SEMINARI I TRETË NGA LËNDA E KIMISË

SEMINARI I TRET NGA LNDA E KIMIS

TEMA : SISTEMI PERIODIK I ELEMENTEVE

E PUNOI : NXNSJA : DIELLZA PULAJ KLASA: VII / 2 ................ SH.F.M.U: `` FADIL HISARI`` - PRIZREN

KONTROLLOI: SEDAT SHKURTI

20 DHJETOR , 2011

Seminari i tret n lndn e Kimis ``SISTEMI PERIODIK I ELEMENTEVE``

Nga fundi i shekullit XVIII kimistet filluan ti ndajne substancat e thjeshta ne elemente dhe ne perberje kimike ( substanca te perbera) Jan br shum prpjekje pr te arritur deri ne klasifikimin e elementeve ne nj sistem periodik. Fillimet e tyre i perkasin vitit 1817 kur kimisti gjerman Dobereiner,tregoi se masa e Stronciumit ne nj perberje kimike gjendet midis masave te dy elementeve te ngjashen,Kalciumit dhe Bariumit ( metale alkalinotokesore) e ne perberje kimike te ngjashme. Vite me von u bene te njohura dhe treshe te tjera elementesh te ngjashem....Triada. ..p.sh triada e halogjeneveku renditeshin klori,bromi e jodi. triada e metaleve alkaline,ku renditeshon Litiumi,natriumi e kaliumi. Kimiste te tjer kan treguar se elementet mund te grupoheshin ne bashkesi m me shum elemente te ngjashem. Kshtu magnezi iu shtua alkalinotokesoreve, fluori iu shtua halogjeneve etj. Po kshtu oksigjeni,squfuri,arseniku,antimoni e bismuthi qe nga 1854 bjn pjes ne nj familje. Rreth 1862 kimisti francez Shankurtua,i vendosi elementet sipas rritjes se mases atomike Pohimi se vetite e elementeve jan ne varsi periodike te mases atomike t tyre perben ligjin periodik. Kimisti Anglez Nju lends me 1863 propozoi nj sistem klasivikimi te elementeve sipas rritjes se mases atomike. Elementet ishin ndare ne shttate grupe me shtat elemente secili. Ai e quajti kt klasifik Ligj i Oktatave. Idet e mvonshme e me nj rndsi kolosale dalin ne pah ne 1869 nga rusi Dimitri Mendelejev. Ai kreu nj studim te thelluar midis mases se elementeve dhe vetive t tyre fizike e kimike Ai propozoi nj tabele te perbere nga 17 shtylla e me pas nj tabele me 8 shtylla e cila u perdor pr shum kohe e me von u zevendesua me tabelen me perioda te gjata, te cilem e perdorim dhe sot. Grupin VIIIA ,gazet e plogeta, qe nuk njiheshin ne kohn e Mendelejevit,e shtuan anglezet Relej dhe Ramsej me 1894 pasi zbuluan heliumin, neonin dhe argonin. Pas zbulimit te elektonit nga fizikanti Tomson dhe propozimit te teorise berthamore te ndrtimit te atomit nga Ratherford,fizikanti anglez Van Den Brok,vuri re se ngarkesa e berthames qe e njohim si numri atomik prputhet me numrin e elementit ne sistemin periodk. Fizikanti anglez Mozli percaktoj vlerat e sakta te numrit atomik te elemeteve nprmjet studimit te spekterave t tyre rentgen X Me 1922 Bori bri nj interpretim te tabeles sipas strukturs elektronike te atomit dhe propozoi tabelen me perioda te gjata, qe prdoret e sot. Sistemi periodik i elementve (shkurt:SI) sht skema me t ciln renditen elementet sipas numrit t tyre atomik "Z". I ideuar nga kimisti rus Dimitrij Mendeleev n 1869, dhe n t njjetn koh por n mnyre t pavarur nga Punuar nga nxnsja : Diellza Pulaj 2

Seminari i tret n lndn e Kimis ``SISTEMI PERIODIK I ELEMENTEVE`` kimisti gjerman Julius Lothar Meyer (1830 - 1895), fillimisht kishte shum hapsira boshe, t parashikuara pr elementet q do t zbuloheshin n t ardhmen, disa n gjysmn e dyt t viteve 90'. N nder t kimistit rus sistemi periodik quhet ndryshe dhe tabela e Mendelejevit. Sistemi periodik ndahet n grupe dhe perioda.Ky sistem periodik i ka 18 grupe dhe 7 perioda. Periodat jan rende horizontale , ndrsa grupet n rende vertikale. N kt tabel , secili element sht i shnuar me simbolin perkats. Periodat 1,2 dhe 3 jan perioda te shkurtra. Perioda e 4 dhe 5 jan perioda te gjata . Perioda e 6 quhet perioda shum e gjat , ndrsa e 7 perioda e paprfunduar. Elektronet e shtress s fundit quhen elektrone valentore. Dmitri Ivanovi Mendeleev kimist rus, lindi m 27 janar - 8 shkurt 1834 n Tobolsk t Siberis, Rusi. Vdiq m 20 janar - 2 shkurt 1907 n Sankt Petersburg, Rusi. Mendelejevi u b i njohur pr punn e tij mbi klasifikimin periodik te elementeve, publikuar n 1869 dhe sot njihet si tabela e Mendelejev-it. Ai deklaroi se elementet kimike mund t rradhiteshin sipas nj mnyre t caktuar q do t lejonte parashikimin e aftsive t elementeve t pazbuluar ende. N familjen e tij ai ishte fmija m i vogl Mendeleev (i 13-ti sipas Michael Gordin, biograf i shum shkenctareve). Ne moshn 14 vjeare, pas vdekjes t t atit, Dmitri filloi studimet ne gjimnazin e Tobolsk. Ne 1849, e gjith familja u shprngul ne Shn Pjeterburg. Megjith kushtet e renda ekonomike, Mendeleev vazhdoi studimet. Menjher pasi u diplomua, u detyrua te pushonte pr disa kohe pasi u smur nga tuberkulozi. Ne 1885 u transferua n nj gadishull pran detit t Zi ku filloi pune ne nje gjimnaz. Ne 1856 u kthyer serish ne Shn Pjeteburg. Ishte vetm 25 vje kur shkoi t punonte ne Haidelberg prkrah dy dijetareve te mdhenj si ishin Robert Bunsen dhe Gustav Kirchhoff. Qe nga 1859 deri n 1861 qndroi ne Paris, ku beri krkime te rndsishme me densitetin e gazrave dhe studioi mbi funksionimin e spektroskopit. Ne 1863, pas rikthimit ne Rusi, u emrua profesor kimie ne institutin e teknologjis dhe njkohsisht punoi ne Universitetin e Shn Pjeterburg-ut ku ne 1867 do te caktohej profesor kimie. Ne 1866 u martua me Fjeozva Nikitina Ljesheva ( ) por kjo martese nuk zgjati shume dhe ifti u nda vetm disa vite me pas. Menjher pas ndarjes Mendeljev u njoh e me pas u martua me Anna Ivanovna Popova ( ). Ne 1866, Newlands botoi ligjin e oktavave. Mendeleev gjithashtu kishte punuar mbi nj ide te tille dhe me 6 mars 1869 ia tregoi kt projekt shoqats Punuar nga nxnsja : Diellza Pulaj 3

Seminari i tret n lndn e Kimis ``SISTEMI PERIODIK I ELEMENTEVE`` ruse pr kimin. Veprn e tij ai e kishte titulluar "Varsia e mass atomike te elementet". Zbulimi i tij tregonte shume nga aftesite e elementeve q mund te zbuloheshin ne saje te mass se tyre atomike. Mbi t njjtn ide t Mendeleev-it, kishte shum kohe q punonte nj tjetr kimist emri i t cilit ishte Lothar Meyer. E vetmja gj q ky i fundit zbuloi m shum se Mendelejevi, ishte fakti se disa masa atomike te tabels s Mendeljevit nuk ishin t sakta dhe se kishte ende shum elemente t cilat deri n at koh njerzimi nuk i njihte. Sot Meyer et Mendeleev mund t cilsohen si bashkkrijues. Ne 1882, u vlersua me medaljen Davi nga Royal society ndrsa ne 1889 u vlersua me mimin Faraday pr kimin. Megjithse puna e Mendeleev-it u vlersua nga shume shoqata n vende t ndryshme t Evrops, aktiviteti i tij politik shqetsonte tej mase qeverin ruse. Pr kt arsye me 17 gusht te 1890 Dmitri dha dorheqjen nga Universiteti i Shn Pjeterburg-ut. Ne 1893, u emrua drejtor ne zyrn shkencore te parashikimit te peshs dhe mass. Ishte pikrisht fale Mendelejevit qe u zbulua se prqindja "optimale" e alkoolit pr vodkn ruse ishte 40 %. Ne shkurt te 1905 puna e tij u vlersua nga Royal Society me mimin Coplay. Dmitri Ivanovi Mendeleev u nda nga jeta me 2 shkurt te 1907 n Shn Pjeteburg ku dhe u varros. Elementi 101 i zbuluar ne 1955 u quajt Mendelevium pikrisht n nder te ktij kimisti t madh. Julius Lothar von Meyer lindi m 19 gusht 1830 n Varel, Oldenburg, Gjermani vdiq 11 prill 1895 n Tbingen. Ishte mjek dhe kimist gjerman. Ishte dhe bashkpuntor i Dimitri Ivanovi Mendelejev pr formimin e sistemit periodik t elementeve kimike.

Punuar nga nxnsja : Diellza Pulaj

4


do grup (shtylle e sistemit) prmban elementet t cilt kan t njjtin konfigurim elektronik t jashtm (menyren sesi elektronet shprndahen rreth berthams). Brenda do grupi gjenden atome me veti t ngjashme. do periode (rrjesht i tabels) fillon me nj element atomi i t cilit ka nj konfigurim t jashtm t tipit "s" ose "ns", ku "n" sht numri kuantik parsor, dhe duke vazhduar n atomt e tjera t periods, numri atomik "Z" rritet m nga nj njsi n do kalim.

Nje grup elementesh perbehet nga ata te cilet shfaqen ne te njejten shtylle te sistemit periodik. Elementet e te njejtit grup karakterizohen nga nje konfigurim i jashtem elektronik i njejte, keshtu qe formojne lidje me te njejtet elemente. Kjo shakton analogji te dukshme ne sjelljen e tyre kimike, e mund te jene me te medhaja ose me te vogla ne varesi te grupit qe merret ne studim. Grupet jane 18 dhe jan te rreshtuar me poshte:

Grupi i pare : Metalet Alkaline 5



Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi Grupi

i i i i i i i i i i i i i i i i i

dyte : metalet alkalino-tokesore trete : grupi i skandiumit katert : grupi i titanit peste : grupi i vanadiumit gjashte : grupi i kromit shtate : grupi i manganit tete : grupi i hekurit nente : grupi i kobaltit dhjete : grupi i nikelit njembedhjete : grupi i bakrit dymbedhjete : grupi i zinkut trembedhjete : grupi i borit katermbedhjete : grupi i karbonit pesembedhjete : grupi i azotit gjashtembedhjete : grupi i oksigjenit shtatembedhjete : halogjenet tetembedhjete : gazet e dobet

Numri i grupit ne shumicen e rasteve perfaqeson edhe numrin e lidhjeve qe mund te formoje elementi i cili i perket grupit.


6


Elementet kimik sipas alfabetit


7



8



9


xxx Fund i punimit


10

Documents

SEMINARI I TRETË NGA LËNDA E KIMISË