Ryszard Kapuscinski - Poet of reportage

Poeti i reportazhit Rishard Kapushçinjski 1932-2007

Kinë, vjeshtë 1957

Fot. Arkivi familjar/Estate of Ryszard Kapuscinski

A mundet të shkruarit të ndryshojë gjësend? Unë besoj fuqimisht. Pa këtë besim nuk do të dija, nuk do të mundja të shkruaja.(Ryszard Kapuściński, “Lapidarium VI”, nga fjala në festivalin ndërkombëtar të letërsisë “Zëra nga e gjithë bota”, Nju Jork, prill 2005,)

Fot. Ryszard Kapuściński/Estate of Ryszard Kapuściński

Faleminderit

Zonja Bozena DudkoStudio Kozak

Nënshkrimi i fotografive Mali, 1996Fot. Arkivi familjar /Estate of Ryszard Kapuściński

Warszawa - Tiranë 2013


Ryszard Kapuściński

Poeti i reportazhitNdjehem e kënaqur që ekspozita fotografike „Ryszard Kapuściński. Poet i repor-tazhit”, e inicjuar në vitin 2007 nga Instituti Polak i Librit dhe e inauguruar në pa-nairin e librit në Frankfurt, falë angazhimit të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Republikës së Polonisë qysh prej katër vjetësh udhëton nëpër botë. Deri më sot ekspozita është çelur në Kinë, Hongkong, Tajvan, Bjellorusi, Gjeorgji, Kanada, SHBA, Poloni (në Ditët Europiane të Zhvillimit dhe Panairin e Librit në Varshavë), në Portugali dhe Greqi (edhe në panairin e librit në Selanik). Kjo ekspozitë në Tiranë është meritë e madhe e Astrit Beqiraj, i cili qysh prej vitit 1996 me përkushtim të madh përkthen veprat e Rishard Kapushçinjskit me ç’rast u afron shqi-ptarëve Autorin dhe veprën e tij.Është poaq meritë edhe e shtëpisë botuese „Papirus”, e cila ka nxjerrë kaq bukur „Peran-dori” , „Imperium” dhe tani” Udhëtime me Herodotin”.Qëndrojmë në errësirë, rrethuar me dritë – shkruan Kapushçinjski në mbyllje të frag-mentit të parafundit të autobiografisë së tij letrare.Drita e Kapushçinjskit, e cila ka udhë-hequr përgjatë gjithë së tij prej reporteri, ka qenë Historia e Herodotit. Për ne një dritë e tillë, që na ndihmon të kuptojmë botën ku jetojmë, janë librat e Herodotit veshur me xhinse, siç mbiquhej autori i „Peran-dori-t” në Poloninë e viteve ‘80. Shpresoj se ekspozita jonë, të cilën e përgatita në bashkëpunim me Izabela Wojciechowska, kuratoren e arkivit fotografik të Rishard Kapush-çinjskit, të ndarë tashmë nga jeta, si dhe me grafistët Dorota dhe Łukasz Kozak, t’Ju nxisë të udhëtoni me Rishard Kapushçinjskin.

Në emër të autorëve të ekspozitës, por edhe në emër të bashkëshortes dhe vajzës së Rishard Kapushçinjskit falënderoj përzemërsisht Zotin Ambasador Marek Jeziorski si dhe bashkëshorten e Tij, Zo-njën Teresa Garbacik-Jeziorska për popullarizimin e figurës dhe veprës së poetit të reportazhit në Shqipëri. Falënderoj gjithashtu gjithë punonjësit e Ambasadës së Republikës së Polonisë në Tiranë, të cilët realizuan këtë ngjarje të mrekullueshme. Rishard Kapushçinjski, i cili nuk mundi të vizitonte Shqipërinë, me sig-uri është i lumtur që ishte me ne në Muzeumin Hi-storik Kombëtar në Tiranë.

Bożena Dudko

Bożena Dudko (lindur më 1963) – redaktore dhe gazetare. Prej vitit 2005 kujdestare e arkivit të Rishard Ka-pushçinjskit, sekretare e jurisë dhe sekretare e Çmimit Ndërkombëtar Ryszard Kapuściński në gjininë e repor-tazhit letrar (prej vitit 2010)

Shkurrnaja polake:

Poloni, Ganë

Yjet e zinj: Ganë, Kongo

Sikur e gjithë Afrika...: Tanzani

(Tanganikë), Etiopi, Zimbabve (Rodezi),

Kenia, Republika e Afrikës së Jugut,

Sudan, Algjeri, Ganë, Benin

(Dahomej), Republika

Afrikanoqendrore, Togo, Nigeri

Kirgizi zbret nga kali: Armeni, Azerbe-

jxhan, Gjeorgji, Kirgizi, Taxhikistan,

Turkmeni,

Uzbekistan

Krishti me karabinë krahut

Liban, Jordani, Izrael, Siri, Autoriteti i

Palestinës (Zona e Gazës dhe Bregu Perën-

dimor i lumit Jordan), Bolivi, Republika

Dominikane, Salvador, Guatemalë, Kili, Mo-

zambik

Edhe një ditë jetë: Angola

Lufta futbollistike: Ganë, Kongo,

Mozambik, Tanzani (Tanganikë), Togo,

Algjeri, Nigeri, Etiopi,

Somali, Honduras, Salvador,

Bolivi, Siri, Izrael, Autoriteti Palesti-

nës, Qipro

Perandori: Etiopi

Shahinshahu: Iran

Imperium: BRSS/Rusi

Heban: Ganë, Tanzani, Ugandë, Senegal,

Nigeri, Mauretani, Etiopi, Ruandë,

Sudan, Somali, Mali, Eritre,

Liberi, Kamerun, Zanzibar (Tanzani)

Udhëtime me Herodotin: Indi,

Kinë, Egjipt, Siri (Republika e Bashkuar

Arabe), Sudan, Kongo, Tanzani (Tanganikë),

Iran, Etiopi,Algjeri, Senegal, Greqi, Tu-

rqi

Photo: Maciej Zienkiewicz/Agencja Gazeta

Shkrimtari, poeti dhe fotografi polak.

Mendimtari dhe përkthyesi i kulturave.

Mjeshtri i mjaft gazetarëve- ai që e ngriti reportazhin

në nivelin e artit.

Në reportazhet e tij donte të përshkruante botën e gjysmës

së dytë të shekullit XX.

Armenia

Georgia

Azerbaijan

TurkmenistanTajikistan

Kyrgyzstan

Uzbekistan

Poland

Algeria

Syria

Israel

Jordan

Dominican

Republic

Bolivia

Salvador

Guatemala

Chile

Mozambique

Angola

Ghana Congo

Togo

Nigeria

Ethiopia

Somalia

Honduras

Palestine

Cyprus

Iran

USSR/Russia

Uganda

Senegal

Zanzibar

Rwanda

Sudan

Mauretania

Mali

Liberia

Cameroon

India

China

Lebanon

Egypt

GreeceTurkey

Eritrea

Tanzania

Zimbabwe

Kenya

South

Africa

Benin

Central

African

Republic

Shkurrnaja polake:

Poloni, Ganë

Yjet e zinj: Ganë, Kongo

Sikur e gjithë Afrika...: Tanzani

(Tanganikë), Etiopi, Zimbabve (Rodezi),

Kenia, Republika e Afrikës së Jugut,

Sudan, Algjeri, Ganë, Benin

(Dahomej), Republika

Afrikanoqendrore, Togo, Nigeri

Kirgizi zbret nga kali: Armeni, Azerbe-

jxhan, Gjeorgji, Kirgizi, Taxhikistan,

Turkmeni,

Uzbekistan

Krishti me karabinë krahut

Liban, Jordani, Izrael, Siri, Autoriteti i

Palestinës (Zona e Gazës dhe Bregu Perën-

dimor i lumit Jordan), Bolivi, Republika

Dominikane, Salvador, Guatemalë, Kili, Mo-

zambik

Edhe një ditë jetë: Angola

Lufta futbollistike: Ganë, Kongo,

Mozambik, Tanzani (Tanganikë), Togo,

Algjeri, Nigeri, Etiopi,

Somali, Honduras, Salvador,

Bolivi, Siri, Izrael, Autoriteti Palesti-

nës, Qipro

Perandori: Etiopi

Shahinshahu: Iran

Imperium: BRSS/Rusi

Heban: Ganë, Tanzani, Ugandë, Senegal,

Nigeri, Mauretani, Etiopi, Ruandë,

Sudan, Somali, Mali, Eritre,

Liberi, Kamerun, Zanzibar (Tanzani)

Udhëtime me Herodotin: Indi,

Kinë, Egjipt, Siri (Republika e Bashkuar

Arabe), Sudan, Kongo, Tanzani (Tanganikë),

Iran, Etiopi,Algjeri, Senegal, Greqi, Tu-

rqi

Photo: Maciej Zienkiewicz/Agencja Gazeta

Shkrimtari, poeti dhe fotografi polak.

Mendimtari dhe përkthyesi i kulturave.

Mjeshtri i mjaft gazetarëve- ai që e ngriti reportazhin

në nivelin e artit.

Në reportazhet e tij donte të përshkruante botën e gjysmës

së dytë të shekullit XX.

Armenia

Georgia

Azerbaijan

TurkmenistanTajikistan

Kyrgyzstan

Uzbekistan

Poland

Algeria

Syria

Israel

Jordan

Dominican

Republic

Bolivia

Salvador

Guatemala

Chile

Mozambique

Angola

Ghana Congo

Togo

Nigeria

Ethiopia

Somalia

Honduras

Palestine

Cyprus

Iran

USSR/Russia

Uganda

Senegal

Zanzibar

Rwanda

Sudan

Mauretania

Mali

Liberia

Cameroon

India

China

Lebanon

Egypt

GreeceTurkey

Eritrea

Tanzania

Zimbabwe

Kenya

South

Africa

Benin

Central

African

Republic

Këtë katalog Ambasada e Republikës së Polonisë e përgatiti me rastin e çeljes në Tiranë të ekspozitës fotografike “Poeti i reportazhit” kushtuar krijim-tarisë në vite të Rishard Kapushçinjskit. Do të dëshiroja të theksoja kënaqësinë që provoj si Ambasador i Republikës së Polonisë në Tiranë nga fakti që letërsia polake është e mirëpërfaqësuar në Shqipëri. Vend të veçantë këtu zë pa dyshim krijimtaria e R. Kapushçinjskit, e pranishme me tri vepra: “Perandori”, “Imperi-um” dhe “Udhëtime me Herodotin”. Ndodh kështu ngaqë, për mendimin e të gjithëve, krijimtaria e R. Kapushçinjskit përmban në vetvete tharmin e universalitetit. Kjo, veç të tjerash, ka sjellë përkthimin e veprave të tij në 37 gjuhë. Ai vërtet shkruan në veprat e veta për ngjarje konkrete historike, por njëherësh arrin mjeshtërisht të injektojë refleksione të gjithëkohëshme.Në mesin e arsyeve të suksesit të krijimtarisë së R. Kapushçinjskit duhet për-mendur prania e empatisë: bagazhi i përjetimeve dramatike nga kohët e fëmijërisë e ka lejuar shkrimtarin të ndërdjej situatën e njerëzve, për të cilët mjerimi dhe dhuna, mungesa e të drejtave elementare është përditshmëri. Përulej para ku-jtdo njeriu, pavarësisht rëndësisë së tij, pozicionit shoqëror apo kushteve të jetesës. U mësonte, nga ana tjetër, njerëzve respektin që duhej të kishin për diversitetin kulturor. Për veten thoshte se ishte përkthyes i kulturave.Kapushçinjski ka parë me sytë e tij 27 revolucione anekënd botës, në katër raste ka qenë për t’u pushkatuar. Shëndetin dhe jetën e ka vënë në rrezik më se një herë. I është përmbajtur devizës se ajo për çka shkruhet duhet dëshmuar me për-vojë vetjake, përsëriste se gazetari nuk është profesion për cinikët. Ka qenë pasionant i profesionit dhe ka pasur një ndjenjë të thellë misioni. Andaj është i dashur dhe i respektuar nga një masë e stërmadhe njerëzish kudo në botë. Duke ndarë me të tjerët mrekullimin që përjetonte personalisht ka bërë që shumë të rinj, pas leximit të veprave të tij, kanë menduar seriozisht për të ushtruar zanatin e reporterit.

Marek JEZIORSKIAmbasador

Pëlqente të fotografonte njerëzit që takonte

Pëlqente të fotografonte njerëzit që takonte

Fot. Arkivi familjar /Estate of Ryszard Kapuściński

Atëbotë mrekullonte reportazhi- ekspeditat në terren, njohja e botës së re, siç ishte në këtë rast për mua provinca polake me gjithë problemet e saj. Provinca polake atëkohë ishte jashtë mase e vobektë, jetohej vështirë, keq. Unë

botoheshin në të përjavshmen Polityka. Ishin bërë me kohë aq shumë saqë më mbërriti një propozim nga shtëpia botuese Czytelnik për t’i botuar në trajtë libri. Libri doli gjatë qëndrimit tim në Afrikë. Ky ishte debutimi im. Shkruaja për atë Poloni që më tërhiqte më shumë dhe kjo Poloni ishte fshati, ishin qytezat. Unë vetë vij nga Pinjsku (Bjellorusia e sotme), ndaj përmasa e qytezës është pikërisht ajo që i shkon më shumë për shtat mentalitetit tim, ndjeshmërisë sime. (...) Tek libri Shkurrnaja... është Polonia e vërtetë e viteve ‘50. Ato ishin kohëra për reportazh dhe ne i dhamë atij shkollën polake. (Ryszard Kapuściński në faqen e internetitit www.wyborcza.pl/kapuscinski)

Para manifestimit, Kili, 1973

Fot. Ryszard Kapuściński /Estate of Ryszard Kapuściński

Ze świata (2008)

Nga bota

(e Kapushçinjskit) është përherë i pranishëm admirimi për njerëzimin. Ato na thonë se kemi të drejtë të jemi shoqëri e aftë për t‘i dhënë drejtësi forcës njerëzore, bukurisë dhe pafajësisë.(John Updike-nga parathënia në album)

Czarne gwiazdy (1963)

Yje të zinj

27 janar 1960. Patrice Lumumba, udhëheqësi i Lëvizjes Kom-

pikërisht drejt Brukselit për të marrë pjesë në konferencën që do të vendosë mbi të ardhmen e Kongos belge

Çakmak, nervoz, kaotik, poet sentimental, politikan ambicioz, shpirt spontan, çuditshëm i ashpër dhe i butë njëherazi, besnik deri në fund i të vërtetës së tij.

(Ryszard Kapuściński)

Në vitin 1962 shkova në Dar es Salaam. Atëkohë Afrika ishte në procesin e çkolonizimit, çka përbënte një temë të madhe për gjithë shtypin, duke përfshirë edhe atë polak. Prej andej u ktheva me një farë përvoje, me një bereqet jo të madh afrikan. Nisa të shkruaj një cikël reportazhesh për Ganën dhe Kongon. Nuk po gjeja kohë t’i përfundoja ngaqë më dërguan sërish në Afrikë. Kështuqë botuesi im, mblodhi gjithë sa kisha shkruar dhe i botoi si libër më vete. Yjet e zinj, pra, përbëhet nga librat e mi të papërfunduar për Nkrumah-in dhe për Lumumbën-dy udhëheqësit e mëdhenj të Afrikës së pavarur. (Ryszard Kapuściński, në faqen e internetit www.wyborcza.pl/kapuscinski)


Kirgiz schodzi z konia (1968)

Kirgizi zbret nga kali


Isha kthyer nga Afrika në vitin 1967 dhe, ç’është e vërteta, nuk dija ç’do të bëja paskëtaj. Po afrohej 50 vjetori i Revolucionit të Tetorit dhe Agjencia Polake e Lajmeve kishte vendosur të më dërgonte në BRSS që të mund të shkruaja një cikël reportazhesh (...) përgjegjësi i sektorit të jashtëm më këshilloi: “Shko. Njih edhe anën tjetër të Azisë, edhe Pakistanin, edhe Afganistanin, edhe Iranin, edhe Indinë. Shkruaj ç’bëhet e si jetohet në këtë pjesë të Azisë si pjesë e Bashkimit Sovjetik. Kjo ide më pëlqeu (...) Kirgizi... është një libërth, kurse unë bëra një llogari se për të shkruar 140 faqe m’u desh të lexoja 14 mijë faqe manualësh historikë dhe fetarë të atij rajoni.(Ryszard Kapuściński, në faqen e internetit www.wyborcza.pl/kapuscinski)

Reporteri me udhëtreguesin e vet, pranverë 1967

Kirgiz schodzi z konia (1968)

Kirgizi zbret nga kali


Isha kthyer nga Afrika në vitin 1967 dhe, ç’është e vërteta, nuk dija ç’do të bëja paskëtaj. Po afrohej 50 vjetori i Revolucionit të Tetorit dhe Agjencia Polake e Lajmeve kishte vendosur të më dërgonte në BRSS që të mund të shkruaja një cikël reportazhesh (...) përgjegjësi i sektorit të jashtëm më këshilloi: “Shko. Njih edhe anën tjetër të Azisë, edhe Pakistanin, edhe Afganistanin, edhe Iranin, edhe Indinë. Shkruaj ç’bëhet e si jetohet në këtë pjesë të Azisë si pjesë e Bashkimit Sovjetik. Kjo ide më pëlqeu (...) Kirgizi... është një libërth, kurse unë bëra një llogari se për të shkruar 140 faqe m’u desh të lexoja 14 mijë faqe manualësh historikë dhe fetarë të atij rajoni.(Ryszard Kapuściński, në faqen e internetit www.wyborcza.pl/kapuscinski)

Reporteri me udhëtreguesin e vet, pranverë 1967

Gdyby cała Afryka... (1969)

Sikur e gjithë Afrika...

Po zhvillohej një luftë e përbindshme; amerikanët,

rusët, kinezët dhe belgët kishin thurrur projekte brutale dhe bash atje,

op ,sëkirfA ët rëmez ënzhvillonin mes tyre një

luftë të pakompromistë.

(Ryszard Kapuściński, Rwący nurt historii.

IXX i XX o iksipaZwieku [Rryma rrëmbyese e historisë. Shënime mbi

shekujt XX dhe XXI])

Ky libër përbën një nga dëshmitë më të çmuara të çkolonilizimit të Afrikës në letërsinë botërore. (Nga Pasthënia e librit Sikur e gjithë Afrika... e prof. Jan J. Milewski)


Reportazhet e përfshira në këtë libër përmbajnë raportime nga ekspeditat e mija afrikane. Në Afrikë nuk kërkoja aventura, nuk gjuaja elefantë dhe as nuk gërrmoja për diamante. Isha korrespondent i Agjencisë polake të lajmeve dhe kisha për të shkruar mbi atë çka kisha dëgjuar dhe parë në vend, mbi atë çka kishte ndodhur. Në Afrikë kalova rreth gjashtë vjet në periudhën më të stuhishme dhe të trazuar, periudhën mbushur me

kapërcyelli i dy epokave - po merrte fund kolonializmi dhe po niste era e mëvetësisë. Jam përpjekur të përshkruaj sak këtë ndryshim, këtë kthesë, këtë revolucion. (Ryszard Kapuściński, shkëputur nga parathënia e librit Sikur e gjithë Afrika...)

Sikur e gjithë Afrika… në vitin 2012 u botua në Itali, është ndërkohë duke u përgatitur botimi në Brazil

Peru 1970


Bota që vjen nga reportazhi i KapushçinjskitNga Ben Andoni

Sikur për një arsye fatkeqe për autorin, të mos ekzistonte Herodoti, atëherë ky libër i fun-dit do të ishte i damkosur me dështim. Por ja që Herodoti ka jetuar. Ka reportazhuar dhe më shumë se kaq, na ka lënë një libër të mrekullueshëm që ka ushqyer breza të tërë historianësh. Në fakt, do mund ta quanim sërish të vdekur, ashtu si shumë libra titanësh, nëse shumë shekuj më vonë, bota s’do e pranonte se stili i tij i shkrimit do të ishte një nga gjinitë që do t’i jetonte më shumë tollovive të një bote shumë të përzier. Mu këtë libër do i dhurojë redaktorja e tij Rishard Kapushçinjskit, para se të nisë rrugëtimin e tij të pandalshëm kontinenteve për dekada me radhë. E fillon nga Lindja dhe, si për një ka-priçio të fatit, atë udhë e ka përshkruar në të gjallë të vet Herodoti. Nuk janë ato emra fisesh, tribujsh, që përshkon mjeshtri, por tashmë kemi emra racash, kombesh, ku e panjohura e dikurshme tashmë është thjesht e paditur. Me librin e Herodotit në torbën e vet t’udhëtimit, një aparat fotoje, e një radio të vogël dore, Kapushçinjski do përshkruajë hapësira të pafundme në gjueti të ushqimit të vet gazetaresk.

Libri që vjen në shqip mban titullin “Udhëtime me Herodotin” dhe ka të bëjë me udhëtimet e para në Lindje të autorit. Libri është shkruar shumë vite më vonë nga përshkrimet reale dhe duket se ditari i vet e ka ndihur kujdesin e thukët të autorit për ta përfshirë të gjithë ma-terialin jetësor që ka këqyrur. Linja e librit është ajo që gjen në kryeveprën e Herodotit: përshkrimi i ngjarjeve dhe i njerëzve të kohës së vet.

“Në botën e Herodotit i vetmi pothuaj magazinues i kujtesës është njeriu. Për të mbërritur tek ajo që mbahet mend, duhet shkuar tek njeriu dhe në qoftë se ai banon larg nesh, na duhet të shkojmë, të bëjmë një copë rrugë dhe me t’u takuar – të ulemi tok e të dëgjojmë atë që do të na thotë, të dëgjojmë, të mbajmë mend, mund edhe të shënojmë”, shkruan ai.

Kështu e nis Kapushçinjski reportazhin, duke na sjellë bashkë me banorët e sotëm dhe ngjarjet e dikurshme me Otanesin, Megazibosin dhe Darin; si dukeshin etiopianët, të cilët Kserksesi i kishte marrë për të pushtuar Greqinë; botën e jashtëzakonshme të Arkadisë; kinezët dhe india-nët, njësoj sikur të udhëtoje me Herodotin.Madje duke i përdorur njësoj edhe metodat e teknikat e tij, bashkë me kleçkat gazetareske që e marrin tutje dhe madje i japin fuqi Kapushçinjskit tonë, i cili në shumë raste, fillimisht, di fare pak për mjediset ku shkon. Ashtu si Herodoti për personazhet e tij, përdor thjesht mënyrën pavetore, që të ruhet në vërtetësinë e asaj që do kumtojë (Sipas...flasin...). Për këtë e ka një zgjidhje. Kapushçinjski di që në vetën e parë të jetë kritik dhe brenda vetë- qesëndisë të na tregojë konfliktin që përcjell mjedisi ku shkon. Si Herodoti, që punon

vetëm me greqishten e tij, nuk di as edhe një fjalë të vetme nga gjuhët e vendeve të para ku shkon dhe janë subjekt i librit tonë, por di që me një teknologji të rrallë të përshtasë më së miri fjalët e njerëzve që e shoqërojnë. Arma e përdorur prej stërgjyshit të vet profesion-al i vjen në punë: Shkruan vetëm atë që sheh.Megjithatë edhe atë e tradhton. Me kohë, kur të rritet në profesion, reportazhi i tij do bëhet shumë letrar, çka do të thotë se kërkon më shumë fikshënin, por pa shkuar direkt atje. Kur këtu e gjurmojnë dhe e kritikojnë, ai rrëshqet me arsyen tejet të këndshme se po përdor metodat e letërsisë në ndihmë të gjinisë pa ndihmë të gazetarisë. Në Amerikë të njëjtën gjë e bën Truman Kapot, në një eksperiment që në fund duket shumë i suksesshëm. Metoda e Kapushçin-jskit kërkon njeriun, e sodit atë me të gjithë shqetësimin e vet.

“Njeriu modern nuk bën kujdes për kujtesën e vet, sepse jeton i rrethuar me kujtesën e maga-zinuar. Gjithçka e gjen me një shtrirje dore- enciklopedi, metoda, fjalorë, almanakë. Bib-lioteka dhe muzeume, antikuarë dhe arkiva. Kaseta dhe filma. Internet. Pasuri të pafundme fjalësh, tingujsh, tablosh në shtëpi, magazina, bodrume dhe papafingo. Për aq kohë sa është fëmijë ia thotë zysha në shkollë, po të jetë student- e mëson nga profesori”, shkruan autori.

Në reportazhin e Kapushçinjskit nuk ka urrejtje për armikun, anipse s’kursehen kurrë fjalët e dhimbshme për fatkeqësitë njerëzore. Puna më e madhe është pa asnjë dyshim të hulumto-jë gjerësisht në arsyet që e bëjnë këtë, por më shumë në përshkrimin e thatë dhe tejet të gjallë, që nga vendi në vend rriten për shkak të njohurive të tij, që shtohen me kalimin e viteve.Grotesku është i gjallë në Kinë, por në Indi nuk ka turp të na tregojë ‘paprofesionalizmin’ e tij përballë një kulture të madhe. Shkatërrimin e Afganistanit e përshkruan në një mënyrë gati humoristike, që i shton pasigurinë dhe të papriturën me elementë gati dramaturgjikë në Algjeri. Përshkruan pa harruar dhe fare imtësisht klimën, politikën, ekonominë, sistemin shoqëror, njerëzit që e rrethojnë, deri në detajet më të vogla, duke e bërë gati reportazhin letërsi rrëfimi.“Ezopian” e quajnë stilin e vet më vonë, por kjo piqet dhe bëhet shumë racionale, kur burri se mban më me vete Herodotin, sepse njohuria e tij dhe talenti i tij e ka kaluar stërgjyshin.

Në ato tablo që do të na tregojë më pas në libër, Kapushçinjski, na rrëfehet shumë më i pjekur, por edhe me aftësi shumë më të mprehura për të vëzhguar këtë material të rrallë që has e për të na e dhënë të gjallë paskësaj. E, më e bukura nga të gjitha, do të mbetet pa as-një dyshim mënyra e ndërthurjes së vendeve që ka përshkruar Herodoti. Ai na rrëfen përmes tij të shkuarën duke na afruar me të sotmen. Sikur ngrihet dhe ulet sipari historik, para syve tanë. Mu atëherë kur t’i pret pak më shumë, atëherë je “lënë” nga Kapushçinjski dhe je mar-rë në udhëtim nga Herodoti. Ky braktiset lehtë, atëherë, kur rrëfimi i tij i afrohet njohjes sonë dhe shkon sërish menjëherë, kur Kapushçinjski me një kapitull të ri hap një portë të thjeshtë... e na kalon në ditët tona.

“Herodoti që di bukur shumë për botën, nuk di megjithatë gjithçka. Nuk pat dëgjuar kurrë për Kinën, apo Japoninë, nuk dinte për Australinë as Oqeaninë, nuk e parandjeu se ekziston dhe se lulëzon kontinenti i madh amerikan, nuk dinte ndonjë gjë të madhe për Evropën Perëndimore dhe atë Veriore”.

Këtu shërben zotësia e Kapushçinjskit për të siguruar se mjeshtri është gjallë dhe më shumë se kaq i vlefshëm për ta bërë me fat këtë libër. Madje dyfish, sepse puna e Herodotit i shër-beu dhe si gjetje në këtë libër autorit, që për fat do e kemi si librin e tij të tretë në shqip, me një përkthim të mrekullueshëm nga origjinali, si mesazh i madh që kultura e madhe, vjen bukurisht dhe nevojshëm me përkthime cilësore.

Chrystus z karabinem

na ramieniu (1975)

Krishti me karabinë

krahut

Kishte ardhur pikërisht koha e zgjedhjeve të radhës, të cilat Allende me siguri do t’i humbiste - i tillë duhej të ishte efekti i bojkotit ekonomik. Kjo ishte çështja e vitit, veç kësaj nuk kishte asnjë problem për të vazhduar traditën njëqind e pesëdhjetëvjeçare demokratike. Kthesën e kushtëzonte veç frika nga përsëritja e rastit të Kubës Vetëm se kjo nuk ishte frikë kiliane, por amerikane. Dhe Pinoçeti e bëri përmbysjen, në interes - siç u kuptua atëkohë - të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

(Ryszard Kapuściński, Rwący nurt historii [Rryma rrëmbyese e historisë])

Chile 1973

Photo: Ryszard Kapuściński/Estate of Ryszard Kapuściński

ët i rotuakhsab ,)6691-9291( opertseR serroT olimaCashtuquajturës teologji e çlirimit dhe partizanëve

të Ushtrive të Çlirimit Kombëtar

(ELN- Ejército de Liberación Nacional)

Në vitin 2009 libri u botua në spanjisht, ndërsa në vitin 2010 në gjuhën frënge dhe katalane.

Photo: Ryszard Kapuściński/Estate

of Ryszard Kapuściński

Skena politike në Amerikën Latine ishte e ndarë në dy kampe-ushtarakë dhe civilë. Historia e këtyre vendeve nuk është gjë tjetër veçse kacafytje e vazhdueshme e këtyre kampeve.


Ky është libër për luftërat partizane të fundit të viteve ‘60, me të cilat pata mundësinë të njihesha dhe t’i vëzhgoja.

kolumbian Camilo Torres që jetonte në mesin e fshatarësisë së varfër latinamerikane, i cili me veladon, me pushkën krahut, shkoi të luftonte përkrah çetës partizane në Kolumbi ku edhe vdiq. (Ryszard Kapuściński, në faqen e internetit www.wyborcza.pl/kapuscinski)

Chrystus z karabinem

na ramieniu (1975)

Krishti me karabinë

krahut

Kishte ardhur pikërisht koha e zgjedhjeve të radhës, të cilat Allende me siguri do t’i humbiste - i tillë duhej të ishte efekti i bojkotit ekonomik. Kjo ishte çështja e vitit, veç kësaj nuk kishte asnjë problem për të vazhduar traditën njëqind e pesëdhjetëvjeçare demokratike. Kthesën e kushtëzonte veç frika nga përsëritja e rastit të Kubës Vetëm se kjo nuk ishte frikë kiliane, por amerikane. Dhe Pinoçeti e bëri përmbysjen, në interes - siç u kuptua atëkohë - të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.


Chile 1973

Photo: Ryszard Kapuściński/Estate of Ryszard Kapuściński

ët i rotuakhsab ,)6691-9291( opertseR serroT olimaCashtuquajturës teologji e çlirimit dhe partizanëve

të Ushtrive të Çlirimit Kombëtar

(ELN- Ejército de Liberación Nacional)

Në vitin 2009 libri u botua në spanjisht, ndërsa në vitin 2010 në gjuhën frënge dhe katalane.

Photo: Ryszard Kapuściński/Estate

of Ryszard Kapuściński

Skena politike në Amerikën Latine ishte e ndarë në dy kampe-ushtarakë dhe civilë. Historia e këtyre vendeve nuk është gjë tjetër veçse kacafytje e vazhdueshme e këtyre kampeve.


Ky është libër për luftërat partizane të fundit të viteve ‘60, me të cilat pata mundësinë të njihesha dhe t’i vëzhgoja.

kolumbian Camilo Torres që jetonte në mesin e fshatarësisë së varfër latinamerikane, i cili me veladon, me pushkën krahut, shkoi të luftonte përkrah çetës partizane në Kolumbi ku edhe vdiq. (Ryszard Kapuściński, në faqen e internetit www.wyborcza.pl/kapuscinski)


Është një libër shumë personal mbi vetminë dhe përhumbjen. isë së

lajmeve- më tha “është shansi i fundit të provosh të shkosh në Angola. A dëshiron?”. Gjithmonë në situata të tilla përgjigjesha me: Po. (Më pyeti në këtë formë ngaqë në Angola po zhvillohej (...) lufta civile dhe shumë njerëz ishin të bindur se ky vend kishte për t’u shndërruar në ferr, se kishin për të vdekur të gjithë...)

Kushdo që mundej largohej nga Angola, ndërsa unë isha e vendosur të shkoja. Në Lizbonë arrita të bindja të më merrte me vete ekuipazhin e

ër në An-gola..(Ryszard Kapuściński, nga parathënia e librit Jeszcze dzień życia [Edhe një ditë jetë])

Commandante Joaquim António Lopes Farrusco (në të majtë)

Jeszcze dzień życia (1976)

Edhe një ditë jetë

Edhe një ditë jetë është përkthyer në 12 gjuhë. Në vitin 1998 u botua në Portugali

Wojna futbolowa (1978)

Lufta futbollistike

Fot. Ryszard Kapuściński

Lufta futbollistike është përkthyer në afro 20 gjuhë

Në agim u nisëm për Stanleyville- një mijë kilometër rrugë balte, pa as edhe një kilometër asfalt apo kalldrëm- duke çarë përmes një tuneli të gjelbër e të lagësht, në angushtinë e gjetheve kapërdredhëse, degëve të kapërthyera dhe rrënjëve, ngase po zhyteshim thellë e më thellë në xhunglën më të madhe të Afrikës, në botën e jashtëzakonshme të botanikës përbindshëm masive, në zhdukje dhe përtëritje. (...) Gjatë rrugës na ndalnin postoblloqe xhandarësh, të dehur ose të uritur, indiferentë ose agresivë, postoblloqe të rebeluara, të hapërdara, që zëvendësonin ushtrinë, e cila bënte ligjin në vend me plaçkitje dhe dhunime. Të ndalur në një postobllok të tillë (...) po shihnim ç’do të ndodhte më tej

(Ryszard Kapuściński, Wojna futbolowa [Lufta futbollistike])

Notes (1986)

Shënime


Poezi nga Shënime përfshihen në vëllimet me poezi të Ryszard Kapuscinski, të botuara në vitin 2007 në Bjellorusi dhe Kanada

Kohë më kohë, me raste, shkruaj ndonjë vjershë. Vjershat janë një shkollë e mrekullueshme për disiplinimin e gjuhës, tablosë letrare dhe luftës për fjalën. Poetët janë rojtarë të fuqisë, bukurisë dhe origjinalitetit të gjuhës. Prozatorët nuk merakosen shumë për këtë gjë ngaqë prozaiku duhet të ketë fabul- kjo gjë atij i del e i tepron që të mund të shkruajë bukur gjësend. Ndërsa poeti lufton me gjuhën, torturohet. Gjithë rropatja e tij shkon për të disiplinuar këtë gjuhë me qëllim që nga ajo të mund të nxjerrë, me sa mundet, thesaret dhe larminë që ajo fsheh. Përpiqem ngaherë të ndjek poezinë sepse leximi i poezisë për mua është një shkollë e madhe qoftë edhe për shkrimin jopoetik.

(Ryszard Kapuściński në faqen e internetit www.wyborcza.pl/kapuscinski)

Toka të çara

Cesarz (1978)

Perandori

Në vitin 1983 shtëpia botuese njujorkeze Harcourt

Brace Jovanovich nxori në anglisht Perandorin

,

çka e futi Kapushçinjskin në klasikën e letërsisë

botërore. Në vitin 1999 u botua për herë të parë edhe

në shqip

Perandori është një

shndërrohet shpesh në poezi dhe aforizëm. Një tablo kapitale. (John Updike)

Photo: Family Archive

Hajle Selasje me kanakaren e vet - konen Lulu

Për Haile Selasje kam pasur simpati të madhe. Në vitet 1960-‘62 Afrika ish-te një kontinent i trazuar, në prag të një lufte të madhe brendakontinentale. Uniteti i Afrikës u arrit të shpëtohet falë pikërisht Perandorit, autoritetit të tij, seriozi-tetit, maturisë së tij. Unë atë e kam vlerësuar lart, dhe e vlerësoj, dhe ky nuk është libër për Perandorin. Është libër për njerëzit e oborrit, për oqë i shërbejnë devotshëm një pushteti çfarëdo vetëm e vetëm për të realizuar karrie-rat vetjake politike. Ky libër është edhe për atë sesi politika i denatyron njerëzit, sesi ajo korrupton mendimin dhe ndërgjegjen e tyre, sesi rrënon personalitetin. Ky është një libër mbi natyrën shkatërruese kancerogjene të politikës dhe jo një libër mbi Perandorin. Në këtë libër ai nuk del asnjëherë, nuk shfaqet gjëkundi. Ky libër është akuzë për oportunistët, servilët, xhuxhmaxhuxhët që mbushin jetën politike.

cek Talczewski, 1987)

Cesarz (1978)

Perandori

Në vitin 1983 shtëpia botuese njujorkeze Harcourt

Brace Jovanovich nxori në anglisht Perandorin

,

çka e futi Kapushçinjskin në klasikën e letërsisë

botërore. Në vitin 1999 u botua për herë të parë edhe

në shqip

Perandori është një

shndërrohet shpesh në poezi dhe aforizëm. Një tablo kapitale. (John Updike)

Photo: Family Archive

Hajle Selasje me kanakaren e vet - konen Lulu

Për Haile Selasje kam pasur simpati të madhe. Në vitet 1960-‘62 Afrika ish-te një kontinent i trazuar, në prag të një lufte të madhe brendakontinentale. Uniteti i Afrikës u arrit të shpëtohet falë pikërisht Perandorit, autoritetit të tij, seriozi-tetit, maturisë së tij. Unë atë e kam vlerësuar lart, dhe e vlerësoj, dhe ky nuk është libër për Perandorin. Është libër për njerëzit e oborrit, për oqë i shërbejnë devotshëm një pushteti çfarëdo vetëm e vetëm për të realizuar karrie-rat vetjake politike. Ky libër është edhe për atë sesi politika i denatyron njerëzit, sesi ajo korrupton mendimin dhe ndërgjegjen e tyre, sesi rrënon personalitetin. Ky është një libër mbi natyrën shkatërruese kancerogjene të politikës dhe jo një libër mbi Perandorin. Në këtë libër ai nuk del asnjëherë, nuk shfaqet gjëkundi. Ky libër është akuzë për oportunistët, servilët, xhuxhmaxhuxhët që mbushin jetën politike.

cek Talczewski, 1987)

„Podróże z Ryszardem Kapuścińskim- opowieści trzynastu tłumaczy”

(…) Poprosił, bym opowiedział o życiu w moim kraju. Nie udawał. Słuchał uważnie. Zwyczajnie i skromnie przyznał, że niewiele wie o Albanii i że ceni naszego pisarza Ismaila Kadare. Podarował mi wszystkie swoje książki, sugerując, że może najodpowiedniejsze dla albańskiego czytelnika byłoby „Im-perium”. Przeczytałem wszystkie od deski do deski, największe wrażenie zrobił na mnie „Cesarz”. Dzwonię i proponuję właśnie tę książkę na początek. Autor nie ma nic przeciwko temu. Jeszcze w Polsce, gdzie pracowałem jako l ektor języka albańskiego na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, kończę przekład „Cesarza” i proszę o zgodę na kolejny- „Imperium”, który skończę już w Tiranie (…)

„Udhëtime me Rishard Kapushçinjskin- rrëfimet e trembëdhjetë përkthyesve”

(…) Më kërkoi t’i tregoja për jetën në vendin tim. Nuk e bënte për mirës-jellje. Dëgjonte vëmendshëm. Natyrshëm dhe modestisht pohoi se dinte pakogjë për Shqipërinë dhe se çmonte shkrimtarin tonë Ismail Kadare. Më dhuroi gjithë veprat e veta, duke sugjeruar se ndoshta më i përshtatshmi për lexuesin shqiptar do të ishte “Imperium”. I lexova gjithë librat që më dhuroi, përshtypje më të madhe më bëri libri “Perandori”. I telefonoj dhe i propozoj pikërisht atë për fillim. Au-tori nuk kishte asnjë kundërshtim. Ende në Poloni, ku punoja si lektor i gjuhës shqipe në Universitetin “Mikollaj Kopernik”, përfundoj përkthimin e “Perandori-t” dhe i kërkoj pëlqimin për “Impe-rium”, të cilin do ta përfundoja në Tiranë (...)

Phot

o: R

ysza

rd K

apuś

cińs

ki

Kur në vitin 1985 nisi Pierestrojka në BRSS, e dija që duhej ta shkoja në

gjurmët e librit Kirgizi zbret nga kali- tek republikat e përtej Kaukazit si dhe tek republikat aziatiko-qendrore të Bashkimit Sovjetik dhe të shkruaja çfarë kishte ndryshuar dhe çfarë po ndodhte për momentin. Me të mbërritur u ftillova se kjo kishte gjithsesi dimensionet e një fuqie të madhe, për rrjedhojë, linja e ngushtë që kisha përcaktuar nuk mjaftonte për të përshkruar mirë gjithçka. Vendosa të ndërmarr disa udhëtime të gjata nëpër BRSS. Udhëtova dy vjet me radhë- nga Bzheshça deri në Oqeanin Paqesor, nga veriu në jug deri në Dunshabe apo dhe Tashkent.. (Ryszard Kapuściński në faqen e internetit www.wyborcza.pl/kapuscinski)

Imperium (1993)

Imperium

Imperium është përkthyernë 25 gjuhë,

në Shqipëri libri është botuar tri herë

Lenini - në BRSS janë derdhur mijëra monumente

të të njëjtit kallëp

Phot

o: R

ysza

rd K

apuś

cińs

ki

Kur në vitin 1985 nisi Pierestrojka në BRSS, e dija që duhej ta shkoja në

gjurmët e librit Kirgizi zbret nga kali- tek republikat e përtej Kaukazit si dhe tek republikat aziatiko-qendrore të Bashkimit Sovjetik dhe të shkruaja çfarë kishte ndryshuar dhe çfarë po ndodhte për momentin. Me të mbërritur u ftillova se kjo kishte gjithsesi dimensionet e një fuqie të madhe, për rrjedhojë, linja e ngushtë që kisha përcaktuar nuk mjaftonte për të përshkruar mirë gjithçka. Vendosa të ndërmarr disa udhëtime të gjata nëpër BRSS. Udhëtova dy vjet me radhë- nga Bzheshça deri në Oqeanin Paqesor, nga veriu në jug deri në Dunshabe apo dhe Tashkent.. (Ryszard Kapuściński në faqen e internetit www.wyborcza.pl/kapuscinski)

Imperium (1993)

Imperium

Imperium është përkthyernë 25 gjuhë,

në Shqipëri libri është botuar tri herë

Lenini - në BRSS janë derdhur mijëra monumente

të të njëjtit kallëp

…E vizitova sërish në maj 1997. Më pyeti pa vonesë për

familjen, për të afërmit në Shqipëri. “Ky kryeministri i ri

bën përshtypje të mirë, apo jo?- më pyeti për Bashkim Fi-

non, i cili atëkohë kishte rreth tre muaj në krye të qever-

isë së stabilitetit…

(Nga teksti i A. Beqiraj, përfshirë në librin “Udhëtime me Rishard Kapush-

çinjskin- rrëfimet e 13 përkthyesve”. Libri është botuar në Poloni në

vitin 2007 me rastin e 75 vjetorit të lindjes së shkrimtarit).

Heban (1998)

Heban

Fëmijë, gra e burra - të arratisur nga Sudani Jugor dhe të sistemuar në kampin e refugjatëve.

Në vitin 2000 Hebani u shpall libri i vitit në Francë, ndërsa autori i tij mori

çmimin Prix Tropiques


Varfëria në botën e sotme, në botën e zhvillimit të fuqishëm të komunikacionit, ndërlidhjes dhe mediave, me mekanizmin e krahasimit që vepron fuqishëm, shkakton ndjesinë e një frustracioni të llahtarshëm, bjerrjen e shpresës, ndjesinë e dëshpërimit dhe tërbimit. (Ryszard Kapuściński, Rwący nurt historii [Rryma rrëmbyese e historisë. Shënime për shekujt XX dhe XXI])

Para udhëtimit

Fot. Ryszard Kapuściński/ Estate of Ryszard Kapuściński

Ky libër - që në Poloni e quajnë - biblën e

gazetarisë, është botuar në italisht, frëngjisht, greqisht,ukrainisht dhe

suedisht

Autoportret reportera (2003)

Autoportreti i reporterit

Reporteri punon me parimin e baterisë; karikohet, mbledh, përthith në vetvete gjithë këtë realitet, akumulon material, në këto momente, pra, nuk ka kohë të shkruajë (...) Sepse udhëtimi është kohë mjaft e vyer, situata e udhëtimit është tepër e vlefshme për t’u për shkruar. (Ryszard Kapuściński)

Heban (1998)

Heban

Fëmijë, gra e burra - të arratisur nga Sudani Jugor dhe të sistemuar në kampin e refugjatëve.

Në vitin 2000 Hebani u shpall libri i vitit në Francë, ndërsa autori i tij mori

çmimin Prix Tropiques


Varfëria në botën e sotme, në botën e zhvillimit të fuqishëm të komunikacionit, ndërlidhjes dhe mediave, me mekanizmin e krahasimit që vepron fuqishëm, shkakton ndjesinë e një frustracioni të llahtarshëm, bjerrjen e shpresës, ndjesinë e dëshpërimit dhe tërbimit. (Ryszard Kapuściński, Rwący nurt historii [Rryma rrëmbyese e historisë. Shënime për shekujt XX dhe XXI])

Para udhëtimit


Ky libër - që në Poloni e quajnë - biblën e

gazetarisë, është botuar në italisht, frëngjisht, greqisht,ukrainisht dhe

suedisht

Autoportret reportera (2003)

Autoportreti i reporterit

Reporteri punon me parimin e baterisë; karikohet, mbledh, përthith në vetvete gjithë këtë realitet, akumulon material, në këto momente, pra, nuk ka kohë të shkruajë (...) Sepse udhëtimi është kohë mjaft e vyer, situata e udhëtimit është tepër e vlefshme për t’u për shkruar. (Ryszard Kapuściński)

Mali Kilimanxharo 1963

Fot. Arkivi familjar

Podróże z Herodotem (2004)

Udhëtime me Herodotin

Hollë-hollë nuk e dimë çfarë e tërheq njeriun drejt botës. Kërshëria? Uria e përjetimeve? Nevoja e mahnitjes së ngamotshme? Njeriu që pushon së çudituri mbetet bosh, me shpirt të tharë. Tek njeriu që mendon se gjithçka ka ngjarë dhe atë nuk mund ta çudisë më kurrgjë ka vdekur ajo që është sublimja - bukuria e jetës. Herodoti është e kundërta e tij. Në lëvizje, përthithës, një nomad i palodhur, plot plane, ide, hipoteza. Përherë në udhëtim. Madje edhe atëherë kur është në shtëpi (ku gjendet shtëpia e tij?), ose sapo është kthyer nga ndonjë ekspeditë, ose është duke u bërë gati për tjetrën. Udhëtimi si përpjekje dhe kërkim, si provë e njohjes së shumëçkaje - jetës, botës, vetvetes. (Ryszard Kapuściński, Udhëtime me Herodotin, nga kapitulli Qëndrojmë në terr, rrethuar me dritë.)

e njëzet gjuhë. Këto kohë u botua edhe në Shqipëri

Mali Kilimanxharo 1963


Podróże z Herodotem (2004)

Udhëtime me Herodotin

Hollë-hollë nuk e dimë çfarë e tërheq njeriun drejt botës. Kërshëria? Uria e përjetimeve? Nevoja e mahnitjes së ngamotshme? Njeriu që pushon së çudituri mbetet bosh, me shpirt të tharë. Tek njeriu që mendon se gjithçka ka ngjarë dhe atë nuk mund ta çudisë më kurrgjë ka vdekur ajo që është sublimja - bukuria e jetës. Herodoti është e kundërta e tij. Në lëvizje, përthithës, një nomad i palodhur, plot plane, ide, hipoteza. Përherë në udhëtim. Madje edhe atëherë kur është në shtëpi (ku gjendet shtëpia e tij?), ose sapo është kthyer nga ndonjë ekspeditë, ose është duke u bërë gati për tjetrën. Udhëtimi si përpjekje dhe kërkim, si provë e njohjes së shumëçkaje - jetës, botës, vetvetes. (Ryszard Kapuściński, Udhëtime me Herodotin, nga kapitulli Qëndrojmë në terr, rrethuar me dritë.)

e njëzet gjuhë. Këto kohë u botua edhe në Shqipëri

Ryszard Kapuściński (1932-2007) mbuloi vendet e Azisë, Afrikës dhe Amerikës Latine prej fundit të viteve’50 si korrespondent shëtitës i disa gazetave polake dhe agjencisë shtetërore të lajmeve PAP. Kur u kthye në Poloni kishte raportuar mbi 27 revolucione dhe grushte shteti, ishte bur-gosur 40 herë dhe u kishte mbijetuar katër dënimeve me vdekje duke qenë dëshmitar i fundit të regjimeve autokratike në Afrikë dhe dominimit ko-lonial të disa fuqive europiane. Tani përshëndetej si “Princi i Repor-tazhit”.

“…Për t’u mbrojtur nga provincionalizmi i kohës bëja ekspedita në botën e Herodotit. Greku im me përvojë, i mençur, m’u bë udhërrëfyes. Shtegtuam tok me vite. Edhe pse më mirë udhëtohet vetëm, mendoj se nuk e kemi penguar njëri-tjetrin- na ndante largësia e dy mijë e pesëqind vjetëve, por edhe një lloj tjetër distance që buron nga ndjenja ime e re-spektit- sepse, ndonëse në raport me të tjerët Herodoti ka qenë përherë i thjeshtë, dashamirë dhe i butë, gjithmonë kam pasur ndjesinë se jam me një gjigand…”.

Ky është libri i tretë i Ryszard Kapuściński në shqip pas “Perandori” dhe “Imperium”.

Prawa natury (2006)

Ligjet e natyrës

Premiera botërore e botimit të poezive të zgjedhura ka qenë në vitin 2004 në Udinen italiane,

ndërsa katër vjet më vonë në Spanjë dhe Poloni


* * *U largova aq shumë nga vetja

sa tashmë për veten

nuk di ç’të them

as për atë çka ndiej

kur lagem nga shiu

as kur shndërrohem

përvëluar nga dielli

nuk di të rigjej

vetveten

të përshkruaj këtë trajtë

ta emërtoj

ta siguroj

që ekziston

Lapidaria I-VI

(1990, 1995, 1997, 2000, 2002, 2007)

Lapidariumet I-VI


Të gjitha vëllimet e Lapidariumëve janë përkthyer në gjermanisht

Njeriu nuk mendon me histori. Këtë sekondë jemi duke menduar për diçka, disa sekonda më vonë për tjetër gjë. Mendimi ynë është i fragmentarizuar. Shënimet që përbëjnë Lapidariumin janë dëshmi e këtij procesi. (…) Ky është një libër, të cilin mund ta hapësh në një faqe çfarëdo dhe mund ta ndërpresësh leximin gjithaq në një faqe çfarëdo. Lapidariumet përfaqësojnë një rrymë të veçantë, të palidhura me librat e mi të tjerë. Përbëjnë një lloj shënimi të gjendjes shpirtërore, hedhje


Ryszard Kapuściński në studion e vet, në shtëpinë pranë rrugës Pustola, në lagjen varshaviane Wola, gjysma e dytë e viteve 80.

Lapidaria I-VI

(1990, 1995, 1997, 2000, 2002, 2007)

Lapidariumet I-VI


Të gjitha vëllimet e Lapidariumëve janë përkthyer në gjermanisht

Njeriu nuk mendon me histori. Këtë sekondë jemi duke menduar për diçka, disa sekonda më vonë për tjetër gjë. Mendimi ynë është i fragmentarizuar. Shënimet që përbëjnë Lapidariumin janë dëshmi e këtij procesi. (…) Ky është një libër, të cilin mund ta hapësh në një faqe çfarëdo dhe mund ta ndërpresësh leximin gjithaq në një faqe çfarëdo. Lapidariumet përfaqësojnë një rrymë të veçantë, të palidhura me librat e mi të tjerë. Përbëjnë një lloj shënimi të gjendjes shpirtërore, hedhje


Ryszard Kapuściński në studion e vet, në shtëpinë pranë rrugës Pustola, në lagjen varshaviane Wola, gjysma e dytë e viteve 80.

Gjashtë trajtesa për Tjetrin pritën përkthimin në tetë gjuhë

Ten Inny (2006)

Ky tjetri


Tek mendoj për udhëtimet e mija të gjata anekënd botës, ndonjëherë më frontet,

andrallat dhe kërcënimet, sesa me pasigurinë ngacmuese për llojin, cilësinë dhe ecurinë e takimit me të Tjerët, me njerëzit e tjerë, me të cilët ndeshesha diku gjatë rrugës. Sepse e dija se shumë, ndonjëherë ndoshta gjithçka, do të varej pikërisht nga kjo. (Ryszard Kapuściński, Ky Tjetri, nga eseja )

Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku

(2007)

Rryma rrëmbyese e historisë. Shënime mbi shekujt XX dhe XXI

Hiroshima 1957


Përfundimet? Për fat, të tilla nuk ka, sepse të gjithë jemi pjesëmarrës të një procesi historik që vijon, i cili zhvillohet dhe është mjaft i ndërlikuar, përbëhet nga kaq shumë elementë dhe kjo sesi do të vendosen këta elementë, si do të ndërveprojnë në të ardhmen, është krejt e paparashikueshme për këdo. Dështimi i futurologjisë dëshmoi se imagjinata jonë nuk e kap dot vrullin historik dhe transformimin e thellë, dëshmitarë dhe pjesëmarrës të së cilës jemi. (Ryszard Kapuściński)

Në vitin 2009 libri u botua në Itali

Gjashtë trajtesa për Tjetrin pritën përkthimin në tetë gjuhë

Ten Inny (2006)

Ky tjetri


Tek mendoj për udhëtimet e mija të gjata anekënd botës, ndonjëherë më frontet,

andrallat dhe kërcënimet, sesa me pasigurinë ngacmuese për llojin, cilësinë dhe ecurinë e takimit me të Tjerët, me njerëzit e tjerë, me të cilët ndeshesha diku gjatë rrugës. Sepse e dija se shumë, ndonjëherë ndoshta gjithçka, do të varej pikërisht nga kjo. (Ryszard Kapuściński, Ky Tjetri, nga eseja )

Rwący nurt historii. Zapiski o XX i XXI wieku

(2007)

Rryma rrëmbyese e historisë. Shënime mbi shekujt XX dhe XXI

Hiroshima 1957


Përfundimet? Për fat, të tilla nuk ka, sepse të gjithë jemi pjesëmarrës të një procesi historik që vijon, i cili zhvillohet dhe është mjaft i ndërlikuar, përbëhet nga kaq shumë elementë dhe kjo sesi do të vendosen këta elementë, si do të ndërveprojnë në të ardhmen, është krejt e paparashikueshme për këdo. Dështimi i futurologjisë dëshmoi se imagjinata jonë nuk e kap dot vrullin historik dhe transformimin e thellë, dëshmitarë dhe pjesëmarrës të së cilës jemi. (Ryszard Kapuściński)

Në vitin 2009 libri u botua në Itali

Spacer poranny (2009)

Shëtitja e mëngjesit

Çohem në mëngjes, pij kafe dhe dal për shëtitje. Është ora shtatë. Shkoj rrugës ku banoj - nga Prokuratorska, tek Wawelska...(Ryszard Kapuściński, Shëtitja e mëngjesit)

ka shënuar Warszawa, ul. Wawelska, stan 1990, kolona III, shtëpiza 6. Këtu kam banuar me prindërit dhe motrën në vitet 1946-1955. Kjo shtëpizë ka shpëtuar. Fot. Ryszard Kapuściński

Varshava, Pole Mokotowskie, 1996Portat e kopshtit personal në Pole Mokotowskie

Shëtitoren e Rishard Kapushçinjskit e dhanë për përdorim në qershor 2010. Krijimin e saj qysh në nisje e ka mbështetur Alicja Kapuścińska,

e parë nga e djathta).Fot. Piotr Król/KNOCKOUTDESIGN dhe Bożena Dudko

Skicimi nga Ryszard Kapuściński i shetitjes së përditshme.

Spacer poranny (2009)

Shëtitja e mëngjesit

Çohem në mëngjes, pij kafe dhe dal për shëtitje. Është ora shtatë. Shkoj rrugës ku banoj - nga Prokuratorska, tek Wawelska...(Ryszard Kapuściński, Shëtitja e mëngjesit)

ka shënuar Warszawa, ul. Wawelska, stan 1990, kolona III, shtëpiza 6. Këtu kam banuar me prindërit dhe motrën në vitet 1946-1955. Kjo shtëpizë ka shpëtuar. Fot. Ryszard Kapuściński

Varshava, Pole Mokotowskie, 1996Portat e kopshtit personal në Pole Mokotowskie

Shëtitoren e Rishard Kapushçinjskit e dhanë për përdorim në qershor 2010. Krijimin e saj qysh në nisje e ka mbështetur Alicja Kapuścińska,

e parë nga e djathta).Fot. Piotr Król/KNOCKOUTDESIGN dhe Bożena Dudko

Skicimi nga Ryszard Kapuściński i shetitjes së përditshme.

Studio Kozak

I janë kushtuar -

punojnë regjisorët Raul de la Fuente dhe Damian Nenow- mbështetet në librin” Edhe një ditë jetë”. Premiera e

Ka qenë veç të tjerash anëtar i PEN Klubit, i Shoqatës Sociologjike Polake, European Academy od Sciences and Arts, Euro-Atlantic Association, Inter-national Parliament of Writers, anëtar i Lidhjes po-lake të Artistëve Fotografë.

të cilëve i çmimit të Botuesve dhe Librarëve Gjermanë (Lajpcig 1994), Prix d’Astrobale (Paris 1995), Princit të Asturias (Ovideo 2003), Brunon Kreisky (Vien 2004), Elsa Morante (Napoli 2005), shih listën e plotë në faqen e internetit www.kapuscinski.info/lista-nagrod

Krijimtarinë e tij e përkthejnë mbi 60 përkthyes – në gjuhën shqipe Astrit Beqiraj.

Prej vitit 2009 me iniciativë të Komisionit Europian dhe UNDP (United Nations Development Programme) si dhe të disa universiteteve europiane dhe qendrave kërkimore mbahet një seri leksionesh me temë Kapuscinski Lectures. Qëllimi i tyre është thellimi i dijes rreth zhvillimit, ndërsa deri tani lektorë midis të tjerëve kanë qenë Paul Collier, Francois Bourguignon, princi Haakon nga Norvegjia, Andris Piebalgs, Dirk Messner, Simon Maxwell, Carl Lancaster, Eveline Herfkens, Gisana Nadoba. Ideja e mbajtjes së leksioneve nën patronazhin e ndonjë personaliteti të shquar është e rrënjosur në traditën anglosaksone. Kjo është një mënyrë për të nderuar njerëz me kontribute të veçanta në zhvillimin e një dege të caktuar shkence dhe kulture.

Për më tepër informacion mbi Kapuscinski Lectures: http://ec.europa.eu/development/ services/events/kapuscinski/

Ka kaluar 50 vjet (1956-2006) në udhëtime reporteri.

Ka qenë në mbi 100 vende.


Në mars 2001 në Meksikë bashkë me Nobelistin Gabriel Garcia Markez drejtonte kurset e gazetarëve të rinj të Amerikës Latine Fot. Arkivi familjar

Qysh prej vitit 2010 qyteti i Varshavës akordon çmimin ndërkombëtar Ryszard Kapuściński për reportazhin letrar. Fitues të deritanishëm janë: në vitin 2010 Jean Hatzfeld për “Strategjia e antilopave”, në vitin 2011 Swietlana Aleksijewicz për librin “Lufta nuk ka në vetvete asgjë femërore”, në vitin 2012 Liao Yiwu me librin “Kallauzi i të vdekurve”, ndërsa më 2013 Ed Vulliamy për

Trashëgiminë e Rishard Kapushçinjskit e përfaqësojnë dy agjenci: Liepman AG Literary Agency me qendër në Curih dhe që mbulon Europën Perëndimore, dy Amerikat, Lindjen e Afërt dhe Japoninë dhe Agencja Literacka Puenta në Varshavë (mbulon Europën Qendrore dhe Lindore si dhe Azinë)

Ryszard Kapuściński është në dy portale interneti: faqja zyrtare „Gazeta Wyborcza”: www.wyborcza.pl/kapuscinski dhe faqja jozyrtare, e hapur nga fansat: www.kapuscinski.info

Varshavë, Teatri Polak, 13 maj 2011. Swietlana Aleksiejewicz me përkthyesin e saj Jerzy Czech Fot. Bartosz Bobkowski/ Agencja Gazeta

Varshavë, Teatri 6, 16 maj 2010. Jean Hatzfeld me përkthyesin e tij Jacek Giszczak Fot. Filip Klimaszewski/ Agencja Gazeta

Varshavë, Pallati Kulturës dhe Shkencës, 12 maj 2011. Kumtesa e kryetarit të Parla-mentit Europian Jerzy Buzek

Fot.. EC/UNDP/PAH

Varshavë, Teatri Dramatik, 11 maj 2012. Liao Yiwu Fot. Przemek Wierzchowski/Agencja Gazeta

i cili është bashkëprodhim i Polonisë, Spanjës, Gjermanisë dhe Belgjikës. Platige Image/Kanaki Films

Ed Vulliamy në vi-tin 1992 informoi botën mbi kampet e përqëndrimit në Ballkan

Fot. „The Guardian”

Autore e ekspozitës: Bożena Dudko

Patrycja Trawińska i Karolina WojciechowskaPërkthimi i tekstit: Astrit Beqiraj

Producentë të ekspozitës: Ministria e Punëve të Jashtme e Republikës së Polo-nisë, Ambasada e Republikës së Polonisë në Tiranë, Instituti i Librit në Kra-kov

Falënderojmë Zonjat Alicja Kapuścińska dhe Rene Maisner për ndihmën dhe jskit si

dhe materialeve nga arkivi familjar

Krakov, Tetari Sllovacki, 21 qershor 2013. Astrit Beqiraj (i dyti nga e majta) në mesin e përkthyesve të Rishard Kapushçinjskit, pjesëmarrës të Kongresit III Botëror të Përkthyesve të Letërsisë Polake

Fot. Agnès Moyon/Instytut Książki

Librat e tij janë përkthyer në 37 gjuhë (si-pas rendit alfabetik polak) shqip, amharisht, angli-sht, bjellorusisht, bullgarisht, kinezçe, kroatisht,

-gjisht, greqisht, gjeorgjisht, hebraisht, spanjisht, japonisht, në gjuhën katalone, koreane, lituane, në holandisht, gjermanisht, norvegjisht, persisht, por-tugalisht, rusisht, rumanisht, serbo-kroatisht (ser-bisht), sllovakisht, sllovenisht, suedisht, turqi-sht, ukrainisht, në gjuhën urdu, në gjuhën hungareze, vietnameze dhe italiane

Udhëtime me Ryszard Kapuścińskipersonale të 27 përkthyesve të tij (veç të tjerësh nga Rusia, Japonia, Vietnami, Brazili, SHBA dhe Shqipëria), nga të cilat del portreti jo vetëm i një shkrimtari të shquar, por edhe i njeriut të afërt, mjeshtrit dhe mikut

Studio Kozak

I janë kushtuar -

















Fot.. EC/UNDP/PAH















Studio Kozak

I janë kushtuar -

















Fot.. EC/UNDP/PAH
















Mendoj me mirënjohje të thellë për librat që shkroi dhe me trishtim të madh për librat që nuk arriti t’i shkruajë. Shkrimtar i madh, njeri fi-snik, shtegtar i palodhur i botës sonë të mahinitshme, por ngaherë të pa-qetë. Njeri, për të cilin llojlloj horizontesh të ngushta ekzistonin veç për atë që t’i kapërcente- me mendim, shpirt, shkrim.Visllava Shimborska, poete polake, fituese e çmimit Nobel në letërsi në vitin 1996

Ka qenë frymëzim për autorë që shkruanin për politikën në gjithë bo-tën dhe do të na mungojë shumë.Timothy Garton Ash, historian britanik, shkrimtar dhe publicist

Nuk njoh asnjë, i cili të mund të shkruante me kaq patos për Bo-tën e Tretë. Sa herë që mësoja se Nobeli i jepej dikujt tjetër, provoja zhgënjim. Isha i sigurtë se Kapushçinjski do ta marrë këtë çmim.Tomas Venclova, shkrimtar lituan, banon në Shtetet e Bashkuara të Amerikiës

Kur mësova për vdekjen e Ryszard Kapuściński ndjeva se pata humbur mikun. Në të vërtetë dikë më tepër; personin tejmase të rëndësishëm në jetën time. Margaret Atwood, shkrimtare kanadeze

Documents

Ryszard Kapuscinski - Poet of reportage