RUMUNIJA 1878. – 1918. godine

1. KONAČNO RJEŠENJE RUMUNSKE SAMOSTALNOSTI

Rumunija je, kao i ostale zemlje jugoistočne Evrope prošla kroz velike promjene od

kraja XVIII do početka XX stoljeća. Te promjene su bile rezultat ozbiljnih političkih

previranja na tlu Evrope, a sama industrijalizacija je izazvala sve veću buru u ovim zaostalim

i nerazvijenim državama. Istočno pitanje je predstavljalo kompleks problema i događaja u

međunarodnim odnosima u Evropi izazvanih borbom velikih sila – Austro-Ugarske, Rusije,

Francuske, Velike Britanije i Njemačke za prevlast u onim zemljama Balkanskog poluostrva i

Srednjeg istoka koje su se nalazile pod upravom Osmanskog Carstva. Zapravo, većina

balkanskih naroda stekla je tokom XIX stoljeća nezavisnost od Osmanskog Carstva, ali se

tada izložila opasnosti da postane zavisna od moćnih evropskih država.i

Sve veća slabost Osmanskog Carstva, te jačanje nacionalnih ideja među balkanskim

narodima doveli su do ustanaka i oslobođenja skoro svih država koje su bile pod osmanskom

vlašću. Godine 1877. i 1878. su bile ispunjene burnim sukobima između velikih sila u Evropi,

a za Rumuniju je bitan dvogodišnji rat između Rusije i Osmanskog Carstva. Obje sile su se

interesovale za teritorij koji je u velikoj mjeri bio dijelom Rumunije, a prevlast nad tim

prostorima je značio veći i bolji geopolitički i geostrateški položaj u Evropi. Cilj Austro-

Ugarske, Rusije, Francuske, Velike Britanije i Njemačke je bio da u potpunosti i u svakom

pogledu izbaci Osmansko Carstvo sa evropskog tla. Kraj Rusko-Osmanskog rata je značio

početak postojanja i djelovanja samostalne i slobodne Rumunije. Ruska vlada je preuzela

obavezu da čuva i poštuje politička prava rumunske države, te da održava i štiti njen sadašnji

integritet. Dana 3. marta 1878. godine je potpisan mirovni sporazum u San Stefanu koji je dao

ideje i rješenja za balkanske države, ali i ove dvije sukobljene sile.ii

Sanstefanskim mirom bile su nezadovoljne druge velike sile, te Srbija i Grčka, pa je

jedino rješenje bilo da se revidira ugovor i prilagode odluke novim uvjetima nezadovoljnih

strana. Berlinskim kongresom, koji je trajao od 13. juna do 13. jula 1878. godine su se

revidirale odluke donesene u San Stefanu, te je nakon ovog bitnog događaja u historiji Evrope

došlo do velikih promjena na kontinentu. Ovim međunarodnim sastankom je utjecaj Rusije

bio znatno umanjen, dok je Austro-Ugarska polako, ali sigurno izbijala na površinu kao nova

sila sa velikim utjecajem u Evropi. Rumuniji, Srbiji i Crnoj Gori je napokon i službeno

1

2

potvrđena nezavisnost i teritorijalno proširenje. Austro-Ugarska je dobila pravo okupacije

BiH. Umjesto Velike Bugarske uspostavljene su dvije nove autonomne kneževine, Bugarska i

Istočna Rumelija. Rusiji su pripale turske pokrajine Batum, Kars, Ardahan, te dio Besarabije

(teritorij Rumunije). Rumunija je u zamjenu za izgubljenu Besarabiju dobila teritorij

Osmanskog Carstva, Dobrudžu. Također je bila oslobođena plovidba Dunavom od Željeznih

vrata.iii

Potpisivanjem Berlinskog ugovora, Rumunija je nakon skoro 500 godina dominacije

Osmanskog Carstva dobila svoju međunarodnu samostalnost. Međutim, teritorijalna

nezavisnost je sa sobom donijela i mnoge poteškoće koje su bile povezane sa finansijskom

nesigurnošću i slabim ekonomskim razvojem. Rumunija je bila prinuđena da uzima kredite od

većih evropskih sila, kako bi opstala. Krediti su bili nepovoljni što je dovodilo do povećanih

poreza, a to je dalje izazivalo nezadovoljstvo kod velikog broja stanovništva. Ova nestabilnost

je morala da se što prije riješi, a to je za Rumuniju značilo maksimalnu angažovanost u

vanjskoj politici i brz uspjeh u vanjskim ekonomskim poduhvatima. Vlast u Rumuniji je bila

svjesna da je njena samostalnost i nezavisnost bila ograničena njenom potrebom za

industrijskim svijetom, koji je u velikoj mjeri bio glavni izvor proizvodnje u Evropi i svijetu.iv

2. DRUŠTVENO-POLITIČKO UREĐENJE RUMUNIJE

Prema Ustavu iz 1866. godine Rumunija je bila samostalna kneževina, ali u vazalnom

odnosu prema Osmanskom Carstvu.Njeno političko uređenje je bilo takvo da se ona smatrala

ustavnom monarhijom, čiji je parlament imao dva doma. Sve odluke i zakoni koji su doneseni

morali su biti odobreni od strane oba doma. Osamdesetih godina XIX stoljeća u Rumuniji su

se na političkoj sceni smjenjivale dvije glavne stranke: liberali sa svojim vođom

I.K.Braćanom i konzervativci pod vodstvom Katardžija. Liberali su uživali podršku jednog

dijela spahija i buržoazije koja se tek stvarala na rumunskim prostorima. Konzervativci su bili

predstavnici najuticajnijeg dijela bojarstva. Upravo od 1866. godine na rumunskom prijestolju

se nalazio princ Karl I Hoencolern-Zigmaringen, koji je bio u srodstvu sa pruskom

dinastijom.v Kao novi vladar, on je bio izložen milosti političkih stranaka, na kojima je

počivala njegova moć.vi

U socijalnom i političkom svijetu Rumunije vjera na prvi pogled nije igrala veliku

ulogu, međutim stvarnost je bila drugačija. Zanimljiv je podatak koji nam govori o vjerskoj

nadmoći jednih naspram drugih, u prvom redu hrišćana u odnosu na jevreje. Nekoliko stotina

3

hiljada jevreja koji su živjeli na ovim područjima nisu imali nikakva politička niti građanska

prava, a sve je to legalno potpomognuto sa Ustavom iz 1866. godine ( koji je revidiran 1879.

godine.).viiRumunsko zakonodavstvo je imalo izrazito antisemitski karakter, koji je zahtijevao

potpunu promjenu. Nakon progona jevreja u Bukureštu, došlo je do odluke da se revidira

Ustav iz 1866. godine, te da se unese ispravka po kojoj razlika u vjeroispovijesti „ne može biti

smetnja za dobijanje građanskih i političkih prava“. Iako je na zahtjev Berlinskog kongresa,

Rumunija učinila promjene u Ustavu (1879.godine), nisu poduzete nikakve stvarne mjere u

vezi sa problemom jevreja, te je narod i dalje bio protjerivan.viii

Krajem 1876. godine je na vlast Rumunije došla politička stranka liberala koja će

djelovati pod vodstvom Braćana punih dvanaest godina. Potpuna nezavisnost i politika

ekonomskog razvoja je učvrstila položaj Nacionalno-liberalne stranke, te joj obezbijedila ovu

dugogodišnju vladavinu.ixBraćanov uticaj i djelovanje unutar Rumunije je dovelo do

rumunskog uplitanja u Rusko-Osmanski rat. Braćan je angažovao vojsku koja je pomogla

Rusiji u opsadi Plevne. Nakon Berlinskog kongresa Rumunija prolazi kroz velike promjene

koje su bile usko povezane sa konačnim proglašenjem nezavisnosti. Godine 1881. u oba

predstavnička doma je došlo do proglašenja Kraljevine Rumunije. Tri godine kasnije došlo je

do ponovne revizije Ustava, te je usvojena odluka kojom su ugovori poljoprivrednih radnika

svedeni na dvogodišnji rok, a važnost zakona o neotuđivosti seljačkih imanja je produžena na

dvadeset i pet godina.x

Ovaj zakon je trebao da služi u svrhu zaštite seljaka i njihovih prava, ali on nije mogao

da spriječi oduzimanje seljačke zemlje i pojavu neimaštine među seljačkim stanovništvom.

Godine 1887/88. seljačko nezadovoljstvo se otelo kontroli i otpočeo je agrarni pokret. Agrarni

pokret ili seljačka buna, kako se još naziva je bio rezultat ne samo nepraktičnosti novog

zakona o poljoprivredi, nego i naglog razvoja industrije. Ovi događaji, kao i razvoj trgovine,

su dalje doveli do toga da se brojčano poveća radnička klasa, što je dovelo do siromaštva.

Brojni seljaci su uzalud tražili povrat zemlje putem peticija upućenih vladi ili zakonodavnim

tijelima, a 1887. godina je donijela sušu koja je opustošila skoro čitavu zemlju.xi Pobuna je

prvo izbila u Urzičenju, te se ubrzo proširila na okrugeIlfov, Dimbovica, Vlaška i druge

okruge unutar Moldavije. Porast radničkog pokreta je ispoljen u vidu dva štrajka: štrajka

radnika centralnih željezničkih radionica u Bukureštu i štamparskih radnika (1888.).xii Agrarni

pokret je ugušen nakon velikih nemira, a 1891. godine dolazi do raspuštanja domova i dolaska

Katardžija, lidera konzervativaca na vlast. Katardži će djelovati na vlasti sve do 1895. godine,

kada će svojevoljno dati ostavku i prepustiti svoje mjesto liberalnoj vladi D.Sturza.xiii

4

Kako je već gore navedeno, stanovništvo Rumunije je zbog novonastalih situacija na

polju ekonomije, vremenom počelo da se razdjeljuje i stvara klase unutar društva. Za vrijeme

Osmanske vladavine, na ovim prostorima su većim dijelom bili prisutni seljaci (preko 70%).

Pored seljaka nalazimo i „bojare“ koji su ustvari bili zemljoposjednici. Ovi isti bojari su na

svojim zemljoposjedima imali seljake odnosno radnike koji su marljivo obrađivali zemlju.

Seljaci su uzimali u zakup zemljište, ali su imali određene dužnosti i prema bojaru i prema

vlasti. Zakupljivanjem su također snosili i veliki dio poreskih obaveza, te su time u znatnoj

mjeri sebe stavljali u nepovoljan položaj. Pored njih se nalazio i dio seljaštva koji je bio

podvrgnut pauperizaciji, te su oni korišteni kao kadrovi nadničara, ali i kao jeftina radna

snaga u industriji.

Ovo stanovništvo je prolazilo kroz jedan vid ropstva, koji je bio potpomognut lošim

ekonomskim i finansijskim uslovima. Dosta se špekulisalo u vezi sa „ropstvom“ u Rumuniji,

ali je tokom XIX i XX stoljeća, postojanost izrabljivanja stanovništva u velikoj mjeri opao.

Sam Ustav iz 1866. godine je obuhvatio i zakone koji su bili posebno namijenjeni ovom sloju

stanovništva. Oni su djelovali i živjeli unutar svojih „klanova“, te su zakoni ograničavali

njihov život i postupke izvan tih „klanova“. Jedan od zakona je bio vezan za njihove bračne

mogućnosti koje su bile ograničene u tom smislu da su se mogli vjenčavati samo unutar svojih

„klanova“ i svoje klase. Revidiranjem tog Ustava kasnije su promijenjena njihova prava, ali i

obaveze. Moderno doba je dovelo do skoro potpunog nestanka „ropstva“ u Rumuniji.

Buržoazija je naseljavala gradove i prigradska mjesta, te je brže i sigurnije prihvatala moderna

shvatanja i nove uvjete života. xiv

3. RUMUNIJA U GODINAMA PRED PRVI SVJETSKI RAT

Vanjska politika Rumunije je u velikoj mjeri bila povezana sa ratnim događanjima i

nesuglasicama na prostoru Evrope. Prvo je 1883. godine Rumunija pristupila Trojnom savezu

koji je postignut između Njemačke, Austro-Ugarske i Italije. Sturza je vodio politiku koja je

podržavala pristupanje ovom savezu, ali mu je na put stao novi problem koji je nastao unutar

rumunskog društva. Jačao je protivmađarski pokret koji je postajao ozbiljan zbog

ugnjetavanjarumunskog stanovništva u Transilvaniji. Mađarska vlada je na tom području

intenzivirala politiku mađarizacije narodnosti. Zakonom iz 1879. godine je strože nametnut

mađarski jezik u obrazovnim i pravnim institucijama. Rumunski poslanici su protestvovali

zbog ovog zakona. Osnovana su mnoga kulturna društva i nacionalni listovi, koji su

5

podržavala nacionalni pokret Rumuna u Transilvaniji. Sastavljen je i protestni Memorandum

zbog progona rumunskog naroda sa tih prostora, te je isti poslan imperatoru Francu

Jozefu.xvMaja 1894. godine memorandumisti su bili uhapšeni i osuđeni na zatvorske

kazne.xviZbog velikih nemira Sturza je bio prinuđen da se povuče i 1899. godine na vlast

dolaze konzervativci na čelu sa Kantakuzenom. On je ostao na vlasti sve do 1901. godine

kada ga je opet zamijenio Sturza, čija je vlada potrajala do 31. decembra 1904. godine. Ipak

su na kraju liberali bili ti koji su spasili Rumuniju od ekonomskog i finansijskog kraha.xvii

Između 1883. i 1914. godine pripadnice Trojnog saveza su igrale bitnu ulogu u

događajima koji su prethodili prvom svjetskom ratu. To su bili: Bugarska kriza (1885-1887),

Marokanska kriza, rat u Libiji i Balkanski ratovi. Upravo u Balkanskim ratovima je

učestvovala i sama Rumunija na čijem je čelu u to vrijeme bio kralj Karlo I. Njeno uplitanje u

Balkanske ratove se manifestovalo uvidu garanta koji će osigurati stabilnost na jugoistoku

Evrope.xviii Pred balkanske ratove na vlast u Rumuniji opet dolaze konzervativci na čelu sa

P.P. Karpom, koji je od 1907. godine bio predsjednik Konzervativne stranke.

Balkanski ratovi, prvi od 1912. do 1913. godine i drugi 1913. godine su još jače

zaoštrili evropsku krizu i ubrzali početak prvog svjetskog rata. U prvom balkanskom ratu, koji

je trajao od 26. septembra/ 9. oktobra 1912. godine, Rumunija je proglasila neutralnost.

Međutim, 27. juna/10. jula Rumunija je objavila rat Bugarskoj, te je uspjela sa velikom

vojnom snagom da dopre do same Sofije. Na kraju je ipak Bugarska bila ta koja je morala da

se povuče, te da prepusti Rumuniji prostor južne Dobrudže.xix Prvi balkanski rat je završio sa

mirovnom konferencijom u Londonu 16. decembra 1913. godine, a drugi mirovnom

konferencijom u Bukureštu od 30. jula do 10. avgusta 1913. godine.xx

Ovim mirovima je napokon određena granica između balkanskih država, te su

sankcionisani teritorijalni dobici, a Rumuniji je potvrđena vlast nad cijelom

Dobrudžom.xxiTokom 1913. godine rumunska vojska je bila jedna od najvećih regularnih

trupa na Balkanu, čija je struktura bila trojaka. Na prvoj liniji se nalazila aktivna vojna snaga

(mladići od 21-23 godine), druga je bila rezervna vojska (muškarci između 29 i 40 godina), a

treća se nazivala „Militia“ i tu su većinom vojevali muškarci između 41 i 46 godina.xxii

Godina 1914. je bila značajna za dalji razvoj Rumunije, kako u ekonomskom, tako i u

teritorijalnom i političkom pogledu. Te godine je umro rumunski kralj Karl I, a na prijestolje

je došao njegov nećak Ferdinand I. S obzirom da je unutrašnja politika ove države prolazila

kroz velike promjene, vlada je bila primorana da se skoncentriše na ta događanja. Upravo ovo

je dovelo do zauzimanja neutralnog položaja i stava prema počecima prvog svjetskog rata.xxiii

6

4. RUMUNIJA U PRVOM SVJETSKOM RATU

Nakon izbijanja prvog svjetskog rata, kako je već spomenuto Rumunija se deklarisala

kao neutralna država sa ciljem da izbjegne direktni sukob sa nekom od velikih sila. Rumunija

je sa 7.500 000 stanovnika bila jedna od manjih država koje su obitavale na prostoru Evrope i

koje su bile na određeni način zavisne od velikih sila. Ruski teritorij Besarabije je bio naseljen

rumunskim stanovništvom, kao i teritorij Austro-Ugarske (Transilvanija, Banat i Bukovina).

Rumunija se našla u nepovoljnom položaju zbog ove situacije. Članica Antante, Rusija je

obećavala da će prepustiti Besarabiju ukoliko se ova država bude držala svog položaja iz

1883. godine kada je stala na stranu ovog saveza. S druge strane Austro-Ugarska je također

koristila teritorij Transilvanije, Banata i Bukovine kako bi Rumuniju prisvojila u Trojni savez.

Iako je Rumunija isprva bila neodlučna, ipak će 1916. godine stati na stranu sila Antante.xxiv

Rumunija je u rat ušla iz dva razloga, prvi je bio da se zaštiti od napada velikih sila, a

drugi je bio vezan za teritorijalno proširenje. Nakon što je Rusija uspjela da pobijedi Austro-

Ugarsku, Rumunija je shvatila da bi i ona mogla iskoristiti trenutnu nestabilnost i slabost ove

sile kako bi proširila svoj teritorij prema Transilvaniji. Dana 18. avgusta 1916. godine

rumunska vlada je potpisala tajni ugovor sa silama Antante. Tim ugovorom je Rumunija u

slučaju pobjede imala potpuno pravo na teritorij Transilvanije, Bukovine i Banata, koje su bile

pod vlašću Austro-Ugarske. Nekoliko dana nakon toga Rumunija je proglasila rat Austro-

Ugarskoj i Njemačkoj.xxv

Rusija se obavezala da podrži Rumuniju u Dobrudži sa dvije pješadijske i jednom

konjičkom divizijom. Rumunska vlada je mobilisala 833.601 lice, od kojih 522.890 u borbene

jedinice, koje su sačinjavale 23 pješadijske i 2 konjaničke divizije, te druge jedinice.xxviNakon

što je rumunska vojska prešla granicu i otpočela napade na prostor Transilvanije, Njemačka i

Austro-Ugarska su bile prinuđene da se aktivno pozabave ovim napadima, te da umire svoja

djelovanja na drugim frontovima. U prvih deset dana rumunska armija je oslobodila veliki

broj mjesta u Transilvaniji, te je prešla planine Peršanj i sjeveroistočni dio Fagaraša, kao i

Vulkanske planine, u pravcu grada Trgu Mureša.xxvii

Dva poznatija njemačka generala Falkenhajn i Mekenzen su bili zaduženi za

poražavanjerumunskih snaga. Ofanziva je započeta 3. septembra 1916. godine, istog dana

kada su bugarski avioni bombardovali Bukurešt.Mekenzen je sa vojskom sastavljenom od

bugarskih, njemačkih i turskih jedinica napao rumunske snage na dobrudžanskom frontu i

7

zauzeo Turtukaju. Do početka oktobra mjeseca, rumunska vojska je bila u više navrata

napadnuta, te se povukla prema Rumuniji. Njemačka vojska je napala i trupe u Dobrudži, te je

vojska bila prinuđena na još jedno povlačenje. U novembru mjesecu, Mekenzenove trupe su

prešle Dunav blizu mjesta Zimnice. Rumunija nije imala drugog izbora nego da izvrši

evakuaciju Bukurešta. xxviii

Dana 10. decembra 1916. godine Mekenzen sa svojom vojskom ulazi u Bukurešt, koji

postaje peti po redu glavni grad kojeg su zauzele sile Trojnog saveza. Godina 1917. je bila

ispunjena prodorima ruske vojske na prostor Rumunije. Dana 10. marta 1917. godine u Rusiji

se pokrenula demokratska revolucija, koja je naišla na podršku i u Rumuniji. Desno krilo

Nacionalno-liberalne stranke je osnovalo Partiju rada, koja se borila za hitno ubaštinjenje

seljaštva, za opće pravo glasa i demokratizaciju društva. Kralj Ferdinand I je na nagovor

Nikole Jorge odlučio izvršiti promjene u Ustavu, koje su se ticale agrarne reforme i općeg

prava na glas. Iako se stabilizirala fronta i oporavila vojska, u maju 1918. godine Rumunija je

priznala svoj poraz i potpisala je mir u Bukureštu. Sile koje su bile u sastavu Trojnog saveza

su preuzele kontrolu nad teritorijem Rumunije. Međutim, nedugo nakon toga u novembru

1918. godine sporazumom u Versaju, Transilvanija je pripala Rumuniji.

Na kraju je bitno naglasiti i činjenicu vezanu za velike ljudske gubitke u Rumuniji

tokom prvog svjetskog rata. Iako nije bila dugo umiješana u ratna dešavanja, broj žrtava je bio

jako veliki i iznosio je otprilike 335 000 ljudi od 7.500 000 stanovnika, koliko je naseljavalo

prostor Rumunije u to vrijeme. U ovu brojku su uračunata vojna lica i civilne žrtve rata.xxix

5. EKONOMIJA I NJEN RAZVOJ U RUMUNIJI

Kako se Rumunija kroz svoju historiju mnogo puta našla na udaru velikih osvajača i

ratnih događanja, njena ekonomija se prilagođavala tim dešavanjima. Znatniji ekonomski

razvitak u Rumuniji i njenim pokrajinama je bio zabilježen za vrijeme habsburške prevlasti.

Modernizacija i industrijalizacija su u velikoj mjeri doveli do stanja u državi koje je iziskivalo

mnoga prilagođavanja i promjene u privredi.Težnja za usavršavanjem i poboljšavanjem

poljoprivrednih tehnika je dovelo do udvostručavanja poljoprivredne proizvodnje u

vremenskom periodu od 1866. do 1878. godine. Seljaštvo se za jako kratko vrijeme našlo u

naprednijem stadiju društvene diferencijacije.xxx

U tom istom periodu je broj industrijskih postrojenja porastao, ali je još uvijek

preovladavala manufaktura i postojanost malih preduzeća. Glavno mjesto su zauzimale

industrija prehrane, tekstilna i drvna industrija.xxxiU Transilvaniji se počela u velikoj mjeri

vršiti prodaja imanja sitnim posjednicima, gradskim poslovnim ljudima koji su tako postajali

8

zakupodavci. Sitni posjednici su bili prinuđeni da se bore za opstanak i bili su na rubu

propasti i siromaštva. Do 1900. godine u Rumuniji je postojalo preko 30% bezemljaša.xxxii

Potpuna državna nezavisnost je dovela do boljeg razvoja ekonomije, te se pojavila politika

zaštite nacionalne industrije. Predstavnici ove politike su bili Kogalničanu, Aurelina i

Ksenopol, koji su smatrali da država treba podsticati domaću industrijsku proizvodnju.

Zakonom o carinskoj tarifi iz 1886. godine proširio se protekcionizam na industrijska

preduzeća, koja su koristila domaće proizvode. Nacionalno-liberalna stranka je 1887. godine

donijela zakon, nazvan „Opšte mjere za podršku nacionalne industrije“. Industrijska

preduzeća sa najmanjim kapitalom su bila oslobođena neposrednih poreza, carinskih taksi pri

uvozu mašina i sirovina, te djelimično taksi za prijevoz mašina i sirovina željeznicom.xxxiii

Rumunska poljoprivreda se u velikoj mjeri razvila zbog porasta broja radne snage, koju su

omogućili time što su obezbijedili moderan alat, mašine i kredite za seljačke porodice.

Napredak koji je Rumunija doživjela u uzgajanju žitarica je bio zadivljujući. U odnosu na

ukupnu vrijednost izvoza, žitarice (prvenstveno pšenica i kukuruz) su obuhvatale većinski

postotak vanjske trgovine, tačnije oko 85%. Rumunija je do 1910. godine bila četvrti izvoznik

pšenice u svijetu.xxxiv

Razvoj privrede je doveodo razvoja i proširenja telegrafske, drumske i željezničke mreže,

kao i intenziviranje pomorske i riječne plovidbe. Pored toga od 1880. godine počinje

osnivanje nacionalnih banaka, kao eskontni zavod i za opticaj novca. Ove banke su podržale

razvoj industrije i trgovine, te su omogućile kredite i zajmove, što je znatno povećalo njihove

rezerve dragocjenog metala i kapitala.xxxv Prva poljoprivredna kreditna banka je osnovana

1881. godine, te je 1892. godine bila podvrgnuta reorganizaciji u cilju bolje usmjerenosti ka

seljaštvu. Kako bi se riješilo pitanje seljaka 1889. godine je donesen Zakon o prodaji državne

zemlje podijeljene na male površine, pri čemu su bili obezbijeđeni krediti i zaštita sitnih

posjednikaxxxvi

Nakon prvog svjetskog rata, Rumunija je prolazila kroz težak i dug period oporavka koji

se osjetio i na ekonomskom i finansijskom polju razvoja. Gubitak velikog broja stanovništva i

manjak finansijske sigurnosti su Rumuniju dovele u jako loše stanje iz kojeg se teško izvukla.

6. KULTURA RUMUNIJE

Kultura modernog doba u Rumuniji je bila inspirisana događanjima koja su zadesila ovu

državu i njen narod. Njen uspjeh u borbi za nezavisnost, unutrašnja previranja i promjene, te

ratna događanja su ostavila veliki trag na stanovništvo i njenu kulturu.

9

Kada govorimo o školstvu moderne epohe tu moramo spomenuti i pojavu nacionalne

svijesti, koja je u velikoj mjeri navela društvo da potaknu školsku nastavu na rumunskom

jeziku. Pravilnik o javnim školama iz 1833. godine je odredio strukturu nastavnih ustanova u

četiri ciklusa, škola je proglašena za državnu ustanovu, a rumunski je bio jedini jezik na

kojem se predavalo u svim ciklusima školskom obrazovanja. Značajan napredak nalazimo

formiranjem odnosno osnivanjem Univerziteta u Jašu (1860) i Bukureštanskog univerziteta

(1864.). Godine 1881. se osniva i Visoka škola za mostove i puteve u Bukureštu. Već 1879.

godine na Univerzitetu u Jaši je otvoren drugi medicinski fakultet u Rumuniji. Nakon

protivmađarskog pokreta u Transilvaniji se uveo dualizam, pa se nastava odvijala i na

rumunskom i na mađarskom jeziku.xxxviiKada govorimo o nauci Rumunije, onda je bitno

spomenuti podatak koji nam otkriva vrijeme osnivanja institucije koja je bila zadužena za

publikaciju naučnih radova. Godine 1866. je osnovano Rumunsko akademsko društvo, koje je

1890. godine postalo Rumunska akademija. Godine 1872. je bio formiran naučni odsjek, koji

je raspolagao sopstvenom publikacijom, a od 1890. godine je postojalo Udruženje nauka, koje

je 1902. godine dobilo naziv Rumunsko naučno udruženje.xxxviiiUmjetnost moderne epohe je

bila izmijenjena i prilagođena modernizaciji i emancipaciji društva i okoline. Pojavljuje se

evropski tip kulture, koji u velikoj mjeri dovodi do dubokih izmjena u razvoju likovne

umjetnosti. Kada je u pitanju arhitektura, tu sada preovladava neoklasični stil koji odražava

nove tendencije ukusa. Tradicionalizam i religioznost se isprepliću sa klasičnim elementima,

posebno što se tiče monumentalne likovne umjetnosti. Bitno je spomenuti par umjetničkih

imena modernog doba, koji su djelovali u Rumuniji, a to su: arhitekte Aleksandar Orasku i

Jon Minku, vajari Karl Štork i Dimitrije Pačurea, te slikari George Asaki, George Tataresku i

Teodor Aman.xxxix

10

7. PRILOZI

Slika 1. Jugoistočna Evropa nakon Berlinskog kongresa

(http://hr.wikipedia.org/wiki/Berlinski_kongres , 01.05.2014. u 10:45)

11

Slika 2. Rumunija u prvom svjetskom ratu

(http://en.wikipedia.org/wiki/Romania_during_World_War_I , 01.05.2014. u 10:45)

12

8. LITERATURA

Drd. CiprianNecula: The cost of Roma slavery, Romanian Academy, Romania, 2012.,

Grupa autora: Istorija rumunskog naroda, Matica srpska, Beograd, 1979.,

Grupa autora: Savremeni svet, Narodna knjiga – Vuk Karadžić – Rad, Partizanska

knjiga, Beograd, 1984.,

J.V. Tarle: Istorija novog veka, IDP „Naučna KMD“, Beograd, 2008.,

Nikola Jorga: Istorija Rumuna i njihove civilizacije, Jugoslavenska štamparija M. P.

Stefanović, Vršac, 1935.,

Philip S. Jowett: Armies of the Balkan, Wars 1912-13- The primingsharge for the

GreatWar, OspreyPublishing,GreatBritain, 2011.,

Pierre Renouvin: La Primera GuerraMundial, OIKOS-TAU, Espana, 1989.,

Rudolf Dinu: Romanianforeignpolicyfrom Berlin to Sarajevo, 1878-1914. Some

caracteristics, Romanian Academy, Romania, 2005.,

Silvana Rachieru: Legislation of independentRomania in the Ottomanperception

(1878-1888), Romano-Turcica (207-218), ISIS Istanbul, Istanbul, 2003.,

Stevan K. Pavlović: Istorija Balkana 1804 – 1945, Izdanje Clio, Beograd, 2004.,

Workbook 3: The Balkan Wars, CDRSEE, Greece, 2009.

INTERNET STRANICE:

Preuzeto sa: http://www.firstworldwar.com/features/minorpowers_romania.htm

(01.05.2014. u 10:45)

Preuzeto sa: http://www.history.com/this-day-in-history/romania-enters-world-war-i

(30.04.2014. u 14:55)

Preuzeto sa:http://www.firstworldwar.com/source/romaniawardeclaration.htm

(30.04.2014. u 14:40)

Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Preuzeto sa:

http://enciklopedija.lzmk.hr/clanak.aspx?id=4122 (26.04.2014. U 11:55)

Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Preuzeto sa:

http://enciklopedija.lzmk.hr/clanak.aspx?id=35287 (26.04.2014. u 11:45).

i Grupa autora: Savremeni svet, Narodna knjiga – Vuk Karadžić – Rad, Partizanska knjiga, Beograd, 1984., 198.ii U San Stefanu su donesene sljedeće odluke: Rusija je dobila teritorijalno proširenje u Besarabiji i Aziji, Srbija, Crna Gora i Rumunija su dobile nezavisnost, stvorena je nova autonomna kneževina Velika Bugarska, koja je bila u vazalnom odnosu prema Osmanskom Carstvu, a obuhvatala je teritorij Bugarske i veliki dio Makedonije. Također je bila predviđena autonomija BiH pod nadzorom Austrije i Rusije. Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Preuzeto sa: http://enciklopedija.lzmk.hr/clanak.aspx?id=35287 (26.04.2014. u 11:45).iiiLeksikografski zavod Miroslav Krleža, Preuzeto sa: http://enciklopedija.lzmk.hr/clanak.aspx?id=4122 (28.04.2014. u 12:30).iv Grupa autora: Savremeni svet, 198.v J.V. Tarle: Istorija novog veka, IDP „Naučna KMD“, Beograd, 2008., 521-522.viN.Jorga: Istorija Rumuna, 301.vii Silvana Rachieru: Legislation of independentRomania in the Ottomanperception (1878-1888), Romano-Turcica (207-218), ISIS Istanbul, Istanbul, 2003., 209.viiiTarle, 522.ix Grupa autora: Istorija rumunskog naroda, 266.xTarle: Istorija novog veka, 523.xi Grupa autora: Istorija rumunskog naroda, 268.xii Ibidem, 269.xiiiTarle, 523.xivDrd. CiprianNecula: The cost of Roma slavery, Romanian Academy, Romania, 2012., 14-18.xv Grupa autora: Istorija rumunskog naroda, 271.xvi Ibidem, 272.xviiTarle: Istorija novog veka, 523.xviii Rudolf Dinu: Romanianforeignpolicyfrom Berlin to Sarajevo, 1878-1914. Some caracteristics, Romanian Academy, Romania, 2005., 213.xix Grupa autora: Istorija rumunskog naroda, 278.xx Philip S. Jowett: Armies of the Balkan, Wars 1912-13- The primingsharge for the GreatWar, OspreyPublishing,GreatBritain, 2011., 3.xxi Grupa autora: Savremeni svet, 212.xxii Philip S. Jowett: Armies of the Balkan, Wars 1912-13, 30.; Uporedi sa: Workbook 3: The Balkan Wars, CDRSEE, Greece, 2009., 104-105.xxiiiR.Dinu: Romanianforeignpolicyfrom Berlin to Sarajevo, 235.xxiv Pierre Renouvin: La Primera GuerraMundial, OIKOS-TAU, Espana, 1989., 7.xxvPreuzeto sa:http://www.firstworldwar.com/source/romaniawardeclaration.htm (30.04.2014. u 14:40)xxvi Grupa autora: Istorija rumunskog naroda, 283.xxvii Ibidem, 284.xxviiiPreuzeto sa: http://www.history.com/this-day-in-history/romania-enters-world-war-i (30.04.2014. u 14:55)xxixPreuzeto sa: http://www.firstworldwar.com/features/minorpowers_romania.htm ( 01.05.2014. u 10:45)xxx Grupa autora: Istorija rumunskog naroda, 251.xxxi Ibidem, 252.xxxiiStevan K. Pavlović: Istorija Balkana 1804 – 1945, Izdanje Clio, Beograd, 2004., 179.xxxiiiGrupa autora: Istorija rumunskog naroda, 264.xxxivPavlović, 197.xxxvIbidem, 265.xxxviPavlović: Istorija Balkana, 197.xxxviiGrupa autora: Istorija rumunskog naroda, 297-298.xxxviii Ibidem, 298.xxxix Ibidem, 308-311.