ေကာငးပညာေရးႏင ပဋပကၡ

ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပညာေရးႏင မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရး အေျခအေန

အကရေလေဆာကသ ႏင မာရေလာ

ေဖေဖာဝါရ ၂၀၁၆

ေကးဇးတငလႊာ

မြန၊ ကရင၊ ကခငျပညနယမား၊ ရနကနႏင ျမနမာႏငငေဒသအသးသး၊ ထငး ႏင တရတႏငင စသညတ႔မ ပါဝငေျဖၾကားေပးသမားက ေကးဇးတငေၾကာငးေဖာျပလပါသည။ အထးသျဖင မြနအမးသားပညာေရးေကာမတမ မဆာဒါ၊ မကြနခမးႏြန၊ ကခငပညာေရး ေဖာငေဒးရငး၊ ျမစႀကးနားမ သငယခငးမား အထးသျဖင ဆရာမ လေအာငႏင မကကယ မြနးေအာင တ႔၏ တရငးတႏး ေဖးမမႈမားအတြက ေကးဇးတငပါသည။ ဆြမလြတ ဂြနေမာ၊ မငဂာယန ေကာလပ၊ ႏငဟသာ၊ ပဒသာဒမး၊ Alan Smith၊ Matt Desmond၊ Professor Joe Lo Bianco ႏင Professor Chayan Vaddhanaphuti တ႔ကလညး ေကးဇးတငေၾကာငးေဖာျပလပါသည။ စာမတညးျဖတေပးသည Michael Woods ႏင Pharawee Koletschka ကလညး ေကးဇးတငပါသည။

စာတမးရငမား

Dr. Ashley South သည အလြတတနးအႀကေပး၊ သးသပအကျဖတမႈမား ေဆာငရြကသျဖစပါသည။ Australian National University မ ေဒါကတာဘြ႔ႏင School of Oriental and African Studies (SOAS, University of London) မ မဟာဘြ႕မား ရရထားသျဖစသည။ ခငးမငတကသလရ Centre for Ethnic Studies and Development မ သေတသတစဥးလညးျဖစသည။ အဓကထားေလလာသည သေတသနနယပယမားမာ ျမနမာ/ဗမာ ႏင မငဒနာအ မတငးရငးသားႏငငေရး (လကနကကငပဋပကၡ ႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား ႏႈငးယဥေလလာျခငး၊ ႏငငေရးသေဘာေဆာငသညဘာသာစကားႏင ပညာေရး၊ ၿငမးခမးေရး တညေဆာကျခငးမဝါဒႏင လကေတြ႔အေကာငအထညေဖာမႈ)၊ လသားခငးစာနာမႈ အကာအကြယေပးျခငး၊ အဓၶမ ေရႊ႕ေျပာငးေစျခငး (စစေျပး ဒကၡသည၊ ျပညတြငး ေနရပစြန႔ခြာထြကေျပးသမား) ကစၥရပမားတြငျဖစသည။ Dr. South ျပစ ထားသည သေတသန စာတမးမားက www.ashleysouth.co.uk တြငေလလာႏငပါသည။

Professor Marie Lall, FRSA သည ေတာငအာရေရးရာ (အႏၵယ၊ ပါကစၥတန၊ ဗမာ/ျမနမာ) ကြ မးကငသျဖစၿပး ႏငငေရးႏင ပညာေရးကစၥရပမား အထးျပသည။ ေဒသတြငးအေတြ႔အႀက ႏစေပါငး ၂၀ ေကာရၿပး ကြငးဆငးလပငနးမားက ဆကတကေဆာငရြကေနသ ျဖစသည။ အႏၵယႏင ပါကစၥတန ႏစႏငငတြငေနထငသည။ နငငေရး၊ ပညာေရးကစၥမားႏင ပတသကၿပး ကယျပန႔စြာေရးသားမႈမား ျပလပခၿပး စာအပ ၅ အပ ႏင အထးျပစာတမးတစေစာငက ေရးသားသ/တညးျဖတသ အျဖစထတေဝခသည။ Prof. Lall သည ဂာမနႏငင ဖြ႔ၿဖးေရးဝနႀကးဌာန၊ ဂပနႏငင ႏငငျခားေရးဝနႀကးဌာန၊ တရတ၊ ကေနဒါ၊ ျပငသစ ႏင ေနာေဝႏငငမ ဝနႀကးဌာနမားႏင သရးဝနထမးမားက အႀကေပးသအျဖစ ေဆာငရြကခသည။ ၿဗတသ ႏငငျခားေရးႏင ဓနဟာရရး ေတာငအာရဌာနအား ေလကငသငတနးေပးသည အဖြ႕တြငလညး အဖြ႔ဝငျဖစသည။ ယေကႏငင၏ ႏငငေရးခလႈခြငႏင ေျပာငးေရြ႕ေနထငျခငးဆငရာ တရားရးက ကြမးကငသအျဖစ အသအမတျပထားသျဖစသည။ ၂၀၁၄ မတငမထ AUSAID ၏ ျပနာမားသည ျပညနယမား (ျမနမာ) စမခကအတြက အႀကးတနး ပညာေရးအႀကေပး အျဖစေဆာငရြကခသည။ The Citizens Foundation (TCF)၊ Pakistan ႏင Myanmar Egress တ႔တြငလညး အႀကေပးအျဖစေဆာငရြကခသည။ UCL Institute of Education မ Education and South Asian Studies ပါေမာကၡအျဖစေဆာငရြကေနသလညးျဖစသည။ ဂပန၊ ၾသစေတးလ၊ ဂာမန၊ အႏၵယ ႏင ပါကစၥတနႏငငမားမ ကမာၻ႔အသအမတျပ တကသလမားတြင ဧညပါေမာကၡ၊ ဂဏထးေဆာင ပါေမာကၡအျဖစလညး ေနရာေပးခရသျဖစသည။ ကနးဘရစခ တကသလမ MPhil ဘြ ႔က ၁၉၉၃ ခႏစတြင ရရခၿပး ေဒါကတာဘြ႔က ၁၉၉၉ ခႏစတြင London School of Economics မ ရယခသည။

အမာ

ပညာေရးႏင ဘာသာစကားမဝါဒမားသည ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပဋပကၡမားတြင အေရးပါေသာအပငးမားျဖစသည ျဖစသည။ ႏငငအေနျဖင ဗမာဘာသာစကားတစခတညးကသာ အသးျပသည ဗဟခပကငပညာေရးစနစက ဆယစႏစမားစြာ တစကမတမတ အသးခချခငးေၾကာင တငးရငးသား အမားစမာ ၄ငးတ႔ ဘာသာစကားမား အသးခရနေနရာမရ၊ ရငသနႀကးထြားရနေနရာမရ၊ တငးရငးသား ျဖစတညမႈ လကၡဏာမား ႏင ယဥေကးမႈမားမာ ၿခမးေျခာကျခငးခေနရသညဟ ယဆခသည။ လြနခသညႏစအနညးငယအတြငး ေပၚေပါကလာသည အစးရ၏ ဒမကေရစကးေျပာငးေရးေၾကာင မခငဘာသာစကားအေျချပ သငၾကားေရးစနစကစၥရပမားက ပ၍ပြငလငးစြာေဆြးေႏြး ေဆာငရြကလာၾကသည။ ဗဟႏင ျပညနယအစးရမားၾကား အာဏာခြေဝမႈမား တးတကလာသျဖင မခငဘာသာစကား အေျချပ ပညာေရးက လကရပညာေရးစနစသ႔ ေပါငးစပရန စဥးစားမႈမား ျဖစထြနးေပၚထြကလာေစခသည။

ခငၿမသည ၿငမးခမးေရးေပၚေပါကလာေရးအတြက ႀကးပမးမႈမားတြင အဓကကသည ကစၥျဖစသညတင အားလးပါဝငေရးက ဥးတညသည ပညာေရးႏငဘာသာစကားမဝါဒဆငရာ ေဆြးေႏြးမႈမားသည ျမနမာႏငငအဖ႔ အသစအဆနး ကစၥအျဖစရေနဆ ျဖစသည။ ႏငငေတာ လကလမးမအပခပသည ေနရာေဒသမားႏင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔မား ထနးခပသညေနရာမ ပညာေရးစနစမား မတညၾကေပ။ ထ႔ေၾကာင ထစနစမားႏင ႏငငေတာစသတမတခကမား၏ ေပါငးစပႏငေခ၊ ၄ငးတ႔၏ အားနညးခက၊ အားသာခကတ႔က သရႏငရနအတြက ယငးပညာေရးစနစမားက နားလညထားရနမာ အေရးႀကးသည။

ျမနမာႏငငတြငးမ ထပတကရငဆငမႈမားေပၚေပါကေနသည ေဒသမား အထးသျဖင ကခင၊ မြန ႏင ကရင တ႔ရ မခငဘာသာစကား အေျချပပညာေရး၏ အေျခအေနကတငျပထားသည သေတသန အစရငခစာက ထတေဝႏငချခငးေၾကာင မားစြာ အားရမပါသည။ စာတမးရင Ashley South ႏင Marie Lall တ႔သည ယခေခါငးစဥက အထးျပေလလာခသညမာ ကာလၾကာခၿပျဖစပါသည။ တငးရငးသားပညာေရးႏင မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရးသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ေဆြးေႏြးပြမားတြင ပမအေလးထားေဆြးေႏြးသည ကစၥျဖစလာသညအေလာက ယငးကစၥမားအတြက မဝါဒေရးဆြျခငး၊ အေကာငအထညေဖာျခငးသည ျမနမာႏငငရေကာငးသားမားႏင ပဋပကၡဒဏခေဒသမားမ ကေလးငယမားေပၚ ဘဝအေျပာငးအလပငျဖစေပၚေစႏငသည သကေရာကမႈမားရမညက မေမရနလညး အေရးႀကးသည။

ယခစာတမးအပါအဝင အာရေဖာငေဒးရငး၏ သေတသနလပငနးစဥမားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအတြငးမ ေဆြးေႏြးမႈမား တြင ပါဝငေနသည အဓကပဂၢလမားနင ျပညသမားေပၚ အေထာကအကျဖစေစမညဟ ေမ ာလငထားပါသည။ ယခစာတမး ေရးသားထတေဝသည အဓကရနပေငြက အေမရကနႏငငတကာဖြ႔ၿဖးေရးဌာန (USAID) မတဆင အေမရကနျပညသမားက ေထာကပ႔ခ႔ၿပး DAI မတာဝနယစမခန႔ခြခ႔ပါသည။ ထ႔ျပငၿဗတနႏငငႏငငတကာဖြ႔ၿဖးေရာဌာန (DFID) ႏင အာရေဖာငေဒးရငး တ႔မလညး ထပေလာငးထညဝငမႈမား ေပးခ႔ပါသည။ အစရငခစာတြငေဖာျပထားသည အာေဘာမားသည စာတမးရငမားႏငသာ သကဆငၿပး အလရငမားႏင သကဆငျခငးမရပါ။

ေဒါကတာ ကင(မ)နင ျမနမာႏငငဌာေနကယစားလယ အာရေဖာငေဒးရငး

မာတကာ အတေကာကစာလးမား ................................................................................................................... 5 အႏစခပ ...................................................................................................................................... i အခနး တစ - စာတမးျပစရျခငးရညရြယခက ......................................................................................... 1 ၁.၁. စာတမးျပစပ (Methodology) ................................................................................................................ 1 

အခနး ႏစ - ေနာကခအခငးအကငး .................................................................................................... 3 ၂.၁ မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရး ႏင တငးရငးသား ပညာေရး ................................................................. 3 ၂.၁.၁ မြန ................................................................................................................................................................... 4 ၂.၁.၂ ကရင ................................................................................................................................................................ 5 ၂.၁.၃ ကခင ............................................................................................................................................................... 6 

၂.၂ ၿငမးခမးေရးျဖစစဥ ႏင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔မား ............................................................................. 8 ၂.၃ ႏငငပညာေရး ျပျပငေျပာငးလမႈမား ........................................................................................................ 11 ၂.၄ ၂၀၁၅ ေရြးေကာကပြ ........................................................................................................................... 12 

အခနး သး - အဓကေခါငးစဥမားႏင ျပနာမား ................................................................................. 14 ၃.၁ ဘာသာစကားအခြငအေရး .................................................................................................................... 14 ၃.၂ ပညာေရးႏင ပဋပကၡၾကားမ ဆကႏြယမႈ ................................................................................................... 15 ၃.၃ မခငဘာသာစကားအေျချပ စနစမား၏ ပစမား .......................................................................................... 17 ၃.၃.၁ ကခင ............................................................................................................................................................. 19 ၃.၃.၂ မြန ................................................................................................................................................................. 20 

၃.၄ မဝါဒဆငရာ ျပနာမား ..................................................................................................................... 22 ၃.၄.၁ မြန ................................................................................................................................................................. 22 ၃.၄.၂ ကခင ............................................................................................................................................................. 24 ၃.၄.၃ ကရင .............................................................................................................................................................. 25 

၃.၅ ေပါငးစပျခငး .................................................................................................................................... 25 ၃.၅.၁ မြန ................................................................................................................................................................. 26 ၃.၅.၂ ကခင ............................................................................................................................................................. 27 ၃.၅.၃ ကရင .............................................................................................................................................................. 27 

၃.၆ လအပခကမား ႏင စနေခၚမႈမား ............................................................................................................ 28 ၃.၆.၁ IDP စခနးမားမ ေကာငးမား ................................................................................................................................. 28 ၃.၆.၂ အသအမတျပမႈ (Accreditation) .......................................................................................................................... 29 

၃.၇ ႏငငေရးႏင ပညာေရး ျပျပငေျပာငးလမႈမား .............................................................................................. 29 ၃.၇.၁ ကခင ............................................................................................................................................................. 30 ၃.၇.၂ မြန ................................................................................................................................................................ 30 

၃.၈ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥႏင အခတအဆက ............................................................................................... 32 

အခနး ေလး - ေတြ ႔ရခကမားႏင မဝါဒလမးစဥမား ............................................................................... 35 ၄.၁ အဓက ေတြ ႔ရခကမား ........................................................................................................................ 35 ၄.၂ မဝါဒလမးစဥမား/အႀကေပးတကတြနးခကမား .......................................................................................... 41 

ကမးကးမား ............................................................................................................................... 45 

အတေကာကစာလးမား

AMDP မြနေဒသလးဆငရာ ဒမကေရစပါတ BMWEC ျမနမာေရႊ႕ေျပာငးလပသား ပညာေရးေကာမတ BGF နယျခားေစာငတပ CBO ရပရြာအေျချပအဖြ႔အစညး CEC ဗဟအလပအမႈေဆာငေကာမတ CSO အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညး DFID ႏငငတကာဖြ႔ၿဖးေရးဌာန (Department for International Development – UK) DKBA ဒမကေရစအကးျပ ကရငတပမေတာ DP ဖြ႔ၿဖးေရးမတဖက အဖြ႔အစညးမား EAGs တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔မား EFA အားလးအတြကပညာေရး EPIC ပညာရညျမႇငတငမႈအေကာငအထညေဖာေရးေကာမတ GoM ျမနမာအစးရ IDP ျပညတြငးေနရပစြန႔ခြာတမးေရာငသ KDA ကခငကာကြယေရးတပမေတာ KED ကရငပညာေရးဌာန KIA ကခငလြတလပေရးတပမေတာ KIC ကခငလြတလပေရးေကာငစ KIO ကခငလြတလပေရးအဖြ႔ KNLA ကရငအမးသားလြတေျမာကေရးတပမေတာ KNPP ကရငနအမးသားတးတကေရးပါတ KNU ကရငအမးသားအစညးအရး KTCS ကခငဓမၼေကာလပKRC ကရငဒကၡသညေကာမတ KRCEE ကရငဒကၡသညေကာမတပညာေရးဌာနMoE ပညာေရးဝနႀကးဌာန MLCC မြနစာေပႏင ယဥေကးမႈေကာမတ MNEC မြနအမးသားပညာေရးေကာမတ MNS မြနအမးသားေကာငးမား MTB မခငဘာသာစကားအေျချပ MT မခငဘာသာစကား MSLBC ေႏြရာသ မြနစာေပႏင ဗဒၶဝငယဥေကးမႈ NBF လမးစညအစကမားဖကဒေရးရငး NCA တစႏငငလးဆငရာ ပစခတတကခကမႈရပစေရး သေဘာတစာခပ NDAK ဒမကေရစသစတပမေတာ - ကခင NGO အစးရမဟတသညအဖြ႔အစညး NLD အမးသားဒမကေရစအဖြ႔ခပ NMSP မြနျပညသစပါတ PEPC လႊတေတာပညာေရးျမႇငတငမႈေကာမတ SLORC ႏငငေတာၿငမဝပပျပားမႈတညေဆာကေရးအဖြ႕ (နဝတ) UNICEF ကလသမဂၢအျပညျပညဆငရာကေလးမားရနပေငြအဖြ႕ USAID ႏငငတကာဖြ႔ၿဖးေရးဌာန (United State Agency for International Development) USDP ျပညေထာငစႀက႕ခငေရးႏင ဖြ႔ၿဖးေရးပါတ

i  

အႏစခပ

ဤစာတမးတြင ျမနမာ1ႏငငရ အစးရႏင အစးရမဟတေသာအဖြ႔အစညးမားက ဖြငလစထားေသာေကာငးမားတြင မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားေရး (MTB teaching) ႏင အစးရေကာငးမဟတေသာ ေကာငးမားအေၾကာငးႏင အစးရ၏ စမခန႔ခြမႈေအာကမ ေကာငးမားႏင တငးရငးသားလကနကကငမား စမခန႔ခြေနသည ေကာငးမားအၾကား ဆကစပေနမႈမား အေၾကာငးမားက အဓကေလ႔လာထားပါသည။ ‘တငးရငးသားပညာေရး’ (ethnic education) ဟဆရာတြင တငးရငးသားလမး အကးသကဆငသမားျဖစေသာ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးႏင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔မား (EAGs) မ အေကာငအထညေဖာသည သငၾကားေရးက ဆလျခငးျဖစပါသည။ မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရးဆသညမာ ကေလးငယ၏ ပထမဘာသာစကား (L1) ျဖငသငၾကားၿပး တစစႏင ဒတယဘာသာစကား (L2) သ႔မဟတ ႏငငျခားဘာသာ စကားျဖင ကးေျပာငးသငၾကားျခငးျဖစသည။ မခငဘာသာစကား အသးျပသငၾကားျခငးျဖင ေကာငးသားမားအေနျဖင အေျခခအယအဆမားက မမရငးႏးကြမးဝငသည ဘာသာစကား (L1) ျဖင သငယႏငမညျဖစၿပး ေနာကပငးတြငမ ယငးအယအဆႏငဆငသည ေဝါဟာရမားက ဘာသာစကားအသစ (L2) ျဖငသငယရမည ျဖစသည။ မခငဘာသာစကားအေျချပ ပညာေရးသည သကငယအေစာပငးကာလ သငၾကားေရး - မႀကႏင မလတနး အဆငမားအတြက အထးအကးမားသည။

ယခအစရငခစာတြင ကခငျပညနယႏင မြနျပညနယမ အေျခအေနမားက အဓကအေျချပေဖာျပထားသည။ အနးနားမ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးမား၊ ကရငေဒသမားႏင အျခားအရပအသးသးမ အေျခအေနအခ႕ကလညးတငျပထားသည။ သေတသနျပစဥ အခနႏင ေငြရရမႈအေပၚ ေဆာငရြကျခငးေၾကာငအကန႔အသတႏငသာ ေလလာႏငခသည။ အရပေဒသတစခခငးစႏင ပတသကၿပးအေသးစတ ေလလာမႈမားျပလပရနလအပေနေသးသညကလညး ယခေလလာမႈက ေဖာျပလကရသည။ ကခငႏင မြနက အဓကထားေလလာျခငးျဖင အပစအခတရပစမႈျပလပခသည အဖြ႔မား၏ အခငးအကငးႏစရပက ေလလာမႈမားျပလပႏငခသည။ အဓက တငးရငးသား လကနကကငအဖြ႔မားျဖစေသာ ကခငလြတလပေရးအဖြ႕ (KIO) သည ၁၉၉၄ ခႏစ၊ မြနျပညသစပါတ (NMSP) သည ၁၉၉၅ ခႏစ ျမနမာအစးရ (စစအစးရေခတ) တြင အပစအခတ ရပစေရးျပလပခသည။ ၂၀၁၁ ခႏစတြင KIO ႏင သေဘာတညထားခက ပကျပယသြားၿပး လကနကကငပဋပကၡမား တေကာျပနျဖစပြားခသည။ မြနျပညသစပါတေပၚ ႏငငေရးဖအား အမားအျပားရေနသညတင သေဘာတညခကကေတာ တညတေနဆျဖစသည။ စာတမးအဓက ေလလာသညအပငးေပၚမတညကာ မတညသည အေျခအေန ၂ ရပတြင ထနးခပႏႈငးယဥျခငး (controlled comparison) ကေဆာငရြကႏငခသည။

ယခအစရငခစာသည ျမနမာႏငငမ မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရး၊ တငးရငးသားပညာေရး ႏင ပတသကၿပး သကြ မးလသည အလရငမားႏင အကအညေပးေရးအဖြ႔အစညးမား အပါအဝင ႏငငတကာအကးသကဆငသမားအတြကလညး ရညရြယသည။ ႏငငတြငးရ အမးမးေသာ တငးရငးသားရပရြာမားမ နငငေရးေခါငးေဆာငမား၊ က႑အမးမးတြင ပါဝငေနသမား၊ ယခေခါငးစဥႏင ပတသကၿပး ျဖစစဥအေျချပမဝါဒမား (evidence-based policies) ျပစရန ျပငဆငေနသမား (ဥပမာ - ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမ ထြကေပၚလာသည ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြ သ႔မဟတ ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရးအခငးအကငး အတြက) အတြက အေျချပစာတမး တစခအျဖစ အသးကႏငရနလညး ရညရြယပါသည။

ဤစာတမးသည လႈပရားလပကငေနသည အဖြ႔အစညး/သကဆငသမားက ေရးဆြေလလာသည စာတမးမဟတပါ။ အႏရာယမားသည သ႔မဟတ မေရရာသည အေျခအေနမားတြင လပကငေနရျခငးျဖစေသာေၾကာင အကးသကဆငသအခ႕သည ၄ငးတ႔ ပဂၢလကလၿခေရး အတြကေသာလညးေကာငး၊ ၄ငးတ႔ လပငနးမား လၿခေရးအတြကေသာလညးေကာငး အမညေဖာျပျခငးမျပလပရနေတာငးဆခ႔ပါသည။ ထ႔ေၾကာင ဤအစရငခစာတြင အဓကျပနာမားက ေဖာထတသည၊ ျမနမာႏငငမ ကေလးငယအားလး သာတညမရသညပညာေရး၊ မခငဘာသာ စကားအေျချပ သငၾကားေရး (MTB teaching) အတြက ျဖစနငေခရသည ေရ႕လပငနးစဥအခ႕ကသာေဖာထတထားပါသည။ အစရငခစာ အဓက သေတသနျပသညနယပယမာ အေျခခပညာေရးအပငး (သငၾကားမႈအေစာပငးကာလ (pre-tertiary schooling) ကျဖစပါသည။ အဆငျမငပညာေရး သ႔မဟတ ဆရာအတတသင ကစၥမားက နကနကနနေလလာ ေျဖရငးထားေပးျခငးမရပါ။ ပါဝငျခငးမရသည ေနာကထပကစၥတစခမာ ထငး သ႔မဟတ အျခားအမနးခငးႏငငမားသ႔ ျမနမာႏငငမ ေရႊ႕ေျပာငးသြားလာသမား၏ ပညာေရး အေျခအေန ျဖစပါသည။

                                                            1 ႏငငက ရညညြနးသညအခါတြင ျမနမာ ( ၁၉၈၈ ခႏစမတငမ စစအစးရသည ႏငငအမညက ဗမာ မ ျမနမာ သ႔ေျပာငးလခသည။) ဟသးႏႈနးပါသည။ ဗမာ သည လမားစ ဗမာလမး ႏင ဗမာစကားက ရညညြနးသညအခါတြင အသးျပပါသည။

ii  

စာတမးျပစပ

အငတာဗးမား၊ ဥးတညအပစမားက ပစတဝကတညေဆာကထားသည ေမးခြနးမား semi-structured questionnaire ျဖင စာတမးတညေဆာကထားပါသည။ အငတာဗးတစခခငးစတငးက သေတသနေမးခြနးအစေပၚတြင အေျခခ ေမးျမနးျခငးျဖင ေဆာငရြကခသည။ ပါဝငေျဖဆသမား၏ အမညကေဖာထတျခငး မျပပါဟ ႀကတငေရးသားထားသည မတဆကလႊာကလညး ေမးခြနးေရ ႔တြငထညသြငး ထားေပးသည။

KIO၊ NDA-K၊ NMSP၊ KNU၊ DKBA တ႔၏ ပညာေရးဌာနအရာရမားအပါအဝင အျခားအဆင ကယစားလယမား၊ အရပဘကလ႔အဖြ ႔အစညးမ ပဂၢလမား၊ ဆရာ၊ ေကာငးသား၊ မဘမားႏင အငတာဗးမားျပလပခသည။ တရတ - ျမနမာ၊ ထငး - ျမနမာ နယစပမားတြင ေမးျမနးချခငး မားပါဝငသည။ လေပါငး ၁၀၀ ေကာႏငေတြ႔ဆခၿပး ဥးတညအပစ ၂၅ အပစ ႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငး၊ အစညးအေဝးပြႀကးမားလညးျပလပခသည။ ေဒသတြင အမနတကယျဖစေပၚေနသည အေျခအေနမားက ထငဟပတငျပႏငရနအတြက ၂၀၁၅ ေအာကတဘာ ႏင ဒဇငဘာလမားအတြငး ျမစႀကးနားႏင ေမာလၿမငၿမ႕မားတြင သေတသနေတြ႔ရခကမား ေဆြးေႏြးျခငး၊ မဝါဒပငးဆငရာ လမးစဥမားက ေဒသခ အကးသကဆငသမားႏင ေဆြးေႏြးခသည။ ထ႔ေၾကာင အစရငခစာႏင အႀကေပးခကမားသည ေဒသခ အကးသကဆငသမားမ ရရလာသည သတငးအခက အလကမားအေပၚ စာတမးရငမား၏သးသပမႈမားသာ ျဖစသည။

အဓကေတြ ႔ရခကမား

မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရး၏ အေရးပါမႈ

ျမနမာကသ႔ လမးစစသည ႏငငမးတြင တငးရငးသားမခငဘာသာစကားျဖင စာသငၾကားခြငသည ႏငငေရးအရ ေသာလညးေကာငး၊ ပညာေရးအရေသာလညးေကာငး အေလးေပးသငသည ကစၥျဖစသည။ အငတာဗးေျဖဆသအမားစက တငးရငးသားဘာသာစကားမား အသးချခငး ႏင တငးရငးသား ျဖစတညမႈထနးသမးျခငးတ႔သည နကနကနန ဆကႏြယမႈရသညဟ ေျဖဆသည။ ျမနမာ စစတပႏင ႏငငေတာသ႔ အဓၶမ သြတသြငးသည မဝါဒမားႏငပတသက၍လညး တငးရငးသား လမးစမားက ထတေဖာေျပာခသည။ တငးရငးသား အကးသကဆငသ အမားစအေနျဖင အစးရက စစတပ အျဖစလကခ ထားၾကဆျဖစသည။ ထကသ႔ေသာ စးရြ႔မႈ၊အယအၾကည ကငးမမႈမားကစားရန မးဆကေပါငးမားစြာ အခနယရအးမညျဖစသည။

ပညာေရးက႑တးတကျပျပငမႈမားႏင ႏငငေရးအရ ျပျပငေျပာငးလမႈမား အေနျဖင အစးရ ေကာငးမားတြင မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားမႈမား စတငခသည။ အခ႕ေသာ ေဒသမား (ဥပမာ မြနျပညနယေဒသအခ႕) တြင တငးရငးသားဘာသာစကားက ေကာငးခနအတြငးသငၾကားမႈမားလညး အစအစဥတြငပါဝငလာခသည။ ယငးကစၥသည တငးရငးသားလမးစမား၏ အဓက ေတာငးဆခကမားတြင တစခအပါအဝငျဖစသည။ တငးရငးသားအကးသကဆငသမား အမားအျပားအတြက ထကသ႔ ေဆာငရြကမႈမား သည လမးေၾကာငးမနေပၚေရာကစ အဆငသာျဖစသညဟ ယဆစရာျဖစေသာလညး အျပသေဘာေဆာငသည တးတကမႈတစခအျဖစ သတမတႏငသည။ သ႔ေသာလညး အစးရေကာငးမားတြင တငးရငးသားဘာသာစကားမားျဖင ဘာသာရပမား သငၾကားသည အဆငသ႔ တးတကေဖာေဆာင ေနမႈမားေတြ႔ျမငရျခငးမရေသးပါ။

ျမနမာႏငငတြငးရ တငးရငးသားလမး ေကာငးေနကေလးမားအေနျဖင ဗမာစကားသငၾကားသငေၾကာငး၊ အဂၤလပစာက ဘဘာသာစကား အေနျဖင သငၾကားႏငေၾကာငးကအကးသကဆငသမား အမားစက သေဘာတသည။ သငၾကားမႈမား ထေရာကေစရန အျခားဘာသာ ရပမားကလညး မခငဘာသာစကားျဖငသငၾကားသငသည။ အနညးဆးအေနျဖင မလတနးအဆငတြင ျပဌာနးထားသည ဘာသာရပသငခနးစာမားက မခငဘာသာစကား (L1) ျဖငသငၾကားသငသည။ အစးရေကာငးမားတြင မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားျခငးႏင ပတသကၿပး အျမငအမးမးရၾကသည။ အကးသကဆငသ အမားစအေနျဖင မလတနးအဆငတြင မခငဘာသာစကားျဖငသငၾကားျခငးက ျမငေတြ႕လၾကသည။ ဗမာစာကလညး မလတနးအဆငတြင အနညးအကဥးသငၾကားၿပး အလယတနးအဆငတြင တစတစ တး၍ထညသြငးသငၾကားသြားရန၊ တခနတညးတြင တငးရငးသားလမးစ ဘာသာစကား၊ ရးရာဓေလ ႏင သမငးသငခနးစာမားက အထကတနးၿပးသညအဆငထ သငၾကားႏငရန ျပငဆငထားလၾကသည။ ဗမာစကားႏင သငၾကားျခငး၊ သငယျခငးက လးဝပယဖကၿပး ဗမာစာက အဂၤလပစာႏင အစားထးလသည ဆႏၵရေၾကာငး ထတေဖာေျပာဆသမားလညးရသည။ (ဥပမာ - ကခင)

ေကာငးမားတြငမခငဘာသာစကားျဖငသငၾကားေရးက ေဇာငးေပးေျပာဆသညအခါမားတြင ဆရာမား စရတ၊ သငေထာကကပစၥညးမား အတြကကနကေငြကမညသေပးမညနညး၊ အရညအခငး အေတြ႕အႀကျပညဝသည ဆရာမား မညသ႔ရာေဖြမညနညးဟေသာ ေမးခြနးမား ေပၚထြကလာသည။ ေကာငးမားတြင လကရအသးျပေနသည တငးရငးသားလမးစ သငရးမားႏငပတသကၿပး ေထာကျပသည အကးသကဆငသအမားအျပားရသည။ အခ႕ေသာစာအပမားမာ ဗမာဘာသာ

iii  

ျဖငေရးသားထားသည စာအပမားမ တကရကဘာသာျပနယျခငးျဖစၿပး လနညးစမား၏ ယဥေကးမႈႏင သမငးမားက ထငဟပႏငျခငးမရပျဖစေနသည။

ဘာသာစကားမဝါဒ ႏင လကေတြ႕ေဆာငရြကပႏင ပဋပကၡမား

ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပဋပကၡမားသည ဘာသာစကား၊ ပညာေရးမဝါဒ၊ လကေတြ႔ေဆာငရြကပမားတြင နကနကရႈငးရႈငး အျမစတြယလကရသည။ ၁၉၆၂ ခႏစ စစတပအပခပေရး အစျပသည အခနမစၿပး ႏငငေတာသည တငးရငးသား လမးစမားက ဗမာလမးစ၏ ယဥေကးမႈဓေလ႔၊ အစဥအလာမားေအာကသ႔ အဓမၼ သမးသြငးရန စမကနးခေဆာငရြကသညဟ ေတြ႔ႀကထငမတခခ႔ရသည။ တငးရငးသားလမးစ ထပပငးအစအဖြ႔မား (EAGs ႏင အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမား) ကလညး ‘ဗမာဇာတသြငးျခငး’ (Burmanisation) က လကနကကင၍ေသာလညးေကာငး၊ ကယပငယဥေကးမႈနင ဘာသာစကားမားက ထနးသမးရန၊ အဓြန႔ရညေစရနအတြက ပညာေရးအစအစဥမားက အလြနခကခသည အေျခအေနမားၾကားမ အေကာငအထည ေဖာျခငးျဖငေသာလညးေကာငး မဟာဗဟာအမးမးျဖင ခခခၾကသည။ ဇယား ၁ တြငေဖာျပထား သညႏငအည ျမနမာႏငင တြင အစးရမဟတသည တငးရငးသားပညာေရးဌာန အမားအျပားရေနသည။ ေဒသခမား ထေထာငထားသည ပညာေရး၊ အစးရအစအစဥ ျဖငေရာကလာသည ပညာေရး၊ EAGs မား၏ ပညာေရးမားၾကား ဆကႏြယမႈမားမာ ကစၥရပမားအလက အမးမးကြျပားေနၾကသည။ အစးရထနးခပနယေျမမဟတသည ေဒသမားတြင ႏငငေရးထပသးမား၏ ဥးေဆာငမႈကသ႔ပင အစးရႏင သကဆငျခငးမရသည ပညာေရးဌာနမားသညလညး လ႔အဖြ႔အစညးတြငး အေရးပါသည အစတအပငးျဖစသညက လကခထားရမည။

ဇယား ၁။ ။ ျမနမာႏငငတြငးမ တငးရငးသားပညာေရး ပစအမးမး (အစးရစနစႏင နးစပမႈ ေပၚမတညကာ ေနရာခထားပါသည။)

အမ းအစား လကၡဏာမား ဥပမာမား

၁ – တငးရငးသားမားထညဝငမႈ ရသည အစးရေကာငးမား

အစးရစရတျဖငလညပတသညေကာငးတြင အရပဘကလ႔အဖြ႔ အစညးက ပပးသည။

အစးရစရတျဖငဖြငသည ေကာငး ျဖစသည။ ဆရာအခ႕ (ႏင အခ႕သငရးမား) က ေဒသခရပရြာ သ႔မဟတ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမ ပပးသည။

၂ – ေပါငးစပေကာငးမား (Mixed schools)

EAGs ထနးခပေနရာ၊ အစးရႏငလညး သကဆငသည ေနရာမားတြင ဖြငထားသည အစးရေကာငးမားျဖစသည။ အရပဘက လ႔အဖြ႔အစညး သ႔မဟတ EAGs မား ပပးအခ႕ရရသည။

လပအားေပး ဆရာမား လကခေသာ ေဝးလသည ေဒသမေကာငးမားလညး ပါဝငသည။

၃ – အသြငစေပါငးထားသည ေကာငးမား (Hybrid schools)

အစးရတစပငး၊ EAG တစပငး ရဖနရခါ အရပဘက လ႔အဖြ႔အစညးက ပပးမႈမား ျပလပသည။

ကခငအပစအခတရပေဒသမ NDAK ေကာငးမား

ကခငေဒသမ IDPs မား အတြကေကာငးမား ယခငက EAG ပညာေရးဌာနမား၏

ထနးခပမႈေအာကတြင ရေသာလညး အစးရ၏ ပညာေရး ဝနႀကးဌာနက သမးလကသည သ႔မဟတ ပေျပာငး သြားသည ေကာငးမား

၄ – EAG (အစးရသငရး အသးျပသည) ေကာငးမား

EAG လကေအာကတြင စမသည ေကာငး မား။ အစးရဆရာမား မရေသာလညး အစးရ သငရးညႊနးတမးက အသးျပသည။ (ရဖနရခါ ဘာသာျပနကာ အသးျပသည။) အခ႕ေသာ အေျခအေနမားတြင ယငးေကာငးမားမ စာေမးပြေအာငျမငပါက နငငေတာ၏ပညာေရး စနစသ႔ ေပါငးကး တကေရာကႏငသည။ သငရးညႊနးတမးက တငးရငးသား လမးစ အေျခအေနႏင လကဖကေအာင ထပမ ထညသြငးထားသညမားရသည။ အထးသျဖင သမငး ႏင လမႈေရး ဘာသာရပမားျဖစသည။ အျခားဘာသာရပမား ထညသြငးျခငးမားလညး ရဖနရခါရသည။

NMSP/MNEC တ႔၏ မြနအမးသား ေကာငးမား

KIO ေကာငးမား (အစးရ သငရးက ကခငဘာသာျဖငသငသည။ ေနာကပငးတြင ဗမာ ဘာသာျဖင ေျပာငးလ သငၾကားေပးသည။)

ကရငေကာငး အခ႕။ အတအက ဆရလင KNU/KED မ အကန႔အသတ ပပးထားသည ေကာငးမား။

iv  

၅ – EAG ေကာငးမား

EAGs သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ႏငဆကႏြယမႈ ရသညအရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားကတညေဆာက ဖြငလစသည ေကာငးမားျဖစသည။ မခင ဘာသာစကား အသးျပၿပး သးျခားသငရး ညႊနးတမး အသးျပသည။ ေကာငးသားမား အေနႏင ေပါငးကး တကေရာကႏငရန အသအမတျပ ခရျခငးမရ၊ သတမတထားျခငး မရ။ ျဖစႏငေခ လညးမရ။

KED ေကာငးမား၊ KNU ၾသဇာ သ႔မဟတ အာဏာ သကေရာကသည ေဒသမားမ ရပရြာေကာငးမား။

စစေျပး ဒကၡသညစခနးမ ေကာငးမား

၆ – အရပဘကလ႔အဖြ႔ အစညးမ ဖြငသညေကာငးမား

မခငဘာသာစကား အသးျပသည သးျခား သငရးညႊနးတမး၊ သးျခားသငၾကားပနညးလမး က အသးျပသည။ ေကာငးသားမားအေနျဖင ေပါငးကး တကေရာကႏငရန အသအမတျပ ခရျခငးမရ၊ ျဖစႏငေခလညးမရ။

ရမးေျမာကႏင ကခငတ႔မ ရပရြာ၏ အစအစဥျဖငဖြငသည ေကာငးမား

KNU ထနးခပနယေျမမ ေကာငးအခ႕ (ရဖနရခါ ဘရားေကာငးမားမ စမမႈ၊ ရနပေငြမတညမႈ ျပလပသည။)

၇ – ႏငငျခားသငရး ညႊနးတမးက အသးျပသည ေကာငးမား

အျခားႏငငတြင ျပစသည သငရးညႊနးတမး အသးျပသည။ ထႏငငမားသ႔ ေကာငးသား (အခ႕) ေျပာငးေရြ႕တကေရာကႏငသည။

ကခငမ အႏၵယသငရးညႊနးတမး က အသးျပသည ေကာငးမား။

ကရငမ သာသနာျပ ေကာငးအခ႕။

၈ – ေႏြရာသေကာငးမား (Supplementary schools)

တငးရငးသား ဘာသာစကား၊ ယဥေကးမႈ၊ဘာသာေရးက အဓကထား သငၾကားသည ေကာငးမားျဖစသည။ အစးရေကာငးခနအၿပး ေႏြရာသေကာငး သ႔မဟတ မနကပငး/ ညေနပငး ေကာငးမား။

အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားမ အမားစ ပပးသည ေကာငးမား၊ သဃာမား၊ ဘရားေကာငးမား ႏင ခတဆကသည။

ပဋပကၡႏင ၿငမးခမးေရး အေျခအေနမားသည တငးရငးသားေဒသမား၏ ပညာေရးမဝါဒႏင လကေတြ႔ေဆာငရြကမႈမား ေပၚတြင အဓကလႊမးမးသည။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ပညာေရးသညလညး အဓကျဖစသည။ မမတ႔ရငေသြးငယမားက သငၾကားေပးသည ဘာသာစကား၊ သငရးညႊနးတမးေပၚ ထားရသည သေဘာထား ႏင ပဋပကၡသည တကရကဆကႏြယေနသည။ လကနကကင ပဋပကၡ ေၾကာင ရပရြာမားႏင မဘမားသည အစးရေကာငးမား၊ ဗမာဘာသာစကားျဖင သငၾကားေရးက လကခလသညဆႏၵနညးသြားေစသည။ ပဋပကၡေၾကာင သးျခားစနစမား(သ႔မဟတ စငၿပငစနစ) ထေထာငရန ျဖစလာရသည။ ပဋပကၡမားျပငးထနသညအေျခအေနမးတြင တငးရငးသားပညာေရး စနစမားသည ပ၍သးျခားဆနသည။ အပစအခတရပစေရးအေျခအေနတြငေတာ သးျခားဆနမႈ ေလာနညးသြားသည။ (ပးေပါငးလသည သေဘာ၊ အစးရစနစမားႏင ေပါငးစပလသည သေဘာရလာသည) တငးရငးသား ပညာေရးစနစ၏ သးျခားဆနမႈ သ႔မဟတ ျပညေထာငစ လလားသည သေဘာထားမားသည ကေလးငယမား၏ နားလညမႈမား၊ သေဘာထားမားေပၚတြင သကေရာကမႈ ရသည။

ကခငအေနအထားက ေလလာမညဆလင ၂၀၁၁ ခႏစ လကနကကငပဋပကၡမား တေကာျပနျဖစလာၿပးေနာကတြင ကခငလမးမား၏ စစညးမႈက ပ၍အားေကာငးေစခသည။ ဘာသာစကားတခေပၚတြင စစညးမႈမားေပၚေပါကေစခသည။ အထးသျဖင ဂငးေဖာျဖစတညမႈက ေဖာထတလာခသည။ (ေတြ႔ရခကက ၂၀၁၅ ဧၿပ - ေမ၊ ေအာကတဘာလမားအတြငး ျပလပခသညအငတာဗးမား၊ ဥးတည အပစမား ႏင ေဆြးေႏြးမႈမားတြင အတညျပသည။) ဂနးေဖာမဟတသည အသငးအဝငးမားတြင ဂငးေဖာစကားက ကခငတ႔၏ ဘစကား အျဖစ အသးမျပသမားလညး အထငအရားရသည။ ဂငးေဖာတ႔လႊမးမးလာမႈက ျပနာအျဖစရျမငသည အခ႕ေသာ မးႏြယစမား လညးရသည။ ဆးဝါးသည လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား အႀကးအကယျဖစေပၚခသည တေကာျပနစစပြေၾကာင ျမနမာႏငင၏ အစတအပငးတခအေနျဖင ပါဝငရနဆႏၵရသည ကခငမးႏြယစမားက တသးတျခားခြထတလကသည။ လကနကကငပဋပကၡမား တေကာျပနျဖစလာသည အခနမစၿပး KIO လကေအာကခေကာငးမားမာ ဗမာဘာသာ သငၾကားမႈေလာၿပး ကခငႏင အဂၤလပက ပ၍အေလးေပး လာေတာသည။ အစးရပညာေရးႏင သးျခားရပတညေနမည အစအစဥျဖစၿပး ကခငေကာငးစနစမား တသးတသန႔ ေပၚထြကလာေရးအတြက ေျခလမးျဖစသည။

၂၀၁၂ ဇနနဝါရတြင ကရငအမးသားအစညးအရး (KNU)သည အစးရႏင ပဏာမ အပစအခတ ရပစေရးျပလပခၿပး ႏစေျခာကဆယေကာၾကာသည လကနကကငပဋပကၡက အဆးသတႏငရန ေျခလမးခသည။ ဆယစႏစေပါငးမားစြာကပင KNU လကေအာကခ ကရငပညာေရးဌာန Karen Education Department (KED)သည ကရငအသငးအဝငးမား၊ နငငတကာအလရငမား ႏင NGOs (အမနးခငး ထငးႏငငမ စစေျပးဒကၡသညမားက ကညသညအဖြ႔အစညးမားအပါအဝင) တ႔အားထတမႈ အေပၚအားယၿပး စခနမ ပညာေရးစနစတခက တညေထာငထားႏငခသည။ ေဒသလအပခကႏငကကည၊ လပငနးအေကာငအထညေဖာမႈပငးတြငလညး အားေကာငးသည ယငးစနစသည အစးရပညာေရးစနစထက သသသာသာ

v  

ျခားနားသည။ ကရင (စေကာ) စကားအသးျပမႈက တးတက ေစသည။ ဗမာစာအနညးအကဥးသာသငၾကားသည။ အသအမတျပ အေထာကအထားမားမရသျဖင KED ေကာငးဆငးမားအဖ႔ အစးရပညာေရးစနစ သ႔မဟတ ႏငငတြငး၊ ႏငငျခား အျခားအခြငအလမးမား ႏငခတဆကရန ခကခလကရသည။ KNU အပစအခတရပစၿပး ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ေပၚေပါကလာသညအခါတြင ေရြ႕ေျပာငးသြားသည ရပရြာမားေနရပျပနျခငး၊ ျပနလညေပါငးစညးျခငးမား ပါဝငလာမည ျဖစေသာေၾကာင ကရငပညာေရးတာဝနရသမားအေနျဖင KED ၏ အနာဂတ၊ အစးရႏင ဆကဆေရးက သးသပစဥးစားလက ရေနသည။

အထကပါအေျခအေနမားႏငကြျပားလက NMSP သည ၁၉၉၅ ခႏစတြင အစးရႏင အပစအခတရပစေရး လကမတေရးထးခသည။ သ႔ေသာလညး ဆယစႏစႏစခခန႔ တငးမာမႈမား မျပတရခသည။ ထကသ႔ေသာအေျခအေနမးတြင NMSP ၏ မြနအမးသားပညာေရးေကာမတ (Mon National Education Committee (MNEC) သည မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားေရးစနစက အေကာင အထညေဖာခသည။ မလတနးအဆငတြင မြနဘာသာျဖင သငၾကားၿပး အလယတနး အဆငတြင ဗမာဘာသာျဖင သငၾကားျခငးသ႔ ကးေျပာငးသညစနစျဖစသည။ အစးရ သငရးညႊနးတမးက အနညးႏင အမား အသးျပသည။ MNEC ၏ မြနအမးသားေကာငးမားမ ေကာငးဆငးမားသည မြနဘာသာစကား ကြ မးကငသကသ႔ ဗမာဘာသာျဖငေမးျမနးသည အစးရတကသလဝငတနးစာေမးပြမား တြငလညး ဝငေရာက ေျဖဆခြငရၾကသည။

အပစအခတရပစေရး၊ တငးရငးသားပညာေရး၊ မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရး (ေအာကေျခမစသည ဖကဒရယဝါဒ)

ေရ႕တြငထတေဝခသည သေတသန (Lall and South 2013) တြင NMSP အပစအခတရပစျခငးေၾကာင အစးရထနးခပေနရာမားသ႔ မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားသည ပညာေရးစနစတးခ႕ႏငမႈကေဖာျပ၊ သးသပမႈမား ျပလပထားသည။ ပမနအားျဖင အပစအခတရပစေရးမားသည အစးရစနစႏင အစးရမဟတေသာစနစမား ပးေပါငးေဆာငရြကေရးက ျဖစထြနးေစသည။ သ႔တငေအာင အစးရေကာငးမားတြင မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရးမာ မရသေလာကျဖစေနေသာေၾကာင တငးရငးသားလမးစ အကးသကဆငသမားမာ စးရမေနၾကဆျဖစသည။ ထ႔ျပင အစးရသည အပစအခတရပစေရးက အသးခၿပး ၄ငးအေနျဖငယခငက ဝငေရာကႏငျခငး မရသညေနရာမား၊ ပဋပကၡျဖစပြားသည ေဒသမားတြင ေကာငးေဆာကျခငး၊ ေဝးလေခါငဖားသည အရပမားတြင ဆရာမားခန႔ထားေပးျခငးနညးလမးအပါအဝင နညးအမးမးျဖင ၄ငး၏ အာဏာခ႕ထြငေနမႈကလညး စးရမမႈမား ရေနၾကဆျဖစသည။

(၁၉၉၄၊ ၁၉၉၅ ခႏစမားတြငအသးသး) ေရးထးခသည အပစအခတရပစေရးေၾကာင KIO ႏင NMSP တ႔သည ၄ငးတ႔ ပညာေရးစနစမားက အလြနခကခသညအေျခအေန၊ အလြနခ႕တသည ဘ႑ာေရး အေျခအေနမားၾကားမ ခ႕ထြငခသည။ ၿငမးခမးေရး ျဖစစဥေပၚ ရျမငသညအျမငအမးမးရေနသညတင အစးရပညာေရးစနစႏင မြနပညာေရးစနစမားပးေပါငးမႈမာ တးတကလာလကရသည။ MNEC ၏ သငရးညႊနးတမးမာ အစးရေကာငးမားတြငအသးျပသည သငရးမားႏင ထပတနးပါးျဖစၿပး မြန သမငးႏင ဘာသာစကားက သာထပတး ထညသြငးထားျခငးျဖစသည။ ကရငႏင အထးသျဖင ကခငတြင ေဒသခမားဥးေဆာငသည ပညာေရး၊ စနစခေဖာေဆာငသည ပညာေရး ႏင အစးရ ပညာေရးၾကား ျခားနားခကမားမာ အလြနႀကးမားသည။

ဗဟအဆင ႏငငေရးစြကဖကမႈမားမ ကငးလြတလက ေဒသခအကးသကဆငသမား၏ ကယပငပညာေရးစမမႈက ဖြ႕စညးလညပတသည တငးရငးသားပညာေရးစနစမားသည ျမနမာႏငင၏ ဖကဒရယဝါဒက ေအာကမအထကသ႔ ဆနတက တညေဆာကျခငး နမနာျဖစသညဟ ေကာကခကခလပါသည။ ေငြေရးေၾကးေရး၊ လစြမးအားအရငးအျမစ အခကအခမား ရသညတင KIO ၊ NMSP ၊ KNU စာသငေကာငးစနစမားရ ေဒသခမားဥးစးပ႔ခၿပး မခငဘာသာ စကားျဖငသငၾကားျခငးသည အထးသျဖင မလတနးအဆင သငၾကားေရးက အေထာကအကျပသည။ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥႏင ဆကစပျဖစေပၚလာမည အဆငျမငႏငငေရး ေဆြးေႏြးပြမား အစျပခါစ၊ အေကာငအထညေဖာရနအတြက အခနကာလတခ ယရဥးမညအေျခအေနမးတြင အစးရႏငသကဆငျခငး မရသည ပညာေရးစနစမားသည ျမနမာႏငငတြငးမ ကယပငအပခပခြင၏ ဥပမာေကာငးမားျဖစလာသည။ အနာဂတ ျမနမာႏငငမ ဖကဒရယ ႏငငေရး၊ စမေရးပငး မညသညပစျဖငေပၚေပါကလာမည၊ မညသညပစ သြားမညႏငပတသကလာလင တငးရငးသား ပညာေရးစနစမား သည ဥပမာေကာငးမား၊ လကေတြ႕ေဆာငရြကျပေနသည ကစၥရပမားျဖစေသာေၾကာင ပညာေရးေဆာငရြကမႈမား (တငးရငးသားမား ေတာငးဆသည အဓကကစၥရပမားအနကတခအပါအဝင) က ေအာကေျခမဆနသည ဖကဒရယဝါဒ အျဖစသတမတရမည ျဖစသည။ တငးရငးသားလမးစ ႏင ႏငငေတာၾကား ဆယစႏစခပဋပကၡမားက ဖကဒရယနညးျဖင ေျဖရငးမည ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမားတြင ဘာသာစကားႏင ပညာေရးမဝါဒမားက အစတအပငးတစခအေနျဖင သးသန႔ေျဖရငးရနလသည။ ဖကဒရယဝါဒက ႏငငေရးသပၸတြင လညးေကာငး၊ အေျခခဥပေဒဆငရာ ကစၥရပမားတြငလညးေကာငး အသးခသညမာ သမငးအစဥအဆက ျဖစသည။ ျပညနယ အသးသး၏ ဖြ႔စညးပမားႏင ပတသကသည ေဖာျပထားခကမားအပါအဝင စာအပစာတမးမားမာလညး အမားအျပားပငျဖစသည။ ျမနမာႏငငတြငးမ တငးရငးသားမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ ပညာေရးစနစမားက အေကာငအထည

vi  

ေဖာစဥတြင ထကသ႔ေသာ အစအစဥမားက ေတြးမျခငးမရသညတင ယငးတ႔သည ကယပငျပဌာနးခြင၏ အငအားေကာငးသည အနစသာရျဖစသည။ ျမနမာႏငငအတြငး ဆယစႏစခ ျဖစေပၚေနသည ပဋပကၡတြငး တငးရငးသားမား၏ အဓကရညရြယခကမားႏင အားထတမႈမားက ေဖာျပသည ကစၥရပ မားျဖစသည။ ဘာသာစကားမဝါဒ (ေကာငးမားႏင အျခား စမအပခပမႈပငး) ႏငပတသကၿပး အကးသကဆငသ အမးမး၏ ရပတညခကမားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥႏင ဆကစပသည ကစၥရပမားေပၚတြင ၄ငးတ႔၏ရပတညခက မတညေၾကာငး က အထငရားဆးျပသႏငသည အညႊနးျဖစသည။ (ေအာကတြင ရပါ)

ျမနမာႏငငမ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥသည တငးရငးသားပညာေရးႏင မခငဘာသာစကားအေျချပ သငၾကားေရးေပၚတြင အေကာငးႏင အဆးပါ သကေရာကမႈရသည။ ၿခငေျပာရလင ပညာေရးဆငရာ ကစၥရပမား ႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၏ ႏငငေရးကစၥမားၾကား ခတဆကမႈကငးမေနသည။ ထထကပေျပာရလင ယခငက ကယပငအပခပခသညေဒသမား၊ တငးရငးသားလမးစမား ေနထငရာေဒသမားသ႔ ပညာေရးေထာကပျခငး၊ ေကာငးေဆာကျခငးအပါအဝင နညးလမးအမးမး သးၿပး အစးရအာဏာျဖန႔ကကလာမညက ေဒသခမားက အႀကးအကယဆန႔ကငလကရသည။ ပဋပကၡ ျဖစပြားရာေဒသမားတြင ေဆာငရြကေနဆ လပငနးမား၊ ဝနေဆာငမႈမား သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡ အေျခအေနမားေပၚတြင ေထာကရျခငးမရပ အစးရ အာဏာျဖန႔ကကရနလပေဆာငေနမႈမား၊ မဟာဗဟာမားက ႏငငတကာအကအညေပးေရး အဖြ႔အစညးမားႏင အလရငမားက အားေပးမလကသားျဖစသြားမညက တငးရငးသား အကးသကဆငသမားက စးရမသည။

KNU ပါဝငၿပး KIO ႏင NMSP တ႔ ပါဝငျခငးမရေသးသည တစႏငငလး ဆငရာပစခတတကခကမႈရပစေရး သေဘာတညခက (Nationwide Ceasefire Agreement (NCA) (ေအာကတြငၾကညပါ) အခနး ၆ တြင ပါဝငလကမတထးသည EAGs မား၏ ပညာေရး၊ ကနးမာေရး၊ သဘာဝသယဇာတ စမေရး၊ လၿခေရး ေဆာငရြကမႈမားက အသအမတျပထားသည။ ထက႑မားတြင ႏငငတကာ အကအညမားပပးရန အစးရႏင ပးေပါငး၊ မတဖကျပ ေဆာငရြကရမညဟ ေဖာျပထားသည။ NCA လကမတေရးထးသည အဖြ႔မား၏ အပခပေရးပငး၊ ဝနေဆာငမႈပငးက အစးရအေနျဖင အသအမတျပထားေသာလညး ယခအခါတြင ေသာငးကနးသအဖြ႔အစညး မဟတေတာသညအတြက ျပနလညျပျပငဖြ႔စညးရာတြင အခကအခစနေခၚမႈမားရလာသည။ NCA တြငပါဝင လကမတေရးထးခသည EAGs မားက မတရားအသငးစာရငး (၁၇/၁) မ ပယဖကေပးခသျဖင ႏငငတကာဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႔မားႏင ခတဆကရာတြင မားစြာ လြယကသြားေစခသည။

အထကတြငေဖာျပခသညအတငး ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပညာေရး၊ မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားေရး ႏငသကဆငသည အဓကကစၥရပမားက ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြ၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင က႑စအကးသကဆငသမား ပါဝငလက ပစခေဆြးေႏြးရန လအပသည။ သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမ ထတႏႈတၿပး (NCA တြငေဖာျပထားသညအတငး) သ႔မဟတ ႏငငေရးျပျပင ေျပာငးလ မႈမား၊ ေရြးေကာကပြမားႏငအၿပင ေဆြးေႏြးအေျဖရာရနလသည။ ပညာေရးႏင အျခားဝနေဆာငမႈမား ပပးေနသည EAG ႏင အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားက ေထာကခအားေပးရန အေရးတႀကး လအပေနသည။ NCA (ႏင ျပညနယအဆင အပစအခတ ရပစေရးမား) ႏင ၿပးျပညစသည ႏငငေရး သေဘာတညခကမရေသးမ အခနကာလအားျဖငလညး ရညၾကာႏင ၿပငဆငမႈလညး ျပငးထနႏငသည ၾကားကာလအတြငး ၄ငးတ႔က ပပးမႈမားျပလပရန အေရးတႀကးလအပေနသည။ ကနးမာေရးဆငရာ ကစၥမားထကပ၍ ႏငငေရးဆန၊ ပ၍သမေမြ႔ေသာလညး ပညာေရး၊ ဘာသာစကားမဝါဒႏငဆငရာ အခကအခမားႏင လအပခကမားက ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥတြင အလြယတကေျဖရငးႏငသည ကစၥအျဖစသတမတထားႏငသည။ ပဋပကၡဒဏခရသည လမႈအသငးအဝငးသ႔ (ၿငမးခမးေရး အသးအပြငမား) လကဆတလကကင ျပႏငသည ေကာငးကးမားအျဖစ NCA အလြနကာလမားတြင အထးအျမန ေဆာငရြကရမည ကစၥအျဖစသတမတေျဖရငးႏငသည။ ကအေၾကာငးမလစြာပင ၿပးခသည ေရြးေကာကပြစညးရးမႈမားတြင အစးရ၏ ပညာေရးဥပေဒသစေပၚတြင ခပကငထားမႈအေပၚ ေဝဖနသညမတပါး ပညာေရးဆငရာ ကစၥရပမားႏငပတသကၿပး ေဆြးေႏြးမႈမား မရ သေလာကျဖစေနသည။

ဘာသာစကားႏင ပညာေရးဆငရာ မဝါဒမား - ပမကယျပန႔သညႏငငေရးရပတညခကမား၏ ျပတငးတခါး

ျမနမာႏငငတြငးရ တငးရငးသားပညာေရးဆငရာ အကးသကဆငသမားသည ၄ငးတ႔ႏင ႏငငေရးခဥးကပပတ၊ ခယခကတသည အဖြ႔မားႏငသာဆကသြယေဆာငရြကေလရသည။ ထ႔ေၾကာင ပညာေရးႏငပတသကလာလင တစဖကပတ၊ အျငငးပြားဖြယ၊ ႏငငေရးအရ ကြျပားလကရသည ခဥးကပပမား ေပၚေပါကလာရသည။ ၄ငးသည ပမကယျပန႔ျမနမာ႔ႏငငေရးယဥေကးမႈကလညး ထငဟပေနသည။

ဘာသာစကားႏင ပညာေရးဆငရာမဝါဒႏင ပတသကသည ရပတညခကမားသည အမးမးေသာ အကးသကဆငသမား၏ ျဖစတညမႈ၊ ျဖစလမႈမားက ညႊနျပလက သ႔မဟတ ထငဟပလကရသည။ ၄ငးတ႔ျဖစေစခငသည ျမနမာႏငင၊ ၿငမးခမးေရးျဖစစဥမားႏင ပတသကသညမားက ယငးရပတညခကမားတြင ေတြ႔ရႏငသည။ တငးရငးသား ပညာေရးအေျခအေန၊

vii  

အနာဂတႏငပတသကသည ေဆြးေႏြးမႈမားသည တငးရငးသားလမးစ၊ ျပညေထာငစအစးရမားႏင ႏငငေတာတ႔၏ ရပတညခကမားက ေဖာျပေနသည။ ေအာကေဖာျပပါဇယားတြင ရပတညခကမားက ပေဖာထားသည။ နမနာပစမားျဖစၿပး အမနတကယရပတညခကမာ ကစၥရပအလက ကြျပားႏငပါသည။

ဇယား ၂။ ဘာသာစကား၊ သငၾကားေရးႏင ပတသကသည ရပတညခကမား၊ ႏငငေရး ေတာငးဆမႈမား

တငးရငးသားလမးစမား (EAG၊ အရပဘကလ႔အဖြအစညး၊ ရပရြာဥးေဆာင အေကာငအထညေဖာသည) ၏ ပညာေရးလႈပရားမႈမားသည ကယပငျပဌာနးခြင အတြက အားထတမႈမားက ကယစားျပသည။ ‘ဗမာဇာတသြငးျခငး’ႏင ဗဟဥးစးစနစက တန႔ျပနရာတြင အမးမး ကြျပားႏငသည။ တငးရငးသား လမးစမား ေထာကခမႈအနညးငယသာရသည ျပညေထာငစမ လြတလပေရး ေတာငးဆျခငး (ခြထြကျခငး သ႔မဟတ ခြထြကေရး) မသည ကယပငအပခပခြင၊ အာဏာခြေဝမႈ ပစအမ းမး (ဖကဒရယပစအမးမး) ထကြျပားသည။ ျပညေထာငစလလားေၾကာငး ထတေဖာေျပာသည ျပညေထာငစကရင (Thawnghmung 2008, South 2008) ႏင အျခားေသာ တငးရငးသားအစအဖြ႔မားလညးရေသးသည။ ပညာေရးႏငပတသကလာလင ေကာငးမားတြင ဗမာစကားလးဝမသင၊ သ႔မဟတ အနညးငယသာသငၿပး၊ အစးရႏငလးဝကြျပားသည သငရးညႊနးတမးမားကအသးျပျခငး၊ ေဒသဘာသာစကား ျဖငသာသငၾကားျခငးမားသည ခြထြကေရးလလားမႈက ကယစားျပၿပး၊ ဖကဒရယစနစ လလားမႈက ေကာငးမားတြင MTB ကဥးစားေပးေသာလညး

ႏငငေရးဆငရာေတာငးဆမႈ ေကာငးမား အပခပစမမႈတြင အသးျပမည

ဘာသာစကား

တငးရငးသားအဖြ႔မားအတြက လြတလပေရး (ခြထြကေရး၊ ခြထြကေရး ဝါဒ)

လြတလပစြာဖြငလစ၊ စမ၊ ေငြေၾကး ေထာကပ သညေကာငးမား (EAG လကေအာကချဖစႏင)

တငးရငးသား ဘာသာစကားက အဓက ထား (ႏငတရတ၊ အဂၤလပ?) ဗမာစာ အနညးငယ သငၾကားသည။

အစးရ၏ သငရးႏင သသသာသာ ကြျပား သည။

အစးရအပခပေရးတြင တငးရငးသား ဘာသာစကားမား အသးျပရန (တရားေရး စနစ စသညျဖင)

ဗမာစာက အကန႔အသတျဖင အသးျပမည။ တရတ ႏင အဂၤလပ ဘာသာ?

‘အားေကာငးသညဖကဒရယဝါဒ’ (ပမအစြနးကသည ကယပငအပခပခြင)

ေကာငးမားက လြတလပစြာစမကာ ေငြေၾကးခေပးသည။ (ျပညေထာငစ အစးရမေထာကပေငြ ရယေကာငးယမည)

တငးရငးသား ဘာသာစကား (အဂၤလပ) ႏင ဗမာစာ အဓက ထားသည။

ျပညေထာငစအစးရ၏ သငရးညႊနးတမးႏင ဆကစပမႈရသည။ သ႔ေသာ ေဒသအေန အထားႏင ကကညေအာင အမားအျပား ျပျပငထား ရသည။

ဗမာစကား(ဘစကား၊ ျပညေထာငစသးစကား) ႏင တငးရငးသားဘာသာစကားက အစးရ အပခပေရး (တရားေရး စနစ စသညျဖင) တြင အသးျပသည။

‘အားေပာ႔သည ဖကဒရယဝါဒ’ (ဗဟဥးစးမႈ ေလာချခငး) – ‘ျပညေထာငစ တငးရငးသား လမးမား’

ေကာငးမားက အစးရေသာလညးေကာငး (တစႏငငလးဆငရာ ပညာေရးျပျပင ေျပာငးလမႈ) ေဒသအဆငကေသာ လညးေကာငး ဖြငႏငသည။ ႏငငေတာ သ႔မဟတ ျပညေထာငစ အစးရက ေငြေၾကး ေထာကပမႈ ျပသည။

ဗမာဘာသာႏင တငးရငးသား ဘာသာစကားမား (အဂၤလပ ဘာသာ?) တ႔က သငၾကားမႈတြင အသးျပမည အစား ဘာသာရပ အျဖစသငသည။

ျပညေထာငစအစးရ ျပဌာနးသည သငရးေပၚတြငေဒသ အေျခအေနႏင လကရန အနညးအကဥး ျပျပင အသးျပ သည။

ဗမာစကားက အေျခခႏငငသး ဘာသာစကား အျဖစ သတမတၿပး အစးရအပခပေရးတြင တငးရငး သားဘာသာစကား အခ႕ထညသြငး အသးျပ သည။

viii  

ဗမာစာကလညး သငၾကားျခငး၊ အစးရ သငရး ညႊနးတမးက အမားစအသးျပျခငး (ေဒသ အေျခအေန အခငးအကငးႏင ကကညရန ျပငဆငျခငးမားရ) ျဖငကယစားျပသည။ ေကာငးစမေရး၊ ဥးစးပငခြငရေနေရးႏငပတသကလာလင ခြထြကေရး ရပတညခကကငစြသမားသည ေဒသမပငဆငဥးစးၿပး တငးရငးသား ႏငငေရးအာဏာပငမား (EAGs သ႔မဟတ အျခား) ခန႔ခြသည ေကာငးမားေတာငးဆသည။ ဖကဒရယလလားသမားက အစးရႏငမသကဆငသည ေကာငးမားျဖစေသာလညး သငရးညႊနးတမးႏင စမက အစးရစနစႏင ခတဆကသည သ႔မဟတ အစးရ စနစ၏ အစတအပငးျဖစေသာလညး (ေဒသယဥေကးမႈ၊ သမငးႏငကကညသည သငၾကားမႈမားပါဝငသည) MTB သငၾကားေရးေပၚတြင ပ၍အားစကေဆာငရြကသည။ ရပတညခကမားအျပင လကေတြ႔အေရးပါသည ကစၥမားလညး ထညသြငးစဥးစားရနလသည။ ဥပမာ အသအမတျပျခငး ႏင ရနပေငြကစၥမား။

ပညာေရးႏင စပလဥးသည ရပတညခကမားက မတညသညအစအဖြ႔မား၏ ႏငငေတာႏင ျဖစပြားေနသည ျပနာမား၊ ဗဟအစးရ ႏင တငးရငးသား ႏငငေရး အစအဖြ႔မားၾကား အာဏာႏငရငးျမစခြေဝမႈ ကစၥမားႏငဆငသညအျမငမားက လစျပသညေနရာ အျဖစ မတယႏငသည။ ထသေဘာတရားအရဆလင NMSP (MNEC) ပစပညာေရးသည ျပညေထာငစ (အနာဂတတြင ဖကဒရယေပၚလာရန ေမာမနးလက) ႏင စနစတက ခတဆကထားႏငသကသ႔၊ ကယပငျပဌာနးခြင အေတာျမငျမငမားမား ရရထားသညက ေတြ႔ႏငသည။ ယခငက KIO စနစသညလညး မြနကသ႔ပငျဖစသည။ ပဋပကၡမားျပနလညေပၚေပါကလာေသာေၾကာင သမငးအစဥအဆက KNU အသးျပခသညပစက႔သ႔ (ျပျပငေျပာငးလမႈႀကးမား လပေဆာငေနသည) ခြထြကေရးပစသ႔ ဥးတညသြားရျခငးျဖစသည။ ေကာငးမား၏ ဘာသာစကားအသးျပမႈႏင မဝါဒ၊ နယဘကအပခပေရးမားတြငလညး ယငးပေသနညးက အသးျပႏငသည။ အကး သကေရာကသ အမားစမာ ကေလးငယမားအတြက ဘစကား/ျပညေထာငစစကား သ႔မဟတ ႏငငသးစကား (အခ႕က ႏငငတကာ စမရနအတြက အဂၤလပစကားႏငတြရန) အျဖစ ဗမာစကား သငၾကားရန လအပသည (သ႔မဟတ ဆႏၵရသည) က လကခၾကသည။ နယဘက အပခပေရး၊ အစးရ လပငနးစဥ တရားေရးလပငနးစဥမားတြင ဗမာ ႏင/သ႔မဟတ တငးရငးသား ဘာသာစကား အသးျပမႈ အဆင သ႔မဟတ ပစမားသညလညး ျပျပငေျပာငးလမႈမားေဆာငရြကေနသည ဗဟ (ဗမာ) ႏင တငးရငးသားေဒသ အာဏာခြေဝျခငးအေပၚ မတညသည အစအဖြ႔မား၏ အျမငမားက ေဖာျပေနသညကစၥမားျဖစသည။ ယငးရပတညခကမားက ေထာကရႈၿပး အျခားက႑မား၏ ရပတညခကမားကလညး မနးဆမႈမားျပလပႏငသည။ ဥပမာ ျပညေထာငစအစးရႏင တငးရငးသားျပညနယမားၾကား သဘာဝ သယဇာတစမေရး၊ ဘ႑ာေငြခြေဝေပးေရး၊ ျဖန႔ျဖးျခငးကစၥမား။ ဥပမာအားျဖင တငးရငးသားဘာသာစကားမားက တငးရငးသား ျပညနယမား၏ နယဘကအပခပေရး၊ စမေရးရာကစၥမားတြင အေျခခဘာသာစကားအျဖစအသးျပလသမားသည သဘာဝသယဇာတ ႏင အျခားေသာ ဘ႑ာေရး၊ ႏငငေရးကစၥမားက ေဒသအဆင/ျပညနယအဆငတြင ထနးသမးလ ႏင/သ႔မဟတ ရယလသည သေဘာရၾကသည။ အတငးမာဆးအေနျဖင ျပညေထာငစအတြငးမ တငးရငးသားအဖြ႔က အျပညအဝ ခြထတလသညအထ ရႏငသည။ သေဘာထား ေပာေျပာငးသမား ကေတာ ဖကဒရယ ပစအမးမးအပါအဝင ကယပငအပခပခြင သ႔မဟတ ဗဟဥးစးမႈ ေလာခသည အတငးအတာက လကၿပး တငးရငးသား ဘာသာစကားမားက ဗမာဘာသာႏင တြလကအသးျပမည သ႔မဟတ ျပညနယအဆငတြင ထပတးအသးျပႏငေခရသည။ တငးရငးသား ပညာေရးဥးေဆာငမား သ႔မဟတ တကကြလႈပရားသမားၾကား ထကသ႔ေသာ ယဆခကမားက ထတေဖာေျပာျခငးမာ ရားပါးလေသာလညး ဘာသာစကားႏင ပညာေရးေပၚထားရသည ရပတညခကမားက ေဖာထတျခငးျဖင ႏငငသားမား၏ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ႏင ႏငငေရး ျပျပငေျပာငးလမႈမား ႏငစပလဥးၿပး ႏငငေပၚထားရသည ဆႏၵ၊ ေမာလငခကမား (ႏင စးရမမႈမား) ကသရႏငမညျဖစသည။ ယခေဆြးေႏြးခကမားအရ တငးရငးသားလထထမ အမးလကၡဏာ ကြျပားသည လနညးစထမ လနညးစ (ဘာသာစကား အသးခမႈကြျပားေလရ) ေပၚ ေဒသခအငအားႀကး လနညးစ (ဥပမာ ကခငမးႏြယစမား၊ ကရင ဘာသာစကားမးကြ ရပရြာမား) ၏ သေဘာထားကလညး သရရနလအပသည။ ေဒသတြငးလႊမးမးမႈရသည တငးရငးသား/အမးသားလကၡဏာမား စစညးလကသည အေနအထားတြင ၄ငးတ႔တြငႀကေတြ႔ လာႏငသည နစနာမႈမားက ထညသြငးစဥးစားရနလအပသည။

ပညာေရးဆငရာျပျပငေျပာငးလမႈမား၊ ေရြးေကာကပြမားႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ (ေပါငးစပျခငး)

ေဒသခမားဥးစးသည ပညာေရးစနစ တညရေနမႈ (သ႔မဟတ ဖြ႔ၿဖးရနပပးေပးျခငး) က အလမရသည အစးရ၏သေဘာထားမားမာ ေျပာငးလလာၿပျဖစသည။ ဥးသနးစနးအစးရသည ဗဟဥးစးမႈေလာချခငးအပါအဝင ပညာေရးျပျပငေျပာငးလမႈမား အႀကးအကယ ေဆာငရြကခသည။ ပညာေရးမဝါဒ ႏင ဗဟဥးစးမႈေလာခေရးႏင ပတသကသည ေဆြးေႏြးမႈမား၊ ျပျပငေျပာငးလေရးမားသည တငးရငးသားပညာေရးဥးေဆာငမား ေတာငးဆသညအဆငသ႔ မေရာကရသညတင အစးရေကာငး မားတြင MTB ပညာေရး ေနရာရလာေစရန ျဖစေစခသည။ အစးရေကာငးမားတြင တငးရငးသားဘာသာစကားမားက သငၾကားရနျဖစႏငေခမာ ျမငတကလာေသာလညး ဘာသာရပမားက မခငဘာသာစကားျဖငလကေတြ႕သငၾကားမႈမာ အလြနနညးေနေသးသည။

ix  

ပဋပကၡျဖစပြားရာေဒသမားမ အစးရ ႏင အစးရမဟတသည ပညာေရးစနစမား၏ ဆကဆေရး၊ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားႏင ဆကႏြယေနပတ႔သည တစႀကမတစခါမ ထညသြငးစဥးစားျခငးမျပရေသးသညကစၥျဖစသည။ အထကတြငေဖာျပခသညအတငး NCA အခနး ၆ တြင ပါဝငလကမတေရးထးသည EAG မား၏ ပညာေရးအပါအဝင က႑အသးသးတြင ေဆာငရြကေနမႈမားက အသအမတ ျပထားသည။ ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈမားစတငသညအခါတြင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား ရလဒအရေသာလညးေကာငး သ႔မဟတ လႊတေတာႏငငေရးအသြားအလာေၾကာငေသာလညးေကာငး ပညာေရးကစၥမားသည ေဆြးေႏြးပြမားတြင အဓက အေၾကာငးအရာမား ျဖစမညဟ ေမာလငထားသည။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ျပနာတစရပအျဖစေပၚထြကလာႏငသည အဓက ကစၥႀကးတစခမာ EAGs မား၏ အပခပစမမႈ ႏင ဝနေဆာငမႈ ေပးသညစနစမား၏ အေျခအေနႏင အနာဂတျဖစသည။ လကရအခနတြငေတာ နးစပရာ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညး အစအဖြ႔မားႏင ပးတြအေကာငအထညေဖာလကရသည။ EAGs မား လကေအာကခပညာေရးႏင အျခားဝနေဆာငမႈ ေပးအပသည စနစမားသည အစးရစနစေၾကာင ကြယေပာကသြားမညလား။ အစးရစနစႏင အၿပငဆကသြားမညလား သ႔မဟတ ပးေပါငးျခငးလပငနးစဥတြငပါဝငမညလား ဆသညေမးခြနးမား ေပၚထြကလာသည။ လကနကကငမားႏင ႏငငအသငးအဝငးၾကား ျဖစပြားခသညပဋပကၡမား ေျဖရငးရနအတြက အပစအခတရပစေရးမား (NCA) ႏင ေနာကဆးအဆင ႏငငေရး ေဆြးေႏြးမႈအေျဖမရခင စပၾကား ၾကားကာအစအစဥမားတြင ယငးကစၥႏငပတသကၿပး ေဆြးေႏြးမႈမား မရေသးပါ။

ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလမႈဆငရာ လႈပရားမႈမားတြင ပါဝငသမားသည ပညာေရး ႏင ၿငမးခမးေရး တညေဆာကေရးက သးျခားကစၥမားအျဖစ သတမတေျဖရငးေနၾကသည။ ထ႔အတပင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ပါဝငသည ႏငငေတာ၊ ႏငငတကာ (အလရင)၊ အျခားအစအဖြ႔မားသညလညး ဘာသာစကားႏင ပညာေရး ျပနာက အမားအားျဖင လစလရႈထားသည။ ၂၀၁၅ ႏဝငဘာလ ၈ ရကေန႔ကကငးပခ႔သည ေရြးေကာကပြသည အမးသားႏငငေရးစငျမငတြင ယငးကစၥမား ေဆြးေႏြးႏငရန လမးစဖြငေပးခသည။ လာမညအစးရ ေျဖရငးရမညကစၥမားစာရငး (ျပညလကရေသာ၊ အၿပင အဆင ျဖစေသာ) သ႔ေရာကရေစခသည။ တငးရငးသားႏငငေရးပါတမား အေနႏင ယငးကစၥတြင ေနရာတစခ ယေဆာငရြကရမညျဖစသည။ သ႔ေသာလညး (ရခငႏင ရမးျပညနယမားမတစပါး) တငးရငးသား ပါတမားသည ေရြးေကာကပြတြင အေျခမလျဖစခၾကသည။ ထ႔ေၾကာင တငးရငးသားပညာေရး၊ မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရး ကစၥမားသညလညး ေရြးေကာကပြလြနကာလ မဝါဒဆငရာ ေဆြးေႏြးပြမားတြင ယေန႔တင ပါဝငျခငးမရပျဖစေနသည။

လအပခကမား

သေတသနျပစစဥတေလာက ေမးျမနးခသည ဆရာ/ဆရာမမားႏင အျခားအကးသကဆငသမား ေျဖၾကားခကအရ အဓကလအပခက မားတြင ပမနလစာ၊ အရညအေသြးေကာငးသည ဆရာအတတသင သငတနး၊ ေကာငးအေဆာကအဥး ႏင ပရေဘာဂမား၊ ပ၍သငေတာ ကကညမႈရသည သငေထာကကပစၥညးမား ပါဝငသည။ အစးရစနစမ ကြျပားသညသငရးႏင ဘာသာစကားမဝါဒမား ကငသးသည ေကာငးမား (ဥပမာ - KNU/KED ေကာငးမား၊ ကခငေကာငးမား) အတြက အသအမတျပမႈမာ အဓကလအပခက တစချဖစသည။

အမနးခငးႏငငမားမ ဒကၡသည၊ IDPs မားအပါအဝင ရပရြာစြန႔ခြာေျပးရသည လထအတြက လအပခကမားမာပ၍ ႀကးမားသည။ အစးရတပဖြ႔မားႏင KIO အၾကား ပဋပကၡမား ျပနလညျဖစေပၚလာျခငးသည ျမနမာႏငငအေရ႕ေတာငပငးတြင - ဆယစႏစေပါငးမားစြာ ျဖစခသညနညးတ - ကေလးငယေပါငးမားစြာ၏ ပညာေရးေပၚတြင တကရကသကေရာကမႈရသည။ အဓမၼ ေရြ႕ေျပာငးခရျခငး အေနအထား အရ ေပၚေပါကလာသည ပစသ႑ာနအမးမးေၾကာင ဒကၡသညႏင IDPs ေကာငးမား ၊ ကေလးငယမားသည ႏငငတကာဒကၡသည ဥပေဒ (၁၉၅၂ - ၁၉၆၇) ၁၉၉၉ ခႏစ ကလသမဂၢ၏ ျပညတြငးေရႊ႕ေျပာငးမႈအတြက အေျခခလမးညႊနခကမား (UN Guiding Principles on Internal Displacement) တြင ေဖာျပထားသညအတငး အထးေထာကပမႈ၊ အကာကြယေပးမႈမား လအပေနသည။

မဝါဒလမးစဥမား/အႀကေပးတကတြနးခကမား

ပညာေရးႏင ဘာသာစကားမဝါဒမားတြင သသာထငရားသည ျပျပငေျပာငးလမႈမားမရပႏင ျမနမာႏငင၏ ကာလၾကာရည ျဖစပြားခသည ႏငငေတာအသငးအဝငး ႏင လမးစၾကားမ ပဋပကၡက ေျပလညေစမည နညးလမးရရရနမာခကခမည ျဖစသည။ ႏငငေရးေခါငးေဆာငမားအေနႏင အစးရႏင အစးရမဟတသည ပညာေရးစနစၾကား ဆကဆေရးကညႏႈငးသငသည။ ျဖစႏငပါက ဗဟအစးရႏင တငးရငးသား ျပညနယမားၾကားမ ဖကဒရယသေဘာဆကဆေရးက ဥးတညေစမည ျပျပငေျပာငးလမႈမားျပလပေနေသာ အစးရစနစအတြငး တစစတစစ ေပါငးစပမႈမားက ေစာငၾကညသငသည။ ေနာကထပ လအပခကတခမာ ေကာငးမား အထးသျဖင အစးရေကာငးမားတြင MTB ပညာေရးကထညသြငးရနျဖစသည။ သ႔မသာ ဗမာစကားေျပာဆျခငးမရသည ကေလးငယမားအဖ႔ အနညးဆး မလတနးအဆငတြင ဘာသာရပအမားစက ၄ငးတ႔ကယပင ဘာသာစကားမား (L1) ျဖင သငၾကားႏငမညျဖစသည။

x  

EAG ၾသဇာလြႊမးမးမႈေအာကရ လကနကကငပဋပကၡျဖစပြားရာ ေဒသမား အစးရေကာငးမားမ ကြျပားသည သငရးမား အသးျပၿပး ဗမာဘာသာက ဘာသာရပတခအေနႏငသာ ထညသြငးသငၾကားေလရေသာ သးျခားပညာေရးစနစမားက နားလညလကခေပးႏငစရာ သမငးဝင အေၾကာငးျပခကမားရသည။ MTB ပညာေရးပပးေပးရန အတြက ရညရြယသကသ႔ ေဆာငရြကမႈမးသည ခကခသညအေျခအေနမားၾကားမ လထႏင အျခား အကးသကဆငသ၏ ပညာေရးပပးလသည ဆႏၵမားက ေဖာျပေနျခငးျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ယငးကသ႔ သးျခားစနစမားတြင ႀကးမားသည အားနညးခကမား ရတတသည။ ဗမာစကားမေျပာတတပါက ေကာငးဆငးမားအဖ႔ ေရြးခယရနနညးသည၊ အရညအေသြးအသအမတ ျပထားျခငးမရ (ျမနမာႏငငတြင ပညာသငရန သ႔မဟတ အလပလပရနခကခသည)၊ ယငးေကာငးဆငးမားအဖ႔ ဗမာ ႏင ေပါငးစပရန အခကအခမားရသည၊ ျပညေထာငစသားမားျဖစသညဟ ခယရန အခကအခရသည။ သာတညမမႈပငးတြငလညး ျပနာရသည။ သးျခားစနစမားသည ဆငးရၿပး အလြယတကႏင ဒကၡေတြ႕ႏငသည လထကထပၿပး အစြနးသ႔ပ႔သည။ အစးရ ေကာငးတကလသမားအတြက ဗမာဘာသာစကား သငတနးစစဥေပးျခငး ပါဝငလက အသအမတျပေရး ႏင ေကာငးေျပာငး တကႏငေရးအတြက စနစတခက ညႏႈငးရနလအပသည။ ယငးကသ႔ အေျပာငးအေရြ႕ (သ႔မဟတ ေပါငးကး) အစအစဥ ေဆာငရြကမႈသည တတႏငသမ ရးရငးရန လအပသည။ သငေတာသည ပပးမႈမားမရပႏင ဘာသာစကားခ႕တမႈက ေပါငးကးႏငရန အစးရဆရာမား အေနႏငလညး ေပါငးကးႏငရန ေမာလငမထားသငပါ။

“တငးရငးသားေကာငးမား၊ IDP ေကာငးမား၊ ဘနးေတာႀကး ႏင အျခားေကာငးမား က အစးရ အသအမတျပဖ႔ လပါတယ။ သ႔မသာ ေကာငးသားမားဟာ ဘာသာရပအထး မြမးမသငတနးတကေရာကၿပး တညတအတနးသ႔ ကးေျပာငးတကေရာကႏငမာျဖစပါတယ။အစးရအေနန႔ စညးမဥးသတမတထားဖ႔ လပါတယ ဒါမတစႏငငလးမာ တနးတ ျဖစသြားမာျဖစပါတယ။” 2

ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပညာေရး၊ MTB ပညာေရးႏင ပတသကသည အယအဆ အမးမးက အကးသကဆငသမားက ေဖာထတခသည။ အစးရႏင အမားပငးတညသည သငရးကအသးျပမည၊ တငးရငးသား သမငးႏင ယဥေကးမႈက အပသငခနးစာ အေနႏင ထညသြငးမည၊ မလတနးအဆငတြင ေဒသဘာသာစကားျဖင အမားစသငၾကားၿပးအလယတနးအဆငတြင တစစတစစ ဗမာဘာသာျဖငသငၾကားမႈတးျမႇငလာၿပး အထကတနးအဆငတြင ဗမာဘာသာျဖငအမားစ (မခငဘာသာစကားက ဘာသာရပတခအျဖစ ထညသြငး) သငၾကားသြားမည MNEC ၏ မြနပစမးကအမားစမ လလားၾကသည။

အဓကအားသာခကအေနျဖင ေကာငးဆငးမားသည အစးရေကာငးႏင အစးရႏငသကဆငျခငး မရသည ေကာငးမားတြင ေျပာငးလတကေရာကႏငသည။ (အထးသျဖင ၅ တနး ႏင ၉ တနး) မခငဘာသာစကားႏင ဗမာစကား ႏစမးလး ကငလညစြာ အသးျပႏငၿပး အသအမတျပႏငဖြယ အရညအေသြးမားလညးရလာၾကသည။

KIO ေကာငးမားသည အစးရသငခနးစာမားက အသးျပသငၾကားေနခေသာလညး ၂၀၁၁ ခႏစတြင လကနကကင ပဋပကၡမား ျပနလညျဖစပြားလာခ၍ ေကာငးေရႊ႕ေျပာငးမႈ လကချခငးက ျပညနယအစးရက ပယဖကလကသည။ KIO ေကာငးမားမ ေကာငးသားမား အစးရေကာငးမားသ႔ ေျပာငးေရြ႕ျခငး၊ KIO အထကတနးေကာငးဆငးမားက အစးရ အဆငျမင ပညာေရးအငစတကးရငးမားသ႔ ေျပာငးေရြ႕ႏငမႈက သးသန႔ပတပငခသည လပရပျဖစသည။

ေဒသခမားဥးစးသည ေကာငးမားသည ကယပငျပဌာနးခြငက လကေတြ႕ကငသးႏငမႈ၏ ထငရားသည ဥပမာမားျဖစသည။ (အထကသ႔ဆနသည ဖကဒရယဝါဒ) အစးရအေနႏင ႏငငသားအားလးအတြက ရညရြယသညပညာေရးေဆာငရြကခက အစတအပငးအေနႏင ယငးေကာငးမားက အသအမတျပရနလသည။3 ထကသ႔ေဆာငရြကႏငျခငးမရပါက အစးရသည ယငးေဒသမားအတြက ပညာေရးကအျခားေသာနညးမားျဖင ေဆာငရြကရန လအပသည။ ယငးကစၥသည ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥက ထခကေစျခငးမရပ ေဆာငရြကႏငရန ခကခသညကစၥျဖစသည။ တငးရငးသားေဒသပညာေရးအတြက ရနပေငြ လအပမႈက သသသာသာတးျမႇငေစမည ကစၥျဖစသည။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၏ အႏစသာရအေနျဖင လြတလပေသာ တငးရငးသားေကာငးမား၏ အေနအထားမားက ညႏႈငးမႈမားျပလပရန လသည။ ၄ငးတ႔သည ပဂၢလကေကာငး အမးအစားတြင အလြယတက အကးဝငႏငျခငး မရ၍ျဖစသည။ ျမနမာႏငင၏ ႏငငေတာႏင လ႔အဖြ႕အစညးၾကား ဆကႏြယမႈမား၏ အနာဂတႏင ပတသကသညေဆာငရြကဆ ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈမား၊

                                                            2 စာတမးျပစပ ေဖာျပထားသည အခနးတြင တငျပခကအတငးပင ေတြ ႔ရခကမားႏင အႀကျပခကမား ႏင ပတသကၿပး တန႔ျပနမႈမားရယရန၊ အျမငအမးမးမ သးသပႏငရန အတြက ေအာကတဘာ ၂၀၁၅ ခႏစတြင ေမာလၿမငႏင ျမစႀကးနားတြင ေတြ ႔ရခကမားတငျပသည စညးေဝးပြမားျပလပခသည။ မဝါဒလမးစဥမားတြင ေဖာျပထားသည ကးကားစကားမားသည ယငးစညးေဝးပြ ၂ ခတြင ပါဝငခသမား၏ ေျပာစကားမားျဖစသည။ 3http://planipolis.iiep.unesco.org/upload/Myanmar/Myanmar%20EFA%20implementation%20and%20Tentative%20Follow%20up%20workplan.pdf

xi  

ဗဟခပကငမႈေလာ႔ခေရး လပငနးစဥမားသည အစးရႏင သကဆငျခငးမရသည ေကာငးမားမ ဆရာမားလစာ၊ ထနးသမးစရတမား ပပးႏငသည နညးလမးမားက ေဖာထတသငသည။

“ ကမာၻရြာေခတျဖစပါတယ။ ကြ နေတာတ႔ရ႕ကေလးေတြက မြနစကားေျပာတတေစခငပါတယ။ တစခနတညးမာပ သတ႔အေနန႔ ဗမာဘာသာစကား တတကြမးဖ႔လလပါတယ။ အစးရရ႕ ဘာသာစကား ျဖစေနတာေၾကာငျဖစပါတယ။ အနာဂတမာ ေပၚေပါကလာႏငတ အခြငအေရးေတြအတြက သတ႔ကအဂၤလပစာသငေပးဖ႔လအပပါတယ။ မြနကခညးပ အသားေပးလ႔မရပါဘး။ မလတနးအဆငမာ ဘာသာစကား ၃ ခလးပါဖ႔လအပပါတယ”

ႏငင၏ ပညာေရးက႑ ျပျပငေျပာငးလမႈက စတငေနၿပျဖစၿပး ေနာငတြငလညး ဆကလက အေကာငအထညေဖာ သြားႏငေခရသည။ ျပညနယအမား (ဥပမာ မြန) တြင ေဒသဘာသာစကားမားက အစးရမလတနးေကာငးမားတြင ဘာသာရပအေနနင သငၾကားေနၿပ ျဖစသည။ MTB ပညာေရး (ဘာသာရပမားက တငးရငးသား ဘာသာစကားမား ျဖငသငၾကားျခငး၊ စာသငၾကားသညအခါ မခငဘာသာစကားအသးျပျခငး) က ဥးတညသည ျပျပငေျပာငးလမႈမားျဖစရန လသည။ ပညာေရးက ေဒသခမား ဥးစးႏငသည စမထနးခပႏငသည ျပျပငေျပာငးလေရးမား ျဖစရနလသည။ (ဗဟခပကငမႈေလာချခငး) ျပျပငေျပာငးလမႈမားဟဆရာတြင EAG ေကာငးမားႏင အခတအဆကရသည ဆရာမားက အစးရေကာငးစနစအတြငးသ႔ သမးသြငးျခငးမးမဟတပ သငတနးေပးျခငး၊ ေနရာခန႔ထားျခငးတ႔ ျပလပရမည။

“အစးရအေနန႔ အမနတကယပ ၿငမးခမးေရးက လလားတယဆရင သတ႔အေနန႔ ဖကဒရယဝါဒက လကခဖ႔လပါတယ။ ပညာေရးအပါအဝငေပါ။ အမးသားအဆငသငရးေတြဟာ တငးရငးသား ပညာေရးစနစမားန႔ ခတဆကထားႏငမယဆရင အားလးအသးျပႏငတ စသတမတခကေတြ၊ အရညအေသြးထနးခပမႈေတြ ေပၚေပါကလာႏငတ အေျခအေနရပါတယ”

ယငးျပနာမားက ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလမႈ၏ အစတအပငးအေနႏင လညးေကာငး၊ သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ထညသြငးျခငးျဖငလညးေကာငး၊ သ႔မဟတ က႑စမ အကးသကဆငသမား ပါဝငသည ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈတြင ပစခ၊ မဝါဒ ေရးဆြေျဖရငးရနလအပသည။ ထကသ႔ ေဆြးေႏြးမႈမားတြင လအပသည လသား အရငးအျမစ၊ ဘ႑ာေရး အရငးအျမစမား ေထာကပျခငး (ႏင ႏငငေရးဆႏၵ) ကစၥရပမားကလညး ေျဖရငး ေဆြးေႏြးရန လသည။

“ေကာငးေတြမာ မခငဘာသာစကား အသးျပခြငရတယဆရင ဒါဟာ ဖကဒရယဝါဒက လကေတြ႔ ကငသးေနျခငး ျဖစပါတယ။ ကြနေတာတ႔ဟာ အေျပာငးအလေတြက လလားလပေဆာငေနတယဆတာ အလရငမားအေနန႔ သသငပါတယ။ ပညာေရးန႔ဆငၿပး အစးရမဟတတ အဖြ႕ေတြရ႕ ေဆာငရြကမႈ ေတြကလညး ပပးသငပါတယ။”

“ကြနေတာတ႔လထဟာ အစးရပညာေရးေပၚ အယအၾကညမရပါဘး။ ယေန႔ ကြနေတာတ႔ လလားတပညာေရးဟာ ခြထြကေရးက ဥးတညေနပါတယ။ ဖကဒရယဝါဒ မဟတပါဘး။ ကြနေတာတ႔ ေကာငးေတြမာ သတ႔သငေစခငတ သငရးေတြကသငသြားမာ ျဖစပါတယ”

ႏငင၏ ပညာေရးစနစက ျပျပငေျပာငးလရနအတြက ညႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမား ႏင ႏငငေရးအားထတမႈမားျပေနစဥ ၾကားကာလအတြငး အစးရႏငသကဆငျခငးမရသည ပညာေရးစနစမားက ဆကလကပပးရန၊ တးတကေအာငေဆာငရြကရနမာ အေရးပါသည။ အစးရ အေနျဖင အသမတျပ ပပးမႈမား ျပလပသငသည။ သ႔မဟတ အဖငးဆးအေနျဖင အလရငမားက ေဒသခ မားဥးစးသည ပညာေရး စနစမားက သေဘာတသတမတ ထားသည အနမဆးပညာေရး စသတမတခကမား ျပညမေအာင ေထာကပရန တကတြနးသငသည။

“ တငးရငးသားေတြရ႕စနစမားဟာ အလပျဖစေနတယဆရင သတ႔ဘာေၾကာင ေကာငးေကာငးမြနမြန ေထာကပတာမးမရတာလ ဆတာက အလရငမားက ေမးရမာ ျဖစပါတယ။ ဟနညးနညး ဒနညးနညး ခြျခားလဒါနးတာမးမဟတပ။ တငးရငးသား ေကာငးစနစမားက တကရကလဒါနးသငပါတယ။ အလရငမားအေနန႔ အစးရကေပးမ ပမာဏ၊ ျပညနယအဆငန႔ တငးရငးသားအဖြ႔ေတြရ႕ ပညာေရးစနစမားကေပးမယ႔ ပမာဏမားက တငျပသငပါတယ။ ဒါေတြက ပြငလငးျမငသာမႈရစြာခြျခားၿပး၊ လပငနးအေကာငအထညေဖာတာ လပသငပါတယ။ အစးရဟာ အကအညေတြက သတ႔ရ ႔အကးအတြက အသးခေနပါတယ။ ဒါက လးဝလကမခႏငပါဘး။”

xii  

သကဆငရာျပညနယ၏ နယဘကအပခပစမျခငး၊ တရားေရး ႏင ေကာငးမားတြင အသးျပသည တရားဝငဘာသာ စကားမားအျဖစ အဓက တငးရငးသားလမးစႀကး၏ ဘာာသာစကားက သတမတသငသည။ သငရးမားျပစျခငး၊ ယငးဘာသာ စကားမား ကြမးကငလာေစရန ပးေထာငျခငးတ႔အတြက ရငးျမစမား ျပငဆငခထား ေပးရမည။

လမးစလငလေသာ ျမနမာလ႔အဖြ႔အစညး။ လနညးစတြငးမလနညးစမားအတြက ပညာေရးဆငရာ အခြငအလမးမား၊ ၄ငးတ႔ အေျခအေနမားႏင ပတသကၿပး သေတသနမား ေဆြးေႏြးမႈမား ဆကလကျပလပသြားရနလသည။.

“ကေနာတ႔အေနန႔ ဗမာေတြက မနးတးတာမးမျဖစသငပါဘး။ ျပညေထာငစ အတြက ဗမာစကား ေျပာရမယ။ ဒါေပမ မြန ဘာသာစကားဟာ တရားဝင ဘာသာစကားတစခ ျဖစဖ႔ ကေနာတ႔လလားပါတယ”

“ျမနမာႏငငအတြငးက တကသလတငးမာ တငးရငးသား ဘာသာစကားဌာနတစခ ရသငပါတယ။ သေတသနေတြ မလပဘးဆရင ဘာသာစကားတစခဟာ ေရရည ရပတညႏငမာ မဟတပါဘး”

1  

အခနး တစ - စာတမးျပစရျခငးရညရြယခက

ျမနမာႏငငႏငပတသကေသာ ပညာရပဆငရာ၊ မဝါဒဆငရာ စာတမးမားသည ဘာသာစကား၊ ပညာေရး၊ ႏငငေတာ - အဖြ႔အစညး ႏင လကနကကငပဋပကၡမားၾကားမ ဆကဆေရးမား၊ ၄ငးတ႔၏ ေျဖရငးပမားက ေကာသြားၾကသည။ ယခစာတမး ႏင စမကနးသည ယငးကသ႔ ေကာသြားသည ကစၥရပမားကေျဖရငးရနအတြကျဖစသည။ ျမနမာႏငင၏ ရာစဝကၾကာ လကနကကင တငးရငးသား ပဋပကၡက ပညာေရးႏင ဘာသာစကား ကစၥရပမားက ပေဖာေနပ၊ လကရ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ထကစၥရပမားက မညကသ႔ ပေဖာေျဖရငးေနသည၊ အေရးႀကး ပဂၢလမား၏ ဘာသာစကားႏင ပညာေရးဆငရာ ရပတညခကမား ေဖာထတျခငးသည လကရၿငမးခမးေရး လပငနးစဥ၏ အဆတအတကက နားလညေစရန အေထာကအကျပပ၊ ျပျပငေျပာငးလမႈ မားျပလပေနသည ျမနမာႏငင၏ ဘာသာစကားသငယျခငး၊ အသးချခငး အေျခအေနမားက တငျပထားသည။

သေတသနႏင ပညာေပး စမခက၏ ရညရြယခကမာ

- ျမနမာႏငင၏ ပဋပကၡႏင ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥတြင ဘာသာစကားႏင တငးရငးသား ယဥေကးမႈမား၏ သကဆင ပါဝငေနမႈက ပမနားလညေစရန၊

- ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥေအာငျမငရနအတြကေသာလညးေကာငး၊ လနညးစ အသငးအဝငးမ ကေလးငယမား၏ သငယမႈ ရလဒမား တးတကလာေစရန အတြကေသာလညးေကာငး မခငဘာသာစကားအေျချပပညာေရး၏ အေရးပါမႈက ပ၍သေဘာေပါကလာေစရန ျဖစသည။

ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားနငငေရး၊ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈ၊ ပဋပကၡအေျခအေနၾကားမ ပညာေရးဆငရာကစၥရပမား၊ ဘာသာစကားႏင မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရး၏ ႏငငေရးသေဘာမားက ခတဆကျပထားသည သေတသနစာတမး ျဖစပါသည။ သေတသနေတြ႔ရခကမားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၏ အဓကကသညေနရာတြင ျပညသမား၏ ပါဝငမႈျမႇငတငရန၊ ျမနမာႏငငသားမား ေကာငးကးအတြက မခငဘာသာစကားအေျချပ ပညာေရးက အားေပးသည ေဆြးေႏြးမႈမား ေပၚေပါက လာေစရန အတြကရညရြယပါသည။ ျမနမာႏငင၏ လနညးစအသငးအဝငးမ ေဒသခမားဥးစးသည မခငဘာသာစကားအေျချပ ပညာေရးစနစမားက ေရရညေထာကပႏငမည နညးလမးမားကလညး ယခ စမခက၊ အစရငခစာတြင ေဖာထတထားပါသည။ ယငးကစၥမားက လကရႏင ဆငးငထားသည ပညာေရးဥပေဒႏင မဝါဒမားတြင မညသ႔ထညသြငး ထားသညကလညး တငျပထားပါသည။ သေတသန စာတမးသည အဖြ႔အစညးမားဆကစပတညရေနပက ေလ႔လာျခငး မဟတသျဖင မညသည အလရငက မညသညကစၥမား၊ မညသည ေနရာတြင၊ မညသ႔ ေငြေၾကးပပးေနသည စသညျဖင ထညသြငးထားျခငးမရပါ။

၁.၁. စာတမးျပစပ (Methodology)

စာတမးျပစေဆာငရြကႏငရနအတြက စာတမးရငမားသည ကခငႏင မြနမ ပညာေရးအရာရမား၊ ႏငငေရးေခါငးေဆာငမားႏင ေဆြးေႏြးမႈအႀကမႀကမျပလပခရသည။ ကခင၊ မြနတ႔မ အကးသကဆငသမားအျပင ကရငႏင အျခား တငးရငးသားအပစမ အကးသကဆငသမားႏငလညး အႀကေတြ႔ဆမႈမား ဆကတကျပလပခရသည။

ကခငေဒသတြင သေတသနျပလပစဥႏင ေရးသားစဥကာလအတြငး ျပငးထနသည လကနကကင ပဋပကၡမား ျဖစေနၿပး ေျဖဆသမားႏင ၄ငးတ႔စမကနးမား၏ လၿခေဘးကငးေရးက ၿခမးေျခာကႏငသည အေျခအေနမားေအာကတြင ေဆာငရြကရျခငး ျဖစသည။ စစတမးပါဝငေျဖဆသမားက ကာကြယႏငရနအတြက ကခင ႏငပတသကသည သတငးအခကအလကအခ႕က ထနခန တညးျဖတထားရန သေဘာတညခၾကသည။ (အျခားအခငးအကငးမားႏင ႏႈငးယဥလင) အထကတြင ေဖာျပခသည အတငး ယခစာတမးသည အဖြ႔အစညးမားတညရဆကစပေနပက တငျပရနရညရြယျခငးမဟတပ ေရ႕ဆကသြားမည ျဖစႏငဖြယလမးစဥမားက ေဖာထတရန၊ အဓကျပနာမား ရာေဖြ၊ ေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပသြားရန ရညရြယသည။ ထ႔ေၾကာင လကေတြ႔ကြငးဆငးေဆာငရြကျခငးႏင ပတသကသညမားက အေသးစတ ေဖာျပႏငမႈမရျခငးေၾကာင (အထးသျဖင ကခင) အဓက အကးသကဆငသမားႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးမႈမရဟ သတမတျခငးမျပရန တငျပလပါသည။

ပစတဝကတညေဆာကထားသည ေမးခြနးအစလကျဖင အငတာဗးမား ေမးျမနးျခငးျဖစသည။ ေျဖဆသ၏ အမညက လ႕ဝကထားရန အာမခသည မတဆကစာကလညး ေမးခြနးေရ႕တြငေဖာျပေပးထားပါသည။ British Education Research Association ၏ ကငဝတႏင အည ေဆာငရြကခ႔ျခငးျဖစသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးမား၊ ဥးတညအပစမားျဖင သေတသနစာတမးတညေဆာကျခငးျဖစသည။ ပစတညေဆာကထားသည ေမးခြနးလႊာမားက အသးခေမးျမနးျခငးျဖစသည။ KIO၊ NDA-K၊ NMSP၊ KNU ႏင DKBA တ႔မ ပညာေရးဌာနအရာရမား အပါအဝငကယစားလယမား ႏငေမးျမနးချခငးျဖစသည။ တငးရငးသား အသငးအဝငးမ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးလႈပရားသမား၊

2  

ဆရာမား၊ မဘမား၊ ေကာငးသားမားကလညး ေရြးခယေမးျမနးချခငးမားလညးျပလပခသည။4 ေမးျမနးမႈမားျပလပရန ထငး - ျမနမာ နယစပ၊ တရတ - ျမနမာ နယစပမားသ႔ ကြငးဆငးခသည။ အားလးၿခလင လေပါငး ၁၀၀ ေကာက ေမးျမနးခၿပး ဥးတညအပစ ၂၅ စ ႏငေဆြးေႏြးခသည။ ေတြ႔ဆပြႀကးမား ျပလပၿပးလညး ေမးျမနးမႈမား ျပလပခသည။ ၂ဝ၁၅ ေအာကတဘာတြင ျမစႀကးနားႏင ေမာလၿမငတြင ေတြ႔ရခကမားတငျပသည စညးေဝးမားျပလပခသည။ ထေနာက KIO ႏင NMSP ထနးခပေဒသမားတြင ဆကလကျပလပခသည။ အစရငခစာသည ေဒသတြင အမနတကယျဖစေပၚေနသည အေျခအေနမားက ေဖာျပႏငရနအတြက သေတသနေတြ႔ရခကမား၊ မဝါဒပငးဆငရာ လမးေၾကာငးအေသးစတက ေဒသခ အကးသကဆငသမားႏင ေဆြးေႏြးခသည။5 ထ႔ေၾကာငအစရငခစာႏင အႀကျပခကမားသည ေဒသခ အကးသကဆငသမား၏ အႀကေပးခကမားႏငအည စာတမးရငမား၏ သးသပအကျဖတမႈသာျဖစသည။

                                                            4 သေတသန၏ သမေမြ႕နကနေသာ သေဘာသဘာဝအရေသာလညးေကာငး၊ ပါဝငေဆြးေႏြးသမား၏ ေတာငးဆခကမားအရေသာလညးေကာငး အဖြ႔အစညး အမညမားႏင လပဂၢလအမညမားက ေဖာျပထားျခငးမရပါ။ 5 ေဒသခအကးသကဆငသမားသည သးသန႔ေတြ ႔ဆသညအခါတြငလညးေကာငး၊ အဖြ႔ငယခြ၍ ေတြ႕ဆသညအခါတြင လညးေကာငး ဥးတညအပစႀကးႏင ေဆြးေႏြးစဥ၊ ျပနလညတငျပမႈမား ျပလပစဥကထက ပ၍ပြငလငးစြာေျပာဆၾကသည။ သးသန႔ေဆြးေႏြးပြမားတြင တငးရငးသား ပညာေရးေဆာငရြကသမားသည အစးရ၊ ႏငငေတာ ပညာေရးစနစႏင ဆကဆေရး တညေဆာကႏငမည ပစအမးမးက ထတေဖာေျပာလသညမား ရဖနရခါရတတသည။ အဖြ႔ႀကးမားျဖင ေဆြးေႏြးသညအခါတြင အမားစ လကခထားသည သေဘာထားမားေပၚထြကလာျခငးေၾကာင ပါဝငသမားအေနႏင ႏငငေတာ စနစႏင ပးေပါငးလသညဆႏၵမား ထတေဖာရန မရြ႕မရျဖစသြားတတၾကသည။ အဖြ ႔ႀကးမားဖြ႔လက ေဆြးေႏြးသညအခါမားတြင ၄ငးတ႔ကယစားျပတငးရငးသားမား ကယစားေျပာေရးဆခြငရယသည ပဂၢလမားေပၚထြကလာတတၿပး အကယတဝင ေဆြးေႏြးမႈမား ျဖစထြနးႏငေခက ေလာနညးသြားေစတတသည။

3  

အခနး ႏစ - ေနာကခအခငးအကငး

ယခအခနးတြင မခငဘာသာစကားအေျချပပညာေရး သငၾကားပႏင ႏငငေရးအရ အေရးပါမႈမား၊ တငးရငးသား ပညာေရးစနစမား၊ ျမနမာႏငငျပျပငေျပာငးလေရးႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား၏ ေနာကခအခကအလက အခ႕ကတငျပထားပါသည။ အထကေဖာျပပါ အေၾကာငးအရာမားသည တစခႏငတစခဆကစပမႈရေသာလညး ပညာရပဆငရာ၊ မဝါဒဆငရာ စာတမးမား သည ဘာသာစကား၊ ပညာေရး၊ ႏငငေတာအဝနးအဝငး ႏင လကနကကငပဋပကၡမား၏ ဆကစပမႈမား ႏင ေျဖရငးမႈပစမားက အနညးအကဥးသာ ေဖာျပသြားမညျဖစသည။

၂.၁ မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရး ႏင တငးရငးသား ပညာေရး

ပညာေရးႏင မခငဘာသာစကားသငၾကားမႈေပၚ ထနးခပႏငရနအတြက တငးရငးသား လမးစ ပညာေရး လႈပရားသမား၊ ႏငငေရးသမားမား၊ တကကြလႈပရားသမားသည ၁၉၄၈ ခႏစ လြတလပေရးမတငမကပင ေတာငးဆခ၊ ဗဟာခ ေဆာငရြကခၾကသည။ မြနႏင အျခားဗဒၶဘာသာဘနးေတာႀကးမားသည အလြတတနး ပညာေရးတြင ကလနေခတ (၄ငးေခတ မတငမ) ကပင လႊမးမးထားသည။ ခရစယာနဘရားေကာငးမားသညလညး ကခငႏင ကရငကသ႔ေသာ တငးရငးသား လနညးစအသငးအဝငးတြင စာေပတထြငျခငး၊ သငၾကားျခငးမားတြင ေရ ႔တနးမ ပါဝငခၾကသည။ (South 2003: ch.2)

၁၉၄၀ ႏစမားေနာကပငးမစၿပး မခငဘာသာစကားအေျချပပညာေရးသည ျမနမာႏငင၏ နာတာရည လကနကကင တငးရငးသား ပဋပကၡမား၊ ႏငငေတာအဖြ႔႔အစညးၾကားမ ျပနာမား၏ အရငးအျမစ တစချဖစလာခသည။ အနမဆးအဆငေတာငးဆမႈ အေနျဖင တငးရငးသားလမးစမားသည ေကာငးမား (အထးသျဖင အစးရေကာငးမား) တြင လနညးစဘာသာစကားမားျဖင သငၾကားရန ေတာငးဆသည။ ျပငးထနသည ရပတညခကမားအျဖစ သငရးညႊနးတမးမားက မခငဘာသာစကားျဖင သငၾကားရန ေတာငးဆသည။ (အနညးဆးအေနျဖင မလတနးအဆင)

ဘာသာစကားမဝါဒမားသည ေကာငးမားတြင သငၾကားျခငး၊ ပညာေပးျခငးမားႏင သာသကဆငသည မဟတပါ။ ဖြ႔ၿဖးဆႏငငမား၊ အထးသျဖင တငးရငးသား အပစအမးမးျဖင စေပါငးဖြ႕စညးထားသည ႏငငမားတြင ႏငငေတာႏင လ႔အဖြ႔အစညးၾကားတြင ယငးကစၥသည(လကနကကင) ပဋပကၡအပါအဝင ျပနာမား ျဖစေစတတသည။ ထ႔ေၾကာင ႏငငအာဏာပငမားအေနျဖင လနညးစဘာသာ စကားမား၊ တငးရငးသား ျဖစတညမႈမားက ျမငတငေပးျခငးသည ကြျပားမႈမား ပအားေကာငးလာေစမညဟ စးရမၾကသည။ အစးရႏင အစးရႏငသကဆငျခငးမရသည ပညာေရးစနစမားသည အမးသား လကၡဏာတစရပထေထာငရန ကသ႔ေသာ ရညရြယခကမားအတြက ဘာသာစကားမဝါဒက နညးလမးတစခအေနျဖင အသးျပၾကသည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးျဖင အေရအတြကနညးသည လနညးစအပစမား အပါအဝင အျခားလမးမားအေပၚ ခြျခားမႈမားျဖစေပၚေစၿပး မေကနပမႈ၊ ခခမႈ ႏင ပဋပကၡမား ေပၚေပါကလာ ေစႏငသည။ ပညာေရးႏင ဘာသာစကားအသးခမႈ မားသည ယငးကစၥမားတြင တစပါတညးတြလကရၿပး လမားစ ႏင လနညးစ အပစမားၾကား ပဋပကၡမားကပင ျဖစပြား ေစႏငသည။

ျမနမာႏငင၏ အေျခအေနကေလလာလင ၁၉၆၂ မ ၂၀၁၁ ခႏစထ ရာစဝကၾကာ စစအပခပေရးတြင ႏငငေတာ အာဏာက လဥးေရ၏ ၆၀ ရာခငႏႈနးျဖစေသာ (Houtman 1999) ဗမာလမးအမားစ၏ လကဝယတြငစစညးခသည။ Robert Taylor (2015: 278) ၏ ေရးသားခကအရ ဆရယလစအစးရသည စစအာဏာသမးမႈအၿပး ပထမ ၂၅ ႏစတင အာဏာလႊမးမးထားသည။ နယစပေဒသတြင ေနထငသည လနညးစတငးရငးသားမားက ျပညမႏင ေပါငးစပႏငရန တထြငထားသညမဝါဒမား ကငသးခသည။ ေကာငးမားတြင အမးသားဘာသာစကား ဗမာစကားျဖင သငၾကားရမညဟ သတမတခသည။ ၁၉၆၄ ခႏစတြင အစးရသည လမးစအပစမား ဖြ႔ၿဖးေရး သငတနးေကာငးက စစကငးတငး၊ ရြာသစႀကးတြငဖြငခသည။ ယငးေကာငးဆငးမားက ျပညမႏင စစညးမႈမား ေဆာငရြကႏငရန ႏငငအႏ႔ပ႔ေဆာငေနရာခခသည။ ထကာလမားအတြငး ဗမာစကားသည အပခပေရးႏင ပညာေရးဆငရာ ကစၥရပမားအတြက တစခတညးေသာ ဘာသာစကား ျဖစခသည။ တငးရငးသားလနညးစမား၏ (သ႔မဟတ တငးရငးသားလမးစမားဟညႊနးဆရန ပ၍လလားသည) ဘာသာစကားမားသည ဖႏပခ၊ ေခာငထးခခၾကရသည။6 ႏငငေတာအဖြ႔အစညး၏ ‘ဗမာဇာတသြငးျခငး’သည တငးရငးသား လမးစေခါငးေဆာငပငး၏ အဓကမေကနပမႈမားတြင တစခအပါအဝငျဖစသည။ လနညးစအသငးအဝငးက စစအာဏာလႊမးသည ဗဟအစးရအာဏာက ခခရနအတြက စစညးမႈမား ျဖစေစခသည။ ကမာၻ႔အၾကာဆး လကနကကင ပဋပကၡ ျဖစပြားေစခသည။ (Smith 1999, South 2011)

                                                            6 ၁၉၄၇ အေျခခဥပေဒအရ ဗမာဘာသာစကားသည ႏငင၏ တရားဝင ဘာသာစကားျဖစသည။ လြတလပေရးမရမ ကာလမားကပင ဗလခပေအာငဆနးကသ႔ေသာ ႏငငေရး ေခါငးေဆာငမားက ဗမာစကားက အမးသား လကၡဏာ၊ စညးလးေရးလကၡဏာ အေနျဖင အသးျပရန စစဥစဥးစားခဖးသညဟ Jaquet (2015: 21) ကေဖာျပသည။

4  

ဖနပသညစနစ၏ ႏပကြပမႈမားၾကားကပင မမလမးကမမဘာသာစကားျဖငသငၾကားေပးရန ျဖစသကသ႔ ယဥေကးမႈ၊ စာေပ ႏင ရးရာက ထနးသမးရနလညး ရညရြယလက ‘ဗမာဇာတသြငးျခငး’ မဝါဒမား ႏငအၿပင EAGs ႏင တငးရငးသား အရပဘကလ႔အဖြ႕အစညးမားသည MTB ပညာေရးစနစမားက ထေထာငခသည။ ႏငငေတာကေကာလြနလက ရာစႏစဝကေကာၾကာရခသည EAG အပခပေရးစနစ ႏင ဝနေဆာငမႈေပးေရးစနစမား၏ အစတအပငးမားအေနျဖင ဖြ႔စညးခသည မြန၊ ကရင၊ ကခင ပညာေရးအဖြ႔အစညးမား၏ စနစမား၊ ျဖစေပၚလာပမားက ေအာကတြငေဖာျပထားပါသည။ (Kim Jolliffe 2015 ခႏစတြင ေဖာထတထားသည)

၂.၁.၁ မြန

မြနလဥးေရစာရငးတြင ထငးႏငငေနထငသည မြနစကားေျပာ ၈၀,၀၀၀၊ (စစေပါငးလဥးေရ သနး ၆၀ အနက)၊ ျမနမာႏငငတြင ၇၅၀,၀၀၀ (စစေပါငးလဥးေရ ၅၂ သနးအနက) ရၿပး မမကယက မြနဟ ခယထားသည မြနစကားတတေျမာကျခငး မရသမားအပါအဝင တစသနး နးပါးရသည။(South 2003) မြန အမားစမာ ေထရဝါဒဗဒၶဘာသာဝငမားျဖစသည။ မြနသဃာေတာမားသည ပညာေရး၊ ေဒသဘာသာစကား ႏင ယဥေကးမႈ ထနးသမးရာတြင ရာစႏစမားစြာကပင ပါဝငလာခၾကသည။ ကလနေခတမတငမကပင မြနဗဒၶဘာသာဘနးေတာႀကးမားသည မြနအမးသားသမငး၊ ဘာသာေရးသမငး ဆငရာမားက ထနးသမး၊ ေရးသား၊ ျဖန႔ခခၾကသည။ ပကသနးလဆဆ မြနစာေပျပန႔ပြားေရးအတြက ေဆာငရြကေနၾကသညဟ ေလလာသမားက သးသပေနၾကသည။(South, 2003:20) ဥးႏ ပါလမနအစးရေခတ ၁၉၅၀ ဝနးကငတြင အခ႕ေဒသမ ေကာငးမားတြင တငးရငးသားဘာသာစကားမားျဖင သငၾကားႏငရန ခြငျပခသည။ အထးသျဖင အဓက မြန လကနကကင အဖြ႔ႀကး အပစအခတရပစခသည ၁၉၅၈ ေနာကပငးတြငျဖစသည။ (South, 2003:7) သ႔ေသာလညး ၁၉၆၂ ခႏစ ဗလခပေနဝငး အာဏာသမးၿပးေနာကပငးတြင ေကာငးသငရးညႊနးတမးမားက ဗဟမ ထနးခပလကၿပး ဘာသာရပအားလးက ဗမာဘာသာျဖင သငၾကားရမညဟ သတမတလကသည။ အစးရႏင NMSP ၾကားမ ပဋပကၡသည ၁၉၄၈ လြတလပေရးကာလမ စတငချခငး ျဖစသည။ ၁၉၉၅ ခႏစ၊ ဇြနလတြင အစးရႏင အပစအခတရပစေရး လကမတေရးထးၿပး ေနာကပငးတြင NMSP သည အပစအခတရပစေရးေဒသမားက ထနးခပခသည။ မြန ႏင ကရငျပညနယမားမ မြနလဥးေရမားသည ေဒသမားတြင စစေရး၊ အပခပေရး အာဏာမား ကငသးခသည။ ၂၀၁၂ ခႏစ ေဖေဖာဝါရလတြင အစးရသစႏင အပစအခတရပစေရးက ျပနလည အတညျပခသည။

၁၉၇၂ ခႏစတြင NMSP ဗဟပညာေရးဌာနက ထေထာငခသည။ စမးသပဆ ေကာငးစနစက ၁၉၉၂ တြင မြနအမးသားပညာေရးေကာမတဖြ႔စညးျခငး Mon National Education Committee (MNEC)7 ပထမဆး မြနအမးသား အထကတနးေကာငးဖြငျခငးႏငအတ ျပျပငေျပာငးလမႈမားျပလပခသည။ ၁၉၉၅ ခႏစ မြနျပညသစပါတႏင နဝတ တ႔ အပစအခတရပစေရး ျပလပသညအခနတြင မြနအမးသား ေကာငးစနစတြင ေကာငးေပါငး ၇၆ ေကာငး (အထကတနးေကာငး ၁ ေကာငးအပါအဝင8) ရေနၿပျဖစ သည။ ေကာငးအမားစမာ NMSP လြတေျမာကနယေျမမား ( ၁၉၉၅ ဇြန ေနာကပငးတြင အပစအခတရပစေရး နယေျမမားအျဖစေျပာငးလခသည။) ႏင မြနစစေျပးဒကၡသညစခနးႀကး ၃ ခ တြငရသည။ (South 2003) ၂၀၁၁ - ၂၀၁၂ ခႏစတြင ျပလပခသည သေတသနစစတမးအရ အပစအခတရပစေရးေၾကာင အစးရထနးခပေနရာမားတြင မြနပညာေရးစနစက ျဖန႔ကကႏငခသည။ မြနအမးသားေကာငး ၃ ပ ၂ ပမာ အပစအခတရပစေရးေဒသ ျပငပတြင ဖြငထားျခငးျဖစသည။ (Lall and South 2014)

၁၉၉၀ ႏစလညမားမ စတငၿပး ေပါငးစပေကာငးမား၏ သငရးမားတြင မြနဘာသာစကား ထညသြငး သငၾကားလာခသည။ အစးရ စရတျဖငလညပတသညေကာငးမားျဖစၿပး MNEC က ဆရာ တစဥး သ႔မဟတ ဆရာမား (ပမနအားျဖင ေငြေၾကးပပးေလရသည။) ပပးသည။ သငရးတြင အျခားေပါငးစပမႈမား ျပလပသည အထးသျဖင သမငးသငခနးစာမားထညသြငးသည။ ေကးရြာ၊ ၿမ႕နယ၊ ခရငအလက အစးရ ႏင အစးရႏငသကဆငျခငးမရေသာ ပညာေရးစနစမား၏ ဆကဆေရးမာ ကြျပားသည။ အမားအားျဖင ခရင၊ ၿမ႕နယ၊ ေကးရြာအဆငမားတြင မြနႏင အစးရပညာေရးအာဏာပငမား ပးေပါငးေဆာငရြကမႈသည ပဂၢလေရးအရ ခငမငမႈ ေပၚတြင အေျချပသည။

ထ႔ျပင မြနဘနးေတာႀကးေကာငးတက အမားအျပားသညလညး မြနဘာသာႏင ယဥေကးမႈက ေႏြရာသမြနစာေပႏင ဗဒၶယဥေကးမႈ သငတနးမား Mon Summer Literacy and Buddhist Culture (MSLBC) ဖြငလစသငၾကားသည။                                                             7 MNEC ရညရြယခက - ႏငငသားမားက အနညးဆးအေနျဖင အေျခခပညာေရး ပပးေပးႏငၿပး တငးရငးသား မားအားလး ၿငမးခမးစြာ အတယဥတြေနထငနငသည ဖကဒရယ ျပညေထာငစ ထေထာငရနအတြက စဥဆကမျပတသငၾကားမႈျပလပကာ အရညအေသြးတးတကေအာင ေဆာငရြကေနသည လ႔ေဘာငတရပဖနတးရန MNEC ရညမနးခကမား - မြနကေလးငယမား အားလးအေျခခပညာေရး ရရေစရန။ မတညမႈမားရေသာလညး စစညးမႈက ထနးသမးထားရန၊ အျခား တငးရငးသားလမးစမားႏင ခစၾကညရငးႏးမႈတညေဆာကရန၊ တငးရငးသား ယဥေကးမႈ ႏင စာေပက ျမငတငရန၊ ထနးသမးရန၊ နညးပညာပငးဆငရာ အသအျမငမား ေပၚေပါကလာေစရန၊ ႏငငအတြက သားေကာငး၊ သမးေကာငးမား ေမြးထတရန၊ ထးခြ နသညေကာငးသားမား ႏငငတကာ တကသလမားတြင ပညာသငဆရရေအာင ကညေပးရန၊ 8 ၁၉၉၅ တြင ေပါငးစပေကာငး အေရအတြက ၂၂၇ ရသည။ အခနး ၃.၃ တြင အေသးစတေဖာျပထားသည။

5  

ႏစၾကာသညႏငအမ သငတနးေပးႏငသည ဘနးေတာႀကးေကာငး အေရအတြကမာလညး တးတကလာခသည။ NMSP အပစအခတရပစျခငးျဖင တးတကရရလာသည အေျခအေနမား၏ ရလဒအေနျဖင MSLBC သငတနးေဆာငရြကမႈမားမာလညး တးတကလာသည။ မြနလကနကကင အဖြ ႔အစညးမားသည ယငးအစအစဥမားတြင တကရကပါဝငျခငးမရပါ။

၂.၁.၂ ကရင

ကလနေခတတြင ခရစယာနသာသနာျပမား၊ ယငးေနာကပငးတြင အစးရအရာရမားက ျပန႔ကေနသည ကရငအသငးအဝငးတြင အမးသားလကၡဏာတစရပ စစညးထေထာငရန အားေပးခၾကသျဖင ၁၉ ရာစ ေနာငးပငးတြင ကရငလမႈေရးႏင ႏငငေရးလႈပရားမႈ မား ေပၚေပါကလာသည။(Smith, 1999) ၁၉၄၈ ခႏစ လြတလပေရးရသညအခနတြင ကရငအမးသားေရးလႈပရားမႈမားသည ေကာငးစြာစစညးမေနၿပ ျဖစသည။ အေနာကႏငငတြင ပညာသငၾကားလာသည ကရငေခါငးေဆာငမားက အသစေပၚေပါကလာ သည ျပညေထာငစအစးရက နယေျမေတာငးဆျခငး၊ ႏငငေရးေတာငးဆျခငးမား ျပလပခသည။ ထေတာငးဆမႈမားက လကနကကင ပဋပကၡမား ျဖစပြားေစခၿပး ၂၀၁၂ ခႏစအပစအခတရပစသညအခါမသာ ရပတန႔ႏငခသည။ ၁၉၆၂ ခႏစ စစတပအာဏာသမးမႈ ေနာကပငး ကရငႏင အျခားလနညးစ ဘာသာစကားအသးခမႈမားက ႏပကြပခသည။ သ႔ေသာလညး အခ႕ေသာ ဘရားေကာငးမားႏင ဘနးေတာႀကး ေကာငးမားသညသည တငးရငးသားဘာသာစကားက အလြတသေဘာ သငၾကား ျဖန႔ျဖးေနဆျဖစသည။ (ခရစယာနမားသည စေကာ၊ ဗဒၶမားက ပး ဘာသာစကား) ကရငျပညနယ အျဖစ တရားဝငသတမတထားသည နယနမတ (၁၉ ၅၂ တြင ထေထာငသည) တြင ေနထငသ အနညးငယသာရသည။ ကရငစကားေျပာ လဥးေရအမားစမာ ရနကန၊ ဧရာဝတ၊ တနသၤာရေဒသ၊ မြန ႏင ပခးအေရ႕ပငးတြင ေနထငသည။

ကရငအမားစ ေနထငသည ေနရာမားမ ပညာေရးစနစမားမာ ေထြလာေသာငးေျပာငး စစညးေနသည အသငးအဝငးေပၚလကၿပး အမးမးကြျပားသည။ ျမနမာႏငငတြငး ေနထငသ ကရငဥးေရ ၅ သနးမ ၇ သနးထရသည။(South, 2011)9 ေကာငးအမားစက ရပရြာက ထေထာငဖြငလစသည။ ျပငပအကအညရရမႈမာလညး တစကာငးႏငတစကာငးကြျပားသည။ အစးရထနးခပသည ျမနမာႏငင အေရ႕ေတာငပငးေဒသတြင ႏငငတစဝမးအေျခအေနမားနညးတ ကေလးအမားစမာ အစးရေကာငးသ႔ တကေရာကခြငရၾကသည။(Kyi, et al, 2000) DKBA/BGF ႏင အျခား ကရငအပစအခတရပစေရးအဖြ႔မား (ဥပမာ ကရငျပညနယ အလယပငးမ KNU/KNLA Peace Council) ထနးခပသညေနရာမားတြင အရပသားျပညသမားအတြက တညၿငမမႈအတငးအတာ တစခအထ ရသည။ အစးရေဆာကလပသည ေကာငးအခ႕ရၿပး ရဖနရခါတြင ဆရာမား၊ အေျခခသငေထာကကပစၥညးမား ပပးမႈမားရသည။ ထကသ႔ေသာ ေပါငးစပေကာငးမား10တြင နယစပအေျခစက ရပရြာအေျချပအဖြ႔အစညးမားမ ဆရာမားႏင ပစၥညးမား ပပးသညမားလညးရသည။ ကရင အပစအခတ ရပစေရးေဒသမားမ အစးရေကာငးမားသည အစးရသငရးက အသးျပၿပး ဗမာစကားျဖငသာသငၾကားၾကသည။ ေဒသခ ကရငအပစအခတ ရပစေရးအဖြ႔အာဏာပငမားသည ေႏြရာသစာေပႏင ယဥေကးမႈသငတနးမား ျပလပခြငေပးသည။

KNU သည ၄ငးထနးခပရာေဒသမားတြင ၁၉၅၀ ေကာမားမစၿပး ေကာငးမား စတငဖြငခသည။ ၁၉၇၀ တြင ပညာေရးဌာန တညေထာငခသည။ မဟာဗဟာအရ အေရးပါသည ဝမခ ေကးရြာ (ေကာမးရာ) အထကတနးေကာငးတြင အေျခစကခသည။ ထငး - ျမနမာ နယစပ (မေဆာကၿမ႕အနး) အနးတြငျဖစသည။ ေနာကပငးႏစမားတြင KNU ပညာေရးဌာနက ကရငပညာေရးႏင ယဥေကးမႈဌာန ဟ သးႏႈနးမႈမား ရသည။ အနးစပဆးတြင KED ကရငပညာေရးဌာနဟ သးႏႈနးလကရသည။

အျခား ကရင EAGs မားသညလညး ၄ငးတ႔ၾသဇာသကေရာကမႈရသည ေဒသမားတြင ေကာငးမား ဖြငလစစမသည။ ဥပမာ ဗဒၶဘာသာအကးျပကရငတပမေတာ Democratic Karen Benevolent/ Buddhist Army (DKBA) ထနးခပသည ဧရယာတြင ေကာငးေပါငး ၁၀၀ ေကာရသည။ KNU ခြထြကအဖြ႔ KNU ၿငမးခမးေရးေကာငစလကေအာကခေကာငးေပါငး ၃၀ ေကာရသည။ (အထကတနး ေကာငး ၂ ေကာငးအပါအဝင) ေကာငးသား ၃၀၀၀ နးပါးရသည။

အစးရႏင အစးရမဟတေသာအဖြ႔အစညးမား၏ ပညာေရးမားအျပင အလြတတနး၊ အခနပငး ပညာေရးအစအစဥမားလညး ရေသးသည။ အရပဘကလ႕အဖြ႔အစညးမား၏ ကရငဘာသာစကားျဖင သငၾကားသည အစအစဥမားတြငအစးရ ထနးခပေနရာ၊ အတကအခ ဥးစားေပး နယစပေဒသမ ႏငငတကာNGOs၊ ျပညတြငး NGOs မားမ ပ႔ခသည သငတနးအစအစဥမားလညး ပါဝငသည။ ယငးကသ႔ ေဆာငရြကခကမားသည ကရငႏင ျမနမာႏငငေဒသအသးသးတြင ပညာေရးက အထးတနဖးထားေၾကာငး

                                                            9 ကရင ဘာသာစကားသည စႏ - တဘကတနမ တဗကတ - ဘားမငး အပစတြငပါ၀ငသည။ ကရငဘာသာစကားမးကြ ၁၂ ခရၿပး အမားစမာ စေကာ (ေတာငေပၚေဒသေန၊ ခရစယာနအသငးအဝငး) ႏင ပး ( ေျမျပန႔ေန၊ ဗဒၶဘာသာ အသငးအဝငး) ကအသးျပသည။ ကရငလဥးေရ ပမာဏက အတအကမသရပါ။ ကလနေခတေနာကပငးတြင မနကနသည စာရငးဇယားႏင သနးေခါငစာရငးေကာကယထားမႈမရပါ။ သးသပသအမားစမာ ကရငတ႔၏ ခရစယာနျဖစတညမႈက အေလးေပးၾကသည။ သ႔ေသာလညး ခရစယာနကရငလဥးေရမာ ၂၀ ရာခငႏႈနးမေကာပါ။ ကရငမဆလငမားလညး အနညးငယရသည။. 10 ေပါငးစပေကာငးမားဆသညမာ အစးရႏင အစးရမဟတသညအဖြ႔မား ပးေပါငးစမသည ေကာငးမားျဖစသည။ အခနး ၃.၃ ကၾကညပါ။

6  

ညႊနးျပလကရသည။ ႏငငေရးလႈပရားသမား၏ စငျမငျဖစသညႏငအည ပညာေရးလပငနးေဆာငရြကခကမားသည လမႈေရးရာ ပကတအေျခအေန အစတအပငးတစခအျဖစ ေဒသခအသငးအဝငးႏင နကနစြာ ခတဆကလကရသည။

အထကေဖာျပခသညအတငး ၁၉၇၀ ႏစမားမ စတငသည ျမနမာစစတပ၏ ၾကမးၾကတသည ေသာငးကနးသနမနငးေရး စစဆငေရးမားေၾကာင ကရငႏင အျခားတငးရငးသားလမးစ အမားအျပားမာ ႏငငကစြန႔ခြာထြကေျပးရသည။ အမားစမာ ထငးႏငငမ ဒကၡသညစခနးမားတြင ဝငေရာကခလႈၾကသည။(TBC 2015) ၂၀၁၅ ခႏစတြင ကေလးငယ ၃၀,၀၀၀ ခန႔သည ထငးႏငငရ ကရင ဒကၡသညစခနး ၇ ခ၊ ကရငန ဒကၡသညစခနး ၂ ခ တ႔မ ေကာငးေပါငး ၈၀ တြင ပညာသငၾကားခသည။ ႏငငတကာ NGOs မားမ အကအညမားရရခၿပး ကရင ႏင ကရငန ဒကၡသည ေကာမတ မားက ကရငဒကၡသည ေကာမတ ပညာေရး ဌာန Karen Refugee Committee Education Entity (KRCEE) ႏင ကရငန ပညာေရးဌာနတ႔ႏငအတ (KNU KNPP လကေအာကတြင) စမချခငးျဖစသည။

၂.၁.၃ ကခင

ကခငဘာသာစကားမားသည တဘကတ - ဘားမား (Tibeto-Burma) ဘာသာစကားအပစမ မႈကြမားျဖစသည။ ျမနမာႏငငတြငး ေနထငသည ကခငစကားေျပာလဥးေရ ၆၃၀,၀၀၀၊ တရတႏငငတြင ၃၇,၀၀၀ (ဂငးေဖာ) ႏင အႏၵယႏငငတြင ၅,၀၀၀ မ ၆,၀၀၀ ၾကားရသည။ ေတာငတနးေဒသတြင နတကးကြယသအနညးငယႏင ဗဒၶဘာသာ ကခင အနညးငယရေသာလညး ျမနမာႏငငတြငးရ ကခငအမားစမာ ခရစယာန ဂဏးကြအမးမး၏ အသငးသားမားျဖစၾကသည။ ကခငျပညနယအတြငး လဥးေရစာရငးတြင ကခငလဥးေရမာ လနညးစျဖစေနျခငးမာ ထးျခားသည။ (ရမးျပညေျမာကပငးတြင ကခငလမး ေထာငႏင ေသာငးႏငခ ေနထငၾကသည။ Jaquet 2015: 17-18).

အစးရ၊ ျမနမာစစတပ ႏင စစပြျဖစပြားလကရေနသည ႏငငေရးအရ စစေရးအရ အငအားအႀကးမားဆး EAG ျဖစေသာ KIO11 က ၁၉၆၁ ခႏစတြင တညေထာငခသည။ ကခငလထလြတေျမာကေရး၊ ကယပငျပဌာနးခြငရရေရးအတြက ဆယစႏစသးခေကာ တကပြဝငခသည။ ၁၉၉၄ ခႏစ အပစအခတရပစေရး အၿပး ၁၇ ႏစတာ ကာလအတြငး ပဋပကၡဒဏခရသည ရပရြာမားအေနႏင ျပနလညထေထာငေရးလပငနးမားက ဥးေဆာငလပႏငခသည။ (KIOႏင ကခင ရပရြာအေျချပ အဖြ႔အစညးမား အကအညျဖင) ကခငအသငးအ၀ငးအတြငး အားေကာငးတကကြသည အရပဘက လ႔အဖြ႕အစညးက႑ ျပနလညေပၚေပါကလာခသည။ သ႔ေသာလညး ဆယစႏစခသည တငးရငးသား လကနကကငပဋပကၡမားအတြက ႏငငေရးအေျဖ တစစတစရာေပၚထြကလာျခငး မရသညအတြက ၁၉၉၄ ခႏစ အပစအတရပစေရးက ေအာငျမငမႈမရဟ ယဆမႈအမားအျပားရသည။ ထအေတာအတြငး KIO သည စစအစးရကငးပသည အမးသားညလာခက ေမာလငတႀကးတကျကြစြာပါဝငခသည။ ျမနမာစစတပမ KIOက ထးစစဆငမႈမားေၾကာင ၂၀၁၁ ခႏစ ဇြနလတြင ၁၉၉၄ အပစအခတ ရပစေရး လးဝပကျပယသြားခရသည။

ကခငေဒသတြင စစပြျဖစပြားသည ၄ ႏစတာကာလအတြငး KIO အေနျဖငနယေျမမားက လကလြတလကရသည။ အမားစမာ မဟာဗဟာအရ အလြနအေရးပါသညေနရာမားျဖစသည။ ထ႔ျပင အရပသားမားအေနျဖငလညး စစေဘးဒကၡဒဏက အႀကးအကယ ခစားရၿပး ျပညတြငးေနရပစြန႔ခြာတမးေရာငသ ၁၀၀,၀၀၀ ေကာရသည။ (ျပညတြငးဟ သးရျခငးမာ အမနးခငး တရတႏငငအေနျဖင ယာယ သေဘာမးမလြ၍ ျမနမာႏငငမ ဒကၡသညမားလကခရန ဆႏၵမရေသာေၾကာငျဖစသည။) ဒကၡသညမားသည ၄ငးတ႔ရပတညခကက ကယေတြ႕သကေသျပခၾကၿပးျဖစသည။ ၈၀ ရာခငႏႈနးသည ျမနမာအစးရ အာဏာသကေရာကမႈ ရသညေနရာအစား KIO ထနးခပေနရာမားသ႔ထြကေျပးခလႈၾကသည။ ျပညသမား၏ ဒဏရာဒဏခကမား၊ ျပနလညေပၚေပါကလာသည ပဋပကၡမားသည အစးရေပၚ၊ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥေပၚထားသည ကခငတ႔၏ ယၾကညမႈ၊ ဆကလကၿပး ျပညေထာငစျမနမာႏငင ဟသည အယအဆေပၚတြင စတကနလကေလာသြားေစသည။

KIO သည၄ငးဌာနခပေနရာတြင စြမးရညျပညဝ၊ လပငနးတာဝန ထေရာကစြာထမးေဆာငႏငသည အစးရသဖြယ စမ ေဆာငရြကလကရသည။ ခြျခားေျပာရမညဆလင KIO သည ႏငငေရး ဥးေဆာငပါတျဖစသည။ ကခငလြတေျမာကနယေျမမားက စမသည အစးရျဖစေသာ၊ ကခငလြတလပေရးေကာငစ Kachin Independence Council (KIC) ရသည။ KIO/KIC သည ပညာေရးဌာန၊ ကနးမာေရး၊ စကပးေရး အစရသည ဌာနမားကစမသည။ ဌာနအသးသးတြင သငတနးေကာငးမား၊ အထကေအာက အပခပစမမႈပစ အသးသးရၾကသည။ ၿမ႕ႀကး၊ ရြာႀကးမားတြင လပစစမး၊ အငတာနကရသည။ de facto ႏငငတစခ၏ အဂၤါရပအမားအျပားရသည။ ဥပမာ ကားမတပတငျခငး၊ ယဥထနးရ၊ မးသတဌာန အစရသျဖင ႏငငတစခ၏ အဂၤါရပမားရသည။

                                                            11 အျခားကခငလကနကကင အဖြ႕မားျဖစေသာ ကြနျမနစေဟာငး ဒမကေရစသစတပမေတာကခင New Democratic Army-Kachin (NDA-K) ႏင KIO ခြထြကအဖြ႔ ကခငကာကြယေရးတပမေတာ Kachin Defense Army (KDA), ႏစခလးသည ၁၉၉၀ ႏစမားတြင အစးရႏင အပစအခတရပစေရး လကမတေရးထးခသည။ (South 2003: ch.5)

7  

ကခငလထ၏ အႀကးအကယေထာကခမႈမားေၾကာင KIO အေနျဖင ေအာငေအာငျမငျမငေဆာငရြကေနႏငျခငးျဖစသည။ ျမနမာႏငင အေရ႕ေတာငပငးမ EAGs မား (ဥပမာ NMSP) ႏင မတသညအခကမာ ေကအငအသည ေကာကစမးအပါအဝင အျခားလပငနးမားမ ဝငေငြပမာဏ အမားအျပား ရေနသည။ ထ႔ျပင မၾကာေသးမႏစမားအထ KIO ႏင ၄ငး၏ ဆကစပအရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားသည တရတ သ႔မဟတ အနးအပါးႏငငမားမ ႏငငတကာ အလရငမား၊ NGOs မားထမ ေထာကပမႈမားေပၚ အားကးႏငချခငးမရပါ။ ကယပငအရငးအျမစ၊ ကယပင စြမးရညမား ေပၚတြငသာ အားထားရပတညခ ရသည။ ၁၇ ႏစတာ ေကအငအ၏ အပစအခတရပစေရးသည ၄ငးအတြက အသကရေခာငေစခၿပး အဖြ႔အစညး၏ လပငနးမားက လြတေျမာကနယေျမမားတြင ျပနလညတညေဆာက၊ တးခ႕ႏငခသည။ ပဋပကၡျပနလညမျဖစမ ကာလမားတြင အစးရထနးခပေနရာမားထ တးခ ႔ႏငခသည။

၂၀၁၁ ခႏစတြင ျပနလညျဖစေပၚခသည ပဋပကၡမားေၾကာင လကရအေနအထားက ေထာကခသည ကခငလမး အနညးငယသာရသည။ ၄ငးတ႔ေဒသႏင ႏငငက ေနျပညေတာအေျချပ စစအာဏာ လႊမးမးမႈအားေကာငးဆ ၾကမးၾကတသည၊ စးပးသည နယျခားရပျခားသားမား လႊမးမး၊ ဖနပလကရသညဟ အျမငမားရေနသညမာ ထးဆနးသညကစၥမဟတပါ။ ျပငးထနသည ကခငအမးသားေရး အယအဆမားအရ ဖကဒရယျပညေထာငစအတြငး အာဏာအားလးက တငးရငးသားျပညနယမားသ႔ ခြေဝေပးရမည အျပညအဝ ကယပငျပဌာနးခြငက ေတာငးဆမႈမားရသည။ ကခငအမးသားေရးဝါဒ အမားစကေတာ ထထကပသည။ လြတလပေသာ ကခငႏငင ထေထာငရန ဆႏၵရေၾကာငး (ဗမာဘာသာသငၾကားမႈက ကခငေဒသမားတြင ကန႔သတရန) ထတေဖာမႈမာလညး တစစတစစ တးတက လာလကရသည။ ေဒသတြငးပထဝႏငငေရးအရ (ဆလသညမာ တရတအေနျဖင ကခငလြတလပေရး ကစၥက ေထာကခမႈမရ) ေအာငျမငေအာင ေဆာငရြကရန ခကခမႈမားရေသာလညး ကခငတကကြလႈပရားသမား၏ အမးသားေရးထကသနမႈ၊ စြမးေဆာငရည တ႔ေၾကာင ထကသ႔ေသာ ခယခကမားႏင ေတာငးဆခကမား အလြယတကလကေလာသြားရန ျဖစႏငေခနညးသည။ (ျပညနယ သဘာဝသယဇာတမားရရမႈကလညး ထလပငနးမားက အေထာကအပျဖစလာႏငသည။) 12

အဆငမပညာေရးအတြက သမငးတေလာကေတာငးဆမႈမားသည MTB သငၾကားေရးႏင ခတဆကထားျခငးမရပါ။(Sadan 2013: 377-7813 ႏင ပဂၢလေရး ေမးျမနးခက) ေကအငအ ပညာေရးဌာနက ၁၉၇၈/၇၉ တြငတညေထာငခၿပး ၁၉၉၂တြင ျပျပငေျပာငးလမႈမား ျပလပခသည။ ၂၀၁၅ ခႏစတြင ၄ငးလကေအာကခ ေကာငးေပါငး ၁၈၀ ရသည။ အထကတနးေကာငး ၄ ေကာငး၊ အလယတနးေကာငး ၂၅ ေကာငး ပါဝငသည။ ေကာငးသား ၂၆,၈၇၉ ရၿပး ဆရာဥးေရ ၁,၅၉၁ ရသည။ KIO ပညာေရးဌာနသည ဆရာအတတသငေကာငးက ၁၉၉၇ ခႏစတြင ဖြငခၿပး ၂၀၀၇ ခႏစတြင မြမးမမႈမားျပလပခသည။ လကရအခန ေကအငအေကာငးမားတြင အစးရ သငရးမားက အသးျပေနၿပး14 ကခငဘာသာႏငယဥေကးမႈက ေနာကတးအျဖစ ထညသြငး သငၾကားလကရသည။ အတနးအမးမး အတြက ကခင (ဂငးေဖာ) ဖတစာမားက ေကအငအ ပညာေရးဌာနက ျပစခသည။ (ျပစေနဆလညးျဖစသည) ၁၉၉၃ - ၂၀၁၁ ခႏစထ KIO အထကတနးေကာငးဆငးမားသည အစးရ တကသလဝငတနးမား တြငဝငေရာက ေျဖဆႏငသည။သ႔ေသာလညးတကပြမား ျပနလညျဖစေပၚလာသည ေနာကပငးတြငေတာ ယငးအစအစဥလညး အဆးသတသြားသည။ ၂၀၁၁ ခႏစ လကနကကငပဋပကၡမား ျပနလညျဖစပြားလာသညအခနမစၿပး KIO ေကာငးမားတြင ကခငႏင အဂၤလပ ဘာသာက ပ၍အေလးေပးလာၿပး ဗမာဘာသာသငၾကားမႈက ေလာခခသည။ အစးရပညာေရးစနစက စြန႔ခြာရန၊ ကခငေကာငးစနစမား တထြငရနအတြက ေျခလမးမားျဖစသည။ KIO ပညာေရးဌာနအေနျဖင အစးရ၏ အေျခခႏင အထကတနးပညာေရးစနစမားအတြငး ေကာငးသားမားက ထညသြငးႏငသည စနစအစား ႏငငရပျခားတြင ဆကလကေလလာႏငရန ႏငငတကာ သငရးညႊနးတမး တစချပစရန လလားလကရသည။ KIO ပညာေရးဌာနသည ဆရာမားက လခေပးလကရသည။ (ျပညတြငး NGO မား အကအညျဖင၊ ႏငငတကာ အကအညမားလညး လကခရရေနသည။)

ေကအငအေကာငးမား၏ သငရးမားမာ ဗမာသငရးျဖစေသာလညး သငၾကားမႈမားတြင ေဒသသးဘာသာစကား (အထးသျဖင ဂငးေဖာ) က အသးျပေသာေၾကာင ဆရာမားေရာ တပညမားအတြကပါ အခကအခေတြ႕ေစၿပး သငယမႈျဖစစဥက ေႏာငေႏးေစသည။ စာသငၾကားသည အခါတြင ဂငးေဖာ ဘာသာစကား (လငဇာပတဝနးကင) ကအသးျပၾကေသာလညး ဆရာမားအေနႏင ေကာငးသားမားက ဗမာစာ ေရးခငးသညအခါတြင ေကာငးသားအမားစမာ ဗမာစကား နားမလညၾကေသာေၾကာင ျပနာေပၚသည။

                                                            12 ကခင ပဋပကၡႏင ပတသကသည မတညေသာ အျမငမား၊ ျဖစတညမႈမား၊ အကးစးပြားမားက ေလလာလလင Jaquet (2015) ကၾကညပါ။ 13 "ေဒသခဘာသာစကားက ေဒသတြငး ပညာေရးစနစအတြငး ထညသြငးေပးရန ေတာငးဆမႈမား ဆကတကျဖစေပၚေနသညတင ကခငေခါငးေဆာငပငးမ လလားသည အရာမာ ပညာေရးျဖစသည။ ဂငးေဖာ သာသာစကားျဖငသာ သငၾကားသည ပညာေရးမဟတ။” (Sadan 2013: 378). 14 ဥပမာ မြနးဆငး မလတနးေကာငး ၂၀၊ ၄၊ ၂၀၁၅ ကြငးဆငး၊ ဖြနလြမယန IDP စခနး ၂၁၊ ၄၊ ၂၀၁၅ ကြငးဆငး

8  

KIO ေကာငးဆငးမားသည မငဂာယန ( တရတ - ျမနမာနယစပမ KIO ထနးခပၿမ႕) တြင တတယအဆင (တကသလ) ပညာေရးက ဆကလကသငၾကားႏငသည။15 သ႔မဟတ လငဇာမ KIO စကပးေရးေကာငး သ႔မဟတ တရတတကသလ ဥပစာတနးတြင တကေရာကႏငသည။ အစးရတကသလမားသ႔ သြားေရာကသ (သြားေရာကလသ) အနညးငယသာရသည။ “KIO ၏ ပညာေရးမဝါဒသည လြတလပမႈအျပညရရန အစးရသ႔မချခငးမရရနျဖစသည။ သ႔ေသာလညး အစးရစနစအတြငး ေျပာငးလမႈအစစအမန (ကခငသငရးမား၊ စစမနသည ဖကဒရယဝါဒ) မား ေပၚထြနးလာပါက အေကာငးဆးျဖစသည။ သ႔မဟတ သးျခားပညာေရးစနစကသာ အသးခသြားရနျဖစသည။”16 ၂၀၁၁ ခႏစ ႏစလညပငးတြင KIO ႏင အပစအခတရပစမႈ ပကျပယၿပးေနာကတြင KIO ေကာငးမားမ ကေလးမား အစးရေကာငးသ႔ ေျပာငးေရႊ႕လာျခငးက အစးရပညာေရး အာဏာပငမားက တားဆးခသည။17 KIO အထကတနးေကာငးဆငး အေယာက ၇၀၀ ခန႔ကလညး အစးရတကသလအဆင ပညာေရးဌာနမားက ထတပယလကသျဖင ကခငတ႔က နာကညးေစခၿပး ကခငတ႔၏ တငးရငးသားပညာေရးႏင ပတသကလာလင သးျခားျဖစတညလသညသေဘာမားက ပမ ခငမာသြားေစခသည။18

၂.၂ ၿငမးခမးေရးျဖစစဥ ႏင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔မား

တငးရငးသားမား၏ ေမာလငခက၊ နာကညးမႈမားက ကယစားျပသည တငးရငးသား လကနကကငအဖြ႔အစညး အမားအျပားသည ဆယစႏစ ႏငခကာ တကပြဝငလာၾကသည။ သ႔ေသာလညး အမားစမာ လတတေလာေပၚထြကလာသည ျပနာအျပညျဖစေသာ၊ အျငငးပြားမႈဆနေသာ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥတြင ပါဝငလာၾကသည။ ယခစာတမးတြင တငးရငးသား အဖြ႔ႀကးသးဖြ႔ ျဖစေသာ ကရင၊ ကခင၊ မြန တ႔၏ ျဖတသနးမႈ၊ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔မားႏင လထ၏ နာကညးခက၊ ေမာလငခကမားအတြက ကယစားျပအျခားအစအဖြ႔မား၊ ဘာသာစကားႏင ပညာေရးက႑မားက အဓကထားေလလာမႈ ျပထားသည။

အထကတြငေဖာျပခသညနညးတ KIOႏင NMSP တ႔သည ၁၉၉၀ ႏစလညပငးမားတြင ထစဥက စစအစးရႏင အပစအခတ ရပစေရး သေဘာတညခၾကသည။ ႏစဖြ႔စလးသည ဆယငါးႏစနးပါး ခကခၾကပတညးသည သေဘာတညခကက ထနးသမးရငး ပဋပကၡဒဏခ ေဒသျပနလညထေထာငေရး လပငနးမားက ခကခကခခ ေဆာငရြကခရသည။ ျမနမာႏငငအတြငးမ တငးရငးသား လမးစမားၾကားႏင မမလမးစမားအတြငး အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးကြနယကမား ျပနလညေပၚထြကလာေစရန အားထတခရ သည။ ေလလာသအမားစအေနႏင ၁၉၉၀ ႏစမားတြငျပလပခသည အပစအခတရပစေရးမားသည ႏငငတြငးဆယစႏစႏငခ ျဖစေပၚခသည လကနကကငပဋပကၡမား၏ အရငးအျမစျဖစေသာ လမႈေရး၊ ႏငငေရး၊ စးပြားေရး၊ ယဥေကးမႈဆငရာ ျပနာမားရငးႏငသည ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမား ေပၚေပါကလာျခငးမရေသာေၾကာငအကးမသညဟ သးသပၾကသည။ သ႔ေသာလညး ယခငကာလက ေရးထးခသည အပစအခတရပစေရးမားေၾကာင KIO ႏင NMSP (ႏင အျခားေသာအဖြ႔မား) သည ၄ငးတ႔၏ ပညာေရး ကြနယကမားက ျဖန႔ကကၿပး ၄ငးတ႔ထနးခပသည (အပစအခတရပစေရး နယေျမ) မေကာငးသားငယမားက မခငဘာသာစကားျဖင သငၾကားမႈမားျပလပႏငခသည။ အစးရ ထနးခပေနရာမားတြင ပးေပါငးမႈမား ျပလပႏငခသည။ KNU သည အထကေဖာျပပါ အဖြ႔မားႏင ကြျပားသည။ ၁၉၉၀ ႏစမားက အပစအခတရပစေရးတြင ပါဝငလကမတထးချခငးမရပါ။ ျမနမာႏငင အေရ႕ေတာငပငးေဒသမားတြင လကနကကင ပဋပကၡမား ဆကလကျဖစပြားေနေသာေၾကာင KNU ၏ ပညာေရး စနစသည သးျခားဆနသညသေဘာ၊ သးျခားသငရးညႊနးတမးမားအသးျပခသည။ KNU အထကတနးေကာငးထြကမား (ထငးႏငငရ ဒကၡသညစခနးမ ေကာငးမားတြင စာသငၾကားခ သမား) ေမြးထတခသည။

ႏငငေရးဆငရာ အခကအခမားရသညတင NMSP အပစအခတရပစေရးသည တညတခသည။ ၂၀၁၂ ခႏစ ေဖေဖာဝါရတြင ျပနလည အတညျပလကမတထးခသည။ လကရျမနမာႏငင၏ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥသည အခကအခမားရေနသညတင NMSP ၏ အပစအခတရပစေရးသည မြနပညာေရးစနစ ႀကးထြားေစရန အားေပးႏငခသည။ ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပညာေရး ေကာငးစနစႏင ပတသကၿပး အေကာငးဆးဟ ယဆထားရသညစနစတခက အလရငမား၏ ပပးမႈမားမရသျဖင မြနပညာေရး ဥးေဆာငသမားအေနျဖင ေဝခြမရသည အေျခအေနတစရပႏင ရငဆငေနရသည။ ျပျပငေျပာငးလမႈမား ျပလပေနသည အစးရပညာေရးႏင ပးေပါငးရမညလား သ႔မဟတ ကခငကသ႔ သးျခားပညာေရးစနစ ေဖာထတရမညလားဟ ေရြးခယရန ခကခေနသည။ တငးရငးသား လမးစမား ေနထငသည ေဒသမားတြင မလတနးအဆငတြင မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားေရးက ခြငျပသည၊ အားေပးသည ဥပေဒက လတတေလာတြင အတညျပခသည။ ထတျပနမႈမားလညး ျပလပခသည။ အစးရေကာငးမားအေနျဖင ယငးကစၥမား ေဆာငရြကရနျပငဆငထားျခငးမရ (သငေတာသည သငရးမား၊                                                             15 ကခငႏင မြနတ႔၏ အဆငျမငပညာေရးေဆာငရြကမႈမားတြင မငဂာယနေကာလပအသစ၊ မငဂာယန ပညာေရး အငစတက၊ အဂၤလပစာအထးျပအစအစဥ၊ ဖကဒရယ ဥပေဒေကာလပ၊ ေကအငအ စကပးေရးေကာလပ အလမနဘြနမ (လငဇာအနး)။ စခလပရ (ထငး) ႏင NMSP ဌာနခပတြငဖြငလစထားသည NMSP တညေထာငခသည (လကရတြငမညသညလကေအာကခမ မဟတသည) အထကတနးလြနေကာငး 16 ကခငေကာငးဆရာတစဥး။ 17 စာတမးရငမားသ႔ ေပးအပသည စာရြကစာတမးအေထာကအထားမား။. 18 ၂၀၁၅ ဒဇငဘာတြင ေမးျမနးခက

9  

အရညအခငး ျပညဝသညဆရာမား) သညအတြက မြနပညာေရး ဥးေဆာငသမားအဖ႔ ယငးလစလပေနသည ကြကလပတြင ဝငေရာကျဖညဆညးရန အခြငအေရးတစရပရေနသည။ ထကသ႔ေသာ အေျခအေနမားတြင မြနပညာေရးစနစက ေဒသခမား ဥးစးႏငမႈမား အေသအခာျဖစထြနးေစရန အတြကႏငငေရးဆငရာ ေဆြးေႏြးမႈမား လအပမညျဖစသည။ မြနအမးသားေရး လႈပရားသမားေသာလညးေကာငး၊ အျခားေသာ အတကအခတငးရငးသားမားေသာလညးေကာငး ျမနမာအစးရက လကရ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၊ အဓမၼစညးရးေရးမဝါဒမား ဆကလကကငသးျခငး (ဗမာဇာတသြငးျခငး) ႏငပတသကလာလင မယၾကညမႈမာ အလြန ႀကးမားစြာကနရေနဆျဖစေသာေၾကာင ထကစၥမာ အလြနအေရးႀကးသည။

KNU ၏ ပညာေရးစနစသည ကရငအမးသားမား၏ ပညာေရးေပၚထားရသည သေဘာထား၊ ႀက႕ႀက႕ခ စတဓာတမား၏ အမတလကၡဏာမားျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ေရရညတြင ဆကလကရငသနႏငရနမာ ယငးစနစက ျပျပငေျပာငးလမႈမား ျပလပရန လသည။ အထးသျဖင ကရင ႏင အစးရ ပညာေရးစနစ၏ သငရးအရ၊ စမမႈအပငးအရ ဆကစပမႈက မဟာဗဟာေျမာက ျပနလညေဖာေဆာငႏငရန အေရးႀကးသည။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတခလးတြင KNU သည အစးရႏင ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးပြတြင ပါဝငသညအဖြ႔ ၂ဝ နးပါးအနကမ အတကကြဆး၊ စတကးစတသနးအေကာငးဆးျဖစသည။ ထ႔ေၾကာငေျပာငးလေနသည ျမနမာႏငင အခငးအကငးတြင ကရငပညာေရးဆငရာ ဥးေဆာငသမားအေနျဖင ယငးအစဥအလာက ၄ငးတ႔စနစျပျပငေျပာငးလျခငး၊ ျပနလညဆနးသစျခငး၊ အစးရႏင ထေတြ႔မႈမား ျပလပရာတြင အသးခႏငမညဟ ေမာလငႏငသည။

၂၀၁၅ ခႏစေအာကတဘာ ၁၅ ရကေန႔ ေနျပညေတာတြင KNU အပါအဝင EAGs ေခါငးေဆာငမားသည တစႏငငလးဆငရာ ပစခတတကခကမႈရပစေရး သေဘာတညခကက ျမနမာအစးရ၊ စစတပတ႔ႏင သေဘာတလကမတေရးထးခသည။ ႏစႏစၾကာ ဖအားေပး ေဆြးေႏြးမႈမား ရဖနရခါ ရခသည သေဘာတညခကသည ျပနာမားရေနဆ၊ သေဘာထားကြလြမႈမား ရေနဆျဖစသညက EAGs အဖြ႔ ၁၀ ဖြ႔၏ လကမတမထးေရး၊ အခမးအနားတကေရာကမႈမရျခငး ဆးျဖတခကမားက ညႊနျပလကရသည။ (KIOႏင NMSP လညးတကေရာကျခငးမရ)

ႏငငတကာ အသငးအဝငးႏင အျခားအစအဖြ႔မားသည စစတပအစးရႏင ၿမ႕ျပအေျခစက ဒမကေရစ လလားသမားၾကားမ လြနဆြပြမားကသာ အာရထားေနေသာေၾကာင လြနခသညႏစ ႏစဆယအတြငး ျမနမာႏငငမ တငးရငးသားျပနာမားသည ေခာငထး ထားျခငးခရသည။ လြနခသည ေလးႏစတာအတြငး စတဝငစားစရာအေကာငးဆး၊ အေရးအပါဆး တးတကမႈအေနျဖင တငးရငးသားျပနာသည တငးျပညအဆငႏငငေရး ေဆာငရြကရနအစအစဥတြင တငးရငးသားျပနာမား လႊမးမးလာျခငး ျဖစသည။ ဥးသနးစန အစးရလကထက ၂၀၁၁ ေနာကပငးတြငစတငခသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားက ယငးတးတကမႈက ကယစားျပလက ရသည။ လြတလပေရး ရၿပးေနာကပငး ပထမဆးအႀကမအေနျဖင ကာလရညၾကာ ဖႏပ (ရဖနရခါ အၾကမးဖကနညးအသးျပ) ခထားရသည တငးရငးသားလမးစမားအေနျဖင ၄ငးတ႔ နစနာခကမား၊ ေမာလငခကမားက ႏငငအဆင ႏငငေရးစငျမငေပၚတြင ထတေဖာ ေျပာခြငရျခငးျဖစသည။ ႏဝငဘာ ေရြးေကာကပြ အၿပးတြင ကယစားျပ ဒမကေရစေရးရာဘကသ႔ အာရေရာကသြားၿပး တငးရငးသား ျပနာမားက ေဘးသ႔ပ႔လကမညကလညး စးရမမႈမား ရေနၾကသည။ ျမနမာႏငင၏ ေနာကတကလာမည အစးရက ေျဖရငးရနလအပသည အျငငးပြားဖြယ၊ ခကခလေသာ ကစၥရပအမားအျပားက ေစာငႀကလကရသည။ ယငးအေျခအေနမားအရ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမ အဓကျပနာမားမာ အနညးဆးအေနျဖင ေနာကႏစ ႏစကနပငးထ အာရစကခရရနမာ ျဖစႏငေခနညးသည။ NCA သည တငးရငးသား လမးစမားႏင ၄ငးတ႔ေခါငးေဆာငမား ဆယစႏစေပါငးမားစြာ တကပြဝငလာသည ကစၥရပအခ႕အတြက တးတကမႈမား ေဖာေဆာငရန အခြငအလမးမားတစခ ျဖစသည။

ေခါငးေဆာငအမားစ၊ ေလလာသမားအတြကေတာ NCA သညစတခရသည စာခပတစခမဟတ။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ႏငလညး ျပနာမားရေနသည။ NCA တြင လကမတထးရန ျငငးဆသည EAGs အမားစသည စစအငအား အနညးငယသာရသည အဖြ႔ငယ ၃ ဖြ႔၊ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား စတငစဥတြင ျပနလညထြကေပၚလာသည EAGs သးဖြ႔ အပါအဝင အားလးပါဝငေရးက ေတာငးဆထားသည။ အစးရဘကမ ေဆြးေႏြးသမား (အထးသျဖင ျမနမာစစတပ) သည အငအားခငမာ ေတာငတငးသည EAGs မားႏငသာ ေဆြးေႏြးရန အတငးအကပေတာငးဆသည။ ယငးကစၥသည EAGs မားႏင ၄ငးတ႔မဟာမတမားၾကားတြင အျငငးအခနအႀကးအကယ ျဖစေစသကသ႔ အစးရႏင လညး အဆငမေျပမႈမား ျဖစေစခသည။

ေနာကထပျပနာမားမာ NCA တြင ပါဝငသညအေၾကာငးအရာမား၊ ခငမာမႈတ႔ႏင ဆကစပေနသည။ သတမတထားသည လပငနးစဥအရ NCA လကမတေရးထးၿပး ရကေပါငး ၉၀ အၾကာတြင ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈမားစတငရမညျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ပါဝငေဆြးေႏြးမည အဓကအကးသကဆငသမားသည အစးရသစဖြ႔စညးေရး၊ သမၼတေရြးျခငး၊ လႊတေတာတြင မဝါဒေရးရာမား ေဆြးေႏြးျခငး (ႏငင၏ဘတဂတ ကစၥအပါအဝင) တ႔ ရေနျခငးေၾကာင စစမနသည ေဆြးေႏြးပြမားက သတမတထားသည အခနတြငး စတငႏငျခငးရမရမာ ယခစာတမးေရးသားခနထ ရငးရငးလငးလငး မရေသးပါ။ လကရအစးရႏင လြႊတေတာသည ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈ မႈေဘာငဆငရာ ပဏာမေဆြးေႏြးပြမားတြင ဝငေရာကေဆြးေႏြးရန ဆႏၵရေနေၾကာငး အခ႕ေသာ

10  

အကးသကဆငသမားက ထတေဖာခသည။ ထကစၥက အဓကပါဝငသမား အေနျဖင မတငမကျဖစေနဆျဖစသည။ ဥပမာ ႏဝငဘာ ၈ ရကေန႔ ေရြးေကာကပြတြင အမားစ အႏငရခသည ( ၇၀ ရာခငႏႈနးေကာ) အမးသား ဒမကေရစအဖြ႕ခပ (NLD) အေနျဖင ေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပရန ဆႏၵရႏငသည။ ျမနမာႏငင၏ လႀကကအမားဆး ႏငငေရးပါတသည EAGs အမားစေပၚတြင ေလးစားသမႈအကန႔အသတျဖငသာရသည။ ေရြးေကာကခ ႏငငေရးသမားမားအေနျဖင တရားဝငအာဏာရရမႈ (legitimacy) သညလကနကကငေတာလနေရးေၾကာငဆျခငးထက လႊတေတာလပငနးစဥမားမ ရရျခငးျဖစသညဟ ခယထားသည။ ႏငငတြငးရ ခငမာေတာငတငးသည EAGs မားသည ၄ငးတ႔ ကယစားျပသည လထ၏ တရားဝငအာဏာအပႏငးထားမႈက ႏစေပါငးရညၾကာ တကပြဝငျခငးမ ရရထားသညဟေသာ နားလညမႈေပၚအေျခခေပၚ မတညလက ဤစာတမးျပစထားျခငး ျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ျပညမႏငငေရးသမားအားလး ထသ႔နားလညထားျခငး မရပါ။

ယခစာတမးအရ EAGs မား၏ ၾသဇာ၊ အေနအထားသညအျမငဆးအေျခအေနက ေကာလြနသြားၿပျဖစသည။ ေနာငတကလာမည အစးရအေနျဖင လကရအစးရ၏ အေဟာငးမားက ျပနလညတးေဖာရနမာ ျဖစႏငေခမရပါ။ သ႔ေသာလညး ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥက အစမျပန ေဆာငရြကႏငေခရသည။ လာမညႏစ အခနတစခအတြငး ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြ သ႔မဟတ အမးသား ျပနလညရငၾကားေစေရး လပငနးစဥမား ေပၚေပါကလာႏငဖြယရသည။ သ႔ေသာလညး ထကသ႔ အစအစဥမားက ေရြးေကာကပြရလဒ၊ လြတေတာမဝါဒမားေပၚတြငသာ အေျချပေဆာငရြကဖြယရၿပး EAGsမားက အျခားေသာ အကးသကဆငသ မားနညးတ ဖတၾကားေဆာငရြကသြားႏငသည။ လကရအစးရကသ႔ အဓကေျပာေရးဆခြငရသညေနရာမ ဖတေခၚရန အလားအလာနညးသည။ ျပနာရသည NCA က သေဘာတျခငးသည လာမညႏစအတြငး အခငအမာရပတညေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပရန EAGs မား၏ အားထတမႈက အတားအဆး ျဖစေစမညမဟတပါ။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးသည ရပတညခကက ပငနမကေစႏငသည။ ထကသ႔ေသာ စဥးစားခကမားရသညတင ပညာေရးႏင ဘာသာစကားဆငရာ မဝါဒမားသည တငးရငးသားလထႏင ျမနမာေခါငးေဆာငမားၾကားတြင အဓက ေဆြးေႏြးရမည စးရမစရာ အခကအေနျဖင ရေနအးမညျဖစသည။

အထကတြငေဖာျပခသညအတငး NCA အခနး ၆ တြင EAG အာဏာပငမား၏ ပညာေရး19၊ ကနးမာေရး၊ သဘာဝသယဇာတ စမျခငး ႏင လၿခေရးကစၥေဆာငရြကမားက အသအမတျပၿပး ႏငငတကာအကအညမားက အစးရ ႏင EAGs မားပးေပါငးၿပးေဆာငရြကသြားမညဟ ပါရသည။ NCA ( ျပညနယအဆင အပစအခတရပစေရး) ႏင ႏငငေရးအေျဖမရခငၾကား အခနကာလအားျဖင ၾကာႏင၊ တငးမာမႈမား ရႏငသည ၾကားကာလအတြငး EAG ပညာေရးႏင အျခားဝနေဆာငမႈေပးျခငးမားက ပပးမႈမားျပလပရနလအပသည။ ယငးကသ႔ ပပးမႈသည ျပညနယအဆင အစးရႏင လကမတထးထားၿပး ျဖစေသာလညး NCA လကမတထးျခငးမရသည NMSP ကသ႔ေသာ EAGs မား အတြကလညးအကးဝငသည။ ဤေနရာတြင ေကအငအ၏ ရပတညခကမာ ပ၍ရငးရခကသည။ သ႔ေသာလညး အေျခခအားျဖင ကခငေဒသမ ပဋပကၡမားၿငမးခမးရနမာ အဓက အကးသကဆငသမားတြင နငငေရး ဆႏၵရမျဖစႏငသည။

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ျပနာတစရပအျဖစေပၚထြကလာႏငသည အဓက ကစၥႀကးတစခမာ EAGs မား၏ အပခပစမမႈ ႏင ဝနေဆာငမႈေပးသညစနစမား၏ အေျခအေနႏင အနာဂတျဖစသည။ လကရအခနတြငေတာ နးစပရာ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညး အစအဖြ႔မားႏင ပးတြအေကာငအထညေဖာလကရသည။ EAGs မားလကေအာကခ ပညာေရးႏင အျခားဝနေဆာငမႈ ေပးအပသည စနစမားသည အစးရစနစေၾကာင ပယေပာကသြားမညလား။ အစးရစနစႏင အၿပင ဆကသြားမညလား သ႔မဟတ ပးေပါငးျခငး လပငနးစဥတြငပါဝငမညလား ဆသညေမးခြနးမားေပၚထြကလာသည။ ပဋပကၡ ျဖစပြားရာ ေဒသမားတြင ေဆာငရြကေနဆ လပငနးမား၊ ဝနေဆာငမႈမား သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡ အေျခအေနမားေပၚတြင ေထာကရႈျခငးမရပ ပဋပကၡျဖစပြားသည ေဒသမားတြင အစးရအာဏာ ျဖန႔ကကရန လပေဆာငေနသည မဟာဗဟာမားက ႏငငတကာ အကအညေပးေရး အဖြ႔အစညးမားႏင အလရငမားသည အားေပးမလကသားျဖစသြားမညက တငးရငးသား အကးသကဆငသ မားက စးရမသည။လကေတြ႔ျဖစစဥမား အရေတာ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥသည ယခငက EAG လကေအာကခ ေဒသမားသ႔ အစးရစနစ ျဖန႔ကကရာတြင အေထာကအက ျပလကရသညက ေတြ႔ရသည။ ထအစအစဥမားတြင ေဒသခတငးရငးသားဘာသာ စကား တတကြ မးျခငးမရသည ဆရာမားက ခန႔ထားသည အစးရေကာငးမားပါဝငသည။

                                                            19 NCA တြင ပညာေရးႏင စပလဥးၿပး ၄ ႀကမေဖာျပထားသည။ အပဒ ၉ (က) ျပညသလထ၏ စားဝတေနေရး၊ ကနးမာေရး၊ ပညာေရး၊ စားနပရကၡာႏင ေနအမ၊ ေဒသႏရ

ဖြ႔ၿဖးေရး တ႔အတြက လအပေသာ ပပးကညမႈမား ညႏႈငးပးေပါငးေဆာငရြကရန၊ (ဇ) ဥပေဒႏငအည ပညာသငၾကားေရးဆငရာ အခြငအေရးမားက

ေႏာငယကပတပငျခငး၊ ပညာေရးဆငရာ ပစၥညးမားႏငအတ စာသငေကာငး၊ သငတနးေကာငး၊ အေဆာကအအမားက ဖကဆးျခငး၊ ပညာေရးဝနထမးမားႏင

ပညာသငယေနသမားက ေႏာငယက ဟန႔ထားျခငး မျပလပရ။ (ဋ) စာသငေကာငး၊ ေဆးရ၊ ေဆးခနးမားႏင ဘာသာေရး အေဆာကအအ ပရဝဏမားအား

အေၾကာငးမ ဖကဆးျခငး၊ ပကဆးမႈဆးကးမား ျဖစေပၚေစျခငးႏင စစဘကဆငရာ တပစခနးခထားျခငးမျပလပရ ႏင အထကတြငေဖာျပထားသည အပဒ ၂၅(က)

11  

၂.၃ ႏငငပညာေရး ျပျပငေျပာငးလမႈမား

၁၉၆၂ ခႏစ စစတပအာဏာသမးၿပးေနာကပငးမစ၍ ျမနမာႏငင၏ ပညာေရးက႑သည အၾကပအတညးမားႏင ရငဆငခရသည။ ၂၀၁၅ ဧၿပတြငေဆာငရြကခသည သနးေခါငစာရငးအရ တစႏငငလးမ ေကာငးေနအရြယကေလးစစေပါငး၏ သးပတစပ (၃၅.၇၂ ရာခငႏႈနး) (ကေလးငယဥးေရ ၄.၅ သနးနးပါး) သညေကာငးေနျခငးမရပါ။ ၁၂ - ၁၈ ႏစအရြယ (အလယတနး ေကာငးသားမား) အမားစ ပါဝငသည။20

ပညာေရးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမားသည ဥးသနးစန၏ အဓက ဥးစားေပးကစၥရပမားတြင တစခအပါအဝငျဖစေသာလညး NLD ႏင အမးသားရငၾကားေစေရး၊ EAGs မားႏင ၿငမးခမးေရး၊ ႏငငတကာအဖြ႔အစညးမားႏင ရငးႏးျမပႏမႈမား ျပနလညဝငေရာကလာေစရန စးပြားေရးျပျပငေျပာငးလေရးမားေနာကတြင ရပတညေနသည။(Lall 2016) ၂၀၁၂ ခႏစ ေႏြရာသတြင ဘကစလႊမးၿခႏငေသာ ပညာေရးက႑ေလလာသးသပျခငး (Comprehensive Education Sector Review Programme (CESR)) ျပလပခသည။ ၂၀၁၄ ခႏစ ေႏြရာသတြင စငးလးေခာပညာေရး ေပၚထြကလာေစရန အဆင ၃ ဆငပါ လပငနးစဥ ရလဒထြကေပၚလာခသည။ CESR ပညာေရးအဖြ႔က UNICEF မ ဥးေဆာငၿပး AUSAID ႏင ကမာၻ႔ဘဏကသ႔ အလရငမား၊ ဖြ႔ၿဖ းေရး မတဖကမားက အနးကပပပးၾကသည။ ပါဝငလသည ဖြ႔ၿဖးေရးမတဖကအဖြ႔အစညးမား အားလးက ပညာေရးဝနႀကးဌာနက ဖတၾကားခၿပး ပထမဆးအေနျဖင ဝနႀကးဌာနႏင ထေတြ႔ဆကဆရန အခြငအေရးျဖစခသည။ ဝနႀကးဌာန၏ အဓကရညရြယခကမာ ႏငငတြငးရ ပညာေရး၊ စမမႈက႑ အလက သးသပမႈမားျပလပရန ျဖစသည။21

CESR ၏သးသပမႈတြင သငၾကားျခငး၊ သငယျခငး က႑အားလးပါဝငသည။ ကေလးသငယ ပညာေရး မ အဆငျမငပညာေရးထ၊ ပညာေရးႏငသကဆငသည ဝနႀကးဌာနမား၊ ဌာနမား အားလးပါဝငသည။22 ပထမအဆင လပငနးမားေဆာငရြကၿပးသညေနာက CESR အေနျဖင သးသပစဥးစားမႈမားျပလပေနသည လပငနးတငျပခကတြင အေျခခပညာသငယမႈကာလက ၁၁ ႏစမ ၁၂ ထ တးရန၊ ဆရာမား၏ သကေမြးမႈပစက ေျပာငးလရနတ႔ပါဝငသည။ ေျပာငးလမႈမားျပလပရနမာ ခကခရႈပေထြးေသာလညး သငရးညႊနးတမး ျပညမေအာင သငၾကားရန အခနလေနရသည ဆရာမား၏ျပနာက ရငးေပးႏငမညျဖစသည။ ဒတယလပငနးစဥမာ ပ၍အေရးႀကးသည။ ရာထးတးသညဆရာမားသည အလယတနးမား သ႔ေျပာငးေရြ႕သြားသျဖင မလတနးေကာငးမားတြင အေတြ႔အႀကနညးသည ဆရာမားသာ ကနခသည။ CESR သည ဘာသာစကားမဝါဒမား (အဂၤလပအပါအဝင) ကလညး သးသပခၿပး ဖတစာအပမားက တငးရငးသား ဘာသာစကားမားသ႔ျပနဆရန အႀကျပခသည။

CESR လပငနးစဥမ ေတြ႔ရခကမားသည ဥပေဒျပလပငနးစဥႏငကကညရန ရညလြနးေနၿပး ၂၀၁၅ ေရြးေကာကပြမတငမ ပညာေရး ဥပေဒတစခက အတညျပလျခငးေၾကာင သမၼတရးသည ပညာေရးျမငတငမႈအေကာငအထညေဖာေရးေကာမတ (Education Promotion Implementation Committee (EPIC)) ကဖြ႔စညးခသည။ ၂၀၁၃ ေအာကတဘာ ၇ ရကေန႔ အစညးအေဝးတြင ဖြ႔ၿဖးေရးမတဖကမားမပါဝငသ ခႏစဥးျဖင ကတကကရကေဆာငရြကဖြ႔စညးခသည။ ပညာေရးက႑က လမးေၾကာငးျပမည ႏငငအဆငညလာခက လကေတြ႔အေျခအေနႏငကကညသည ပညာေရးက႑ ျပျပငေျပာငးလေရး ေခါငးစဥႏငကငးပရန သမၼတရးကေၾကညာခသည။23 ရနကနတကသလဝငးအတြငး CESR ေနရာယထားသည စနရတသဘငခနးမႏင မတာ ရာဂဏနးမ ေဝးသည ေနရာတြင EPIC မေနရာယသည။ ပညာေရးႏင တကရကပတသကသည ဝနႀကးဌာန ၁၃ ခမ ဒဝနႀကးမား ( ႏင ညႊနၾကားေရးမးခပ) ပါဝငသည အလပအဖြ႔၊ ပညာေရးဝနႀကးဌာန အၿငမးစားအရာရမား၊ ပညာရငမားႏင အျခားတတသပညာရငမားပါဝငသည အႀကေပးအဖြ႔၊ ပညာေရးျပျပငေျပာငးလမႈ အေသးစတ ေဆာငရြကေနသည အလပအဖြ႔ ၁၈ဖြ႔ ဟ၍ အစအဖြ႔ ၃ ခပါဝငလကဖြ႔စညးခသည။ ဥးေဆာငသအျဖစ အစးရဘကမ တစဥး၊ တတသပညာရငမားအဖြ႔မ တစဥး ေဆာငရြကၿပး စစေပါငး လ ၂၀၀ ေကာပါဝငသည။ CESR အဖြ႔မားႏင EPIC ထေတြ႔မႈအနညးငယသာရသည။ ဖြ႔ၿဖးေရးဆငရာ မတဖကအဖြ႕အစညးမား၏ ပါဝငမႈမားမာလညး မားစြာေလာချခငး ခလကရသည။ အစညးအေဝးမား အားလးက ဗမာဘာသာျဖငသာ ေဆာငရြကသည။ ၂၀၁၄ ဇနနဝါရလကနတြင EPIC အစရငခစာမားက တငသြငးခသည။

လႊတေတာဆငရာ ပညာေရးျမငတငမႈေကာမတလညးရၿပး ပညာေရးျပျပငေျပာငးလမႈလပငနးတြင ပါဝငလကရသည။ ျပညခငၿဖးပါတမ ၁၀ ဥး၊ NLD မ ၃ ဥး၊ ရမးအမးသားမား ဒမကရကတစပါတမ ၂ ဥး တ႔ျဖင ဖြ႔စညးထားသည။ ပညာေရးဆငရာ                                                             20 မြနႏင ကရငျပညနယမားမ ေကာငးထြကသည ႏႈနးသည ႏငငတြငး ပမးမ အေျခအေနသာျဖစသည။ ၆၄ ရာခငႏႈနးရသည။. 21 ျမနမာပညာေရးက႑ သးသပမႈ သတမတခကမား ( ဇလင ၄ ရက၊ ၂၀၁၂). 22 ပညာေရးဝနႀကးဌာန၊ လမႈဖလေရး၊ ကယဆယေရးႏင ျပနလညေနရာခထားေရး ဝနႀကးဌာန သာသနာေရးဝနႀကးဌာန၊ သပင နညးပညာဝနႀကးဌာန၊ အလပသမားဝနႀကးဌာန၊ နယစပေရးရာ ဝနႀကးဌာန၊ ကာကြယေရး ဝနႀကးဌာန၊ ကနးမာေရး ဝနႀကးဌာန၊ စကပးေရးႏင ဆညေျမာငးဝနႀကးဌာန၊ သမဝါယမ ဝနႀကးဌာန၊ အခြနဘ႑ာ၀နႀကးဌာန၊ ျပညေထာငစ ေရ ႔ေနခပရး။ 23 CESR က အစားထးရန ရညရြယျခငးမဟတသကသ႔ ထပတကသည လပငနးက ႏစႀကမႏစခါျပလပရနလညး မဟတေၾကာငး၊ EPIC ႏင CESR တ႔သည တခႏင တခ အမသဟ ရေၾကာငးက ဖြ႔ၿဖးေရး မတဖကမားက အာမခ ေျပာခသည။ အမနတကယတြငေတာ CESR က ဖကသမးျခငးမျပပ ယငးလပငနးစဥက ထနးခပႏငရန၊ ဖြ႔ၿဖးေရးဆငရာ မတဖကအဖြ႔အစညး၏ လပငနးမား ဟနသြားေစရနျဖစသည။ (သမၼတရးမ သကဆငရာ ပဂၢလႏင စကားဝငး).

12  

ျပျပငေျပာငးလမႈမႈေဘာငတြင အသးျပရန ဘကစလႊမးၿခမႈရသည ပငမ ပညာေရးဥပေဒတစရပျပစရန ဖြ႔ထားျခငးျဖစသည။ ၂၀၁၄ စကတငဘာ တြင အမးသားပညာေရး ဥပေဒအသစက အတညျပခသည။24 အမးသားပညာေရးက႑ စမခက (၂၀၁၆ - ၂၁) National Education Sector Plan (2016-21) တြင သငရးညႊနးတမးအသစ၊ ေကာငးသား အရညေသြး ဆနးစစမႈ ျပျပငေျပာငးလျခငး၊ ပငမ သငၾကားေရး စနစအျဖစ ကေလးဗဟျပသငၾကားေရးက တးခ ႕သြားရနတ႔ပါဝငသည။ စာသငၾကားမႈ အဆငအတနးက ဆနးစစမႈျပလပမည ေကာငးအဆငအတနး သတမတမႈစနစသစကလညးထညသြငးသြားမည ျဖစသည။ အထကပါ လပငနးမားအားလးသည သငၾကားေရး က႑တခလးက အႀကးအကယ သကေရာကမႈရေစမညျဖစသည။

၂၀၁၄ စကတငဘာတြင ပညာေရးဆငရာ အမးသား ပညာေရးဥပေဒက အတညျပခသည။25 အစးရအေနျဖင ပညာေရးဆငရာ ကစၥမားက အလြနအကၽြ ခပကငရနျပငဆငသည ဥပေဒဟ ယၾကညသည ေကာငးသားမားက အႀကးအကယ ဆန႔ကငဆႏၵျပၾကသည။ ေထာကျပခကအမားစမာ ဗဟဥးစးမႈစနစေလာခေရးႏင ေဒသလပပငခြင သတမတခကမားတြင ျဖစသည။ နညးပညာအကအညျဖင ဘ႑ာေရးဆငရာ ဗဟဥးစးမႈ ေလာချခငး၊ မညသညအဆင (ျပညနယႏငတငး သ႔မဟတ ၿမ႕နယ) တြင မဝါဒပငးဆငရာ ဆးျဖတခကမားခမညဟေသာ ကစၥရပမားအတြက ရငးရငးလငးလငးမရပ ျဖစေနသည။26 ပညာေရးမဝါဒဆငရာ ဆးျဖတခကမားက ျပညနယအစးရမားသ႔ ခမတခြငေပးရန၊ သ႔မသာ ျပညနယလႊတေတာမားအေနႏင ဘာသာစကား၊ ေရေျမအေျခအေန၊ ယဥေကးမႈႏင ကကညသည သငရးညႊနးတမးဆငရာက ေဆြးေႏြးႏငမညျဖစသည။ အခ႕ေသာ ေဒသမားမ တငးေဒသႀကးႏင ျပညနယအစးရမားသည (မြန၊ ပခး၊ တနသၤာရ) မလတနးအဆင အစးရေကာငးမားတြင လနညးစဘာသာစကားမား စတငထညသြငးေနၾကၿပျဖစသည(အခနး ၃ ကၾကညပါ)။ ျပညေထာငစအဆင (လႊတေတာမ၊ အထးသျဖင တငးရငးသားလမးစပါတမား) သ႔ဖအားေပးႏငျခငးေၾကာငေသာလညးေကာငး၊ ႏငငေရးပါတမားနင အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမား၏ တတကြလႈပရားမႈေၾကာငေသာလညးေကာငး၊ ေပၚထြကလာျခငး ျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ထကသ႔ေဆာငရြကမႈမားက အရငးအျမစ လေလာကေအာင ပပးႏငျခငးမရပါ။ မခငဘာသာစကားေျပာ ဆရာမား၊ ဆရာမား၏လစာ ပပးႏငျခငး မရသကသ႔ အဆငမ သငေထာကကပစၥညးမားပပးျခငးမာလညး အနညးငယသာရသည။ ထကသ႔ေသာ အေျခအေနမားေၾကာင လနညးစဘာသာစကားမားျဖင သငၾကားရနသတမတထားသည ေကာငးမားအေနျဖင EAGs ႏင ေဒသခမား ဥးစးသည၊ စနစခပညာေရးစနစတ႔မ ဆရာမားက သမးသြငးယျခငးမား ျဖစလာႏငေခရသည။ တငးရငးသားလထ၏ နာကညးခကႀကး တစခက ေျဖရငးရမညအစား ပဋပကၡက ပျပငးထနလာေစႏငသညလပရပ ျဖစသြားႏငသည။

၂.၄ ၂၀၁၅ ေရြးေကာကပြ

၂၀၁၅ ႏဝငဘာ ၈ ရကေန႔တြင ေရြးေကာကပြကငးပခသည။ ၁၉၉၀ ေနာကပငးတြင ပထမဆး အေနႏင အသငအတင မတ လြတလပေသာ ေရြးေကာကပြျဖစသည။ ေမာလငထားသည အတငးပင NLD ေသာငၿပကမးၿပ အနငရရခၿပး အမတေနရာ ၇၉

                                                            24 ေကာငးသားမားက ဥးေဆာငကာဆန႔ကငဆႏၵျပပြအမားအျပားရခသည။ ၂၀၁၅ မတလတြင ျပငဆငမႈမား ျပလပခေသာလညး ေကနပဖြယရာအဆငမဟတပါ။ Lall (2016). 25 ၂၀၁၅ ဇြနတြင ျပနလညျပငဆငထားသည ဥပေဒက အတညျပခသည။. 26 ၂၀၁၂ ႏ၀ငဘာ၊ စးပြားေရးႏင လမႈေရးျပျပငေျပာငးလေရး အေျခခမေဘာင Framework for Social and Economic Reforms (FESR) တြငေဖာျပထားခကအရ ျမနမာႏငငအစးရသည ဗဟဥးစးမဟတ (ျဖန႔ကကထားသည) ပစျဖင ပညာေရးက စမကငတြယသြားရန လပငနးစဥမားရသညဟ အဓပၺာယေကာကယႏငသည။ အစးရ အေနျဖင ျမနမာႏငင အစးရက ေဒသႏရမ ရသးမနးေျခေငြစာရငးေရးဆြျပစေရးကစၥမားတြင ျပညသမား ပါဝငေဆာငရြကမႈရေစေရးက အထးအေလးေပးလကရပါသည။ သ႔မသာ ေဒသ၏ ဥးစားေပးအစအစဥမား၊ လအပခကမားက ဘတဂကတြင ထငဟပေစမညျဖစၿပး အမးသားမဝါဒ လမးညႊနမႈမားႏင အည ဘ႑ာေငြသးစြမႈမား ၌ ဆးျဖတခကခပငခြငက ေဒသႏရ အဆငသ႔ အာဏာ ခြေဝလႊေျပာငးေပးႏငမညျဖစပါသည။ ဤသ႔ ဘ႑ာသးစြေငြမားဟဆရာ ၌ ပမနအသးစရတႏင ေငြလးေငြရငး အသးစရတမားလညး အပါအဝငျဖစပါသည။ ထ႔အျပင ေဒသဆငရာ လႊတေတာ၏ လမးညႊနမႈေအာကတြင လပငနးက႑မားအၾကား ခြေဝမႈကလညး ေကာငးစြာ ျဖစေပၚေစမညျဖစပါသည။ သ႔ေသာလညး အသြငကးေျပာငးဆကာလ ခနညမႈလပႏငရနအတြက ျမနမာႏငငအစးရက ယခအခနတင ကနးမာေရး ႏင ပညာေရး အသးစရတမားက ဗဟမ ခပကငထားဆျဖစသည။ လာမည အနာဂတကာလမား၌ ဘ႑ာေရးအရ ဗဟခပကငမႈေလာခေရးအတြက ဆးျဖတခကခရမည ကစၥ ျဖစလာႏငပါသည။ အၿပငေဆာငရြကေနသည ေဒသဖြ႔ၿဖးေရး၊ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကေရး တ႔ကအားျပေဆာငရြကေနသည ျပညနယႏင တငးေဒသႀကး အစးရမား၏ စြမးေဆာငရည၊ တရားဝငမႈတ႔က အားသစေလာငးခငခေစရန ဗဟခပကငမႈ ေလာချခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာသည ကနဥးမတညမၿငမျဖစမႈမားက ပးေပါငးေဆာငရြကမႈ၊ အာဏာေပးခန႔အပျခငးတ႔က တျဖညးျဖညးေဆာငရြကသြားျခငးျဖင တညမတေဆာငရြကသြားရနျဖစပါသည။ ( စးပြားေရးႏင လမေရးျပျပငေျပာငးလေရး အျခခမေဘာင ၂၀၁၂ ႏဝငဘာ မၾကမး) ႏငငေတာအစးရမ ပဂၢလက ပညာေရး အစအစဥအမးမးႏင လထအေျချပ ပညာေရးအစအစဥမားက ဟနခကညေစရန စညးမဥး မဝါဒမား အားျဖညျပျပငလကရသည။ တၿပငတညးတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏငအည ေဒသႏင ကကညမႈရသည သငရးညႊနးတမး ျပဌာနးရန၊ အေျခခပညာေရးစနစတြင ေကာငးျပငပ အစအစဥမား ထညသြငးရနလညး ေဆာငရြကလကရသည။ ျပျပငေျပာငးလေရးမဝါဒႏင မဟာဗဟာမားသည အေျခခပညာက ၁၁ ႏစမ ၁၂ ႏစထ တးျမငသငၾကားျခငး၊ ကေလးဗဟျပ သငၾကားေရးစနစမား အသးျပျခငး၊ ဆရာအတတသငမႈ အဆငျမငျခငး၊ သငရးညႊနးတမးမား ျပျပငေျပာငးလျခငး တ႔က အေျခခပညာေရး အရညအေသြးျမငတငရနအတြက လအပသညႏင အညေဆာငရြကသြားမညျဖစသည။ ဆရာမား လစာ တးျမငျခငးမားက လညးေဆာငရြကသြားမညျဖစသည။ ဘ႑ာေငြေထာကပမႈ၊ ပညာေရး အရညအေသြးႏင စြမးေဆာငရညေပၚ အကျဖတရန တငးကပသည စနစမားထားရျခငး၊ အျပင အေျခခပညာ စမမႈတြင ျပျပငေျပာငးလမႈမား တြင မဘမားကယတင တတႄကြစြာပါဝငမႈ သညလညး အေရးႀကးသည။ ထ႔ျပင အစးရသည ေကာငးထြကႏႈနးျမငမားျခငး၊ မသားစမားတြင ေကာငးစရတေထာငးျခငးမားက ေျဖရငးရန ေထာကပေရးအစအစဥမားတြင အာရစကေဆာငရြကသြားမညျဖစသည။ ( စးပြားေရးႏငလမႈေရးျပျပငေျပာငးလေရး မေဘာင ၂၀၁၂ ႏဝငဘာ မၾကမး )

13  

ရာခငႏႈနး အနငရခသည။ (ျပညေထာငစ အဆငတြင ၃၉၀၊ လကရအစးရ ျပညခငၿဖး ၄၂ ေနရာ) တငးရငးသား ႏငငေရးပါတမားသည ျပညေထာငစအဆငတြင ၁၁ ရာခငႏႈနးအႏငရခသည။ ရခင၊ ရမးႏင ကခင (၄၉ ရာခငႏႈနးအနငရ) မလြ၍ ျပညနယႏင တငးေဒသႀကးလႊတေတာမားတြငလညး NLD အမားစအႏငရခသည။ သမငးဝင မဟာေအာငပြျဖစသည။

တငးရငးသားပါတမားမာ မားေသာအားျဖင ရလဒမေကာငးျဖစခၾကသည။ ရမးျပညနယတြင စတဝငစားစရာေကာငးသည ရလဒမားက တအာငးႏင ပအဝပါတမားတြင ေတြ႔ႏငသည။ ေနရာအခ႕တြင အႏငရရခသည အျခားေသာ တငးရငးသားပါတမား မာ ၁၉၉၀ ေရြးေကာကပြတြင ပါဝငခၿပး ၂၀၁၀ ေရြးေကာကပြက သပတေမာကသည ပါတမားျဖစသည။ ေရြးေကာကပြမား အၿပးတြင ၂၀၁၀ ေရြးေကာကပြဝင တငးရငးသား ႏငငေရးပါတမားသည USDP လြမးမးေနသည လြြႊတေတာမားတြင အတကအခမား အျဖစ ရပတညႏငခၾကသည။ NLD အေနျဖင ေရြးေကာကပြမားဝငေရာကရန ျငငးဆချခငးေၾကာင တငးရငးသားေဒသမားတြင ႏငငေရးအာဏာအနညးအကဥး တညေထာငႏငခသည။ လာမည ေလးႏစတာအတြငး ၂၀၁၀ ႏငငေရးပါတမားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမတဆင ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈ မေဘာငသတမတေရး ေဆြးေႏြးပြမားတြင ပါဝငလာေတာမညျဖစသည။ ျပညနယလႊတေတာမားတြင ပညာေရး၊ တငးရငးသား ဘာသာစကားက အစးရေကာငးမားတြင အသးျပေရးႏင ပတသကသည မဝါဒခမတေရးအတြက ၄ငးတ႔၏ ၾသဇာသကေရာကစျပလာသည။ ရငးလငးသည ႏငငေရးလမးစဥမားရလာသည။ ၁၅ ပါတပါဝငသည လမးစညအစကမား ဖကဒေရးရငး (NBF) အျဖစ စစညးမႈမားရလာသည။27

ေရြးေကာကပြတြင ပညာေရးဆငရာ ကစၥမားကအနညးငယသာေဆြးေႏြးသည။ (ဆႏၵျပေကာငးသားမားက ႏမနငးသည USDP က ေဝဖနသညမတစပါး) နဝငဘာေရြးေကာကပြတြင ျမနမာနငငသားအမားစသည ေျပာငးလေရးအတြက မေပးခၾကသည။ စစတပေနာကခအစးရမေဝးရာ ေဒၚေအာငဆနးစၾကညထသ႔ ေရြးခယခၾကသည။ တငးရငးသားလမးစအျဖစ ရပတညခသည (ဆလသညမာ ကရင၊ မြန၊ ခငး ျဖစတညမႈက ဂဏယသည) ႏငငသားအမားအျပားသညလညး စစတပအပခပေရးႏင ဆန႔ကငဘကက မထညခၾကသည။ လနညးစလထက ကယစားျပသည ပါတမား၏ ဆြေဆာငမႈေၾကာင တငးရငးသားမအခ႕ ေလာရ အားနညးသြားခသည။ ႏငငတြငးမ မဆလငလထအမားစမာလညး စာရငးသြငးျခငးမခရပရေနခသည။

တငးရငးသားႏငငေရးပါတမား အေျခမလျဖစခရျခငးက ေထာကရသးသပလင EAGs အဖြ႕ႀကးမား၏ တငးရငးသားလထ၏ နစနာမႈမားႏင ေမာလငခကမားက အဓကကယစားျပသည က႑အား ထညသြငးျခငးမရသညက သတမရမညျဖစသည။ NLD အေနျဖင ဒမကေရစနညးလမးက ေရြးေကာကပြမားမတဆင ႏငငေရးအာဏာရယျခငးအယအဆက စြၿမစြာဆပကငထားသည အေလာက ေရြးေကာကခ ေခါငးေဆာငသစမားအေနျဖင EAOs မားက ႏငငေရးအရလကခမႈျပရနမာ ျဖစႏငေခနညးသည။ NLD ဥးေဆာငသည အနာဂတအစးရအေနျဖင ပဋပကၡျဖစပြားသည ေဒသမားမ ဘဝမားက ေျပာငးလေပးႏငမညလား သ႔မဟတ ထေဒသမားတြင စစအငအားတးခ႕မႈ၊ အၾကမးဖကမႈမား ဆကလကျဖစေပၚေနမညလား အစရသညေမးခြနးမားမာ ေရြးေကာကပြ အၿပးတြင ေပၚထြကလာသည ေမးခြနးေပါငးမားစြာမားအနကမ တစချဖစသည။

NLD ၏ ေသာငၿပကမးၿပ အနငရရမႈေၾကာင တငးရငးသားႏငငေရးပါတမား၏ အနာဂတက႑၊ အေျခအေနမားမာ မရငးမလငး ျဖစေနသည။ ႏငငအဆင ျပျပငေျပာငးလမႈမား (ဥပမာ ပညာေရးက႑) တြင ပါဝငအားထတခသညတင (ရဖနရခါ အသအမတျပမခရ) ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အေရးမပါသညေနရာမသာ ပါဝငေနရျခငးေၾကာင စတပကလကရေၾကာငး သေတသနစာတမးမားအရ သရသည။ (Lall 2015)

                                                            27 ၂၀၁၁ ခႏစတြင တငးရငးသားလမးစ ညအကမား ဖရမ အမညျဖင NBF က စတငခသည။

14  

အခနး သး - အဓကေခါငးစဥမားႏင ျပနာမား

၃.၁ ဘာသာစကားအခြငအေရး

၂၀၁၅ ခႏစ ဇြနလ ၁၁ ရကေန႔တြင ၾသဇာရ ကခငလထေခါငးေဆာငႏင ဖြ႔ၿဖးေရးလပသားတစဥးက - “တငးရငးသား ပညာေရးသည ပဋပကၡက အရနျမငေစနငသကသ႔ နာကညးမႈမား ကစားျခငး၏ အစတအပငးလညး ျဖစႏငသညဟဆခသည။ ဆကလကၿပး “ကၽြနမတ႔ဟာ လၿခမႈက မခစားရတအတြက အရာရာကကာကြယဖ႔ သငၾကားခရတယ။ ကၽြနမတ႔ရ႕ ျဖစတညမႈ လကၡဏာေတြ အပါအဝငေပါ။ ႏငငတကာအေနန႔ နားလညရမာက တငးရငးသားျပနာေတြက ေျဖရငးႏငျခငးမရေသးသ၍ ျမနမာျပညသည စစမနတၿငမးခမးေရးမာ မဟတဘးဆတာပါပ’’ ဟဆသည။ မြနလမးတစဥးကလညး ယငးအခကက ေလးေလးနကနကေထာကခသည။ “ဗမာေခါငးေဆာငမားအေနန႔ မခငဘာသာစကားန႔ဆငတ ျပနာေတြက လစလ႐ထား မယဆရင၊ တငးရငးသားလထရ႕အသက ပစပယထားမယဆရင တငးရငးသားလမးစေတြဟာ ျပညေထာငစမာ ဆကလကပါ ဝငလစတရေတာမာ မဟတဘး။ အစးရေပၚမာ ယၾကညမႈရေတာမာ မဟတဘး ”ဟ၄ငးက ဆသည။

၁၉၄၀ - ၅၀ ျပညႏစမားအတြငး လြတလပစ ျမနမာႏငငတြင တငးရငးသားလကနကကငေသာငးကနးမႈမား အႀကးအကယ ျဖစၿပးေနာက (Smith 1999) ျပညတြငးစစသည ကာလရညသေဘာေဆာငမညမာ ပ၍ထငရားလာသည။ လကနကကင အဖြ႔ႀကးမားအေနျဖင ၄ငးတ႔ၾသဇာ သ႔မဟတ အာဏာသကေရာကသည ေနရာမားမ လထမားက ပညာေရးအပါအဝင အျခားေသာ အေျခခဝနေဆာငမႈမား ေပးရန ပ၍အာရစကလာၾကသည။

ေျဖဆမႈမားျပလပခသည တငးရငးသားလမးအေနျဖင ဗမာႀကးစးသည ျပညနယအစတအပငးအတြငး တငးရငးသား ဘာသာစကားမား ႏင ယဥေကးမႈမားက ႏပကြပသညဟ ခငခငမာမာ လကခယၾကညသည။ (အေတြ႔အႀကမားလညးရသည) “ေကာငးေတြမာ မမဘာသာစကားက သငၾကားႏငခြငမရၾကဘး။ လမားစ အဝနးအဝငးက လႊမးမးမႈေတြလပလာတယ။ မမကယပငဘာသာစကား ေလလာတာမးက အစးရက အလမရဘး” (၂၀၁၅ ခႏစ ဇလင ၇ ရကေန႔ အငတာဗး) ႏငင၏ တရားဝငသငရးတြင ထညသြငးထားျခငးမရသျဖင တငးရငးသားဘာသာစကားႏင ယဥေကးမႈမားက ခြျခားဖႏပသညဟ တငးရငးသားလမးမား ခယထားသည။

၂၀၁၅ ဇလငလအတြငး ကြငးဆငးေလလာမႈတြင မမတ႔ကေလးငယမားက မြနအမးသားေကာငးမားသ႔ ပ႔ရျခငးႏငပတသကသည အေၾကာငးျပခကမားက ရြာသားမားကေျပာျပသည။ “ မြန စာသငေစခငလ႔ အဂၤလပန႔ ဗမာေရာေပါ။ မမဘာသာစကား၊ ရပရြာ ႏင ကယတငးျပညက ပပးႏငေစဖ႔ပါ။ ဒါမမဟတရင မြနဆတာဟာ ေပာကကြယသြားမာ။ ကေနာတ႔ေတြဟာဆငးရတယ ကယပငေျမေပၚမာ ရပတညရမယ။ မြနအစးရန႔ ကယပင အပခပစမတာက အလရတယ။ ဘာလ႔လဆေတာ တျခားကေလးေတြ လမး ကၽြနေတာတ႔ကေလးေတြက အခြငအေရးရေစခငတယ။ အရငကာလေတြတနးက ကယရ႕ဘာသာစကားသငဖ႔ ေနရာမရခဘး။ ကယဘာသာစကား၊ ယဥေကးမႈႏင တငးျပညျပနလညထေထာငဖ႔အတြက မြနအမးသားေကာငးေတြ လအပတယ” ဟ ေျပာသည။ ေဒသအမားအျပားတြင အစးရေကာငးမား (အသစတညေဆာကသညမားလညးပါသည ေအာကတြငၾကညပါ) မားက မြနအမးသားေကာငးမားအနးတြင ဖြငလစထားသည။ အမားစ၏ တညသညအျမငမာ “ကၽြနေတာတ႔ရြာမာ အစးရေကာငးေတြရတာက မလလားပါဘး။ စစတပ (အစးရ) ရ႕ထနးခပမႈေအာကမာ ရေနေတာလညး ေရြးစရာမရဘးေပါ။ ကၽြနေတာတ႔အေနန႔ ဗမာစာက လးဝကမသငခငတာျဖစပါတယ။ ဒါေပမယ႔ စစအစးရေၾကာင မျဖစမေန သငရတာ” ဟ၍ျဖစသည။28

၂၀၁၅ ခႏစ ေဖေဖာဝါရလအတြငးျပလပခသည ေမးျမနးမႈတြင ေျဖဆသမား အေျပာအရ - ကယပင ျပဌာနးခြငႏင ဘာသာစကား အသးျပမႈသည ခတဆကလကရသည။ ႏငငေရးဆငရာ ကယပငျပဌာနးခြင ျမနမာႏငငတြငး ဖကဒရယစနစ ေပၚထြကလာေရး အတြက တကတြနးမႈျပေနသည တငးရငးသား လမးစတ႔၏ ႏငငေရး ေဆာငရြကခကမားႏငလညး ခတဆကလကရသည။ မြန ရြာသားတစဥးက “တငးျပညရပတညဖ႔၊ အမးသား လကၡဏာက ထနးသမးဖ႔၊ ျမႇငတငဖ႔အတြက MTB ပညာေရး လအပပါတယ။ ဒါက ကၽြနေတာတ႔ရ႕အေျခခအခြငအေရး ျဖစပါတယ။ အစးရအေနန႔ ၿငမးခမးေရးလလားတယဆရင ျမနမာႏငငရ႕ ဖကဒရယႏငငေရးအေျဖရ႕ အစတအပငး တစခအေနန႔ တငးရငးသား ဘာသာစကားေတြက အသအမတျပရမာျဖစပါတယ။ NMSP ရ႕ မြနအမးသားေကာငးေတြမာဆရင မြနသမငးအမနက သငၾကားခြငရတယ။ ေကာငးသားမားအေနန႔ ႏငငရ႕ျဖစတညမႈက သရႏင ထနးသမးႏငၾကတယ” ဟဆသည။ ကခင EAG ေခါငးေဆာငတစဥးတြငလညး ယငးကသ႔ေသာ အျမငမးရသည။ “ကယပငအေတြးအေခၚန႔ ဘာသာရပေတြက သငယႏငဖ႔အတြက ကယပငေကာငး၊ ကယပငတကသလေတြ ေဆာကဖ႔လအပပါတယ။ ကြနေတာတ႔ဘာသာစကားကလညး တရားဝငအသးျပခငပါတယ” ဟ ေျပာသည။

                                                            28 မမကေလးငယမားက အစးရေကာငးသ႔ ပ႔သည မဘမားႏင ဆကသြယရန အခကအခမားရသည။

15  

၃.၂ ပညာေရးႏင ပဋပကၡၾကားမ ဆကႏြယမႈ29

လတတေလာျပလပခသည အေရအတြကအသားေပးသးသပမႈအရ ကမာၻတဝမးမ လကနကကငပဋပကၡမား၏ မလအရငးအျမစ မားတြင တငးရငးသား ဘာသာစကားဆငရာျပနာလညး တစခအပါအဝငျဖစသညဟ ေတြ႕ရရသည (Borman, Cederman,

and Vogt 2015)။ ျမနမာႏငငတြငလညး ထ႔အတပငျဖစသည။ ပညာေရးမဝါဒႏင အေကာငအထညေဖာမႈမားက ပဋပကၡႏင ၿငမးခမးေရး အေျခအေနမားက ပေဖာလကရသည။ အထးသျဖင တငးရငးသားေဒသမားတြင ျဖစသည။ ပညာေရးသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အဓကေနရာမ ပါဝငေနသည။

ကခငအေနအထားက ေလလာမညဆလင ၂၀၁၁ ခႏစ လကနကကငပဋပကၡမား တေကာျပနျဖစလာၿပးေနာကတြင ကခငလမးမား၏ စစညးမႈက ပ၍အားေကာငးေစခသည။ ဂနးေဖာမဟတသည အသငးအဝငးမားတြင ဂငးေဖာစကားက ကခငတ႔၏ ဘစကားအျဖစ အသးမျပသမားလညး အထငအရားရသည။ ဂငးေဖာတ႔ လႊမးမးလာမႈက ျပနာအျဖစရျမငသည အခ႕ေသာမးႏြယစမားလညးရသည။ ဘာသာစကားကြျပားေျပာဆသည ကခငလထသည ႏငငအစးရ လကနကကငတပဖြ႕မား ၏ တဖကသတ၊ ၾကမးၾကတသည စစဆငေရးမားေၾကာင နစနာမႈမားရသကသ႔ စတဆးေဒါသထြကသညမားလညးရသည။ တေကာျပန စစပြႏငအတ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈႀကးမား မၾကာခဏျဖစေလရျခငးေၾကာင ျမနမာႏငင၏ အစတအပငးတစခ အေနျဖင ပါဝငလသညဆႏၵမားက သးျခားခြထတလကသည။ ကခငျပညနယသည ဖကဒရယျပညေထာငစ၏ အစတအပငးတြငး ရသငမရသငႏင ပတသကၿပး ကခငလထအတြငး ေဆြးေႏြးမႈမား ရေနေသးသည။ သ႔ေသာလညး အမားစမာ ျမနမာႏငငႏင သးျခားေနထငရန ပ၍ဆႏၵရၾကသည။ တကပြမား ျပနလညျဖစပြားလာမႈသည အစးရေပၚယၾကညမႈ ကနဆးသြားျခငး မဟတသညတင အႀကးအကယထခကသြားသည။ တခနတညးမာပင KIO အေပၚ ေထာကခမႈမားမာလညး တရနထး ျမငတငလာခသည။ အပစအခတရပစေရးကာလတြင စးပြားေရးအခြငအလမးမား ရရၿပး ေငြေၾကးအကးအျမတမား ခစားၾကရသည KIO ေခါငးေဆာငပငးႏင ၂၀၁၁ ခႏစမတငမထ သးျခား ေနသည ကခငအမးသားေရး ေဆာငရြကသ အသငးအဝငးသညလညး KIOက ေထာကခလာၾကသည။ လထအသငးအဝငး အတြငးမ အမနတကယတကကြသမားျဖစေသာ အထးသျဖင လငယမားၾကားတြငေထာကခမႈ ပ၍ျမငတကလာသည။

လြနခသည သးႏစတာကာလတြင ကခငလထ၏ အမးသားေရးစတဓာတမား ျပနလညထြကေပၚလာခသည။ ျမစႀကးနား (ကခငျပညနယ ၿမ႔ေတာ) လငဇာ ႏင မငဂာယန (တရတနယစပအနးမ KIO ထနးခပသည ၿမ႕မား) အျခား ကခငလထမား စေဝးရာ ေဒသမားတြင အမးသားေရးလကၡဏာမား၊ မာနမား ထြကေပၚလာမႈက အထငအရားျမငႏငသည။ ဗဟအစးရႏင စစတပတ႔သည ေလာဘေဇာတက၊ အၾကမးဖကသညဟ အမားကထငျမငႀကေတြ႔သည အေနအထားတြင အမးသားေရး စတဓာတႏင အတေပၚထြကလာျခငးျဖစသည။ သေတသနတြင ပါဝငေျဖဆသတခ႕က ၄ငးတ႔၏ ကေလးငယမားက ေကာငးတြင ဗမာစကား သငၾကားရနသာမက ဗမာဘာသာစကား အသးျပရနမလေတာေၾကာငးက ရငးရငးလငးလငး ထတေဖာေျပာသည။ တရားေရးစနစကသ႔ေသာ အပခပေရးဆငရာကစၥမား အပါအဝင ျပညေထာငစဝင အခငးခငးဆကသြယရာတြင ၾကားခအျဖစ ဗမာအစား အဂၤလပစကားက အစားထးရနလအပသညဟ ခယသအမားအျပား ရသည။

မြန ႏင အျခားလမး ေျဖဆသအမားအျပားသညလညး တငးရငးသားဘာသာစကားအသးျပမႈ၊ တငးရငးသား လကၡဏာျဖစတညမႈ ႏင ဂဏယဝငကြားမႈတ႔သည ဆကစပလကရေၾကာငး ေျပာဆသည။ ျမနမာႏငငႏင စစတပသည တငးရငးသားလမးမားက ျပညမသ႔ အတငးအဓမၼသြတသြငးလသည မဝါဒမားက ကယတငႀကေတြ႔ဖးေၾကာငး၊ အထငအရားရေနဆျဖစေၾကာငး ထတေဖာေျပာ သမားလညးရသည။ EAGs မား၏ ကယပငျပဌာနးခြင (အျခား ကစၥရပမားၾကား) အတြက လကနကကင ေတာလနျခငးက တငးရငးသားလထ၏ ျဖစတညမႈ လကၡဏာမားႏင ဘာသာစကားမားက ထနးသမးကာကြယရန အျဖစရဖနရခါ တငျပေလရသည။

၂၀၁၅ ခႏစ ဇလင ၇ ရကေန႔တြင ၾသဇာရ မြနလမးႏငငေရးသမားတစဥးက “ျမနမာႏငငရ႕ ဘာသာစကားဆငရာမဝါဒန႔ လကေတြ႔ အေကာငအထညေဖာမႈေတြဟာဆရင ကလနေခတမာ အကဘကက ေရာကသြားတယ။ လြတလပေရးရၿပးေတာ ပေတာင ဆးသြားေသးတယ။ ဥးေနဝငး အာဏာရၿပးေနာကမာ ပၿပး ပပကပနးပကျဖစလာၿပး မြနေတြဟာ ကလနကြ နျပခရသလ ျဖစသြားတယ” ဟေျပာသည။ ၂၀၁၅ ခႏစ ဇလင ၆ ရကေန႔တြင မြနႏငငေရးတကႄကြလႈပရားသ တစဥးက “တငးရငးသားလထ အားလးဟာဆရင ေကာငးေတြမာ MTB သငၾကားေရး န႔ သငၾကားႏငေအာင ႀကးစားေနၾကပါတယ။ ဒါေပမ သတ႔ရ႕ ဗဟဥးစးေရး၊ ဗမာဇာတသြငးေရးမဝါဒေတြေၾကာင အစးရအေနန႔ ဒါေတြကခြငမျပႏငေသးပါဘး။ အားလးက သတ႔က ဗမာစကား ေျပာေစခငေနတာ။ ဗမာေခါငးေဆာငေတြအေနန႔ ဖကဒရယဝါဒက ပစပယမယဆရင ျပညတြငးစစႀကးဟာ ဘယေတာမ အဆးသတႏငမာမဟတဘး” ဟေျပာသည။ ျပနာမား ရေနသညတင သကေမြးဝမးေကာငးမႈ၊ လ႔အခြငအေရးမားနင                                                             29 ကရငျပညနယမ လကနကကငႏင ႏငငေတာၾကားမ ပဋပကၡႏင ပညာေရးၾကားမဆကႏြယမႈ အေၾကာငးက Lall ႏင South တ႔၏ ျမနမာႏငငမ အစးရႏငသကဆငျခငး မရသည ပညာေရးစနစမား ႏႈငးယဥခက (မြနႏင ကရင အမးသား ပညာေရး စနစမား) (၂၀၁၃ Journal of Contemporary Asia) Comparing Models of Non-state Ethnic Education in Myanmar: the Mon and Karen national education regimes (‘Journal of Contemporary Asia’ 2013).

16  

ပတသကၿပး ရြာသားမားက NMSP အပစအခတရပစခနမစၿပး ႏစ ၂၀ အတြငး ပညာေရးက႑အႀကးအကယ တးတကလာသည ဟ ေျပာသည။

ေျဖဆသမား (ဥပမာ - ကခင NGO ေခါငးေဆာင၊ ၇.၄.၂၀၁၅) ကခငစစပြမားျပနလညျဖစပြားၿပးေနာကတြင အထးသျဖင ကခငေအာကေျခအဆငတကကြလႈပရားသမားက KIO ပညာေရးစနစက အစးရႏင သးျခားရပတညရန ဖအားေပးလကရသည။ ကခငပညာေရးလႈပရားသတစဥးက (၂၂.၄.၂၀၁၅) “ဗမာေတြက ယၾကညဖ႔မျဖစႏငတအတြက သးျခားကခငေကာငးစနစ တစခ ထေထာငဖ႔လပါတယ” ဟေျပာသည။ ေကအငေအ ဒတယစစဥးစးခပ ဆြနလြတဂြနေမာက “ဗမာအစးရက ရာစဝကေလာက ၾကာေအာင ဖကဆးခတ ကခငပညာေရးက ျပနလညျပျပငရပါအးမယ” ဟေျပာသည။

၂၀၁၁ ခႏစမတငမထ KIO ေကာငးမားမ ေကာငးသားမားသည အစးရအထကတနးေကာငး ၁၀ တနးစာေမးပြတြင ဝငေရာကေျဖဆခြငရသည။30 အပစအခတရပစၿပး ေနာကပငးတြင ႏငငအာဏာပငမားက KIO နယေျမမားမ ေကာငးသားမားက အစးရစာေမးပြမားတြင ပါဝငေျဖဆခြငေပးရန ျငငးပယလသည။ ကခငလထႏင ႏငငၾကားမ ဆကဆေရးက အႀကးအကယ ပကဆးသြားေစခသည။ ကခငပညာေရးဝနထမး (၃.၆.၂၀၁၅) တစဥးက ကခငလထအၾကားတြင ျဖစေပၚေနသည စးရမမႈက ေျပာျပခသည။ အထးသျဖင ၂၀၁၁ ခႏစေနာကပငး တြင KIO ထနးခပမႈ သ႔မဟတ ၾသဇာေအာကရ ေဒသမားမ ေကာငးသားမား အေနျဖင အေျခခပညာေရး လကလႊတရမညက စးရမေနၾကသည။ ပညာေရးႏင ပတသကၿပး ေဒသအလက မတညသည ရပတညခကမားရေနၾကသည။ “တခ႕ေနရာေတြမာ ဗမာဘာသာစကား ဒါမမဟတ ယဥေကးမႈက အလမရၾကပါဘး။ သမငးေနာကခေတြက အလြနပ ကြာျခားေနၾကတာကး” ဟေျပာသည။31

ေကအငအႏင အစးရတပဖြ႔မားၾကား ပဋပကၡမားျပနလညေပၚေပါကလာျခငးသည ေထာင၊ ေသာငးႏငခသည ေကာငးသားမား၏ ပညာေရးေပၚတြင တကရကသကေရာကမႈမားရခသည။ ျမနမာႏငင အေရ႕ေတာငျခမးတြင ဆယစႏစမားစြာ ျဖစခသည နညးတျဖစသည။ KIO ထနးခပေနရာတြငပင အေျပာငးအေရြ႕မားရသည။ KIO ပညာေရးဌာနလကေအာကခ လငဇာအနးမ အထကတနးေကာငးကလညး ေရြ႕ေပးလကရသည။ အထကတနးေကာငးအသစက လငဇာအျပငဘက IDP စခနးမားအနးတြင ျပနလညတညေဆာကေပးရသည။ ေကာငးသားငယမား အပါအဝင အသစဝငေရာကလာသညလထက ေနရာခေပးရန ေရႊ႕ေပးရ သည။32 IDP စခနးမ ေကာငးမားတြင KIO သငရးညႊနးတမးက အသးျပၾကသည။ (အစးရသငရးတြင ေကအငအမ ထပေဆာငးျပဌာနးသည ဖတစာမား)

ကခငေဒသတြင ခရစယာနဘရားေကာငးမား (အထးသျဖင ကကသလစႏင ႏစျခငး) သည ေဝးလ ေခါငဖားသညေဒသမားသ႔ ေစတနာ လပအားေပးဆရာမားက လြနခသည ႏစေပါငးမားစြာကပင ေစလႊတခၾကသည။ (ဘြ႔ရခါစ၊ ဆရာျဖစသငတနး အနညးငယေပးၿပး)33 ၂၀၁၁ ခႏစတြင ျပနလည ေပၚေပါကလာသည လကနကကငပဋပကၡသည နယစြနနယဖားေဒသမားမ ေကာငးမား၏ အရညအေသြးေပၚတြင မားစြာထခကမႈရသည။ ေျဖဆသအမားစမာ ကခငေဒသတြင “စစတပမား ဝငေရာက ေနရာယမႈ” သည ကေလးငယမားအဖ႔ တငးရငးသားဘာသာစကားျဖင သငယႏငသည အခြငအေရးက ယတေလာေစသညဟ ေျပာသည (ေအာကတြငရပါ)။ ရြာပက၊ ရြာေျပာငးရသည လထမားသည ဘ႑ာေရးဆငရာ အခကအခမားႏင ရငဆငရၿပး မသားစအမားအျပားမာ ကေလးငယမား ေကာငးပ႔ရန ခကခသည အထ ျဖစသြားေစသည။

ပညာေရးႏင ပတသကသည ရပတညခကမား၊ အျမငသေဘာထား အမားအျပားက ကခငမ ပါဝငေျဖဆသမားက ထတေဖာ ေျပာခၾကသည။ ကခငအပစအခတရပစေရးအဖြ႔မ ေခါငးေဆာငတစဥးက ၄ငးတ႔အဖြ႔အေနႏင ယခငကအေရးမလပသည လထမားအတြက ေကာငးမားေဆာကရန၊ ပညာေရးေဆာငရြကရနအတြက အစးရကအေျမာကအမား ပပးမႈမားရသညဟ ေျပာခသည။ (၂၀၁၅ ခႏစ၊ ေမ) ၄ငးတပဖြ႔မားသည အစးရႏင ပးေပါငးလက ေကအငေအ/ေကအငအက တကခသည လတတေလာတကပြမားေၾကာင အပစအခတရပစထားသညေဒသအခ ႕မ သငၾကားမႈမားက ထခကေစခသညဟ ၄ငးက ဆသည။

ကရငေဒသပညာေရးသည ဆယစႏစႏင ခကာျဖစေနသည ပဋပကၡမားေၾကာင အလြနတရာ နစနာခရၿပး ၂၀၁၂ ခႏစတြငမ (အနညးႏင အမားဆသလ) ရပတန႔ႏငခသည။ ပဋပကၡဒဏခ လထမားသည KNU ႏင အစးရေစလႊတသည ဆရာမား ေရာေထြးေနေလ ရတတေသာ ေဒသစမသညေကာငးမားက မားစြာအားေပးပပးခၾကသည။ ၁၉၄၉ ခႏစ KNU ေတာခၿပး ၁၀ ႏစေကာအၾကာတြင ႏငငအစးရစနစႏင သကဆငျခငးမရသည ေကာငးမားေပၚေပါကလာခသည။ ဗမာအစးရသငရးမားက လအပသလ အသးျပၿပး သာသနာျပမား ႏင အျခားမ ပပးသည သငရးမားကလညး အသးျပသည။ (ၿဗတန၊ အႏၵယ ပစေပၚတြင

                                                            30 KIO ႏင အငတာဗး ၂.၆.၂၀၁၅။ 31 အငတာဗး (၃.၆.၂၀၁၅)။ 32 အျခားေသာ ေကအငအ ဌာနမားကလညး ေနရာေရြ႔လကရသည။ ဥပမာ စကပးေရးေကာလပက ေျမာကဘကအရပ ခပလမးလမးတြင ဖြငလစထားရာမ လငဇာအနးသ႔ ေရြ႔ေျပာငးခသည။ ( ေကအငအ စးပြားေရးဌာန အပငဝငးတြင ေနရာခထားလကရသည။) 33 ကခင ဘရားေကာငးမား၏ ႏငငေရး၊ ပညာေရး၊ ယဥေကးမႈတြင ပါဝငျခငးမားႏင ပတသကၿပး (2015: 24-35) ကၾကညပါ။

17  

အေျခခသည အခါလညးရသည။) ၁၉၉၀ ႏစမားေရာကမသာ ႏငငတကာ NGO မားသည ထငးနယစပမ ကရငဒကၡသညစခနးရ ေကာငးမားပပးချခငးျဖစသည။ ထအခနမစၿပး KNU/KED သငရးမားသည အစးရသငရးႏင သသသာသာ ျခားနားသြားျခငး ျဖစသည။

ပဋပကၡျဖစေနသည ျမနမာႏငငအေရ႕ေတာငျခမးမ ေကာငးေနအရြယ ကရငကေလးငယမားသည နယစပကျဖတ၊ ဒကၡသညစခနးမားသ႔ လာေရာကပညာသငၾကားရသည။ လြနခသည ၁၀ ႏစမတငမအထ ျပညတြငးရ KNU လကေအာကခ ပညာေရးစနစႏင ဒကၡသည စခနးမားမ ပညာေရးစနစ ျခားနားမႈ အနညးငယသာရသည။ ေကာငးသားမားႏင ဆရာမားမာ စနစ ႏစခၾကားတြင လညပတေနရသည။ သငရး၊ အသးခသညပစၥညးမား၊ ဝနထမးမား အတတပငျဖစသည။ ၁၉၉၀ ႏစ ေနာကပငးမစၿပး ျပငပပပးမႈ အမားအျပားရရလာသျဖင ဒကၡသညစခနးမ သငၾကားမႈ သတမတခကမား၊ အသးျပသည ပစၥညးအရညအေသြးမာ သသသာသာ တးတကလာသည။ စနစႏစခ အၿပငတးတကလာသညႏငအည ျမနမာႏငင အေရ႕ေတာငျခမး ပဋပကၡျဖစပြားရာေဒသမ ဌာေနေကာငးစနစမာ ဒကၡသညစခနးမ စနစ၏ ‘ဆငးရလစြာေသာ ညငယ’ သဖြယျဖစလာသည။ ကရငပညာေရး က႑တြင ‘ဥးေႏာကယစးမႈ’(brain drain) ျဖစပြားသည ကာလလညး ျဖစသည။ KNU ႏင လထ (အစးရမဟတသည) စနစတြင လပကငေနရာမ INGOs မားသ႔ေျပာငးေရြ႕ လပကင ၾကသည။ ထကသ႔ေသာ ျဖစရပမားေၾကာင ကရငေကာငးသားမားသည အစးရထနးခပေနရာမ ပညာေရးစနစ (အရညအေသြး အလြနနမ) သ႔ ခတဆကရျခငးမားရလာသည။ အလရငမား၏ ရညရြယခကမာ ထကသ႔မဟတသညတင ဒကၡသည စခနးအေျခစက သးျခားကရငပညာေရးစနစ ျဖစေပၚလာမႈသည အကအညေပးေရး အဖြ႔အစညးမားႏင အတကအခအဖြ႔မားတြင ဝငေရာကလပကငႏငရန အရညအေသြးျပညဝသည ေကာငးဆငးမား သ႔မဟတ တတယႏငငမားသ႔ သြားေရာကမညသမားက ေမြးထတႏငခသည။ သ႔ေသာလညး အမားစမာ အစးရအဆငျမငပညာေရးစနစတြင တကေရာကႏငရနအတြက တကသလဝငတနး စာေမးပြေျဖဆရန အဆငမေျပပျဖစေနသည။ ယငးျဖစစဥသည ေကာငးဆငးမား၏ ဗမာစကား တတကြမးမႈ အားနညးျခငးေၾကာင ဟဆႏငသည။ ကရငေကာငးစနစသည အဂၤလပ ႏင စေကာ ကရငဘာသာက အဓကထားျခငးေၾကာင ျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ဗမာစကားက အေရးမပါလသည ႏငငျခားဘာသာစကားတစခ အေနအထားသ႔ေရာကသြားေစသည။ ကရင အထကတနးေကာငးဆငးမား၏ ဗမာစကား ကြမးကငမႈအားနညးျခငးသည ၄ငးတ႔အား အနာဂတတြင ျမနမာအစးရ အဆငျမင ပညာေရး သ႔မဟတအပခပေရးႏငေပါငးစပရာတြင အခကအခေတြ႔ေစမညျဖစသည။ (ကရငပညာေရး အာဏာပငမား၏ ရညရြယခက မဟတသညတင) ကရငပညာေရးစနစသည ခြထြကေရး လကၡဏာမားက ၄ငး၏ေကာငးသားမားၾကားတြင ျပနလညျပန႔ပြားေစခသည။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ေဆာငရြကေနသည အေျခအေနတြင ကရငနငငေရး ပညာေရး ေခါငးေဆာငမား အေနႏင ႀကေတြ႔ေနရသည အခကအခမား အနကတခမာ ျပညေထာငစတြငး (ဒမကေရစ၊ ဖကဒရယ) KED စနစ၏ အနာဂတ ေမာမနးခကမားႏင လပငနးအေကာငအထညေဖာမႈမား ေဖာထတေနရငးႏင MTB ပညာေရးနယပယ လပထးလပနညးေကာငးမားပါဝငလက ေကာငးစနစမားက အားေကာငး လာေစရနမညသ႔ တညေဆာကမညဆသည ေမးခြနးျဖစသည။34

၃.၃ မခငဘာသာစကားအေျချပ စနစမား၏ ပစမား

ျမနမာႏငငတြငးရတငးရငးသားပညာေရး ပစမးမးက ေအာကတြငေဖာျပထားပါသည။ အစးရႏင အနးစပဆးမ သးျခားျဖစသညအထ စဥထားပါသည။ ဇယား ၁ ကၾကညပါ။ အမးအစားမားအားလးတြင ေဒသခလထမားက ဆရာမား၊ ေကာငးမားက35 အားသြနခြနစက ပပးေလရသည။

ဇယား ၁။ ။ ျမနမာႏငငတြငးမ တငးရငးသားပညာေရးအမးအစား (အစးရ စနစႏင နးစပမႈေပၚ မတညကာေနရာခထားပါသည။ )

အမ းအစား လကၡဏာမား ဥပမာမား

၁ – တငးရငးသားမားထညဝငမႈ ရသည အစးရေကာငးမား

အစးရစရတျဖငလညပတသညေကာငးတြင အရပဘကလ႔အဖြ႔ အစညးက ပပးသည။

အစးရစရတျဖငဖြငသည ေကာငး ျဖစသည။ ဆရာအခ႕ (ႏင အခ႕သငရးမား) က ေဒသခရပရြာ သ႔မဟတ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမ ပပးသည။

၂ – ေပါငးစပေကာငးမား (Mixed schools)

EAGs ထနးခပေနရာ၊ အစးရႏငလညး သကဆငသည ေနရာမားတြင ဖြငထားသည အစးရေကာငးမားျဖစသည။ အရပဘက လ႔အဖြ႔အစညး သ႔မဟတ EAGs မား ပပးအခ႕ရရသည။

လပအားေပး ဆရာမား လကခေသာ ေဝးလသည ေဒသမေကာငးမားလညး ပါဝငသည။

                                                            34 အသစျပနလညေရးဆြထားသည KRCEE သငရးသည ယငးျပနာအခ႕ကေျပလညေစမညျဖစသည။. 35 Lall and South (2012).

18  

၃ – အသြငစေပါငးထားသည ေကာငးမား (Hybrid schools)

အစးရတစပငး၊ EAG တစပငး ရဖနရခါ အရပဘက လ႔အဖြ႔အစညးက ပပးမႈမား ျပလပသည။

ကခငအပစအခတရပေဒသမ NDAK ေကာငးမား

ကခငေဒသမ IDPs မား အတြကေကာငးမား ယခငက EAG ပညာေရးဌာနမား၏

ထနးခပမႈေအာကတြင ရေသာလညး အစးရ၏ ပညာေရး ဝနႀကးဌာနက သမးလကသည သ႔မဟတ ပေျပာငး သြားသည ေကာငးမား

၄ – EAG (အစးရသငရး အသးျပသည) ေကာငးမား

EAG လကေအာကတြင စမသည ေကာငး မား။ အစးရဆရာမား မရေသာလညး အစးရ သငရးညႊနးတမးက အသးျပသည။ (ရဖနရခါ ဘာသာျပနကာ အသးျပသည။) အခ႕ေသာ အေျခအေနမားတြင ယငးေကာငးမားမ စာေမးပြေအာငျမငပါက နငငေတာ၏ပညာေရး စနစသ႔ ေပါငးကး တကေရာကႏငသည။ သငရးညႊနးတမးက တငးရငးသား လမးစ အေျခအေနႏင လကဖကေအာင ထပမ ထညသြငးထားသညမားရသည။ အထးသျဖင သမငး ႏင လမႈေရး ဘာသာရပမားျဖစသည။ အျခားဘာသာရပမား ထညသြငးျခငးမားလညး ရဖနရခါရသည။

NMSP/MNEC တ႔၏ မြနအမးသား ေကာငးမား

KIO ေကာငးမား (အစးရ သငရးက ကခငဘာသာျဖငသငသည။ ေနာကပငးတြင ဗမာ ဘာသာျဖင ေျပာငးလ သငၾကားေပးသည။)

ကရငေကာငး အခ႕။ အတအက ဆရလင KNU/KED မ အကန႔အသတ ပပးထားသည ေကာငးမား။

၅ – EAG ေကာငးမား

EAGs သ႔မဟတ ၄ငးတ႔ႏငဆကႏြယမႈ ရသညအရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားကတညေဆာက ဖြငလစသည ေကာငးမားျဖစသည။ မခင ဘာသာစကား အသးျပၿပး သးျခားသငရး ညႊနးတမး အသးျပသည။ ေကာငးသားမား အေနႏင ေပါငးကး တကေရာကႏငရန အသအမတျပ ခရျခငးမရ၊ သတမတထားျခငး မရ။ ျဖစႏငေခ လညးမရ။

KED ေကာငးမား၊ KNU ၾသဇာ သ႔မဟတ အာဏာ သကေရာကသည ေဒသမားမ ရပရြာေကာငးမား။

စစေျပး ဒကၡသညစခနးမ ေကာငးမား

၆ – အရပဘကလ႔အဖြ႔ အစညးမ ဖြငသညေကာငးမား

မခငဘာသာစကား အသးျပသည သးျခား သငရးညႊနးတမး၊ သးျခားသငၾကားပနညးလမး က အသးျပသည။ ေကာငးသားမားအေနျဖင ေပါငးကး တကေရာကႏငရန အသအမတျပ ခရျခငးမရ၊ ျဖစႏငေခလညးမရ။

ရမးေျမာကႏင ကခငတ႔မ ရပရြာ၏ အစအစဥျဖငဖြငသည ေကာငးမား

KNU ထနးခပနယေျမမ ေကာငးအခ႕ (ရဖနရခါ ဘရားေကာငးမားမ စမမႈ၊ ရနပေငြမတညမႈ ျပလပသည။)

၇ – ႏငငျခားသငရး ညႊနးတမးက အသးျပသည ေကာငးမား

အျခားႏငငတြင ျပစသည သငရးညႊနးတမး အသးျပသည။ ထႏငငမားသ႔ ေကာငးသား (အခ႕) ေျပာငးေရြ႕တကေရာကႏငသည။

ကခငမ အႏၵယသငရးညႊနးတမး က အသးျပသည ေကာငးမား။

ကရငမ သာသနာျပ ေကာငးအခ႕။

၈ – ေႏြရာသေကာငးမား (Supplementary schools)

တငးရငးသား ဘာသာစကား၊ ယဥေကးမႈ၊ဘာသာေရးက အဓကထား သငၾကားသည ေကာငးမားျဖစသည။ အစးရေကာငးခနအၿပး ေႏြရာသေကာငး သ႔မဟတ မနကပငး/ ညေနပငး ေကာငးမား။

အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားမ အမားစ ပပးသည ေကာငးမား၊ သဃာမား၊ ဘရားေကာငးမား ႏင ခတဆကသည။

သေတသနျပလပစဥ ထပမေတြ႕ရရသည ေကာငးအမးအစားသစမားအေၾကာငးအေသးစတက ေနာကအခနးတြင ေဖာျပထား ပါသည။36

                                                            36 မြန ႏင ကရငျပညနယမ EAG ပညာေရးလပငနးစဥျပ အေသးစတ ေဖာထတျခငးက Lall and South 2013 တြင ေဖာျပထားပါသည။ ေအာကတြငေဖာျပထားသည ေကာငးမားႏင စနစမားသည ယခင သေတသနတြင ပါဝငျခငးမရေသးသညမားျဖစသည။

19  

အမ းအစား

အမးအစား ၁ - တငးရငးသားမားထညဝငသည အစးရေကာငးမား(အရပဘကလ႔အဖြ႕အစညးမား ပ႔ပးသည အစးရေကာငးမား)

အထးသျဖင ကခငျပညနယ (အျခားေနရာမားလညးပါဝင) အစးရလကေအာကခေကာငးအမားစမာ ကလနေခတတြင စတငခသည ေကာငးမားျဖစၿပး ခရစယာန သာသနာျပမားက ဥးစးခသည။ ၁၉၆၀ ႏစမားတြင ယငးေကာငးမားက အစးရကသမးယ သ႔မဟတ ပတလကသည။ သ႔ေသာလညး ကခင အမားစကေတာ ထေကာငးမားက နမနာေကာငးအျဖစ လကခခၾကသည။ “သာသနာျပေကာငး ေတြမာ ၁၉၆၂ မတငခငထ MTB သငၾကားမႈေတြရပါတယ။ ဥးေနဝငးအစးရက တငးရငးသား ဘာသာစကားသငၾကားမႈက မပတခငထေပါ။ ခေတာ ဒမကေရစလမးေပၚေရာကေနၿပ ဒါေၾကာငဒါေတြက တစခါ ျပနစခငပါတယဟ ေျပာသည။”

ပခးတငးေဒသႀကး စေကာကရငမားေနထငသညေဒသမားတြင အစးရေကာငးေပါငး ၃၃၀ ေကာရၿပး ေကာငးသား ၄၀,၀၀၀ ေကာ ရသည။ (ဇနနဝါရ ၂၀၁၅) ထေကာငးအမားစက ေဒသခလထမားႏင ရပရြာအေျချပအဖြ႔အစညးမားက ေစတနာလပအား ေပး MTB ဆရာမား၊ တငးရငးသား ဘာသာစကား သငရးေထာကကျပမား အပါအဝင ဆရာမားသ႔ ေထာကပမႈအမားအျပား ျပလပသည။ ပညာေရးျပျပငေျပာငးလမႈမား ျပလပေနသညႏငအမ အစးရက တရားဝငပပးမႈမားမာလညး တးတကလာလက ရသည။ (ေအာကတြင ၾကညပါ)37

အမးအစား ၂ - ေပါငးစပေကာငးမား (EAGs ထနးခပေနရာ၊ အစးရႏငလညး သကဆငသညေနရာမားတြင ဖြငထားသည အစးရေကာငးမား၊ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညး ႏင/သ႔မဟတ EAGs မား ပပးသည)

မြနဘာသာႏင သမငးက ေကာငးခနတြငး အပဘာသာရပအေနျဖငသငသည မြန ေပါငးစပေကာငးမားရသည။ အစးရ ေကာငးမားျဖစၿပး အစးရေကာငးအပႀကးမားႏင ညႇႏႈငးရရမႈေပၚ မတညကာ ေပါငးစပမႈမားျပလပသည။ အလားတ ေပါငးစပေကာငးမား ကရငျပညနယေနရာ အေတာမားမား တြငလညးရသည။38

အမးအစား ၃ - အသြငစေပါငးထားသညေကာငးမား (အစးရ တပငး၊ EAG တပငး)

ေငြေၾကးေထာကပမႈရရရနအတြက အစးရစနစႏင ခတဆကထားသည သ႔မဟတ ေပါငးစပထားသည EAG ပညာေရးဌာနမား လကေအာကခေကာငးမားက ဆလသည။ MNEC ေကာငးအခ႕သည ထကသ႔ လညပတသည။ ဆရာမားလစာက အစးရက ေပးသည။ အစးရဆရာေရာ ေစတနာလပအားေပးဆရာမားပါရသည IDP ေကာငးအမားစသည ယခအမးအစား ေကာငးမား ျဖစသည။ စာသငၾကားရာတြင အသးျပသည ဘာသာစကားသည ေဒသခတငးရငးသား ဘာသာစကားျဖစသညတင အစးရ သငရးညႊနးတမးက အသးျပေလရသည။ EAG (ဥပမာ ေကအငအ) ပညာေရးဌာနက သငရးအပမား ထညသြငးျခငးမးလညး ရႏငသည။ New Democratic Army-Kachin (NDAK) ဒမကေရစသစတပမေတာ - ကခင လကေအာကခေကာငးမားသည ယခအမးအစားတြင ပါဝငသည။ လကနကကငအဖြ ႔မားက တညေဆာက၊ အပခပ (၁၉၈၉ အစးရႏင အပစအခတရပစခနတြင သေဘာတ) ေသာလညး ဗမာဘာသာျဖငသငၾကားသည။ အစးရ သငရးအသးျပသည။ ေဒသခ ဆရာမားရသကသ႔ အစးရက ခန႔ထားသမားလညးရသည။

အမးအစား ၄ - EAG (အစးရသငရးအသးျပသည) ေကာငးမား (EAG တညေဆာက၊ စမသည ေကာငးမား ျဖစေသာလညး အစးရ သငရးက အသးျပၿပး MTB ဥးစားေပး သငခနးစာမား ထပမေပါငးစပသည။

၃.၃.၁ ကခင

၂၀၁၁ မတငမထ ေကအငအ ေကာငးအမားစသည ယခအမးအစားတြင အကးဝငသည။39 လကနကကငပဋပကၡမား တေကာျပနလညျဖစသြားသည အခနတြင KIO ေကာငးစနစ၊ ကခငပညာေရးစနစတခလးသည ျမနမာႏငငအစးရ၊ အစးရ သငရးမားႏင ပညာေရးအရ ခတဆကထားမႈမားမ ေဝးရာသ႔ ဥးတညသြားသည။ ဂငးေဖာဖတစာအပမား အထးသျဖင မလတနး အဆင အတြက လအပလကရေသာလညး ကခငပညာေရးဥးေဆာငမား (အျခား တငးရငးသား လမးစမားအပါအဝင) သည ဗမာဘာသာမ ဘာသာျပနဆအသးခမညအစား မမကယပင သငရးျပစရန ပ၍အေလးထားၾကသည။ ကခငပညာေရး ဥးေဆာငမားအေနႏင အလယတနးအဆငတြင ဗမာဘာသာျဖငသငၾကားျခငးသ ႔ကးေျပာငးသြားလေသာလညး ဂငးေဖာ သငၾကားမႈက အထကတနးထ ေဆာငရြကသြားလၾကသည။ ကခငအမားစ (ဂငးေဖာမဟတသမား အပါအဝင) အေနျဖင

                                                            37 အလြတသေဘာစစမးမႈမားအရ ရြာအားလးသည ၄ငးတ႔ေကာငးမားတြင တငးရငးသား ဘာသာစကား သငၾကားမညကလလားျခငး မရပါ။ အခ႕က အဂၤလပႏင သပၺတြင အားစကရန လလားၾကသည။ 38 အေသးစတက Lall and South (2013) တြငၾကညပါ။ 39 ၂၀၁၁ ခႏစ ႏစလယပငး ပဋပကၡမား ျပနလညမေပၚေပါကမ ေကအငအ ထနးခပေနရာမားမ ေကာငးအခ႕က ႏစျခငးႏင ကကသလစ ဘရားေကာငးမား အေနျဖင တာဝနယေပးရန တငျပခဖးသည။

20  

ေကာငးသားမားသည လေျပာမားသည ဘာသာစကား (ဂငးေဖာက တရားဝင ဘစကားအျဖစ) ကသငၾကားသငသညဟ ယဆသည။ သာမနအားျဖင ဗမာႏငငတြင ပါဝငေနျခငး ျဖစေသာေၾကာင ဗမာစကားက ေကာငးတြငသငၾကားရမည။ သ႔ေသာလညး ကေလးမားသည သတဝါမား၊ အပငမား နာမညမားက အထးသျဖင ဂငးေဖာစကားျဖင သရနလသညဟေသာ ခယခကမးရၾကသည။ ဗမာဘာသာက စာသငၾကားမႈအေစာပငးႏစမားတြင သငၾကားေလရေသာလညး ဖဖစးစးသငၾကားျခငး မရပါ။ အဂၤလပက မလတနးေႏာငးပငးႏစမားတြင သငၾကားသည။ သ႔ေသာလညး ေကာငးတစေကာငးႏငတစေကာငး ကြာျခားသည။ ဂငးေဖာမဟတသည မးႏြယစ (လခတ ႏင မာရ) တ႔သည ဗမာစကား ပ၍သငၾကားရန လအပႏငသည။ ကခင IDP ဆရာမား၏ နားလညထားမႈအရ KIO ေပၚလစမာ - ကေလးမား ေကာငးပညာေရးၿပးဆးသြားသညအခါတြင ကခငဘာသာစကားက အမးသားလကၡဏာ တစရပအေနျဖင တတေျမာကရမည။ သ႔ေသာလညး ဗမာစကားလညး ေျပာဆႏငရ မည ဟ၍ျဖစသည။

KIO ပညာေရးဌာန တာဝနခ ဆြမလြတဂမ (KIC အတငပငခ၊ KIO ဗဟအလပအမႈေဆာင ေကာမတဝင၊ KIO ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈ အဖြ႔ေခါငးေဆာင) က “KIO သည စစဘရင(warlords) သကသကမဟတ၊ ႏငငေရး သေဘာေဆာငသည။ ကခငလထႏင အစးရၾကား ယၾကညမႈပကျပား သြားၿပျဖစေသာေၾကာင မမကယပင အရငးအျမစမား၊ စြမးေဆာငရညမားက ျပစေဖာထတရေတာ မညျဖစသည။ ယခငကသ႔ အစးရေကာငးမားသ႔ ေကာငးသားမား ေစလႊတျခငး မဟတေတာပ ကယပင စာေမးပြစနစမားျပငဆငရမည ဆရာအတတသငေကာလပမား ႏင သငရးညႊနးတမး စာရြကစာတမးမား ျပငဆငရေတာမညဟ” ဆခသည။ ေကအငအ ပညာေရးဌာန သးဥးေျမာကတာဝနခ ေထာငကရာေစာက “KIO ပညာေရးဌာန သည ကခငေတာလနေရးႏငအတ ေပၚထြကလာျခငးျဖစသည။ ဌာန၏ရညရြယခကမာ လမးရးအတငး သငၾကားမညအစား ကခငမးဆကသစမား ေလကငေမြးထတရန၊ ေကာငးသားအေျချပ သငၾကားေရးက ျမငတငရန” ျဖစသည။

ကခင IDP ရြာသားမားအေျပာအရ (၂၀ -၂၂၊ ၄၊ ၂၀၁၅) “အစးရေကာငးမားတြင တကသည ကေလးငယမားသည ကခငဘာသာက ေနအမ သ႔မဟတ ဘရားေကာငးတြငသာ သငခြငရတယ။ အေကာငးဆးကေတာ အစးရေကာငးပညာေရး စနစက ျပျပငေျပာငးလမႈ လပဖ႔ပါပ၊ တငးရငးသားေတြရ႕ အမတလကၡဏာက ေလးစားရမယ လကဖကညရမယ ဒါမ မဟတရငေတာ သးျခားကခငေကာငးစနစက ေကာငးပါတယ” ဟဆသည။ ေကာငးဆရာမတစဥးက “ဗမာ ပညာေရးစနစ ေအာကမာ မေနခငပါဘး။ အရငတနးက ႀကေတြ႔ခရတ သတျဖတမႈေတြ၊ မယၾကညမႈေတြေၾကာင အစးရက တစရာခငႏႈနး ေတာငမ မယပါဘး။ လတတေလာမာ အစးရဟာ တငးရငးသား ဘာသာစကားေတြက ကခငေကာငးေတြမာသငဖ႔ ခြငျပခပါတယ။ ဒါေပမ သတ႔ေလသက (သငရး) ကမႀကကဘး။ အစးရဟာ ဒကလာၿပး ေကာငးေဆာကမာက ကြနမတ႔ဘယေတာမ လကခမာ မဟတပါဘး” ဟ ေျပာသည။

၃.၃.၂ မြန

ေနာကခသမငး အခနးတြငေဖာျပခသညအတငးပင MNEC ပညာေရးစနစသည တငးရငးသား ဘာသာစကား ပညာေရးက မလတနး အဆငတြင သငၾကားေပးႏငသည အားသာခကရသည။ မြန အမးသားေကာငးဆငးမားသည အစးရ တကသလဝငတနးမားတြင ဝငေရာကေျဖဆႏငရန၊ တစႏငငလး အဆငပညာေရးစနစသ႔ ပးေပါငးႏငရန ျပငဆငလကရသည။ အစးရႏင သကဆငျခငး မရသည စနစမ ေကာငးသားမားသည အစးရပညာေရးစနစႏင ပးေပါငးလပါက (မဘမား) ဆႏၵရပါက ပးေပါငးႏငေစရန ျပငဆငေနသည။ ဘ႑ာေရးေထာကပမႈ အလအေလာကမရသျဖင MNEC သည လပငနးခြငမဝငမ ဆရာမားက သငတနးေပးျခငးအတြက ရနပေငြေထာကပႏငျခငး မရေတာပါ။ သ႔ေသာလညး ၄ငး၏ ဆရာမားက လပငနးခြင ဝငေနသမားအတြက ရညရြယသည သငတနးမားေပးေနဆျဖစသည။ ဆရာအတတသင အဖြ႔သးဖြ႔ျဖင လႈပရားသငၾကား ေပးေနသည။ MNEC ဆရာမားသည အစးရဆရာမားအတြက UNICEF က ဥးစးဖြငသည လပငနးခြငဝင သငတနးမားတြင တစ တစ တးတက ေလလာခြငရလာသည။

၂၀၁၅၊ ဇလငလအတြငး ကြငးဆငးေလလာမႈအရ ေကာငးသားမား ႏင မဘမားက ၄ငးတ႔၏ ကေလးမားက မြနအမးသားေကာငး မားသ႔ေပးပ႔သြားရန ဆႏၵရၾကသည။ အမးသားလကၡဏာ ထနးသမးရန အတြကေသာလညးေကာငး၊ မြနအမးသားေကာငး မားသည အစးရေကာငးမားထပ ကနကစရတနညးပါး၍ေသာလညးေကာငး ျဖစသည။ ဆရာမားသညလညး ေစတနာထား တာဝနေကသမား ျဖစၾကသည။ သ႔မဟတ မြနစနစမ ေကာငးဆငးမားျဖစသညအေလာက ရပရြာလထအား အကးျပလ ၾကသမားျဖစသည။ “ကၽြနေတာက မြနအမးသားေကာငးဆငးျဖစပါတယ ဒါေၾကာင မြနအမးသားေကာငးကျပနၿပး ပပးခငပါတယ။ ဆရာ လလေလာကေလာကမရတ အတြက အသညကြကလပကျဖညခငပါတယ။ မြန စာေပန႔ ဘာသာစကား၊ မြန အမးသားလကၡဏာေတြက မြနအမးသားေကာငးေတြက တဆင ထနးသမးသြားခငပါတယ။ အမးသားေကာငးမရဘးဆရင မြနစာေရးတတ၊ ဖတတတတလဥးေရ ေပာကသြားမယ။ မြနဘာသာစကား၊ ႏငငန႔ရပရြာအကးေဆာငခငလ႔ ဆရာအျဖစ ေရြးခယလပကငခတာျဖစပါတယ။ အစးရစနစႏင သးျခားေနၿပး လြတလပစြာ ရငသနသညစနစက လလားသမားလညးရသည။

21  

အစးရေကာငးေတြန႔ သကဆငျခငးမရပ လြတလြတလပလပဖြငခငပါတယ။ ဒါေပမ အခကအခအမားႀကးရပါတယ။ အစးရ ေကာငးမားဟာ လေတြအမားႀကးက သငၾကားႏငတယ ကေနာတ႔လညး ဒါမးလပႏငတယ ဆတာ ျပခငပါတယ”

၂၀၁၅ ေမလအတြငး ကြငးဆငးခသည မြနအမးသားေကာငး၊ အစးရေကာငးပါရသည ရြာမမဘမားက “မဘအေတာမားမားဟာ သတ႔ သားသမးေတြက အစးရေကာငးက ပ႔ပါတယ။ ဗမာစကားေကာငးေကာငးတတဖ႔ အသအမတျပလကမတရဖ႔ ျဖစပါတယ။ ဒါေပမ အစးရေကာငးေတြမာ ကေလးေတြက ၿခမးေျခာကတာေတြ ရတတပါတယ။ မြန ေကာငးေတြဟာ သကသာတယ ဒါေၾကာင ဆငးရသား ကေလးေတြက ပ႔ၾကတယ” ဟေျပာသည။

အမးအစား ၅ - EAG ေကာငးမား (EAGs ႏင/သ႔မဟတ ဆကႏြယမႈရသည အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားက တညေဆာက ဖြငလစသည ေကာငးမား - သးျခား သငရးညႊနးတမး အသးျပသည။)

ကရငပညာေရးဌာန (KED) မ ေကာငးအမားစမာ ယခအမးအစားတြင အကးဝငသည။40 ကရငဒကၡသညမား အတြက ဖြငလစထားသည ထငးႏငငဒကၡသညစခနးမားမ ေကာငးမားလညး အကးဝငသည။ ေနာကခ သမငးအခနးတြင ေဖာျပထားသည အတငး KED လကေအာကတြင ေကာငးေပါငး ၁,၀၀၀ ေကာရသည။ တဝကခန႔မာ အစးရ၊ KNU နယဘကအပခပေရး ေရာကရသည စပၾကားေနရာမားတြငျဖစသည။ ထေနရာမားသ႔ အစးရက ဆရာမားေပးပ႔သည။ အျခားေကာငးမားမာ KNU ေနရာတြငျဖစသည။ ယခအမးအစားတြင KNU ေနရာမေကာငးမား အကးဝငသည။ သငခနးစာအခ႕တြင ဗမာဘာသာ ပါဝငေသာလညး သငခနးစာအမားစမာ ကရင (အမားအားျဖင၊ စေကာ ဘာသာစကား သ႔ေသာ တစခတညးျဖငေတာမဟတ) ႏင အဂၤလပျဖစေသာေၾကာင အစးရစနစႏင ပးေပါငးရန ခကခသည။41 KNU အဆငျမငအရာရတစဥးက - KNU ပညာေရးမဝါဒသည လကနကကငပဋပကၡ အေျခအေနေပၚတြငမတညျခငး ျဖစေသာေၾကာင အလြနမပင လြတလပသညသေဘာရသည။ KNU ပညာေရးစနစက ျပျပငေျပာငးလရန၊ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ အခငးအကငးတြင ေရ႕ဆကသြားရနမာ အခကအခတစချဖစသည။ KNU ပညာေရးမဝါဒသည အမးသားေရးက ေထာကခသည။ ဖကဒရယအေျခခမေပၚတြင အေျခခသည။ KED သငရးညႊနးတမး မားက NGOs မား အကအညႏင ျပစလကရသည။

ထ႔ျပင ကေလးေပါငး ၃၀,၀၀၀ ေကာသည ထငးႏငငတြငးရ ကရငဒကၡသည ၇ ခ၊ ကရငန ဒကၡသည ၂ ခတ႔ရ ေကာငးေပါငး ၈၀ တြင ပညာသငၾကားေနၾကသည။.42 ယငးေကာငးမားသည ႏငငတကာ NGOs အသးသးမ အကအညမားရရၾကသည။ ကရင ဒကၡသည ေကာမတ (KRC) ႏင ကရငဒကၡသည ေကာမတ ပညာေရးဌာန Education Entity (KRCEE)၊ ကရငန ပညာေရးဌာနတ႔ လကေအာကချဖစသည။ အထကပါ ဌာန ၂ ခလးသည သကဆငရာ EAGs ျဖစေသာ KNU ႏင KNPP တ႔ လကေအာကတြင လညပတေနၾကသည။ ေဒသခ အကးသကဆငသမားအတြက နယစပျဖတေကာ ဒကၡသညစခနးမ ကရင (ကရငန) ပညာေရးစနစမားသည ျမနမာႏငငတြငးမ (သငရး၊ စမအပခပမႈ အစရသျဖင) ေကာငးမားႏင ထပတနးပါးျဖစသည။ အတြငးမ ေကာငးမားသည ရပေငြရရမႈ နညးပါးသညမအပ အတတနးပါးျဖစသည။ အတြငးမ ကရငေကာငးမားက ရဖနရခါတြင ရပရြာေကာငးမား ဟေခၚသည။ မတညသည အငစတကးရငးအမားအျပားပါဝငေလရသည။ ႏစမးလးက KED က တကရကစမသည။ ရပရြာက ေထာကပသညေကာငးမားမာ KED မ ဆရာ ႏင သငရးေထာကပမႈ အနညးငယသာရသည။ ေကအငအ ပညာေရးဌာနမ ေကာငးမားအေနျဖင အစးရသငရးမားက ပစပယရနဆးျဖတမညဆပါက ယခအမးအစားတြင ပါဝငလာမည ျဖစသည။

အမးအစား ၆ - မခင ဘာသာစကားအေျချပ သငရးသးျခားရသည အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမား၏ ကယပငေကာငးမား

ကခငႏင ရမးေျမာကတ႔တြင ကခင CSOမားက ႏငငတကာအေထာကအပႏင ပပးစမၿပး ရပရြာဥးစးသည ေကာငးမားပါဝငသည။ ေဒသခ ကခငပညာေရးဥးေဆာငမားသည မတညသညပစက လလားေနၾကၿပး ၄ငးတ႔ကယပင ပစျပစလကရသည။ “ႏငငအဆငစနစ အႀကးအကယေျပာငးလျခငးမရသည ကာလပတလး (အခနတကာလအတြငး ေပၚေပါကႏငရန အလားအလာမရ) အစးရစနစႏင ခြထြကေနရနျဖစသည”။ ယငးလပငနးစဥမားသည ရပရြာျပျပငေျပာငးလေရးပစမားျဖင ေပၚေပါကလာသည။ စမကနးခ ေဆာငရြကျခငးမးမဟတပ ေဒသခမားဥးစးၿပး ႏငငစနစမ သသသာသာခြထြကေနသည။ KIO ပညာေရးဌာနႏငလညး ခတဆကေနျခငးမရပါ။ ေကာငးမားသည မမရနပေငြ မမရာသည။ မဘမားကလညး အစးရစာေမးပြမား တြင ေကာငးသားမား ဝငေရာကေျဖဆႏငရန ျပငဆငေပးျခငးမးကစတကးမရေၾကာငး သရသည။ ယငးစနစႏငပတသကၿပး အသအမတျပမတြင ျပနာရေနသည။ (အထကတနးအတြက အရညအခငးျပညမေၾကာငး မညကသ႔ အသအမတျပမညနညး) စတေကနပဖြယအေျဖက ယေန႔ခနထ ေဖာထတႏငျခငးမရေသးပါ။ (ေကာငးဆငးမားအေနႏင MIT BARS သ႔မဟတ KTCS သ႔

                                                            40 KED သည KNU ၏ ဌာနခြတချဖစသည။ ဗဟ အဆငတြင ဝနထမး ၁၇ ဥးရသည။ KNU ခရင ၇ ခတြင နယေျမအလက ဆရာျဖစသငတနးေပးႏငသည ဆရာ ၃၀ ဥး ကလညးခန႔ထားသည။ 41 ကရင ဘာသာစကားအပစ၊ ႏငငေရး ႏင အျခား ကစၥမား အေသးစတ ေလလာလပါက South (2011) ကၾကညပါ။ 42 The Border Consortium (2015).

22  

ဆကလကတကေရာကႏငမည သ႔မဟတ ေနာငမအေျဖသရမည) ယငးေကာငးမားမ ကေလးမားသည ဗမာစာက ေကာငးစြာသငၾကားႏငၾကသည။ ဂငးေဖာမဟတသည မသားစမ ကေလးငယ အနညးစလညး တကေရာကသည။ (ဥပမာ ရမး)

အမးအစား ၇ - ႏငငျခားသငရး အသးျပသညေကာငးမား ( ႏငငျခား ေကာငးမားသ႔ ေျပာငးေရြ႔တကေရာကခြငရသည)

ယငးအမးအစားေကာငးမားသည အနညးငယသာရၿပး တစေကာငးႏငတစေကာငး အလမးကြာလသည။ သ႔ေသာလညး လငဇာ (ေကအငအ ဌာနခပေနရာ) တြင ေနာငဧခး (ဆမားဇ) သာသနာျပ အထကတနးေကာငးရသည။ ( ၂၀.၄.၂၀၁၄ တြငကြငးဆငး) အႏၵယစတင အဂၤလပဘာသာစကား အသးျပသည ပစျဖစသည။ ၁၉၉၂ (၁၉၉၄ ေကအငအ အပစအခတရပစေရး လကမတမထးမ) တြင စတငခၿပး ေကအငအ/အစးရ သငရးက အသးျပခသည။ ႏငငျခားတြင ဆကလကပညာ ေလလာႏငရန ရညရြယၿပး ၂၀၁၀ ခႏစတြင အႏၵယ (နာဂလနး) မ “ေအာကစဖ႔ဒစသတမတခက”အတငး အေျခခထားသည အဂၤလပဘာသာ သငရးက အသးျပခသည။ ဆမားဇ ေကာငးမ အစးရတကသလမားသ႔ အခါအားေလာစြာ ေကာငးသားမားေပးပ႔ေလရသည။ ၂၀၁၁ ခႏစ စစပြမား ျပနလညျဖစပြားၿပး ေနာကတြင ရပတန႔သြားသည။ ဗမာသမငးက သငၾကားျခငးမရေသာလညး ဗမာစာက ဘာသာစကား တစခ အေနႏငသငၾကားသည။ တရတဘာသာက လညးသငၾကားသည။ ဂငးေဖာဘာသာ စကားကလညး သငေပးသည။ ေကာငးဆငးမားသည တရားေဟာဆရာ သ႔မဟတ ေကအငအ အရာရမား ျဖစလာၾကသည။ ေကာငးဆငး အမားစမာ အႏၵယတြင အဆငျမငပညာေရး ဆညးပးရနအတြက အခြငအလမးမား ရၾကသည။ (သာသနာျပ ရနပေငြ၊၊ မသားစ အဆကအသြယ၊ ေငြေၾကးျဖင ပညာဆကသငႏငသည။ အထကတနးလႊာမဟတသည ကေလးငယမားအဖ႔ ႏငငျခားတြင ပညာဆကသငရန အခကအခရသည) အႏၵယ အဆငျမငပညာေရးသည ျမနမာအဆငျမငပညာေရး စနစထက အရညအေသြးပငး သာလြနသညက ျမငေတြ႔ႏငသည။ ျမနမာႏငငအေနာကေျမာကမ ေကာငးသားမားသည အႏၵယ အေရ႕ေျမာကသ႔သြားကာ ပညာသငၾကားၾကသည ရာဇဝငမားလညးရသည။43 ဆမားဇေကာငး၏ အရညအေသြးက အသအမတျပေပးသည အစးရ (သ႔မဟတ တရားဝငႏငငတကာ) မရေသးပါ။ သ႔ေသာလညး ျပနာမရပါ။ အႏၵယ သ႔မဟတ အျခားမ အသအမတျပမႈ ရရရနအားထတလက ရသည။ KNU ထနးခပမႈေအာက နယေျမမားတြင ႏငငျခားသငရး အသးျပသည (သာသနာျပ ေကာငးအမားစ) ေကာငးအခ ႔ရသည။

အမးအစား ၈ - ေႏြရာသေကာငးမား (ေႏြရာသေကာငး သ႔မဟတ ညေန/မနက ေကာငးမား)

ဘာသာေရးအဖြ႕အစညးမား (ဥပမာ သဃာ သ႔မဟတ ဘရားေကာငးမား) က ထေထာငစမေလရသည။ မြန သဃာေတာမား ဥးေဆာငသည မြနဘာသာစကားႏင စာေပသငတနး ေႏြရာသ ႏင ကခငျပညနယမ ဘရားေကာငးမား ဖြငလစသည ေႏြရာသေကာငးမားသည ယခစာရငးတြင အကးဝငသည။44 ကခငျပညနယတြင ဘရားေကာငးမားသည ကမးစာပ႔ချခငး၊ ကခငဘာသာစကား မးကြအမးမးက အားလပရကမားႏင စေန၊ တနဂၤေႏြမားတြင သငၾကားေပးျခငးတြင တကကြစြာ ေဆာငရြကေနၾကသည။

၃.၄ မဝါဒဆငရာ ျပနာမား

တငးရငးသား ပညာေရးဥးေဆာငသမားႏင ေကာငးမား၊ သငရးညႊနးတမး၊ ဘာသာစကားဆငရာ ကစၥရပမားေဆြးေႏြးသည အခါတြင မဝါဒေရးရာျပနာမားသည ရႈပေထြး၊ အေျပာငးအလမားသည အခငးအကငးမားအသြငျဖင မၾကာခဏ ေပၚထြကလာေလရသည။ EAG ပညာေရးဌာနမား၊ ပဂၢလက စာသငေကာငးမားသည အစးရပညာေရး အာဏာပငမားႏင မညကသ႔ေသာ ဆကဆေရး ရသငသနညး ဟေသာ ေမးခြနးမးေပၚထြကလာတတသည။ ျပညေထာငစအဆင ဘာသာစကား မဝါဒမာ ေရြ႕လားတးတကလကရသည။ တငးရငးသား ဘာသာစကား အေရးပါပက တစတစ လကခအသအမတျပလာၾကသည။ အထးသျဖင ျပညနယအစးရမား အသအမတျပလာသည။ သ႔ေသာလညး အထကတြငေဖာျပခသည စာရငးအတငး အစးရ ႏငသကဆငျခငးမရသညေကာငးမား၊ ဆရာမား၏ အနာဂတႏင အေနအထားမာ ရငးလငးစြာ ျပဌာနးထားျခငးမရေသးပါ။

၃.၄.၁ မြန

MNEC (NMSP) ၏ မြနအမးသားေကာငးမားသည လြတလပေသာ ေကာငးမားအျဖစ ဆကလက ရေနသငသလား သ႔မဟတ အစးရ အသအမတျပခသငသလား ႏငပတသကၿပး မြနမ ပါဝငေျဖဆသမားႏင ေဆြးေႏြးမႈေပါငးမားစြာျပလပခသည။ ျမနမာႏငငအေနျဖင ပဂၢလကေကာငးမား (ဥပေဒအရ အသအမတျပထား) ဖြငခြငျပထားၿပျဖစေသာလညး ယငးေကာငးမားသည

                                                            43 အႏၵယ အေရ ႔ေျမာကဘကတြင ကခငႏင ခငး ေကာငးသားမား တရားမ၀ငနယစပျဖတေကာကာ တကသလမားတြင ေဒသခမားအျဖစ စာရငးသြငးတကေရာကၾကသည သကေသအေထာကအထားမားရသည။ အႏၵယ အဆငျမင ပညာေရး သည အခမျဖစၿပး ေနထငစရတမာလညး သကသာလသည။ နငငျခားသားမားသည အႏၵယႏငငသားကသ႔ ဝငေရာက ပညာသငယေနျခငးကစၥမးႏငပတသကၿပး ျပညနယအစးရမားအေနျဖင လကလစစမးျခငးမးမေတြ ႔ရပါ။ (မဟာလာယာ မ NEHU၊ မဏပမ အငဖာတကသလ ႏင ကဟမာ နာဂလနးမ နာဂလနး တကသလမားသ႔ Marie lall ကြငးဆငးေလလာမႈ သတငးအခကအလက ေပၚအေျခခသည) 44 မြန ေႏြရာသ ဘာသာစကား၊ စာေပႏင သမငးသငၾကားမႈမားက Lall and South (2012) တြငၾကညပါ။

23  

မမရနပေငြ မမရာေဖြရသည။ အစးရအေနျဖင အသအမတျပမႈ တစစတစရာအဆငထေပးအပမည၊ ဆရာမား၏ လစာမားက ေထာကပမႈအခ႕ျပလပမည ဆပါက မြနအမးသားေကာငးမား၏ ဘာသာစကားႏင သငရးညႊနးတမးဆငရာ လြတလပစြာ လပပငခြငမားက ဆးရႈးရမညျဖစသည။ အစးရစနစျဖင ေလကငသငၾကားထားျခငးမရသည ဆရာမားေပၚတြငလညး ထခကမႈမားရမညျဖစသည။ MNEC သည ကယပငလပပငခြငမား ဆးရႈးမႈမရပ တရားဝင အသအမတျပမႈႏင ေထာကပမႈက ရယလျခငးသည လကရပညာေရးစနစတြင အေကာငအထညျမငေတြ႔ရန ခကခသညအေၾကာငးအရာျဖစသည။ မြနပညာေရး စနစက လႊမးမးရနအတြက ထကစၥမားက အသးခသြားမညက စးရမလကရေၾကာငး ေျပာဆၾကသည။ အစးရေကာငးမား အျဖစသ႔ ေျပာငးသြားသည မြနအမးသားေကာငးမားလညး အခ႕ရေနၿပျဖစသည။ ေကာငးမားႏင ဆရာမားက လစာမား၊ ရငးျမစမား သာလြနေအာငပပးေပးျခငးျဖင ၿမ႕နယအဆင ပညာေရး အာဏာပငမားက ေသြးေဆာင ေျပာငးလျခငးျဖစသည။45 မြနအမးသားေကာငးမားအနးတြင အစးရေကာငးမား လာေရာကတညေဆာကေနမႈႏင ပတသကၿပး စးရမမႈမားရေၾကာငး ထတေဖာေျပာဆၾကသည။ ယငးသ႔ လပေဆာငျခငးေၾကာင ၿပငဆငမႈမား၊ စတဓာတကမႈမားျဖစေပၚေစသည။ MNEC အေနျဖင ၄ငး၏ ေကာငးမားက အစးရေကာငးမား မရသညေနရာမားတြင ေဇာကခဖြငလစသငသညဟေသာ သေဘာက ေျဖဆသ အမားအျပားက ေဖာထတေျပာဆခသည။

တငးရငးသားဘာသာစကား ပညာေရးလအပခကႏင ပတသကၿပး အစးရတြငးေဆြးေႏြးမႈမား ျဖစေပၚလာျခငးသည အျပသေဘာ ေဆာငသည တးတကမႈျဖစသည။ အမးသားယဥေကးမႈႏင ဘာသာစကား ထနးသမးရာတြင မြနေကာငးမား၏ ထးျခားသည အခနးက႑ေၾကာင NMS မား ဆကလကရေနရနလအပသညဟ လအမားက သတမတထားသည။ ၾသဇာႀကးမားသည မြန အမးသားေရးဝါဒ ႏငငေရးသမားတစဥးက “မြနျပညနယတြင တငးရငးသားဘာသာစကား သငၾကားေရးႏင ပတသကသည အစးရ မဝါဒသစက ႀကဆပါသည။ သ႔ေသာလညး လကရအခနတြင ေကာငးစာအပအားလးမာ ဗမာဘာသာ၊ ယဥေကးမႈက အဓကထားလကရၿပး တငးရငးသားဖတစာမားမာ အစးရဖတစာမ ဘာသာျပနထားျခငးျဖစသည။ အစးရမ ကးယျခငးမးမဟတပ တငးရငးသား လမးစမားျပစသည ဖတစာအပမားရရန လအပသည” ဟဆသည။ “ေကာငးခနျပငပတြင မခငဘာသာစကား အေျချပ သငၾကားျခငးသည ေကာငးကးတစတရာမရ။ ကေလးမားသည တေနကန စာသငေနရသျဖင ေမာပနးဝနပေနၿပ ျဖစသည။ မခငဘာသာ စကားသငၾကားျခငးက သငခနးစာတစခအေနျဖင သတမတၿပး ေကာငးခနအတြငး သငၾကားသငသည” ဟဆကေျပာသည။ မြနမ ပါဝငေျဖၾကားသအမားစသည (လကခရန ေတြေဝစြာျဖင) မြနျပညနယအစးရႏင ႏငငေရးပါတမားသည အစးရေကာငးမားတြင မြနဘာသာစကားသငၾကားရန (အခ႕နယေျမမားတြင ပမန ေကာငးခနတြင) အားထတေပးမႈအတြက နာမညေကာငးေပးရန ထကတနသည က အသအမတျပၾကသည။ မခငဘာသာစကားက ဘာသာရပ တစခအေနျဖင (ႏငငအစးရ သြားလသညပစ) သငၾကားႏငလင လေလာကသည၊ EAGs မား အၿမေတာငးဆခသည စာသငခနးတြငးသငၾကားသညအခါတြင မခငဘာသာစကား အသးျပရန (medium of instruction) (UNICEF အႀကျပထားၿပး မြနအမးသား ေကာငးမားတြင အသးျပေနသညပစ) အထးသျဖင မလတနးအဆငတြင မခငဘာသာစကားျဖင သငၾကားရနႏင ပတသကၿပး အျငငးအခနမား လညး ဆကလကျဖစေပၚေနသည။ ဆလသညမာ အစးရ ေကာငးမားတြင မြနက ဘာသာရပတစခအေနျဖင သငၾကားသညတင မြနအမးသားေကာငးမားသည ဆကလက လအပေနသည၊ ရေနရအးမညျဖစသည။ အထးသျဖင မြန စကားေျပာ ေနရာမားတြင ျဖစသည။46 မြနမေျဖဆသအမားအျပားကလညး အနညးဆးလြနခသည ႏစ ၁,၅၀၀ ေကာမ ဘာသာစကား၊ ေပစာ ႏင ယဥေကးမႈေပၚတြင အေျချပသည ၄ငးတ႔၏ အမးသားေရးလကၡဏာ တညတခငမာမႈက ေထာကျပၾကသည (South 2003: ch.13)။ ထ႔ေၾကာငမြနမားတြင ျမနမာႏငငတြငးမ အျခားေသာ အပစမားႏင ယဥလင မညသည ဘာသာစကားက ဘဘာသာ စကားအျဖစ ဥးစားေပးသငသညဟ ဘာသာ စကားခြမားၾကားတြင ေရြးရခကသည ျပနာမး မရေခ။ (ကခငႏင ကရင ျဖစစဥမားက ေနာကတြင ေဖာျပထားပါသည။)

NMSP ေခါငးေဆာငပငးသည ပမနအားျဖင အႏၵယ၏ “ဘာသာစကားသးမး” က႔သ႔ပစက ျပညသ႔ေရးရာစမခန႔ခြေရး၊ တရားစရငမႈ47 ႏင ပညာေရးတြင အသးျပရန ဆႏၵရၾကသည။ သ႔ေသာလနညးစထမ လနညးစမားရေသာ ျမနမာႏငင၏ အေျခအေနက ထညသြငးစဥးစားရမညျဖစသည။ (ဥပမာ သထၿမ႕နယမ ပအဝ႔) မြန ၇၅ ရာခငႏႈနးေကာသညေနရာမားတြင မခငဘာသာစကား ပညာေရးက အသးခသငသညဟ မြနႏငငေရးသမားတစဥးက ဆသည။ ေျဖဆသအမားအျပားက “မလတနးအဆငတြင မခငဘာသာစကားျဖင သငၾကားၿပး အလယတနး အဆငတြင ဗမာဘာသာက ေျပာငးလသြားရန၊

                                                            45 လြနခသညနစအနညးငယအတြငး MNEC အေနျဖင ဘ႑ာေရးဆငရာ အခကအခအႀကးအကယရငဆငေနရသျဖင လစာ လေလာကေအာငမရသည ဆရာမားသည အစးရေကာငးမားသ႔ ဘကေျပာငးရန စဥးစားေနသည။ 46 ယခစာတမးအတြက ျပလပခ႔ေသာ ဥးတညအပစႏင အငတာဗးေမးျမနးမႈမားအေပၚ အေျခခထားပါသည။ 47 အႏၵယတြင ‘ဘာသာစကားသးမး’ စနစက အသးျပရာ၌ ကေလးငယမားသည မမေဒသဘာသာစကား၊ ဟငဒဘာသာစကားႏင အဂၤလပစာတ႔က သငယရသည။ အႏၵယႏငငတြင ဘာသာစကားေပါငးေျမာကမားစြာ ရသညအတြက ေဒသခကေလးငယတငးအဖ႔ ၄ငးတ႔၏မခငဘာသာစကားက သငယႏငျခငးမရပါ။ သ႔ေသာလညး ဤစနစေၾကာင ကေလးငယအမားစေကာငးစတငေနခနတြင မမႏင ကြ မးဝငၿပးသားျဖစေသာ ဘာသာစကားျဖင သငယႏငၾကသည။ ျပညသမားအေနျဖင အပခပစမေရးကစၥရပမားႏင ပတသကလင ႏငငသးဘဘာသာစကားက အသးျပႏငသည။ ပါလမနတြင တရားဝငသးစြခြငရေသာ အႏၵယဘာသာစကားေပါငး ၂၂ မးရသက႔သ႔ အဂၤလပကလညး အသးျပႏငသည။

24  

အလယတနးႏင အထကတနးတြင မခငဘာသာစကားက သငခနးစာအျဖစ ဆကလက ထညသြငးသြားရန တငျပၾကသည။ “မြနဘာသာစကားဟာ မြနျပညနယမာ တရားဝငအသးျပတ ဘာသာစကား ျဖစသငပါတယ (အဂၤလပ၊ ဗမာဘာသာႏငအတ) ဒါကလညး အေျခခဥပေဒမာ ျပဌာနးထားသငပါတယ ျပညသမားအေနန႔ အစးရ နယဘကအပခပေရး၊ တရားရးစနစ (ဥပေဒျပေရး) ေတြမာ လနညးစဘာသာစကားက ေရြးခယအသးျပႏငတ အခြငအေရးရရမယ၊ ဒါဟာ ဘာသာစကား မဝါဒမာ ကယပငျပဌာနးခြင ကငသးတာျဖစပါတယ။ အစးရဝနထမးေတြအပါအဝင ကၽြနေတာတ႔အတြကလညး အရငးအျမစေတြ၊ သငတနးေတြေတာလမာေပါ” ဟေျပာသည။ မြနေျဖဆသအမားစမာ ကယပငျပဌာနးခြငႏင ဖကဒရယ၏ အႏစသာရအေနျဖင မြနအမးသားေကာငးမားက MNEC ေအာကတြငဆကလကရေနရန လလားၾကသည။ “အသငအတင ညညြတတ လထေၾကာင မြနအေနျဖင ဘာသာစကားမဝါဒ ခမတရန ပ၍လြယကေစပါတယ။” (၂၀၁၅ ဇလင)

မြန ႏင ဗမာစကား ေျပာငးလသငၾကားျခငး၊ မနမနကနကန ခတဆကႏငေရးႏင ပတသကၿပး မတညသည အျမငအမးမးက ေျဖဆထားသည။ အထကတြငေဖာျပထားသညအတငး အမားသေဘာတသည နညးလမးမာ မလတနးအဆငတြင မြနစကားက ဘာသာရပသငၾကားရာတြင အဓက အသးျပၿပး အလယတနးအဆငတြင ဗမာက အားထညသြားရနျဖစသည။ ေကာငးသားအေနျဖင ပညာရပဆငရာမားက ၄ငးတ႔၏ ဒတယဘာသာစကားျဖင ခယႏငသညအထ ဗမာစကားက ေရေရလညလည တတေျမာကသည ၇တနးထ ပညာရပဆငရာဘာသာရပမားက မြန ဘာသာျဖင (သ႔မဟတ ကရင ႏင ပအပ သငေတာသလ) သငၾကားရနကလညး ေျဖဆသ တစဥးထကမက အႀကျပၾကသည။ မြနစကားမေျပာသည အျခားလနညးစမား သ႔မဟတ မခငဘာသာစကားအျဖစ ဗမာစကား အသးျပသည ဗမာေကာငးသားမားအတြက ေကာငးတကသညအခါတြင ႏငငျခားဘာသာျဖင သငယရမညလားဟ ေမးခြနးမား ထြကေစသည။ “မြန အရပဘကအေျချပအဖြ႔အစညးရ တကကြလႈပရားသတစဥးက ဗမာစကားဟာ ဖကဒရယ/ ျပညေထာငစစကားျဖစသငပါတယ…. ဗမာစာဟာလညး ‘မခငဘာသာ စကား’ပါပ” ဟေျပာသည။ (၂၇.၅.၂၀၁၅)

၃.၄.၂ ကခင

ကခငပညာေရးအတြက သငေတာသည ဘာသာစကား/မား ႏငပတသကၿပး ေဆြးေႏြးမႈမား အႀကးအကယျပလပလကရသည။ ဂငးေဖာသည KIO အတြငးတြင တြငကယစြာအသးျပသည စကားျဖစသည။ အျခားအဓက အငစတကးရငးမား (ဘရားေကာငးမား) တြငလညး တြငကယစြာ အသးျပသည။ ျမနမာႏငငမ အျခားေသာတငးရငးသားမားႏငယဥလင (ဥပမာ ကရငအပစမား48) ကခငဘစကားအျဖစ ဂငးေဖာက သတမတအသးျပရန အခကအခနညးမညဟ ခန႔မနးရသည။49 အျခားေသာ မးႏြယစမား (လဆ၊ ရဝမ) အေနျဖင ယငးလမးစဥက ဆန႔ကငမႈအခ႕ရသည။ ႏငငေရး၊ လမႈေရးျဖစစဥအတြငးမ သမေမြ႕သည ျပနာျဖစသညအေလာက ေျဖဆသအခ႕မာ အကန႔အသတႏင ရရလာသည ရငးျမစမားက တငးရငးသား ပညာေရးႏင မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရးတြင စပသးစြႏငရနအတြက အဓကဘာသာစကားတစခေဖာထတရန လအပသည ဟေျပာသည။ KIO ဒတယ စစဥးစးခပ ဆြမလြတဂြနေမာ (ဇငဝါးမးႏြယစ) “ကခငဟာ အမးသားႏငင တစခ မျဖစေသးပါဘး။ ဘ စကားတခ လအပပါတယ။ ကခငမးႏြယစမားအားလးက အသအမတျပတယဆေပမယ ဘာသာစကားအားလးန႔ သငရးေတြ ျပစဖ႔အတြက လပႏငစြမး မရေသးပါဘး။ ဘယဘာသာစကားက ျမႇငတငမယ၊ ျပနလညျပန႔ပြားေအာငလပမယ ဆတာန႔ ပတသကၿပး လကေတြ႔ဆနဖ႔လပါတယ။ တရတမာ ဂငးေဖာဘာသာစကားန႔ အမးသားလကၡဏာေတြက အသအမတ ျပထားတာ က မေမဖ႔လပါတယ (တရတျပညတြင ဂငးဖး)” ဟေျပာသည။ KIO ပညာေရးဌာနမ မလတနးအဆင ဂငးေဖာဖတစာက ျပနလညျပငဆငေနသည။ အျခားအဆငမားကလညး ျပငဆငမႈမားျပလပေနသည။ မရငး ကခငဖတစာမာ အဂၤလပေခတတြင ျပစထားျခငးျဖစၿပး (ၿမ႕ျပေနရာမားတြင ေတြ႔ရေလ႔ရသည) ‘စမတဖနး မးဆက (smart-phone generation)’ အတြက မြမးမမႈမားျပလပရန လသည။

ကခငပညာေရးမဝါဒသည ကခငတ႔သးျခားႏငငေရးအသြငယမညလား၊ အစးရႏင စငၿပင (တငးၾကပသည အာဏာ ခြေဝေပးေရး/ ဖကဒရယဝါဒ) ဆကလကသြားမညလား သ႔မဟတ အစးရစနစႏင ညႏႈငးေပါငးစပျခငးမး ေရြးခယမညလားေပၚတြင အဓက မတညေနသည။ ကခငျပညဒမကရကတစပါတမ ေျဖဆသတစဥးက “ျပညနယအတြငးမာ လပပငခြင၊ အာဏာရခမယဆရင ကခငျပညနယရ႕ ပညာေရးျမႇငတငမႈေတြ ေဆာငရြကသြားမာျဖစပါတယ။ ပဂၢလကေကာငးဖြငတာက ခြငျပသြားပါတယ။ ေကာငးသငရး၊ ဖတစာအပ အဆငျမငသြားပါမယ။ အရညအေသြးရတ ဆရာမေတြ ေပၚေပါကလာေရးအတြက ေလကငသငတနး ေပးမႈေတြျပလပသြားပါမယ။ လကရဆရာမားရေနတ လစာကအရမးနညးပါတယ။ ကရငကစၥ၊ လာဘယတကစၥမားက ေျဖရငးဖ႔အတြက လစာတးေပး ဖ႔လပါတယ။ ကြ နေတာတ႔ရ႕ အဓကမဝါဒကေတာ ဖကဒရယဒမကေရစ ျပညနယျဖစဖ႔ပါပ” ဟေျဖသည။

                                                            48 Ashley South ၏ ဗမာအၾကာဆးစစပြ - ကရငပဋပကၡေဗဒ Burma’s Longest War: anatomy of the Karen conflict (Transnational Institute/Burma Centre Netherlands 2011) ကၾကညပါ။ 49 ကခငမးႏြယစမားက အသစျဖစေပၚလာသည ပဋပကၡမားက စစညးေပးလကျခငးေၾကာငလညးျဖစႏငသည။

25  

ကခင၏ ပညာေရးစနစက မညသညပစျပစလသညႏငပတသကၿပး အစးရသ႔ ေကအငအမ အေၾကာငးၾကားထားခကရသည။ ကခငေဒသတြငး လကရျဖစေပၚေနသည လကနကကငပဋပကၡမား၊ NCA အလားအလာမားက ေထာက႐လင ယငးတငျပ အေၾကာငးၾကားခကမာ ကာလတအတြငး ျဖစေပၚတးတကလာရနမာ သသယျဖစဖြယျဖစသည။

ကခငေဒသတြင ဗမာစကားက ျပညေထာငစစကားအေနျဖင သထားရနလအပသညဟေသာ အယအဆက ေထာကခသမာ မြနေဒသမားထကစာလင အလြနတရာနညးပါးသည။ ေျဖဆသအမားစ (အားလးမဟတသညတင) မာ ဂငးေဖာႏင အဂၤလပက အားစကရန လအပသညဟေသာ အေတြးရၾကသည။ လကရျဖစေပၚေနသည ပဋပကၡမား၏သကေရာကမႈ၊ အမးသားေရး ျပနလညေပၚထြကလာမႈတ႔ေၾကာင ကခငက ျပညေထာငစ၏ အစတအပငးအျဖစ ရျမငႏငျခငးမရေတာသညေၾကာငး ယငးကသ႔ ယဆခကမား ေပၚထြကလာျခငးျဖစသည။ အမးသားေရးခယခကမား အလြနျပငးထနေနသညတင ကခငျပညနယအတြက ကယပငအပခပခြငက ပ၍ လလားသမားလညးရသည။ (ကခင မဟတသညလမးမား အပါအဝင) အနာဂတကခငျပညနယက ျပညေထာငစ၏ အစတအပငး အျဖစရျမငၿပး ကေလးမားက ဗမာစာသငရန အားေပးသမားျဖစသည။

ထငရားသည ကခငဖြ႔ၿဖးေရးတကကြလႈပရားသ တစဥးက (၁၁.၆.၂၀၁၅) တြင “ဗမာ ဘာသာဟာ ျပညေထာငစ ဘာသာစကား ျဖစပါတယ။ တငးရငးသား ဘာသာစကားကေန ဗမာဘာသာက ကးေျပာငးျခငးက အလယတနးအဆငမာ လပသငပါတယ။ အလယတနးအဆငမ စၿပး သငၾကားတာ အမားစက ဗမာစာန႔သငၿပး တငးရငးသား ဘာသာစကားန႔ ယဥေကးမႈသငတာကလညး ဆကလက လပေဆာငသြား သငပါတယ။” (မြန ပစ) ဆကလကၿပး သမက “မဘန႔ ေကာငးသားမားဟာဆရင မတညတေကာငးေတြေရြးခယခြငရသငပါတယ။ မမကေလးက ဘယေကာငးပ႔မလဆတာ မဘေတြန႔သာ အျပညအဝ သကဆငပါတယ။ ဒလအေျခအေနမးမာ ေကာငးေတြအေနန႔ ေထာကခစာ၊ အသအမတျပလကမတေတြထတေပးမယဆရင မဘမားအေနန႔ တြကခကမႈေတြျပလပႏငမာ ျဖစပါတယ။ ဥပမာ အစးရေကာငးန႔ ေကအငအေကာငးေတြၾကားမာ ေရြးခယတာ မး လပႏငမာျဖစပါတယ။ အစးရ သငရးညႊနးတမးအသးမျပဘးဆရင ေကာငးေတြအေနန႔ ႏငငတကာ တကသလဝငခြငအတြက ျပငဆငေပးသငပါတယ။ မဘတငးက သတ႔သားသမးေတြက ႏငငျခားပ႔ဖ႔ မတတႏငတအတြက အစးရစာေမးပြေတြမာ ဝငေရာကႏငေအာင စစဥမႈေတြျပလပသငပါတယ” ဟေျပာသည။

၃.၄.၃ ကရင

ကရငဥးေရမားသည ေဒသမားတြင ဘာသာစကားႏင သငရးမဝါဒ၊ လကေတြ႔အေကာငအထညေဖာမႈမား၏ ရလဒအေနျဖင အစးရေကာငးတကေရာကသမားမာ ဗမာစကားေျပာၿပး KED ႏင ဒကၡသညစခနးတြင ပညာသငၾကားသမားမာ ျမနမာ၏ ဘစကား ဗမာ စကားကြ မးကငမႈ အားနညးသည။ KED အေနျဖင MTB ပညာေရးမဝါဒက ဆကလကထနးသမးထားလေသာလညး အပစအခတရပစၿပး ေနာကပငးတြင ဒကၡသညစခနးမ မသားစမား ေနအမသ႔ျပနမညျဖစသညအေလာက စခနးမလငယမား ျမနမာႏငငတြငးသ႔ သြားေရာကပညာသငၾကားျခငး၊ အလပလပရာတြင အခကအခေတြ႕မညက တစတစတး၍ သတထားမ လာၾကသည။ ဗမာစကားတတကြ မးျခငး မရသည ဒကၡသညစခနးမားမ ကေလးမားက အစးရေကာငးမားတြင လကခရနခကခ သည။ ေကာငးတကခြငရေရးမာ ေကာငးအပဆရာႀကး၏ နားလညမႈ၊ ၾကငနာမႈေပၚတြင ရဖနရခါ မတညေနသည။ (သ႔မဟတ လာဘေငြ ေပးႏငမႈေပၚတြငလညး မတညေနသည)50

၃.၅ ေပါငးစပျခငး

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမ ထြကေပၚလာသည အဓကျပနာႀကးမာ EAGs မား၏ နယဘကအပခပမႈႏင ဝနေဆာငမႈ ေပးျခငးစနစမား (ရဖနရခါတြင ဆကစပမႈရသည သ႔မဟတ/ႏင ေကာေထာက ေနာကချပထားသည အရပဘက လ႔အဖြ႕အစညးမား ႏင ပးေပါငးၿပး အေကာငအထညေဖာေလရသည) ၏အေနအထားႏင အနာဂတအလားအလာျဖစသည။ EAGs မား စမမႈေအာကတြင ရသည ပညာေရးႏင အျခားဝနေဆာငမႈ ျဖန႔ေဝသညစနစမား (ကနးမာေရး၊ တရားေရး၊ သဘာဝ သယဇာတစမမႈ အစရသျဖင) က ႏငငစနစက တျဖညးျဖညး (သ႔မဟတ အလငအျမန) ေနရာယ သြားမညလား၊ အစးရစနစႏင အၿပငဆကလကရေနမညလား သ႔မဟတ ေပါငးစပျခငး လပငနးစဥမား ျပလပသြားမညလား။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအတြငး ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈအတြက အဓကျပနာျဖစသည။ ျမနမာႏငင၏ လကနကကငႏင ႏငငေတာၾကားမ ဆယစႏစခသည ပဋပကၡမားအတြက ႏငငေရးအေျဖညႇႏႈငးအေျဖရာရာတြငလညး အဓက ေဆြးေႏြးရမညကစၥျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ၾကားကာလ အစအမမားႏင ပတသကၿပး အေသးစတေဆြးေႏြးမႈမား ျပငဆငထားျခငးမရပါ။ ႏစဖကအဖြ႕အစညးမားၾကားတြင တရားဝင ေဆြးေႏြးမႈ၊ စစဥမႈမားမာ အနညးငယသာရသျဖင ေျမျပငတြင လကေတြ႔ေဆာငရြကေနသည လပငနးမားက အဆငေျပ႐ မးစငၾကညက ေဆာငရြကေနသည။

                                                            50 Save the Children အစရငခစာ

26  

၃.၅.၁ မြန

၁၉၉၅ ခႏစ NMSP အပစအခတရပစၿပးေနာက အထးသျဖင လြနခသည ၃ ႏစတာ ( အပစအခတ ရပစေရးက ၂၀၁၂ ခႏစတြင ျပနလည အတညျပခသည) အတြငး ပညာေရးနယပယတြင အစးရစနစႏင အစးရမဟတသည စနစမားၾကားမ ပးေပါငး ေဆာငရြကမႈမား တးတကလာသည။ လကရ (၂၀၁၅ ဇြန) တြင MNEC ၏ မြနအမးသားေကာငးမားမ ေကာငးသားမားသည ၅ တနး ႏင ၉ တနး အစးရစစ စာေမးပြမားတြင ဝငေရာကေျဖဆေနၾကသည။ တြဖကေကာငးမားသည အနးအနားမ အစးရေကာငးမားႏင တရားဝင ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးျဖစသည။ (အထးသျဖင MNEC အထကတနး ေကာငး ၃ ခတြင ေနာကဆးႏစ ၂ ႏစ တကေရာကေနသည ေကာငးသားမား)51

မြန ႏင အစးရ ပညာေရးစနစ ေပါငးစပေရးႏင ပတသကၿပး မတညသညအျမငအမးမးရသည။ ေပါငးစပရနမာ ေစာေသးသညဟ အားလးသေဘာတညၾကသည။ သ႔ေသာလညး မြနပညာေရး အသငးအဝငးအတြငး ေပါငးစပရနမာ ေရရညရညရြယခက ျဖစရမညဟေသာ အျမငေပၚတြင အဖြ႔မားကြျပားလကရသည။ ေပါငးစပမႈမားျဖစေပၚလာရနမာ အေျခအေနမားေပၚတြင မတညေနသည။ EAGs မား၏ ရပတညခကမားေျပာငးလၿပဆလင ၄ငးတ႔၏ နယဘကအပခပေရးမာလညး ေျပာငးလရမည ျဖစသည။ ေဒသခပညာေရးဥးေဆာငမားအေနႏင ၄ငးအေျပာငးအလမားက ထနးခပထားႏငရန အေရးႀကးသည။ သ႔မသာ မြနလထအေနႏင ပညာေရးက ကယပငဆးျဖတႏငမညျဖစသည။

အေတြ႔အႀကရင မြနပညာေရးဥးေဆာငတစဥးက “အစးရစနစန႔ ေကာငးမြနတ ဆကဆေရးေတြရဖ႔ တကယလလားပါတယ။ အစးရေကာငးမားဟာလညး ကြနေတာတ႔ေကာငးသားေတြေျပာငးလာတအခါ လကခဖ႔လညးလလားပါတယ။ အစးရေကာငးမား က အသအမတျပတာကလညး လလားပါတယ။ အစးရန႔ ပးေပါငးတာမးေတာမလပခငေပမ သတ႔ကအသအမတျပျပး အလပအတလပႏငဖ႔ ဆႏၵရပါတယ။ ပညာေရးစနစတခတညးရ႕ေအာကမာ အစးရန႔တနးတအခြငအေရးရခငပါတယ။ ေရရညမာေတာ အစးရန႔ ပးေပါငးသြားဖ႔ စဥးစားသြားမာျဖစေပမ လတတေလာမာေတာမရေသးပါဘး” ဟေျပာသည။

ေပါငးစပေရးႏငပတသကၿပး ဆရာမားမပါသည အဖြ႔တစခက “မလပါဘး။ မြနအမးသားေကာငးေတြက MNEC ကပ ဆကလကစမသငပါတယ။ ဒါေပမယ႔ အစးရကေထာကပတာ၊ လစာ စကထတေပးတာမးဆရငေတာ ဝမးေျမာကဝမးသာ လကခပါမယ” ဟေျပာသည။ လကေတြ႔အေျခအေနတြငေတာ ႏငငေတာမ ေပးအပသညေထာကပမႈမားသည ထနးခပမႈ၊ သတမတခက အမားအျပားႏင ေရာကလာႏငေခမားသည။ မလတနးအဆငတြင မြနဘာသာႏင သငၾကားရန၊ အလယတနးတြင ဘာသာစကား ႏစမးအသးျပၿပး အထကတနးတြင ဗမာဘာသာအသားေပးသြားရန အေရးႀကးပက မြနဆရာအမားအျပားက ေထာကျပသည။ သ႔မသာ ေကာငးသားမားအေနျဖင တကသလဝငတနးစာေမးပြမား ဝငေရာကေျဖဆႏငၾကမညျဖစသည။ ထပစသည မြနအမးသားေကာငးမားမသာလင ေပးႏငသည ပစတစချဖစသည။ ထကသ႔ေသာ ေကာငးမားက ထနးထား ႏငရနမာ ေဒသခမြနစကားေျပာလထအတြက အလြနပငအေရးပါသည။

NMSP သည မလတနးေကာငးမားတြင “ဗမာစကားအနညးငယ”ပါဝငၿပး တငးရငးသား ဘာသာစကားျဖင အဓကထား သငၾကားသည။ အလယတနးအဆငတြင ၅၀ - ၅၀ ရာခငႏႈနး၊ အထကတနး အဆငတြင ဗမာစာ အဓကထားၿပး “မြနစာအနညးငယ” ထပေပါငးျခငးမးက အျပညအဝ ေထာကခသည။ “အစးရအေနန႔ ဒပစက လကခမယဆရင ဒါဟာ ျမနမာႏငငရ႕အမးသား ရငၾကားေစေရးအတြက အလြန ေကာငးပါတယ။ မြနက ဘာသာရပတခလ သငၾကားေပးျခငးမးကေတာ လေလာကျခငးမရပါဘး”။

အစးရ၏ (ပညာေရးဥပေဒသစတြင) ေကာငးအမးအစား ခြျခားထားမႈမားရသည။ MNEC ၏ မြနအမးသားေကာငးမားသည မညသည အမးအစားတြငအကးဝငၿပး၊ ထကသ႔ေသာ ဆးျဖတခကမားသည ရနပေငြကစၥက မညသ႔ထခကမႈရမညနညးဆသည ေမးခြနးမား ရေနေသးသည။

လြနခသည ၂ ႏစ သ႔မဟတ ၃ ႏစ မတငမထ UNICEF ႏင MNEC ကသ႔ အစးရမဟတသည ပညာေရးပပးသမား ၾကားမ ဆကဆေရးမာ ခပတနးတနးျဖစသည။ ကလသမဂၢအဖြ႕အစညးမားအေနျဖင ၄ငးတ႔သည ေဒသခပညာေရးဥးေဆာငသမားထက ပ၍တတသည၊ ပ၍အကးျပႏငသညဟ ယဆထားခေသာေၾကာငျဖစသည။ MNEC ႏငအျခား မြနပညာေရးဥးေဆာငမားသည အစးရပညာေရး အရာရမားႏင ဆကဆေရးကေဖာေဆာငေပးသည၊ ေပါငးကးေပးသည UNICEF အခနးက႑က အသအမတျပျခငးႏငအတ အျပသေဘာေဆာငသည ဆကဆေရးမားေပၚေပါကလာသညမာ ေလာေလာလတလတသာ

                                                            51 လြနခသည ႏစမားတြင ယငးေကာငးသားမားသည စာေမးပြမားတြင ရလဒေကာငးေလရသည။ သ႔ေသာလညး ၂၀၁၅ ခႏစတြင ၂၂ ရာခငႏႈနးသာ ေအာငျမငသည။(အစးရ ေကာငးမ ေကာငးသားမား အနးစပဆး ၄၀ ရာခငႏႈနးေအာငျမငသည) ေကာငးသားအခ ႔ ျပနလညကစားေျဖဆရနအတြက MNEC မ စစဥေပးခသည။

27  

ရေသးသည။52 ‘ေပါငးကးလပငနးစဥ’ အရ UNICEF သည ၂၀၁၅ ခႏစတြင ပညာေရးဝနႀကးဌာန၊ ၿမ႕နယပညာေရးရးမတဆင MNEC ေကာငးေပါငး ၉၄ ေကာငးသ႔ အေသးစား ရနပေငြမား ခထားေပးခသည။ ေဒသခမားအတြက ယၾကညမႈ တညေဆာကျခငး/ၿငမးခမးေရး တညေဆာကျခငးအတြက အသးဝငသညနညးလမးျဖစေသာလညး MNEC ေကာငးမားက အစးရေကာငးအျဖစအသြငေျပာငးရန ဖအားကေရာကေစသည အႏရာယရလာႏငသညဟ ယဆသညေဒသခအခ႕ရသည (မြနအမးသားေကာငးက အစးရ၏ ‘ကလနျပျခငး’ ဥပမာ)။ UNICEF အေနျဖင အစးရဖတစာ (ျမနမာဘာသာျဖင) ၁၀,၀၀၀ က MNEC ၏ မြနအမးသားေကာငးမားမ ေကာငးသားမား ( ၁ တနးမ ၅ တနးထ) ကပပးခသည။ UNICEF ၏ လပငနးခြငတြငးမ ဆရာမား သငတနးေပးျခငးတြင MNEC မ ဆရာမားလညး ပါဝငသည။ (UNICEF ၏ ျပညနယအဆင၊ ျပညေထာငစ အဆင တငးရငးသား ဘာသာစကား မဝါဒ ျမငတငေရး ေဆာငရြကမႈမားက ေအာကတြငေဖာျပထားပါသည။)

၃.၅.၂ ကခင

မြနစနစကသ႔ပင KIO လကေအာကခေကာငးမ ေကာငးသားမားသည ၅ တနးႏင ၉ တနး အစးရစာေမးပြမားတြင ဝငေရာက ေျဖဆခြငရသည။ လကနကကငပဋပကၡမား ျပနလညျဖစပြား ခသည ၂၀၁၁ ႏစလညမစၿပး အေျခအေနမားမာ သသသာသာ ေျပာငးလသြားသည။ ၾသဇာရ ကခငေခါငးေဆာငတစဥးက “ေကးလကေဒသမ ေကာငးသားတြင ေကာငးေျပာငးလကမတ မရပါက ၿမ႕ေပၚမေကာငးသ႔ ေျပာငးေရႊ႕တကေရာကရန ျဖစႏငေခမရ” ဟေျပာသည။ ဒပညာေရးႏစအတြငး ေကးလကေကာငး မားမ ၿမ႕ေပၚေကာငးေတြက ေျပာငးေရႊ႕ဖ႔ ႀကးစားၾကေပမယ႔ မေအာငျမငၾကပါဘး။ ၅ တနး၊ ၉ တနး ေကာငးသားအားလး အစးရစာေမးပြ ဝငေရာကေျဖဆထားဖ႔လအပပါတယ။ ဒါမ ေကာငးေျပာငးလ႔ရမာ ျဖစပါတယ။ ဒါေပမယ႔ ကခငျပညနယအစးရက စာရငးမပါသ မားအေနန႔ စာေမးပြေျဖဆခြငမရလ႔ ထတျပနခပါတယ။53 EAG ႏငအစးရပညာေရးစနစ ပးေပါငးေဆာငရြကရန ခြငျပခသည စနစတစခ ပကသနးသြားခၿပး ေပါငးစပမႈ ေခါငးစဥကလညး အခကအခ ေတြ႕ေစခသည။54

ကခငမေျဖဆသ တစဥးတစေယာကမပငေပါငးစပေရးႏင ပတသကၿပး ေတြးေတာမည အလားအလာ ျမငေတြ႕ရျခငးမရပါ။ အစးရႏင ကခငပညာေရစနစၾကား ခြျခားေရးကသာ ေဆြးေႏြးလကရသည။ ကခင ပညာေရးဥးေဆာငတစဥးက “အနာဂတမာ ဖကဒရယမဝါဒ ကငသးတအခါ ကယသငရးကယ ေရးဆြႏငဖ႔ ေမာလငပါတယ” ဟေျပာသည။

၃.၅.၃ ကရင

၂၀၁၂ ခႏစ KNU အပစအခတရပစမႈအၿပးတြင ကရငျပညနယမ ဝနေဆာငမႈပငးေပါငးစပေရးႏင ပတသကၿပး မဝါဒပငး၊ လကေတြ႕အပငး ေဆြးေႏြးမႈမား ရလာသည။ ၂၀၁၃ ခႏစ ေအာကတဘာ ၁၅ တြင NCA လကမတေရးထးမႈေၾကာင ယငးကသ႔ေဆြးေႏြးမႈမားက ပမကယျပန႔အားေကာငးေစမညျဖစသည။ KNU မ ေျဖဆသတစဥး ( ၂၀၁၅ ၾသဂတ) အေျဖအရ ပညာေရးထက ကနးမာေရးပငး ေပါငးစပမႈမားသည ပ၍ေအာငျမငလကရသည။ KNU၊ ဆကစပမႈရသည အရပဘက လ႔အဖြ႔အစညးမား၊ ကရငျပညနယအစးရအရာရမားၾကားတြင စညးေဝးကငးပမႈမားရၿပး ေနျပညေတာတြင ျပညေထာငစအဆင ေတြ႕ဆမႈ အနညးဆး တစႀကမခန႔ရသည။ ကနးမာေရးသည ပညာေရးကသ႔ ႏငငေရးဆနျခငးမရသျဖင ကနးမာေရးက႑ ေပါငးစပမႈမားသည ျပနာမရ ေခာေမြ႕သည။ ေဆးဝါးဒဏခ ဌကဖားႏင တဘ ေရာဂါမားက ျမနမာႏငင၏ကနးမာေရးက ၿခမးေျခာကလကရသည အရာမားအျဖစ သတမတထားသျဖင ကနးမာေရးက႑ ေပါငးစပမႈႏင ပတသကၿပး ကသေရးအပငး၊ လသားခငး စာနာမႈအပငးတြင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈမားရသည။

KNU မ ေျဖဆသမားက KNU/KED ႏင အစးရပညာေရးစနစမား ေပါငးစညးရာတြင ႀကေတြ႕ရသည အခကအခမားအေၾကာငး ေျပာျပသည။ သ႔ေသာလညး KED ႏင ကရငျပညနယ ပညာေရးဌာနတ႔၏ မၾကာေသးမက ေတြ႕ဆမႈမားတြင တးတကမႈမား ရလာခသည။ ေကာငးသားမား (အထးသျဖင ဒကၡသညစခနးမားမ ျပနလာမည ကေလးငယမား) က အစးရေကာငးမားတြင ျပနလညတကေရာကခြငရရန အလြတသေဘာ သေဘာတႏငခသည။ ေအာငျမငသည အစအစဥျဖစရနအတြက စနစတစခမ တစခသ႔ေျပာငးသည ေကာငးသားမားက ပပးရနလအပသကသ႔ လကခမညေကာငးမားကလညး ပပးေပးရနလအပသည။ ဗမာစကား မကြ မးကငမႈေၾကာင ေသာလညးေကာငး၊ သငရးညႊနးတမး မတေသာေၾကာငေသာလညးေကာငး အစးရေကာငးမား သည ကေလးငယမားေျပာငးေရႊ႕တကေရာကမႈက ျငငးပယရနအတြက ဝငခြငစာေမးပြမားက အသးျပေလရသည။ ယငးသ႔

                                                            52 ေပၚေပါကလာႏငဖြယရသည ဗဟဥးစးမႈေလာခေရးတြင အကပအတညးေတြ ႔ႏငသည ပညာေရး၊ ကနးမာေရး၀နေဆာငမႈ အကပအတညးမားက သေတသနျပျခငး၏ အစတအပငး ျဖစေသာ ၂၀၁၃၊ ၂၀၁၄ ခႏစတြင ျပလပခသည UNICEF ၏ Mon Situational Analysis (SITAN) ကလညး တစတအပငး အေထာကအပျဖစေစခသည။ ၂၀၁၄ ခႏစ ေဖေဖာဝါရတြင ျပလပခသည အလပရေဆြးေႏြးပြတြင ျပညနယ၊ ၿမ ႔နယ ပညာေရးအရာရမားႏင MNEC အဆငျမင ဝနထမးမား ေတြ ႔ဆေပးၿပး ျဖစႏငဖြယရသည ပးေပါငးေရး ကစၥမား ေဆြးေႏြးေဖာထတေစခသည။ 53 အစးရ၏ တရားဝငထတျပနခက မတက စာတမးရငမားမ လကခရရ ခသည။ 54 ၂၀၀၉ ခႏစတြင ေကအငအအေနျဖင လာမည ဆယစႏစအတြငး ပညာေရးက႑ အပါအဝင နယဘကအပခပေရး ႏင ဝနေဆာငမႈ ေပးျခငးလပငနးမားက အစးရႏင ေပါငးစပသြားလေၾကာငးတငျပခသည။ အေစာပငးတြင အျပသေဘာေဆာင လကခခေသာလညး ၂၀၀၉ - ၂၀၁၀ နယျခားေစာငတပ အေရးကစၥမားေပၚလာသညအခါတြငေတာ တငျပမႈက ျငငးပယခသည။

28  

ေဆာငရြကျခငးသည အျငငးပယခမႈ အႀကမႀကမခစားရသည ကေလးငယမားအတြက တစစတစရာ အေထာကအကမျပပါ။ အစးရေကာငးမားတြင ဘာသာစကား အခကအခ ရသည ကေလးမားက အကအညျဖစေစသည အရငးအျမစပပးမႈမားမရပ ေကာငးသားမား ျပညသပေနသည စာသငခနးမားသာ ရသည။ ေဒသခ အရပဘကလ႔အဖြ႕အစညး ေခါငးေဆာငမားမ အစးရ ၿမ႕နယ ပညာေရး အရာရသ႔ အႀကျပခကမားတြင ေကာငးသားမားႏင လကခသညေကာငးမား အေထာကအက ျဖစေစရနအတြကႏင ဗမာ ဘာသာစကားက အေထာကအကျဖစေစရန အဂၤလပက ဒတယဘာသာ စကား ဖတစာမား အျဖစျပစရန အႀကျပခကပါဝငသည။ KNU ႏင KNU/KNLA ၿငမးခမးေရး ေကာငစသည ကရငစာေပႏင ယဥေကးမႈေကာမတ ႏငပးေပါငးၿပး (ရနပေငြ ရာေဖြေရး အပါအဝင) ပညာေရးဆငရာလပငနးမားေဆာငရြကရန စစဥလက ရသည။

၃.၆ လအပခကမား ႏင စနေခၚမႈမား

ျမနမာတငးရငးသား ပညာေရးက႑တြင ႏစရညမားစြာရငဆငလာရသည လအပခကမားက ဆရာမားက ေထာကျပထားသည။ ပညာေရးဥးေဆာငသအမားစကလညး ၄ငးတ႔၏ အဓကလအပခကမာ ဆရာမားသငတနးေပးျခငးအပါအဝင စြမးေဆာငရည ျမႇငတငရန ျဖစေၾကာငးေျပာသည။55 အျခားေသာအခကအခမားတြင ေကာငးအေဆာကအဥးမားႏင ပရေဘာဂမား၊ ဘာသာရပသငသည ဆရာမား၊ (အထးသျဖင အထကတနးအဆင) ႏင ျပငဆငရန အခနမလေလာကမႈတ႔ ပါဝငသည။

ဆရာမား (အထးသျဖင မြန) က လစာပမနေပးရန၊ ပမေလာကငစြာေပးရန လအပေၾကာငး ေျပာသည။ “MNEC ေကာငးေတြဟာ လစာ ကစၥန႔ ပတသကၿပး အခကအခေတြ ေတြ႔ေနရပါတယ” (၇.၇.၂၀၁၅) ဆရာလစာ၊ ဆရာမားသငတနးေပးျခငး နငဖတစာအပျပစေရး (ျပစပ) ႏငပတသကၿပး မညသက ေပးသငသညႏငပတသကၿပး မရငးမလငး ျဖစေနဆ၊ ၿပငဆငမႈမား ရေနဆျဖစသည။ အစးရ၊ ႏငငတကာ အလရငမား၊ မဘမား ႏင ရပရြာမား၊ သကဆငရာ EAG သ႔မဟတ အထကေဖာျပခပါမား ေပါငးစပေဆာငရြကျခငးျပမညလား။

၃.၆.၁ IDP စခနးမားမ ေကာငးမား

ထငးနယစပတေလာကရ ကရင ႏင ရမး EAGs မား ထနးခပနယေျမမားတြင အထငကေနၿပျဖစသည ျပညတြငးေနရပစြန႔ခြာ တမးေရာငသမား (IDPs) ၏ ရပရြာမား ဆကတကတညရသည (TBC 2015, Jolliffe 2015)။ ထငးႏငငအတြငးမ ဒကၡသညစခနးမားကသ႔ ေထာကပမႈေကာငးစြာ မရရေသာလညး ယငးရပရြာမားတြင ပညာေရးလအပခကမာမ အတတပင ျဖစသည။ အစးရႏင အစးရႏငသကဆငျခငးမရသည ပညာေရးစနစမား ေပါငးစပေရးႏငဆငသည အခကအခမားလညး ရေနသည။

ေကအငအ ထနးခပေနရာမ IDP စခနးမားတြင ေကာငးေပါငး ၆၀ နးပါးရသည (၇.၁၂.၂၀၁၃)။ ႏငငတကာ အလရငမား၏ ပပးမႈမားမာ ရပတန႔လဆဆျဖစၿပး ရနပေငြအေရးတႀကး လအပလကရသည။ လငဇာ အနးပတဝနးကငမ IDP စခနးမားတြင ဂငးေဖာစကား ေျပာႏငသည ရမးႏင ဗမာ မသားစမား အနညးငယရသည။ (ဖြမလြမ ႏင ဂယန IDP စခနးမား၊ ၂၁.၄.၂၀၁၅ တြင ကြငးဆငး) အထကတြငေဖာျပခသညအတငးပင သငၾကားမႈအမားစမာ ဂငးေဖာဘာသာစကားျဖစေသာလညး ဖတစာအပမားမာ ဗမာဘာသာ ျဖစသည။ IDPs မားက “ေနရငးရပရြာ (ႏင ေကာငးမား) က ထားခရပါတယ။ တခ႕မာ ျမနမာစစတပ စခနးေတြျဖစၿပး စစသားေတြက သတ႔မသားစေတြက ေခၚထားပါတယ” ဟေျပာသည။ KIO ၏ တကခကမႈမ အကာအကြယတခ႕ရမညဟ ေမာလငလက ျမနမာစစသားမားသည ေကာငးမားႏင ဘရားေကာငးမားတြငစခနးခေလရသည။ ျပနလညေပၚေပါကလာသည လကနကကငပဋပကၡ၏ ပညာေရးေပၚသကေရာကမႈမားမာ လငဇာၿမ႕ျပငမ “ေရ႕တနး”စခနး လဝါယန သ႔ကြငးဆငးရာတြင အထငအရားေတြ႔ရရသည (၂၁.၄.၂၀၁၅)/ မရငး ရြာသားအားလးမာ စြန႔ခြာထြကေျပးသြားရၿပး မလတနးေကာငးမာ KIO ေရ႕တနးစခနး ျဖစေနသည။ ေရ႕သ႔ ကလမတာ အနညးငယဆကသြားလင သ႔မဟတ ပထမဆးေတြ႔ရသည ေတာငေစာငးမားေပၚတြင ျမနမာစစတပမား တပစြသညမာ တစႏစေကာေနၿပျဖစသည။

မရငးရပရြာမားသ႔ ျပနလညေနထငေရးႏင ပတသကၿပး အမးသမးတစဥးက “ ဘယသမႏစခါ ေသခငမာ မဟတဘး။ ၁၉၉၄ အပစအခတရပစေရး ေနာကပငးမာ ကၽြနမတ႔ရြာက ျပနလညတညေထာငမႈေတြလပခတယ။ ၂၀၁၁ မာျပနထြကေျပးရတယ။ အမမျပနခင အာမခခကရတ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥလတယ။ ခေတာ အမျပနဖ႔ဟာ ေစာလြနးေသးတယ။ အစးရက အလမရသလ ယလညး မယၾကညပါဘး။ ေကအငအကပ ကၽြနမတ႔ရ႕ အစးရအျဖစ အသအမတျပထားပါတယ” ဟေျပာသည။

                                                            55 EAG အမားစတြင အလပခြငမဝငမသငတနးေပးသည စနစမားျပငဆငထားသည။ ေဒသခ NGOs က( ၿငမးေဖာငေဒးရငး ကသ႔ေသာ) ပပးေလရသည။ သငတနးမာ ရကသတပတအနညးငယ သ႔မဟတ လပငးမၾကာျမငသည။ ဆရာမား စာသငၾကားမႈမစမ သ႔မဟတ စာသငၾကားမႈ စတငၿပး ေနာကတြငသငတနးေပးသည။ ယငးသငတနးမားသည အစးရစနစမ ဆရာမား အေနျဖင ပညာေရး ေကာလပမားတြင ႏစႏစၾကာသငၾကားခမႈမားႏင ယဥ၍မရပါ။ EAG ႏင အစးရႏင မဆငသည ေကာငးမား၏ လပငနးခြငအတြငး သငတနးမားမာ တစခႏငတစခ အေတာပငကြျပားသည။ MNEC ဆရာမားက အစးရဆရာမားႏငအတ UNICEF က ဥးေဆာငသည လပငနးခြငဝင သငတနးမားတြင ပါဝငရန ဖတေခၚမႈမား ရဖနရခါ ရလာသည။ ခြငးခကတစချဖစၿပး မြနျပညနယမ ပးေပါငး ေဆာငရြကသညစနစ၏ အစ ျဖစသည။

29  

အစးရ ထနးခပေနရာမားမ IDPs မားသညလညး အသစေနရာခထားသညေနရာမ ပညာေရးအဆငအတနးျမငမားမႈေၾကာင ၄ငးတ႔ မရငးရပရြာမားသ႔ျပနရန ဆႏၵမရၾကေၾကာငး အစရငခစာမားအရသရသည(ျပညတြငး NGO ၂၀၁၅ ေမ)။

လငဇာ အနးအနား ဒကၡသညစခနးမ IDP မားအတြက အထကတနးေကာငးအသစက အလနဘြမ (လငဇာအနးမ ေကအငအ ဌာနခပေနရာေဟာငး) တြင ၂၀၁၃ ခႏစတြင ေကအငအက တညေဆာကေပးခသည။ (၂၀.၄.၂၀၁၅ ကြငးဆငး) ၂၀၁၅ - ၂၀၁၆ စာသငႏစတြင ေကာငးသားေပါငး ၂၀၀၀ ခန႔တကေရာကမညဟ ကခငပညာေရးဥးေဆာငမားမ ေမာလငထားသည။ အမားစမာ အနးအနားစခနးမားရ မလတနးေကာငးမားမ ေျပာငးေရြ႕တကေရာကၾကမညျဖစသည။ ဆရာေပါငး ၁၀၀ ေကာရသညအနက ၆၀ မာ လစာမရသည ေစတနာဝနထမးမားျဖစၾကသည။ (ကခင မးခစပဂၢလမား) ကနဆရာမားမာ ေကအငအ ပညာေရးဌာနမ လစာ အခ႕ရရၾကသည။

၃.၆.၂ အသအမတျပမႈ (Accreditation)

အစးရႏင သကဆငျခငးမရသည ေကာငးမားအတြက အသအမတျပျခငးမာ အလြနအငမတနမ အေရးႀကးသည (အျငငးပြား ေဆြးေႏြးရမညကစၥလညး ျဖစသည)။ ရငးရငးေျပာရလင မညသညအာဏာပငသည ေကာငးဆငးမားက အသအမတျပ လကမတ ထတေပးမညနညး။ ျမနမာႏငငတြငး ႏင ႏငငျပငပတြင ဆကလကပညာသငၾကားရန သ႔မဟတ လပငနးခြငဝငရန ယငးအသအမတျပ လကမတမားက လကခမႈရမရႏင ဆငသည ျပနာမားျဖစသည။

MNEC ၏ မြနအမးသားေကာငးမား၏ လကရအေနအထား၊ အနာဂတႏင ပတသက၍ ေဆြးေႏြးမႈမားတြင ေပါငးစပေရးကစၥသည အဓကျဖစေနၿပး မြနပစမာ မြနအမးသားေကာငးသားမား အစးရစာေမးပြမားဝငေရာကၿပး (တကသလဝငတနး/ အတနးၿပးဆးျခငး) အစးရ/ျပညေထာငစ အဆငျမငပညာေရးစနစသ႔ ဝငေရာကရန ပစတညထားျခငးျဖစေသာေၾကာင အသအမတျပမႈအား ျပနာတစရပကသ႔ ယဆျခငးမရပါ။ ျဖစႏငဖြယရသည (အနာဂတ) ကခငအသအမတျပပစမားမာ အစးရေကာငးမားႏင ခတဆကျခငး (MNEC ၏ မြနပစ)၊ ကခင ဓမၼေကာလပမ အသအမတျပျခငး၊ သ႔မဟတ အျခားေသာ အစးရမဟတသည ျမနမာအငစတကးရငးမား (KTCS က ႏငငတကာ အသအမတျပသည။ အထကတနးပညာေရးအတြက အသအမတျပမႈ ရရႏငသည) မတဆင ေဆာငရြကျခငး၊ ပဂၢလကေကာငးမားဖြငလစၿပး ႏငငတကာ စာေမးပြမားအတြက ျပငဆငျခငးက အားစကေဆာငရြကၿပး ႏငငရပျခားတြင ပညာသငၾကားျခငး (အနညးဆးအေနျဖင အထကတနးလႊာမား အတြက) ကေဆာငရြကသြားရနပစမားျဖစႏငသည။56 ေကအငအ အထကတနးေကာငးဆငးမားအေနျဖင အႏၵယႏင တရတမ အဆငျမငပညာေရး အငစတကးရငးမားသ႔ ခတဆကႏငသည။ တရားဝငအစးရ အသအမတျပမႈမရပ တကေရာကႏငသည။ ထ႔ေၾကာင ေျဖဆသအခ႕သည အသအမတျပမႈကစၥက ပပနစရာ ကစၥတခဟ သတမတထားျခငးမရပါ။

ကရငႏင ကရငန ဒကၡသည စခနးမ ေကာငးသားမား၊ ျမနမာႏငငအတြငးပငး KNU (KNPP) ထနးခပေနရာ သ႔မဟတ ၾသဇာသကေရာကမႈရသညေနရာမ ရပရြာေကာငး/KED ေကာငးမားတြင တကေရာကေနသမားအဖ႔ အသအမတျပခရေရးသည ျပနာႀကးျဖစသည။ ကရင CBO မား၊ ႏငငတကာ NGO မား ( ထတျပနခကမား ထြကလာရနရ) သည ဒကၡသညစခနးမားမ ေကာငးသားမား ႏင ဆရာမား၏ အရညအေသြးမားက အသအမတျပရနအတြက အစးရေပၚ တကတြနးမႈမား ျပလပေနသည။ အစးရႏင KED ပညာေရးစနစမား လကဖကညေရး (သ႔မဟတ ေပါငးစပ) ႏငရနအတြက ေပါငးကးအစအစဥမား ျပစရနလညး တကတြနးလက ရသည။

ဗမာေရႊ႕ေျပာငးလပသား ပညာေရးေကာမတ (BMWEC) သည ထငးနယစပ တေလာကမ ျမနမာႏင ထငးအစးရ သငရးအသးျပသည ေကာငးမား (မေဆာကဝနးကင) က ပပးလကရသည။ အထကတနး ေကာငးဆငးမားအတြက ျမနမာဘာသာ သငခနးစာမား ထညသြငးၿပး အစးရစာေမးပြမား ဝငေရာကေျဖဆႏငရနအတြက ျပငဆငမႈမား ျပလပေပးေနသည။ အခ႕ေသာ ေကာငးသားမားမာ ေအာငျမငေပါကေျမာကၾကၿပး ယခအခါတြင ကရငျပညနယ ဘားအ ေကာလပ/တကသလမား တြင ပညာသငၾကားေနသမားရသည။ ယခေရးသားသည သေတသနစာတမး၏ အဓကေလလာသည နယပယမဟတသညတင ျမနမာႏင ထငးပညာေရးစနစမားက ေပါငးကးသည လပငနးေဆာငရြကမႈ၊ ေကာငးသားမား အေထာကအကျဖစေစရန အပသငခနးစာမားျဖင ကညျခငးျဖစေသာ ရႈပေထြးသည ပညာေရးရပဝနးမ ေဆာငရြကပမားသည ေရ႕လမးစဥမားအတြက အသးဝငသည။

၃.၇ ႏငငေရးႏင ပညာေရး ျပျပငေျပာငးလမႈမား

ပညာေရးက႑ဘကစျပနလညသးသပျခငးမ ပညာေရးတြင အားလးပါဝငေရး သာတညမေရးစသည အေၾကာငးအရာမား ျဖစေပၚ လာေစရန ရညရြယသည အမးသားပညာေရးက႑လပငနးစဥ (၂၀၁၆ - ၂၀၂၁) က ထြကေပၚလာေစခသည။57 လပငနးစဥအရ

                                                            56 KTCS အခနးက႑ႏင ပတသကလင Sadan (2013: 381-82) ကၾကညပါ။ 57 စာတမးေရးသားေနစဥအခနတြင အမးသားပညာေရးက႑လပငနးစဥက အစးရ အေနျဖင အတညျပျခငး မရေသးပါ။

30  

အစးရ အေနျဖင ေဒသတြငး၊ ႏငငတကာ စခနမားႏငအည အေျခခပညာက မလတနးႀကမ ၁၂ ႏစအထ ေျပာငးလရန လပေဆာင ရေတာမညျဖစသည။

ပညာေရးဥပေဒသစႏင ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလမႈမားသည ျမနမာႏငငမ MTB သငၾကားမႈ ႏင တငးရငးသား ပညာေရးေပၚတြင အျပသေဘာေရာ၊ အပကသေဘာေရာ ထခကမႈမားရေစသည။ ေနရာအေတာမားမား (အထးသျဖင ပဋပကၡ ဒဏခရသည ေဒသမား) တြင အစးရ၏ ပညာေရးက႑ ဥပေဒသစ ႏင လကေတြ႔ေဆာငရြကမႈမားေပၚတြင သနားလညမႈ အနညးငယသာရၿပး ေထာကခအားေပးမႈမာ ပ၍ပင နညးပါသည။ တငးရငးသားအမားစအတြက အစးရဆသညမာ စစတပပငျဖစေနေသးသညဟ ခယထားမႈမာ ထငရားသည။ ထကသ႔ေသာ အျမစခငေနသည မယၾကညမႈမား၊ စးရြ႕မႈမားက ကစားရနမာ မးဆကႏငခ ၾကာသြားႏငသည။ တငးရငးသား အနညးငယကသာ (အထးသျဖင ပဋပကၡျဖစပြားရာေဒသမားတြင ပ၍နညးသည) အစးရဥးေဆာငသည ပညာေရး၊ က႑စျပျပင ေျပာငးလေရး လပငနးစဥမားက ယၾကညမႈရၾကသည။

၂၀၁၅ ေဖေဖာဝါရတြင ျပညေထာငစလြတေတာသည တငးရငးသား ဘာသာစကားမားႏင ယဥေကးမႈဆငရာ ဥပေဒက အတညျပ ခ႔သည။58 ယငးဥပေဒသည တငးရငးသားပညာေရးေပၚတြင ထေရာကသည အကးရမညလားဆသညမာ ေစာငၾကညရဥးမည ျဖစသည။

၃.၇.၁ ကခင

ကခငလထၾကားတြင ပညာေရးျပျပငေျပာငးလမႈ၊ အျခားျပျပငေျပာငးလမႈမား ျဖစထြနးေနသညက အသအမတျပသမာ အနညးငယ သာရသည။ KIO ဆကဆေရးရးမား၏ တာဝနခက “အစးရရ႕ ပညာေရးစနစဟာ ပကစးၿပလေနၿပ။ ကြ နေတာတ႔ဟာ ဖြ႔ၿဖးဆႏငင၊ ဖြ႔ၿဖးၿပးႏငငေတြရ႕ဟးအေနာကမာ ကနေနခၿပ။ KIO ရ႕အျမငကေတာ ကၽြနေတာတ႔ ဒစနစအတငးဆကၿပး လကေနမယဆရင ပၿပးအဆငနမမယ ပၿပးအေဝးမာကနခမယ။ ကၽြနေတာတ႔မာ ပဋပကၡေတြရေနေပမယ႔ ေငြေၾကးလေလာက ေအာင မရေပမယ႔ ကၽြနေတာတ႔ရ႕ လငယေတြက ပညာသငေပးဖ႔ ႀကးစားေနပါတယ” ဟေျပာသည။

CESR အစအစဥျဖင အခ႕ဖတစာမားက ဘာသာျပနၿပးျဖစေသာလညး ကခငေဒသမ ေကာငးမားအားလးသ႔ ကခငဘာသာ စကားဖတစာမား မေရာကရေသးပါ။ ကခင ခရစယာနပညာေရး ဥးေဆာငတစဥးက “ေဝးလေခါငဖားတေဒသမာ အစးရေကာငးေတြ ရပါတယ။ သ႔ေသာလညး ကေလးေတြအေနန႔ ဗမာစကားနားမလညၾကလ႔ ဘာသာရပအမားစ (ဥပမာ သခၤာ၊ ပထဝ၊ သမငး) က ကခငဘာသာျဖင ဘာသာျပနဖ႔ လပါတယ။ ဒါေၾကာင ဒလေဝးတေဒသေတြက ေစတနာျဖစဆရာေတြက ေစလႊတတာျဖစပါတယ။ လြနခတႏစမာေတာ ေစတနာလပအားေပး ဆရာမေလး ၂ ေယာက ရမးျပညေျမာကပငးမာ အဓမၼကင ခခရတယ59 ေစတနာျဖစဆရာမားဟာ အစးရဖတစာမ ဗမာလေရးထားတာက အသးျပေပမ စာရငးျပတအခါ ကခငလ ရငးျပပါတယ” ဟ ေျပာျပသည။

ကခင IDP မားက (၂၁.၄.၂၀၁၅) တြင “ အစးရပညာေရးျပျပငေျပာငးလမႈေတြဟာ ရးသားမႈ မရပါဘး။ သတ႔ေကာငးေတြ ဒမာလာဖြငမာ မလလားပါဘး။ ေကာငးဆတာ သတ႔ၾသဇာလြမးမးဖ႔ အသးျပတနညးျဖစပါတယ။ ဒမာ ကၽြနေတာတ႔ရ႕ အစးရအစစက ေကအငအပါ” ဟေျပာသည။ ၾသဇာႀကးသည ကခငဖြ႔ၿဖးေရး ႏင တကကြလႈပရားသတစဥးက (၁၁၊၆၊၂၀၁၅) တြင “တငးရငးသားပညာေရးဆတာ အမးသားေရးဝါဒ ႏငငေရးသကသကမဟတပါဘး။ သငၾကားမႈအရညအေသြးန႔ ဆငတကစၥ ျဖစပါတယ။ အစးရေကာငးမားဟာဆရင အလြနပအေျခအေနဆးလ႔ ျပျပငေျပာငးလမႈေတြလပဖ႔ လပါတယ။ ဆရာျဖစ သငတနးေတြအပါအဝငေပါ။ ၿမ႕ျပန႔ ေကးလကေဒသေတြမာ ပညာေရးရယသငၾကားခြင၊ အရညအေသြးအစရတ ေနရာမာ ကြာဟခကေတြရေနပါတယ” ဟေျပာသည။

၃.၇.၂ မြန

ျပျပငေျပာငးလမႈကာလအတြငး မြနျပညနယတြင ျပညနယအဆင ဘာသာစကားႏင သငၾကားေရးမဝါဒမား ေကာငးစြာ တးတက လာခသည။ ၂၀၁၀ ေရြးေကာကပြဝင မြနႏငငေရးပါတျဖစေသာ မြနေဒသလးဆငရာ ဒမကေရစပါတ All Mon Regions Democracy Party (AMDP) ကယစားလယမား၏ တကတြနးမႈမား၊ ေတာငးဆမႈမားေၾကာငျဖစသည။ မြနျပညနယ လြတေတာတြင ဘာသာစကာမဝါဒ ဆငရာေကာမတရသည။ AMDP (အထးသျဖင ေဒါကတာ ဗညားေအာငမး၊ လြႊတေတာအမတ) သည ျပညေထာငစအဆင (ေနျပညေတာအဆင)/ ႏငငအဆင အစးရေကာငးမားတြင တငးရငးသား ဘာသာစကားအသးျပရန

                                                            58 တငးရငးသားလမးမားဆငရာအခြငအေရးကာကြယေရးဥပေဒတငးရငးသားလမးမားဆငရာအခြငအေရးကာကြယေရး ဥပေဒ ထတျပနျခငး (၂၀၁၅ ျပညေထာငစလြတေတာ ဥပေဒအမတ ၈၊ ေဖေဖာ၀ါရ ၂၄၊ ၂၀၁၅) 59 ၂၀၁၅ ဇနနဝါရ ၁၉ - ၂၀ အတြငးျဖစေပၚခသည ျဖစရပဆးကရညညြနးသည။ ကခငႏစျခငးအသငးခပမ ေစတနာ လပအားေပး ဆရာမ ၂ ဥးသည ေကာငးခါး - ကဘတ၌ အဓမၼကင သတခရသည။ ျမနမာတပမေတာ စစသားမား ကးလြနသညဟ ယဆ စြပစြလကရသည။

31  

တကတြနးမႈမားျပလပလက ရသည။ ျမနမာႏငင၏ အျခားႏငငေရး အစအဖြ႕မားနညးတ မြနႏငငေရးပါတမား (AMDP ႏင မြနအမးသားပါတ) တြင ပညာေရး သ႔မဟတ ဘာသာစကားႏငဆငသည အေသးစတ မဝါဒမားမရပါ။

UNICEF ၏ ေထာကပမႈမားႏငအတ MNEC ႏငမြနစာေပႏငယဥေကးမႈေကာမတ (MLCC ကာလရညၾကာရပတညခသည ရပရြာအေျချပအဖြ႔အစညး)သည အစးရႏင လကတြၿပး အစးရေကာငးမ ေကာငးသားမားအတြက မြနဖတစာက ၄ တနးထ ျပစလကရသည။ ( ၁ တနးမ ၃ တနးထ ဖတစာမား ၿပးစးသြားၿပျဖစသည။)60 ယငးဖတစာမားသည ေကာငးခနတြငး သငၾကားရန ရညရြယသည သငရးမားျဖစသည။ (၂၀၁၅ ၾသဂတ၊စကတငဘာ) လြနခသညႏစတြင မြနဘာသာက ေရး၊ မဒအပါအဝင ၅ ၿမ႕နယ သ႔မဟတ ေျခာကၿမ႕နယခန႔တြငသငၾကားခသည။ ယခႏစတြင ရစၿမ႕နယရ အစးရေကာငးမားတြင သငၾကားသြားရန စစဥလကရသည။ မြနျပညနယအတြငးမ အခ႕ေသာ ေနရာမားရ အစးရေကာငးမားတြင ကရင ႏင ပအဝဘာသာမားက ေကာငးခနအတြငးသငၾကားရန စစဥလကရသည (သငယတနးႏင ၁ - ၄ တနးထ)။61

ဂဗလ စလ (ပခးတငးေဒသႀကး ကရငေရးရာဝနႀကး) သည အစးရေကာငးခနျပငပ တြင စေကာကရငဘာသာ သငၾကားရန ကရငဖတစာမားႏင ျပဌာနးစာအပမား မြမးမျပစျခငးက ဥးစးလကရသည။ (၂၀၁၅ ဇြန) ပထမတနး၊ ဒတယတနးအတြက ျပစၿပးျဖစသည။ တတယတနးႏင စတတတနးအတြက ဆကလက ျပစလကရသည။

ေျမျပငအေျခအေနတြငေတာ စးရမဖြယရာျဖစရပမား ျဖစေပၚလကရသည။ အစးရသည ေကးရြာတြငးရ မြနအမးသား ေကာငးမားႏင အနးကပေနရာမားတြင ေကာငးမားလကလတညေဆာကလကရသည။ ေကာငးသားမားက ဆြေဆာငရန၊ MNEC က ေမးမနေစရန ရညရြယၿပး ေဆာကလပေနျခငးျဖစသည။ ဥပမာ ေရျဖၿမ႕နယ (တနၤသာရ တငးေဒသႀကး) ႏင ၾကာအငးဆပႀကး (ကရငျပညနယ) မားတြင ျမငေတြ႔ႏငသည။ အစးရေကာငးမားမ ဆရာမားသည ေဒသခ ဘာသာစကား/မားက နားလညေျပာဆႏငျခငးမရသျဖင ေနာကဆကတြျပနာမားျဖစပြားေစသည။ အျခားေသာအဆငမေျပ မႈမားမာ အစးရေကာငးမ MTB သငၾကားေရးသည ဗမာဖတစာမား က ဘာသာျပနကာ သငၾကားျခငးျဖစ သည။ (၂၀၁၅ ဇလင) ေဒသႏငကကညသည ဖတစာမားျပစရန လအပေနသည။

ေနာကထပ အဓက ျပနာႀကးအျဖစ EAG ပညာေရး (အထကတြငေဖာျပခသည အမးအစားအမးမး) ႏင ႏငငအဆင ပညာေရး ျပျပငေျပာငးလမႈႏင ခတဆကေရးလညး ပါဝငသည။ ၿငမးေဖာငေဒးရငး (The Shalom Foundation) (၂၀၁၅ ဧၿပ) သည တငးရငးသားလမးအေတာမားမားႏင ပးေပါငးၿပး ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအတြငးမ ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈမားတြင ေဆြးေႏြးဖြယရသညကစၥမားျဖစသညေသာ ျပညနယပညာေရး သငရးညႊနးတမးမားႏငဆငသည ျပနာမား၊ အမးသား လကၡဏာမားႏင ပါဝငသငသည အေၾကာငးအရာမားက ေဖာထတရန လပေဆာငလကရသည။

အေျခခအားျဖင ႏငငအဆင/ျပညေထာငစအဆငတြင ဘာသာစကားႏစမးအသးျပသည ပညာေရးစနစက အသအမတျပရန လအပသည။ ယငးကစၥသည ပညာေရးဥပေဒသစႏင အတငးအတာတခထ သကဆငသညကစၥျဖစေသာလညး လကေတြ႕ အေကာငအထညေဖာျခငး၊ လကေတြ ႔အသးချခငး မားတြင အခကအခမားေတြ႔ေလရသည။

UNICEF ႏင ျမနမာႏငင၏ ပညာေရးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈ

၂၀၁၂ ခႏစမ စတငၿပး UNICEF သည ဘာသာစကားမဝါဒႏင စမကနးေရးရာတြင ကမာၻ႔အဆင ကြ မးကငသ၊ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥႏင ဘာသာစကားမားၾကား ဆကႏြယမႈက နကနကနနသျမငသ မလဘနးတကသလမ ပါေမာကၡ Joe Lo Bianco ႏင ခတဆက ေဆာငရြကမႈမားျပလပခသည။ Professor Lo Bianco ႏင UNICEF တ႔ ပးေပါငးၿပး သေတသနအစအစဥမားေဆာငရြကခသည။ ဘာသာစကားမဝါဒဆငရာ ေဆြးေႏြးမႈမားက နယပယစ (အစးရအပါအဝင) မ အကးသကဆငသမား ႏင ေဆြးေႏြးမႈမား အစဥလက ေဆာငရြကခသည။ ျမနမာႏငငတြငး ဘာသာစကားဆငရာမဝါဒမား ေပၚထြကလာေရးက ဥးစားေပးသည ေဆြးေႏြးပြမားျဖစသည။ ယငးအလပရေဆြးေႏြးပြမားမ ျမနမာႏငင၏ ဘာသာစကားဆငရာ မဝါဒအတြက အေျခခမမားက (ေနျပညေတာအေျခခမမား) ပညာေရးဌာနအရာရမား၊ တငးရငးသားပညာေရး အကးသကဆငသမား (ထငးနယစပ အေျခစက ျမနမာဌာေနပညာေရးကြနရက Myanmar Indigenous Network for Education, MINE) ၏ အႀကေပးခကမားနငအည ခမတႏငခသည။ မြနျပညနယ (ႏင အျခားေဒသမားတြင) ယငးလပငနးစဥမား ေၾကာင နညးပညာအႀကေပးအဖြ႔ႏင လမးညႊနေကာမတမား ေပၚေပါကေစခသည။ ကရင ျပညနယတြငလညး အလားတအဖြ႔ဖြ႔ရန၊ MTB ပညာေရးညလာခ တညေထာငရန ေမာလငလက ရသည။ မြနျပညနယႏင အျခားေဒသမား၏ ဘာသာစကားတညရမႈ မားက ေရးဆြေဖာထတျခငး၊ ဘာသာစကားသငၾကားမႈ လအပခကမား ဆနးစစမႈတြငလညး UNICEF ပါဝငသည (၁၈၊ ၈၊ ၂၀၁၅)။ ( အစးရပညာေရးဌာနႏင MNEC ၾကား ဆကစပမႈမားျဖစလာေစရန UNICEF ၏ေဆာငရြကမႈက အထကတြင ေဖာျပခၿပးျဖစသည)

                                                            60 ဖတစာေကာမတအဖြ႔ဝင၊ ေမာလၿမင တကသလ၊ အစးရ ပညာေရးဝနႀကးဌာန အရာရမား Jaopha၊ အျခား ရပရြာအေျချပအဖြ႕အစညးမားႏင MNEC. 61 မြနျပညနယအစးရ အရာရအဆအရ မြနဘာသာသငၾကားႏငသည ဆရာ ၃၈၂ ဥးရသညဟ သရသည။.

32  

ညႇႏႈငးေဆာငရြကမႈအျဖစ UNICEF၊ MNEC၊ အစးရအရာရမားႏင အခ႕ေသာ ရပရြာအေျချပအဖြ႕အစညးမားသည ေလးလပတ မြနျပညနယပညာေရးေတြ႕ဆပြတြင ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးၾကသည။

၃.၈ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥႏင အခတအဆက

တငးရငးသား ပညာေရးႏင MTB သငၾကားေရးေပၚတြင ျမနမာႏငင၏ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥသည အျပသေဘာ၊ အပကသေဘာ ေဆာငသည သကေရာကမႈမားရသည။ ၿခငသးသပလင ပညာေရးဆငရာ ကစၥမားႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ေဆာငရြကမႈၾကားတြင ခတဆကမႈမာ လးဝျပတေတာကေနရသာမက အစးရအေနျဖင ယခငက ၄ငးအာဏာမရသညေနရာမား၊ တငးရငးသား လမးစမား ေနထငရာ ေဒသမားသ႔ ပညာေရး၊ ေကာငးေဆာကေပးျခငးတ႔ျဖင ၾသဇာတးခ ႔မႈမားသာရသည။

တႏငငလးပစခတတကခကမႈရပစေရးစာခပ အခနး ၆ တြင (KNU လကမတထးၿပး ေကအငအႏင NMSP တ႔ လကမတထးျခငးမရသည NCA) လကမတေရးထးသည EAGs မား၏ ပညာေရး၊ ကနးမာေရး၊ သဘာဝသယဇာတ စမေရး၊ လၿခေရး ႏင အျခားကစၥေဆာငရြကထားမႈမားက အသအမတ ျပထားသည။ ယငးက႑မားတြင ႏငငတကာ အကအညမားေပးရနအတြက အစးရႏင ပးေပါငး၊ မတဖကအျဖစေဆာငရြကရမညျဖစသည။62 အစးရက လကခအသအမတျပ ခသည NCA ပါဝငလကမတထးခေသာ အဖြ႔မားသည ေသာငးကနးသအဖြ႕အစညးမား မဟတေတာသျဖင ၄ငးတ႔၏ နယဘကအပခပေရးႏင ဝနေဆာငမႈေပးျခငးမားက ျပနလည ျပျပငမႈမားျပလပရန ဖအားေပးလကရသည။ NCA တြငပါဝင လကမတေရးထးခသည EAGs မားက မတရားအသငးစာရငး (၁၇/၁) မ ပယဖကေပးခသျဖင ႏငငတကာ ဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႔မားႏင ခတဆကရာတြင မားစြာလြယကသြားေစခသည။

ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပညာေရး၊ မခငဘာသာစကား အေျချပ သငၾကားေရး ႏငသကဆငသည အဓကကစၥရပမားက ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြ၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင က႑စအကးသကဆငသမား ပါဝငလက ပစခေဆြးေႏြးရန လအပသည။ သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမ ထတႏႈတၿပး (NCA တြငေဖာျပထားသညအတငး) သ႔မဟတ ႏငငေရး ျပျပငေျပာငးလမႈမား၊ ေရြးေကာကပြမားႏငအၿပင ေဆြးေႏြးအေျဖရာရနလသည။ ပညာေရးႏင အျခားဝနေဆာငမႈမား ပပးေနသည EAG ႏင အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားက ေထာကခအားေပးရန အေရးတႀကးလအပေနသည။ NCA (ႏင ျပညနယအဆင အပစအခတရပစေရးမား) ႏင ၿပးျပညစသည ႏငငေရးသေဘာတညခကမရေသးမ အခနကာလအားျဖငလညးရညၾကာႏင ၿပငဆငမႈလညး ျပငးထနႏငသည ၾကားကာလအတြငး ၄ငးတ႔က ပပးမႈမားျပလပရန အေရးတႀကးလအပေနသည။ ကနးမာေရး ဆငရာ ကစၥမားထက ပ၍ႏငငေရးဆန၊ ပ၍သမေမြ႔ေသာလညး ပညာေရး၊ ဘာသာစကားမဝါဒႏငဆငရာ အခကအခမားႏင လအပခကမားက ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အလြယတကေျဖရငးႏငသည ကစၥအျဖစ သတမတထားႏငသည။ ပဋပကၡ ဒဏခရသည လမႈအသငးအဝငးသ႔ (ၿငမးခမးေရး အသးအပြငမား) လကဆပလကကင ျပႏငသည ေကာငးကးမားအျဖစ NCA အလြနကာလမားတြင အထးအျမနေဆာငရြကရမညကစၥအျဖစ အေျခခဥပေဒဆငရာ ေျပာငးလမႈမား ျပလပရနမလပ ေဆာငရြက ႏငသည။ (အကးသကဆငသမား၏ ႏငငေရးဆႏၵသာ ပ၍လအပသည)

စစမနခငမာသည ႏငငေရးတးတကမႈမားမရေသာေၾကာင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၏ ပညာေရးပငး ေဆာငရြကမႈမားက တငးရငးသား အမားအျပားက စးရမလာၾကသည။ အထးသျဖင အစးရ၏ၾသဇာ နယပယခ႕ထြငမႈျဖစသည။ ယခငက ၄ငးမေရာကရႏငသညေနရာမား၊ ပဋပကၡျဖစပြားရာေနရာမားတြင ဝနေဆာငမႈအေၾကာငးျပခ႕ထြငျခငးက စးရမၾကသည။ ဥပမာအားျဖင အစးရေကာငးအသစမားက ပဋပကၡျဖစပြားရာေဒသမားတြင တညေဆာကျခငးျဖစသည။ (၂၀၁၄၊ စကတငဘာ) တြင နတလ ေကာငး (နယစပေရးရာဝနႀကးဌာန) အသစသးေကာငးက NMSP ၏ထားဝယခရငတြင လာေရာကတညေဆာကျခငး ျဖစသည။ မြနလကနကကငအဖြ႕ထနးခပသည နယေျမ အစပတြငလာေရာကတညေဆာကျခငး ျဖစသည။ အျခားေနရာမားတြင လညး ပညာေရးဝနႀကးဌာနသည MNEC ေကာငးမားအနးတြင ေကာငးအသစမားက ေဆာကလပလကရသည။ ပဋပကၡ ျဖစပြားရာ ေဒသမားတြင ေဆာငရြကေနဆလပငနးမား၊ ဝနေဆာငမႈမား သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡအေျခအေနမား

                                                            62 အပဒ ၂၅။ ၾကားကာလ အတြငးေဆာငရြကရမညအစအစဥမား က) ဤသေဘာတစာခပတြင လကမတေရးထးၾကေသာ တငးရငးသား လကနကကငအဖြ ႔အစညးမားသည မမတ႔ႏင သကဆငသည အပစရပနယေျမမားအတြငး ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးႏင လၿခေရးဆငရာ ကစၥရပမားတြင မမတ႔အဖြ႕အစညး၏ အတငးအတာအရ တာဝဝနယေနၾကေသာ အဖြ႔အစညးမား ျဖစၾကသည အားေလာစြာ အပစအခတရပစထားၿပး ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမား ကငးပ အေကာငအထညေဖာေနသည ကာလအတြငး ၄ငးနယေျမမားတြင ႏစဘကညႏႈငးၿပး ေအာကပါကစၥရပမားက ေဆာငရြက သြားရန သေဘာတသည။ (၁) ျပညသလထ၏ ကနးမာေရး၊ ပညာေရး၊ လမႈေရး ႏင စးပြားေရးဆငရာ အေျခခဖြ႔ၿဖးတးတကေရး လပငနးမား (၂) သဘာဝပတဝနးကင ထနးသမးေရးဆငရာ ကစၥရပမား (၃) တငးရငးသားလမးမား၏ ဘာသာစကား၊ စာေပႏင ယဥေကးမႈ ထနးသမးျမငတငေရးဆငရာ လပငနးမား (၄) ေဒသဆငရာ တညၿငမေအးခမးေရးႏင တရားဥပေဒစးမးေရးဆငရာ ကစၥရပမား (၅) ေဒသဆငရာ ဖြ႔ၿဖးေရးႏင စြမးရညျမငတငေရး လပငနးမားအတြက ျပညတြငးျပညပ အလရငအဖြ႕အစညးမား၏ အကအည ရယျခငး ဆငရာ ကစၥရပမား (၅) ေဒသဆငရာ ဖြ႔ၿဖးေရးႏင စြမးရညျမငတငေရး လပငနးမားအတြက ျပညတြငးျပညပ အလရင အဖြ႕အစညးမား၏ အကအညရယျခငးဆငရာ ကစၥရပမား (၆) ေဒသတြငးဖြ႔ၿဖးေရးႏင စြမးေဆာငရညျမငတငေရး (၇) မယစေဆးဝါးတကဖကေရးလပငနးမား

33  

ေပၚတြင ေထာကရျခငးမရပ အစးရအာဏာျဖန႔ကကရန လပေဆာငေနမႈမား မဟာဗဟာမားက ႏငငတကာ အကအညေပးေရး အဖြ႔အစညးမားႏင အလရငမားသည အားေပးမလကသားျဖစသြားမညက တငးရငးသား အကးသကဆငသမားက စးရမသည။ မြနျပညနယ ဝနႀကးခပ အေနျဖင ဂပနအလရငမားက လဒါနး ထားသညေကာငးမားတြင အစးရဆရာမားက ထညသြငးမႈမား ျပလပလေသာလညး NMSP က တားျမစထားသည။

၁၉၉၅ ခႏစ NMSP အပစအခတရပစေရး၏ ပညာေရးေပၚသကေရာကမႈ အေကာငး (မြန အမးသား ေကာငးဆငးမား တကသလမားသ႔ တကေရာကႏငသည၊ လြတလပခြငပမရရလာသည တစေနရာႏင တစေနရာ လြယကစြာ သြားလာႏငသည) အဆးႏငပတသကၿပး အကးသကဆငသမားသည ေလလာမႈမား ျပလပခၾကသည။ (၂၀၁၅၊ ေမ) အပစအခတရပစၿပး ေနာကပငးတြင မြနအမးသားေကာငးမား တးခ႕မႈမားရခေသာလညး အခ႕ေသာေကာငးမားက အငအားသးပတသမးေစခမႈမား ရသည။ အထးသျဖင ၂၀၁၂ မတငမ ဆယစႏစမားအတြငးျဖစသည။ (ဥပမာ ေရးၿမ႕နယ) ျပျပငေျပာငးလမႈမား၊ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမားေၾကာင ႏငငတကာဖြ႔ၿဖးေရး လပငနးေဖာမားသည ျမနမာအစးရကပပးမႈမား ျပလပလာသျဖင ထငးနယစပတြင ရနပေငြျဖတေတာကမႈမား ႀကေတြ႕လာရျခငး ျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ပညာေရးေပၚ အပစအခတရပစေရး၏ သကေရာကမႈမား ဆနးစစသညအခါတြင ပမနအားျဖင အျပသေဘာေဆာငသည ရလဒ ထြကေပၚသည။ မြန ပညာေရးဥးေဆာငတစဥးက (၃၀.၅.၂၀၁၅) တြင “အပစအခတရပစေရး မတငခင ကၽြနေတာတ႔ရ႕ပညာေရးအစအစဥေတြက လ႕ဝကထားရေပမယ႔ ခဆရငပြငပြငလငးလငး ျဖစလာပါၿပ” ဟေျပာသည။ မြန ရြာသားတစဥးက (၂၀၁၅ ဇလင) “၁၉၉၅ အပစအခတရပစေရးမတငခင ဒေဒသတဝကမာ တကပြေတြအမားႀကး၊ ေပၚတာ ဆြတာအမားႀကး ေျမသမး၊ အဓမၼလပအားေပး၊ အဓမၼ ေျပာငးေရႊ႕ခငးတာေတြ အမားႀကးရခတယ။ ခေတာဒါေတြ ေတာေတာနညးသြားခပါၿပး။ အရငတနးက မြန ေကာငးေတြဟာ လ႕ဝကတယ၊ ေျမေအာက သေဘာေဆာငတယ။ ဒါေပမခေတာ ပြငပြငလငးလငး သငလ႔ရပါၿပး NMSP န႔ အစးရ အပစအခတရပစေရး ျပနလညအတညျပၿပး (ေဖေဖာဝါရ ၂၀၁၂) ေနာကပငး ခရးသြားလာရာမာ ပအဆငေျပ ပြငလငးလာပါတယ။ အဖမးခရမာ ေၾကာကစရာ မလေတာပါဘး။ ျမနမာစစတပက တခါတရ ဒကလာတယ (ဘနးႀကးေကာငးတြင အေျခခ) ဒါေပမ အဓမၼ လပတာမးနညးသြားပါၿပ။ ၁၉၉၅ အပစအခတရပစေရးေနာကပငးမာ ေတာေတာအဆငေျပလာတယ။ ၂၀၁၂ အပစအခတရပစေရး ျပနလညအတညျပၿပး ေနာကပငးခရးသြားလာရာမာ လြယကလာတယ၊ စစေဆးေရးဂတ (checkpoint) ေတြနညးသြားတယ” ဟ ေျပာသည။

NMSP အဆငျမငေခါငးေဆာငတစဥးက (၂၈၊၆၊၂၀၁၅) “ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြေတြမာ တငးရငးသား/ မခင ဘာသာစကား အေျချပ ပညာေရးဟာ EAGs မားရ႕ ဥးစားေပးျဖစသငပါတယ။ NMSP အေနန႔ လနညးစကေလးမားဟာ မညသညေကာငးမာမဆ အနညးဆးအျဖစ မလတနးအဆငမာ မခငဘာသာစကားန႔ သငၾကားျခငးက ရရသငပါတယ။ ေတြးႏငဆနးစစႏငတ အရညအခငး ေတြ ရလာေစမ သငၾကားေရးကလညး ေတာငးဆသငပါတယ ဟေျပာသည။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ အေနအထားအရ ႀကးမားထငရားသည ပညာေရးပငးဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမား ေပၚေပါကလာႏငေခက ေျဖဆသအမားစမာ သသယရၾကသည။ မြန ရပရြာအေျချပ တကႄကြလႈပရားသတစဥးက “ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမာ ေပးခတ ကတေတြဟာ တနဖးမတန သ႔မဟတ အရာမေရာကပါဘး၊ ဥပေဒေပၚအေျခခတာမဟတတ ကတေတြျဖစပါတယ” (၆.၇.၂၀၁၅) ဟေျပာသည။ အစးရႏင အျခား ေျဖဆသမားက (၇.၇.၂၀၁၅) NMSP (“မခငအဖြ႕အစညး”) သည ၁၇/၁ အရ မတရားသငးျဖစေသာေၾကာင MNEC ႏင လကတြေဆာငရြကရန ခကခပကမတခကခသည။ “NCA ႏင ပမျပညစသည အပစအခတရပစေရးရထားရင အလပလပရတာ ပလြယပါမယ” ဟဆသည။ တစႏငငလးဆငရာ အပစအခတ ရပစေရးသေဘာတညခကက အတညျပႏငခလင ပးတြေစာငၾကညေရးေကာမတ၊ ပးတြႏငငေရးေဆြးေႏြးေရး ေကာမတမား ေပၚထြကလာသငသည။ ႏငငအဆင က႑စ ေဆြးေႏြးမႈမားစတငသညႏင ပညာေရးဆငရာ ေဆြးေႏြးမႈမား ပါဝငသငသညဟ ေျဖဆသမားက မတခကခသည။

ကရငျပညနယတြင ႏငငတကာ အလရငမား အကအည (အဓကအားျဖင ဂပန) ျဖင အစးရၿမ႕နယခြကးခ ဖြ႔စညးရနအတြက ႀကတငျပငဆငမႈမား အေတာခရးေရာကေနၿပ ဟသရသည။ ယငး ၿမ ႔နယခြအသစမားသည ဒကၡသညမားေနရပျပနလာသည အခါတြင အသငျဖစေစရန ရညရြယထားၿပး ေကာငးေဆာငသစမားႏင အျခား အေဆာကအဥးသစမား ပါဝငသညဟ သရသည။ (၂၀၁၅ စကတငဘာ)63 ကရငျပညနယဝနႀကးခပ (ႏတထြက) သည ထငရားသညႀကးသည ဥေရာပအလရငႏငငတစခက အစးရခြငျပသည ေကာငးမားကသာ ေဆာကလပရနေျပာသည။ (ၾသဂတ ၂၀၁၅) လကေတြ႔အေျခအေနတြင ေကာငးေဆာငသစတြင တာဝနထမးေဆာင ေနသည ဆရာမားမာ KNU ၏ KED မျဖစသည။ ေတာငငခရင၊ KNU တပမဟာ ၂ ေဒသသည အစးရထနးခပ/ႏစဖက ၾသဇာသကေရာကမႈရရာ ေဒသတြင (အစးရ ၏ နားလညမႈႏင) ေကာငးဖြငထားသည။ အပစအခတရပစေရး မတငမကာလတကပြမား ျပညႏကေနသညေနရာတြင ဖြငလစထားျခငးျဖစသည။

အေျပာငးအလမားက ေဒသခမားထနးခပႏငရနအတြက ကခငတြင လာေရာကလပကငသည ႏငငတကာ အဖြ႔အစညးမား အေနျဖင ကခင ရပရြာအေျချပအဖြ႔ ၉ ခ စစညးထားသည Joint Strategic Team ႏင ခတဆကေဆာငရြကရနအတြက ေကအငအက ေၾကညာ ထားသည။ (၁၉.၄.၂၀၁၅) ၾသဇာႀကးသည ကခငႏငငေရး ေခါငးေဆာငတစဥးက NCCT မဝါဒပငးတြင                                                             63 South and Jolliffe (2015) ကၾကညပါ။

34  

ပညာေရးဆငရာ ကစၥမားတငရန ႀကးစားခေသာလညး အျပသေဘာေဆာငသည တန႔ျပနမႈအနညးငယသာ ရရခေၾကာငး ေျပာသည။ လာမည ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမား အတြက ပညာေရးမဝါဒမားႏင ဆငသညကစၥမားက EAGs မားအေနျဖင ျပငဆငထားရနလအပသည။ ၂၀၁၁ ခႏစ ပဋပကၡမားျပနလညမျဖစပြားမ ေကအငအသည အစးရသ႔ တကသညအစအစဥမား တငျပခေသာလညး အျပသေဘာေဆာငသည တန႔ျပနမႈမရခပါ။

ကခင ဘာသာေရးေခါငးေဆာငတစဥးက “ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမာ ပညာေရးက အလြနအေရးႀကးပါတယ။ ေကအငအကလညး ဒါကသပါတယ။ ေကအငအဟာ နငငေရးန႔ဆကေနတာျဖစပါတယ (ျမနမာစစတပလ ေငြေၾကးန႔ဆကစပေနတာမဟတပ) လထအသက နားေထာငလတ ဆႏၵရတယဆတာက လကေတြ႔ျပေနၾကပါတယ” ဟဆသည။ ေနာကထပ ကခင ခရစယာန ပညာေရးဥးေဆာငတစဥးက ၄ငး၏ေမာလငခကက “ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြေတြ အရနရလာရင ပညာေရးန႔ ပတသကၿပး ႏငငေရး ေဆြးေႏြးမႈမာ ပါဝငလာမာ ျဖစပါတယ” ဟေျပာသည။ ကခငအရပဘကလ႔အဖြ႔အစညး (ႏင ႏငငေရး ပါတမား) ကလညး အလားတ ေမာလငခကရေၾကာငးေျပာသည။

အထကတြငေဖာျပခသညအတငး ကခငအကးသကဆငသမားတြင ပညာေရးအခငးအကငးႏငဆငၿပး လမးေၾကာငးအမးမး ရၾကသည။ NDAK ကခငအပစအခတရပစေရးအဖြ႔ (နယျခားေစာငအဖြ႔) က ၁၉၈၉ ခႏစ အပစအခတရပစေရးအၿပးတြင အစးရသည ႏငငေတာပပးမႈႏင ေကာငးအမားအျပား ေဆာကလပခသညဟ ေျပာခသည။

35  

အခနး ေလး - ေတြ ႔ရခကမားႏင မဝါဒလမးစဥမား

၄.၁ အဓက ေတြ ႔ရခကမား

မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားေရး၏ အေရးပါပ

ျမနမာႏငငကသ႔ လမးစစသည ႏငငမးတြင တငးရငးသားမခငဘာသာစကားျဖင စာသငၾကားခြငသည ႏငငေရးအရ ေသာလညးေကာငး၊ ပညာေရးအရေသာလညးေကာငး အေလးေပးသငသည ကစၥျဖစသည။ အငတာဗးေျဖဆသအမားစက တငးရငးသားဘာသာစကားမား အသးချခငးႏင တငးရငးသားျဖစတညမႈ ထနးသမးျခငးတ႔သည နကနကနနဆကႏြယမႈ ရသညဟ ေျဖဆၾကသည။ ျမနမာစစတပႏင ႏငငေတာတ႔ဖကမ အဓၶမသြတသြငးသည မဝါဒမားအေပၚ လကခထားမႈႏင လကေတြႀကေတြ႔မႈမားကလညး တငးရငးသားလမးစမားက ထတေဖာေျပာခသည။ တငးရငးသားအကးသကဆငသ အမားစအေနျဖင အစးရက စစတပအျဖစ လကခထားၾကဆျဖစသည။ ထကသ႔ေသာ စးရြ႔မႈ၊ အယအၾကညကငးမမႈမားကစားရန မးဆကေပါငးမားစြာ အခနယရအးမညျဖစသည။

မႀကာေသးမက ျမနမာႏငငအတြငးပညာေရးက႑တးတကျပျပငမႈမားႏင ႏငငေရးအရ ျပျပငေျပာငးလမႈမား အေနျဖင အစးရ ေကာငးမားတြင မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားမႈမား စတငခသည။ အခ႕သာ ေဒသမား (ဥပမာ မြနျပညနယေဒသအခ႕) တြင တငးရငးသားဘာသာစကားက ေကာငးခနအတြငး သငၾကားမႈမားလညး အစအစဥတြငပါဝငလာခသည။ ယငးကစၥသည တငးရငးသား လမးစမား၏ အဓကေတာငးဆခကမားတြင တစခအပါအဝငျဖစသည။ တငးရငးသား အကးသကဆငသ အမားအျပားအတြက ထကသ႔ ေဆာငရြကမႈမားသည လမးေၾကာငးမနေပၚေရာကစအဆငသာျဖစသညဟ ယဆစရာ ျဖစေသာလညး အလြနတရာမပင အျပသေဘာေဆာငသည တးတကမႈတစခအျဖစ သတမတႏငသည။ သ႔ေသာလညး အစးရေကာငးမား၌ ဘာသာရပမားသငႀကားရာတြင တငးရငးသားဘာသာစကားမားျဖင သငၾကားသည အစအစဥမား ေဖာေဆာင ေနသညကေတြ႔ျမငရျခငးမရေသးပါ။

ျမနမာႏငငတြငးရ တငးရငးသားလမး ေကာငးေနကေလးမားအေနျဖင ဗမာစကား သငၾကားသငေၾကာငး၊ ျဖစႏငလင အဂၤလပစာက ဘဘာသာစကား အေနျဖင ပ၍အာရစက သငၾကားသငေၾကာငးက အကးသကဆငသအမားစက သေဘာတၾကသည။ သငၾကားမႈမား ထေရာကေစရန အျခားဘာသာရပမားကလညး မခငဘာသာစကားျဖငသငၾကားသငသည။ အနညးဆးအေနျဖင မလတနးအဆငတြင ျပဌာနးထားသည ဘာသာရပသငခနးစာမားက မခငဘာသာစကား (L1) ျဖငသငၾကားသငသည။ အစးရေကာငးမားတြင မခငဘာသာ စကားအေျချပသငၾကားျခငးႏင႔ စပလဥးၿပး ထငျမငယဆခက မားစြာရၾကသည။ အကးသကဆငသ အမားစအေနျဖင မလတနးအဆငတြင မခငဘာသာစကားျဖငသငၾကားျခငးက ျမငေတြ႔လၾကသည။ ဗမာစာကလညး မလတနးအဆငတြင အနညးအကဥး သငၾကားၿပး အလယတနးအဆငတြင တစတစ တး၍ထညသြငးသငၾကားသြားရန၊ တခနတညးတြင တငးရငးသား လမးစဘာသာစကား၊ ရးရာဓေလႏင သမငးသငခနးစာမားက အထကတနးၿပးသညအဆငထ သငၾကားႏငရန ျပငဆငထားလၾကသည။ (ဥပမာ - ေအာကတြငေဖာျပထားေသာ ကခငက႔သ႔) ဗမာစကားႏင သငၾကားျခငး၊ သငယျခငးက လးဝပယဖကၿပး ဗမာစာက အဂၤလပစာႏင အစားထးလသည ဆႏၵရေၾကာငး ထတေဖာေျပာဆသမားလညး ရသည။

ေကာငးမားတြငမခငဘာသာစကားျဖင သငၾကားေရးက ေဇာငးေပးေျပာဆသညအခါမားတြင ဆရာမားစရတႏင သငေထာကက ပစၥညးမားအတြက ကနကေငြကမညသေပးမညနညး၊ အရညအခငး အေတြ႔အႀကျပညဝသညဆရာမား မညသ႔ရာေဖြမညနညး ဟေသာ ေမးခြနးမားေပၚထြကလာသည။ ေကာငးမားတြင လကရအသးျပေနသည တငးရငးသားလမးစ သငရးမားႏင ပတသကၿပး ေထာကျပသည အကးသကဆငသအမားအျပားရသည။ အခ႕ေသာစာအပမားမာ ဗမာဘာသာျဖင ေရးသားထားသည စာအပမားမ တကရကဘာသာျပနယျခငးျဖစၿပး လနညးစမား၏ ယဥေကးမႈႏငသမငးမားက တကစြာထငဟပ ႏငျခငးမရပျဖစေနသည။

တကြတျပားျဖစေနသည မဝါဒရပဝနး

ျမနမာႏငငတြငးရ တငးရငးသားပညာေရးဆငရာတြင အဓကကေသာအကးသကဆငသမားသည ၄ငးတ႔ႏင ႏငငေရးခဥးကပပ တသည၊ ခယခကတသည အဖြ႔မားႏငသာ ဆကသြယေဆာငရြကေလရသည။ ထ႔ေၾကာင ပညာေရးႏင ပတသကလာလင တစဖကပတ၊ အျငငးပြားဖြယ၊ ႏငငေရးအရ ကြျပားလကရသည ခဥးကပပမား ေပၚေပါကလာရသည။ ျမနမာႏငငေရးယဥေကးမႈ အနစသာရမားႏင ခပဆငဆငျဖစသည။ ပညာေရးႏင႔ ပတသကၿပး ရပတညခကခကမားမာ အလြနတရာျခားနားလသည႔ အေလာကႏငငေရး ေဆြးေႏြးမႈတြငထည႔သြငးေဆြးေႏြးရမည ကစၥရပျဖစသည။

36  

ဘာသာစကားမဝါဒ ႏင လကေတြ ႔လပငနးစဥ၊ ပဋပကၡမား

ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပဋပကၡမားတြင ဘာသာစကား၊ ပညာေရးမဝါဒ၊ လကေတြ႔ေဆာငရြကပမားသည နကနကရငးရငး အျမစတြယလကရသည။ ၁၉၆၂ ခႏစ စစတပအပခပေရး အစျပသညအခနမစၿပး ႏငငေတာသည တငးရငးသားလမးစ ရပရြာမားေနရာက အဓမၼသမးသြငးရန စမကနးခ ေဆာငရြကသညမားရခၿပး သတမတျခငးခခရသည။ တငးရငးသား လမးစ အထကတနးလႊာ အစအဖြ႔မား (EAGs ႏင အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမား)ကလညး ဗမာဇာတသြငးျခငးက လကနကကင၍ ေသာလညးေကာငး၊ ကယပငယဥေကးမႈနင ဘာသာစကားမားက ထနးသမးရန၊ အဓြန႔ရညေစရန အတြက ပညာေရး အစအစဥမားက အလြနခကခသညအေျခအေနမားၾကားမ အေကာငအထညေဖာျခငးကလညးေကာငးမဟာဗဟာ အမးမးျဖင ခခခၾကသည။ ဇယား ၁ တြငေဖာျပထားသညႏငအည ျမနမာႏငငတြင အစးရမဟတသည တငးရငးသားပညာေရးဌာန အမားအျပားရေနသည။ ေဒသခမား ထေထာငထားသည ပညာေရး၊ အစးရအစအစဥျဖငေရာကလာသည ပညာေရး၊ EAGs မား၏ ပညာေရးမားၾကား ဆကႏြယမႈမားမာ ကစၥရပမား၊ အဖြ႔အလက အမးမးကြျပားေနၾကသည။ အစးရ ထနးခပ နယေျမမဟတသည ေဒသမားတြင ႏငငေရးထပသးမား၏ ဥးေဆာငမႈအျပင အစးရႏငသကဆငျခငးမရသည ပညာေရးဌာနမားသညလညး လ႔အဖြ႔အစညးတြငး အေရးပါသည အစတအပငး ျဖစသညကလကခထားရမည။

မမတ႔ရငေသြးငယမားက သငၾကားေပးသည ဘာသာစကား၊ သငရးညြနးတမးေပၚ ထားရသည သေဘာထား ႏင ပဋပကၡသည တကရကဆကႏြယေနသည။ လကနကကငပဋပကၡေၾကာင ရပရြာမားႏငမဘမားသည အစးရေကာငးမား၊ ဗမာဘာသာစကားျဖင သငၾကားေရးက လကခလသည ဆႏၵနညးသြားေစသည။ ယငးအစား ဘာသာစကားေရာ၊ အေၾကာငးအရာပါမတသည သးျခားစနစမား (သ႔မဟတ စငၿပငစနစ) ထေထာငရန ပ၍ဆႏၵျဖစေပၚေစခသည။ ပဋပကၡမားျပငးထနသည အေျခအေနမးတြင တငးရငးသားပညာေရး စနစမားသည ပ၍သးျခားဆနသည။ အပစအခတရပစေရး အေျခအေနတြငေတာ သးျခားဆနမႈ ေလာနညးသြားသည။ (ပးေပါငးလသည သေဘာ၊ အစးရစနစမားႏငေပါငးစပလသည သေဘာရလာသည) ထ႔ေၾကာင ပဋပကၡႏငၿငမးခမးေရး အေျခအေနမားသည တငးရငးသားေဒသ ပညာေရးမဝါဒႏင လကေတြ႔ေဆာငရြကမႈမားက ပေဖာလက ရသည။ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥတြင ပညာေရးသညလညး အေရးႀကးသည အေၾကာငးအရာတစချဖစသည။ တငးရငးသား ပညာေရးစနစ၏ သးျခားဆနမႈ သ႔မဟတ ျပညေထာငစ လလားသည သေဘာထားမားသည ကေလးငယမား၏ နားလညမႈမား၊ သေဘာထားမားေပၚတြင သကေရာကမႈ ရသည။

ကခငအေနအထားက ေလလာမညဆလင ၂၀၁၁ ခႏစ လကနကကငပဋပကၡမား တေကာျပနျဖစလာၿပးေနာကတြင ကခငလမးမား၏ စစညးမႈက ပ၍အားေကာငးေစချပး ဘာသာစကားတစခေပၚတြင စစညးမႈမားေပၚေပါကေစခသည။ အထးသျဖင ဂငးေဖာျဖစတညမႈ ကေဖာထတလာခသည။ (ေတြ႕ရခကက ၂၀၁၅ ဧၿပလ၊ ေမလ ႏင ေအာကတဘာလမားအတြငး ျပလပခသညအငတာဗးမား၊ ဥးတည အပစမားႏင ေဆြးေႏြးမႈမားတြင အတညျပၿပးျဖစသည။) ဂနးေဖာမဟတသည အသငးအဝငးအမားစတြင ဂငးေဖာစကားက ကခငတ႔၏ ဘစကားအျဖစ သတမတျခငးက ဆန႔ကငျခငးမရေသာလညး ဂငးေဖာတ႔လႊမးမးလာမႈက ျပနာအျဖစရႈျမငသည အခ႕ေသာ မးႏြယစမားလညးရသည။ ျမနမာစစတပ၏ ၾကမးၾကတသည ေသာငးကနးသနမနငးေရးသည ကခငမးႏြယစမားက အႀကးအကယ ေဒါသထြကေစ၊ အထနာေစခသည။ ဆးဝါးသည လ႔အခြင အေရးခးေဖာကမႈမား အႀကးအကယျဖစေပၚခသည တေကာျပနစစပြေၾကာင ျမနမာႏငင၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင ပါဝငရနဆႏၵရသည ကခငမးႏြယစမားက တသးတျခား ခြထတလကသည။ လကနကကင ပဋပကၡမား တေကာျပန ျဖစလာသညခနမစၿပး ေကအငအလကေအာကခ ေကာငးမားမာ ဗမာဘာသာ သငၾကားမႈေလာၿပး ကခငႏင အဂၤလပက ပ၍အေလးေပးလာေတာသည။ အစးရပညာေရးႏင ခြထြကမညအစအစဥျဖစၿပး ကခငေကာငးစနစမား တသးတသန႔ ပၚထြကလာေရးအတြက ေျခလမးျဖစသည။

၂၀၁၂ ဇနနဝါရတြင ကရငအမးသားအစညးအရး (KNU)သည အစးရႏင ပဏာမအပစအခတ ရပစေရးျပလပခၿပး ႏစေျခာကဆယေကာၾကာသည လကနကကငပဋပကၡက အဆးသတႏငရန ေျခလမးခသည။ ဆယစႏစေပါငးမားစြာကပင KNU လကေအာကခ ကရငပညာေရးဌာန Karen Education Department (KED) သည ကရငအသငးအဝငးမား၊ နငငတကာအလရငမားႏင NGOs (အမနးခငး ထငးႏငငမ စစေျပးဒကၡသညမားက ႏစေပါငးမားစြာ ကညသညအဖြ႔အစညးမားအပါအဝင) တ႔၏ အေထာကအပ႔ေပးမႈ အေပၚအားယၿပး စခနမပညာေရးစနစတစခက တညေထာငထားႏငခသည။ ေဒသလအပခကႏငအည လပငနးအေကာငအထညေဖာမႈပငးတြငလညး အားေကာငးသည ယငးစနစသည အစးရပညာေရးစနစထက သသသာသာျခားနားသည။ ကရင (စေကာ) စကား အသးျပမႈက တးတကေစသည။ ဗမာစာ အနညးအကဥးသာသငၾကားသည။ KED ေကာငးဆငးမားအဖ႔ အသအမတျပ အေထာကအထားမားမရသျဖင အစးရပညာေရးစနစ သ႔မဟတ ႏငငတြငး၊ ႏငငျခား အျခားအခြငအလမးမား ႏငခတဆကရန ခကခလကရသည။ KNU အပစအခတရပစၿပး ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ေပၚေပါကလာသည အခါတြင ေရႊ႕ေျပာငးသြားသည ရပရြာလထမား ေနရပျပနျခငး၊

37  

ျပနလညေပါငးစညးျခငးမား ပါဝငလာမညျဖစေသာေၾကာင ကရငပညာေရး တာဝနရသမားအေနျဖင KED ၏ အနာဂတႏင႔ ၎ႏင႔အစးရၾကား ဆကဆေရးက သးသပစဥးစားလကရေနသည။

အထကပါအေျခအေနမားႏငကြျပားလက NMSP သည ၁၉၉၅ ခႏစတြင အစးရႏင အပစအခတရပစေရးလကမတေရးထးခသည။ သ႔ေသာလညး ဆယစႏစႏစခခန႔ တငးမာမႈမား မျပတရခသည။ ထကသ႔ေသာအေျခအေနမးတြင NMSP ၏ မြနအမးသား ပညာေရးေကာမတ (Mon National Education Committee (MNEC) သည မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားေရးစနစက အေကာင အထညေဖာခသည။ မလတနးအဆငတြင မြနဘာသာျဖငသငၾကားၿပး အလယတနးအဆငတြင ဗမာဘာသာျဖင သငၾကားျခငးသ႔ ကးေျပာငးသည စနစျဖစသည။ အစးရသငရးညြနးတမးက အနညးႏငအမား အသးျပသည။ MNEC ၏ မြနအမးသားေကာငးမားမ ေကာငးဆငးမားသည မြနဘာသာစကား ကြ မးကငသကသ႔ ဗမာဘာသာျဖငေမးျမနးသည အစးရတကသလဝငတနးစာေမးပြမားတြငလညး ဝငေရာက ေျဖဆခြငရၾကသည။ အစးရေကာငးမားသ႔ ေျပာငးေရြ႔သည ေကာငးသားမားသည ရဖနရခါ အခကအခမားႏင ႀကရတတသည။ ဘာသာစကားျပနာမာ အနညးငယသာရၿပး အစးရေကာငးမား၏ ေကာငးအပလကခမႈပစႏင ဆရာမားေၾကာင ျဖစေလရေသာ ျပသနာမားက ပမားပါသည။ (ႏငငေရး၊ ယဥေကးမႈ ျပနာ)

အပစအခတရပစေရး၊ တငးရငးသားပညာေရး၊ မခငဘာသာစကားအေျချပ သငၾကားေရး။ ေအာကေျခမ ဆနသည ဖကဒရယ

ေရ႕တြငထတေဝခသည သေတသန (Lall and South 2013) တြင NMSP အပစအခတရပစျခငးေၾကာင အစးရထနးခပေနရာမားသ႔ မခငဘာသာစကားအေျချပသငၾကားသည ပညာေရးစနစတးခ႕ႏငမႈက ေဖာျပ၊ သးသပမႈမား ျပလပထားသည။ ပမနအားျဖင အပစအခတရပစေရးမားသည အစးရစနစႏင အစးရမဟတေသာစနစမား ပးေပါငး ေဆာငရြကေရးက ျဖစထြနးေစသည။ သ႔တငေအာင အစးရေကာငးမားတြင မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားေရးမာ မရသေလာကျဖစေနျခငးေၾကာင တငးရငးသားလမးစ အကးသကဆငသမားမာ စးရမေနၾကဆျဖစသည။ ထ႔ျပင အစးရသည အပစအခတရပစေရးက အသးခၿပး ၄ငးအေနျဖငယခငက ဝငေရာကႏငျခငးမရသညေနရာမား၊ ပဋပကၡျဖစပြားသညေဒသ မားတြင ေကာငးေဆာကျခငး၊ ေဝးလေခါငဖားသည အရပမားတြင ဆရာမား ခန႔ထားေပးျခငး နညးလမးအပါအဝင နညးအမးမးျဖင ၄ငး၏ အာဏာခ႕ထြငေနမႈကလညး စးရမမႈမား ရေနၾကဆျဖစသည။

၁၉၉၄၊ ၁၉၉၅ ခႏစတြင အသးသးေရးထးခသည အပစအခတရပစေရးေၾကာင KIO ႏင NMSP တ႔သည ၄ငးတ႔ပညာေရးစနစမားက အလြနခကခသညအေျခအေန၊ အလြနခ႕တသည ဘ႑ာေရးအေျခအေနမားၾကားမ ခ႕ထြငႏငခသည။ ၿငမးခမးေရးျဖစစဥေပၚရျမငသည အျမငအမးမးရေနသညတင အစးရပညာေရးစနစႏင မြနပညာေရးစနစမား၊ တငးရငးသားပညာေရး ႏင မခငဘာသာစကား အေျချပ သငၾကားေရး ပးေပါငးမႈမာ တးတကလာလကရသည။ MNEC ၏ သငရးညႊနးတမးမာ အစးရေကာငးမားတြငအသးျပသည သငရးမားႏင ထပတနးပါးျဖစၿပး မြနသမငးႏင ဘာသာစကားက သာထပတးထညသြငးထားျခငးျဖစသည။ ကရင၊ အထးသျဖင ကခငတြင ေဒသခမားဥးေဆာငသည ပညာေရး၊ စနစခေဖာေဆာငသည ပညာေရး ႏင အစးရပညာေရးၾကား ျခားနားခကမားမာ အလြနႀကးမားသည။

ေငြေရးေၾကးေရး၊ လစြမးအားအရငးအျမစ အခကအခမား ရသညတင KIO ၊ NMSP ၊ KNU စာသငေကာငးစနစမားသည ေဒသခမားဥးစး၊ ပ႔ခၿပး မခငဘာသာစကားျဖငသငၾကားေရး အထးသျဖင မလတနးအဆငသငၾကားေရးက အေထာကအက ျပသည။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥႏင ဆကစပျဖစေပၚလာမည အဆငျမငႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမား အစျပခါစ၊ အေကာငအထည ေဖာရနအတြက အခနကာလ တစခယရဥးမည အေျခအေနမးတြင အစးရႏငသကဆငျခငး မရသည ပညာေရးစနစမားသည ျမနမာႏငငတြငးမ တငးရငးသားတ႔၏ ကယပငျပဌာနးခြင႔ကျပသေသာ ဥပမာေကာငးမားျဖစလာသည။ အနာဂတ ျမနမာႏငငမ ဖကဒရယ ႏငငေရးႏင စမေရးပငး မညသညပစျဖငေပၚေပါကလာမည၊ မညသညပစ သြားမညႏငပတသကလာလင တငးရငးသားပညာေရးစနစမားသည ဥပမာေကာငးမား၊ လကေတြ႔ ေဆာငရြကျပေနသည ကစၥရပမားျဖစေသာေၾကာင ပညာေရးေဆာငရြကမႈမား (တငးရငးသားမားေတာငးဆသည အဓက ကစၥရပမားအနကတစခအပါအဝင) က ေအာကေျခမဆနသည ဖကဒရယဝါဒအျဖစ သတမတရမညျဖစသည။

တငးရငးသားလမးစႏင ႏငငေတာၾကား ဆယစႏစခပဋပကၡမားက ဖကဒရယနညးျဖင ေျဖရငးမည ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမားတြင ဘာသာစကားႏင ပညာေရးမဝါဒမားက အစတအပငးတခအေနျဖင သးသန႔ေျဖရငးရနလသည။ ဖကဒရယဝါဒက ႏငငေရးသပၸတြငလညးေကာငး၊ အေျခခဥပေဒဆငရာ ကစၥရပမားတြငလညးေကာငး အသးခသညမာ သမငးအစဥအဆက ျဖစသည။ ျပညနယအသးသး၏ ဖြ႔စညးပမားႏင ပတသကသည ေဖာျပထားခကမား အပါအဝင စာအပစာတမးမားမာလညး အမားအျပားပငျဖစသည။ ျမနမာႏငငတြငးမ တငးရငးသားမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ ပညာေရးစနစမားက အေကာငအထည ေဖာစဥတြင ထကသ႔ေသာ အစအစဥမားကေတြးမျခငးမရသညတင ယငးတ႔သည ကယပငျပဌာနးခြင၏ အငအားေကာငးသည အနစသာရျဖစသည။ ျမနမာႏငငတြငး ဆယစႏစခ ျဖစေပၚေနသည ပဋပကၡတြငး တငးရငးသားမား၏ အဓကရညရြယခကမားႏင

38  

အားထတမႈမားက ေဖာျပသည ကစၥရပမားျဖစသည။ ဘာသာစကားမဝါဒ (ေကာငးမားႏင အျခား စမအပခပမႈပငး) ႏငပတသကၿပး အကးသကဆငသအမးမး၏ ရပတညခကမားသည ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥႏင ဆကစပသည ကစၥရပမားေပၚတြင ရပတညခကမတညေၾကာငးက အထငရားဆးျပသႏငသညအညႊနး ျဖစသည။ (ေအာကတြင ဆကလက ဖတရပါ)

ျမနမာႏငငမ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥသည တငးရငးသားပညာေရးႏင မခငဘာသာစကားအေျချပ သငၾကားေရးေပၚတြင သကေရာကမႈ အေကာငးေရာအဆးပါ ရသည။ ၿခေျပာရလင ပညာေရးဆငရာကစၥရပမားႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၏ ႏငငေရးၾကားခတဆကမႈ ကငးမေနသည။ ထ႔ထကပေျပာရလင ယခငကကယပငအပခပခသညေဒသမား၊ တငးရငးသားလမးစ မား ေနထငရာေဒသမားသ႔ ပညာေရးေထာကပျခငး၊ ေကာငးေဆာကျခငးအပါအဝင နညးလမးအမးမးသးၿပး အစးရအာဏာ ျဖန႔ကကလာမညက ေဒသခမားက အႀကးအကယဆန႔ကငလကရသည။ ပဋပကၡျဖစပြားရာေဒသမားတြင ေဆာငရြကေနဆ လပငနးမား၊ ဝနေဆာငမႈမား သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡအေျခအေနမားေပၚတြင ေထာကရျခငးမရပ အစးရအာဏာ ျဖန႔ကကရနလပေဆာငေနမႈမား မဟာဗဟာမားက ႏငငတကာအကအညေပးေရး အဖြ႔အစညးမားႏင အလရငမားသည အားေပးမလကသားျဖစသြားမညက တငးရငးသား အကးသကဆငသမားက စးရမသည။

KNU လကမတေရးထးၿပး KIO ႏင NMSP တ႔ ပါဝငလကမတထးျခငးမရေသးသည တစႏငငလး ဆငရာအပစအခတရပစေရး သေဘာတညခက (Nationwide Ceasefire Agreement (NCA)) (ေအာကတြငၾကညပါ) အခနး ၆ တြင ပါဝငလကမတထးသည EAGs မား၏ ပညာေရး၊ ကနးမာေရး၊ သဘာဝသယဇာတ စမေရး၊ လၿခေရး ေဆာငရြကမႈမားက အသအမတျပထားသည။ ထက႑မားတြင ႏငငတကာ အကအညမား ပပးရန အစးရႏင ပးေပါငး၊ မတဖကျပေဆာငရြကရမညဟ ေဖာျပထားသည။64 NCA လကမတေရးထးသညအဖြ႔မား၏ အပခပေရးပငး၊ ဝနေဆာငမႈပငးက အစးရအေနျဖင လကမတမထးမက အသအမတျပ ခေသာလညး ယခအခါတြင ေသာငးကနးသအဖြ႕အစညး မဟတေတာသညအတြက ျပနလညျပျပငရန ဖအားေပးလကရသည။ NCA တြင ပါဝငလကမတေရးထးခသည EAGs မားက မတရားအသငးစာရငး (၁၇/၁) မ ပယဖကေပးခသျဖင ႏငငတကာ ဖြ႔ၿဖးေရးအဖြ႔မားႏင ခတဆကရာတြင မားစြာလြယကသြားေစခသည။

အထကတြငေဖာျပခသညအတငး ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပညာေရး၊ မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားေရး ႏငသကဆငသည အဓကကစၥရပမားက ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြ၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင က႑စအကးသကဆငသမား ပါဝငလက ပစခေဆြးေႏြးရန လအပသည။ သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမ ထတႏႈတၿပး (NCA တြငေဖာျပထားသည အတငး) သ႔မဟတ ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလမႈမား၊ ေရြးေကာကပြမားႏငအၿပင ေဆြးေႏြးအေျဖရာရနလသည။ ပညာေရးႏင အျခားဝနေဆာငမႈမား ပပးေနသည EAG ႏင အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားက ေထာကခအားေပးရန အေရးတႀကး လအပေနသည။ NCA (ႏင ျပညနယအဆင အပစအခတရပစေရးမား) ႏင ၿပးျပညစသည ႏငငေရး သေဘာတညခကမရေသးမ အခနကာလအားျဖငလညးရညၾကာႏင၊ ၿပငဆငမႈလညးျပငးထနႏငသည ၾကားကာလအတြငး ၄ငးတ႔က ပပးမႈမားျပလပရန အေရးတႀကးလအပေနသည။ ကနးမာေရးဆငရာ ကစၥမားထက ပ၍ႏငငေရးဆန၊ ပ၍သမေမြ႔ေသာလညး ပညာေရး၊ ဘာသာစကားမဝါဒႏငဆငရာ အခကအခမားႏင လအပခကမားက ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အလြယတကေျဖရငးႏငသည ကစၥအျဖစသတမတထားႏငသည။ ပဋပကၡဒဏခရသည လမႈအသငးအဝငးသ႔ (ၿငမးခမးေရး အသးအပြငမား) လကဆပလကကငျပႏငသည ေကာငးကးမားအျဖစ NCA အလြနကာလမားတြင အထးအျမန ေဆာငရြကရမည ကစၥအျဖစသတမတေျဖရငးႏငသည။

ဘာသာစကားႏင ပညာေရးဆငရာ မဝါဒမား - ႏငငေရးရပတညခကမား၏ ျပတငးတခါး

သငၾကားမႈဘာသာစကား ေရြးခယျခငးအပါအဝင ဘာသာစကားႏင ပညာေရးမဝါဒႏင ပတသကသည ရပတညခကမားသည အမးမးေသာ အကးသကဆငသမား၏ျဖစတညမႈ၊ ျဖစလမႈမားကညႊနျပလက သ႔မဟတ ထငဟပလကရသည။ ၄ငးတ႔စတကးထမ ျမနမာႏငင၊ ၿငမးခမးေရးျဖစစဥမားႏင ပတသကသညမားက ယငးရပတညခကမားတြင ေတြ႔ရႏငသည။

                                                            64 အပဒ ၂၅။ ၾကားကာလ အတြငးေဆာငရြကရမညအစအစဥမား က) ဤသေဘာတစာခပတြင လကမတေရးထးၾကေသာ တငးရငးသား လကနကကငအဖြ ႔အစညးမားသည မမတ႔ႏင သကဆငသည အပစရပနယေျမမားအတြငး ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးႏင လျခေရးဆငရာ ကစၥရပမားတြင မမတ႔အဖြ ႔အစညး၏ အတငးအတာအရ တာ၀နယေနၾကေသာ အဖြ ႔အစညးမား ျဖစၾကသည အားေလာစြာ အပစအခတရပစထားၿပး ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမား ကငးပ အေကာငအထညေဖာေနသည ကာလအတြငး ၄ငးနယေျမမားတြင ႏစဘကညႏႈငးၿပး ေအာကပါကစၥရပမားက ေဆာငရြက သြားရန သေဘာတသည။ (၁) ျပညသလထ၏ ကနးမာေရး၊ ပညာေရး၊ လမႈေရး ႏင စးပြားေရးဆငရာ အေျခခဖြ႔ၿဖးတးတကေရး လပငနးမား (၂) သဘာ၀ပတ၀နးကင ထနးသမးေရးဆငရာ ကစၥရပမား (၃) တငးရငးသားလမးမား၏ ဘာသာစကား၊ စာေပႏင ယဥေကးမႈ ထနးသမးျမငတငေရးဆငရာ လပငနးမား (၄) ေဒသဆငရာ တညၿငမေအးခမးေရးႏင တရားဥပေဒစးမးေရးဆငရာ ကစၥရပမား (၅) ေဒသဆငရာ ဖြ႔ၿဖးေရးႏင စြမးရညျမငတငေရး လပငနးမားအတြက ျပညတြငးျပညပ အလရငအဖြ ႔အစညးမား၏ အကအည ရယျခငး ဆငရာ ကစၥရပမား (၅) ေဒသဆငရာ ဖြ႔ၿဖးေရးႏင စြမးရညျမငတငေရး လပငနးမားအတြက ျပညတြငးျပညပ အလရင အဖြ ႔အစညးမား၏ အကအညရယျခငးဆငရာ ကစၥရပမား (၆) ေဒသတြငးဖြ႔ၿဖးေရးႏင စြမးေဆာငရညျမငတငေရး (၇) မယစေဆးဝါးတကဖကေရးလပငနးမား ”

39  

တငးရငးသား ပညာေရးအေျခအေန၊ အနာဂတႏငပတသကသည ေဆြးေႏြးမႈမားသည တငးရငးသားလမးစ၊ ျပညေထာငစ အစးရမား၊ ႏင ႏငငေတာတ႔၏ ရပတညခကမားက ထငဟပေနသည။ ေအာကေဖာျပပါ ဇယားတြင ရပတညခကမားက ပေဖာထားသည။နမနာပစမား ျဖစၿပး အမနတကယရပတညခကမာ ကစၥရပအလက ကြျပားႏငပါသည။

ဇယား ၂။ ဘာသာစကား၊ သငၾကားေရးႏင ပတသကသည ရပတညခကမား၊ ႏငငေရး ေတာငးဆမႈမား

တငးရငးသားလမးစမား (EAG၊ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညး၊ ရပရြာဥးေဆာင အေကာငအထညေဖာသည) ၏ ပညာေရးက႑ အတြငး လႈပရားမႈမားသည ကယပငျပဌာနးခြငအတြက နယေျမရယအားထတမႈမားက ကယစားျပသည။ ‘ဗမာဇာတသြငးျခငး’ ႏင ဗဟဥးစးစနစအားတငးရငးသားတ႔ တန႔ျပနမႈမားသညအမးမးကြျပားေကာငးကြျပားႏငပါသည။ တငးရငးသား လမးစမား ေထာကခမႈ အနညးငယသာရသည ျပညေထာငစမ လြတလပေရးေတာငးဆျခငး (ခြထြကျခငး သ႔မဟတ ခြထြကေရး) မသည ကယပငအပခပခြင၊ အာဏာခြေဝမႈ ပစအမးမး (ဖကဒရယပစအမးမး) ထကြျပားသည။ အဆးစြနဆးထ ေျပာရလင ကရငျပညေထာငစ(Thawnghmung 2008, South 2008) ႏင အျခားေသာတငးရငးသား အစအဖြ႔မား အျဖစလညးေကာငး ကြျပားႏငသညအျပင ျပညေထာငစႏငညမေသာ အစအဖြ႔တစခအျဖစ ေဖာျပတာမးလညး ျဖစႏငေသးသည။

ပညာေရးႏငပတသကလာလင ေကာငးမား၌ ဗမာစကား လးဝမသင၊ သ႔မဟတ အနညးငယသာသငၿပး၊ အစးရႏငလးဝ ကြျပားသည သငရးညႊနးတမးမားကအသးျပျခငး၊ ေဒသဘာသာ စကားျဖငသာသငၾကားျခငးမားသည ခြထြကေရးလလားမႈက

ႏငငေရးဆငရာေတာငးဆမႈ ေကာငးမား အပခပစမမႈတြင အသးျပမည ဘာသာစကား

တငးရငးသားအဖြ႔မားအတြက လြတလပေရး (ခြထြကေရး၊ ခြထြကေရး ဝါဒ)

လြတလပစြာဖြငလစ၊ စမ၊ ေငြေၾကး ေထာကပ သညေကာငးမား (EAG လကေအာကချဖစႏင)

တငးရငးသား ဘာသာစကားက အဓက ထား (ႏငတရတ၊ အဂၤလပ?) ဗမာစာ အနညးငယ သငၾကားသည။

အစးရ၏ သငရးႏင သသသာသာ ကြျပား သည။

အစးရအပခပေရးတြင တငးရငးသား ဘာသာစကားမား အသးျပရန (တရားေရး စနစ စသညျဖင)

ဗမာစာက အကန႔အသတျဖင အသးျပမည။ တရတ ႏင အဂၤလပ ဘာသာ?

‘အားေကာငးသညဖကဒရယဝါဒ’ (ပမအစြနးကသည ကယပငအပခပခြင)

ေကာငးမားက လြတလပစြာစမကာ ေငြေၾကးခေပးသည။ (ျပညေထာငစ အစးရမေထာကပေငြ ရယေကာငးယမည)

တငးရငးသား ဘာသာစကား (အဂၤလပ) ႏင ဗမာစာ အဓက ထားသည။

ျပညေထာငစအစးရ၏ သငရးညႊနးတမးႏင ဆကစပမႈရသည။ သ႔ေသာ ေဒသအေန အထားႏင ကကညေအာင အမားအျပား ျပျပငထား ရသည။

ဗမာစကား(ဘစကား၊ ျပညေထာငစသးစကား) ႏင တငးရငးသားဘာသာစကားက အစးရ အပခပေရး (တရားေရး စနစ စသညျဖင) တြင အသးျပသည။

‘အားေပာ႔သည ဖကဒရယဝါဒ’ (ဗဟဥးစးမႈ ေလာချခငး) – ‘ျပညေထာငစ တငးရငးသား လမးမား’

ေကာငးမားက အစးရေသာလညးေကာငး (တစႏငငလးဆငရာ ပညာေရးျပျပင ေျပာငးလမႈ) ေဒသအဆငကေသာ လညးေကာငး ဖြငႏငသည။ ႏငငေတာ သ႔မဟတ ျပညေထာငစ အစးရက ေငြေၾကး ေထာကပမႈ ျပသည။

ဗမာဘာသာႏင တငးရငးသား ဘာသာစကားမား (အဂၤလပ ဘာသာ?) တ႔က သငၾကားမႈတြင အသးျပမည အစား ဘာသာရပ အျဖစသငသည။

ျပညေထာငစအစးရ ျပဌာနးသည သငရးေပၚတြငေဒသ အေျခအေနႏင လကရန အနညးအကဥး ျပျပင အသးျပ သည။

ဗမာစကားက အေျခခႏငငသး ဘာသာစကား အျဖစ သတမတၿပး အစးရအပခပေရးတြင တငးရငး သားဘာသာစကား အခ႕ထညသြငး အသးျပ သည။

40  

ကယစားျပၿပး၊ MTB ကဥးစားေပးေသာလညး ဗမာဘာသာကလညး သငၾကားျခငး၊ အစးရသငရးညြနးတမးက မားေသာအားျဖင အသးျပေသာ ေကာငးမားသည (ေဒသအေျခအေန အခငးအကငးႏင ကကညရန ျပငဆငၿပး) ဖကဒရယစနစ လလားျခငးက ကယစားျပသည။ ခြထြကေရး ရပတညခကကငစြသမားသည တငးရငးသားႏငငေရးအာဏာပငမား (EAGs သ႔မဟတ အျခား)၊ စမခန႔ခြသည ေဒသခေကာငးမားမ ေကာငးစမေရး၊ ဥးစးပငခြငရေရးက ေတာငးဆသညအစးရႏင႔မသကဆငသမားမ ေကာငးက ပငဆငၿပး သငရးညႊနးတမးႏင စမမႈသည အစးရစနစႏငခတဆကေနျခငး သ႔မဟတ MTB သငႀကားေရးကပမအားစကျခငး

(ေဒသယဥေကးမႈ၊ သမငးႏင႔ ကကညသည႔ သငၾကားမႈမားပါဝငသည) တ႔အေပၚတြင ဖကဒရယလလားသမားမ ပ၍အားစက ေဆာငရြကသည။ ထသ႔ရပတညခကမားအျပင လကေတြ႔အေရးပါသည ကစၥမားလညး ထညသြငးစဥးစားရနလသည။ ဥပမာ အသအမတျပျခငးႏင ရနပေငြကစၥမား။

ပညာေရးရပတညခကႏငစပလဥးသည ပါဝငသကဆငသမား၏ ကြျပားေသာ အျမငအမးမးသည ႏငငေတာႏင လမႈအဖြ႔အစညး ၾကားရ ပမကယျပန႔ေသာ အေရးကစၥရပမားျဖစသညဟမတယႏငျခငး၊ ဗဟအစးရႏငတငးရငးသားအစအဖြ႔ၾကား အာဏာႏင အရငးအျမစ ခြေဝမႈမားအေၾကာငး ကၽြနေတာတ႔ေဆြးေႏြးတငျပလကပါသည။ ထသေဘာတရားအရဆလင NMSP (MNEC) ပစပညာေရးသည ျပညေထာငစ (အနာဂတတြင ဖကဒရယေပၚလာရန ေမာမနးလက) ႏင အကြကမမ ခတဆကထား ႏငသကသ႔၊ ကယပငျပဌာနးခြင အေတာျမငျမငမားမား ရရထားသညကေတြ႔ႏငသည။ ယခငက ေကအငအစနစသညလညး မြနကသ႔ပငျဖစသည။ ပဋပကၡမား ျပနလညေပၚေပါကလာေသာေၾကာင သမငးအစဥအဆက KNU အသးျပခသညပစ (ျပျပငေျပာငးလမႈႀကးမား လပေဆာငေနသည) ခြထြကေရးပစသ႔ ဥးတညသြားရျခငးျဖစသည။

ေကာငးမား၏ ဘာသာစကား အသးျပမႈႏင မဝါဒ၊ နယဘကအပခပေရးမားတြငလညး ယငးပေသနညးက အသးျပႏငသည။ အကးသကဆငသအမားစမာ ကေလးငယမားက ဘစကား/ ျပညေထာငစစကား သ႔မဟတ ႏငငသးစကား (အခ႕က ႏငငတကာ စမရနအတြက အဂၤလပစကားႏငတြရန) အျဖစ ဗမာစကား သငၾကားရနလအပသည (သ႔မဟတ ဆႏၵရသည) ကလကခၾကသည။ ျပညသ႔ေရးရာ အပခပစမခန႔ခြ႔ေရး၊ အစးရလပငနးစဥ တရားေရးလပငနးစဥမားတြင ဗမာ ႏင/သ႔မဟတ တငးရငးသား ဘာသာစကား အသးျပမႈအဆင သ႔မဟတ ပစမားသညလညး ျပျပငေျပာငးလမႈမားေဆာငရြကေနသည ဗမာ (ဗဟ) ႏင တငးရငးသားေဒသ အာဏာခြေဝျခငးအေပၚ မတညသည အစအဖြ႔မား၏ အျမငမားကေဖာျပေနသည ကစၥမားျဖစသည။ ယငးရပတညခကမားက ေထာကရၿပး အျခားက႑မားအတြက လညးမနးဆမႈမားျပလပႏငသည။ ဥပမာျပညေထာငစ အစးရႏင တငးရငးသား ျပညနယမားၾကား သဘာဝသယဇာတစမေရး၊ ဘ႑ာေငြခြေဝေပးေရး၊ ျဖန႔ျဖးျခငးကစၥမား။ ဥပမာအားျဖင တငးရငးသား ဘာသာစကားမားက တငးရငးသား ျပညနယမား၏ နယဘက အပခပေရး၊ စမေရးရာကစၥမားတြင အေျခခဘာသာ စကားအျဖစ အသးျပလသမားသည သဘာဝသယဇာတႏင အျခားေသာဘ႑ာေရး၊ ႏငငေရးကစၥမားက ေဒသအဆင/ ျပညနယအဆင တြင ထနးသမးလ ႏင/သ႔မဟတ ရယလသည သေဘာရၾကသည။ အတငးမာဆးအေနျဖင ျပညေထာငစအတြငးမ တငးရငးသားႏငငေရးက အျပညအဝခြထတလသညအထရႏငသည။ သေဘာထား ေပာေပာငးသ မားကေတာ ဖကဒရယ ပစအမးမးအပါအဝင ကယပငအပခပခြင သ႔မဟတ ဗဟဥးစးမႈ ေလာ႔ခသည အတငးအတာကလကၿပး တငးရငးသားဘာသာစကားမားက ဗမာဘာသာႏင တြလကအသးျပမည သ႔မဟတ ျပညနယအဆငတြင ထပတး အသးျပႏငေခရသည။ တငးရငးသားပညာေရး ဥးေဆာငမား သ႔မဟတ တကၾကြလႈပရားသမားၾကား ထကသ႔ေသာ ယဆခကမားက ထတေဖာေျပာျခငးမာ ရားပါးလေသာလညး ဘာသာစကားႏင ပညာေရး ေပၚထားရသည ရပတညခကမားက ေဖာထတျခငးျဖင ႏငငသားမား၏ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ ႏင ႏငငေရး ျပျပငေျပာငးလမႈမား ႏငစပလဥးၿပး ႏငငေပၚထားရသည ဆႏၵ၊ ေမာလငခကမား ( ႏင စးရမမႈမား) က သရႏငမညျဖစသည။ ယခေဆြးေႏြးခကမားအရ တငးရငးသားလထထမ အမးလကၡဏာကြျပားသည လနညးစထမ လနညးစ (ဘာသာစကား အသးခမႈကြျပားေလရ) ေပၚ ေဒသခအငအားႀကးလနညးစ (ဥပမာ ကခငမးႏြယစမား၊ ကရင ဘာသာစကားမးကြ ရပရြာမား) ၏ သေဘာထားကလညး သရရနလအပသည။ ေဒသတြငးလႊမးမးမႈရသည တငးရငးသား/အမးသားလကၡဏာမား စစညးလကသည အေနအထားတြင ၄ငးတ႔တြင ႀကေတြ႕လာႏငသည နစနာမႈမားက ထညသြငးစဥးစားရန လအပသည။

ပညာေရးဆငရာျပျပငေျပာငးလမႈမား၊ ေရြးေကာကပြမားႏင ၿငမးခမးေရးလပငနး ဒေပါငးစညးျခငး’

ေဒသခမားဥးစးသည ပညာေရးစနစ တညရေနမႈ (သ႔မဟတ ဖြ႔ၿဖးရန ပပးေပးျခငး) က စတပါဝငစားမႈမရသည အစးရ၏ သေဘာထားမားမာ ေျပာငးလလာၿပျဖစသည။ ဥးသနးစနးအစးရသည ဗဟဥးစးမႈေလာ႔ချခငး အပါအဝင ျမငသာထငသာ ရေသာ ပညာေရးျပျပငေျပာငးလမႈမားက တးျမငေဆာငရြကခသည။ ပညာေရးမဝါဒ ႏင ဗဟဥးစးမႈေလာခေရးတ႔ႏင ပတသကသည ေဆြးေႏြးမႈမား၊ ျပျပငေျပာငးလမႈမားသည တငးရငးသား ပညာေရးဥးေဆာငသမား ေတာငးဆသညအဆငသ႔ မေရာကရ သညတင အစးရေကာငးမားတြင MTB ပညာေရးေနရာရလာေစရန လမးေၾကာငးဖြငေပးခသည။ အစးရေကာငးမားတြင တငးရငးသား ဘာသာစကားမားက သငၾကားရနျဖစႏငေခမာ ျမငတကလာေသာလညး ဘာသာရပမားက မခငဘာသာစကားျဖင လကေတြ႔သငၾကားမႈမာ အလြနနညး ေနေသးသည။

41  

ပဋပကၡျဖစပြားရာေဒသမားမ အစးရ ႏင အစးရမဟတသည ပညာေရးစနစမား၏ ဆကဆေရး၊ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားႏင ဆကႏြယေနပတ႔သည တစႀကမတစခါမ ထညသြငးစဥးစားျခငးမျပရေသးသည ကစၥျဖစသည။ အထကတြင ေဖာျပခသည အတငး၊ NCA အခနး ၆ တြင ပါဝငလကမတေရးထးသည EAG မား၏ ပညာေရးအပါအဝင က႑အသးသးတြင ေဆာငရြက ေနမႈမားက အသအမတျပထားသည။ ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈမား စတငသညအခါတြင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား ရလဒအရ ေသာလညးေကာငး သ႔မဟတ လႊတေတာႏငငေရး အသြားအလာေၾကာငေသာလညးေကာငး ပညာေရးကစၥမားသည ေဆြးေႏြးပြမားတြင အဓကအေၾကာငးအရာမား ျဖစမညဟ ေမာလငထားသည။ ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလမႈဆငရာ လႈပရားမႈမားတြင ပါဝငသမားသည ပညာေရး ႏင ၿငမးခမးေရး တညေဆာကေရးက သးျခားကစၥမားအျဖစ သတမတေျဖရငး ေနၾကသည။ ထ႔အတပင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ပါဝငသည ႏငငေတာ၊ ႏငငတကာ (အလရင)၊ အျခားအစအဖြ႕မား သညလညး ဘာသာစကားႏင ပညာေရးျပနာက အမားအားျဖင လစလရထားသည။

၂၀၁၅ ႏဝငဘာ ေရြးေကာကပြသည အမးသားႏငငေရးစငျမငတြင ယငးကစၥမား ေဆြးေႏြးႏငရန လမးစဖြငေပးခသည။ လာမညအစးရ ေျဖရငးရမညကစၥမား (မားျပားျပြတသပလကရေသာ ၊ အၿပငအဆငျဖစေသာ) သ႔ ေရာကရေစခသည။ တငးရငးသား ႏငငေရးပါတမား အေနႏင ယငးကစၥတြင ေနရာတစခယေဆာငရြကရမညျဖစသည။ သ႔ေသာလညး တငးရငးသား ပညာေရး၊ မခငဘာသာစကား အေျချပသငၾကားေရး ကစၥမားသည ေရြးေကာကပြကာလအတြငး မဝါဒေရးရာေဆြးေႏြးမႈမားတြင မပါသေလာကျဖစသည။ ပညာေရးႏင ဘာသာစကားမဝါဒမားသည တငးရငးသားလထ၏ အဓကအေလးထားသည ကစၥျဖစေသာလညး EAG အမားစမာ ယငးကစၥမားႏင ပတသကသည အေသးစတ သေဘာထားရပတညခကမား မရေသးပျဖစေနသည။

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ျပနာတရပအျဖစေပၚထြကလာႏငသည အဓက ကစၥႀကးတစခမာ EAGs မား၏ အပခပစမမႈ ႏင ဝနေဆာငမႈ ေပးသညစနစမား၏ အေျခအေနႏင အနာဂတျဖစသည။ လကရ အခနတြငေတာ နးစပရာ အရပဘကလ႔အဖြ ႔အစညး အစအဖြ႔မားႏင ပးတြအေကာငအထညေဖာလက ရသည။ EAGs မားလကေအာကခ ပညာေရးႏင အျခားဝနေဆာငမႈ ေပးအပသည စနစမားသည အစးရ စနစေၾကာင ပယေပာကသြားမညလား။ အစးရစနစႏင အၿပင ဆကသြားမညလား သ႔မဟတ ပးေပါငးျခငးလပငနးစဥတြငပါဝငမညလား ဆသညေမးခြနးမား ေပၚထြကလာသည။ လကနကကငမား ႏင ႏငငအသငးအဝငး ၾကား ျဖစပြားခသညပဋပကၡမား ေျဖရငးရနအတြက အပစအခတရပစေရးမား (NCA) ႏင ေနာကဆးအဆင ႏငငေရး ေဆြးေႏြးမႈအေျဖမရခင စပၾကား ၾကားကာလအစအစဥမားတြင ယငးကစၥႏငပတသကၿပး ေဆြးေႏြးမႈမား မရေသးပါ။

လအပခကမား

သေတသနျပစစဥတေလာက ေမးျမနးခသည ဆရာမားႏင အျခားအကးသကဆငသမား ေျဖၾကားခကအရ အဓက လအပခကမားတြင ပမနလစာ၊ အရညအေသြးေကာငးသည ဆရာအတတသငသငတနး၊ ေကာငးအေဆာကအဥး ႏင ပရေဘာဂမား၊ ပ၍သငေတာသည သငေထာကကပစၥညးမား ပါဝငသည။ အစးရစနစႏင ကြျပားသည သငရး၊ ဘာသာစကား မဝါဒမားကငသးသည ေကာငးမားအတြက တရားဝငအသအမတျပမႈမာ အဓကလအပခကတစချဖစသည။ (KNU/KED ေကာငးမား၊ ကခငေကာငးမားလညး တး၍လအပေနသည)

အမနးခငးႏငငမားမ ဒကၡသည၊ IDPs မားအပါအဝင ရပရြာစြန႔ခြာေျပးရသည လထအတြက လအပခကမားမာပ၍ ႀကးမားသည။ အစးရတပဖြ႔မားႏင ေကအငအၾကား ပဋပကၡမားျပနလညျဖစ ေပၚလာျခငးသည ျမနမာႏငငအေရ႕ေတာငပငး ဆယစႏစေပါငးမားစြာ ျဖစခသညနညးတ ကေလးငယေပါငးမားစြာ၏ ပညာေရးေပၚတြင တကရကသကေရာကမႈရသည။ အဓမၼ ေရႊ႕ေျပာငးခရျခငး အေနအထားေၾကာင ေပၚေပါကလာသည ထခကလြယမႈအေျခအေနမားေၾကာင ဒကၡသညႏင IDPs ေကာငးမား၊ ကေလးငယမားသည ႏငငတကာဒကၡသည ဥပေဒ (၁၉၅၂ - ၁၉၆၇) ၁၉၉၉ ခႏစ ကလသမဂၢ၏ ျပညတြငးေရႊ႕ေျပာငးမႈအတြက အေျခခလမးညႊနခကမား (UN Guiding Principles on Internal Displacement ) တြင ေဖာျပထားသညအတငး အထးေထာကပမႈ၊ အကာကြယေပးမႈမား လအပေနသည။

၄.၂ မဝါဒလမးစဥမား/အႀကေပးတကတြနးခကမား

ပညာေရးႏင ဘာသာစကားမဝါဒမားတြင သသာထငရားသည ျပျပငေျပာငးလမႈမားမရခလင ျမနမာႏငင၏ ကာလၾကာရည ျဖစပြားခသည ႏငငေတာ-အသငးအဝငး ႏင လမးစၾကားမ ပဋပကၡက ေျပလညေစမည နညးလမးရရရနမာ ခကခေနမည ျဖစသည။ ႏငငေရး ေခါငးေဆာငမားအေနျဖင အစးရ ႏင အစးရမဟတသည ပညာေရးစနစၾကား ဆကဆေရးက ညႇႏႈငးသငသည။ ျဖစႏငပါက ဗဟအစးရႏင တငးရငးသား ျပညနယမားၾကားမ ဖကဒရယသေဘာ ဆကဆေရးက ဥးတညေစမည ျပျပငေျပာငးလမႈမားျပလပေနေသာ အစးရစနစအတြငး တစတစ ေပါငးစပမႈမားက ေစာငၾကညသငသည။ ေနာကထပလအပခကတစခမာ ေကာငးမား အထးသျဖင အစးရေကာငးမားတြင MTB ပညာေရးက ထညသြငးရန ျဖစသည။ သ႔မသာ ဗမာ စကားေျပာဆျခငးမရသည

42  

ကေလးငယမားအဖ႔ အနညးဆး မလတနးအဆငတြင ဘာသာရပအမားစက ၄ငးတ႔ကယပင ဘာသာစကားမား (L1) ျဖင သငၾကားႏငမညျဖစသည။

EAG ၾသဇာလြႊမးမးမႈေအာကရ လကနကကငပဋပကၡျဖစပြားရာ ေဒသမားသည အစးရေကာငးမားမ ကြျပားသည သငရးမား အသးျပၿပး ဗမာဘာသာက ဘာသာရပတခအေနႏငသာ ထညသြငးသငၾကားေလရေသာ သးျခားပညာေရးစနစမားက နားလညလကခေပးႏငစရာ သမငးဝင အေၾကာငးျပခကမားရသည။ MTB ပညာေရး ပပးေပးရန အတြကရညရြယသည ထကသ႔ ေဆာငရြကမႈမးသည ခကခသညအေျခအေနမားၾကားမ လထႏင အျခား အကးသကဆငသမား၏ ပညာေရး ပပးလသည ဆႏၵမားက ေဖာျပေနျခငးျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ယငးကသ႔ သးျခားစနစမားတြင ႀကးမားသည အားနညးခကမား ရတတသည။ ဗမာစကားမေျပာတတပါက ေကာငးဆငးမားအဖ႔ ေရြးခယရနနညးသည၊ အရညအေသြးအသအမတျပထားျခငး မရ (ျမနမာႏငငတြင ပညာသငရန သ႔မဟတ အလပလပရနခကခသည)၊ ယငးေကာငးဆငးမားအဖ႔ ဗမာ ႏင ေပါငးစပရန အခကအခမားရသည၊ ျပညေထာငစသားမား ျဖစသညဟခယရန အခကအခရသည။ သာတညမမႈပငးတြငလညး ျပနာရသည။ သးျခားစနစမားသည ဆငးရ၊ အလြယတကႏင ဒကၡေတြ႔ႏငသည လထကထပၿပး အစြနးသ႔ပ႔သည။ အစးရ ေကာငးတကလသမား အတြက ဗမာဘာသာစကား သငတနးစစဥေပးျခငး ပါဝငလက အသအမတျပေရး ႏင ေကာငးေျပာငးတကႏငေရးအတြက စနစတစခက ညႇႏႈငးရနလအပသည။ ယငးကသ႔အေျပာငးအေရႊ႕ (သ႔မဟတ ေပါငးကး) အစအစဥ ေဆာငရြကမႈသည တတႏငသမ ရးရငးရနလအပသည။ သငေတာသည ပပးမႈမားမရပႏင ဘာသာစကားခ႕တမႈ က ေပါငးကးေပးႏငရန အစးရဆရာမားထမ ေမာလငမထားသငပါ။

“တငးရငးသားေကာငးမား၊ IDP ေကာငးမား၊ ဘနးေတာႀကး ႏင အျခားေကာငးမားက အစးရမ အသအမတျပ ေပးဖ႔လပါတယ။ သ႔မသာ ေကာငးသားမားဟာ ဘာသာရပအထး မြမးမသငတနး တကေရာကၿပး တညတအတနးသ႔ ကးေျပာငးတကေရာကႏငမာ ျဖစပါတယ။ အစးရအေနန႔ စညးမဥး သတမတထားဖ႔လပါတယ။ ဒါမတစႏငငလးမာ တနးတျဖစသြားမာျဖစပါတယ။ လကရအခနမာ ဒလသတမတခကေတြမရသလ၊ အသအမတျပမႈလညးမရပါဘး။” 65

ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားပညာေရး၊ MTB ပညာေရးႏင ပတသကသည အယအဆအမးမးက အကးသကဆငသမားက ေဖာထတခသည။ အစးရႏင အမားပငးတညသည သငရးကအသးျပမည၊ တငးရငးသားသမငးႏင ယဥေကးမႈက အပသငခနးစာအေနႏင ထညသြငးမည၊ မလတနးအဆငတြင ေဒသဘာသာစကားျဖင အမားစ သငၾကားၿပး အလယတနးအဆငတြင တစစတစစ ဗမာဘာသာျဖင တးျမႇငသငၾကားၿပး အထကတနးအဆငတြင ဗမာဘာသာျဖငအမားစ (မခငဘာသာစကားက ဘာသာရပ တစခအျဖစထညသြငး) သငၾကားသြားမည MNEC ၏ မြနပစမးက အမားစမ လလားၾကသည။ အဓက အားသာခကအေနျဖင ေကာငးဆငးမားသည အစးရေကာငးႏင အစးရႏင သကဆငျခငးမရသည ေကာငးမားတြင ေျပာငးလတကေရာကႏငသည။ (အထးသျဖင ၅ တနး ႏင ၉ တနး) မခငဘာသာစကားႏင ဗမာစကားႏစမးလး ကငလညစြာအသးျပႏငၿပး အသအမတျပႏငဖြယ အရညအေသြးမားလညး ရလာၾကသည။66

ေကအငအေကာငးမားသည အစးရသငခနးစာမားက အသးျပသငၾကားေနခေသာလညး ၂၀၁၁ ခႏစတြင လကနကကင ပဋပကၡမား ျပနလညျဖစပြားလာခ၍ ေကာငးေရြ႔ေျပာငးမႈ လကချခငးက ျပညနယအစးရက ပယဖကလကသည။ ေကအငအ ေကာငးမားမ ေကာငးသား မား အစးရေကာငးမားသ႔ ေျပာငးေရႊ႕ျခငး၊ ေကအငအ အထကတနးေကာငးဆငးမားက အစးရအဆငျမင ပညာေရး အငစတကးရငးမားသ႔ ေျပာငးေရြ႔ႏငမႈက သးသန႔ ပတပငခသည လပရပျဖစသည။

ေဒသခမားဥးစးသည ေကာငးမားသည ကယပငျပဌာနးခြငက လကေတြ႔ကငသးႏငမႈ၏ ထငရားသည ဥပမာမားျဖစသည။ (အထကသ႔ဆနသည ဖကဒရယဝါဒ) အစးရအေနႏင ႏငငသားအားလးအတြက

                                                            65 စာတမးျပစပ ေဖာျပထားသည အခနးတြင တငျပခကအတငးပင ေတြ ႔ရခကမားႏင အႀကျပခကမား ႏင ပတသကၿပး တန႔ျပနမႈမားရယရန၊ အျမငအမးမးမ သးသပႏငရနအတြက ေအာကတဘာ ၂၀၁၅ ခႏစတြင ေမာလၿမငႏင ျမစႀကးနားတြင ေတြ ႔ရခကမားတငျပသည စညးေဝးပြမားျပလပခသည။ မဝါဒလမးစဥမားတြင ေဖာျပထားသည ကးကားစကားမားသည ယငးစညးေ၀းပြ ၂ ခတြင ပါဝငခသမား၏ ေျပာစကားမားျဖစသည။ 66 သ႔ေသာ ၂၀၁၁ ခႏစတြင ပဋပကၡမားျပနလညျဖစပြားလာသညေနာကပငး အစးရသငရးညႊနးတမးက အသးျပသငၾကားေနသည KIO ေကာငးမ အစးရေကာငးသ႔ကးေျပာငးခြငက သကဆငရာက ပယဖကခ႔သည။ ထအခငးအရာက KIO ေကာငးမ ကေလးမား အစးရေကာငးသ႔ကးေျပာငးမႈက ပတပငလကသက႔သ႔ KIO အထကေကာငးမ ေအာငျမငလာေသာ ေကာငးသားမားကလညး အစးရ၏ တကသလအဆင ပညာေရးသ႔ ဝငေရာကခြငကလ ပတသြားေစသည။

43  

ရညရြယသည ပညာေရးေဆာငရြကခက အစတအပငးအေနႏင ယငးေကာငးမားက အသအမတျပရနလသည။67 ထကသ႔ေဆာငရြကႏငျခငးမရပါက အစးရသည ယငးေဒသမားအတြက ပညာေရးက အျခားေသာနညးမားျဖင ေဆာငရြကရန လအပသည။ ယငးကစၥသည ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥက ထခကေစျခငးမရပ ေဆာငရြကႏငရန ခကခသညကစၥျဖစသည။ တငးရငးသားေဒသ ပညာေရးအတြက ရနပေငြလအပမႈက သသသာသာ တးျမႇငေစမည ကစၥျဖစသည။ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၏ အႏစသာရအေနျဖင လြတလပေသာ တငးရငးသားေကာငးမား၏ အေနအထားမားက ညႇႏႈငးမႈမားျပလပရန လသည။ ၄ငးတ႔သည ပဂၢလကေကာငး အမးအစားတြင အလြယတက အကးဝငႏငျခငး မရ၍ျဖစသည။ ျမနမာႏငင၏ ႏငငေတာႏင လ႔အဖြ ႔အစညးၾကား ဆကႏြယမႈမား၏ အနာဂတႏင ပတသကသည ေဆာငရြကဆ ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈမား၊ ဗဟခပကငမႈေလာခေရးလပငနးစဥမားသည အစးရႏင သကဆငျခငးမရသည ေကာငးမားမ ဆရာမားလစာ၊ ထနးသမးစရတမား ပပးႏငသည နညးလမးမားက ေဖာထတသငသည။

“ကမာၻရြာေခတျဖစပါတယ။ ကြ နေတာတ႔ရ႕ကေလးေတြက မြနစကားေျပာတတေစခငပါတယ။ တခနတညးမာပ သတ႔အေနန႔ ဗမာဘာသာစကား တတကြ မးဖ႔လလပါတယ။ အစးရရ႕ ဘာသာစကား ျဖစေနတာေၾကာငျဖစပါတယ။ အနာဂတမာ ေပၚေပါကလာႏငတ အခြငအေရးေတြအတြက သတ႔က အဂၤလပစာသငေပးဖ႔လအပပါတယ။ မြနကခညးပ အသားေပးလ႔မရပါဘး။ မလတနးအဆငမာ ဘာသာစကား ၃ ခလးပါ ဖ႔လအပပါတယ”

ႏငင၏ ပညာေရးက႑ ျပျပငေျပာငးလမႈက စတငေနၿပျဖစၿပး ေနာငတြငလညး ဆကလက အေကငအထညေဖာသြားႏငေခ ရသည။ ျပညနယအမား (ဥပမာ မြန) တြင ေဒသဘာသာစကား မားက အစးရမလတနးေကာငးမားတြင ဘာသာရပအေနနင သငၾကားေနၿပျဖစသည။ MTB ပညာေရး (ဘာသာရပမားက တငးရငးသား ဘာသာစကားမားျဖငသငၾကားျခငး၊ စာသငၾကား သညအခါ မခငဘာသာစကား အသးျပျခငး) က ဥးတညသည ျပျပငေျပာငးလမႈမားျဖစရန လသည။ ပညာေရးက ေဒသခမား ဥးစးႏငသည စမထနးခပႏငသည ျပျပငေျပာငးလေရးမား ျဖစရနလသည။ (ဗဟခပကငမႈေလာချခငး) ျပျပငေျပာငးလမႈမား ဟဆရာတြင EAG ေကာငးမားႏင အခတအဆကရသည ဆရာမားကအစးရေကာငးစနစအတြငးသ႔ သမးသြငးျခငးမး မဟတပ သငတနးေပးျခငး၊ ေနရာခန႔ထားျခငးတ႔ ျပလပရမည။ အေကာငးဆး ေရ႕လမးစဥ အေနျဖင ေပါငးစပေကာငးမား က တငးရငးသားမား ေနထငရာေဒသမားတြင ျဖန႔ကကသြားရန၊ မလတနးေကာငးတြင မခငဘာသာစကားျဖင သငၾကားခန မညမရသငသညက ေဒသခမား ဆးျဖတ သေဘာတညခကႏင အညကငသးရန ျဖစသည။

“ အစးရအေနန႔ အမနတကယပ ၿငမးခမးေရးက လလားတယဆရင သတ႔အေနန႔ ဖကဒရယဝါဒက လကခဖ႔လပါတယ။ ပညာေရး အပါအဝငေပါ။ အမးသားအဆငသငရးေတြဟာ တငးရငးသား ပညာေရးစနစမားန႔ ခတဆကထားႏငမယဆရင အားလးအသးျပႏငတ စသတမတခကေတြ၊ အရညအေသြး ထနးခပမႈေတြ ေပၚေပါကလာႏငတ အေျခအေနရပါတယ”

ယငးျပနာမားက ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလမႈ၏ အစတအပငးအေနႏင လညးေကာငး၊ သ႔မဟတ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ထညသြငးျခငးျဖငလညးေကာငး၊ သ႔မဟတ က႑စမ အကးသကဆငသမား ပါဝငသည ႏငငေရးေဆြးေႏြးမႈတြင ပစခ၊ မဝါဒေရးဆြ ေျဖရငးရနလအပသည။ ထကသ႔ ေဆြးေႏြးမႈမားတြင လအပသည လသားအရငးအျမစ၊ ဘ႑ာေရးအရငးအျမစမားေထာကပျခငး (ႏင ႏငငေရးဆႏၵ) ကစၥရပမားက လညး ေျဖရငး ေဆြးေႏြးရနလသည။

“ ေကာငးေတြမာ မခငဘာသာစကား အသးျပခြငရတယဆရင ဒါဟာ ဖကဒရယဝါဒက လကေတြ႔ကငသးေနျခငး ျဖစပါတယ။ ကြနေတာတ႔ဟာ အေျပာငးအလေတြက လလား လပေဆာငေနတယ ဆတာ အလရငမား အေနန႔ သသငပါတယ။ ပညာေရးနယပယထက အစးရမဟတတ အဖြ႕ေတြရ႕ ေဆာငရြကမႈေတြကလညး ပပးသငပါတယ။”

“ကြ နေတာတ႔လထဟာ အစးရပညာေရးေပၚ အယအၾကညမရပါဘး။ ယေန႔ ကြနေတာတ႔လလားတ ပညာေရးဟာ ခြထြကေရးက ဥးတညေနပါတယ။ ဖကဒရယဝါဒ ကဥးတညေနတာ မဟတပါဘး။ ကြနေတာတ႔ေကာငးေတြမာ သတ႔သငေစခငတသငရးေတြ အသးျပေပမ အစးရဟာ အသညေကာငးေတြက အသအမတျပမာ မဟတပါဘး။ ဆေတာ ကြ နေတာတ႔ အနာဂတမာ ဘာလပသငသလ။ ’’

                                                            67 http://planipolis.iiep.unesco.org/upload/Myanmar/Myanmar%20EFA%20implementation%20and%20Tentative%20Follow%20up%20workplan.pdf

44  

ႏငင၏ ပညာေရးစနစက ျပျပငေျပာငးလရနအတြက ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမားႏင ႏငငေရး အားထတမႈမားျပေနစဥ ၾကားကာလအတြငး အစးရႏငသကဆငျခငးမရသည ပညာေရးစနစမားက ဆကလကပပးရန၊ တးတကေအာင ေဆာငရြကရနမာ အေရးပါသည။ အစးရအေနျဖင အသမတျပ ပပးမႈမားျပလပသငသည။ သ႔မဟတ အဖငးဆးအေနျဖင အလရငမားက ေဒသခမားဥးစးသည ပညာေရးစနစမားက သေဘာတသတမတထားသည အနမဆးပညာေရး စသတမတခကမား ျပညမေအာင ေထာကပရန တကတြနးသငသည။ ရနကန၊ မႏေလး ၿမ႕မားတြင ပဂၢလကေကာငး အေရအတြကမာ အမားအျပားျဖစလာျခငးေၾကာင တစခနမဟတ တစခနတြင အစးရအေနျဖင ယငးျပနာက ကငတြယ ရေတာမညျဖစသည။ မညသ႔ဆေစကာမႈ MTB ကစၥမားသည တငးရငးသားလထအတြက အလြနအငမတနမ အေရးပါသည ကစၥမားအျဖစရေနဥးမညျဖစသည။

“တငးရငးသားေတြရ႕ စနစမားဟာ အလပျဖစေနတယဆရင သတ႔ဘာေၾကာင ေကာငးေကာငး ေထာကပတာမး မရတာလ ဆတာက အလရငမားကေမးရမာ ျဖစပါတယ။ ဟနညးနညး ဒနညးနညး ခြျခားလဒါနးတာမးမဟတပ၊ တငးရငးသား ေကာငးစနစမားက တကရကလဒါနးသငပါတယ။ အလရငမားအေနန႔အစးရက ေပးမညပမာဏ၊ ျပညနယအဆငန႔ တငးရငးသားအဖြ႔ေတြရ႕ ပညာေရးစနစမား ကေပးမည ပမာဏမားက တငျပသငပါတယ။ ဒါေတြက ပြငလငးျမငသာမႈရစြာ ခြျခားၿပး၊ လပငနး အေကာငအထညေဖာတာလပသငပါတယ။ အစးရဟာ အကအညေတြက သတ႔ရ႕အကးအတြက အသးခေနပါတယ။ ဒါက လးဝလကမခႏငပါဘး။”

“ပညာေရးစနစက ျပနလညျပျပငႏငတ အာဏာရရင ေကာငးေတြမာကငသးေနတ ဘာသာေရး ဓေလေတြ အားလးက ဖယရားပစခငပါတယ။ လကရအစးရဟာ သတ႔ရ႕ ဘာသာေရး၊ ယဥေကးမႈန႔ ဘာသာစကားေတြက သငရးေတြမာ ထညသြငးလကရပါတယ။ ဒါဟာ ‘ဗမာဇာတသြငးျခငး’ ျဖစပါတယ။ လအပရင ကၽြနေတာတ႔ရ႕ ဘာသာေရးဆငရာ ပညာေရးအတြက သာသနာျပေကာငးေတြ ဖြငမာျဖစပါတယ”

သကဆငရာျပညနယ၏ နယဘကအပခပစမျခငး၊ တရားေရး ႏင ေကာငးမားတြင အသးျပသည တရားဝငဘာသာစကားမား အျဖစ အဓက တငးရငးသား လမးစႀကး၏ ဘာာသာစကားက သတမတသငသည။ သငရးမားျပစျခငး၊ ယငးဘာသာစကားမား ကြမးကငလာေစရန ပးေထာငျခငးတ႔အတြက ရငးျမစမား ျပငဆငခထားေပးရမည။

“ကၽြနေတာတ႔အေနန႔ ဗမာေတြက မနးတးတာမးမျဖစသငပါဘး။ ျပညေထာငစအတြက ဗမာစကား ေျပာရမယ။ ဒါေပမယ မြန ဘာသာစကားဟာ တရားဝင ဘာသာစကားတစချဖစဖ႔ ကၽြနေတာတ႔လလား ပါတယ ”

“ ျမနမာႏငငအတြငးက တကသလတငးမာ တငးရငးသားဘာသာစကား ဌာနတစခ ရသငပါတယ။ သေတသနေတြ မလပဘးဆရင ဘာသာစကားတစခဟာ ေရရည ရပတညႏငမာ မဟတပါဘး”

လမးစလငလေသာ ျမနမာလ႔အဖြ႕အစညး။ လနညးစတြငးမ လနညးစမားအတြက ပညာေရးဆငရာ အခြငအလမးမား၊ ၄ငးတ႔ အေျခအေနမားႏင ပတသကၿပး သေတသနမား ေဆြးေႏြးမႈမား ဆကလက ျပလပသြားရနလသည။

 

45  

ကမးကးမား

Bormann, N, Cederman, L & Vogt, M (2015). Language, Religion and Ethnic Civil War (Journal of Conflict Resolution, 1-28)

Houtman, G. (1999). Mental Culture in Burmese Crisis Politics: Aung San Suu Kyi and the National League For Democracy (Monograph 33, Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa Tokyo University of Foreign Studies)

Jaquet, C. (2015). The Kachin Conflict: testing the limits of the political transition in Myanmar (IRASEC Occasional Paper series, 2 2015)

Jolliffe, K. (2015). Ethnic Conflict and Social Services in Myanmar’s Contested Regions (Asia Foundation)

Kyi, K.M., Findlay, R., Sundrum, R.M., Maung, M., Nyunt, M., & Oo, Z., et al. (2000). Economic Development of Burma; a vision and a strategy (Olof Palme International Centre: 147)

Lall, M. & South, A. (2013). ‘Comparing models of non-state ethnic education in Myanmar: the Mon and Karen national education regimes’, Journal of Contemporary Asia (August 2013)

Lall, M. et al. (2015). Myanmar’s ethnic parties and the 2015 elections (EU and IMG, Yangon)

Lall, M. (2016). Understanding Reform in Myanmar, People and Society in the wake of Military Rule (Hurst Publishers, London)

Sadan, M. (2013). Being and Becoming Kachin: Histories Beyond the State in the Borderworlds of Burma (Oxford University Press, Oxford)

Smith, M. (1999). Burma: insurgency and the politics of ethnicity (London, Zed Books; second edition)

South, A. (2003). Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake (London, Routledge Curzon; re-print edition 2005)

South, A. (2008). Ethnic Politics in Burma: States of Conflict (London, Routledge; re-print edition 2010)

South, A. (2011). Burma’s Longest War: anatomy of the Karen conflict (Amsterdam, Transnational Institute/Burma Centre Netherlands)

South, A. & Jolliffe, K (2015). ‘Forced Migration in the Myanmar peace process’ (UNHCR Policy Evaluation and Development Service, New Issues in Refugee Research, Research Paper No. 274)

The Border Consortium (2015). The Border Consortium Programme Report, January to June 2015 (Bangkok)

Taylor, R (2015). General Ne Win: a political biography (Institute of Southeast Asian Studies, Singapore 2015)

Thawnghmung, A (2013). The “Other” Karen in Myanmar: Ethnic Minorities And The Struggle Without Arms (Asiaworld)