Ryzyko zagroenia bezpieczestwa wody

Ryzyko zagroenia bezpieczestwa wodyWPROWADZENIE Ryzyko jest wan miar, charakteryzujc jako systemu zaopatrzenia w wod, a take podstawowym wskanikiem bezpieczestwa Wywodzi si z teorii niezawodnoci i bezpieczestwa systemw W odniesieniu do konsumentw wody do spoycia, bezpieczestwo rozumiane jest jako prawdopodobiestwo uniknicia zagroenia, wynikajcego ze spoycia wody o jakoci niezgodnej z obowizujcym normatywem lub brakiem wody

Zgodnie z 2.1 rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniajcego rozporzdzenie w sprawie jakoci wody przeznaczonej do spoycia przez ludzi, woda jest bezpieczna dla zdrowia ludzkiego, jeeli jest wolna od mikroorganizmw chorobotwrczych i pasoytw w liczbie stanowicej potencjalne zagroenie dla zdrowia ludzkiego, wszelkich substancji w steniach stanowicych potencjalne zagroenie dla zdrowia ludzkiego oraz nie ma agresywnych waciwoci korozyjnych i spenia podstawowe wymagania mikrobiologiczne i chemiczne okrelone w zaczniku 1 i 2 do w/w rozporzdzenia WPROWADZENIE Oferta przedsibiorstw wodocigowych pod wzgldem niezawodnoci funkcjonowania i niezawodnoci bezpieczestwa systemw wodocigowych powinna by stale udoskonalana, pomimo zmieniajcych si warunkw ekonomicznych i prawnych, przy nasilajcej si presji ze strony rodowiska ekologw i zaostrzania norm jakoci wody przeznaczonej do spoyciaWPROWADZENIE Dostarczanie wody o obnionych parametrach jakociowych oraz przerwy w dostawie wody, rodz i bd rodzi protesty Pojawia si zatem problem wymiernego oszacowania ryzyka, ktre niejednokrotnie maj charakter losowy wiatowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization - WHO) przedstawia wytyczne do opracowania tzw. Planu Bezpieczestwa Wodnego (PBW, z ang. Water Safety Plans), przeznaczonego dla systemw zbiorowego zaopatrzenia ludnoci w wod (SZZW), ktrego zasadniczym elementem jest okrelenie ryzyka, a gwnym celem jest ochrona zdrowia konsumentw wodyWPROWADZENIE Plany Bezpieczestwa Wody powinny zawiera kompleksowe programy zarzdzania bezpieczestwem SZZW, a w szczeglnoci zarzdzania ryzykiem zdrowotnym u odbiorcw wody Celem PBW jest cige zapewnienie jakoci, bezpieczestwa i akceptowalnoci dostaw wody do spoyciaWPROWADZENIE W praktyce eksploatacyjnej sprawdza si zasada, e mae zagroenia pojawiaj si z wzgldnie duym prawdopodobiestwem, a due z maym prawdopodobiestwem Specyfik systemw zaopatrzenia w wod jest moliwo oszacowania zagroe nieduych, do usunicia ktrych firma wodocigowa ma rodki finansowe w swoim budecie (np. koszty funkcjonowania brygad remontowych usuwajcych awarie sieci wodocigowej) Dlatego te, przy okrelaniu ryzyka, w systemie zaopatrzenia w wod naley rozpatrywa zdarzenia szczeglnie niekorzystne, wystpujce w sposb incydentalny i losowyWPROWADZENIE Zasadno wdraania PBW w systemach zbiorowego zaopatrzenia w wod (SZZW) jest akceptowana przez wikszo operatorw systemw, cho pewne obawy budzi perspektywa ich wdroenia w MSZZW (w wikszoci na obszarach wiejskich) W opinii ankietowanych operatorw istniejce systemy kontroli zapewniaj wystarczajcy poziom ochrony zdrowia, zatem obowizki sprawozdawcze PBW nie poprawiyby jakoci wody w istotny sposbWPROWADZENIE Przyjto nastpujc definicj ryzyka:Jest co najmniej dwuwymiarowym, zoonym pojciem obejmujcym moliwo niekorzystnego wyniku, bd niepewno co do zdarzenia niekorzystnego, tj. momentu zajcia, zdarzenia, czasu jego trwania, wielkoci niekorzystnego wynikuMona rwnie ryzyko okreli jako kombinacj czstoci (lub prawdopodobiestwa) wystpienia okrelonego zdarzenia niebezpiecznego i konsekwencji z nim zwizanych

WPROWADZENIE Obok terminu ryzyko uywany jest termin zagroenie. Jakkolwiek terminy te jako bliskoznaczne i bywaj niekiedy stosowane zamiennie, to zagroenie bardziej ni ryzyko wie si z poczuciem niebezpieczestwa. Pojcie ryzyka z kolei bardziej kojarzy si z oszacowaniem niepewnoci i moliwych strat z tym zwizanychWPROWADZENIE Dopuszczalny poziom ryzyka jest trudny do okrelenia. Przydatny w tym wzgldzie moe by model o nazwie proces postpowania klienta, ktry skada si z trzech etapw: Uwiadomienie potrzeby Identyfikacja sposobw zaspokojenia potrzeb Opinia konsumenta o produkcie/usudze

SZACOWANIE RYZYKA Przy dostawach wody najczciej stosowan metod w identyfikacji cech przedmiotu s:jako, ilo, niezawodno, bezpieczestwo, cena, cigo dostawy i serwis Opinie konsumentw - ankiety na temat komfortu zaopatrzenia w wod przeznaczon do spoycia powinny by kluczoweSZACOWANIE RYZYKASZACOWANIE RYZYKA

Wiedza zwizana z analizowaniem i modelowaniem ryzyka oraz interpretacj wynikw i wyciganiem wnioskw ma czsto charakter zwizany z indywidualnymi odczuciami, poniewa nie mona przeprowadzi bada eksperymentalnych. Dlatego te gwnym rdem wiedzy z tego zakresu s specjalici/eksperci, ktrzy rnymi metodami dokonuj tzw. oszacowa eksperckich. Wymagany stopie obiektywizmu speniony jest w dwojaki sposb: Praca ekspertw w zespoach,Przestrzeganie zasad i procedur zwizanych z oszacowaniem ryzyka.

SZACOWANIE RYZYKA Wrd metod oceny ryzyka o standardach midzynarodowych wyrnia si podzia na metody jakociowe i ilociowe. Metody ilociowe polegaj na opisie zdarze za pomoc funkcji gstoci prawdopodobiestwa, mog by wykorzystywane do badania analitycznego modelu ryzyka i jego symulacji komputerowej. Ich zastosowanie ogranicza moliwo pozyskania uytecznych danych empirycznych, dlatego we wstpnych analizach mona posuy si metodami jakociowymi oceny ryzyka. SZACOWANIE RYZYKA Przy analizach ryzyka z matematycznego punktu widzenia obowizuje formua, e miar ryzyka jest iloczyn miary konsekwencji i prawdopodobiestwa wystpienia szkody (miara zawodnoci) wiadomo tego zwizku staa si podstaw do opracowania jakociowej metody eksperckiej szacowania ryzyka zagroenia systemu zaopatrzenia w wodSZACOWANIE RYZYKA Zaproponowana metoda jakociowa szacowania ryzyka zwizana jest z potencjalnymi sytuacjami emisji awaryjnych w systemie zaopatrzenia w wod aglomeracji miejskiej Pierwszym krokiem jest identyfikacja zagroe dla wody surowej i uzdatnionej oraz zagroe mogcych powsta w sytuacji awaryjnej Nastpnie naley zidentyfikowa moliwe sytuacje awaryjne zwizane z okrelonymi zagroeniami Scenariusze sytuacji awaryjnych (zdarzenia niepodane) mog by nastpujce:

OPIS METODY Powd, suszaZanieczyszczenie rda wody zwizane z rozlegymi katastroficznymi stratami w ekosystemieIncydentalne zanieczyszczenie rda wody, ktre proces technologiczny uzdatniania wody nie jest w stanie usunIncydentalne zanieczyszczenie rda wody, ktre wymaga korekt w konwencjonalnym procesie uzdatniania wodyIncydentalne zanieczyszczenie rda wody, ktre moe by usunite po uruchomieniu procesu alternatywnego uzdatniania wodyOPIS METODYUszkodzenia strategicznych rurocigw magistralnych bd tranzytowychSytuacje zwizane z wandalizmem bd dziaaniem psychopaty Sytuacje zwizane z aktami terrorystycznymiReagowanie na sytuacje awaryjne (np. moliwo dostawy wody ze rde awaryjnych beczkowozami)Zawodno funkcjonowania elementw i podsystemw systemu zaopatrzenia w wod

OPIS METODY Moliwo skaenia wody w sieci wodocigowejMoliwo skaenia wody w sieciowych zbiornikach wody czystej Dla kadego scenariusza sytuacji awaryjnej mona okreli prawdopodobiestwo wystpienia w skali 6-stopniowej, stosujc kategorie prawdopodobiestw zawarte w tabeli 1

OPIS METODYTabela 1. Kategorie prawdopodobiestwa (czsto wystpowania)Kategoria Czsto zdarzenia Waga(W1)Ekstremalnie nieprawdopodobne Raz na 100 lat 1Bardzo nieprawdopodobne Raz na 20 - 100 lat 2Nieprawdopodobne Raz na 5 - 20 lat 3Mao prawdopodobne Raz na 1 - 5 lat 4Do prawdopodobne Raz na 2 - 12 miesicy 5Prawdopodobne 1 - 10 - krotnie w cigu 2 miesicy(bd wicej) 6OPIS METODY Naley zwrci uwag, e kategorie prawdopodobiestw odnosz si do sytuacji awaryjnych wystpujcych losowo, a nie majcych charakter zdeterminowany, np. planowany (remonty). Poniewa proces oceny jest do pewnego stopnia subiektywny, dlatego aby uzyska rozsdne przyblienie moliwej czstoci zdarze zaleca si, eby wynik oceny stanowi konsensus opinii kilku ekspertw Kolejnym krokiem jest ocena moliwych konsekwencji powstaych w wyniku sytuacji awaryjnych Stosujc opisy zawarte w tabeli 2 mona oszacowa wagi moliwych konsekwencji, przypisujc dan sytuacj awaryjn do odpowiedniej kategoriiOPIS METODYTabela 2. Kategorie konsekwencji spowodowanych przez sytuacje awaryjneKategoriaDefinicjaWaga (W2)Mae uciliwo nie zagraajca zdrowiu brak skarg konsumentw 1Zauwaalnedostrzegalne zmiany organoleptyczne niewielkie przekroczenie normatywu jakoci wody do spoycia incydentalne skargi konsumentw 2Znaczceznaczca ciga uciliwo, np. zapach (odr ) znaczce przekroczenie normatywu jakoci wody do spoycianiedyspozycje zdrowotne konsumentw liczne skargi i powiadomienie w mediach publicznych 3Powanewymagane leczenie szpitalne osb naraonychpowiadomienie mieszkacw o zagroeniuzaangaowanie profesjonalnych sub ratowniczychszerokie informowanie w mediach lokalnych oglne informowanie w mediach oglnokrajowychzamknicie dostawy wody do sieci wodocigowej 4ZARZDZANIE RYZYKIEMZARZDZANIE RYZYKIEMTabela 2. Kategorie konsekwencji spowodowanych przez sytuacje awaryjneKategoriaDefinicjaWaga (W2)Duemasowa hospitalizacja osb naraonychzagroenie zdrowia lub ycia konsumentwpowane efekty toksyczne wrd organizmw wskanikowychzaopatrywanie ludnoci w konfekcjonowan wod do spoyciaczowki wiadomoci oglnokrajowych 5Katastrofalneprzypadki miertelne i masowe powikania zdrowotne wrd osb naraonychkonieczna pomoc zewntrznych sub ratowniczychmasowe dostarczanie z zewntrz wody do spoycia dla mieszkacwnagwki wiadomoci midzynarodowych 6Tabela 3. Wartoci liczbowe ryzyka wystpienia danego scenariusza sytuacji awaryjnej

PrawdopodobiestwoKonsekwencjemaezauwaalneznaczcepowaneduekatastrofalne123456EkstremalnieNieprawdopodobne1123456BardzoNieprawdopodobne224681012Nieprawdopodobne3369121518Mao prawdopodobne44812162024Do prawdopodobne551015202530Prawdopodobne661218243036ZARZDZANIE RYZYKIEMKocowa ocena ryzyka polega na jego przyporzdkowaniu wedug zaprezentowanej skali

Tabela 4. Kategorie i wartoci liczbowe ryzyka

Kategoria ryzykaWarto liczbowa ryzyka (r)Tolerowane< 8Kontrolowane8 - 15Nieakceptowane> 15ZARZDZANIE RYZYKIEM26 Otrzymane w ten sposb trzy listy dla trzech kategorii ryzyka analizuje si pod wzgldem utworzenia rankingowej listy problemowej W wypadkach wystpienia ryzyka nieakceptowanego naley podj dziaania na bazie teorii zarzdzania ryzykiem celem jego zmniejszenia. W ten sposb dochodzi si do kolejnej fazy analizy ryzyka, ktr jest okrelenie priorytetw Lista priorytetw wskazuje, jaki rodzaj ryzyka naley zmniejszy, bd wyeliminowa w pierwszej kolejnociZARZDZANIE RYZYKIEMKonkretne rozwizanie techniczne powinno by kadorazowo optymalne pod wzgldem oczekiwanych efektw, jak i zainwestowanych rodkw finansowychFaza zarzdzania ryzykiem skada si z nastpujcych elementw : ustalenie kryteriw wyboru metody rozwizania problemuustalenie celw do realizacjiprzedstawienie i analiza rnych metodycznie sposobw rozwizania problemu, wraz z analiz efektywnoci ekonomicznejZARZDZANIE RYZYKIEMUproszczony schemat procesw wchodzcych w skad modelowania ryzyka

ZARZDZANIE RYZYKIEM

29Sposobw zmniejszenia ryzyka naley poszukiwa w nastpujcych obszarach :zapobieganie zdarzeniom niepodanym (kontrola, diagnostyka, profilaktyka, odnowa systemu, oglnie prewencja - zapobieganie)przeciwdziaanie awariom (zmniejszenie negatywnych skutkw po ich wystpieniu, ograniczenie potencjau niebezpieczestwa)ratownictwo (zapewnienie skutecznoci i niezawodnoci dziaania w czasie trwania awarii oraz utrzymywanie stanu gotowoci w okresie poprzedzajcym)ZARZDZANIE RYZYKIEMWie si to z nastpujcymi kierunkami dziaa w tym wzgldzie:poprawa niezawodnoci systemu czowiek - obiekt techniczny - rodowiskozapobieganie stratom poprzez zmniejszenie zagroeZARZDZANIE RYZYKIEM Przedstawiona metoda jakociowa przewidywania ryzyka pozwala dla kadego scenariusza sytuacji awaryjnej na wyznaczenie wartoci liczbowej ryzyka, co uzyskuje si poprzez przemnoenie wagi prawdopodobiestwa (zawodno) przez wag konsekwencji. Dla scenariuszy sytuacji awaryjnych o stopniu oceny ryzyka rwnym lub wikszym od 15 naley wdroy procedury zwizane z zarzdzaniem ryzykiem celem jego zmniejszeniaPODSUMOWANIE W wypadku systemu zaopatrzenia w wod moe to polega na zastosowaniu elementw systemu multi-bariera (np. stacja osonowa ujcia wody, ozonowanie porednie i filtracja przez wgiel aktywny, technologia alternatywna, np. wgiel pylisty, dublowanie strategicznych rurocigw tranzytowych, zwikszenie rezerwowych agregatw pompowych w pompowniach, zwikszenie objtoci wody w zbiornikach sieciowych, monitoring jakoci wody surowej, uzdatnionej i w sieci wodocigowej, systemy wczesnego, opnionego i pnego ostrzegania, sporzdzenie bilansu zaopatrzenia w wod ze rde alternatywnych itp.)

PODSUMOWANIE Omwiona metoda szacowania ryzyka nie uwzgldnia obliczeniowo moliwoci kumulowania si scenariuszy awaryjnych. Dalsze prace nad doskonaleniem metody musz uwzgldni oglne ryzyko zagroenia systemu zaopatrzenia w wod. W tym celu naleaoby okreli liczb rozpatrywanych scenariuszy awaryjnych i podj prb okrelenia grnych wartoci liczbowych dla pojedynczych zdarze (tab. 4) Dalsze kierunki bada powinny wprowadzi rozgraniczenie ryzyka indywidualnego i grupowego dla konsumentw wody. Szeroki zakres moliwoci metody moe by wykorzystywany przy analizach rozmaitych sytuacji kryzysowych zwizanych z funkcjonowaniem systemw zaopatrzenia w wod w ramach tzw. systemu analizy sytuacji kryzysowych (SASK)PODSUMOWANIEDZIKUJE ZA UWAG