye rrit koston e mbajtjes së sistemit. Supozojmë për shembull, se një

pronë e veçantë shërben edhe si vendbanim dhe si dyqan tregtar. Përdorimi i tillë i

përzier është i zakonshëm në shumë zona urbane dhe kërkon të dhëna që

administratori i taksave të ketë për të dyja, përdorimin e përzier dhe ndarjen totale të

mësipërme të ndërtimit mes dy funksioneve. Tatimpaguesi, me siguri do të ketë një

nxitje për të inkurajuar administratorin e taksave, për të nënllogaritur shumën e

sipërfaqes së alokuar për përdorim tregtar, nëse përdorimi i tillë taksohet në një normë

më të lartë. Nëse sistemi TPP, përfshin norma të ndryshme për lloje të ndryshme të

përdorimit jobanesor, detyra bëhet edhe më intensive dhe për këtë arsye informacioni

dhe më i shtrenjte dhe i prirur për gabime. E njëjta gjë është e vërtetë edhe për normat

e taksës që vlerësohen ose janë progresive brenda një klasifikim të përdorimit të

vetëm të tokës.

Konstatimi i mësipërm është tipik dhe për Shqipërinë. Një përhapje të madhe ky

fenomen pati nga mesi i viteve 1990 dhe vazhdon edhe sot, ku një pjesë e madhe e

apartamenteve në katet e para, u shndërruan pjesërisht në njësi tregëtare dhe pjesërisht

në banesa, duke shmangur kështu përdorimin e normave më të larta të taksës për

ndërtimet jobanesore kundrejt pronave banesore, nga ana e administratorëve tatimore

të njësive vendore.

Konsiderojmë rastin e një individi pronar, duke marrë në konsideratë një pronë me

një vlere vjetore qiraje prej 3600 €. Bazuar në normat e publikuara, një pronë e tille

duhet të shkaktojë një detyrim tatimor prej tridhjetë për qind të vlerës vjetore të

qirasë, ose 1.080 € në vit. Megjithatë, në qoftë se administratori i taksave, qoftë me

dashje ose pa dashje, gabimisht regjistron vlerën e qirasë në 3.550 €, ( kjo vlerë

tatohet me 20 %) vetëm 50 € me pak për vit, obligimi tatimor do të bjerë në 710 €,

gati një 35 për qind ulje në faturën totale tatimore. Tatimpaguesi, në posedim të një

prone me vlerë të lartë në një komunitet me norma progresive të TPP, ka një nxitje


84

për t'u përpjekur dhe për të ndikuar tek administrata lokale. Edhe pa presion nga

taksapaguesit, klasifikime të shumta kërkojnë më shumë informacion për pronën dhe

më shumë gjykim nga ana e zyrtarëve lokalë dhe prandaj ka mundësi më shumë për

gabime. Vendimmarrësit duhet të vlerësojnë me kujdes, realizueshmërinë

administrative dhe praktike të çdo sistemi të normës të shumëfishtë.80

3.4 Përcaktimi se çfarë duhet të taksohet dhe kush duhet të

paguajë

Opsionet politike të përfshira në hartimin e çdo taksimi mbi tokën dhe ose

përmirësimet duhet të adresojnë katër pyetje të rëndësishme:

Kush do të jetë i detyruar të paguajë taksën?

Çfarë saktësisht do të jetë e taksueshme?

Si do të përcaktohet vlera e taksueshme e tokës dhe e pronave?

Si do të krijohen normat tatimore?

3.4.1 Hartimi i ligjit të taksimit të pasurive të paluajtshme

Strukturat qeveritare ndryshojnë gjerësisht në mbarë botën dhe për këtë arsye

vendosja e taksës së pasurive të paluajtshme si kundër gjithë taksat e tatimet e tjera,

do të ndryshojë brenda kësaj strukture. Ligji që mundëson taksën mbi pasuritë e

paluajtshme, duhet të miratohet nga i njëjti autoritet ligjor që autorizon dhe taksat e

tjera. Në disa vende, qeveritë vendore nuk kanë autoritet të pavarur në mbledhjen e të

ardhurave. Në raste të tjera, atyre u është dhënë autonomi substanciale.

Disa vende, kanë një ose më shumë nivele të qeverisjes midis qeverisë kombëtare dhe

qeverive komunale. Sisteme të tilla, që ndajnë autoritetin qeverisës midis qeverisë

kombëtare dhe të njësive përbërëse politike janë shpesh të përmendura si sisteme

federale. Nga ana tjetër, shtetet ndryshojnë në sasinë e autonomisë që ata i kanë dhënë

njësive lokale, në raste të tilla taksa mbi pasuritë e paluajtëshme është një taksë

lokale.

80UNHABITAT 2011 page 66


85

Nga ana tjetër, shumë vende as nuk e kanë këtë lloj sistemi federal, apo ata nuk kanë

zgjedhur për të zgjeruar këtë shkallë të autonomisë për qeveritë lokale, në raste të tilla

taksa mbi pasuritë e paluajtshme mund të jetë një taksë kombëtare.

Pozicioni që merret gjatë këtij punimi është, që taksa mbi pasuritë e paluajtshme

funksionon më mirë kur ekziston një ndarje e përgjegjësisë administrative ndërmjet

niveleve të shumta të qeverisë. Marrëdhënia mes të subjekteve qeveritare dhe

përcaktimin e roleve të tyre duhet të përshkruhen në një ligj të përshtatshëm. Hartimi i

ligjit, padyshim do të kërkojë ndihmë ligjore, megjithatë, ekzistojnë disa udhëzime të

përgjithshme që mund të përmblidhen në çështjet e mëposhtme dhe që duhen

përfshirë në ligj.

3.4.2 Përcaktimi se çfarë është e taksueshme

Ligji që autorizon taksën mbi pasuritë e paluajtshme, duhet të mishërojë dhe

pasqyrojë mirëkuptimin kulturor të drejtave të tokës dhe të pronës. Ligji duhet:81

Të bëjë të qartë, pikërisht atë që është e taksueshme. Do të taksohet vetëm

toka, apo taksimi do të mbulojë tokën dhe përmirësimet e paluajtshme, apo

vetëm përmirësimet?

Të shpallë nëse toka dhe përmirësimet janë taksuar si objekte të veçanta ose

në kombinim si një njësi e vetme.

Të bëjë përcaktimin e asaj që përbën një përmirësim dhe nëse përmirësime të

tilla janë subjekt i taksës së pasurive të paluajtshme.Për shembull, janë pemët

dhe bimë të tjera jetëgjata për t'u konsideruar përmirësime? Apo janë

përmirësime të kufizuara të strukturave të paluajtshme të bëra nga njeriu?

Përveç kësaj, për të përshkruar saktësisht se çfarë do të jetë subjekt i taksimit, ligji

duhet të përcaktojë standardin e vlerës që do të përdoret. Toka mund të taksohet në

bazë të vlerës së tregut të tokës dhe prona në bazë të vlerës të tregut të kapitalit, apo

81

USAID ―Dokument Politikash për Mundësitë e Zbatimit të Taksës së Pasurisë së

Paluajtshme në Shqipëri ― 2013 faqe 9


86

vlerës vjetore të qirasë, ose bazuar në karakteristikat e pronës. Ligji duhet të

përcaktojë, se cili standard duhet përdorur. Proçedura të veçanta, për përcaktimin më

të mirë të vlerës në përgjithësi, i duhet lënë rregullores administrative të hartuar për

këtë qëllim.

Për shembull, ligji mund të parashikojë që taksa mbi pasuritë e paluajtshme të jetë e

bazuar në sipërfaqen e tokës, vendndodhjen,pjellorinë e tokës, përdorimin e tokës dhe

zonën e ndërtimit dhe të bëjë përcaktimin se si këta faktorë janë për t'u llogaritur dhe

si të përdoren, për të arritur në faturën tatimore, kundrejt rregullave administrative.

Rregullat administrative, priren të jenë më të lehtë për t‘u përditësuar se ligjet dhe për

këtë arsye, mund të jenë më të lehtë për tu përshtatur ndryshimit të standardeve dhe

zhvillimit të kapacitetit të institucionit përgjegjës.

Meqenëse vlera e tokës nuk është statike, ligji gjithashtu duhet të përcaktojë ciklin për

përditësimin e vlerave të taksueshme. Ciklet e shkurtër (një deri në tre vjet),

përgjithësisht janë të preferuar për ata që kanë tendencë për të mbajtur kadastrën

fiskale më të përditësuar. Megjithatë, rivlerësimi i të gjitha pronave, mund të jetë i

shtrenjtë dhe cikli i rivlerësimit për këtë arsye duhet të jetë praktik në aspektin e

burimeve administrative dhe financiare. Ciklet që janë shumë të gjata (p.sh., dhjetë

vjet ose më shumë), zvogëlojnë drejtësinë e taksës mbi pasuritë e paluajtshme dhe

mund të prodhojnë trazira politike, kur ky rivlerësim do të kryhet. Një kompromis që

është i përdorur shpesh, është indeksimi i vlerave të taksueshme ndërmjet

rivlerësimeve, i bazuar në normën e inflacionit të çmimeve, por kjo, gjithashtu, duhet

të lejohet shprehimisht në ligj.

Pjesa e përcaktimit të pronës së taksueshme në ligj, do të përfshijë vendosjen e

kalendarit të taksave, meqenëse vlerësimet duhet të kryhen në një datë specifike. Në

mënyrë tipike, ligji tatimor përcakton datën kalendarike në të cilën taksa mbi pasuritë

e paluajtshme është efektive. Administratorët duhet të përcaktojnë vlerën e

taksueshme deri në atë datë dhe përgatisin faturat tatimore në përputhje me rrethanat.

Në shumë raste, ligji gjithashtu do të parashikojë, kur faturat tatimore duhet të nxirren

dhe kur taksimi bëhet i detyrueshëm. Për shembull, ligji mund të specifikojë se vlerat

janë për t'u përcaktuar nga 1 Marsi i çdo viti dhe se faturat e taksimit në bazë të këtyre

vlerave, duhet të dorëzohen për taksapaguesit nga 1 Shtatori. Taksapaguesit mund t‘i


87

jepet, por faktikisht duhet të paguajë taksën ose të bëjë marrëveshje për pagesën e saj

deri më 1 Nëntor.

Vendosja e këtyre datave është e rëndësishme, sepse ajo krijon siguri për

taksapaguesit dhe buxhetin e qeverisë dhe për shkak se kalendari, përcakton data

ndërprerjeje për ndryshime në aktivitet. Supozojmë për shembull, se një ndërtesë

është në ndërtim e sipër, por nuk ka përfunduar ende. Nëse do të jetë vendosur për ‗tu

nxjerrë taksa e përmirësimeve të paluajtshme, për punë të tillë në progres, gjendja

reale në atë datë do të ndikojë në faturën tatimore për atë pronë. Vazhdimi i

shembullit, supozojmë se data e vlerësimit është 1 Marsi dhe ligji përcakton, se për

punët në progres në ndërtim të taksohen në bazë të kompletimit në përqindje. Nëse

ndërtesa është 50 për qind e plotë më 1Mars, ajo tatohet në 50 për qind të vlerës së saj

edhe në qoftë se ajo do të përfundojë dhe të banohet nga 1 Shtatori. Në mënyrë të

ngjashme, në qoftë se një ndërtesë është e dëmtuar nga zjarri ose nga një fatkeqësi

natyrore, pas datës reale të vlerësimit dhe vlerësimi do të vazhdojë të zbatohet nëse

nuk ekziston dispozita në ligjin për disa përshtatje në proçes.

Në shumë vende të industrializuara, si toka dhe përmirësimet janë të taksueshme (por

jo gjithmonë në të njëjtën norme). Ka argumente të forta që lidhen me transparencën e

taksave në favor të taksimit të të dyjave tokës dhe përmirësimeve. Kur transaksionet e

pasurive të patundshme, përfshijnë përmirësimin e pronës që ndodhin në sektorin

privat, në përgjithësi bëhet shumë pak përpjekje për të dalluar mes çmimit të tokës

dhe çmimit të përmirësimeve. Negociatat zhvillohen rreth çmimit të kombinuar,

sidomos për pronat e banimit. Kështu, kur pronari i tokës ose banuesi, merr një faturë

tatimore, taksapaguesi është në përgjithësi në gjendje me njohuritë e tij personale të

krahasojë atë me vlerën e tregut, koston e ndërtimit apo vlerën e qirasë për pronën, me

vlerën e llogaritur nga vlerësuesi tatimor, nëse konceptet e vlerës janë të njëjta. Por në

qoftë se nga autoritetet lokale taksohet vetëm toka apo vetëm përmirësimet,

tatimpaguesi mund të jetë i paaftë për të gjykuar saktësinë apo drejtësinë e taksimit

që është duke u vlerësuar. Cilësia e administratës tatimore, konsiderohet se është

rritur, në qoftë se tatimpaguesit e kuptojnë se si fatura tatimore e tyre është duke u

llogaritur dhe mund të kontrollojë saktësinë e saj.82

82LIGJ Nr. 9632, datë 30.10.2006 ―Për Sistemin e Taksave Vendore‖ (i ndryshuar)


88

Një argument tjetër në favor të tatimit të dyjave, tokës dhe përmirësime, është

disponueshmëria e të dhënave të tregut. Pikërisht, për shkak se shumë transaksione të

pasurive të patundshme i përfshijnë të dyja, tokën dhe përmirësimet, detajet për

transaksione të tilla janë më lehtësisht në dispozicion për administratorët e taksave, se

sa janë të dhënat e transaksioneve që përfshijnë vetëm tokën apo vetëm ndërtesat.

Table 3-2 Shembull Baza dhe Norma e TPP83

Vlera e tregut Taksë vetëm Taksë vetëm Taksë mbi tokën

mbi tokën mbi përmirësimet dhe përmirësimet

( 3% ) ( 1.5% ) ( 1%)

Toka e papërmirsuar. $ 2000 $ 60 0 $ 20

Përmirësimi aktual 0 0 0 0

Përmirësimi i ri $ 4000 $ 60 $ 40

TOTALI $ 6000 $ 60 $ 60 $ 60

Tabela e më sipërme ilustron faktin që e ardhura që gjenerohet, është e njëjtë si taksa

vetëm mbi tokën, vetëm mbi përmirësimet, ose një kombinim i të dyjave. Është e

dukshme, normat do të ndryshojnë në varësi të asaj që është përfshirë në bazë. Ashtu

si duket në mënyrë të qartë, taksimi do të bjerë më rëndë mbi pronarët e tokës, ose

pronës së përmirësuar gjerësisht, në varësi se si është përcaktuar baza.

Dizajni më i mirë TPP do të bazohet në kontekstin specifik lokal, të krijuar nga

kombinimi i të drejtave të pronës aktuale, sistemit të regjistrimit të tokës, tregjevetë

pronës dhe kapaciteteve administrative.

Tabela gjithashtu ilustron, se si dizajni i bazës, mund të ndikojë tek pamja e stimujve

të taksapaguesve. Marim në konsideratë të parin pronarin e një parcele toke të

papërmirësuar, në një regjim në të cilin toka taksohet por përmirësimet nuk taksohen.

83UNHABITAT .―Land and Property Tax‖ 2011, page 45


89

Nëse vlera aktuale siç tregohet në tabelë dhe shkalla e tanishme tatimore është tre

përqind e vlerës çdo viti, duke mbajtur tokën të pa përmirësuar ajo është relativisht e

shtrenjtë për pronarin e tokës. Kështu, nuk është një nxitje për pronarin e tokës. Ai

,ose duhet të përmirësoje tokën, ose ta shesë atë për dikë që do ta përmirësojë. Dhe

nëse ndonjëherë toka përmirësohet taksimi i përgjithshëm pë nuk ndryshon. Rezultati

është një sistem i cili inkurajon marrjen e tokës së disponueshme për zhvillim.

Tani konsiderojmë rastin kur TPP është aplikuar vetëm për përmirësimet. Kur toka

është fillimisht e papërmirësuar, ajo nuk është subjekt i TPP. Një zhvillues i

përmirësimit të tokës do të marrë parasysh taksat e rritura, të cilat për këtë shkak, do

të jenë për çdo vit, pasi përmirësimet të jenë instaluar. Rezultati është një sistem i cili

do të priret për të shkurajuar mundësinë e investimeve. Pronarët e tokës nuk pësojnë

asnjë dënim për mbajtjen e tokës për një kohë të pacaktuar, ndërkohë që zhvilluesit

përballen me perspektivën e taksave më të larta, duke qenë se toka është përmirësuar

ose rinovuar.

Së fundi, konsiderojmë rastin e një TPP që aplikohet për të dyja, tokën dhe

përmirësimet. Në këtë rast, pronari është përballur përsëri me një taksë mbi tokën e

papërmirësuar, por me një normë më të ulët, në mënyrë që stimulohet pozitivisht për

ta zhvilluar, e cila është reduktuar në krahasim me skenarin e tatimit vetëm të tokës.

Kur përmirësimet e reja janë të instaluara, obligimi tatimor do të rritet, por përsëri në

një normë më të ulët, kështu që, kosto e zhvillimit është më e ulët sesa sipas skenarit

të taksimit vetëm të përmirësimit. Kështu, ndërsa në të tre skenarët është e njëjta

shumë për shkak të të ardhurave nga e njëjta parcelë, stimujt e pronarit të tokës, janë

mjaft të ndryshme në varësi të asaj që është përfshirë si pronë e taksueshme. Në

komunitetin më të madh, këto dallime të stimujve do të kombinohen me ndryshime

pzitive në peshën e TPP.


90

3.4.3 Identifikimi se kush është përgjegjës për pagimin e taksës së

pasusurive të paluajtshme

Toka dhe të drejtat pronësore, janë gati gjithmonë, subjekt i disa kufizimeve dhe ligji

duhet të parashikojë kur kufizime të tilla do të ndikojnë në statusin tatimor të tokës.

Përveç kësaj, paketa e të drejtave që lidhen me tokën, është e ndarë shpesh në mes të

individëve dhe grupeve të ndryshme.

Një konsideratë e rëndësishme praktike, në hartimin e bazës së TPP, është marrja e

vendimit, nëse pronarët e pronës do të jenë të detyruar të paguajnë detyrimin tatimor,

nëse taksa do të bjerë mbi shfrytëzuesit e pronës, apo nëse barra tatimore do të ndahet

ndërmjet pronarëve dhe shfrytëzuesve të tokës .

Mbajtësit e titullit të pasurisësë përjashtuar nga detyrimet publike dhe private, mund

të zgjedhin të japin me qira tokën e tyre për të tjerët. Dhe në disa raste, toka dhe

ndërtesat në tokë, janë në pronësi nga palë të ndryshme. Ligji duhet të jetë i qartë se

ajo çfarë është duke u taksuar është një tërësi e të drejtave që lidhen me tokën dhe se

mbajtësit e këtyre të drejtave, për këtë arsye janë subjekt i TPP. Në të njëjtën kohë

edhe pse të drejtat mund të ndahen ndërmjet palëve të ndryshme, ligji nuk duhet të

tentojë dhe as të lejojë organet tatimore të ndajnë TPP ndërmjet interesave. Ndarje të

tilla, duhet të jenë përgjegjësi e palëve private të përfshira. Kështu, për shembull, në

qoftë se dy motra kanë trashëguar një shtëpi nga prindërit e tyre, të dyja duhe të jenë

po aq përgjegjëse për TPP në total.84

Në shumicën e vendeve, ku pronësia private e tokës është njohur dhe regjistruar, TPP

është obligim i pronarëve. Në rastet kur regjistrimi i pasurisë nuk është i plotë, apo ku

janë të njohura lloje të tjera të pronësisë, në këtë rast shfrytëzuesit e pronës shpesh

mund të jenë më lehtë të identifikushëm. Në raste të tilla, mund të jetë më praktike për

të caktuar taksa për ata që në fakt përdorin tokën. Dhe në disa raste, TPP janë të vëna

tek të dy, pronarët dhe individët që e shfrytëzojnë tokën. Kriteri kryesor për

përcaktimin, se cili duhet të paguajë taksën, ka të ngjarë të jetë shkalla në të cilën të

84


Reform and Economic Governance project, USAID, December 2009. Page 8


91

drejtat pronësore janë të regjistruara dhe kapaciteti administrativ i institucionit

përgjegjës për faturimin dhe mbledhjen e tatimit.

Youngman,85

sugjeron se, detyrimi tatimor, duhet të bjerë mbi të gjithë personat që

"zotërojnë, pretendojnë, posedojnë ose kontrollojnë" një interes në pronë në datën

efektive.

Ligji gjithashtu duhet të jetë i qartë se, kur një interes i pjesshëm në një pronë të liruar

nga detyrimi, bëhet një interes i taksueshëm. Le të supozojmë për shembull që, një

firmë private merr me qira një hapësirë nga një spital jofitimprurës për të krijuar një

dyqan dhuratash brenda spitalit. Spitali mund të përjashtohet nga TPP, por duhet që

dhe dyqani i dhuratave të përjashtohet? Përgjigjja për këtë pyetje do të ketë gjasë të

varet, në gjykimet lidhur me kapacitetin administrativ të institucioneve të lidhura me

qeverinë.

Një nga sfidat me të cilat përballen vendet në zhvillim në administrimin e taksës së

pasurive të paluajtshme, është standardi për njoftimin e duhur të tatimpaguesve. Në

vendet me sisteme të besueshme të postës, institucioni përgjegjës vendos lidhjen me

të duke dërguar njoftimet për taksën e pasurisë së paluajtshme në përgjithësi me postë

të çertifikuar. Por në qoftë se posta nuk është e besueshme dhe sidomos në qoftëse

kadastra fiskale nuk përfshin informacionin e kontaktit aktual për një pronë të caktuar,

ligji për TPP duhet të parashikojë se çfarë do të përbëjë njoftimin e taksapaguesve.

Për shembull, është praktikë e zakonshme ajo që të ketë një pikë të vetme kontakti me

tatimpaguesit edhe nëse ka interesa të shumta të përfshira. Njoftimi i palëve të tjera të

interesuara mund të jetë i kënaqshëm nga botimi në një gazetë, apo afishimi në një

vend publik, nëse tatimi nuk është për t‘u paguar menjëherë. Në mënyrë të ngjashme,

në disa raste postimi i një njoftimi në subjekt mund të konsiderohet njoftim

përshtatshëm.

Nëse pronarët janë të njohur dhe mund të kontaktohen lehtë, do të jetë

administrativisht më e lehtë për të zbatuar taksën mbi pronarët e tokës. Pronarët e

tokave, në përgjithësi nuk zhvendosen pa lënë një adresë të deklaruar. Nëse pronari i

85Youngman 1996


92

tokës nuk është i regjistruar, apo pronarit nuk i përcaktohet vendndodhja lehtë,

administrativisht do të jetë më praktike për të taksuar shfrytëzuesit e tokës. Një

strategji e ngjashme mund të jetë përdorur në rastin e vendbanimeve joformale.

Njoftimi i taksave mund të dorëzohet në pronë dhe përpjekjet e mëtejshme të zbatimit

mund të jenë të fokusuara në vendndodhje. Disa vende kanë mbeshtetur një strategji

të përzier që mund të jetë efektive: përcaktojnë taksën si detyrim të pronarit të tokës,

por në qoftë se pronari nuk paguan taksën në mënyrë të plotë, t‘i kërkojnë poseduesit

të tokës për të paguar tatimin dhe të zbres nga pagesa shumën e paguar për shkak të

pronarit të tokës.

Çfarëdo standardi që mund të përdoret dhe është më i përshtatshëm dhe i arsyeshëm

për të dyja palët, administratorët dhe taksapaguesit, ligji duhet të jetë i qartë në atë që

e cilëson si njoftim, në mënyrë që çdo pretendim që njoftimi nuk ishte dhënë mund të

përjashtohet.

Ligji gjithashtu duhet të jetë i qartë, në atë që toka dhe prona mund të jenë plotësisht

ose pjesërisht të përjashtuar nga TPP. Përjashtime të tilla duhet të mbahen në

minimum, por ato që janë dhënë, duhet të shkruhen në ligj. Disa përjashtime mund të

jepen në bazë të mbajtjes së të drejtave, të tilla si prona qeveritare. Disa përjashtime

mund të bazohen në natyrën e përdorimit të pronës, siç janë xhamitë, kishat,

organizatat bamirëse, etj. Cilado qoftë arsyeja për dhënien e përjashtimit, përjashtime

të plota dhe të pjesshme, duhet të kërkojnë një kërkesë nga tatimpaguesit dhe duhet të

kërkojnë rishikim periodik për të siguruar kualifikimin në vazhdim.

Pika e fundit që do të trajtohet, në lidhje me përjashtimet dhe përcaktimin ligjor të atij

që mbart detyrimin tatimor, është se TPP mund të ndikojë në stimulimin e

taksapaguesit me përjashtime të tjera të taksave. Për shembull, mendojmë se ligji i

jep një përjashtim për 50 m2 e parë të sipërfaqes së tokës në pronësi, apo të zënë nga

taksapaguesi. Në mënyrë që të maksimizojë përjashtimin, një taksapagues mund të

konsiderojë nënndarjen e pronës së tij dhe duke e pjestuar pronen mes të anëtarëve të

familjes. Një nxitje e ngjashme mund të ekzistojë nëse norma e TPP është progresive,

duke sjellë taksimin e pronave të mëdha ose më të vlefshme, më rëndë. Është e

rëndësishme, pra, që ligji i TPP të jetë i qartë në atë që, parcelat e afërta apo të

lidhura, do të konsiderohen si një njësi e vetme për qëllime tatimore.


93

3.4.4 Procesi përfundimtar i përcaktimit të normës së Taksës së

Pasurive të paluajtshme

Ligji i TPP duhet të trajtojë dy çështje në lidhje me normat e taksës së pasurive të

paluajtshme :

Së pari, çdo klasifikim i tokës dhe pronës, duhet të specifikohet në ligj. Kështu, në

qoftë se toka është përdorur për tregëti, të taksohet me një normë të ndryshme më të

dobishme se sa toka e banimit, këto klasa të pronës duhet të identifikohen dhe të

përcaktohen në ligj. Numri i klasifikimeve të tokës duhet të minimizohet për të

reduktuar mundësinë për gabime, të paqëllimshme ose të qëllimshme nga

administratorët e taksave dhe në interes të drejtësisë tatimore. Një dallim, që duhet të

merret parasysh, është se nëse toka dhe përmirësimet e paluajtshme duhet të tatohen

me norma të ndryshme apo me norma të njëjta.

Së dyti, ai që duhet vlerësuar dhe të adresohet në ligjin për taksën mbi pasuritë e

paluajtshme, është procesi për përcaktimin e normës përfundimtare të taksës. Pyetja

esenciale për mjedisin ligjor është, cili subjekt qeveritar do të jetë përgjegjës për

përcaktimin e normës ose normave? Praktika më e mirë sugjeron, se një gamë e

normave të TPP duhet të përcaktohet nga një autoritet i qeverisë qëndrore, por

qeveria lokale duhet të ketë disa mendime apo ndikime në përcaktimin e normës

përfundimtare brenda komunitetit të tyre. Në disa raste, intervali i normave është

vendosur në ligji, në raste të tjera, ligji thjesht përcakton proçesin dhe afatin kohor për

përcaktimin e intervalit të normave.

Në aspektin e barazisë, ulja e normës efektive të taksave për disa zotërues të pronës

thjeshtë do të thotë,që të tjerët do të përballen me taksa më të larta, nëse përmbushja

e objektivit të të hyrave është e njëjtë, pra, kjo ndodh me uljen e normave të TPP për

grupet e zgjedhura. Nëse komuniteti duhet tër risë në një sasi të caktuar të ardhurat, në

mënyrë që të financojë shërbimet e nevojshme, duke ulur normën mbi disa prona, do

të thotë se mbajtësit e tjerë të pronave do të përballen me taksa më të larta, në mënyrë

që të mblidhen të njëjtat të ardhura të përgjithshme.


94

.

3.4.5 Përcaktimi i funksioneve administrative sipas ligjit të taksimit

pasurive të paluajtshme

Siç sugjerohet edhe më lart, do ti përmbahem kendvështrimit që sistemi i taksimit të

pasurive të paluajtshme funksionon më mirë kur përgjegjësitë administrative ndahen

mes subjekteve qeveritare. Ligji i taksimit të pasurive të paluajtshme duhet të

parashikojë se cilat funksione janë caktuar për secilin institucion, të cilat do të kenë

dhe përgjegjësinë për përcaktimin e rregullave, rregulloreve dhe udhëzimeve për

zbatimin e TPP. Në veçanti, disa institucione duhet të caktohen që të kenë

përgjegjësinë e përgjithshme të mbikëqyrjes, për t‘u siguruar që sistemi i TPP është

duke funksionuar në përputhje me qëllimin. Ky entitet, duhet të ketë autoritetin për të

kërkuar ndryshime procedurale nga qeveria lokale apo institucionet e tjera, nëse

performanca e TPP dështon për të përmbushur standardet e kërkuara.

Detyratadministrative të cilat duhet të kryhen në menaxhimin e TPP janë përshkruar

më poshtë. Ato përfshijnë:86

Mirëmbajtjen e kadastrës fiskale;

Përcaktimi e vlerave të tatueshme (kjo detyrë mund të ndahet mes

institucioneve në bazë të natyrës së pronës që po vlerësohet);

Gjenerimin dhe shpërndarjen e faturave tatimore;

Mbledhjn e pagesave të taksave;

T‘u përgjigjet pyetjeve dhe shqetësimeve të taksapaguesit;

Shqyrtimin e vlerësimit të apelit;

Ndjekjen deri në pagesë të taksave të papaguara.

Përveç kësaj, ligji i TPP duhet të përcaktojë procesin administrativ, përmes të cilit

taksapaguesit mund të apelojnë, në qoftë se ata ndjejnë që u është bërë përllogaritje

gabuar e detyrimit të tyre. Në fund të fundit, ankesat mund të kryhen nëpërmjet

gjyqësorit, por gjithashtu, duhet të ketë një proces të apelit administrativ që është më i

86

NALAS . ―Improvement of local property tax administration in south East

Europe‖ 2009, page 18.


95

thjeshtë, i shpejtë dhe më pak i kushtushëm për taksapaguesit që kërkojnë të

korrigjojnë gabimet. Ligji duhet të bëjë të qartë se, fatura aktuale tatimore nuk mund

të apelohet, por gabime në përshkrimin e pronës dhe të informacionit të përdorur për

të llogaritur vlerën e tatueshme mund të apelohen. Periudha kohore gjatë së cilës

ankesat mund të dorëzohen, gjithashtu duhet të përcaktohet në ligj.

Veprimet përfundimtare administrative që duhet të ceken qartë, në ligjin e TPP, janë

sanksionet që do të përdoren nga zyrtarët e taksave, në rast të mospagesës së TPP.

Këto zakonisht përfshijnë, një dënim të caktuar në qoftë se TPP nuk është paguar deri

në datën e duhur dhe një normë interesi që do të aplikohet për të ekuilibruar

mospagesën. Përveç kësaj, nëse është kulturalisht e përshtatshme, ligji mund të

parashikojë se pagesa e detyrimit të TPP, do të përbëjë një barrë të detyrueshme mbi

pronën dhe se dështimi për të paguar atë, mund të çojë në konfiskimin e pronës duke e

shitur atë në ankand.

Në ligj mund të vendosen sanksione të tilla në rast të mospagesës së taksës duke mos

lejuar kalimin e të drejtës së pronesisë në individë të tjerë pa u rimarrë taksa e

papaguar. Gjithashtu, marrja në konsideratë e sanksioneve të tjera duhet të

përcaktohet në ligj. Këto sanksione mund të përfshijnë ekspozimin në publik, aftësinë

për të konfiskuar asetet e tjera apo ndërprerjen e shërbimeve publike për mospagim

të taksave. Çfarëdo kombinacioni që mund të zgjidhet, sanksionet në dispozicion

duhet të paraqiten në ligj së bashku me periudhat e pritjes para se ata të jenë të

imponuar për të vepruar, dhe subjektet e autorizuar për të kryer zbatimin e tyre. Në

Shqiperi po zbatohet nje pjesë e këtyre sanksioneve që përmendëm më sipër gjatë

kalimit të pronësisë.

3.4.6 Përcaktimi i të ardhurave tatimore nga taksimi i pasurive të

paluajtshme

Së fundi, ligji i TPP duhet të jetë i qartë në atë që në cilat nivele të qeverisë do të

merren të ardhurat nga TPP dhe nëse këto tëardhura do të caktohen për qëllime të

veçanta. Një pronë e caktuar mund të përfitojë nga programet e qeverisë kombëtare,

dhe në nivel lokal. Përveç kësaj, prona mund të përfshihet në një ose më shumë rrethe

të veçanta. Në këtë situatë nuk është e pazakontë që këto të ardhura të TPP të ndahen


96

mes këtyre shtresave të mbivendosura të qeverisë. Kjo mund të bëhet duke i dhënë

secilit entitet qeveritar pushtet për të imponuar një normë takse të veçantë, ose ajo

mund të bëhet përmes një skeme për ndarjen e të ardhurave. Për aq sa përgjegjësitë

administrative janë të përbashkëta, të ardhurat e mjaftueshme duhet të ndahen në

mënyrë të atillë që të paktën të mbulohen shpenzimet administrative.

Këto çështje që u trajtuan më lartë kanë dhënë një përshkrim të shkurtër të asaj që

duhet të përfshihet në një ligj sa më të përshtatshëm të TPP.

3.5 Përcaktimi i shpeshtësisë dhe klasës së taksës mbi pasuritë e

paluajtshme

Në dizajnimin e bazës së TPP pyetja që adresohet është nëse qëllimi i taksës është për

të gjeneruar të ardhura vetëm njëherë ose të ardhura të cilat do të vazhdojnë çdo vit ?

Avantazhi i të ardhurave vetëm njëherë është se kjo taksë më shpesh aplikohet në

kohën e zotërimit ose kur ndryshon zotëruesi i tokës. Taksa që gjenerojnë të ardhura

vetëm një herë janë :87

1. Taksa e transferimit,88

është në përgjithësi një përqindje mbi çmimin e

kontratës në të gjitha transaksionet e shitjeve të pasurive të paluajtshme, por

ligji duhet të specifikojë nëse taksa duhet të paguhet nga blerësi ose shitësi apo

të ndahet ndërmjet tyre. Në praktikë, ajo zakonisht është e ndarë mes dy

palëve.

2. Tarifa e zhvillimit gjithashtu, shpesh mund të vendoset për ata që në fund të

fundit do fitojnë pronën e pasndryshimeve, apo pas zhvillimit të kryer. Ajo që

duhet të mbahet mend, megjithatë, është nëse taksa është rezultat i

ndryshimeve në posedim (taksë transferimi, taksë për fitimet kapitale) ose

ndryshimet në përdorimin e tokës (taksë përmirësimi dhe tarifat

zhvillimore), ndryshime të tilla mund të ndodhin rrallë për çdo parcele të

dhënë të tokës dhe koha ndërmjet këtyre transaksioneve të tokës mund të

87

Sietchiping, R., and Haile, S., ―Land and Property Tax‖ 2011, page 41 88Lawrence,W., ―Land and Property Tax ― 2011, page 15


97

kërkojë dekada. Në kohë të mira ekonomike, kur shumë prona janë duke u

zhvilluar dhe shkëmbimet e pronës ndodhin shpesh, këto taksa mund të

jenë burime shumë të rëndësishme të të ardhurave lokale. Por qeveritë që

mbështeten së tepërmi në të hyra të tilla për të financuar operacionet në

vazhdim shpesh ndeshen me sfida të rënda fiskale kur kushtet ekonomike

ngadalësohen, pra këto lloj taksash janë shumë të paparashikueshme.

3. Taksa e përmirësimit mund të përdoret në mënyrë efikase në financimin e

punëve publike. Vënia e taksave për përmirësimet apo vlerësim të veçantë (siç

është e njohur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës) është një "pagesë e

detyrueshme e imponuar nga një qeveri për pronarët e një grupi të përzgjedhur

të pronave, për të paguar në tërësi ose pjesërisht, koston e një përmirësimi të

veçantë apo shërbimeve te cilat presupozohen të jenë me dobi të përgjithshme

për publikun dhe me dobi të veçantë për pronarët e pronave të tilla.―

Taksa e përmirësimit është adresuar në legjislacionin e shumicës së vendeve të

Amerikës Latine, megjithëse zbatimi i saj shpesh ndesh ne rezistencë. Argumenti

kryesor kundër saj është pretendimi se kjo taksë është jopraktike, teknikisht e rëndë,

përtej kapacitetit lokal për t‘u zbatuar dhe jopopullore. Në Kolumbi kjo taksë

aplikohet që nga viti 1921. Përvoja e Kolumbisë, megjithatë, duket se është në

kundërshti me këto pohime, duke sugjeruar se rezistenca ndaj saj është e bazuar më

shumë në paragjykime, ideologji, ose në mungesën e informacionit. Ky instrument jo

vetëm që ka një histori të gjatë të vazhdueshme (megjithëse të parregullt) të aplikimit,

por edhe një rekord të rritjes substanciale të ardhurave për të financuar punët publike.

Kundërshtitë për këtë taksë vazhdojnë rreth asaj se siështëvlerësuar dhe shpërndarë

barra ndërmjet pasurive të paluajtshme.89

Përvoja e Kolumbisë me taksën e përmirësimt gjatë 90 viteve të kaluara tregon se ajo

është një instrument i zbatueshëm për financimin e zhvillimit urban dhe është e aftë

për ngritjen e konsiderueshme të të ardhurave edhe pse metodologjia për vlerësimin

dhe shpërndarjen e taksës është komplekse dhe mund të perfeksionohet. Midis

mësimeve që nxjerrim nga kjo përvojë, më e rëndësishme është lidhja e qartë mes

89

Ochoa, O.B Betterment Levy in Colombia: ‖Relevance, Procedures, and Social

Acceptability, Land Lines‖. Lincoln Institute of Land Policy,2011, page 14-19.


98

ofrimit të përfitimeve publike dhe gatishmërisë së pronarëve të pronës për të paguar

taksë. Suksesi varet mbi legjitimitetin e projektit dhe kapacitetin institucional dhe

standardet etike të institucionit që administron taksën. Për të gjeneruar besim në

mesin e qytetarëve, suksesi është presupozuar edhe në sigurimin e përballueshmërisë,

duke aplikuar një model të shpërndarjes së drejtë, publikimin e vlerës sociale të

projektit dhe promovimin e pjesëmarrjes gjatë zbatimit.

Ndër taksat që përmendëm më lart TPP ofron avantazhin e një burimi më të

parashikueshëm e të vazhdueshëm të të ardhurave. Përveç kësaj, shkalla tatimore në

përgjithësi mund të jetë shumë më e ulët se norma e lidhur me taksat e mësipërme dhe

tatimet e tjera vjetore, sepse TPP në të shumtën e rasteve aplikohet në një bazë shumë

më të gjerë (të gjitha pronat në vend).

3.6 Ndikimi i vendndodhjes së pasurive të paluajtshme në bazën e

taksës

Një prej faktorëve më të rëndësishëm në përcaktimin e bazës së TPP është

vendndodhja e pasurisë së paluajtshme. Duhet të tatohet në të njëjtën mënyrë si toka

në zonat rurale ashtu dhe toka në zonat urbane? Toka në zonat rurale është më shpesh

tokë bujqësore ose pyjore. Si e tillë ajo mund të jetë disi e largët nga infrastruktura

dhe shërbimet publike të destinuara për t'u financuar nëpërmjet TPP. Nga ana tjetër,

rasti mund të bëjë që komunitetet rurale të kenë nevojë për rrugë të përmirësuara,

energji elektrike të sigurt dhe sisteme të ujitjes më shumë se sa në zonat urbane kanë

nevojë për rrugë, kanalizime dhe investimet e tjera urbane.

Ndoshta çështja më bindëse që vendndodhja duhet të ndikojë në dizenjimin e TPP

është pjekuriae tregjeve të pasurive të patundshme në zonat rurale kundrejt zonave

urbane. Kjo është një situatë e zakonshme për zonat urbane që të kenë të zhvilluara në

mënyrë të arsyeshme tregjet e pasurive të paluajtshme, të kenë të plotë infrastrukturën

institucionale të nevojshme për të mbështetur funksionimin efikas të tregjeve të tilla.

Ajo që është gjithashtu e zakonshme për zonat rurale dhe madje edhe për segmentet e

zonave urbane është që të kenë tregje të cilat nuk janë aq mirë të zhvilluara. Financimi

për të marrë informacion mbi pasuritë e paluajtshme mund të jetë i vështirë, ose rrjeti


99

i institucioneve që lehtëson disponueshmërinë e informacioneve të pasurive të

patundshme mund të mungojë.

Në zonat më aktive, të mirë-funksionimit të tregjeve të pasurive të patundshme, si

bazë e TPP përcaktohet vleraaktualeetregut të pasurisë së paluajtshme ose në disa

variante vlera e tregut është në përgjithësi më e preferuar. Në zonat me më pak pjekuri

të tregjeve të pasurive të patundshme, përcaktimi i bazës së taksës bëhet në terma të

atributeve fizike të tilla si sipërfaqja apo vëllimi dhe si e tillë mund të jetë më

praktike. Pikë kyçe është se tregjet janë të lidhura shpesh me vendndodhjen dhe

shtrirja dhe pjekuria e tregjeve të pasurive të patundshme janë faktorë të rëndësishëm

që merren në konsideratë në përcaktimin e bazës së TPP. Kjo, sigurisht bën të mundur

që të hartohet një sistem tatimor që mbështetet në vlerat e tregut në zonat me tregjet

aktive, ndërsa të mbështetet në atributet fizike të pronës në zonat e tjera për sa kohë

që dallimi i tregjeve është shqyrtuar me kujdes.

3.7 Ndikimi i përdorimit të tokës në bazën e taksës së pasurive të

paluajtshme

Dallimet në përdorimin e tokës, shpesh shfaqen si një konsideratë e rëndësishme

politike në përcaktimin e bazës TPP. Ka shpesh një tendencë për të taksuar më

shumë veprimtaritë tregtare dhe industriale dhe për të minimizuar apo përjashtuar

aktivitetin bujqësor. Kjo është veçanërisht e vërtetë në zonat urbane periferike si një

çështje e politikës së komunitetit që do të donte t‘i ruante si tokë bujqësore të gjitha

hapësirat e hapura. Toka bujqësore në periferi të një qyteti është shpesh më e

vlefshme për potencialin e saj të zhvillimit se për prodhimin e saj bujqësor. Nëse toka

është taksuar në bazë të vlerës së tregut të saj, domethënë në vlerën e saj si tokë në

zhvillim, fermerët nuk mund të jenë në gjendje të vazhdojnë me përdorimin bujqësor

të saj për shkak të taksave të larta. Ndërsa shumë vende thjesht përjashtojnë tokën

bujqësore nga baza e TPP, shumë të tjerë kanë hartuar një sistem i cili taksën e tokës

bujqësore e vendos mbi vlerën e saj bujqësore dhe jo mbi vlerën e plotë të tregut.

Tajlanda, për shembull, ka krijuar një panel të ekspertëve bujqësore që vlerësojne

nivelin e potencialit bujqësor për tokën në zona të ndryshme të vendit. Toka bujqësore


100

në çdo zonë tatohet e bazuar në vlerësimin e potencialit të saj bujqësor dhe jo në

vlerën e plotë të tregut.90

Nëse toka bujqësore ose toka pyjore duhet të tatohen në vlerën e tregut apo në nivelin

e potencialit të saj bujqësor kjo është padyshim një temë e ndjeshme politikisht.

Ekspertët e financave publike argumentojnë se sa më e gjerë, më përfshirëse baza e

taksës aq më të ulta do të jenë normat taksës që do të ekzistojnë për secilin. Përveç

kësaj, zonat rurale shpesh kanë nevojë për investime të konsiderueshme në

infrastrukturën publike. Nga ana tjetër, fermerët si një grup, shpesh janë politikisht të

ndjeshëm, siç dëshmohet nga fakti se toka e fermerëve shpesh është përjashtuar krejt

nga taksa ose është taksuar me një normë më të ulët se pasuritë e tjera.

3.8 A duhen taksuar tokat dhe pronat publike të dhëna me qira

Në ato vende ku e tërë toka është në pronësi publike qeveritë i japin me qira në terma

afatgjatë ose me marrëveshje të leasing-ut të cilat u mundësojnë individëve privatë të

drejtën për të zënë, për të përmirësuar dhe përdorur tokën për një periudhë të caktuar

kohore. Këto interesa qiraje janë shpesh të transferueshme për palë të tjera dhe kështu

mund të blihen dhe të shiten. Në këmbim të së drejtës për të zënë dhe për të përdorur

tokën, qiramarrësi bën pagesa periodike për qeverinë. Këto pagesa qiraje ose

qiradhënieje janë të përsëritura, është e rendësishme për t‘i dalluar ato nga një taksë.

Këto janë pagesa të bëra për privilegjin e zënies dhe përdorimin e tokës dhe ato nuk

reflektojnë barrën e shërbimit që vendoset në komunitet.

Çfardo përdorimi që qiramarrësi i bën tokës, qiramarrësi do të përdorë gjithashtu

infrastrukturën publike dhe shërbime publike dhe kosto e këtij përdorimi publik nuk

është e reflektuar në qiranë e tokës. Kjo nuk do të tregojë në asnjë mënyrë se qiratë e

tokës dhe qiradhënia janë burime të parëndësishme të të ardhurave në komunitet ku

ato janë përdorur. Të ardhurat e siguruara mund të sigurojnë kapital të rëndësishëm

për zhvillimin urban. Çështja këtu është thjesht se pagesa e qirasë për terrenin dhe

90Taotawin, N., and Taotawin,P., ―Crop booms and changing land use and land

control in Thailand’s agricultural frontier‖ May 2015, page 8


101

taksa që duhetpaguar për tokën nuk është se janë të papajtueshme. Një marrëveshje e

tillë nuk mund të konsiderohet si taksim i dyfishtë.

Kam mendimin se edhe në Shqipëri pavarësisht se sistemI i taksimit të pasurive të

paluajtshme është i brishtë dhe në proçes transformimi, përfshirja e pronave të

qeverisë qëndrore të ndodhura në njësitë vendore, në prona të taksueshme dhe taksimi

i pronave shtetërore të dhëna me qira, përdorimi i këtyre të ardhurave me një

destinacion të veçantë në shërbim të politikave sociale të punësimit apo të

përmirësimit të mjedisit do të sillnin një impakt pozitiv në komunitet.


102

4. KAPITULLI III: TAKSIMI I PASURIVE TË

PALUAJTSHME NË SHQIPËRI

4.1 Historiku i trajtimit fiskal të pasurive të paluajtshme në

Shqipëri

Taksimi i pasurive të paluajtshme nuk është një koncept dhe praktikë e re. Ai është

shumë i hershëm dhe lidhet ndër të tjera me konceptin e shtetit dhe kryerjen e

funksioneve të tij.

Për afro pesë shekuj, historia e popullit shqiptar, duke filluar nga shekulli XV deri në

krijimin e shtetit shqiptar në 28 nëntor 1912, ka qenë e lidhur me historinë e popullit

turk. Kjo përkon me zgjerimin e Perandorisë Osmane, pas pushtimeve të realizuara në

shek XV, vendosjen dhe zbatimin e sistemit të timarit, shthurjen e plotë të tij në

gjysmën e shek. XVI, reformat centralizuese të tanzimatit të viteve 30-të

të shekullit

XIX (likujdimi i sistemit të timareve dhe njohjen ligjërisht të pronës private mbi tokën

më 1834), vendosjen e sistemit të tanzimatit deri në shpalljen e pavarësisë së vëndit

në 28 nëntor 1912.91

Ligjvënësit osmanë përpunuan si për të gjithë sanxhakët e tjerë të perandorisë edhe

për ata shqiptarë, nga një kanuname të veçantë. Burimin e tyre, kanunametë e kishin

gjithnjë te Sheriati (E drejta islame sipas shkollës juridike hanefite), i bazuar

te Kurani, që ishte një kushtetutë e përjetshme e Perandorisë së Osmanëve.

Në hartimin e kanunameve janë marrë parasysh kushtet shoqërore e ekonomike si dhe

traditat zakonore të trashëguara nga shekujt e kaluar. Kanunametë e sanxhakëve

ligjëruan:

gjëndjen e pronësisë mbi tokën;

pozitën e spahinjve ndaj shtetit dhe rajave;

detyrimet fiskale;

detyrimet e tjera feudale të popullsisë së nënshtruar;

91

Al –Tax ―Tatimet shqiptare ne 100 vite‖ 2013

https://sq.wikipedia.org/wiki/Sheriati

https://sq.wikipedia.org/wiki/Kurani


103

çmimet e prodhimeve bujqësore;

regjimin doganor, etj.

Në vitin 1506 u bë regjistrimi i përgjithshëm i të gjitha tokave shqiptare. Regjistrimi i

tokave u mbështet në timar dhe u quajt sistemi i timarit, i cili përbënte bazën kryesore

të vendosjes dhe mbledhjes së taksave.92

Timar93

, është tokë e dhënë nga sulltani në Perandorinë Osmane midis shekujve të

XIV dhe XVI, me një vlerë të të ardhurave tatimore vjetore. Timari përfshinte pjesë

të një fshati, një fshat të tërë ose dy a më shumë fshatra brenda një krahine ose dy

krahinave fqinje.

Në literaturën osmane dhe sipas kodit të Mehmetit II dhe ligjet e nxjerra gjatë gjysmës

së dytë të shekullit XV, taksat klasifikohen në katër grupe të mëdha,94

një ndër të cilat

është dhe grupi ―Taksa e mbështetur në sheriat‖ (sheri vergjiler).

Vergjia95

ishte tatimi mbi ndërtesat dhe trojet.

Në grupin e taksave të mbështetura në sheriat hynte dhe zekati e cila ishte një taksë

që urdhëronte feja në shtetin osman për pasuritë e paluajtshme.

Pas shpalljes së pavarësisë më 29 nëntor 1912 sistemi tatimor në Shqipëri ka pasur një

rrugëtim me të papritura dhe devijime të forta të tij, në 100 vjetëshin e fundit. Ai ka

kaluar nëpër disa periudha historike :

Krijimi i Shtetit Shqiptar dhe qeverive të tij, dhe bashkë me to dhe

krijimi i sistemit tatimor 1912-1944;

Pezullimi i sistemit tatimor (1945-1990);

92

Akademia e Shkencave e Republikës Popullore të Shqipërisë, ―Historia

eShqipërisë‖, Tiranë 1965. Fq. 338 93

Timari përfshinte pjesë të një fshati, një fshati të tërë ose dy a më shumë fshatra

brenda një krahine ose dy krahinave fqinje. Timar ishte tokë me madhësi të ndryshme,

me të ardhura vjetore 19.999 akçe në vit, që u jepej në zotërim feudalëve spahinj,

sipas shërbimeve që ata i jepnin Perandorisë Osmane 94

Thëngjilli P., ―Historia e Perandorisë Osmane‖ Tiranë 1957, f. 96. 95

Mateli A., ―Sistemi Tatimor në Shqipëri‖, Tiranë 2013. Fq.13


104

Rifillimi i sistemit modern tatimor (1991- 2016).

Pushteti tatimor ka bërë të mundur që ëndrra e pavarësisë të bëhej më e fortë

nëpërmjet fuqizimit të financave të vendit.96

Shteti i ri pas shpalljes së pavarësisë së vendit, trashëgoi një sistem tatimor të

prapambetur dhe vendi karakterizohej nga një paqëndrueshmëri politike. Përpjekjet

për rimëkëmbjen e ekonomisë, veprimtaria dhe funksionet e tij mbetën të cunguara

sidomos nga Lufta e Parë Botërore. Megjithatë pati përpjekje për vendosjen e një

sistemi tatimor në interes të konsolidimit të shtetit dhe ekonomisë kombëtare.

Sistemi tatimor që zbatoi shteti shqiptar gjatë viteve 1912 - 1944 i ndante tatimet dhe

taksat në tre grupe të mëdha:97

Tatimet e drejtpërdrejta (E dhjeta – tatimi mbi produktet e tokës); Xhelepi

(tatimi mbi bagëtinë); Vergjia (tatimi mbi ndërtesa); Tatimi mbi fitimin;

Tatimi mbi të ardhurat dhe trashëgiminë; tatimi mbi prodhimin e pyjeve

dhe guroreve.

Tatimet e tërthorta, me peshë kryesore në buxhet (tatime të zhdrejta mbi

konsumin; të ardhura nga monopoli shtetëror);

Taksat e zhdrejta mbi konsum (taksa e pijes dhe lejen e shitjes, taksë

konsumi dhe të hyra doganore).

Sistemi tatimor që zbatoi shteti shqiptar gjatë këtyre viteve, në thelb ruajti dhe

përmirësoi një pjesë të sistemit fiskal otoman dhe huazoi nga Perëndimi elemente

bashkëkohorë të sistemit tatimor, duke përmirësuar dhe duke përdorur metoda të reja

në fushën e tatimeve dhe taksave.

Në shtetin shqiptar të periudhës 1925-1939 në të hyrat e buxhetit të shtetit vend zinin

edhe tatimi mbi ndërtesat ose vergjia98

. Subjekt i këtij tatimi ishin pronarët e

ndërtesave dhe trojeve që përdoreshin për banesë apo qëllime tregtare.

96

Mateli A.,‖Sistemi Tatimor në Shqipëri‖, Tiranë 2013. Faqe.104 97

Mateli A.,‖Sistemi Tatimor në Shqipëri‖, Tiranë 2013. Faqe.58


105

Në vitet 1939 deri në vitin 1944 si periudhë e pushtimit nazi- fashist ndër tre metodat

e përdorura nga shteti për sigurimin e të ardhurave, njëra ishte edhe ajo e tatimeve.

Periudha historike 1945 - 1990

Kjo periudhë fillon me mbarimin e Luftës së Dytë Botërore dhe përfundon me rënien

e sistemit socialist. Qeveria e dalë pas Luftës së Dytë Botërore ndoqi politikën e

asgjësimit të sistemit tatimor të trashëguar dhe vendosi objektiv politik, krijimin e

sistemit të ri tatimor të mbështetur jo në pronën private.

Prona private, jo vetëm ka ekzistuar, por edhe ka qenë e dokumentuar dhe ruajtur në

arkiva dhe kadastra për të gjithë periudhën para çlirimit në vitin 1944. Me ndryshimin

e regjimit dhe ardhjen në pushtet të komunistëve, vitet 1946-1950 u krye reforma mbi

tokën. Rishpërndarja e tokës nuk u dokumentua dhe pronarët e rinj të tokës nuk u

pajisën me dokumente për titull pronësie. Më vonë, pothuajse e njëjta reformë u krye

edhe me trojet-tokat në zonat urbane. Trojet private të pandërtuara kaluan krejtësisht

në pronësi të shtetit komunist. Transparency Internacional Albania vëren se, koncepti

i vërtetë mbi pronën dhe respektimin e saj, mbeti vetëm në subkoshiencën e disa

pronarëve që për fatin e tyre të keq u persekutuan më shumë se të gjithë të tjerët nga

regjimi komunist.99

Në vitin 1945 deri në vitin 1990 që historikisht njihet si periudha e ndërtimit të një

―ekonomie të shtetit socialist‖, të çentralizuar tërësisht, kjo pati refleksionet e veta

edhe në financat e shtetit. Në vitet e para, përgjithësisht, vazhdoi të mbetej ajo formë

klasifikimi të ardhurash si në periudhat e mëparëshme, ndërsa mbas viteve 1960

tatimet dhe taksat u hoqën totalishtnga individët gjoja me preteksin se ishte një vend

pa tatime dhe taksa. Të ardhurat kryesore të buxhetit të shtetit siguroheshin nga e

ardhura neto e çentralizuar e shtetit, i ashtuquajtur si tatimi mbi xhiro dhe nga e

ardhura neto e ndërmarrjes si i ashtuquajtur tatimi mbi fitimin etj.

Politika tatimore e shtetit shqiptar u mbështet në parimet e klasikëve të socializmit për

tatimet dhe taksat. Në bazë të këtij koncepti, pushteti i tatimeve fillimisht u përdor si

98

Meta B., ―Politika tatimore e shtetit shqiptar‖( 1925-1939), Monografi, botim i

Akademisë së Shkencave, Tiranë 1999, faqe. 65-84. 99Al-Tax 22/12/2012


106

një instrument politik dhe ekonomik për zbatimin e tatimeve progresive mjaft të larta

mbi të pasurit (deri 80%) duke synuar dobësimin ekonomik të tyre, kufizimin e

marrëdhënieve kapitaliste, si dhe dobësimin e fuqisë ekonomike të borgjezisë dhe

krijimin e sistemit të ri të marrëdhënieve socialiste në prodhim.

Me miratimin e Kushtetutës të vitit 1976, nëpërmjet sistemit tatimor u realizua

objektivi i zhdukjes së pronës private. Shteti me politikën tatimore dhe sistemin e

ngritur propagandonte se: Shqipëria ishte i vetmi vend në botë pa tatime dhe taksa.

Periudha historike 1991 – 2016

Mbas viteve 1991 me ndryshimet demokratike në aspektin politik dhe orientimin

drejt ekonomisë së tregut në aspektin ekonomik, ndryshime ndodhën edhe në fushën

e financave publike duke miratuar edhe paketën e parë fiskale me pesë ligje shumë të

rëndësishme në fushën e legjslacionit fiskal.

Në përputhje me objektin e çështjesqë po trajtojmë është me interes të ndalemi në

reformat ligjore për taksën mbi pasuritë e paluajtshme në Shqipëri, duke u

përqëndruar në rajonin jugor, Gjirokastër, Sarandë.

Le të shikojmë si ka lindur dhe është zhvilluar reforma ligjore në vendin tonë bazuar

në njërin prej komponentëve më të rëndësishëm të taksës së pasurisë së paluajtshme.

Taksa e pasurisë së paluajtshme në vendin tonë i njeh fillesat e veta në vitin 1994 si

rezultat i zhvillimit të reformës së tatimeve në Republikën e Shqipërisë. Ligji i

parë,100

i cili sanksionon taksën mbi pasurinë e paluajtshme është ligji 7805 datë

16.03.1994 ―Për tatimin mbi pasurinë në Republikën e Shqipërisë‖ i cili sanksionon

tatimin mbi pasurinë në dy format e saj : (i) tatimi mbi ndërtesat dhë (ii) tatimi mbi

tokën bujqësore. Zbatimi i tij filloi në vitin 1995 dhe parashikimi i të ardhurave ishte

nën përgjegjësinë e Ministrisë së Financave e cila kishte edhe përgjegjësinë e ndarjes

së tyre midis pushtetit qendror 40 % dhe atij vendor në masën 60%. Për herë të parë

mbas viteve1990 tatimi mbi pasurinë shprehet në lekë për m2 të sipërfaqes së

ndërtimit. Për efekt të tatimit mbi pasurinë ai klasifikohej në 5 kategori ndërtesash ku

100Ligji 7805 datë 16.03.1994 ―Për tatimin mbi pasurinë në Republikën e Shqipërisë‖


107

grupimet kryesore vlerësoheshin në ndërtesa për aktivitet tregtar me tarifa 100- 210

lekë/ m2 në vit, ndërtesa banimi me 3-6 lek/m

2 në vit, ndërtesa me karakter publik

me 2 lekë/m2 në vit. Që në ligjin fillestar të cituar më lart për tatimin mbi pasurinë i

cili më poshtë do të quhet taksa mbi pasuritë e paluajtshme, në vendin tonë janë

ngarkuar njësitë vendore me përgjegjësinë e hartimit të dokumentacionit për ndërtesat

në juridiksionin e tyre dhe ish-ndërmarrjet elektrike shtetërore u caktuan në rolin e

agjentit tatimor duke përfituar 5 % të të ardhurave të realizuara.101

Në vitin1998 të ardhurat e përfituara nga arkëtimi i kësaj takse i kaluan tërësisht në

administrim njësive vendore dhe ish- ndërmarrjet elektrike vazhduan të luajnë rolin e

agjentit tatimor përkundrejt përfitimit të 5 % të të ardhurave të realizuara. Në vitin

2002 me ligjin 8982 datë 12.12.2002 ―Për sistemin e taksave vendore‖, ky tatim

klasifikohet si taksë vendore me të njëjtën strukturë duke u dhënë njësive vendore 4

vjet kohë për të përgatitur administratën dhe infrastrukturën e çdo njësie për

menaxhimin cilësor të saj. Më ligjin nr 9632 datë 30.10.2006‖Për sistemin e taksave

vendore ―, në nenin 9 pika 2 ― llojet e taksave ― e klasifikon taksën mbi pasuritë e

paluajtshme si taksë vendore në dy format e saj : (i) taksat mbi ndërtesat dhe (ii)

taksa mbi tokën bujqësore me objekt të njëjtën taksë si më sipër, mbi personat fizikë

dhe jurdikë vendas apo të huaj, pronarë ose përdorues të pasurive të paluajtshme, si

detyrim vjetor të taksapaguesit. Në ndryshimet që ka pësuar ligji i mësipërm me

ligjin102

nr. 10117 datë 23.04.2009 përcaktohen kategoritë minimale të bazës së

taksës dhe nivelet e treguesve të taksës për çdo kategori minimale të bazës së taksës

mbi ndërtesat dhe tokën bujqësore. Baza e taksës mbi pasuritë e paluajtshme

aktualisht është sipërfaqja në meter katror për çdo kat dhe sipërfaqja në hektar për

tokën bujqësore, niveli i taksës vazhdon të jetë në lekë /m2

në vit për ndërtesat, dhe

lekë/ha në vit për tokën bujqësore dhe të ardhurat nga taksat mbi pasuritë e

paluajtshme i takojnë 100% buxhetit të njësive vendore.

101


Paluajtshme në Shqipëri‖ 2013 faqe8 102

Ligji 10117 datë 23.04.2009


108

Table 4-1 Nivelet treguese të taksës mbi ndërtesat për bashkitë

Kategoritë minimale të ndërtesave Zona I Zona II Zona III

Lekë /m2 Lekë/m

2 Lekë/m

2

I.Ndërtesa banimi

-Ndërtuar para vitit 1993 15 10 5

-Ndërtuar gjatë dhe pas 1993 30 12 6

II.Ndërtesa të tjera

-Për tregti dhe shërbime 200 150 100

-Të tjera 50 30 20

Burimi: Ligji 10117 datë 23.04.2009

Shënim : (1) Zona e I: Bashkitë Tiranë dhe Durrës. Zona II: Bashkitë Vlorë, Fier,

Sarandë, Pogradec, Korcë, Elbasan, Berat, Lushnje, Gjirokastër, Shkodër, Kavajë, dhe

Lezhë. Zona III: Të gjitha bashkitë e tjera( rreth 52 bashki të tjera).

(2 )Në zonat rurale (komunat) niveli i taksës për çdo kategori minimale të ndërtesës

është sa një e dyta e nivelit tregues përkatës të kategorisë minimale të ndërtesës në

bashkitë qendër rrethi, në të cilat ndodhet komuna.

Ligji i mësipërm përcakton vetëm kategoritë kryesore të taksës si dhe nivelet treguese

të saj, ndërsa këshillave vendorë u jepet kompetencë e plotë për miratimin e

nënkategorive të taksës dhe nivelin respektiv të saj, lehtësimin ose përjashtimin nga

detyrimi për pagesën e taksës për disa kategori taksapaguese,miratimin e kësteve të

pagesës së taksës si dhe autoritet i plotë në përcaktimin e nivelit të taksës për çdo

kategori minimale brenda kufijve të rritjes +10% dhe uljen - 30%, të nivelit tregues të

taksës. Për përcaktimin e taksës për tokën bujqësore i gjithë territori i Republikës së

Shqipërisë ndahet në 4 zona dhe për secilën zonë toka bujqësore klasifikohet në 10


109

kategori dhe për secilën kategori vlera e taksës është përcaktuar në lekë/ha dhe brenda

kësaj si më sipër këshillat vendorë kanë kompetencë për përcaktimin e masës

konkretetë taksës për tokën bujqësore. Për shembull, në zonën e parë ku bën pjesë

edhe rrethi i Sarandës, vlera e taksës në lekë/ha është për tokën e kategorisë së I -

5.600 lekë/ha, të kategorisë së II- 4.900 lekë/ha, kategorisë së III- 4.200 lekë/ha,

kategorisë së IV - 3.600 lekë/ha, kategorisë V - 3.000 lekë/ha, kategorisë së VI- 2.400

lekë/ha, kategorisë VII – X - 1.800 lekë/ha.103

Klasifikimi i tokës bujqësore

sipaskategorive bëhet nga strukturat e Ministrisë së Bujqësisë dhe të Ushqimit. Me

gjithë rritjen e interesit prej njësive vendore për të maksimalizuar të ardhurat prej

kësaj takse dhe tendencat pozitive të saj në përgjithësi, konstatohet se përpjekjet e

njësive vendore kanë qenë të pamjaftueshme. Megjithëse kanë kaluar mbi 25 vjet dhe

sistemi ynë ligjor tenton ta vendosë pronën në themel të çdo veprimi, nuk mund të

thuhet se asaj i është dhënë vendi i duhur në zhvillimin ekonomik të vendit.

Pavarësisht nga problemet që mund të ketë baza ligjore për këtë problem, vetëm duke

zbatuar bazën ligjore ekzistuese ka potenciale të mëdha për rritjen e të ardhurave të

njësive vendore edhe nga menaxhimi i taksës mbi pasuritë e paluajtshme.

Me ligjin104

Nr. 142/2015 datë 17.12.2015 ―Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin

Nr. 9632 datë 30.10.2006―, ―Për sistemin e taksave vendore― të ndryshuar, nëpërmjet

nenit 23/1 vendoset taksa mbi truallin në lekë/m2, e cila paguhet në buxhetin e

bashkisë, në territorin e së cilës ndodhet prona e taksueshme. Anekset nr. 1, 3 dhe 6 të

ligjit të pa ndryshuar zëvendësohen me anekset nr. 1, 3 dhe 6, që i bashkëlidhen këtij

ligji dhe janë pjesë përbërëse e tij. Pas aneksit nr. 2 të ligjit të pa ndryshuar shtohet

aneksi nr. 2.1, që i bashkëlidhet këtij ligji dhe është pjesë përbërëse e tij.105

103

Bashkia Sarande 2015 104

Ligji Nr. 142/2015 datë 17.12.2015 ―Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin Nr.

9632 datë 30.10.2006,― ―Për sistemin e taksave vendore― të ndryshuar. 105Nivelet treguese të taksës së ndërtesës.


110

Table 4-2 NIVELET TREGUESE TË TAKSËS SË NDËRTESËS

Zona e I Zona e II Zona e III

Kategoritë

minimale të

ndërtesave

Bashkia Tiranë,

Njësia

administrative

Tiranë,

Kashar, Dajt, Farka.

Bashkia Durrës,

Njësia

administrative

Durrës.

Bashkia Vlorë, Njësia

administrative Vlorë.

Bashkia Fier, Njësia

administrative Fier.

Bashkia Sarandë,

Njësia administrative

Sarandë.

Bashkia Pogradec,


Pogradec.

Bashkia Korçë, Njësia

administrative Korçë.

Bashkia Elbasan,


Elbasan.

Bashkia Berat, Njësia

administrative Berat.

Bashkia Lushnjë,


Lushnjë.

Bashkia Gjirokastër,


Gjirokastër.

Bashkia Shkodër,


Bashkia Ura

Vajgurore, Njësia

administrative Ura

Vajgurore.

Bashkia Kuçovë,

Njësia

administrative

Kuçovë.

Bashkia Skrapar,

Njësia

administrative

Skrapar.

Bashkia Poliçan,

Njësia

administrative

Poliçan.

Bashkia Dibër,

Njësia

administrative

Peshkopi.

Bashkia Bulqizë,

Njësia

Administrative

Bulqizë Bashkia

Mat.

Njësia

administrative


111

Shkodër.

Bashkia Kavajë.

Bashkia Ura

Vajgurore,


Ura Vajgurore.

Bashkia Kuçovë,

Njësia Administrative

Kuçovë.

Bashkia Skrapar,


Skrapar.

Bashkia Poliçan,


Poliçan.

Bashkia Dibër, Njësia

Administrative

Peshkopi.

Bashkia Bulqizë,

Njësia Administrative

Bulqizë.

Bashkia Mat, Njësia

Administrative

Burrel.

Bashkia Klos, Njësia

administrative Klos

Bashkia Durrës,


Burrel

Bashkia Klos, Njësia

administrative Klos

Bashkia Durrës,

Njësia

administrative

Sukth.

Bashkia Durrës,

Njësia

Administrative

Manzë.

Bashkia Shijak,

Njësia

administrative

Kavajë

Bashkia Lezhë,

Njësia

administrative

Lezhë.

Bashkia Shijak

Njësia

administrative

Shijak.

Bashkia Krujë,

Njësia

administrative

Krujë.

Bashkia Cërrik,

Njësia


112

Sukth

Bashkia Durrës,


Manzë.

Bashkia Shijak,


Kavajë

Bashkia Lezhë,


Lezhë

administrative

Cërrik.

Bashkia Belsh,

Njësia

Administrative

Belsh.

Bashkia Peqin,

Njësia

administrative

Peqin.

Bashkia Gramsh,

Njësia

administrative

Gramsh.

Bashkia Librazhd,

Njësia

administrative

Librazhd.

Bashkia Përrenjas,

Njësia

administrative

Përrenjas.

Bashkia Patos,

Njësia

administrative Patos.

Bashkia Roskovec,

Njësia

Administrative

Roskovec.


113

Bashkia Divjakë,

Njësia

administrative

Divjakë.

Bashkia Mallakastër,

Njësia

administrative

Ballsh.

Bashkia Libohovë,

Njësia

administrative

Libohovë.

Bashkia Tepelenë,

Njësia

administrative

Tepelenë.

Bashkia Memaliaj,

Njësia

administrative

Memaliaj.

Bashkia Përmet,

Njësia

administrative

Përmet

Bashkia Këlcyrë,

Njësia

administrative

Këlcyrë

Bashkia Dropull,

Njësia


114

administrative

Dropull i Poshtëm

Bashkia maliq,

Njësia

administrative

Maliq. Bashkia

Kolonjë, Njësia

administrative

Ersekë

Bashkia Devollë,

Njësia

administrative

Bilisht.

Bashkia Kukës,

Njësia

administrative

Kukës

Bashkia Has, Njësia

administrative

Krumë

Bashkia Tropojë,

Njësia

administrative

Bajram Curri..

Bashkia Mirdite,

Njësia

administrative

Rreshen.

Bashkia Kurbin,

Njësia


115

administrative Laç.

Bashkia Malesi e

Madhe, Njësia

administrative

Koplik

Bashkia vau i Dejes,

Njësia

administrative vau i

Dejes.

Bashkia Pukë,

Njësia

administrative Pukë.

Bashkia Fushë-

arrez, Njësia

administrative

Fushë-Arrez

Bashkia Kamëz,

Njësia

administrative

Kamëz.

Bashkia Rrogozhinë,

Njësia

administrative

Rrogozhinë.

Bashkia Vorë,

Njësia

administrative Vorë.

Bashkia Selenicë,

Njësia


116

administrative

Selenicë

Bashkia Sarandë

Njësia

administrative

Sarandë

Bashkia Himarë,

Njësia

administrative

Himarë

Bashkia Finiq,

Njësia

administrative Finiq

Bashkia Delvinë,

Njësia

administrative

Delvinë

Bashkia Konispol,

Njësia

administrative

Konispol.

Bashkia Krujë,

Njësia

administrative Krujë

Bashkia Krujë,

Njësia

administrative

Fushë-Krujë

Bashkia Kurbin,


117

Njësia

administrative Laç

Bashkia kurbin,

Njësia

administrative

Mamuras

Bashkia Kolonjë,

Njësia

administrative

Ersekë

Bashkia Kolonjë,

Njësia

administrative

Leskovik

Bashkia Has, Njësia

administrative

Krumë

Ndërtesa banimi

ndërtuar para 1993 15 10 5

ndërtuar gjatë dhe

pas 1993

30 12 6

II. Ndërtesa të tjera

Për tregti dhe

shërbime

400 300 200

Të tjera 100 60 40

Ndërtesa që 200 150 100


118

Burimi:Ligji Nr. 142/2015 datë 17.12.2015 ―Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin

Nr. 9632 datë 30.10.2006,― ―Për sistemin e taksave vendore― të ndryshuar.

Pasuritë e paluajtshme, toka dhe ndërtesat përfaqësojnë një aset kryesor për zhvillimin

ekonomik dhe luajnë rol përcaktues në funksionimin e tregut të vendit.

Një sistem modern mbi taksimin e pronës mund të vihet në shërbim të objektivave

shoqërorë dhe ekonomikë të mirëpërcaktuar, duke siguruar një burim të qendrueshëm

e të parashikueshëm të ardhurash, transparent për mënyrën e llogaritjes dhe mbledhjes

së taksave.

Në rastin e Shqipërisë, dobësitë në sundimin e ligjit dhe reformat e papërfunduara

mbi të drejtat e pronësisë vazhdojnë të kenë një efekt negativ në mjedisin ekonomik

dhe atë të biznesit.

Nën objektivin e nxitjes së përdorimit efiçient të pronës, përmirësimi i imazhit dhe

rritjes së besimit në sistemin e administrimit të pronës nëpërmjet informacionit

transparent publik për taksat është shumë i rëndësishëm për mirëfunksionimin e tij.

Në këtë kuadër, rritja e tatimit mbi pronësinë ka edhe anën e saj pozitive. Kjo masë

rrit të ardhurat në buxhetin e shtetit, forcon formalizimin dhe mund të shërbejë për

ngadalësimin e ritmit të fluskës së pasurive të paluajtshme në Shqipëri.

4.2 Tregu i pasurive të palujtshme në Shqipëri

Tregu i pasurisë së paluajtshme në Shqipëri është një treg relativisht i ri me zanafillë

fillim vitet `90. Ky treg përballet në mënyrë konstante me sfida të shumta që në një

përdoren për

veprimtari

prodhuese

III. Ndërtesa në

pronësi apo në

përdorim, në

territore të

miratuara si fshatra

turistike

400 400 400


119

numër të konsiderueshëm të rasteve e kanë origjinën tek mungesa e një sistemi të

qartë e funksional të administrimit të të drejtave të pronësisë. Përmirësimi i cilësisë së

të dhënave do të lehtësonte në mënyrë domethënëse identifikimin e saktë të pronave.

Gjatë viteve 1991-1994, programet e privatizimit dhe transferimi i pasurisë te pronarët

e rinj bashkëthemelues, punëtorë, banorë të apartamenteve apo te pronarët e

mëparshëm nëpërmjet kthimit të pronave, si dhe qiradhëniet afatgjata nga shteti për

individët, krijuan 500.000 pronarë me mbi rreth 3 milionë pasuri private të llojit toka

bujqësore, banesa apo njësi tregtare, sipas të dhënave nga Ministria e Drejtësisë.

Në përpjekje për ta formalizuar tregun e pasurive të paluajtshme në vitin 1994, me

ligj, u krijuan 35 Zyra Vendore për Regjistrimin e Pasurive të Paluajtshme, të cilat

administrojnë 3057 Zona Kadastrale dhe drejtohen nga Zyra Qendrore e Regjistrimit

të Pasurive të Paluajtshme, si institucion publik. Në vitin 1996 u emërua

Kryeregjistruesi i Republikës.

Tregu i pasurive të paluajtshme është i ndryshëm nga tregjet e tjera. Karakteristikat e

tij kryesore, që rrjedhin nga karakteristikat e pasurive të paluajtshme janë:106

1. Është i decentralizuar, që do të thotë se nuk mund të gjendet në një vend dy tregje

të njëjta, përfshi edhe informacionin rreth tij. Në çdo vend ndodhje të ndryshme,ka

tregje të ndryshëm .

2. Është i shumëllojshëm dhe kompleks, që do të thotë se ka shumë çështje, që duhen

konsideruar kur blihet një pronë dhe asnjë pronë nuk është e njëjtë me të tjerat,

fizikisht dhe legalisht.

3. Përgjithësisht i çrregullt, kështu që bumet dhe krizat nuk kontrollohen dhe

askushnuk merret me ndikimin e tyre në treg .

4. Sekret(nuk tregohet vlera reale e transaksioneve) dhe rregjistrim i varfër, ky është

një nga karakteristikat më penguese të tregut të pronave.

106

Muth, J., ―Optimal properties of Exponetialy weighted Forecast― Journal

American Statistcal association 55 1960, page 229-306.


120

Madhësia dhe gama e tregut të pasurive të patundshme e bëjnë atë një sektor tërheqës

dhe fitimprurës për shumë investitorë.

Vendimet e shitjes ose blerjes së pasurive të paluajtshme kërkojnë informacion lidhur

me transaksionet e kryera në tregun e pasurive të paluajtshme dhe në bazë të këtij

informacioni bëhet tregëtimi i tyre në treg. Në këtë mënyrë realizohet tregu. Një treg

funksionon më mirë me informacion. Kur informaconi nuk është i mundur, tregu nuk

funksionon.

Sipas CENSUSIT të realizuar nga INSTAT në vitin 2011 numri i ndërtesave për

qëllime banimi në Shqipëri ishte 598 267. Ato janë kryesisht shtëpi individuale, mbi

80%, të përbëra nga një kat dhe vetëm me një banesë. Vetëm 3,7% e këtyre

ndërtesave janë pallate, prej të cilave 31,3% ndodhen në qarkun e Tiranës. Vetëm

1,0% e totalit të ndërtesave kanë 6 kate e më shumë, ndërsa 2,1% e totalit kanë 9 apo

më shumë banesa. Ndërtesat me 2 kate dhe ato me 2 banesa përbëjnë rreth 10,0% të

totalit të ndërtesave për qëllime banimi në vend.107

Në Shqipëri numërohen 1 012 400 banesa gjithsej, të cilat, për nga klasifikimi i llojit

të tyre, ndahen në banesa të zakonshme 99,6% dhe lloj tjetër banese 0,4%. Ndërsa,

për nga klasifikimi ―banesa private― dhe ―banesa kolektive‖, fondi i banesave ndahet

përkatësisht në 99,97% dhe 0,03%.

Rreth 57% e të gjithë banesave të banuara (pa përfshirë banesat kolektive) janë të

perqëndruara në zonën urbane dhe rreth 43% në zonën rurale. Në krahasim me vitin

2001, ka një rritje të banesave të banuara në zonën urbane me 24,7% dhe një ulje të

numrit të banesave të banuara në zonën rurale, me 20,5%.

Banesat e pabanuara përbëjnë 21,7% të banesave të zakonshme, prej të cilave 52,6%

ndodhen në zonat rurale. Banesat e destinuara për qëllime dytësore apo sezonale

përbëjnë 8,3% të banesave të zakonshme dhe janë më të përqëndruara në zonat rurale,

52,3%.108

Qarku i Tiranës regjistron përqindjen më të madhe ndaj totalit si përsa u përket

banesave ashtu dhe NJEF-ve, përkatësisht 26,0 % dhe 27,2%. Pas Tiranës janë qarku i

107INSTAT ―Censusi i popullsise dhe banesave‖ 2011 Faqe 17 108INSTAT ―Censusi i popullsise dhe banesave―2011 Faqe 18


121

Fierit, Elbasanit, Durrësit dhe Vlorës, që regjistrojnë përqindjen më të lartë të

treguesve të mësipërm në krahasim me qarqet e tjera.109

Ndër qarqet, Vlora është qarku me numrin më të madh të banesave të pabanuara,

32,4% ndërsa shumica e banesave për qëllime dytësore dhe sezonale janë të

shpërndara në Durrës, (16,5%), në Vlorë, (14,6 %) dhe në Gjirokastër, (12,6%).

Pjesa më e madhe e banesave (43,8%) kanë 3 dhoma, ndjekur nga banesat me 2

dhoma (28,7 %) dhe banesat me 4 dhoma (17,9 %). Dendësia standarde e banesave në

nivel vendi ështërreth 14m2 për banorë. Qarku i Vlorës regjistron kuotën më të lartë të

këtij treguesi, 16,39m2, ndërsa vlera më e vogël është regjistruar në qarkun e Kukësit,

10,49m2.

Përqindja e banesave të mbipopulluara, banesa me 3 ose më shumë banorë për dhomë,

është 3,74 % në nivel vendi, me vlerën më të ulët 1,37% të regjistruar në qarkun e

Gjirokastrës dhe vlerën më të lartë, 9,32 %, të regjistruar në qarkun e Kukësit.110

Çështja e pazgjidhur e pronave është bërë shkak për nxitjen e informalitetit,

ndërtimeve pa leje, tregut të deformuar të pasurive të paluajtshme dhe së fundi,

akumulimi i shumave të mëdha që duhen për kompensimin e ish-pronarëve që kanë

fituar betejën me shtetin shqiptar në Gjykatën e Strasburgut, duke u kthyer në rrezik

fiskal. Qytetarët që nuk kanë zënë tokën e askujt do të detyrohen të paguajnë me

taksat e tyre faturën që buxheti i shtetit do të akordojë për kompensimin e ish-

pronarëve.

Shqipëria, si një nga vendet e para post- komuniste, të përfshira nga kjo dukuri,

numëron sot rreth 427.000 ndërtime pa leje, (vetëdeklarime) të ndërtuara në Shqipëri

në këta 25 vitet e fundit, nëpërmjet ALUIZNIT, sot janë të legalizuara vetëm disa

dhjetëramijëra, duke e lënë problematikën të hapur. Sipas një analize që ka bërë

Banka Botërore, afërsisht një e treta e tokës në të cilën janë ndërtuar objektet e

paligjshme u përket ndërtuesve, një e treta i përket shtetit dhe një e treta një personi

109INSTAT ―Censusi i popullsise dhe banesave‖ 2011 Faqe 19 110INSTAT ―Censusi i popullsise dhe banesave‖, 2011, Faqe 19


122

tjetër, si për shembull një pronari të cilit i është kthyer prona ose një personi, i cili ka

marrë tokë sipas ligjit për tokën të vitit 1991.111

Shqipëria i ka pothuajse joaktive taksat mbi tokën bujqësore, por çmimet e tokave

janë ndër më të lartat në rajon. Për shkak të copëzimit të madh të pronës, tregu

paraqitet i deformuar, duke ofruar çmime spekulative në zonat me interes për

investime në bujqësi.

Sipas Raportit Faktor Markets EU të vitit 2013, çmimi i tokës në njërin nga vendet e

rajonit siç është Kroacia varion mes 5,000 deri 7,000 euro/hektar( pra 0,5 – 0,7

euro/m2)112

Në Maqedoni, çmimi i trojeve shkon rreth 2,500-15,000 euro/hektar, për zonat

malore, 15,000-25,000 euro/hektar për zonat fushore,ndërsa çmimi për hapësirat për

qira është rreth 5-25 euro/hektar në varësi të llojit të tokës dhe pozicionit. Krahasuar

sërish me vendin tonë, 2,5 euro/m² çmimi më i lartë në fqinjin tonë duket ende larg

çmimit tonë më të lartë me 6,5 euro/m². Pra, Shqipëria qëndron lart me rreth 3

euro/m².113

Ndërsa në Turqi, çmimi i tokave bujqësore varion mes 50,000 dhe 80,000 lira/ha

(afërsisht 19,000-30,000 euro/ha). Sigurisht, faktor kryesor mbetet lloji i tokës, sepse

tokat mëpjellore shkojnë deri në 150,000 lira/ha, pra rreth 55,845 euro/ha, ose ndryshe

5,58 euro/m², afër çmimit maksimal prej 6.5 euro/m² në vendin tonë.114

Në Shqipëri, për tokën bujqësore, sipas hartës zyrtare të vlerës së tokës, çmimi më i

lartë ofrohet në Durrës (Romanat) me 909 lekë/m², pra rreth 6,5 euro/m², ku një

hektar tokë bujqësore shkon në 65 000 mijë euro, gati dhjetëfish më shumë se në

rajon. Ndërsa po sipas hartës së vlerës, një hektar tokë në Pukë kushton 7000 euro,

njësoj sa çmimet mesatare të tokave në rajon.

111ALUIZNI ―Territorial Imformality Challences and Solutions―February 2015, page

27-28 112

Martin, B, end Lindsay, Sh., ―Factor Markets in General Computable Equilibrium

Models‖ 113

Raportit Faktor Markets EU të vitit 2013 114

UN-HABITAT,―State of the World’s Cities 2010/2011 and World Bank, World

Development Indicators database‖,2008, page 20.


123

Ekspertët e fushës mendojnë se, shkak për deformimin e çmimeve të pasurive të

paluajtshme në Shqipëri është bërë edhe mungesa e planeve rregulluese, nëse do të

ishin planet rregulluese dhe nëse do të zbatoheshin, metri i një toke bujqësore buzë

rrugës nuk do të kushtonte 50 euro metri, ashtu siç ndodh aktualisht. Duke u

ndryshuar destinacioni i përdorimit të tokës pa mbikëqyrjen e shtetit, aktualisht

Shqipëria paraqet çmimet më të larta të tokës në rajon.

Banka Botërore, në një raport të posaçëm për vlerësimin e statusit të pronave në

vendin tonë, ka evidentuar se mungesa e rregullimit të efektshëm të territorit e ka

ndërlikuar nxjerrjen e lejeve të ndërtimit. Në një anketim të posaçëm, 29% të firmave

të ndërtimit kanë pohuar se, kanë dhënë ryshfet për marrjen e lejes së ndërtimit. Kjo

përbën nivelin më të lartë të korrupsionit për çdo proces tregtar në Shqipëri dhe është

tri herë më e lartë se mesatarja e Europës Juglindore. Banka Botërore shpjegon se

dhënia e lejeve të ndërtimit ka qenë shumë e ndryshme në bashki të ndryshme, duke

ofruar një burim kryesor korrupsioni në nivel bashkiak, sidomos në qytetet kryesore

dhe në zonat bregdetare. Aktivitetet e ndërtuesve shpesh nxjerrin në sipërfaqe

problemet ekzistuese me kufijtë dhe pronësinë.

Shumë prona u janë nënshtruar veprimeve informale me kalimin e viteve dhe

përdoruesit e tanishëm shpesh kanë paguar shuma të mëdha për t‘i marrë ato.

Shitblerja dhe ndarja e mëtejshme shpesh bëhet pa dokumentacion dhe edhe atëherë

kur ka dokumente për shitblerjen, ato janë jo të noterizuara apo të regjistruara për

shkak se prona nuk i është regjistruar shitësit. Për pasojë, shumë përdorues të

tanishëm kanë paguar shuma të konsiderueshme parash për pronën por kanë pak

mbrojtje juridike, sepse veprimi i shitblerjes mbetet informal nga këndvështrimi i

ligjit.

Procesi i krijimit të vendbanimeve informale dhe i ndërtimeve informale shkaktoi

tensione shoqërore, vështirësi për organet shtetërore dhe solli pasoja politike.

Pronat e regjistruara dhe të drejtat e pronësisë të mirëspecifikuara ndihmojnë si në

projektimin dhe përmirësimin e planifikimit urban ashtu edhe në zhvillimin e

infrastrukturës, duke i hapur rrugë implementimit të reformave. Me qëllim që të jetë

efiçient, sistemi i administrimit të të drejtave të pronësisë duhet të garantojë sigurinë e

pronësisë ligjore mbi tokën, duke i shërbyer kështu zhvillimit të qendrueshëm të


124

sektorit të pasurive të paluajtshme, reduktimit të mosmarrëveshjeve për tokën dhe

lehtësimit të transaksioneve për pronat e paluajtshme, në mbështetje të mirëqeverisjes.

Tregu kaotik i pasurive të paluajtshme në vend dhe shqetësimet e grupeve të interesit

mbi të drejtat e pronësisë kanë ngritur vëmendjen mbi rëndësinë e efektivitetit të

agjensive shtetërore përgjegjëse për këto çështje. Pavarësisht kuadrit ligjor të adaptuar

e të përmirësuar gjatë viteve për pronësinë private, një sistem i administrimit të tokës i

besueshëm dhe i reagueshëm në kohë ndaj kërkesave mbetet i nevojshëm për të

mbështetur zhvillimet në tregun e pasurive të paluajtshme. Në Shqipëri, ashtu si edhe

në vendet e tjera të rajonit, të drejtat e pronësisë të paqarta e të pagarantuara vijojnë të

mbeten një barrierë për zgjidhjen afatgjate të çështjeve të pronësisë dhe si rezultat, një

barrierë për investimet dhe zhvillimin ekonomik. Agjensitë shtetërore si ZRPP, AKPP

dhe ALUIZNI duhet të përmirësojnë koordinimin mes tyre për të siguruar një sistem

administrimi të shpejtë, mirëfunksionues dhe të pakontestueshëm.

Por, të drejtat e pronësisë duhet të ndiqen paralel, nga përgjegjësitë e pronarëve për

një përdorim sa më eficient të pronës në përputhje edhe me planin rregullues të

territorit. Ka patur raste kur një investitor nuk ka mundur të gjejë tokë të lirë për të

investuar si pasojë e konflikteve të pronësisë apo neglizhencës së pronarëve. Në

mënyrë kontradiktore me këtë, mospërdorimi i tokës është në nivele të

konsiderueshme. Për të realizuar një përdorim të mirëorganizuar kombëtar të

tokës,autoritetet mund të mos nënvleftesojnë efektivitetin e taksës mbi pronën si një

instrument për të nxitur përdorimin eficient të tokës.

Një sistem modern mbi taksimin e pronës mund të vihet në shërbim të objektivave

shoqërorë dhe ekonomikë të mirëpërcaktuar duke siguruar një burim të qendrueshëm

e të parashikueshëm të ardhurash, transparent për mënyrën e llogaritjes dhe mbledhjes

së taksave. Këto masa, krysisht nën mbikëqyrjen e autoriteteve lokale, do të

inkurajonin përdorimin eficient të tokës dhe pronës, duke dekurajuar spekulimet me

tokën që shpesh janë rezultat i mospërdorimit të burimeve të ekonomisë shqiptare.

Një taksë e mirëkonceptuar do të ndihmonte në njohjen e të gjithave pretendimeve për

pronën private duke lejuar zhvillimin e pronës private dhe optimizimin e përdorimit.

Nën objektivin e nxitjes së përdorimit eficient të pronës, përmirësimi i imazhit dhe

rritjes së besimit në sistemin e administrimit të pronës nëpërmjet informacionit


125

transparent publik për taksat është shumë i rëndësishëm për mirëfunksionimin e tij.

Pronarët e pronave duhet të jenë të informuar dhe të kuptojnë rëndësinë e

përgjegjësive që lindin nga prona.

Në përpjekjet e kohëve të fundit nga ana e qeverisë për formalizimin e ekonomisë në

tërësi janë përfshirë dhe përpjekjet për formalizimin e tregut të pasurive të

paluajtshme.

4.3 Ç’kuptojmë me “Sistem modern të taksimit të pasurive të

paluajtshme“

Të gjitha llojet e tatimeve që aplikohen në një vend dhe që janë të lidhura më njëra-

tjetrën, me ndihmën e të cilave realizohen qëllimet e politikës ekonomike të një

vendi, përbëjnë atë që quhet sistem tatimor.

Sistemi tatimor është pjesë përbërëse e sistemit financiar dhe e sistemit ekonomik në

tërësi. Pra sistemi tatimor përfshin gjithë llojshmërinë e tatimeve dhe taksave që

aplikohen në një shoqëri të dhënë, gjithë legjislacioni juridik dhe administrativ që

mundëson përcaktimin, llogaritjen dhe vjeljen në afat dhe në shumat e duhura të

tatimeve dhe taksave, si dhe organizmat juridikë dhe ekonomikë që merren me

zbatimin e sistemit tatimor.

Sistemet tatimore në vende të ndryshmë janë të ndryshme, kjo për arsye se sistemi

tatimor është në varësi të faktorëve të ndryshëm, siç janë kushtet historike, struktura e

ekonomisë, numri i banorëve, madhësia e territori të shtetit, marrëdhëniet shoqërore,

ekonomike etj.

Pas sistemeve të vlerësimit të pasurive te paluajtshme gjendet objektivi i taksimit të

tokës ose të ndërtesave që janë të lidhura me të. Çdo sistem tatimi duhet:115

115

Michael,O., ’’Features Of A Good Tax System’’21 Aug. 2015


126

t'u shërbejë objektivave për zhvillimin shoqëror;

të krijojë shuma të përfillshme të ardhurash;

të jetë eksluzivisht nën kontrollin e autoriteteve qeveritare;

të administrohet në një mënyrë që publiku ta kuptojë dhe ta shikojë që

kryhet me ndershmëri;

të jetë relativisht i thjeshtë dhe i lirë për t'u mbledhur;

të projektohet në mënyrë të tillë që ta bëjë të vështirë shmangien e kryerjes së

pagesave;

ta shpërndaje barrën e tatimit në mënyrë të paanshme nëpër gjithë

komunitetin;

të inkurajojë përdorimin e mirë të burimeve.

Të ardhurat e mjaftueshme tatimore janë të nevojshme për të garantuar demokracinë,

rendin publik dhe funksionimin e sistemit ligjor.

Tatimi modern duhet të jetë më shumë sesa thjesht burim të ardhurash për

funksionimin e shtetit: tatimi duhet të garantojë gjithashtu që autoritetet publike të

kontribuojnë në mënyrë aktive për ndjekjen e synimeve të politikave ekonomike,

sociale dhe mjedisore.

Një rrjet i duhur rrugor, një sistem efikas i transportit publik, një shërbim modern

shëndetësor dhe spitalor, një sistem i përshtatshëm i politikave arsimore, të mbrojtjes

mjedisore dhe punësimit aktiv si dhe trajnimit profesional kërkojnë injektimin e

dozave të mëdha të financave publike.

Gjithashtu, tatimi është trampolinë e rëndësishme për një rishpërndarje të të ardhurave

tek qytetarët. Garantimi i solidaritetit dhe kohezionit social në shoqëri kërkon

transferime të mëdha sociale dhe nevoja tatimore për të luajtur gjithashtu një rol të

rëndësishëm.


127

Më tej, tatimi është një instrument për të ndikuar tek sjellja e njerëzve, për shembull

në fushën mjedisore ose në lidhje me plakjen aktive (shpërblimi në punë).

Politikat tatimore nuk duhet të jenë instrumente konkurrence për qeveritë, me qëllim

tërheqjen e investimeve. Politika të këtij lloji çojnë në konkurrencë tatimore dhe

dëmtojnë synimet bazë të politikave tatimore.

Një parakusht kryesor për arritjen e këtyre objektivave të politikës tatimore është

menaxhimi efikas i burimeve publike, operimi efektiv i shërbimeve publike dhe

ofrimi i shërbimeve të cilësisë për konsumatorët e këtyre shërbimeve.

Politikat tatimore duhet të përmbushin një sërë kriteresh të rendësishme. Sipas Martin

Hutsebaut116

, parimet e nje sistemi tatimor modern jane :

Së pari, tatimet duhet t‘i nënshtrohen marrëveshjes (ujdisë) me partnerët socialë në

të gjitha nivelet, duke përfshirë edhe nivelin europian.

Së dyti, tatimet duhet të konceptohen në mënyrë të drejtë, me qëllim që të garantohet

barazi e taksave.

Së treti, e lidhur ngushtë me çështjen e barazisë tatimore është çështja e efikasitetit

tatimor. Nuk është e mjaftueshme që sistemi tatimor duhet të projektohet në mënyrë të

barabartë, ai gjithashtu duhet të operojë me efektivitet dhe vendosja e taksave duhet

të garantohet nga procedura që funksionojnë realisht.

Së katërti, tatimi duhet të jetë edhe funksional, domethënë, masat tatimore duhet të

konceptohen në mënyrë të tillë që të çojnë në arritjen e qëllimeve të synuara.

Së pesti, sistemi tatimor duhet të jetë i thjeshtë dhe transparent, i lehtë për t‘u

administruar, duke u dhënë mundësinë autoriteteve tatimore të përqendrojnë

përpjekjet e tyre në punën e verifikimit dhe kontrollit. Transparenca duhet të jetë e

116Hutsebaut, M., ― Politikat Tatimore sipas Këndvështrimit Europian‖ 2013, Faqe. 2


128

tillë që t‘u japë mundësinë taksapaguesve të kuptojnë logjikën dhe mekanizmat e

sistemit.

Së gjashti, sistemi tatimor duhet të jetë në përputhje edhe me politikat e tjera të

realizuara.

Së shtati, tatimi duhet të respektojë parimet e specificitetit dhe subsidiaritetit,

domethënë secilit prej niveleve të ndryshme të qeverisë duhet t‘u jepen kompetencat e

veta për vendosjen e taksave në përputhje me përgjegjësitë e tyre dhe natyrën e

problemeve.

Projektimi dhe zbatimi i suksesshëm i një sistemi të qendrueshëm tatimor kërkon

praktika të qendrueshme dhe të konsoliduara të qeverisjes së buxhetit publik.

Sipas Alex Matheson-it117

qeverisja e mirë u referohet, para së gjithash, kuadrove

brenda të cilave vendosen dhe ekzekutohen politikat publike, jo politikave publike në

vetvete.

Qeverisja efektive publike duhet të ofrojë:

koherencë midis objektivave të ndryshme të politikave;

një mjedis në të cilin njerëzit trajtohen me drejtësi dhe barazi.

Disa karakteristika të rëndësishme të sistemit tatimor modern janë:

Efektiviteti ekonomik. Sistemi tatimor nuk duhet të pengojë efektivitetin e

burimeve monetare. Sistemi tatimor duhet të hartohet në atë mënyrë që të

nxisë kursimet dhe ofertën e punës pa shtrembëruar efektivitetin ekonomik.

Thjeshtësia administrative. Sistemi tatimor duhet të jetë i thjeshtë, domethënë

të mbështetet në pak tatime dhe relativisht pak i kushtueshëm nga pikëpamja

administrative.

117Alex MathesonOECD


129

Elasticiteti ose ndryshe fleksibiliteti. Sistemi duhet të reagojë më lehtësi

(ndonjëherë automatikisht) ndaj ndryshimit të kushteve ekonomike.

Transparenca politike. Sistemi tatimor duhet të jetë formuluar në mënyrë të

tillë që tatimpaguesit të jenë të vetëdijshëm për tatimet që paguajnë, kështu që

proçesi politik të mund të reflektojë me kujdes preferencat e qytetarëve.

Drejtesia. Sistemi tatimor duhet të sigurojë që trajtimi i qytetarëvë të

ndryshëm të jetë i drejtë.118

4.3.1 Pak fjalë për kostot e menaxhimittë taksës së pasurive të

paluajtshme

Qeverisja e mirë e taksave është ndonjëherë më shumë se e nevojshme. Lufta kundër

mashtrimit tatimor dhe evazionit, duke reduktuar boshllëqet e taksave dhe

përmirësimin e efikasitetit të grumbullimit të taksave mund të luajnë një rol të

rëndësishëm në rritjen e të ardhurave shtesë.

Pavarësisht nga gjithë vëmendja që i është kushtuar tatimit mbi pasuritë e

paluajtshme dhe punës se mirë që është bërë në projektimin e strukturave

administrative më efikase tëtaksimit në vendet në zhvillim nëbotë, të ardhurat

tatimore nga taksimi i pronës ende përbëjnë mesatarisht më pak se një përqind të

GDP-së dhe më pak se 4 përqind e të gjithë të ardhurave nga takast. Situata është

vetëm pak më mirë në vendet në tranzicion të Evropës Qendrore dhe Lindore dhe

republikat ish-sovjetike. Megjithë këtë performancë të dobët të të ardhurave, reforma

mbi taksimin e pasurive të paluajtshme mbetet në axhendën e shumë vende në

zhvillim dhe në tranzicion. Interesi në potencialin e saj vazhdon të studiohet në

gjetjen e mundesive për ta bërë sa më produktive në krijimin e te ardhurave. Ajo është

një taksë ideale për qeveritë lokale në vendet me të ardhura të ulëta.119

Në këtë këndvështrim sistemi i taksimit të pasurisë së paluajtshme duhet të

menaxhohet mirë. Me poshtë po përmendim disa aktivitete të rëndësishme të

menaxhimit të këtij sistemi.

118Fiscal Commission Working Group, ―Principles for a Modern and Efficient Tax

System in an Independent Scotland.‖ 2013, Page,52 119Bahl, R., ―Property Tax Reform in Developing and Transition Countries‖

December 2009. page.1


130

Planifikimi

Planifikimi është një aspekt kyç i menaxhimit të shëndoshë. Administratorët e

taksimit në pronë duhet të angazhohen në tri lloje të planifikimit:

(1) të planifikimit strategjik,

(2) të planifikimit vjetor të punës,

(3) të planifikimit të projektit.

Planifikimi përdoret për të vendosur qëllimet dhe objektivat. Ai hedh themelet për

kërkesat buxhetore. Planet sigurojnë një bazë për matjen e progresit.

Pas miratimit fillestar, planet duhet të përshtaten sipas nevojës për të reflektuar

ndryshimin e rrethanave, duke përfshirë kufizimet mbi fondet në dispozicion.

Vlerësimi i kërkesave për burime dhe buxhetimi

Një përgjegjësi e rëndësishme e menaxhimit është për të marrë burime adekuate.

Buxhetet shprehin kërkesat për burime në terma monetare. Buxhetet duhet të lidhen

me planet dhe të bazohen në rezultatet që duhen arritur jo tek buxheti i mëparshëm

apo thjesht te fondet e nevojshme për të mbajtur stafin ekzistues dhe shpenzimet e

tjera ligjore. Buxhetet duhet të sigurojnë fondet e nevojshme për të marrë burimet e

nevojshme. Të orientuar drejt rezultateve buxhetet forcojnë përgjegjshmërinë për t‘u

mbrojtur kundër reduktimeve arbitrare në financim.

Shumë faktorë ndikojnë në kërkesat për financime të sistemit te menaxhimit të taksës

së pasurive të paluajtshme. Faktorët kryesorë përfshijnë:120

(1) Ngarkesën e punës apo rezultatet e kërkuara.

(2) Inputet ose kërkesat për burime, duke përfshirë aftësitë dhe teknologjitë.

(3) Nivelet e pagave dhe shpenzimet e mallrave dhe shërbimeve të tjera.

Ngarkesa të dhëna (të tilla si numri i pronave që do të vlerësohen) duhet të jetë në

dispozicion nga të dhënat e menaxhimit. Megjithatë, ndryshimet në ekonomi mund të

120

Almy, R., “Real Property Assessment SystemsBackground Materials‖ page 6


131

ndryshojnë ngarkesën e punës aktuale. Për shembull, normat e larta të rritjes së

popullsisë dhe zhvillimit të ri të pasurive të paluajtshme do të thotë se shumë prona të

reja do të shtohen në kadastrën fiskale çdo vit. Inspektimi i pronave të reja është më i

shtrenjtë se sa bërja e inspektimeverutinë të mirëmbajtjes, për shkak të sasisë së

informacionit të detajuar që të merret dhe për shkak të kohës. Në mënyrë të ngjashme,

zonat e populluara më pak me parcelat e mëdha janë më të shtrenjta në këtë

mirëmbajtje se sa zonat me zhvillim më të dendur të këtyre parcelave. Përqëndrimet

e pronës komerciale dhe industriale gjithashtu nënkuptojnë kosto më të madhe të

parcelave.

Administratorët e taksimit në pronë në përgjithësi veprojnë nën kufizime të theksuara

të burimeve. Kostot e administrimit të një taksimi në pronë përfshijnë kostot e

mbajtjes së të dhënave në kadastër fiskale (në përgjithësi komponenti më i madh),

kostot e vlerësimit, kostot e mbledhjes së tatimit në pronë dhe kostot e përgjithshme

dhe administrative (të tilla si trajnimi etj.). Shpenzimet totale vjetore për

administrimin e taksimit në pronë në përgjithësi janë në rangun e 5 deri 10 për qind të

të ardhurave vjetore të taksimit në pronë (edhe pse shpenzimet administrative në

vendet me taksim të lartë të pronës mund të jetë më të ulëta, 1 deri në 2 për qind, si në

Mbretërinë e Bashkuar dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës)121

Duhet të theksohet se të dhënat në kadastër fiskale janë të vlefshme në qoftë se ato

janë mbajtur vazhdimisht në mënyrë të përtërirë.

Organizimi

Stafi i një administrate të taksimit të pasurisë së paluajtshme duhet të jetë i organizuar

në mënyrë efektive. Hartimi i veprimtarive në organizatë duhet të marrë parasysh

natyrën e aktiviteteve, volumin e punës, aftësitë e nevojshme. Organizimi efektiv i

detyrave dhe punëve rrit efikasitetin.122

Menaxhimi është arti i bërjes së punës përmes gjetjes së njerëzve. Menaxheret

përdorin aftësitë e tyre ndërpersonale për të drejtuar talentin dhe energjinë e të

punësuarve për të arritur qëllimet e organizatës. Menaxherët e bëjnë këtë duke njohur

121Almy,R., ― Real Property Assessment Systems‖ 2002 page 7 122Almy, R., ―Real Property Assessment Systems‖ 2002 page 7


132

punonjësit e tyre, duke njohur fuqinë e vetëmotivimit, autoritetin e delegimit, duke

inkurajuar pjesëmarrjen dhe punën në grup, duke pritur përsosmëri të dobishme dhe

duke marrë hapat e duhur për të korrigjuar punën e pakënaqshme.

Duhet të ketë një plan të shkruar organizativ që dokumenton dhe liston deklaratat e

përgjegjësive të çdo pune dhe njësie organizative. Këto formalizonjë përgjegjësitë për

çdo punë dhe përshkruajnë linjat e komunikimit. Menaxherët duhet të jenë vigjilentë

për probleme organizative, të tilla si pengesat e punës, detyrat që nuk janë kryer për

shkak të mos ndarjes së përgjegjës për to, si dhe dyfishimin e punës (përtej atyre të

nevojshme për kontrollin e cilësisë). Nëse do ndodhin probleme, duhet të merret

parasysh riorganizimi.

Sigurimi i cilësisë

Pranimi publik i taksimit të pasurisë së paluajtshme varet në masë të madhe në një

perceptim se taksat janë të drejta. Një perceptim i drejtësisë është i përforcuar kur të

dhënat janë të sakta, vlerësimet paraqiten saktë dhe ne mënyre uniforme dhe të gjithë

taksapaguesit të trajtohen pa paragjykime apo favorizim. Sigurimi i cilësisë ka të bëjë

me praktikat, procedurat dhe sistemet që arrijnë këto kushte. Administrata e taksimit

të pasurisë së paluajtshme duhet të përpiqet për nivelin më të lartë të cilësisë në

përputhje me burimet e disponueshme. Ajo duhet ta bëjë këtë përmes planifikimit,

rishikimit të vazhdueshëm të punës, dhe korrigjimin sipas nevojës. Një kulturë

organizative e përsosur e shërbimit publik do të sigurojë punë me cilësi. Me pak fjalë,

pranimi publik i taksimit të pasurisë së paluajtshme do të varet në masë të madhe në

ecurinë e çdo anëtari të stafit të administratës së taksimit në pronë.

Një program efektiv për sigurimin e cilësisë në administratën tatimore të pasurisë së

paluajtshme do të përfshijë shumë nga elementet e mëposhtëm:123

1. Përzgjedhjen dhe trajnimin e stafit. Duhet të punësohet stafi i kualifikuar në

mënyrën e duhur, pra ata duhet të jenë të trajnuar siç duhet për të krijuar një

bazë për punë me cilësi.

2. Etikën profesionale. Sjellja e diskutueshme ose jo etike rrezikon

integritetin e administrimit të taksimimit në pronë. Vlerësimi dhe administrimi

i taksimit të pasurisë së paluajtshme mund të paraqesë situata në të cilat mund

123Almy, R.,―Real Property Assessment Systems.‖ 2009, page 8


133

të jenë të nevojshme udhëzime etike, menaxherët e administratës së taksimit

në pronë do të kërkojë zgjidhjen e situatës në përputhje me standardet formale

etike.

Kadastra fiskale

Administrimi i taksë së pasurisë së paluajtshme (përfshirë dhe vlerësimin) varet nga

të dhënat që janë të rëndësishme, të sakta, në kohë dhe ekonomike për të ruajtur.Të

dhënat përkatëse që reflektojnë atë se çfarë e bën një pronë të dëshirueshme ose të pa

dëshirueshme në treg, janë të përshtatshme me metodat e vlerësimit në fjalë, dhe këto

të dhëna janë të nevojshme për administratën tatimore dhe për qëllime të tjera

qeveritare dhe të sektorit privat. Tërësia e hartave dhe dosjet që përmbajnë të dhëna

që lidhen me taksimin e pasurisë së paluajtshme përbën një "kadastër fiskale."

Ndërtimi dhe mirëmbajtja e inventarit të pronës dhe bazës së të dhënave janë atribut i

një pune intensive dhe kështu është një nga aspektet më të shtrenjta të administrimit

të taksimit të pasurisë së paluajtshme. Rrjedhimisht, këto aktivitete duhet të jenë të

projektuar dhe menaxhuara mirë. Përgjegjësitë e menaxhimit të të dhënave përfshijnë

përcaktimin e nevojave të të dhënave, metodat e grumbullimit dhe ruajtjes së të

dhënave. Proçeset që lidhen me ndërtimin dhe ruajtjen e bazës së të dhënave të

pasurisë së paluajtshme përfshijnë hartimin e hartave kadastrale dhe caktimin e

identifikuesve të parcelave. Hartat duhet të jetë dixhitale, pasi ato janë një komponent

i rëndësishëm i sistemit të informacionit gjeografik (GIS). Hartat ndihmojnë për të

siguruar që administrata e taksimit të pasurisë së paluajtshme ka kryer llogaritjet për

të gjithë vendin dhe se nuk ka sipërfaqe të tokës që janë taksuar dy herë. Hartat japin

detaje për vendndodhjen, formën dhe madhësinë e çdo parcele toke, pasi ata janë

përcaktues të rëndësishëm të vlerës së tokës.

Proçesi i mirëmbajtjes së kadastrës fiskale është mjaft i kushtueshëm, prandaj siç u

tha dhe më më parë, për menaxhimin e të dhënave kadastrale duhet të marrim në

konsideratë një shqetësim për kosto efektivitetit dhe të sigurojmë një program efektiv

të sigurimit të cilësisë. Kosto efektive e menaxhimit të të dhënave do të kërkojë një

sistem të mirëprojektuar kompjuterik.

Ne lidhje me koston e menaxhimit dhe administrimit të sistemit të taksimit të pasurive

të paluajtshme duke patur parasysh eksperiencën e vendeve me sistem të taksimit të

pasurive të paluajtshme të konsoliduar, shpenzimet totale vjetore për administrimin e


134

taksimit në pronë në përgjithësi janë në rangun e 5 deri 10 për qind të të ardhurave

vjetore të taksimit në pronë124

(ku në këtë interval koston me të madhe e përbën

mirëmbajtja e kadastrës fikale). Mendoj se në Shqipëri mbajtja nga ana e agjentit

tatimor, (që sot janë ndërmrarjet e ujësjellësit) 5 % e vlerës së faturuar është e lartë.

Po t‘i shtosh kësaj, kostot e krijimit, organizimit dhe mirëmbajtjes së kadastrës

fiskale, trainimin e stafit kadastral dhe të vlerësuesve të pasurive të paluajtshme,

koston e punonjësve tatimorë pranë njësive vendore,mendoj që kjo kosto i kalon

shumë shpenzimet e rangut 5 deri në 10 përqind të të ardhurave vjetore që

përmendëm më sipër. Mendoj që me zgjerimin e bazës së kësaj takse perqindja që i

kalon agjentit tatimor për funksionin e mbledhjes së taksës të jetë më e vogël se 5 %.

Trajtimi i mëtejshëm i kësaj çështjeje nuk është objekt i temës dhe mund të trajtohet

në tema të tjera në mënyrë më të hollësishme.

.

4.4 Evoluimi i ligjit mbi taksimin e pasurive të paluajtshme në

Shqipëri dhe problematika të zbatimit të tij

Në Shqipëri, aktet e para ligjore për vendosjen e sistemit tatimor fillesën e tyre e kanë

në vitin 1991, periudhë që përkon me hartimin e legjislacionit tatimor në vend, i cili u

konkretizua me shpalljen e tij në janar të vitit 1992, dhe më pas me nxjerrjen e ligjit

―Për tatimin mbi të ardhurat‖ më 14 korrik 1992. Parlamenti, në janar 1992, miratoi

një paketë ligjore tatimore, e cila krijoi bazën e nevojshme ligjore në fushën e

tatimeve dhe taksave. Ajo krijoi një instrument të ri fiskal të domosdoshëm, i cili

ofronte mundësi për sigurimin e të hyrave publike dhe ndaljen e krizës që po

përjetonte vendi.

Taksa e pasurisë së paluajtshme në vendin tonë i njeh fillesat e veta në vitin 1994 si

rezultat i zhvillimit të reformës së tatimeve në Republikën e Shqipërisë. Ligji i parë i

cili sanksionon taksën mbi pasurinë është ligji 7805 datë 16.03.1994 ―Për tatimin mbi

pasurinë në Republikën e Shqipërisë ‖ i cili sanksionon tatimin mbi pasurinë në dy

format e saj : (i) tatimi mbi ndërtesat dhë (ii) tatimi mbi tokën bujqësore. Zbatimi i tij

filloi në vitin 1995 dhe parashikimi i të ardhurave ishte nën përgjegjësinë e Ministrisë

së Financave e cila kishte edhe përgjegjësinë e ndarjes së tyrë midis pushtetit qendror

124

Bird, M. R., and Slack,E.,―Land and Property Taxation‖ March 2002 page 27-28.


135

40 % dhe atij vendor në masën 60%. Për herë të parë mbas viteve 1990 tatimi mbi

pasurinë shprehet në lekë/m2 të sipërfaqes së ndërtimit. Për efekt të tatimit mbi

pasurinë ai klasifikohej në 5 kategori ndërtesash ku grupimet kryesore vlerësoheshin

në ndërtesa për aktivitet tregtar me tarifa 100 - 210 lekë/m2 në vit, ndërtesa banimi

me 3-6 lek/m2 në vit, ndërtesa me karakter publik me 2 lekë/m

2 në vit. Që në ligjin

fillestar të cituar më lart për tatimin mbi pasurinë, i cili më poshtë do të quhet taksa

mbi pasuritë e paluajtshme, në vendin tonë janë ngarkuar njësitë vendore me

përgjegjësinë e hartimit të dokumentacionit për ndërtesat në juridiksionin e tyre dhe

ish ndërmarrjet elektrike shtetërore u caktuan në rolin e agjentit tatimor duke përfituar

5 % të të ardhurave të realizuara.125

Në vitin1998 të ardhurat e përfituara nga arkëtimi i kësaj takse kaluan tërësisht në

administrim të njësive vendore dhe ish- ndërmarrjet elektrike vazhduan të luajnë rolin

e agjentit tatimor përkundrejt përfitimit të 5 % të të ardhurave të realizuara. Në vitin

2002 me ligjin 8982 datë 12.12.2002 ―Për sistemin e taksave vendore‖, ky tatim

klasifikohet si taksë vendore me të njëjtën strukturë duke u dhënë njësive vendore 4

vjet kohë për të përgatitur administratën dhe infrastrukturën e çdo njësie për

menaxhimin cilësor të saj. Më ligjin nr 9632 datë 30.10.2006 ‖Për sistemin e taksave

vendore ―, në nenin 9 pika 2 llojet e taksave e klasifikon taksën mbi pasuritë e

paluajtshme si taksë vendore në dy format e saj : (i) taksat mbi ndërtesat dhe (ii)

taksa mbi tokën bujqësore me objekt të njëjtën taksë si më sipër, personat fizikë dhe

jurdikë vendas apo të huaj, pronarë ose përdorues të pasurive të paluajtshme, si

detyrim vjetor të taksapaguesit.

Në ndryshimet që ka pësuar Ligji nr. 9632, datë 30.10.2006, me ligjin nr 10117 datë

23.04.2009 përcaktohen kategoritë minimale të bazës së taksës dhe nivelet e treguesve

të taksës për çdo kategori minimale të bazës së taksës mbi ndërtesat dhe tokën

bujqësore. Baza e taksës mbi pasuritë e paluajtshme aktualisht është sipërfaqja në m2

e ndërtimit për çdo kat dhe sipërfaqja në ha për tokën bujqësore, niveli i taksës

vazhdon të jetë në lekë /m2

në vit për ndërtesat, dhe lekë/ha në vit për tokën bujqësore,

dhe të ardhurat nga taksat mbi pasuritë e paluajtshme i takojnë 100% buxhetit të

njësive vendore, ndërkohë që u jep hapësirë të plotë këshillave vendorë në

125 USAID ―Dokument Politikash për Mundësitë e Zbatimit të Taksës së Pasurisë së

Paluajtshme në Shqipëri― Korrik 2013 faqe 8-9


136

përcaktimin e nivelit të taksës, përjashtimin e disa grupeve sociale nga detyrimi,

përcaktimin e kësteve të pagesës etj.

Për përcaktimin e taksës për tokën bujqësore i gjithë territori i Republikës së

Shqipërisë ndahet në 4 zona dhe për secilën zonë toka bujqësore klasifikohet në 10

kategori dhe për secilën kategori vlera e taksës është përcaktuar në lekë për hektarë

dhe brenda kësaj si më sipër këshillat vendorë kanë kompetencë për përcaktimin e

masës konkrete të taksës për tokën bujqësore, për shembull zonën e parë ku bën pjësë

edhe rrethi i Sarandës vlera e taksës në lekë për ha është për tokën e katëgorisë së I -

5.600 lekë, të kategorisë së II- 4.900 lekë, kategorisë së III- 4.200 lekë, kategorisë së

IV -3.600 lekë, kategorisë V -3.000 lekë, kategorisë së VI- 2.400 lekë, kategorisë

VII-X- 1.800 lekë.126

Me ligjin Nr. 142/2015 datë 17.12.2015 ―Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin Nr.

9632 datë 30.10.2006,― ―Për sistemin e taksave vendore― të ndryshuar, nëpërmjet

nenit 23/1 vendoset taksa mbi truallin në lekë/m2 e cila paguhet në buxhetin e


ligjit të pandryshuar zëvendësohen me anekset nr. 1, 3 dhe 6, që i bashkëlidhen këtij


aneksi nr. 2.1, që i bashkëlidhet këtij ligji dhe është pjesë përbërëse e tij.

Në kushtet e një transformimi dinamik urban të vendit, njësitë vendore në Shqipëri,

përballen me një gamë të gjerë problemesh, shumica e të cilave kanë të bëjnë me të

ardhurat e ulëta lokale krahasuar me nevojën për investime kapitale në infrastrukturën

sociale e fizike që këto qytete në rritje kanë.

Qytetet shqiptare nuk kanë burime të mjaftueshme financiare për të filluar një

program afatgjat për ndërtimin e infrastrukturave të tyre kryesore. Në këto kushte,

duke qenë se projektet e ardhshme për infrastrukturat, të cilat varen kryesisht prej

transfertave të qeverisë qendrore, ngelen të pasigurta, njësitë e qeverisjes vendore nuk

arrijnë t‘i përdorin ato në mënyrë strategjike për të mundësuar zhvillimin apo

rizhvillimin efiçient të tokës.

Taksa e pasurisë së paluajtshme si në shumë vende dhe në Shqipëri duket të jetë

forma më e përshtatshme për të gjeneruar të ardhura. Megjithë levizjet e tregut të

126

Bashkia Sarandë 2015


137

pasurive të paluajtshme, atributi më i rëndësishëm pozitiv i kësaj takse është

qëndrueshmëria. Po ashtu, kjo taksë rezulton të jetë me përfitim. Vlera e pasurisë

influencohet prej shërbimeve publike lokale, pra kostoja e ndërtesës nuk është e

vetmja arsye për vlerën e lartë të taksës së pasurisë së paluajtshme nëse kjo taksë do të

vendosej mbi vlerën e tregut dhe si rezultat i nivelit të lartë të shërbimeve publike

lokale rritet rrjedhimisht edhe vlera e saj.

Zbatimi i taksës mbi pasuritë e paluajtshme në Shqipëri ndesh në disa problematika.

Kemi theksuar qysh në fillim të studimit se taksa e pasurisë shoqërohet me një

ndjeshmëri të lartë politike. Duke qenë se aplikohet si taksë e drejtpërdrejtë mbi

pronën ajo karakterizohet nga një bazë e gjerë, ku përfshihen si individët, ashtu edhe

bizneset. Pavarësisht se të vendosur si njëlloj të barabartë në detyrimin e tyre përballë

kësaj takse, nga eksperienca pranë NJQV-ve, vihet re tendenca për të shfrytëzua në

maksimum potencialin e siguruar nga kategoria biznes, krahasimisht me atëfamiljar,

si rezultat i frikë së përballjes politike me një kategori shumë të gjerë siç është ajo

efamiljarëve. Kjo duket në mënyrë të qartë nga tarifa e vendosur për kategorinë

―bisnes‖. Kuptohet që kjo shoqërohet edhe me një sërë faktorësh të tjerë, të cilët

mundësojnë që grumbullimi i taksës prej kategorisë ―biznes‖ të jetë më efektiv:

1. Përqindjen e ulët që kjo kategori zë në totalin e numrit të takasapaguesve lokale,

duke e bërë në këtë mënyrë identifikimin fizik dhe më pas grumbullimin e taksës më

të thjeshtë për t‘u realizuar;

2. Mundësia që pushteti vendor ka për të aplikuar masa shtrënguese mbi kategorinë

biznes etj.

Ndërkohë, situata nuk prezantohet e njëjtë për kategorinë ―Familjare‘‘ të

taksapaguesve. Tendenca në grumbullimin e kësaj takse është në rritje dhe shkon në të

njëjtin drejtim me grumbullimin e tarifave të tjera vendore që qytetarët duhet të

paguajnë.

Për kategorinë e taksapaguesve familjarë, problematikat grupohen sipas tri çështjeve

kryesore, të cilat i konsiderojmë si më të rëndësishmet:127

1. përcaktimi, identifikimi dhe vlerësimi i bazës së taksueshme;

127

Nevada Property Tax: ―Elements and Application‖ 2013 page 17


138

2. aplikimi dhe zbatimi i grumbullimit të taksës;

3. transparenca dhe komunikimi me publiku.

Hapi i parë në procesin e administrimit të taksës mbi pasurinë e paluajtshme dhe

gjithë taksave dhe tarifave vendore në përgjithësi është identifikimi i bazës së

taksueshme. Për këtë arsye krijimi dhe përditësimi i një regjistri të saktë dhe të

besueshëm të taksapaguesve dhe karakteristikave të tyre në lidhje me këtë taksë është

i domosdoshëm në planifikimin e të ardhurave të pritshme nga kjo taksë, në

përcaktimin e objektivave për nivelin e grumbullimit të saj, në përcaktimin e

indikatorëve të performancës për administratën përkatëse tatimore si dhe në

përmirësimin e politikave që lidhen me nivelin e taksës.

Sipas legjislacionit të taksave dhe tarifave vendore taksa mbi pasurinë e paluajtshme

ka dy elemente bazë:128

a. mënyra e llogaritjes;

b. lidhja qe duhet të krijohet midis pasurisë së paluajtshme që është subjektit i

taksës dhe individit të cilit duhet t‘i drejtohet fatura e taksës.

Nga këto dy elemente bazë që përmendëm del i domosdoshëm një ndërveprim midis

NJQV dhe Zyrave të Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme. Pra, njësive vendore u

duhet të krijojnë dhe kryqëzojnë dy baza të dhënash që në rastin e pasurive të

paluajtshme jo domosdoshmërisht janë e njëjta gjë. Këto janë inventari,pra regjistri i

pasurive të paluajtshme dhe regjistri i taksapaguesve.

Shpesh vihet re një mungesë bashkëpunimi ose mungesë dëshire për bashkëpunim,

pavarësisht se shkëmbimi i këtij informacioni është një kërkesë ligjore dhe nga ana

tjetër nuk ka përfunduar ende procesi i regjistrimit fillestar të pasurive të paluajtshme,

që do të thotë se ZRPP-të e kanë pothuajse të pamundur të japin një informacion të

qartë brenda territorit administrativ, në kushtet kur informacioni që ata zotërojnë

bazohet kryesisht mbi regjistrimet e pjesshme të pasurive. Për të minimizuar efektet e

kësaj situate në rastin e mungesës së dokumentacionit të vërtetimit të pronësisë,

këshilli i bashkisë ose komunës vendos madhësinë e sipërfaqes së tatueshme, bazuar

128

Staples,A., & Simmon, G., ‖ Taxing Wealth and property― 2016. page 4


139

në vendimin e komisionit të verifikimit të pasurisë së paluajtshme, porzyrat e taksave

të bashkive dhe komunave për përcaktimin e bazës së taksueshme sigurojnë të dhëna

nga personat fizikë, juridikë dhe individët nëpërmjet vetëdeklarimit. Të dhënat

nëpërmjet vetëdeklarimit sigurohen në mënyrë të përkohshme deri në regjistrimin e

pronës nga zyrat e regjistrimit të pasurive të paluajtshme apo verifikimit të pronës nga

komisionet e verifikimit të pasurive.

Në këtë situatë për shumë bashki dhe komuna zgjidhja e vetme ka qenë krijimi i

bazave të tyre të të dhënave nëpërmjet ngritjes së grupeve të punës, të cilët nga

njëraanë tentojnë të grumbullojnë dhe përpunojnë të gjitha të dhënat e disponueshme

nga burime dhe agjenci të ndryshme dhe nga ana tjetër, realizojnë edhe verifikime në

terren. Krijimi i kësaj baze të dhënash dhe përditësimi i saj kërkojnë angazhimin e

burimeve të konsiderueshme njerëzore dhe financiare dhe një analizë të detajuar

kosto-përfitim që nuk do të justifikonte në të gjitha rastet një ndërmarrje të tillë.

Problemi tjetër që haset nga njësitë vendore dhe që përbën pengesën e dytë të procesit

të identifikimit të bazës së taksueshme është identifikimi i taksapaguesit ose individit

të cilit duhet t‘i adresohet fatura e pagesës së taksës mbi pasurinë. Në një pjesë të mirë

të rasteve, individi që aktualisht përdor pasurinë mund të mos jetë pronari i vetëm ose

mund të mos jetë njëri prej pronarëve të kësaj pasurie, por thjesht përdoruesi i saj si

mirëmbajtës ose qiramarrës.129

Për të kapërcyer edhe këtë situatë, bashkitë mund të përdorin regjistrin elektronik të

shtetasve, i cili siguron informacion të dobishëm në lidhje me kryefamiljarin në emër

të të cilit mund të adresohet fatura e pagesës së taksës mbi pasurinë e paluajtshme, por

edhe taksave të tjera lokale dhe adresën e familjes. Situata aktuale tregon se edhe ky

informacion nuk është lehtësisht i aksesueshëm nga të gjitha njësitë e qeverisjes

vendore.

129

USAID. ―Dokument Politikash për Mundësitë e Zbatimit të Taksës së Pasurisë së

Paluajtshme në Shqipëri‖, 2013 fq.25-27


140

Aplikimi dhe zbatimi i grumbullimit të taksës nuk zgjidhen me krijimin e inventarit të

pasurive të paluajtshme i cili është një hap i rendësishem, por që nuk e zgjidh

përfundimisht problemin.130

Në kushtet kur mungon informacioni i përditësuar mbi transaksionet e kryera mbi

pasuritë e paluajtshme, regjistrimi i rregullt i kontratave të blerjes, përdorimit apo

qirasë si dhe vendndodhja aktuale e pronarit të ligjshëm të pasurisë, del e nevojshme

që të bëhet një kryqëzim midis informacionit mbi pasuritë e paluajtshme me

informacionin mbi përdoruesin apo zotëruesin aktual të pasurisë, ndërkohë nuk duhet

haruar fakti se në përgjithësi pasuritë e paluajtshme kanë më tepër se një pronar të

ligjshëm dhe kjo do ta bënte pothuajse të pamundur aplikimin e taksës vetëm sipas

përkufizimit ligjor.

Probleme paraqiten dhe në pagesën e taksës. Një pjesë e NJQV vendore e lënë

pagesën e kësaj takse në dëshirën e taksapaguesve dhe kjo rezulton në një nivel

shumë të ulët të grumbullimit të taskës. Eksperienca tregon se një taksë për të cilën

nuk ka masa shtrënguese për grumbullimin kthehet në një taksë vullnetare.

Disa NJQV aplikojnë kufizimin e shërbimeve, kryesisht të atyre të gjendjes civile, si

masë shtrënguese për pagesën e taksave dhe tarifave vendore. Kjo përqasje mund të

ngrejë nivelin e grumbullimit të taksave deri në përqindjen e atyre qytetarëve që në

një periudhë të caktuar kanë patur nevojë për shëbime të gjendjes civile. Megjithatë,

kjo përqindje pritet të ulet gjithmonë e më tepër si rezultat i pajisjes së qytetarëve me

karta identiteti të cilat pritet të zëvendësojnë në një masë të konsiderueshme nevojën

për çertifikata. Një grup i fundit i njësive vendore aplikojnë kontraktimin e një agjenti

tatimor. Sidoqoftë, edhe përdorimi i një agjenti tatimor kërkon që njësia vendore

përpara se të marrë një vendim të tillë të bëjë një analizë të disa faktorëve, ndër të

cilët mund të përmenden: shtrirjen gjeografike të aktivitetit të agjentit tatimor,

performancën e agjentit në vjeljen e të ardhurave të veta, bazën e të dhënave që i vihet

në dispozicion agjentit tatimor, treguesit e rezultatit, që do të thotë përcaktimi i një

niveli grumbullimi, poshtë të cilit kontraktimi i agjentit praktikisht nuk do të kishte

më vlerë.

130Benjamin, L., ―Taksa mbi pasuritë e paluajtshme instrumet inovativ për rritjen e të

ardhurave vendore‖, Tetor 2010 fq26


141

Aktualisht në bashkite Tiranë, Gjirokastër e Sarandë dhe në disa bashki të tjera

grumbullimi i taksës realizohet duke përdorur si agjent tatimor ndërmarrjen e

ujësjellesit kundrejt 5% të vlerës së faturës si tarifë grrumbullimi.

4.4.1 Probleme të menaxhimit të taksës së pasurive të paluajtshme në

Bashkitë Sarandë e Gjirokastër, dhe përdorimi i kësaj takse në

funksion të zhvillimit infrastrukturor të turizmit

Menaxhimi i sistemit tatimor të pasurive të paluajtshme si një mundësi për të krijuar

të ardhura për investime infrastrukturore në sektorin e turizmit ne Rajonin e

Gjirokastrës dhe Sarandës është fokusi kryesor i këtij studimi i realizar në

bashkëpunim me dy njësi të pushtetit vendor në rajonin Jugor të Shqipërisë, në

bashkinë Gjirokastër, pjesë e UNESCOS e dalluar për turizmin historik dhe kulturor

dhe në bashkinë Sarandë e dalluar për turizmin bregdetar dhe antik, sepse ndodhet

pranë Parkut Arkeologjik të Butrintit.

Parakusht për çdo rritje domethënëse në vlerën e taksës së pasurive të paluajtshme

dhe konkretisht të taksës së ndërtesës, është përmirësimi në mënyrë sa më të drejtë i

ndarjessë barës së taksës. Përmirësimet në lidhje me drejtësinë në ndarjen e barës së

taksës kërkojnë rregullime në mbulimin, vlerën dhe eficiencën e grumbullimit të saj.

Zgjerimi i bazës së taksueshme dhe taksimi mbi vlerën e tregut mund të rrisin

potencialin e taksës, por jo domosdoshmërisht të risin grumbullimin e të ardhurave e

cila është produkt i njësërë faktorësh ndër të cilët mund të rendisim:

1) numri i pasurive të listuara në regjistrat e pasurive;

2) vlerësimi për çdo pasuri;

3) tarifa e taksës;

4) niveli i grumbullimit etj.

Taksat mbi pasuritë e paluajtshme dhe konkretisht ajo mbi pasuritë ndërtesë banimi

janë politikisht të ndjeshme në varësi të masës dhe vlerës me të cilën ato rriten. Kjo


142

është arsyeja kryesore pse qeveritë vendore, me frikën e implikimeve politike,

hezitojnë në adoptimet e sistemit dhe rezultatet e sistemit tatimor shpesh luhaten gjatë

viteve elektorale. Le të shikojmë si paraqitet situata në dy njësitë vendore të marra në

shqyrtim.

Për të dyja njësitë vendore kemi marrë në shqyrtim një përiudhë 5 vjeçare 2010-

2015.

4.4.1.1 Bashkia Gjirokastër

Qyteti ka një sipërfaqe urbane prej 3810 ha , me një popullsi rreth 37.600 banorë,

ka 5.200 shtëpi banimi. 350 shtëpi janë të reja dhe të papërfshira në regjistrimin e

pasurive të paluajtshme. Nga totali i banesave 370 shtëpi janë të qytetarëve të

emigruar.131

.

Në vitin 2015 të ardhurat tatimore gjithsej përfaqësojnë 50,53 % të të ardhurave,

ndërsa ato jo tatimore përfaqësojnë 49,47% të të ardhurave gjithësej. Taksa mbi

pasuritë e paluajtshme në total përbëhet nga taksa mbi ndërtesat e banimit dhe nga

taksat mbi ndërtesat e biznesit. Në vitin 2015 taksa e arkëtuar nga ndërtesat e banimit

është 35,47 % ndaj totalit të taksës mbi pasuritë e paluajtshme, ndërsa ajo nga

ndërtesat e biznesit është 64.53 % ndaj këtij totali. Pesha në përqindje e taksës së

pasurive të paluajtshme kundrejt të ardhurave tatimore per vitin 2015 është 37,52%.132

Mendoj se pesha e të ardhurave nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme ndaj të

ardhurave totale është e ulët dhe fsheh në vetvete rezerva.

Të ardhurat nga taksa e pasurive të paluajtshme janë të kushtëzuara edhe nga niveli i

tarifës së taksës në lekë/m2 si për ndërtesat e banimit ashtu edhe për ato për qëllime

ekonomike. Taksa e ndërtesës për ndërtesat e banimit llogaritet si produkti i tarifës së

taksës me sipërfaqen prej 100 m2

për të gjitha ndërtesat e banimit pavarësisht

sipërfaqes reale të tyre. Mendojmë që kjo është një mangësi ndikuar dhe nga mungesa

e bashkëveprimit të institucionit të Bashkisë me Zyrën e Rregjistrimit të Pasurive të

131Burimi i të dhënave: Bashkia Gjirokastër Zyra Tatimore Tetor 2016 132Burimi i të dhënave: Bashkia Gjirokaster Zyra Tatimore Tetor 2016


143

Paluajtshme dhe të Agjencive te tjera Shtetërore që kanë të bëjnë me legalizimin e

pasurive të paluajtshme.

Taksa e pasurive të paluajtshme grumbullohet nga struktura e zyrës tatimore të

bashkisë dhe nga agjentët tatimorë që për vitët 2008-2009 ka qënë Posta Shqiptare,

duke përfituar 5% të të ardhurave të grumbulluara, dhe për vitet 2010 e në vazhdim si

agjentë tatimorë ka shërbyer ndërmarja e Ujësjellës Kanalizime me një përfitim prej

5% të të ardhurave të grumbulluara.

4.4.1.2 Bashkia Sarandë

Qyteti me një sipërfaqe urbane prej 700 ha me një popullsi prej rreth 40.000 banorë,

me rreth 10.000 banesa.

Në vitin 2015 të ardhurat tatimore gjithsej përfaqesojnë 81,34 % të të ardhurave

gjithsej, ndërsa ato jo tatimore përfaqesojnë 18,66 % të të ardhurave gjithsej. Duke

patur parasysh objektin e studimit, taksën mbi pasuritë e paluajtshme nga ndërtesat

dhe toka bujqësore konstatojmë se në vitin 2015 të ardhurat nga kjo taksë

përfaqësojnë 13,69 % të të ardhurave gjithsej dhe 16,83 % të të ardhurave tatimore.

Taksa mbi pasurite e paluajtshme për periudhën e marrë në analizë ka ardhur në

rritje. Kjo tregon se pesha specifike e saj është për t‘u vlerësuar dhe mendojmë se

menaxhimi i saj është një instrument inovativ ndër të tjera, për të rritur të ardhurat e

njësive vendore si një mundësi për më shumë shpenzime e veçanërisht për më shumë

investime në infrastrukturë në favor të komunitetit që e paguan atë.133

Taksa e pasurisë së paluajtshme llogaritet nga prodhimi i sipërfaqes së ndërtimit me

tarifën e zonës përkatëse. Taksa e ndërtesës llogaritet si produkti i tarifës së taksës me

sipërfaqen prej 96 m2 për të gjitha ndërtesat e banimit pavarësisht sipërfaqes reale të

tyre.

Nga një anketë e kryer nëpërmjet një pyetësori në rajonin jugor Gjirokastër- Sarandë

nga 435 subjeke të intervistuara rezultoi se sipërfaqja mesatare e ndërtesave të banimit

133Burimi: Bashkia Saranë Zyra Tatimore 2016


144

për Gjirokstrën është 153m2 dhe për Sarandën 134m

2.134

Diferenca ndërmjet

sipërfaqes aktuale dhe asaj që është në realitet si bazë për taksën përbën një potencial

të pashfrytëzuar të kësaj takse.

Mendojmë që kjo është një mangësi për dy arsye. Për arsyen se sipërfaqja mesatare

për familje nuk është ajo e shumë viteve më parë, ajo është rritur dhe, arsyeja tjetër

është dhe mungesa e bashkëveprimit të institucionit të Bashkisë me Zyrën e

Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, kjo e fundit është e detyruar në bazë të ligjit

një herë në tre muaj të informojë bashkinë pa pagesë per ndryshimet e ndodhura në

listën e pronave.

Nga studimi i taksës së pasurive të paluajtshme vumë re që kjo taksë ka një peshë prej

rreth 9.11% ndaj të ardhurave tatimore dhe 6.54% ndaj të ardhurave totale. Mendoj se

që të dy këta tregues janë të ulët dhe mbajnë në vetëvete rezerva. Problem për këtë

njësi vendore ngelet numri i madh i ndërtesave të banimit pronarët e të cilave janë për

një kohë të gjatë në emigracion dhe bashkia nuk ka mundësi për vjeljen e taksës.

Rezerva të mëdha kjo taksë mendojmë se fsheh dhe nga mungesa e legalizimit të një

numri të madh ndërtesash banimi.

Taksa e pasurive të paluajtshme grumbullohet nga struktura e zyrës tatimore të

bashkisë dhe nga agjenti tatimor, që si i tillë ka shërbyer ndërmrarja e Ujësjellës

Kanalizimeve me një përfitim prej 5% të të ardhurave të grumbulluara.

Siç është përmendur dhe më lart kjo përqindje që përfiton agjenti tatimor është e lartë,

ndërkohë që në vendet e zhvilluara administrimi i sistemit tatimor të kësaj takse zë 4

% të të ardhurave nga kjo taksë.135

Zgjerimi i bazës së taksës mendoj se duhet të ulë

në më pak se 5% këtë përfitim për agjentin tatimor. Taksimi në pronë është në fakt

një opsion i mirë për rritjen e të ardhurave në nivelin e qeverisjes lokale. Të hyrat nga

taksimi në pronë mund të shpërndahen lehtësisht nga një autoritet i caktuar lokal.

Përveç kësaj, taksimi është i aftë për të prodhuar një yield të madh dhe të

parashikueshëm dhe ajo është relativisht e vështirë për të shmangur.

134Pyetësori i realizuar nga autori 135

Bird, M. R., and Slack, E., ―Land Taxation in Practice: Selected Case Studies

Toronto‖, March 2002 page 5


145

4.5 Veçoritë e Ligjit të taksimit të pasurive të paluajtshme

Taksimi në pronë është në fakt një opsion i mirë për rritjen e të ardhurave në nivelin e

qeverisjes lokale. Të hyrat nga taksimi në pronë mund të shpërndahen lehtësisht nga

një autoritet i caktuar lokal. Përveç kësaj, taksimi është i aftë për të prodhuar një yield

të madh dhe të parashikueshëm dhe ajo është relativisht e vështirë për të shmangur.

Siç u diskutua më parë, autoritetet lokale janë të detyruara të sigurojnë të gjithë

infrastrukturën urbane. Në përgjithësi, sigurimi i pajisjeve dhe shërbimeve urbane

rezulton në rritjen e vlerës së tregut të pronave me përfitime për pronarët e tyre. Ky

argument mund të jetë një arsye e fortë në favor të pranueshmërisë së tatimit në mesin

e taksapaguesve, pasi të ardhurat e taksimit në pronë mund të jenë të lidhura me këto

investime publike për të ruajtur dhe për të furnizuar infrastrukturën urbane. Taksat

alternative për të zëvendësuar taksimin në pronë nuk mund të pranohen lehtë dhe

rezultojnë në revolta nga taksapaguesit.

Disa karakteristika të njohura të taksës së pronës kanë gjasa për të kontribuar në

popullaritetin e tyrenë integrimin e sistemeve tatimore. Për shembull, taksat e pronës

janë konsideruar të lehta për t‘ukuptuar dhe zbatuar pagesën. Ato janë të lira për t‘u

mbledhur dhe administruar e vështirësisht të shmangshme, të afta për të prodhuar një

rendiment të madh, të parashikueshëm dhe të lehta për t‘u shpërndarë nga një

autoritet i caktuar vendor në aspektin e të ardhurave. Përveç kësaj, ato përfaqësojnë

një koncept të njohur për administratorët lokalë.

Dobësitë e mëposhtme janë identifikuar shpesh në taksat aktuale të pronës.

Për kundër popullaritetit të tyre të lartë në integrimin e sistemeve tatimore, taksat e

pronës nuk janë të lira nga defektet. Në të vërtetë, administratorët e taksave të pronës

përballen me vështirësi serioze në vendosjen e sistemeve të tyre. Taksat e pronës janë

kritikuar ashpër për shkak të pabarazive të pranishme në sistemet aktuale.136

136Analiza empirike sistemit te taksimit te pasurive te paluajteshme. Rast studimi

BraziliClaudia M. De CesareDr. Les Ruddock) Copyright the International

Association of Assessing Officersf.1


146

Veçoritë e ligjit të taksimit të pasurive të paluajtshme qëndrojnë tek :

1. baza ligjore e taksimit të pasurisë së paluajtshme;

2. perspektiva ligjore në trajtimin fiskal të pasurive të paluajtshme;

3. baza e taksës së pasurisë së paluajtshme, parifat e paksës, minimizimi i

përjashtimeve.

4.5.1 Baza ligjore e taksimit të pasurisë së paluajtshme

Përdorimi i taksës së pasurisë si burim kryesor i të ardhurave të veta të qeverisjes

vendore është e njohur gjerësisht në të gjithë botën. Avantazhet dhe disavantazhet e

saj janë diskutuar gjerësisht edhe gjatë trajtimit të kësaj teme dhe po kështu në

literaturën përkatëse të financave publike. Edhe pse mund të mos jetë një taksë

popullore, taksa mbi pasuritë e paluajtshme si një burim i qendrueshëm i të ardhurave

të qeverisë vendore nuk është venë asnjëherë në pikëpyetje. Vështirësitë e zbatimit të

saj njihen në mënyrë të qartë.

Aktualisht, baza ligjore në Shqipëri për taksën mbi pasuritë e paluajtshme është e

shpërndarë në një sërë ligjesh dhe aktesh normative në funksion të evoluimit të ligjit.

Baza ligjore e taksimit të pasurive të paluajtshme është Ligji nr 9632 datë 30.10.2006

‖Për sistemin e taksave vendore―, në nenin 9 pika 2 ―llojet e taksave‖ e klasifikon

taksën mbi pasuritë e paluajtshme si taksë vendore në dy format e saj : (i) taksat mbi

ndërtesat dhe (ii) taksa mbi tokën bujqësore.

Në ndryshimet që ka pësuar Ligji nr. 9632, datë 30.10.2006, me ligjin nr 10117 datë

23.04.2009 përcaktohen kategoritë minimale të bazës së taksës dhe nivelet e

treguesve të taksës për çdo kategori minimale të bazës së taksës mbi ndërtesat dhe

tokën bujqësore.

Me ligjin Nr. 142/2015 datë 17.12.2015 ―Për disa ndryshime dhe shtesa nëligjin Nr.

9632 datë 30.10.2006,‖ ―Për sistemin e taksave vendore― të ndryshuar, nëpërmjet

nenit 23/1 vendoset taksa mbi truallin në lekë/m2, e cila paguhet në buxhetin e



147

ligjit të pa ndryshuar zëvendësohen me anekset nr. 1, 3 dhe 6, që i bashkëlidhen këtij


aneksi nr. 2.1, që i bashkëlidhet këtij ligji dhe është pjesë përbërëse e tij.

Baza për sistemin e taksimit të pasurisë së paluajtshme varet nga saktësia e sistemit të

regjistrimit të tyre. Pa një informacion të saktë dhe aktual të pronësisë së pasurive, të

karakteristikave të pronës dhe bazën e informacionit për metodat e vlerësimit, TPP

nuk do të sigurojë nivelin e të ardhurave, nivel që duhet të jetë i ndershëm dhe i

barabartë për të gjithë qytetarët taksapagues të kësaj takse. Prandaj, identifikimi i

pronës dhe karakteristikat e saj si për tokën ashtu edhe për ndërtesat ka rëndësi

thelbësore për zbatimin e taksës së pasurisë së paluajtshme. Rrjedhimisht, kompetenca

dhe përgjegjësia për sistemin e regjistrimit të pasurive është çështje e rëndësishme

politike që duhet trajtuar kur duam të zbatojmë taksën e pasurisë. Aktualisht në

Shqipëri përgjegjësia për ngritjen dhe mirëmbajtjen e sistemit të regjistrimit të

pasurive i përket Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme.

Në bazë të ligjit 9632 datë 30.10.2006 neni 24 Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të

Paluajtshme u japin të dhëna, pa shpërblim, bashkive dhe komunave për pasuritë e

paluajtshme të regjistruara pranë tyre. ZRPP duhet të njoftojnë rregullisht, çdo 3

muaj, bashkitë dhe komunat për regjistrimet e reja të kryera dhe për ndryshimet e

gjendjes së pronave. Nëse prona nuk është e regjistruar në regjistrin e pasurisë së

paluajtshme, për efekt të detyrimit për pagimin e taksës nga taksapaguesit, zyrat e

taksave të bashkisë dhe të komunës, për vërtetim pronësie njohin vërtetimin e

pronësisë, vendimet e komisionit të kthimit dhe kompensimit të pronës, vendimet e

privatizimit ose dokumentet e tjera të lëshuara nga organet përkatëse shtetërore në

përputhje me legjislacionin përkatës. Në rastin e mungesës së dokumentacionit të

vërtetimit të pronësisë, organet e pushtetit vendor ngrenë Komisionin e Verifikimit të

Pasurive të Paluajtshme, bazuar në vendimin e Komisionit të Verifikimit të Pasurisë

së Paluajtshme, këshilli i bashkisë vendos madhësinë e sipërfaqes së tatueshme.

Detyrat dhe funksionet e këtij komisioni përcaktohen me vendim të këshillit të

bashkisë

Problemi më kryesor në lidhje me kuadrin ligjor është marrëdhënia dhe kompetencat

mes institucioneve të qeverisë qendrore dhe autoriteteve të qeverisjes vendore. Këto

nuk janë qartësuar ashtu siç duhet në ligjet dhe aktet normative.


148

Ka nevojë të sqarohen përgjegjësitë për shkëmbimin e informacionit nga niveli

qendror në atë vendor dhe për të përshtatur përgjegjësitë për administrimin e taksës së

pasurisë mes niveleve të qeverisjes.137

Mbajtja e bazës qëndrore të të dhënave në ZRPP do të lehtësonte kontrollin e

pronësisë së pasurive dhe informacionin e adresave me sistemin qendror të adresave

dhe regjistrin civil dhe do të mundësonte faturim më efikas dhe mbledhjen e pagesave

të taksës.

Ky do të ishte opsioni më efikas dhe më pak i kushtueshëm me anë të zhvillimit të

informacionit të regjistrimit të pasurisë në nivel qendror dhe transferimi i këtij

informacioni tek NJQV për ta përfshirë atë në sistemet e tyre të vlerësimit /mbledhjes

së taksës së pasurisë. Ky opsion do të bënte të mundur të përcaktoheshin më qartë

përgjegjësitë mes nivelit qendror dhe vendor të qeverisjes.

Përfshirja e të dhënave me karakteristikat e pasurisë në kohën e regjistrimit të pronës

mund të mos jetë praktike apo e nevojshme për qëllime të regjistrimit të thjeshtë të

pasurisë. ZRPP-së i mungon ekspertiza për të aplikuar vlerësimet e tregut tek pronat,

që të jetë më e zhvilluar në nivel vendor, për llogaritjen e vlerave të tregut të pronave.

Krijimi i bazëssë të dhënave do t‘u jepte njësive të qeverisjes vendore autoritetin dhe

lirinë për kërkesat e informacionit me qëllim hartimin e proçedurave të faturimit dhe

mbledhjes së taksës së pasurisë të bazuar në informacionin e regjistrimit të pasurisë.

NJQV-ë duhet të zhvillojnë sistemin e regjistrimit të pasurisë si pjesë e sistemeve të

përgjithshme të informacionit të administrimit të tyre të synuara për sistemet e

planifikimit vendor dhe atij të informacionit gjeografik.

Kapacitetet e njësive të qeverisjes vendore nuk janë të mjaftueshme për të krijuar dhe

mirëmbajtur bazë të dhënash të regjistrimit të pasurive pa mbështetje thelbësore. Ka

shumë njësi të qeverisjes vendore të vogla pa kapacitetet teknike për të krijuar apo

mirëmbajtur këtë informacion dhe vetëm njësitë e mëdha të qeverisjes vendore mund

t‘i kenë burimet përkatëse për një gjë të tillë.

137USAID .‖Taksa e pasurisë së paluajtshme – Instrument Inovativ për rritjen e të

ardhurave vendore‖. 2014, faqe 41-43


149

4.5.2 Perspektiva ligjore në trajtimin fiskal të pasurive të paluajtshme

Tani ka një interes të fortë në rinovimin e taksimit të pronës në të gjithë globin. Kjo

manifestohet në mënyrë të qartë në vetë nismat e shumta reformuese të miratuara

kohët e fundit ose që konsiderohen në vende të ndryshme nëpër botë, por edhe në një

literaturë të pasur të kohëve të fundit duke u fokusuar jo pak, por jo vetëm, në vendet

ne zhvillim dhe në tranzicion. Ringjallja e interesit mund të ketë motivime të

ndryshme në grupime të vendeve te ndryshme, për shembull, kalimi i kompetencave

fiskale për të forcuar demokracinë lokale si një forcë shtytëse në disa ekonomi në

tranzicion, ndërsa në shumë vende në zhvillim motivet çojnë në mobilizimin e të

ardhurave dhe të ofrojnë stimuj për përdorim më të mirë të tokës .

Më poshtë jepen shembuj të reformimeve të sistemeve tatimore në disa vende.138

Kroacia është në proçes për të futur një taksë të re të pasurisë së paluajtshme të

bazuar në vlerë me një normë tatimore uniforme prej 1.5 për qind, për të zëvendësuar

taksën ekzistuse të shërbimeve dhe të shtëpive të dyta.

Greqia ka miratuar në fund të vitit 2011 një taksë të re për metër katror me norma të

veçanta, të ndryshueshme, të mbledhura gjatë pagimit të faturave të energjisë

elektrike. Reforma ka qënë pjesë e një pakete më të gjerë antikrizë.

Serbia ka në plan një modernizim të thellë të sistemit të saj të taksimit në pronë për të

zëvendësuar sistemin e taksave në bazë të të drejtave të pronësisë së bashku me një

reformë të planifikuar të privatizimit të tokës.

Sllovenia është duke zëvendësuar sistemin aktual të taksimit të pronës me një sistem

uniform dhe modern të taksimit të pasuriës së paluajtshme, bazuar masivisht në

vlerësimin e vlerave të tregut dhe të një regjistri të ri të pasurive të paluajtshme.

Letonia ka zbatuar masat e reformës në vitin 2010 duke futur një taksim në pronë për

ndërtesa banimi për të plotësuar taksën ekzistuese të tokës dhe masa e shtuar është e

konsiderushme.

138

Norregaard, J.,―Taxing Immovable Property Revenue Potential and Implementation

Challenges‖ May 2013. Page 5


150

Irlanda hoqi taksën e pronës banesore në vitin 1997 (duke lënë ―normat‖ lokale mbi

pronën komerciale si i vetmi taksimi në pronë korente). Një taksë e re mbi pronën e

bazuar në vlerën e tregut pritet të hyjë në fuqi në mesin e vitit 2013 për të

zëvendësuar ngarkesën vjetore familjare prej 100 € të vendosur në vend më 1 Janar

2012 si pjesë e një pakete më të gjerë fiskale.

Hong Kong ka futur në fillim të vitit 2013 një taksë të re të veçantë të kalimit të

pronësisë në 15 për qind të çmimit të transaksionit që mbulon blerësit jolokale dhe të

gjithë blerësit e korporatave, për qëllim frenimin e spekulimeve të vlerësimit me

çmime të larta të pronës.

Vietnami ka miratuar në Qershor 2010 një taksë të re mbi tokën jobujqësore të

bazuar në siperfaqe (me përjashtim të shtëpive) dhe është konsideruar reformë e

mëtejshme në këtë fushë.

Kamboxhia futi një taksë të re të pronës në vitin 2011, që bazohet në parimin e

vleresimit të vlerës së tregut të tokës dhe ndërtesave.Tatimi është pilotuar në një

numër të kufizuar të zonave urbane.

Kina ka vendosur për të futur taksën mbi pronat rezidenciale duke filluar në vitin

2011, pjesërisht për qëllim frenimin e spekulime dhe vlerësimin e fortë të çmimeve në

sektorin e pronës dhe pjesërisht për të adresuar zgjerimin e hapësirës të pasurive të

taksueshme për t‘u siguruar qeverive vendore një burim të konsiderueshëm të të

ardhurave. Projekte pilot janë kryer në dy qytete,për t‘u ndjekur në kohën e duhur nga

qytete të tjera.

Liberia ka reformuar strukturën e normës së taksimit në pronë që jep efekt nga viti

2011 dhe po mendon për masa të mëtejshme të reformave për të forcuar të drejtat e

pronësisë dhe potencialin e të ardhurave të taksimit të pasurisë së paluajtshme.

Egjipti miratoi një ligj të ri të taksimit të pasurive të paluajtshme me një normë prej

10 % të aplikuar mbi të ardhurat e vlerësuar nga qiraja, që është efektiv prej vitit

2009.

Namibia ka paraqitur kohët e fundit një taksë toke të qeverisë qëndrore për vlerën e

tokës bujqësore (me një normë bazë prej 0.75 për qind) për të plotësuar taksimin


151

ekzistues komunal mbi pronën urbane, me qëllim primar për të inkurajuar

shfrytëzimin efikas të tokës bujqësore.

Shumë vende Karaibe po mendojnë futjen ose forcimin e taksimit në pronë,

pjesërisht për shkak se ekonomitë e tyre shumë të hapura janë të ekspozuar ndaj

konkurrencës rajonale të tatimeve.

El Salvadori është një prej pak vendeve të Amerikës Latine (së bashku me Paraguajin

dhe Kosta Rikan) pa praninë e një takse mbi pronën, por po shqyrton futjen e një

takse të tillë.

Taksa e pasurisë së paluajtshme aplikohet gjerësisht në vendet europiane dhe në ato të

rajonit. Në pjesën më të madhe të vendeve në Europë, renditim këtu Francën,

Gjermaninë, Hollandën, Danimarkën, Mbretërinë e Bashkuar, Suedinë, Greqinë,

Italinë, Hungarinë, Spanjën, Austrinë, Çekinë, Slloveninë, Kroacinë, Bullgarinë,

Rumaninë, Malin e Zi, Maqedoninë etj., taksa e pasurisë së paluajtshme aplikohet mbi

tokën dhe ndërtesat.139

Prej eksperiencës së vendeve europiane dhe atyre të rajonit, vëmë re se përdorimi i

taksës së pasurisë është jo thjesht si një instrument për gjenerimin e të ardhurave

lokale, por si një instrument, i cili shoqëruar dhe me politika të përshtatshme e të

studiuara lokale, mund të ndikojë drejtpërdrejt në zhvillimin ekonomik lokal, duke

nxitur segmente të caktuara të zhvillimit, siç janë industria e ndërtimit, tregu i

pasurive të paluajtshme, bujqësia, zhvillimet urbane, strehimi social, nxitja e

investimeve të ndryshme etj.

Regjistrimi i plotë dhe i saktë i pronës për të përfunduar në mënyrë të plotë mbulimin

e bazës së taksimit në pronë është një gur themeli i reformave të suksesshme të

taksimit në pronë dhe nga ana tjetër është shumë e varur nga shkëmbimi i të dhënave

në mes të lojtarëve kyç. (Agjenci Kadastrale, Regjistrit të Pronës, Gjykatat,

Autoritetet Tatimore, Institutet Gjeodezike, etj).

Gjatë viteve të fundit, në Shqipëri korniza ligjore për taksën e pasurisë u qartësua dhe

më shumë. NJQV kanë përfituar njohuritë e nevojshme si dhe eksperiencën për të

hartuar dhe zbatuar politika për taksimin e pasurive të paluajtshme. Hapi kryesor për

139

―Property Taxes in OECD Countries,‖ 2010.Page 37


152

t‘u ndjekurnë vazhdim është rritja e të ardhurave të gjeneruara prej taksës së pasurisë

nëpërmjet administrimit me eficient të taksës, duke adresuar nevojën për të siguruar

drejtësi dhe barazi në zbatimin e taksës.

Shqipëria është në një pikë shumë të rëndësishme të formalizimit të pronave dhe të

ngritjes së një sistemi tatimor mbi pasuritë e paluajtshme modern dhe bashkëkohor

duke shfrytëzuar përvojën e vendeve të zhvilluara dhe kushtet konkrete sociale dhe

kulturore të vendit. Përcaktimi i bazës së taksës si vlerë e tregut të pronës dhe jo në

sipërfaqe duke marrë parasysh dhe kërkesën e FMN-së do ta bënte taksën më të drejtë

dhe do të shtonte të ardhurat në buxhetet e njësive vendore dhe mundësinë për

shërbime më cilësore për komunitetin

Kalimin nga sistemi aktual i bazës së taksueshme mbi sipërfaqe, në bazën e

taksueshme në vlerën e pasurive të paluajtshme si një mënyrë moderne e taksimit të

pasurive të paluajtshme, dhe rritjes së drejtësisë së taksës, bazuar edhe në përvojën e

vendeve të Bashkimit Europian ku ne aspirojmë të antarësohemi së shpejti, është një

opsion i mundshëm dhe për Shqipërinë.

Parakusht për çdo rritje domethënëse në vlerën e taksës së ndërtesës është përmirësimi

në mënyrën sa më të drejtë për ndarjen e barrës së taksës. Përmirësimet për drejtësinë

në ndarjen e barrës së taksës kërkojnë përmirësime në mbulim, vlerën dhe efiçencën e

grumbullimit. Në lidhje me mbulimin, qëllimi është zhvendosja nga sistemi aktual,

bazuar në masë në deklarimet e zotëruesit në sistemin e bazuar në harta. Kjo do të

mundësojë që të gjitha pasuritë e taksueshme të mund të jenë të regjistruara dhe të

llogaritura si të tilla. Në lidhje me vlerën, objektivi është zhvendosja drejt vlerës së

tregut. Në parim, kjo do të mundësojë një llogaritje më të saktë për vlerën relative të

pasurive të ndryshme.

Vlerësimi bazuar në vlerën e tregut duket të jetë i vështirë në mjedisin ekzistues, duke

qenë se çmimet e paguara në transaksionet e pasurive të paluajtshme shpesh janë

paraqitur poshtë vlerës reale në dokumentet zyrtare. Megjithatë, në transaksionet

aktuale ekziston mjaftueshëm informacion për të mundësuar zbatimin e suksesshëm të

një ndërmarrjeje të tillë. Gjithashtu ky informacion mund të plotësohet me teknikën

standarde të vlerësimit masiv të pronës për përcaktimin e vlerës së saj.


153

Rritja e bazës së taksueshme dhe taksimi mbi vlerën e tregut mund të rritin bazën e

taksueshme, por jo domosdoshmërisht të rritin grumbullimin e të ardhurave, të cilat

janë produkt i njësërë faktorësh të cilat i kemi përmendur dhe më lart.

Taksat mbi pasurinë dhe veçanërisht taksat mbi ndërtesat e banimit janë politikisht të

ndjeshme në varësi të sasisë dhe vlerës me të cilën ato rriten. Jo në pak raste ka

ndodhur që qeveritë vendore të dështojnë në adoptimin e listës së re të vlerave të

pronave për shkak të frikës politike me të cilën ajo shoqërohet.

Përpjekjet për të përmirësuar mbulimin me taksë dhe për t‘u zhvendosur drejt taksës

bazuar në vlerën e tregut të pronës mund të shpërblehen, por vetëm në rast se e njëjta

këmbëngulje shfaqet në rritjen e vlerës nominale dhe në përmirësimin e detyrimit të

pagimit.

Duhet hartuar baza ligjore përkatëse për të mundësuar kalimin nga aplikimi i taksës së

pasurisë së paluajtshme me bazë sipërfaqen, në taksën e pasurisë së paluajtshme me

bazë vlerën e pronës.

Aplikimi i një metodologjie të re për llogaritjen e taksës së pasurisë do të kërkojë

ndryshime në legjislacionin ekzistues mbi taksën e pasurisë dhe bashkëpunimin me

organizata lokale dhe/ose ndërkombëtare të specializuara në vlerësimin e aseteve.

Ligji që do të paraprijë këtë ndryshim në bazën e taksës së pasurive të paluajtshme

duhet të pasqyrojë në mënyrë të qartë mënyrën se si do të bëhet vlerësimi i bazës së

taksës, pra metodën e vlerësimit, shpeshtësinë e vlerësimit, të përcaktojë se kush do të

duhet ta bëjë vlerësimin, të përcaktojë qartë normën e taksës, institucionet

përgjegjëse, marrëdhëniet ndërinstitucionale, rastet përjashtimore nga trajtimi i ligjit,

mënyrën e kryerjes së pagesës dhe të përcaktojë ne mënyrë të qartë sanksionet në

rastet e shkeljes së ligjit mbi taksimin e pasurive të paluajtshme, të cilat duhet të jenë

të zbatueshme, të vendosin sanksione në raste të shkeljes së rregullave dhe

metodikave të përdorura gjatë vlerësimit. Ligji gjithashtu duhet të sanksionojë

transparencën në mënyrë që taksapaguesit të kuptojnë proçedurat e përdorura për

vlerësimin e bazës tatimore,në rast të kontestimit rreth faturave tatimore,

tatimpaguesit të kenë mundësi apelimi dhe të përcaktojë dhe afatet kohore për kalimin

nga njëra bazë e taksimit në tjetrën.


154

Për të kaluar tek baza e taksimit në vlerën e tregut duhet bërë vlerësimi dhe

rivlerësimi i pasurive të paluajtshme. Mendoj se kjo mund të bëhet nga ana e qeverisë

duke përfshirë këtu qeverinë lokale apo qendrore, duke ngritur një strukturë të

posaçme me afat kohor të kufizuar ose duke kontraktuar subjekte private të

specializuar për vlerësimin e pasurive të paluajtshme dhe kështu kostot e vlerësimit të

mbulohen nga shteti. Mendoj se shteti mund të njohë dhe vlerësimin e kryer për

efekte të kredimarrjes nga ana e personave fizike dhe subjekteve private, vlerësime të

kryera nga subjeke vlerësuese të liçensuara. Një mundësi tjetër mund të jetë dhe

mbulimi i kostos së vlerësimit nga ana e vetë pronarëve me një periudhë kohore

shlyerjeje (ndoshta 10 vjecare). Në rastet kur kjo pronë ndërron pronar, (kalim

pronësie) kosto e vlerësimit të paguhet menjëherë nga pronari i mëparshëm në vlerë

të plotë në rast se kalimi i pronësisë ndodh në vitin e vlerësimit dhe të paguhet për

pjesën e mbetur, kur ndërrimi i pronësisë ndodh në vite më pas nga ai i vlerësimit. Për

shtresat në nevojë kosto e vlerësimit të mbulohet plotësisht nga ana e shtetit.

Konsolidimi dhe modernizimi i sistemit aktual të taksimit të pasurive të paluajtshme

mendojmë se është një proces kompleks, që duhet të realizohet në disa hapa, ku do

te veçonim:

Formalizimin e tregut të pasurive të paluajtshme nëpërmjet bashkëpunimit

ndërinstitucional dhe krijimit të një regjistri fiskal të pasurive të paluajtshme

dhe të një regjistri kadastral për tokën bujqësore.

Rritjen e përpjekjeve dhe performancës së administratës publike të organeve të

pushtetit vendor në drejtim të rritjes së arkëtimeve të taksës së pasurive të

paluajtshme duke parashikuar një raport të ri të arkëtimit të kësaj takse.

Ngritja e një njësie të specializuar kombëtare që do të kryente vlerësimin dhe

përditësimin e vlerave të pasurive të paluajtshme dhe transferimin e këtij

informacioni në regjistrin fiskal.

Kalimin gradual nga përdorimi i taksës së bazuar në sipërfaqe në përdorimin e

taksës bazuar në vlerën e tregut, duke futur në mënyrë graduale elementë

cilesorë të strukturës së ndërtimit të cilët kanë peshë në vlerën e pronës apo

dhe të vendndodhjes së pasurisë së paluajtshme.


155

Përdorimi i programeve kompjuterike të përshtatshme për modernizimin e

sistemit tatimor dhe sistemit të vlerësimit të pasurive të paluajtshme nëpërmjet

krijimit të një sistemi të dhënash të pasurisë së paluajtshme.

4.5.3 Baza e taksës së pasurisë së paluajtshme, tarifat e taksës,

minimizimi i përjashtimeve

Ligji i taksimit të pasurive të paluajtshme duhet të përcaktojë se kush do të përfshihet

në bazën e taksës, vetëm toka, vetëm përmirësimet apo toka dhe përmirësimet e

paluajtshme së bashku. Ka argumente të forta teorike dhe politike për taksimin

vetëm të tokës dhe ka arsye të mira praktike për tatimin e të dyjave, tokës dhe

përmirësimeve.

Ndërsa në mënyrë ideale e gjithë pasuria e paluajtshme duhet të jetë subjekt i taksimit,

një çështje veçanërisht urgjente në shumë vende në zhvillim është nevoja për të kapur

më mirë bazën e fuqishëm në rritje të pronave urbane për financimin e infrastrukturës.

Ndonjëherë rritja në vlerë e pasurive të paluajtshme është rezultat i vendimeve për

përdorimin e tokës të marra nga qeveria lokale, të tilla si dhënia e të drejtave të

zhvillimit në tokën, që më parë ishte tokë bujqesore. Ndonjëherë rritja e vlerës është

thjesht rezultat i rritjes së popullsisë. Çështja është se kjo vlerë e rritur nuk është

rezultat i ndonjë investimi të bërë nga pronarët e tokës ose banorët, por është rezultat

i drejtpërdrejtë i investimeve publike. Rritja e vlerës së pasurive të paluajtshme si

rezultat i faktorëve të mësipërm u jep të drejtën organeve të qeverisjes vendore që ta

konstatojnë këtë vlerë të rritur dhe të kërkojnë prej saj taksa shtesë nga pasuritë e

paluajtshme në të ardhmen. Koncepti i "konstatimit të vlerës së rritur" është që

qeveritë lokale duhet të jenë në gjendje që të përcaktojnë një pjesë të rritjes së vlerave

së pasurive të paluajtshme private, për të ndikuar që ata të paguajnë për shërbimet

publike që sollën si rrjedhim vlerën e rritur.

Baza e taksës së pasurisë së paluajtshme është vlera që përfundimisht do të përdoret

për të shpërndarë barrën tatimore për individët, ekonomitë familjare dhe bizneset.Kur

baza e taksës është e përcaktuar në ligj krijon një standard për të cilin pronat dhe


156

taksapaguesit duhet të përfshihen në listën tatimore ose kadastrën fiskale. Vlerësimi i

saktë i bazës tatimore është çelësi i suksesit të taksimit të pasurive të paluajtshme.

Në disa vende baza e taksës së pasurive të paluajtshme, është sipërfaqja e ndërtesës

në m2 , apo sipërfaqja e tokës në ha, në shumicën e rasteve baza e taksës së pasurive të

paluajtshme është vlera e tregut tëpasurisë së paluajtshme sipas vlerësimit të

administratës së taksave lokale, siç është përmendur në çështjet paraardhëse.

Disa shtete si Franca, Irlanda dhe Mbretëria e Bashkuar përcaktojnë bazën e taksës

mbi vlerën e qirasë së pasurisë së paluajtshme. Një tjetër shembull është dhe Qipro,

ku në vitin 2009, baza e taksës së pasurisë së paluajtshme i referohet vlerës përkatëse

të pasurisë në vitin 1980. Nivelet e tarifës së taksës së pasurisë lëvizin brenda

segmentit 0.1% në 3% të vlerës së pasurisë dhe përcaktohen përgjithësisht prej

autoriteteve lokale.140

Në Shqipëri baza e taksës mbi ndërtesat është sipërfaqja e ndërtimit në metër katror e

ndërtesës ose e pjesës së saj, mbi dhe nën nivelin e tokës dhe për çdo kat. Baza e

taksës mbi tokën bujqësore është sipërfaqja e tokës bujqësore, në hektar, në pronësi të

taksapaguesit. Niveli i taksës caktohet në lekë për metër katror. Detyrimi për taksën

llogaritet si prodhim i nivelit të taksës me bazën e taksueshme. Të ardhurat e

realizuara nga taksa mbi ndërtesat i takojnë 100 % bashkisë ose komunës, ku

realizohet kjo taksë. Tatimpaguesit paguajnë taksën e ndërtesës dhe taksën mbi tokën

bujqësore dhe taksën e truallit sipas aneksit 1 të ligjit Nr. 142/2015 datë 17.12.2015

―Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin Nr. 9632 datë 30.10.2006 , ―Për sistemin e

taksave vendore― të ndryshuar.

Shqipëria si një vend që ka hyrë në ekonominë e tregut, e ndjen të nevojshme të rrisë

nivelin e të ardhurave, për të stabilizuar problemet e ekuilibrit ekonomik dhe të

bilancit të pagesave, duke çuar së fundi në rritjen e zhvillimit ekonomik të vendit.

Analizat konkrete kanë treguar se në ecurinë ekonomike të vendit, autoriteti i politikës

fiskale ka luajtur një rol kryesor. Për këtë në hartimin e politikave fiskale, gjithmonë

merret në konsideratë si një faktor i rëndësishëm sjellja e kontribuesve dhe mundësia

e tyre për evazion.

140UN HABITAT.―Property Tax Regimes in Europe‖ Page 7


157

Në Shqipëri si vend në tranzicion nuk ka ekzistuar konsensusi politik dhe

bashkëpunimi i institucioneve përgjegjëse për zgjidhjen e problemit të pronave në

lidhje me formalizimin e tyre dhe për rritjen e të ardhurave nga taksa që duhet të

aplikohet mbi to.

Taksat mbi pasuritë e paluajtshme dhe konkretisht ajo mbi pasuritë ndërtesë banimi

janë politikisht të ndjeshme në varësi të masës dhe vlerës me të cilën ato rriten. Kjo

është arsyeja kryesore pse qeveritë vendore me frikën e implikimeve politike,

hezitojnë në adoptimet e sistemit dhe rezultatet e sistemit tatimor shpesh luhaten gjatë

viteve elektorale.

Taksa që lidhet me një pronë të caktuar duhet të jetë proporcionale me shërbimet

publike që shfrytëzohen nga ata që zotërojnë pronën. Pikëpamja alternativë është se

pronat me më shumë vlerë priren të jenë të kontrolluara nga njerëz me të ardhura të

larta dhe me kapacitet më të madh për të paguar taksat.

Suksesi i taksimit të pronës në vendet në zhvillim dhe vendet në tranzicion, qëndron

në strukturimin që i bëhet asaj për t‘iu përshtatur rrethanave të vendit dhe pastaj të

pasurit e një plani për zhvillimin e një taksë të duhur mbi vlerat e pronës.

Kalimi nga baza tatimore e pasurive të paluajtshme në sipërfaqe në vlerën e tregut të

pasurive të paluajtshme mendoj se kërkon kohë dhe përgatitjen e duhur për këtë

ndryshim cilësor të ligjit të taksimit të pasurive të paluajtshme. Ky kalim do të sillte

një rritje të konsiderueshme të nivelit të taksës në disa her.(duke patur parasysh

çmimet e shitjes së pasurive të paluajtshme dhe normën e taksës së aplikuar në vendet

e rajonit)

Ndërsa ka shumë arsye pse qeveritë duhet të mbështeten në taksat e përsëritura mbi

pasurinë e paluajtshme, në praktikë taksa tëtilla janë të nënshfrytëzuara. Në përbërjen

e të ardhurave tatimore sipas llojit të tatimit në vendet e OECD, të hyrat nga taksimi i

pasurive të paluajtshme llogariten mesatarisht rreth 5% të të ardhurave tatimore.


158

Kështu, ka shumë hapësirë për qeveri që të rrisin mbështetjen e tyre në taksat e

përsëritura mbi pasuritë e paluajtshme.141

Sipas treguesve fiskale të buxhetit të konsoliduar për vitin 2015 dhe parashikimit për

vitet 2016-2017 për Shqiperinë, të ardhurat tatimore në raport me PBB janë 25.3% për

vitin 2015 dhe të planifikuara për vitin 2016, janë 25.6 %. Të ardhurat nga taksa

vendore janë 0.9% të PBB, po kaq të planifikuara dhe për vitin 2016. Tatimi mbi

ndërtesat zë 0.3% të PBB dhe po kaq është dhe plani për vitin 2016.142

(Tatimi mbi

pasurinë e paluajtshme (ndërtesat) zë 1.18 % të të ardhurave tatimore (llogaritje e

autorit)

Siç duket dhe nga informacioni i dhënë krahasuar me vendet e OECD-së, përqindja

që zenë të ardhurat nga kjo taksë kundrejt të ardhurave tatimore është shumë e ulët,

çka e bën të domosdoshme rritjen e nivelit të të ardhurave nga kjo taksë.

PBB për frymë e Shqipërisë e shprehur në standartin e fuqisë blerëse është pothuajse

sa një e treta e mesatares së PBB për frymë të vendeve të BE.143

Table 4-3 Të ardhurat mujore sipas tipit të familjes janë :

Tipi i familjes Të ardhurat në lekë

Person i vetëm 14 859

Çift pa fëmijë 14 075

Çift me 1 fëmijë 14 084



Familje prindërore 11 535

Te ardhurat mujore për frymë 10 884

Burimi: INSTAT Anketa e buxhetit të familjes 2006 – 2007

141Gayer,C., and Mourre, G., ―Property taxation and enhanced tax dministration in

challenging times Property‖ 2012. Page 30. 142MF.―Tregusit Fiskale te Buxhetit te Konsoliduar 2015 dhe parashikimi 2016-2017‖ 143INSTAT ―Shqiperia ne Shifra‖ 2015 faqe 29


159

Mbështetur në Udhezimin Nr. 4 i KM. datë 30.9.2015 ― Per miratimin e kostos

mesatare të ndërtimit të banesave nga enti Kombëtar i Banesave‖, nga Tabela 2

bashkëngjitur këtij udhëzimi― Vlerat monetare të shitblerjes së banesave në tregun e

lirë për vitin 2015‖, per tre qytete (Tiranën dhe dy qytetet e marrë në analizë) nxjerrim

informacionin e mëposhtëm :

Tirana 89 125 leke/m2

Gjirokastra 47 860 leke/m2

Saranda 53 300 leke/m2

Megjithë ndryshimet në ligjin e aprovuar kohët e fundit për mënyrën e taksimit të

pasurive të paluajtshme të cilat përbëjnë një risi, përsëri niveli i taksimit të pasurive të

paluajtshme është shumë i ulët. Në qoftë se bëjmë një krahasim të nivelit të taksës së

ndërtesave për m2 për ndërtesa të ndërtuara pas vitit 1993 me rreth 30 lekë/m

2 për

bashkinë e Tiranës dhe 10 lekë/m2 për bashkitë Gjirokastër e Sarandë , pra për një

ndërtesë banimi me një sipërfaqe 100 m2 paguhet 3000 lekë në vit me ligjin aktual

për territorin e bashkisë Tiranë dhe 1200 lekë në vit për bashkitë Gjirokastër e

Sarandë. Me vendosjen e taksëssë bazuar mbi çmimin e tregut të lirë të ndërtesave të

vitit 2015 atëhere për secilin nga qytetet e më sipërme me tarifën e taksës 0.1%, (i cili

përbën dhe nivelin më të ulët të kësaj tarife e përdorur në vendet e BE) të vlerës së

tregut të pasurisë së paluajtshme që aplikohet në shumicën e vendeve europiane do të

kishim këtë vlerë takse :

Për Tiranën 89 125lekë/m2 x 100 m

2 x 0.1% = 8 912 lekë

Për Gjirokastrën 47 860 lekë/m2 x 100 m

2 x 0.1% = 4 786 lekë

Për Sarandën 53 300 lekë/m2 x 100 m

2 x 0.1%= 5 330 lekë

(llogaritje e autorit)


160

Siç duket nga llogaritjet në rast se kalohet tek baza e taksës në vlerë të tregut të

pasurisë së paluajtshme për Tiranën rezulton një rritje e taksës afërsisht 190 %, për

Gjirokastrën 298% dhe për Sarandën 344 %, duke konsideruar nivelin më të ulët të

tarifës së taksës së aplikuar në vendet e BE-së.144

Në vendet e rajonit kjo tarifë është rreth 1% të vlerës së ndërtesës dhe në vendet e BE

shkon deri në 3 %, prandaj është i domosdoshëm përmirësimi i menaxhimit të sistemit

tatimor të taksës mbi pasuritë e paluajtshme dhe kalimi në bazën e taksës në vlerë

tregu.145

Në këto kushte, mendoj se kalimi i menjëhershëm në bazën e taksës në vlerën e tregut

do të ishte i pamundur për shkak të arsyeve të përmendura dhe më lart, siç është niveli

i ulët i të ardhurave për frymë dhe mosrregjistrimi i pasurive të paluajtshme dhe

mungesa e kadastrës fiskale. Kalimi në mënyrë graduale drejt kësaj baze do të ishte

opsioni më i mirë, duke përfshire në vlerën e kësaj takse elementë cilësore të

materialeve të përdorura në strukturën e ndërtimit dhe të vendndodhjes për ndërtesat e

banimit dhe elementë të potencialit bujqësor për pasuritë tokë bujqësore dhe të

potencialit për përmirësim për pasuritë tokë truall. Me rritjen e nivelit të të ardhurave,

me përfundimin e kadastrës fiskale dhe rivlerësimit të pronave, me rritjen e cilësisë

dhe sasisë së shërbimeve që ofrohen nga ana e njesive të qeverisjes vendore dhe të

ndërgjegjësimit të taksapaguesve krijohet terreni i përshtatshëm për kalimin e taksës

në vlerë tregu të pasurisë së paluajtshme.

Duke diskutuar rritjen e taksave në përgjithësi, është argumentuar se njerëzit duhet të

shohin një përmirësim në cilësinë e shërbimeve të ofruara nga qeveria që të jenë të

sigurt se paratë që ata paguajnë përmes taksave janë përdorur si duhet. Korrupsioni i

lartë në sektorin publik i dekurajon njerëzit që të paguajnë taksat e tyre. Një

përfundim i rëndësishëm ishte se, në veçanti në rrethanat aktuale, përpjekjet për të

rritur të ardhurat tatimore duhet të jenë të balancuara me kujdes kundër erozionit

afatgjatë të pajtueshmërisë vullnetare dhe besimit.

Po pse janë kaq të ulëta normat e mbledhjes në vendet në zhvillim dhe në vendet në

në tranzicion? Arsyeja më e qartë është se njerëzit janë të prirur për të shmangur

pagesën e çdo tatimi nëse zbatimi i ligjit është i dobët dhe nëse dënimet e mundshme

144

Llogaritje e autorit 145Guide to local revenues in 2014


161

për moszbatim të ligjit janë të vogla. Dimë gjithashtu se njerëzit i rezistojnë pagimit

të taksave kur kostot e pajtueshmërisë janë të larta. Të qëndrosh në radhë në një ditë

të caktuar, përfaqëson një kosto të lartë të pajtueshmërisë. Punonjësit tatimorë shpesh

mbartin shumicen e fajit për grumbullimet e varfra të të ardhurave nga taksa.

Kur përgjegjësia për këto grumbullime është në nivelin e qeverisjes vendore, ajo

shpesh has në një ngurrim për t‘u zbatuar në pronat e pronareve të cilët janë

politikisht të fuqishëm në zonën lokale. Kur përgjegjësia për këto grumbullime është

në nivel të qeverisë qendrore, por të ardhurat ndahen me qeveritë vendore, ekziston

njëstimul i fortë për zbatimin e rreptë të grumbullimit të taksës.

Ka shumë arsye të tjera si pajtueshmëria për të paguar në mënyrë vullnetare mund të

jetë e ulët për shkak se tatimpaguesi mendon se tatimi është i padrejtë, ose vetëm për

shkak se ai nuk e kupton se si është llogaritur. Shpesh e dëgjon ankesën, "Përse të

paguajnjë taksë lokale për shërbimet që nuk më janë dorëzuar në mënyrën e duhur"?

Tek këto arsye do të ndalemi më gjatë në analizën e pyetësorëve.

Siç u diskutua më parë, autoritetet lokale janë të detyruara të sigurojnë të gjithë

infrastrukturën urbane. Ato janë përgjegjëse për furnizimin me ujë, kanalizimet,

ndriçim publik, dhe sistemin e trafikut. Ata janë përgjegjës për mbledhjen dhe

asgjësimin e plehrave, dhe pastrimin e qytetit. Përveç kësaj, ata kontrollojnë dhe

menaxhojnë shërbimet e transportit publik. Përgjegjësitë e tyre përfshijnë sigurimin

dhe mirëmbajtjen e hapësirave publike, të tilla si parqet, zonat rekreative dhe qendra

për argëtim, aktivitete sportive dhe kulturore. Ata janë pjesërisht përgjegjës për

arsimin, shërbimet shëndetësore, kontrollin e mjedisit dhe shërbimeve sociale. Për më

tepër, ata kanë detyrën e vështirë për të ofruar ndihmë për familjet me të ardhura të

ulëta në fushën e strehimit. Në përgjithësi, sigurimi i pajisjeve dhe shërbimeve urbane

rezulton në rritjen e vlerës se tregut të pronave me përfitime për pronarët e tyre. Ky

argument mund të jetë një arsye e fortë në favor të pranueshmërisë së tatimit në mesin

e tatimpaguesve, pasi të ardhurat e taksimit në pronë mund të jenë te lidhura me këto

investime publike për të ruajtur dhe për të furnizuar infrastrukturën urbane.

Taksa të veçanta specifike, siç është ajo për pasuritë e palujatshme, ku bëjnë pjesë

taksimi i ndërtesave, tokës bujqësore dhe truallit, janë më të përshtatshme dhe me një


162

lidhje më të ndjeshme midis taksapaguesve dhe përfituesve të shërbimit përkatës për

përmirësimin e infrastrukturës.

Kalimi nga sistemi aktual i bazës së taksueshme mbi sipërfaqe,në mënyrën e taksimit

të vlerës se pasurive te paluajtshme si një mënyrë moderne e menaxhimit të taksimit

të pasurive të paluajtshme, bazuar edhe në përvojën e vendeve të Bashkimit Europian

ku ne aspirojmë të antarësohemi së shpejti është një objektiv i qverisë shqiptare.

Ky proçes objektiv mendojmë se duhet të realizohet në disa hapa146

:

(i) konsolidimi i sistemit aktual nëpërmjet arkëtimit të detyrimit nga të gjithë

subjektet;

(ii) rritja e bashkëpunimit ndërinstitucional nëpërmjet formalizimit të pasurive të

paluajtshme dhe krijimi i një regjistri fiskal të pasurive të paluajtshme dhe

të një regjistri kadastral per tokën bujqësore;

(iii) përdorimi i kësaj takse për infrastrukturën dhe shërbime të tjera publike duke

rritur transparencën dhe ndikimin e saj mbi ndërgjegjësimin e

taksapaguesit se ajo po shkon për përmirësimin e shërbimeve për ta.

Vendosja e normës së taksës në nivel kombëtar ose rajonal siguron uniformitet dhe

shmang konkurrencën e taksave. Duke lejuar qeveritë vendore për të përcaktuar

normën ju jep pushtet zyrtarëve vendorë dhe nxit autonominë vendore. Në disa raste

qeveria kombëtare apo rajonale përcakton një interval për normën e taksës dhe

qeverive lokale u lejohet për të përcaktuar normën përfundimtare brenda këtij

intervali.

Diversiteti i metodave të përdorura për matjen e bazës së taksës së pasurive të

paluajtshme është i madh. Cilado qoftë metoda e adoptuar për të matur këtë bazë,

baza e taksës është e brishtë dhe shpesh gryhet nga përjashtime dhe ulje të shumta.

Në praktikë, shumë struktura të ndryshme janë përdorur në përcaktimin e normës

tatimore në vendet në zhvillim dhe në tranzicion. Në aspektin e autoritetit që

përcakton normën nominale të taksave, ka një variacion të gjerë në praktikë.

Ndonjëherë qeveria vendore mund të caktojë normën e tatimit në pronë, nganjëherë

146

USAID ―Taksa mbi pasurine e paluajtshme instrument inovativ për rritjen e të

ardhurave vendore.‖(Raport I studimit kërkimor). Tetor 2010 faqe 48


163

ajo është e lejuar vetëm për të zgjedhur një normë brenda një interval të caktuar dhe

nganjëherë norma është vendosur nga një nivel më i lartë qeveritar. Zgjedhja

zakonisht varet nga angazhimi i qeverisë së nivelit të lartë për decentralizimin fiskal.

Praktika më e mirë në vendosjen e kursit të normës së tatimit është që të zgjidhet një

strukturë e thjeshtë në mënyrë që të minimizohet kompleksiteti në administrim dhe

të inkurajuar respektimin e normës.

Pasuritë e paluajtshme dhe individët që përfitojnë nga lehtësimi në taksim mund të

ndahen në katër klasa:

Së pari, janë ato prona që janë të lira nga taksat duke u mbështetur nga konventa

ndërkombëtare (p.sh., ambasadat e huaja), ose pasuri me përdorim specifik si ,

shkollat dhe kishat.

Së dyti, janë përjashtimet e dhëna për të mbrojtur familjet me të ardhura të ulëta.

Forma më e zakonshme këtu është falja e taksimit të ndërtesës për ata që jetojnë në

ndërtesa me vlerë nën një nivel të caktuar si prag. Të varfërit zakonisht jetojnë në

zonat që nuk janë me shërbim të mirë dhe kështu kanë prona me vlera të ulëta.

Këtu shpesh janë dy motivet për lehtësimin e taksës së pasurive të paluajtëshme për

familjet me të ardhura të ulëta.

1. edhe nëse taksohen, të ardhurat e mbledhura nga të varfërit nuk mund të

tejkalojnë koston e mbledhjes së taksës;

2. në vendet ku proporcione të rëndësishme të popullsisë jetojnë në varfëri të

skajshme, mund të duket e padrejtë dhe e parsyeshme për të shtuar barrën e

tyre përmes sistemit tatimor. Në anën tjetër, shërbimet komunale dhe

infrastruktura urbane janë shpesh çelësi për përmirësimin e kushteve të jetesës

së të varfërve. Në këtë situatekrijimi i një kulture në të cilën shumica e

popullsise është e angazhuar në mënyrë aktive në qeverisjen lokale, mund të

lehtësohet nëse të gjitha familjet janë të prirura për të kontribuar nëpërmjet

sistemit të taksave. Edhe pagesat modeste te taksave kanë tendencë për të

inkurajuar ndjenjën e pronësisë dhe një dëshirë për të marrë vlerë të mirë nga

qeveria lokale. Kështu, një numër vendesh kanë krijuar një TPP minimale

vjetore e cilia vlen edhe për të varfrit. Vendet shembull përfshijnë Xhamajkën,


164

Argjentinën, Letoninë, disa krahina në Kanada dhe disa shtete në Shtetet e

Bashkuara.147

Në mesin e atyre komuniteteve që lejojnë përjashtime për familjet me të ardhura të

ulëta, sfida është për të balancuar kompleksitetin dhe koston administrative ndaj të

ardhurave të humbura nëpërmjet programit te lehtësimit tatimor. Përqasjet që janë të

thjeshta për t‘u administruar shpesh rezultojnë në humbje të të ardhurave që janë

shumë më të mëdha se sa janë menduar. Shumë përqasje të shënjestruara kanë

tendencë të jenë më të vështira dhe të kushtueshme për t'u administruar. Për shembull,

një strategji e përbashkët është që të përjashtojë ose një sasi të caktuar të vlerës së

tatueshme (në sistemet e bazuara në vlerë tregu), ose një sasi të caktuar të sipërfaqes

së ndërtuar (në sisteme të bazuara në sipërfaqe).

Një alternativë që është marrë shpesh dhe është vënë në dukje në anën tjetër të

çështjes është që t‘u kërkojë të gjithë mbajtësve të pronave të paguajnë taksën mbi

pasurinë e paluajtshme në mënyrë të plotë, por pastaj për t‘u lejuar atyre që janë në

nevojë aplikimi, një zbritje. Procesi i aplikimit të skontos i jep mundësinë

administratorëve të shqyrtojnë nivelin e nevojës dhe çështjen e zbritjes si kusht i

gjendjes ekonomike të pronareve të banesës. Një avantazh i kësaj qasjeje është se

kërkesat për të marrë një zbritje nuk duhet të kufizohen në statusin e varfërisë, por

mund të zgjerohen edhe për kategoritë të të moshuarve, të të paaftëve, apo grupe të

tjera të synuara për lehtësim tatimor. Përveç administrimit të vetë taksës së pasurisë së

paluajtshme, duhet të jetë edhe infrastruktura administrative për të proceduar

aplikacionet e zbritjes në kohën e duhur. Krijimi i një ekulibri, midis një sistemi

zbritjeje për të ardhura të ulëta dhe një tjetri për familjet me të ardhurat më të larta,

mund të ketë një rezultat neto shumë më të drejtë sesa thjesht dhënien e një

përjashtimi të veçantë për të gjitha vendbanimet kryesore.

Një qasje pak më ndryshe, sesa sistemi i zbritjes që është përdorur shpesh për të

dhënë lehtësim taksash për grupe të tilla si pensionistët, veteranët dhe invalidët ,është

të krijojë një proces aplikimi dhe miratimi para se fatura tatimore është përcaktuar ose

taksa të jetë mbledhur. Këtu qeveria lokale (ose organ tjetër) përcakton kriteret për

dhënien e ndihmave të plota ose të pjesshme nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme.

147Staples, A., &Simmon, G.,Taxing Wealth and property― 2016 page 3


165

Së treti, janë perjashtimet e inxhinierisë sociale dhe ato janë dhënë për arsye politike.

Kryesori ndër këto përjashtime është pronari okupator,(pronar pa dokumenta) i cili

është përdorur pothuajsenë të gjitha vendet .

Ky mund të jetë politikisht popullor, por ai është regresiv në ndikimin e vet dhe

imponon një shpenzim të rëndësishëm të taksimit mbi buxhetet vendore. Për më tepër,

perjashtimi i pronarit okupator rrit shpenzimet administrative për shkak se ai

kërkon klasifikimin e çdo parcele në drejtim të zotërimit dhe zakonisht kërkon

aplikimin e normave nominale diferenciale tatimore ose normat e vlerësimit

diferencial. Nëse përjashtimi i pronarit okupator bëhet për qëllime sociale, është një

përjashtim i mire, nëse ai bëhet për arsye politike për të fituar favore të okupatorit

pronar është një rast i diskutueshëm.

Së katërti, është lirimi nga taksimi i pasurive të paluajtshme pronë e qeverisëdhe

pronat e zëna nga ndërmarrjet jofitimprurëse. Ky përjashtim iu privon qeverive

vendore të drejtën të kërkojnë para përdisa prej tokave në përdorim brenda kufijve të

tyre dhe kjo ngarkon një kosto të të ardhurave, ndërkohë që shërbimet e ofruara

këtyre pronave janëtë konsiderueshme dhe nuk kompensohen nga përdoruesit 148

.

Për të përcaktuar një ―praktikë të mirë‖ në vendet në zhvillim dhe në tranzicion në

lidhje me politikën e përjashtimit mund të ndërmerren tre hapa:

Së pari, rishikimi periodik institucional i politikës së përjashtimit të tatimit në pronë

me qëllim të përcaktimit nëse këto përjashtime vazhdojnë ‗ti shërbejnë qëllimit të

tyre të synuarose vendosjen e ndonjë trajtimi të ri preferencial dhe për të futur drejt

mbylljes të gjitha trajtimet preferenciale ekzistuese ose të paktën për një periudhë

kohore deri në shqyrtimin e tyre.

Së dyti, të miratojë praktikën e vlerësimit të gjithë pasurisë së paluajtshme duke

përfshirë edhe atë që është e përjashtuar në baza vjetore.

Së treti, duke u bazuar në këtë vlerësim të përcaktuar nga buxheti i shpenzimeve

tatimore, caktohet një pagesë në vend të taksimit në pronë për pronat e qeverisë dhe

për shumicën që nuk e përdor pasurinë për fitim. Një praktikë e tillë është ndjekur

në shumë vende duke përfshirë për shembull, Indinë dhe Kenian. Në Mumbai, pagesa

148Bahl dhe Linn, 1992, ―Urban public finance in developing countries‖ faqe. 100


166

në vend është vendosur në 80 për qind të taksimit që do të paguhej nëse pasuria do të

ishte pronësi private 149

.

Matës i efektivitetit të një takse mbi tokën dhe pronën është nëse ajo rrit të ardhurat

në sasi të mjaftueshme për të financuar pjesën e synuar të shërbimeve publike.

Ndryshimet modeste të bëra në ligjin shqiptar për sistemin e taksave vendore, për disa

ndryshime në tarifat e taksës së pasurive të paluajtshme për ndërtesat janë të

arsyshme dhe pa ndikime të ndjeshme në barrën tatimore tek subjektet taksapaguese.

Niveli i taksës për banesat në Shqipëri aktualisht është shumë i ulet dhe pagesa e

rregullt e saj duhet të vlente më tepër për efekt të moralitetit tatimor(ndërgjegjësimin

e taksapaguesve) duke patur parasysh që kanë kaluar 26 vjet që nga procesi i

ndryshimeve demokratike. Të paguarit e taksave prej tyre duhet kuptuar si një

domosdoshmëri për përfitim shërbimesh publike.

Në një të ardhme jo të largët baza e taksimit do të jetë vlera e tregut e pasurive të

paluajtshme dhe tarifa e taksimit të jetë në përqindje mbi vlerën e tregut të saj duke

patur parasysh destinacionin e ndërtesës. Vlera e tregut mund të ndryshojë në çdo 5-

10 vjet dhe mund të përcaktohet nga Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme.

Tarifa konkrete do të jetë produkt i një diskutimi të gjerë duke patur parasysh edhe

pjesëmarrjen e grupeve të interesit dhe vendimmarrja do të jetë politike.

Ajo që ka rëndësi dhe duhet kuptuar edhe nga politikëbërësit është fakti që

menaxhimi i sistemit të taksimit të pasurive të paluajtshme sot edhe në të ardhmen

duhet vlerësuar më mirë se deri më sot, duke zgjeruar edhe më tej bazën e taksimit të

pasurive të paluajtshme duke përfshirë në to edhe pasuri të paluajtshme të cilat deri

më sot janë anashkaluar.

149Tata Instituti dhe Universiteti i Mumbai, 2001 .Page.12


167

5. KAPITULLI IV: RRITJA E EFEKTIVITETIT TË

TË ARDHURAVE NGA TATIMI MBI PRONËN

NËPËRMJET KALIMIT TË BAZËS SË TAKSËS

NË VLERËN E TREGUT

Analiza e komponenteve të taksës mbi pasuritë e paluajtshme në vendet e Europës

në krahasim me përvojën shqiptare do të na ndihmojë dhe mund të ndikojë në

përmirësime të mundshme të sistemit aktual të tatimit me qëllim rritjen e të ardhurave

të pushtetit lokal.

Nga informacioni i paraqitur më poshtë dhe nga një studim më i hollësishëm i

zhvillimeve ekonomike në këto vende, dhe përsosja e sistemeve tatimore përkatese

konstatojmë se në periudhën e trazicionit kryesisht për vendet e Europës Lindore baza

e taksës mbi pasurinë e paluajtshme ka qenë vendosur fillimisht mbi karakteristikat

fizike të pronës si siperfaqja në metër katror ose hektar dhe vendndodhja e pronës. Me

konsolidimin, formalizimin dhe zhvillimin e tregut të pasurive të paluajtshme kalohet

gradualisht në një taksë me bazë vleren e tregut të pasurive te paluajtshme.

Mali i Zi

Subjekt i taksës janë: toka, ndërtesat qofshin apo jo në pronësi, dhe klasifikohen sipas

destinacionit të pronës: ndërtesa banimi, ndërtesa biznesi, ndërtesa për qëllime

industriale, tokë bujqësore, administrim pyjesh.

Përgjegjësia administrative: Bashkitë janë përgjegjëse për arkëtimin dhe

administrimin e taksës. Sistemi i aplikuar: Taksa aplikohet mbi vlerën e pasurisë

dhe është 0,08-0,8% e saj.150

Kosova

Subjekt i taksës janë: ndërtesa me qëllim banimi, me qëllim biznesi, industrial, toka

bujqësore dhe toka të papërdorura, të braktisura. (truall).

Përgjegjësia administrative: përgjegjësia është e qeverisjes vendore. Sistemi i

aplikuar bazohet në vlerën e tregut të pasurisë në përputhje me standadet dhe

150

Malme, H, J., and Youngman, M, J., ―The Development of Property Taxation in

Economies in Transition‖ 2010, faqe 19-23


168

procedurat e përcakuara nga Ministria e Ekonomisë dhe Financave dhe norma e taksës

është 0.5-1 % të vlerës së tregut të pasurisë.

Serbi

Taksimi klasifikohet në katër kategori: a) transferim i pasurisë së paluajtshme, b) mbi

trashëgiminë dhe dhuratat, c) pasuria e paluajtshme dhe d) tarifat për përdorim trualli

urban.

Përgjegjësia administrative: përgjegjësi e qeverisjes vendore nëpërmjet agjensive të

saj në çdo njësi.Tarifa për përdorimin e truallit është përgjegjësi e njësive vendore.

Sistemi i aplikuar: Taksa e Pasurisë bazohet në vlerën e tregut në 31 Dhjetor të vitit

të më parshëm, ku vlera e tregut është vlerësuar sipas një formule. Norma e taksës

është nga 0.4 - 2% të vlerës së pasurisë bazuar në vetëdeklarim. Tarifa e përdorimit të

truallit urban si tarifë kompensimi bazohet në sipërfaqen në m2

për çdo kategori.

Maqedoni

Komponentët e taksës së pasurisë: Taksa e pasurisë së paluajtshme, dhuratave dhe

trashëgimisë, transferimi i pasurisë.

Përgjegjësia administrative: Zyra e të Ardhurave në Ministrine e Financave. Njësitë

vendore ngrejnë komisione verifikimi dhe Ministria e Financave kontrollon

vlerësimin e bërë. Sistemi i aplikuar: Aplikohet mbi vlerën e tregut dhe është 0,1 -

0,2 %, por për ndërtesa banimi mund të ulet 50%. Mbështetet në vetëdeklarim ose në

vlerësimin e përafërt të punonjësve të zyrës së pasurive të ngjashme.

Kroaci

Komponentët e taksës së pasurisë, aplikohen për 6 taksa të ndryshme: a) taksa mbi

shtëpitë e pushimit, b) taksa mbi tokën bujqësore të lënë djerrë, c) pronat e biznesit te

pashfytëzuara, d) tokë për ndërtime e pa shfrytëzuar, e) taksa mbi banesat, f) taksa

mbi ndërtesa biznesi, garazhe.

Përgjegjësia administrative është e këshillit vendor. Koefiçentët janë përcaktuar nga

niveli qëndror dhe këshilli vendor miraton nivelin përkatës brenda limiteve të

përcaktuara. Sistemi i aplikuar : Vlera për m2

bazohet në dy koefiçientë: a) zonën ku

është ndërtesa dhe b) natyrën e përdorimit të pasurisë.


169

Rumani

Komponentët e taksës së pasurisë: Taksë ndërtese për ndërtesa banimi, tregtare,

industriale, shtëpi pushimi, garazhe etj.

Përgjegjësia administrative: Këshilli vendor përcakton nivelin e taksës brenda një

kufiri maksimal të vendosur me ligj. Sistemi i aplikuar: baza e taksës është sipërfaqe

në m2

ose bazuar në vlerën e ndërtesës midis limiteve 1-1,5%. Për ndërtesat e

banimit, taksa është 0.2 % e vlerës së pasurisë për qytetet dhe 0.1 për zonat jourbane,

dhe për kompanitë kjo taksë varion nga 0.5% deri në 1 % e vlerës kontabile të

pasurisë. Taksa e truallit në Rumani është një taksë më vete dhe është në shumë fikse

për m2, bazuar në vendndodhjen e saj.

Hungari

Komponentët e taksës së pasurisë: a) taksa mbi ndërtesën dhe b)taksa mbi truallin

urban.

Përgjegjësia administrative: Këshilli vendor përcakton nivelin dhe mënyrën e pagesës.

Sistemi i aplikuar: a) sipërfaqe në m2

e ndërtesës/truallit, b) rregulluar mbi vlerën e

tregut të ndërtesës/truallit (3% e vlerës së tregut por jo më shumë se një maksimumi

dhe më pak se një minimum).

Slloveni

Komponentët e taksës së pasurisë: Objekt i ligjit janë toka dhe ndërtesat në të, duke

përcaktuar 9 modele specifike të pasurisë si dhe tarifat e përdorimit të tokës për

përdorim. Sistemi i aplikuar bazohet në vlerën e pronës dhe destinacionin e

përdorimit të pronës si më poshtë: a) banesa 0,1-1%, b ) shtëpi pushimi 0,2-1,5%, c)

ndërtesa biznesi 0,15-1,25%. 151

Bullgaria

Sistemi i aplikuar: Taksimi është me përqindje mbi vlerën e ndërtesave. Ndërtesat e

reja rezidenciale taksohen me 0,2%, bizneset, industrialet dhe ndërtesat e tjera jo

rezidenaciale taksohen me 0,4%, ndërsa shtëpitë e pushimit taksohen me 0,6% të

151

The Development of Property Taxation in Economies in Transition Jane H.

Malme and Joan M. Youngman fq18-20


170

vlerës së tyre. Për ndërtesat me madhësi të madhe ekziston një normë taksimi shtesë.

Ndërtesat e reja rezidenciale në zotërim të individëve me të ardhura të vogla janë të

përjashtuara për një periudhë 5-vjecare.

Greqia

Taksa vjetore e pasurisë së paluajtshme për personat juridik është 0.6% e vlerës së

pasurisë. Taksa vjetore për ndërtimet dhe tokën variojnë në intervale prej 0.25 % -

0.35 % të vlerës së pronës.

Sllovakia

Taksimi mbi pronën nuk është i bazuar në çmimet e përgjithshme të tregut të pronës,

dhe toka është trajtuar më vete nga ndërtesa. Baza e tatueshme për tokën varet nga

zona e saj dhe përdorimi. Ka 11 klasifikime të tokës, për 8 prej të cilave vlera e

vlerësuar e tatimit përcaktohet në varësi të cilësisë së tokës, sipas vlerësimit të

Ministrisë së Bujqësisë. Për tokat bujqësore të dhënat e mbledhura për cilësinë dhe

produktivitetin e mundshëm janë shumë të detajuara.

Ka gjashtë kategori të ndërtesave, duke filluar nga banesat rezidenciale e deri tek

ndërtesat industriale. Norma bazë e tatimit shkon nga 1 SK (koronë sllovake) në 10

Sk për metër katror, dhe rritet me 0.75 SK (koronë sllovake) për çdo kat. Normat

mund të rrishikohen çdo vit.

Çekia

Përcaktimi i politikave të taksimit të pronës në Republikën Çeke është përgjegjësi e

parlamentit, por administrata tatimore dhe drejtimi i çështjeve të politikës strategjike

janë shumë të centralizuara në Ministrinë e Financave. Në Çeki ligji i taksimit të

pasurive të paluajtshme e përcakton bazën tatimore dhe normën. Toka dhe ndërtesat

janë të përfshira në bazën e taksimit në pronë, por vlerësimi i secilit bëhet veç e veç.

Normat e taksave janë të përcaktuara, dhe ka norma të veçanta për tokën dhe për

ndërtesat. Edhe pse vlerësimi i taksimit të pasurive të paluajtshme është i bazuar në

sipërfaqen në m2, disa ndryshime mund të bëhen nga administratorët e taksave

vendore si funksion i madhësisë së qytetit dhe llojit të tokës ose ndërtesave në fjalë.

Vlerësimi i pronave plotësohet nga tatimpaguesi, i cili është gjithashtu përgjegjës për

llogaritjen aktuale të taksave. Vetëraportimi i të dhënave është i pazakontë në


171

shumicën e vendeve, dhe vetëvendosja e vlerës së tatueshme është edhe më pak e

zakonshme. Kështu tatimi në vlerë është kryesisht një funksion i tokës ose ndërtesës

në metra katror dhe jo çmimi i tregut.152

Estonia

Dhe në Estoni në vitin 1994 u kalua nga baza e taksës në karakteristika fizike të

pronës në bazën e taksës në vlerë. Ligji i vitit 1994 thekson se qëllimi i vlerësimit

është për të përcaktuar vlerën e tregut të tokës, duke përdorur njohuritë e

përgjithëshme, parimet dhe metodat e vlerësimit të pronës. Këto standarde udhëheqin

vlerësimin e tokës për vlerësimin tatimor, për klientët privatëdhe për kërkesat për

rikthim të pronës.

Nga kjo paraqitje konstatohet se:

1. Në pjesën dërrmuese të vendeve të rajonit por edhe në vendet e Bashkimit Europian

në pasuritë e paluajtshme përfshihen ndërtesat, trualli, toka bujqësore.

2. Baza e taksës mbi pasuritë e paluajtshme është ajo që bazohet mbi vlerën e tregut

të pasurive të paluajtshme, gjë që është më e drejtë, shoqërisht më e pranueshme,

efektive dhe eficiente, më e kontrollueshme dhe me impakte pozitive në realizimin e

të ardhurave prej saj.

3. Kalimi nga baza e taksës mbi karakteristika fizike në bazën e taksës me bazë vlerën

e tregut është rezultat i një procesi të gjatë historik dhe është realizuar nëpërmjet disa

hapave dhe zhvillimeve që duhen mbajtur parasysh edhe në Shqipëri.

Suksesi afatgjatë i taksës mbi pasuritë e paluajtshme do të varet shumë në perceptimin

e publikut, se tatimi është i drejtë dhe se të ardhurat e mbledhura nga taksa të

rezultojnë në përmiresime në infrastrukturë dhe shërbime lokale.

Në rast se si bazë e taksës së pasurive të paluajtshme merret vlera e pasurisë së

paluajtshme atëhere duhen përcaktuar standardet bazë për mënyrën se si toka dhe

prona (pasuritë e paluajtshme ) duhet të vlerësohen për qëllime tatimore.

152

The Development of Property Taxation in Economies in Transition Jane H. Malme

and Joan M. Youngman


172

Për të matur reagimin e qytetarëvë ndaj konceptit të pagimit të taksës mbi pronën

dhe mundësisë së kalimit të bazës së taksës, së pasurisë së paluajtshme, nga

karakteristikat fizike, në atë të vlerës së tregut kam përdorur si instrument vlerësimi

pyetësorin e mëposhtëm.

5.1 Metodologjia e përdorur

Pyetësori mbulon sjelljen e popullatës ndaj konceptit të pagimit të taksave dhe të të

ardhurave të realizuar prej tyre në nivel popullate dhe në nivel personal, mbështetur

në perceptimet individuale përkundrejt jo vetëm të të ardhurave të realizuara prej tyre

por dhe mënyrës së pagimit dhe përputhshmërisë së akteve ligjore nëpërmjet të cilave

është e mundur mbledhja dhe kryerja e pagesës së tyre.

Qëllimi i pyetësorit :

1. Verifikimi i sipërfaqes banesore për familje në rajonin jugor: Gjirokastër

Sarandë;

2. Përcaktimi i sipërfaqes banesore ose një vlere banese që është përjashtuar nga

taksimi;

3. Përcaktimi i potencialit të pashfrytëzuar të taksës mbi pasurinë e paluajtshme

në rajonin jugor.

Për realizimin e këtij studimi u përzgjodhen qarku i Gjirokastrës dhe konkretisht

Bashkia Gjirokastër dhe Bashkia Libohovë dhe nga Qarku Vlorë, Bashkia Sarandë

dhe Bashkia Delvinë, brenda të njejtit rajon gjeografik, të Shqiperisë, pra të rajonit

jugor. Zgjedhja e këtyre bashkive fillimisht ishte subjektive ,sepse unë vetë jam nga

Gjirokastra dhe punoj në Sarandë. Arsyeja objektive ishte se në qytetin e Gjirokatrës

ka ndërtime të reja po kështu dhe ndërtesa historike të vendosura në lagjet

karakteristike të qytetit dhe është një qytet i mbrojtur nga UNECKO, po kështu në

qytetin e Sarandës ka shumë ndërtime në funksion të turizimt bregdetar. Në të dyja

bashkitë kryesore të rajonit taksa mbi pasuritë e paluajtshme merr një rëndësi të

veçantë në mirëmbajtjen e infrastrukturës turistike duke u ardhur në ndihmë bizneseve

që operojnë në këto zona.


173

Janë realizuar gjithsej 435 pyetësorë në rajonin e përmendur, përfshi këtu zonat

urbane dhe zonat rulale të këtyre bashkive. Janë realizuar 85 pyetësorë në zonat rurale

të bashkisë Gjirokastër dhe Libohovë dhe 115 pyetësorë në zonën urbane të qytetit të

Gjirokastrës dhe Libohovës, 95 në zonat rurale të Sarandës dhe Delvinës dhe 140

pyetësorë në zonën urbane të bashkisë Sarandë dhe Delvinë. Për këtë lloj ndarje u

mbështeta në numrin e popullsisë që jeton në qytet dhe në fshat në bashkitë e

permendura, në bazë të Censusit të realizuar në vitin 2011. Pyetësorët e realizuar i

përkasin individëve të cilët nuk janë pronarë të së njëjtës banesë apo të së njëjtës

sipërfaqe toke.

Pyetësori është ndërtuar në funksion të qëllimit të temës dhe përmban pyetje të

mbyllura, pyetje me shumë zgjedhje të përgjigjes dhe pyetje të hapura.

Metoda e përdorur është model ekonometrik me variabla sasiorë (me vlera numerike

të matura) dhe variabla cilësorë (variabla të shkallëzuar). Metoda e përdorur është

regresioni i shumëfishtë me variabla përgjithësisht cilësorë, e quajtur metoda

"TOBIT ", e realizuar për herë të parë si metode në 1958 nga James Tobit. Nisur nga

lloji i të dhënave të grrumbulluara, është pikërisht kjo metodë ekonometrike që

analizon lidhjet korelative të tyre.

Kjo metodë vlerësimi e modeli mendoj se është e vlefshme të thuhet se përdoret për të

gjitha rastet kur variablat në analizë janë cilësorë, sidomos kur variabli i varur është

cilësor dhe i shkallëzuar. Karakteristikë tjetër dhe unike e kësaj metode është fakti që

në ekonomi përdoret për të bërë analiza elasticiteti. Shpeshherë modelet TOBIT

quhen modele logjike ose probabilitare, sepse e shprehin efektin me probabilitet

ndodhje të fenomenit që studiohet. Kjo metodë bën fillimisht vlerësimin e lidhjeve

lineare dhe korrelative të variablave në model dhe pastaj transformohet në formën

eksponenciale për t‘u shprehur rezultatet në përqindje.

Në parimimin e përgjithshëm ekonometrik kur analizohen modelet që janë të

vlefshëm nga pikëpamja e testimit statistikor duke pranuar një nivel gabimi më pak

se 5%, thuhet se numri i vrojtimeve (ne rastin tonë numri i pyetësorëve) duhet të jetë

120 + k (ku k është numri i variablave në model ), nëse një model ka 5 variabla

gjithsej atehere numri i nevojshëm i vrojtimeve eshte 125. Megjithatë sipas studimeve

të autorëve të ndryshëm, kur veprojnë me pyetësor dhe përdorin modelet logjike siç


174

është rasti i modelit TOBIT pranohet si numër minimal vrojtimesh 200 pyetësorë

dhe quhet numër optimal çdo numur më i madh se 200 pyetësorë.

Metoda ka dhe kufizime. Kufizimet e përdorimit të kësaj metode janë:

(1) Shumica e variablave në model duhet të jenë cilësorë dhe detyrimisht variabli i

varur duhet të jetë cilësor.

(2) Variablat në model duhet të jenë me kodifikim 1 ose 0, ose me shkallë (për

shembull shumë keq, keq, normal, mirë, shumë mirë) kjo tregon që analiza që

merret është e vlefshme vetëm për kalimin nga shkalla në shkallë të

variablave, kurse brenda shkallës konsiderohet e njëjtë, pra, identike.

(3) Nga modelet TOBIT nuk mund të merren vlerësime në njësi, por vetem në

përqindje.

Të dhënat janë testuar në software, programin kompjuterik "Eviews 8" dhe "Excel

2010".


175

5.2 Analiza e Pyetësorit

Më poshtë paraqiten në mënyrë grafike dhe tabelore përgjigjet e marra gjatë

intervistave për plotësimin e pyetësorve, të shoqëruara me komentet përkatëse.

PYETJA 1: Identifikimi i pasurisë së paluajtshme

Pyetja 1-1: A jeni pronar i një ndërtese banimi?

Table 5-1 A jeni pronar i një ndërtese banimin?

Pronar i një ndërtese banimi Raste(Nr) Raste (%)

Jo 4 0.92

Po 431 99.08

Total 435 100.00

Burimi: Llogaritje e autorit.

Figure 5-1 A jeni pronar i një ndërtese banimi


Nga 435 të intervistuar vetëm 4 prej tyreose 0.92 % prej tyre nuk kanë qenë pronarë të

ndërtesave të banimit.


176

Pyetja 1-2: A keni në pronësi shtëpi të dyta?

Table 5-2 A keni shtëpi të dyta?

Keni shtëpi të dyta Raste(Nr) Raste (%)

Jo 310 71.26

Po 125 28.74

Total 435 100.00


Figure 5-2 A keni në pronësi shtëpi të dyta


Nga 435 të intervistuar 125 prej tyre ose 28.74 % kanë shtëpi të dyta dhe 71.26 % e

tyre kanë vetëm një shtëpi. Mendoj se masa prej 28.74 % përbën një potencial të

pashfrytëzuar të kësaj takse duke patur parasysh që në zonën e marrë në shqyrtim

pagesa bëhet me të njëjtën normë takse edhe për shtëpitë e dyta.


177

Pyetja 1-3: Ndërtimi i kryer para vitit 1993?

Table 5-3 Ndërtimi i kryer para vitit 1993?

Ndërtimi i kryer para vitit 1993 Raste(Nr) Raste (%)

Jo 184 42.3

Po 251 57.7

Total 435 100.00


Figure 5-3 Ndërtimi i kryer para vitit 1993


Nga 435 të intervistuarit 57.7 % e tyre shtëpitë i kanë të ndërtuara para vitit 1993 dhe

42.3 % e tyre pas vitit 1993. Përqindja më e madhe e shtëpive janë ndërtime para vitit

1993, çka do të thotë që ato taksohen me një normë më të ulët dhe në shumicën e

rasteve kanë një vlerë tregu më të ulët dhe rrjedhimisht do të kenë një vlerë takse më

të ulët dhe në të ardhmen.


178

Pyetja 1-4: A jeni pronar i një sipërfaqeje toke?

Table 5-4 A jeni pronar i një sipërfaqeje toke?

Pronar i një sipërfaqeje toke Raste(Nr) Raste (%)

Jo 150 34.48

Po 285 65.52

Total 435 100.00


Table 5-5 A jeni pronar i një sipërfaqeje toke?


Nga 435 të intervistuar 65.52 % e tyre janë dhe pronarë të një sipërfaqeje toke dhe

34.48 % e tyre kanë pronë vetëm shtëpitë e banimit si pasuri të paluajtshme. Siç duket

nga rezultati 65.52% e të intervistuarve përveç pronës shtëpi banimi kanë si pronë dhe

një sipërfaqe toke. Kjo sipërfaqe toke është një mundësi më shumë, për më shumë të

ardhura nga taksimi i kësaj pasurie të paluajtshme, të pashfrytëzuara deri tani. Këto

sipërfaqe toke aktualisht në përgjithësi janë të pa taksuara ose taksohen dhe kjo taksë

nuk mblidhet ose mblidhet shumë pak, pavarësisht se sipas ligjit baza e taksës është

sipërfaqja në metër katror dhe jo vlera e tregut.


179

PYETJA 2: Cilat janë karakteristikat fizike të pronës suaj?

Pyetja 2-1: Me sa kate është ndërtesa juaj?

Table 5-6 Sa kate është ndërtesa tuaj?

Sa kate është ndërtesa tuaj? Raste(Nr) Raste (%)

1 288 66.21

2 120 27.59

3 22 5.06

4 3 0.69

5 2 0.46

Total 435 100


Figure 5-4 Numri i kateve të shtëpisë


Nga të intervistuarit 66.21 % e tyre i kanë shtëpitë me një kat, këtu përfshihen edhe

pronarët që kanë apartamente banimi në pallate shumëkateshe, 27.59 % e tyre kanë

shtëpi 2 katëshe, 5.06 % kanë shtëpi 3 katëshe, 0.69% e tyre kanë shtëpi 4 katëshe

dhe 0.42 % e tyre kanë shtëpi 5 katëshe.


180

PYETJA 2-2: Sa është sipërfaqia e një kati të ndërtesës suaj?

Table 5-7 Sipërfaqja e një kati të ndërtesës suaj?

Sipërfaqja e një kati të ndërtesës tuaj Raste(Nr) Raste (%)

[0, 100) 165 37.93

[100, 200) 167 38.39

[200, 300) 65 14.94

[300, 400) 24 5.52

[400, 500) 10 2.3

[500, 600) 3 0.69

[600, 700) 1 0.23

Total 435 100.00


Figure 5-5 Sipërfaqja e një kati të ndërtesës tuaj


Nga të itervistuarit 37.93 % e tyre kanë sipërfaqen e banimit në itervalin 0- 100 m2,

38.39 % e tyre e kanë sipërfaqen e banimit në itervalin 100 – 200 m2, 14.94 % e tyre e

kanë sip. e banimit ne intervalin 200 – 300 m2, 5.52 % e tyre e kanë sip. e banimit në

intervalin 300 – 400 m2, 2.3 % e tyre kanë sip. e banimit në intervalin 400 – 500 m

2,

0.69 % e tyre në intervalin 500 – 600m2 dhe 0.23 % e tyre në intervalin 600 – 700 m

2.


181

Nga përgjigjet e marra nga intervistimi del se 62.07 % e të intervistuarve (llogaritje e

autorit) kanë një sipërfaqe banimi më të madhe se 100 m2. Kjo merret si sipërfaqe

mesatare, për çdo pronë në Bashkinë Gjirokastër dhe 95 m2 si sipërfaqe mesatare për

çdo pronë në Bashkinë Sarandë, të cilat duke u shumëzuar me normën përkatëse të

taksës, japin vlerën e taksës. Nga informacioni i mbledhur nëpërmjet këtij pyetësori

shikojmë se ka një potencial të pashfrytëzuar të taksës dhe me ligjin aktual, i cili ka si

bazë takse sipërfaqen për metër katror.

PYETJA 2-3: Sa është distanca nga rruga kryesore?

Table 5-8 Distancae ndërtesës tuaj nga rruga kryesore

Distanca nga rruga kryesore Raste(Nr) Raste (%)

[0, 500) 374 85.98

[500, 1000) 39 8.97

[1000, 1500) 16 3.67

[1500, 2000) 3 0.69

[2000, 2500) 2 0.46

[2500, 3000) 1 0.23

Total 435 100.00


Figure 5-6 Distancae ndërtesës suaj nga rruga kryesore



182

Nga të intervistuarit 85.98 % e tyre janë në një distancë në intervalin 0 – 500 m nga

rruga kryesore e qytetit apo fshatit, 8.97 % e tyre në intervalin 500 – 1000m, 3.67 % e

tyre në intervalin 1000 – 1500 m, 0.69 % e tyre në intervalin 1500 – 2000 m, 0.46 % e

tyre në intervalin 200 – 2500 m dhe 0.23% e tyre në intervalin 2500 – 3000 m. Kjo

situatë e pozicionimit të këtyre banesave pranë rrugëve kryesore përbën premisë për

një vlerë tregu të tyre më të lartë dhe njëkohësisht përbën një element që duhet

konsideruar si ndikues në llogaritjen e vlerës së taksës, me pretendimin e kalimit

gradual të bazës së taksës në vlerën e tregut.

PYETJA 2-4: A ka sistem ngrohjeje?

Table 5-9 A ka sistem ngrohjeje?

A ka sistem ngrohjeje? Raste(Nr) Raste (%)

Jo 351 80.88

Po 83 19.12

Total 435 100.00


Figure 5-7 A ka sistem ngrohjeje në banesë?


Nga të intervistuarit vetëm 19.12 % e tyre kanë sistem ngrohjeje dhe 80.88 % e tyre

nuk kane sistem ngrohjeje. Mendoj se, pavarësisht përqindjes së vogël të banesave me

sistem ngrohjeje, ky është një element që mund të bëjë diferencë në llogaritjen e

vlerës së taksë, sipas qëndrimit tim në këtë punim, kalimit në mënyrë graduale në

vlerën e tregut të pasurisë së paluajtshme si bazë takse.


183

PYETJA 2-5: A ka ndriçim publik në zonën e banesë suaj?

Table 5-10 A ka ndriçim publik në zonën e banesë suaj?

A ka ndriçim publik në zonën e

banesë suaj? Raste(Nr) Raste (%)

Jo 161 37.01

Po 274 62.99

Total 435 100.00


Figure 5-8 A ka ndriçim publik në zonën e banesës suaj?


Nga të intervistuarit 37.01 % e tyre nuk kanë ndriçim publik në zonën e banesës së

tyre. Rezultati i marrë nga përgjigjet e kësaj pyetjeje shikojmë se në një masë jo të

vogël mungon shërbimi i ndriçimit rrugor. Mendoj se mungesa e këtij shërbimi ul

pajtueshmërinë e taksës dhe rrjedhimisht nivelin e të ardhurave të grumbulluar duke

rritur pamundësinë e përmirësimit të këtij shërbimi. Kjo mungesë rrit përgjegjësinë e

organeve të qeverisjes vendore për mosafrimin e këtij shërbimi dhe njëkohësisht

reagimin e komunitetit në rast të një ngritje të mundshme të nivelit të taksës.


184

PYETJA 2-6: A ka sipërfaqe të gjelbra publike në zonën e banesës suaj?

Table 5-11 A ka sipërfaqe të gjelbra publike në zonën e banesës suaj?

Sipërfaqe të gjelbra publike Raste(Nr) Raste (%)

Jo 325 74.71

Po 110 25.29

Total 435 100.00


Figure 5-9 Prania e sipërfaqeve të gjelbra publike


Nga të intervistuarit vetëm 25.29 % e tyre kanë sipërfaqe tëgjelbëruara publike në

zonën e banesë së tyre. Nga rezultati i marrë nga realizimi i kësaj pyetje të pyetësorit

del se 74.71% e të intervistuarve nuk kanë sipërfaqe të gjelbëruara në zonën e banesës

së tyre. Ky është një shërbim i munguar në një përqindje shumë të lartë, duke ndikuar

kështu në pajtueshmërinë e taksës dhe nivelin e të ardhurave. Ky është një shërbim që

duhet përmirësuar për të zbutur reagimin e taksapagusve në rastin e rritjes së

mundëshme të vlerës së taksës.


185

PYETJA 3: Për çfarë mendoni se shërbejnë taksat mbi pasuritë e paluajtshme

që ju paguani?

Table 5-12 Për çfarë mendoni se shërbejnë taksat mbi pasuritë e paluajtshme që ju paguani

Për çfarë mendoni se shërbejnë taksat mbi

pasuritë e paluajtshme që ju paguani ? Raste(Nr) Raste (%)

Për asgjë/nuk e di 162 37.24

Shërbime shëndetësore., pensione, paga,

arsim, rrugë, ndriçim, gjelbërim,

ujësjellsa, mirëqenie 273 62.76

Total 435 100.00


Nga të intervistuarit 37.24 % e tyre janë përgjigjur për asgjë apo nuk e di ose tjetër,

63.76 % e tyre janë përgjigjur për shërbime shëndetësore, pensione, paga të

punonjësve të sektorit publik, arsim, rrugë, ujësjellësa, ndriçim, gjelbërim dhe

mirëqenie më të madhe. Nga ky rezultat gjykoj se mungesa e transparencës dhe

rezultateve jo të prekshme të shërbimeve publike të ofruara për taksat e paguara, e bën

të vështirë mbledhjen e taksës dhe rrit pakënaqësinë e taksapaguesve për cilësinë e

shërbimeve të ofruara duke rritur premisat për të kundërshtuar një rritje të mundshme

të vlerës së taksës.

Tek kjo pyetje në rubrikën ― Tjetër ― përgjigjet kanë qenë të tilla si:‘‘ për interesa të

shtetit, mirëqënie të shtetarëve, për pushime të pushtetarëve, për xhepat e

pushtetarëve, për t‘u vjedhur, për shërbime administrative, nuk përfitojmë nga taksat,

nuk njohim shërbime bashkie fare‘‘. Pra, rezultatet e marra në këtë rubrikë,

përforcojnë konstatimet e komentuara më sipër.

Table 5-13 Përgjigjet e pyetjes 3 në bazë të zonave rurale dhe urbane

Pyetja 3

Përgjigjia

Asgjë.....

Përgjigjia

Mirëqënie...

Zonë rurale Gjirokastër-Sarandë 52 (28.73%) 129 (71.27%)

Zonë urbane Gjirokastër-Sarandë 110 (43.31%) 144 (56.69%)

Burimi: Llogaritje e autorit


186

Zona rurale Gjirokastër – Sarandë 28,73 % kanë dhënë përgjigjen, asgjë, nuk e di dhe

tjetër dhe, 71,27 % kanë dhënë përgjigjen, shërbime shendetësore, mirëqënie më të

madhe etj. Për zonat urbane Gjirokastër – Sarandë kanë dhënë përgjigjen, asgjë, nuk e

di dhe tjetër 43.3 % dhe 56.7 % kanë dhënë përgjigjen, shërbime shëndetësore,

mirëqenie më të madhe etj.

Këto rezultate flasin qartë për perceptimin që krijohet tek taksapaguesit kur mungon

transparenca e përdorimit të fondeve të grrumbullara nga taksa dhe aq më keq akoma,

kur këto fonde nuk materializohen fare në shërbime publike për komunitetin. Me këtë

pjesë të komunitetit që ka këtë perceptim as që mund të flitet për rritje të nivelit të

taksës.

PYETJA 4: Lutemi rendisni arsyet që ju gjykoni se njerëzit nuk duan të

paguajnë taksat mbi pasuritë e paluajtshme?

PYETJA 4- 1: Mundësia që autoritetet tatimore ta zbulojnë është e vogël?

Table 5-14 Mundësia që autoritetet tatimore ta zbulojnë është e vogël?

Mundësia që autoritetet tatimore ta zbulojnë

është e vogël? Raste(Nr) Raste (%)

Aspak dakord 93 21.38

Jo dakord 194 44.6

Neutralë 59 13.56

Dakor 76 17.47

Shumë dakor 13 2.99

Total 435 100.00



187

Figure 5-10 Mundësia që autoritetet tatimore ta zbulojnë është e vogël


Nga të intervistuarit 21.38 % nuk janë aspak dakord, 44.6 % nuk janë dakord,

13.56 % neutralë, 17.47 % dakord dhe 2.99 % shumë dakord. Sipas rezultatit të marrë

nga pyetësori, 65.98% (llogaritje e autorit) të të gjithë të intervistuarve janë të

mendimit se mospagesa e taksave, ose e individëve që nuk paguajnë taksa, nuk vjen

nga pamundësia e organeve tatimore për t‘i zbuluar ata. Për mendimin tim, kjo situatë

vjen nga sjellja selektive, apo ndoshta dhe abuzive nga ana e organeve tatimore,

njëkohësisht dhe nga mungesa e vendosjes së penalitetve dhe vjeljes së tyre për

mospagimin e taksës.

PYETJA 4-2: Ka një kulturë të evazionit tatimor në vend?

Table 5-15 Ka një kulturë të evazionit tatimor në vend?

Ka një kulturë të evazionit tatimor në vend? Raste (Nr) Raste (%)


Jo dakord 69 15.86

Neutralë 73 16.78

Dakord 210 48.28

Shumë dakord 44 10.11

Total 435 100.00



188

Figure 5-11 Ka një kulturë të evazionit tatimor në vend ?



16.78 % neutrale, 48.28 % dakord dhe 10.11 % shumë dakord. Të intervistuarit janë

dakord në masën 48.28 % se në vend ka një kulturë të evazionit tatimor, që përbën

njëkohësisht pjesën më të madhe të të intervistuarve. Po t‘i shtosh kësaj përqindjeje

dhe 10.11% të të intervistuarve të cilët janë shumë dakord që në vend ka një kulturë të

evazionit tatimor, kjo masë shkon në 58.39 % (llogaritje e autorit) të të gjithë të

intervistuarve. Siç duket nga rezultati i anketimit, pavarësisht se vlera e taksës mbi

pasuritë e paluajtshme ka qenë e ulët, kjo nuk ka mundur të ndikojë në

ndërgjegjësimin e taksapaguesve për pagesën e taksës. Mendoj se për këtë arsye duhet

më shumë punë sqaruese dhe ndërgjegjësuese nga ana e organeve tatimore qendrore

dhe lokale dhe njëkohësisht masa shtrnguese për të rritur nivelin e pagimit të taksave.


189

PYETJA 4 – 3: Të ardhurat që realizohen prej tyre (taksës) nuk përbëjnë

përfitim të drejtëpërdrejtë për njerëzit?

Table 5-16 Të ardhurat që realizohen prej taksës nuk përbëjnë përfitim të drejtëpërdrejtë për njerëzit?

Të ardhurat që realizohen prej taksës nuk

përbëjnë përfitim të drejtëpërdrejtë për

njerëzit? Raste (Nr) Raste (%)


Jo dakodt 61 14.02

Neutralë 50 11.49

Dakord 225 51.72


Total 435 100.00


Figure 5-12 Të ardhurat që realizohen prej taksës, nuk përbëjnë përfitim të drejtëpërdrejtë për njerëzit



190


11.49 % janë neutrale, 51.72 % janë dakord dhe 19.31 % janë shumë dakord. Pra,

nisur nga rezultati i pyetësorit, 51.72% të të gjithë të intervistuarve, mendojnë se të

ardhurat e realizuara nga kjo taksë nuk shkojnë për përfitim të drejtëpërdrejtë për

njerëzit, po t‘i shtosh kësaj dhe 19.31% të të intervistuarve të cilët janë shumë dakord

se këto të ardhura nuk përbëjnë përfitim të drejtëpërdrejtë për njerëzit, kjo përqindje

shkon në 71.03% (llogaritje e autorit) të të gjithë të intervistuarve. Kjo në një masë të

madhe vë në dukje keqpërdorimin e kësaj takse nga ana e pushtetit vendor dhe

mungesën e transparencës nga ana e këtij pushteti, gjë që mendoj se ka sjellë në këtë

shkallë të ulët besimi dhe niveli jo të kënaqshëm të grumbullimit të kësaj takse.

Mendoj se rritja e transparencës nga ana e organeve grumbulluese dhe përdoruese të

kësaj takse do të shtonte nivelin e besimit dhe shkallën e përfitimit të taksapaguesve

nga kjo taksë, duke rritur njëkohësisht edhe shkallën e ndërgjegjësimit të tyre për

nevojën e pagesës së kësaj takse.

PYETJA 4 -4: Taksa të larta për të ardhurat që realizoj?

Table 5-17 Taksa të larta për të ardhurat që realizohen?

Taksa të larta për të ardhurat që realizohen? Raste (Nr) Raste (%)

Aspak dakord 6 1.38

Jo dakord 80 18.39

Neutrale 55 12.64

Dakord 213 48.97


Total 435 100.00



191

Figure 5-13 Taksa të larta për të ardhurat që realizohen


Nga të intervistuarit 1.38 % nuk janë aspakt dakord, 18.39 % nuk janë dakord

12.64 % janë neutral, 48.97 % janë dakord dhe 18.62% janë shumë dakord. Nga një

lexim i vemendshëm i rezultatit, del se 67.59% (llogaritje e autorit) të të gjithë të

intervistuarve mendojnë se niveli i taksës është shumë i lartë për të ardhurat që ata

realizojnë. Kjo mendoj se përbën një arsye mjaft të rëndësishme që duhet marrë në

konsideratë në momentin e kalimit të bazës së taksës, nga taksimi mbi bazën e

sipërfaqes në taksimin mbi bazën e vlerës së tregut nga ana e ligjvënëse, për të

parashikuar shkallën e reagimit të taksa paguesve pas vendosje së taksës. Mendoj se

në një farë mase pozicionimi i të intervistuarve në të tilla nivele të përgjigjeve që po

marrim në analizë, është i ndikuar edhe nga shkalla e mosbesimit të

mirëpërdorimit të kësaj takse nga ana e pushtetit vendor (përgjigjet e dhëna në

pyetjen 4-3)


192

PYETJA 4 – 5: Paga të vogla?

Table 5-18 Paga të vogla?

Paga të vogla? Raste (Nr) Raste (%)

Aspak dakord 4 0.92

Jo dakord 39 8.97

Neutralë 44 10.11

Dakord 224 51.49


Total 435 100.00


Figure 5-14 Paga të vogla ?


Nga të intervistuarit 0.92 % nuk janë aspakt dakord, 8.97 % nuk janë dakord, 10.11 %

janë neutral, 51.49 % janë dakord dhe 28.51 % janë shumë dakord. Nga vlerësimi i

përgjigjeve të të gjithë të intervistuarve të kësaj pyetjeje del se 80% (llogaritje e

autorit) e të të intervistuarve si shkak të mospagimit të taksës paraqesin nivelin e ulët

të pagave. Arsye e fortë që kjo përqindje të konsiderohet nga ana e ligjbërësve në

momentin e marrjes së vendimeve për ndryshimin e bazës së taksës dhe për mënyrën

dhe kohën e kalimit tek ky ndryshim.


193

PYETJA 5: Si do t’i gjykoni ligjet tatimore në Shqipëri?

PYETJA 5 – 1: Aspak të thjeshta për t’u kuptuar?

Table 5-19 Ligjet tatimore në Shqipëri, aspak të thjeshta për t’u kuptuar?

Ligjet tatimore në Shqipëri, aspak të thjeshta

për t‘u kuptuar? Raste (Nr) Raste (%)


Jo dakord 95 21.84

Neutralë 87 20

Dakord 150 34.48


Total 435 100.00


Figure 5-15 Ligjet tatimore në Shqipëri, aspak të thjeshta për t’u kuptuar


Nga të intervistuarit 4.14 % nuk janë aspk dakord, 21.84 % nuk janë dakord, 20 %

janë neutralë, 34.48 % janë dakord dhe 19.54 % janë shumë dakord. Siç duket nga

përgjigjet e marra nga intervistimi gjatë realizimit të pyetësorit 54.02% (llogaritje e

autorit) e të të gjithë të intervistuarve, janë të mendimit se ligjet tatimore në Shqipëri

janë të vështira për t‘u kuptuar. Kjo tregon për një shkallë të ulët të njohjes të ligjeve


194

tatimore nga ana e taksapaguesve dhe kjo mendoj sjell një reagim të pamjaftueshëm të

tyre ndaj ligjit dhe pagesës së taksave duke ulur kështu pajtueshmërinë e taksave.

Mendoj se fushata sqaruese dhe sensibilizuese nga ana e organeve tatimore do të rriste

shkallen e pajtueshmërisë së taksave dhe nivelin e ndërgjegjësimit të taksapaguesve

duke sjellë si rrjedhojë rritjen e grumbullimit të të ardhurave nga taksat e tatimet.

PYETJA 5 – 2: Ndryshime të shpeshta dhe voluminoze?

Table 5-20 Ndryshime të shpeshta dhe voluminoze?

Ndryshime të shpeshta dhe voluminoze? Raste (Nr) Raste (%)

Aspak dakord 5 1.15

Jo dakord 32 7.36

Neutralë 94 21.61

Dakord 230 52.87


Total 435 100.00


Figure 5-16 Ndryshime të shpeshta dhe voluminoze



195

Nga të intervistuarit 1.15 % nuk janë aspakt dakord, 7.36 % nuk janë dakord, 21.61

% janë neutralë, 52.87 % janë dakord dhe 17.01 % janë shumë dakord.Rezultatet e

pyetësorit në lidhje me përgjigjet e marra tregojnë se 69.88%(llogaritje e autorit) e të

të gjithë të intervistuarve kanë mendimin se ligjet tatimore ndryshojnë shumë shpesh

dhe këto ndryshime janë voluminoze. Kjo situatë mendoj se sjell çoroditje dhe

pasiguri tek taksapaguesit duke rritur paqartësitë dhe mungesën e dëshirës për të

paguar taksa e tatime dhe më tej një grumbullim takse në nivele të ulëta dhe si pasojë

mungesën e përfitimeve prej tyre, pra shërbime të munguara dhe jo në nivelin e duhur

cilësor.

PYETJA 5 – 3: Të kuptueshme?

Table 5-21 Ndryshime të kuptueshme?

Ndryshime të kuptueshme? Raste (Nr) Raste (%)


Jo dakord 145 33.33

Neutralë 107 24.6

Dakord 117 26.9


Total 435 100.00


Figure 5-17 Ndryshime të kuptueshme



196

Nga të intervistuarit 11.72 % nuk janë aspakt dakord, 33.33 % nuk janë dakord,

24.6 % janë neutralë, 26.9 % janë dakord dhe 3.45 % janë shumë dakord. Përgjigjet e

dhëna nga të intervistuarit në masën 45.05% (llogaritje e autorit) tregojnë se

ndryshimet e ligjeve tatimore në Shqipëri janë të pakuptueshme. Kjo situatë mendoj

se ka ardhur nga mungesa e transparences dhe diskutimit publik me grupet e interesit

dhe nga përdorimi i mjeteve të papërshtatshme për publikimin e këtyre ndryshimeve

nga ana e hartuesve të ligjeve tatimore. Mendoj se më shumë duhet të bëhet për

edukimin fiskal të qytetarëve dhe transparencën e ligjeve tatimore.

PYETJA 5 – 4: Jo transparente?

Table 5-22 Ndryshime jo transparente?

Ndryshime jo transparente? Raste (Nr) Raste (%)


Jo dakord 75 17.24

Neutralë 104 23.91

Dakord 180 41.38


Total 435 100.00


Figure 5-18 Ndryshime jo transparente



197


23.91 % janë neutralë, 41.38 % janë dakord dhe 13.56 % janë shumë dakord. Nga

leximi i rezultatit shohim se 54.94 % (llogaritje e autorit)e të të intervistuarve

mendojnë se ligjet janë jotransparente. Sipas mendimit tim kjo është pasojë e

ndryshimeve të shpeshta dhe voluminoze të ligjeve tatimore dhe pakuptueshmërisë së

këtyre ndryshimeve. Mendoj se duhet më shumë publicitet dhe transparencë nga ana e

ligjbërësve për të rritur pajtueshmërinë dhe barazinë e taksës. Tek rubrika ― Tjetër ― e

kësaj pyetjeje kam marrë përgjigjet e mëposhtëme:

Ligjeve tatimore t‘u bëhet më shumë publikim, taksat të vendosen në bazë të të

ardhurave, ligji të jetë më transparent, ligjet hartohen pa pyetur grupet e interesit,

punonjësit e tatimeve bëjnë zgjedhje selektive, ligji nuk zbatohet, në shumë raste

ligjet jo të drejta, t‘u bëhet më tepër publikim ndryshimeve të ligjit, ligji lejon

mundësi abuzimi, ligji për taksat vendore jo transparent, ka taksa të paarsyeshme,

ligjet janë shumë të ashpra, mungon kultura e njohjes së legjislacionit të pasurive të

paluajtshme dhe për marrëdhëniet e subjekteve me këtë pasuri, mungon kultura

fiskale për detyrimet që ka pronari i pasurisë së paluajtshme ndaj komunitetit dhe

shtetit, informacioni për këtë taksë shumë i pakët.

PYETJA 6: Do të kishit nxitje morale për të paguar taksat?

PYETJA 6–1: Nëse përfitimet prej pagesës së tyre do të ishin të njëjta për të

gjithë individët?

Table 5-23 Nësepërfitimet prej pagesës së tyre do të ishin të njëjta për të gjithë individët?

Përfitimet prej pagesës së tyre do të ishin të

njëjta për të gjithë individët? Raste (Nr) Raste (%)

Aspak dakord 7 1.61

Jo dakord 23 5.29

Neutralë 31 7.13

Dakord 263 60.46


Total 435 100.00



198

Figure 5-19 Përfitimet prej pagesës së tyre do të ishin të njëjta për të gjithë



7.13 % janë neutralë, 60.46 % janë dakord dhe 25.52 % janë shumë dakord. Të

intervistuarit gjatë realizimit këtij pyetësori në masën 85.98% (llogaritje e autorit)

(duke përfshirë përgjigjet dakord dhe shumë dakord) janë përgjigjur se do të nxiteshin

moralisht për të paguar taksa, në rast se përfitimet nga taksat do të shkonin për të

gjithë individët në komunitet. Mendoj se kjo masë kaq e madhe e të intervistuarve që

pozicionohet në mënyrë të tillë, nxjerr në pah, dëshirën për të pasur më shumë

shërbime në përgjigje të taksave që ata paguajnë, çka do të rriste shkallën e

ndërgjegjësimit të tyre për të paguar taksat. Mirëpërdorimi i taksave të mbledhura dhe

përmirësimi i prekshëm i shërbimeve të ofruara nga ana e njësive vendore do të

përbënte nxitje për të paguar taksa.


199

PYETJA 6–2: Nëse do të dinit saktësisht se çfarë do të realizohej nga këto të

ardhura?

Table 5-24 Do të dinit saktësisht se çfarë do të realizohej nga këto të ardhura?

Do të dinit saktësisht se çfarë do të

realizohej nga këto të ardhura? Raste (Nr) Raste (%)

Aspak dakord 2 0.46

Jo dakord 1 0.23

Neutralë 16 3.68

Dakord 242 55.63

Shumë dakord 174 40

Total 435 100.00


Figure 5-20 Nëse do të dinit saktësisht se çfarë do të realizohej nga këto të ardhura


Nga të intervistuarit 0.46 % nuk janë aspak dakord, 0.23 % nuk janë dakord, 3.68

% janë neutral, 55.63 % janë dakord dhe 40 % janë shumë dakord. Nga rezultati i

përgjigjeve të të intervistuarve 95.63% (llogaritje e autorit) e tyre mendojnë nëse do

të dihej me saktësi se ku do të përdoreshin të ardhurat e grumbulluara nga taksa, kjo

do të përbënte nxitje për të paguar taksa. Duke gjykuar nga ky pozicionim i të

intervistuarve mendoj se përdorimi i taksës me destinacion të përcaktuar qartë do të

rriste shkallën e ndërgjegjësimit të taksapaguesve për të paguar taksën dhe do të rriste


200

nivelin e grrumbullimit të të ardhurave nga taksa. Rezultatet e përdorimit të taksës do

të ishin më të prekshme në cilësi dhe sasi shërbimesh të ofruara.

PYETJA 6–3: Nëse emri juaj do të ishte në lista trasparente si një taksapagues

korrekt?

Table 5-25 Emri juaj do të ishte në lista trasparente si një taksapagues korrekt?

Emri juaj do të ishte në lista trasparente si

një taksapagues korrekt? Raste (Nr) Raste (%)


Jo dakord 77 17.7

Neutralë 76 17.47

Dakord 179 41.15


Total 435 100.00


Table 5-26 Emri juaj do të ishte në lista trasparente si një taksapagues korrekt?



201


17.47 % janë neutral, 41.15 % janë dakord dhe 20.92 % janë shumë dakord. Siç

duket nga rezultatet e paraqitura në figurën e mësipërme 62.07% (llogaritje e autorit)

e të të intervistuarve do të ndiheshin më të stimuluar për të paguar taksa në rast se ata

do të ndjeheshin të vlerësuar dhe moralisht. Mendoj se për të rritur shkallën e

ndërgjegjësimit të taksapaguesve, përveç instrumentave të përmendura më sipër në

komentimin e rezultateve, stimujt moralë duhet të zenë një vend të rëndësishëm, kjo

për shkak ndoshta edhe të trashëgimisë sonë kulturore dhe të ballafaqimit me

komunitetin.

PYETJA 6–4: Në se keni gjykimin personal dhe bindjen morale se po bëni gjënë

e duhur?

Table 5-27 Gjykimin personal dhe bindjen morale se po bëni gjënë e duhur?

Gjykimin personal dhe bindjen morale se po

bëni gjënë e duhur? Raste (Nr) Raste (%)

Aspak dakord 5 1.15

Jo dakord 30 6.9

Neutral ë 67 15.4

Dakord 266 61.15


Total 435 100.00



202

Figure 5-21 Gjykimin personal dhe bindjen morale se po bëni gjënë e duhur


Nga të intervistuarit 1.15 % prej tyre nuk janë aspakt dakord, 6.9 % nuk janë dakord,

15.4 % janë neutralë, 61.15 % janë dakord dhe 15.4 % janë shumë dakord. Nga gjithë

të intetvistuarit 76.55% (llogaritje e autorit) e tyre, kanë gjykimin personal dhe

bindjen morale se kur paguajnë taksat ata bëjnë gjënë e duhur. Mendoj se kjo tregon

dëshirën për të patur më shumë shërbime nga ana pushtetit vendor në favor të

komunitetit dhe bindjen se kjo gjë mundësohet vetëm nëpërmjet pagesës së taksave.

PYETJA 6–5: Nuk kam mundësi tjetër për të vepruar ndryshe (pra për të mos i

paguar)?

Table 5-28 Nuk kam mundësi tjetër për të vepruar ndryshe (pra për të mos i paguar)?

Nuk kam mundësi tjetër për të vepruar

ndryshe (pra për të mos i paguar)? Raste (Nr) Raste (%)

Aspak dakord 30 6.9

Jo dakord 168 38.62

Neutralë 67 15.4

Dakord 102 23.45


Total 435 100.00


203


Figure 5-22 Nuk kam mundësi tjetër për të vepruar ndryshe


Nga të intervistuarit 6.9 % prej tyre nuk janë aspak dakord, 38.62 % prej tyre nuk janë

dakord, 15.4 % janë neutralë, 23.45 % janë dakord dhe 15.63 % janë shumë dakord.

Nga të intervistuarit 46.52% (llogaritje e autorit) e tyre janë të bindur se duhet të

veprojnë kështu, pra të paguajnë taksa, pra shkalla e ndërgjegjësimit të tyre në lidhje

me taksat është shumë e lartë. Duke analizuar rezultatin vëmë re se ka dhe një nivel të

lartë të të intervistuarve, konkretisht, 39.08% e tyre që shprehen se paguajnë taksa, se

nuk kanë mundësi tjetër për të vepruar ndryshe. Kjo mendoj se lidhet me shkallën e

pakënaqësisë që ata kanë në lidhje me nivelin dhe cilësinë e shërbimeve të ofruar nga

ana e pushtetit vendor dhe qendror. Mendoj se transparenca në përdorimin e të

ardhurave të krijuara nga taksa, përgjegjshmëria për ofrimin në kohë dhe me cilësi të

shërbimeve në komunitet do ta ulte në një masë të madhe këtë përqindje.

Për rubrikën ―Tjetër‖ të kësaj pyetje kam marrë këto përgjigje: po të ulet korrupsioni

do të kem më shumë nxitje, po të paguajnë të gjithë, po të materializohen taksat në

shërbime do të përbëjë më shumë nxitje, formimi qytetar, shpresa për një të ardhme

më të mirë është shtytje për të paguar, rezultatet në biznes, rritja e nivelit ekonomik, të

mos ketë presion psikologjik mbi bizneset.


204

PYETJA 7: Cili nga elementët e mëposhtëm mendoni se e rrit vlerën e banesës

suaj?

PYETJA 7–1: Lloji i materialeve të përdorura rrit vlerën e banesës?

Table 5-29 Lloji i materialeve të përdorurarrit vlerën e banesës?

Lloji i materialeve të përdorura rrit vlerën e

banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 51 11.78

Po 382 88.22

Total 435 100.00


Figure 5-23 Lloji i materialeve të përdorura rrit vlerën e banesës


Nga të intervistuarit 11.78 % e tyre janë përgjigjur se elementi i paraqitur nuk e rrit

vlerën e banesës dhe 88.22 % e tyre janë përgjigjur se e rrit vlerën e banesës. Nga

rezultati duket se 88.22 % e të të intervistuarve mendojnë se lloji i materialeve të

përdorura e rrit vlerën e banesës. Ky është një element që mund të ndikojë në vlerën e

banesës dhe përfshirja e tij në llogaritjen e vlerës së taksës nëpërmjet një koefiçenti do

të bënte një diferencë kundrejt banesave që kanë përdorur materiale më pak cilësore.

Mendoj se në këto kushte reagimi ndaj përfshirjes së tij (nëpërmjet koefiçientëve) në

vlerën e taksës do të ishte më pranues.


205

PYETJA 7–2: Hidroizolimi rrit vlerën e banesës?

Table 5-30 Hidroizolimi rrit vlerën e banesës?

Hidroizolimirrit vlerën e banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 57 13.1

po 378 86.9

Total 435 100.00


Figure 5-24 Hidroizolimi rrit vlerën e banesës




rezultati duket se 86.9 % e të të intervistuarve mendojnë se hidroizolimi e rrit vlerën e

banesës, pra ky është një element tjetër, që mund të ndikojë në vlerën e banesës dhe

përfshirja e tij në llogaritjen e vlerës së taksës nëpërmjet një koefiçenti do të bënte një

diferencë kundrejt banesave që nuk e kanë këtë element dhe reagimi ndaj përfshirjes

në vlerën e taksës mendoj se do të ishte jo negativ.


206

PYETJA 7–3: Termoizolimi?

Table 5-31 Termoizolimirrit vlerën e banesës?

Termoizolimirrit vlerën e banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 66 15.17

po 369 84.83

Total 435 100.00


Figure 5-25 Termoizolimi rrit vlerën e banesës




rezultati duket se 84.83 % e të të intervistuarve mendojnë se termoizolimi e rrit vlerën

e banesës, pra ky është një element tjetër, që mund të ndikojë në vlerën e banesës dhe



së tij në vlerën e taksës mendoj se do të ishte jo negativ.


207

PYETJA 7–4: Ashensori?

Table 5-32 Ashensorirrit vlerën e banesës

Ashensorirrit vlerën e banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 139 31.95

Po 296 68.05

Total 435 100.00


Figure 5-26 Ashensori rrit vlerën e banesës




rezultati duket se 68.05 % e të të intervistuarve mendojnë se ashensori e rrit vlerën e

banesës, pra ky është një element që mund të ndikojë në vlerën e banesës dhe



në vlerën e taksës mendoj se do të ishte jo negativ. Një pjesë e mirë e të intervistuarve

mendojnë se përveç përparësive që jep përdorimi i tij, pagesa mujore për

mirëmbajtjen e tij, është një kosto shtesë familjare dhe përfshirja e tij në vlerën e

taksës do të ishte jo fort e pëlqyeshme nga ana e tyre.


208

PYETJA 7–5: Numri i dhomave?

Table 5-33 Numri i dhomave rrit vlerën e banesës?

Numri i dhomave rrit vlerën e banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 48 11.06

po 386 88.94

Total 435 100.00


Figure 5-27 Numri i dhomave rrit vlerën e banesës




rezultati duket se 88.94 % e të të intervistuarve mendojnë se numri i dhomave e rrit

vlerën e banesës, pra ky është një element tjetër që mund të ndikojë në vlerën e


të bënte një diferencë kundrejt banesave që kanë më pak dhoma dhe reagimi ndaj

përfshirjes së tyre në vlerën e taksës do të ishte jo negativ.


209

PYETJA 7–6: Numri i ballkoneve?

Table 5-34 Numri i ballkoneve rrit vlerën e banesës?

Numri i ballkoneve e rrit vlerën e banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 71 16.32

Po 364 83.68

Total 435 100.00


Figure 5-28 Numri i ballkoneve rrit vlerën e banesës




rezultati duket se 83.68 % e të të intervistuarve mendojnë se numri i ballkoneve e rrit



të bënte një diferencë kundrejt banesave që nuk e kanë këtë element ose kanë më pak

ballkone dhe reagimi ndaj përfshirjes së tij në vlerën e taksës mendoj se do të ishte jo

negativ.


210

PYETJA 7–7: Numri i banjave?

Table 5-35 Numri i banjave rrit vlerën e banesës?

Numri i banjave rrit vlerën e banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 48 11.03

Po 387 88.97

Total 435 100.00


Figure 5-29 Numri i banjave rrit vlerën e banesës




rezultati duket se 88.97 % e të të intervistuarve mendojnë se numri i banjave e rrit

vlerën e banesës, pra ky është një element që mund të ndikojë në vlerën e banesës dhe


diferencë kundrejt banesave që kanë më pak të tilla dhe reagimi ndaj përfshirjes së tij

në vlerën e taksës mendoj se do të ishte jo negativ.


211

PYETJA 7–8: Garazhdi?

Table 5-36 Garazhdi rrit vlerën e banesës?

Garazhi rrit vlerën e banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 50 11.49

Po 385 88.51

Total 435 100.00


Figure 5-30 Garazhdi rrit vlerën e banesës




rezultati duket se 88.51 % e të të intervistuarve mendojnë se garazhdi e rrit vlerën e

banesës, pra ky është një element që mund të ndikojë në vlerën e banesës dhe



së tij në vlerën e taksës mendoj se do të ishte jo negativ.


212

PYETJA 7–9: Distanca nga rruga kryesore?

Table 5-37 Distanca nga rruga kryesore rrit vlerën e banesës?

Distanca nga rruga kryesore rrit vlerën e

banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 67 15.47

Po 366 84.53

Total 435 100.00


Figure 5-31 Distanca nga rruga kryesore rrit vlerën e banesës


Nga të intervistuarit 15. 47 % e tyre janë përgjigjur se elementi i paraqitur nuk e rrit


rezultati duket se 84.53 % e të të intervistuarve mendojnë se distanca nga rruga

kryesore e rrit vlerën e banesës, pra ky është një element që mund të ndikojë në vlerën

e banesës dhe përfshirja e tij në llogaritjen e vlerës së taksës nëpërmjet një koefiçenti

për një distancë kufi, do të bënte një diferencë kundrejt banesave që nuk e kanë këtë

element dhe reagimi ndaj përfshirjes së tij në vlerën e taksës do të ishte jo negativ.

Pjesa që e kundërshton ndikimin e distancës, në sensin e afërsisë me rrugën kryesor, e

justifikon këtë qëndrim me nivelin e zhurmës pranë këtyre rrugëve.


213

PYETJA 7–10: Mjedisi përreth?

Table 5-38 Mjedisi përreth rrit vlerën e banesës?

Mjedisi përrethrrit vlerën e banesës? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 20 4.6

Po 415 95.4

Total 435 100.00


Figure 5-32 Mjedisi përreth rrit vlerën e banesës?


Nga të intervistuarit 4.6% e tyre janë përgjigjur se elementi i paraqitur nuk e rrit

vlerën e banesës dhe 95.4% e tyre janë përgjigjur se e rrit vlerën e banesës. Nga

rezultati duket se 95.4 % e të të intervistuarve mendojnë se mjedisi përreth e rrit



të bënte një diferencë kundrejt banesave që nuk e kanë këtë element dhe reagimi ndaj

përfshirjes së tij në vlerën e taksës do të ishte jo negativ. Mjedise të sistemuara e të

gjelbëruara dhe me akses në shërbime të shumta publike dhe cilësore janë shumë të

parapëlqyer.


214

Tek pyetja 7 – 11, rubrika ―Tjetër‖, kam marrë përgjigje në lidhje me të tjerë

elementë që shoqërojnë jetesën në komunitet: pozicioni gjeografik dhe klimaterik,

fqinjët ose banorë të tjerë në godinën e banimit, infrastruktura, arkitektura e shtëpive,

furnizimi me ujë e drita për 24 orë, pamja nga deti, zhvillimi i zonës, komuniteti

përreth, pozicioni në lidhje me qendrat e punës, ndërtimet e urbanizuara rreth banesës,

ndotja akustike, pozicioni urban, distanca nga vija bregdetare dhe plani urbanistik i

qyteteve. Të gjitha këto përbëjnë premisa për një vlerë tregu të këtyre pronave më të

lartë.

PYETJA 8: Sa nga elementët e mëposhtëm ka banesa juaj?

PYETJA 8-1: Sa është numri i dhomave?

Table 5-39 Sa është numri i dhomave?

Numri i dhomave Raste (Nr) Raste (%)

1 8 1.84

2 61 14.02

3 153 35.17

4 115 26.44

5 59 13.56

6 18 4.14

7 8 1.84

8 9 2.07

9 4 0.92

Total 435 100.00



215

Figure 5-33 Sa është numri i dhomave?


Nga të intervistuarit 1.84 % e tyre kanë vetë një dhomë, 14.02 % e tyre kanë 2 dhoma,

35.17 % e tyre kanë 3 dhoma, 26.44 % e tyre kanë 4 dhoma, 13.56 % e tyre kanë 5

dhoma, 4.14 % e tyre kanë 6 dhoma, 1.84 % e tyre kanë 7 dhoma, 2.07% e tyre kanë 8

dhoma dhe 0.92 % e tyre kanë 9 dhoma. Njeri nga qëllimet e kësaj pyetjeje është për

të parë se sa është numri mesatar i dhomave përbërëse për t‘u përcakuar si kufi mbi të

cilin mund të përdoret një koefiçent për llogaritjen e vlerës së taksës, element i cili

mund të bëjë diferencën në vlerën e taksës me banesat e tjera. Qëllimi tjetër i saj është

për të parë reagimin e këtyre pronarëve të banesave me më shumë dhoma, kundrejt

disa pyetjeve të tjera të pyetësorit për matjen e të cilit është përdorur modeli

ekonometrik.


216

PYETJA 8–2: Sa është numri i banjave?

Table 5-40 Sa është numri i banjave?

Numri i banjave Raste (Nr) Raste (%)

1 246 56.55

2 155 35.63

3 16 3.68

4 11 2.53

5 4 0.92

6 1 0.23

7 1 0.23

8 1 0.23

9 246 56.55

10 155 35.63

Total 435 100.00


Figure 5-34 Sa është numri i banjave?


Nga të intervistuarit 56.55 % e tyre kanë vetëm një banjë, 35.63 % e tyre kanë 2

banja, 3.68 % e tyre kanë 3 banja, 2.53 % e tyre kanë 4 banja, 0.92 % e tyre kanë 5

banja, 0.23 % e tyre kanë 6 banja, 0.23 % e tyre kanë 8 banja dhe 0.23 % e tyre kanë

10 banja. Qëllimi i kësaj pyetjeje është për të parë se sa është numri i banjave për t‘u


217

përcakuar si kufi mbi të cilin mund të përdoret një koefiçent për llogaritjen e vlerës së

taksës, element i cili mund të bëjë diferencën në vlerën e taksës me banesat e tjera.

PYETJA 8–3: Sa është numri i ballkoneve?

Table 5-41 Sa është numri i ballkoneve?

Numri i ballkoneve Raste (Nr) Raste (%)

0 9 2.07

1 245 56.32

2 124 28.51

3 32 7.36

4 16 3.68

5 7 1.61

8 1 0.23

9 1 0.23

Total 435 100.00

Burimi: Llogaritje e autorit

Figure 5-35 Sa është numri i ballkoneve?


Nga të intervistuarit, 2.07 % e tyre nuk kanë asnjë ballkon, 56.32 % e tyre kanë 1

ballkon, 28.51% e tyre kanë 2 ballkone, 7.36 % e tyre kanë 3 ballkone, 3.68 % e tyre

kanë 4 ballkone, 1.61 % e tyre kanë 5 ballkone, 0.23 % e tyre kanë 8 ballkone dhe


218

0.23 % e tyre kanë 9 ballkone. Qëllimi i kësaj pyetjeje është për të parë se sa është

numri mesatar i ballkoneve për t‘u përcakuar si kufi mbi të cilin mund të përdoret një

koefiçent për llogaritjen e vlerës së taksës, element i cili mund të bëjë diferencën në

vlerën e taksës me banesat e tjera.

PYETJA 8–4: Sa është numri i garazhdeve?

Table 5-42 Sa është numri i garazhdeve?

Numri i garazheve Raste (Nr) Raste (%)

0 253 58.16

1 170 39.08

2 8 1.84

3 2 0.46

4 1 0.23

5 1 0.23

Total 435 100.00


Figure 5-36 Sa është numri i garazhdeve?


Nga të intervistuarit 58.16 % e tyre nuk kanë asnjë garazh, 39.08 % e tyre kanë 1

garazhd, 1.84 % e tyre kanë 2 garazhe, 0.46 % e tyre kanë 3 garazhe, 0.23 % e tyre

kanë 4 garazhe, 1.61 % dhe 0.23 % e tyre kanë 5 garazhe. Qëllimi i kësaj pyetjeje


219

është për të parë se sa është numri i garazheve për tu përcakuar si kufi mbi të cilin

mund të përdoret një koefiçent për llogaritjen e vlerës së taksës, element i cili mund

të bëjë diferencën në vlerën e taksës me banesat e tjera.

PYETJA 8–6: A ka ndërtesa termoizolim?

Table 5-43 A ka ndërtesa termoizolim?

A ka ndërtesa termoizolim? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 319 73.33

Po 116 26.67

Total 435 100.00


Figure 5-37 A ka ndërtesa termoizolim?


Nga të intervistuarit 73.33 % e tyre i kanë ndërtesat jo të termoizoluara dhe 26.67 % e

tyre i kanë banesat të termoizoluara. Nisur nga rezultati i përgjigjeve të kësaj pyetjeje

mendoj se numri i banesave që e përdorin këtë element cilësor të ndërtimit është gati

një e katërta e të intervistuarve dhe është një element që bën diferencën në vlerën e

banesave dhe rrjedhimisht duhet të përbëjë ndryshim dhe në vlerën e taksës. Me anën

e një koefiçenti mendoj se duhet të përfshihet në vlerën e taksës.


220

PYETJA 8-7: A ka ashensor?

Table 5-44 A ka ndërtesa ashensor?

A ka ndërtesa ashensor? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 390 89.66

Po 45 10.34

Total 435 100.00


Table 5-45 A ka ndërtesa ashensor?


Nga të intervistuarit 89.66 % e tyre i kanë ndëtesat pa ashensor dhe 10.34 % e tyre i

kanë banesat me ashensor. Nisur nga rezultati i marrë nga zhvillimi i pyetësorit

mendoj se dhe ky është një element që mund të përfshihet në vlerën e taksës, si

element që banesat e tjera nuk e kanë.


221

PYETJA 8–8: A ka sistem ngrohjeje?

Table 5-46 A ka ndërtesa sistem ngrohjeje?

A ka ndërtesa sistem ngrohje? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 346 79.54

Po 89 20.46

Total 435 100.00


Figure 5-38 A ka ndërtesa sistem ngrohjeje?


Nga të intervistuarit 79.54 % e tyre i kanë ndëtesat pa sistem ngrohjeje dhe 20.46 % e

tyre i kanë banesat me sistem ngrohjeje. Mendoj se dhe ky si një element cilësor i

strukturës ndërtimore mund të përfshihet në vlerën e taksës, si element që banesat e

tjera nuk e kanë dhe mund të bëjë diferencën në vlerën e taksës.


222

PYETJA 8–9: A mendoni se ju mungojnë shërbime publike?

Table 5-47 A mendoni se ju mungojnë shërbime publike?

A mendoni se ju mungojnë shërbime

publike? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 59 13.56

Po 376 86.44

Total 435 100.00


Figura 8.9: A mendoni se ju mungojnë shërbime publike

Figure 5-39 A mendoni se ju mungojnë shërbime publike?


Nga të intervistuarit 13.56 % e tyre nuk mendojnë se u mungojnë shërbimet publike

dhe 86.44 % e tyre mendojnë se u mungojnë shërbimet publike. Mendoj se kjo masë e

madhe e të intervistuarve që janë përgjigjur se u mungojnë shërbimet publike ose nuk

janë në cilësinë e duhur, vjen si rrjedhojë e nivelit të ulët të mbledhjes së taksës,

keqmenaxhimittë saj nga ana e qeverisjes vendore dhe nga mungesa e transparencës

së përdorimit të fondeve të grumbulluara nga taksa mbi pasuritë e palujatshme. Kjo e

bën këtë taksë relativisht të lartë si pasojë e shërbimeve të munguara.


223

PYETJA 8–10: A paguani taksë për ndërtesën e banimit?

Table 5-48 A paguani taksë për ndërtesën e banimit?

A paguani taksë për ndërtesën e banimit? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 75 17.24

Po 360 82.76

Total 435 100.00


Figure 5-40 A paguani taksë për ndërtesën e banimit?


Nga të intervistuarit 17.24% e tyre nuk paguajnë taksë për ndërtesën e banimit dhe

82.76 % e tyre e paguajnë taksën mbi pasuritë e paluajtshme. Mendoj se ky lloj

pozicionimi në këto përqindje është shprehje e ndërgjegjësimit të taksapaguesve për

domosdoshmërinë e pagesë së taksës sesa një pagesë reale e taksës. Gjithashtu

mendoj se kjo përbën një potencial që, po të gjenden mekanizmat e duhur, mund të

vëjë në lëvizje flukse parash në favor të taksës.


224

PYETJA 8–11: Mendoni se niveli i taksës është i lartë?

Table 5-49 Mendoni se niveli i taksës është i lartë?

Mendoni se niveli i taksës është i lartë? Raste (Nr) Raste (%)

Jo 237 54.48

Po 198 45.52

Total 435 100.00


Figure 5-41 Mendoni se niveli i taksës është i lartë?


Nga të intervistuarit 54.48 % e tyre nivelin e taksës e gjykojnë jo të lartë dhe 45.52 %

e tyre e konsiderojnë të lartë, pra të intervistuarit në shumicë mendojnë se taksa mbi

pasuritë e paluajtshme është e ulët. Mendoj se kjo situatë është favorizuese për një

rritje në vlerë të kësaj takse, duke i qendruar mendimit se rritja duhet të bëhet në

mënyrë graduale dhe e ndikuar nga elementë cilësorë të strukturës së ndërtimit, e

vlerësuar kjo nga specialistët e ndërtimit dhe e përfshirë nëpërmjet koefiçentëve të

ndryshëm në llogaritjen e vlerës së taksës

Në përgjigje të pyetjes 12, ― Specifiko shërbimet publike që mendon se mungojnë,

apo nuk janë në nivelin e duhur‖ kam marrë këto përgjigje: mungon ndriçimi rrugor,

mungojnë sipërfaqet e gjelbëruara, ka rrugë të pashtruara, rrugë të ndërtuara pa


225

standarde, mungon uji i pijshëm, riparimi i difekteve të ndryshme zgjat shumë kohë,

mungojnë trotuaret, mungon mirëmbajtja e varrezave publike, pastrimi i rrugëve dhe i

ambjenteve publike mungon ose nuk kryhet në cilësinë e duhur, larja e rrugëve

pothuajse nuk bëhet fare, mungojne fare kazanët e plehrave sidomos në zonat rurale,

ose janë të pamjaftueshëm në zonat urbane, nuk kanë qenë të rralla përgjigjet që

mungojnë të gjitha shërbimet. Mendoj se kjo situatë përgjigjesh nxjerr në pah nevojën

për rritjen e shërbimeve dhe përmirësimin cilësor të tyre që taksa e pasurive të

paluajtshme që paguhet nga ana e taksapaguesve të marrë si kundërshpërblim më

shumë shërbime dhe cilësisht më të larta. Kjo, njëkohësisht nxjerr në pah nevojën për

më shumë fonde ,të cilat duhet të mblidhen nëpërmjet kësaj takse, që duhet të ketë një

nivel më të lartë grrumbullimi dhe me një vlerë më të madhe duke shkuar si një

përqindje mbi vlerën e tregut të pasurisë së paluajtshme.


226

5.3 Modele ekonometrike

Për të vlerësuar lidhjet e variablave (pyetjeve të pyetësorit) sipas lidhjeve korrelative

dhe shkakësore në modele ekonometrike, kemi aplikuar modelet binare Log-it dhe

Prob-it, dhe modele për variablat e shkallëzuar Tobit.

Fenomene të tilla janë modeluar në përgjithësi duke përdorur lidhjen binare:

Yi=βXi+µi

Ku Yi është e barabartë me një (1) kur zgjedhja miratohet dhe zero (0) në rastet e

tjera; kjo do të thotë se:

Yi = 1 nëse Xi është më e madhe ose e barabartë me një vlerë kritike, X*

Y = 0 nëse Xi është më i vogël se nje vlere kritike, X*

Matematikisht, ky model shprehet si:

Prob(Yi =1)=F(β‘ Xi )

Prob(Yi =0)=1-F(β‘ Xi)

Ku Yi është përgjigjia e vërejtur për vëzhgimet e variablit përgjigje, Y. Kjo do të

thotë se Yi = 1 për një vendimmarrje pozitive dhe Yi = 0 për një vendimarrje

negative.

Funksioni, F mund të marrë formën e një funksioni normal, funksioni logjistik ose të

një funksioni probabilitar. Modeli logit përdor një funksion logjistik me shpërndarje

kumulative të vlerësimit, si më poshtë (Pindyck dhe Rubinfeld, 1998):

Modeli me probabilitet është një regresin i pritjes së kushtëzuar të vlerave Y për vlerat

X të dhënë, kjo pritje matematikore do të jetë:

E(Y/X) = 1*[F(β‘X)] + 0*[1 - F(β‘X)] = F(β‘X)


227

Vlerësimi i parametrave të modelit do të bëhët me anë të përgjasimeve maksimale,

duke i njëhsuar me derivate të pjesshme.

Duke qenë se të gjithë variablat e marrë në shqyrtim si të varuar edhe ato të pavaruar

janë binare (d.m.th kategori vetem 0 dhe 1), dhe të shkallëzuar (të kategorizuar sipas

niveleve të objektit të studimit) modelet e regresioneve të shumëfishta në këtë rast do

të jenë më të përdorshëm, të tillë si:

Ln[Pi/(1-Pi)] = Logit = β0 + β1X1 + β2X2 + ... + βnXn + εi

Nga ku me Pi kemi shënuar probabilitetin e ndodhjes së variablit të varur kur ndodh

ose jo një fenomen i kodifikuar në një nga variablat e pavarur. Për gjetjen e

probabiliteteve do të bëjmë veprimin antilogaritëm [anti-ln(logit) = Pi/(1-Pi)]. Pra Pi

do te jetë:

Këto modele janë analizuar për të shpjeguar lidhjen e variablave të marrë në studim,

jo vetëm në këndvështrimin e lidhjeve korrelative të tilla si kahu i lidhjes dhe fortësia

e lidhjes, por për të analizuar edhe elasticitetin e lidhjeve shkakësore të shkallëzuara

të variablit të varuar nga variablat e pavarur.


228

5.3.1 Modeli 1

Dependent Variable: P3

Method: ML - Censored Normal (TOBIT) (Quadratic hill climbing)

Sample: 1 435

Included observations: 435

Left censoring (value) at zero

Convergence achieved after 5 iterations

Covariance matrix computed using second derivatives

Variable Coefficient Std. Error z-Statistic Prob.

P21 0.095151 0.030481 3.121697 0.0231

P22 -0.000266 0.005614 -4.715436 0.0063

C 0.365284 0.087800 4.160420 0.0000

Error Distribution

SCALE:C(4) 0.732164 0.035330 20.72372 0.0000

Mean dependent var 0.627586 S.D. dependent var 0.484004

S.E. of regression 0.487103 Akaike info criterion 2.107179

Sum squared resid 102.2629 SchËarz criterion 2.144653

Log likelihood -454.3114 Hannan-Quinn criter. 2.121970

Avg. log likelihood -1.044394

Left censored obs 162 Right censored obs 0

Uncensored obs 273 Total obs 435

Modeli si i tërë është statistikisht i rëndësishëm sipas statistikës ―Log likelihood‖,

edhe sipas statistikës ―z-statistik‖ variablat janë statistikisht të rëndësishëm. Ekuacioni

në këtë rast është:


229

P3 = shërbime shëndetësore, pensione, paga të punonjësve të sektorit publik, …

mirëqënie më të madhe.

P21 = numri i kateve të ndërtesës së banimit

P22 = sipërfaqja e ndërtesës që banoni.

Shikojmë që variabli i pavarur P3 lidhet pozitivisht me variablin e pavarur P21 dhe

lidhet negativisht me variablin e pavarur P22.

Nga modeli shikojmë që:

me rritjen me një kat të ndërtesave të banimit, pritet të këtë një ndikim

(elasticitet) me 52% të variablit P3.

me rritjen me një njësi të variablit P22, pritet të këtë një ndikim (elasticitet)

me 50% të variablit P3.


230

5.3.2 Modeli 2


Method: ML - Binary Logit (Quadratic hill climbing)

Sample: 1 435





C -0.102684 0.022734 -4.516582 0.0015

P21 0.080568 0.020749 3.881906 0.0069

P22 -0.001323 0.000302 -4.404121 0.0036

McFadden R-

squared 0.001509 Mean dependent var 0.455172

S.D. dependent var 0.498560 S.E. of regression 0.499194

Akaike info

criterion 1.389959 Sum squared resid 107.6520

Schwarz criterion 1.418064 Log likelihood -299.3160

Hannan-Quinn

criter. 1.401052 Deviance 598.6320

Restr. deviance 599.5368 Restr. log likelihood -299.7684

LR statistic 0.904813 Avg. log likelihood -0.688083

Prob(LR statistic) 0.006365

Obs with Dep=0 237 Total obs 435

Obs with Dep=1 198

Modeli si i tërë është statistikisht i rëndësishëm sipas statistikës ― LR statistic ‖, edhe

sipas statistikës ― z-statistik ‖ variablat janë statistikisht të rëndësishëm. Ekuacioni në

këtë rast është:


231

P811 = Mendoni se niveli i taksës është i lartë?

P21 = Numri i kateve të ndërtesës së banimit

P22 = Sipërfaqja e ndërtesës që banoni.

Shikojmë që variabli i pavarur P811 lidhet pozitivisht me variablin e pavarur P21 dhe

lidhet negativisht me variablin e pavarur P22.

Nga modeli shikojmë që:

me rritjen me një kat të ndërtesave të banimit, pritet të këtë një ndikim

(elasticitet) me 52% të variablit P811.

me rritjen me një njësi të variablit P22, pritet të këtë një ndikim (elasticitet)

me 49% të variablit P811.


232

5.3.3 Modeli 3


Method: ML - Binary Logit (Quadratic hill climbing)

Sample: 1 435





C -0.142174 0.113880 -1.248464 0.2119

P12 -0.131521 0.213475 -0.916097 0.0578

McFadden R-



Akaike info criterion 1.386566 Sum squared resid 107.7817


Hannan-Quinn






Obs with Dep=1 198

Modeli si i tërë është statistikisht i rëndësishëm sipas statistikës ―LR statistic‖, edhe

sipas statistikës ―z-statistik‖ variablat janë statistikisht të rëndësishëm. Ekuacioni në




233

P12 = A keni shtëpi të dytë?

Shikojmë që variabli i pavarur P811 lidhet negativisht me variablin e pavarur P12.

Nga modeli shikojmë që, nëse i intervistuari ka shtëpi të dytë, pritet të këtë një ndikim

(elasticitet) me rreth 47% të variablit P811.


234

5.3.4 Modeli 4


Method: ML - Binary Probit (Quadratic hill climbing)

Sample: 1 435





C 0.068168 0.092474 0.737158 0.4610

P13 -0.315332 0.122271 -2.578959 0.0099

McFadden R-





Hannan-Quinn






Obs with Dep=1 198





235


P13 = Ndërtimi kryer para vitit 1993.

Shikojmë që variabli i pavarur P811 lidhet negativisht me variablin e pavarur P13.

Nga modeli shikojmë që, nëse i intervistuari ka shtëpi të ndërtuar para vitit; 1993,

pritet të këtë një ndikim (elasticitet) me rreth 42% të variablit P811. Të gjithë ata që

kanë një banesë të ndërtuar para vitit 1993 e perceptojnë të lartë nivelin e taksës së

pronës.


236

5.3.5 Modeli 5

Dependent Variable: P811+P3


Sample (adjusted): 3 435

Included observations: 305 after adjustments




C 0.617300 0.129334 4.772912 0.0000

P14 -0.177246 0.015913 -3.114665 0.0260

McFadden R-





Hannan-Quinn






Obs with Dep=1 211





237


P3 = Shërbime shëndetësore, pensione, paga të punonjësve të sektorit publik, …

Mirëqënie më të madhe.

P14 = A jeni pronar i një sipërfaqeje toke?

Shikojmë që variabli i pavarur (P811+P3) lidhet negativisht me variablin e pavarur

P14. Sipas këtij modeli nëse i intervistuari është pronar i një sipërfaqeje toke rezulton

të ketë një vlerë 0 nga përgjigja P811 dhe P3. Nga modeli rezulton një elasticitet me

45% të variablit të varur (P811+P3) dhe variablit të pavarur P14.


238

5.3.6 Modeli 6



Sample: 1 435





C 0.074908 0.099462 0.753135 0.4514

P25 -0.364859 0.132744 -2.748586 0.0060

P26 0.162408 0.147574 1.100513 0.2711

McFadden R-





Hannan-Quinn






Obs with Dep=1 198


sipas statistikës ―z-statistik‖ vetëm variabli P25 është statistikisht i rëndësishëm.

Ekuacioni në këtë rast është:


239


P25 = A ka ndriçim publik në zonën e banesës suaj?

P26 = A ka sipërfaqe të gjelbëruara publike në zonën e banesës suaj?

Shikojmë që variabli i pavarur P811 lidhet negativisht me variablin e pavarur P25 dhe

lidhet pozitivisht me variablin e pavarur P26.

Nga modeli shikojmë që, nëse i intervistuari ka ndriçim publik në zonën e banesës së

tij, pritet të këtë një ndikim (elasticitet) me rreth 41% të variablit P811.


240

5.3.7 Modeli 7



Sample: 1 435





C 0.719162 0.389288 1.847376 0.0647

P71 -0.150353 0.201255 -0.747076 0.4550

P74 0.045830 0.154928 0.295815 0.7674

P75 0.563480 0.266406 2.115113 0.0344

P76 -0.052132 0.221704 -0.235141 0.8141

P77 -1.033387 0.298976 -3.456421 0.0005

P78 -0.273004 0.238109 -1.146552 0.2516

P79 0.016007 0.181091 0.088390 0.9296

P710 -0.039379 0.306298 -0.128565 0.8977

McFadden R-





Hannan-Quinn






Obs with Dep=1 196


241


sipas statistikës ―z-statistik‖ vetëm variabli P75 dhe P77 është statistikisht i

rëndësishëm. Ekuacioni në këtë rast është:


P71 = Lloji i materialeve të përdorura;

P74 = Ashensor;

P75 = Numri i dhomave;

P76 = Numri i ballkoneve;

P77 = Numri i banjave;

P78 = Garazhe;

P79 = Distanca nga rruga kryesore;

F710 = Mjedisi përrreth.

Shikojmë që variabli i pavarur P811 lidhet negativisht me variablin e pavarur P77 dhe

lidhet pozitivisht me variablin e pavarur P75.

Nga modeli shikojmë që, numri i dhomave, pritet të këtë një ndikim (elasticitet) me

rreth 64% të variablit P811.

Ndërsa numri i banjave pritet të këtë një ndikim (elasticitet) me rreth 26% të variablit

P811.


242

6. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

6.1 Konkluzione

1. Regjistrimi i plotë dhe i saktë i pronës në Shqipëri për të përfunduar në mënyrë të

plotë mbulimin e bazës së taksimit në pronë, është një gur themeli i reformave të

suksesshme të taksimit në pronë dhe nga ana tjetër është shumë i varur nga

shkëmbimi i të dhënave mes lojtarëve kyç (agjenci kadastrale, regjistrit të pronës,

gjykatat, autoritetet tatimore, institutet gjeodezike, etj).

2. Ekzistenca e një konsensusi politik për të ndërtuar një sistem tatimor të pasurive të

paluajtshme sa më efiçent është domosdoshmëri.

3. Menaxhimi i taksimit të pasurive të paluajtshme është një problem i rëndësishëm që

duhet marrë në konsideratë për rritjen e të ardhurave të pushtetit lokal. Ky problem

merr një rëndësi të veçantë në kushtet aktuale të zhvillimeve ekonomike ku.

4. Të ardhurat e grumbulluara nga organet e pushtetit vendor nga taksat e pasurive të

paluajtshme në Shqipëri janë shumë të ulëta kundrejt niveleve të grumbullimit në

vendet e BE-së.

5. Ajo që ka rëndësi dhe duhet kuptuar edhe nga politikëbërësit është fakti qe

menaxhimi i sistemit të taksimit të pasurive të paluajtshme sot edhe në të ardhmen,

duhet vlerësuar më mirë se deri më sot duke zgjeruar edhe më tej bazën e taksimit të

pasurive të paluajtshme, duke përfshirë në to edhe pasuri të paluajtshme, të cilat deri

më sot janë anashkaluar.

6. Niveli i taksës për banesat aktualisht është shumë i ulët dhe pagimi i rregullt prej

tyre duhet të vlente më tepër për efekt të moralitetit tatimor (ndërgjegjësimin e

taksapaguesve) duke patur parasysh që kanë kaluar 25 vjet që nga procesi i

ndryshimeve demokratike në Shqipëri. Pagimi i taksave prej tyre duhet kuptuar si një

domosdoshmëri për përfitim shërbimesh publike.

7. Sanksionet e vendosura për mospagimin e kësaj takse në Shqipëri pothuajse janë

inekzistente. Sanksionet, mënyra e vendosjes dhe mbledhjes së tyre ,duhet të jenë më

të qarta në ligj dhe më të zbatueshme.


243

8. Në Shqipëri, pavarësisht se sistemi i taksimit të pasurive të paluajtshme është i

brishtë dhe në proçes transformimi, përfshirja e pronave të qeverisë qëndrore të

ndodhura në njësitë vendore, në prona të taksueshme dhe përdorimi i këtyre të

ardhurave me një destinación të veçantë në shërbim të politikave sociale të punësimit

apo të përmirësimit të mjedisit, do të sillnin një impakt pozitiv në komunitet.

9. Taksat e arkëtuara nga pasuritë e paluajtshme duhet të përdoren për shpenzime në

infrastrukturë në formën e investimeve ose të shpenzimeve për mirëmbajtjen e saj si

një element i ndjeshëm, duke lidhur më mirë se deri sot taksat e paguara me përfitimet

e komunitetit si kundërshpërblim i kësaj pagese.

10. Ndryshimet modeste të bëra në ligjin për sistemin e taksave vendore për disa

ndryshime në tarifat e taksës së pasurive të paluajtshme për ndërtesat janë të

arsyeshme dhe pa ndikime të ndjeshme në barrën tatimore tek subjektet taksapaguese.

11. Shuma e të ardhurave të grumbulluara nga organet e pushtetit vendor në Shqipëri,

nga taksat e pasurive të paluajtshme është shumë e ulët krahasuar kjo me shumën e

programuar në buxhetin e çdo viti por edhe si peshë specifike në PBB. Një evazion

të madh fiskal ka si në arkëtimin e taksave të pasurive të paluajtshme nga ndërtesat e

të gjitha llojeve, por veçanërisht nga ndërtesat e destinuara për banesë edhe nga taksa

e tokës bujqësore. Përpjekjet e bëra nga organet e pushtetit vendor në këtë drejtim deri

tani kanë qenë të ulëta dhe shpesh të ndikuara politikisht.

12. Pavarësisht nga të metat që mund të ketë sistemi aktual i taksimit të pasurive të

paluajtshme, detyrë themelore aktualisht ngelet konsolidimi i tij. Organizimi i ri i

territorit që u krye ka mëse të domosdoshme një gjë të tillë për të realizuar funksionet

e tij.

13. Kalimi nga baza e taksës mbi karakteristika fizike në bazën e taksës me bazë

vlerën e tregut, është rezultat i një procesi të gjatë historik dhe duhet realizuar

nëpërmjet disa hapave dhe zhvillimeve që duhen mbajtur parasysh edhe në Shqipëri.

14. Në rast se si bazë e taksës së pasurive të paluajtshme merret vlera e pasurisë së

paluajtshme, atëhere duhen përcaktuar standardet bazë për mënyrën se si toka dhe

prona (pasuritë e paluajtshme) duhet të vlerësohen për qëllime tatimore.


244

15. Suksesi afatgjatë i taksës mbi pasuritë e paluajtshme do të varet shumë në

perceptimin e publikut nëse tatimi është i drejtë dhe nëse të ardhurat e mbledhura nga

taksa të rezultojnë në përmiresime në infrastrukturë dhe shërbime lokale.

16. Atribut potencialisht i rëndësishëm i taksës së pasurive të paluajtshme është se,

kur është e dizenjuar në mënyrë të përshtatshme, të ardhurat që rezultojnë kanë

tendencë të rriten si rritet ekonomia lokale.

17. Shqipëria është në një pikë shumë të rëndësishme të formalizimit të pronave dhe

të ngritjes së një sistemi tatimor mbi pasuritë e paluajtshme modern dhe bashkëkohor

duke shfrytëzuar përvojën e vendeve të zhvilluara dhe kushtet konkrete sociale dhe

kulturore të vendit. Përcaktimi i bazës së taksës si vlerë e tregut të pronës dhe jo në

sipërfaqe duke marrë parasysh dhe kërkesën e FMN-së do ta bënte taksën më të drejtë

dhe do të shtonte të ardhurat në buxhetet e njësive vendore dhe mundësinë për

shërbime më cilësore për komunitetin.

18. Matës i efektivitetit të një takse mbi tokën dhe pronën është nëse ajo rrit të

ardhurat në sasi të mjaftueshme për të financuar pjesën e synuar të shërbimeve

publike.

19. Taksimi i pasurive të paluajtshme është në një tranzicion të vazhdueshëm dhe

administrimi dhe politikat e tij janë gjithmonë në ndryshim.

20. Nga intervistat e kryera 85.98% e të intervistuarëve janë të pozicionuar pranë

rrugës kryesore. Kjo situatë e pozicionimit të këtyre banesave pranë rrugëve kryesore

përbën premisë për një vlerë tregu të tyre më të lartë dhe njëkohësisht përbën një

element që duhet konsideruar si ndikues në llogaritjen e vlerës së taksës, me

pretendimin e kalimit gradual të bazës së taksës në vlerën e tregut.

21. Nga të intervistuarit 54.48 % e tyre nivelin e taksës mbi pronën e gjykojnë jo të

lartë dhe 45.52 % e tyre e konsiderojne të lartë, pra, të intervistuarit në shumicë

mendojnë se taksa mbi pasuritë e paluajtshme është e ulët. Mendoj se kjo situatë është

favorizuese për një rritje në vlerë të kësaj takse, duke i qendruar mendimit se rritja

duhet të bëhet në mënyrë graduale dhe e ndikuar nga elementë cilësorë të strukturës së


245

ndërtimit, e vlerësuar kjo nga specialistët e ndërtimit dhe e përfshirë nëpërmjet

koefiçentëve të ndryshëm në llogaritjen e vlerës së taksës.

22. Nga të intervistuarit 13.56 % e tyre nuk mendojnë se u mungojnë shërbimet

publike dhe 86.44 % e tyre mendojnë se u mungojnë shërbimet publike. Mendoj se

kjo masë e madhe e të intervistuarve që janë përgjigjur se u mungojnë shërbimet

publike ose nuk janë në cilësinë e duhur, vjen si rrjedhojë e nivelit të ulët të mbledhjes

së taksës, keqmenaxhimin e saj nga ana e qeverisjes vendore dhe nga mungesa e

transparencës së përdorimit të fondeve të grumbulluara nga taksa mbi pasuritë e

paluajtshme. Kjo e bën këtë taksë relativisht të lartë si pasojë e shërbimeve të

munguara.

23. Të gjithë të intervistuarit janë të mendimit se mospagesa e taksave, nuk vjen nga

pamundësia e organeve tatimore për t‘i zbuluar ata, por kjo situatë vjen nga sjellja

selektive, apo ndoshta dhe abuzive nga ana e organeve tatimore, njëkohësisht dhe nga

mungesa e vendosjes së penaliteteve dhe vjeljes së tyre për mospagimin e taksës.

24. Nga të intervistuarit 17.24% nuk paguajnë taksëdhe 82.76% e paguajnë atë. Mbi

50 % e të intervistuarve paguajnë taksën vetem për 100m 2

ndërkohë që sipërfaqja e

banimit është mesatarisht 153 m2 për Gjirokastrën dhe 134 m

2 për Sarandën. Sikur

vlerësimi i bazës të kryhet mbi vlerën reale të sipërfaqes së banimit dhe me mënyrën

e taksimit sipas ligjit ekzistues, të ardhurat në buxhetin e shtetit përkatësisht për dy

qytetet do të rriteshin me 53% dhe 34%.

25. Nëse baza e taksës do të merrej, vlera e tregut të pasurisë së paluajtshme,të

ardhurat nga kjo taksë pa marrë parasysh dobësitë administrative dhe vullnetin

politik do të rriteshin: për Gjirokastrën 298% dhe për Sarandën 344 %.

6.2 Rekomandime

Përpjekjet për konsolidimin dhe modernizimin e sistemit të taksimit të pasurive të

paluajtshme në Shqipëri mendoj se duhet të kalojnë në disa hapa, ku do të veçonim:

1) Të realizohet një analizë e thellë diagnostikuese e cila me maturi (me kujdes)

identifikon skemën e kapaciteteve të tanishme dhe identifikon politikat dhe dobësitë


246

administrative e kombinuar me vendimet politike për rolin e ardhshëm të taksimit të

pasurive të paluajtshme veçanërisht si pjesë e një strategjie më të gjerë të

decentralizimit.

2) Të rritet e bashkëpunimi ndërinstitucional për formalizimin e pasurive të

paluajtshme dhe krijimin e një regjistri fiskal të pasurive të paluajtshme dhe të një

regjistri kadastral për tokën bujqësore.

3) Të rritet performanca e administratës publike dhe të organeve të pushtetit vendor

në drejtim të arkëtimit të taksës së pasurive të paluajtshme duke parashikuar një

raport të ri të arkëtimit të kësaj takse.

4) Që një sistem i taksimit të pasurive të paluajtshme të funksionoje mirë duhet të

ekzistojë një ndarje e përgjegjësisë administrative ndërmjet nivele të shumta të

qeverisjes.

5) Të kalohet në mënyrë graduale nga sistemi aktual i bazës së taksueshme mbi

sipërfaqe, në bazën e taksueshme në vlerën e tregut të pasurive të paluajtshme si një

mënyrë moderne e taksimit të pasurive të paluajtshme dhe rritjes së drejtësisë së

taksës, bazuar edhe në përvojën e vendeve të Bashkimit Europian ku ne aspirojmë të

anëtarësohemi së shpejti.

6) Të jetë vlera e tregut e pasurive të paluajtshme si bazë e taksimit dhe tarifa e

taksimit të jetë në përqindje mbi vlerën e tregut të saj duke patur parasysh

destinacionin e ndërtesës. Vlera e tregut mund të ndryshojë në çdo 5-10 vjet dhe

mund të përcaktohet nga Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme. Tarifa

konkrete do të jetë produkt i një diskutimi të gjerë duke patur parasysh edhe

pjesëmarrjen e grupeve të interesit dhe vendimmarrja do të jetë politike.

7) Të ngrihet një njësie të specializuar kombëtare që do të ndihmonte në formalizimin

e pasurive të paluajtshme dhe që do të kryente vlerësimin, rivlerësimin dhe

përditesimin e vlerave të pasurive të paluajtshme dhe transferimin e këtij informacioni

në regjistrin fiskal dhe kadastral.

8) Për të patur sukses në taksimin e pronës në vendet në zhvillim dhe vendet në

tranzicion, strukturimi i taksës duhet të bëhet në përshtatje me rrethanat e vendit dhe

pastaj të hartohet një plan për zhvillimin e një takse të duhur mbi vlerat e pronës.


247

9) Të taksohen pasuritë e paluajtshme pronë e pushtetit qëndror dhe përdorimi i kësaj

takse me destinacion të përcaktuar në ndihmë të politikave sociale të punësimit dhe

politikave ambientaliste nga ana e qeverisë lokale.

10) Të përdoret kjo taksë për infrastrukturën dhe shërbime publike duke rritur

transparencën dhe ndikimin e saj mbi ndërgjegjësimin e subjekteve të taksuara se kjo

taksë po shkon për përmirësimin e shërbimeve publike të ofruara nga ana e qeverisë

qëndore e lokale.

11) Ajo që ka rëndësi dhe duhet kuptuar edhe nga politikbërësit është fakti që

menaxhimi i sistemit të taksimit të pasurive të paluajtshme sot edhe në të ardhmen

duhet vlerësuar më mirë se deri mësot duke zgjeruar edhe më tej bazën e taksimit të

pasurive të paluajtshme duke përfshirë në to edhe pasuri të paluajtshme të cilat deri

mësot janë anashkaluar.

12) Me rritjen e nivelit të të ardhurave, me përfundimin e kadastrës fiskale dhe

rivlerësimit të pronave, me rritjen e cilësisë dhe sasisë së shërbimeve që ofrohen nga

ana e njësive të qeverisjes vendore dhe të ndërgjegjësimit të taksapaguesve të krijohet

terreni i përshtatshëm për kalimin e taksës në vlerë tregu të pasurisë së paluajtshme.

Zbatimi i këtyre rekomandimeve mendoj se do të çojnë në një nivel më të lartë dhe të

qendrueshëm grumbullimin e të ardhurave nga kjo taksë, përfitimin e më shumë

sherbimeve dhe në një nivel më të lartë të cilësisë së jetesës së komunitetit.


248

7. BIBLIOGRAFIA

Allan,C.M,‖ The Theory of Taxation ‖1971 (London :Penguin Books)

Almy, R., ― A Survey of Property Tax System in Europe ‖, Slovenia 2001.


Reform and Economic Governance project, USAID, December 2009.

Bahl, R., Martinez-Vasquez, J., and Youngman, J., (ed.), ―Challenging the

Bahl, R., Martinez-Vazquez, J., ‖The Property Tax in Developing Countries: Current

Practice and Prospects‖ 2007

Bahl, R., Martinez-Vazquez, J., The Property Tax in Developing Countries : Current

Practice and Prospects, International Studies Program, Working Paper 06-37, Georgia

State University, December 2006.

Bahl, R.W., Linn, J.F., Wetzel, D.L., ‖Financing Metropolitan Governments in

Developing Countries‖, Lincoln Institute of Land Policy, Cambridge Massachusetts,

2013.

Bahl, W. R., Vazquez, M.J.,end Youngman, J.,‖ The Property Tax in Practice‖., May

2008

Bell, M., ― Implementing a Local Property Tax When There Is No Market: the Case

of Commonly Owned Land in Rural South Africa,‖ George Washington Institute of

Public Policy, January 2011.

Bird R, ― Subnational Revenues : Realities and Prospects ‖ 2000.

Bird, M.R., Slack, E., ―Fiscal Aspects of Metropolitan Governance‖, University of

Toronto, January 2004.

Bird, M.R., Slak, E., ―Internationa handbook of land and Property

Taxation‖September 2003.

Bird, M.R., Slak, E., ―Land and Property Taxation‖ March 2002 .


249

Bird, M.R., Subnational Taxation in Developing Countries – A Review of the

Literature, Policy Research Working Paper 5450, World Bank, October 2010.

Bird, R. M., Slack, E., & Tassonyi, A. (2012). A Tale of Two Taxes: Property Tax

Reform in Ontario. Cambridge, Mass: Lincoln Institute of Land Policy.

Cambridge, Massachusetts, 2010.

Conventional Wisdom on the Property Tax‖, Lincoln Institute of Land Policy,

De Cesare,C.M., and Ruddock, L., ( 1997) ― An Empirical Analysis of a Property

Tax System: A Case Study from Brazil‖ The International Coference on Assessmend

Administration Toronto Kanada.

Deininger, K., ― Land Policies for Growth and Poverty Reduction‖ 2003.

Dell, E.M., ―Overview of property taxes in Connecticut‖ October 2015

Developing Countries ‖, in Bahl et.al.(ed.), 2008.

Dexia Credit Local – Council of European Municipalities and Regions, Subnational

Public Finance in the European Union, Summer 2012.

Ebel, R., ― Subnational Tax Policy Desing and Fiscal Decentralization ‖ 2003.

Eckert, Joseph K., ― Computer-Assisted Mass Appraisal Options for Transitional and

FDI – CEE publications ―Reforming Property Taxation in South –East Europe ‖

2006.

Gayer, K., and Mourre, G,. ― Property taxation and enhanced tax administration in

challenging times‖ Economic Papers 463 | October 2012

Gjika, A; Shutina, D;‖Taksa mbi pasurinë e pa luajtshme Instrumenti per rritjen e të

ardhurave dhe zbatimin e politikave urbane nënivel vendor‖ Tiranë 2010.

Haldenwang, C., and Maksym, I., ― Assessing the Tax Performance of Developing

Countries ‖, Discussion Paper, Deutsches Institut fur Entwicklungspolitik and

German Development Institute, 20/2010.

Hilmia, S., Angjeli, A.,‖ Financat publike ‖ Tiranë 1994.


250

Hutsebaut, M.,‖ Tax policies by the European perspective‖ of April 2013.

IMF, ― Debt Bias and Other Distortions: Crisis-Related Issues in Tax Policy ‖, FAD,

May 6, 2009.

J. Wayne Moore ―Property Tax Equity Implications of Assessment Capping and

Homestead Exemptions for Owner-Occupied Single-Family Housing ―, PAGE 55 .

2008

Kenyon, D., Langley, A,. and Paquin, B.,―Rethinking Property Tax Incentives for

Business‖, Policy Focus Report, Lincoln Institute of Land Policy, Cambridge MA,

2012.

Kripa,D .‖Drejtimi i pasurive të paluajtshme‖ 2015.

Kripa,D .‖Huaja hipotekore dhe pasuritë e paluajtshme ― 2006.

Land Valuation Division, National Land Agency of Jamaica . 2010.

Ligji nr 181/2013 datë 28.12.2013 ― Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr 9632

datë 30.10.2006 ― Për sistemin e taksave vendore ―.

Ligji nr 9632 datë 30.10.2006 ‖ Për sistemin e taksave vendore ‖ i ndryshuar me

ligjin nr 10.117 datë 23.04.2009

Ligji nr 9920 datë 19.5.2008 ― Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë ‖,

i ndryshuar.

London Finance Commission, Raising the Capital, May 2013

Lutz, B., Molly, R., and Shan, H., ― The Housing Crisis and State and Local

Government Tax Revenue: Five Channels ‖, Federal Reserve Board, Washington

D.C., 2010.

Lutz, Byron, ―The Connection Between House Price Appreciation and Property Tax

Revenues‖, Finance and Economics Discussion Series, Federal Reserve Board,

Washington D.C., 2008-48.


251

Male, H.J., and Youngman, M,J., Lincoln Institute of Land Policy ―The Development

of Property Taxation in Economies in Transition Case Studies from Central and

Eastern Europe‖ 2001

Malme, H.J., and Youngman, M.J., Lincoln Institute of Land Policy ― The

Development of Property Taxationin Economies in Transition ‖ 2001

Martinez-Vazquez, J., and Rider, M.,― The Assignment of the Property Tax: Should

Developing Countries folloë the Conventional Wisdom? ‖, Georgia State University,

International Studies Program, Working Paper 08-21, December 2008.

Mateli A., Sistemi Tatimor në Shqipëri, Tiranë 2013.

Mc Cluskey, W., Plimmer, F.,―The Potential for the Property Tax in the 2004

accession countries of Central and Eastern Europe‖, RICS Research Paper Series,

Volume 7, Number 17, November 2007.

Meta B., Politika tatimore e shtetit shqiptar ( 1925-1939), Monografi, botim i

Akademisë së Shkencave, Tiranë 1999

Michael,O., ‘‘ Features Of A Good Tax System‘‘ 21 Aug.21. 2015

Miezkowski, P., ― The Property Tax: An Excise Tax or a Profits Tax?‖, Journal of

Public Economics, Vol. 1, No. 1, April 1972

Mikesell, John L., and C. Kurt Zorn, ―Data Challenges in Implementing a Market

Value Property Tax: Market and Market-Informed Valuation in Russia, Ukraine, and

the Baltic States‖, in Bahl et. al. (ed.), 2008.

Mulgan, G., Murray, R., Reconnecting Taxation, Demos, 1993.

NALAS (March 2009) ― Improvement of Local Administration Taxes in South -

East Europe; Guidelines on Local Property Tax Administration ‖

Norregaard, J., ―Taxing Immovable Property – Revenue Potential and Implementation

Challenges‖, IMF Working Paper/13/129, May 2013.

Norregaard, J., Taxing Immovable Property Revenue Potential and Implementation

Challenges May 2013 .


252

OECD, ― Tax Policy Reform and Economic Groëth ‖, OECD Tax Policy Studies No.

20,Paris 2010.

OECD, 2004, Tax administration in OECD countries: Comparative information series

(2004). Forumon Tax Administration Compliance Sub-group, Organization for

Economic Co-operation and Development.

Pessino, C., and Fenochietto, R., ―Determining countries‘ tax effort‖, Hacienda

Publica spanola, Instituto de Estudios Fiscales, 2010.

Rezk, E., ―Taxes on land and property in Argentia‖ 2004.

Richard M. Bird and Eric M. Zolt Introduction to Tax Policy Design and

Development April 2003

Sennoga, Edward B., David L. Sjoquist, and Sally Wallace, ― Incidence and

Economic Impacts of Property Taxes in Developing and Transitional Countries ‖, in

Bahl et. al. (ed.), 2008.

Sexton, T. ―Taxing property transactions versus taxing property ownership‖. Atlanta:

International Studies Program, Andreë Young School of Policy Studies, Georgia State

University.2008

Shah, A., ―Grant Financing of Metropolitan Areas: A Review of Principles and World

Wide Practices‖, Policy Research Working Paper 6002, World Bank, March 2012.

Shoqata e Bashkive të Shqipërisë ― Manual për të ardhurat vendore ‖, Tiranë 2011.

Shoqata e Bashkive të Shqipërisë ― Menaxhimi i taksave vendore ‖, Tiranë 2010.

Slack, E., and Bird, R.M., ―How to Reform the Property Tax: Lessons from around

the World‖ IMFG Papers on Municipal Finance and Governance No. 21 . 2015

Slack, E., International Comparison of Global City Financing – A Report to the

London Finance Commission, Institute of Municipal Finance and Governance, Munk

School of Global Affairs, University of Toronto, January 31, 2013.

Son , Y., Zenou, Y., ― Property tax and urban sprawl: Theory and implications for US

cities‖ Y 12 May 2006


253

Song, Y., Zenou, Y., ―Hoë Differences in Property Taxes within Cities Affect Urban

Sprawl?‖ January 10, 2007 (Revised May 2, 2008)

Staples,A., &Simmon, G., ‖ Taxing Wealth and property ― 2016

Statistics of the OECD income for the period 2010-2012.

Tax Notes International, ―Tax Court Calls for New Property Valuations‖, August 30,

2010.

UN-Habitat, ― Land and Property Tax—A Policy Guide‖, United Nations Human

Settlement Programme, Nairobi, 2011 (Principal author: Lawrence Walters).


Paluajtshme në Shqipëri ― 2013

USAID :Taksa mbi pasurine e paluajtshme instrument inovativ për rritjen e të

ardhurave vendore.(Raport I studimit kërkimor). Tetor 2010

USAID ― Taksa mbi pasuritë e paluajtshme instrumet inovativ për rritjen e të

ardhurave vendore ‖, Tetor 2010.

USAID ― Taksat dhe tatimet ― Guidë , Tiranë 2006.

Wallis, John Joseph, ― A History of the Property Tax In America ‖, State Tax Notes,

May 29, 2000.

Walters, L., (2010) ‖ Land and Property Tax ‖

Word Bank, ― Urbane Sector Review ‖, Albania 2007.

Word Bank, ‖Albania Policy Note on Locaal Finance ‖ 2008.

Youngman, J., ―The Property Tax in Development and in Transition‖, in Bahl et.al

(ed.), 2008


254

8. SHTOJCA

8.1 Shtojca A :

PYETËSOR

Pyetësori mbulon sjelljen e popullatës ndaj konceptit të pagesës së taksave dhe të të

ardhurave të realizuara prej tyre në nivel popullate dhe në nivel personal, mbështetur

në perceptimet e individeve përkundrejt jo vetëm të të ardhurave të realizura prej tyre

por edhe mënyrës së pagesës dhe përputhshmërisë sëakteve ligjore nëpërmjet të cilave

është e mundur mbledhja dhe kryerja e pagesës së tyre.

Qëllimi i pyetësorit:

1. Verifikimi i sipërfaqes banesore për familje në rajonin Jugor Gjirokastër – Sarandë.

2. Përcaktimi i sipërfaqes banesore ose një vlere banese që është përjashtuar nga

taksimi.

3. Përcaktimi i potencialit të pashfrytëzuar të taksës mbi pasurinë e paluajtshme nër

ajonin Jugor.

1. Identifikimi i taksapaguesit. (Pasurisë së paluajtshme)

Lagjia/ Fshati Qyteti / Rrethi

Cila është adresa juaj?

Përgjigjet

Pyetjet Po JO

1. A jeni pronar i një ndërtese banimi □ □

2. A keni shtëpi të dyta □ □

3. Ndërtim i kryer para vitit 1993 □ □

4. A jeni pronar i një sipërfaqe toke □ □


255

2. Cilat janë karakteristikat fizike të pronës tuaj?

1 2 3 4 5

1. Me sa kate është ndërtesa juaj □ □ □ □ □

2. Sa është sipërfaqja e një kati të ndërtesës suaj

3. Sa është distanca nga rruga kryesore

Po Jo

4. A ka sistem ngrohje □ □

5. A ka ndriçim publik në zonën e banesës suaj □ □

6. A ka sipërfaqe të gjelbëruara publike në zonën e banesës suaj □ □

3. Për çfarë mendoni shërbejnë taksat mbi pasurinë e paluajtshme që ju

paguani?

☐ Shërbime shëndetësore

☐ Pensione

☐ Paga të punonjësve të sektorit publik

☐ Arsim

☐ Rrugë

☐ Ujësjellsa

☐ Ndriçim

☐ Gjelbërim

☐ Mirëqënie më të madhe

☐ Asgjë

☐ Nuk e di

☐ Tjetër

Lutem specifiko:

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

__________


256

4. Lutemi renditni arsyet që ju gjykoni se njerëzit nuk duan ti paguajnë

taksat mbi pasurinë e paluajtshme? (1 – aspak dakort , 5 – shumë dakort)

Nr Pyetjet

Përgjigjet

Aspak

dakort

Jo

dakort

Neutral Dakort Shumë

dakort

1 Mundësia që autoritetet

tatimore ta zbulojnë është e

vogël

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

2 Ka një kulturë të evazionit

tatimor në vend ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

3 Të ardhurat që realizohen

prej tyre nuk përbëjnë

përfitim të drejtëpërdrejtë për

njerëzit

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

4 Taksa të larta për të ardhurat

që realizojnë ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

5 Paga të vogla

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

5. Si do ti gjykoni ligjet tatimore ne Shqiperi? (1–aspak dakort, 5–shumë

dakort)

Nr Pyetjet Përgjigjet

Aspak

dakort

Jo

dakort

Neutral Dakort Shumë

dakort

1 Aspak të thjeshta për t‘u

kuptuar ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

2 Ndryshime të shpeshta dhe

voluminoze ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

3 Të kuptueshme ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

4 Jo transparente ☐ ☐ ☐ ☐ ☐

5 Tjetër

Lutem specifiko:

______________________

__ _

☐ ☐ ☐ ☐ ☐


257

6. Do të kishit nxitje morale për të paguar taksat nëse? (1 – aspak dakort , 5 –

shumë dakort)

Nr Pyetjet

Përgjigjet

Aspak

dakort

Jo

dakort

Neutr

al

Dakor

t

Shum

ë

dakor

t

1 Përfitimet prej pagesës së

tyre do të ishin të njëjta për

të gjithë individet

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

2 Nëse do ta dinit saktësisht

se çfarë do të realizohej

nga këto të ardhura

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

3 Emri juaj do të ishte në

lista transparente si një

taksapagues korrekt

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

4 Gjykimi personal dhe

bindje morale që po bëni

gjënë e duhur

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

5 Nuk kam mundësi tjetër

për të vepruar ndryshe (pra

për ti mospaguar)

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

6 Tjetër

Lutem specifiko:

______________________

__

☐ ☐ ☐ ☐ ☐

7. Cili nga elementët e mëposhtëm mendoni se rrit vlerën e prones tuaj?

Pyetje Përgjigje

Po JO

1. Lloji i materialeve të përdorura □ □

2. Hidroizolimi □ □

3. Termoizolimi □ □

4. Ashensori □ □


258

5. Numri i dhomave □ □

6. Numri i ballkoneve □ □

7. Numri i banjave □ □

8. Garazhdi □ □

9. Distanca nga rruga kryesore □ □

10. Mjedisi përrreth □ □

11. Tjetër □ □

Të lutem specifiko

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_______________________________________________

8. Sa nga elementët e mëposhtëm ka banesa juaj?

Përgjigje

Pyetje 1 2 3 4 5

1. Sa është numri i dhomave □ □ □ □ □

2. Sa është numri i banjave □ □ □ □ □

3. Sa është numri i ballkoneve □ □ □ □ □

4. Sa është numri i garazhdeve □ □ □ □ □

Pergjigje

Pyetje PO JO

6. A ka ndërtesa termoizolim □ □

7. A kaashensor □ □

8. A kasistem ngrohje □ □

9. A mendoni se ju mungojnë shërbime pulike □ □

10. A paguani taksë për ndërtesën e banimit □ □


259

11. Mendoni se niveli i taksës është i lartë □ □

12.Të lutem specifiko shërbimet publike që mendon se mungojnë apo nuk janë në

nivelin e duhur

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

Ju faleminderit për kohën e shpenzuar!

Documents

REPUBLIKA E SHQIPERISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI … · republika e shqiperisË universiteti i tiranËs fakulteti i ekonomisË departamenti i financËs disertacion manaxhimi