SAYI / NUMBER: 170/2 haziran / june 2019tomer.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/533/2019/07/... · 2019-07-05 · Antoine de Saint–Exupéy’nin Küçük Prens’i, bir başyapıt

ISSN: 1300-3542

1984

SAYI / NUMBER: 170/2haziran / june 2019∙

1984

Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Araştırma Merkezi TÖMER Adına Sahibi ve Baş Editör(Owner on Behalf of TÖMER and Editor in Chief)• Prof. Dr. Gülsün Leylâ UZUN

Sorumlu Editör (Editor)• Öğr. Gör. Özlem DAĞ TARCAN

Alan Editörleri (Editors of Disciplines)• Prof. Dr. Gülsün Leylâ UZUN(Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi)• Dr. Öğr. Üyesi Elif Arıca AKKÖK(Dilbilim)• Dr. Öğr. Üyesi Özgür Şen BARTAN(Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretimi)• Doç. Dr. Tuğba ÇELİK (Edebiyat Öğretimi)• Dr. Arş. Gör. Bahtiyar MAKAROĞLU(İşaret Dili ve Türk İşaret Dili)

Yayın Kurulu(Editorial Board)• Prof. Dr. Gülsün Leylâ UZUN(Ankara Üniversitesi)• Dr. Öğr. Üyesi Elif Arıca AKKÖK (Ankara Üniversitesi)• Ögr. Gör. Cantürk CORA(Ankara Üniversitesi)• Öğr. Gör. Seher SAĞLAM(Ankara Üniversitesi)• Öğr. Gör. Özkan AYDIN(Ankara Üniversitesi)

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü(Managing Editor)• Öğr. Gör. Özlem DAĞ TARCAN

Grafik Tasarım-Dizgi (Graphic Designer and Tecnical Support)• Zuhal AKIN• İsmail ONAÇ

Yayın İdare Merkezi Adresi (Contact Address)DİL DERGİSİ EDİTÖRLÜĞÜAnkara Üniversitesi Tandoğan YerleşkesiOrd. Prof. Dr. Şevket Aziz Kansu Binası4. Kat 06560 Yenimahalle - ANKARATel: (312) 214 13 50/6046 Fax: 600 01 31

SAYI / NUMBER: 170/2 haziran / JUNE 2019∙

Dil Dergisi,uluslararası hakemli bir dergidir.(Peer reviewed journal.)

1984

Danışma Kurulu(Advisory Board)Prof. Dr. İclâl Ergenç .............................................................................. (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Sedat Sever ............................................................................. (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Nevin Özkan ............................................................................ (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Ayşe Kıran ..........................................................................(Hacettepe Üniversitesi)Prof. Dr. Engin Uzun ................................................................................. (Okan Üniversitesi)Prof. Dr. Mustafa Aksan ........................................................................ (Mersin Üniversitesi)Prof. Dr. Yeşim Aksan ............................................................................ (Mersin Üniversitesi)Prof. Dr. Kutlay Yağmur ...........................................................................(Tilburg University)Prof.Dr. İlknur Keçik ............................................................................ (Anadolu Üniversitesi)Prof. Dr. Ümit Deniz Turan .................................................................. (Anadolu Üniversitesi)Prof. Dr. S. Nalan Büyükkantarcıoğlu ...............................................(Hacettepe Üniversitesi)Prof. Dr. A. Sumru Özsoy ..................................................................... (Boğaziçi Üniversitesi)Prof. Dr. Belma Haznedar .................................................................... (Boğaziçi Üniversitesi)Prof. Dr. Kamil İşeri ....................................................................... (Dokuz Eylül Üniversitesi )Prof. Dr. Jale Garibova .......................................................... (Azerbaycan Diller Üniversitesi)Prof. Dr. Hatice Sofu .......................................................................... (Çukurova Üniversitesi)Prof. Dr. Hatice Çubukçu ................................................................... (Çukurova Üniversitesi)Prof. Dr. A. Deniz Abik ....................................................................... (Çukurova Üniversitesi)Prof. Dr. Canan Aslan ............................................................................ (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Fatma Hülya Özcan ............................................................... (Anadolu Üniversitesi)Prof. Dr. Nermin Yazıcı .....................................................................(Hacettepe Üniversitesi)Doç. Dr. Sevgi Çıkrıkçı ................................................................(Duisburg-Essen Üniversitesi)Doç. Dr. Bilal Çakıcı ............................................................................... (Ankara Üniversitesi)Dr. Işıl Uluçam-Wegmann ........................................................(Duisburg-Essen Üniversitesi)

ISSN 1300 - 3542Dil Dergisi ULAKBİM dizininde taranmaktadır. Ayrıca MLA ve CEEOL’da yer almaktadır.(Indexed in ULAKBIM, MLA and CEEOL.)Temmuz 2014 tarihinden itibaren altı ayda (Ocak-Haziran/Temmuz-Aralık) bir yayımlanır. Tüm hakları saklıdır. Derginin adı belirtilmeden hiçbir alıntı yapılamaz. Dergide yayımlanan yazıların sorumluluğu sahiplerine aittir. Dergiye gönderilen yazılar, yayımlansın veya yayımlanmasın iade edilmez.

Published every six months. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or utilized in any form without a reference to the name of the journal. The writers are responsible for their articles. Papers submitted to TÖMER Dil Dergisi (Language Journal) will not be returned to authors.


4

Editörden...

Dil Dergisi, 2019 yılının ikinci sayısı ve dopdolu akademik içeriği ile yeniden karşınızda…

Bu sayının içeriğinin oluşturulması sırasında, gelen yazıların değerlendirilmesi aşamasında

bizden akademik emeklerini hiç esirgemeyen hakemlerimize, danışma kurulumuza, editör

kurulumuza ve yazarlarımıza şükran borçluyuz. Dil Dergisi Haziran 2019 sayısı aşağıda temel

bulguları ve savunuları açısından tanıtacağım beş özgün araştırmayı okurlarına sunmakta:

Aysun Kunduracı, Damaksıllaşma Ve [Öndil] Üzerine: Türkçe Ve Karayca Uyumlarındaki

Örtüşme (On Palatalization And [Front]: The Overlapping In Turkish And Karaim Harmonies)

başlıklı çalışmasında Türkiye Türkçesinde ve Kuzeybatı Karaycasında uyuma giren ve girmeyen

sesleri karşılaştırmakta ve uyumca hedeflenen özelliğin (yani uyum sürecinde aynılığı hedeflenen

özelliğin) iki lehçede de ünlülere ait bir dilönü özelliği olduğunu savunmaktadır. Çalışma,

sesbilimde “damaksıl”, “damaksıllaşmış” ve “önekaymış” olmayı ayırt etmekte ve uyumdaki

hedef özelliğin “damaksıllaşmış” ile ilgili olan [öndil] olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır.

A Function-First Approach To Verb Tense Usage In Research Article Introductions In

Applied Linguistics (İşlev-Öncelikli Yaklaşım Açısından Uygulamalı Dilbilim Alanındaki Araştırma

Makalelerinin Giriş Bölümlerinde (Fiildeki) Zaman Kullanımı) başlıklı çalışmasında İsmet Öztürk,

‘işlev-öncelikli’ yaklaşım açısından Uygulamalı Dilbilim alanında yazılan araştırma makalelerinin

giriş bölümlerinde (fiildeki) zaman kullanımını incelemektedir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre

araştırma makalelerinin giriş bölümlerindeki zaman kullanımının araştırılmasında ‘işlev-öncelikli’

yaklaşımın ‘yapı-öncelikli’ yaklaşıma göre çok daha net sonuçlar verdiği gözlemlenmektedir.

M. Ayça Vurmay, Radical Landscapes Of R. F. Langley’s Poetry: A Stylistıc Analysis Of “To

A Nightingale” (R. F. Langley Şiirlerinin Radikal Manzaraları: “Bülbüle” Şiirinin Biçembilimsel

İncelemesi) başlıklı çalışmasında R. F. Langley’nin şiirlerini, bağlamsal/ metinsel ilişkilerin açık

sahasında manzara-dil etkileşiminin belirlediği radikal manzara şiirinin bir örneği olarak ve

“Bülbül’e” adlı şiiri odağında incelemekte ve Langley şiirleri bağlamında çarpıcı sonuçlar ortaya

koymaktadır.

Antoine de Saint–Exupéy’nin Küçük Prens’i, bir başyapıt olarak tüm dünyada geniş bir

başarı kazanmıştır. Eser dilbilim, yabancı diller eğitimi, sosyoloji, göstergebilim, karşılaştırmalı

edebiyat gibi değişik bilimsel disiplinlerin konusu olmayı sürdürmektedir. Bu bağlamda Özge

Sönmez, Une Critique Des Socıétés Du Monde Dans L’univers Du “Petıt Prınce” Sous Une Optique


5

Sémiotique (Göstergebilimsel Bir Bakış Açısıyla Küçük Prens’in Evreninde Dünya Toplumları

Eleştirisi) adlı çalışmasında A.J.Greimas’ın çalışmaları ışığında ilk olarak, seçilen anlatı kişiliklerinin

yüzeysel yapılarını -özne, uzam ve zaman boyutu- incelemekte, daha sonra düz anlatımın altında

yatan derin yapıyı/anlamı ortaya çıkarmak amacıyla; tüm kiplikler, çağrışımlar, eyleyen şeması ve

göstergebilimsel dörtgeni ele almaktadır.

İpek Pınar Uzun ve Meltem Ayabakan İpek ise Türkçe Sözlükte Sesbilimsel Sunulum

Üzerine Sözlüksel Tabanlı Bir Öneri (A Lexical Proposal For Phonological Representation In

Turkish Dictionary) başlıklı çalışmalarında Sözlüksel Sesbilim Kuramı bağlamında sözcükleri dilin

sesbilimsel ve biçimbilimsel düzlemlerini incelemektedir.

Prof. Dr. Gülsün Leylâ UZUN

Dil Dergisi Baş Editörü

Haziran 2019-Ankara


6

From the Editor...

Here is the second issue in 2019 of Language Journal, with its fully academic content…

We are thankful to our reviewers, advisory board, editorial board and authors for their

academic contributions to our journal. June 2019 issue of Language Journal presents the

following five original researches with their basic findings and arguments to the readers:

In her work entitled On Palatalization and Front: The Overlapping in Turkish and Karaim

Harmonies, Aysun Kunduracı compares the harmonized and non-harmonized phonemes

in Turkey’s Turkish and Northwestern Karaim and argues that the harmonically targeted

characteristic is a palatal trait in both dialects. The work differentiates the terms “palatal” and

“palatalized” and aims to indicate that the targeted characteristic in harmony is related to what

is palatalized.

In his work A Function-First Approach to Verb Tense Usage in Research Article Introductions

in Applied Linguistics, İsmet Öztürk studies the usage of verb tenses in the introduction parts of

the research articles in applied linguistics in terms of the function-first approach. According to

the results of this work, function-first approach brings clearer results than the structure-first

approach in the research about the usage of the verb tenses in the introduction parts of the

research articles.

In her work entitled Radical Landscapes of R. F. Langley’s Poetry: A Stylistic Analysis of ‘To

a Nightingale’, M. Ayça Vurmay studies R. F. Langley’s poems as an example of radical landscape

poetry in contextual and textual senses, and within the scope of ‘To a Nightingale. In her research,

Vurmay draws interesting conclusions.

As a masterpiece, Le Petit Prince by Antoine de Saint Exupéy has acclaimed great success all

over the world. The work continues to be the subject matter of such various scientific disciplines

as linguistics, foreign language education, sociology, semiotics and comparative literature. In this

sense, in her work Une Critique des Sociétés du Monde dans l’Univers du ‘Petit Prince’ Sous une

Optique Sémiotique, Özge Sönmez first studies the subject, space and time dimensions of the

characters in the narrative and then deals with the happenings, associations, actant schema and

semiological aspects to reveal the hidden structure and meaning of the work in the light of A. J.

Greimas’s theory.


7

In their joint work entitled A Lexical Proposal for Phonological Representation in Turkish

Dictionary, İpek Pınar Uzun and Meltem Ayabakan study the words as well as the phonological

and stylistic dimensions of the language in relation to the theory of lexical phonology.

Prof. Dr. Gülsün Leylâ UZUN

Language Journal

Editor in Chief

June 2019 – Ankara


8

Bu sayıda...(In this issue...)

9

31

54

72

92

112

• Aysun KunduracıDamaksıllaşma Ve [Öndil] Üzerine: Türkçe Ve Karayca Uyumlarındaki Örtüşme

• İsmet ÖztürkA Function-First Approach To Verb Tense Usage In Research Article Introductions In Applied Linguistics

• M. Ayça VurmayRadical Landscapes of R. F. Langley’s Poetry: A Stylistic Analysis of “To A Nightingale”

• Özge SönmezUne Critique Des Sociétés Du Monde Dans L’univers Du “Petit Prince” Sous Une Optique Sémiotique

• Pınar Uzun - Meltem AyabakanTürkçe Sözlükte Sesbilimsel Sunulum Üzerine Sözlüksel Tabanlı Bir Öneri

• Dil Dergisi Yazı Yayımlama İlkeleri


9

Dil DergisiSayı/Number: 170/2Haziran/June 2019

Gönderildiği tarih: 05.03.2019Kabul edildiği tarih: 16.04.2019

DOI: 10.33690/dilder.580744

Anahtar SözcüklerÜnlü Uyumu, Dilönü, Öndil, Önekaymış, Damaksıl, Damaksıllaşmış

KeywordsVowel Harmony, Coronal, Front, Fronted, Palatal, Palatalized

DAMAKSILLAŞMA VE [ÖNDİL] ÜZERİNE: TÜRKÇE VE KARAYCA UYUMLARINDAKİ ÖRTÜŞME

ON PALATALIZATION AND [FRONT]: THE OVERLAPPING IN TURKISH AND KARAIM HARMONIES

• Aysun KunduracıDr. Öğr. Üyesi, Yeditepe Üniversitesi, Yabancı Diller Eğitimi Bölümü, İngilizce Öğretmenliği Programı, [email protected]

Öz

Bu çalışma, Türkiye Türkçesinde ve Kuzeybatı Karaycasında uyuma giren ve girmeyen sesleri karşılaştırmakta ve uyumca hedeflenen özelliğin (yani uyum sürecinde aynılığı hedeflenen özelliğin) iki lehçede de ünlülere ait bir dilönü özelliği olduğunu savunmaktadır. Çalışma, sesbilimde “damaksıl”, “damaksıllaşmış” ve “önekaymış” olmayı ayırt etmekte ve uyumdaki hedef özelliğin “damaksıllaşmış” ile ilgili olan [öndil] olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır. Bilindiği gibi Türkçede devinimsel uyum, sözcükte devinimsellik açısından ünlüler arasında uyuşma gerektirir (örn. Yavaş, 1980; Kardeştuncer, 1983; Ergenç, 1995; Kabak, 2011). Ancak kimi öndil ünsüzleri uyumla etkileşerek uyumda hedeflenen özelliği [arkadil]den [öndil]e dönüştürmektedir (Levi, 2002). Diğer bir taraftan, özellik açısından /i/ ile örtüştüğü düşünülen /j/ sesbirimi, uyumla herhangi bir etkileşime girmemektedir. Bu yansızlık, /j/ ve /i/ seslerinin tümüyle aynı özelliklere sahip olmadığını göstermektedir. Çalışma, bu nedenle, /j/’nin (yalnızca seslemsel olarak /i/’den farklı) bir yarıünlü olduğu görüşünü (örn. Clements ve Sezer, 1982) sorgulamakta ve /j/’nin Türkçe ve Karaycadaki davranışından yola çıkarak uyum ve damaksıllaşma arasındaki etkileşimi araştırmaktadır.

Abstract

This study compares the segments involved in the harmony processes with those that are excluded from the harmony in Turkey Turkish and Northwest Karaim, and argues that the target feature in the harmony process, a type of phonological agreement, is [front] in both dialects. The study distinguishes [palatal], [palatalized], and [fronted] from each other, and aims to show that what is targeted in the Turkic harmonies is [front], which platalization (and [palatalized]) is also involved in. As is known, Turkish backness harmony requires that all vowels in a word agree in terms of the backness/frontness dimension (e.g. Yavaş, 1980; Kardeştuncer, 1983; Ergenç, 1995; Kabak, 2011). Interestingly however, some consonants can also change the target feature from [back] to [front] in the harmony (cf. Levi, 2002). On the other hand, the Turkish /j/, which is claimed to be identical to /i/ in terms of articulation, is not involved in the harmony: It is transparent. This implies that /j/ and /i/ must not have identical features completely. The study, therefore, revisits the view that /j/ is a glide which differs from /i/ concerning the syllable structure only (e.g. Clements and Sezer, 1982), and investigates the interaction between palatalization and harmony by considering the

10

Çalışma, Ünlü-yeri Kuramı (Vowel-place Theory, Clements ve Hume, 1995) çerçevesinde bir öneri sunmakta; betimleyici, durum belirleyici bir yöntem izlemektedir. Çalışmanın sonuçları ise şu şekildedir: (i) Türkçedeki /j/ akıcı bir ünsüzken, Karaycadaki /j/ bir yarıünlüdür, (ii) hem Türkçede hem de Karaycada uyumun hedeflediği özellik [öndil], yani ünlülere ait dilönüdür, (iii) Türkçede ünlü uyumuna, bu özelliği içeren ünsüzler de katılabilir, (iv) damaksıl, damaksıllaşmış ve önekaymış ayrımının yapılması sesbilimsel olarak gereklidir, (v) sesleri ayırt edici sesbilgisel özellikler sesbilimsel süreçleri açıklamada önemli rollere sahiptir.

behavior of /j/ in the Turkish and Karaim harmonies. The study provides an analysis in the line of V-place Theory (Clements and Hume, 1995) and highlights the need for distinctive fetaures in order to account for phonological processes such as harmony. The conclusions of the study are as follows: (i) Turkish /j/ is a true consonant, a liquid, whereas the Karaim /j/ is a glide, (ii) both Turkish vowel harmony and Karaim consonant harmony target [front], a V-place feature, (iii) Turkish consonants including this feature are involved in the harmony, (iv) phonological processes show that palatal, palatalized, and fronted are three distinct phenomena, and (v) phonological processes may refer to phonetic features.

11

Giriş

1. Konu, Sorunlar ve Kuramsal Çerçeve

Bu çalışma, Türkçede “damaksıl” (palatal), “damaksıllaşmış” (palatalized) ve “önekaymış” (fronted) özelliklerinin ayırt edilmesi gerektiğini savunmakta ve sesbilimsel süreçlerin açıklanmasında, Ünlü-yeri (Vowel-place) Kuramı’nın (Clements ve Hume, 1995) önerdiği gibi, seslerin bütüncül özelliklerinden oluşan (ses) özellik yapılarının (feature geometry) önemini göstermeyi hedeflemektedir. Çalışma, Türkçede damaksıl ya da önekaymış değil yalnızca damaksıllaşmış olan ünsüzlerin, aynen ünlülerde olduğu gibi ünlü-yeri özelliği taşıdığını (krş. Clements ve Hume, 1995) ve bu nedenle ünlü uyumuna girdiğini göstermekte, betimlemeli ve durum çözümleyen bir yol izlemektedir. Türkçede uyum (bkz. Bölüm 1.3) üzerine pek çok çalışma (örn. Yavaş, 1980; Kardeştuncer, 1983; van der Hulst ve van de Weijer, 1991; Ergenç, 1995; Demircan, 1996; Levi, 2000; Kabak, 2011) dilin öne doğru deviniminin sesbilimsel uyumla etkileşimini göstermiş ve kimi düzensiz durumlar olduğunu dile getirmiştir. Ancak kimi biçimlerde, örneğin kalp-te [kʰalʲp.tʰe] sözcük biçiminde, ünlü uyumuna rağmen, ikinci seslemde neden ilk seslemdekinin aksine bir [öndil] ünlüsü olduğu ve diğer bir yandan, /i/ sesine eklemleme açısından çok benzeyen bir yarıünlü olarak görülmesine rağmen (örn. Clements ve Sezer, 1982) /j/ sesinin neden ünlü uyumuyla etkileşemediği, Levi’nin (2000, 2002) çalışmaları dışında, yeterince vurgulanmamış ya da kuramsal bir çözümlemeden yoksun kalmıştır. Örneğin, van der Hulst ve van de Weijer (1991), damaksıllaşan artdamaksılların, artlarından gelen eklerdeki ünlüleri [öndil] ünlüsü olarak düzenlediğini göstermekte (s. 53–54) ancak ayrıntılı bir çözümleme sunmamaktadır. Kabak (2011), damaksıllaşma içeren /lʲ/’nin kendisinden sonra gelen ünlüleri öndil ünlüsü olarak düzenlediğini, gol-ü sözcüğünde olduğu gibi, ancak, örneğin saat-e gibi bir sözcük biçiminde, eklenemdeki öndil ve tabandaki arkadil ünlüsü arasındaki devinimsel uyuşmazlığın, sözcükteki /t/ ünsüzü ile ilgili olmadığını, yani damaksıllaşmadan kaynaklanmadığını ve bu gibi durumların çözümü için ayrıntılı araştırma gerektiğini belirtmektedir (s. 15–16).

Bu çalışma, öncelikle, ünsüzlerin ne gibi bir durumda ünlü uyumuyla etkileşebildiğini ve ikinci olarak, bir ünlüye çok yakın bir yarıünlünün ne tür bir durumda ünlü uyumunca dışlanabildiğini, sesbilgisel özellikleri ayırt ederek göstermeyi hedeflemektedir. Çalışmaya göre “damaksıl” ve “damaksıllaşmış” olmayı ayırt etmek iki durumu da açıklayabilmeye olanak sağlamaktadır. [damaksıllaşmış] özelliği içeren ünsüzler ünlülerle uyuşabilir ve ayrıca pek çok dilde yarıünlü olarak düşünülen /j/’nin [damaksıl] olması, ancak [damaksıllaşmış] olmaması, bu çalışmanın önerdiği gibi, Türkçede tam bir ünsüz olarak değerlendirilmesini sağlayabilir. Ancak, Levi (2008) ve Uzun, Kırcalı, Güçlütürk ve Reyhan (2018), Türkçede /j/ sesini bir yarıünlü olarak göstermektedir; ayrıntılar için okuyucu bu çalışmaları incelemelidir.

Aysun Kunduracı | Dil Dergisi-Haziran 2019 | 9-30

12

Çalışma, öncelikle, Türkçede ünlüler ile uyuşabilen /lʲ/ gibi başka damaksıllaşmış seslerin de olduğunu göstermektedir. İkinci olarak, Türkçede /j/ sesinin damaksıl (akıcı) bir ünsüz olduğunu ve Kuzeybatı Karaycasındaki /j/ sesinin, Türkçedekinin aksine, bir yarıünlü olduğunu önermektedir. Bu öneri, /j/ ünsüzünün, Türkçedeki devinimsel ünlü uyumu ve Kuzeybatı Karaycasındaki ünsüz uyumu süreçleri içinde değerlendirilmesine ve belirgin bir farklılık göstermesine dayanmaktadır. /j/ sesine ilişkin bu durum, yani iki Türk lehçesindeki farklılaşma, özellik yapısının sesbilimsel süreçleri açıklamadaki etkinliğini göstermekte ve kuramsal sesbilimle ilgili kimi çıkarımlar yapmamızı sağlamaktadır. Çalışmanın kuramsal odağı ise, /j/ gibi bir damaksılın aksine, /lʲ/ gibi bir damaksıllaşmışın ünlü uyumunu etkilemesinin, /j/ gibi bir seste olmayan ancak /lʲ/ gibi seslerde olan bir tür ünlü özelliği (krş. Clements ve Hume, 1995; Levi, 2002) içermesidir: [+ünlü-yeri öndil] ya da “ünlü öndili”. Çalışmaya göre bu özellik de damaksıl olmayla değil damaksıllaşma ile yakından ilgilidir ve önekaymanın aksine, damaksıllaşma sessel ortam kaynaklı bir süreç değil, sesbilimseldir.

Çalışmanın taslağı şu şekildedir: Çalışmadaki birinci bölüm damaksıllaşmış ve önekaymış ayrımı, Türkçede ünlü uyumu ve kuramsal altyapı üzerinedir. Damaksıllaşma ve önekayma karşılaştırılmakta, alanyazınında kimi zaman gördüğümüz birbiri yerine kullanımların yanıltıcı olduğu ve bu özelliklerin ayrılması gerektiği gösterilmektedir. Damaksıllaşmış ünsüzlerin ünlü uyumunu neden etkilediklerine, Türkçede devinimsel uyuma dair alanyazınına ve bu çalışmanın kuramsal çerçevesi olan Ünlü-yeri Kuramı’na (Clements ve Hume, 1995) değinilmektedir. Bunu izleyen ikinci bölüm Türkçe ve Karaycada /j/ sesini incelemekte ve iki lehçedeki /j/ sesinin tamamen aynı olmadığını göstermektedir: Sesbilimsel davranışları, /j/’nin Türkçede ünsüz, Karaycada ise yarıünlü olduğunu göstermektedir. Bir sonraki bölüm iki Türk lehçesini sesbilimsel uyuşma (agreement)1 açısından değerlendirmektedir. Bu bölümdeki öneri de şu şekildedir: Sesbilimsel uyuşma, belirlenmiş özelliklerin birlikte kullanımına ya da benzeşme/yayılma sürecine bağlı gelişebilir, Türkçede ve Karaycadaki uyumlar belirlenmeye dayalı türdendir.

1.1. Damaksıllaşma ve Önekayma

Alanyazınında “damaksıllaşma” (palatalization) ve “önekayma” (fronting) terimleri kimi zaman birbiri yerine kullanılmaktadır. Bu bölümde bu iki terimin ve sürecin ayrılması gerektiği savunulmakta ve “önekaymış”ın aksine, “damaksıllaşmış”ın Türkçede ayırt edici bir özellik olduğu, özellik yapısında gösterilmesi gerektiği üzerinde durulmaktadır. Bu çalışmaya göre, damaksıllaşmış olma bağlama dayalı olmayan bir özelliktir, ancak önekayma sessel bağlam (komşu sesler) kaynaklıdır. Her ne kadar damaksıllaşma da ağızın ön kısmına ait bir eklemleme içerse de, damaksıllaşma ve önekayma Türkçede sesbilimsel olarak ayırt edilmelidir.

1 Buçalışmaİngilizceagreement için“uyuşma”veharmony için“uyum”ifadelerinikullanmakta,uyumubir türsesbilimseluyuşmasüreciolarakdeğerlendirmektedir(bkz.Bölüm3).


13

Genel alanyazınına şöyle bir bakacak olursak, öncelikle Keating ve Lahiri’nin (1993) “önekayma”yı öndil ünlüleri yanında bulunan /k/, /g/ gibi artdamaksıllar için kullandığını görüyoruz. Keating ve Lahiri bir yandan damaksıl (örn. /tʃ/ gibi patlamalı-sızıntılılar, /ʃ/ gibi sürtünücüler ve /j/ gibi yarıünlüler) ve önekayan (/k₊/ gibi) artdamaksıllar arasındaki, diğer yandan damaksıllaşmış (örn. /lʲ/) ve önekaymış ünsüzler arasındaki farkı göstermektedir. Ancak damaksıllar ve damaksıllaşmışlar arasında kayda değer bir fark olmadığını dile getirmektedir. Keating ve Lahiri’nin (1993: 80–95) X-ışını görüntülerine göre damaksıl ünsüzler eklemlemede en ön kısıtlanmayı ve ünlü yanında en yüksek sıklığı gösterirken (F4, dördüncü formant), damaksıllaşmışlar, F3 ya da F4 ile, ikinci sırayı almakta ve önekayan artdamaksıllardan daha önde bir eklemleme içermektedir; önekayan artdamaksıllar da, her ne kadar öne kaysalar da, F3 ile ilk iki gruptan daha az “önde” olan bir eklemleme içermektedir. Keating ve Lahiri damaksıl ve damaksıllaşmış seslerin, önekayan artdamaksıllara göre birbirine daha yakın olduğunu dile getirse ve damaksıl ve damaksıllaşmışların, önekayan seslerden farklı şekilde gösterilmesi gerektiğinden bahsetse de, örneğin, bu iki grubun dahil olduğu doğal bir sınıftan bahsetmemektedir. Buna karşın ortama bağlı olarak önekayan artdamaksıllardaki “ön”lüğün (öndil olmanın) sessel bir özellik olarak özellik yapısında bir yeri olamayacağını belirtmektedir. Bu çalışma da Keating ve Lahiri’nin damaksıllaşma ve önekayma ayrımını Türkçe veriyle desteklemektedir (bkz. Bölüm 1.3, 1.4 ve Bölüm 3).

Damaksıl ve damaksıllaşmış ayrımını vurgulayan diğer bir çalışma da Hume’a (1994) aittir: damaksıl ünsüzler [-ağızucu (anterior)] iken damaksıllaşmış ünsüzler [+ağızucu] özelliği taşımaktadır, damaksılların özellik yapılarında herhangi bir ünlü düğümü (node) yokken, damaksıllaşmış ünsüzlerin, ünlülerdekine benzeyen özellikleri vardır. Bu özellik ikincil bir boğumlamaya ait olduğundan damaksıllaşmışların özellik yapılarını diğer ünsüzlerinkine göre daha karmaşık kılmaktadır (1994: 76–85). Hume, damaksıllaşmışları bu şekilde damaksıllardan ayırmakla beraber damaksıllaşmış ve önekaymış ünsüzler arasında herhangi bir ayrım yapmamaktadır. Çünkü Hume’a göre damaksıllaşma bir ünsüzün ardışık bir ünlüye benzeşmesiyle ortaya çıkan bir süreçtir (1994: 81, 137).

Bu çalışma öncelikle, Hume’un (1994) aksine, Keating ve Lahiri’de (1993) olduğu gibi damaksıllaşmış ve önekaymış ünsüzleri birbirinden ayırmaktadır. Türkçede böyle bir ayrım gereklidir çünkü, örneğin, Alp sözcüğündeki yanünsüz damaksıllaşmıştır ve önündeki ünlü öndil değil arkadil ünlüsüdür: /lʲ/ sesindeki damaksıllaşmada bir benzeşme ya da ortam etkisi söz konusu değildir. Çalışma, diğer taraftan, Hume’un (1994) damaksıllaşmış ünsüzlerin özellik yapısının ünlülerinkine benzediği ve karmaşık olduğu önerisini desteklemektedir: Türkçede damaksıllar değil, önekayanlar değil, yalnızca damaksıllaşmış ünsüzler ünlü uyumuyla etkileşebilmektedir (krş. Levi, 2000). Bu da açıkça özellik yapılarının bir biçimde ünlülerinkine benzediğini göstermektedir.


14

1.2. Ünlü-yeri Kuramı

Üretici Sesbilim’de (Chomsky ve Halle, 1968) sesbilimsel organizasyon, sesleri oluşturan ayırt edici özelliklere dayanmaktadır; (+) ve (-) şeklinde ikili değerlerle gösterimlenen ayırt edici özellikler, evrensel olduğu düşünülen bir envantere aittir ve hem sesbilimsel kuralların açıklanmasında hem de eklemlemeyi tanımlamada önemli rollere sahiptir. Clements (1985) de, Özellik Geometrisi’nde, ayırt edici ses özelliklerinin hiyerarşik bir düzen oluşturduğunu ve sesbilimsel süreçlerdeki ortak davranışların bu özelliklerin oluşturduğu doğal gruplardan kaynaklı olduğunu dile getirmektedir.

Clements ve Hume (1995), Üretici Sesbilim ve Özellik Geometrisi’nin bir uzantısı olan, hiyerarşik ses özelliklerinden oluşan ve Ünlü-yeri Kuramı olarak adlandırdıkları modellerinde, öndil ünlülerinin bir dilönü (coronal) özelliği, arkadil ünlülerinin de bir dilardı (dorsal) özelliği taşıdığını, ancak dilönü özelliğinin öndil ünlülerinde ve ünsüzlerinde aynı olmadığını öne sürmektedir. Önerdikleri ses özelliği hiyerarşisinde, ünlülere ait dilönü özelliği ünlü-yeri altında, ünsüzlere ait olan da ünsüz-yeri altında gösterilmektedir. Aşağıda (1)’de Clements ve Hume’a (1995) ait (40), (62) ve (66) numaralı örnekler basitleştirilerek verilmektedir. (1a) dilönü özelliği taşıyan bir ünsüzü (örn. bir dişyuvasıl ya da dişsili), (1b) bu özelliği taşıyan bir ünlüyü (yani bir öndil ünlüsünü) göstermektedir. Clements ve Hume ayrıca kimi ünsüzlerin de (normalde ünlülerin taşıdığı) ünlü-yeri altındaki dilönü özelliğini taşıyabileceğini öne sürmektedir, bu da aşağıda (1c)’de örneklenmektedir:

(1) a. dilönü ünsüzü b. dilönü ünlüsü c. ünlü-yeri içeren bir ünsüz ∣ ∣ ∣

ünsüz-yeri ünsüz-yeri ünsüz-yeri dilönü ∣ ∣ ∣ ∣ dilönü ünlü-yeri ünlü-yeri [+ağızucu] ∣ ∣ ∣ [+ağızucu] dilönü dilönü ∣ [-ağızucu]

(1c)’deki özellik yapısı (1a)’dakinden bir ünlü-yeri içermesi açısından, (1b)’dekinden ise bir ünlü yerine bir ünsüzün özellik yapısını yansıtması açısından farklıdır. Bu da (1c)’de yansıtıldığı gibi kimi ünsüzlerin bir tür ikincil boğumlama içerdiğini göstermektedir.2 Kısaca, Clements ve Hume’a (1995) göre ünlüler ve ünsüzler benzer özellikler taşıyabilirler ve kimi ünsüzler ünsüz yeri altında, bir ikincil boğumlama olarak ünlü-yeri özelliği taşıyabilir. Bu çalışmaya göre, (1)’de yansıtılan özellik yapıları aynı zamanda giriş bölümünde değinilen damaksıl ve damaksıllaşmış ayrımını da

2 ClementsveHume(1995)öndilözelliğiiçerenünlüveünsüzlerinetkileşiminedairpekçokörneksunmaktadır.


15

belirginleştirmektedir: Damaksıllaşmış bir ünsüzün özellik yapısı (1c)’dekine benzeyecektir, bir ünlü-yeri içerecektir, ancak damaksıl bir ünsüz daha az karmaşık bir yapıya sahip olup (1a)’daki gibi yalnızca ünsüz özellikleri içerecektir.

1.3. Türkçede Devinimsel Uyum

Bilindiği gibi Türkçede iki tür ünlü uyumu vardır: devinimsel uyum (ya da öndil/arkadil uyumu), yani öndil ünlüleri ve arkadil ünlülerinin ters düştüğü uyum, ve yuvarlaklık uyumu (ya da dudaksıllık uyumu). Türkçede devinimsel ünlü uyumu, alanyazınında önceki çalışmaların da ayrıntılı olarak açıkladığı gibi, aynı ünlü alanındaki ünlülerin öndillik ya da arkadillik açısından uyumunu gerektirir, eklenme içeren durumlarda uyum tabana dayalı ve sağa ilerleyicidir (Yavaş, 1980; Kardeştuncer, 1983; van der Hulst ve van de Weijer, 1991; Ergenç, 1995; Demircan, 1996; Kabak, 2011). Van der Hulst ve van de Weijer (1991: 52) ayrıca, Türkçede (dışsal) uyumun tabana dayandığından, kimi dillerde bunun tersi durumun da olabildiğinden, yani eklerdeki ses özelliklerinin uyan değil (tabandaki ses özelliklerini) belirleyen olduğu durumlardan bahsetmektedir.3

Bu çalışma yalnızca devinimsel ünlü uyumuna gönderim yapmaktadır: a, ı, o, u ve e, i, ö, ü (IPA: [ɑ, ɨ, o, u] ve [e, Ɛ,4 i, ø, y]). Aşağıda Tablo 1’de Türkçede ünlülerin ayırt edici özellikleri gösterilmektedir; devinimsel uyumu ilgilendiren özellikler öndil ve arkadildir.

Tablo 1. Türkçede Ünlüler5

Öndil Arkadildüz yuvarlak düz yuvarlak

Yüksek i y ɨ uOrta e ø oAlçak Ɛ ɑ

Van der Hulst ve van de Weijer’in (1991: 38) de altını çizdiği gibi, Türkçedeki devinimsel uyum, Özellik Geometrisi’ni (Clements, 1985) destekleyen türden veriler sunmaktadır: Yukarıda “öndil” kısmındaki sesler, “arkadil” kısmındakilere karşıt bir grup oluşturmakta ve aynı gruptaki sesler, ünlü uyumu gibi sesbilimsel süreçlerde benzer davranışlar sergilemektedir. Örneğin, Türkçede eklenme içeren sözcük biçimlerinde, ekler bir önceki biçimin (ek, taban ya da kök) son seslemindeki öndil/arkadil özelliğine göre belirlenmektedir (dışsal uyum [external harmony]), örneğin /kedi-li/ ve /kaplan-lɨ/ biçimlerindeki -lI eklenmesinde olduğu gibi. 3 Önek içeren dillerde de uyumun hem sağa hem de sola doğru ilerlediği örnekler için bkz. Crothers ve Shibatani,

1980.4 Bu çalışmada “Ɛ” imi /e/ sesbiriminin bir sesbirimciği olan alçak (low), düz (unround), öndil ünlüsü için

kullanılmaktadır. Çalışmaya göre [Ɛ] ve [e] arasındaki fark ilkinin alçak, ikincisinin orta (mid) özelliğindendir; bunun dışındaki özellikler aynıdır: İki ses de hem öndil hem de düz ünlülerdir. Bu çalışmaya göre, seslem sonundaki /m/, /n/, /l/ ve /ɾ/ ünsüzleri kendilerinden önce gelen /e/ ünlüsünün [Ɛ] olarak sesletilmesinde tetikleyicidir.

5 Daha kapsamlı ve kısmen farklı gösterimler için bkz. Erguvanlı Taylan (2015), Ergenç ve Bekâr Uzun (2017).


16

Alanyazınında Türkçede kimi köklerin ve sözcük biçimlerindeki eklenmelerin devinimsel uyuma aykırı görünümler sergilediği de sık sık tartışılmış bir konudur. Bu çalışma, Yavaş (1980), Kardeştuncer (1983) ve Kabak (2011) çalışmalarında olduğu gibi, yabancı kök (örn. efsun) ve yabancı eklerle ilgili (örn. -vâri) uyuşmazlıkların zaten kaynak dille ilgili olduğu ve Türkçedeki uyum için herhangi bir sıradışılık taşımadığı görüşünü benimsemektedir. Çalışma, Türkçe olduğu halde uyuşmayan eklenmeler için de (örn. -(I)yor) Kardeştuncer’in (1983) bileşik çözümlemesini, yani bu gibi eklenmelerdeki eklerin eskiden bağımsız biçim olmasından ötürü günümüzde de devam eden uyuma karşı direnci düşüncesini, benimsemekte ve yine bir aykırılık gözlememektedir. Örneğin, [[[al]ı][yor]] sözcüğü aslında bir bileşik yapısındadır, [yor] ayrı bir taban gibi davranmaktadır, Türkçede bileşiklerde tabanlar arası uyum aranmadığından da bu gibi ifadeler bir aykırılık içermemektedir aslında (Kardeştuncer, 1983: 58–59). Altı çizilmesi gereken diğer bir nokta da, Türkçede eklenmelerin, yabancı kök üzerine uygulansalar da bir önceki son seslemdeki ünlü özelliğine göre uyumlanmasıdır (dışsal uyum). Örneğin, her ne kadar kök biçim /efsun/, /e/ ve /u/ gibi devinimsel olarak uyuşmayan birimler içerse de, /efsun-ɑ/ sözcük biçimindeki eklenmeye ait ünlü, /ɑ/, [sun] seslemindeki /u/ gibi arkadil özelliği taşımaktadır; dışsal uyum içsel uyum olmasa da etkindir.

Geriye kimi (yabancı) köklerle birlikte dışsal uyumun gözlemlenmediği örnekleri açıklamak kalmıştır, örneğin /harf-e/ ifadesindeki ilk ünlünün arkadil, ikinci ünlünün de öndil ünlüsü olması gibi. Uyumun, bu çalışma açısından önemli çıkarımlara neden olan kısmı da bu gibi Türkçe olduğu ve bileşik (bkz. Kardeştuncer, 1983) oluşturmadığı halde, örneğin yukarıdaki yönelme durumu çekimine ait sesletimde (harf-e) olduğu gibi, uyuşum içermeyen durumlar. Bir sonraki bölümde bu durumlar tartışılmaktadır.

1.4. Türkçede Ünlülere Ait Dilönü

Bu bölüm damaksıllaşmış özelliğinin Türkçede sessel ortama bağlı olmayan, ayırt edici bir özellik olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır. Burada sunulan örnekler damaksıllaşmış ünsüzlerin yalnızca öndil değil arkadil ünlüleriyle birlikte de rahatlıkla belirebildiğini göstermektedir.6

İlginçtir ki Türkçede, aynen ünlüler gibi, damaksıllaşmış /tʲ/, /rʲ/, /lʲ/, /kʲ/, /gʲ/7 ünsüzleri de uyumun amaçlanan özelliğini [arkadil]den [öndil]e dönüştürebilmektedir:

(2) a. tokat [tʰokʰɑtʰ] b. tokat-ı [tʰokʰɑtʰɨ] c. saat [sa:tʲʰ] d. saat-i/*ı [sa:tʲʰi/ *ɨ] (3) a. zarf [zaɾf] b. zarf-ım [zaɾfɨm] c. harf [haɾʲf] d. harf-im/*ım [haɾʲfim/*ɨm] (4) a. kulp [kʰulpʰ] b. kulp-ta [kʰulptʰɑ] c. kalp [kʰalʲpʰ] d. kalp-te/*ta [kʰalʲptʰe/*tɑ]

6 Damaksıllaşma nedeniyle devinimsel uyumun değiştiği başka ifadeler için bkz. van der Hulst ve van de Weijer (1991: 54), Kabak (2011: 15–16).

7 Bu çalışmada damaksıllaşmış olma özelliği için, bu özelliği taşıyan tüm ünsüzleri genellemek adına /…ʲ/ imi kullanılmaktadır. Damaksıllaşmış ünsüzler için kullanılan diğer imler için bkz. Erguvanlı Taylan, 2015; Ergenç ve Bekâr Uzun (2017).


17

(2a, b), (3a, b), ve (4a, b) damaksıllaşmış özelliği içermeyen /t/, /ɾ/ ve /l/ seslerini içermektedir ve bu sesler ünlü uyumuna karşı yansızdır. Buna karşın (2c, d), (3c, d), and (4c, d) damaksıllaşmış /tʲ/, /ɾʲ/ ve /lʲ/ içermektedir. Kabak (2011: 16, 20), saate, vakte, harfe gibi sözcük biçimlerinde herhangi bir damaksıllaşma olmadığını ve uyumun bu gibi sözcüklerin ardından engellenmesinin ünsüzlerdeki özel bir durumdan (damaksıllaşmadan) kaynaklanmadığını öne sürmekte ve bu durumların çözümünü sonraki araştırmalara bırakmaktadır. Bu çalışmaya göre ise, bu sözcüklerdeki /tʲ/ ve /ɾʲ/ de /lʲ/ gibi damaksıllaşma içermekte, böylece uyumun hedefini [arkadil]den [öndil]e çevirmekte ve artlarından gelen ünlülerin öndil ünlüsü olarak düzenlenmesine neden olmaktadır. Bu nedenle (2d), (3d) ve (4d)’de çekimsel eklenmelerdeki ünlüler, köklerdekilerin aksine, öndil ünlüsüdür.

(2)–(4)’te örneklendiği gibi damaksıllaşmış ünsüz içeren sözcüklerin (örn. saat, kalp, hayal) genellikle öz Türkçe olmaması damaksıllaşmış ünsüzlerin yüksek olasılıkla Türkçeye diğer dillerden girmiş olduğunu göstermektedir. Ancak böyle bir sav sunmak için ayrıntılı bir sözlüksel tarama gereklidir; bu duruma bir istisna alp sözcüğündeki /lʲ/ ünsüzüdür: bu sözcük alıntı değildir ancak yanünsüzü Modern Türkçede damaksıllaşmıştır (sözcük tek başına sesletilirken). Ancak bu sözcükteki damaksıllaşmış yanünsüz Alparslan sözcüğünde damaksıllaşmamıştır, bu da yine damaksıllaşmanın öz Türkçeye ait olmadığını, Türkçeye diğer dillerden geçmiş olabileceğini göstermektedir.

Levi (2002: 389–390) Türkçede iki tür yan(al)ünsüz /l/ olduğunu ve bunların özelliksel gösterimlerinin farklı olduğunu, damaksıllaşmış yanünsüzün, Ünlü-yeri Kuramı’nda (Clements ve Hume, 1995) olduğu gibi, ünlü-yerine ait bir dilönü özelliği taşıdığnı ve bu nendenle yalnızca damaksıllaşmış yanünsüzün ünlü uyumunu etkileyebildiğini göstermektedir. Bu çalışma, Levi’yi (2002) desteklemekle beraber Türkçede /lʲ/ gibi ünlü-yeri özelliği taşıyan ve bu özellik nedeniyle ünlü uyumuyla etkileşebilen başka ünsüzlerin de olduğunu savunmaktadır, /tʲ/, /ɾʲ/ (ve ayrıca /kʲ/, /gʲ/ gibi). Bu çalışmaya göre bu gibi ünsüzler damaksıl değil damaksıllaşmıştır. Diğer bir deyişle, bu çalışma damaksıllaşmayı sessel ortama bağlı olmayan, böyle bir ortamdan özerk, içsel özelliklerle ilgili, özellik yapısı kaynaklı bir durum olarak değerlendirmektedir.8 Yukarıda (2d), (3d) ve (4d)’deki durum, yani eklenmelerdeki ünlülerin bir önceki seslemlerdeki arkadil ünlülerine rağmen öndil ünlüsü olması, ortam kaynaklı değil içsessel (içsel sessel) özellik kaynaklı bir durumdur. Aşağıda (6), /lʲ/ yanünsüzünün öndil ünlüsü içeren ortamlarla kısıtlanmadığını, arkadil ünsüzleriyle de rahatlıkla oluşabildiğini örneklemektedir:

(5) a. sel [sƐlʲ] b. sel-e [selʲe] c. sol [sol] ‘yön’ d. sol-a [solɑ] (6) a. sol [solʲ] ‘nota’ b. sol-e [solʲe]

8 Bu çalışmanın aksine, damaksıllaşmayı sessel ortama bağlı bir durum olarak değerlendiren karşıt görüşler de vardır; örneğin bkz. Kabak (2007: 1402–1403).


18

Yukarıda hem /l/ (5c) hem de /lʲ/ (5a, 6a) ünsüzünün seslem sonunda oluşabildiği görülmektedir. Ayrıca /l/’nin arkadil ünlüleriyle (5c, d), ancak /lʲ/’nin hem öndil (5a), (5b), (6b) hem de arkadil ünlüleriyle (6a) birlikte oluşabildiğini görmekteyiz. Kısaca, /lʲ/’nin oluşması için komşu ünlülerin öndil ünlüsü olması gibi bir koşul yoktur. Bu yanünsüze ait seslem yeriyle ilgili bir koşul da yoktur, çünkü yukarıda olduğu gibi seslem sonunda bulunabilirken aşağıda olduğu gibi seslem başında da bulunabilmektedir:

(7) a. lezzet [lʲez.zetʰ] b. lodos [lʲo.dos] c. lıkır [lʲɨ.kʰɨr] / [lɨ.kʰɨr]

(7)’de gösterildiği gibi seslem başı pozisyonuna ait ilginç iki nokta vardır: Öncelikle, Türkçede yanünsüzle başlayan neredeyse tüm sözcüklerdeki yanünsüz damaksıllaşmış olandır, /lʲ/. İkinci olarak da, /lʲ/ ile başlayan bu sözcüklerin neredeyse tamamı ödünç sözcüktür. (7c)’deki lıkır sözcüğü bu duruma aykırıklık gösteren seyrek sözcüklerdendir (yani hem Türkçe olup hem de /lʲ/ ile başlayabilen). Her ne kadar bu iki duruma dair ayrıntılı sözlüksel taramalar gerekse de, bu çalışmada, en azından, damaksıllaşmış yanünsüzün Türkçeye diğer dillerden girmiş ve sonradan sesbirimleşmiş olabileceği olasılığını ortaya atabiliriz. Aşağıda (8)’de yanünsüzle başlayan başka sözcükler de görülebilir, bu sözcüklerin hepsi alıntı sözcüklerdir:

(8) a. lale [lʲa:lʲe], laf [lʲaf] (Farsçadan)

b. lezzet [lʲezzetʰ], lif [lʲif] (Arapçadan)

c. lamba [lʲamba], lodos [lʲodos] (Yunancadan)

d. lavanta [lʲavantʰa], lokanta [lʲokʰantʰa] (İtalyancadan)

Özetle bu bölümde /lʲ/, /ɾʲ/, /tʲ/ gibi damaksıllaşmış ünsüzlerin ses özellik yapısının damaksıllaşmamış ünsüzlerden farklı olması gerektiği, damaksıllaşmışların ikincil birer boğumlama içerdiği ve bunun, Clements ve Hume’un (1995) öne sürdüğü ve Levi’nin (2002) /lʲ/ için önerdiği gibi bir ünlü-yeri özelliği olduğu gösterilmiştir. Hatırlamalıyız ki damaksıllaşmış ünsüzler kendilerinden önce gelen hem öndil hem de arkadil ünlüleriyle aynı ortamda bulunabilmektedir, ancak kendilerinden sonraki ortamı [+öndil] içerecek biçimde etkilemektedir. Bu nedenle damaksıllaşmış ünsüzler, içyapısal özellikleri nedeniyle “öndil ünsüzü” olarak tanımlanabilir ve bu şekilde de (ortama bağlı olarak) önekaymış ünsüzlerden rahatlıkla ayrılabilir.9 Ortama dayalı olmayan bu dilönü özelliği de bizi bu özelliği taşıyan (damaksıllaşmış) ünsüzlerin sesbirim dökümünde birer sesbirim olarak yer edindiği sonucuna ulaştırmaktadır.10

9 Oflazer ve Inkelas (2006: 83) da damaksıllaşmışların ve damaksıllaşmamış benzerlerinin ayrılması gerektiğine değinmektedir.

10 Ancak, ön(de) olma özelliğinin neye dayalı olduğunu her zaman açıkça göremeyebiliriz. Örneğin [lʲi] gibi bir olası ortamda, yanünlüdeki önlüğün kendi içyapısından mı, ki bu durumda damaksıllaşmış bir ünsüzdür, yoksa yanındaki /i/’den kaynaklı mı olduğu, ki bu durumda damaksıllaşmış değil önekaymıştır, açık olmayabilir. Bu gibi belirsizlikleri çözümlemek için ayrıntılı sözlüksel araştırmalar yapmak yararlı olacaktır.


19

2. /j/ Sesi Üzerine

Bu bölüm, [damaksıllaşmış] ve [damaksıl] ayrımını ortaya çıkarmak için, damaksıllaşmış olmayan ama damaksıl olan /j/ sesini tartışmakta ve bu sesin Türkçede bir ünsüz olduğu görüşünü ortaya atmaktadır.

2.1. Yarıünlü Sorunu

Dünya dillerinde yarıünlülerin dağılımları ve sesbilimsel davranışları bu sesleri tanımlamada ve gruplamada bir takım zorluklar ortaya çıkarmaktadır.11 Yarıünlüler kimi dillerde ünsüzlerle (örneğin Sundacada, Levi 2002), kimi dillerde (örneğin Aynucada, Hume 1994) ünlülerle örtüşebilir (bkz. Levi, 2008). Kimi dillerde de aynı anda hem ünlü hem ünsüz gibi davranabilir (örneğin Karukçada, Levi 2008). Üretken Sesbilim’de (Chomsky ve Halle, 1968), örneğin, ayırt edici özellikler açısından /w/ yarıünlüsü /u/ ünlüsü ile ve /j/ yarıünlüsü de /i/ ünlüsü ile eşdeğer kabul edilmekte, farklılıklar yalnızca seslemsel konumlara yüklenmektedir: yalnızca ünlüler seslemseldir (seslemde çekirdek olabilirler). Levin (1985) de, benzer şekilde, yarıünlüleri ve benzedikleri ünlüleri yalnızca seslemselliğe dayanarak ayırmaktadır.

Farklı bir yaklaşım olarak Hume (1995) karşımıza çıkmaktadır: Hume’a göre yarıünlüler seslemsel konumla değil ayrıntılı özellik yapılarıyla daha doğru açıklanabilir; ünlü gibi davranan yarıünlüler ünlü özellikleri içerirken, ünsüz gibi davrananlar ünsüz özellikleri içermektedir (1995: 3). Diğer bir deyişle, ünlülere benzeyenlerin özelliklerinin ünlü-yeri altında, ünsüzlere benzeyenlerin özelliklerinin de ünsüz-yeri altında olduğu ileri sürülmektedir. Levi (2000) de Hume (1995) gibi, yarıünlülerin çözümlenmesini seslem konumlarıyla kısıtlamamakta, zengin özellik yapılarına dayandırmaktadır: Ünsüzlerle örtüşen yarıünlü /j/ [dilönü] ve /w/ [dudaksıl] gibi özellikler taşırken, ünlülerle örtüşenler, ünlüler gibi [dilarkası (dorsal)] özelliği taşımaktadır. Ancak tüm yarıünlüler [-ünsüz]dür (Levi, 2000; 2008: 1959). Benzer şekilde, Nevins ve Chitoran da (2008: 1981, 1984, 1985) çözümlemeleri zengin özellik yapılarına dayanarak yapmakta, yarıünlüleri açıklamada [±ünlü] özelliğine başvurmaktadır (ünlülere benzeyenler (+), ünsüzlere benzeyenler ise (–) değer taşımaktadır).

Seslerin özelliklerine ve özellik yapılarına gönderim yaparak çözümlemeler sunan diğer bir çalışma da Padgett (2008)’dir. Padgett ortaya önemli bir tartışma sunmaktadır: Ünsüzlerle örtüşen yarıünlüleri [+ünsüz] olarak belirlemek doğru ancak yetersizdir çünkü bu özellik /j/, /w/ gibi yarıünlülerin /l/, /ɾ/ gibi akıcı ünsüzlerden ayrılmasına yetmemektedir (s. 1951). Bu nedenle Padgett, yarıünlüler ve ünlüler arasındaki farkın aslında sesbilgisel düzleme dayandığını ve sesbilimsel etkileri olduğunu savunmaktadır. Diğer bir deyişle, yarıünlü ve ünlü farkı “daralma/kısıtlanma derecesine” bağlıdır (2008: 1937). Padgett’a göre iki tür yarıünlü vardır: ünlülerden dinamikler (yoğunluk, genişlik, yükseklik gibi) açısından ayrılan yarıünlüler (“ünlüye

11 Bu nedenle kimi zaman “yarıünsüz” olarak da gönderim yapılabilmektedirler.


20

benzeyenler”) ve ünlülerden kısıtlanma nedeniyle ayrılanlar (“ünlüye benzemeyenler”). Padgett bu sesbilgisel farklılıkları gösterime de yansıtmaktadır: İlk tür (ünlüye benzer) yarıünlüler için [i/u] ve ikinci tür (ünsüze benzer) yarıünlüler için [j/w] imlerini kullanmaktadır ve “ünlü” ile “ünlüye benzer yarıünlü” farkını dinamiklere, “ünlüye benzer yarıünlü” ve “ünsüze benzer yarıünlü” farkını kısıtlanmaya, “ünlü” ile “ünsüze benzer yarıünlü” farkını da yine kısıtlanmaya yüklemektedir; sesbilgisel farklara dair ayrıntıları göstermek için üç seslemli [aia], iki seslemli [aia] ve yine iki seslemli [aja] biçimlerinin spektogramlarını sunmaktadır (2008: 1938). Padgett sonuç olarak, ünlüler ve ünlüye benzer yarıünlülerin ünlü türünden bir kısıtlanma, ancak ünsüze benzer yarıünlülerin ünsüz türünden bir kısıtlanma içerdiğini gözlemlemekte ve bu sesbilgisel farklılıkların da sesbilimsel gösterimlere [+ünlüsel (+vocalic)] ve [-ünlüsel (-vocalic)] türünden özelliklerle yansıtılması gerektiğini savunmaktadır. Buna göre ünsüze benzer yarıünlüler [-ünlüsel] bir özellik içerirken, ünlüye benzer yarıünlülerin (+) mı yoksa (-) mi [ünlüsel] olduğu bir açık kapı, soru olarak bırakılmıştır (2008: 1940).12

Yarıünlülerle ilgili bu alt bölümde değinilen çalışmalara şöyle bir bakacak olursak yalnızca seslemsel konuma dayananların kısıtlı, sesbilgisel özelliklere dayananların ise daha açıklayıcı olduğunu, çünkü ikinci tür çözümlemelerin hem yarıünlü-ünlü farkını, hem yarıünlü-ünsüz farkını hem de yarıünlüler arası farkları (+/-) özelliklerle yansıtabildiğini görmekteyiz (örn. Hume, 1995; Levi, 2008; Nevins ve Chitoran, 2008; Padgett, 2008). Bu çalışma da bu ikinci tür bakış açısını benimsemekte, yarıünlüleri sesbilgisel özellikleri doğrultusunda değerlendirmektedir.

2.2. Türkçedeki /j/

Bu bölüm Türkçedeki /j/ sesini hem damaksıllaşmış ünsüzlerden hem de yüksek, düz, öndil özellikli /i/ ünlüsünden ayırmaktadır. Aşağıda göreceğimiz gibi bu ayrım hem sesbilgisel özelliklere hem de sesbilimsel davranışlara ve süreçlere dayanmaktadır.

Alanyazınında Türkçedeki /j/ sesine iki ayrı yaklaşım vardır: İlkine göre /j/ seslem konumu dışında /i/ ünlüsü ile aynı sesbilgisel özelliklere sahiptir; /i/ seslemseldir ancak /j/ değildir (Clements ve Sezer, 1982). Ergenç ve Bekâr Uzun da (2017), Türkçedeki /j/ sesini eklemleme yeri açısından /i/ ile aynı, çıkarılma biçimi açısından da bir tür sürtünücü olan bir yarıünlü olarak göstermektedir. Bu ses, seslem sonundaysa öncesindeki ünlüyle ünlü kayması oluşturmakta, ancak seslem başındaysa kayma oluşturamamaktadır (2017: 211–216) ve bu nedenle /i/ gibi bir ünlü değil yarıünlüdür.13

Diğer bir taraftan, Levi (2002: 389), /j/ sesinin Türkçede [+ünsüz] özelliği taşıyan bir yarıünlü olduğunu savunmaktadır. Levi, Hume (1995) çerçevesini izlemekte, /i/ ünlüsünün sessel özellik gösteriminde ünlü-yeri altında özellikler sunarken, /j/ sesinde ünsüz-yeri altında özellikler

12 Padgett’a göre [+ünlüsel], dinamikleri ve ünlüsel kısıtlanmayı ilgilendiren bir özellikse ünlüye benzer yarıünlüler de bu özellik açısından (-) değer alacaklar ve [-ünlüsel] olacaklardır.

13 Türkçedeki yarıünlülerin akustik özellikleri için bkz. Uzun, Kırcalı, Güçlütürk ve Reyhan (2018).


21

sunmaktadır. Bu çalışma da Levi’nin (2002) özelliklere dayalı /i/ ve /j/ ayrımını desteklemekte ancak Levi’den farklı olarak Türkçede /j/’nin bir yarıünlü değil damaksıl bir akıcı ünsüz olduğunu önermektedir. Türkçede /j/ sesinin yarıünlü yerine ünsüz olduğu savına ilk destek, aşağıda (9)’da örneklendiği gibi, /j/’nin ünlü uyumuna yansız davranışıdır. Damaksıl /j/, damaksıllaşmış ünsüzlerin aksine, devinimsel ünlü uyumunun yönünü etkilememekte, hem öndil hem de arkadil ünlüleriyle birlikte bulunabilmektedir:

(9) a. çay-a [ʧɑjɑ] b. çiy-e [ʧije]

İkinci olarak, /j/ tüm ünlülerle (/i/ de dahil) seslem başında ve sonunda rahatlıkla yan yana gelebilmektedir.14 Buna karşın /i/, Türkçe ünlü boşluğuna izin vermediği için, hiçbir ünlüyle yan yana gelememektedir:

(10) a. yine [ji.ne] b. giy- [gij] c. yün [jyn] d. tüy [tyj] e. yön [jøn] f. öykü [øj.kʰy] g. yeni [je.ni] h. bey [bej] i. yıl [jɨl] j. kıy- [kʰɨj] k. yut- [jutʰ] l. uydu [uj.du] m. yol [jol] n. koy [kʰoj] o. yay [jɑj] p. ay [ɑj]

(9) ve (10)’daki örnekleri birlikte değerlendirecek olursak /j/’nin, /i/’den farklı olarak tüm ünlülerle eşdizimlilik gösterdiğini ve ünlü uyumuyla etkileşmediğini, damaksıllaşmış ünsüzlerden farklı olarak da yine ünlü uyumuyla etkileşmediğini (ancak onlar gibi hem öndil hem de arkadil ünlülerinden sonra gelebildiğini) görmekteyiz. Kısaca /j/, sıradan bir ünsüz gibi davranmaktadır. Ses özelliği yapısı ne /i/ ne de damaksıllaşmış ünsüzler gibi bir ünlü-yeri içermemektedir. Ayrıca /j/’nin sözcük başı konumda da dizimlenebilmesi, bu sesi bir yarıünlüden ayırmaktadır, yani (<ğ> yazıbirimi ile gösterilen) /ɣ/ sesinden. Türkçede /ɣ/ bir arkadil yarıünlüsüdür (örn. bkz. Ergenç, 1991; Kabak, 2007). /j/ ve /ɣ/ arasındaki diğer bir farklılık da /ɣ/ yarıünlüsünün ünlüler arasında genellikle silinmesidir (Ergenç, 1991; Kabak, 2007), örneğin ağız [ɑɨz] ~ [ɑ:z] sözcüğünde olduğu gibi. /ɣ/ silinmesinin iki ünlünün yan yana dizilmesine ve bu türden bir dizilime Türkçe izin vermediğinden genellikle ikinci (yüksek) ünlünün ilk (alçak) ünlüye benzeşmesine (ve silinmesine) neden olduğu da bahsedilmektedir (bkz. Ergenç, 1991); Kabak, 2007; Ergenç ve Bekâr Uzun, 2017). Kısaca, Türkçede /ɣ/ bir yarıünlüden beklenen davranışlar içindeyken, /j/’nin farklı türden davranışlar sergilediğini söyleyebiliriz.

14 /j/’nin farklı seslem konumlarındaki akustik görünümleri için bkz. Ergenç ve Bekâr Uzun (2017: 212–216).


22

Bu çalışmaya göre, Türkçede /j/ ile ilgili yukarıda değinilen noktalar, bu sesin bir yarıünlü gibi davranmadığını göstermektedir. /j/’nin Türkçede yarıünlü yerine bir ünsüz olabileceği savı aslında sesbilgisel olarak da desteklenebilir. Aşağıda Şekil 1, 2 ve 3, Padgett (2008) çalışmasından esinlenmiş bir pilot çalışmaya ait ifadeleri gösterimlemektedir. [ɑiɑ], [ɑjɑ] ve [ɑɾɑ] dizileri bir anadil Türkçe konuşucusu tarafından sesletilmiş, Sony NWZ-B142 yazılımı kullanılmış, Praat 5.1.44’te çözümlenmiştir. Ancak /j/ ile ilgili ayrıntılı akustik değerler için pilot çalışmanın ötesinde çözümlemeler gerekmektedir (ve bu nedenle bu bölüm, çalışmanın kısıtlı tarafıdır). Örneğin, Uzun, Kırcalı, Güçlütürk ve Reyhan (2018), Türkçede yarıünlüler üzerine deneysel bir araştırma sunmakta, [j]’nin seslem sonunda ünlü kayması oluşturduğunu savunmakta ve bu sesi sertdamaksıl, sürtünücü ve ötümlü dil-öndamak özelliklerini taşıyan bir yarıünlü olarak tanımlamaktadır.

Yine de, Şekil 1, 2 ve 3’teki benzerlik ve farklılıklar, bu çalışmanın /j/ ile ilgili yukarıdaki savlarını (Bölüm 2. 2) akustik açıdan destekler niteliktedir. Bu pilot çalışma, /j/ sesinin akustik olarak /i/ ünlüsünden çok ötümlü, dişyuvasıl, çarpmalı, akıcı ünsüz [ɾ]’ye benzediğini göstermektedir; aşağıda [ɑiɑ] (uydurma sözcük), aya [ɑjɑ] ve ara [ɑɾɑ]’nın akustik görünümleri verilmektedir.

ɑ i ɑ

Şekil 1. Türkçede ünlüler arası [i]

ɑ j ɑ

Şekil 2. Türkçede ünlüler arası [j]


23

ɑ ɾ ɑ

Şekil 3. Türkçede ünlüler arası [ɾ]

Şekil 1’de [i] ünlüsüne ait ikinci formantta bir yükselme görmekteyiz ki bu Şekil 2 ve 3’te görünmemektedir. Bunun nedeni [i] sesinin bir öndil ünlüsü olmasıdır (öndil ünlülerinin F2 değerlerinin yüksek olması beklendiktir). Eğer [j] de [i] gibi ünlüsel bir özellik içerseydi ya da [i]’nin seslemsel olmayan biçimi olsaydı (ve başka bir farklı yanı olmasaydı) bu türden bir yükselmeyi Şekil 2’de de gözlemlerdik ancak böyle bir F2 yükselmesi yoktur. Diğer bir nokta da maksimum perde değerleri ile ilgilidir: Şekil 1’de [i] için 498 Hz, ilk [ɑ] için 278 Hz, son [ɑ] için de 227 Hz; Şekil 2’de en yüksek perdenin 242 Hz, ve Şekil 3’te de 241 Hz olduğunu görüyoruz. Açıkça, Şekil 1’deki en yüksek perde Şekil 2 ve 3’tekilerden çok daha yüksektir. Bu da hem sıklık hem de perde değerleri açısından [j] sesinin [i] sesine değil aslında [ɾ] sesine benzediğini göstermektedir; bu durum Padgett’ın (2008) altını çizdiği gibi, ünlü ve ünsüz arasındaki kısıtlanma derecesi farkından ileri gelmelidir.

/j/ ile ilgili 2. Bölüm’de ele alınan sesbilimsel durumları ve sesbilgisel özellikleri düşündüğümüzde, Ünlü-yeri Kuramı çerçevesinde (Clements ve Hume 1995), Türkçedeki /j/’nin sesbilgisel özellik yapısında herhangi bir ünlü-yeri düğümü olmadığını (ünlülerin ve damaksıllaşmış ünsüzlerin aksine), sıradan ünsüzlerde olduğu gibi yalnızca ünsüz-yeri düğümü olduğunu ileri sürebiliriz. Kısaca, Türkçedeki /j/, öndil (yani ünlü-yerine ait dilönü) özelliği ya da ünlü-yeri düğümü içermeyen bir ünsüzdür; bu çalışmaya göre ötümlü, damaksıl ve akıcı bir ünsüzdür, yarıünlü değildir. Hatırlayalım ki Levi de (2002, 2004) Türkçedeki /j/ sesinde bir ünlü-yeri olmadığını göstermektedir, ancak bu çalışmanın aksine, Levi, /j/’yi yine de bir yarıünlü olarak kabul etmektedir.

Diğer bir seçenek, /j/’nin akıcı değil sürtünücü bir ünsüz olabileceğidir, örneğin, Ergenç ve Bekâr Uzun (2017) ve Uzun, Kırcalı, Güçlütürk ve Reyhan (2018)’de /j/ sesi bir sürtünücüdür. Ancak ötümlülük ayrımı içeren bir dilde görülen genel davranışı, yani ötümlü bir sürtünücünün ötümsüz bir biçiminin de olması durumunu (bkz. Maddieson, 1984), /j/’de göremediğimizden, yani Türkçede /j/’nin ötümsüz bir karşıtının olmayışından, /j/ bu çalışmaya göre akıcı ünsüzlerdendir (örneğin /l/, /lʲ/, /ɹ/, /ɾ/ gibi). Türkçedeki /j/’nin sesbilgisel özellikleri ise şu şekilde sıralanabilir:


24

[+damaksıl], [+akıcı], [+ünsüz kısıtlamalı], [+dilönü: ünsüzyeri], [-ağızucu]. Bu özellikler sayesinde /j/’yi, [+dilönü: ünlüyeri] içeren /i/ ünlüsünden ve damaksıllaşmış ünsüzlerden, [+ağızucu] içeren /ɾ/ ünsüzünden, ünlüler arasında kaybolan ve [+arkadil], [+sürtünücü] içeren /ɣ/ yarıünlüsünden sesbilgisel olarak ayırt edebilir ve /j/’nin sesbilimsel olarak neden tüm bu seslerden farklı davrandığını açıklayabiliriz. Bir sonraki bölümde de Türkçedeki /j/ ile hem benzer hem de farklı yönleri olan bir başka sese, Kuzeybatı Karaycasındaki /j/’ye bakacak ve yine sesbilgisel özellik yapısı sayesinde farklılıkları çözümlemeye çalışacağız.

Şimdiye dek belirsiz kalan bir nokta vardır: /i/ ve /j/ arasındaki benzerlik. Öyle ki kimi dillerde bu sesler birbiri yerine kullanılabilmektedir. Bu durumu da şöyle belirleyebiliriz: Türkçede de bu iki ses benzerdir ve kimi konuşmacılarda ve ifadelerde /i/’den sonra gelen /j/ silinebilmektedir, örn. iyi sözcüğü hem [iji] hem de [i:] biçiminde sesletilebilir. Bunun öncelikli nedeni bu iki sesin de eklemlemesinin dilin oldukça öne giden bir devinimini içermesidir: Her iki ses de öndil bölgesine aittir. Bunun dışında iki sesin eklemlemesi de dilin damağa çok yaklaşmasını içermektedir: İki ses de yüksektir. Ancak bu öndillik ve yükseklik aynı değildir: /i/ bir ünlü olarak “ünlüyeri” dilönü ([+dilönü: ünlüyeri]) ve [yüksek] özelliklerini içerirken, /j/ bir ünsüzdür, ünsüz kısıtlaması vardır ve “ünsüzyeri” dilönü ([+dilönü: ünsüzyeri]) ve [yüksek] özelliklerini içerir.

2.3. Kuzeybatı Karaycasında /j/ ve Ünsüz Uyumu

Kuzeybatı Karaycası, Türkçe ve diğer Türk lehçelerindeki devinimsel ünlü uyumundan farklı olarak, damaksıllaşmış özelliğine dayalı bir tür ünsüz uyumu göstermektedir (Hansson, 2007; Kowalski, 1929; Nevins ve Vaux, 2004).15 Bu farklı tür uyumda bir sözcükteki tüm ünsüzler ya [+damaksıllaşmış] ya da [-damaksıllaşmış] olabilmektedir. Örneğin, aşağıda (12a)’da tüm ünsüzlerin damaksıllaşmış ünsüz olduğunu, bunun tersine (12b)’de de ünsüzlerin damaksıllaşmamış olduğunu görüyoruz. Bu uyumla ilgili önemli diğer bir nokta da uyuma ünlülerin dahil olamamasıdır: Çünkü damaksıllaşmış ünsüzlerle arkadil ünlüleri de birlikte gelebilmektedir ve bu ünlülerde herhangi bir önekayma gerçekleşmemektedir. Hansson’ın (2007: 92, örnek (3)) gösterdiği gibi, aşağıda (12a)’da örneğin, damaksıllaşmış ünsüzler /o/ ve /ɑ/ gibi arkadil ünlüleriyle yan yana gelebilmektedir.

Kuzeybatı Karaycası: Türkiye Türkçesi:

(12) a. [kʰʲozʲ-lʲɑrʲ-imʲ-dʲɑnʲ] [gøzlerimdƐn] göz-ler-im-den

b. [ɑt-lˠɑr-ɨm-dɑn] [ɑtlɑrɨmdɑn] at-lar-ım-dan

Türkçedeki devinimsel ünlü uyumunu ve Karaycadaki damaksıllaşmaya dayalı ünsüz uyumunu karşılaştırdığımızda, öncelikle uyumların katılımcılarının farklı olduğunu görüyoruz:

15 Karayca üzerine daha çok veri ve başka tartışmalar için bkz. Stachowski (2009) ve Gülsevin (2013).


25

Türkçede ünlüler ve yalnızca damaksıllaşmış ünsüzler, Karaycada ise yalnızca ünsüzler. Hedef özelliğe baktığımızda ise iki uyumun da aslında aynı özelliği hedeflediğini göreceğiz: Türkçedeki uyumun hedeflediği özellik, yukarıda sık sık değinildiği gibi, ünlüyerine ait dilönüdür: [dilönü: ünlüyeri]. Bu çalışmaya göre her ne kadar tüm ünsüzler dahil olsa da, Karaycadaki uyumun hedef özelliği de aynıdır: [dilönü: ünlüyeri]. Bu savın şu şekilde iki nedeni vardır: Öncelikle Karaycada damaksıllaşmış ünsüzlerin ardından gelen öndil ünlüleri genellikle arkaya kaymakta ve arkadil ünlüsüne dönüşmektedir.16 İkinci olarak, Karaycadaki /j/ sesi ünsüz uyumuna yansız davranmakta, uyumla herhangi bir etkileşime girmemektedir; /j/ hem damaksıllaşmış hem de damaksıllaşmamış ünsüzlerle birlikte belirebilmektedir, aşağıda (13)’te görüldüğü gibi (örnek: Hansson, 2007, örnek (4)):

(13) Kuzeybatı Karaycası: Türkiye Türkçesi:

a. [juzʲ-lʲɑrʲ-ij-nʲi] [jyzlerini] yüz-ler-in-i

b. [joldɑʃ-ɨm] [joldɑʃɨm] yoldaş-ım

Karaycadaki ünsüz uyumunun artzamanlı gelişimine baktığımızda, bu uyumun belirli evreler atlattığını ve uyuma başlangıçta yalnızca ünlülerin katıldığını söyleyebiliriz (Hansson, 2007: 92–95). Bunu izleyen dönemde, ünsüzlerin ardışık ünlülerden etkilenerek uyuma katıldığı, öndil ünlülerinin yanında bulunan ünsüzlerin de mutlaka uyumla etkileştiği gözlemlenmiştir. Bu ikinci süreç, bu çalışmaya göre (ortama dayalı) önekaymadır. Daha sonraki dönemde ise uyumda ünlüler dışlanarak uyuma yalnızca ünsüzler dahil olmaya başlamıştır. Hansson’ın sunduğu örneklere göre, yine bu dönemde ünlülerin [dilönü: ünlü-yeri] özelliği de önlerindeki ünsüzlerce belirlenmiş, yani arkadil ünlüleri damaksıllaşmış ünsüzlerden sonra öndil ünlüsüne dönüşmeye başlamıştır. Bu çalışmaya göre bu süreç de (ortama dayalı) ünlü önekaymasını ve damaksıllaşmış ünsüzlerin sesbirimselleşmesini içermektedir. Bir sonraki dönem de, yukarıda (13a)’da örneklendiği gibi, damaksıllaşmış ünsüzlerin ardından gelen öndil ünlülerinin arkadil özelliği edindiği süreci kapsamaktadır, ki bu da bu çalışmaya göre bir tür benzeşmezlik sürecidir.

Karaycadaki söz konusu ünsüz uyumu süreci günümüz örneklerinde ünsüzleri ilgilendirdiğine ve damaksıllaşmış ünsüzleri izleyen öndil ünlüleri genellikle arkadil ünlüsüne dönüştüğüne göre, bu uyumdaki hedef özellik ünlü-yerine ait dilönü özelliğidir ve [+öndil] özelliği içeren ünlüler uyumdan dışlanarak [–öndil] özelliği edinerek arkadil ünlüsüne dönüşmektedir. Bu çalışmanın, bu uyum sürecine benzeşmezliği de dahil etmesinin nedeni budur. /j/ sesi ise, ünlü-yerine ait dilönü özelliğini hedefleyen bu ünsüz uyumundan etkilenmemektedir, çünkü bu çalışmaya göre, Karaycadaki /j/ de Türkçedeki /j/ gibi herhangi bir ünlü-yeri özelliği

16 Hansson’ın (2007) çalışmasında bu şekilde arkaya kaymayı (ve arkadil özelliği edinmeyi) gösteren pek çok örnek görülebilir.


26

içermemektedir. Ancak Karaycadaki /j/ Türkçedeki /j/ ile tamamen aynı değildir: Yukarıda örneklendiği gibi, Karayca /j/ hem damaksıllaşmış (yani ünlü-yeri özelliği taşıyan) hem de damaksıllaşmamış (ünlü-yeri özelliği taşımayan, sıradan) ünsüzlerle birlikte, ünsüz uyumuyla hiç etkileşmeden, yan yana gelebilmektedir. Bu da Karaycadaki /j/’nin (ne ünlü gibi ne de ünsüz gibi davranmadığından) bir yarıünlü olduğunu göstermektedir: Ne damaksıllaşmaktadır ne de arkaya kaymaktadır. Bu ses ne tür bir yarıünlüdür diye düşünecek olursak da, örneğin Levi (2004) ve Padgett (2008) çalışmalarındaki sınıflandırmalara göre, Karaycada “ünsüze benzer” türden bir yarıünlü olduğunu söyleyebiliriz, çünkü /j/ ünlülerle aynı seslemde yan yana bulunabilmektedir (bkz. (13)). Karaycadaki /j/ sesinin özelliklerini ise şöyle sıralayabilir, [+damaksıl], [-ünsüz kısıtlamalı], [+dilönü: ünsüz-yeri], [-ağızucu], bu şekilde de Türkçedeki /j/ ile hem benzeyen hem de benzemeyen yanlarını açıklayabiliriz.

3. Sesbilimsel Uyuşma: Belirlenme Yayılmaya Karşı

Bu çalışma, uyumu (harmony), van der Hulst ve van de Weijer (1991), Kabak (2007, 2011) ve Ajiboye ve Pulleyblank (2008) çalışmalarında olduğu gibi bir tür dilbilgisel uyuşma (agreement) süreci olarak değerlendirmektedir. Bu da demektir ki sesbilimsel uyuşma, hedeflenen özellikler, tetikleyiciler ve koşullar içeren etkin bir sesbilimsel süreçtir.

İki ayrı tür sesbilimsel uyuşmadan bahsedilebilir aslında: belirlenmiş özelliklerin birlikte kullanılmasını içeren uyuşma (belirlenme) ve bir özelliğin yakındaki başka yere/yerlere yayılmasını içeren uyuşma (yayılma). Bu çalışmaya göre hem Türkçedeki hem de Kuzeybatı Karaycasındaki uyumlar belirlenme içeren (belirlemeli) uyuşma türleridir. İki durumda da belirli bir özelliği içeren seslerin birlikte kullanılımı söz konusudur (hedef özelliğin bir sesten diğer seslere yayılması yerine).17 Ancak Türkçede ve Karaycada, uyuşmadaki koşullar aynı değildir: Türkçede hem ünlüler hem de damaksıllaşmış ünsüzler içerilirken, Karaycada yalnızca ünsüzler içerilmekte, ve damaksıllaşmış ünsüzlerin olduğu sözcüklerde de öndil ünlüleri genellikle arkadil ünlüsüne dönüşmektedir.18 İki uyumda da benzerlik (aynı özellik), yerellikten (yakın olma) daha önemlidir çünkü yalnızca kökler değil tüm sözcük biçimleri uyumlanmaktadır.

Türkçe ve Karaycadaki belirlemeli uyumu, yayılmalı uyumdan şöyle ayırabiliriz: Yayılma, örneğin, sesbilgisel ortama bağlı olarak arkadil ünsüzlerinin yanlarındaki öndil ünlüleri nedeniyle [+arkadil] özelliğini bastıran bir [+öndil] özelliği edinmesini içerir. Yani, arkadil ünsüzlerinin özellik yapılarında var olmayan [+öndil] özelliği, ardışık ünlüden bu gibi ünsüzlere yayılarak önekayma sürecini gerçekleştirmektedir. Kısaca sesbilimsel uyum yayılma içerebilir (önekayma) ancak zorunda değildir (Türkçe ve Karaycadaki uyumlar, bu çalışmaya göre, yayılmasızdır). Bu çalışmaya göre, uyum bir amaç ya da bir gereklilikken, yayılma bu amaca giden yollardan biridir yalnızca.

17 Nevins ve Vaux (2004) ise Karaycadaki uyumun “yayılmaya” dayalı olduğunu düşünmektedir.18 Hansson (2007) bu duruma kimi istisnaların olduğunu ifade etmekte ancak örneklememektedir.


27

Uyumu ve yayılmayı birbirinden ayıran diğer bir çalışma da Ajiboye ve Pulleyblank’in (2008) çalışmasıdır. Ajiboye ve Pulleyblank, bir Yoruba lehçesi olan Mobada, genizsil ünlülerin kendilerinden önce gelen yüksek ünlülerin ve ötümlü ünsüzlerin [+genizsil] duruma gelmesine neden olduğu (sola doğru ilerleyen) genizsil uyumunu incelemekte ve olası iki tür gösterimden bahsetmektedir: yayılma içeren ve içermeyen. Mobadaki uyum bir genizsil ünlüdeki [+genizsil] özelliğinin aynı seslemde bulunan bir (ötümlü) ünsüze ya da ünlüye aktarımını içermektedir, bkz. (15) (Ajiboye ve Pulleyblank 2008: 9):

(15) genizsil

ünsüz ünlü

(Yayılma)

Genizsil ünlü ve hedeflenen diğer ses arasında uyuma girmeyen bir başka ses varsa, örneğin bir ötümsüz ünsüz varsa, bu durumda aradaki ünsüz etkilenmeden uyum süreci gerçekleşmektedir, ĩdũ ‘kötü böcek’ sözcüğünde olduğu gibi (burada genizsil /ũ,/ öndeki /i/ sesini etkilemektedir, ancak aradaki ötümsüz /d/ etkilenmemektedir). Ajiboye ve Pulleyblank (2008: 9) bu gibi bir durumu aşağıda (16a)’daki gibi göstermektedir, (16b)’nin aksine:

(16a) genizsil genizsil (16b) *genizsil

| |

ünlü /d/ ünlü ünlü /d/ ünlü

(Belirlenme) (Yayılma)

Ajiboye ve Pulleyblank, ĩdũ gibi ifadelerin gösteriminde, iki benzeyen seste ardışıklık olmadığından (16b)’deki gibi bir yayılmanın olamayacağını, (16b) gibi bir gösterimin dilbilgisidışı olacağını öne sürmektedir ve (16a)’daki gösterimi önermektedir. (16a)’daki gibi yayılma içermeyen bir uyum, bu çalışmadaki görüşü de destekler niteliktedir. Diğer bir deyişle, Ajiboye ve Pulleyblank de uyumun yayılan özellikler yerine belirlenmiş özelliklerin birlikteliğiyle gerçekleşebileceğini göstermektedir. Türkçedeki ünlü uyumu ve Karaycadaki ünsüz uyumu da, ardışıklık gerektirmediğinden ve uyuşanlar arasına yansız/etkisiz elemanlar rahatlıkla girebildiğinden, (16a)’daki gibi, yayılma içermeyen, sesbilimsel dökümde belirlenmiş olan özelliklerin birlikte kullanımını içeren türden iki ayrı uyuşmayı örneklemektedir.


28

Sonuçlar

Bu çalışma Türkçedeki ünlü uyumuna ve Kuzeybatı Karaycasındaki ünsüz uyumuna bakarak, kimi ünsüzlerin normalde ünlülerde bulunan bir özelliği, [dilönü: ünlü-yeri] özelliğini, içerebileceğini göstermiş ve Ünlü-yeri Kuramı’nı (Clements ve Hume, 1995) iki Türk lehçesinden verilerle desteklemiştir. Sesbilimsel çözümlemeler yaparken sesbilgisel ayırt edici özelliklerin ve bu özelliklerin düzenlenmesinden oluşan sessel özellik yapısının önemi ve açıklayıcılığı vurgulanmıştır. Örneğin, yalnızca [dilönü] yeterince açıklayıcı olmadığından, bunun yerine [dilönü: ünlü-yeri] ya da [dilönü: ünsüz-yeri] gibi daha ayrıntılı tanımlamalar ve özellik yapıları gereklidir. Türkçedeki ve Karaycadaki uyumlarda hedeflenen özelliği [dilönü] olarak düşünmek /j/ sesinin [dilönü] özelliği içerdiği halde iki uyuma da neden yansız olduğunu açıklayamamak demektir. Hedef özelliği [dilönü] yerine [dilönü: ünlü-yeri] olarak değiştirdiğimizde ise bu durumu rahatlıkla açıklayabiliriz: /j/ [dilönü: ünsüz-yeri] içerdiğinden uyumla etkileşmemektedir. Benzer şekilde, damaksıllaşmış ünsüzler de [dilönü: ünlü-yeri] özelliği içerdiğinden iki uyumda da uyuma giren seslerdendir.

Çalışma diğer bir taraftan /j/ sesini Türkçede hem /i/, hem /lʲ/, /tʲ/ gibi damaksıllaşmış ünsüzler hem de /ɾ/ ile karşılaştırmış ve /j/’nin damaksıl bir akıcı ünsüz olduğu sonucuna varmıştır.

Kuramsal sesbilimsel açıdan, çalışma [damaksıl] ve [damaksıllaşmış]’ı iki ayrı ayırt edici sessel özellik olarak, ancak önekaymayı (ya da önekaymış olmayı) yalnızca ortama/ardışıklığa dayalı bir tür yayılma/benzeşme süreci olarak değerlendirmiştir.

Hem Türkçe hem de Karayca uyumları [dilönü: ünlü-yeri] özelliğini hedef özellik olarak belirlediğinden bu özelliği içeren ünlü ve ünsüz tüm seslerin bir doğal sınıf oluşturduğu da diğer bir sonuçtur. Bu doğal sınıf da “ünlü-yeri dilönü özelliği içerenler” ya da kısaca “öndil sesleri (öndil ünlü ve ünsüzleri)” olarak tanımlanabilir.

Konuyla ilgili gelecekte yapılacak çalışmaların amaçlarından biri ise damaksıllaşma sürecinin ünsüzleri ünlülere yaklaştırmada, [+öndil] özelliği katmanın dışında başka ne gibi etkilerinin olduğunu ortaya çıkarmak olmalıdır.

Kaynakça

Ajíbóyè, O. ve Pulleyblank, D. (2008). Mọbà nasal harmony. 22. 11. 2018,

h t t p s : / / l i n g u i s t i c s . u c l a . e d u / p e o p l e / h a y e s / 2 5 1 V o w e l H a r m o n y / R e a d i n g s /AjiboyePulleyblankMoba2008.pdf

Chomsky, N. ve Halle, M. (1968). The sound pattern of English. Cambridge: MIT Press.

Clements, G. N. ve Sezer, E. (1982). Vowel and consonant disharmony in Turkish. H. van der Hulst ve N. Smith (Yay.), The structure of phonological representations (Part II), (ss. 213–255). Dordrecht: Foris Publications.


29

Clements, G. N. 1985. The geometry of phonological features, Phonology Yearbook 2, 225–252.

Clements, G. N. ve Hume, E. (1995). The internal organisation of speech sounds. J. Goldsmith (Yay.), The handbook of phonological theory, (ss. 245–306). Oxford: Blackwell.

Crothers, J. ve Shibatani, M. (1980). Issues in the description of vowel harmony. Vago 1980, 63–88.

Demircan, Ö. (1996). Türkçenin sesdizimi. İstanbul: Der Yayınları.

Ergenç, İ. (1991). <ğ> üzerine. A. Sezer ve S. Koç (Yay.), Dilbilim Yazıları 91, (ss. 51–56). Ankara: Usem.

Ergenç, İ. (1995). Konuşma dili ve Türkçenin söyleyiş sözlüğü. İstanbul: Multilingual.

Ergenç, İ. ve Bekâr Uzun, İ. P. (2017). Türkçenin ses dizgesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Erguvanlı Taylan, E. (2015). The phonology and morphology of Turkish. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.

Gülsevin, S. (2013). Karay Türkçesinin kendine has özellikleri ve Türk lehçeleri arasındaki yeri, Karadeniz Araştırmaları Dergisi (36), 207–222.

Hansson, G. O. (2007). On the evolution of consonant harmony: The case of secondary articulation agreement, Phonology (24), 77–120.

Hulst, H. van der ve Weijer, J. van de. (1991). Topics in Turkish phonology. H. Boeschoten ve L. Verhoeven (Yay.), Turkish Linguistics Today, (ss. 11–59). Leiden: E. J. Brill.

Hume, E. (1994). Front vowels, coronal consonants and their interaction in Nonlinear Phonology. London: Garland.

Hume, E. (1995). Representing the duality of glides. G. Tsoulas ve L. Nash (Yay.), Les Actes du Congrès: Langues et Grammaire. Paris: Université de Paris.

Hume, E. ve Odden, D. (1996). Reconsidering [consonantal], Phonology (13), 345–376.

Kabak, B. (2007). Hiatus resolution in Turkish: an underspecification account, Lingua (117), 1378–1411.

Kabak, B. (2011). Turkish vowel harmony. M. van Oostendorp, C. Ewen, E. Hume ve K. Rice (Yay.), The Blackwell companion to phonology 5, (ss. 2831–2854). Chichester: Wiley-Blackwell.

Kardeştuncer, A. B. (1983). Vowel harmony and gerundive compounds in Turkish. Acta Linguistica Hafniensia 18.1, 55–64.

Keating, P. ve Lahiri, A. (1993). Fronted velars, palatalized velars and palatals, Phonetica (50), 73-101.

Kowalski, T. (1929). Karaimische texte im dialekt von Troki. Krakow: Polska Akademia Umiejetnosci.

Levi, S. V. (2000). Glides, laterals, and Turkish vowel harmony (Yüksek Lisans Tezi). University of

Washington.


30

Levi, S. V. (2002). Glides, laterals, and Turkish vowel harmony. M. Andronis, C. Ball, H. Elston, S. Neuval (Yay.), Proceedings of the Chicago Linguistics Society 37, (ss. 379–394). Chicago: Chicago Linguistics Society.

Levi, S. V. (2004). The representation of underlying glides: a cross-linguistic study (Doktora Tezi). University of Washington.

Levi, S. V. (2008). Phonemic vs. derived glides, Lingua (118), 1956–1978.

Levin, J. (1985). A metrical theory of syllabicity (Doktora Tezi). MIT.

Maddieson, I. (1984). Patterns of sounds. Cambridge: Cambridge University Press.

Nevins, A. ve Vaux, B. (2004). Consonant harmony in Karaim. A. Csirmaz, Y. Lee ve M. Walter (Yay.), The Proceedings of the workshop on Altaic formal linguistics, MITWPL 46, (ss. 175–194). Cambridge: MIT Working Papers in Linguistics.

Nevins, A. ve Chitoran, I. (2008). Phonological representations and the variable patterning of glides, Lingua (118), 1979–1997.

Oflazer, K. ve Inkelas, S. (2006). The architecture and the implementation of a finite state pronunciation lexicon for Turkish, Computer Speech and Language (20), 80–106.

Padgett, J. (2008). Glides, vowels, and features, Lingua (118), 1937–1955.

Stachowski, K. (2009). The discussion on consonant harmony in northwestern Karaim, Türkbilig (18), 158–193.

Uzun, İ. P., Kırcalı, E., Güçlütürk, Y. ve Reyhan, K. (2018). Yarı ünlülerin sesin üretimi ve işitsel algılama süreçlerinde Türkçe öğretimindeki rolü. Uluslararası Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Kurultayı (UTEOK2018). 4-6 Ekim, 2018, Ankara.

Yavaş, M. (1980). Some pilot experiments on Turkish vowel harmony. Research on Language and Social Interaction 13. 543–562.


31



DOI: 10.33690/dilder.580752

KeywordsResearch Articles, Introductions, Function-first Approach, Verb Tense Usage, Applied Linguistics

Anahtar SözcüklerAraştırma Makaleleri, Giriş Bölümü, İşlev-öncelikli yaklaşım, (Fiildeki) Zaman Kullanımı, Uygulamalı Dilbilim

A FUNCTION-FIRST APPROACH TO VERB TENSE USAGE IN RESEARCH ARTICLE INTRODUCTIONS IN APPLIED LINGUISTICS

İŞLEV-ÖNCELİKLİ YAKLAŞIM AÇISINDAN UYGULAMALI DİLBİLİM ALANINDAKI ARAŞTIRMA MAKALELERİNİN GİRİŞ BÖLÜMLERİNDE (FİİLDEKİ) ZAMAN KULLANIMI

• İsmet ÖztürkÖğr. Üyesi, Bursa Uludağ Üniversitesi, İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı, [email protected]

Abstract

The study aims to investigate verb tense usage in research article introductions in the field of Applied Linguistics by adopting a ‘function-first’ approach. The corpus used in the study consists of 50 research article introductions published in five prominent journals of the field. The communicative function of the sentences was determined on the basis Swales’ (1990; 2004) CARS (Create a Research Space) model. In the coding of data Maxqda 11 was used. The results show that each function is associated with particular verb tense. For instance, in ‘claiming centrality’ the present perfect tense, in ‘making topic generalisations’ the simple present and in ‘reviewing items of previous research’ the simple past tense is predominant. The results suggest that the ‘function-first' approach provides a more accurate description of verb tense usage in writing research article introductions than the ‘form-first’ approach. The findings have implications for teaching academic writing.

Öz

Bu çalışma, ‘işlev-öncelikli’ yaklaşım açısından Uygulamalı Dilbilim alanındaki araştırma makalelerinin giriş bölümlerinde (fiildeki) zaman kullanımını incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada kullanılan veritabanı (corpus), alanın önde gelen beş dergisinde yayınlanan 50 araştırma makalesinden oluşmaktadır. Cümlelerin iletişimsel işlevi, Swales’ın (1990; 2004) CARS (Bir Araştırma Alanı Yarat) modeli temelinde belirlenmiştir. Verilerin kodlanmasında Maxqda 11 kullanılmıştır. Sonuçlar, her işlevin belirli fiil zamanıyla ilişkili olduğunu göstermektedir. Örneğin, ‘konunun öneminin vurgulanmasında’, yakın geçmiş (present perfect) zamanın, ‘konu genellemelerinin’ yapılmasında geniş zamanın (simple present) ve ‘önceki literatürün taranmasında’ basit geçmiş zamanın (simple past) baskın olduğunu göstermektedir. Sonuçlar, araştırma makalelerinin giriş bölümlerindeki zaman kullanımının araştırılmasında ‘işlev-öncelikli’ yaklaşımın ‘yapı-öncelikli’ yaklaşıma nazaran çok daha net sonuçlar verdiğini göstermektedir. Bu çalışmanın bulguları akademik yazma öğretiminde rahatlıkla kullanılabilir.

32

1. Introduction

In the last few decades, the organisation of research article introductions (RAIs) has received considerable attention. Studies have been conducted on the rhetorical organisation of RAIs in various academic disciplines (e.g. Samraj, 2002; Öztürk, 2007; Hirano, 2009). In addition to the overall organisation of RAIs, which might be called ‘macro’ structure, the ‘micro’ organisation of RAIs has also attracted the attention of researchers. Issues studied include collocations of grammatical words (Gledhill, 2000), metadiscoursal features used in signalling moves (Del Saz Rubio, 2011), the relationship between lexical bundles and moves (Cortes, 2013), hedging in RAIs (Samaie et. al., 2014), verb tense and modality in abstracts (Salager-Meyer , 1992; Tseng, 2011). Surprisingly, there is a lack of studies investigating verb tense usage in RAIs. The purpose of the present study is to fill in this gap.

1.1. Studies Adopting a Form-First Approach

Studies on verb tense usage in the available literature have generally used the ‘form-first’ approach. In this approach “patterns are identified entirely based on the recurrence of linguistic forms, with information about how the forms are used only being integrated at a later stage of analysis” (Durrant & Mathews-Aydınlı, 2011, p. 61).

By adopting this approach, Gunawardena (1989) investigated the use of the present perfect tense in the Introduction, Methods, Results and Discussion sections of research articles in the fields of biology and biochemistry. She found that the present perfect was more common in the introduction section of RAs than in other sections. However, most of the studies in this line of research have focussed on tense usage in academic citations (or reporting literature) rather than specific sections of RAs. Hawes and Thomas (1997, p.397), who studied tense choice in citations in the field of psychosomatic medicine, found that the past tense was the most frequently used tense (41.6 %), and followed by the present perfect (32.8 %) and the present tense (25.6 %).

However, these findings contradict with Chen’s (2009) results. Chen investigated tense usage of reporting verbs in 100 native English speaker dissertation literature reviews (which “refers to a separate chapter in a dissertation, equal in status with other chapters like Introduction” (p. 139)) and concluded that the simple present was the most frequent tense (70.6%) followed by the simple past tense (15.8%) and the present perfect tense (8.9%). The difference between the two studies may have resulted from the fact that Hawes and Thomas (1997) analysed the articles in the corpus as whole whereas Chen (2009) focussed on the literature review chapters in PhD dissertations, which he equates with the introduction sections of RAs. In a more recent study Hyland and Jiang (2017), who examined the changes in academic citation practices over the past 50 years (1965-1985-2015), argue that while there is “a shift

İsmet Öztürk | Dil Dergisi-Haziran 2019 | 31-53

33

towards the past” in Applied Linguistics, in Sociology and Engineering the shift is towards the present tenses (p.78).

As far as the purposes for which the tenses are used (i.e., the function of tenses is concerned), Swales and Feak (2004, p. 183) suggest that the past tense is used in referring to a single study; the present perfect is used in referring to “areas of inquiry”; and, the present tense is used in referring to “state of current knowledge”. Hawes and Thomas (1997), on the other hand, claim that

1. Past tense citations with a named researcher as subject provide particulars for a preceding generalisation or basis for a claim.

2. Present tense citations communicate generalized interpretations / conclusions and suggest writer commitment to the information reported.

3. Present Perfect citations highlight the direct relevance of previous studies to the reporting writer’s own research write up. (p.413)

In this regard, Gunawardena (1989, p. 271) argues that in reporting previous research “the past tense is used when the writers intend to focus their attention on the occurrence of the event itself, and that the present perfect is used when they intend to focus their attention on the present state of the thing they are talking about”. Finally, Chen (2009, p.146) suggests that “there are some rules governing the tense usage”:

a) the simple present tense of reporting verbs can be used in all the four elements of LRs, b) the simple past tense of reporting verbs can be used to refer to specific research when the writer reviews the previous studies of a subject and indicates research gaps in Elements 2 and 3, c) the present perfect tense of reporting verbs can be used to refer to areas of research, and to make generalizations of a subject in Element 1, and d) the present future tense of reporting verbs is used to announce the writer’s own research in Element 41.

However, the studies reported above have provided conflicting results. To begin with the frequency of occurrence, Hawes and Thomas (1997) found that the past tense is the most frequently used tense whereas according to Chen’s (2009) findings it is the simple present tense which occurs most frequently. In a recent study, Hyland & Jiang (2017) suggest that there is a shift from present to past in the field of Applied Linguistics.

1 In this quotation Element 1 refers to “making topic generalisations”, Element 2 to “reviews of previous studies on a subject”, Element 3 to “indicating research gaps” and Element 4 to “announcing the present research” (p. 144).


34

As for the functions of the tenses, there is no agreement between the studies reported above. For instance, regarding the use of the simple past tense Gunawardena (1989, p. 271) argues that it is used “when the writers intend to focus their attention on the occurrence of the event itself”. Hawes and Thomas (1997, p. 397) propose that it is used to “provide particulars for a preceding generalization or basis for a claim”. Chen (2009, p. 146), on the other hand, claims that it “can be used to refer to specific research when the writer reviews the previous studies of a subject”.

It should be pointed out, however, that such information seems to have little pedagogical value for novice and non-native research writers. For instance, knowing that the past tense is the most frequently used tense, and is followed by the present perfect and the present tense in research articles (Hawes & Thomas, 1997) is unlikely to help novice writers. They need more specific information such as which tense to use in a particular section or parts of a section of a research paper. As emphasised by Durrant and Mathews-Aydınlı (2011, p. 61) “learners need to know what functions they are likely to need to express, what forms most appropriately fulfil those functions, and what variation those forms permit when they are fitted into specific contexts”. Therefore, there is a need for ‘function-first’ analysis of tense usage in research writing.

1.2. Studies Adopting a Function-First Approach

In the literature on verb tense usage in academic writing studies adopting a function-first approach are scarce, and the existing studies (e.g., Salager-Meyer, 1992; Tseng, 2011) examine verb tense usage in RA abstracts only. Salager-Meyer’s (1992) study can be considered as the first step towards a ‘function-first’ approach to verb tense usage in research writing. She examined the distribution of verb tenses and modals in Medical English abstracts in terms of a genre-based move analysis. The moves she identifies were purpose, methods, results and conclusions. The ‘communicative function’ of each abstract move was defined on the basis of the “notes for contributors” and “instructions for authors” sections of four leading medical periodicals (p. 96). For example, the communicative function of the move ‘purpose’ was defined as “primary objective, central question of the study and questions addressed by the article” (p. 110). The analysis involved examining the distribution of verb tenses and modals in each move. She found that the past tense was predominant in the results and the methods moves and the present tense was mostly used in the conclusion move. Also, the ‘statement of the problem’ was realised either by the present (59.5%) or the present perfect tense (30.4%), and the ‘purpose’ either by the past (57.1%) or the present tense (28.6%). A similar study was carried out by Tseng (2011). As an analytical framework for move analysis, he adopted Swales and Feak’s (2004) model which consisted of the moves Background, Aim, Method, Results, and Conclusion. He investigated tense usage in Applied Linguistics RA abstracts and found that the present tense (including the


35

present perfect) was used in Move 1 (Background), Move 2 (Aim), and Move 5 (Conclusion) and the past tense was the preferred tense in Move 3 (Method), and Move 4 (Results).

Compared to the finding of studies adopting a ‘form-first’ approach, Salager-Meyer’s (1992) and Tseng’s (2011) approach provides more detailed information which might be useful for novice writers. For instance, the information that the purpose move in an abstract is realised by the use of either the past or the present tense is likely to benefit novice writers. The only drawback of these studies is that the terms used to refer to the moves of an abstract are not fully functional but rather refer to the parts of an abstract.

With the exception of the studies reviewed above, there is a lack of research focussing on verb tense usage in academic writing from a functional perspective. Analysis of verb tense usage from a functional perspective in RA introductions, in particular, has not received any attention so far. Hence, the present study is intended to fill in this gap.

The purpose of this study is to investigate verb tense usage in RAIs in the field of Applied Linguistics by adopting a ‘function-first’ approach. The study aims to address the following research questions:

1) What is the distribution of verb tense usage in RAIs as a whole?2) What is the distribution of verb tense usage in the moves of RAIs?3) What is the distribution of verb tense usage in the steps of the moves in RAIs?

2. Methodology

2.1. The Corpus

The corpus consisted of 50 research article introductions (RAIs) published in the 2014 and 2015 issues of five journals - Applied Linguistics (AL), Studies in Second Language Acquisition (SSLA), Language Learning (LL), English for Specific Purposes (ESP) and Journal of Second Language Writing (JSLW). These are among the leading journals in the field of Applied Linguistics with the highest impact factor. The impact factors ranged from 1.453 to 1.773 at the Thompson-Reuters journal rankings (Clarivate Analytics). Ten empirical research articles from each journal were randomly selected; special issues were excluded. Theoretical and review articles were also excluded from the corpus because they may not follow the standard IMRD (introduction-methods-results-discussion) pattern. In total, the corpus consisted of 50 736 words. The shortest and the longest RAI contained 1580 and 4017 words respectively; the average number of words was 2670.


36

2.2. Analytical Framework

2.2.1. Identifying Functions

The communicative function of the sentences was determined on the basis Swales’ (1990; 2004) CARS (Create a Research Space) model. It contains three moves, each of which is realised by a number of steps. The model used in the analysis of data is presented in Figure 1. It is a mixture of Swales’ 1990 and 2004 CARS models. The modification was done by the present researcher.

Move 1 Establishing a territory Step 1 Claiming centrality and/or Step 2 Making topic generalization(s) and/or Step 3 Reviewing items of previous researchMove 2 Establishing a niche Step 1 Indicating a gap in the previous research or raising a question about it OR Step 2 Adding to what is knownMove 3 Occupying the niche/Presenting the Present Work Step 1 (obligatory) Announcing present research descriptively and/or purposively Step 2 (optional) Presenting research questions or hypotheses Step 3 (optional) Definitional clarifications Step 4 (optional) Summarizing methods Step 5 (PISF*) Announcing principal outcomes Step 6 (PISF) Stating the value of the present research Step 7 (PISF) Outlining the structure of the paper*Probable in some fields

Figure 1. The modified CARS model (based on Swales, 1990, 2004)

The moves and steps in Figure 1. are functional units in the sense that they perform specific communicative functions in discourse. As pointed out by Swales (2004), who introduced these terms, a move is “a discoursal or rhetorical unit that performs a coherent communicative function in a written or spoken discourse” (p. 228). Hence, “at one extreme in can be realized by a clause, at the other by several sentences. It is a functional, not a formal unit” (p. 229). Moves can be considered as ‘general’ functions and steps as ‘specific’ functions used in the realisation of each move.

In the coding of moves and steps, the sentence was taken as the basic unit of analysis. Each sentence in the RAIs analysed was assigned a move and a step label (e.g., M1S1). In a limited number of cases where a sentence contained multiple clauses, following Holmes (1997)


37

and Öztürk (2007), it was assigned to the move and step that appeared more salient. This is exemplified below.

As mentioned by Roberts (1993), the study of multiword units has interested scholars as far back as Saint Augustine … (SSLA2)

The sentence contains two clauses. The first clause would normally be coded as M1S3 (reviewing items of previous research); however, the focus here is on the second clause as the author emphasises the importance of the topic. The sentence as a whole was coded as M1S1 (claiming centrality) because here ‘claiming centrality’ seems more salient than ‘reviewing items of previous research’.

2.2.2. Analysis of Verb Tenses

Following the common practice in the literature (e.g., Salager-Meyer, 1992; Hawes & Thomas, 1997; Arsyad et al., 2018) the analysis of tenses was based on the finite verb of the main clauses in the sentences. This is exemplified below.

The central issue in the arguments for and against error correction in L2 writing has focused on whether or not writing improves as a consequence of corrective feedback. (JSLW3)

In this sentence the verb tense of the main clause is in the present perfect tense; therefore, the sentence as a whole was coded as Present Perfect.

2.3. Procedure

In the coding of data MaxQDA 11 was used. It is a software package developed for qualitative and mixed methods research (https://www.maxqda.com/what-is-maxqda). Each sentence in the RAIs was coded for the type of move, step and tense. For example, the sentence given below was coded as M1/S1/Present perfect, where M1 stands for Move 1 (establishing a territory), S1 for Step 1 (claiming centrality) and Present perfect for the verb tense of the sentence.

The rhetorical and organizational structure of the research article (RA) has been a focus of applied linguistics research for the past three decades (AL7).

The procedure enabled the coding of a sentence for the move, step and verb tense type simultaneously, (i.e., both for function and form). Here, the terms ‘move’ and ‘step’ are used as functional categories. That is to say; they indicate the function of the sentence. For instance, the function of the sentence above is ‘establishing a territory’ (general function)/‘claiming centrality’ (specific function). The tense type (present perfect) is related to the form of the sentence.


38

The analysis was carried out mainly by the present researcher. However, a subset of the data (10 introductions) was analysed by an independent researcher specialising in Applied Linguistics. The analysis of both researchers was compared and revised until an agreement was reached.

3. Results

3.1. The Distribution of Verb Tense Usage in RAIs as a Whole

The first research question of the present study addressed the distribution of verb tenses in RAIs as a whole. The results are given in Table 1 below:

Table 1. Frequency and Percentage of the Verb Tenses Used in RAI moves

Present Perfect

Simple Present

Simple Past Modal Present

Cont.

F F % F % F % F % F %Move 1 Establishing a territory 3126 434 13.88 1397 44.69 972 31.09 320 10.24 3 0.1

Move 2 Establishing a niche 252 101 40.08 121 48.02 14 5.6 16 6.35 0 0

Move 3 Occupying the niche /Presenting the present work

670 7 1.04 425 63.43 154 22.98 84 12.53 0 0

TOTAL 4048 542 13.39 1943 48.00 1140 28.16 420 10.38 3 0.1

The results given in Table 1(the last row) show that in RAIs as a whole the simple present is the most frequently used tense (with 1943 occurrences out of 4048, 48%). It is followed by the simple past tense (28.16%), the present perfect tense (13.39%) and the modal verbs (10.38%). The occurrence of the present continuous is restricted to 3 cases in the whole data (0.1%).

This information seems to be of little use to novice writers since it offers a too general picture of verb tense usage in RAIs. Therefore, a move analysis of verb tense usage in RAIs was carried out.

3.2. The Distribution of Verb Tense Usage in the Moves of RAIs

The second research question was concerned with the distribution of verb tenses in the moves of RAIs. The results are given in the first three rows of Table 1.

To begin with Move 1 (Establishing a territory), the results in Table 1 (the first row) demonstrate that the simple present is the most frequently used tense with 1397 occurrences


39

out of 3126 (44.69%) and is followed by the simple past (31.09%). These two tenses are followed by the present perfect tense (13.39%) and the modal verbs (10.39%).

As for Move 2 (Establishing a niche), the results in Table 1 (the second row) reveal that the simple present tense is the dominant tense (48.08%) followed closely by the present perfect tense (40.08%). The use of these two tenses accounts for 88.16 percent of the data. The occurrence of the simple past tense and the modal verbs is restricted to 5.6% and 6.35% respectively.

Finally, the results regarding verb tense usage in Move 3 (Occupying the niche / Presenting the Present Work) are shown in Table 1 (the third row) above. The results reveal that in Move 3 the simple present is the most frequently used tense with 425 occurrences out of 670 (63.43%). It is followed by the simple past tense (22.98%) and the modal verbs (12.53%). The occurrence of the present perfect tense is restricted to 1.04 per cent.

However, even though the analysis of verb tense usage in the moves of RAIs seems more revealing that the analysis of RAIs as a whole, for more illuminating findings analysis of the steps in each move was performed. The findings are given below.

3.3. The Distribution of Verb Tense Usage in Steps of RAI Moves

The third research question was concerned with the distribution of verb tenses in the steps of each move in RAIs. Results regarding verb tense usage in the steps of each move are given below.

3.3.1. The Distribution of Verb Tenses in Steps of Move 1

The results regarding verb tense usage in the steps of Move 1(Establishing a territory) are given in Table 2 below.

Table 2. Frequency and Percentage of Verb Tenses in the Steps of Move 1 (Establishing a territory)

Move&Steps

Present Perfect

Simple Present

SimplePast Modal Present

Cont.

F F % F % F % F % F %

Step 1 Claiming centrality 48 39 81.25 8 16.70 0 0 0 0 1 2.08

Step 2 Making topic generalization(s) 1724 326 18.91 1100 63.81 10 0.58 286 16.59 2 0.12

Step 3 Reviewing items of previous research 1354 69 5.10 289 21.34 962 71.05 34 2.51 0 0


40

The results given in Table 2 (the first row) indicate that Step 1 (Claiming centrality) is predominantly realised by the present perfect tense (in 39 out of 48 occurrences, (81.25%)).

Claiming centrality has been defined by Swales (1990, p.144) as “appeals to the discourse community whereby members are asked to accept that the research about to be reported is part of a lively, significant or well established research area”. An example is given below:

(1) The rhetorical and organizational structure of the research article (RA) has been a focus of applied linguistics research for the past three decades. (AL7)

The present perfect is followed by the simple present tense in 8 out of 48 occurrences (16.7%). However, there is a significant difference between the occurrences of the two tenses. An example of topic generalisation realised by the simple present tense is given below. :

(2) A considerable amount of research in the field of instructed second language acquisition (SLA) is devoted to exploring pedagogical techniques … . (LL5)

Step 2 (Making topic generalisations), on the other hand, is overwhelmingly realised by the simple present tense in 1100 out of 1724 occurrences (63.81%) (see, Table 2, the second row). It is followed by the present perfect tense (18.91%) and the modal verbs (16.59%). An example for each realisation respectively is given below:

(3) These features are theorized to affect the cognitive burden a student experiences during task performance by placing varying demands on learners’ cognitive resources. (JSLW9)

(4) Different approaches have been adopted for the investigation of task representation in writing. (JSLW1)

(5) This would require researchers to have a sufficient volume of writing to analyze in order to demonstrate a learner’s accuracy level. (JSLW3)

Finally, according to the results in Table 2 (the third row), Step 3 (Reviewing items of previous research) is predominantly realised by the simple past tense (in 962 out of 1354 occurrences, 71.05%), followed by the simple present tense (21.34%). The results show that the occurrence of the present perfect is restricted to 5.1% and the modal verbs to 2.51%). Extract (6) is an example of Step 3 realised by the use of simple past, and (7) by simple present tense.

(6) Yang and Allison (2004) analysed the macro-structures of two kinds of RAs in applied linguistics, those based on empirical research and those of an argumentative


41

nature (which the authors labeled ‘secondary RAs’). (AL7)

(7)

(8) Similarly, Brooks (2009) reports more interaction, negotiation of meaning, and complex language in the paired format as compared to a one-on-one oral interview. (ESP3)

3.3.2. The Distribution of Verb Tenses in the Steps of Move 2

The results regarding verb tense usage in the steps of Move 2 (Establishing a niche) are displayed in Table 3. An interesting finding is that Step 2 (Adding to what is known) did not occur at all. The move is realised by Step 1 (Indicating a gap in the previous research or raising a question about it) in all cases. Regarding verb tense usage, the results indicate that the most frequently used tense in Step 1 is the simple present (121 out of 252 occurrences, 48%). It was closely followed by present perfect tense with 101 occurrences out of 252 (40%). According to the Chi-Square test, the p-value is .17949; therefore, the result is not significant at p < .05. This means that Step 1 is overwhelmingly realised by either the simple present tense or the present perfect tense. In the data, the use of the simple past tense was restricted to 5.56% and the modal verbs to 6.35%. An example of this usage is provided below:

Table 3. Frequency and Percentage of the Verb Tenses Used in the Steps of Move 2 (Establishing a niche)

Move&Steps Present Perfect Simple Present

Simple Past Modal

F F % F % F % F %Step 1 Indicating a gap in the previous research or raising a question about it

252 101 40.08 121 48.02 14 5.56 16 6.35

Step 2 Adding to what is known 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Extract (8) below is an example of the simple present tense and (9) is an example of the present perfect tense usage.

(9) Applied linguistics research into mathematical discourse is scarce.(AL7)

(10) To date, no study of written feedback has investigated this.(LL2)


42

3.3.3. The Distribution of Verb Tenses in the Steps of Move 3

The results concerning verb tense usage in the steps of Move 3 (Occupying the niche/Presenting the present work) are given in Table 4 below.

Table 4. Frequency and Percentage of the Verb Tenses Used in the Steps of Move 3

Move&StepsPresent Perfect

Simple Present

Simple Past Modal

F F % F % F % F %

Step 1 (obligatory) Announcing present research descriptively and/or purposively

177 0 0 121 68.36 50 28.25 6 3.39

Step 2 (optional) Presenting research questions or hypotheses 158 1 0.63 106 67.09 33 20.89 18 11.39

Step 3 (optional) Definitional clarifications 22 0 0 17 77.27 2 9.09 3 13.64

Step 4 (optional) Summarizing methods 185 6 3.24 93 50.27 66 35.68 20 10.81

Step 5 (PISF*) Announcing principal outcomes 7 0 0 6 85.71 0 0 1 14.29

Step 6 (PISF) Stating the value of the present research 62 0 0 34 54.84 1 1.61 27 43.55

Step 7 (PISF) Outlining the structure of the paper 59 0 0 48 81.36 3 5.08 8 13.56

*probable in some fields

To begin with Step 1 (Announcing present research), the results in Table 4 (the first row) indicate that the simple present and the simple past tense are the preferred tenses. The usage of these two tenses accounts for 97 percent of the data. The occurrence of modal verbs was restricted to 3.39% percent, and no use of the present perfect tense was observed. The simple present tense occurred in 121 out of 670 instances (68.36%) whereas the simple past tense occurred in 49 out of 670 (28.25%) cases. This can be taken to mean that most authors announce their research by using the simple present tense, but some use the simple past. Each use is exemplified in (10) and (11) below, respectively:

(11) Simple present

The current study investigates the validity of the EI and the word monitoring tasks as measures of implicit knowledge. (LL10)


43

(12) Simple past

The current study investigated the detection and production of novel constructions through two experiments which targeted the learning of the Esperanto transitive construction, addressing three research questions. (LL7)

Step 2 (Presenting research questions or hypotheses) is again realised by the use of the simple present tense (in 106 out of 158 occurrences, 67.09%) followed by the simple past (33 out of 158, 20.89%) (see, Table 4, the second row). These are illustrated in (12) and (13) below:

(13) Do learners perceive feedback provided during task-based interaction? (SSLA1)

(14) The following research questions were formulated: (SSLA2)

It should be pointed out, however, that the simple past tense mostly functioned as an introductory sentence whereas the research questions themselves were in the simple present tense as in the following extract.

(13)

In light of the issues mentioned above, the following questions were formulated:

(1) What are the effects of cognitive task complexity on syntactic complexity when measured (a) as the ratio of dependent clauses to T-units across all dependent clauses, and (b) as the ratio of dependent clauses to T-units when dependent clauses are measured separately? (JSLW9)

As for Step 3 (Definitional clarifications), the results in Table 4 (the third row) illustrate that it is usually realised by the use of the simple present tense (in 17 out of 22 occurrences, 77.27%). An example is given in extract (14) below:

(15) We use the term “feedback” to refer to an attempt to draw learners’ attention to problems in their writing. (LL2)

In Step 4 (Summarizing methods) the simple present and the simple past are again the two dominant tenses. The simple present is the preferred tense (50.27%) and it is followed by the simple past (35.68%). The occurrence of the modal verbs was restricted to 10.81 percent (see, Table 4, the fourth row).


44

The occurrence of Step 5 (Announcing principal outcomes) was restricted; only 7 instances were observed and 6 of them were realised by the simple present tense as in (16) below:

(16) The findings obtained in this study emphasise the growing functional importance of promotional strategies in RA Introductions. (ESP1)

On the other hand, according to the results in Table 4 (the sixth row) in the realisation of Step 6 (Stating the value of the present research) the simple present tense is again the preferred verb tense (in 34 out of 62 occurrences, 54.84%). However, in contrast to the previous steps where the simple present was followed by the simple past, here it is followed by the modal verbs (in 27 out of 62 occurrences, 43.55%). These are exemplified in extracts (17) and (18) below:

(17) This is important because academic practices are known to be hard for students to comprehend. (ESP10)

(18) Such a study would be useful, as it could contribute descriptors pertaining to the use of metaphor, which could then be used in training materials.

Finally, regarding Step 7 (Outlining the structure of the paper) the results shown in Table 4 indicate that the simple present is the most preferred tense. 48 out of 59 occurrences (81.36%) are realised by the use of this tense as exemplified in the extract (18) below:

(19) In what follows, I first provide an overview of two competing theoretical explanations for age effects on late bilingualism (i.e., the critical period hypothesis [CPH] vs. the cognitive aging hypothesis [CAH]). Subsequently, I review how recent studies have examined the interlanguage development of L2 oral ability from pronunciation, fluency, vocabulary, and grammar research perspectives. Last, I present the results of the current study …(SSLA210)

The second place is occupied by the use of the modal verbs (in 8 out of 59 occurrences, 13.56%). Extract (19) is an example.

(20) In the following text, we will address the theoretical considerations behind researching complexity and accuracy from a dynamic systems perspective, and then we will present the 12-month case study.


45

4. Discussion

The purpose of the present study was to investigate verb tense usage in RAIs by adopting a function-first approach. Functions were determined on the basis of the moves and steps in the CARS model introduced by Swales (1990, 2004). This was followed by the analysis of verb tenses used in each step (i.e., function) in order to determine the distribution of verb tenses in the realisation of a particular step.

4.1. Verb Tense Usage in RAIs as a Whole

The results show that in RAIs as a whole the simple present is the most preferred tense (47.10%), which is followed by the simple past (28.2%), present perfect tense (13.4%) and modal verbs (10.4%). These findings are in partial agreement with those of Chen (2009), who observed the same order of preference in tense usage in the literature review chapters of PhD dissertations. In his data, the percentage of the simple present tense usage was 70.6, the simple past tense 15.8, the present perfect 8.9 and other 4.7. The differences in the percentages may be explained by the fact that his data contained introductions from the fields in both the humanities and sciences whereas in the present study the focus was on RAIs in the field of Applied Linguistics.

However, as pointed out earlier, knowing which tenses are used and what their distribution is in RAIs as a whole is unlikely to benefit novice research writers since different parts of an introduction may require different tenses. Therefore, in this study, the analysis of the introductions as a whole was followed by the analysis of tense usage in the constituent moves of the introductions.

4.2. Verb Tense Usage in the Moves of RAIs

As indicated earlier, in the CARS model proposed by Swales (1990, 2004) an introduction consists of three moves: Establishing a territory, Establishing a niche, and Occupying the niche (or Presenting the present work). The findings of this study indicate that in Establishing a territory (Move 1) the simple present tense is the preferred tense (44.69%), and is followed by the simple past (31.09%). The difference is statistically significant (p< .00001). As for Establishing a niche (Move 2), the simple present tense is again dominant (48.02%), but this time it is followed closely by the present perfect (40.08%). Here, the difference is not statistically significant (the p-value is 17949). This can be taken to mean that it is up to the writer to choose between the two tenses. Here, an interesting finding is that in this Move the use of the simple past tense falls to 5.6 percent (from 31.09% in Move 1). Finally, in Occupying the niche/Presenting the present work (Move 3) again the simple present is by far the predominant tense (63.43%) and is followed by the simple past (22.98%) (p< .00001). In this move, there is a sharp fall in the use of the present perfect tense from 13.88% in Move 1 and 40.08% in Move 2 to 1.04% in Move 3, which is an interesting finding.


46

If we are to compare these findings with the findings regarding tense usage in RAIs as a whole as discussed in 4.1 above, it can be suggested that the move analysis provides more specific results than the analysis of verb tense usage in RAIs as a whole. For instance, the use of the present perfect tense in RAIs as a whole is 13.39%, but its use rises to 40.08% in Move 2 and falls to 1.04% in Move 3 (see, Table 1). Similarly, while the use of the simple past tense is 28.16% in RAIs as a whole, its use rises to 31.09% in Move 1and falls to 6.35% in Move 2; the use of the simple present tense is 48% in RAIs as a whole, but its use rises to 63.43% in Move 3. However, as indicated earlier a Move consists of several steps; therefore, an analysis of verb tense usage in the steps of each move may provide valuable insights into the issue of tense usage in RAIs. This issue is discussed in the following sections.

4.3. Verb Tense Usage in the Steps of the Moves in RAIs

As indicated earlier Move 1 (Establishing a territory) may be realised by three steps Claiming Centrality (Step1), Making topic generalisations (Step 2) and Reviewing items of previous research (Step 3). The findings show that the analysis of the step enables us to associate a particular tense with a particular step more clearly than the move analysis.

As far as the Move 1 steps are concerned, the findings demonstrate that in Step1 (Claiming Centrality) the present perfect tense is the most preferred tense (81.25%). In Step 2 (Making topic generalisations) the simple present tense is predominant (63.81%), but the use of the present perfect is not very low (18.91%). Therefore, further research seems necessary here to see whether there are functional differences between the two tenses. Finally, in Step 3 (Reviewing items of previous research) the simple past tense is by far the most dominant tense (71.05%).

As for the steps in Move 2 (Establishing a niche), the findings show that Step 2 (Adding to what is known) did not occur in the data at all, which means that it is not a step preferred by the researchers in the field of Applied Linguistics. Instead, Step 1 (Indicating a gap in the previous research or raising a question about it) is the preferred step. The findings indicate that it is realised by either the simple present (48.02%) or the present perfect (40.08%). Contextual analysis suggests that there are not any functional differences between the two tenses; it is up to the author to decide which tense to choose. However, further research is needed to verify this observation.

To proceed to the discussion of the results concerning tense usage in the steps in Move 3 (Occupying the niche/Presenting the present work), the findings show that the simple present tense is the preferred step with a different distribution across the steps. The use of the present perfect tense is very low ranging from 0.63% to 3.24%, which is an interesting finding.


47

In Step1 (Announcing present research…) the simple present is the preferred tense (68.36), but the use of the simple past tense is not low (28.25). This suggests that in announcing their research while most authors prefer the simple present tense, some choose the simple past tense. This finding confirms Swales and Feak’s (2004, p.191) suggestion that “there is an increasing tendency to choose the present”. In Step 2 (Presenting research questions or hypotheses) the simple present is again the predominant tense (67.09%) and is followed by the simple past tense (20.89%). However, the contextual analysis suggests that the introductory sentence (e.g., The following research questions were formulated) is usually in the simple past tense, but the research questions are realised by the use of the simple present tense. Considerably higher usage of the simple past tense (35.68%) is also observable in Step 4 (Summarising methods), but again the simple present tense is the dominant tense (50.27%). However, here the percentage of the simple past is higher than the other steps of Move 3. This may have resulted from the authors’ conception that the methods should be expressed in the past. In Step 6 (Stating the value of the present research) the simple present is again the most preferred tense (54.84%), but here it is followed by the use of modal verbs (43.55%). Higher use of the modal verbs in this step can be explained by the fact that here authors evaluate their own work in terms of its contribution to their field of inquiry, and therefore, they tend to avoid commitment or making bold statements. Further research may shed light on the issue.

In the remaining steps, the simple present tense is the preferred tense. In Step 3 (Definitional clarification) and Step 5 (Announcing principal outcomes) authors generally use the simple present tense (77.27% and 85.71%, respectively), but the occurrence of these steps in the corpus used in the present study is limited. The frequency of occurrence of the former was 22 and the latter 7. Finally, in Step 7 (Outlining the structure of the paper), the simple present tense is by far the most predominant tense (81.36%).

The findings discussed above reveal that in the study of verb tense usage the analysis of steps, which is based on specific contextual functions, provides more accurate results that the analysis of introductions as a whole or the Move analysis. For instance, Hawes and Thomas (1997) suggest that in RA introductions the past tense is the most frequently used tense and is followed by the present perfect and the present tense in research articles, but they do not mention which functions these tenses realise. The same goes for the Move analysis because a move consists of several steps which may be realised by the use of different tenses.

In view of the findings of the present study, it may be argued that previous research has failed to provide such a detailed account of tense usage in RAIs because of a focus on form first. A function-first approach takes functions as a point of departure, and consequently, enables us to identify not only the preferred verb tenses in the construction of RAIs but also the other less used tenses. However, the issue of whether the use of other tenses points to a more specific functional difference requires further research.


48

Conclusion

The present study explored verb tense usage in RAIs in the field of Applied Linguistics by adopting a function-first approach. Functions were identified on the basis of Swales’ (1990, 2004) moves and steps model (i.e., CARS model). The study revealed that in the investigation of verb tense usage in RAIs an analysis based on specific functions (i.e., steps) provides more illuminating and fruitful results. The findings indicate that there is a link between function and verb tense usage in the construction of RAIs. However, the findings are based on a single field of inquiry (Applied Linguistics), and therefore, they are generalizable to this field only. Also, the corpus consisted of 50 research articles.

Further research with a larger corpus and with a focus on different disciplines or fields can be profitably conducted. Also, the study of verb tense usage in the other sections of RAs in terms of the approach used in this study may provide significant insights. Given the suggestions (e.g., Swales, 1990) that writing RAs, and particularly RA introductions, is difficult and troublesome, the findings have implications for both teaching and learning academic writing. Novice researchers and non-native speaker of English should be made aware of the functions found in RAIs and the tenses used in the realisation of each function. In this way their RAIs would confirm with the conventions and expectation of the academic community and their chances of being published increased.

References

Arsyad, S., Zaim, M., & Susyla, D. (2019). Review and citation style in research article introductions: A comparative study between national and international English-medium journals in medıcal sciences. Discourse and Interaction, 11(1), 28-51.

Chen, M. (2009). Tense of reporting in dissertation literature reviews. Journal of Cambridge Studies, 4(2), 139-150.

Cortes, V. (2013). The purpose of this study is to: Connecting lexical bundles and moves in research article introductions. Journal of English for Academic Purposes, 12(1), 33-43. doi:https://doi.org/10.1016/j.jeap.2012.11.002

Del Saz Rubio, M. M. (2011). A pragmatic approach to the macro-structure and metadiscoursal features of research article introductions in the field of Agricultural Sciences. English for Specific Purposes, 30(4), 258-271.

Durrant, P., & Mathews-Aydınlı, J. (2011). A function-first approach to identifying formulaic language in academic writing. English for Specific Purposes, 30(1), 58-72.

Gunawardena, C. N. (1989). The present perfect in the rhetorical divisions of biology and biochemistry journal articles. English for Specific Purposes, 8(3), 265-273.


49

Hawes, T., & Thomas, S. (1997). Tense choices in citations. Research in the Teaching of English, 31(3), 393-414.

Hirano, E. (2009). Research article introductions in English for specific purposes: A comparison between Brazilian Portuguese and English. English for Specific Purposes, 28(4), 240-250. doi:https://doi.org/10.1016/j.esp.2009.02.001

Holmes, R. (1997). Genre analysis, and the social sciences: An investigation of the structure of research article discussion sections in three disciplines. English for Specific Purposes, 16(4), 321-337.

Hyland, K., & Jiang, F. (2017). Points of reference: Changing patterns of academic citation. Applied Linguistics, 40(1), 64-85. https://doi.org/10.1093/applin/amx012

Öztürk, I. (2007). The textual organisation of research article introductions in applied linguistics: Variability within a single discipline. English for Specific Purposes, 26(1), 25-38. doi:https://doi.org/10.1016/j.esp.2005.12.003

Salager-Meyer, F. (1992). A text-type and move analysis study of verb tense and modality distribution in medical English abstracts. English for Specific Purposes, 11(2), 93-113.

Samaie, M., Khosravian, F., & Boghayeri, M. (2014). The frequency and types of hedges in research article Introductions by Persian and English native authors. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 98, 1678-1685.

Samraj, B. (2002). Introductions in research articles: variations across disciplines. English for Specific Purposes, 21(1), 1-17. doi:https://doi.org/10.1016/S0889-4906(00)00023-5

Swales, J. M. (1990). Genre analysis: English in Academic and Research Settings. Cambridge: CUP.

Swales, J. M. (2004). Research Genres: Explorations and Applications. Cambridge: Cambridge University Press.

Swales, J. M., & Feak, C. B. (2004). Academic Writing for Graduate Students. (2nd ed.). Ann Arbor: University of Michigan Press.

Tseng, F. P. (2011). Analyses of move structure and verb tense of research article abstracts in applied linguistics. International Journal of English Linguistics, 1(2), 27-39.

Appendix - Articles in the corpusAL1. Fordyce, K. (2013). The differential effects of explicit and implicit instruction on EFL learners’

use of epistemic stance. Applied Linguistics, 35, 6-28.AL2. Ko, S. (2013). The nature of multiple responses to teachers’ questions. Applied Linguistics, 35,

48-62.


50

AL3. Polat, B., & Kim, Y. (2014). Dynamics of complexity and accuracy: A longitudinal case study of advanced untutored development. Applied Linguistics, 35, 184-207.

AL4. Littlemore, J., Krennmayr, T., Turner, J., & Turner, S. (2013). An investigation into metaphor use at different levels of second language writing. Applied Linguistics, 35(2), 117-144.

AL5. Zhang, X., & Lu, X. (2013). A longitudinal study of receptive vocabulary breadth knowledge growth and vocabulary fluency development. Applied Linguistics, 35, 283-304.

AL6. Jakonen, T., & Morton, T. (2013). Epistemic search sequences in peer interaction in a content-based language classroom. Applied Linguistics, 36(1), 73-94.

AL7. Kuteeva, M., & McGrath, L. (2013). The theoretical research article as a reflection of disciplinary practices: The case of pure mathematics. Applied Linguistics, 36, 215-235.

AL8. Wang, C., & Wang, M. (2014). Effect of alignment on L2 written production. Applied Linguistics, 36, 503-526.

AL9. Crossley, S. A., Salsbury, T., & Mcnamara, D. S. (2014). Assessing lexical proficiency using analytic ratings: A case for collocation accuracy. Applied Linguistics, 36(5), 570-590.

AL10. Plonsky, L., Egbert, J., & Laflair, G. T. (2014). Bootstrapping in applied linguistics: Assessing its potential using shared data. Applied Linguistics, 36, 591-610.

ESP1. Martín, P., & Pérez, I. K. L. (2014). Convincing peers of the value of one’s research: A genre analysis of rhetorical promotion in academic texts. English for Specific Purposes, 34, 1-13.

ESP2. Dressen-Hammouda, D. (2014). Measuring the voice of disciplinarity in scientific writing: A longitudinal exploration of experienced writers in geology. English for Specific Purposes, 34, 14-25.

ESP3. Ockey, G. J. (2014). The potential of the L2 group oral to elicit discourse with a mutual contingency pattern and afford equal speaking rights in an ESP context. English for Specific Purposes, 35, 17-29.

ESP4. Gea-Valor, M. L., Rey-Rocha, J., & Moreno, A. I. (2014). Publishing research in the international context: An analysis of Spanish scholars’ academic writing needs in the social sciences. English for Specific Purposes, 36, 47-59.

ESP5. Yang, W. (2015). “Call for papers”: Analysis of the schematic structure and lexico-grammar of CFPs for academic conferences. English for Specific Purposes, 37, 39-51.

ESP6. Rowley-Jolivet, E. (2015). Quantification in conference talks and proceedings articles in engineering. English for Specific Purposes, 38, 11-22.

ESP7. Wilcox, K. C., & Jeffery, J. V. (2015). Adolescent English language learners’ stances toward disciplinary writing. English for Specific Purposes, 38, 44-56.

ESP8. Mežek, Š., Pecorari, D., Shaw, P., Irvine, A., & Malmström, H. (2015). Learning subject-specific L2 terminology: The effect of medium and order of exposure. English for Specific Purposes, 38, 57-69.


51

ESP9. Gablasova, D. (2015). Learning technical words through L1 and L2: Completeness and accuracy of word meanings. English for Specific Purposes, 39, 62-74.

ESP10. Soler-Monreal, C. (2015). Announcing one’s work in PhD theses in computer science: A comparison of Move 3 in literature reviews written in English L1, English L2 and Spanish L1. English for Specific Purposes, 40, 27-41.

JSLW1. Nicolás-Conesa, F., de Larios, J. R., & Coyle, Y. (2014). Development of EFL students’ mental models of writing and their effects on performance. Journal of Second Language Writing, 24, 1-19.

JSLW2. McDonough, K., Crawford, W. J., & De Vleeschauwer, J. (2014). Summary writing in a Thai EFL university context. Journal of second language writing, 24, 20-32.

JSLW3. Evans, N. W., Hartshorn, K. J., Cox, T. L., & De Jel, T. M. (2014). Measuring written linguistic accuracy with weighted clause ratios: A question of validity. Journal of Second Language Writing, 24, 33-50.

JSLW4. Yang, C., Hu, G., & Zhang, L. J. (2014). Reactivity of concurrent verbal reporting in second language writing. Journal of Second Language Writing, 24, 51-70.

JSLW5. Fujioka, M. (2014). L2 student–US professor interactions through disciplinary writing assignments: An activity theory perspective. Journal of Second Language Writing, 25, 40-58.

JSLW6. Junqueira, L., & Payant, C. (2015). “I just want to do it right, but it’s so hard”: A novice teacher’s written feedback beliefs and practices. Journal of Second Language Writing, 27, 19-36.

JSLW7. Knoch, U., Rouhshad, A., Oon, S. P., & Storch, N. (2015). What happens to ESL students’ writing after three years of study at an English medium university?. Journal of Second Language Writing, 28, 39-52.

JSLW8. Worden, D. (2015). Developing writing concepts for teaching purposes: Preservice L2 writing teachers’ developing conceptual understanding of parallelism. Journal of Second Language Writing, 30, 19-30.

JSLW9. Frear, M. W., & Bitchener, J. (2015). The effects of cognitive task complexity on writing complexity. Journal of Second Language Writing, 30, 45-57.

JSLW10. Liu, Q., & Brown, D. (2015). Methodological synthesis of research on the effectiveness of corrective feedback in L2 writing. Journal of Second Language Writing, 30, 66-81.

LL1. Bell, N., Skalicky, S., & Salsbury, T. (2014). Multicompetence in L2 language play: A longitudinal case study. Language Learning, 64(1), 72-102.

LL2. Shintani, N., Ellis, R., & Suzuki, W. (2014). Effects of written feedback and revision on learners’ accuracy in using two English grammatical structures. Language Learning, 64(1), 103-131.


52

LL3. Chrabaszcz, A., & Gor, K. (2014). Context effects in the processing of phonolexical ambiguity in L2. Language Learning, 64, 415-455.

LL4. Bosker, H. R., Quené, H., Sanders, T., & Jong, N. H. (2014). The perception of fluency in native and nonnative speech. Language Learning, 64, 579-614.

LL5. Révész, A., Sachs, R., & Hama, M. (2014). The effects of task complexity and input frequency on the acquisition of the past counterfactual construction through recasts. Language Learning, 64, 615-650.

LL6. Roehr-Brackin, K. (2014). Explicit knowledge and processes from a usage-based perspective: The developmental trajectory of an instructed L2 learner. Language Learning, 64(4), 771-808.

LL7. McDonough, K., & Fulga, A. (2015). The detection and primed production of novel constructions. Language Learning, 65, 326-357.

LL8. Saito, K. (2015). Experience effects on the development of late second language learners’ oral proficiency. Language Learning, 65, 563-595.

LL9. Thomas, M. (2015). Air writing as a technique for the acquisition of Sino-Japanese characters by second language learners. Language Learning, 65(3), 631-659.

LL10. Suzuki, Y., & DeKeyser, R. (2015). Comparing elicited imitation and word monitoring as measures of implicit knowledge. Language Learning, 65(4), 860-895.

SSLA1. Gurzynski-Weiss, L., & Baralt, M. (2014). Exploring learner perception and use of task-based interactional feedback in FTF and CMC modes. Studies in Second Language Acquisition, 36, 1-37.

SSLA2. Edmonds, A. (2014). Conventional expressions: Investigating pragmatics and processing. Studies in Second Language Acquisition, 36(1), 69-99.

SSLA3. Coyle, Y., & de Larios, J. R. (2014). Exploring the role played by error correction and models on children’s reported noticing and output production in a L2 writing task. Studies in Second Language Acquisition, 36(3), 451-485.

SSLA4. Kanwit, M., & Geeslin, K. L. (2014). The Interpretation of Spanish Subjunctive and Indicative Forms in Adverbial Clauses. Studies in Second Language Acquisition, 36, 487-533.

SSLA5. Grey, S., Williams, J. N., & Rebuschat, P. (2014). Incidental exposure and L3 learning of morphosyntax. Studies in Second Language Acquisition, 36, 611-645.

SSLA6. Miller, A. K. (2015). Intermediate traces and intermediate learners: Evidence for the use of intermediate structure during sentence processing in second language French. Studies in Second Language Acquisition, 37, 487-516.

SSLA7. Kim, Y., Payant, C., & Pearson, P. (2015). The intersection of task-based interaction, task complexity, and working memory: L2 question development through recasts in a laboratory setting. Studies in Second Language Acquisition, 37(3), 549-581.


53

SSLA8. Huang, B. H., & Jun, S. A. (2015). Age matters, and so may raters: Rater differences in the assessment of foreign accents. Studies in Second Language Acquisition, 37(4), 623-650.

SSLA9. Nakata, T. (2015). Effects of expanding and equal spacing on second language vocabulary learning: Does gradually increasing spacing increase vocabulary learning?. Studies in Second Language Acquisition, 37(4), 677-711.

SSLA10. Saito, K. (2015). The role of age of acquisition in late second language oral proficiency attainment. Studies in Second Language Acquisition, 37, 713-743.


54



DOI: 10.33690/dilder.580756

KeywordsR. F. Langley; “To A Nightingale”; Radical Landscape Poetry; Modernism; Stylistics; Existentialism

Anahtar SözcüklerR. F. Langley; “To A Nightingale”; Radikal Manzara Şiiri; Modernizm; Biçembilim; Varoluşçuluk

RADICAL LANDSCAPES OF R. F. LANGLEY’S POETRY: A STYLISTIC ANALYSIS OF “TO A NIGHTINGALE”

R. F. LANGLEY ŞİİRLERİNİN RADİKAL MANZARALARI: “BÜLBÜLE” ŞİİRİNİN BİÇEMBİLİMSEL İNCELEMESİ*

• M. Ayça VurmayDr. Öğr. Üyesi, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, İngiliz Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, [email protected]

Abstract

This paper aims to examine R. F. Langley’s poetry as an example of radical landscape poetry, which is characterized by the interplay between landscape and language in an open field of con/textual relationships, with special focus on his poem “To a Nightingale”. Langley’s poetry can be regarded as a Modernist compound of tradition and innovation, affirmation and negation, certainty and doubt, and the human and the non-human. Langley’s poetic landscape(s) or his artistic canvas is associated with the late-modernist writing of his time. In Langley’s poetry, the relationships between landscape/environment and humanity, the human and the non-human are depicted as mutually constructive. Situated between the romantic and the existentialist discourses, Langley’s poetry possesses a modernist, depersonalized, scientific, innovative, experimental and speculative approach to reality and language. “To a Nightingale” epitomizes the modernist indeterminacy of reality and language through the vertiginous vacillation of the speaker between alternatives of truth and expression in the checkerboard of existence, as well as through the disordered structure and shape of the poem, alternating between opposite poles, through the use of stylistic devices such as parataxis, juxtaposition, enjambment, parallelism, deviation, foregrounding and discoursal relations.

Öz

Bu makalenin amacı R. F. Langley’nin şiirlerini, bağlamsal/metinsel ilişkilerin açık sahasında manzara-dil etkileşiminin belirlediği radikal manzara şiirinin bir örneği olarak ve “Bülbül’e” adlı şiiri odağında incelemektir. Langley’nin şiirleri gelenekle yeniliğin, olumlamayla olumsuzlamanın, kesinlikle şüphenin ve insanla insan olmayanın modernist bir bileşiğidir. Langley’nin şiirsel manzaraları ya da sanat tuvali zamanın geç-modernist yazılarıyla ilişkilendirilir. Langley’nin şiirlerinde manzara/çevre ile insanlık, insanla insan olmayan arasındaki ilişkiler birbirlerini karşılıklı olarak kurar. Romantik söylemle varoluşçu söylemin arasında yer alan Langley şiirleri modernist, kişisel olmayan, bilimsel, yenilikçi, deneysel ve kurgusal bir gerçeklik ve dil yaklaşımına sahiptir. “Bülbül’e” şiiri, gerçeklik ve dilin modernist belirsizliğini, şiirde konuşan kişinin varoluşun dama tahtasında doğruluk ve ifade seçenekleri arasında vertigovari sendelemesi yoluyla ve aynı zamanda şiirin zıt kutuplar arasında değişen, düzensiz yapısı ile şekli ve “yanaşık sıralama” (parataxis), “yanyanalık”(juxtaposition), “artlama” (enjambment), “koşutluk” (parallelism), “sapma” (deviation), “önceleme” (foregrounding) ve söylemsel bağlantılar gibi biçembilimsel yöntemler aracılığıyla örnekler.

* Çeviri tarafıma aittir.

55

Introduction: Langley’s Poetic Vision, Modernism and Radical Landscape Poetry

In his 1994 Note to his poems, R. F. Langley quotes Cézanne's famous saying "Every brushstroke changes the picture" (qtd in Langley, 2015, 1). Similarly, in the artist-poet Langley's poetry, every expression changes and defers meaning, opening out onto multiple landscapes or text-scapes. In Langley's vision, poetry is an open "process" and experiment which, he believes, relies on "not things, but seeing things" (Langley, 2015, 2) and "calls for testing all available strategies" (Langley, 2015, 2). Thus, the concepts of perception and experimentation are intrinsic to Langley's poetry. Langley delineates his idea of poetry as a "sequence" that bears a composite of "ideas", "etymology" and "experience":

The poem makes a start and you read what you’ve written, and from this and from what you half have in mind, the next bit comes. Sequence poems make the process visible. Many of the best poems I’ve seen over the past thirty years have been sequence poems. Don’t talk to the driver. Not until some time afterwards. Crusoe standing thunderstruck, looking at the footprint, toes and heel, facing wide-reaching options. It might have been made by the devil deliberately to tell him something. Or by himself on some previous, now forgotten occasion. Then the word ‘toe’ is close to ‘token’, ‘sign’, ‘mark’, even ‘miracle’. It has connections with teaching, showing, indicating, having dignity and being worthy. Also, when walking through a bright nave, the various shades of a foot come from different sides, all at once, to join under the footfall. Ideas, etymology, experience. (Langley, 2015, 1)

Langley’s poetic vision can also be explained by referring to Derrida’s conception of poetry. Both Derrida and Langley consider poetry an ongoing process or open field which involves many encounters, risks and sights, and embrace the wide-ranging alternatives of truth embedded in a poem. For Derrida poetry is like a “hedgehog” (herisson) which shields itself through its spines and rolls itself onto a highway, simultaneously closing and opening itself (Derrida, 1991, 233). Poetry opens out onto a cluster of sounds, senses and sights which are not easy to reach, like the hedgehog that is hard to touch due to its sharp spines. Thus, a poem involves contingency and risk. In Derrida’s words, a poem is a “contamination”, “crossroads”, and “accident” (Derrida, 1991, 235):

The unicity of the poem depends on this condition. You must celebrate, you have to commemorate amnesia, savagery, even the stupidity* of the “by heart”: the herisson. It blinds itself. Rolled up in a ball, prickly with spines, vulnerable and dangerous, calculating and ill-adapted (because it makes itself into a ball, sensing the danger on the autoroute, it exposes itself to an accident). No poem without accident, no poem that does not open itself like a wound, but no poem that is not also just as wounding. (Derrida, 1991, 233)

M. Ayça Vurmay | Dil Dergisi-Haziran 2019 | 54-71

56


A poem, as Derrida conceives of it, is an “event”, rather than a closed being, and digresses from absolute meaning or truth like a hedgehog rolling itself in a ball. In other words, poetry involves a proliferation or loss of the self as well as its forgetfulness and blindness:

The poem can roll itself up in a ball, but it is still in order to tum its pointed signs toward the outside. To be sure, it can reflect language or speak poetry, but it never relates back to itself, it never moves by itself like those machines, bringers of death. Its event always interrupts or derails absolute knowledge, autotelic being in proximity to itself. This “demon of the heart” never gathers itself together, rather it loses itself and gets off the track (delirium or mania), it exposes itself to chance, it would rather let itself be torn to pieces by what bears down upon it. (Derrida, 1991, 235)

Langley’s poems, roll themselves into a myriad visions in the open landscape/road and faces the chances or “nothingness” along the road. His speakers project themselves onto the landscape thereby forgetting themselves and becoming a part of their object, that is, the landscape. The open road and landscape observed by the speaker in Langley’s “To a Nightingale” provide examples of the textual and contextual possibilities and risks poetry poses.

Langley’s poetry is connected with radical landscape poetry. Harriet Tarlo, in The Ground Aslant (2011), deals with “radical landscape poetry” and mentions the conception of landscape poetry as “radical”, within the Modernist framework, as it “challenges the divide between experimental or innovative and traditional or mainstream which has haunted British poetry” (Tarlo, 2011, 7). Combining the senses of land and human “scaping” of it, the concept of “landscape” concerns not only the relationship between humanity and land/nature/environment, particularly “interventionist human engagement with land”, but also its representation or “scaping” in art (Tarlo, 2011, 7). “Radical landscape poetry” is distinguished from the pastoral in its negation of a sentimental connection with landscape or nature, which is based on an authentic and fixed idea of landscape, and on the opposition between nature and culture. It cherishes instead an idea of landscape which relies on an open, fluid or dialogic outlook in that it is an innovative, modernist “poetry full of questions, uncertainties, self-doubts and self-correction” (Tarlo, 2011, 12). The interaction or dialogic relationship between language and landscape/environment is central to radical landscape poetry for language plays a pivotal role in the construction of landscape. As Tarlo emphasizes, “Language is a form in which landscape can come alive” (Tarlo, 20011, 10). Radical landscape poetry acknowledges the connections between the spatial design of the poem and the landscape (Tarlo, 2011, 9). It involves linguistic games in that “parataxis” or “juxtaposition” of “different discourses of nature or place, whether it be the use of natural and unnatural terminologies” or “the meeting of scientific and spiritual language” (Tarlo, 2011, 9). Furthermore, it includes the juxtaposition of “differing arrangements of prose blocks, found text

57

and stanzas of poetry” within the same poem, thereby providing the intertextual relationships across a wide range of texts (Tarlo, 2011, 9).

Modernism refutes the Romantic notion of the Sublime and the authentic and is sceptical of meaning and language. As Tarlo suggests, in radical landscape poetry “the poet replaces the great romantic myth of originality, of the poet as a genius, with a more humble image of the poet as a re-user, a recycler of words, images and ideas” (Tarlo, 2011, 15). So, modernist landscape poetry is built on the ghostly traces of the past on the present in that the past texts of literature, history and culture impact on the present. In this respect, Langley’s poetry is modernist in its dissemination onto a wide stream of meanings and language.

Langley’s conception of landscape and radical landscape poetry can also be explained by referring to Heidegger. Langley’s journal entries reveal the connection, as he cites Heidegger’s The Thing as an influence on his poems (in Noel-Tod, 2015, 15-18). Heidegger does not conceive the natural/non-human world as a passive product/object of humans, nor does he view the human world as separate from or unconnected with the non-human. He regards the human and non-human world as mutually constructive. The world, as he perceives it, relies on the relational or dialogic coexistence or unity of things, which he identifies as the reciprocal production of “earth and sky, divinities and mortals”:

“Earth and sky, divinities and mortals-being at one with one another of their own accord-belong together by way of the simpleness of the united fourfold. Each of the four mirrors in its own way the presence of the others.” (Heidegger, 1971, 177)

For Heidegger, the thing or each object “mirrors”, “responds” to and “recalls” the other. In other words, Heidegger opposes the idea of things as representations. His relational thinking can also be considered ecological as he views the coexistence of human and non-human worlds not in a hierarchical order but as relational:

“When and in what way do things appear as things? They do not appear by means of human making. But neither do they appear without the vigilance of mortals. The first step toward such vigilance is the step back from the thinking that merely represents - that is, explains - to the thinking that responds and recalls.” (Heidegger, 1971, 179)

Langley’s view of the landscape and the relationship between human and non-human worlds tallies with Heidegger’s views in that it is relational and assumes the non-hierarchical, ecological view of existence. The natural and the cultural/industrial are merged as the reflection of each other in Langley’s poetry. The interplay among the varying discourses of etymology, entomology, ornithology, natural history, linguistics, existentialism, modernism and romanticism manifests the reciprocal production of the human and the non-human worlds in Langley’s poetry.


58

In “To a Nightingale”, for instance, the things in the landscape are defined or constructed through their relationships with each other. The natural world of flowers, insects and birds is constructed not as an essence but in its relationship with the human/cultural world of the humans, industry and language. The landscape, in this poem, is conceived as the mirroring of each element in existence. Landscape is not only nothingness, emptiness, meaninglessness and absence but also existence, presence, significance, possibilities, and fullness, as the speaker vacillates between varying visions of the things in the landscape as well as between absence and presence amidst the dissemination of meaning/reality. Nature resonates with culture, while language and culture exist as reflections of nature. Accordingly, the human and the non-human fuse into each other as the speaker echoes the landscape. The scepticism of the speaker about the identification or expression of the things s/he beholds in the landscape, wavering between the scientific names, etymologies and popular names of elements of nature, as well as the linguistic and cultural associations of them demonstrates the eddy of reality and language.

Langley’s poetry foregrounds the concept of “seeing” or vision. In his “Preface” to his Journals, accounting for the connections between his journals and his poems, Langley places great emphasis on “what Ruskin advocated as the prime necessity, that of seeing” (Langley, 2006, 7). The act of seeing, listening to or observing reality for Langley means “emptying”, which requires a certain state of quiet, transcendence and attention to reality which is a linguistic act, demanding a certain conception of language as well. Language, thus, plays an important role in the attainment of “scape” or vision in Langley’s poetry. The condition of stillness or “emptying” which necessarily accompanies the act of “seeing” or truth/ meaning is not a suspension or obliteration of language but, as David Herd puts it, “a careful listening to the language we ordinarily use” (Herd, 2019). “The purpose of a Langley poem”, in other words, is not the achievement of the poet, but the achieving of a language by which intensified perception becomes possible” (Herd, 2019).

The “torque between propositional knowledge and direct perception” which is a key issue in Modernism is at the core of Langley’s poetry (Byers, 2017, 333). This epistemological crisis or doubt which recurs in Langley’s poems, Byers suggests, is an aspect Langley shares with the early and high modernists rather than late Modernist poets (Byers, 2017, 333), as the latter deals “less with epistemological than with semiotic and linguistic problems” (Byers, 2017, 334).

Langley’s concern with the act of reflection or the gaze can also be explained by referring to “biosemiosis” which Peter Larkin thinks sharpens “the writer’s itch to be seen alongside, a seeing to be seen towards” (Larkin, 2008). “Biosemiotics” as Wendy Wheeler conceives of it, “renaturalises human cultures, seeing them not only as emergent from, but to some extent shared by, the non-human, a condition of our being able to recognize any natural existence at all” (in Larkin, 2008). Langley’s intertwinement of the human and the non-human can be seen


59

as a dialogic communication. Furthermore, the connections between landscape/environment and the linguistic and structural levels of the poem can also be explained through the concept of biosemiotics. To illustrate, the mutual production of environment and language, of landscape and the text/poem, demonstrates the dialogic relations not only between the human and the nonhuman, but also environment/landscape and human-made or literary texts. For, in “To a Nightingale”, the speaker’s recording of each movement in the landscape actively constructs the textual or linguistic spaces of the poem and is influenced or shaped by that landscape.

Langley’s poetry accentuates the biologic semiotics or dialogic relationships among landscape/environment, humanity, reality and language/text. The permeability of the borders between them, demonstrates their interdependence and interconnectedness as well as the challenges, games and failure of meaning and of language. In Langley’s poem “My Moth: My Song”, “Metaphors/are only other mice”, “a symbol is a face held out to you”, words are “white as water”, words “hover close to” thoughts, thoughts “almost were words”, and a moth is a song (Langley, 2015, 1-3).

Roger Francis Langley (1938-2011) was born in the West- Midlands, where he also worked as a secondary school-teacher. His poems and other writings were much influenced by the country, mainly the county of Suffolk where he moved later. Having studied English at Cambridge, he was also associated with his contemporary Cambridge-School poets (Hamilton & Noel-Tod, 2013, 334-335). Langley’s school curriculum included writers ranging from Shakespeare to the avant-garde writers such as Ezra Pound, Charles Olson, Samuel Beckett, William Carlos Williams, Jean-Paul Sartre, and Melanie Klein (Noel Tod, 2015, 3-5). Langley wrote reflective prose published as his Journals and began publishing poetry in 1978. Some of his journal entries and poems were published in the poetry magazine PN Review. His last poem, “To a Nightingale” was published in 2010. English Romantic poetry, as well as the ode form, were among the major influences on Langley’s poetry (Noel-Tod, 2015, 7-8). Art, art history and architecture also had an impact on Langley’s writing and painting, including the influences of Adrian Stokes, the Pre-Raphaelite painters and Vorticist portraits (Noel-Tod, 2015, 2-5).

Langley’s verse is associated with British modernist poetry of the late twentieth century or late Modernism. British modernism since the 1960s has been mainly shaped by the established critical approaches at English studies at Cambridge University, which valued such figures as Eliot and Pound (Noel-Tod, 2013, 126). The idea of a “modernist tradition” has been replaced in the last two decades with the term “linguistically innovative poetry”, as it is considered “monolithic” (Noel-Tod, 2013, 126). British poetry of the post-war period, through the New York School and then the American Language poets are thought to have “brought new lyric voices to Cambridge and beyond” (Noel-Tod, 2013, 126) with the “effect” to “re-write literary tradition again, so that the experimentalism of Gertrude Stein has begun to emerge as equally influential as


60

Eliot, Williams, or Pound” (Noel-Tod, 2013, 126). Noel-Tod further emphasizes “modernism’s depersonalized analyses and verbal excesses” (Noel-Tod, 2013, 117) and the “modernist dialectic between the private and the public voice.” (Noel-Tod, 2013, 121)

The term “Projective verse, coined by Charles Olson, is a major influence on Langley as his poetry is concerned with the process of perception which can also be considered projective verse. Olson’s manifesto “Projective verse” (1950) refers to the new conception of poetry in the 1950s in the vein of the poetry of Pound and Williams as distinct from the conventional “closed verse” in British poetry. Using an agricultural metaphor, Olson also names projective verse “composition by field” (Olson, 1997, 239), which recalls the openness of a field. The poet, in projective verse, transfers the energy of the poem to the reader without any subjective and descriptive interference: “A poem is energy transferred from where the poet got it (he will have some several causations), by way of the poem itself to, all the way over to, the reader.” (Olson, 1997, 240).

“Objectism” is the quality Olson expects from the poet, which is based on the relationship between nature and humanity, or nature and the poet:

Objectism is the getting rid of the lyrical interference of the individual as ego, of the “subject’’ and his soul, that peculiar presumption by which western man has interposed himself between what he is as a creature of nature (with certain instructions to carry out) and those other creations of nature which we may, with no derogation, call objects. For a man is himself an object, whatever he may take to be his advantages, the more likely to recognize himself as such the greater his advantages, particularly at that moment that he achieves an humilitas sufficient to make him of use. (Olson, 1997, 247)

The relationship between the poet and the landscape or his object, as well as between the human and the non-human in Langley’s poetry can be explained through Olson’s idea of Objectism as the speaker in a Langley poem sheds his/her personality, adopts the view of his/her object or landscape, and thereby merges with the landscape. Langley’s emphasis on syllables and lines as well as his use of enjambment are also in line with Olson’s projective verse in that syllables and lines ride over metre and rhyme.

Langley’s view of poetry owes much to Pound’s conception of poetry and the idea of Imagism. Langley shares the Imagists’s concern for the “particular”. In the “Preface” to Some Imagist Poets (1915), it is maintained that “poetry should render particulars exactly and not deal in vague generalities, however magnificent and sonorous” to “produce poetry that is hard and clear, never blurred nor indefinite” (in Kolocotroni, 2007, 269). The Vorticist notion of an image as a “vortex” is a chief influence on the poetry of Langley. As Pound puts it in his essay “Vorticism”:


61

THE IMAGE IS NOT an idea. It is a radiant node or cluster; it is what I can, and must perforce, call a VORTEX, from which, and through which, and into which, ideas are constantly rushing. In decency one can only call it a VORTEX. And from this necessity came the name “vorticism.” (Pound, 1916, 106)

Langley’s depersonalized poetry, can also be traced back to Eliot’s theory of “impersonal” poetry, in which the poet articulates “a particular medium, which is only a medium and not a personality, in which impressions and experiences combine in peculiar and unexpected ways” (Eliot, 1993, 2174). As Eliot puts it, “Poetry is not a turning loose of emotion, but an escape from emotion; it is not the expression of personality, but an escape from personality” (Eliot, 1993, 2175).

It can be argued that Langley envisions poetry as a “catalyst” of tradition and innovation like his early modernist predecessors. “To a Nightingale” demonstrates not only a new, modernist, innovative, scientific and depersonalized conception and style to express reality, but also pays homage to history and literary tradition, mainly to figures such as Shakespeare, the Romantics and the early modernists. Langley uses the traditional as well as Romantic ode form in “To a Nightingale”. However, his treatment of the form is innovative and Modernist, distinguished from the Romantic odes. Furthermore, the speaker in Langley’s poem is not the emotional, subjective speaker of Romantic poetry but the impersonal poet of Eliot, who escapes from emotion and of Olson, as s/he becomes objectified in the landscape.

It can be argued that Langley’s poetry is mainly about linguistic crisis as it portrays a kaleidoscopic landscape of reality. The “modern crisis of language” which follows existential crisis, related to the loss or failure of the connections among reality, thought and language, is a key concern of Modernist poetry. As ordinary language is regarded as “de-potentiated” or emptied, “its syntax and vocabulary are rejected as unserviceable for poetry” (Sheppard, 1976, 328-329). Modernist poetry, thus, aims to recover the multiple strands of meaning lost in conventional language. As Sheppard puts it, the Modernist poet “attempts to liberate the repressed expressive energies of language; ceases to be the celebrant of a human order and becomes the experimenter who searches for a barely possible ‘redeemed and redeeming image’ amid a protean universe in apparently chaotic process” (Sheppard, 1976, 329). Modernist experimentation with or innovation through language also brought about new discourses. As Güzel Köşker states, “Modernist poets, who also pioneered Imagism in poetry, created a new discourse by experimenting with language to reach new styles of expression” (Güzel Köşker, 2016, 6).

Modernist experimentation with language can also pose a difficulty for the reader: “As such, the artist’s relationship with the audience becomes problematic in the modern era”


62

(Şenlen Güvenç, 2019, 126). Ezra Pound’s poetry illustrates the difficulties modernist poetry involves for the reader. As Şenlen Güvenç suggests, the “elitist style or voice employed by Pound –who believed that poetry should be challenging rather than easily consumed-excludes the common reader who might not have a command over the Classical texts, foreign language, Latin etc.” (Şenlen Güvenç, 2019, 127). In the same manner, Langley’s poetry posits difficulties and challenges for the reader, as it is experimental and innovative.

Daniel Eltringham points out the underlying sense of ambivalence in Langley’s verse, in the fluctuation between certainty and uncertainty, the naturalist and the experimentalist:

Roger Langley’s writing lies between two worlds: the certainty desired by the amateur naturalist and its implications for artistic and taxonomic records, poised against the uncertain, plural, deferred, evasive character of an experimental artist. But poised without explicit tension: he is not a tense writer, more curious and exploratory, content to allow contradictions to remain contrary. (Eltringham, 2013, 50)

Eltringham also notes the contradictory use of images in the endings of Langley’s poems, which simultaneously affirm and negate a certain sense of meaning or truth: “It’s typical of Langley to end his poems with such searching ambiguities, confirming and frustrating in a single image, or rather statement about an image, the numerical ‘closing down’ of the world” (Eltringham, 2013, 51).

Langley uses stylistic devices as foregrounding, deviation, parallelism, parataxis and enjambment1. As Richard Bradford puts it, modernist poetry is characterized by such stylistic elements as the “foregrounding” of the right or the left-hand columns in a “radical” manner and/or constant upsetting of any neat relationship between the two columns (Bradford, 1997, 153-4), parataxis or “language organized at the moment of experience or perception without too much attention given to formal syntax” “enjambed syntax” and “free-verse” (Bradford, 1997, 155).

A Stylistic Analysis of Langley’s “To a Nightingale”

Langley’s poem “To a Nightingale” enacts the ongoing interaction and even battle between nature and culture, past and present, emotion and reason, presence and absence, affirmation and negation, certainty and doubt, and significance and futility. It can be argued that the text adopts a modernist stance towards reality, as it acknowledges the new and the modern while feeling nostalgia for the idyllic, rural past, or between the romantic and modernist outlooks. The poem dramatizes the communication and relations between human and non-human worlds

1 Short introduces the notions of “foregrounding”, “deviation” and “parallelism”, which are central to stylistic analysis (Short, 1996, 1-79). See Short, M. (1996). Exploring the Language of Poems, Plays and Prose. London & New York: Longman.


63

through the contrast between the ecological outlook and the human gaze, mainly through the juxtaposition of the human and the non-human, including birds, insects, flowers, trees, the weather, the earth, the bridge and the sky.

“To a Nightingale” is a poem written in the form of an ode even though its title does not contain the word “ode”. It is addressed to the nightingale in the tradition of Romantic odes. The ode is an elastic and open poetic form in both structure and content, as Richard Bradford suggests, not only bearing “the most flexible and variable stanzaic form” but also as a tool for “personal reflection” (Bradford, 1997, 20). “The open, flexible structure of the ode”, Bradford states, is functional as it “eschews logic and systematic argument in favour of an apparently random sequence of questions, hypotheses and comparisons” (Bradford, 1997, 20).

The title foregrounds the sense of deferral which is central to the poem. That is, there is no mention of a nightingale in the rest of the poem. The word nightingale functions as a signifier endlessly deferred and an intertextual element linked with the representations of the nightingale in various disciplines, discourses and texts. Thus, the idea of the nightingale may be a sum of the multiple ideas concerning the nightingale. The arrival of the nightingale is deferred throughout the poem, and anticipated by the end. The poem is built on the presumption of absence which precedes presence in that the very presence of the nightingale is built on its absence or anticipation. For, the poem ends with the speaker waiting for the song of the nightingale which he expects to record. As Carol Rumens says, “the poet having reminded us that emptiness is the precondition for hearing”, “the poem doesn’t need to tell the nightingale” (Rumens, 2016).

Julie Larios, in “R. F. Langley: Between Two Worlds”, notes Langley’s use of “indirection” in “To a Nightingale”, which she thinks, distinguishes his odes from its Romantic predecessors. The opening line of the poem, which emphasizes nothingness turns out to be affirmative only to end in negation, and the curvilinear structure, she states, is an instance of Langley’s “poetic trick” of “indirection” (Larios, 2015, 4-5).

The coexistence and alternation of affirmation and negation, hope and despair, closure and indeterminacy dominate the poem. As in Langley’s poem, “The Upshot”, whose first and last stanzas begin with the expression “We leave unachieved in the /summer dusk” (Langley, 2015, 1-3), and which ends with the line “there is more here. More. Here.” (Langley, 2015, 3), the sense of unfulfillment and deferral alternate with a sense of affirmation. Feelings of existential contingency and discontent prevail as “Things stand further off” (Langley, 2015, 3).

Noel-Tod maintains that the sense of uncertainty and the speaker’s aim to arrive at exactness or accuracy end, in the Keatsian sense, in a discharge or freedom from anxiety about certainty. The poem, he suggests, concludes with a sense of relief and fulfilment through the nightingale’s awaited song:


64

The poem searches for precisions around the edges, […] But it aims further along the road, beyond “the nick-nack of names”, at Keats’ con dition for poetry, in which “the sense of Beauty overcomes every other consideration”. Finally, it is the sound of a nightingale that brings release from wondering about “caterpillars which / curl up as question marks. (Noel-Tod, 2011, 71)

The poem not only deals with the observations and speculations of the speaker on nature, but it moves toward existential concerns. It portrays the modernist battle of the mind over anxieties rather than offering the resolution of questions, a sense of affirmation and relief as a final point. Noel-Tod believes Langley’s primary interest in this poem is not surrealism but contemplation on natural history: “The question, therefore, was not surrealism, but a speculation in natural his tory, and as much “earned from observation […]” (Noel-Tod, 2011, 72) However, the poem is also concerned with existential questions and the ensuing linguistic anxiety.

The poem foregrounds a sense of nothingness, of silence, of stillness and of emptiness in the existentialist vein. It registers the condition of being in limbo. The road seems to be a dead-end. The speaker is in abeyance, as he waits for the nightingale’s song to shoot. His/her condition is a state of suspension, oblivion and incompleteness. The “fraught pause” mentioned by the speaker which refers to the period of waiting for the nightingale’s song is the dominant emotional mood of the poem, as it is built on fraught silences, emptiness, nothingness and pauses.

The concept of coping is highlighted in the poem as it connects different layers of the text. For one thing, the metaphor of coping explains the speaker’s struggle with absence and presence, nothingness and meaning, movement and stillness, certainty and doubt. The speaker tries to cope with modernist anguish through the metaphor of “the coping of a bridge”, trying to bridge the gap between meaning/truth and language. His/her aim to make sense of his/her environment and reality continually fails as feelings of hesitancy, ambivalence and nothingness prevail. The speaker’s continuous desire to reach “the particular” amidst the chaos and unfinalizability of reality and language, coping with the reality or particulars concerning insects, flowers, moths, and birds is the focal point of the poem. As Langley concludes his poem “Experiment with a Hand Lens”, “Nothing is less than / particular” (Langley, 2015, 2). At the structural and graphological levels of the text, “coping” may reflect the disordered structure of the poem. The structure and spatial arrangement of the text duplicates the act of coping via the abrupt shift of the ending words of each line, having a zig-zag turn, foregrounding one column in a radical manner mainly through enjambed lines.

The poem consists of forty-five lines, each of which has seven syllables. It is formed of enjambed lines, in that the lines are broken and continue in the next line. Graphologically, linguistically and structurally the poem paints not only the vertiginous vacillation or the flutter


65

of birds and insects, but also of the giddiness of the speaker’s walking and wavering between certainty and doubt, affirmation and negation, the human and the non-human. The ragged, uneven shape of the poem reflects both the vertigo-like uncertainties in existence and the interactions between the human and the non-human. The use of enjambment and parataxis, for instance, helps to imitate the movement including the tensions of the landscape as well as the speaker’s stream of consciousness. The flow and fluctuation of the lines echo the tide of the speaker’s mind as well as the energy of the landscape.

The speaker refers to various kinds of discourse including entomology, etymology, ornithology and natural history. S/he examines nature like a natural historian but s/he also explores concepts like a linguist. S/he speculates like a scientist or philosopher on the things s/he observes. S/he imparts both his/her impressions and his/her knowledge or scientific information concerning the reality s/he beholds. As Rumsey puts it, “Beyond the drama of the encounter between poet and natural world, it is the effects of that encounter on the use of language that make ‘To a Nightingale’ remarkable” (Rumsey, 2016). Langley’s use of scientific name of the genus, generic names, to refer to the objects in the landscape, for instance, can be regarded as Modernist. The speaker in this poem not only mentions the common or local names of species but their Latin equivalents as well. The speaker refers to mosses for instance as Grimmia. S/he identifies a moth as Scotopteryx and another as Camptogramma. S/he also speculates the flies s/he observes are Helina Phaonia. The technical, industrial term “coping” is another example of the scientific and innovative use of language as a modernist aspect.

The idea of the contingency of life is central to the poem which is further connected with the arbitrariness of language. Facing the maze of the alternatives of meaning/reality, the speaker suffers from the nausea of existence as he feels due to the sickening “[H]eat off the/ road” the sickness of the labyrinth of language/meaning, “the nick-nack of names” (Langley, 2015, 1). Existential nothingness and dissemination of choices and meanings accounts for the speaker’s condition as s/he declares “I am/ empty, stopped at nothing, as/I wait for this song to shoot” (Langley, 2015, 2). Feelings of anxiety and nausea accompanying the contingency of reality concerning the landscape recall Sartre in that “Everything is gratuitous” and “When you realize that, it turns your stomach over and everything starts floating about” (Sartre, 2000, 188). The speaker’s reference to scientific /generic names to identify and reveal the truth about the things in the landscape is ironic as it helps to underpin the arbitrary and random aspect of reality and of language.

The poem begins with the sense of negation and nothingness through the foregrounding of the indefinite pronoun “nothing” but moves towards the possibilities of both human and non-human sights in the landscape and the relationships between them. The speaker’s survey


66

of the landscape along the road begins and ends in a provisional tone rather than certainty. The speaker’s alternation between certainty and possibility or likelihood, between affirmation and negation is graphologically reproduced in the shape and structure of the poem, that is, the zigzag course of the last word of each line, veering alternately to right and left. The preliminary negation of the speaker in the first stanza suddenly shifts to possibility at the end of the same line, through the use of “but”, signalling the change in direction or meaning and the adverb “maybe” which expresses likelihood as well as uncertainty, used in the following line. Thus, the presence of flowers’ petals is one of the alternatives of reality in the landscape. The mood of uncertainty is transformed into certainty in the third line through the use of the phrase “nothing but” which means “only” or “nothing other than”. The existence of the coping of a bridge is expressed with certainty through this phrase. The speaker moves from the space of the natural world to the human plane, through the shift of focus from flowers to the bridge. The linguistic play involved in the same lines imitates the abrupt alternation and unfinalizability of meaning/truth, particularly through the change in syntactic arrangement and punctuation which further changes through their interactions with the words in the next line:

Nothing along the road. Butpetals, maybe. Pink behindand white inside. Nothing butthe coping of a bridge. Mutes (Langley, 2015, 1)The phrase “stop at nothing” is foregrounded in both form and content of the poem.

It recurs at graphological, linguistic and semantic levels of the poem. “To stop at nothing” mainly suggests the unfinalizability of reality and the possibilities of connections, meanings and language. As Byers states, “Stop / at nothing. To stop here at / nothing”, in this poem, “offers a warning to the speaker to avoid the Adamic inclination to fix things by their names” (Byers, 2017, 347). Along with the indeterminacy and unattainability of meaning, the phrase, also accentuates humanity’s endless search for truth like Camus’ Sisyphus. Thus, the borders between absence and presence, nothing and anything, are blurred, which is reiterated in the correspondence between human and non-human planes, including contextual and textual ones. Moreover, the line division stops at nothing in that it flows uninterruptedly, without a break or stop. Since the poem is not divided into stanzas and enjambment is used, the lines flow into each other without a break and continue incessantly. The open structure of the poem, “stopping at nothing”, parallels the speaker’s unending walk, contemplation and speculation on the open road. The movement or alternation of the lines on the butterfly and the lines on the page exhibit parallelism. The movement, namely, the “flutter” of the butterfly, Scotopteryx or Darkwing, also accompanies the movement on the page, that is, the page margins. The continuous song of the chaffinch also parallels the endless flow of the lines of the poem. The sense of the unfinalizability


67

or contingency of reality/meaning at textual and contextual levels is also expressed through the images of “waver”ing lines, “the nick-nack of names”, “doubl”ing and “blur”ring of the “margin”:

shaded Broad-bars. Lines waver.Camptogramma. Heat off theroad and the nick-nack of names.Scotopteryx. Darkwing. Theflutter. Doubles and blurs themargin. Fuscous and white. Stopat nothing. To stop here at nothing, as a chaffinch singsinterminably, all day. (Langley, 2015,1-2)

The use of stylistic devices such as foregrounding, deviation and parallelism in the text/poem reveals the radical landscapes of meaning and language. Deviation is seen at the discoursal level. As the intended addressee is a nightingale, the discourse situation, that is, the conversation, fails. Furthermore, although the persona intends his/her message to the nightingale, the absent addressee and the sense of deferral reinforces deviation in discourse.

The subjectivism of Romanticism and the Romantic idea of the poet/speaker’s projection of his/her personality and feelings onto nature are replaced in this poem with the Modernist depersonalized perspective of the speaker. There is a shift from the author to the text, as the poet/speaker becomes an object in the landscape. The speaker refuses emotion and individuality, by emphasizing that his expressions are objective observations, common views rather than his own personal thoughts and feelings. For instance, s/he refers to the sounds of the birds and two turtle doves in an unsentimental tone, using for instance the word “tenderness” simultaneously claiming that he is not concerned with “love” and emphasizing that it is an objective observation rather than his personal interest: “I /say none of this for love. It/is anyone’s giff-gaff. It/is anyone’s quelque chose. /No business of mine” (Langley, 2015). The repetition of the phrase “It is anyone’s” and the negative expressions “no” and “none” underscores the depersonalized outlook. The jarring contrast between the romance-related and emotionally charged word “love” and the unromantic, detached and materialistic concept of “business”, contributes to the unemotional attitude in the poem.

The convergence of the natural and cultural worlds is further sustained through linguistic parallels. The “mutes” or bird-droppings on the bricks, for instance, are depicted in industrial and cultural terms, through the analogy of “metal” and the linguistic and existential overtones of muteness. The word “mute” signifies not only the natural and industrial element but also the sense of inarticulacy or linguistic as well as existential silence or barriers. The “coping” of a bridge


68

is an act of coping regarding both human and non-human worlds, and the relations between them, combining the social, moral, and linguistic aspects. Mites “ramble” and caterpillars “curl up as question marks”, which imitates the interactions between the human and non-human in a modernist sense. The movement of the mites is likened to the stroll of the speaker and the “rambling” stream of his/her mind is reflected onto the landscape. A further analogy is drawn between the movements of caterpillars and humans as the curling of the caterpillar reflects the speaker’s doubts or questions regarding reality and their expression in language and linguistic terms. In other words, as the beholder perceives the landscape, s/he both produces or writes the landscape and is affected and constructed by it. Waiting for the nightingale’s song, the speaker says “I am / empty, stopped at nothing, as / I wait for this song to shoot”. The expressions of emptiness and nothingness reinforce the idea of a dialogic connection between landscape and humanity, as the speaker is “empty” or absent before the arrival of the nightingale. The presence and identity of the nightingale is also constructed through its relationship with the speaker and when s/he records its song.

Enclosure is another central issue in Langley’s poetry as well as in “To a Nightingale”. In his poem “Mathew Glover”, Langley deals with the enclosure of the commons, giving a historical account of Parliamentary Enclosure and its effects on the English landscape. The poem emphasizes not only the impact of the Enclosures but also emphasizes the confusion in the face of it, as “All is lost” through this change and Matthew Glover “would not speak for or against it” (Langley, 2015, 6):

Enclosures in this parish cut upThe Open Fields round its centreBefore1758 and took the Commons30yrs later, fast, from theDeclaration on the church doorTo the Commissioners’ meeting. (Langley, 2015, 5)

In “To a Nightingale”, the hedge may be the emblem of the Enclosures and its effects. The coping of the bridge may also signify coping with this change and the tensions following it.

The poem concludes with the image of biosemiosis of the human and non-human in the landscape, where the speaker’s self is projected onto the road, the apple-tree and the bridge. The speaker almost forgets himself/herself facing the possibilities including the apple-like risks or truths on the road to reality, and ends his/her observations with the approaching bridge.

Conclusion

To conclude, Langley’s poetry demonstrates a poetic vision which is a modernist “vortex”, reflecting the contingency, ambivalence, suspension, dissemination and even loss of meaning


69

through its choice of “getting –off” the “track” of language and meaning, thereby facing the possibilities and risks encountered in sketching the landscapes and linguistic scapes of reality. In “To a Nightingale”, the relationship between the speaker and the landscape, or between humanity and environment, assumes the nature of biosemiosis as the speaker projects his/her self onto the landscape and takes up the stance of the landscape, thereby becoming an object. Langley’s view of the landscape involves a dialogic interaction between nature and culture, the rural and the urban or industrial, the human and the nonhuman in that the language denoting each element replaces one another. The language about the human and the non-human world are intermingled so much so that it is hard to distinguish between them. The proximity of the human and non-human discourses, mirroring one another, in Langley’s modernist poetics is a far cry from the romantic, pastoral and pre-modernist ones. Stylistic devices such as enjambment and parataxis reinforce the slipperiness of truth and of language, which lies at the heart of the poem. Landscape becomes a text, a linguistic and fictional construct while the text stages the landscape. The speaker’s desire to arrive at certainty, closure and the particular in the face of the flux, indeterminacy, and disorder of reality and of language reflects the modernist “coping” with meaning and language, striving to “bridge” the gaps in existence and language. It is observed that landscape and language are metaphors for each other in Langley’s poetry. “To a Nightingale” demonstrates the vertiginous vacillation and proliferation of language and reality and the nausea of nothingness.

References

Bradford, R. (1997). Stylistics. London and New York: Routledge.

Byers, M. (2017). “R. F. Langley: Seeing Things”. English: Journal of the English Association, Volume 66, Issue 255, 1 December 2017, doi:10.1093/english/efx032. Retrieved 20 February 2019, from https://academic.oup.com/english/article-abstract/66/255/331/4717460. pp. 331–350.

Derrida, J. (1991). “Che cos’e la poesia?” In Peggy Kamuf (Ed) & (Trans), A Derrida Reader: Between the Blinds (pp. 221-237). New York: Columbia University Press.

Eliot, T. S. (1993). “Tradition and the Individual Talent”. In M. H. Abrams (Ed), The Norton Anthology of English Literature (pp. 2170-2176). Vol.2. New York: W. W. Norton & Company Ltd.

Eltringham, D. (2013). “The idea of the bird: Bird Books, the Problem of Taxonomy, and Some Poems by R.F. Langley”. PN Review 210, Volume 39, Number 4, March - April 2013, pp.50-53.

Güzel Köşker, N. H. (2016). “Revision of Helen’s Myth and A New Female Discourse in Hilda Doolittle’s Helen in Egypt”. Dil Dergisi. 167(1), pp. 5-20.


70

Hamilton, I. & Noel-Tod, J. (2013). The Oxford Companion to Modern Poetry in English. Oxford: Oxford UP.

Heidegger, M. (1971). “The Thing”. Poetry, Language, Thought. Albert Hofstadter. (Trans.) New York: Harper & Row.

Herd, D. (2019). “Emptying, Holding, Settling: The Poetry of R.F. Langley”. Edinburgh Review. Retrieved 20 February 2019, from https://edinburgh-review.com/extracts/article-david-herd/.

Kolocotroni, V., J. Goldman and O. Taxidou. Eds. (2007). Modernism: An Anthology of Sources and Documents. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Langley, R. F. (2015). Complete Poems. [Kobo]. Jeremy Noel-Tod. (Ed.) Manchester: Carcanet Press. doi: Epub ISBN 978 1 78410 065 0, Mobi ISBN 978 1 78410 066 7, Pdf ISBN 978 1 78410 067 4.

Langley, R. F. (2006). Journals. Exeter: Shearsman Books Ltd.

Larios, J. (2015). “R. F. Langley: Between Two Worlds”. Numéro Cinq Magazine, Poetry, Undersung, Vol. VI, No. 3. March 2015.

Larkin, P. (2008). “Being Seen for Seeing: a tribute to R F Langley’s Journals”. Retrieved August 2008, from http://intercapillaryspace.blogspot.com/2008/08/being-seen-for-seeing-tribute-to-r-f.html.

Noel-Tod, J. (2015). “Introduction”. Complete Poems. [Kobo]. Jeremy Noel-Tod. (Ed.) Manchester: Carcanet Press. doi: Epub ISBN 978 1 78410 065 0, Mobi ISBN 978 1 78410 066 7, Pdf ISBN 978 1 78410 067 4, pp. 1-12.

Noel-Tod, J. (2013). “In Different Voices: Modernism Since the 1960s”. The Oxford Handbook of Contemporary British and Irish Poetry. Ed. Peter Robinson. Oxford: Oxford UP, pp. 111-129.

Noel-Tod, J. (2011). “Jeremy Noel-Tod remembers R.F. Langley, with Langley’s ‘Sixpence a Day’”, Cambridge Literary Review, II/5 (Summer, 2011), pp. 71–8.

Olson, C. (1997). Collected Prose. Donald Allen and Benjamin Friedlander. Eds. Berkeley, Los Angeles & London: University of California Press.

Pound, E. (1916). Gaudier-Brzeska: A Memoir. London: John Lane The Bodley Head.

Rumens, C. (2016). “Poem of the Week: To a Nightingale by R. F. Langley”. Retrieved May 16, from https://www.theguardian.com/books/booksblog/2016/may/16/poem-of-the-week-to-a-nightingale-by-rf-langley.

Rumsey, L. (2016). “On R. F. Langley’s ‘To A Nightingale’”. Etudes britanniques contemporaines - Revue de la Société dʼétudes anglaises contemporaines, Presses universitaires de la Méditerranée, 2016, 51, https://ebc.revues.org/3478#tocto1n3. halshs-01418666


71

Sartre, J. P. (2000). Nausea. Robert Baldick. (Trans). London: Penguin Books.

Şenlen Güvenç, S. (2019). “No man hath dared to write this thing as yet: Tradition and the Individual Talent of Ezra Pound”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10, pp. 118-129.

Sheppard, R. (1976). “The Crisis of Language”. Modernism: 1890-1930. Malcolm Bradbury and James McFarlane. Eds. New York: Penguin Books, 323-336.

Short, M. (1996). Exploring the Language of Poems, Plays and Prose. London & New York: Longman.

Tarlo, H. (2011). “Introduction”. The Ground Aslant: An Anthology of Radical Landscape Poetry. Exeter: Shearsmann Books, pp. 7-18.


72



DOI: 10.33690/dilder.580790

Mot clésLe Petit Prince, La Sémiotique, Le Sens, La Signification, Les Modalités

Anahtar SözcüklerKüçük Prens, Göstergebilim, Anlam, Anlamlandırma, Kiplikler, Göstergebilimsel Dörtgen

UNE CRİTİQUE DES SOCIÉTÉS DU MONDE DANS L’UNİVERS DU “PETIT PRINCE” SOUS UNE OPTIQUE SÉMIOTIQUE

GÖSTERGEBİLİMSEL BİR BAKIŞ AÇISIYLA KÜÇÜK PRENS’İN EVRENİNDE DÜNYA TOPLUMLARI ELEŞTİRİSİ

• Özge SönmezDr. Öğr. Üyesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fransız Dili Eğitimi Anabilim Dalı, [email protected]

Résumé

Le Petit Prince d’Antoine de Saint-Exupéry, en tant que chef-d’œuvre, et qui a eu un immense succès dans le monde, continue à être l’objet de recherches dans plusieurs disciplines scientifiques telles que la linguistique, la didactique des langues, la sociologie, la sémiotique, la littérature comparée, etc. Dans ce grand éventail de recherches, les séquences les plus choisies par les chercheurs sont « la rose », « le serpent » et « le renard ». Mais l’univers métaphorique du Petit Prince est presque illimité. À part les fameuses séquences indiquées ci-dessus ; les rencontres avec le roi, le businessman et l’allumeur méritent aussi d’être un sujet de recherche approfondi de par leurs structures linguistiques, énonciatives et sémiotiques. Dans cette étude, nous essayerons d’analyser la construction du sens dans les séquences de ces quatre rencontres selon l’approche sémiotique. En premier lieu, les univers des personnages choisis vont être analysés à travers la focalisation sur le sujet, l’espace et le temps pour déterminer l’ensemble des sens dénotatifs apparents, « en surface ». En second lieu, nous chercherons tout ce qui est dissimulé sous le sens dénotatif, à la lumière des travaux de Greimas, en nous basant sur les modalités, le schéma actantiel des personnages et le carré sémiotique afin de pouvoir atteindre toutes les couches de signification.

Öz

Antoine de Saint–Exupéy’nin Küçük Prens’i, bir başyapıt olarak tüm dünyada geniş bir başarı kazanmıştır. Eser dilbilim, yabancı diller eğitimi, sosyoloji, göstergebilim, karşılaştırmalı edebiyat gibi değişik bilimsel disiplinlerin konusu olmayı sürdürmektedir. Bu geniş yelpazeli araştırma alanında, araştırmacılar tarafından en çok incelenen bölümler genellikle Küçük Prens’in «gül», «yılan» ve « tilki » ile karşılaşmasını konu alan bölümler olmuştur. Ancak Küçük Prens’in değişmeceli (fr.métaphorique) evreni sınırsızdır. Yukarıda bahsedilen ünlü bölümlerin yanı sıra, Küçük Prens’in “kral”, “iş adamı” ve “sokak feneri görevlisi” ile karşılaşmaları dilbilimsel, sözcelemsel ve göstergebilimsel yapılarıyla, derinlikli bir araştırmayı hak etmektedir. Bu çalışmada, bu üç karşılaşmanın anlamsal boyutlarını göstergebilimsel yöntem aracılığıyla inceleyeceğiz. Göstergebilimci A.J.Greimas’ın çalışmaları ışığında; ilk olarak, seçilen anlatı kişiliklerinin yüzeysel yapıları -özne, uzam ve zaman boyutu- incelenecek, daha sonra düz anlatımın altında yatan derin yapıyı/anlamı ortaya çıkarmak amacıyla; tüm kiplikler, çağrışımlar, eyleyen şeması ve göstergebilimsel dörtgen ele alınacaktır.

73

Introduction

Les textes littéraires sont à la fois des produits artistiques (pour les lecteurs) et des objets scientifiques (pour les personnes qui les étudient). Par leurs natures, ils contribuent à enrichir notre esprit et aussi à développer notre capacité d'imagination. Il est facile de trouver des œuvres littéraires classiques et prestigieuses de la langue française qui sont encore actuelles et modernes. Un de ces chefs-d'œuvre qui s'affirme toujours par son originalité même aujourd'hui, est « Le Petit Prince » d'Antoine de Saint-Exupéry. Il est incontestable que par cette œuvre, l'auteur a eu un grand succès mondial. Ce livre, publié pour la première fois en 1943, certainement l'œuvre la plus connue de l'auteur, a été traduit dans plus de 300 langues, ce qui le place comme le deuxième ouvrage le plus traduit au monde après la Bible. Bien qu'originellement considéré comme un livre plutôt enfantin, son langage poétique, métaphorique et symbolique, a finalement conquit bien des adultes. C'est cette particularité exceptionnelle qui nous a poussés à en faire notre sujet de recherche.

Ce conte poétique et philosophique, écrit sous l'apparence d'un conte pour enfants nous propose, en fait, plusieurs structures linguistiques, sémantiques, sémiotiques, énonciatives suffisamment riches pour mériter une analyse approfondie. Dans le roman, le narrateur, aviateur de son état, s'écrase au milieu du Sahara, à cause d'une panne de moteur de son avion. Au lendemain de l'accident, il rencontre, par miracle, le Petit Prince qui lui demande de lui dessiner un mouton. Alors commence entre le narrateur et le lecteur un long récit d'aventures vécues avec et par le Petit Prince au cours de rencontres plus inattendues les unes que les autres faites par ce dernier.

Nous avons décidé de nous focaliser sur trois de ces rencontres, relativement méconnues, du Petit Prince. Celles-ci sont : le roi, le businessman, et l'allumeur. Habituellement, lors des recherches universitaires réalisées sur ce livre, ce sont plus particulièrement les rencontres avec la rose, le renard et le serpent, qui sont retenues, car celles-ci sont considérées comme les chapitres principaux du livre alors que les trois chapitres que nous avons choisis restent dans l'ombre et c'est bien dommage. L'intention première de notre présente étude est d'examiner les textes retenus selon une approche sémiotique qui, par définition, place au centre tout ce qui est lié au sens et à la signification dans les structures profondes et de surface de ces textes. L'approche scientifique que nous allons suivre sera la sémiotique (particulièrement la sémiotique littéraire) qui a trouvé son statut actuel avec A.J. Greimas suite aux premiers travaux sur la linguistique, effectués par F. Saussure qui est le premier à nommer cette science comme « sémiologie » et pour qui la sémiologie est « la science qui étudie la vie des signes au sein de la vie sociale ». Pour Greimas, la sémiotique ne détermine pas seulement la place des signes linguistiques et non-linguistiques dans une situation de communication, elle observe aussi leurs

Özge Sönmez | Dil Dergisi-Haziran 2019 | 72-91

74

processus de production de sens, leurs articulations et leurs nouvelles significations acquises pendant ce processus (Greimas et Courtès, 1994, p.339-341). Selon cette perspective, il est clair que la sémiotique peut nous offrir un parcours méthodologique pour l'analyse des textes littéraires.

Un des chercheurs dans ce domaine, Denis Bertrand, dont les recherches portent sur les textes littéraires et qui a repris les travaux et la suite de Greimas, présente le schéma du parcours génératif de la signification (Bertrand, 2000, p.29). C'est ce dernier qui sera notre point de repère et notre référence tout au cours du processus de notre étude. Ce parcours précise les éléments fondamentaux des structures discursives, sémio-narratives et profondes.

Tablo 1 : Parcours génératif de la signification selon Bertrand

Structures discursives Isotopies figuratives (espace, temps, acteurs), isotopies thématiques

Structures sémio-narratives Schéma narratif (contrat, compétence, action, sanction)Syntaxe actantielle (sujet, objet, destinateur, anti-sujet ; programmes narratifs, parcours narratifs)Structures modales (vouloir, devoir, savoir, pouvoir faire ou être et leurs négations)

Structures profondes Sémantique et syntaxe élémentaires (carré sémiotique)

En suivant scrupuleusement ce déroulement ce parcours nous présente une recherche du sens et de la signification qui va en partant de la surface apparente des textes jusque dans leurs significations les plus profondes. Comme Fontanille précise ; « ( ) nous baignons dans un monde déjà signifiant, nous en sommes nous-mêmes partie prenante, et les perceptions que nous en avons ont, elles aussi, une forme sémiotique. Mais, chaque fois que nous 'prenons position' dans ce monde, chaque fois que nous le soumettons à un point de vue, nous rejouons l'acte à partir duquel toute signification prend forme. » (Fontanille, 2016, p.36)

Dans les structures discursives, ce sont les formes élémentaires d'un texte comme l'espace, le temps et les acteurs qui sont constatées à première vue. Ces structures élémentaires nous permettent de distinguer le sens superficiel du texte. Quand on se focalise plus, lors d'une deuxième approche plus en profondeur, c'est-à-dire, quand on évolue de quelque chose de concret vers des choses plus abstraites, alors, ce sont les relations entre les personnages, leurs états, leurs transformations, leurs relations avec leurs objets modaux, voire même, leurs propres modalités qui apparaissent. Pour finalement arriver à la dernière étape de l'analyse que sont les structures profondes, autrement-dit, les structures les plus abstraites. Ceci est appelé le carré sémiotique (terme proposé par Greimas), qui se base sur les relations, comme la contrariété, la contradiction, l'implication, etc., entre les notions abstraites du texte littéraire.


75

1. Analyse des structures discursives de la rencontre du Roi

Après que le Petit Prince a décidé de quitter sa planète, il se retrouve dans la région des astéroïdes 325, 326, 327, 328, 329, et 330. Il va les visiter les uns après les autres en commençant par 325. C'est sur cet astéroïde appelé également planète, que se déroule le dialogue entre le Petit Prince et le roi. Le narrateur, dans cette séquence, est omniscient, qui, par principe, voit tout et connait les pensées et les idées les plus secrètes et profondes des personnages présents. Voici un court résumé de cette séquence :

« Le Petit Prince qui vient d'arriver sur l'astéroïde 325 rencontre un vieux roi qui vivait tout seul sur sa planète. Il siégeait sur un trône, habillé de pourpre et d'hermine qui recouvrait toute sa planète. Quand le Petit Prince arrive, ce pauvre roi solitaire retrouve la joie, tout heureux de trouver un sujet. Il commence à donner des ordres au Petit Prince pour lui prouver son grand pouvoir. Il lui dit qu'il peut même régner sur et commander les étoiles. Le Petit Prince, qui n'avait jamais vu de roi de toute sa vie, impressionné par sa forte personnalité et par tant de puissance, lui demanda alors de pouvoir voir un coucher de soleil, chose qui lui manque beaucoup, et s'osa à lui demander de réaliser son souhait. Mais comme le roi ne pouvait pas régner sur le soleil, il ne put, bien évidemment, réaliser la volonté du Petit Prince. Ce dernier quitta donc la planète du roi. »

Les isotopies figuratives impliquent trois éléments principaux : espace, temps et acteurs. Nous allons commencer notre analyse, par ce troisième critère, les acteurs. Ici, nous n'avons que deux personnages, le Petit Prince et le roi. Mais en fait, cette scène implique, en arrière-plan, également la présence du narrateur car, c'est bien lui qui nous donne des idées sur les comportements physiques et sur la morale des personnages.

Un roi, dans le monde réel, est « une personne qui, en vertu de l'élection ou de l'hérédité, exerce, d'ordinaire à vie, le pouvoir souverain »1. Dans le monde fictif, autrement dit, dans l’univers du Petit Prince, ce roi « siégeait, habillé de pourpre et d'hermine, sur un trône très simple et cependant majestueux ». Donc, dès le début de la séquence, par la voix du narrateur, le pouvoir et la richesse du roi sont mises en évidence. Il s'agit d'un vieux roi qui a en outre quelques soucis de vue. « Approche-toi que je te voie mieux. » Il veut voir le Petit Prince de plus près. « Je suis très vieux (…), et ça me fatigue de marcher ». Il n'arrive même pas à se déplacer. Il reste toujours sur son trône. Ces éléments sont ceux que le narrateur donne au lecteur afin qu'il puisse se faire une idée du physique du roi.

Pour ce qui concerne la morale du roi : il aime bien donner des ordres, rappeler les règles et sa supériorité. Voici une classification que nous avons établie pour regrouper tous les énoncés qui définissent toutes ces particularités morales du roi, par lui-même, par le Petit Prince et par le narrateur.

1 https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/roi/69725?q=roi#68971, dernière visite, le 09.04.2019


76

Tableau 2 : Les énoncés définissant les particularités de trois personnages

Le Roi Le Petit Prince Le Narrateur« Ah ! Voilà un sujet ! » « Sire, (… ) je vous

demande pardon de vous interroger… »

Le roi siégeait, habillé de pourpre et d’hermine, sur un trône très simple et cependant majestueux.

« Approche-toi » « Sire…sur quoi régnez-vous ? »

Il ne savait pas que, pour les rois, le monde est très simplifié.

« Il est contraire à l’étiquette de bailler en présence d’un roi. Je te l’interdis. »

« Et les étoiles vous obéissent ? »

Tous les hommes sont des sujets.

« Alors, je t’ordonne de bâiller. (…) Allons ! Bâille encore. C’est un ordre. »

« Si Votre Majesté… » (…), lui dit le roi qui était tout fier d’être roi pour quelqu’un.

« Je t’ordonne tantôt de bâiller et tantôt de… »

« Les grandes personnes sont bien étranges »

Car le roi tenait essentiellement à ce que son autorité fût respectée.

« Si j’ordonnais, (…) si j’ordonnais à un général… »

Il ne tolérait pas la désobéissance.

« Je t’ordonne de t’asseoir » C’était un monarque absolu.« Je t’ordonne de m’interroger » « (…), lui répondit le roi, qui

ramena majestueusement un pan de son manteau d’hermine.

« Elles obéissent aussitôt. Je ne tolère pas l’indiscipline »

Car non seulement c’était un monarque absolu mais c’était un monarque universel.

« si j’ordonnais à un général… » Un tel pouvoir émerveilla le petit prince.

« Si tu ordonnes à ton peuple… »

Le vieux monarque

« Il faut exiger de chacun ce qu’il peut donner. »

Il avait un grand air d’autorité.

« J’ai le droit d’exiger l’obéissance… »« Je l’exigerai. »« Et tu verras comme je suis bien obéi. »« Je te fais ministre ! »« Je te fais mon ambassadeur. »


77

Par cette classification, en nous basant sur la proportion des paroles entre les personnages, nous pouvons suggérer que le roi parle souvent à la première personne du singulier « je » (14 fois). Le champ lexical choisi est constitué par des mots qui démontrent un ressenti de supériorité envers les autres, une possession du pouvoir et du droit de décider. Le verbe « ordonner » (8 fois), le verbe « exiger » (2 fois), le mot « ordre » (1 fois). Les verbes à l'impératif « Approche-toi !», « Allons ! » « Baille encore !» (3 fois), les phrases à la 3ème personne du singulier qui reflètent les ordres du roi comme étant des idées communes, « Il est contraire à l'étiquette de bailler en présence d'un roi », « Il faut exiger de chacun ce qu'il peut donner » (2 fois), le verbe « interdire » (1 fois), le verbe « obéir » (1 fois), le mot « l'obéissance » 1 fois, l’adjectif « obéi » (1 fois). « Ne pas tolérer » 1 fois. « Faire nommer qq'un) » (2 fois). Le règne du roi n'est manifestement pas très apprécié par le Petit Prince. Il n'y a que quatre phrases qui contiennent des indices sur l'acceptation de son pouvoir. Il s'adresse à lui en le nommant « Sire » (2 fois), « vous » (1 fois) et « Votre Majesté » (1 fois). Le Petit Prince qui est toujours poli envers le roi, essaye de comprendre la limite de son pouvoir pour avoir son coucher du soleil. Il prononce le verbe « régner » et « obéir » (2 fois). Quant au narrateur, dans cet épisode, en tant que narrateur omniscient, il est capable de connaitre à la fois les idées et les sentiments des personnages et il accentue surtout la volonté du pouvoir du roi. Il nomme ce dernier, « le roi » 4 fois, « il » 2 fois, « un monarque absolu » 2 fois, « un monarque universel » 1 fois et « le vieux monarque » 1 fois. Le narrateur souligne aussi les sentiments, les volontés, les qualités du roi en renforçant le degré de sentiment en question, par les adjectifs, par les adverbes, par les locutions ou par les verbes: « le roi qui était tout 2 fier d'être roi pour quelqu'un. », « Car le roi tenait essentiellement à ce que son autorité fût respectée. », « Car non seulement c'était un monarque absolu mais c'était un monarque universel. », « Il avait un grand air d'autorité. », « Il ne tolérait pas la désobéissance ». Il reflète aussi le sentiment du petit prince à propos du pouvoir du roi : « Un tel pouvoir émerveilla le petit prince ». Il décrit aussi les vêtements du roi, en utilisant l'adjectif « majestueux » et l’adverbe « majestueusement ». Le narrateur nous transmet aussi comment le monde est vu par l'œl d'un roi : « pour les rois, le monde est très simplifié. », « Tous les hommes sont des sujets. »

Le Petit Prince, tel un petit garçon, porte la plupart des particularités des enfants du monde réel : curieux, têtu, naïf, étonné etc. Durant le dialogue avec le roi, le Petit Prince est obsédé par son coucher de soleil qui lui manque, et qu'il réclame à ce Roi si puissant, il ne sait rien du tout sur le pouvoir et l'autorité des rois. C'est pour cela qu'il est tel qu'il est devant le roi, et cette attitude pose un problème de manque d'autorité vis-à-vis du roi. Du fait de cette nature innocente du Petit Prince, l'autorité artificielle du roi est secouée. Voici à présent une classification que nous avons établie sur tous les énoncés qui définissent toutes les particularités physiques et morales du Petit Prince, par lui-même, par le roi et par le narrateur :

2 Souligné par nous.


78


Le Petit Prince Le roi Le narrateur« Comment peut-il me reconnaitre puisqu’il ne m’a encore jamais vu ! »

ø Il ne savait pas que, (…)

« Je ne peux pas m’empêcher ». Il resta donc debout, et comme, il était fatigué, il bailla

« J’ai fait un long voyage et je n’ai pas dormi. »

Tout confus

« Ça m’intimide…je ne peux plus » (…) fit le petit prince tout rougissant« Je voudrais voir un coucher de soleil…Faites-moi plaisir…Ordonnez au soleil de se coucher… »

(...) s’enquit timidement

« Alors mon coucher de soleil ? » Mais le petit prince s’étonnait. « Quand ça sera-t-il ? » Sur quoi le roi pouvait-il bien régner ?« Je n’ai plus rien à faire ici. Je vais repartir ! »

Un tel pouvoir émerveilla le petit prince

Par cette classification, en nous basant sur la proportion des paroles de chacun des personnages, nous pouvons constater que le roi ne dit rien sur le physique et la morale du Petit Prince. Cela renfonce le côté egocentrique du roi. Il est centré sur lui-même et sur son pouvoir fort en apparence mais faible en réalité. Le Petit Prince en tant que voyageur et découvreur est déjà fatigué quand il aborde la planète du roi : « J’ai fait un long voyage et je n’ai pas dormi. », Il resta donc debout, et comme, il était fatigué, il bailla, Le Petit prince bailla, Et puis, il s’ennuyait déjà un peu. Le Petit Prince, étant enfant manque de connaissance sur les rois et leurs façons de gouverner leurs sujets. C'est pour cela que lorsque le roi lui interdit de bâiller, il devient timide, « Je ne peux pas m'empêcher », « Ça m'intimide je ne peux plus », …fit le petit prince tout rougissant, ...s’enquit timidement. Les actes et les idées du roi l'étonnent. On peut voir ses marques d'étonnement dans ses propres paroles mais aussi à travers la bouche du narrateur : « Comment peut-il me reconnaitre puisqu’il ne m’a encore jamais vu ! », « Mais le petit prince s'étonnait ». Le sentiment d'étonnement et son manque de savoir font naitre chez le Petit Prince des interrogations sur tout ce qu'il voit et sur les choses qui l'intéressent : « Alors mon coucher de soleil ? », « Quand ça sera-t-il ? », Sur quoi le roi pouvait-il bien régner ? Un autre sentiment qui est souvent répété chez le Petit Prince, c'est l'insistance. C'est un enfant qui a de la suite dans les idées. Il ne laisse jamais de côté ce qu'il veut, en l'occurrence ici, son coucher de soleil : « Je voudrais voir un coucher de soleil…Faites-moi plaisir…Ordonnez au soleil de se coucher », « Alors mon coucher de soleil ? », Il regrettait son coucher de soleil manqué, « Quand ça sera-t-


79

il ? ». Comme c'est un enfant têtu, s'il refuse de faire quelque chose, il ne la fera jamais. Quand il comprend qu'il n'aura pas son coucher de soleil, il décide alors de quitter cette planète et ce roi sans pouvoir réel. Les propositions (être ministre de justice ou être ambassadeur) du roi ne l'intéressent pas. Il montre directement qu'il est bien différent du roi et qu'il ne masque pas ses sentiments : « Je n’ai plus rien à faire ici. Je vais repartir ! » « Moi, je puis me juger moi-même n'importe où. Je n’ai pas besoin d’habiter ici. » « Moi, je n’aime pas condamner à mort, et je crois bien que je m’en vais. » Le choix de l’utilisation, « Moi, je » renforce la différence de l'identité et de la décision des actes du sujet d'énonciation entre son interlocuteur, ou son énonciateur « tu ». Il s'oppose ouvertement au roi. Mais il reste, cependant, poli et gentil avec lui. Il ne veut pas le vexer en quittant sa planète : « Si Votre Majesté désirait être obéie ponctuellement, elle pourrait me donner un ordre raisonnable, par exemple, de partir avant une minute. Il me semble que les conditions sont favorables. » Mais le Petit Prince, ayant achevé ses préparatifs, ne voulut point peiner le vieux monarque. Le Petit Prince hésita d'abord, puis avec un soupir, prit le départ.

Dans les structures discursives, un des éléments fondamentaux est l'espace. L'espace dans les textes littéraires peut être fictif mais il peut aussi faire référence à un espace réel dans le monde. Dans ce livre, l'espace dont il est question est l'ensemble de l'univers. Le Petit Prince, profitant d'une migration d'oiseaux sauvages, voyage entre les planètes, imaginaires, et arrive dans la région des astéroïdes, tout aussi imaginaires. On ne dispose d'aucune information sur cet univers dans le livre.

Dans un premier temps, le narrateur nous fait part « d'astéroïdes », puis il continue en les nommant « la planète ». L'espace encombré, c'est la planète du roi, ou bien l'astéroïde 325. Par contre, ce dont on est sûr, c'est que cet astéroïde/planète est petite pour ne pas dire extrêmement petite : « Le petit prince chercha des yeux où s'asseoir, mais la planète était toute encombrée par le magnifique manteau d'hermine. », « La planète était minuscule. ». Nous n'avons pas d'autre information sur l'espace mais nous pouvons affirmer que la planète est tout au plus équivalente à une petite maison dans la vie réelle, car le propriétaire, le roi, de la planète n'a aucune place pour manger, dormir, et il est sans toit. D'ailleurs, durant tout le livre nous avons seulement une brève description sur les propriétaires des planètes visitées. Juste le temps de passage du petit prince.

Le dernier élément des structures discursives est le temps. Dans cette séquence, il n'est pas évident de déterminer un temps bien précis, car il s'agit d'un conte. On trouve bien certains indices trop rares et flous pour servir de vrais points de repère. On sait bien que le Petit Prince quitte sa planète un matin. Il s'agit ici d'un temps elliptique. Le narrateur accélère le temps et il ne donne pas de dates précises. On peut juste faire des suppositions. Par exemple, quand le petit prince arrive sur la planète du roi, il demande un coucher de soleil. Cela nous prouve que c'est probablement le matin ou l'après-midi. Quand le roi lui dit « ce sera ce soir vers sept heures


80

quarante ! », on peut suggérer que le jour n'est pas encore fini et comme le Petit Prince s'ennuie et bâille, cela nous fait penser qu'il lui faudra attendre encore pas mal de temps pour voir le coucher de soleil de cette planète.

Quant aux isotopies thématiques de la rencontre avec le roi, nous pouvons citer de la part de roi : /la solitude/, /la volonté de régner sur/, /le pouvoir/ et /la faiblesse/. Pour le Petit Prince, les isotopies thématiques prioritaires peuvent être : /la curiosité/, /la volonté d'avoir un coucher de soleil/, /s'informer plus sur les grandes personnes/ et /la connaissance de soi-même/.

2. Analyse des structures sémio-narratives de la rencontre du roi

Dans ce deuxième niveau du parcours génératif de la signification proposée par Bertrand, le schéma narratif, la syntaxe actantielle et les structures modales entrent en scène. Dans ces structures, ce qui est essentiel, c'est de pouvoir analyser les relations entre ces éléments prioritaires du récit. Le schéma actantiel est constitué de six éléments qui sont : « sujet », « objet », « destinateur », « destinataire », « sujet adjuvant » et « sujet opposant ». Ce schéma nous sert à mieux comprendre les relations significatives entre les différents éléments du récit. Dans cet épisode il existe deux sujets. On peut donc créer deux schémas actantiels pour ces deux sujets essentiels du dialogue entre le roi et le Petit Prince.

Le schéma actantiel du point de vue duPetit Prince Le schéma actantiel du point de vue du roi

destinateur → objet ⸺ destinataire/curiosité/ le coucher avoir le coucher du /manque/ de soleil soleil/ou non ↑sujet adjuvant → sujet ← sujet opposant-le pouvoir du roi Petit -la science -la volonté du PP Prince -les conditions-l’insistance du PP de la planète du roi

destinateur → objet ⸺ destinataire/solitude/ l’existence du la présence/ou/pouvoir/ petit prince sur l’absence du Petit sa planète Prince ↑sujet adjuvant → sujet ← sujet opposant-le pouvoir du roi Le roi -la caractère têtu-la volonté du PP du PP -l’insistance du PP -la manque de pouvoir -la curiosité du PP pour voir les Autres planètes -les mensonges du roi sur son pouvoir

Le sentiment de curiosité et de manque de coucher de soleil pousse le sujet (Petit Prince) à demander un coucher de soleil. Le sujet a deux choix : avoir son coucher de soleil ou non. Pour


81

le schéma actantiel du Petit Prince, les sujets adjuvants sont le pouvoir (fictif) du roi, sa volonté et son insistance pour en avoir. Les sujets opposants sont la science, les règles de la science sur la planète du roi. Quant au roi, c'est son sentiment de solitude et son pouvoir qui le poussent à convaincre le Petit Prince de rester sur sa planète. Ses sujets adjuvants sont le pouvoir, la volonté et l'insistance du Petit Prince pour avoir son coucher de soleil. Ses sujets opposants sont son caractère têtu, sa curiosité et les mensonges perpétrés par le roi sur la limite de son pouvoir, pour que le Petit Prince reste avec lui.

Comme dit Bertrand, « La dimension narrative est la plus solidement établie. Elle consiste à mettre à nu les structures organisatrices de notre intuition narrative transformées par le langage en ces « êtres de papier » que sont les acteurs, sujets du désir ou de crainte, acquérant des compétences, agissant, luttant, échouant ou remportant des victoires. » (Bertrand, 2000, p. 17). Le schéma narratif est constitué de quatre niveaux qui évaluent la relation entre le destinateur et le sujet. Dans la phase de manipulation, le destinateur fait un contrat avec le sujet pour qu'il ait son objet (concret ou abstrait). Dans la phase de compétence le sujet contrôle ces modalités (/vouloir-faire/, /savoir-faire/, /pouvoir-faire/, /devoir-faire/) pour avoir son objet. Puis, il passe à l'acte. C'est le niveau de l'action. La dernière phase, c'est la sanction. Le destinateur évalue le sujet. Si le sujet perd son objet, cela finit par une sanction et vice versa : « Ces quatre phases du programme narratif s'appellent logiquement l'une l'autre, elles ne sont pas toujours toutes manifestées dans les textes que nous lisons. » (Groupes d'Entrevernes, 1984, p.19) Quand on essaye de réaliser le schéma narratif du point de vue de Petit Prince, on a un schéma narratif comme ci-dessous :

Manipulation Compétence Action SanctionDestinateur-Sujet

La volonté de

voir un coucher → Petit

Prince

de soleil

Objet-sujet

/savoir-faire/ (-)

/vouloir-faire/ (+)

/pouvoir-faire/ (-)

/devoir-faire/ (-)

Objet-sujet

Il ne peut pas avoir

son coucher de soleil

car il a un grand

manque de modalité.

Destinateur-Sujet

Sans résultat

La volonté du Petit Prince de voir un coucher de soleil le pousse à faire une demande au roi et à passer du temps avec lui sur sa planète. Mais comme le Petit Prince n'a qu'une seule modalité complète (/vouloir-faire/), cela ne suffit pas pour qu'il puisse passer à l'acte. C'est pour cela, ce schéma narratif est sans résultat.

Quand on essaye d'évaluer du point de vue du roi, on a un schéma narratif comme ci-dessous :


82


Le roi → Petit Prince« rester sur sa planète »

Objet-sujet/savoir-faire/ (-)/vouloir-faire/ (+)/pouvoir-faire/ (-)/devoir-faire/ (-)

Objet-sujetLe roi ne peut pas convaincre le Petit Prince pour qu’il reste sur sa planète, car il a un grand manque de modalité

Destinateur-Sujet

Le Petit Prince quitte la planète.

À cause de la solitude, le roi désire que le Petit Prince reste sur sa planète. C'est pour cela qu'il essaye de prétendre pouvoir régner sur les étoiles. Mais comme il n'a qu'une seule modalité complète (/vouloir-faire/), cela ne suffit pas pour qu'il ordonne au soleil de se coucher au moment où le Petit Prince le voulait. Le roi ne peut pas convaincre le Petit Prince même s'il lui propose d'être son ministre de la justice ou son ambassadeur. Le Petit Prince quitte la planète du roi.

3. Analyse des structures profondes de la rencontre du roi

Après avoir fini l'analyse des structures discursives et des structures sémio-narratives, nous allons finaliser l'analyse par le dernier niveau du schéma de parcours génératif de la signification de Bertrand, c'est la structure profonde (le carré sémiotique). Dans ce niveau on met en évidence les points fondamentaux de la signification par le carré sémiotique. Ce dernier examine les relations de significations dans le contexte de contrariété, complémentarité et de contradiction : « Étudier un objet sémiotique c'est ne l'aborder que d'un ou de plusieurs points de vue : quelle que soit la démarche adoptée, l'objet comporte toujours en plus, c'est-à-dire d'autres facettes cachées qui ne peuvent être saisies en même temps. » (Courtés, 1995, p.25)

La rencontre du roi avec le petit prince se centralise sur le dilemme entre le pouvoir, la volonté du pouvoir et le fait de ne pas en avoir. Si on essaye de les concrétiser sur un carré sémiotique, il est possible d'avoir le schéma ci-dessous :

le processus de la dépendance

être fort être faible

l’autoritarisme le pacifisme

non-être faible non-être fort

le processus de libération


83

La tentative du roi de se montrer fort crée un pseudo-autoritarisme. Son public doit être faible devant lui, mais il est tout seul sur sa planète, donc « il joue au roi ». Cela crée une ironie à propos des gens qui se montrent forts mais qui sont faibles dans le monde réel. La présence des deux pôles « fort/faible » renforce le processus de la dépendance des sociétés. Quand la valorisation du pouvoir augmente, l'autoritarisme augmente rapidement et cela crée en même temps un côté pacifiste dans la société. Le processus de libération de cette dépendance et de l'autoritarisme est caché sous le refus d'« être fort ou faible ».

4. Analyse des structures discursives de la rencontre du businessman

Voici un court résumé de cette séquence avant d'en faire l'analyse :

« Le Petit Prince arrive sur la quatrième planète. C'est la planète du businessman. Il est très occupé par ses affaires. Il ne s'intéresse pas au petit prince. Il fait sans arrêt des comptes. Il compte les étoiles pour devenir plus riche. C'est son seul but dans la vie. Il pense qu'il peut posséder les étoiles. Le petit prince ne le comprend pas, il le trouve ridicule et il quitte la planète. »

Dans cette séquence, le narrateur est omniscient comme dans celle de la rencontre avec le roi. Il connait les idées et les sentiments des personnages. La planète est habitée par un businessman qui ne pense qu'à ses comptes. Il est obsédé par la possession des étoiles. Il les compte sans arrêt. Il est dérangé par l'arrivée du Petit Prince : « Hein ? Tu es toujours là ? », « Depuis cinquante-quatre ans que j'habite cette planète-ci, je n'ai été que dérangé trois fois. ( ) La troisième fois la voici ! », « Le businessman comprit qu'il n'était point d'espoir de paix :» Nous pouvons trouver plusieurs phrases qui nous montrent cette obsession de compter, de travailler et de croire qu'il est un homme très sérieux par la voix du businessman lui-même, le narrateur et le Petit Prince :


Le businessman Le Narrateur Le Petit Prince« Pas le temps de rallumer » Cet homme était si

occupé qu’il ne leva même pas la tête à l’arrivée du petit prince.

« Celui-là, se dit en lui-même le petit prince, il raisonne un peu comme mon ivrogne. »

« Ouf ! » « Mais tu ne peux pas cueillir les étoiles ! »

« J’ai tellement de travail ! Je suis sérieux, moi, je m’amuse pas à des balivernes ! »

« C’est utile à mes volcans, et à ma fleur que je les possède. Mais tu n’es pas utile aux étoiles…»« …Je suis sérieux, moi. »


84

« Mais je suis sérieux, moi ! Je n’ai pas le temps de rêvasser. »« Je suis sérieux, moi, je suis précis. »« Je les possède. »« Ça me sert à être riche. »« A acheter d’autres étoiles »« Alors, elles sont à moi, car j’y ai pensé le premier. »« Et moi je possède les étoiles, puisque jamais personne avant moi n’a songé à les posséder. »« Je les gère. Je les compte et je les recompte. C’est difficile. Mais je suis un homme sérieux! »« Je puis les placer en banque »« J’écris sur un petit papier le nombre de mes étoiles. Et puis j’enferme à clef ce papier-là dans un tiroir. »

Dans la classification faite ci-dessus, nous voyons bien que le businessman monopolise une grande proportion du dialogue avec le Petit Prince. C'est un sujet égocentrique. Il utilise 18 fois « je ». Il répète 5 fois qu'il est un homme sérieux. Il renforce même le terme en disant, « Je suis sérieux, moi. » Cette répétition du sujet souligne la différence de l'identité entre l'énonciateur et son énonciataire « tu ». Il met une distance entre le Petit Prince et lui-même en ajoutant d'autres preuves qui accentuent son austérité : « Je suis sérieux, moi, je ne m'amuse pas à des balivernes ! », « Mais je suis sérieux, moi ! Je n'ai pas le temps de rêvasser. » Dans ces phrases, il évoque que « les autres (le reste du monde sauf lui) s'amusent à des balivernes et ils ont le temps de rêvasser. » Il souligne aussi qu'il travaille sans arrêt et que son travail est difficile : « Pas le temps de rallumer », « Ouf ! »,« J’ai tellement de travail », « C’est difficile » et le narrateur aussi il précise qu'il travaille beaucoup : Cet homme était si occupé qu'il ne leva même pas la tête à l'arrivée du petit prince. Comme il est obsédé par la possession des étoiles, il accentue sa possession fictive : « Je les possède. » « Alors, elles sont à moi, car j'y ai pensé le premier. » « Et moi je possède les étoiles, puisque jamais personne avant moi n'a songé à les posséder. » Gérer et compter les étoiles et les mettre en banque, c'est le but de sa vie. Il a besoin d'acheter des étoiles pour en acheter d'autres. Pour le Prince, c'est illogique et il dit : « il raisonne un peu comme mon ivrogne. »


85

Un autre élément indispensable du niveau discursif, c'est l'espace. Dans cette séquence, on ne trouve aucun indice qui nous donne des informations sur l'espace sauf que le Petit Prince est sur la planète du businessman. Quant au temps, on ne trouve non plus aucun élément temporel qui nous l'indique. C'est comme si le businessman vivait dans un temps de « présent éternel » et qu'il comptait les étoiles sans arrêt.

Quant aux isotopies thématiques de la rencontre avec le businessman, on peut dire que l'isotopie primordiale c'est le désir, l'obsession d'être riche (la /richesse/) du businessman. La /possession/ des étoiles (le moyen de devenir plus riche) peut être aussi considérée comme isotopie secondaire de la rencontre.

5. Analyse des structures sémio-narratives de la rencontre du businessman

Dans cette séquence, on a deux héros comme dans la séquence avec le roi. Par contre, dans cette rencontre, le Petit Prince ne demande rien au businessman car ce dernier est obsédé par son travail et sur sa planète, il n'y a rien qui attire l'attention du Petit Prince. On peut seulement créer le schéma actantiel ci-dessous pour le businessman :

destinateur → objet ⸺ destinataire

/volonté de richesse/ avoir plus être riche/ou non /possession/ d’étoiles ↑sujet adjuvant → sujet ⸺ sujet opposant-ses comptes le businessman -inaccessibilité des étoiles-sa banque -les autres qui veulent les posséder -ses papiers -un hanneton-son tiroir à clef -une crise de rhumatisme-être la première personne -l’arrivée du Petit Princequi a pensé à cela.

Dans ce schéma actantiel, le sentiment de la volonté de richesse et la possession pousse, en tant que destinateur, le sujet « businessman » à avoir plus d'étoiles, car pour lui, il faut les posséder pour être riche. Dans ce but, il compte les étoiles, il enregistre leurs nombres sur un papier et il les met dans son tiroir à clef (sa banque). Il pense qu'il a le droit de faire cela car personne avant lui n'y pas pensé. Toutes ces méthodes et ces points de vue constituent ses sujets adjuvants. Par contre, les étoiles sont inaccessibles. De plus, il est parfaitement possible que quelqu'un d'autre ait déjà pensé à ça. Comme le businessman fait des comptes assez compliqués, il a toujours la possibilité de se tromper à cause d'un hanneton, ou d'une crise de rhumatisme ou bien, de l'arrivée du Petit Prince qui lui pose sans arrêt des questions. Tous ces éléments fournissent les sujets opposants du businessman.


86

Quand on essaye de réaliser le schéma narratif du point de vue du businessman, on a le schéma ci-dessous :


Le businessman → Le businessman « posséder plus d’étoiles »

Objet-sujet/savoir-faire/ (-)/vouloir-faire/ (+)/pouvoir-faire/ (-)/devoir-faire/ (-)

Objet-sujetLe businessman ne peut pas posséder les étoiles car il a un grand manque de modalité.

Destinateur-Sujet

Sans résultat ?

Dans ce schéma, on précise que le businessman fait un contrat avec lui-même : « posséder plus d'étoiles pour en acheter d'autres ». Il a une grande volonté pour devenir riche. C'est-à-dire, la modalité de /vouloir-faire/ est complète. Mais cela ne lui suffit pas pour arriver à son but, car il a des pseudo-savoirs pour avoir les étoiles. Il a finalement un grand manque de savoir et de pouvoir sur ce sujet. C'est pour cela qu'on n'obtient aucun résultat concret dans ce contrat. Il croit qu'il est riche et qu'il possède les étoiles. Cela nous montre qu'il se crée son propre monde fictif et que tout se passe dans sa tête, comme pour le roi.

6. Analyse des structures profondes de la rencontre du businessman

La rencontre du businessman avec le Petit Prince se centralise sur le dilemme entre la richesse, la volonté de richesse et de ne pas en avoir. Si on essaye de les concrétiser sur un carré sémiotique, il est possible d'avoir le schéma ci-dessous :

le processus de répartition injuste des revenus

être riche être pauvre

la richesse la pauvreté

non-être pauvre non-être riche

le processus de répartition équilibré des revenus


87

La tentative d'être riche du businessman par une voix illogique, pour le commun des mortels mais pas pour lui, sa volonté de posséder tout pour lui, en plus d'accepter cela comme son droit naturel crée une pseudo-richesse dans son monde. Il croit qu'il peut tout avoir sans partager. Si on suppose qu'il soit riche, on aura un autre pôle, celui des pauvres. Cela crée une ironie à propos des entreprises, des associations qui détiennent la majorité des revenus du monde. Le businessman (et tout ce qu'il représente), en tant que possesseur est la cause du processus de répartition injuste des revenus dans la société et le fait qu'elle ne fait que s'accroître. Les pôles de richesse et de pauvreté grandissent réciproquement pour être séparée par un fossé de plus en plus grand et de plus en plus profond. Le processus de libération de cette répartition injuste des revenus est caché sous le refus de possession des revenus par un monopole. Cela est représenté dans le carré sémiotique entre les pôles « non-être riche et non-être pauvre » : le processus de répartition équilibré des revenus.

7. Analyse des structures discursives de la rencontre de l’allumeur

Voici un court résumé de notre dernière séquence, suivi de son analyse.

« La cinquième planète visitée par le Petit Prince est la planète de l'allumeur de réverbère. C'est une planète très petite. L'allumeur vit tout seul dans sa planète avec un réverbère. Cet allumeur allume et éteint son réverbère d'après la consigne. Autrefois son métier était raisonnable pour lui. Mais maintenant c'est très fatigant car sa planète tourne de plus en plus vite. Pourtant la consigne n'a pas changé. Il allume et éteint une fois par minute. C'est-à-dire que les jours durent une minute sur sa planète. Le Petit Prince l'aime bien parce qu'il s'occupe d'autre chose que de lui-même. Il voulait rester avec lui mais il manque de place. Il quitte la planète en regrettant, aussi ses multiples couchers de soleil. »

Dans cette séquence, le narrateur est omniscient comme les deux séquences précédentes. On trouve plusieurs dialogues répétitifs entre l'allumeur et le petit prince. Le réverbère est très fidèle à la consigne et il est très fatigué à cause de cela. Mais il ne fait rien pour changer la situation. Il accepte la consigne telle qu'elle est et il ne s'interroge pas. Il existe plusieurs phrases qui nous montrent son acceptation de la consigne, sa fatigue par sa propre bouche et celle du narrateur. Quant au Petit Prince, il ne le comprend pas dans un premier temps, puis finalement, il trouve son métier très utile et joli. Si on essaye de classifier ses structures au niveau discursif, on aura le schéma ci-dessous :


88


L’allumeur Le petit prince Le narrateur« C’est la consigne. » « Peut-être bien que cet

homme absurde.»Puis il s'épongea le front avec un mouchoir à carreaux rouges.

« C’est la consigne. » « Cependant il est moins absurde que le roi, »

Le petit prince le regarda et il aima cet allumeur qui était tellement fidèle à la consigne.

« Il n'y a rien à comprendre. La consigne c’est la consigne. »

« Au moins son travail a-t-il un sens.»

Car, on peut être à fois fidèle et paresseux.

« Je fais là un métier terrible. » « C’est une occupation très jolie. »

« La consigne n'a pas changé. C'est bien là le drame ! »

« C’est véritablement utile puisque c’est joli. »

« Je n’ai plus une seconde de repos. »

« Je ne comprends pas. »

« Ce n'est pas drôle du tout. » « Ça c'est drôle ! »« Ce que j'aime dans la vie c'est dormir. »

« Celui-là serait méprisé par tous les autres,…Cependant c’est le seul qui ne me paraisse pas ridicule. » « C'est peut-être qu'il s'occupe d'autre chose que de soi-même. »« Celui-là est le seul dont j'eusse pu faire mon ami. »

Dans cette séquence, nous remarquons que les proportions des paroles entre les deux personnages sont à peu près égales. Puisque le Petit Prince aime bien l'allumeur et qu'il trouve son métier intéressant, il essaye de le comprendre. L'allumeur n'est pas un sujet égocentrique comme les autres personnages. Il dit 4 fois « je », mais ce n'est pour parler de lui mais c'est pour décrire son métier. L'allumeur est obsédé par la consigne. On ne sait pas qui la lui a donnée. On peut suggérer que c'est lui-même qui la lui a donnée car il vit tout seul sur sa planète. Il répète 4 fois le mot « consigne » : « Il n'y a rien à comprendre. La consigne c’est la consigne. », « La consigne n'a pas changé. ». Le narrateur, aussi, accentue sa fidélité à la consigne : « ( ) il aima cet allumeur qui était tellement fidèle à la consigne. » Il n'est pas content de son métier mais il ne s'interroge pas sur ce sujet : « C'est bien là le drame ! », « Je fais là un métier terrible. », « Je


89

n’ai plus une seconde de repos. » « Ce n'est pas drôle du tout. », Puis il s'épongea le front avec un mouchoir à carreaux rouges. Le Petit Prince, il trouve ce métier un peu « absurde » (répété 2 fois) puis dans un deuxième temps, il le trouve « joli » et « utile ». Même si les autres personnages le mépriseraient probablement, le Petit Prince ne pense pas qu'il soit si ridicule.

Pour ce qui est lié à l'espace, on apprend seulement par le narrateur que « c'était la plus petite de toutes » (il parle bien sûr de la planète sur laquelle vit l'allumeur). Pour ce qui concerne le temps, l'allumeur nous signale lui-même que sur sa planète les jours durent une minute et le temps qu'ils discutent entre eux il s'est déjà passé un mois. Quant aux isotopies thématiques de la rencontre avec l'allumeur, on peut citer comme isotopie primordiale la /fidélité/ au travail et l'/acceptance/ sans condition comme isotopie secondaire.

8. Analyse des structures sémio-narratives de la rencontre avec l'allumeur

Dans cette séquence, on a deux personnages comme dans les séquences précédentes. L'allumeur est obsédé par son travail. Cette obsession le pousse à faire son travail sans se poser de questions. Son seul but dans la vie est de rester fidèle à la consigne. A cause de cette acceptation absolue, il souffre car la vitesse de rotation de sa planète augmente de jour en jour. Ce sont des sujets opposants pour lui. Pourtant il veut toujours rester fidèle à la consigne. Il a une grande volonté de faire bien son travail, qu'il le trouve terrible. On peut les représenter dans le schéma actantiel ci-dessous :

destinateur → objet ⸺ destinataire/fidélité à la consigne/ faire bien son être fidèle à la consigne/ou non/acceptation absolue/ devoir ↑sujet adjuvant → sujet ⸺ sujet opposant-sa volonté pour l’allumeur -l’augmentation de la vitesse son travail du rotation de la planète-ses savoirs à propos -la fidélité absolue à la consignede son travail -la volonté de repos

L'allumeur, comme il est tout seul sur sa planète, s'est probablement donné cette consigne lui-même. Rallumer et éteindre son réverbère, c'est son but unique dans la vie. Il le fait très bien malgré tous les problèmes car il n'y a pas de manque de modalité. Il sait bien (/savoir-faire/) comment faire son métier, il a une grande volonté (/vouloir-faire/) pour faire cela, il a le pouvoir (/pouvoir-faire/) pour le faire et il doit le faire car c'est la consigne (/devoir-faire/). Il peut rester fidèle à la consigne maintenant mais dans un futur proche celle-là deviendra une sanction pour lui :


90


L’allumeur L’allumeur« rester fidèle à la consigne»

Objet-sujet/savoir-faire/ (+)/vouloir-faire/ (+)/pouvoir-faire/ (+)/devoir-faire/ (+)

Objet-sujetIl a les modalités complètes. Il reste fidèle à la consigne.

Destinateur-SujetPour maintenant,sans résultat ( ? )Dans le futur proche,le contrat lui-même deviendra une sanction pour lui.

9. Analyse des structures profondes de la rencontre de l’allumeur

La rencontre de l'allumeur avec le Petit Prince se centralise sur le dilemme entre la fidélité à la consigne et son inapplication. Si on essaye de les concrétiser sur un carré sémiotique, il est possible d'avoir le schéma ci-dessous.

le processus de stratification sociale

être au travail être au chômage

l’utilité l’inutilité

sociale sociale

non-être au chômage non-être au travail

lle processus de socialisation sans classe

L'allumeur, bien qu'il s'occupe de quelque chose d'autre que lui-même, a une fidélité sans faille à la consigne. Cela donne la caricaturisation du monde des officiers, des ouvriers qui travaillent sans arrêt sans se questionner. L'allumeur (et le public qui est représenté par lui) peut être accepté comme quelqu'un qui est utile à la société mais d'autre part, il est, aussi, quelqu'un qui ne s'interroge jamais sur ce qu'on lui demande. Ce côté-là renforce le processus de stratification sociale car des individus qui ne remettent rien en question rendent plus fortes les classes acceptées comme supérieures dans la société. Cela augmente la stratification sociale. Par contre, l'utilité à la société devrait encourager le processus de socialisation sans classe.


91

Conclusion

Dans cette étude, nous avons essayé de suivre le parcours génératif de signification proposé par Denis Bertrand qui est l'un des successeurs de recherche d'A.J. Greimas au sujet de sémiotique littéraire. Notre but était de mettre en évidence la nécessité d'une méthodologie pour « lire un discours littéraire ». La sémiotique, en tant qu'approche scientifique, s'intéresse à tout ce qui est lié au sens et aux significations possibles. On sait bien que les discours littéraires ne sont pas des textes clos. Bien que l'auteur transmette un grand ensemble de sens à ses lecteurs, cet ensemble ne se ferme jamais, car le lecteur est aussi un producteur de sens en soi-même. Par sa lecture, il reconstitue le texte.

Dans notre corpus, comme dans le livre entier, les séquences choisies et analysées possédaient une grande gamme de sens. De plus, comme il s'agissait d'un conte, il était écrit avec des structures métaphoriques, ironiques, symboliques et évocatrices. Cette particularité nous a donné la possibilité d'une analyse profonde et détaillée. À chaque niveau d'analyse, on a confronté de nouvelles significations qui enrichissaient le sens global des séquences.

Notre but était aussi de mettre en évidence les structures abstraites comme des valeurs, des notions et des idées en les concrétisant étape par étape. Il est important d'ajouter que, quelle que soit la méthode d'analyse, le sens d'un texte n'est pas une fin en soi et de fait ne finit jamais. Ce qu'on n'a fait qu'évoquer dans notre étude, n'était seulement qu'une tentative de clarification non exhaustive, d'une partie du processus de signification des séquences choisies. De telles lectures ont toujours de multiples facettes et permettent la possibilité d'entrevoir de nouvelles voies avec de nouveaux points de vue, suivant les connaissances et les sensibilités des personnes qui les étudient.

Bibliographie

Bertrand, D. (2000). Précis de sémiotique littéraire, Paris, Nathan Université.

Courtés, J. (1995). Du lisible au visible, Paris, Culture et Communication.

Fontanille, J. (2016). Sémiotique du discours, Paris, Presse Universitaire de Limoge et du Limousin.

Greimas, A.J. & Courtés, J. (1994). Sémiotique. Dictionnaire raisonné de la théorie du langage, Paris, Hachette.

Groupe d’Entrevernes, (1979). Analyse sémiotique des textes, Paris, PUL.


92



DOI: 10.33690/dilder.580796

Anahtar SözcüklerSözlüksel Kurallar, Sesbilim, Türetimler, Madde Başı, Türkçe Sözlük

KeywordsLexical Rules, Phonology, Derivations, Lexical Entry, Turkish Dictionary

TÜRKÇE SÖZLÜKTE SESBİLİMSEL SUNULUM ÜZERİNE SÖZLÜKSEL TABANLI BİR ÖNERİ

A LEXICAL PROPOSAL FOR PHONOLOGICAL REPRESENTATION IN TURKISH DICTIONARY

• İpek Pınar Uzun - Meltem Ayabakan İpekDr. Öğr. Üyesi, Ankara Üniversitesi, Dilbilim Bölümü, [email protected]Öğr. Gör., Ankara Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı, [email protected]

Öz

Kurallar ve türetimler çerçevesinde oluşturulan Sözlüksel Sesbilim Kuramı, sözcükleri dilin sesbilimsel ve biçimbilimsel düzlemlerinde incelemektedir. Kiparsky (1982), Rubach (1981, 2008), Mohanan (1982) ve Oostendorp (2005) olmak üzere alanyazında pek çok araştırmacı tarafından çalışılan Sözlüksel Sesbilim Kuramı’nda sözcüklerin kullanımları için gerekli olan kuralların, sözlüksel ve sözlüksel-ötesi olmak üzere iki düzlemde uygulandığı görüşünü kabul edilmektedir. Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda bu araştırmada, Türk Dil Kurumu’nda (TDK) yayınlanan Türkçe Sözlük (2011)’den yararlanarak, Sözlüksel Sesbilim Kuramının verileri çerçevesinde, bir sözlükte sesbilimsel öğelerin nasıl sunulması gerektiği üzerine yeni bir model önerisi sunulması amaçlanmaktadır. Araştırmanın örneklem grubunu Türkçenin ses dizgesinde etkin rol oynayan /b/, /c/, /ç/, /g/, /h/, /k/, /l/, /n/, /p/, /r/, /t/, /v/, /y/, /z/ ünsüzleriyle; /a/, /e/, /ı/, /i/, /o/, /u/ ünlüleri ve <ğ> yazıbiriminin ses çevresinde bulunan örnekler oluşturmaktadır. Ad ve eylem kategorilerindeki temsil örneklerini oluşturan her bir madde başı, Türkçe Sözlük (2011)’de seslem başı, seslem ortası ve seslem sonu konumlarına göre sesbilimsel gözlem tekniği kullanılarak çözümlenmiştir. Elde edilen bulgular, Türkçe Sözlük’te, söyleyiş

Abstract

The Lexical Phonology Theory, which is composed in the framework of rules and derivations, investigates words in phonological and morphological levels of language. In Lexical Phonology Theory, which studied by many researches as Kiparsky (1982), Rubach (1981, 2008), Mohanan (1982) and Oostendorp (2005), the necessary rules applied for the use of words accepted in two levels: lexical and post-lexical. In the light of above explanations, it is aimed to introduce a new model proposal on how to present the phonological units in a dictionary in the frame of Lexical Phonology Theory by using Turkish Dictionary (2011) published by Turkish Language Society (TDK). The sample group of this research constitutes of samples examples as the consonants /b/, /c/, /ç/, /g/, /h/, /k/, /l/, /n/, /p/, /r/, /t/, /v/, /y/, /z/; the vowels /a/, /e/, /ı/, /i/, /o/, /u/; and, the <ğ> grapheme which play an active role in the sound structure of Turkish. Each unit that constitutes representative samples in noun and verb categories in Turkish Dictionary (2011) regarding to the beginning position of the syllable, mid position of the syllable and final position of the syllable is analyzed by applying the phonological

93

özelliklerini gösteren sesbilim abecesi, ikili ünlü kayması (örneğin tavuk, şair vs.), <ğ> yazıbiriminin sesbilimsel işlevleri (oğul, iğde, eğer, uğur, vs.), /ı/ sesinin üçlü ünlü kayması (triftong) oluşturması (yığıl, vs.), /h/ ünsüzün içseste yitirilmesi (yemekhane vs.) ve seslem sayısı ve konumu bilgileri gibi pek çok sesbilimsel özelliğe ait bilginin sözlükte yer almadığını ortaya koymuştur.

observation technique. As a result of the findings, the many phonological information on phonetic alphabet which shows the pronunciation features, diphthong (tavuk, şair, etc.), phonological functions of the <ğ> grapheme (oğul, iğde, eğer, uğur, etc.), triphthong function of vowel /ı/ (yığıl, etc.), syncope of the consonant /h/ (yemekhane, etc.), and syllable number and position are not found in the Turkish Dictionary.

94

1. Giriş

Bu çalışmada, Türk Dil Kurumunda (TDK) yayınlanan Türkçe Sözlük (2011)’den yararlanılarak, Sözlüksel Sesbilim Kuramına (Lexical Phonology Theory) ilişkin sözlüksel ve sözlük-ötesi sesbilimsel kurallar çerçevesinde, Türkçe Sözlük’te sözcüklerin sesbilimsel özelliklerinin nasıl sunulması gerektiği üzerine bir model önerisinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, araştırma kapsamında şu sorular oluşturulmuştur: (a) Türkçe Sözlük’te, Sözlüksel Sesbilim Kuramı’nda ortaya konulan evrensel nitelikli sesbilimsel kurallar işlemekte midir? (b) Türkçe Sözlük’te, sesbilimsel öğelerin sunulumuna yönelik olarak ne tür eksiklikler göze çarpmaktadır? (c) Türkçe Sözlük’te, ses olaylarına yönelik sesbilimsel gösterimler ve söyleyişe dayalı farklılıklar sunulmakta mıdır?

Araştırmanın kuramsal bölümü, bir sonraki bölümde sunulan günümüz sözlükbilim yaklaşımları çerçevesinde Sözlüksel Sesbilim Kuramı’nda (Kiparsky 1982, 1985; Mohanan, 1982; Halle ve Mohanan 1985; Kenstowicz, 1994; Oostendorp, 2005) ortaya konulan sözlüksel (lexical) ve sözlük-ötesi (post-lexical) kurallar çerçevesinde oluşturulmuştur. Araştırmanın izleyen bölümlerinde Sözlüksel Sesbilim Kuramı açısından Türkçe Sözlük’te sesbilimsel özelliklerin eksikliğinin tartışılması ve Türkçe Sözlük için madde başı önerilerinin sunulması planlanmaktadır.

2. Kuramsal Çerçeve

2.1. Sözlükbilim

Vardar (1981)’de sözlüksel birimler, anlambirimler temelinde ele alınmakta ve sözlükteki sözcük kavramı, dildeki sözvarlığı üzerinde incelenmesi gereken dilbilimsel bir birim olarak kabul edilmektedir. Vardar ayrıca, dilin dizisel ve dizimsel kodlamaları üzerine yapılan araştırmaların da, sözlükbilimsel araştırmaları aydınlatacağı yönünde görüşler belirtmektedir. Sözlükbilim alanı, Aksan (1987)’de bir ya da birden fazla dilin sözvarlığını sözlük tabanında ortaya koymayı amaçlayan ve buna dayalı yöntemler geliştirerek uygulama yolları türeten bir dilbilim alanı olarak tanımlanmaktadır. Aksan’a göre, bir dilin bütün sözvarlığını kapsayan özellikte bir sözlük hazırlanması gerektiğinde, bu sözlükte yer alacak sözcükler ve bu sözcüklerin dilbilimsel özellikleri, sözlüksel kullanımları, dilin yazılı ürünlerinin taranması, derin biçimde araştırılması yöntemi kullanılarak seçilip fişlenmelidir.

Sesbilimsel özellikler açısından sözlüğün içyapısını tanımlayan Mohannan (1982)’de, bir sözlüğün içyapısı, biçimbirimler, anlamsal birimler, sözcükler ve öbek yapılardan oluşmaktadır. Bir sonraki bölümde ayrıntılı olarak açımlanacak olan Sözlüksel Sesbilim Kuramı’nın (Lexical Phonology Theory) temelini atan araştırmacılardan biri olan Mohannan, sözlüksel girdilerin temelinde sesbilimsel temsillerin büyük önem taşıdığını, sesbilimsel özellikleri yerinde betimlemenin biçimbirimlerin ve öbek yapıların belirlenmesini de kolaylaştıracağını dile getirmektedir.

İpek Pınar Uzun-Meltem Ayabakan İpek | Dil Dergisi-Haziran 2019 | 92-111

95

2.1. Sözlüksel Sesbilim Kuramı

Sözlüksel birimleri, sesbilimsel özellikleri açısından inceleyen Sözlüksel Sesbilim Kuramı, sesbirimsel birimleri türetimler (derivations) ve kurallar (rules) açısından iki yönlü bir sistem olarak kabul etmektedir (Kiparsky 1973, 1982, 1985; Mohanan, 1982; Halle ve Mohanan 1985; Kenstowicz, 1994; Oostendorp, 2005). Sesdizimsel ilişkilerin, türetimler ve kurallar dizisinden oluştuğunu öne süren Sözlüksel Sesbilim Kuramında, evrensel çerçevede üç temel alt kural bulunmaktadır: Döngüsel kurallar (cyclic rules), döngüsel-ötesi kurallar (post-cycling rules), sözlük-ötesi kurallar (post-lexical rules). Kuramın öncülerinden biri olan Kiparsky (1982), türetimsel nitelikler taşıdığını ileri sürdüğü bu kuramda, sözlüksel bir birimin oluşum sürecinin, sesbilimsel ve biçimbilimsel özellikler içeren sözlüksel birimlerin birlikte işlemlenmesi sonucu gerçekleştiğini ortaya koymaktadır. Buna göre, ses değişimleri temelinde sözcük oluşum koşullarının benzer özellikler taşıdığını ve bu sürecin biçimbirimler > sözcük oluşumu > sözlüksel birimler biçiminde bir hiyerarşik sıralama içerdiğini önermektedir.

2.1. Sözlüksesbilimsel Düzlemler

Sözlüksel Sesbilim Kuramı, Oostendorp (2005)’te sözcükler arasındaki etkileşimsel özellikleri değil, sözcüklerin kendi iç yapılarındaki sesbilimsel görünümleri temel alan bir kuram olarak ele alınmıştır. Oostendorp’a göre, sözlüksel birimlerin iki düzlemden oluşan birimler olarak tanımlanmalı olduğu, ancak bu durumun dünya dillerin yapısına göre farklılık gösterebileceği ileri sürülmektedir. Buna göre, sözcüklerin derin yapılarındaki dilsel çözümlemeler, Kenstowicz (1994)’te sözlüksel düzlemde tanımlanırken, sözcüklerin yüzey yapılarındaki dilsel çıktıları sözlük-ötesi düzlem olarak adlandırılmaktadır. Sözcük bilgisel duyarlılık taşıyan sözlüksel düzlem, sözcükler arasındaki bağlantılar yerine, sesbirimler arası temel dönüşümlerle ilgilenmekte ve yalnızca türetim aşamasında rol oynamaktadır. Bu düzlemde, sözcük bir başka sözcükle etkileşime girmemekte ve sesbilimsel özellikler yalnızca ilgili sözcüğe uygulanmaktadır. Sözcük bilgisine duyarlı olmayan sözlük-ötesi düzlem ise, hem sesbirimcikler (allophones) arasındaki temel değişimler hem de sesbilimsel ya da biçimbilimsel bilgiden bağımsız olarak sözcükler arasındaki bağlantılarla ilgilenmesi açısından önemli dilsel işlevler taşımaktadır. Sözlük-ötesi düzlemde, sözcüğün içinde gerçekleşen sesbilimsel değişiklikler yerine, sözcükler arasındaki değişimler önem kazanmaktadır. Oostendorp (2005)’te, sözlüksel düzlem ve sözlük-ötesi düzlem, aşağıda Şekil 2’de sunulduğu biçimde şemalaştırılmaktadır.


96

Şekil 1. Sözlüksel düzlem ve sözlük-ötesi düzlem

Almancadaki ‘hƐb’ (sahip olmak) eyleminin, tümcede farklı özne ve nesnelerle kullanılması durumunda, eylem üzerinde gerçekleşen ses değişimleri, aşağıda (1)’de Oostendorp (2005)’te sunulan örneklerde görülebilmektedir. Bu örneklerde, sözcüklerin sonseslerinde yer alan /b/ ve /d/ ünsüzlerinin ötümlüleşmesi (voicing) sözlüksel düzlemde tanımlanırken; /Ət/ sözcüğünün sesletimi aşamasında /pƏt/ ve /pƏr/ biçimlerine dönüşmesi durumu sözlüksel-ötesi düzlemde işlemlenmektedir. Buna göre, her bir sözlüksel birim /hƐb/, /Ət/, /ık/ girdisi olarak sunulurken, sözdizimsel bilgiyle rastlantısal bir sıralama içeren bu sözlüksel girdiler, düzenli bir sıralanış içermekte ve [ık.hƐ.p Ət] biçimine dönüşerek çıktı halinde son biçimini almaktadır.

(1) /ık hƐb Ət/ > [ık.hƐ.p Ət] ‘Bana ait’

/hƐi had Ət/ > [hƐi.ha.t Ət] ‘O ona ait’

/ık hƐb Ər/ > [ik.hƐ.p Ər] ‘O bana ait’

Almancadan örneklenen bu durum, ses değişimlerin sıkça yaşandığı Türkçede de sözlüksel düzlem çerçevesinde örneklenebilmektedir. Ötümlüleşme süreci açısından incelendiğinde, (2)’de örneklerde görüldüğü gibi, Türkçede örneğin ‘kanat’ sözcüğü, kendisinden sonra ünlüyle başlayan bir ek aldığında, sözcüğün son sesleminde bulunan /t/ ünsüzü ötümlüleşerek /d/ biçimine dönüşmektedir. Öte yandan, ‘yanıt’ sözcüğünde görüleceği gibi, Türkçede sonsesinde ötümsüz /t/ ünsüzü bulunmasına karşın, sözcük ünlüyle başlayan bir ek aldığında, sözcüğün son seslemindeki /t/ ünsüzü alıntı bir sözcükte kullanıldığı için bulunduğu ses çevresinden ötürü

GİRDİ

Sözlüksel Sesbilim

Sözlüksel Sesbilim çıktısı =

sözlük ötesi sesbilim – sözlüksel sesbilim girdisi

Sözlük-ötesi Sesbilim

ÇIKTI


97

soluklulaşmakta (aspiration) ve beklenenin aksine ötümlüleşme görülmemektedir. Öte yandan, tek seslemli sözcüklerde de ötümsüzleşme olgusu gözlenebilmektedir. Bazı durumlarda, ötümsüz /k/ ünsüzü, kendisinden sonra ünlüyle başlayan bir ek aldığında, Türkçede sesel gerçekleşimi olmayan (Selen, 1979; Ergenç, 1995; Kabak, 2007; Ergenç ve Bekâr Uzun, 2017 gibi), ancak pek çok sesbilimsel işlevi bulunan <ğ> yazıbirimine dönüşmektedir. Böylelikle, /k/ ünsüzünün ötümlüleşmesi durumunda <ğ> ses niteliği taşımadığı için ünlü boşluğu (hiatus) oluşmaktadır. Bu sesbilimsel örüntü, Kabak (2007)’de farklı iki seslemde farklı nitelikli seslerin biraraya gelmesi sonucu yarı ünlü türemesi (glide epenthesis) olarak tanımlanırken, Selen (1979) ve Ergenç (1995) bu durumu, aynı ses çevresinde farklı nitelikli ünlülerin birlikteliği durumunu olarak görmekte ve oluşan ses olayını ünlü kayması olarak kabul etmektedir. Benzer görünümler ve sesbilimsel farklılaşmalara ilişkin kimi örnekler aşağıdaki gibi sunulmaktadır.

(2)

Ötümlüleşme Ötümsüzleşme

/kanat/ + /ı/ > ‘kanadı’ /yanıt/ + /ı/ > ‘yanıtı’

/tarak/ + /ı/ > ‘tarağı’ /kek/ + /i/ > ‘keki’

/cevap/ + /ı/ > ‘cevabı’ /istop/ + /u/ > ‘istopu’

3. Yöntem

Sesbilimsel ve sesbilgisel gözlem tekniklerinin kullanıldığı bu araştırmanın örneklemi, Türkçenin ses dizgesinde etkin rol oynayan /b/, /c/, /ç/, /h/, /r/, /t/, /v/, /y/ ünsüzleriyle; /a/, /e/, /ı/, /i/ ünlüleri ve <ğ> yazıbiriminin bulunduğu ses çevresindeki sözcüklerden oluşmaktadır. Örneklem grubunun sunulumu için Türkçe Sözlük (2011)’den her bir sesbilimsel gözlemi temsil eden örnekler seçilmiştir. Bağımlı ve bağımsız biçimbirimlerin incelendiği ve ağırlıklı olarak ad ve eylem kategorilerindeki temsil örneklerini oluşturan her bir maddebaşı, Türkçe Sözlük (2011)’de seslem başı, seslem ortası ve seslem sonu konumlarına göre), sesbilimsel çerçevede çözümlenmiştir.

4. Bulgular

Araştırmanın bulguları, Türkçe Sözlük (2011)’de sunulan madde başlarının, sözcüklerin söyleyiş özelliklerini gösteren sözlüksesbilimsel model önerisi çerçevesindeki görünümlerinden oluşmaktadır. Bu kapsamda, araştırmanın izleyen bölümlerinde ayrıntılı olarak incelenecek olan sesbilim abecesinin gösterimi, Türkçede ikili ve üçlü ünlü kayması görünümleri, [j] yarı ünlüsü ve <ğ> yazıbiriminin gösterimi, sözlü dildeki söyleyişe dayalı ses türemeleri ve ses düşmeleri, Türkçede /k/, /g/, /h/, /l/ gibi kimi ünsüzlerin arkadil ve öndil ünlüleriyle birlikte kullanılması


98

durumunda damaksıllaşma görünümlerinin gösterimi, Türkçede sonseste bulunan /r/ ve /z/ ünsüzlerinin ötümsüzleşmesi ve /h/ ünsüzünün içseste yitirilmesi gibi sesbilimsel bulgular üzerinde sözlüksesbilimsel madde başı önerilerinin sunulması planlanmaktadır. Madde başı örnekleri, alanyazından alınan veriler akustik (sesbilgisel) gösterimlerle de ayrıca desteklenmiştir.

4.1. Sesbilim Abecesinin ve Sözcük Vurgusunun Gösterimi

Sesbilim abecesi (Phonetic Alphabet), (IPA, 1999; Ladefoged ve Maddieson, 1996; Ergenç ve Bekâr Uzun, 2017) yaşayan dillerdeki ses dizgelerini, o dilin sözlü dildeki söyleyiş özellikleri açısından temel alarak, konuşma seslerini sesbilimsel imgelerle kodlayan ölçünlü bir ses dizgesi sistemidir. Türkçede sözlü dilde söyleyiş özelliklerinin ve sözcük vurgusunun sesbilimsel gösterimi ilk olarak Ergenç (1995)’te ana çizgileriyle ortaya konulmuştur. Alanyazına büyük katkı sağlayan bu araştırma, yalnızca sözcüklerin söyleyiş özelliklerini göstermekte, ancak doğrudan Türkçe Sözlük işlevi görmemektedir. Dolayısıyla, sözlü dildeki söyleyiş özelliklerinin yalnızca özelleşmiş bir sözlükte değil, bütüncül olarak Türkçe Sözlük’te sunulması önemli bir eksiğin tamamlanması açısından göze çarpmaktadır. Söyleyiş özelliklerinin gösterilmesi ve özellikle Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen bireylerin, sözlü dile ilişkin görünümleri anlamlandırabilmesi için sesbilim abecesinin Türkçe Sözlük’te sunulması büyük önem taşıdığı düşünülmektedir. Aşağıda (3)’teki örneklerde, Türkçe Sözlük’te uygulanması önerilen Sözlüksel Sesbilim Kuramı çerçevesindeki sesbilim abecesi ve sesbilimsel kurallar sunulmaktadır:

(3) /çay/ > [‘tʃα•I]

/uğur/ > [‘u:ɣ]

/pekiyi/ > [‘pe.cI.jI] ~ [‘pe.cI]

Yukarıda sunulan örneklerde, / / yatay imlerle gösterilen alanlar sözcüklerin yazılı dildeki görünümlerini, [ ] köşeli ayraçlarla gösterilen alanlar ise sözlü dildeki görünümlerini göstermektedir. Söyleyiş özelliklerine göre, iki ünlü arasında [.] imini kullanılması durumunda ünlü kayması, [:] iminin kullanılması durumunda ise ünlü ya ünsüz uzamasının (ikizleşme) gerçekleştiği, [‘] imiyle bir sözcükteki en yüksek soluk baskısını taşıyan sözcük vurgusunun konumu ve [~] imiyle sözlü dil değişkesindeki söyleyiş farklılaşmaları gösterilmektedir. Sözlükte sunulan bir sözcüğün, yazılı dildeki biçiminden sözlü dildeki biçimine geçişi ise, iki sözcük gösterimi arasında konumlanan [>] ve seslem bilgisi [.] imleriyle sunulmaktadır. Söyleyiş özelliklerinin gösterilmesinin bir diğer önemli noktası da, Türkçede /c/ ve /ç/ ünsüzlerinin afrike ünsüz özelliği taşıdığı ve bu ünsüzlerin yalnızca belirli ünsüzlerle kullanılabildiğinin Türkçe Sözlük’te de sunulmasıdır (Selen, 1979; Ergenç, 1995, Ergenç ve Bekar Uzun, 2017 gibi).


99

4.2. Türkçede <ğ> Olgusu ve Ünlü Kayması

Aynı ses çevresinde farklı nitelikli ses özelliklerine sahip seslerin bir arada bulunması durumunda ünlü kayması gerçekleşmektedir (Selen, 1979; Ergenç, 1995; Demircan, 2001; Ergenç ve Bekâr Uzun, 2017). Türkçede ünlü kayması, çoğunlukla ikili ünlü kayması ve az sayıda üçlü ünlü kayması olmak üzere iki farklı türde gözlenmektedir. Türkçede ünlü kaymasına neden olan en belirgin örneklerden biri, aşağıda Şekilde (2)’deki madde başı örneklerinde de görüleceği gibi, [j] yarı ünlüsünün seslem sonu ya da sözcük sonu konumlarında bulunması durumunda, boğumlanma sırasında /i/ ünlüsüne yakın bir özellik taşıdığı için kendisinden önce bulunan farklı nitelikteki ünlünün kaymasına neden olmaktadır.

TDK’da sunulan madde başı Sözlüksesbilimsel madde başı önerisi

çay Çince (I) a. 1. bit. b. Çaygillerden, nemli iklimlerde yetişen bir ağaççık (Thea chinensis). 2. bit. b. Bu ağaççığın özel işlemlerle kurutulan yaprağı. 3. Bu yaprağın demlenmesiyle elde edilen güzel kokulu ve sarımtırak kırmızı renkli içecek: Bize çay ikram ettiler. -A. Kabaklı. 4. Çeşitli bitkilerin yaprak veya çiçeklerinin demlenmesiyle elde edilen bir tür içecek. 5. Konukların içecek ve börek, pasta vb. yiyeceklerle ağırlandığı toplantı: Sana bir şey söyleyeyim mi, artık çay davetlerinden bıktım. -P. Safa. 6. Müzikli toplantı: Gittiği zengin arkadaşlarının çayından allak bullak gelir. -H. Taner.

/çay/ > [‘tʃα•I] Çince(I) a. 1. bit. b. Çaygillerden, nemli iklimlerde yetişen bir ağaççık (Thea chinensis). 2. bit. b. Bu ağaççığın özel işlemlerle kurutulan yaprağı. 3. Bu yaprağın demlenmesiyle elde edilen güzel kokulu ve sarımtırak kırmızı renkli içecek: Bize çay ikram ettiler. -A. Kabaklı. 4. Çeşitli bitkilerin yaprak veya çiçeklerinin demlenmesiyle elde edilen bir tür içecek. 5. Konukların içecek ve börek, pasta vb. yiyeceklerle ağırlandığı toplantı: Sana bir şey söyleyeyim mi, artık çay davetlerinden bıktım. -P. Safa. 6. Müzikli toplantı: Gittiği zengin arkadaşlarının çayından allak bullak gelir. -H. Taner.

Şekil 2. /çay/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri

Yazıbirim olarak Türkçede yer almasına karşın, ses olarak gerçekleşmediği Selen (1979), Ergenç (1995), Ergenç ve Bekâr Uzun (2017) ve Logacev-Ünal (2017) gibi araştırmalarda sesyazar ölçümleri kullanılarak akustik görsellerle kanıtlanmış olan <ğ>, Türkçede ikili ve üçlü


100

ünlü kaymasına neden olan en belirgin yazıbirimdir. Ancak, Türkçe Sözlük’te <ğ> yazıbiriminin söyleyişte nasıl kullanılması gerektiği, söyleyiş özelliklerinin neler olduğu, hem ünlü kaymasına, hem de aynı nitelikli iki sesin arasına yerleştirildiği durumlarda ünlü uzamasına neden olduğu için seslem sınırlarının nasıl belirlenmesi gerektiği gibi pek çok ses değişimindeki rolü açıkça belirtilmemektedir. Aşağıda Şekil (3)’te sunulan ilk madde başı örneğinde <ğ> yazıbiriminin aynı ses çevresinde farklı nitelikte iki ünlünün birlikte kullanılması sonucunda ikili ünlü kaymasına neden olduğu gözlenmektedir. Şekil (4)’te gösterilen bir sonraki örnekte ise, Ergenç ve Bekâr Uzun (2017)’de belirtildiği gibi, /ı/ ünlüsünün aynı ses çevresinde bulunan diğer ünsüzlerle etkileşimi sonucunda, madde başı önerisinde de sesbilim abecesi kullanılarak gösterildiği gibi, /ı/ ünlüsünden /o/ ünlüsüne, /o/ ünlüsünden /u/ ünlüsüne doğru ağız boşluğunda üçlü ünlü kayması gerçekleşmektedir. Söyleyiş özellikleri açısından zorluk taşıyan /yığıl/ sözcüğünün bu nedenle söyleyiş özelliklerinin Türkçe Sözlük’te, Şekil (4)’teki madde başı örneğinde sunulduğu gibi belirtilmesi gerektiği düşünülmektedir.


kağıt

a. 1. Hamur durumuna getirilmiş türlü bitkisel maddelerden yapılan, yazı yazmaya, baskı yapmaya, bir şey sarmaya yarayan kuru, ince yaprak: Yazı kâğıdı. Duvar kâğıdı. Sigara kâğıdı. 2. sf. Bu yapraktan yapılmış: “Gece hafif rüzgârlarla sallanan kâğıt fenerlerin aydınlığında dans edilir.” -A. Haşim. 3. Yazılı kâğıt yaprağı, pusula, tezkere: “Belediye kâtibine bir kâğıt götürmüştü, dönerken kasabın çırağına rast geldi.” -M. Ş. Esendal. 4. Yazılı sınav kâğıdı. 5. İskambil kâğıdı. 6. Belge ve doküman: “... hâkim kararı olmadıkça ... kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz.” -Anayasa. 7. Menkul kıymetler borsasında işlem gören tahvil, hisse senedi gibi mali değeri olan senet. 8. Menkul kıymetler. 9. hlk. Kâğıt para: “Kalkıp cevabını veriyor; bilirse ne âlâ, beş bin kâğıdı cepledi demektir.” -A. İlhan.

/kağıt/ > [‘ca•їt]a. 1. Hamur durumuna getirilmiş türlü bitkisel maddelerden yapılan, yazı yazmaya, baskı yapmaya, bir şey sarmaya yarayan kuru, ince yaprak: Yazı kâğıdı. Duvar kâğıdı. Sigara kâğıdı. 2. sf. Bu yapraktan yapılmış: “Gece hafif rüzgârlarla sallanan kâğıt fenerlerin aydınlığında dans edilir.” -A. Haşim. 3. Yazılı kâğıt yaprağı, pusula, tezkere: “Belediye kâtibine bir kâğıt götürmüştü, dönerken kasabın çırağına rast geldi.” -M. Ş. Esendal. 4. Yazılı sınav kâğıdı. 5. İskambil kâğıdı. 6. Belge ve doküman: “... hâkim kararı olmadıkça ... kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz.” -Anayasa. 7. Menkul kıymetler borsasında işlem gören tahvil, hisse senedi gibi mali değeri olan senet. 8. Menkul kıymetler. 9. hlk. Kâğıt para: “Kalkıp cevabını veriyor; bilirse ne âlâ, beş bin kâğıdı cepledi demektir.” -A. İlhan.

Şekil 3. /kağıt/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri


101


yığılmak (nsz) 1. Yığma işine konu olmak veya yığma işi yapılmak: Yarım saate varmadan evdeki bütün çarşaflar, pikeler, yorganlar, yastıklar salonun ortasına yığılmış oluyordu. -E. Şafak. 2. Çok sayıda birikmek, toplanmak: Bütün köşk kapının önüne yığıldı. -A. Gündüz. 3. Düşmek, yıkılmak, kendini tutamayıp çökmek: Boğazını yırtan hıçkırıklarla paşanın ayaklarına yığıldı. -H. E. Adıvar.

/yığılmak/ > [jї•o•Uł'.mαk](nsz) 1. Yığma işine konu olmak veya yığma işi yapılmak: Yarım saate varmadan evdeki bütün çarşaflar, pikeler, yorganlar, yastıklar salonun ortasına yığılmış oluyordu. -E. Şafak. 2. Çok sayıda birikmek, toplanmak: Bütün köşk kapının önüne yığıldı. -A. Gündüz. 3. Düşmek, yıkılmak, kendini tutamayıp çökmek: Boğazını yırtan hıçkırıklarla paşanın ayaklarına yığıldı. -H. E. Adıvar.

Şekil 4. /yığılmak/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri

4.3. Yarı Ünlü Görünümleri

Türkçede kimi ünsüzler, boğumlanma yerleri açısından, kimi ünsüzler ise ses çevrelerinde bulunan ünlü ya da ünsüzlerin etkisiyle yarı ünlü özelliği kazanmaktadır. Çıkış yeri ve çıkış biçimi özellikleri açısından /i/ ünlüsüne benzer özellikler taşıyan [j] yarı ünlüsü, bir önceki bölümde de belirtildiği gibi, kendisinden önce gelen ünlünün kaymasına neden olmaktadır (Selen, 1979; Ergenç 1995; Demircan, 2001; Levi, 2001; Kabak, 2007; Ergenç ve Bekar Uzun, 2017). Ancak, bu görünüm, Türkçede Sözlük’te [j] yarı ünlüsünün kullanıldığı sözcüklere ait madde başlarında gösterilmemektedir.

Ergenç ve Bekar Uzun (2017)’de de örneklendiği gibi, Türkçede ile ilgecinin ardıllaşması sonucunda kaynaşma durumunun gerçekleşmesiyle, bu ile öncesi buyle biçimini, ardından /e/ ünlüsünün arkadil /u/ ünlüsünü gerileyici benzeşme yoluyla etkilemesiyle sözcük böyle biçiminde son halini almaktadır. Aşağıda (5)’te sunulan madde başı örneklerinde, seslem sonu konumunda yer alan [j] ünlüsünün, yarı ünlü özelliğinin etkisiyle gerçekleşen ünlü kayması durumu da dikkat çekmektedir.


102


böylesf. 1. Bunun gibi, buna benzer: Böyle bir teklifi kabul edeceğini sanmıyorum. -A. Ümit. 2. zf. Bu yolda, bu biçimde, hakeza: Böyle acıklı şeyleri ne diye yazıyorum bilmem ki? -A. Gündüz. 3. zf. Bu derece: Böyle bir sevmek görülmemiştir. -A. İlhan. 4. zf. İçinde ne, nasıl vb. sorular bulunan cümlelerin sonuna geldiğinde o cümlede anlatılan şeyin hoş karşılanmadığını veya ona şaşıldığını anlatan bir söz: Maşallah, dedi, nereden teşrif böyle? -P. Safa.

/böyle/ > ['bø•I.lε] ~ ['bøː.lε]sf. 1. Bunun gibi, buna benzer: Böyle bir teklifi kabul edeceğini sanmıyorum. -A. Ümit. 2. zf. Bu yolda, bu biçimde, hakeza: Böyle acıklı şeyleri ne diye yazıyorum bilmem ki? -A. Gündüz. 3. zf. Bu derece: Böyle bir sevmek görülmemiştir. -A. İlhan. 4. zf. İçinde ne, nasıl vb. sorular bulunan cümlelerin sonuna geldiğinde o cümlede anlatılan şeyin hoş karşılanmadığını veya ona şaşıldığını anlatan bir söz: Maşallah, dedi, nereden teşrif böyle? -P. Safa.

Şekil 5. /böyle/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri

Türkçede [j] yarı ünlüsünün bir diğer önemli işlevi ise, aşağıda Şekil (6)’da sunulan örneklerde görüleceği gibi, ünlü, <ğ> yazıbirimi ve ünlü (Ü+ğ+Ü) ya da ünlü, <ğ> yazıbirimi ve ünsüz (Ü+ğ+Z) sesdizimlerinde bulunması durumunda, <ğ> yarıbiriminin sözlü dilde [j] yarı ünlüsüne dönüştüğü gözlenebilmektedir (Selen, 1979; Ergenç 1995; Demircan, 2001; Kabak, 2007; Ergenç ve Bekar Uzun, 2017). Öte yandan, Şekil (7)’de gösterilen madde başı örneğinde ise, ses olarak gerçekleşmeyen <ğ> yazıbiriminin, artdamaksıl /k/ ünsüzüyle biten eğik sözcüğünün, kendisinden sonra ünlüyle başlayan bir ek alması durumunda, sözcüğün ses çevresinde aynı nitelikli iki ünlünün bir arada bulunması sonucunda /i/ ünlüsünün uzama özelliği kazandığı bilgisi de madde başı önerisinde gösterilmemektedir.


103


eğerbağ. (e'ğer) Şart anlamını güçlendirmek için şartlı cümlelerin başına getirilen kelime, şayet: O zaman inandığım gibi / Sahiden bir öbür dünya varsa eğer -C. S. Tarancı.

/eğer/ > ['ε•Iεɣ] ~ ['ε.jεɣ]bağ. (e'ğer) Şart anlamını güçlendirmek içinşartlı cümlelerinbaşınagetirilenkelime, şayet:O zaman inandığım gibi / Sahiden bir öbürdünyavarsaeğer-C.S.Tarancı.

Şekil 6. /eğer/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri


eğik, -ği a. 1. mat. Dik veya paralel olmayan doğru. 2. sf. Yatay bir çizgi veya düzlemle açı oluşturacak biçimde olan, yalman, mail, şev. 3. sf. Eğilmiş olan, dik veya düz olmayan. 4. sf. Bükülmüş: Başı yine yere eğik, sol kolu yine kalçasındaydı. -Ö. Seyfettin.

/eğik/, (–i:) > ['ε•Ic] ~ ['ε.jIc]a. 1. mat. Dik veya paralel olmayan doğru. 2. sf. Yatay bir çizgi veya düzlemle açı oluşturacak biçimde olan, yalman, mail, şev. 3. sf. Eğilmiş olan, dik veya düz olmayan. 4. sf. Bükülmüş: Başı yine yere eğik, sol kolu yine kalçasındaydı. -Ö. Seyfettin.

Şekil 7. /eğik/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri

Türkçede belirli ses çevrelerinde konumlanması sonucu yarı ünlü görünümü kazanan bir diğer ünsüz ise, içses konumunda sürtünücü ve dudak-diş özelliği taşıyan ötümlü /v/ ünsüzüdür. Bu ünsüz, düz ve yuvarlak ünlülerle bir arada bulunması durumunda, [ν] değişkesine dönüşerek, yarı ünlü niteliği kazandığı gözlenmektedir. Şekil (8)’de sunulan Türkçe Sözlük (2011)’deki


104

madde başı örneğinde de görüldüğü gibi, bu sesin spektrografik örüntüsünde düz ve yuvarlak nitelikteki /a/ ve /u/ arkadil ünlüleriyle birlikte konumlanması sonucu, yarı ünlü özelliği taşıdığı dikkat çekmektedir. Aynı zamanda, sözlükte belirtme durum eki alması sonucu, <ğ> yazıbiriminin etkisiyle, sözcüğün son sesindeki /u/ ünlüsünün de uzama bilgisinin ek bilgi olarak sunulması gerektiği düşünülmektedir. Böylelikle, Türkçede düz ve yuvarlak ünlülerle birlikte konumlanan yarı ünlü [ν] ile sürtünücü /v/ ünsüzü arasındaki farklılık da sunulabilmekte ve söyleyiş bilgisine katkıda bulunduğu düşünülmektedir.


tavuk (–i)isim, hayvan bilimi Sülüngillerden, eti ve yumurtası için üretilen kümes hayvanı (Gallus).

/tavuk/>[tα.'νUk],(–i)> [tα.'νu:]isim, hayvan bilimi Sülüngillerden, eti ve yumurtası için üretilen kümes hayvanı (Gallus).

Şekil 8. /tavuk/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri

4.4. Ünlü ve Ünsüz Türemesi

Türkçede bir seslem içinde söyleyişin en az çaba yasası kullanılarak kolaylaştırılması amacıyla, özellikle yabancı dillerden Türkçeye geçmiş sözcüklerde görülen ses türemesi (epenthesis) adı verilen ses olayı gerçekleşmektedir. Bu durum, seslemde birden fazla ünsüzün biraraya gelmesi durumunda ünlü türemesi, birden fazla ünlünün biraraya gelmesi durumunda ise ünsüz türemesi durumu gerçekleşmektedir. Ergenç ve Bekar Uzun (2017)’de de belirtildiği gibi, Türkçede ünlü türemesinde herhangi bir sesbilimsel sınırlama görülmemesine karşın, ünsüz türemesi az sayıda ünsüz ile gerçekleştirebilmektedir. Bu tür sözcükler, söyleyiş sırasında Türkçenin sesdizimsel kurallarına göre sesletildiği ve genellikle yabancı dillerden Türkçeye alıntılanmış ödünçleme sözcükler olduğu için, Türkçe Sözlük’te özellikle ses türemesi olgusuna ilişkin sesbilimsel bilginin alıcıya sunulması gerektiğine inanılmaktadır.


105


kadastro a. (kada’stro) Fr. cadastre Bir ülkedeki her çeşit arazi ve mülk yerinin, alanının, sınırlarının ve değerlerinin devlet eliyle belirlenip plana bağlanması işi: Kadastro memuru. Kadastro çalışmaları. kadastroya geçmek kadastrosu yapılmak.

/kadastro/ > [kɑ.'dɑs.tї.rɔ]a. (kada’stro) Fr. cadastre Bir ülkedeki her çeşit arazi ve mülk yerinin, alanının, sınırlarının ve değerlerinin devlet eliyle belirlenip plana bağlanması işi: Kadastro memuru. Kadastro çalışmaları. kadastroya geçmek kadastrosu yapılmak.

Şekil 9. /kadastro/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri


daire a. (da:ire) Ar. Dāʾire 1. Konut olarak kullanılan bir yapının bölümlerinden her biri, kat: «Bu koskoca binanın, pasajın arka tarafında bir kısım daireleri ayrıca kiraya verilmiş.» –H.F. Ozansoy. 2. Belirli devlet işlerini çevirmekle görevli kuruluşlardan her biri: «Eskiden hem bir dairede beraber bulunmuşlar hem de silah arkadaşlığı etmişlerdi.» –R.H.Karay. 3. Bu kuruluşların içinde çalıştıkları yapı. 4. Bir yapı veya gemide belli bir işe ayrılmış bölüm: «Yemeği, selamlık dairesinin üst katındaki yemek salonunda yediler.» –M.Ş. Esendal.

/daire/ > [dɑ•I’.ɾɛ] ~ [dɑ.jI’.rɛ]a. (da:ire) Ar. Dāʾire 1. Konut olarak kullanılan bir yapının bölümlerinden her biri, kat: «Bu koskoca binanın, pasajın arka tarafında bir kısım daireleri ayrıca kiraya verilmiş.» –H.F. Ozansoy. 2. Belirli devlet işlerini çevirmekle görevli kuruluşlardan her biri: «Eskiden hem bir dairede beraber bulunmuşlar hem de silah arkadaşlığı etmişlerdi.» –R.H.Karay. 3. Bu kuruluşların içinde çalıştıkları yapı. 4. Bir yapı veya gemide belli bir işe ayrılmış bölüm: «Yemeği, selamlık dairesinin üst katındaki yemek salonunda yediler.» –M.Ş. Esendal.

Şekil 10. /daire/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri

Şekil (9)’da sunulan kadastro sözcüğüne ilişkin örnekte görüldüğü gibi, seslem yapısı gereği, Türkçede iki ünsüz içseste birarada konumlanamadığı için sözcüğün sesletimi sırasında /ı/ ünlüsünün türetildiğine ilişkin bilginin Türkçe Sözlük’te yer alması gerekmektedir. Öte yandan, ünsüz türemesinin sesletim özelliğinin gösterildiği Şekil (10)’da ise, yabancı dilden Türkçeye alıntılanmış bir diğer sözcük olan daire sözcüğünde yaşanan ünsüz türemesi ve ünlü kayması durumu gözlenmektedir. Buna göre, içses konumunda birarada bulunan /a/ ve /i/ ünlülerinin birlikteliği sonucu ünlü kayması görünümü gösterilirken, aynı zamanda /i/ ünlüsü ve [j] yarı ünlüsünün boğumlanma yerlerinin benzer olması nedeniyle, [j] yarı ünlüsünün bu sözcüğün söyleyişi sırasında oluşan türeme özelliği bilgisinin verilmesi gerektiği belirtilmektedir.


106

4.5. Ses ve Seslem Düşmesi

Türkçede söyleyiş kolaylığı sağlamak amacıyla, aynı ses çevresinde bulunan bir ünlü ya da ünsüzün en az çaba yasası kullanılarak düşmesi durumu (deletion) olarak kabul edilmektedir. Bir önceki bölümde sunulan ses türemesi olayında da belirtildiği gibi, ses ya da seslem düşmesi, genellikle yabancı dillerden Türkçeye alıntılanmış ödünçleme sözcüklerde ve Türkçede ünlü düşmesi (vowel deletion) durumunda daha sık olarak görülmektedir.

Türkçe Sözlük’te yukarıdaki olgulara ilişkin örnekler, Şekil (11)’de gösterilmektedir. Buna göre, örneğin ağız sözcüğü ünlüyle başlayan bir ek aldığında ağız + ı > ağzı biçimine dönüşmekte ve ünlü düşmesine ilişkin bilgi sözlükte verilmektedir. Ancak, Türkçede daha az sıklıkta ve belirli sayıda ünsüzünün sesbilimsel ve akustik özelliklerinden kaynaklı nedenlerle görülen ünsüz düşmesi (consonant deletion), Şekil (12)’de sunulan örneklerde de görüleceği üzere, Türkçe Sözlük’te belirtilmemektedir. Şekil (12)’deki çiftçi örneği, Ergenç ve Bekar Uzun (2017)’de tartışıldığı gibi, Türkçenin seslem yapısına ilişkin önemli ipucular vermektedir. Buna göre, Türkçede içses konumunda en fazla üç ünsüz birarada konumlanabilmekte, ancak afrike ünsüz özelliği taşıyan /ç/ ünsüzünün, kendi akustik iç yapısında /t/ ve /ş/ ünsüzlerini de içermesi nedeniyle, çiftçi sözcüğü içses konumunda üç değil, dört ünsüz taşımaktadır. Bu nedenle, en az çaba yasası gereği, ortak özellik gösteren /t/ ünsüzlerinden biri, sözcüğün içses konumundan söyleyiş sırasında silinmektedir. Sözcüğün söyleyiş bilgisinin gösterilmesinin, Türkçede seslem yapısının anlaşılırlığının da Türkçe Sözlük içinde sunulmasının yararlı olabileceği düşünülmektedir.


ağız1. isim, anatomi Yüzde, avurtlarla iki çene arasında bulunan, ses çıkarmaya, soluk alıp vermeye yarayan ve besinlerin sindirilmeye başlandığı organ. 2. Bu boşluğun dudakları çevreleyen bölümü “Küçük bir ağız.” 3. Kapların veya içi boş şeylerin açık tarafı “Ağızları kopmuş bir çay takımının arasına gizlenmiş, koyu renkli bir cildi oradan alarak bana uzattı.” - H. R. Gürpınar. 4. Bir akarsuyun denize veya göle döküldüğü yer, munsap “Çay ağzı.” 5. Koy, körfez, liman vb. yerlerin açık tarafı “Körfezin ağzı. 6. Çıkış yeri “Şimdi tünelin ağzında değilim artık.” - A. Ağaoğlu. 7. Birkaç yolun birbirine kavuştuğu yer, kavşak. 8. Kesici aletlerin keskin

/ağız/ > [‘α•їz]1. isim, anatomi Yüzde, avurtlarla iki çene arasında bulunan, ses çıkarmaya, soluk alıp vermeye yarayan ve besinlerin sindirilmeye başlandığı organ. 2. Bu boşluğun dudakları çevreleyen bölümü “Küçük bir ağız.” 3. Kapların veya içi boş şeylerin açık tarafı “Ağızları kopmuş bir çay takımının arasına gizlenmiş, koyu renkli bir cildi oradan alarak bana uzattı.” - H. R. Gürpınar. 4. Bir akarsuyun denize veya göle döküldüğü yer, munsap “Çay ağzı.” 5. Koy, körfez, liman vb. yerlerin açık tarafı “Körfezin ağzı. 6. Çıkış yeri “Şimdi tünelin ağzında değilim artık.” - A. Ağaoğlu. 7. Birkaç yolun birbirine kavuştuğu yer, kavşak. 8. Kesici aletlerin keskin


107

tarafı. 9. Üslup, ifade biçimi “Ertesi günü bazı gazeteler bu haberin bir noktasını yarı resmî bir ağızla tekzip ettiler.” - T. Buğra. 10. Uç, kenar “Topun ağzında. Uçurumun ağzında.” 11. dil bilimi Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dili “Anlaşılmaz, garip köylü ağızlarıyla konuşuluyordu.” - S. F. Abasıyanık. 12. müzik Bir bölge ezgilerinde görülen özelliklerin tümü.

tarafı. 9. Üslup, ifade biçimi “Ertesi günü bazı gazeteler bu haberin bir noktasını yarı resmî bir ağızla tekzip ettiler.” - T. Buğra. 10. Uç, kenar “Topun ağzında. Uçurumun ağzında.” 11. dil bilimi Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dili “Anlaşılmaz, garip köylü ağızlarıyla konuşuluyordu.” - S. F. Abasıyanık. 12. müzik Bir bölge ezgilerinde görülen özelliklerin tümü.

Şekil 11. /ağız/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri


çiftçia. Geçimini toprağı ekerek sağlayan kimse: Köylülerimizin çoğu çiftçidir. çiftçinin karnını yarmışlar, kırk tane “gelecek yıl” çıkmış “çiftçinin ürünü her yıl bir afete uğrar, o da hep gelecek yıla umut bağlar” anlamında kullanılan bir söz. çiftçiye yağmur, yolcuya kurak; cümlenin muradını verecek Hak “kullar Tanrı’dan kendilerine gerekli olan şeyleri dilerler, bu dilekleri kabul edecek olan Tanrı’dır” anlamında kullanılan bir söz.

çiftçi > [ʧIft.’ʧI] ~ [ʧIf.’ʧI] a. Geçimini toprağı ekerek sağlayan kimse: Köylülerimizin çoğu çiftçidir. çiftçinin karnını yarmışlar, kırk tane “gelecek yıl” çıkmış “çiftçinin ürünü her yıl bir afete uğrar, o da hep gelecek yıla umut bağlar” anlamında kullanılan bir söz. çiftçiye yağmur, yolcuya kurak; cümlenin muradını verecek Hak “kullar Tanrı’dan kendilerine gerekli olan şeyleri dilerler, bu dilekleri kabul edecek olan Tanrı’dır” anlamında kullanılan bir söz.

Şekil 12. /çiftçi/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri

Öte yandan, Şekil (13)’te sunulan örnekte görüleceği gibi, Türkçede önses, içses ve sonses konumlarında farklı sesel özellikler gösteren ve sözcüğün sonses konumundayken ötümsüzleşen çarpmalı ve sürtünücü [ɣ] ünsüzü, bir sözcüğünün sayı anlamı içermeyen görünümlerinde söyleyiş sırasında yitirilmektedir. Bu durum da, Türkçede söyleyiş sırasında görülen ünsüz düşmesi olayı olarak karşımıza çıkabilmektedir.

Ancak, sürtünücü, gırtlak ve ötümsüz /h/ ünsüzünün bulunduğu ve genellikle hane sözcüğü ile birlikte konumlanan ses çevrelerinde, Türkçe Sözlük’te /h/ ünsüzünün silinmesine ve kendisinden sonra gelen /a/ ünlüsünün uzamasına ilişkin ayrıntılı bilgi sunulduğu görülürken, aynı ünsüzle kurulan kahve, daha gibi sözcüklerde ünsüz yitilmesi ve kendisinden önce ya da sonra gelen ünlüye uzama özelliği kazandırdığı bilgisinin sunulmadığı gözlenmektedir.


108


bir1. isim Sayıların ilki. 2. Bu sayıyı gösteren 1 ve I rakamlarının adı. 3. sıfat Aynı, benzer “Beni daim şen gören safdiller öyle sansın / Ne bilsinler ki onlar bence birdir elem, haz” - E. B. Koryürek. 4. sıfat Beraber “Hep biriz, ayrılmayız.”. 5. sıfat Bu sayı kadar olan “Bir kalem.”. 6. sıfat Herhangi bir varlığı belirsiz olarak gösteren (sayı) “Aydınlık bir odada, iki duvarın kesiştiği köşede zayıf, yaşlı bir adam yatıyordu.” - A. Kutlu. 7. sıfat Tek “Allah tektir ve birdir, amenna!” - A. Kabaklı. 8. sıfat Eş, aynı, bir boyda “Bu kalemlerin ikisi birdir, hangisini isterseniz alınız.”. 9. sıfat Ortaklaşa olan, birleşik, müşterek “Bizim kesemiz birdir.”. 10. sıfat Değer, önem bakımlarından birbirinden farksız, birbirine eşit, birbirine benzer. 11. zarf Bir kez “Bir ona, bir sana, bir de bana baktı.”. 12. zarf Sadece “Her şey bitti, bir bu kaldı.”. 13. zarf Ancak, yalnız “Bunu bir sen yapabilirsin.”

/bir/ > [‘bIɣ] ~ [‘bI]1. isim Sayıların ilki. 2. Bu sayıyı gösteren 1 ve I rakamlarının adı. 3. sıfat Aynı, benzer “Beni daim şen gören safdiller öyle sansın / Ne bilsinler ki onlar bence birdir elem, haz” - E. B. Koryürek. 4. sıfat Beraber “Hep biriz, ayrılmayız.”. 5. sıfat Bu sayı kadar olan “Bir kalem.”. 6. sıfat Herhangi bir varlığı belirsiz olarak gösteren (sayı) “Aydınlık bir odada, iki duvarın kesiştiği köşede zayıf, yaşlı bir adam yatıyordu.” - A. Kutlu. 7. sıfat Tek “Allah tektir ve birdir, amenna!” - A. Kabaklı. 8. sıfat Eş, aynı, bir boyda “Bu kalemlerin ikisi birdir, hangisini isterseniz alınız.”. 9. sıfat Ortaklaşa olan, birleşik, müşterek “Bizim kesemiz birdir.”. 10. sıfat Değer, önem bakımlarından birbirinden farksız, birbirine eşit, birbirine benzer. 11. zarf Bir kez “Bir ona, bir sana, bir de bana baktı.”. 12. zarf Sadece “Her şey bitti, bir bu kaldı.”. 13. zarf Ancak, yalnız “Bunu bir sen yapabilirsin.”

Şekil 13. /bir/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri


daha1. zarf Henüz “Anne leylek, bir serseri kurşunla daha o sabah ölmüştü.” - İ. O. Anar. 2. Var olana, elde bulunana ek olarak “Bir kızım daha olsaydı adını Meliha koyardım.” - P. Safa. 3. Kendisinden sonra üçüncü kişi iyelik eki alan bir sıfatla birlikte sözü edilen konuda en önemli durumu belirtmek için kullanılan bir söz “Daha kötüsü treni de kaçırdık.”. 4. Bunun dışında “Daha neler yapacaktım fakat bırakmadılar, bırakmadılar.” - A. Dino.

/daha/ > [dɑ.’xɑ] ~ [‘dɑ:]1. zarf Henüz “Anne leylek, bir serseri kurşunla daha o sabah ölmüştü.” - İ. O. Anar. 2. Var olana, elde bulunana ek olarak “Bir kızım daha olsaydı adını Meliha koyardım.” - P. Safa. 3. Kendisinden sonra üçüncü kişi iyelik eki alan bir sıfatla birlikte sözü edilen konuda en önemli durumu belirtmek için kullanılan bir söz “Daha kötüsü treni de kaçırdık.”. 4. Bunun dışında “Daha neler yapacaktım fakat bırakmadılar, bırakmadılar.” - A. Dino.

Şekil 14. /daha/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri


109

Türkçede söyleyiş sırasında ses düşmesi kadar sıklıkla gözlenmemekte olmasına karşın, yabancı dillerden Türkçeye alıntılanmış kimi sözcüklerde, seslem düşmesi (syllable deletion) ses olayına da rastlanılmaktadır. Şekil (15)’te sunulan kilitlemek sözcüğü, Ergenç ve Bekar Uzun (2017)’de örneklendiği gibi, söyleyiş sırasında kitlemek biçimine dönüşmektedir.


kilitlemek –i1. -i Anahtarla kilidi kapamak “Kapıyorum zannıyla kilitlemişim, diyordu.” - M. C. Kuntay. 2. Bir nesne veya bir kimseyi kilitli bir yere kapamak “Bütün giyeceklerini dolaba kilitlemişler. Çocuğu bodruma kilitlemiş.”.3. Karşılıklı çıkıntı ve girintileri olan şeyleri birbirine geçirmek, kenetlemek “Sırtüstü kerevete uzanarak iki elimin parmaklarını ensemde kilitledim.” - R. N. Güntekin. 4. Sıkıca tutmak “Zehra parmaklarıyla kadehini kilitledi.” - A. İlhan. 5. Kapatmak “Hafızamı kilitlemiştim, maziyi hiç çıkaramıyordum, küflensin kalsın orada diyordum.” - A. Gündüz.

/kilitlemek/ –i ~ /kitlemek/ >[cI.lIt.le’.mɛc] ~ [cIt.le’.mɛc]1. -i Anahtarla kilidi kapamak “Kapıyorum zannıyla kilitlemişim, diyordu.” - M. C. Kuntay. 2. Bir nesne veya bir kimseyi kilitli bir yere kapamak “Bütün giyeceklerini dolaba kilitlemişler. Çocuğu bodruma kilitlemiş.”.3. Karşılıklı çıkıntı ve girintileri olan şeyleri birbirine geçirmek, kenetlemek “Sırtüstü kerevete uzanarak iki elimin parmaklarını ensemde kilitledim.” - R. N. Güntekin. 4. Sıkıca tutmak “Zehra parmaklarıyla kadehini kilitledi.” - A. İlhan. 5. Kapatmak “Hafızamı kilitlemiştim, maziyi hiç çıkaramıyordum, küflensin kalsın orada diyordum.” - A. Gündüz.

Şekil 15. /kilitlemek/ sözcüğünün TDK’daki madde başı görünümü ve sözlüksesbilimsel öneri

5. Sonuç

Bu çalışmada, Türkçe Sözlük’te, madde başlarındaki sözcükleri oluşturan seslerin söyleyiş özelliklerini gösteren sesbilimsel örüntüler, dilbilimsel gözlem tekniği kullanılarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Türkçede Sözlük’te, sesbilimsel özelliklere ilişkin gözlemlenen en temel bulgular, söyleyiş bilgisini sunan sesbilim abecesi ve sözcük vurgusu, günümüz Türkçesinde ses olarak gerçekleşmeyen ve yalnızca yazıbirim olarak işlevini sürdüren <ğ> yazıbirimine ilişkin ses olaylarının gösterimi (ikili ya da üçlü ünlü kayması ve uzama işlevleri gibi) ve seslem bilgisinin sunulmamasıdır. Türkçede sözlü dildeki söyleyiş bilgisinin değişmesine dayalı olarak, öndil /e/ ünlüsüyle birlikte kullanıldığı durumlarda <ğ> yazıbiriminin [j] yarı ünlüsüne dönüşebilmesi, bu yarı ünlünün aynı zamanda ünlü kayması oluşturması gibi sesbilimsel görünümler, <ğ>’nin işlevlerinin sunulabilmesi açısından önem taşımaktadır.


110

Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, Türkçede söyleyiş sırasında kimi ünsüzlerin ses yitimi oluşturabildiğini de sunmaktadır. Buna göre, /h/ ünsüzünün içseste yitirilmesi, /r/ ünsüzünün seslemdeki konuma dayalı olarak söyleyiş özelliğinin değişim göstermesi ve sözcük sonu konumunda ötümsüzleşerek sürtünücü biçime gelmesi ve kimi durumlarda yitirilmesi, /z/ ünsüzünün sözcük sonu konumunda ötümsüzleşmesi gibi sesbilimsel görünümler bu olguları örneklemektedir. Öte yandan, Türkçe Sözlük’te söyleyiş bilgisine dayalı özelliklerin, ünlü düşmesi ya da hane ile kurulan kimi sözcüklerde uzama durumunda sunulduğu gözlenmekte, ancak sunulan söyleyiş bilgisinin yetersiz olduğu, sözlüğü oluşturan bütün sözcükler tabanında geliştirilmesi gerektiği düşünülmektedir.

Sonuç olarak, bu araştırma, sözlük hazırlayıcılar için ilgili dilin söyleyiş bilgilerinin ortaya konulduğu bir öneri niteliği taşımaktadır. Bu bağlamda araştırma, hem anadili Türkçe olan kullanıcılar hem de Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen kullanıcılar için elverişli bir sözlük oluşturmanın temel basamaklarından birini oluşturmaktadır.

Kaynakça

Aksan, D. (1987). Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.

Ergenç, İ. (1995). Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.

Ergenç, İ. ve Bekâr Uzun, İ.P. (2017). Türkçenin Ses Dizgesi. Seçkin Yayıncılık. 1. Baskı. Ankara.

Halle, M. ve Mohannan, K.P. (1985). Segmental phonology of Modern English. LI 16: 57-116.

Kabak, B. (2007). Hiatus Resolution in Turkish: An Underspecification Account. Lingua (117) 8: 1378-1411.

Kenstowicz, M. (1994). Phonology in Generative Grammar. Cambridge, Mass and Oxford: Blackwell.

Kiparsky, P. (1968). How abstract is phonology? Indiana University Linguistics Club. Also in Fujimura (1973). 5-56.

Kiparsky, P. (1982). From Cyclic to Lexical Phonology. The structure of phonological representations, 131-175. Dordrecht, the Netherlands: Foris Publications.

Kiparsky, P. (1985). Some Consequences of Lexical Phonology. Phonology Yearbook (2): 85-138.

Levi, S. (2001). Glides, laterals, and Turkish vowel harmony. CLS 37: The Main Session (2001): 379-393.

Mohanan, K.P. (1982). Lexical Phonology. PhD Thesis. Massachusetts Institute of Technology.


111

Oostendorp, M. (2005). Lexical Phonology. The Internal Organization of Phonological Segments.

Rubach, J. (1981). Cyclic Phonology and Palatalization in Polish and English. Warszawa, Poland: University of Warsaw Press.

Rubach, J. (2008). An Overview of Lexical Phonology. Language and Linguistic Compass. University of Warsaw (2/3): 456-477.

Selen, N. (1979). Söyleyiş Sesbilimi, Akustik Sesbilim ve Türkiye Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 454.

Türk Dil Kurumu (11. Basım). (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Notlar

* Ankara Üniversitesi Dilbilim Bölümü’nde lisans öğrencilerimiz olan sevgili Merve Cesur’a ve Ecem Sözen’e bu çalışmanın gerçekleşmesi sürecindeki değerli katkılarından ötürü özel teşekkürlerimizi sunmaktayız.


112

DİL DERGİSİ YAZI YAYIMLAMA İLKELERİ

1. Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Araştırma Merkezi (TÖMER)

tarafından ilk kez 1991 yılında yayınlanan TÖMER Dil Dergisi, 2015 yılından itibaren yılda iki

kez çıkan uluslararası hakemli, akademik bir dergidir. Dergi başta filoloji ve dilbilim olmak

üzere anadili eğitimi/öğretimi, yabancı dil öğretimi alanlarındaki deneysel ve derleme türü

yayınlara (en son literatürü kapsamlı bir şekilde kapsayan yazılar, model önerileri, olgu

sunuları ve tartışmalar vb.) yer vermektedir. Ayrıca felsefe, sosyoloji, antropoloji, etnoloji,

tarih gibi bütün sosyal bilim dallarında; psikoloji, nöroloji, kimya, matematik gibi diğer bilim

dallarında doğrudan dil öğretimi ve eğitimi üzerine olan ya da dil eğitimi ve öğretimi alanına

katkısı olabilecek çalışmaları da yayınlamaktadır.

2. Derginin temel amacı; dil eğitimi ve öğretiminde kaliteyi artırmak, dil eğitimi-öğretimi

süreçlerinin ve çıktılarının iyileştirilmesine katkıda bulunmak biçiminde ifade edilebilir.

3. Dergiye sunulan aday makaleler editörler tarafından öncelikli olarak biçim, yazım dili,

kullanılan istatistiklerin (varsa) yerindeliği ve doğruluğu ile ilgili olarak ön değerlendirmeye

alınır. Aranan özelliklere sahip olmayan makaleler yazarlarına iade edilir. Uygun görülen

makaleler baş editör tarafından hakemlere isimsiz olarak gönderilir. Hakemler hakem

havuzundan seçilebileceği gibi yayın kurulu üyeleri arasından da seçilebilir. Editör hakem

raporlarını inceleyerek gerekli durumlarda ek değerlendirme süreci başlatabilir.

4. Dergiye gönderilecek tüm yazılar Amerikan Psikologlar Birliği tarafından yayımlanan

Publication Manual of American Psychological Association (5. Baskı, 2001) adlı kitapta

belirtilen yazım ilkelerine uygun olarak yazılmalıdır.

5. Türkçe yazım kurallarıyla ilgili olarak ise dergimizin son sayısındaki yazım kuralları dikkate

alınmalıdır.

113

DİL DERGİSİNE GÖNDERİLECEK YAZILAR İÇİN BİÇİM ÖZELLİKLERİ

1. Yazılar Dil Dergisi’ne e-posta yoluyla [email protected] adresine gönderilmelidir. E-posta gönderirken yazarın adı-soyadı, çalıştığı kurum, varsa akademik unvanı, açık adresi, elektronik posta adresi ve telefon numarası gönderilmelidir. Ayrıca Dergi Park üzerinden sisteme kayıt olunarak da başvuru yapılabilir.

2. Yazılar Türkçe ve yabancı dilde (İngilizce, Fransızca ya da Almanca) yazılmış başlığı içeren kapak sayfası, özet ve anahtar sözcükler (Türkçe ve yabancı dilde), anahtar sözcükler, ana metin, kaynaklar, ekler, yazar notları ile yazar bilgilerini içermelidir.

3. Kenar boşlukları üstten, alttan, sağ ve soldan 2,5’er cm olarak belirlenmelidir.

4. Yazar tarafından yazılarda yer alması istenen görsel malzeme basım tekniklerine uygun olmalıdır.

5. Yazılarda ana metin Times New Roman yazı tipinde, 11 punto büyüklüğünde, 1.5 satır aralığıyla ve iki yana yaslı olarak yazılmalı; sayfa numaraları sağ alt köşeye konulmalıdır. Yazılarda paragraf başı boşluğu yapılmamalı (‘tab’ vurulmamalı); noktalama işaretlerinden sonra tek boşluk bırakılmalı ve satır sonunda hece bölmek için kısa çizgi kullanılmamalıdır. Sözcükler arasında birden fazla boşluk kullanılmamalıdır.

6. Yazıların ana başlığı, 12 sözcüğü geçmemelidir.

7. Gönderilen yazılara hem Türkçe hem de yabancı dilde 100-250 sözcüklük bir özet eklenmeli, konuyla ilgili 4-6 sözcükten oluşan anahtar sözcükler özetin altında verilmelidir. Özet metinleri Times New Roman yazı tipinde, 10 punto büyüklüğünde, tek satır aralığıyla ve iki yana yaslı olarak yazılmalıdır.

8. Ana metinde bilimsel bir metnin gerekleri olarak (çalışma konusu, amaç, yaklaşım, araştırma soruları, küçük bir yazı planı/ metin akışı vb. bilgileri içeren) bir giriş bölümü olması gerekmektedir.

9. Türkçe yayımlanacak yazılarda yabancı sözcükler yerine olabildiğince Türkçe sözcükler kullanılmalı; alanyazınında yeni olan ya da yeni önerilen sözcükler kullanılırken ilk geçtiği yerde yabancı dildeki karşılığı yay ayraç [öbeksi eylemler (phrasal verbs) gibi] içinde verilmelidir.

10. Başlıklarda “rakamlarla numaralandırma sistemi” kullanılmalı; Giriş ve Sonuç bölümlerine numara verilmemelidir. Başlıklarda büyük harf kullanımı aşağıdaki örnekte gösterildiği biçimde olmalıdır:

ÖRNEK BAŞLIKLANDIRMA (Ana ve alt başlıklar koyu yazılacaktır.)

GİRİŞ

1. Kuramsal Çerçeve

1.1 Anadili Eğitimi Sürecinde Yazma Becerisi

114

1.2 Yazma Öğretimi Yaklaşımları

1.2.1 Ürüne Dayalı Yaklaşımlar

1.2.2 Sürece Dayalı Yaklaşımlar

1.3 ...

2. Yöntem

2.1 Araştırma Deseni

2.2 Çalışma Grubu

2.3 Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi

2.4 …

3. Bulgular ve Tartışma

3.1 …

3.2 …

3.3 …

SONUÇ

KAYNAKÇA

11. 40 sözcükten uzun alıntılar soldan 1 cm girintili yazılmalıdır. Birebir alıntılar ve çeviriler tırnak içinde verilmelidir.

12. Aday makalenin başlıkları, tabloları, şekilleri, atıfları, kaynakçası ve diğer özellikleri tamamen APA beşinci baskıda belirtildiği şekilde olmalıdır. Daha fazla bilgi için; http://www.apa.org

Metin içinde atıfta bulunurken yazarların soyadları, yayın tarihi ve birebir alıntı ise sayfa numarası kullanılır.

Örnekler:

Aksan (1985) ...

Aksan’a (1985) göre...

Bozkurt ve Akkök (1992, s.34) ...

Bozkurt ve Akkök’e (1992, s. 34) göre...

Martin, Sheldon ve Yaffee (1994) ...

Yazar sayısı 3 ile 5 arasında ise, metin içinde ilk geçtiği yerde yukarıda olduğu gibi verilir; yazar sayısı 6 veya daha fazla ise metin içinde ilk geçtiği yerden itibaren ‘Aksan ve arkadaşları (1980)’ olarak verilmelidir.

Tümce sonunda birden fazla yayına atıfta bulunuluyor ise kaynaklar yay ayraç içinde alfabetik sıra ile verilmelidir: (Aksan 1987; Kleft ve Dobson, 1990; Smith ve ark., 1980; Winson, George ve Zeng, 1986).

115

Kaynakça bölümü ayrı bir sayfadan başlamalı; yayınlar alfabetik sıra ile verilmelidir.

Kitaplar:

Aksan, D. (2003). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Bollen, K. A. (1989). Structural Equations With Latent Variables. New York: Wiley.

Kitap bölümleri:

Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (1990). Cooperative Learning and Achievement. In S. Sharan (Ed.), Cooperative Learning: Theory and Research (pp. 173–202). New York: Praeger.

Keçik, İ. (2002). Konuşma Çözümlemesi ve Söylem Konusu. İçinde L. Uzun ve E. Huber (yay. haz.) Türkçede Bilgi Yapısı ve Bilimsel Metinler. Essen: Die Blaue Eule.

Massaro, D. W. (1984). Building and Testing Models of Reading Processes. In D. R Pearson, R. Barr, M. L. Kamil and P. B. Mosenthal (eds.) Handbook of reading research. NJ: Lawrence Erlbaum Associates.

Dergilerdeki makaleler:

Haag, L., & Stern, E. (2003). In search of the benefits of learning Latin. Journal of Educational Psychology, 95, 174–178.

Kavcar, C. (2008). Türkçe Eğitimi ve Sorunlar. Dil Dergisi, 65, 5-18.

Sever, S. (1995). Çocuk Kitaplarında Bulunması Gereken Yapısal ve Eğitsel Özellikler. ABECE Eğitim, 105, 14–15.

İki ya da daha çok yazarlı kaynaklar:

Keçik, İ. ve Uzun, L. (2002). Sözlü ve yazılı anlatım. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.

Web belgeleri:

Labov, W. (1997). Some further steps in narrative analysis. The Journel of Narrative and Life History, 7.

http://www.ling.upenn.edu/~wlabov/sfs.html adresinden 07 Mart 2008 tarihinde indirilmiştir.

Mercer, K. R. (2001). The matter at hand: Chaos is nothing. Atomic Psychology 6, Article056a. Retrieved 21 December 2001, from

http://www.atomicpysychology.edu/mercer

Diğer atıf örnekleri için bkz.

http://citationonline.net/CitationHelp/csg04-manuscripts-apa.htm#references