Embed Size (px)
Citation preview
Áºõºíãèéí ÌýäýýÁºõºíãèéí ýêîëîãè, õàìãààëëûí àñóóäëààð 5 õýë äýýð õýâëýãäýí ãàðäàã
Çóðãèéã Âëàäèìèð Ñìèðèí2005 ºâºë: äóãààð 2
Ãàð÷èã
Ñýäýâò ºã¿¿ëëýã - Õóóäàñ 1Å.Æ.Ìèëíåð Ãóëëàíä. Õàðèëöàí îéëãîëöëûí áàðèìò áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðàâ
Øèíý ìýäýý - Õóóäàñ 2-3ÁÍÕÀÓ-ä áîëñîí CITES-èéí õóðàëä áºõºíã õàìãààëàõ, ýâðèéí õóäàëäààã çîõèöóóëàõ àñóóäëûã õýëýëöëýýÌîñêâàä áîëñîí áºõºí õàìãààëàõ Äàðâèí áîëîí ÈÍÒÀÑ òºñëèéí áàãóóäûí óóëçàëòÎÕÓ-ä áîëñîí õóðëûí òºëººëºã÷èä áºõºíã àâðàí õàìãààëàõ ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý àâàõûã äàõèí ìýäýãäýâÀìåðèêèéí “Fish and Wildlife” áàéãóóëëàãà Îðîñûí áºõºí õàìãààëàõ õè÷ýýë ç¿òãýëèéã äýìæèâ Áºõºíãèéí øèíý èâýýí òýòãýã÷Îðîñîä áºõºíãèéí òóõàé øèíý áàðèìòàò êèíî ¿ç¿¿ëýâÎðîñûí ãààëèéí àæèë÷èä Ìîíãîëîîñ õóóëü áóñààð õèë ãàðãàõûã îðîëäñîí áºõºíãèéí ýâðèéã èëð¿¿ëýâÕóëãàéí àí÷äûã øèéòãýâÊàçàõñòàí áºõºí õàìãààëàõ øèíý õºòºëáºðòýé áîëîâ
Õýâëýëèéí òîéì – Õóóäàñ 3-4×æèí Þí “Óñòàæ áóé ç¿éë õî¸ð òàëààñ äýìæëýã àâàâ” China Daily, 5 ñàðûí 31, 2005Ñåðãåé Íàóìîâ “Áºõºí áà õ¿ì¿¿ñèéí òóõàé”, Tribune-uz, 8 ñàðûí 22, 2005“Òàëûí õàòàí”-ä òóñëàìæ õýðýãòýé áàéíà”, Êàçàõñòàíñêàé Ïðàâäà, 9 ñàðûí 12, 2005
Ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýãã¿¿ä – Õóóäàñ 5-7Þ.Àðûëîâ. Õàëèìàãèéí “Çýðëýã àìüòíû òºâ”À. Êàíã, Ñ. Çåíèàí: Õÿòàäûí Ãàíñó ìóæèéí õîâîð àìüòäûã ãàðøóóëàí ¿ðæ¿¿ëýõ òºâ äýõ áºõºí Æîí Âàí Äå Âëàñàêêåð: Ãîâü-Àëòàé àéìàãò ÿâóóëñàí áºõºíãèéí õýýðèéí ñóäàëãàà
Òºñëèéí ýðãýí òîéðîíä – Õóóäàñ 7 Òºâ àçèéí ýêîëîãèéí “Ýêîíåò” ñ¿ëæýý áàéãóóëàãäàâÊàçàõñòàíä “SOS- áºõºí” òºñºë õýðýãæèæ áàéíàÁàðóóí õîéä Êàñïèéí ìóæèéí áºõºíãèéí ðàäèîòåëåìåòðèéí ñóäàëãàà
Øèíý íèéòëýëèéí òîéì - Õóóäàñ 8
Ñýäýâò ºã¿¿ëëýã – Õàðèëöàí îéëãîëöëûí áàðèìò áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðàâ
Áºõºí õàìãààëëûí ò¿¿õýíä ÷óõàë ¿éë ÿâäàë áîëëîî. Êåíèéí íèéñëýë Íàéðîáèä 2005 îíû 11 ñàðûí 25-íä áîëñîí Í¿¿äýëëýäýã ç¿éë¿¿äèéã õàìãààëàõ îëîí óëñûí êîíâåíöèéí 8-ð èõ õóðëûí ¿åýð óëñ îðíóóä áºõºí õàìãààëàõ õàðèëöàí îéëãîëöëûí áàðèìò áè÷èã (ÕÎÁÁ)-ò ãàðûí¿ñýã çóðàâ. Óã áàðèìò áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðñàí òàëóóä: áºõºíãèéí õàìãààëëûã ¿ð àøèãòàé ÿâóóëæ àìüäðàõ îð÷íûã õàìãààëàõ, áºõºíãèéí ïîïóëÿöè áîëîí àìüäðàõ îð÷íûã íºõºí ñýðãýýõ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõ, îðîí íóòãèéí õàìãààëëûí ñòðàòåãè áîëîí îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààã íýìýãä¿¿ëýõ, ìýäýýëýë ñîëèëöîîã äýìæèõ, ÕÎÁÁ-ã õýðýãæ¿¿ëýõ áàéãóóëëàãà áèé áîëãîõ, Í¿¿äýëëýäýã ç¿éëèéã õàìãààëàõ îëîí óëñûí êîíâåíöèä àæëûí òàéëàíãàà ºã÷ áàéõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààã òóñãàñàí. Áºõºí òàðõñàí Îðîñ, Êàçàõñòàí, Óçáåêñòàí, Òóðêìåíèñòàí, Ìîíãîë çýðýã óëñ îðîí ÕÎÁÁ-ò ãàðûí ¿ñýã çóðñàí òîõèîëäîëä óã áàðèìò áè÷èã õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. Íàéðîáèä áîëñîí óóëçàëòàíä ýäãýýð îðíîîñ çºâõºí Òóðêìåíèñòàí ãàðûí ¿ñýã çóðàâ. ¯¿íýýñ ãàäíà Ìîíãîë, IUCN, WWF, Çýðëýã àìüòàí, áàéãàëü õàìãààëàõ îëîí óëñûí çºâëºë áîëîí CMS-ûí òºëººëºã÷èä ýíýõ¿¿ áàðèìò áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðëàà. ÕÎÁÁ-ûã Óçáåêñòàí óëñûí òºëººëºã÷èä õ¿ëýýí çºâøººðñºí áà Ãåðìàíä áîëîõ óóëçàëòàíä àëáàí ¸ñîîð ãàðûí ¿ñýã çóðàõààð òºëºâëºæ áàéíà.Ýíý ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéí òóëä äàðààõ õóâü õ¿í áîëîí àëáàí áàéãóóëëàãóóä õ¿íä, õýö¿¿ çàì òóóëàí øàíòðàëã¿é àæèëëàñàí þì. Ðîá Õåïâîðò, Ëàéë Ãëîâêà (CMS), Õîëè Äóáëèí (IUCN-SSC), Ðîáèí Øàðï (IUCN SSC, European sustainable Use Special-ist Group), Ñþ Ëàéáåðìàí (WWF-International), Àííà Ëóùåêèíà, Âàëåðèé Íåðîíîâ (UNESCO-MAB), áîëîí Åëèíà Êðåéöáåðã (Òºâ àçèéí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òºâ) çýðýã õ¿ì¿¿ñ áîëíî. Ýäãýýð áîëîí øàðãóó àæèëëàñàí áóñàä õ¿ì¿¿ñò áºõºí õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé áàéãóóëëàãààñ ÷èí ñýòãýëèéí òàëàðõàë èëýðõèéëýõ íü ç¿éòýé.Õàëèìàãèéí Åëèñòàä 2002 îíä áîëñîí áºõºí õàìãààëàõ îëîí óëñûí õóðëààñ ÕÎÁÁ-èéã àíõ ñàíàà÷èëñàí þì. Óã õóðëààð CMS-ûí áºõºí õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé òºñëèéã áîëîâñðóóëæýý. Ãýâ÷ áºõºí òàðõñàí çàðèì óëñ îðíóóä ÕÎÁÁ-ò ãàðûí ¿ñýã çóðààã¿éí óëìààñ ýíýõ¿¿ àñóóäàë õàðààõàí øèéäýãäýýã¿é ë áàéíà. Ìîíãîë óëñ óã áàðèìò áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðñàí íü òîì àìæèëò þì. ÕÎÁÁ áºõºí õàìãààëàëä õýðõýí õóâü íýìýð îðóóëàõ âý? ÕÎÁÁ-íü áºõºí õàìãààëëûã îëîí óëñûí õýìæýýíä íýãäñýí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõýä ãîëëîõ ¿¿ðýãòýé áà áºõºí òàðõñàí óëñ îðíóóä áîëîí îëîí óëñûí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä õàìòðàí õýðõýí þó õèéñíýý ýðãýæ òàéëàãíàõ òàë äýýð àæèëëàæ áàéíà. ÕÎÁÁ íü øèíý áîëîìæèéã íýýæ õºðºí㺠îðóóëàã÷äûã òàòàõ áàéõ ãýæ íàéäàæ áàéíà. Àëèâàà òºð çàñàã áºõºí õàìãààëëûã äýìæèæ áàéãàà íü CMS èë¿¿ ¿ð àøèãòàé àæèëëàõ íºõöºë áîëíî. Òàëóóäûí ñàíàëä ¿íäýñëýí íýí òýðã¿¿íèé õèéõ àæëóóäûã áîëîâñðóóëñàí. Ìèíèé áîäëîîð àìüäðàõ îð÷íûã õàìãààëàõ òàë äýýð ãîëëîí àíõààðàõ íü õóóëü áóñ àãíóóðòàé òýìöýõýýñ èë¿¿ ¿ð ä¿íä õ¿ðãýæ ÷àäàõã¿é. Áºõºíãèéí àìüäðàõ îð÷èí ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëèéí áàéäëààð õàðüöàíãóé ñàéæèðñàí õýäèé ÷ õóóëü áóñ àãíóóð ºíººã õ¿ðòýë ãàçàð àâñààð áàéíà. ÕÎÁÁ-ò ãàðûí ¿ñýã çóðñíààð õ¿ì¿¿ñèéã áºõºí õàìãààëàëä òàòàí îðîëöóóëàõ áîëîìæóóäèéã íýýæ ºãºõ þì. ̺õëèéí èðìýãò òóëñàí áºõºíã àâðàí õàìãààëàõûí òóëä óëñ îðíóóä èðýýä¿éä þó õèéõ íü ÷óõàë áîëîõûã ñàéí òîîöîæ óäààí õóãàöààíû ¿ð ä¿íòýé àæèë õèéõ íü ÷óõàë ãýäýãò ÕÎÁÁ èòãýë òºãñ áàéíà. Ý.Æ.Ìèëíåð-Ãóëëàíä, Ëîíäîíãèéí Ýçýí Õààíû êîëëåæ. Ýíý ñýäâýýðwww.iisd.ca/cms/cop8/nov23.html ìºíwww.panda.org/news_facts/newsroom/index.cfm?uNewsID=51880 õàÿãààð èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõ áîëîìæòîé
Ðåäàêöèéí çºâëºë. Íýãäñýí âàíò óëñ Äîêòîð Ý.Æ.Ìèëíåð-Ãóëëàíä, Ëîíäîíû ýçýí õààíû êîëëåæ ([email protected]). Õÿòàä: Äîêòîð À.Êàíã, WCS-èéí Õÿòàä äàõü ñàëáàð ([email protected]); Êàçàõñòàí: Ïðîôåññîð À.Áåêåíîâ, äîêòîð Ëó.À.Ãðà÷åâ, Êàçàõñòàíû àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýí ([email protected]); Ìîíãîë: Äîêòîð Á.Ëõàãâàñ¿ðýí, äîêòîð Ë.Àìãàëàí, ØÓÀ-èéí Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýí ([email protected]), ¨.Îíîí, WWF-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð (î[email protected]); Îðîñ: Ïðîôåññîð Þ.Àðûëîâ, Õàëèìàãèéí çýðëýã àìüòíû òºâ ([email protected]), äîêòîð À.À.Ëóùåêèíà, Ýêîëîãè áà ýâîëþöèéí õ¿ðýýëýí ([email protected]); Òóðêìåíèñòàí: Äîêòîð Ä.Ñàïàðìóðàäîâ, Òóðêìåíèñòàíû öºëèéí àìüòàí óðãàìëûí õ¿ðýýëýí ([email protected]); Óçáåêèñòàí: Äîêòîð Å.Áûêîâà, äîêòîð À.Åñèïîâ, Óçáåêèñòàíû àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýí ([email protected]);Áºõºíãèéí òàëààðõè ìýäýý ìàòåðèàëûã äýýðõè 5 õýë äýýð õ¿ëýýí àâàõ áºãººä [email protected] õàÿãààð èëãýýõ þìóó ýñâýë ðåäàêöèéí çºâëºëèéí ãèø¿¿äèéí õàÿãààð õàíäàæ áîëíî. Áèä æèëä íèéò 2 äóãààð ãàðãàíà.
Õýâëýãäñýí ñýòã¿¿ëèéã http://saigak.biodiversity.ru/publication.html , www.iccs.org.uk/saiganews.htm ,http://www.wildlifewarden.net/wcs/mini/Saiga-Chinese.pdf õàÿãóóäààð íýâòðýí îðæ pdf õýëáýðýýð Õÿòàä, Àíãëè, Êàçàê, Ìîíãîë, Îðîñ àëü õ¿ññýí õýë äýýðýý òàòàí àâ÷ áîëíî.
Ýíýõ¿¿ õýâëýëèéã INTAS ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ:
ØÓÀ-èéí Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýíòóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýâ.
Ãýðýë çóðãèéã http://www.iisd.co/cms/cop8/nov23.html ÕÎÁÁ-ã ãàðûí ¿ñýã çóðñíû äàðàà. Ðîáåðò Õåïâîðä (cms), Ìàõòóìêóëè Àêìóðàäîâ (Òóðêìåêñòàí), Àðä òàëä Ìîíãîë, Óçáåêñòàí, Çýðëýã àìüòàí, áàéãàëü õàìãààëàõ îëîí óëñûí çºâëºë, IUCN, WWF-ãèéí òºëººëºã÷èä
Áºõºíãèéí ìýäýý Õóóäàñ 2 2005 îíû ºâºë: äóãààð 2
Îðîí íóòãèéí áîëîí îëîí óëñûí ìýäýýÎðîí íóòãèéí áîëîí îëîí óëñûí ìýäýý
Õÿòàäàä áîëñîí CITES-ûí õóðëààð áºõºíãèéí ýâðèéí õóäààëäààã çîõèöóóëàõ, áºõºí õàìãààëàõ òàëààð õýëýëöýâ.Áºõºíãèéí ýâðèéí õóäàëäàà áîëîí õàìãààëëûí òàëààðõè CITES-ûí óóëçàëò 2005 îíû 8 ñàðûí 31-íä Áýýæèí õîòîä áîëîâ. Õÿòàäûí ªðºì÷ õîòîä 2005 îíû 8 ñàðûí 22-24 íä áîëñîí “Òîðãîíû çàì CITES, õóóëèéí õýðýãæèëò” ñåìèíàðûí çºâëºìæèéã õýëýëöýâ. Óóçàëòûí òóðøèä ÿíç á¿ðèéí çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóä (ÁÍÕÀÓ-ûí Îéí õîðîî, Õÿòàäûí CITES, Õ¿íñ, ýìèéí óðãàìëûí õîðîî, Ãààëèéí õîðîî, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì, Õÿòàäûí óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû õîðîî) áîëîí áóñàä áàéãóóëëàãóóäûí (Õÿòàäûí çýðëýã áàéãàëü õàìãààëàõ íèéãýìëýã, Íýí õîâîð ç¿éëèéã õàìãààëàõ ¿íäýñíèé êîìèññ, Îëîí óëñûí áàéãàëü õàìãààëàõ íèéãýìëýã - IUCN) òºëººëºã÷èä îðîëöîæ õèë äàìíàñàí õóóëü áóñ õóäàëäààã çîãñîîõ, õÿíàõ, Õÿòàäûí óëàìæëàëò ýìèéí ¿éëäâýðëýëèéã óäèðäàõ, çàñãèéí ãàçàð áºõºíãèéí ýâðèéí õóäàëäààíû çàõ çýýëèéã õÿíàõ çýðýã îëîí àñóóäàë õýëýëöëýý. Óóëçàëòààñ ãàðñàí øèéäâýðò áºõºíãèéí ýâðèéí õóäàëäàà áîëîí áºõºí õàìãààëëûí òàëààð äàðààõ ñàíàëóóä òóñãàãäëàà. ¯¿íä: 1. Ýìíèé øèíý òåõíîëîãèéã áèé áîëãîí áºõºíãèéí ýâðèéã îðëóóëàõ ò¿¿õèé ýäèéã ýðæ õàéõ òàë äýýð àíõààðàõ2. Áºõºíãèéí îäîîãèéí ñòàòóñûã ýì÷ íàðò òàéëáàðëàí îéëãóóëæ, ýâðèéí õýðýãëýýã õÿçãààðëàõ 3. Õÿòàäàä áàéãàà íèéò áºõºíãèéí ýâðèéí òîîã ãàðãàæ ìàðêàòåíãèéí ñèñòåìèéã áèé áîëãîí ýâðèéí õóäàëäààã õÿíàõ4. Áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã ãàðøóóëàí ¿ðæ¿¿ëæ óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíä ýâðèéí õýðýãöýýã õàíãàõ Èë¿¿ ìýäýýë àâàõûã õ¿ñâýë À.Êàíãòàé äàðààõ õàÿãààð õîëáîî áàðèíà óó [email protected]
Ìîñêâàä áîëñîí áºõºí õàìãààëàõ Äàðâèí áîëîí ÈÍÒÀÑ òºñëèéí áàãóóäûí óóëçàëò2005 îíû 8 ñàðûí 15-16íä Ìîñêâà õîòîä Äàðâèíû ñàíàà÷ëàãà òºñ뺺ñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Áºõºí õàìãààëëûã ò¿øèãëýí îðîí íóòãèéí èðãýäèéí àìæèðãààã ñàéæðóóëàõ” òºñºë áîëîí ÈÍÒÀÑ “Íýí õîâîð áºõºíãèéí íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýêîëîãè” òºñë¿¿äèéí õàìòàðñàí óóëçàëò áîëæ èðýýä¿éí õàìòûí àæèëëàãààíû òàëààð õýëýëöýâ. Îðîñûí òàëààñ Õàëèìàãèéí ýêîëîãèéí òºâººñ ÿâóóëæ áóé îëîí íèéòèéí ñî¸ë áîëîâñðîë (Ð.Ìåäçèäîâ), “Ñòåïíîé” äàðõàí ãàçðûí áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí ñàíàà÷èëñàí õóëãàéí àíãèéí ýñðýã ÿâóóëæ áóé ¿éë àæèëëàãàà (À.Õëóäíåâ), Õàëèìàãèéí çýðëýã àìüòàí ñóäëàë, õàìãààëàë òºâèéí íýã æèëèéí àæëûí ¿ð ä¿í (CSCWAK) (Þ.Àðûëîâ), “×åðíûå çåìëè” øèì ìàíäëûí äàðõàí ãàçðûí ñóäëàà÷ Ã.Ýðäåíîâûí áºõºíãèéí ýêîëîãèéí ìîíèòîðèíãèéí ñóäàëãàà, ÎÕÓ-ûí ØÓÀ-èéí Ýêîëîãè áà ýâîëþöèéí õ¿ðýýëýí áîëîí CSCWAK-èûí õàìòàðñàí õýýëòýé áºõºíãèéí äààâðûí ñóäàëãàà (Â.Âîçíåññåíñêàÿ) çýðýã èëòãýë¿¿äèéã õýëýëöýâ.
Êàçàêñòàíû Àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýíãèéí ýðäýìòäèéí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí ñòàòóñ (À.Áåêåíîâ, Þ.Ãðà÷åâ) áîëîí ýíý æèë Óñòþðòàä õèéñýí áºõºíãèéí òºëëºëòèéí ¿åèéí Ẻãíºðëèéí ñóäàëãààíû àæëûí òàëààð èëòãýë òàâèâ. Êàçàêñòàíû ¿íäýñíèé èõ ñóðãóóëèéí ñóäëàà÷ Â.Óêðàèíñêèãèéí Áåòïàê Äàëàä îðîí íóòãèéí èðãýäèéí áºõºíä õàíäàõ õàíäëàãûí òàëààðõ ñóäàëãààã õýëýëöýâ. Óñòþðòûí òîñãîíû èðãýäýä æèæèã çýýë òóñëàìæ îëãîõ íü öààøäàà ÿìàðõóó ¿ð ä¿íãýý ºãºõ òàëààð Àìüòàí áà óðãàìëûí îëîí óëñûí ñóäëàà÷ Ò.Àéëåò òàéëáàðëàâ. Óçáåêèñòàíû òàëààñ áºõºí ºâºëæäºã Óñòþðòûí ºìíºä õýñãèéí íèéãýì áîëîí ýêîëîãèéí íºõöºë áàéäëûí òàëààð èëòãýë òàâüñàí (Å.Áåêîâà, À.Åñèïîâ), áà óã íóòàãò áºõºí æèëèéí òóðø òîãòâîðòîé áàéðøäàãèéã íîòîëëîî. Îëîí óëñûí áàéãàëü õàìãààëàõ íèéãýìëýãèéí (IUCN) ìýðãýæèëòýí Ä.Ìàëëîí, UNESCO-ûí Õ¿í áà øèì ìàíäàë õºòºëáºðèéí Â.Íåðîíîâ íàð áºõºí õàìãààëàõ îëîí óëñûí ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé ìýäýýëýë õèéñýí. ̺í Ìîñêâà (À.Âîçíåñåíñêàÿ), Ýëèñòà (Í.Àðûëîâà), Ëîíäîíû ýçýí õààíû êîëëåæ (À.Êþëü)-ûí çàëóó ñóäëàà÷äûí õèéæ áóé ñóäàëãààíû àæëûí òàëààð ÿðèëöñàí. Õóðëûí òºãñãºëä ¿ç¿¿ëñýí Àëåêñàíäð Ìèñàéëîâ, Èãîðü Øïèëåíêî íàðûí á¿òýýñýí “Ñàéãà- Êàðìà ñòåïåé” êèíî îðîëöîã÷äûí àíõààðàëûã ãîéä òàòàâ. Äàðâèí áîëîí ÈÍÒÀÑ òºñë¿¿äèéí òàëààð èë¿¿ ìýäýýë àâàõûã õ¿ñâýë Å.Æ.Ìèëíåð Ãóëëàíäòàé õîëáîî áàðèíà óó. www.iccs.org.uk [email protected]
Îðîñä áîëñîí õóðëààð áºõºí õàìãààëàõ òàë äýýð ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý àâàõ òóõàé õýëýëöýâ2005 îíû 6 ñàðûí 3–4 íèé õîîðîíä Ìîñêâàãèéí ä¿¿ðãèéí Êîðîë¸âîä “ÎÕÓ-ä çýðëýã àìüòäûã õàéð ãàìã¿é àøèãëàæ áàéãàà àñóóäàë, ãàðàõ àðãà çàì” ñýäýâò èõ õóðàë áîëîâ. Õóðëûí ¿åýð “Áºõºíã àâðàõ íü” òóíõàãëàë ãàðãàæ Îðîñûí àìüòíû àéìãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í áîëñîí íýí õîâîð áºõºíã õàìãààëàõûí òóëä ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý àâàõ íü òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëñîíûã öîõîí òýìäýãëýâ. Ìîñêâà õîòîä Îðîñûí ØÓÀ-ûí Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéã õàìãààëàõ õîðîî áîëîí Õºõòºí ñóäëàëûí íèéãýìëýãèéí õàìòàðñàí “Îðîñ äàõü áºõºíã ãàðøóóëàí ¿ðæ¿¿ëæ, õàìãààëàõ òóðøëàãà” ñýäýâò ñåìèíàð 2005 îíû 10 ñàðûí 10-íä áîëæ ºíãºð뺺. Óã õóðëààð Îðîñîä áºõºí ãàðøóóëàí ¿ðæ¿¿ëæ îëæ àâñàí òóðøëàãûã íýãòãýí ä¿ãíýæ, òóðøëàãà ñîëèëöîí, öààøèä ãàðøóóëæ áóé íºõöºëä áºõºí õàìãààëàõ ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëàâ. Äýýðõè 2 îëîí óëñûí õóðëûí òàëààð èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýëhttp://www.saigak.biodiversity.ru/ -èéã ¿çíý ¿¿!
ÀÍÓ-ûí “Çàãàñ áîëîí Çýðëýã àìüòíû àëáà” Îðîñûí áºõºí õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæèæ áàéíà2005 îíû 6 ñàðûí 22-íä ÀÍÓ-ûí “Çàãàñ áîëîí Çýðëýã àìüòíû àëáà” íèéò 23.400 àì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿æèëò õèéñíýý ìýäýãäñýí áºãººä ¿¿íä: “×åðíûå çåìëè” øèì ìàíäëûí äàðõàí ãàçðûí áàéãàëü õàìãààëàã÷äûã ðàäèî ñòàíö áîëîí áóñàä òîíîã òºõººðºì溺ð õàíãàõ, íººö ãàçðûí ýðãýí òîéðîíä õàðóóëûí öýãèéã áàéãóóëàõ, Õàëèìàãò áàéðëàõ ßøêóë áºõºí ãàðøóóëàí ¿ðæ¿¿ëýõ òºâ äýõ çî÷äûã óãòàí àâàõ áàéðûã áàðèõ çýðýã áîëíî. http://usembassy.ru/embassy/releaser.php?record_id=48 –èéã ¿ç!
Áºõºíãèéí óóëçàëòàä îðîëöîã÷èä:Ç¿¿íýýñ: Â.Íåðîëîâ, À.Õëóäíåâ, Í.Àðóëîâà, Ëó.Àðóëîâà, À.Ëóùåéêèíà, À.Áåêåíîâ, Ð.Ìåäøèäîâ, Ò.Àÿëåò, À.Ýñèïîâ, Ëè.Ãðà÷åâ, Î.Ìàëëîí, Å.Áóêîâà
ßøêóë áºõºí ¿ðæ¿¿ëãèéí òºâèéí çî÷èä õ¿ëýýí àâàõ øèíý òºâ.Ãýðýë çóðãèéã: Àííà Ëóùåéêèíà
Áºõºíãèéí ìýäýý Õóóäàñ 3 2005 îíû ºâºë: äóãààð 2
Áºõºíãèéí øèíý èâýýí òýòãýã÷Õàëèìàãò ãàçðûí òîñ áîëîí áàéãàëèéí õèé îëáîðëîäîã “ÈÒÅÐÀ” êîìïàíè ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí áºõºí õàìãààëàõ áàéãóóëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõààð íýãäýâ. Óã êîìïàíè Õàëèìàãèéí çàñãèéí ãàçðààñ áºõºí ãàðøóóëàí ¿ðæ¿¿ëýõýä çîðèóëæ áàéãóóëñàí 800 ãà ãàçðûí òîõèæèëòîíä ñàíõ¿¿æèëò îëãîâ. Ýêîëîãèéí ¿éë àæèëëàãàà íýí òýðã¿¿íèé àæèë áîë Õàëèìàãèéí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã õàìãààëàõ ÿâäàë ìºí ãýæ êîìïàíèé ç¿ãýýñ ìýäýãäýâ. http://www.tver.org/archive/archive.htm - èéã ¿ç.
Îðîñîä áºõºíãèéí òóõàé øèíý áàðèìòàò êèíî ¿ç¿¿ëýâ Îðîñûí êèíî çîõèîí á¿òýýã÷ Àëåêñàíäð Ìèñàéëîâ, Èãîðü Øïèëåíîê íàðûí á¿òýýñýí “Òàëûí êàðìà-Áºõºí” ñýäýâò áàðèìòàò êèíî ýíý æèë ãàðëàà. Áºõºíãèéí ò¿¿õ áîë òàë õýýðòýé ñàëøã¿é õîëáîîòîé. ªíãºðñºí çóóíû 2-ð õàãàñààñ áºõºíã îëíîîð íü àãíàõ, îíãîí áàéãàëèéã õýò àøèãëàõ çýðýã àþóë çàíàë ó÷èðæ ýõýëñýí. Óã êèíîíä õóóëü áóñ àí÷èä, áàéãàëü õàìãààëàã÷, áàéöààã÷, îðîí íóòãèéí õ¿ì¿¿ñèéí ÿðèà, ò¿¿õýí áàðèìòàò çóðàã, ÿðóó íàéðàã çýðýã ç¿éë îðæýý. Õ¿íèé øóíàë, àøèã ñîíèðõîëòîé ñàëøã¿é õîëáîîòîé ýíý àìüòíû òóõàé ñýòãýë õºäºëãºñºí êèíîíû ¿éë ÿâäàë íü ¿çýã÷äèéí ñýòãýëä íýãèéã áîäîãäóóëíà. Êèíîã Õàëèìàãèéí Çýðëýã Àìüòàí õàìãààëàõûí òºâèéí òºëººëºã÷äºä ýõýëæ ¿ç¿¿ëñíèé äàðàà, îëîí íèéòèéí òåëåâèçýýð ãàðãàñàí. http://www.biodiversity.ru/programs/saigak/news/061005.html -èéã ¿ç
Îðîñûí ãààëèéí àæèëòíóóä Ìîíãîë ðóó õóóëü áóñààð áºõºíãèéí ýâðèéã õèë ãàðãàõûã çàâäàæ áàéñíûã èëð¿¿ëýâÎðîñûí Íàóøêèíñêéí ãààëèéí àæèëòíóóä 2005 îíû 8 ñàðûí 12-íä Ìîíãîë ðóó 11 îð÷èì êèëîãðàìì íèéò 67 øèðõýã áºõºíãèéí ýâðèéã õóóëü áóñààð íýâòð¿¿ëýõ ãýæ áàéñíûã èëð¿¿ëýâ. Ýäãýýð áºõºíãèéí ýâðèéã Ìîíãîëûí èðãýíýýñ õóðààí àâ÷ óëñûí îðëîãî áîëãîâ. ÎÕÓ-ûí õèë ãààëèàð õóóëü áóñààð áàðàà ãàðãàñàí òîõèîëäîëä õóóëèéí äàãóó õóðààí àâñàí áàðààíû ¿íèéã 3 íóãàëæ òºë¿¿ëäýã áàéíà. http://www.amic.ru/news/?news_id=687 -èéã ¿ç
Õóëãàéí àí÷äûã øèéòãýâØàëêàðñêè ìóæèéí Áîñîé òîñãîíû îéðîëöîîãîîñ õóóëü áóñààð áºõºí àãíàñàí õî¸ð õóëãàéí àí÷äûã 2005 îíû 11 ñàðä Àêòþáèíñê ðàéîíû Äîòîîä ßâäëûí ßàìíû àæèëòàí áîëîí îéí àæ àõóéí àæèëòíóóä õàìòðàí èëð¿¿ëýâ. Áºõºí áóóäàæ àãíàñàí òýäãýýð õóëãàéí àí÷èä 600 ìÿíãà îð÷èì òåíãåãèéí (îéðîëöîîãîîð 4.4 ìÿíãàí àì.äîëëàð) õîõèðîë ó÷ðóóëæýý. Êàçàõñòàí óëñûí ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 288 òîîò õóóëèéã ¿íäýñëýí õóëãàéí àí÷äûã òóñ íóòãààñ ãàäàãø ãàðàõûã õîðèãëîí ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýæýý. Êàêàõñòàí óëñ îíû ýõíýýñ íèéò 7 õóëãàéí àíãèéí òîõèîëäëûã èëð¿¿ëýâ. Õóëãàéí àí ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä á¿ëýãëýëèéí øèíæ ÷àíàðòàé áîëæ áàéíà. Øàëêàðñêè òîñãîíû îðîí íóòãèéí ø¿¿õ Óçáåêñòàí óëñûí 2 èðãýíä 2005 îíû 6 ñàðä øèéòãýë íîîãäóóëàâ. Ó÷èð íü òýä Êàçàõñòàí óëñûí Óñòþðòûí òàëä õóëãàéí àí õèéñýí áàéíà. Õóóëü çºð÷èí íèéò 9 áºõºí àãíàñàí ýäãýýð õóëãàéí àí÷äûã 1.4 ñàÿ òåíã (îéðîöîîãîîð 10.4 ìÿíãàí àì.äîëëàð) -ýýð òîðãîí, 2 æèëèéí õîðèõ ÿëààð øèéòãýâ. http://www.earthwire.org/kz/account.cfm -èéã ¿ç
Êàçàêñòàíä áºõºí õàìãààëàõ øèíý õºòºëáºð áàòëàãäàâÊàçàõñòàíû çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 3 ñàðûí 25-íû 267 òîîò øèéäâýðýýð “2005-2007 îíä õîâîð áà íýí õîâîð àìüòàä áîëîí áºõºí õàìãààëàõ õºòºëáºð”-èéã áàòëàâ. Ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéã Êàçàõñòàíû ÁØÓ-û ÿàìíû õàðúÿà Àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýí áîëîí ÕÀÀ-í ÿàìíû Îé, àãíóóðûí óëñûí õîðîîíû ìýðãýæèëòí¿¿ä áîëîâñðóóëñàí. Ñàéäûí õýëñíýýð õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòýíä 180 ñàÿ òåíãå (îéðîëöîîãîîð 1.3 ñàÿ àì.äîëëàð)-èéã óëñûí òºñ⺺ñ çàðöóóëàõààð áîëîâ.
Õÿòàä: ªäðèéí õýâëýë, 2005 îíû 5 ñàðûí 31
Óñòàæ áóé ç¿éë õî¸ð òàëààñ äýìæëýã àâ÷ áàéíàÕÿòàäûí óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû ýì ç¿é÷ íàð áîëîí áàéãàëü õàìãààëàëëûí ìýðãýæèëòí¿¿ä õàìòðàí ¿çýë áîäëîî ñîëèëöîæ, áºõºí õàìãààëàõ àðãà çàìóóäûã õýëýëöýâ. Óóëçàëòûí ¿ð ä¿íä òîî òîëãîé íü ýð÷èìòýé õîðîãäîæ áóé áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí äàí ãàíö ýêîëîãèéí íºõöºë áàéäàë òºäèéã¿é ÕÓÀÓ (Õÿòàäûí óëàìæëàëò àíàãààõ óõààí)-û òîãòâîðòîé õºãæëèéí òàë äýýð õàìòðàí àæèëëàõààð òîõèðîëöîâ. Õÿòàäûí ÕÓÀÓ-û õîëáîîíû òýðã¿¿í Æèàíã Ôàêóé õýëýõäýý: “Áèä ÕÓÀÓ-û áºõºíãèéí ýâðèéí õýðýãëýýã õÿíàæ ýõëýõ õýðýãòýé, çîõèñã¿é õýðýãëýý íü áºõºíã óñòàõàä õ¿ðãýíý” ãýæýý. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Õÿòàäûí Õ¿íñ áîëîí Ýì ç¿éí ÿàìíû çºâøººð뺺ð ÕÓÀÓ-ààñ ãàðãàñàí øèíý áýëäìýëèéã öóñíû äàðàëò èõñýõ, õàíèàä òîìóó çýðýã ºâ÷íèéã àíàãààõàä õýðýãëýõ áîëñîí áºãººä ýíý áýëäìýëèéí ãîë ò¿¿õèé ýä áºõºíãèéí ýâýð þì. “Áºõºíãèéí ýâðèéã àøèãëàí èéìýðõ¿¿ íèéòëýã ºâ÷íèéã àíàãààõ ýì ¿éëäâýðëýõ þì áîë áºõºíãèéí ýâðèéí õýðýãëýý ýðñ ºñ÷ óñòàõ àþóëä õ¿ðíý” ãýæ ÕÓÀÓ-ûí Õÿòàäûí àêàäåìèéí Îíîëûí õ¿ðýýëýíãèéí ïðîôåññîð ×îó ×àîôåí õýëýâ. “Áºõºíãèéí ýâðèéã çºâõºí õ¿íä ºâ÷íèéã àíàãààõ ýì áýëäìýëä õýðýãëýõ íü ç¿éòýé” ãýæ òýð çºâ뺺ºä áóñàä õýðýãëýýã õàòóó õÿíàõ õýðýãòýé” ãýâ. Áàéãàëü õàìãààëàã÷, ñóäëàà÷ Àëè Êàíã õîâîðäîîã¿é ç¿éë áîëîí ñèíòåòèê îðëóóëàã÷èéã àøèãëàí áºõºíãèéí ýâðèéã îðëóóëàõ õýðýãòýé ãýæ ñàíàë áîëãîâ. Òºâ Àçèéí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîé õóðäàöòàé áàãàñ÷ áóé ãîë õ¿÷èí ç¿éë íü íóòãèéí èðãýä ãýð á¿ëýý òýæýýõèéí òóëä áºõºíã õóëãàéãààð õýò îëíîîð íü àãíàõ ÿâäàë þì. Õóëãàéí àí÷èä ýâðýíä íü áîëæ áºõºíãèéí îîíûã àãíàäàã áºãººä íýã êã ýâðèéã 100 àì.äîëëàðààð çàðäàã. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Õÿòàäûí õèë ãààëèàð áºõºíãèéí ýâýð õóóëü áóñààð ãàðãàõûã çàâäñàí íèéò 15 òîõèîëäëûã èëð¿¿ëýí Õÿòàäûí õýâëýë, ìýäýýëëýýð öàöæýý. ÕÓÀÓ-û ýìèéí æîðîíä 2000 æèëèéí òýðòýýãýýñ áºõºíãèéí ýâðèéã àøèãëàñààð èðæýý. Òóðóóòàí àìüòäûí äîòðîîñ áºõºíãèéí ýâýð àíàãààõ ÷àäâàðààð õàìãèéí ñàéí ãýæ òîîöîãäñîîð èðñýí áàéíà. ÕÓÀÓ-û ýíý áàéð ñóóðèíààñ ¿¿äýí øèíæýý÷èä, ñóäëàà÷èä áºõºí ìºõëèéí èðìýãò òóëñíûã àíõààðóóëñààð áàéíà. Áºõºíãèéí ýâðèéã îðëóóëàõ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã îëîõ ýñâýë íèéëëýã àðãààð ãàðãàæ àâàõ òàë äýýð ÕÓÀÓ-û ìýðãýæèëòí¿¿ä ñàíàà çîâíèæ áàéíà. Ñóäëàà÷èä ÿìààíû ýâýð çàðèì òàëààð áºõºíãèéí ýâýðòýé èæèë íàéðëàãàòàé áºãººä ¿¿íèéã îðëóóëàí àíàãààõ óõààíä àøèãëàæ áîëîõûã 2001 îíä òîãòîîæýý. Ýìèéí õýðýãöýýã õàíãàõûí òóëä Êàçàõñòàí, Îðîñ óëñóóäààñ áºõºí àâ÷èð÷ ãàðøóóëàí ¿ðæ¿¿ëýõ íü óñòàæ áóé áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã àâðàí õàìãààëàõ ººð àðãà çàì þì.
Çè ¨îíã Á¿ðýí ýõýýð íü: http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-05/31/content_447068.htm –ýýñ ¿çíý ¿¿!
Õýâëýëèéí òîéìÕýâëýëèéí òîéì
Áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí áàã.Ãýðýë çóðãèéã: Æåýí Ôðàíêîéñ Ëàãðîò
Áºõºíãèéí ìýäýý Õóóäàñ 4 2005 îíû ºâºë: äóãààð 2
Áºõºíãèéí òóõàé õýâëýëäÁºõºíãèéí òóõàé õýâëýëä
Óçáåêèñòàí: Tribune-uz, 2005 îíû 8 ñàðûí 22.
Õ¿í áà áºõºíãèéí òóõàé
Öóñ øèíãýñýí õºðñ íü íÿäàëãààíû ãàçðûã ñàíàãäóóëíà. Øèíý æèë áîëîõîîñ õî¸ð äîëîî õîíîãèéí ºìíºõºí àøèã õîíæîî õàéã÷èä áºõºíã àëæ óñòãàí ýâýð, ìàõûã íü àâñàí íü ýíý. Êóíãðàä-Áåéíåó òºìºð çàìûí îéðîëöîî õýäýí çóóí áºõºí òààëàìæòàé ãàçàð íóòàã õàéí í¿¿äýëëýæ èðýýä á¿ãä àëóóëæýý. Õýí ÷ õººðõèé àìüòíûã õàìãààëàõûã îðîëäñîíã¿é. Õàìãààëàõ õ¿í ÷ îéð õàâüä áàéñàíã¿é. Õóëãàéí àí ¿¿íèé øàëòãààí áîëñîí. Õÿòàä, Ñèíãàïóð, Ìàëàéçèéí çàõ çýýëä áèå ã¿éöñýí áºõºíãèéí ýâýð 1 êã-íü 30-70 àì.äîëëàðûí ¿íý õ¿ð÷ ýðýëò õýðýãöýý ìàø èõ áàéíà. Àìüòàí ñóäëàà÷äûí ñýòãýë çîâíèæ áóé àñóóäàë áîë áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí 3 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû îîíî àãíàãäàæ äóóññàí áà àí÷èä ñ¿¿ëèéí ¿åä çàëóó îîíî àãíàæ áàéíà. ªìíº íü çàëóó áºõºíã àãíàäàãã¿é áàéñàí áà ýíý íü ýäèéí çàñãèéí õóâüä à÷ õîëáîãäîë áàãàòàé áàéæýý. Áºõºíãèéí ýâðèéí ¿íý 10 äàõèí ºññºíèé óëìààñ îëîí òîîíû çóó÷ëàã÷èä áºõºíãèéí ýâðèéã Õÿòàä ðóó ãàðãàæ áàéíà. Ñàÿõàí áîëòîë àí÷èä áºõºíãèéí ýâýð àâàõ ãýæ àãíàæ ìàõûã õàÿäàã áàéæýý. Ãýâ÷ ñ¿¿ëèéí ¿åä àìüäðàë õ¿íä áîëñíû óëìààñ áºõºíãèéí ìàõûã õ¿íñýíä õýðýãëýõ áîëñîí. Óñòþðò äàÿàð áºõºíãèéí ìàõíû ¿íý êèëîãðàìì íü 800-1500 ÓÇÑ (Óçáåê ñóì) áóþó îéðîëöîîãîîð 0.8-1 àì.äîëëàðûí õàíøòàé áàéíà. Çàõ çýýëä ìàõíû ¿íý òîãòâîðòîé áàéãàà íü õóëãàéí àí ãàðñààð áàéõ áîëîìæèéã îëãîæ áàéíà. “Áèä ººðèéí íóòàãòàà áºõºíã ìàø ñàéí õàìãààëæ íºð èõ õºäºëìºðëºæ áàéõàä Óçáåêèéí íóòàãò áºõºí í¿¿äýëëýí î÷èõîä òýä ìàø èõýýð àãíàäàã” ãýæ êàçàõ÷óóäûí ãîìäîëëîæ áàéãàà íü ¿íýí þì. Óñòþðòûí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí ãóðàâíû íýã íü ìàíàé íóòàãò ºâºëæäºã þì.
Ñóäàëãààãààð çàðèì ñîíèðõîëòîé ç¿éëèéã èëð¿¿ëæýý. Óñòþðòàä äºíãºæ 30 æèëèéí ºìíº ãàçàð ãàçðààñ õ¿ì¿¿ñ èðæ ñóóðüøñàí áàéíà. Óñòþðò áîë áºõºíãèéí îëîí çóóí æèë àìüäàðñààð èðñýí ãàçàð íóòàã ãýäãèéã òýäýíä õýëýõ íýã ÷ õ¿í áàéãààã¿é. ÇÕÓ-ûí ¿åä òýäãýýð õ¿ì¿¿ñ ººð ººðñäèéí ñî¸ë, çàíøëûã àâ÷èðæ õºãæñºí áºãººä áàéãàëèéí áàÿëãèéã àøèãëàõ, ººðñäèé㺺 áàéãàëèéí ñàëøã¿é õýñýã ãýäãèéã óõàìñàðëàõ îéëãîëò ìàø ÿëãààòàé áàéæýý.Ãýõäýý àñóóäëûã øèéäýæ áîëíî. Áîäèò ñàéõàí æèøýý íü Êàçàõñòàí, ÎÕÓ õî¸ð þì. Áºõºíã õàìãààëàõ îëîí óëñûí òºñë¿¿ä õýðýãæèæ áàéíà. Ýäãýýðò Óçáåêèñòàí ÷ îðîëöñîí. Àñóóäëûã íààøòàé øèéäýõ ñ¿íèðõîëòîé õ¿ì¿¿ñ ÷ áàéíà. Çààâàð, çºâëºìæèéã ºíººäºð àìüäðàëä õýðýãæ¿¿ëýõ öàã áîëæýý. ¯¿íèé òóëä îëîí íèéò, çàñãèéí ãàçðûí äýìæëýã õýðýãòýé. Ãýòýë àìüäðàë äýýð áàéäàë ÿìàð áàéíà âý?Èõýíõè õ¿ì¿¿ñò õóëãàéí àí àìü çóóõ àðãà çàì íü áîëñîí. ͺ㺺 òàëààð áºõºíãèéí õýò àãíàëòàíä çàñãèéí ãàçàð õÿíàëò òàâüäàãã¿éãýýñ îðîí íóòãèéí õ¿ì¿¿ñ ýâðèéí õóäàëäààãààð àøèã îëîõ ãýæ óëàéð÷ áàéíà. Õóëãàéí àí÷äûí á¿ëýãëýë¿¿ä Óñòþðòûí òîñãîí áèé áîëæ áàéíà. Êàðàêàëïàê òîñãîíä 100 ãàðóé ìîòîöèêëòîé õ¿ì¿¿ñ àìüäàðäàã.Êóíãðàä-Áåéíåó òºìºð çàìûí äàãóó áºõºíãèéí í¿¿äëèéí çàì äàéð÷ ºíãºðäºã áà íóòãèéí ç¿¿í õýñýã òýð ÷èãýýðýý ýâýðã¿é òîëãîé á¿õèé àðàã ÿñààð ä¿¿ðñýí áàéíà. Áºõºíãèéí õóâõàéðñàí ÿñíóóä ¿ëýã ã¿ðâýëèéí îðøóóëãûí ãàçðûã ñàíàãäóóëíà. Òîñãîíû îðøèí ñóóã÷èä òýäíèé àìüäðàëûí ñàëøã¿é íýã õýñýã áîëñîí òýð ñàéõàí àìüòíûã óñòãàæ áàéíà ãýäãèéã ¿ë óõàìñàðëàí á¿òýí æèëèéí òóðø áºõºíã àãíàäàã. Áºõºíãèéí æèæèã ñ¿ðã¿¿ä îðîãíîõ ãàçàð õàéæ Óñòþðòûí òàë õýýðýýð ñàíäðàëäàí ã¿éëäýæ áàéíà.
Ñåðãåé Íàóìîâ. Á¿ðýí ýõýýð íü www.tribune-uz.info –ýýñ ¿ç.
Êàçàõñòàí: Êàçàõñòàíñêàÿ ïðàâäà, 2005 îíû 9 ñàðûí 12
“Òàëûí õàòàí”-ä òóñëàìæ õýðýãòýé áàéíà
Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí ò¿¿í äîòðîî îíãîí áàéãàëü õàìãààëàë, ò¿¿íèé ÷èã õàíäëàãà íü íýí òýðã¿¿íèé çîðèëò áºãººä ¿íäýñíèé õýìæýýíä õýëýëöýãäýæ áàéíà. “Êàçàõñòàíû áàéãàëü õàìãààëàë, äàðõàí ãàçðûí ñàíãèéí õºãæëèéí õýòèéí òºëºâ áà àñóóäëóóä” ñýäâýýð Ìàæèëèñ òîéðãèéí äåïóòàò Ðàóàí Øàåêèí èëòãýë òàâèëàà. Áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã íºõºí ñýðãýýõýä ÷èãëýãäñýí ¿éë àæèëëàãàà íü àìæèëòàíä õ¿ðñýí ãýæ äåïóòàò ¿çýæ áàéíà. ¯¿íä: íýãä¿ãýýðò, Êàçàõñòàíû áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí åðäèéí ºñºëòºíä íºëººëæ áóé ñºðºã íºëººã áàãàñãàñàí. Áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã íºõºí ñýðãýýõýä øààðäàãäàõ õºðºí㺠ìºíãèéã óëñûí òºñ⺺ñ æèë á¿ð ãàðãàñàí. Íèéò 686 ñàÿ òåíãå (5 ñàÿ îð÷èì àì.äîëëàð)-èéã õîâîð áîëîí íýí õîâîð òóðóóòàí àìüòàä áîëîí áºõºí õàìãààëàõ õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòýíä 2005-2007 îíä çîðèóëæ ãàðãàõààð òºëºâëºñºí. Ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä øèíý ÒÕÃÍ áàéãóóëàõ, õèëèéí õÿíàëòûí ñèñòåìèéã ñàéæðóóëæ 24 öàãèéí ýðã¿¿ëòýé áîëãîõ áîëîí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã õàìãààëàõ áóñàä àðãà õýìæýýí¿¿äèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ çýðýã àæëûã õèéõýýð òºëºâëºñºí. Áºõºíãèéí í¿¿äëèéí çàìûí äàãóó áîëîí òàðõàö íóòàãò íü àìüäàðäàã õ¿ì¿¿ñä ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà ÿâóóëñàí íü ¿ð ä¿íãýý ºã뺺.Íóòãèéí èðãýäèéí àìüæèðãàà äýýøèëñíèéã òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé. ªíºº ¿åä òîñãîíû îðøèí ñóóã÷èä áºõºíãèéí ìàõûã ºâëèéí õ¿íñýíä íººöëºõºº áîëüñîí íü òýäãýýðèéí èõýíõè íü ìàëòàé áîëñîíòîé õîëáîîòîé àæ. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áºõºíãèéí ýâðèéí õèë äàìíàñàí õóóëü áóñ íàéìààã çîãñîîõûí òóëä õèë ãààëèéí õÿíàëò ñàéæèðñàíòàé õîëáîîòîé. Ãýâ÷ ýíý àðãà õýìæýý íü àñóóäëûí íýãýýõýí õýñãèéã øèéäñýí áºãººä áºõºíãèéí òîî òîëãîé ñàíàñàí õýìæýýíä õ¿ðòëýý ºñºõã¿é áàéíà. Ïàðëàìåíòûí õóðëûí øèéäýð¿¿äèéã ¿íäýñëýí îëîí ñàíàë, çºâëºìæèéã çàñãèéí ãàçàðò ºðãºí áàðüñàí. Òóõàéëáàë, Êàðàãàíäà ìóæèéí Ñàðûñó ãîëûí áàðóóí ñàâ ãàçðûí 6000 êì2 íóòãèéã ÁÍà áîëãîõ, ìºí õîâîðäîæ áóé áºõºíã Êàçàõñòàíû óëààí íîìîíä îðóóëàõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çñýí. Ãýâ÷ íýã æèë ãàðóé õóãàöàà ºíãºðñºí ÷ áîäèò ººð÷ëºëò ãàðñàíã¿é. Îðîí íóòãèéí óäèðäëàãóóä áàéãàëü îð÷íû àñóóäàëä àíõààðàë áàãà òàâüæ áóéãààñ áîëæ ÁÍà áàéãóóëàõ àñóóäàë øèéäýãäýýã¿é ë áàéíà. Áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã íºõºí ñýðãýýõýä ÷èãëýãäñýí çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëààãàà ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëààñ øóóä õàìààðàëòàé. Óëñûí òºñ⺺ñ õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòýíä çîðèóëàí ãàðãàñàíòàé òýíöýõ¿éö õýìæýýíèé õºðºíãèéã îðîí íóòãèéí òºñ⺺ñ ãàðãàõûã çºâøººðñºí. Ãýñýí õýäèé ÷ îðîí íóòãèéí óäèðäëàãóóä ¿¿íèéã õàéõðàõã¿é áàéíà. Ð.Øàåêèí äåïóòàòûí ¿çýæ áàéãààãààð áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéã íýìýãä¿¿ëýõýä çàñãèéí ãàçðûí òºäèéã¿é îëîí íèéòèéí áàéãóóëëàãà, õºäºë㺺íèé ¿éë àæèëëàãàà ÷óõàë áàéíà. Çàëóó ¿åèéíõýíä çîðèóëñàí áîëîâñðîëûí áîëîí óõàìñðûí àðãà õýìæýýí¿¿ä çîõèîí áàéãóóëàõ øààðäëàãàòàé. Öààøèëáàë áºõºíã ãàðøóóëàí ¿ðæ¿¿ëýí, í¿¿äëèéí áîëîí òºëëºäºã ãàçàð íóòãèéã íü õàìàðñàí ÒÕÍÃ-ûí ñ¿ëæýýã ºðãºòãºæ, ïîïóëÿöèéí ìîíèòîðèíãèéí ñóäàëãàà õèéõ õýðýãòýé. Òóðêìåíèñòàí áîëîí Óçáåêñòàíòàé çàñãèéí ãàçðûí õîîðîíäîõ õàðèëöààã ñàéæðóóëàõ íü ýäãýýð óëñóóäûí íóòãèéã äàìæèí ºâºëæäºã áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã õàìãààëàõ, òîî òîëãîéã íü íºõºí ñýðãýýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Îäîîãèéí áàéäëààð ýäãýýð îëîí àæëûí çºâõºí ýõëýëèéã òàâüñàí áà èõ õýìæýýãýýð ãàð÷ áóé õóëãàéí àí ààæìààð áóóð÷ áàéíà. Ãýñýí õýäèé ÷ “Òàëûí õàòàí”-ä ºíººã õ¿ðòýë òóñëàìæ õýðýãòýé áàéíà. Õºòºëáºðèéí ¿ð ä¿íã 2007 îíä ä¿ãíýíý.
Á¿ðýí ýõýýð íü http://www.earthwire.org/cache.ñfm?aid=96952 –ýýñ ¿çíý ¿¿!
Óñòóðò: ýâðèéã íü àâñàí ãàâëûí ÿñ Ãýðýë çóðãèéã: Àëåêñàíäð Ýñèïîâ.
Áºõºíãèéí ìýäýý Õóóäàñ 5 2005 îíû ºâºë: äóãààð 2
Á¿ãä íàéðàìäàõ Õàëèìàã óëñûí çýðëýã àìüòäûí òºâÁ¿ãä íàéðàìäàõ Õàëèìàã óëñûí çýðëýã àìüòäûí òºâ
Ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëëýã¿¿ä
Áºõºíãèéí ãåíåòèê îëîí ÿíç áàéäëûã õàäãàëàí ¿ëäýýõ, ç¿¿í õîéä Êàñïèí ìóæèéí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã àâðàí õàìãààëàõ çîðèëãîòîéãîîð Çýðëýã àìüòäûí òºâèéã 2000 îíä Õàëèìàãèéí åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèãààð áàéãóóëæýý.
Òºâèéã áàéãóóëñàí íü áºõºí õàìãààëàõ îëîí óëñûí õóðëààñ (Ýëèñòà, 2002 îíû 5 ñàð) ãàðñàí çºâëºìæèéã óðüä÷èëàí õàðñàí ìýò áîëñîí. Òºâèéí ¿íäñýí çîðèëãî íü áºõºíã ¿ðæ¿¿ëýí çýðëýã áàéãàëüä íü áóöààí òàâèõ, ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèë õèéõ, îëîí íèéòýä ñóðòàë÷ëàõ ÿâäàë þì ßøêóë ä¿¿ðýã äàõü çýðëýã àìüòäûí òºâä áàéãàëèéí íºõöºëä áºõºíã õàøèõ áîëîëöîîòîé 800 ãà ãàçàð íóòãèéã Õàëèìàãèéí çàñãèéí ãàçàð îëãîñîí. Õàøàà áóñàä æèæèã áàéãóóëàìæ íü Ìþíõåí áà Äåíâåðèéí àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã, Çîõèìæèò íýãäëèéí õ¿ðýýëýí (ÀÍÓ), Òîì ºâñºí òýæýýëòýí àìüòäûí ñàí (Íèäåðëàíä), Çàãàñ áà çýðëýã àìüòíû àëáà (ÀÍÓ), Àìüòíû õ¿ðýýëýíã òýòãýõ ñàí (Íèäåðëàíä), Õîâîð ç¿éë-õ¿ì¿¿ñèéí èòãýë (ÍÂÓ), ÒÍÒ-Ýêñïðåññ (Îðîñ) áîëîí ãàçðûí òîñ-õèéí êîìïàíè “ITERA” çýðýã áàéãóóëëàãà, çàñãèéí ãàçðûí äýìæëýãýýð áèé áîëñîí.
Îäîîãîîð 62 ãà òàëáàéòàé õàøààíä 60 ãàðóé áºõºí áàéðøèæ áàéíà. Çýðëýã àìüòäûí òºâ íü áºõºíãèéí ãåíåòèê áîëîí äààâðûí ººð÷ëºëòèéí ñóäàëãàà ÿâóóëæ, îëîí óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí õóðàë, ñåìèíàðûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Áèä áºõºíãèéí á¿õ íàñíû áîäãàëü, õºõ¿¿ë ÿíçàãàíû çîõèìæèò òýæýýëèéí õóâèéã òîîöîæ îëñîí íü òºëèéí õîðîãäëèéã áàãàñãàõ ÷óõàë õîëáîãäîëòîé áîëñîí. Áèäýíä áºõºíã õºäºë㺺íã¿é áîëãîõ, áºõºíãèéí ¿ðæ¿¿ëýã õèéõ çýðýã áîäèò ïðàêòèê òóðøëàãà áèé. Îäîîãîîð òºëèéí õîðîãäîë, ãýìòýæ áýðòýõ ¿éë ÿâö áàãàññàí.
¯ðæ¿¿ëãèéí òºâä ÞÍÅÑÊÎ-ãèéí Õ¿í áà øèì ìàíäàë õºòºëáºðèéí Îðîñûí õîðîî, Îðîñûí õºäºº àæ àõóéí øèíæëýõ óõààíû àêàäåìèéí ¯õýð ¿ðæ¿¿ëãèéí ñóäàëãààíû õ¿ðýýëýí, Îðîñûí ØÓÀ-èéí Ýêîëîãè, ýâîëþöèéí õ¿ðýýëýí çýðýã áóñàä îëîí áàéãóóëëàãàòàé àìæèëòòàé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. Áèîõèìè, ñåðîëîãè, áàêòåðèîëîãè, ãåëüìèíòîëîãèéí ñóäàëãààíóóä ýõýëæ áàéíà. Áºõºíãèéí ¿ð õºâðºëèéí áàíêûã áèé áîëãîí Îðîñûí õºäºº àæ àõóéí øèíæëýõ óõààíû àêàäåìèéí ìàë àæ àõóéí õ¿ðýýëýíä õàäãàëæ áàéíà. Òóñ òºâòýé õàìòðàí àæèëëàã÷ Äàðâèíû ñàíàà÷ëàãà òºñëèéí áîëîâñðîëä çîðèóëñàí òýòãýëãèéã Õàëèìàãèéí óëñûí èõ ñóðãóóëèéí Áèîëîãè, պ人 àæ àõóéí ñàëáàð, պ人 àæ àõóéí êîëëåæè áîëîí áóñàä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí îþóòíóóäàä ñóäàëãààíû ÷èãëýëýýð îëãîñîí.
Áºõºíãèéí ýêîëîãèéí ñóäàëãààíààñ ãàäíà òóñ òºâèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòàíãóóä “×¸ðíûå çåìëè” øèì ìàíäëûí íººö ãàçðûí õºãæëèéã äýìæèõ, àãðîñèñòåìèéí á¿òýýìæèéã ºñãºõ çîðèëãî á¿õèé ñóäàëãààíä õàìðàãäàæ áàéíà. ÞÍÅÑÊÎ-èéí Ìîñêâàãèéí òîâ÷îîíû ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàìæààð, Á¿õ Îðîñûí ãèäðîòåõíèê, óñæóóëàëòûí õ¿ðýýëýíòýé õàìòðàí àíõíû òóðøèëòûí øàòûã 2004 îíä òóñ òºâä ýõë¿¿ëñýí. Ýíýõ¿¿ “Áýë÷ýýðèéí á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ, ýêîëîãèéí íºõºí ñýðãýýëò õèéõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñëèéí ¿ð ä¿í îðîí íóòãèéí çàõèðãààíû ñîíèðõîëûã òàòñàí áà çýðëýã áîëîí ãýðèéí àìüòäûí òýæýýëä îðîëöîõ óðãàìëûí ¿ðèéã õàäãàëàõ áîëîìæèéã ýðæ õàéõ, èðýýä¿éä áèé áîëãîõ áîëîìæ íýýãäýæ áàéíà. Çýðëýã áîëîí ãýðèéí ìàëûí áýë÷ýýð ñàéæðóóëàõ íü îðîí íóòãèéí àìæèðãààíû ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ áîëîí áºõºíã õàìãààëàõ àæëûí ººð íýãýí àðãà çàì áîëíî. Òºâ íü áºõºíãèéí õàìãààëàë, ñóäàëãààíû îëîí óëñûí òýðã¿¿ëýõ çýðãèéí õàìòðàí àæèëëàã÷ áºãººä Àíãëèéí Äàðâèíû ñàíàà÷ëàãà, ÈÍÒÀÑ, ÏÒÈÑ çýðýã áàéãóóëëàãóóäûí äýìæëýãòýé òºñºë õýðýãæ¿¿ëäýã.
Åâðîïûí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã õàìãààëàõ àæëûí àìæèëò íü íèéãìèéí á¿õ äàâõàðãûí õ¿ì¿¿ñèéí èäýâõèòýé îðîëöîîãîîð áèé áîëíî. Òèéìýýñ Îðîñ áîëîí áóñàä óëñàä ÿâàãäàæ áóé áºõºíãèéí õàìãààëàë, òºëºâëºãºº, õýðýãëýý, ïîïóëÿöèéí õºäëºë ç¿é, îðøèõ ãàçàð, áºõºíãèéí ò¿¿õ çýðãèéã ñóð÷ ìýäýæ áîëîõ òºâèéã áèé áîëãîõ íü ÷óõàë áàéíà. Çýðëýã àìüòäûí òºâ íü Á¿ãä íàéðàìäàõ Õàëèìàã óëñàä ìýäýýëýë ñóðòàë÷èëãàà ÿâóóëæ áóé íýã òºâèéí æèøýý þì. ªñºí íýìýãäýæ áóé ¿çýã÷, ñîíèðõîã÷äûí òîîã íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä îðîí íóòãèéí óäèðäëàãàòàé îéðõîí õîëáîîòîé áàéõ õýðýãòýé, áèä òîì ºâñºí òýæýýëòýí àìüòäûí ñàí, Àìåðèêèéí çàãàñ áîëîí çýðëýã àìüòäûí àëáà çýðýã áàéãóóëëàãóóäûí òóñëàìæòàéãààð ¿çýã÷, ñîíèðõîã÷èéí òºâèéí áàðèëãûã áàðüæ íýãýíò äóóñãàëàà. Ýíýõ¿¿ òºâ íü ìîíãîë ãýðòýé òºñòýé Õàëèìàã ãýð áºãººä ìýäýýëýë ñóðòàë÷èëãààã íýìýãä¿¿ëýõ, õýýð òàëûí ýêîñèñòåìä áºõºíãèéí ¿¿ðýã, îðîí íóòãèéí èðãýäèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ òàëààðõ á¿õèé ë õýðýãöýýò ìýäýýëýë òàâüñàí áàéäàã. Õóóëü áóñ àí, áàéãàëü îð÷íû õóóëü çºð÷èëò, Õàëèìàãèéí ò¿¿õ, çýðëýã àìüòäûí òºâèéí áàéãóóëàëòûí òàëààðõ ìýäýýëýë òóñ òºâä òàâèãäñàí áàéäàã. Ñîíèðõîã÷èéí òºâ ôîòî çóðàã àãóóëñàí õºäºë㺺íò ¿çìýð, íîì çîõèîë, õàíûí ñîíèí, Õàëèìàãûí àëñëàãäñàí áºãë¿¿ íóòãèéí òóõàé âèäåî áè÷ëýã ¿ç¿¿ëýõ áàãàæ õýðýãñëýýð á¿ðýí õàíãàãäàíà. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Á¿ãä íàéðàìäàõ Õàëèìàã óëñûí Çýðëýã àìüòäûí òºâèéí çàõèðàë Þðèé Àðûëîâòîé õîëáîãäîíî óó [email protected].
Þðèé Í. ÀðûëîâÎðîñûí Á¿ãä íàéðàìäàõ Õàëèìàã óëñûí çýðëýã àìüòäûí òºâèéí çàõèðàë
Õàøààíä áàéãàà áºõºíä òºëëºõººñ ºìíº àìèí äýì, ýðäýñòýé íýìýëò òýæýýë ºãäºã Ãýðýë çóðãèéã: Àííà Ëóùåéêèíà
Õàëèìàãèéí Èõ Ñóðãóóëèéí Áèîëîãèéí ôàêóëüòýäèéí îþóòíóóä àæèãëàëò õèéæ áàéãàà íü Ãýðýë çóðãèéã: Àííà Ëóùåéêèíà
¯ðæ¿¿ëýõ òºâèéí íàéçóóä: ßøêóë ñóðãóóëèéí íàéçóóä Ãýðýë çóðãèéã: Àííà Ëóùåéêèíà
Ãîâü-Àëòàé àéìàãò õèéñýí áºõºíãèéí õýýðèéí ñóäàëãàà
Áºõºíãèéí ìýäýý Õóóäàñ 6 2005 îíû ºâºë: äóãààð 2
Õÿòàäûã Ãàíñ¿ ìóæèéí õîâîð ç¿éëèéã ¿ðæ¿¿ëýõ òºâèéí áºõºí ãºðººñÕÿòàäûã Ãàíñ¿ ìóæèéí õîâîð ç¿éëèéã ¿ðæ¿¿ëýõ òºâèéí áºõºí ãºðººñ
Àëè Êàíã1, Ñþ Òçåíÿíü2
1-Çýðëýã àìüòàí õàìãààëàõ íèéãýìëýãèéí Õÿòàä äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð2-Õÿòàäûí Ãàíñ¿ ìóæèéí õîâîð ç¿éëèéã ¿ðæ¿¿ëýõ òºâ
Ãàíñ¿ ìóæèéí ¿ðæ¿¿ëýõ òºâ 1987 îíä áàéãóóëàãäñàí, õîéä Öèëèàí óóë, Òýíãýð öºëèéí áàðóóí óðä òºãñãºëèéí õîîðîíä 37.90N, 102.90E ñîëáèöîëä îðøäîã (ãàçðûí çóðàã äýýð ñóìààð çààñàí áàéãàà). Äàëàéí ò¿âøèíýýñ 1766 ìåòð ºðãºãäñºí, ýëñýðõýã, öºëèéí øèíæòýé. Ýõ ãàçðûí ýðñ òýðñ, õóóðàé óóð àìüñãàëòàé. Á¿ñ íóòàã Graminae, Chenopodice-ae, Palilonaceae îâãèéí (Ëèþ 1993, 1996à, 1996á) 116 ç¿éëèéí óðãàìëàí á¿ëãýìäýëòýé. Òºâèéí ãàçàð íóòãèéí õýìæýý 170.000 ãà. Ãàíñ¿ ìóæèéí Ëèíæîó õîòûí çàõèðãàà, Ãàíñ¿ ìóæèéí îéí òîâ÷îî ¿éë àæèëëàãààã ýðõëýí ÿâóóëäàã, 49 àæèëòàíòàé. Ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà ÿâóóëàõ çîðèëãîîð 700 ìåòð êâàäðàò òàëáàé á¿õèé òºâèéã áàéãóóëæýý. Òóñ òºâä 45 ç¿éëèéí 380 áîäãàëü áàéíà. Áºõºí, òàõü àäóó, õàâòãàé òýìýý, õóëàí àäóó, ò¿âä õóëàí àäóó, ñàðìàã÷èí, òàêèí, öàãààí õàìàðò áóãà, òîëáîò áóãà, õàëèóí áóãà, ò¿âä öàãààí çýýð, õºõ àðãàëü õîíü çýðýã ç¿éë¿¿ä çîíõèëíð. Àìüòàí õàøèõ òîð íü îéðîëöîîãîîð 5.850 ìåòð êâàäðàò õýìæýýòýé. ÁÍÕÀÓ-ûí óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû óëñûí õîðîî, óëñûí îéí õîðîî áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã ñýðãýýí íóòàãøóóëàõ òºñëèéã ÿâóóëæ áàéíà. Àíõ ÀÍÓ-ûí Ñàí Äèåãî, Ãåðìàíû Áåðëèíû àìüòíû õ¿ðýýëýíãýýñ 1998 îíä 12 áîäãàëü àâ÷ðàí ¿éë àæèëëàãààãàà ýõýëñýí.
Áºõºí ¿ðæ¿¿ëýõ ñóäàëãààã 1988-1993, 2001-2003 îíóóäàä õèéæýý. Òºëëºëò, îðîîíû ¿åèéí çàí òºðõ, ºíäãºí ýñ áîëîâñðîõ èäýâõèòýé áàéõ ¿åèéí çàí òºðõèéí àæèãëàëò çýðãèéí õ¿ðýýíä ñóäàëãààã ÿâóóëæýý (Òàí íàð 1994à, 1994á, 1994å, Êàíã íàð 2001). Ýíý ¿åä áºõºíã 23õ30 ìåòð õýìæýýòýé òîðîí õàøààíä õàøèæ õàìãààëàã÷ íü òýæýýæ áàéñàí. Òîðîí õàøààã 1992 îíä ñóíãàæ 27 ãà áîëãîñíîîð àìüòàä ñóë ÷ºëººòýé áýë÷èõ áîëñîí. 2004 îíû ºâºë áºõºíãèéí òîî òîëãîé 29 áîäãàëüä õ¿ðñýí. 2005 îíä 16 ÿíçàãà òºðæ ñ¿ðãèéí õýìæýý 40 ãàðóé áîäãàëü áîëñîí. Òóñ òºâººñ äàðààãèéí æèë¿¿äýä áºõºíãèéí òàëààð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãººíä ñ¿ðãèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ, ãåíåòèê ìîíèòîðèíã, íºõºí ¿ðæèõ¿éí ñóäàëãààã õèéõýýð áîëæýý. Ñóäàëãàà øèíæèëãýý, õàìãààëëûí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòûí àæèëëàãààãàà ºðãºæ¿¿ëýõ, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ, ìàòåðèàë-òåõíèêèéí áààçàà áýõæ¿¿ëýõýä àíõààðíà. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Àëè Êàíãòàé õîëáîî áàðèí óó. [email protected]
Çóðàã: ̺ðãºëäºæ áóé õýðæèí. Ãàíñ¿ ìóæèéí ¿ðæ¿¿ëãèéí òºâ. Çóðãèéã Àëè Êàíã.
Ìîíãîë áºõºí íü (Saiga tatarica mongolica) çºâõºí Ìîíãîëä òàðõñàí ýíäåìèê, äýä ç¿éë. ªíãºðñºí çóóíä ìîíãîë áºõºíãèéí ýçýìøèë íóòàã äàðóé 80 õóâèàð áóóð÷ýý. Îäîîãîîð çºâõºí áàðóóí ìîíãîëä Ãîâü-Àëòàé, Õîâä àéìãèéí íóòàãò áàéíà. Ìîíãîë áºõºíä òóëãàð÷ áóé ¿íäñýí àþóë íü ýâðèéã õóäàëäààëàõ çîðèëãîîð õóóëü áóñààð àãíàõ, áàéãàëü öàã óóðûí õ¿íä íºõöºë, õ¿íèé íºëºº, ìàëòàé áýë÷ýýð óñààð ºðñºëäºõ, ýçýìøèë íóòãèéí õóìèãäàë çýðýã þì. Õàìãèéí òààòàé áýë÷ýýð óñûã àøèãëàõûí òóëä ìàëòàé ºðñºëäºæ ººðò òîõèðîìæã¿é íóòãèéã àøèãëàæ áàéíà. Óðò õóãàöààíû ãàí ãà÷èãèéí íºëººãººð áýë÷ýýð äîðîéòîæ áºõºí òýæýýëèéí ãà÷èãäàëä îðæ çàðèì ºâºë ºëñãºëºíä èõýýð íýðâýãääýã. Ýâðèéã õóóëü áóñààð õóäàëäààëàõ ¿¿äíýýñ õóóëü áóñààð àãíàãäàæ ìîíãîë áºõºí äýëõèé íèéòýä ñºíºõ àþóëä òóëãàðààä áóé äýä ç¿éë þì.Ýäãýýð àþóë çàíàëûã àðèëãàõûí òóëä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð, Òîì ºâñºí òýæýýëòýí àìüòäûí ñàíãèéí äýìæëýãòýéãýýð 1998-2001 îíä “Ìîíãîë áºõºíãèéí õàìãààëàë” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëñýí.
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð áºõºíãèéí ýçýìøèë íóòãèéí õýìæýýíä ºâëèéí õàäëàí áýëòãýë, ÷àäâàðëàã áºõºí õàìãààëàã÷äûí ñ¿ëæýý ãýñýí 2 ¿íäñýí äýìæëýãèéã îðîí íóòãèéí ç¿ãýýñ (ñóì) àâààä áàéíà. Îäîîãîîð 9 áºõºí õàìãààëàã÷ àæèëëàäàã. Íýã áàéãàëü õàìãààëàã÷èä õýäèéãýýð 120-140 ìÿíãàí ãà ãàçàð íîîãääîã ÷ õóëãàéí àí áàðàã çîãññîí. Äýýðõ äýìæëýãèéí õàìò äóëààí ºâëèéí íºëººãººð 2000 îíä áºõºíãèéí ïîïóëÿöè 5300 õ¿ðòýë ºñ÷ýý. Õàðàìñàëòàé íü ñóäàëãààãààð áºõºíãèéí ïîïóëÿöè 2003 îíä 1020, 2004 îíä çºâõºí 750 áîäãàëü áîëòëîî áóóðñàí áàéíà. Îäîîãîîð ïîïóëÿöèéí õýìæýýã 1550 áîäãàëü ãýæ ¿íýëæ ¿¿íýýñ 1500 áîäãàëüòàé, 50 áîäãàëüòàé õî¸ð ïîïóëÿöè áèé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Áèäíèé õýýðèéí ñóäàëãààíû ÿâöàä 150 îð÷èì áºõºí ¿çýãäñýí áºãººä 1-2 êì-èéí çàéíààñ ¿ðãýí çóãòàæ õ¿íýýñ àéõ çàí òºðõ èë¿¿ äàâàìãàéëñàí áàéëàà.
Ãîâü-Àëòàé àéìàãò õèéñýí áºõºíãèéí õýýðèéí ñóäàëãààÆîï âàí äå Âëàñàêêåð
Òîì ºâñºí òýæýýëòýí àìüòäûí ñàí
Çóðàã: Æîï âàí äå Âëàñàêêåð, Ë.Ò¿âä íàð áºõºíãèéí ñóäàëãààíû áàãèéí õàìò (äýýä òàëä). Çóãàòàæ áóé áºõºíãèéí øàðãàã÷èí (äîîä òàëä). Çóðãèéã Æîï âàí äå Âëàñàêêåð/Ïëàêñôèéëä Íàòóð Êîíñóëòàíö
Áºõºíãèéí ìýäýý Õóóäàñ 7 2005 îíû ºâºë: äóãààð 2
Áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí áàéäàë ºâëèéí áýë÷ýýðýýñ õàìààð÷, ãýðèéí ìàëòàé ºðñºëäºõ áàéäëààð õÿçãààðëàãäàæ áàéíà. Èéìä áºõºíãèéí ýçýìøèë íóòàãò ãýðèéí ìàë áýë÷ýýõèéã áàãàñãàõ õýðýãòýé. Õóëãàéí àí ìºí ë àñóóäàë õýâýýð áàéõ áîëíî. Îð÷èí ¿åèéí æèéï àâòîìàøèí, ñàéí ÷àíàðûí òîì áóóòàé ÷èíýýëýã õ¿ì¿¿ñ òàë õýýðèéí á¿ñýä çóãàà öýíãýë õººí õóëãàéãààð àí õèéõ íü øèíýýð ãàð÷ áóé àþóë çàíàëûí íýã þì. Ýíý àñóóäëûã ìºí àíõààð÷ ¿çýõ õýðýãòýé.Ñàíõ¿¿æèëò ìóóãààñ áºõºí õàìãààëàã÷äûí öàëèí õºëñ 2005 îíû 6 ñàðààñ õîéø òàâèãäààã¿é áàéíà. Ãýñýí õýäèé ÷ áºõºí õàìãààëàã÷èä õóâèéí áîëîí ñóìûí ìýäëèéí óíààãààð àæëàà ¿ðãýëæë¿¿ëýí õÿíàëò õèéæ áàéíà. Áåíçèíèé õ¿ðýëöýý áàãà òóë áºõºí õàìãààëàã÷ íàð ñàðä 2 óäàà ýðã¿¿ë õèéäýã. Ìîòîöèêë, áåíçèí, õîëáîîíû õýðýãñýë, õàìãààëàõ õýðýãñýë, ä¿ðýìò õóâöàñ, ñóðòàë÷èëãààíû ìàòåðèàë äóòìàãèéí óëìààñ áºõºí õàìãààëàã÷ íàð õàíãàëòòàé àæèëëàæ ÷àäàõã¿é áàéíà. Áºõºí õàìãààëàã÷ íàð Ìîíãîëûí óíàãàí áàéãàëèéí ºâèéí íýã áºõºíã õàìãààëàõàä ñàéí áýëòãýãäýí ÷èí ñýòãýëýýñýý àæèëëàæ áàéãààã äóðäàõ ¸ñòîé. Îðîí íóòãèéí øèéäâýð ãàðãàã÷ íàðòàé õàðèëöàà õîëáîîãîî öààøèä óëàì õºãæ¿¿ëæ, äýýðõ àþóë çàíàëûã àðèëãàõ õýðýãòýé þì. Òèéìýýñ 2005 îíä äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð òºñëèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéõýýð äàðààõ çîðèëòóóäûã òàâüæ áàéíà. ¿¿íä: 1. Áºõºíãèéí ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã áàéãóóëàõ 2. Áîëîâñðîë, õîëáîîíû ÷èãëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ 3. Îðîí íóòãèéí óäèðäëàãà, õ¿ì¿¿ñèéã óðàìøóóëàõ ñèñòåìèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ; 4. Õóóëèéí õýðýãæèëòèéã ñàéæðóóëàõ çýðýã îðíî. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí õèéñýí õàìãààëëûí ¿éë àæèëëàãààíû îëîëòîíä òóëãóóðëàí Òîì ºâñºí òýæýýëòýí àìüòäûí ñàí Ãîâü-Àëòàé àéìàã äàõü áºõºí õàìãààëëûí àñóóäëûã äýìæèí òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòûã íýìýãä¿¿ëýõýýð áîëîîä áàéíà. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Íèäåðëàíäûí õºòºëáºðèéí ãàçàð òºñëèéí 2 äàõü øàòûã ýõë¿¿ëýõýýð ÄÁÕÑ-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð, Òîì ºâñºí òýæýýëòýí àìüòäûí ñàíä ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàìæèé㠺㺺ä áàéíà. Èë¿¿ ìýäýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Òîì ºâñºí òýæýýëòýí àìüòäûí ñàíãèéí õàìãààëëûí ìåíåæåð Æîï âàí äå Âëàñàêêåðòàé äàðààõ õàÿãààð õîëáîãäîíî óó. [email protected]; www.largeherbivore.org
Òºñëèéí ýðãýí òîéðîíäÒºñëèéí ýðãýí òîéðîíä
Òºâ Àçèä Ýêî-ñ¿ëæýý áàéãóóëàãäàâÄàÿí äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí GEF-UNEP-èéí äóíä çýðýãëýëèéí “Òºâ Àçèéí Ýêî-ñ¿ëæýý” òºñºë äóóñàõ øàòàíäàà îðæ, äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Òºâ Àçè äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð õàðèóöàí àæèëëàæ áàéíà. Òºñëèéí çîðèëãî íü ñàíñðûí çóðãûã äàõèí áîëîâñðóóëñàí ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí îäîî áàéãàà òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí ñ¿ëæýý, áèîëîãèéí òºðºë ç¿éë, íèéãýì ýäèéí çàñãèéí õºãæèë çýðãèéí ìýäýýëëèéã àøèãëàí õàìãààëàëòûí á¿ñ, í¿¿äýëëýõ êîðèäîð, öºì á¿ñèéã íýãòãýñýí ýêîëîãèéí ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõ þì.Èðýýä¿éí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí çàãâàðûí ¿íäýñ áîëîõ ýêîñ¿ëæýýíèé àëáàí ¸ñíû áàòàëãààæóóëàëò íü áºõºíãèéí ýçýìøèë íóòàã, í¿¿äëèéí çàìûã õàìãààëàõ ñàéõàí áîëîìæèéã áèé áîëãîíî. Íèëýýä õýìæýýíèé ãàçàð íóòãèéã õàìàðñàí Áåòáàêäàëà äàõü áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí ¿íäñýí ýçýìøèë íóòãèéã ýäèéí çàñãèéí õýðýãëýýíýýñ ýðã¿¿ëýí òàòàõ íü áîëîìæã¿é þì. ªâëèéí ýçýìøèë íóòãààñ çóíû ýçýìøèë íóòàã ðóó í¿¿õýä áºõºí èõ õýìæýýíèé ãàçàð íóòãèéã àøèãëàäàã. Áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí á¿ðýí á¿òýí áàéäàë íü áýë÷ýýð, îéí ìåíåæìåíò õèéõ çýðýã àæ àõóéí õýðýãëýý á¿õèé áàéãàëèéí íººöòýé ºðñºëäºõã¿é áàéãàà þì. Óðò õóãàöààãààð ãàçàð íóòãèéã ò¿ðýýñëýæ áîëîõ áà õàðèí áºõºíãèéí í¿¿äëèéí çàìûã õààæ õàøèæ áîëîõã¿é þì. Ýêî ñ¿ëæýý òºñëèéí óäèðäàõ çºâëºë Àëìàòà õîòîä 2005 îíû 10-ð ñàðûí 4-5 íä õóðàëäàæ òºñëèéí ã¿éöýòãýëèéí òàëààð àâ÷ õýëýëöýí äàðààãèéí õàãàñ æèëä øèíý, áîäèòîé àæèë õèéõýýð òºëºâëºëºº. Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Òºâ àçèéí õºòºëáºðèí ãàçðûí çàõèðàë, äîêòîð Îëüãà Ïåðåëàäîâàòàé õîëáîãäîíî óó. [email protected]
“SOS-Ñàéãà” òºñºë Êàçàêñòàíä õýðýãæèæ áàéíà.
“Ñåéìàð íèéãìèéí ñàí” Êàçàêñòàí äàõü áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéã õàìãààëàõ çîðèëãîòîéãîîð “ÑÎÑ-Ñàéãà” ýêîëîãèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëëýý. Óã òºñºë Êàçàõñòàíû ÕÀÀ ßàìíû Îé, àãíóóðûí àæ àõóéí õîðîîíû äýðãýäýõ “Îõîòçîîïðîì” íýãäýë, Àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýíãèéí (Øèíæëýõ óõààí áîëîâñðîëûí ÿàì) äýìæëýãòýéãýýð 2005 îíû 6 ñàðä ýõýëñýí. Òºñëèéí çîðèëãî íü áàéãàëèéí íººö, äàðõàí öààçàò ãàçàð, áàéãàëü îð÷íû òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãàä òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, áºõºíãèéí ïîïóëÿöè, ò¿¿íèé íºõºí ñýðãýýëòèéã áèé áîëãîõ, áºõºí õàìãààëàã÷ íàðò äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ÿâäàë þì. Áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí ìîíèòîðèíã àæèãëàëòàíä ¿ð àøèãòàé ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ, õóëãàéí àíã õÿíàõ ¿éë àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð ìýäýýëýë ò¿ãýýõ çýðýã çîðèëòóóäûã òàâüæýý. “ÑÎÑ-Ñàéãà” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä àíõíû òýòãýëýã áîëîõ áàéðøèë òîäîðõîéëîã÷ áàãàæ, 纺âðèéí ðàäèî õîëáîî, ñàíñðûí õîëáîîíû áàãàæ õýðýãñëýýð òîíîãëîãäñîí ÓÀÇ-10 ìàðêûí ìàøèíààð õàíãàëàà. “Ñýéìàð íèéãìèéí ñàí” ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààíû îëîí àæèë õèéæ áàéíà. Îëîí íèéòèéí áîëîâñðîëä çîðèóëñàí øèíæëýõ óõààíû õÿëáàðøóóëñàí êèíî õèéõýýð òºëºâ뺺ä áàéíà.Èë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë “Ñàéìàð íèéãìèéí ñàí”-èéí òºñëèéí óäèðäàã÷ À.Ñàãèíãàëèåâàòàé õîëáîãäîí óó. [email protected]
Áàðóóí õîéä Êàñïèéí áºõºíãèéí ðàäèî-òåëåìåòðèéí ñóäàëãàà
Õàëèìàãèéí Çýðëýã àìüòäûí òºâººñ íàñ ã¿éöñýí 5 áºõºíã ðàäèî áîëîí ñàíñðûí äàìæóóëàã÷ õ¿ç¿¿â÷ýýð õ¿ç¿¿â÷ëýí çýðëýã áàéãàëüä íü òàâèõ òóðøèëòûí òºñëèéã 2004/5 îíä õèéæýý. Ýíý àæëûã ×èêàãîãèéí àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã, Ìåäèñîíû Èõ ñóðãóóëèéí äýìæëýãòýé ÿâóóëæýý. Òºñëèéí çîðèëãî íü õàøààíä ¿ðæ¿¿ëñýí àìüòàä áàéãàëèéí íºõöºëä äàñàí çîõèöîõ áàéäàë, òýäãýýðèéí í¿¿äëèéí õýâ ìàÿãûã òîäîðõîéëîõîä îðøèæ áàéâ. Õ¿ç¿¿â÷òýé àìüòàä áàéãàëèéí çýðëýã ñ¿ðýãò àìæèëòòàé íèéëýí îðæ ÷àäñàí. Íýã îîíî îðîîíû äàðàà (àæèãëàëòààñ ¿çýõýä ýíý îîíî 17 øàðãàã÷èíã õýýëò¿¿ëñýí) ÷îíîíä áàðèóëñàí áà áóñàä 4 áºõºíã ¿ðãýëæë¿¿ëýí àæèãëàæ áàéíà.Çóðàã. Õ¿ç¿¿â÷èëñýí õýðæèí. Çóðãûã Íèëüñ ÁàííåôåëäÈë¿¿ ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Á¿ãä íàéðàìäàõ Õàëèìàã óëñûí çýðëýã àìüòäûí òºâèéí çàõèðàë Þ.Àðèëîâòàé õîëáîãäîíî óó. [email protected]
Äîëãèîí äàìæóóëàã÷ õ¿ç¿¿â÷òýé áºõºí.Ãýðýë çóðãèéã: Íèëñ Áóííåôåëä
Áºõºíãèéí òàëààðõ øèíý á¿òýýë¿¿ä
Áºõºíãèéí ìýäýý Õóóäàñ 8 2005 îíû ºâºë: äóãààð 2
Áºõºíãèéí òàëààðõ øèíý á¿òýýë¿¿ä
Æèðíîâ Ë.Â., Ãóíèí Ï.Ä., Àäúÿà ß., Áàæà Ñ.Í. Ìîíãîëûí õóóðàé á¿ñèéí òóóðòàí àìüòäûã õàìãààëàõ ñòðàòåãè. Ðåäàêòîð Î.Øàãäàðñ¿ðýí. Ìîñêâà, 2005. Äóãààð 45. õóóäàñ 323.Ýíý íîìîíä Ìîíãîë îðíû çýðëýã òóóðòàí, òóõàéëáàë áºõºíãèéí áèîëîãè, ýêîëîãè, õàìãààëëûí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã òóñãàñàí äýëãýðýíã¿é õýìæýýíèé ìýäýýëëèéã îðóóëæýý. Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí ñ¿ëæýýíèé ìýäýýëýë, Ìîíãîëûí áàéãàëü îð÷íû òóõàé õóóëèéí ò¿¿õýí øèíæèëãýýã áàãòààñàí. Òóóðòàí àìüòäûí çºâ õýðýãëýý, òóóðòàí àìüòäûã õàìãààëàõ àðãà ç¿éã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëýë àâ÷ áîëíî. Ìîíãîë-Îðîñûí õàìòàðñàí Áèîëîãèéí èæ á¿ðýí ýêñïåäèöòýé õîëáîãäîíî óó. [email protected]Äàíèëêèí À.À. Òóãàëìàéòàí (Bovidae). Îðîñ áîëîí çýðãýëäýýõ îðíû õºõòºí àìüòàä. Ìîñêâà, 2005. Õóóäàñ 550. Íýãýí ñýäýâò á¿òýýëä Îðîñ áîëîí õºðø çýðãýëäýý îðíû òóãàëìàéòàíû ç¿éë¿¿äèéí ôèëîãåíè, òàêñîíîìè, òàðõàö íóòãèéí õºäëºë ç¿é, ïîïóëÿöèéí õºäëºë ç¿é, õÿçãààðëàã÷ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä, áàéðøèõ ãàçàð, èäýø òýæýýë, ¿ðæèë ºñºëò, ïîïóëÿöèéí á¿òýö, õýðýãëýý áîëîí õàìãààëëûí òàëààðõ àñóóäëûã áàãòààæýý. Áºõºíãèéí òàëààðõ á¿ðýí ìýäýýëëèéã ýíý íîìíîîñ àâ÷ áîëíî. Øèíæëýõ óõààíû ÊÌÊ á¿òýýëèéí íèéãýìëýãòýé õîëáîãäîíî óó. [email protected]Íåðîíîâ Â.Ì., Ëóùåêèíà À.À., Àðûëîâ Þ.Í. Èæèë ìºðºí îð÷ìûí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí íºõºí ñýðãýýëò, õàìãààëàë äàõü ýêîñèñòåìèéí õàíäëàãà. Èæèë ìºðíèé ýêîñèñòåìèéí áèîëîãèéí òºðºë ç¿éë áîëîí áèîëîãèéí íººö: ºíãºðñºí, îäîî, èðýýä¿é. Îëîí óëñûí õóðëûí ýìõòãýë. Ñàðàòîâ, 2005. Õóóäàñ 164-166.Åâðîàçè äàõü áºõºíãèéí ãàçàð ç¿éí òàðõàö, òîî íÿãòøèëèéí ò¿¿õýí ººð÷ëºëòèéã àíõààðàí àâ÷ ¿çñýí áàéíà. Ýëèñòàä áîëñîí (2002) îëîí óëñûí õóðëûí ¿åýð áîëîâñðóóëñàí ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé õýñýã áîëîõ Èæèë ìºðíèé áºõºíãèéí íºõºí ñýðãýýëò, õàìãààëàëä ýêîñèñòåìèéí õàíäëàãûã òîãòîîõ ñàíàë îðæýý. Âàëåðèé Íåðîíîâ, [email protected]Ëóùåêèíà À.À., Íåðîíîâ Â.Ì., Áàäìàåâ Â.Ñ., Õëóäíåâ À.Â. Èæèë ìºðíèé áàðóóí ýðãèéí õºíäèéí áºõºíãèéí ýçýìøèë íóòãèéã õàìãààëàõ òºëºâèéí òóõàé ºã¿¿ëæýý. Âîëãà ìóæèéí çîîëîãèéí ñýòã¿¿ë. 2005. Äóãààð 1. Õóóäàñ 80-85.Èæèë ìºðíèé ýðãèéí áàðóóí õºíäèéä áºõºí ãºðººñèéã õàìãààëàõ çîðèëãîîð ýêîëîãèéí ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõ ñàíàë òàâüæýý. Áàéãàëü àøèãëàã÷ íàðò çîðèóëñàí ñàíàë çºâëºìæ¿¿ä áàãòñàí áàéíà. Àííà Ëóùåêèíà, [email protected]Ìåëäåáåêîâ À.Ì., Áåêåíîâ À.Á., Ãðà÷åâ Þ.À. Êàçàêñòàíû áºõºí: îäîîãèéí áàéäàë, ñóäàëãààíû õýòèéí òºëºâ. Àìüòàí ñóäëàëûí õ¿ðýýëýíãèéí á¿òýýë (àìüòàí, ýêîëîãèéí ñóäàëãàà). Àëìàòû, 2005. Äóãààð 49. Õóóäàñ 176-182.Êàçàêñòàí äàõü áºõºíãèéí ïîïóëÿöè, ýçýìøèë íóòãèéí 1994-2004 îíû õîîðîíäîõ õºäëºë ç¿é㠺㿿ëýëä òóñãàñàí áàéíà. Óñòþðòûí áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí æèøýýí äýýð ïîïóëÿöèéí á¿òýö, ¿ðæëèéí ÷àäàâõèéã òîäîðõîéëæýý. Áºõºíãèéí õàìãààëëûã íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä áàéíãûí ýðã¿¿ë õÿíàëòûã áýõæ¿¿ëýõ, òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí õýìæýýã èõýñãýõ, ¿ðæ¿¿ëýõ, ýêîëîãèéí ìîíèòîðèíãèéí ñèñòåìèéã õºãæ¿¿ëýõ õýðýãòýéã çºâëºæ áàéíà. Àìàíêóë Áåêåíîâ, [email protected]Ìåäæèäîâ Ð.À., Êàìèíîâ Þ.Á., Îáãåíîâà Î.Á. Õàëèìàãò áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí áóóðàëò, áºõºí õàìãààëàõ áîëîìæèéí òóõàé îðîí íóòãèéíõíèé õàíäëàãà. //Ñòåïíîé áþëëåòåíü, 2005. Äóãààð 18. Õóóäàñ 25-28.Ýíý ºã¿¿ëýëä îðîí íóòãèéíõíèé áºõºíä õàðüöàõ õàðüöàà, ïîïóëÿöèéí äîðîéòëûí øàëòãààíûã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîòîé íèéãìèéí ñóäàëãààíû òîâ÷ ¿ð ä¿íã òóñãàæýý. Áºõºí õàìãààëàõòàé óÿëäñàí îëîí íèéòèéí ìýäýýëýë ñóðòàë÷èëãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë ìºí îðñîí. Ñóäàëãààíû àæèë ×åðíûå çåìëè, ßøêóë áîëîí Õàëèìàãèéí Þñòà ä¿¿ðýãò ÿâàãäñàí. Õàìãèéí ãîë àþóë çàíàë íü õóëãàéí àí áºãººä õóëãàéí àí ãàðàõ øàëòãààíûã òîéìëîí ãàðãàæýý. Ðóñëàí Ìåäæèäîâ, [email protected]Áûêîâà Å.À., Åñèïîâ À.Â. Óçáåêèñòàíû áºõºíãèéí áóóðàëòàíä íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí íºëºº, áºõºíãèéí õàìãààëëûí áàéäàë//Ýêîëîãèéí õàìãààëàëò, èðãýíèé íèéãýì ñýòã¿¿ë, 2005. Äóãààð 6. Õóóäàñ 31-38. Óçáåêèñòàíû áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí ýçýìøèë íóòàãò õèéñýí íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã òóñãàñàí. Ñóäàëãààíû àæèë íü òóõàéí á¿ñ íóòàãò õóëãàéí àíãèéí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ, æîëîî÷ íàðûí õóëãàéí àí õèéõ ñîíèðõîë, îðîí íóòãèéí õ¿ì¿¿ñèéí õàíäàõ õàíäëàãà, íºõöºë áàéäëûã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîòîé áàéæýý. Óçáåêèñòàíû Óñòþðòûí ñóóðèíä Æàñëèê òîñãîíû æèøýýí äýýð õèéãäñýí ñóäàëãààãààð áºõºíãèéí òîî òîëãîéí óíàëòûí ãîë øàëòãààí íü îðîí íóòãèéí õ¿ì¿¿ñ ºíãºðñºí õóãàöààíä ýâðèéã, îäîî ìàõûã àøèãëàõ ¿¿äíýýñ õóëãàéãààð àãíàõ ÿâäàë áàéíà ãýæ ä¿ãíýæýý. Ýëåíà Áûêîâà, [email protected]
