Karolina Ujaković Svjetlana Vorel

udžbenik povijesti u prvom razredu gimnazije

2. izdanje

Zagreb, 2015.

Sadrzaj 1. UVOD U UČENJE POVIJESTI

1.1. Povijest: što, tko, kako, zašto _____________________ lO

Istraživači prošlosti: nekad i danas . . 10 Hrvatska historiografija . . . . . . 14 Računanje vremena, povijesna razdoblja . . 14

1.2. Tragovi prošlosti - Izvori za povijest 16 Povijesni izvori. . . . . . . . . . . 16 Pomoćne povijesne znanosti . . . . . . 17

2. ŽIVOT I KULTURA LJUDI U PRAPOVIJESNO DOBA

2.1. Paleolitlk I mezolitlk - najranlja prošlost čovjeka------------- 22 Paleolitik - najranija prošlost čovjeka (od 2,5 milijuna godina pr. Krista do 10 000 godina prije Krista) . . . . . . . . . . 22 Mezolitik (od 10 000 do oko 6000 godina pr. Krista) . . 25

2.2. Neolitik Ili mlađe kameno doba ------------------- 26 Promjene u načinu života . 26

2.3. Metalno doba 28 8akreno doba . . . . . 28 Iliri i Kelti - nositelji kulture željeznog doba u Europi . . 29

2.4. Prapovijest na tlu Hrvatske 31 Metalno doba na tlu Hrvatske. . . . . . 33 Iliri. . . . . . . . . . . . . . . 35

3. CIVILI ACIJE DOLINA VELIKIH RIJEKA 3.1. Egipat je dar Nila (Herodot) ____________________ 40

Prve civilizacije . . . 41 Rijeka koja život znači . . 41 Egipatsko društvo . 44

3.2. Razvoj egipatske države 48 Ujedinjenje Egipta. . . . 49 Egipatske dinastije tijekom povijesnih razdoblja . 49

3.3. Egipatsko graditeljstvo i umjetnost - piramide i hramovi 55 Piramide - najveće građevine egipatske civilizacije . 56 Egipatski bogovi - vjera i običaji . . 60

3.4. Pismo, kultura i svakidašnji život 63 Sveti znakovi . . . . . . . . 63 Kako se živjelo u starom Egiptu . . 64

3.5. Mezopotamija 68 Sumer, kolijevka civilizacije . . . 69 Bogovi i hramovi . . . . . . . 70 Pismo i znanstvena dostignuća naroda Mezopotamije . 71

3.6. Velike države Mezopotamije 74 Akadska država . . . . 74

~

Sumerska renesansa . 75 Starobabilonska država •• . 76 Mitani. . . . . 77 Država Hetita . . . . . 77 Asirska država . 79 Novobabilonska država . . 81

3.7. Feničani i Židovi 83 Feničani . . . . 83 Židovi. . . . . 85 David i Salomon . 87 Židovska religija . 88

3.8. Perzijsko Carstvo 89 Organizacija države . . 90 Vjera i umjetnost . . . 92

-I w :::;: w :::! cr > N o cr ~

u <{ cr o ~

SADRŽAJ

3.9. Indija I Kina ________________________ 93

Civilizacija Inda . 93 Vedskorazdobije. .95 Indijska religija. . 96 Kina . . . . . . 96 Religija u Kini . . . 97

4. ŽIVOT I KULTURA STARIH GRKA 4.1. Egejski svijet: Kreta I Troja ____________________ 102

Kreta . . . . . 102 Troja . . . . . 106

4.2. Mlkenska kultura 109 Homerska doba . . 110

4.3. Arhajsko doba: promjene u životu starih Grka 113 Grčka kolonizacija . . . . . . 115 Grčka kolonizacija hrvatske obale . 118

4.4. Vjera I kultura 120 Grčki bogovi . . . . 120 Kiparstvo i graditeljstvo 123 Filozofija. . . . . 125

4.5. Grčki polisi - Sparta 126 Sparta . . . . . 127

4.6. Grčki polisi - Atena 130 4.7. Grčko-perzijski ratovi 135

Početak sukoba . . 135 Konačna pobjeda Grka 137

4.8. Atena u Perlklovo doba 140 Klasična doba grčke umjetnosti . 142 Život u gradu . . . . . . . 144

4.9. Peloponeskl rat (431. - 404. g. pr. Krista) 146 Tijek rata . . . . . . . . . . 146 Grčka nakon Peloponeskog rata . . . 149

- 4.10. Kulturni razvoju 4. stoljeću pr. Krista 151

S. HELENISTIČKO DOBA 5.1. Uspon Makedonije I osvajanja Aleksandra Vellkog ____________ 156 I

Makedonija za Filipa li. . . . 156

= Osvajanja Aleksandra Velikog. . . 157

5.2. Helenistička kultura 162 Tko su bili poznati stanovnici Muzeja 163

6. RIM - OD POČETAKA DO CARSTVA 6.1. Najstariji stanovnici Apenlnskog poluotoka _______________ 168

Etrurci . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Italici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

6.2. Uspon Rima - od sela do gospodara Apenlnskog poluotoka 171 Najstarija povijest Rima . . . . . . . . . . . . . 171 Rim u doba kraljeva (753. g. pr. Krista - 509. g. pr. Krista) . 172 Rimljani - gospodari Apeninskog poluotoka . 172 „Podijeli pa vladaj!" („Divide et impera!"). 173

6.3. Kako je nastala Rimska Republika 174 Rimsko društvo - patriciji, plebejci i robovi 17 4 Senat. . . . . . . . . . . . 174 Magistrature - političke službe u Rimu. . 175 Skupštine kod Rimljana . . . . . . . ris

6.4. Kako su živjeli Rimljani u doba Republike 177 Rimska obitelj . 178 Ropstvo . . . . . 178 Rimska religija. . . 178

6.5. Ratovi protiv Kartage 181 Prvi punski rat (264. - 241. pr. Krista). .181 Drugi punski rat (219./218. pr. Krista - 201. pr. Krista) 182

Treći punski rat (149. - 146. pr. Krista). 183 Rimsko osvajanje Istoka . . . . . 184

6.6. Kako su osvajanja promijenila Rimljane ________________ 185 Društvo nakon rimskih osvajanja - bogati i siromašni. 185 Grad Rim . . . . . . 186 Pokušaji reforme Republike . . . . . 186 Kakav je bio položaj robova . . . . . 187

6.7. Kriza Republike - građanski ratovi i urote 188 Vojska postaje politički čimbenik 188 Prvi građanski rat. 188 Prvi trijumvirat . . . . . . 189 Gaj Julije Cezar . . . . . . 189

6.8. Drugi trijumvirat - kraj Republike: prema novom poretku 191 Nesloga i raspad Drugoga trijumvirata . . . . . .191 Kako je vladao Oktavijan . . . . . . . . . 192

7 RIMSKO CARSTVO - OD VRHUNCA DO KRIZE 7.1. August i njegovo doba, _______________________ 196

Augustova vladavina. . . . . . . . 196 Prostrano Rimsko Carstvo. . . . . . 196 Umjetnost i graditeljstvo u doba Augusta. 198 Književnost u slavu Augusta . . . 198

7.2. Svakodnevni život u carskome Rimu 201 Grad Rim . . . . . . . . 201 Jaz između bogatih i siromašnih 204 Slobodno vrijeme . . . . . . 206

7 .3. Carstvo u doba Augustovlh nasljednika 208 Kako su vladali carevi . . . . 208 Julijevsko-klaudijevska dinastija . . . 210 Uspon Flavijevaca. . . . . . . . . 211 Humani carevi - Od Nerve do Komoda i Severa. . 211 Trajanovo doba - najveći teritorij carstva. 212

7.4. Kršćanstvo 216 Tko je bio lsus Krist . . . . 216 Sv. Pavao - širitelj kršćanstva 217 Tko su bili prvi kršćani . . . 218 Kasno doba Carstva - progoni kršćana i pobjeda nove vjere 219 Crkveni oci . . . . . . . . . . . . . . 220

7.5. Pokušaji reforme Carstva - Dioklecljan i Konstantln 222 Znakovi krize Rimskoga Carstva u 3. stoljeću 222 Dioklecijan - kako očuvati Carstvo . . . . 222 Konstantin - nova religija i nova prijestolnica 224 „Ovo je kraj svijeta" . . . . . . . . . 226

7 .6. Rimske provincije na hrvatskom tlu u kasno doba Carstva - Iliri 227 Iliri - prvi poznati stanovnici današnjeg hrvatskog teritorija 228 Rimljani osvajaju !lirik . . . 228 Stoljeća borbi protiv Delmata . 229 Rimska vlast nad !lirikom . . 231 Uprava . . . . . . . . 232 Pojava i širenje kršćanstva na hrvatskom prostoru 233 Salona - od rimske kolonije i središta Dalmacije do biskupije 234 Kršćanska Salona. . . . . 235

7.7. Germani i Rimsko Carstvo 236 Tko su zapravo bili Germani? . 236 Barbari i Rimsko Carstvo . . 236 Provala Huna . . . . . . 238 Slabljenje carstva - provale barbara i seoba naroda 239 Kraj Zapadnog Rimskog Carstva. . . . . . . 240

Pojmovnik 244

-I w :::<: w :J o: > N o o: :.: u <t o: o :.: