Upload
vanhanh
View
225
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
1
dfl6{g rf}tf/L
dfl6{g rf}tf/L@& hLth· dfu{, yfkfynL
kf]=a=g+= !#$&)sf7df8f}“, g]kfn
kmf]g )!–$@#*)%)ÍofS; )!–$@$))%([email protected]
www.martinchautari.org.np
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF) c° !^;fpg @)&@
तरिभवन ववशवववदयालयमया ववकनदरीकरण र सवयायतततया
;g\ !(() kl5 vf; u/L ljb]zL ;xof]udf g]kfndf pRr lzIff ;'wf/ sfo{qmd nfu"
ul/Fb} cfPsf] 5 . pRr lzIff ;'wf/sf nflu agfOPsf ljleGg ;/sf/L cfof]u, of]hgf
/ sfo{qmdsf] cfnf]sdf lqe'jg ljZjljBfno -lqlj_ df …kl/of]hgfdfk{mtÚ ug{ vf]lhPsf
;'wf/ / tLdWo] klg s]xL lglZrt cjoj — Sni6/, ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf — df of]
zf]w–;+If]k s]lGb|t 5 . vf; u/L plNnlvt tLg sfo{qmdsf d"n Wo]o s] lyP, ltgn] s] slt
-c_;kmntf k|fKt u/] / tL -c_;kmntfsf k5fl8sf sf/0f of] kqdf vf]hL ul/Psf] 5 .
/, ljs]lGb|t÷:jfoQ x'Fb} lqljsf cf+lus SofDk; eljiodf 5'§} ljZjljBfnodf ¿kfGtl/t
x'g;Sg] ;DefjgfnfO{ s]nfOPsf] 5 .
k[i7e"ld
;g\ !(() kl5 -cem eGg] xf] eg] ;g\ !(*) sf] bzs b]lv g}_ pRr lzIff ;'wf/sf hlt
klg gLlt, of]hgf, sfo{qmd agfOP ltgdf ljs]Gb|Ls/0f -/ :jfoQtf_ n] k|d'vtf kfPsf] 5 .
oBlk, ;g\ !(&) sf] cf/Dedf nfu" ul/Psf] /fli6«o lzIff k4ltsf] of]hgfn] 7\ofSs} pN6f]
af6f] lnPsf] lyof] . ;f] of]hgf nfu" ePkl5 d'n'ssf ljleGg If]qdf :yfgLo ;lqmotfdf
:yflkt ;a} SofDk;nfO{ s]Gb|Ls[t u/L lqljsf] k|ToIf lgoGq0fdf NofP/ ;/sf/Ls/0f ul/Psf]
lyof] . :yfgLo ;xeflutfdf ;~rflnt sn]hnfO{ gofF lzIff of]hgfdfk{mt /fli6«os/0f /
s]Gb|Ls/0f ubf{ To;n] sn]h ;~rfngdf / ;|f]t kl/rfngdf ePsf] hg;xeflutfnfO{
;dfKt kf/]sf] lyof] .1 ;f] sbd unt ePsf] / pRr lzIf0f ;+:yf -lqljsf sn]h_ sf]
;~rfng -vf;df ;|f]t kl/rfng_ df :yfgLo ;xeflutf rflxg] …l/onfOh];gÚ ;g\ !(*)
;Dd e};s]sf] lyof] .
;g\ !(*# df …zfxL pRr lzIff cfof]uÚn] pRr lzIffaf6 k|jL0ftf k|df0fkq tx
lj:yfkg tyf ;+:s[t ljZjljBfno :yfkgf ug{ ;'emfj lbof] . /, ;Fu} d"n l;kmfl/;df
gk/] klg cfof]usf b'O{ ;b:on] klZrdf~rn / k"jf{~rndf gofF ljZjljBfno :yfkgf
ug{'kg]{ kIfdf km/s dt /fv] . k|ltj]bgdf km/s dt /fVg] qmddf æSofDk;x¿nfO{
1 x]g'{xf];\, zfxL pRr lzIff cfof]u . @)$) . zfxL pRr lzIff cfof]usf] k|ltj]bg . sf7df8f}F M zfxL pRr lzIff
cfof]u .
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
dfl6{g rf}tf/L
2
:jfoQtf lbg] / :jtGq ¿kdf ;+ul7t u/fpFb} n}hfg]Æ k|:tfj
;d]t ul/Psf] lyof] .2 of] k|ltj]bgn] lqljsf SofDk;nfO{
ljs]lGb|t ug]{ / lglZrt SofDk;nfO{ PsLs[t u/L gofF cnu
ljZjljBfnosf] ¿kdf ljsf; ug'{kg]{ cjwf/0ffnfO{ ax;df
Nofof] . To:t}, ;g\ !(() sf] /fhgLlts kl/jt{gkl5 ul7t
lzIff cfof]usf] k|ltj]bgn] æclwsf/sf] s]Gb|Ls/0fÆnfO{ pRr
lzIffsf] Joj:yfkgdf b]vfk/]sf] d'ne"t ;d:of 7DofpFb}
æljZjljBfnosf cf+lus SofDk;x¿nfO{ Joj:yfksLo /
cfly{s :jfoQtf lbg] gLlt lnOg' kg]{Æ ;'emfj lbof] . ;fy},
ælzIf0f ljefu, ;Ífo, cWoog ;+:yfg, sn]h :s"n, ljBfkL7
/ cg';Gwfg s]Gb|x¿sf] cTolws ljs]Gb|Ls/0f / oyf]lrt
dfqfdf clwsf/sf] k|Tofof]hgÆ ug'{kg]{ eGof] .3
ljleGg cfof]u / cGo cfjlws of]hgfdf pRr lzIff
;'wf/af/] p:t} s'/f bf]xf]¥ofOP klg Psftk{m sfof{Gjog–
of]hgfx¿df c;+ult b]lvof] eg] csf]{tk{m ;g\ !(() sf]
kl/jt{g ;Fu;Fu} h:tf] lj:tf/ ePsf] lzIff If]qdf lghL
nufgLn] :s"n / sn]hsf] If]qdf ce"tk"j{ kl/jt{g -lj:tf/_
Nofof] . s]xL gofF ljZjljBfno klg vf]lnP t/ ;fd'bflos
/ cem lghL sn]hx¿sf] ;+Vof XjfQ} a9\of] . 7"nf] ;+Vofdf
d'n'se/ vf]lnPsf To:tf sn]hn] d"ntM lqljaf6 ;DaGwg
2 zfxL pRr lzIff cfof]u . @)$) . zfxL pRr lzIff cfof]usf] k|ltj]bg .
sf7df8f}F M zfxL pRr lzIff cfof]u . of] cfofusf] k|ltj]bg kl5sf ;a} cfjlws
of]hgfdf / cGo ;/sf/L gLlt, of]hgf / lzIff cfof]usf k|ltj]bgdf lqljnfO{
ljs]lGb|t ug]{ / lglZrt SofDk;nfO{ If]qLo ljZjljBfnosf] ¿kdf ljsf;
ug'{kg]{ ljifon] k|d'vtf kfPsf] b]lvG5 . b/af/sf] rf;f] ePsfn] lqljdftxtsf
;+:s[t k9fOg] SofDk;nfO{ cfwf/ agfP/ ;g\ !(*^ df ;+:s[t ljZjljBfno
:yfkgf ul/of] . k|jL0ftf k|df0fkq txnfO{ ljZjljBfno txaf6 lgsfn]/ :s"n
txdf ldnfpg ;s] tTsfn gofF ljZjljBfno cfjZos gkg]{ 7flgP klg cfpFbf
bzsdf ;f] sfo{ k|fyldstfdf k/]g .3 gofF ljZjljBfno :yfkgfaf/] k|ltj]bgn] ælqljs} SofDk;nfO{ PsLs[t
u/]/ k"jf{~rn, dWodf~rn / klZrdf~rndf PsPs / dWoklZrdf~rn /
;"b'/klZdf~rnsf nflu Ps u/L sDtLdf rf/cf]6f ljZjljBfnox¿ vf]Ng'k5{Æ
eGof] . o;/L vf]lnPsf ljZjljBfno;Fu To; If]qsf k|fljlws ;+:yfg tyf
dxfljBfno ;Da4 ul/g'kg]{ / o;n] Psflt/ gofF ljZjljBfnosf] cfwf/
-ejg÷hgzlQm_ lbg] tyf csf]{tkm{ lqljnfO{ …/fO6 ;fOlhªÚ ug]{ 7flgPsf]
lyof] . x]g'{xf];\, cflzif k':ts e08f/ . ldlt pNn]v gePsf] . /fli6«o lzIff
cfof]usf] k|ltj]bg, @)$( . g]kfnsf lzIff cfof]ux¿sf k|ltj]bgx¿sf] ;+u|x .
k[= $)#—$)$ . sf7df8f}+ M cflzif k':ts e08f/ .
k|fKt u/] .4 o;n] lqljsf] klxn]s} 7"nf] ;fOhnfO{ cem ljzfn
t'Nofof] . oxL sfnv08df, ;g\ !(() sf] nuQ}b]lv, pRr
lzIff ;'wf/sf gfpFdf ljZj a}+ssf] ljQLo ;xof]udf pRr
lzIff kl/of]hgfx¿ klg z'? eP . xfn;Dd b'O{ cf]6f &–&
jif]{ -;g\ !(($—@))! / @))&—@)!$_ kl/of]hgf ;DkGg
e};s]sf 5g\ eg] csf]{ …pRr lzIff ;'wf/ kl/of]hgfÚ o;} jif{
-;g\ @)!%_ b]lv z'? ePsf] 5 .
;'wf/ kl/of]hgf Ps
;g\ !(() sf] /fhgLlts kl/jt{gkl5 g]kfnsf] pRr
lzIff;DaGwdf / vf; u/L lqljnfO{ s]Gb|df /fvL cWoog ug{
ljZj a}+s, o'Pgl8kL / g]kfn ;/sf/ ldn]/ Pp6f kl/of]hgf
-;g\ !((@—!((%_ z'? u/] . k|fWofks sdnk|sfz dNnsf]
;+of]hsTjsf] ;f] kl/of]hgf k|ltj]bgn] s]Gb|Ls[t gLlt–
lg0f{o÷k|zf;lgs ;+/rgf / SofDk; ;~rfngdf SofDk;sf]
;Lldt clwsf/nfO{ lqljsf] k|d'v ;d:of dfg]sf] lyof] .5
/, clwsf/sf] ljs]Gb|Ls/0fsf nflu ;a} ljsf; If]qsf Ps
SofDk;nfO{ ln8 SofDk; agfO{ t'NofO{ ;f]xL j/k/ Sni6/
lgdf{0f ug{ ;'emfj lbPsf] lyof] . ;f] ln8 SofDk; cGttM 5'§}
ljZjljBfnodf ¿kfGtl/t x'g] kl/sNkgf lyof] .6
t/ of] k|ltj]bg k|sflzt x'Fbf–gx'Fb} g]kfn ;/sf/ /
ljZj a}+saLr ;g\ !((# df pRr lzIff kl/of]hgf -;g\
!(($—@))!_ sf] ;Demf}tf e};s]sf] lyof] . dNn ;+of]hs
4 ;g\ @))$ df lqlj;Fu ;DaGwg/t pRr lzIf0f ;+:yfsf] ;+Vof @*&
lyof] h'g ;g\ @)!# cfOk'Ubf (*! k'u]sf] lyof] . lqljsf cf+lus SofDk;df
eGbf ;DaGwg/t SofDk;df ljBfyL{ egf{ em08} bf]Aa/ k'u]sf] 5 / of] jif]{gL
a9\g] qmddf 5 . x]g'{xf];\, University Grants Commission (UGC). 2014.
Education Management Information System: Report on Higher Education
2012/13 (2069/70) Nepal. P. 51. Kathmandu: UGC.5 dNnsf] ;+of]hsTjsf] pQm kl/of]hgfcGtu{t !* ljleGg cWoog ul/Psf
lyP, h;dWo] pRr lzIffsf] If]qLos/0f -l/hgnfOh];g_ of If]qLo ljsf; /
pRr lzIff Joj:yfkgsf] ljs]Gb|Ls/0f klg lyP .6 pQm k|ltj]bgn] klZrdf~rnsf xsdf kf]v/fl:yt k[YjLgf/fo0f
SofDk;nfO{ ln8 SofDk; agfOg' kg]{ ;'emfj lbPsf] lyof] . To:t} k"jf{~rndf
dx]Gb| df]/ª SofDk;, lj/f6gu/Ù dWoklZrddf dx]Gb| ax'd'vL SofDk;, bfª
/ ;'b"klZrddf s~rgk'/l:yt l;4gfy SofDk; ln8 aGg ;Sg] ;'emfOof] .
Malla, Kamal Prakash. 1995. Tertiary Education in Nepal: An Assessment
of the Structure, Management, Financing, Quality and Physical Facilities.
Pp. 112–113. Kathmandu: HMG/TU/UNDP/World Bank.
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
3
dfl6{g rf}tf/L
ePsf] kl/of]hgfsf cWoog, ljZn]if0fdf cfwfl/t /xFb}
;f]xL kl/of]hgfn] klxrfg u/]sf pRr lzIff -of lqljsf_
;d:ofdf s]lGb|t /xL tL ;d:ofnfO{ ;'wfg]{ gfpFdf ljZj
a}+ssf] ;xof]udf kl5Nnf] kl/of]hgf cufl8 a9fOPsf] lyof] .7
lqlj / ;/sf/sf tk{maf6 ljZj a}+s -of cfOl8P_ nfO{ k|:t't
ul/Psf] kl/of]hgfsf] …kf]ln;L :6]6\d]G6Údf lqlj -/ ;/sf/_ n]
cWoog ;+:yfg, ;+sfo, cg';Gwfg s]Gb| / SofDk;x¿nfO{
ljs]Gb|Ls/0fdf n}hfg], If]qLo ljZjljBfnosf] ljsf; ug{sf
nflu Sni6/ sfo{qmd z'? ug]{ / cfGtl/s ;|f]tsf] kl/rfng
ub}{ pRr lzIffdf …s:6 ;]ol/ª / s:6 l/se/LÚ gLltnfO{ nfu"
ug]{ pNn]v 5 .8
of] kl/of]hgfsf] …k|f]h]S6 sDkf]g]G6\;Ú zLif{s cGtu{tsf]
;+:yfut ljsf; sDkf]g]G6df ;f+u7lgs ;'wf/, …Ph's]zgn
Dofg]hd]G6 OGkmd]{zg l;:6d -OPdcfO{P;_Ú / If]qLo Sni6/
ljsf;;DaGwL sfo{qmdsf nflu cd]l/sL 8n/ && nfv
5'§ØfOPsf] lyof] . lqljdf ljs]Gb|Ls/0f lgodsf] Joj:yf
ug]{ / c+flus SofDk;nfO{ ljs]Gb|Ls/0fdf hfg k|f]T;fxg ug]{
nIosf ;fy oL ;xof]u sfo{qmd kl/rfng ug]{ p2]Zo lyof] .
;f]xL cg'¿k klxnf] pRr lzIff kl/of]hgfn] lqlj ljs]Gb|Ls/0f
lgod, @)%% nfO{ ;+:yfut ug{ ;xof]u u¥of] . of] lgoddfk{mt
lqlj s]Gb|df /x]sf clwsf/nfO{ lqljn] cfˆgf] dftxtsf OsfO{
— cWoog ;+:yfg, ;+sfo tyf cg';Gwfg s]Gb|df clwsf/
k|Tofof]hg u5{ . ljs]lGb|t SofDk;sf] sfo{ ;ldltn] lqljn]
tf]s]sf] afx]s cGo yk z'Ns tf]Sg ;Sg] Joj:yf ;f] lgoddf
ul/Psf] 5 . To;}u/L, :yfgLo÷cfGtl/s ;|f]t kl/rfng ug{
;Sg] / cfˆg} ;|f]t h'6fP/ gofF z}lIfs sfo{qmd ;~rfg ug{
7 ljZj a}+sn] nufgL u/]sf] -klxnf]_ lzIff kl/of]hgfsf] …:6fkm ck|]hn
l/kf]6{Údf sdnk|sfz dNnn] ;+of]hg u/]sf] kl/of]hgf k|ltj]bgaf6 w]/} s'/f
lnOPsf] 5 . x]g'{xf];\, The World Bank. 1993. Staff Appraisal Report: Nepal
Higher Education Project. Report No. 11924-NEP. Population and Human
Resource Division, Country Department I, South Asia Region; Malla,
Kamal Prakash. 1995. Tertiary Education in Nepal: An Assessment of
the Structure, Management, Financing, Quality and Physical Facilities.
Kathmandu: HMG/TU/UNDP/World Bank. 8 The World Bank. 1993. Staff Appraisal Report: Nepal Higher
Education Project. Report No. 11924-NEP. Population and Human
Resource Division, Country Department I, South Asia Region.
/ cfjZos lzIfs÷sd{rf/L /fVg ;Sg] clwsf/ SofDk;nfO{
of] lgodn] lbPsf] 5 .9
pRr lzIff kl/of]hgf cGtu{tsf] lqljnfO{ ljs]lGb|t
ug]{ of]hgfn] ;+VofTds lx;fan] k|ult u/]sf] b]lvG5 . ;f]
cjlwdf ^) cf+lus SofDk;dWo] @$ SofDk; -/ rf/ cWoog
;+:yfg_ ljs]Gb|Ls/0fdf uPsf] pNn]v 5 . ljs]lGb|t SofDk;df
;/f]sf/jfnf ;lDdlnt SofDk; Joj:yfkg tyf ljsf;
;ldlt u7g ul/Psf] x'G5 / pgLx¿n] Psd'i6 cg'bfg -ah]6_
kfpF5g\ . 7"nf zLif{sdf 5'§ØfOPsf] ah]6 cg'¿k ljs]lGb|t
SofDk;n] /sd kfpF5g\ / ;f]nfO{ cfˆgf] lx;fan] vr{ ug{
;S5g\ . ljs]Gb|Ls/0f lgodcg';f/ oL SofDk;n] lqljaf6
kfpg] /sd ;'lglZrt ul/Psf] 5 . s]xL ;/f]sf/jfnfsf] tLj|
lj/f]w jfah'b of] pknlAw xfl;n u/]sf] ljZj a}+ssf] bfjL 5 .10
oBlk ljs]Gb|Ls[t ePsf / gePsf SofDk;sf xsdf tflŒjs
;+/rgfTds leGgtf b]lvFb}g . ;fdfGo -of ljs]Gb|Ls/0fdf
guPsf_ SofDk;sf] eGbf ljs]lGb|t SofDk;;Fu a9L ljQLo
clwsf/ -vf; u/L cfGtl/s ;|f]tsf] ;[hgf / pkof]u ug{df_
5, t/ ltgLx¿ Jojxf/tM g cWofks of sd{rf/L lgo'lQm,
vf/]hL ug{ g Joj:yfksLo lx;fan] g} :jfoQ 5g\ . k|fl1s
:jfoQtf t emg\ 6f9fsf] s'/f eof] .
;+:yfut ljsf; sDkf]g]G6sf] csf]{ dxŒjk"0f{ cjoj If]qLo
Sni6/ ljsf; -l/hgn Sni6/ 8]enKd]G6_ lyof] . cd]l/sL 8n/
9 x]g'{xf];\, lqe'jg ljZjljBfno . @)%% . lqe'jg ljZjljBfno ljs]Gb|Ls/0f
lgod, @)%% . sf7df8f}F M lqlj . yk hfgsf/Lsf nflu x]g'{xf];\, cdfTo,
;"o{nfn . @)^* . lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtfsf] k|of;M
Ps emns . lqe'jg ljZjljBfno %@ cf}+ jflif{s lbj; M ljz]iffÍ–@)^* .
k[= @(—## .10 ;g\ @))@ df k|sflzt pRr lzIff kl/of]hgfsf] …of]hgf–;DkGg
k|ltj]bgÚn] ;+:yfut ljsf;sf] sfo{qmdnfO{ ;kmn eg]sf] 5 . ;+:yfut ljsf;
cGtu{tsf] ;f+u7lgs ;'wf/ sfo{qmdnfO{ k|ltj]bn] …clt ;Gtf]ifhgsÚ pNn]v
u/]sf] b]lvG5 . /, lqlj Joj:yfkg, ;~rfng / of]hgf nufotsf gLltut tyf
cGo ljifodf ;'wf/ z'? ePsf] pNn]v 5 . lqlj ljs]Gb|Ls/0fdf hfg] ;DaGwdf
z'?df s]xL k|lt/f]w eP klg cGttM ljs]Gb|Ls/0fsf] cjwf/0ffnfO{ SofDk;x¿n]
;sf/fTds lnPsf], @$ cf+lus SofDk; / rf/ cg';Gwfg s]Gb| ljs]Gb|Ls/0fdf
uPsf] k|ltj]bgdf pNn]v 5 . oL dWo] kfFr cf]6f SofDk; …Ans u|fG6Ú lng ;d]t
tof/ ePsf] hgfpFb} o;nfO{ k|ltj]bgn]] ljs]Gb|Ls/0fsf] …P8efG:8 :6]h\Ú eg]sf]
5 . The World Bank. 2002. Implementation Completion Report (IDA-
25600) on a Credit in the Amount of SDR 14.2 Million (US$ 20.0 Million
Equivalent) to the Kingdom of Nepal for a Higher Education Project.
Report No. 23713. Nepal Country Unit, South Asia Region. P. 29.
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
dfl6{g rf}tf/L
4
#^ nfv 5'§ØfOPsf] of] sDkf]g]G6 tLg r/0fdf ;DkGg ul/g]
lyof] . of] kl/of]hgfcGtu{t z'?df b'O6f If]qLo SofDk;sf]
Sni6/ lgdf{0f ug]{ nIo lyof], h;cGtu{t Sni6/df ;dflxt
x'g] SofDk;sf] OPdcfO{P; ljsf; ug]{, ltgnfO{ ljs]Gb|Ls/0f
ug]{ / cGttM :jfoQtf k|bfg ul/g] lyof] . k|To]s Sni6/df
Pp6f ln8 SofDk; / ;ft cf]6f;Dd :of6nfO6 SofDk;sf]
Pp6f cgf}krfl/s ;d"x of Sni6/ lgdf{0f x'g] 7flgPsf] lyof] .11
kl/of]hgfcGtu{t k"jf{~rn / klZrdf~rndf b'O6f Sni6/
lgdf{0f ul/g] eg] klg s]xL ;dokl5 g} k"jf{~rn ljZjljBfno
u7g -gf]e]Da/ !(($_ ug{ sbd rflnPsfn] k"jL{ If]qsf]
Sni6/ sfo{qmd vf;} cufl8 a9]g .12 klZrdf~rnsf xsdf
klg Sni6/ sfo{qmdn] y'k|} afwf–c8\rg a]xf]g'{ k¥of] .
ljZj a}+s;Fusf] ;Demf}tfcg';f/ klZrdf~rn If]qdf Sni6/
sfo{qmdsf] g]t[Tj ug{] k[YjLgf/fo0f SofDk;n] kl/of]hgfdf
x:tfIf/ ePsf] ;ft dlxgfleq -h'g !((% ;Dd_ tof/ ug'{kg]{
lyof] . t/ of] sfd To;kl5sf] tLg jif{;Dd klg x'g ;s]g .
lqljsf tTsfnLg pks'nklt s]bf/eQm dfy]dfsf] sfo{sfndf
k|f/De ul/Psf] of] sfo{qmddf gofF pks'nkltsf] sfo{sfnsf]
z'?df s'g} rf;f] b]lvPg .13 t/, s]xL ;dokl5 klxn]sf]
11 The World Bank. 1993. Staff Appraisal Report: Nepal Higher
Education Project. Report No. 11924-NEP. Population and Human
Resource Division, Country Department I, South Asia Region.12 k"jf{~rn ljZjljBfno :yfkgf ePkl5 k|f/Dedf of] If]qdf Sni6/
lgdf{0fsf] of]hgf TofluPsf] a'lemG5 . t/, s]xL kl5 lj/f6gu/sf b'O{ SofDk;,
dx]Gb| df]/ª / :gftsf]Q/ SofDk; ldnfP/ …ldgL Sni6/Ú lgdf{0f ul/Psf] / o;n]
klxnf] r/0f kf/ u/]sf] pNn]v 5 M æl9n} eP klg k"jf{~rn ljsf; If]qdf dx]Gb|
df]/ª / :gftsf]Q/ SofDk; ldnfP/ lj/f6gu/df ldlg Sni6/ lgdf{0f ul/Psf]
lyof] / klxnf] r/0fsf] nufgL ;DkGg ul/Psf] lyof] . Dofg]hd]G6 Knfg agfpg]
k|:tfj tof/ ul/Psf] lyof]Æ . The World Bank. 2002. Implementation
Completion Report (IDA-25600) on a Credit in the Amount of SDR 14.2
Million (US$ 20.0 Million Equivalent) to the Kingdom of Nepal for a
Higher Education Project. Report No. 23713. Nepal Country Unit, South
Asia Region. P. 29. k"j{df Sni6/ sfo{qmd st} k'Ub}g eGg] hfGbfhfGb} /sd vr{
ug{ / clnslt eP klg k|ult b]vfpg dfq of] sfo{qmdnfO{ Ao'FtfOPsf] o;n]
k|:6\ofpF5 . k"jf{~rn ljZjljBfno :yfkgfsf] /fhgLltaf/] yk hfGg x]g'{xf];\,
Onta, Pratyoush, Devendra Uprety and Lokranjan Parajuli. 2015. How Not
to Make New Universities. Paper presented at the Annual Conference on
Nepal and the Himalaya, 23 July, Kathmandu. 13 k[YjLgf/fo0f SofDk; -k[gfSof_n] agfPsf] …Joj:yfkg of]hgfÚdf n]lvPsf]
5 M æpks'nklt s]bf/eQm dfy]dfsf] sfo{sfndf z'? ul/Psf] of] sfo{qmd
lqljsf] Joj:yfkgdf ePsf] kl/jt{gsf sf/0f s]xL ;dosf] cGt/fnkl5
of]hgfdf ;fdfGo kl/jt{g u/]/ sfo{qmd k'gM Ao'FtfOof] lsgls
of] sfo{qmd sfof{Gjog gx'Fbf 7"n} /sd vr{ gx'g] l:ylt aGof],
/ k};f vr{ ug{df lqlj / ljZj a}+s b'j}sf] ?lr lyof] . ;f]xL
cg'¿k klZrdf~rn If]qdf Sni6/ ljsf; sfo{qmd cufl8
a9fpg k[YjLgf/fo0f SofDk;n] ;g\ !((& sf] z'?lt/ Pp6f
sfo{bn u7g u¥of] / ;f] sfo{bnn] h'nfO{ !((& df cfk"mn]
tof/ u/]sf] Joj:yfkg of]hgf -Dofg]hd]G6 Knfg_ pRr lzIff
kl/of]hgfnfO{ a'emfof] .
sfo{bnsf] k|ltj]bgcg';f/ ;f] Joj:yfkg of]hgfsf kfFr
p2]Zo lyP M s_ klZrddf~rn If]qsf Sni6/ cGtu{tsf
SofDk; of ;+:yfx¿df ljBfyL{ egf{, lzIfs / ef}lts ;'ljwfsf]
cj:yf cWoog ug]{, v_ ln8 / :of6nfO6 SofDk;x¿af6
k|df0fkq txnfO{ r/0fa4 tj/af6 lj:yfkg ug]{, / dflyNnf]
txnfO{ leœofpg] u_ Sni6/sf SofDk;x¿sf] dd{t;Def/
of]hgf agfpg], 3_ ln8 / :of6nfO6 SofDk;df ˆofsN6L
ljsf;sf] sfo{qmd agfpg] / ª_ Sni6/sf nflu ljs]Gb|Ls/0f
of]hgf agfpg] .14 Joj:yfkg of]hgfcGtu{t k[YjLgf/fo0f
SofDk; ln8 SofDk; x'g], klZrdf~rn If]qsf lqljcGtu{tsf
cGo SofDk; P;f]l;o6 SofDk; aGg] / tL P;f]l;P6
SofDk;sf j/k/ klg cGo :s"n of sn]hsf] Sni6/ agfO{
cfOP txsf ljBfyL{ k9fpg] of]hgf lgdf{0f ePsf] kfOG5 .15
k[YjLgf/fo0f SofDk;n] ug'{kg]{ ;a}eGbf dxŒjk"0f{ t/ sl7g
sfd k|df0fkq txnfO{ ;f] SofDk;af6 lj:yfkg ug{' lyof] .
To;afx]s, of] of]hgfsf] d'Vo p2]Zo lqljnfO{ ljs]lGb|t ug'{
jt{dfg s'nklt sdns[i0f hf]zLsf] sfo{sfndf sfof{Gjogdf cfof]Ù P;f]l;o6
SofDk;x¿n] Sni6/af/] lal;{;s]sf lyP .Æ Prithvi Narayan Campus (PNC).
1997. Management Plan for Cluster Development Program in Western
Development Region. Report prepared by the Task Force, PNC, Pokhara.
P. 3. 14 PNC. 1997. Management Plan for Cluster Development Program
in Western Development Region. Report prepared by the Task Force, PNC,
Pokhara. P. 3. 15 z'?df Pp6f Sni6/df ;ft cf]6f;Dd :of6nfO6 SofDk; x'g] elgPsf]
lyof] . t/ pRr lzIff kl/of]hgfsf] af]8{n] kl5 klZrdf~rnsf] Sni6/df ln8
SofDk;sf] ¿kdf k[gfSof / cGo gf} cf]6f SofDk; ;fd]n ug]{ lg0f{o u/]sf]
a'lemG5 h;dWo] kfFr cf]6f lqljsf cf+lus SofDk; / rf/ cf]6f lghL SofDk;
of :s"n lyP . Malla, Kamal Prakash. 1995. Tertiary Education in Nepal:
An Assessment of the Structure, Management, Financing, Quality and
Physical Facilities. P. 114. Kathmandu: HMG/TU/UNDP/World Bank.
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
5
dfl6{g rf}tf/L
ePsfn] of] of]hgf nfu" ePkl5 ;f] If]qsf ;a} SofDk;sf
k|fl1s / k|zf;lgs sfdnfO{ k[YjLgf/fo0f SofDk;n] Ps
lx;fan] g]t[Tj ug]{ lyof] . lqljsf] ;f] If]qsf] k/LIff ;~rfng,
k/LIff /lhi6«];g, nAwf+s kq ljt/0f, :yfgfGt/0f k|df0fkq
ljt/0fh:tf sfd klg k[YjLgf/fo0f SofDk;n] g} ug]{ lyof] . oL
;a} k|s[of u'h|Fb} hfFbf k[YjLgf/fo0f SofDk;n] If]qLo :jfoQtf
k|fKt ug]{ / cGttM cfk"mnfO{ If]qLo ljZjljBfnodf ¿kfGt/0f
ug]{ 7flgPsf] lyof] .16
t/ of] ;f]rfO{, of]hgfn] d"t{ ¿k lng ;s]g . s]xL ;fdfGo
sDkf]g]G6\; eg] sfof{lGjt eP . vf; u/L ef}lts lgdf{0f of
dd{t;Def/df 5'§ØfOPsf] /sd vr{ eof] . pbfx/0fsf nflu
k[YjLgf/fo0f SofDk;n] k]z u/]sf] kl/of]hgf k|:tfjdf pNn]v
eP cg'¿k s]xL gofF ejg lgdf{0f jf ePsf ejgdf tnf yKg],
k':tsfnodf k':ts yKg] / k':tsfnosf] r'lxPsf] 5tnfO{ 9nfg
ug]{ sfd ePsf] lyof] .17 SofDk;nfO{ k/LIffsf] If]qLo s]Gb| agfpg]
k|f/lDes sfd ;DkGg eof] t/ To;kl5sf r/0f k"/f ePgg\ .18
16 x]g'{xf];\ PNC. 1997. Management Plan for Cluster Development
Program in Western Development Region. Report prepared by the Task
Force, PNC, Pokhara. Pp. 48–49. 17 C0f ;xof]u lng] kIfsf] l6Kk0fLsf] ¿kdf kl/lzi6df n]lvPsf] 5 M
æln8 SofDk; k[gfSofdf lj1fg k|uf]uzfnf ejg agfOof] / kmlg{r/ Pj+ cGo
OlSjKd]G6 vl/b ul/of] . To;afx]s, Pp6f uf8L vl/b ul/of], sDKo'6/ k|of]uzfnf
agfOof] / sfo{qmd sfof{Gjogsf nflu Joj:yfkg of]hgf tof/ ul/of] .Æ
To:t}, cfˆgf] …of]hgf–;DkGg k|ltj]bgÚdf ljZj a}+sn] k[gfSofdf ;a} of]hgf
ul/Psf dd{t;Def/ sfo{ tyf gofF ;+/rgf lgdf{0f sfo{ ;DkGg ul/Psf] tyf
;a} ;]jf–;'ljwfx¿ pknAw ePsf] bfjL u/]sf] 5 . x]g'{xf];\, The World Bank.
2002. Implementation Completion Report (IDA-25600) on a Credit in
the Amount of SDR 14.2 Million (US$ 20.0 Million Equivalent) to the
Kingdom of Nepal for a Higher Education Project. Report No. 23713.
Nepal Country Unit, South Asia Region. P. 8 and 29. 18 k/LIff lgoGq0f sfof{nosf] ;Dks{ sfof{no dfq k[YjLgf/fo0f SofDk;df
/flvPsf] xf] . of] sfof{nosf] sfd k/LIffsf nflu el/Psf kmd{x¿ / cGo sfdx¿
;+u|x u/]/ k/LIff lgoGq0f sfof{no, sf7df8f}+ k7fpg] lyof] . t/ To;kl5sf
r/0fx¿ eg] cEof;df NofOPgg\ . x]g'{xf];\ s]=;L=, s[i0f . @)^& . k[YjLgf/fo0f
SofDk;sf] qmlds ljsf;df ;Da4 kIfx¿sf] e"ldsf . lqe'jg ljZjljBfno,
k[YjLgf/fo0f SofDk; kf]v/f M :j0f{ hoGtL :dfl/sf -@)!&—@)^&_ . k[= !—!( .
kf]v/f M k[gfSofÙ g]kfn, gf/fo0fbQ . @)%* . lqe'jg ljZjljBfnosf] SofDk;
;d"x ljsf; sfo{qmd / k[YjLgf/fo0f ljZjljBfno . k|f1d~r !%-^_ M !—$ .
Sni6/ sfo{qmdsf tLg r/0fdWo] klZrdsf] Sni6/n] b'O{ r/0f
kf/ u/]sf] ljZj a}+ssf] k|ltj]bgdf pNn]v 5 .19
Sni6/ sfo{qmddfk{mt lqljnfO{ ljs]lGb|t ub}{ ln8
SofDk;nfO{ :jfoQtf lbFb} 5'§} ljZjljBfno;Dd k'¥ofpg]
nIo /flvPsf] of]hgf c;kmn eof] . ljZj a}+s :jo+n] If]qLo
Sni6/ lgdf{0f;DaGwL sDkf]g]G6nfO{ ;Gtf]ifhgs dfg]sf] 5}g .
æcg:ofl6;k]mS6/LÆ eGb} ljZj a}+ssf] k|ltj]bgdf n]lvPsf]
5 M ænfdf] k|of;kl5 of] Sni6/sf]] cjwf/0ff ;g\ !((( df
Tofluof]Æ .20
;'wf/ kl/of]hgf b'O{
klxnf] kl/of]hgf ;dflKtsf] sl/a kfFr jif{kl5 ljZj
a}+ss} cfly{s ;xof]udf bf];|f] pRr lzIff kl/of]hgf nfu"
ul/of] . kl/of]hgfsf] gfpFd} bf];|f] ufFl;Psfn] klxnf] kl/of]hgfsf]
lg/Gt/tfsf] ¿kdf o;nfO{ x]l/Psf] b]lvG5 . k|efjsf/L
Joj:yfkg Pj+ k|fl1s ;+:yfx¿sf] ljQLo …;:6]g]laln6LÚ
clej[l4 ug]{ nIo lnPsf] of] kl/of]hgfsf rf/ cf]6f cjoj
lyP, h;dWo] ;a}eGbf 7"nf] lx:;f ;'wf/ cg'bfg -l/kmd{
u|fG6_ n] cf]u6]sf] lyof] .21 ;'wf/ cg'bfgsf] sDkf]g]G6nfO{
cd]l/sL 8n/ $ s/f]8 5'§ØfOPsf] lyof], h'g ljZj a}+ssf] of]
kl/of]hgfdf ;du| of]ubfgsf] b'O{ ltxfO{ lx:;f xf] .22 …l/kmd{
u|fG6ÚnfO{ …OG;]lG6e,Ú …kk{md]{G;Ú / …Doflrª u|fG6Údf ljefhg
ul/Psf] lyof] .
19 The World Bank. 2002. Implementation Completion Report (IDA-
25600) on a Credit in the Amount of SDR 14.2 Million (US$ 20.0 Million
Equivalent) to the Kingdom of Nepal for a Higher Education Project.
Report No. 23713. Nepal Country Unit, South Asia Region. P. 29.20 The World Bank. 2002. Implementation Completion Report (IDA-
25600) on a Credit in the Amount of SDR 14.2 Million (US$ 20.0 Million
Equivalent) to the Kingdom of Nepal for a Higher Education Project.
Report No. 23713. Nepal Country Unit, South Asia Region. P. 7.21 cGo tLg sDkf]g]G6df ljBfyL{ ljQLo ;xfotf, pRr dfWolds lzIff
/ k|0ffnLsf] Ifdtf alnof] t'Nofpg] lyP . The World Bank. 2007. Project
Appraisal Document on a Proposed Grant in the Amount of SDR 41.6
Million (US$ 60.0 Million Equivalent) to Nepal for a Second Higher
Education Project. Report No. 34916-NEP. Human Development Unit,
South Asia Region. 22 o;dWo] # s/f]8 %% nfv 8n/ l/kmd{ u|fG6cGtu{t / afFsL $% nfv
8n/ cg';Gwfg cg'bfg eg]/ 5'§ØfOPsf] lyof] .
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
dfl6{g rf}tf/L
6
;'wf/ cg'bfg of] kl/of]hgfsf] 7"nf] lx:;f x'g] ePsfn]
kl/of]hgf tof/L qmdd} ljZj a}+s of cfOl8Pn] lqlj;Fu
ljleGg r/0fdf jftf{ u/]/ lqljnfO{ cfk"m dftxtsf cf+lus
SofDk;nfO{ :jfoQ t'Nofpg :jfoQtf;DaGwL lgod tof/
u/L u|x0f ug{ of nfu" ug{ nufPsf] lyof] . ;f]xL cg'¿k
lqljn] klg :jfoQtf;DaGwL lgod, @)^@ hf/L u/]sf] lyof]
/ ;f]jfkt lqljn] bz nfv cd]l/sL 8n/ kfPsf] lyof] .
To;afx]s, p;n] cfˆgf SofDk;nfO{ :jfoQtf lbP jfkt k|lt
SofDk; Ps nfv 8n/ yk kfpg] u/L lqljnfO{ ljs]Gb|Ls/0fdf
uPsf SofDk;nfO{ :jfoQtfdf hfg lbgdf yk k|f]T;flxt ug]{
Joj:yf lyof] .
…bf];|f] pRr lzIff kl/of]hgfÚ cGtu{tsf] ;'wf/ cg'bfg
sDkf]g]G6dfk{mt kl/of]hgf cjlwe/ lqljsf 5 cf]6f
SofDk;nfO{ :jfoQ t'Nofpg] nIo /flvPsf] lyof] . To:t}, yk
!) cf]6f SofDk;nfO{ ljs]lGb|t ug]{ / !) cf]6f ;fd'bflos
SofDk;nfO{ ;3fpg] p2]Zo pQm kl/of]hgfsf] lyof] .
lqljdftxtsf ljs]Gb|Ls/0fdf uPsf SofDk;nfO{
:jfoQtfdf hfg k|f]T;flxt ug{ …OG;]lG6e u|fG6Úsf] Joj:yf
ul/Psf] lyof] . :jfoQdf hfg lg0f{o ug]{ SofDk;n] lqlj
s]Gb|Lo sfof{no;Fu ;Demf}tf u/]kl5 ;f]afkt b'O{ nfv 8n/
k|f]T;fxg cg'bfg -OG;]lG6e u|fG6_ kfpg] lyof] . SofDk;x¿n]
ug]{ k|ultsf] cfwf/df …kk{md]{G; u|fG6Ú lbOg] Joj:yf lyof] .23
SofDk;x¿n] lghL ;|f]t of nufgL ;[hgf ug{ k|f]T;flxt
ug{sf nflu …Doflrª u|fG6Ú /flvPsf] lyof] . ;xefuL ;+:yfn]
hlt /sd cfGtl/s ?kdf hf]xf] ug{ ;S5 ;f]xL a/fa/sf]
/sd of] kl/of]hgfaf6 lbOg] / o;cGtu{t a9Ldf @) nfv
8n/ / ljs]lGb|tsf xsdf tLg nfv 8n/;Dd kfpg of]Uo x'g]
b]lvG5 . t/, ;a} u|fG6 ldnfP/ a9Ldf @% nfv 8n/;Dd dfq
Pp6f :jfoQ SofDk;n] kfpg ;SYof] . ljs]Gb|Ls/0fdf uPsf
SofDk;n] a9Ldf rf/ nfv 8n/ kfpg ;Sg] Joj:yf lyof] .24
23 o;cGtu{t k|To]s :jfoQ SofDk;, ;fgf ljZjljBfno / ;fd'bflos
SofDk;n] !% nfv 8n/ ;Ddsf] kk{md]{G; u|fG6 kfpg ;Sg] Joj:yf lyof] eg]
ljs]lGb|t SofDk;n] b'O{ nfv 8n/ ;Ddsf] .24 :jfoQtfdf uPsf, ;fgf ljZjljBfno, !) cf]6f;Dd ;fd'bflos
SofDk; / Tolts} ;+Vofdf ljs]Gb|Ls[t SofDk;n] Doflrª u|fG6 / kk{md]{G; u|fG6
kfpg ;Sg] Joj:yf b]lvG5 .
7"nf] cfly{s ;xof]usf] Joj:yf ul/P klg lqljsf ljs]lGb|t
cf+lus SofDk;nfO{ :jfoQtfdf n}hfg] kl/of]hgfn] nIo
cg'¿k ult lnPg . lqljn] :jo+n] :jfoQtf;DaGwL gLlt
agfPsf] xf] t/ ;f] gLlt nfu" ug{df p;n] vf;} Wofg lbPg .
pm dftxtsf SofDk;, hf] klxn]b]lv g} of] gLlt k|lt ;z+lst
lyP, n] klg hfFu/ b]vfPgg\ . To;}n] kl/of]hgfsf] cfwf
cjlw ;lsFbf;Dd hDdf Pp6f sn]h -Onfdl:yt dx]Gb|/Tg
ax'd'vL SofDk;_ n] dfq -hgj/L @)!) df_ :jfoQtf k|fKt
u¥of] . To;cl3 ljs]Gb|Ls/0fdf ;d]t guPsf] SofDk; lyof]
of] . cfwf cjlw ;lsFbf;Dd kl/of]hgfsf nflu 5'§ØfOPsf]
vr{dWo] hDdf !*=% k|ltzt dfq vr{ eof] . /, dWofjlw
d"Nof+sgdf …bf];|f] pRr lzIff kl/of]hgfÚnfO{ ædf]8/]6\nL
cg:ofl6:k]mS6/LÆ elgof] .25
kl/of]hgfsf] sfof{Gjog ;':t x'g'df kl/of]hgf
;~rfngdf lqlj ;+oGqsf] ;Lldt e"ldsf -cem eGg'kbf{
kl/of]hgf sfof{Gjogdf lqljsf] c;xof]u_ n] sfd u/]sf]
lyof]] . :jfoQtf;DaGwL lgodsf] sfof{Gjogstf{ lqlj ePsfn]
pmdftxtsf SofDk;nfO{ :jfoQtfdf n}hfg] kl/of]hgfsf] d'Vo
xtf{stf{ ljZjljBfno cg'bfg cfof]]u geO{ lqlj g} x'g'kg]{
lqlj ;+oGqsf] a'emfO{ lyof] . t/ kl/of]hgfsf] …OlDKnd]G6];g\
Ph]G;LÚ ljZjljBfno cg'bfg cfof]u lyof], h;nfO{ ljz]ifu/L
lqljsf k|fWofks÷sd{rf/Ln] ?rfPsf lyPgg\ .26 cGttM ;g\
@)!! df kl/of]hgf k'gM;+/rgf qmddf …lqlj ;'wf/Ú ;a–
sDkf]g]G6 ylkof] / lqljnfO{ g} ;f] sDkf]g]G6sf] sfof{Gjog ug]{
25 kl/of]hgf c;kmnk|foM x'g'df kl/of]hgf tof/L qmdsf a]nfsf] /fhgLlts
åGåÙ sfof{Gjog ug]{ lgsfo -ljZjljBfno cg'bfg cfof]u_sf] sdhf]/ IfdtfÙ
pRr lzIff If]qdf ePsf] Jofks lj:tf/ / kl/jt{gsf] k|lt/f]w -lqljsf ;Da4
lzIfs sd{rf/Lsf] / vf; u/L :jfoQtfsf] ljkIfdf_ nfO{ ljZj a}+sn] sf/s
dfg]sf] b]lvG5 . The World Bank. 2014. Implementation Completion and
Results Report (IDA Grant-H274-NP) on a Grant in the Amount of SDR
41.6 Million (US$ 60.0 Million Equivalent) to Nepal for a Second Higher
Education Project. Report No. ICR00002849. Bangladesh, Bhutan, Nepal
Country Management Unit, South Asia Region. Pp. 6–7.26 OlGhlgol/ª cWoog ;+:yfgsf k"j{ l8g / ljZj a}+ssf] g]kfn
sfof{nosf jl/i7 lzIff k/fdz{bftf /fh]Gb|Wjh hf]zL;Fu @^ h'g @)!% df
ul/Psf] s'/fsfgL . Republica. 2010. UGC Gives Up Campus Autonomy
Project; TU Takes Over. 17 July. Available at http://archives.myrepublica.
com/portal/index.php?action=news_details&news_id=21115; % h'g @)!%
df x]l/Psf] .
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
7
dfl6{g rf}tf/L
lgsfo tf]lsof] .27 :jfoQtfdf hfg] SofDk;sf] ;+Vof klxn] 5
tf]lsPsf]df To;sf] cfwf t'NofO{ tLg cf]6f SofDk;nfO{ dfq
:jfoQ agfpg] gofF nIo /flvof] .
kl/of]hgfsf] cGt;Dd cfOk'Ubf ljs]Gb|Ls/0fdf hfg]
SofDk;sf] ;+Vof $( k'Uof] eg] hDdf rf/ cf]6f SofDk;
:jfoQtfdf uP . To:t}, *( cf]6f ;fd'bflos SofDk;nfO{
;xfotf /sd afFl8Psf] lyof] . t/ klg ;du| kl/of]hgfsf] $
k|ltzt ah]6 /sd dfq vr{ x'g ;Sof] .28
l;4fGtdf ljs]Gb|Ls/0f÷:jfoQtfaf/] h] pNn]v eP klg
lqlj s]Gb|Lo k|zf;gn] cfk"mn] rfx]sf] avt of] jf pm lgod
k|of]u u/L d'VotM ljs]lGb|t elgPsf SofDk;df x:tIf]k ug{
;S5 / ul//x]sf] 5 . clxn] ;Ddsf] cg'ejn] lqljn] ljs]lGb|t
SofDk; cfly{s ¿kdf -ljBfyL{af6 cltl/Qm z'Ns lng]afx]s_
afx]s k|zf;lgs÷k|fl1s txdf ljs]lGb|t xf]pmg\ eGg] rfx]sf]
5}g . :jfoQtfsf ;DaGwdf klg oxL s'/f eGg ;lsG5 .
lqljn] :jfoQtf k|bfg u/]sf] klxnf] SofDk;, dx]Gb|/Tg ax'd'vL
SofDk;, Onfddf ul/Psf] cWoogn] k|zf;lgs÷cfly{s
txdf s]xL :jfoQtf b]lvP klg k|fl1s :jfoQtfsf] cEof;
ePsf] b]vfpFb}g\ . SofDk;df Pp6f gofF ljifo xl6{sNr/ /
ˆnf]l/sNr/ Joj:yfkgsf] cWofkg z'? ul/Psf] afx]s cGo
gofF kf7\oqmd tof/ ug]{, k/LIff ;~rfng ug]{ / pkflw k|bfg
ug]{ sfd ePsf] 5}g .29 oL tLg k|fl1s :jfoQtfsf cfwf/e"t
cjoj x'g\ . oBlk, :jfoQtfdf uPafkt kfOg] / cGo cg'bfg
pkof]u u/L SofDk;sf] ef}lts ;+/rgfdf /fd|} kl/jt{g
ePsf] 5 .
27 ;Fu} lqljcGtu{t g} gofF @) sfo{qmd ;~rfng ug{ ah]6 5'§ØfOof] .
To;afx]s, klxn] !) cf]6f ;fd''bflos SofDk;nfO{ cln 7"nf] /sd lbg] elgPsf]df
;f]nfO{ kl/jt{g u/L () ;fd'bflos SofDk;nfO{ yf]/}yf]/} /sd afF8\g] nIo
/flvof] . x]g'{xf];\, The World Bank. 2012. Restructuring Paper on a Proposed
Project Restructuring of Second Higher Education Project (Grant Number:
H274-Nep), February 22, 2007 to Nepal. Human Development Unit, South
Asia Region. 28 kl/of]hgfsf] kl5Nnf] kfFr dlxgfdf !$ k|ltzt /sd vr{ u/]/ To;cl3
…df]8/]6\nL :ofl6;km]S6/LÚ ePsf] kl/of]hgfnfO{ …:ofl6;km]S6/LÚsf] txdf
k'¥ofOPsf] b]lvG5 .29 x]g'{xf];\, /fO{, /d]z . ;g\ @)!$ . dx]Gb|/Tg ax'd'vL SofDk;, Onfd M
:jfoQ x'Fb} ljZjljBfnotk{m < ck|sflzt k|ltj]bg, dfl6{g rf}tf/L, sf7df8f}F .
;'wf/ sfo{qmd c;kmn lsg <
lqljnfO{ s]Gb|df /fvL z'? ul/Psf Sni6/÷ljs]Gb|Ls/0f
/ vf; u/L :jfoQtf;DaGwL sfo{qmdsf] sfof{Gjog /
pknlAw ;Gtf]ifhgs dfGg ;lsFb}g . oL sfo{qmd c;kmn
x'g'sf k5fl8 s]xL sf/0f 5g\ . klxnf], /fhgLlts bnsf
ljBfyL{ eft[ ;+u7g, lzIfs÷sd{rf/L / k|fWofks ;+3aLrdf
ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtfnfO{ a'‰g] ljifodf z'?b]lv g}
dtfGt/ lyof] / clxn] klg 5 . z'?df lqljdf /x]sf :yfoL
lzIfs÷sd{rf/Ln] ljs]Gb|Ls/0fnfO{ lqlj -/ g]kfn ;/sf/
klg_ n] qmdzM SofDk;df nufgL sd ub]{ hfG5 / cGttM of]
lgodn] lqljaf6 kfpFb} cfPsf]] k]G;g÷pkbfg nufotsf ;]jf
;'ljwfdf c;/ kg{ ;S5 eGb} o; lgodsf] lj/f]w u/] .30 lqljsf
SofDk; ljs]Gb|Ls/0f÷:jfoQtfdf hfg'df ljZj a}+saf6 kfpg]
cg'bfgn] dfq k|f]T;fxg u/]sf] eGg] a'emfO{ SofDk;df Jofks
b]lvG5 .31
bf];|f], ljz]ifu/L ljBfyL{ ;+u7gn] ljs]Gb|Ls/0fnfO{ SofDk;
lghLs/0f ug]{ ;'lgof]lht rfnafhLsf] ¿kdf lnP . pgLx¿n]
ljs]Gb|Ls/0f÷:jfoQtfsf] lgoddf SofDk;x¿n] …cltl/Qm
z'NsÚ tf]Sg ;Sg] k|fjwfgnfO{ pRr lzIffnfO{ lghLs/0f ug{
nfluPsf]] ¿kdf cYof{P . ljZj a}+saf6 cg'bfg kfpg] nf]edf
lqljsf cf+lus SofDk;nfO{ :jfoQtf lbFbf ul/a ljBfyL{
pRr lzIffaf6 jl~rt x'G5g\ eGg] pgLx¿sf] a'emfO{ lyof] .32
30 x]g'{xf];\ cdfTo, ;"o{nfn . @)^* . lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f
/ :jfoQtfsf] k|of;M Ps emns . lqe'jg ljZjljBfno %@ cf}+ jflif{s lbj;
ljz]iffÍ–@)^* . sf7df8f}F M lqlj . 31 cg'bfgdf k|fKt /sdnfO{ k|of]u ug{ SofDk;sf] z}lIfs u'0f:t/df ;'wf/
ug{ ;lsG5 eGg] cfTdljZjf;sf] sdLn] klg lqljsf SofDk;x¿ :jfoQtfdf
hfg clgR5's b]lvG5g\ . Pshgf SofDk; k|d'vn] eg]— ælqljsf cf+lus
SofDk;x¿ :jfoQtfdf hfpmg\ eGg] xfd|f] eGbf klg ljZj a}+ssf] rfxgf xf] .
:jfoQtfsf nflu SofDk;nfO{ ljZj a}+sn] 7"nf] nufgL u/]sf] 5 . ljZj a}+saf6
k|fKt x'g] of] cg'bfg SofDk;sf] z}lIfs÷ef}lts ;d[l4df k|of]u ub}{ SofDk;
:jfoQ agfpm eGg] xf] . t/ SofDk;df slxn]sfxLF t o:tf] /sd /fd|f];Fu k|of]u
ug{ ;s]g eg] emg\ vt/f x'g ;S5 . cj:yf ;a}nfO{ yfx} 5, /sd cfPkl5
;a}eGbf klxn] dnfO{ olt k|ltzt rflxof] eGg]x¿ cfpF5g\ . To;}n] klg
:jfoQtfdf hfg xfdLn] s'g} xtf/ u/]gf}F .Æ z+s/b]j SofDk;sf k|d'v k|sfzdfg
k|wfg;Fu !$ h'g @)!% ul/Psf] s'/fsfgL . 32 x]g'{xf];\ Gof}kfg], n]vgfy . @)^& . lqljsf kbflwsf/L 8n/ vfg
nfnflot 5g\ . ljBfyL{ cfGbf]ngdf @@ jif{ . k[= %$)—%$@ . sf7df8f}F M
cg]/f:jljo' -qmflGtsf/L_ . z'?af6} ljz]ifu/L cg]/f:jljo' -qmflGtsf/L_ sf] lqlj
:jfoQtf;DaGwL lgod, @)^@ vf/]h x'g'k5{ eGg] 3f]lift dfu lyof] . To:t},
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
dfl6{g rf}tf/L
8
lqljsf ljs]Gb|Ls/0fdf guPsf SofDk;sf kbflwsf/Lx¿n]
ljs]Gb|Ls/0fdf ghfg' jf l9nf] u/L hfg'df ljBfyL{ /
lzIfs÷sd{rf/L ;+3sf] k|lt/f]wn] sfd u/]sf] atfPsf 5g\ .33
t];|f], ljs]Gb|Ls/0f÷:jfoQtfdf ghfFbf clxn] lqljdf sfo{/t
s]xL lzIfs÷sd{rf/Ln] SofDk;df h'g k|sf/sf] …;x'lnotÚ
pkef]u ul//x]sf 5g\ SofDk; ljs]Gb|Ls/0f÷:jfoQtf
uPsf] v08df Tof] u'Dg] 8/n] klg lj/f]w ePsf] b]lvG5 .
ljz]ifu/L ljleGg /fhgLlt kf6L{ cfa4 k|fWofks÷sd{rf/L
;+3df /fhgLlt ug]{x¿n] lqljdf clxn] h;/L gk9fOsg
hflu/ vfO/x]sf 5g\ SofDk; :jfoQtfdf uPsf] v08df To;}
ul//xg pgLx¿n] ;Dej b]v]sf 5}gg\ . o;n] klg lqljsf
cf+lus SofDk; :jfoQtfdf hfg] k|lqmofnfO{ cj/f]w u/]sf]
b]lvG5 .
ljs]Gb|Ls/0f / vf; u/L :jfoQtfsf] lgod d'tfljs
ljs]Gb|Ls/0f÷:jfoQtfdf hfgsf nflu SofDk;sf ;a} kIf
-lzIfs, sd{rf/L, ljBfyL{ ;+u7g, cflb_ sf] ;xdlt cfjZos
x'G5 . o:tf] ;xdlt h'6fpg SofDk;df ljBdfg …clt
/fhgLlts/0fÚsf] ;+:sf/ afws ePsf] SofDk; ;Da4x¿sf]
syg 5 . To;afx]s, :jfoQtfdf hfg] SofDk;sf] k|zf;lgs
ljBfyL{sf tkm{af6 lqlj ;efdf ;ef;b /x]sf cg]/f:jljo' -qmflGtsf/L_ sf
s]Gb|Lo cWoIf lxdfn zdf{n] lqljsf tTsfnLg s'nklt -k|wfgdGqL_ emngfy
vgfnnfO{ ælqlj :jfoQtf k|fKt cWoog ;+:yfg jf SofDk;;DaGwL lgod,
@)^@ ;+zf]wg xf]Og vf/]h ul/of];\Æ eGb} kq n]v]sf lyP . æcf+lus SofDk;nfO{
cGttM lghLs/0fdf ws]Ngsf nflu :joQtfsf] of] cjwf/0ff cfPsf]n] pQm
;+zf]wg k|:tfj lkmtf{ lnO{ cljnDa vf/]hLsf] k|lqmof cufl8 a9fOof];\,Æ
zdf{n] kqdf n]v]sf 5g\ . kqsf] k"0f{kf7 www.himalsharma.com/blog_view.
php?token=16 df pknAw 5 . ;g\ @)!! df tTsfnLg Joj:yflksf ;+;bsf]
cGt/f{li6«o ;DaGw / dfgjclwsf/ ;ldltn] klg lqljsf] gfddf SofDk;nfO{
:joQtf k|bfg ug]{ k|lqmof /f]Sg cfb]z lbPsf] lyof] . t/ o; cfb]znfO{ lqljn]
Tolta]nf a]jf:tf u/]sf] lyof] . x]g'{xf];\ The Kathmandu Post. 2011. Higher
Education: TU Amends Rules on Autonomy. 22 March. Available at www.
ekantipur.com/2011/04/22/top-story/higher-educationtu-amends-rules-on-
autonomy/332884.html; % h'g @)!% df x]l/Psf] . 33 dfl6{g rf}tf/Ln] d]—h'g @)!% sf ljleGg ldltdf SofDk;sf
kbflwsf/L;Fu u/]sf] s'/fsfgL . rf}tf/Ln] ljs]Gb|s/0fdf uPsf, :jfoQtfdf
uPsf / b'j}df guPsf pkTosf / pkTosf aflx/sf lqljsf s]xL cf+lus
SofDk;sf kbflwsf/L tyf ljBfyL{;Fu ljs]Gb|Ls/0f÷:jfoQtfsf] cg'ej -cyjf
ghfg'sf sf/0f_ af/] hfGg cWoog÷5nkmn u/]sf] lyof] . d"ntM SofDk; txdf
ljs]Gb|Ls/0f÷:jfoQtfnfO{ a'‰g] / To;sf] sfof{Gjog cj:yfsf ljifodf tL
5nkmn s]lGb|t lyP .
;+/rgf -SofDk; Joj:yfkg tyf ljsf; kl/ifb\_ df
SofDk;leqsf ;/f]sf/jfnfsf] cltl/Qm aflx/sf :yfgLo
;d'bfosf] -gu/kflnsf÷uflj;sf k|d'v, ;dfh;]jL, bftf,
cleefjs nufot tyf lqljsf s]Gb|Lo ljefusf k|d'v÷
k|ltlglw_ klg ;+nUgtf /xg] Joj:yf 5 .34 of] Joj:yfn]
;a}sf] ;xdlt vf]Hg] / clxn]sf] -bnLo efua08f /_ w|'jLs[t
;dfhdf ;a} ;/f]sf/jfnfsf] ;Ddlt lnP/ cufl8 a9\g sl7g
ePsf] atfOG5 .35 /fhgLlts efua08fdf lgo'Qm x'g] g]t[Tj
-SofDk; k|d'v_ n] SofDk;nfO{ :jfoQtfdf nfg ;S5 eGg]
s'/fdf SofDk;leq} z+sf 5 . /, :jfoQtfsf] k|lqmof lqljdf
l9nf] x'g'df ;jn g]t[Tjsf] cefj klg xf] .36
lqlj :jfoQtf;DaGwL lgod, @)^@ df æSofDk;
cGtu{tsf] s'g} kbsf] b/aGbL l/Qm ePsf ;f] b/aGbLdf
cfjZostf cg';f/ c:yfoL jf s/f/ ;]jfsf nflu lzIfs
jf sd{rf/L lgo'lQm ug{ ;lsg] 5 . o;/L lgo'Qm x'g] lzIfs
jf sd{rf/Lsf] s'g} klg lsl;dsf] bfloTj ljZjljBfnon]
a]xf]g]{ 5}gÆ eGg] Joj:yf ul/Psf] lyof] . of] k|fjwfgnfO{ lnP/
ljz]if u/L cf+lus SofDk;df sfo{/t s/f/ lzIfs÷c:yfoL
sd{rf/Ln] …s/f/ lzIfs÷sd{rf/LÚ sf] lhDd]jf/Laf6 lqlj
klG5g nfu]sf] eGb} o;sf] lj/f]w u/] . cGttM lqlj ljz]if
;fwf/0f ;efn] @)^* ;fndf ;f] lgoddf ;+zf]wg u¥of] . lqlj
:jfoQtf;DaGwL lgod, @)^@ af6 æo;/L lgo'Qm x'g] lzIfs
jf sd{rf/Lsf] s'g} klg lsl;dsf] bfloTj ljZjljBfnon]
34 x]g'{xf];\ lqe'jg ljZjljBfno . @)%% . lqe'jg ljZjljBfno
ljs]Gb|Ls/0f lgod, @)%% . sf7df8f}F M lqljÙ lqe'jg ljZjljBfno . @)^@ .
lqe'jg ljZjljBfno :jfoQtf;DaGwL lgod, @)^@ . sf7df8f}F M lqlj . 35 cWoog ;+:yfg÷SofDk;leqsf] cfGtl/s /fhgLlts zlQm–;+/rgf
gldn];Dd cfGtl/s ;|f]tsf] kl/rfng / Joj:yfkg ug{ s7Lg x'g] s'/f ljleGg
SofDk; k|d'vn] atfPsf lyP . 36 5nkmn qmddf pkTosfsf csf{ SofDk; k|d'vn] eg] — ælqlj
ljs]Gb|Ls/0f;DaGwL lgod, @)%% df SofDk; Joj:yfkg ;ldltsf] ;+/rgf
;dfj]zL h:tf] t b]lvG5 / Tof] plQs} ;d:ofu|:t klg 5 . ;a} kIfnfO{ ;d]6]sf]
-ljBfyL{, k|fWofks, sd{rf/L, gu/kflnsf, cleefjssf k|ltlglw_ Joj:yfkg
;ldltaf6 clxn]sf] /fhgLlts ;fdflhs jftfj/0fdf sfd ug{ sl7g 5 lsgls
x/]s s'/fdf bnLo efua08f ul/G5 . ;a} …:6]sxf]N8/Ú nfO{ dgfpg Tolt ;lhnf]
5}g .Æ /Tg/fHo nIdL sofDk;sf k|d'v ?b| kf}8]n;Fusf] !$ h'g @)!% df
ul/Psf] s'/fsfgL .
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
9
dfl6{g rf}tf/L
a]xf]g]{ 5}gÆ eGg] jfSof+z x6fOof] .37 of] ;+zf]wg lqljsf
s/f/ lzIfs÷sd{rf/LnfO{ :jfoQtfdf uP klg lqlj
pgLx¿sf] lhDd]jf/Laf6 kG5g nfu]sf] xf]Og b]vfpg ul/Psf]
lyof] . t/ o; ;+zf]wgn] klg lzIfs÷sd{rf/Lsf] cfz+sf
lgjf/0f ug{ ;s]sf] 5}g\ . /, :jfoQtfdf hfgsf nflu d"ntM
c:yfoL÷s/f/sf lzIfs÷sd{rf/L jfws ePsf] atfOG5 .38
ljs]Gb|Ls/0f -of :jfoQtfdf_ uPsf Joj:yfkg ;+sfo,
lj1fg tyf k|ljlw k9fO{ x'g] SofDk;n] ahf/df w]/} laSg]
elgPsf lglZrt ljifo -h:t}, lalaP, lalaPd, PdlaP jf
OlGhlgol/ª_ k9\g] ljBfyL{af6 cltl/Qm z'Nsdfk{mt /fd|f]
cfDbfgL ug{ ;Sg] ;Defjgf 5 . Joj:yfkg ;+sfo k9fO{
x'g] z+s/b]j SofDk;, g]kfn sd;{ SofDk; -dLgejg_ n]
ljs]Gb|Ls/0fdf uP/ cfk"m cg's"n k9fO{ u/]/ k|z:t cfDbfgL
klg u/]sf] atfOG5 t/ cGo ljs]Gb|Ls[t SofDk;n] To;f] ug{
;s]sf 5}gg\ .39 vf; u/L dfgljsL tyf ;fdflhs ;+sfodfq
k9fpg] SofDk; -h:t}, /Tg/fHo nIdL_ n] ljBfyL{af6 cltl/Qm
z'Ns p7fpg ;xh b]lvFb}g .40 To;}n] :jfoQtfsf] gfpFdf
37 ;+zf]lwt lgodsf nflu x]g'{xf];\, cof{n, lji0f'k|;fb . @)&! . lqe'jg
ljZjljBfno P]g, lgod tyf sfo{Joj:yfkg k|0ffnL M ljj]rgf ;lxt -@)&)
;fn;Ddsf] ;+zf]wg ;lxt_ . k[= @^&—#)@ . sf7df8f}F M lqlj sd{rf/L ;+3 . 38 kf6g ;+o'Qm SofDk;sf lgjt{dfg SofDk; k|d'v cdg >]i7n] :jfoQtfdf
hfg]af/] SofDk;df cfof]hgf ul/Psf] 5nkmnnfO{ ;DeFmb} eg] M æ:jfoQtfsf
ljifodf kf6g SofDk;df klg 5nkmn ePsf] lyof] . 5nkmndf s;}n] :joQtfdf
hfg] eg] s;}n] ghfg] . s/f/ lzIfsx¿ k|foM ;a}n] hfg' x'Fb}g eg] . s]xL :yfoL
k|fWofksn] klg ghfg] eg] . pgLx¿n] :jfoQtfnfO{ lqlj cfˆgf] lhDd]jf/Laf6
klG5g vf]h]sf] ¿kdf a'e]m . :jfoQtf k|lt ljZj:t x'g ;s]gg\ . cfˆgf] eljio
s] x'g] eGg] x'Fbf] /x]5 . cf}iflw pkrf/, ljbf, k]G;g, pkbfg h:tf s'/fn] klg
sfd ubf]{ /x]5 . :jfoQtf ePkl5 Tof] gkfpg] xf] ls eGg] klg eof] xf]nf .Æ
>]i7;Fu !! h'g @)!% df ul/Psf] s'/fsfgL . cg';Gwfgqmddf ;Dks{ ul/Psf
cGo SofDk;sf kbflwsf/Ln] >]i7sf] h:t} hfgsf/L lbPsf lyP . 39 s]xL jif{sf] cg'ejnfO{ x]g]{ xf] eg] z+s/b]j SofDk; / g]kfn sd;{
SofDk;n] s'n jflif{s vr{sf] %) k|ltzteGbf a9L vr{ SofDk;sf] cfGtl/s
cfDbfgLaf6 wfGg ;S5g\ t/ lqrGb|df o:tf] k|ltzt !% eGbf sd ePsf]
atfOG5 . z+s/b]j SofDk;sf k|d'v k|sfzdfg k|wfg, kf6g ax'd'vL SofDk;
lgjt{dfg k|d'v cdg >]i7, dLgejg SofDk;sf ;xfos SofDk; k|d'v s[i0f
cf]emf / lqrGb| SofDk;sf cWofks jf;' l3ld/];Fu ljleGg ;dodf ePsf
s'/fsfgLdf cfwfl/t . 40 /Tg/fHo nIdL SofDk;sf k|d'v ?b| kf}8]n eG5g\ — ædfgljsL tyf
;fdflhszf:q dfq k9fpg] SofDk;n] ljs]Gb|Ls/0fdf hfg' vf;} nfebfos 5}g\ .
g]kfnL, Oltxf;, jf e"uf]n h:tf ljifodf nfvf}+ vr{ u/]/ k9\g] ljBfyL{ 5}gg\ .Æ
!$ h'g @)!% df ul/Psf] s'/fsfgL .
…si6 l/se/LÚdf dfq s]lGb|t oL sfo{qmdk|lt pgLx¿sf]
cfsif{0f 5}g .
lgisif{
;g\ !(() sf] /fhgLlts kl/jt{gkl5 ljb]zL ;xof]udf
rnfOPsf pRr lzIff kl/of]hgfdfk{mt lqljsf cf+lus
SofDk;nfO{ qmdzM ljZjljBfnodf ¿kfGtl/t ug]{
of]hgf agfOof] — klxn] If]qLo lx;fadf Sni6/ lgdf{0f Pj+
ljs]Gb|Ls/0f u/]/ / kl5 cf+lus SofDk;nfO{ qmdzM ljs]lGb|t
/ :jfoQ t'NofP/ . ljZjljBfnodf ¿kfGtl/t x'g t w]/}
6f9fsf] s'/f, lqljsf cf+lus SofDk;n] g tflŒjs ljs]Gb|Ls/0f
g :jfoQtf k|fKt u/]sf 5g\ . oL sfo{qmd ;kmn x'g g;Sg'df
lqljsf] s]Gb|Lo sfof{no of kbflwsf/Lsf] c;xof]u t 5Fb}5,
;DalGwt SofDk;sf sd{rf/L, lzIfs -/ ljBfyL{ ;d]t_ sf]
:jfy{ / a'emfO{ klg plQs} afws 5 . kl/of]hgfdfk{mt cfk"m
/ dftxtsf SofDk;df ah]6 Nofpg lqlj nfnflot b]lvG5 /
To;sf nflu ljleGg lgod agfpg of ;+zf]wg ug{ klg /fhL
b]lvPsf] 5, t/ sfof{Gjogdf p;n] ;b}j c8\rg xfn]sf] 5 .
ljZj a}+ss} ;xof]udf gofF pRr lzIff ;'wf/ kl/of]hgf
xfn;fn} z'? e};s]sf] 5 .41 of] kl/of]hgfdf klg vf; u/L
lqljsf cf+lus SofDk; / ;fd'bflos SofDk; ;d]tnfO{
:jfoQtf k|bfg ug]{ of]hgf sfo{qmd k|fyldstfdf k/]sf] 5,
h;sf nflu lqljn] :jfoQtf;DaGwL lgod ;+zf]wg ug'{kg]{
x'G5 . sl/a () nfv cd]l/sL 8n/ 5'§ØfOPsf] of] sDkf]g]G6
olb ;kmntfk"j{s ;DkGg eof] eg] yk !) ;lxt hDdf !$
cf+lus SofDk; :jfoQtfdf hfg]5g\ . To:t}, cf7 ;fd'bflos
SofDk;n] klg :jfoQtf k|fKt ug]{5g\ .
:jfoQtfdf hfFbf sfo{/t lzIfs sd{rf/Lsf] eljio s]xL
x'Fb}g, z'Ns ljBfyL{sf] a9\g] xf], / SofDk;sf] ef}lts lgdf{0fsf
41 kl/of]hgfsf nflu cfjZos C0f lng ljZj a}+ssf c3f]lift zt{ cg'¿k
bf];|f] pRr lzIff kl/of]hgfcGtu{t tof/ ePsf] pRr lzIff gLlt ;/sf/n]
;]K6]Da/ @)!% leq :jLs[t ul/;Sg] 7flgPsf] 5 . t/ of] gLltcGtu{t aGg'kg]{
…pRr lzIff ;'wf/ / ljsf;sf] /fli6«o sfo{qmdÚ ag]/ sfof{Gjogdf cfO;s]sf]
5 . x]g'{xf];\, The World Bank. 2015. International Development Association
Project Appraisal Document on a Proposed Credit in the Amount of SDR
44.9 Million (US$ 65 Million Equivalent) to Nepal for a Higher Education
Reforms Project. Report No: PAD1019. Education Global Practice, South
Asia Region.
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
dfl6{g rf}tf/L
10
nflu ;xh k};f pknAw x'G5 eGg] lx;fan] :jfoQtfnfO{
a'emfpg vf]lhPsf] b]lvG5 . s]xL SofDk;nfO{ ;f] /sdn] cfslif{t
u/]sfn] ljBfyL{nfO{ ljZjf; lbnfpg ;s] …:jfoQtfÚ tk{msf]
kfOnf Tolt c;xh gxf]nf . t/ d"n k|Zg s:tf] :jfoQtf /
:jfoQtf kl5 s] eGg] xf] . clxn];Ddsf] :jfoQtfsf] Jojxf/
x]bf{ Tof] …ldlgªk"mnÚ of jf:tljs :jfoQtf x'Fb}g eGg] k|:6} 5
/ kl/of]hgfsf] Wofg klg Totftk{m b]lvGg . bftf -/ ;/sf/_
sf] d"n Wofg …si6 l/se/L / si6 ;]ol/ªÚ tk{m dfq} b]lvG5 .42 ha;Dd k|fl1s :jfoQtf SofDk;x¿n] Jojxf/df pkof]u
ug{ kfpFb}gg\, Tof] :jfoQtfsf] vf;} cy{ /xFb}g . :jfoQtf
k|fKt SofDk;x¿n] sfnfGt/df ljZjljBfnodf cfk"mnfO{
¿kfGt/0f ug]{ kl/sNkgf u/]sf] b]lvG5 . /, :jfoQtfkl5sf]
af6f] ToxL g} xf] . t/, lqlj / o;sf kbflwsf/Ln] lqljsf]
7"nf] ;fOhnfO{ ;d:of xf]Og uf}/jsf] ljifosf] ¿kdf x]5{g\
/ gofF ljZjljBfnonfO{ …ljdft[ ;GtfgÚsf] Jojxf/ u5{g\ .
To;}n], lqljaf6} cf+lus SofDk;x¿ ljs]lGb|t, :jfoQ x'Fb}
5'§} ljZjljBfno aGg] kl/sNkgf d[udl/lrsf dfq xf]
eGg ;lsG5 .43
42 lqljaf6 ljs]lGb|t -/ :jfoQ_ SofDk;dWo] w]/}n] cfˆg} kxndf gofF
sfo{qmd z'? u/]sf 5g\ . / k|foM tL ;a} sfo{qmd …si6 ;]ol/ª / si6 l/se/LÚ
df]8ndf rn]sf 5g\ . 43 ;g\ @)!) df lqljsf SofDk;x¿nfO{ cfwf/ agfP/ ;/sf/n] u7g
u/]sf tLg ljZjljBfno -dWoklZrdf~rn, ;'b"/klZrdf~rn / s[lif tyf jg
lj1fg_ n] cf–cfˆgf] P]gdf Joj:yf eP klg xfn;Dd lqljn] cj/f]w u/]sf
sf/0f ;DalGwt SofDk;sf ;DklQ kfpg ;s]sf 5}gg\ . o;af/] yk hfGgsf
nflu x]g'{xf];\, dfl6{g rf}tf/L . @)&! . lqlj …6'qmØfP/Ú gofF ljZjljBfno
agfpFbfsf hl6ntf . hfgsf/L kq, c+s !$ . sf7df8f}+ M dfl6{g rf}tf/L .
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
11
dfl6{g rf}tf/L
dfl6{g rf}tf/Låf/f k|sflzt gLltkq
cÍ ! M ;+ljwfg lgdf{0f k|lqmof -@)^^_
cÍ @ M ;':t ultdf ;+ljwfg n]vg k|lqmof -@)^^_
cÍ # M ;+j}wflgs hl6ntf / ;+qmd0fsfnLg of]hgf -@)^&_
cÍ $ M ;+ljwfg;efdf pkl:ylt / ;xeflutf -@)^&_
cÍ % M ;do;Ldf, nf]stGq tyf nf]slk|o Pj+ nf]stflGqs ;+ljwfg -@)^*_
cÍ ^ M /fhgLlts ljQ / gful/s clwsf/ -@)^*_
cÍ & M gful/s s]lGb|t /]l8of] gLltsf] cfjZostf -@)^(_
cÍ * M ;+ljwfg;ef IfoLs/0fsf] cGto{ -@)^%–@)^(_ [@)^(]cÍ ( M /fhgLlts hf]lvd / k"j{n8fs'x¿ -@)&)_
cÍ !) M ;+ljwfg;efsf] bf];|f] lgjf{rg -@)&)_
cÍ !! M ;+ljwfg;ef @ df pkl:ylt / k|lqmof -@)&!_
cÍ !@ M g]kfndf ;j{–;+of]hstf;DaGwL gLltsf] ;dLIff -@)&!_
cÍ !# M k|:tfljt pRr lzIff gLlt -@)&!_
cÍ !$ M lqlj …6'qmØfP/Ú gofF ljZjljBfno agfpFbfsf hl6ntf -@)&!_
cÍ !% M g]kfndf ;j{–;+of]hstfsf ;/f]sf/jfnfx¿ -@)&@_
cÍ !^ M lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf -@)&@_
zf]w–;+If]k (RESEARCH BRIEF), c° !^, ;fpg @)&@
lqe'jg ljZjljBfnodf ljs]Gb|Ls/0f / :jfoQtf
dfl6{g rf}tf/L
12
____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
मयाव टिन चौतयाररी
२७ जीतजङग मयारटि, थयापयाथलरी
पो.ब.न. १३४७०
कयाठमयाडौ, नपयाल
तलफोन : +९77-1-4102027/4238050
फयाकस : + ९77-1-4२४००५९
इमल : [email protected] www.martinchautari.org.np
सयावटिजतनक सवयाद र सयावटिजतनक बहसको रणसतर उकयासन मयाव टिन चौतयाररीको सर दखिक उदशय हो । नपयालमया बहस र
अनतवकटि ययाको अभययास तनक कम हन बलयामया सथयावपत मयाव टिन चौतयाररी अवहल पतन अनौपचयाररक तर रहन सयावटिजतनक छलफल
रनन थलोकया रपमया दशभर पररखचत छ । यहया सयातयामया दई ददन ववववध ववषयमया छलफल हनछ । यसबयाहक यसल तमतडयया,
सशयासन र परजयातनरि, खशकया र जीववकोपयाजटिनकया ववषयमया लतरक तथया सयामयाखजक समयावशीकरणको दवटिकोणसवहत अनसनधयान रदद
आएको छ । यवया अनसनधयातयालयाई अनसनधयानको वययावहयाररक परखशकण ददन कयाम (मनररङ) पतन चौतयाररीको अतभनन पयाो हो ।
अवहलसमम चौतयाररील वयावषटिक जनटिल तमतडयया अधययनकया नौ अकसवहत ८४ ओया पसतक परकयाशन रररसकको छ ।
सन २००६ दखि परकयाशन हन थयालको र सन २०१४ दखि भकरी एकडतमक पखलकसनस परकयाशक रहको तमतडयया अधययन तथया मणडलया बक पवयाइनल परकयाशन रनन सडीज इन नपयालरी वहसटरी एणड सोसयाइरी जनटिलको समपयादकीय रह पतन चौतयाररी
हो । सन २००६ दखि मयाव टिन चौतयाररील अनसनधयान पसतकयालय र तमतडयया डकमनसन सनर सयावटिजतनक उपयोरकया लयातर
िलया ररको छ । पसतकयालयमया २० हजयारभनदया बढरी पसतक छन जसमधय कररब एक चौथयाई तमतडययासमबनधी छन ।
मयाव टिन चौतयाररीकया पयाच कयाम – छलफल, अनसनधयान, अनसनधयान परखशकण, परकयाशन र पसतकयालय – आपसमया अनतरसमबखनधत
छन । समवटिमया वयनल ससखचत सवयाद र ववशषणमलक अनसनधयानमयाफटि त रयाजय र नयारररक बीचको सयामयाखजक समबनधलयाई सबल
पयानन र समयावशी सयावटिजतनक वतत ववसतयार रनन चौतयाररीको मखय उदशयलयाई सघयाइरहकया छन ।
तरिभवन ववशवववदयालयमया खवकनदरीकरण र सवयायतततया
शोध÷सकप (RESEARCH BRIEF) अङक १६, सयाउन २०७२
© मयाव टिन चौतयाररी, २०७२