Sermayenin Türkleştirilmesi - Suat Çetinoğlu

8/14/2019 Sermayenin Trkletirilmesi - Suat etinolu

1/45

1


2/45

2

NDEKLER

SERMAYENN TRKLETRLMES ............................................................................. 3

Osmanlda Milliyetiliin Kefi............................................................................................. 4

Milli ktisat ........................................................................................................................... 8

mparatorluk Dneminde Gayri Mslim Unsurlarn Tasfiyesi....................................... 12

Egedeki Katliamlar ........................................................................................................... 15

Ermeni Soykrm ............................................................................................................... 20

Karadeniz Blgesindeki El Koymalar , Talanlar ve Katliamlar......................................... 27

Asur Soykrm ................................................................................................................... 28

Araplara Ynelik Eylemler ................................................................................................ 30Milli ktisatn Baars ..................................................................................................... 30

Cumhuriyet Rejimi Dnemindeki Tasfiyeler.................................................................. 34

Nfus Mbadelesi yoluyla tasfiye...................................................................................... 34

Gayrimslimlerin alma Yaamndan Tasfiyesi............................................................. 38

skn Kanunu ve 1934 Trakya olaylaryla Yahudilerin Srlmesi .................................... 39

Hatay Sorunu Srasnda Ermenilere Ynelik Basklar ve Tasfiyeler ............................. 40

1942 Varlk Vergisi Zoru le Sermaye Transferi ............................................................... 40

Yirmi Kura htiyatlar Olay .............................................................................................. 42

6/7 Eyll 1955 Talan ......................................................................................................... 42

1964 ve 1974 Kbrs Olaylar ............................................................................................. 44

Sonu Yerine ......................................................................................................................... 45


3/45

3

SERMAYENN TRKLETRLMES

Bu toprakta Trklerin, sadece Trklerin

yaamasn ve ona tamamen sahip

olmasn istiyoruz. Milliyeti yahut

dini ne olursa olsun,

Trk olmayanlar kahrolsun

Dr. Nazm1

Sait ETNOLU

1 Mevlanzade Rfat Efendi , Trk nklabnn yz, Halep, 1929 s 89 . Akt Hovhannisyan nikolay, Ermeni soyk rm

ev. Atilla Tuygan Pencere y. 2005 st. s 81


4/45

4

Osmanlda Milliyetiliin Kefi

Genel olarak tarihiler, Trkln, imparatorluun bnyesindeki unsurlar bir arada tutmayaynelik pragmatik Osmanlclk politikalarnn 1913 Balkan yenilgisinden sonra bir seenekolmaktan kmasndan ve ynetici snfnca terk edilmesinden sonra ortaya ktn kabulederler.

Ancak ttihatlarn dnsel arka planna baktmzda Osmanlclkveya benzeri slamclkgibi kozmopolit dncelerle Mslman Trk unsurun egemenlii ve stnlnanlamlardr. Osmanl yneticilerine egemen olan ve Trk veya Osmanlc hangi biimaltnda olursa olsun savunduklarmillet-i hakime fikridir2ttihatlar da dahil olmak zere tmOsmanl ynetici snfnn imparatorluu bir arada tutabilmek iin gelitirdii tm dncelerdaima hakim etnisitenin tartmasz egemenlii olarak anlalmtr. Millet -i Osmaniyeterkibinin ak karlTrktr. 3

ttihatlarn ncllerinin, ideologlarnn ve yneticilerinin dncelerine baktmzda buolguyu aka gzlemleyebiliriz; inasi, Trk yurdunda gayrimslim tabakann kendilisanlaryla birer gazete karmakta olduklar halde millet-i hakimeden hi kimseninTercman- Ahvaln intiarna kadar byle bir teebbse girimedii. 4[ne] hayiflanmakta.

Namk Kemal eer Hristiyanlar bizim egemenliimizi isterlerse anlar z, pek doaldr kionlar hkmete almadmz iin yaknma hakkna sahipolmayacaklardr. 5 diyerek, gzdavermesinin yannda; gayr-i mslim tebaya verilen haklarn Trk-Mslman hakimiyetinisarstklar6[n] dnerek itiraz etmektedir. Nihat Sami Banarl: Namk KemalinMilliyetperverlii tamamyla Trk milliyetiliidir. Bu milliyetiliin Osmanllk ekline

brnen d grn ise, yce imparatorluun engin hkimiyetini sarsmamak iin ihtiyaredilmi bir tedbirden baka bir ey deildir7 Ali Suavi, niin Trklerin ynetici olmalargerektiini, Trk rknn askeri, medeni ve siyasi rolleri itibariyle btn rklardan stn veeski birrk olduuteziyle savunur. ttihat ve Terakki bu milliyeti miras devralmtr.

Hareket iinde byk arl olan Ayan Meclisi Reisi Ahmet Rza da Osmanlclktan Trkegemenliini anlamaktadr. Trk unsurunun dier unsurlar zerindeki hkimiyet kurmasnsalamay, politikasnn merkezine koymaktadr. Osmanlcl Trk olmaktan gurur duyan

2 Akam Taner, nsan Haklar ve Ermeni Sorunu mge 2002 s 99

3 Akam T. nsan haklar s 101

4 Oba Ali Engin Trk Milliyetiliinin Douu mge 1995 s 184

5 Akam T. nsan Haklar s 101

6 Oba A. E. Trk s1877 Oba A. E. Trk s 186


5/45

5

birOsmanlclktr. 8 Hseyin Cahit (Yaln) ok ak biimde Trk egemenliini savunur vene denirse densin memlekette millet-i hakime Trklerdir ve Trkler olacaklardr. MizancMurat: Dostumuzun birbirinden baka zannetmek hatasnda bulunduu Trklk, Osmanlclkve Mslmanlk adna duada kusur etmeyiz demekle n bir arada dndn ifade

etmektedir.9

Bahaeddin akir ve Dr. Nazm gibi Ermeni soykrmnda nemli rolleri olan yneticiler

bandan beri Trk ideolojiyi savunmulardr. Dr. Nazm, Manastrda yeenlerininyaynlad Hsn ve iir adl derginin adn Gen Kalemler olarak deitirerek, SelanikteCemiyetin Trk yayn organna evirmitir. Trkln henz siyasi olarak tamgelimedii dnemlerde bile Trkler kendilerini Osmanlnn egemen unsuru saymlar ve dierunsurlarn kendilerine itaat etmesini savunmulardr. 10

Tekilat- Mahsusay inceleyen bir yazar: Tekilatn ajanlar , sorumlu olduklar devletotoriteleri gibi, geleneksel Osmanlclk fikrine szde ballklarn gsterseler de, tekilat

slam birlii ve Pantrkizm fikirlerine dayanyordu.11 Yargsyla buna iaret etmektedir.Tekilatn en nemli simalarndan Kuuba Eref (Sencer), ayn yazara, Osmanlclk

politikasn, Trklerin kendi milliyetiliini gl birekilde gerekletirmeleri iin bir zamankazanma manevras olarak srdrdklerini ifade edecektir. 12

Zaten Falih Rfk: Tarihe hakikatin ne lzumu var? Osmanl tarihi, bu sebeple, bir yalanlemi olmutur, Yalan arkta ayp deildir.13 Derken nemli bir geree iaret etmitir.

mparatorlukta Trkler millet-i hkime, dier unsurlar ise millet-i mahkme statsndedirler.Trkler kendilerini Osmanl Devletinin sahibi olarak grmektedirler, dier unsurlar ise

hizmetidir. Daha dne kadar hizmetilerimiz olan Diye balayan hamasi nutuklarhatrlayalm. Osmanlmparatorluunun yneticilerinin, bir lde bile olsa, Hristiyanvatandalarnn, reayalarnn, daha dorusu kullarnn statsn deitirmek, onlara bir kap

amak, bir para umut vermek gibi bir derdi hi olmamt[ r]14

1789 Fransz Devriminden sonra oluan yurttalkkavramnn en nemli bileenlerinden olanaskerlik hizmetinde gayrimslim nfus ayrk tutulmutur. Hor grlen ve genelde aalananaznlklar belli mesleklerden ve grevlerden, zellikle askerlikten ve kamu hizmetlerinden uzaktutulmulardr. - Snrl olarak 1909 ncesi donanmada angarya grevlerini askerlikten

saymazsak- Bu dzenlemeler temelinde Gayrimslimler, baka seenekler aramaya veaskerlikten ve hkmetten uzakta durmaya zorlanmadysa da itilmitir. Sonu,[Gayrimslimlerin] aralarnda kayda deer insann sahip olduklar nitelik ve doal



10 Akam T nsan Haklars 102-103

11 Stoddard Philip Tekilat- Mahsusa ev. Tansel Demirel , Arma Y. 2003 s 56

12 Stoddard Tekilat- s 63

13 Atay, Falih Rfk , Zeytin Da Remzi Y. 1938 s 714 Hovhannisyan Nikolay Ermeni Soykrm s74


6/45

6

yeteneklerini gelitirmi olmasdr. Hkmet ve askeriye ve kamu hizmetinde cretliistihdamn snrl gelirlerine mahkm edilmek yerine, zanaat, ticaret ve sanayi alanlarndasnrsz zenginlik imknlar sunan yeni ufuklara almlardr. 15 Bu zenginlik eldeitirmeliydi. Osmanlnn talan ve fetih yetenekleri andnda gzler bu zenginlie

evrilecektir.1914 ylndaki Mkellefiyet-i Askeriye Kanun- Muvakkati ne kadar gayrimslimler askerealnmamlardr. Balkan savanda Gayrimslim gnlllerden oluan birliklerde kendidindalarna kar savamlardr. [Balkan savanda] Mslman arkadalaryla birliktemcadele edip, fedakrlk rnei sergileyen gayrimslim Osmanl askerleri de vard. Yanyasavunmasnda grev yapan Ermeni askerler, komutanlarnn takdirini kazanacak derecede

baarl olmular, her eye ramen yerlerinde kal p, direnme cesareti gstermilerdi. Zayiatlistelerinde ok sayda Ermeni isminin bulunmas tesadf deildi. Ayn tarihte Osmanlordusunda yedek subay olan Ermeni Ohannesde, Yanyada Arnavud redif askerlerinin

mevzilerini terk etmemeleri iin byk gayret sarfetmi ve onlar savaa devam etmeyearmt Anadolulu Ermeni ve Rumlarn mevzilerinde kaldklar; firar eden askerleryznden mteessir olduklar grlyordu Yahudiler de Mslman arkadalar gibi hizmetediyordu avu Mion, savan en dehetli annda bir takma kumanda etmi ve gsterdiigayret ve cesareti sayesinde komutanlarnca takdir edilmiti. 16 Ayn Takdiri Sarkamfelaketinde gsterdikleri fedakrlklarndan dolay Enverde Ermeni Askerleri iin gsterecek,onlar kutlayacak17, ancak bu takdirler gayrimslim Osmanl Askerlerinin tm fedakrlklarnakarn amele taburlarnda krlmalarn nleyemeyecektir. Trk Hkmeti, Hristiyanlarakatiyen gvenmiyor ve onlara ne silah ve ne de niforma vermeden Amele Taburu denilen zel

alma birliklerine yolluyordu ve bu zel birliklere, lm taburu demek daha doru derdi.18 Amele taburlarnda bu insanlar a ve uykusuz gnlerce ala ala (yol yapmak tnelkazmak, ta krmak suretiyle ) kan tkrerek, tifsten titreyerek birer, birer lp giderler. Tamda istendii gibi, sessizce, sng ya da kurun harcanmakszn. 19Balakian; Orduda hizmetedemeyecek kadar aalk kimselerdik, ama bunu parayla demek zorundaydk20 szleriylegayrimslimlerin nasl aalandklarn ifade etmektedir.

Osmanl yneticileri hibir ekilde gayrimslimleri vatanda olarak grmemi, haklarntanmamtr. Ki ardllar da ayn tavr gnmze kadar srdreceklerdir. Osmanl Meclis-iMebusannda her dinden ye varken, Ankarada toplanan ilk meclise (kendilerini destekleyengayrimslim kiiler olmasna ramen) hi gayrimslim yenin arlmadn da belirtelim.Meclis sadece Mslmanlara aktr. Kemalistler bandan itibaren gayrimslimleri yurttaolarak grmemektedirler. Rza Nur, Lozanda mbadele frsat ktnda tm Gayrimslimleri

15 DadrianVahakn Trk Kaynaklarnda Ermeni Soykrm ev. Atilla Tuygan Belge Y. st. 2005 s 285-286

16 Glsoy Ufuk Osmanl Gayrimslimlerinin Askerlik Serveni Simurg 2000 s166-167

17 Enver Paay Sarkamta kurtaran Ermeni kkenli askerlerdir

18 Sotiriyu Dido Benden Selam Syle Anadoluya ev. Attila Tokatl Sander 1970s 63

19 Erbil Pervin Anadolu Alyordu Niobe Sorun Y. 2001 s 3720 Balakian Peter Kaderin Kara Kpei ev. Argun Ate Belge Y. 2005 s 183


7/45

7

lke dna srmek istemise de bunlar kabul edecek lke bulamam olduunu esefle ifadeetmektedir.

Osmanl yneticilerinin ana amalar Osmanl mparatorluun paralanmasna kar koymakolduundan, imparatorluun ok uluslu karakterini birzorunlulukolarak kabul ediyorlard -

zorunluluk ortadan kalktnda ise Yzyln en byk trajedisine sebep olacaklardr-paralanmaya neden olmamak iin ynetici ulus mensuplar ulusal kimliklerine aktan sahipkamadlar. Tm unsurlar barnda toplayabilecek entegre ideolojileri resmi ideoloji olaraksavundular. 21 deolojik arka planda Trk olmalarna karn bunu ifade edemediler,Osmanlclk onlarn kamuflaj malzemesiydi. ttihatlar dalan imparatorluu bir aradatutmak, dalmasn engellemek iddiasyla ynetime el koyduklarnda, Trklk diermilliyetleri dlayacandan aktan Trkl savunamadlar. Fakat tm bu Trk veslamc eilimlerine ramen imparatorluun tm unsurlar ile birlikte yaamn devam ettirmesigerektiine olan inan devletin kurtarlmas (siz bunu ayrcalkl geleneksel snfn,

ayrcalklarn kaybetmemek abas olarak okuyun) fikri bu eilimlerin Osmanlc bir klfaltnda sunulmasn gerektirmitir. Bu konuda Cumhuriyeti kuranlarn eli ok rahattr, nkortada kurtarlacak imparatorluk kalmamtr.

Aslnda Mizanc Muratn aka syledii gibi birbirinin alternatifi olamayan Osmanlclk,slamclk ve Trklk daima aklda tutulan temel ideolojinin deiik ifadeleridir ve

birbirlerini tamamlarlar. Osmanlcln maskesi dnce Trklk, daima slamcln koltukdenei ile srdrlmtr. slamclk her daim yedektedir.

Bu zorunluluk Trk milliyetiliinin sahneye ge gelmesiyle sonulanacak gecikmenin ya da

ge milliyetiliin doal sonucu aray kapatma tela dier ulusal gruplara kar ak birsaldrganlk biimini alacaktr. Gecikmenin bir dier sonucu da, Trklk ideolojisinde rkdncelerin belli bir arlk kazanmasdr. 22

21 Akam T. nsan s 10422 Akam T. nsan s107


8/45

8

Milli ktisat

18. ve 19. yzyl Osmanl toplumunun yaad temel deiim, bir brokratik burjuvazi ileticaret burjuvazisinin douudur. Bu burjuvazinin gze arpan zellii, kaynaklar sultannegemenliinden ilk kez ekip almasdr. Kaynaklar iki trlyd: Birincisi, Bat tipi eitimleoluan beeri kaynak, (Bat tipi eitim sultana ballk yerine soyut bir Osmanl devletine

ballk fikri gelitirerek bu kurumlarda yetien renciler tahayyl ettikleri devlet ve toplumuyaadklar ortamda gremeyince, mparatorluu reforme etmeye baladlar. Osmanl toplumuve devletini yenilemeyi amalayan brokratik burjuvazi bylece filizlenmitir), kincisi Batyla

ticari iliki kurmu olan aznlk tacirlerinin, nde gelen Batl glerin yasal koruyuculuualtna girmesiyle zenginleen ticaret burjuvazisi, kendi ekonomik kaynaklar zerinde tek szsahibi oldu. Bu iki grup (brokratik burjuvazi ile gayrimslim ticaret burjuvazisi) birlikteOsmanl burjuvazisini oluturabilirlerdi fakat etnik ve dinsel izgilerin ayrtrd Osmanltoplumsal yaps iinde farkl yerlerde konumlanmalarndan tr bu paral yap devam etti, 23

Burada unu da aklamakta fayda var, bu gayrimslim tacirlerin Batl tacirlerle rekabettendoan elikileri de vardr. Kapitalist ilikilerin mparatorluun dier blgelerine oranla dahafazla gelitii ve ihracata ynelik retimin youn olduu Ege Blgesinde yabanc tacirlerleyerli Gayrimslim tacirlerin iddetli rekabet ve atma rneklerine ilikin belgeler de

mevcuttur24, Batl konsoloslar Rum ve Ermeni tccarlarn rekabetlerinden rahatszlkduymaktadrlar ve birok kez kendi bakanlklarna yerli Rum ve Ermeni tacirlerden ikyette

bulunmulardr. Hatta pazar egemenlii mcadelesinin cinayete kadar vard durumlara daahit olmaktayz25

Bat ile iliki kuranlar sadece aznlklar deildir. Mslman tacirler de Batl glerle ticariiliki iindedirler, hatta kapitlasyonlardan faydalanmak iin Batl devletlerin uyruuna girenTrk tacir rneklerine de rastlanmaktadr. 26 Mslman tccarlar bu durumdan ikyetidirler,kendilerine de imkn salanmasn istemektedirler: Mslman tccarlar Babliye mracaat

ederek ticaretlerini kaybettiklerini veya Gayri Mslim ya da Avrupal

tccarlar

n himayesindeyapmak zorunda kaldklarn bildirmilerdir.27

23 Gcek Fatma M Burjuvazinin Ykselii ve D ev. brahim Yldz Ayra 1999s 104

24 Kurmu Orhan Emperyalizmin Trkiyeye Girii Bilim Y. 1977 s 212-220

25 Kurmu O. Emperyalizmin s 170-171, 221

26 Kurmu O. Emperyalizmin s 3527 Ba Ali hsan Osmanl Ticaretinde Gayri Mslimler Turhan 1998s 107


9/45

9

Mslman tccarlarn ticarette gelimesine ve oalmasna ynelik birok zendirici tedbirleralnm ancak bu tedbirler bunlarn gelimesine yeterli olamamtr. Sre iinde aznlklarnticarette durumu kendi lehlerine evirmelerine engel olunamamtr.

kinci Mahmut dneminde Mslman tccarlarn gelimesi iin baz nlemler alnm,

Mslmanlara da baz imtiyazlar verilmi ve stanbul, zmir, Bursa, Halep ve am gibivilayetlerde kontenjanlar ayrlarak avantajlar salanmsa da Mslman tccarlar buavantajlardan faydalanamayarak durumu lehlerine evirememilerdir.

Padiah kinci Mahmuta sunulan bir takrirde: Ehl-i slam tccarlarnn (Avrupa Tccar)misillu ticarete imtiyazlar olmamak hasebiyle ilerinden Avrupa ticaretine talip ve muktedirolan muteberan tccar bazen beratl reayaya ve ekseriya Frenkler naar iltica ile yzde sukadar kar vererek Avrupadan getrp ve gatr--ez-memnuat gnderdikleri emval ve eyay

bil-zarure onlarn namna celb ve irsal etmeklie mecbur ve ok kere dahi Frenklerin hile vetezvirat- cihetleriyle mutazarrr ve madur ve hususen bir mddetten beri FrenklerdenKlliyen meslubul emniye olduklarndan gayri baz sahihkimesneler emr-i ticaret iinherbar Frenklere ve reayaya iltica edib durmaklerafet-i islamiyelerine layk grmediklerini

bildirerek u gavurlara ilticadan kurtarlmalar gerektiini bir kta arzuhal ile talep28ediyorlard kinci Mahmut Mslman tccarlarn ikayetlerini gz nne alarak bunlara da Hayriye Tccar adyla aynen Avrupa tccar statsne kavuturularak ayn hak veimtiyazlara sahip klnmlardr29

Sultan 2. Mahmut, Mslman tccarlarn gelitirilmesi iin ilgilileri uyaran bir ferman dayaynlamtr, fermannda: Bu maddenin kamilen icras ileride gerek Efrenc ve gerek reaya-y

Devlet-i Aliyemizden olanlarn ticaretlerine kesr verecei melhuz olduundan gnagn hudiave desise ile ibdaline say edecekleri hedihi ve bahirdir, ona gre memurlar tarafndan zinhargevek tutulmay b daima dikkat ve ihtimam ve tenfiz ve icralarna sa mamelakelamolunsun.30 direktifiyle Ehl-i slam tccarlarn korunma ve himayelerini buyurmu ancakMslman tccarlar bu avantajlarn da kullanamayarak rekabetten geriye dmlerdir.1860lar da Ahmet Mithat Efendi ve Yeni Osmanllar bir Mslman -Trk ticaret

burjuvazisinin yokluunu sk, sk dile getirmi olmalar31 Mslman Trk tccarn bubaarszlna iaret etmektedir.

Mslmanlar brokratik burjuvaziyi olutururken aznlklar da ticaret burjuvazisini oluturmas

ve ayr kutuplara dmeleri, 1908 Jn-Trk Burjuva Devriminin tuhafldr, bundan sonrakitarih bu garabetin ortadan kaldrlmasnn tarihi olacaktr. Trk brokratik burjuvazisidevrimi yaptnda, ittifak kuraca yerli ticaret ve sanayi burjuvazisi yoktur, milliler

burjuva devrimini yaparken burjuvalar gayri millidir, milli unsurlardan olumamaktadr(burada meruiyetini Batda ya da Batclkta arayanlarn ne kadar milli olabileceini

28 Bai Osmanl s108

29 Ba Osmanl s 107

30 Ba Osmanl s 10931 Ba Osmanl s 111


10/45

10

tartmyoruz! ). Trk burjuva devrimi, dier burjuva devrimlerinde olduu gibi ittifak kuracamilli unsurlardan oluan milli burjuvazisi olamadndan bunu kendi eliyle yetitirecektir.

ttihat ve Terakkinin nl yneticisi (Kk Efendi32) ve milli iktisatn pratisyenlerinden iaenazr Kara Kemal : Avrupada Hkmetler ya iiye ya da burjuva tabakalarna dayanrlar.

G anlarnda gvenecekleri toplumsal destee sahiptirler. Biz hangi sn fa dayanacaz Byle gl bir sn f Trkiyede var m? Bulunmadna gre biz neden

yaratmayalm.33Szleri, Gayrimslim burjuvaziyi yok sayarak, yeni Trk Mslmanburjuvazinin yaratlmas zorunluluuna iaret ediyordu. Sava srecinde bunu gerekletirmefrsatlarna kavuacak, istedii burjuvaziyi yaratacaktr.

Trkln nl ideolou Ziya Gkalp ktisadiyat Mecmuasnda milli iktisadn ve etniktrdeliin gereklerine dair yazlarnda Mslman-Trk unsurun asker ve memur, gayr-iMslim cemaatlerin sanatkar ve tccar olduu bir toplum ada devlete dnemezdi.Trklerle gayr-i Trk unsurlar arasnda mterek bir vicdan yoktu. Aralarnda iblmgerek i blm deildi. milli tenasdn glenmesi iin i blmnn ancak mterekvicdana sahip bir toplumda olumasartt. Yoksa millet hali yapay bir nitelik tar, gerekanlamyla milli iktisada ulalamazd34 Mslman-Trk unsur maddi yaamn btnalanlarnda her trl ura kendi stlenmeliydi, dolaysyla dier unsurlara maddi hayatta biryer kalmyordu. blmnde dier unsurlara yer yoktu. Eer Trkler kendi ilerinden

Avrupa sermayesinden de istifade ederek* bir sermayedar burjuva snf karmayacak olursa,yalnz asker, memur ve kylden g alan Osmanl-Trk topluluu ada bir devletednemezdi. Osmanl Devletini ancak Trk burjuvazisinin douu kurtarabilirdi35

Meruiyetini Batda arayan Mslman-Trk brokratik burjuvazisi ile Bat ile ticaret yaparakgelien ve bu ilikiden beslenen Gayrimslim ticaret burjuvazisinin kar karya geldiiOsmanl sosyal formasyonunun melez ekonomik-sosyal yap36[snda] yaplan tuhafdevrimde, btn abalar, devleti kurtarma adna yzyllardr sregelen ayrcalklarnkaybetme tehlikesi iine giren Mslman-Trk brokratik burjuvazisinin kendisini kurtarmaabasdr. Zaten ttihat ve Terakki anti-emperyalist karakter tayan bir hareket de deildir, JnTrkler kendilerini Avrupann rahatszln ortaya koyan milliyetiler olarak deil, Avrupasahnesinin oyuncular olarak grmektedirler, Bu nedenle, baarlar Avrupa bakentlerinde

32 Byk Efendi ise Talattr

33 avdar Tevfik Milli Mcadelenin Ekonomik Kkenleri Kz Y. 1974s 145.

34 Toprak Zafer Trkiyede Milli ktisat Yurt Y. 1982 s 32

35 Toprak Z. Trkiyede s 33

* Altn ben izdim

36 Bkaya Fikret Yediyz tpya 1999 s 210


11/45

11

herhangi bir kaygya da neden olmamtr, tam tersine Merutiyetin ilan Avrupada sonotoriter rejimin yklmas saylarak olumlu karlanmtr. 37

Mslman-Trk brokratik burjuvazi, dayanaca gdml, en nemlisi de Batda (imdilik)aya olmayan (ama daha sonras iin elzem olan), Baty arkasna al p kendisini tehdit

edebilecek konumda olmayan bir snfa gereksinim duymaktadr. Mslman-Trk ticaretburjuvazisi bu tarife en uygun zmredir. imdilik Batda etkin aya olmayan bu zmreyi nekarmak adna, Batyla ilikisi olan Batdan beslenen Gayrimslim burjuvazi, meruiyetiniBatda arayan brokrasi tarafndan iktisaden ve siyaseten silinmesi gerekmektedir. Brokratik

burjuvazi ancak bu koulda kendini gvende hissedecek, yzyllardr sregelen ayrcalklarnkaybetme tehlikesini yaamayacaktr. stelik su orta olarak yaratlan bu burjuvazi yllardrhamisine olan ballnda kusur etmeyecektir.

Gerek ttihat Terakki dneminin gerekse daha sonraki Cumhuriyet dneminin en nemlikiilerinden Fethi Okyar anlarnda: uras dikkatimden kamyordu: Memlekette okur-yazarazlna, vilayet, sancak ve kazalarda doktorluk, eczaclk, veterinerlik, hatta mahdut olmakla

beraber mhendislik meslekleri, Trk ve Mslman olmayan Rum, Ermeni, Musevilerin elindeolmasna, bizim: din, rk, mezhep, milliyet farkna bakmakszn Osmanl olduumuzu srarlailanmza ramen, tekilat iin mracaat edenler arasnda hemen hemen Trklerden gayrisiyoktu. Bu intibam Talata sylediim zaman iini ekti: Onlar Trkle balamann zamanda frsatlar da heder olmu. imdi hepsi kendi rk, din, milliyet ve cinsi iin didiniyor, bunu da

bizlerin srtndan yapyor. Biliyorum amma elden ne gelir? Sabredeceiz ve hakikati grerekkendimize geleceiz. Dur hele bakalm. u kprleri geelim. Bizden nce onlar bizi terkedecek38 diyerek hem bir eziklii, gvensizlii aklyor ve hem bir ihanet duygusunu srekliaklnn bir kesinde tuttuunu ifade ediyordu.

Talat bu serzenilerde bulunurken, Cemiyeti inceleyen Akin: Cemiyet, Tz ile unsurlarnbirliini (ittihad- anasr), yani Osmanll lk edindii halde, yeleri arasnda ve tabiiMerkez-i Umumide, Trk olmayan kimse yoktu. Gizlilik, Cemiyetin Osmanlc programylaTrk uygulamalar arasndaki aykrl gizlemee yaramaktadr39 yargsnda

bulunmaktadr. Trk programlarn uygulanmas yani Trk olamayan unsurlarn tasfiyesiprogram, gayri Trk unsurlarn Cemiyete alnmasna engel olmaktayd. Ayrca cemiyetinMerkez-i Umumisinde Balkan / Makedon kkenlilerin her zaman kahir ekseriyeti tekil ettiini

de belirtelim.

37 Keyder alar Memalik-i Osmaniyeden Avrupa Birliine letiim Y. s 36-37

38 Okyar Fethi Devirde Bir Adam Tercman 1980 s 2839 Akin Sina 100 Soruda Jn Trkler ve ttihat Ve Terakki Gerek Y. 1980s156


12/45

12

mparatorluk Dneminde Gayri Mslim Unsurlarn Tasfiyesi

Osmanl ynetici ve Trk ideologlarna gre, Osmanl burjuvazisi tpk Polonya burjuvazisigibi gayri milliydi ve milli unsurdan olumuyordu dolaysyla brokratik burjuvaziye gre

bunlara gvenilemezdi. Yeni bir burjuvazinin yaratlmas gerekiyordu. Yaratlacak buburjuvazi, Brokratik burjuvaziye hibirekilde rakip olamayacak ve tehlike arz etmeyecekti,nitekim aynen vaki oldu, srekli brokrasinin eline bakan ve ondan hibir ekilde

bamszlaamayacak, ona gbekten bal, bir gz ve kula srekli brokraside olan,bamsz gelimedii iin bir trl olgunlaamayan ve en kk bir zorlukla karlatnda

alama duvar

kesilen bir burjuvazi yarat

lm

t

r.Osmanl sisteminde tacirler st dzey Osmanl idarecileriyle kader birlii yapan bir grubuoluturuyordu ve sultandan berat almadan ticaret yaplamadndan, tacirler devletin kontrolaltndayd. mparatorluun yeni ekonomik yaplanma srecinde Osmanl tacirleri devletinkontrol dnda bir servet biriktirme imknna kavuup byk bir servetler biriktirerekynetici snf tehdit edebilecek yeni bir toplumsal grubu meydana getirdiler.

Devletin sahibi olan brokratik burjuvazisi, kendi gelecei asndan kendi inisiyatifi dndaservet birikimi yaratabilen bu toplumsal grubu tasfiye edip yerine kendi vesayeti altnaalabilecei bir grubu yaratmas daha uygun bir iklimdir.

Bu adan Gayrimslim ticaret burjuvazisinin tasfiye kararnda kendi inisiyatifi dnda gelienbu toplumsal grubu yok ederek karsnda onun iktidarn tehdit edecek tehlikeli herhangi birgrubu meydanda brakmamak dncesi bir savunma refleksi olarak da dnlebilir. Bununsonucunda; Geleneksel ynetici snf ile bu snf tehdit eden burjuvazi arasndaki mcadeleideolojik olarak etnik ve dinsel atma alanna kaydrl[arak]40 tehlikeli snf etnik temizlikleortadan kaldrld. Brokratik burjuvazinin kendi yarataca yeni Mslman-Trk ticaret

burjuvazisiyle ilikisi, artk bir ittifak ilikisi olmayacaktr.

Yeni durum, devletin geleneksel ayrcalklarn seici bir biimde kullanarak, datt artn

kaynaklarn denetleyen brokratik burjuvazinin vesayetinin kurumsallamasdr. Yeniyaplanmada brokratik burjuvazinin yaratt yerli burjuvazi artk grev bilinci ile hareketeden bir devlet grevlisi konumunda olacaktr. Brokratik burjuvaziye gbeinden bamldr.

Bu arada geleneksel brokratik burjuvazinin sava ve fetih yeteneinin anmas, yaylmannve genilemenin snrna ulalmas41 sonucunda ganimete alm bu snfn, ganimeti ieridekefederek i haraca ynelip, gayrimslim burjuvazisinin deerlerine el konularak yokedilmesi ve bunu da Mslman-Trk burjuvaziyle paylaarak onlar su orta haline getirmesi

40 Keyder Trkiyede Devlet ve Snflarletiim 1995 s 9541 Bakaya Fikret Yediyz s 237


13/45

13

de ayrca gz ard edilemeyecek bir konudur. Gayrimslimlerin tasfiye edildikleri blgelerdekiie kapanklk ve tutuculuk bize bu su ortaklndan doan ezikliin ipularn vermektedir.Yzyllardr yan yana yaad komusunu bir gecede dman kabul edip, her eyine elkoyarak lme gndermesinin psikolojisi baka ne ekilde aklanabilir.

Z. Gkalp Trklerin vatannn siyasal hudutlar, dilleri ve kltrleri nereye kadar uzanrsaoraya kadar yaylacaktr, diyerek yaylmac diyebileceimiz bir milliyetilik teorisinintemellerini atar. Balkan harbine kadar yneticilikleri gerei Trklk yapamayan ttihat veTerakki bnyesindeki aznlklarn byk ksmn kaybedince bu rk dncelere dayanarakzincirlerinden boanacaktr. 42 Bu ulus iin gerekli totallikmilli iktisatile salanabilirdi milliiktisattezi Mslman -Trk eraf oluturmay merkezine koymu bu da sorunun etnik kltrel

boyutunu srekli gndemde tutmay gerekli klmtr nk milli iktisatancak etnik trdeliklegerekleebilirdi. ada devlet ortak duygulara sahip etnik unsurun kendi iindegerekletirecei i blmnden kaynaklanrd. Bylece Mslman Trk unsurlar

Gayrimslimlerin yerini siyasi zorla almaya baladlar. Devlet iktisadiyatyla gayrimslimunsur ve yabanclar piyasa d yntemlerle zorla tasfiye edildiler. 43

Sava ortam ttihat ve Terakki ynetimine bu srete geni bir hareket olana salamtr.ttihat ve Terakki yneticileri olaan st sava ortamndan istifade ederek aznlklarntamamna yaknn tasfiye edip deerlerine el koyarak projelerini (milli iktisat)gerekletirdiler. Kalanlarn tasfiyesi ise ardllarna gelecek yllar iinde nasip olacaktr.

Beiki bu politikay; 19. yzyldaki ve 20. yzyl balarndaki Osmanl toplumunabaktmz zaman sanayinin ok byk bir kesiminin Rumlar ve Ermeniler tarafndan kontrol

edildiini gryoruz. stanbul'da, Ege'de Rum sermayesi, ukurova'da, Antep, Mara, Urfayrelerinde, Sivas, Erzurum, Kars taraflarnda Ermeni sermayesi younlamtr. ttihat veTerakkinin ekonominin milliletirilmesi politikasn ekonominin Trkletirilmesi politikasolarak anlamak gerekir. Yani, Rumlarn, Ermenilerin sahip olduklar zenginliklerin, zellikle,toprak, atlye, fabrika, mandra, zeytinlik. . . gibi tanmaz mallar onlarn elinden almak veMslman Trk erafa vermek bu politikann z ve amacdr. Osmanl yneticileri bu

politikay uygulayabilmek, baarya ulatrabilmek iin Ermeni-Krt, Hristiyan-Mslmanatmasn da krklemitir. ki halk da birbirini boazlamaya kkrtm, sonunda ikisizerinde de efendilik srdrme olanan bulmutur.44eklinde zetlemektedir.

ttihat ve Terakki, Alman akl hocalaryla ibirlii iinde ngiliz ve Fransz sermayesiyle birlikte, bamllk ilikisinin yerli ucunu oluturan Rum ve Ermeni ticaret burjuvazisinibaaryla tasfiye etti. Sava srasnda enflasyon ve taynlama ve devletin iktisadi denetimininsklamas, kayrlan gruplarn elinde vurgunculuk ve hzl sermaye birikiminin koullarnfazlasyla yaratt. 1908de anonim irketlerde Trk sermayesinin pay sadece %3 iken sava

42 Akam T. nsan s 108

43 Akam nsan s 160-16144 Beiki smail Bilim-deoloji Devlet Demokrasi ve Krt Sorunu Yurt 1991 s 234


14/45

14

sonunda %38e kt. 1923te kurulan yeni Trk devletinden de en ok yaralanan, bu dnemdegelien ticari nitelii ar basan bu burjuvazi oldu. 45

Trk ticaret salnamesini hazrlamak iin stanbul tccarlar arasnda yaplan bir anketinsonularna gre: thalat ve ihracat ticaretinde Trkler say olarak %4 civarndadr

Komisyonculukta bu oran %3n altndadr. Liman ileri tamamen Trk olmayanlarnelindedir Esham ve Kambiyo Borsasnda alc ve simsarlarn %95i Trk olmayanunsurlardandr. Sadece tibari Milli ve Adapazar slam ve Ticaret Bankas gibi iki kk

banka Trk zel sermayesi ile kurulmutur. Toptanc tccarn (i ticaretle itigal eden) %15iTrktr. Bu oran perakendeci tccarlarda %25e kmaktadr. Btn bu oranlar Trklerinticaret burjuvazisi ierisinde %5 ile %10 Arasnda bir yere sahip olduunu gstermektedir. hacmi nazar itibare alnarak yaplacak bir hesaplamada bu orann daha da decei aktr.46Milli iktisat politikalaryla Sava sonunda bu oran tamamen deiecektir.

ttihat ve Terakkinin nderleri anavatan olduu varsaylan Anadolu hakknda ok az eybiliyorlard. 47 Zaten Osmanlnn Anadoluyla ilgisi de kylnn art rnne el konulmas ilesnrldr. Bu yzden Anadoluda birka askeri kla dnda Osmanlnn alt yzyllkimparatorluunun izine rastlanmaz. Balkan /Makedon kkenli ttihatlar Anadolu insan ilesava srecinde tantlar, bunda zorunlu askerliin rol byktr. Bu tanmayla gelienibirlii Rum ve Ermeni mallarnn el konulmasyla pekierek Soykrmda dorua kacaktr.Bu ibirlii ve ortaklk, sessiz ve ad konulmadan sreklilik kazanacaktr. E harfi ile birliktedehet iinde hep birden ayaa kalkmalarnn sebebi bu su ortakl olsa gerektir.

Balkan Savanda sonra Mslman-Trklerin yalnzca en byk deil ayn zamanda da tek ve

en sadk etnik grup olduunu anlayan T, bu tespitten yola karak aznlklar darda brakanaktif bir Trk milliyetiliine ulat. mparatorluu kontrol eden Batl gler de fiilensavalan dman gler haline geldiinden, ttihatlar ideolojik projelerini daha rahatgerekletirme frsatna kavutular. Almanya ile yaplan ittifak ihtiya duyduklar zerk alansalamakla kalmam, ayn zamanda milliyeti harekete aktif bir destek vermitir. 48

Sava yllar srasnda hkim olan siyasi tema yerli burjuvazinin yaratlmasyd. Bu gregre, Mslman giriimcileri destekleyecek politikalara gerek vardr, milli bilincinkazanlmasna ve iktisadi amalarn gereklemesine yukardan katkda bulunmak gereklidir,

bireylerin giriim zgrl arkadan gelecektir. 49

Artk sava yllarnn hkmet politikalar, Mslman i adamlarnn kar etme gcnnartrlmasna ynelecektir, en kolay baar kazanlacak iktisadi alan ticarettir, savan getirdiiktlklar nedeniyle tannacak en kk ayrcalk bile byk karlar salayabilmektedir, sava

45 Keyder Trkiyede Demokrasinin Ekonomi Politii, Gei Srecinde Trkiye Der. Schick-Tonak. Belge Y. 1992

s 42

46 avdar T. Milli Mcadelenin Ekonomik Kkenleri s 128

47 Keyder T. Devlet ve Snflar s87

48 Keyder Trkiyede devlets 8849 Keyder Trkiyede Devlet s 89


15/45

15

ekonomisi iinde ayrcalk ticaret karlar asndan byk farklara yol at. nemli bir talepkayna olan hkmetin yan sra, Alman Merkezi Satn Alma Komisyonu (ZEG) Almanordusunun ihtiyalarn karlamak iin stanbulda faaliyet gsteriyordu, ayrca yenitamamlanan Anadolu Demiryolu pazar frsatlarnn yaratlmasna katkda bulunuyordu. 50

Gayrimslimler dier Avrupa gleri ile ticaret yaptnda ibirliki olurken, Mslman-Trkunsur Almanlarla ticaret yaparak tatl karlar elde ettiinde ibirliki olmuyordu. Bu dnemdenasl kar edildii deil, ne ekilde olursa olsun kar etmek nemliydi. ttihatlarn Maliye

Nazr M. Cavid Bey, Sava srasnda eitli kirli yollarla zengin olanlar, sermaye birikiminirendiler diye kutsamtr. M. Cavid Beyin dnsel izgisi gnmze kadar baat konumunusrdrmtr. 51 M. Cavid Bey 1917 yl Btesine ilikin konumasnda: Memleketinservet-i umumiyesinin tezyidinde medar olmak zere para kazananlar en ziyade takdiredenlerdenim ve onlarn kazanlarn tezyid etmek iin kendilerine mzaheret ve muavenettengeri durmam. Kendilerine yaplan mzaheret ve himaye hatta bazlarnn iddia ettikleri gibi

gayr-i meru olduunu farzetsek netice olarak teebbsat- iktisadiyeye kar beslenenrabetin temin eyleyecei menfaat benim nazarmda o kadar byktr ki o gayr-i meruiyet

bile izale edilebilir. 52 Hristiyan topluluklarn mallarna el koyma gibi siyasal zor yntemlerinuygulanmas bu milli iktisat politikalarnn en nemli ayaklarndan birisiydi. Bu politika 1914

bahar ile birlikte siyasal zorla yrtlmtr. Gayrimslimler siyasal zorla ezilerek yerineTrkler geirilmitir. zellikle Ermeni tehcirinde de iktisadi ama nemli rol oynam ve gettirilen Ermenilerin mallarnn yamalanmas bir kanunla resmi karakter kazanmtr. 53

Egedeki Katliamlar

Daha sava balamadan Harbiye Nezaretinde Tekilat- Mahsusa elemanlar ve AnadoludakiT yneticileri ile Mays, Haziran ve Austos aylarnda toplantlar yapld, toplantlarn konusuMahmut Celalin (Bayar) szleriyle: stratejik noktalarda kmelenmi ve d menfi tesirlerebal gayri Trk ynaklarn tasfiyesiydi. Tekilat- Mahsusa efi Eref Kuuba butoplantlara Anadoludaki mutemet deerli , fedakar , vatansever unsurlarn da birer vesileile stanbula arlarak dahil edildiini syler. nemli bir nokta da bu toplantlardan

kabineye dahil baz zevatn bile haberdar edilmemesidir.54

Bylece bu toplantlardaGayr Mslimlerin tasfiye edilerek Anadolunun Trkletirilmesi iinayrntl planlar dzenlenir.T kesin kararn vermiti Bat Anadoludaki banbalar ortadan

50 Keyder Trkiyede Devlet s 89

51 avdar T Trkiye Ekonomisinin Tarihi mge 2003s 38

52 Toprak Z Trkiyede Milli ktisat s 68

53 Akam T nsan s 165

54 Akam T nsan. s 187


16/45

16

kaldrlacakt , Rumlar, siyasi ve iktisadi ynden alnacak tedbirlerle tasfiye edilecekti. Her

eyden nce iktisadi ynden glenmi Rumlar kertmek, ykmak gerekiyordu55 T yneticilerine gre en ar tehlike Ege BlgesindedirDenilebilir ki , ihanete karar vermimenfi ve gayri milli unsurlarn, bir memleketin istiklal ve birliine yapabilecei tahrip,

zmirde geit resmiyap

yordu. Bu sebeple al

nacak tedbirlerin zmirde temerkz etmesikararlatrld. 56 Kuuba Erefin szleriyle, bu unsurlar dahili tmrlerdi vetemizlenmeleri gerekiyordu57, bu dava ise mili bir dava idi. Ziya Gkalpe gre ittihad- anasr

politikas nedeniyle seslerini karamayan Osmanl lkesinde uursuz bir hayat geirenTrkleri kurtarmakt. Trklerin gzlerini perdeleyen oyalanc rty (Osmanlclk) atmak ,Trklk Mefkresini atelemek gerekiyordu . 58

Kuubann blgede yapt inceleme sonucu verdii raporda zmirin btn dost ve dmanlkelerinin konsolosluunun burada bulunmasndan tr bu temizliin hkmetin politikasolarak telakki edilmemesi iin, milliletirme hareketlerinin deerleri ciddi, azimli, iradeli ve

tertemiz vatanseverler eliyle yaplmasartt59[r]. Gelecek basklardan ekinen T Hkmeti,terr, baskn, soygun gibi eylemleri hkmetin alakas yokmu gibi, Tekilat- Mahsusa eliyledzenledi. Halil Mentee anlarnda , Valiler ve dier memurin resmen mdahale edergrnmeyecek Cemiyetin (ttihat ve Terakkinin) tekilat ii idare edecek. 60Cemiyet (T)ve st dzey grevlilerin kontrolnde ciddi, azimli, iradeli, ve tertemiz vatanseverler eliyle

plann tatbik edilmesi kararlatrlr.

Plan dorultusunda yaplacak eylemleri yrtmek zere atamalar arkasndan gelir, Egehavalisindeki temizleme iini, ordu olarak Pertev Paann (sayn Pertev Demirhan)kumandasnda olan 4. Kolordunun Erkan- Harbiye Reisi Cafer Tayyar Beyin (rahmetliGeneral Cafer Tayyar Eilmez) mlki amir olarakzmir Valisi Rahmi Bey (merhum), ttihat veTerakki Frkas namna da mesul murahhas Mahmut Celal Bey (sabk Reisicumhur CelalBayar) ifa edeceklerdi. Devletin btn kuvvetleri, bu plann tatbiki iin harbiye nezaretinin ve

bakumandanln verdii emirlere gre hareket edeceklerdi. 61 eitli yollarla Rumlarrahatsz ediliyor, yaplan basklarla ge zorlanyordu. Tekilat- Mahsusa Reisi KuubaEref Beyin emrindeki eteler Rum kylerine basknlar yapyorlardEli silah tutan Rumgenleri , Amele taburlar ad altnda toplanyor, bunlar yol, orman ve yap ilerindealtrlyorlard. 62

55 Taalan Nurdoan Egede Kurtulu Sava s 65 akt Akam age s187

56 Bayar Celal Ben de Yazdm c 5 s1574 akt Akam age s187-188

57 1915 teki Ermeni Soykrmnda doktorlarn nemli roller stlenmelerini de ayn gerekelerle izah edilmitir. nsan

gvdesindeki tmr skenler vatann gvdesindeki tmr de skmlerdir

58 Akam T. nsan s167-168

59 Bayar age s1574 akt Akam T. nsan188

60 Mentee Halil Anlar Cumhuriyet 9 kasm 1946 akt AkamT. nsan s 188

61 Kutay Cemal Trkiye nereye gidiyor Sohbetler s 10 s 62 akt Akam age s 18962 Taalan age s 71-73 akt Akam age s189


17/45

17

Toynbee Ege Blgesinde yaplan milliletirmeler iin yle demektedir : Bat AnadoluRumlarna kar Trklerin saldrlar 1914 Baharnda younlat. Btn Rum cemaatleri korkusalnarak yer-yurtlarndan atld, evleri, topraklar ve sk sk da tanr mallarna el konuldu ve

bu srete insanlar ldrld, olaylarn geliimi bunun sistematik olduunu gsteriyor. Terr

s

rayla bir blgeden tekine yneldi ve yerel halk kadar Rumeli gmenlerinden de toplanan vegrnte dzenli Osmanl jandarmasna bal eteler eliyle byk bir vahetleyrtlmtr. 63 Rumlara ynelikiddet kasrgasnn bir yandan ortal ac ve gzyanaboarken, dier yandan vicdanlar kirleterek esip durduu o gnlerde, ne Rum halknn

Osmanl Devletinin dnda bir devlete tabiiyeti, ne de Yunan askerinin Bat Anadoluyu igali

sz konusudur. 64

Sava ncesi balayan bu srgnler, sava yllarnda da devam edecek ve Ermeni Soykrm iledorua kacaktr. Sava yllarnda askeri gerekeler ne srlerek yrtlenmilliletirmelerin organizasyonunda bu kez bir d destek de vardr. Bu destek Alman General

Liman Von Sanderstir. Von Sanders Paa btn Ege Blgesini bizzat kontrol etmektedir.Dido Sotiriyu O gnlere ilikin olarak: Beyin Almand, Trkse kol, biri tasarlyor tekiyapyordu. . . ok gemeden zmire bir Alman efi geldi, Prusya niformalar iinde fatihedal kupkuru bir adamd bu, Liman Von Sandersti ad. zmir Metropoliti Krizostomo buadam iin. Adn andnz her seferinde gargara yapp aznz temizleyinizdemiti. Biruursuzluk gibi kmt Kk Asyann zerine Harpten ok nce bir Alman uzmanlarakn balamt: Tccar, asker, polis, arkeolog, sosyolog, iktisat, doktor, rahip, retmenkisvesi altnda durumu incelemeye, bizim aslmz, gemiimizi ve halimizi, istidat veservetlerimizi renmeye geliyorlard . Hepsi de ayn rktc sonuca vardlar: Biz eytan

zekal Rumlarla, Ermeniler burada fazlaydk65

Von Sanders Hkmete verdii raporda, gn yaplmamashalinde, Ordunun gvenliinisalama sorumluluunu zerine alamayacan bildirmitir. Ayvalka uradnda, bugavurlar hala denize atmaya muktedir olamadlar m? , diyerek tehcirin bir an nce

balamasn istedii aktarlmaktadr. 66 Blge giderek yaanmaz hale gelmektedir: Yeni birsoygunculuk ve cinayet harman getiriyordu her yeni gn. Btn bunlarn, aslnda polistarafndan tertip edildii biliniyordu ama, mahkemeye bavurup failleri ihbar edebilmek iinlm gze almak gerekiyordu Trkiye savata Almanyann yannda yer alr almaz ky

blgelerinde oturan Rumlar da sistematik birekilde toprakszlatrlmaya balamt. Birkasaat iinde i blgelere g etmeye zorlandlar Dalarda kar altnda iki bklm, kurak

blgelerin boucu scanda susuzluktan inleyerek yryorlard hep. Yz binlerce Rum veErmeni bylece telef oldu.67

63 Akam T. nsan s189

64 Erbil Pervin Anadolu Alyordu Niobe s 37

65 Sotiriyu dido Benden Selam Syle Anadoluya s 64-65

66 Erim Hfz Ayvalk Tarihi s 60-62 akt Akam age s 19067 Sotiriyu d Benden Selam s 65-69


18/45

18

Rum kart kampanyann bir dier rgtleyicisi de o zamann Karesi (Balkesir) valisi olanttihat ve Terakkinin kurucu yelerinden Dr. Reit, anlarnda bu grevini, zmir blgesinde

baaryla yerine getirmesinden dolay vnr. Dr. Reit, daha sonra Diyarbakr VilayetindeErmenilerin imhasn rgtlemekten tr kt birhrete kavuacakkasap lakabn alacaktr.68

Morgenthau sava dneminde Rumlara uygulananlarla Ermeni soykrm srasndauygulananlarn benzerliklerine dikkat ekmitir: Trkler, Rumlara, Ermenilere karuyguladklar yntemi uyguladlar. Onlar Osmanl Ordusuna aldlar, ii taburlarnaaktardlarBu Rum askerlerinin binlercesi , Ermeniler gibi souk, alk, ve teki yokluklaryznden ldler. 69

Egeden gayri Trk unsurlarn temizlenmesi plannn iktisadi boyutunu (Rumlarn brakmakzorunda kald veya zorla el konulan mal ve iyerlerini iletecek Trkleri bulmak vb. )ynetmek zere zel olarak Bursadan getirilerek grevlendirilen 3. Cumhurbakan CelalBayar, stratejik noktalara kmelenmi gayri Trk ynaklar tasfiyesi sonucu, sadecezmir civarndan 130 bin dolaynda Rumun zorla Yunanistana g ettirilmi olduunuaklamtr. Celal Bayar tm eylemleri milli bir hareket olarak adlandrmaktadr. HalilMentee, zmir civarndan srlen Rumlar iin 200 bin saysn vermektedir Trakya

blgesinden srlen nfus ise Meclis-i Mebusan grmelerinde 300 ile 500 bin arasndaverilmitir Morgenthau, Ege Blgesinde bu yoldan ne kadar insann datldnn tamolarak bilinmediini, tahminlerin iki yz bin ile bir milyon arasnda olduunu sylemektedir.Kuuba, sadece 1914 iinde ve savan ilk aylarnda Ege mntkasnda ve bilhassasahillerde yuvalanm ve kmelenmi olanRum-Ermeni nfusun, srlen miktarnn birmilyon yz elli bin olduunu sylemektedir . Bylece, deil sahip, beki bile olamadmz

gavurzmir bata olmak zere tm Ege temizlenir. Kuuba tarafndan bu eylemler fetihhareketidiye tanmlanacaktr. Celal Bayarn tek tekehirlere ilikin verdii saylarn toplamda Kuubann rakamlarn vermektedir. ngiliz istihbarat servislerince Fransz Harbiyevekaletine verilen rakamlar Kuubann verdii saylara yakndr. 70 Trakya ve

Anadoludan gnderilen nfus 1, 5 milyonun stndedir, bu rakamn yars ya zor koullar

altnda ldler ya da katledildiler, Trk memur ve subaylar Hristiyanlarn artk Trkiyede

yaamalarna izin verilmeyeceini lan ediyorlar. Rumlarn el konulan emlakinin deeri 5

milyar Frankn (1 Os. Liras=22. 8 Fransz Frank71) zerindedir. 721913 ylnda Osmanl

68 Kaiser Hilmar, 1915-16 Ermeni Soykrm Srasnda Ermeni Mlkleri, Trkiyede Etnik atma Der. Zrcher,

letiim 2005. s 127



71 1914 ylnda ve 1915 sonuna kadar 1 Osmanl Liras = 22, 8 Fransz Frang

deerindedir. Ancak 1916 ve sonrasnda byk miktarlarda baslan Osmanl kat parasnn kur deeri hzla

dmtr (evket Pamuk)72 Akam T. nsan s 192


19/45

19

Btesi 38. 919. 877 Osmanl Lirasdr. 73 O yllardaki Osmanl Bte teknii bugnk bteteknii ile ayn olmadn dikkate alsak bile gasp miktar btenin be katnn zerinekmaktadr. Vedat Eldemin hesaplamalarna gre 1913 yl GSMH 22. 193 milyon kuru,1914 yl GSMH ise 24. 107 milyon kuru olduu74 gz nne alndnda el konulan

deerlerle ilgili bize bir fikir verebilir.Bat Anadolu, Trakya ve Karadenizde uygulanan bu temizlik operasyonu ile ilgili Meclis-iMebusandaki konumasnda D. Eskalidis Efendi : (ttihatve Terakkinin)mevki-i tatbikekoymak istedii siyaset-i dahiliye, slamlar zenginletirmek maksadyla Hristiyanlarnemvalini yama ettirmek olmutur Rumlar hudud- vatan haricine atmak iin Hkmetintertibat- mahsusat vastasyla vcuda getirilmi fedai eteler ile evvelemirde kasabalarda,sokaklarda alameleinnas ne kadar emlak ve eyalar varsa yama ettirdikten sonra polisefendilerin ve jandarmalarn imaz- ayn ve bazen de itiraki tahtndan Yunanistanagnderildi. Ahiren dahi baki kalan emval-i gayri menkullerini ve mameleklerini de yama

etmilerdir Bu insanlardan, bilmedii yerlere kendi rzas ile ve kemal-i tehalk ilegittiklerine dair onlardan evrak- ibraiyye aldlar demitir. Eskalidis bu operasyonlarla ilgiliolarak Talat Paaya bavurduklarnda , Talatn kendilerine : Biz Trkiyeden katiyyenmemnun deiliz, biz Venizelosun frkasna mensubuz. Yunanistana gideceiz niin bizemsaade etmiyorsunuz? Biiminde telgraflar gsterdiini aktarr. 75 Bu arada unu daekleyelim, Meclis-i Mebusan yesi Efkalidis Efendinin de mal mlk de yama edilmitir,mallarn istediinde adres olarak yrede kurulmu komisyon gsterilmitir. Emeni mebus

Nalbantyan Efendi de Meclis-i Mebusanda temizlik operasyonu ile Ermeni Krm arasndakiparalellie dikkati ekmi ; geri Trkler tekrar, tekrar yaplan zulmlerin, eylemlerin

aleyhinde olabilirler. Fakat yaplan mezalim Trkler namna yaplmtr demitir. Eylemler1913 ylndan itibaren izlenen sistemli politikalarn sonucudur ve Trk hakimiyetinisalamak adna yaplmtr Dolaysyla Trklerin kolektif sorumluluu sz konusudur. 76Trakyada bu operasyonlarn (ameliye-i imhaiyyenin) banda bulunan Hac Adil Bey, Meclis-iMebusan Riyesetine, Tekfurda (Tekirda) mutasarrf Zekeriya Bey Edirne Valiliine terfiettirilmitir. 77

Katliam grevlilerine soruturma almak yle dursun baarlarndan dolaydllendirilmilerdir. Ayn dllendirme Ermeni Soykrmnda da devam edecektir. BitlisValisi Abdlhalik78, Diyarbakr Valisi Dr. Reid, Trabzon Valisi Cemal Azmi, Kayseri Sanca

73 avdar Tevfik Trkiye Ekonomisinin Tarihi mge 2003 s 124

74 avdar T. Trkiye Ekonomisinin s 101

75 Akam T. nsan s 193-194



78 Talatn kaynbiraderi olan Abdlhalik (Renda) Bitlis valiliinden sonra kalanlar iin Halep valiliine atanm,

1922de zmirin yak

lmas

ve yamalanmas

nda zmir valisi, Maliye, Maarif , Milli Mdafaa bakanl

klar

ndan sonraTBMM Bakanlna kadar da ykselmi, Ebedi efin lmnden sonra yerine mili ef geene kadar birka gn

Cumhurbakanlna da vekalet etmitir.


20/45


21/45

21

kalmasn dour83[uyordu]. ttihat ve Terakkiye destek veren kesimler, Gayrimslim burjuvazinin ykselmesinden dahatszlk duyan devleti ve aktivist nitelik tayan Trkentelektelleri ile tara tccarlardr. Milliyetilii destekleyen klasik kompozisyona uygun84bukesimlerin ibirlii ok kolay olacaktr.

unlar ok iyi biliyoruz: 1. 20. Yzyln ilk eyreinde Ermeni sermayesi ok youn. 2.1915 Ylnda Ermenilere kar srdrlen politikann ok nemli ynlerinden biri desrgndr. Srgne gnderilen Ermenilerin mallarna evredeki Mslman Trk ve Krteraf tarafndan el konulmutur. Zaten, Ermenileri blgeden kaa zorlamak iin her trlnlem alnmtr. Kkrtmalarla huzursuzluk artrlm, ka iin ortam hazrlanmtr. 3.Srgn kanl olmutur. Pek ok katliam, soygun yaanmtr. Srgne gnderilen Ermenilerinmallan evredeki Mslman Trk ve Krt eraf tarafndan yamalanmtr. Srgnegnderilenlerin beraberlerinde gtrdkleri altn, bilezik gibi pahada ar ykte hafif mallarael koyabilmek iin insanlar yollarda ldrlmlerdir. Alk, souk, hastalk, beraberlerinde

tadklar altnlar, ziynet eyalar Ermenilerin tkenmelerine, rmelerine neden olmutur.4. Savatan sonra srgne gnderilen Ermenilerin tekrar yurda dnmeleriyasaklanmtr. Ekim 1918'de imzalanan Mondros Mtarekesinden sonra, srgnegnderilen Ermenilerin ve Rumlarn bir ksm tekrar yurtlarna dnerek mallarna vemlklerine sahip olmaya balamlardr. Rumlardan ve Ermenilerden yamalanm bumallarn tekrar onlarn eline gemesini engellemek iin Kuvva-i Milliye Tekilat kurulmutur.Veya Kuvva-i Milliye'nin temelindeki en nemli snfsal etkenlerden biri budur. Rumlarn veErmenilerin tekrar gelmelerine ve mallarna sahip olmalarna engel olmak. Onlar, Ege'den,ntep'ten, ukurova'dan vs. uzak tutmak. O halde sormak gerekir: Ermeni mallarna ne

oldu? 85 diye soruyorsmail Beiki.

Cevaplar ok, ancak biz bu yaz erevesinde hepsine yer veremediimiz iin sadecebirkalarna deinebiliyoruz. ukurovadaki yamalardan rnekler sunan yazar Yaar Kemal,yerel erafn tapucularla ibirlii iinde bunlara nasl el koyduklarn anlatyor: Birka yldanasl tapucu Abdlhalik Efendinin azndan girmi burnundan km, ne kadar Ermeni tarlasvarsa Kabakolunun stne yazdrmt. O kabak m, uyuzun birisiydi. Sonra ite bueytann sayesinde Kabakzade oldu. 86

Erafn yannda giriimci, ileriyi gren memurlarn da talanda nasl yer ald nasl

zenginletiini ise: Kasabaya geldiinde yalnayaktn. Ve Ermeniler katnda en gzelErmeni evine sen kondun. Artin Klekyann evine Kendirlinin konan sen ilkokul yaptn.Tandklarna, konar ger Trkmen Aalarna, ileri gelenlerine teker teker Ermeni evlerinisen dattn. adrdan k p Ermeni konaklarna getiler Hayk Topuzyann topran kaneder iftliinin tapusunu nasl kardn muallim Bey, nasl? Alt bin dnmlk VartanBeyann tarlasn hemen onun stne bir gn iinde yapverdin, niin? . . Sen akl etmesen

83 Hovhannisyan N age s75

84 Keyder . Memalik-i s39

85 Beiki . Bilim-deoloji s 234-23586 Kemal Yaar Demirciler ars Cinayeti Cem 1977 s 341


22/45

22

ileriyi grmesen, yol gstermesen, kim gelir de bu Ermeni konaklarna otururduSenolmasan kim gelir de o Ermeni topraklarnn tapusunu alrdYarsna Krtlerinyerletirildii, geri kalan harab olmu Ermeni renlerinin dolacan senden baka kim, kim,kim akl edebilirdi? 87

Vahet rneklerinden birinde: Hacn yolunda, krnn banda, Hacndan kap kurtulmaaalan Ermenileri gecenin karanlnda, bir kartal gibi stlerine inen, hepsini doraypkprden attktan sonra heybe, heybe altnlarn alan, onu da gtrp Adana Paasna verenoydu. Koz maarasnda on be tane knal, yeni yetme kz avenesiyle birlikte kirletip, on begn tepsi iinde gbek attrdktan sonra hepsini, byle namusu kirlenmi kzlar insanolunayaramaz diyerekten hepsini teker, teker ldren odur her koukta, kede saklanmErmenileri delik deik arayarak bulan odur.88

Ganimeti (! ) paylarken birbirlerine de girenler de olur: Buradan kacaksn. Panosyannmiras bana dt. Panosyann olu olduumdan deil nkleyin Panosyan ben iteledim.Ol sebepten Panosyann btn mal mlk, kona, tarlas, iftlii, dkkanlar hep bana kaldcebinden bir kat kard: ite kad da89 Tarlalarna Ermenilerden kalan topraklar naslkattklaryla ilgili: Benim tarlalarm Ceyhan suyu yannda, kyn aa yanna Karaalladoru der. Oralarda emvali metrukeden, yanicma Ermeni dostlarmzdan kalm hi tarlayok mu? Onu sormaya geldim, Benim tarlalar gayri bana yetmez oldu da biliyorum,Kuolu da oralardan emvali metruke sormutu da aramtm. Var olacak efendim. Olacakmuhterem Temir Aa kardeim. Karaalln orasnda ok tarla varBir hafta sonra gelin sizde bir ey yapalm.90 Diyerek tapu mdr kesesinden ake verir gibi erafa emval-imetrukeden mal datmaktadr. Bir baka rnekte ise: Derken Memet Zeki RstemoluAnavarzann Haclar yanna den topraklardan bin dnmlk bir Ermeni iftliine hi yoktankondu tapusunu stne kartt. 91 Tapucuyu ayarlayan istedii yerden istediini alabiliyor.

Her kesin ayr bir niyeti vardr, imknlar o kadar genitir ki herkese yeter, ganimet (! )byktr, her kesim pay peindedir. (C)esim bir Ermeni konaehzadegana, Sarsu kprscvarnda kanarya sars rengindeki yan yana iki Ermeni evi Talat Beyle yar- gar Canbulat

beye, ieride Ermeni mahallesinde muhteem bir ermeni kk Topal smail Hakkya,stasyona yakn, oturmaya salih btn evler ttihadn en mhim ricaline tahsis olunmu.92Bu satrlar sava srasnda Bakentte kendilerini tehlikede hissedip Eskiehirde kendilerini

emniyete almak isteyen devlet ricalinin srgne gnderdikleri vatandalarnn mlklerinipaylama dncelerini ifade etmektedir. Artk Eskiehir Ermenileri de karlmt.

87 Kemal Y, Demirciler s 353-354

88 Kemal Y, Demirciler s355

89 Kemal Y, Demirciler s 357

90 Kemal , Y. Demirciler s416-417

91 Kemal Y, Demirciler s 168

92 Refik Ahmet. ki Komite ki ktal Kebike 1994 s 10

.


23/45

23

Kymetdar hallar ve eyalar kamilen evlerinde idi. Fakat hkmet bunlar muhafazadanacizdi. Sahipsiz kalan evler gya polisler tarafndan muhafaza olunuyordu. Halbuki geceleyinhallar ve davarlar, kymetdar eya kamilen alnyordu. Ayn hal zmitin Adapazarnntahliyesi esnasnda da vukua gelmi, eyalar alndktan sonra izi belli edilmemek iin evler

atee de verilmiti.93

Bursada T mensuplar Ermeni evlerini kendi adlarna kaydettiler. Tapu memurlar,Ermenilerle, mlkleri kendi zerlerine veya T adna hibir deme yapmakszn alanittihatlar arasnda szl yaplan szlemeleri kabul etti94 Bursadaki yerel T tekilat ve

baz mensuplar, Ermeni ev ve toprak sahiplerini, zorla tapu dairesine gtrdler. Oradamallarn hibir zorlama olmadan sattklarn ve teklif edilen fiyatn yeterli olduunu ilanetmek zorunda brakldlar. Bu ilan zerine Ermeni mal sahibine, eline iinde para olan torbaverilirdi. Mal sahibi, parann toplamn saymak ve tam olduunu ilan etmek, odadan ktzaman ise paray torbaya geri koymak ve memurlara geri vermek zorundayd. 95 Osmanlnn

mttefiki Avusturya-Macaristan Trabzon Konsolosu Kwiatkowski, msaderenin yerelmemurlarla ilgili ksmn soygun olarak nitelemitir, subaylar, memurlar ve polisler yamanniindedirler.

Egedeki Rumlarn grlmesinde olduu gibi Ermenilerin srgnnde de mlkler satnalnyor(! ), sat ilemleri biter bitmez hemen arkasndan verilen bedele el konuluyordu.Ermeni zenginlerinin evleri satn alnm, takrir verilir verilmez paralar zorla zulm ileistirdat olunmutu Bu fecaatleri duyup da mteessir olmamak kabil deildi Bu hareket,

beeriyet namna bir cinayetti. Hibir hkmet, hibir devirde, Bu derece gaddarane bircinayet ika etmemiti.96 Ahmet Refik (Altnay)97 Ermeni Soykrmn bu szlerle ifadeediyordu.

Ahmet Refikin Milli iktisata ilikin yargs ise: Hususiyle milli ticaret, adeta milli bircinayetti. Bu cinayete itirak iin nazrlar, defterdarlar, valiler ve mutasarrflarmemuriyetlerinden istifa ediyorlar, el birliiyle bedbaht halk ldrmeye alyorlard. Fakat

bu cinayette en ziyade itiraki olanlar, ticaretle megul mebuslard. ttihadn tacir vemuhtekir mebuslar milletin en muhakkir snfn tekil ediyorlard. ttihadn cinayetlerinitasdik iin bu zatlarn azlarna Topal smail Hakk uvallarla eker atyor, Talat deste desteimtiyaz beratlar tkyordu.98

93 Refik A. ki Komites 34-35

94 Kaiser H. 1915-16 Ermeni Soykrm s 147

95 Kaiser H. 1915-16 Ermeni soykrm s150

96 Refik A. kiKomite s 45

97 Ahmet Refikin Ermeni Soykrm ile ilgili aklamalarndan dolay Kemalistler tarafndan affedilmemi, almalar

yasaklam, niversitede ki krssn kaybetmi, yoksullua mahkum edilmitir. Hastalnda ilalarn alamam,

sefalet iinde kimsesiz lmtr98 Refik A. ki Komite s 60


24/45

24

Milli ktisatn teorisyenlerinden Tekin Alp (Moiz Cohen) Yeni Mecmuann 18 Nisan 1918tarihli 50. Saysnda bu dnemde oluan birikimi kutsayarak biriken servetin ynelimini yleaklamaktadr: Sava srasnda servet-i umumiyenin artt iddia olunmasa bile nakdi servetnispetsiz bir derecede oalm, Trkiye iin Bat Avrupa usulnde kapitalizm devresi

balam

t

r. retim aralar

n

sermaye gcyle temerkz ettiren bykirketler, milyonlarcaparay paralar bir elde toplamay baaran byk zenginler gittike oalyor te iborlanmaya temel olan gene bu kapitalizm tezahrdr. Halkn elinde nakdi servet bu dereceoalmasayd hibir vakit i borlanmann yaplmasna imkan kalmazd zetlersek i

borlanma lkemizin siyasi, toplumsal ve ekonomik alanda yeni bir dorultuya doruyneldiini isbat etmek ve gstermek suretiyle sevin ve mutlulukla alklansa yeridir99diyerek hkmetin i borlanma baarsn kutlamaktadr. Acaba bu borlanmann baarsna;

birikimine el konulan, srgn edilen, yok edilen ve canlar alnan ka milyon gayrimsliminne kadar katks vardr?

Ankara Hkmetinin de ilk aklna gelen el konulacak deerler yine srgn edilerek yok edilenbu gayrimslimlerin deerleri olmutur. Bakumandanlk yasas kp M. Kemal Bakomutanolarak atandnda, Bakomutan olarak Meclisin tm yetkilerini de almt. Zaten ancak bukoulda grevi kabul etmitir. ki gn sonra bu yetkilere dayanarak 7- 8 Austos 1921 deTekalif-i Milliye emirleri yaynlamtr. On emir olarak da adlandrlan emirlerden Altnumaral emir: lkeyi terk etmi olanlarn hazineye gemi olan mallarndan ordu ihtiyacnayarayacak olanlara el konulacaktr.100 Hkmn ieriyordu. El konulan bu deerlerle orduihtiyac karlanm, kalan deerler asker ve sivil yneticilerin maana karlk devredilmitir.El konulan bu deerlerden Ermeni Soykrmn gerekletirenlerin miraslarna da hizmet

maa balanmada yararlanldn da bu arada belirtelim. 1925te Talat ve B. akirinmiraslarna bu deerlerden maa balanmtr.

Der Zor Mutasarrf Salih Zeki, een infazclara soygunun meruluunu aklarken: Rveteniye ihtiyacnz var? ayet istediiniz paraysa, evvela onlar ldrn, sonra paralarn alnmparatora hizmet ediyorsunuz, bu sebepten, iiniz meru101diye rvet al p greviniyapmayacak olanlara talan ve soygunun yolunu da gstermektedir. Diyarbakrda etelercekatledilen Vartakes ile Zhrap Efendinin katilleri erkez Ahmet ve Nazmn crmlerindendolay Cemal Paa tarafndan idam edildiinde olaya ahit olan Falih Rfk Atay: erkesAhmet ve Nazmn eyalar ald zaman antalarnda kadn yz, bilezik, kpe vemcevher buldular bu iki serserinin bir ideal iin fedakarlk deil, zengin olmak iin cinayetyapm olduklar belli idi 102 diyerek etelerin soygun ve talanna da iaret etmektedir. erkezAhmet ve etesi Vali Dr. Reitin Diyarbakrdaki krmlarn gerekletiren etesidir.

99 avdar Tevfik Trkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960 s 92

100 avdar Tevfik, Tkiye Ekonomisinin s146

101 Dadrian Trk kaynaklarnda Ermeni Soykrm s329102 Atay Zeytinda s 83


25/45

25

Olayn bir baka ahidi olan Drdnc Ordu Kurmay Bakan Ali Fuat (Erden) hatralarnda:etecilerin ahsi eyalar arasnda kan lekeli beibirlik altnlar bulunmutu103 demektedir.dam karar ve infaz ile ilgili ttihat nderi Paalarn yazmalarnda: Talat beyden CemalPaaya 15 Eyll 331 (28 Eyll 1915) tarihli ifre cevab: herhalde ortadan kaldrlmas gerekir.

Sonradan pek zararl

olacakt

r. Cemal paa Talat Beye bizzat zlecektir kayd

yla ifre:erkez Ahmedin idamna hkmolundu. Yarn sabah amda gerei yaplacaktr.104damlarve infaz hakknda: Cellatlara ve katillere kar minnet borcu ardr. Onlar kendilerine ihtiyaduyduklar belirtenlere ve kendilerini kullananlara tahakkm etmek isterler. Kirli ilerdekullanlan vastalar ihtiya ve kullanm zamannda lzumludurlar; fakat kullanldktan sonra

ba stnde tanmay p ortadan kaldrlmalar gerekir (tuvalet katlar gibi)105dncesindedir.

erkez Ahmeti Ahmet Refik yle anlatr: erkez Ahmet, Ermeni fecayii iin mhim birvesika idi. Bu kanl hadisenin safahatn bizzat failinden dinlemek istedim. erkez Ahmete

Vilayet-i arkiyede neler yaptn sordum. izmeli ayaklarn birbirinin stne att, cigarasnndumanlarn karsna savurdu: Bey birader, dedi, u hal namusuma dokunuyor. Benvatanma hizmet ettim. Gidin, grn, Van ve havalisini Kabe toprana dndrdm. Bugnorada bir tek Ermeniye tesadf edemezsiniz. Vatana bu kadar hizmet ettim: sonra o Talat gibihergelelerstanbulda buzlu bira isinler, beni byle tahel-hfz getirtsinler, yok bu haysiyetimedokunuyor! erkez Ahmetten daha fazla malumat almak istiyordum: Peki, bu ZhrabFilan ne oldular? duymadnz m? Hepsini geberttim. Cgarasnn dumanlarn havaya dorusavurdu, sol eliyle byklarn dzelterek szne devam etti: Halepten kmlard. Yolda rastgeldik, derhal arabalarn kuattm. Gebereceklerini anladlar. Vartakes dedi ki: Peki Ahmet

Bey bize bunu yapyorsunuz, fakat Araplara ne yapacaksnz? Sizden onlar da memnundeiller. O senin bilecein i deil kerata dedim, bir mavzer kurunu ile beynini patlattm.Sonra Zhrab yakaladm. Ayamn altna aldm. Koca bir tala kafasn ezdim, ezdim,geberinceye kadar ezdim. 106

Ali Kemal 18 Temmuz 1919 tarihli Alemdardaki yazsnda: Adalet Nazrmz hapishanelerinkaplarn at Kabahati Ermenilerin zerine atmayalm; dnyann aptallarla dolu olduunuzannetmeyelim. Tehcir ve katlettiimiz insanlarn mallarn, mal-mlklerini yamaladk;hrszl meclis ve senatomuzda tasdik ettik.107 Szleri etelerin nitelii ve politikannamalarn aklamaktadr. Ali Kemalin Ankarann kesin zaferi sonras lin edildiini de

belirtelim.

Kayseri ve Der Zor Mutasarrf Salih Zeki Kasm 1916da stanbula arldnda,beraberinde Ermeni kurbanlarndan rvet ald on binlerce altnla dolu sandklar bulunduu

103 Erden Ali Fuat Birinci Dnya Harbinde Suriye Hatralar Kltr Y. 2003 s268- 269

104 Erden Birinci Dnya. 269

105 Erden Birinci Dnya s267- 268

106 Refik Ahmet ki Komite ki Ktal s 42107 Dadrian V. Trk Kaynaklarnda Ermeni Soykrm s 50


26/45

26

sylenir.108 Salih Zeki emzik bebelerinden 70-80 yandaki ihtiyarlara kadar Ermenileri ifnaetmesiyle vnen, Tasviri Efkar muhabirinin 10, 000 Ermeniyi ortadan kaldrdnn doruolup olmad sorusuna Benim namusum var. On bine tenezzl etmem diye cevap verecekkadar kendinden emindir. Hasan Amca, bir makalede (Alemdar 5 ve 6 Nisan 1919) Diyarbakr

Valisi Dr. Reitin grevine yaln

zca iki sand

kla gittiini fakat stanbula Ermenikurbanlarndan alnan mallarla ykl vagonlarla dndn yazmaktadr Farcalyan, ReitBeyin Costantinoplea gitmek zre 43 kutu mcevherat ve 2 sandk kymetli tala bir trenleHalepe geldiini bizzat grdm diye ekleyerek, bu talann mcevher ve deerli talar, birkahal ve eitli antikalar ierdiini aktarmaktadr Reit sonuta 1916da katliamlardan deil,hazineyi yz binlerce Trk lirasndan mahrum ederek Ermeni Sermayesinin zimmetegeirilmesinden dolay cezalandrlmtr. Daha sonra son Ermenileri tehcire gnderdii Ankaravilayetinin valisi olmutur. 109

Halide Edip, Ermeni krmnn arkasndaki asl gerekenin, siyasi mnakaalar haricinde

Almanlar tarafndan manen desteklenen salam bir iktisadi sebep vard. Bu, pazarlar Trk veAlmanlar iin temizlemek manasna gelen Ermenilerin iktisadi hkimiyetine sonvermekti110 Diyerek hedefi iaret etmektedir. Trkiyenin mttefiki Almanyann Halepkonsolosu Hoffmann da ayn kandadr, 8 Kasm 1915 tarihli raporunda111 bu dncelerinivurgular, Ermeni imhasnn esas olarak ekonomik kkenli olduunu ileri srer, Ermenileriiktisaden iyi diye niteleyerek onlarn yz binlercesinin gayretli becerikli zanaatkarlar vealkan ve mteebbis iftiler olduklarn belirtir.

1915 Ermeni Soykrmnda el konulan maddi deerlere ilikin : Ermeni Ulusal Konseyinin1919 da Pariste hazrlad rapora gre bu deer 19 milyar Fransz frankna (1Os Liras=22.8 Fransz Frank112) ulamaktadr Bunlarn yannda Hkmetin kartt zel kanunla

Ermenilerin Trk bankalarndaki paralarna da el koymutur. Katliamda len Ermenilerin

Avrupa bankalarndaki paralarnn da ne olduu, bugne kadar bilinmemektedir.113ttihatlarn istekleri o kadar ileridir ki, Talat, Ermenilerin Amerikan sigorta irketlerindeki

paralarn dahi Amerikan Bykelisinden istemektedir114. Morgenthau, Talatla yapt zelgrmesini aktarrken Talatn: Keke Amerikan hayat sigortas irketlerine bavursaydnzda Ermeni polie sahiplerinin tam bir listesini bize gndermelerini salasaydnz. Nasl olsahepsi ld imdi, paray alacak miraslar da yok. Tabii ki bunun tm devlete kalr. Hkmet

108 Dadrian V. Trk kay s 136

109 Dadrian v. Ermeni Soykrmnda Kurumsal Roller s 154-155

110 Memoirs of Halide Edipten aktaran Dadrian V. Trk kay s139-287

111 Dadrian V. Trk kay s 137-138

112 Pamuk evket Dipnot 70

113 Keshishian Alexander El Menakiul Arabiye Vel Meazirul Ermeniyye ( Arap katliam ve Ermeni Soykrm)

Aleppo 1994 s 248-254114 Balakian Peter Kaderin Kara Kpei ev. Argun Ate Belge Y. s 166


27/45

27

imdi yasal olarak miras durumundadr yapar mydnz bunu? 115 Diye istekte bulunduunubelirtir.

Karadeniz Blgesindeki El Koymalar , Talanlar ve Katliamlar

Bu el koymalardan Karadenizli Rumlarla birlikte blgedeki Ermeniler de nasiplerinialacaklardr, Dr. Rza Nur hatralarnda, Dou Karadenizdeki etnik temizlikten ve butemizlii gerekletiren Topal Osmandan bahsederken: [Maliye Bakan] Ferid, OsmanAay halk soyuyorsun diye azarlad. Osman Aa u cevab verdi: Beyefendi evet paratopluyorum, fakat bir Mslmann bir habbesini almammdr. Aldm hep gavur maldr.Benim bamda binlerce haarat var. Bunlar kanl katil, ekya. Dalarda dolap millete zararvereceklerine toplay p dmanla harp ediyorum. Bunlar yiyecek, giyecek ve harlk istiyor

Bu Rumlar bize neler yapyorlar. Paralarn, canlarn almak helaldir Trkm, Mslmanm.Evet Trkm, dini, gavurlardan kurtarmak iin alyorum. Mkemmel ey. Sonra bilfiil

byk cesaretle harpler ediyor. Yanma arp oturttum. Ve kendisine: Aa! Sen Ferid Beye bilmem kime bakma! Yaptn yanl deil. Tamamiyle dorudur. Haklsn vatana bykhizmetler etmisin. Bildiin yolda devam et dedimAa Pontusu iyi temizle dedimtemizliyorum dedi. Rum kylerinde ta stnde ta brakma dedim. yle yapyorum ama,kiliseleri ve iyi binalar lazm olur diye saklyorum dedi. onlar da yk, hatta talarn uzaklarayolla, dat. Ne olur ne olmaz, bir daha burada kilise vard diyemesinler dedim. Sahi yleyapalm. Bu kadar akl edemedim dedi.116

Katliamlarn ve el koymalarn nasl ve kimlerle yapldn anlatan Topal Osman, GiresunBelediye Bakan ve Mustafa Kemalin Muhafz Ktas Komutan, Rza Nur ise Bakandr.Bakann talimat gerei Dou Karadenizde Hristiyanlara ait bir iki tane kilise dnda bukltre ait hi birey kalmamtr. Ayn tavr Ermeni blgesinde de sz konusudur.

Sadece Dou Anadoluda Mahmut Kamil Paann sorumlu olduu blgede kltrel jenosideilikin olarak, Keshishian: Ermeni topraklarnda Ermeni halkna ait 1639 kilise

bulunmaktayd. Bu kiliselerin ounluu, sahip olduklar zengin kltrel zelliklerinden dolayErmeni dini mimarisinin zgn belgeleri olarak kabul edilmekteydiler Bu baha biilmez

hazineleri alnd, geri kalan da dinamitle yok edildi. Gvenilir istatistiklere gre Trklerbinden fazla kiliseyi tamamen yktlar. Geri kalanlarn da 1915-1922 yllar arasnda ambar,depo ve tavlaya evirdiler. Trk hkmeti, o zaman uluslararas ne sahip baz kiliseleri iseykamad iin, bu abidevi eserleri yabanc turistlere Hristiyan Trkler tarafndan ina edilmiTrk mimarisinin rnekleri olarak sunmutur. Bu tarihi abidelere ilikin Trk resmi politikasyle ifade edilebilir: Ermeni kelimesi Trkiyede hibir anlam ifade etmemelidir. Budnyada Ermenilerin hatrlanmamas, Ermeni mimarisinin, binalarnn, hatta onlar artran

115 Morgenthau Ambassador dan akt. Dadrian Trk kay s 287116 Dr Rza Nur Hayat ve Hatratm c 3 iaret 1992, s 163-164


28/45

28

hibir eserin gndeme gelmemesi ve hepsinin bu dnyada unutulmas ve yok edilmesi, Trkkanunlarnn ve adetlerinin gereidir.117

Asur Soykrm

Almanlarn Dou Politikas erevesinde ( Cihat Made in Germany118) Badat Demiryoluevresindeki kadim Hristiyan topluluklarn srlmesi, katliamlar ve mallarna el konulmas daayrca zerinde durulmas gereken nemli bir konudur. Anadolunun homojenletirilmesi

projesinin bir paras olarak unutulmu bir soykrm olarak Asur Soykrmndan da szedilmesi gerekir. Almanlarn istemeyerek sua ortak olduklarn syleyen Lepsius, 1915 tekiAsur Soykrm ile ilgili raporunda u bilgileri verir: Srlenlerin kitlesel kym, erkezler,Krtler ekya eteleri ve ayrca nizami birlikler tarafndan yerine getirildi. eitli valiler,

mutasarrflar ve muhtarlar srgn saklama biimlerini gereksiz grdler ve Diyarbakr, Cizreve Midyattaki (Tur Abdin) btn Hristiyanlar bulunduklar yerde ldrdler () MidyatMutasarrf, ilesindeki Hristiyanlar (Sryani, Ortodoks, Yakubiler ) katledilmesini reddettiiiin Diyarbakr Valisi Reid119 Beyin emriyle ldrld. Diyarbakr katliamlarnndzenleyicisi Reid Bey Ankara valiliine atand.120

15 Eyll 1915 ile 3 Ekim tarihleri arasnda Misyon Bykelilii yapan Wolff-Metternich :Trkletirme, Trk olmayan herkesi srmek veya ldrmek, yok etmek ve iddet uygulayarakmlkne el koymak demektir, zgrlk Fransz ilkelerinin sylemi altnda, burada

Trkiyenin nlyeniden douu oluuyor121

demektedir. Lepsius Gayrimslimlere ynelik politikalara ilikin unlar sylemektedir: Dinsel nedenli kouturmalarn saf bir kltrdehibir zaman olmad unutulmamaldr. Roma mparatorluundaki Hristiyan kouturmalardevlet karlarna uygun olduu iin gerekletirilmiti; ortaadaki ve Rusyannyeniandaki Yahudi kouturmalarna mal edinme hrs neden olmutu. Muhammedin bizzatrgtledii pogromlar, ganimet uruna yaplan eylemlerdi. Gen Trklerin belki de gemizamanlarn en by olan Hristiyan kouturmalar da ayn nedene dayanyordu: Devletkarlarna uygunluk ve mlk edinme hrs. 122

117 Keshishian Arap Katiam s248-254

118 Tunay Mete Cihat ve Tehcir Afa, 1991 s 18

119 Ermeni Soykrmnn bu nl simas Vali Dr Reit Beyin ad hala Ankarada MSB ile Saraolu (N. Kemal)

Mahallesi arasndaki caddeyi sslemektedir. Bu cadde ayn zamanda eski ve yeni Babakanlk binalarn da

birbirine balar

120 Yonan Gabriele Asur Soykrm Pencere 1999 s 274

121 Yonan G. Asur s275

122 Yonan G. Asur s 275


29/45

29

Gerek Lepius gerekse Metternich Osmanlnn sava srasndaki mttefiklerinin misyongrevlileridirler. Alman Bykeliliinin Babakanna gnderdii 31. 7. 1915 tarihliraporunda: Diyarbakr Valisi Reid Bey, ynetimi altnda bulunan blgedeki Hristiyan halkn,rk ve mezhep gzetmeksizin, sistematik olarak kkn kazmaya balad. Bu eylemde

zellikle Mardin ve Tell Ermendeki Katolik Ermeniler ve Midyat, Cizre ve NusaybindekiKeldani Hristiyanlar ve Sryaniler (Asurlular) zarar grd123 diyerek olayn boyutlarn vevahametini gzler nne sermektedir. 1890 lardan 1925lere kadar 450 bin kadim Hristiyantopluluklara mensup insan katledilmitir124 Asur Soykrmnda ne kadar bir deere elkonulduu bilinmemektedir. Milli iktisata ne kadar katkda bulundurulduklarna ilikin birrakam tespit edemedik.

Asur katliamn inceleyen Gabriele Yonan: 1915 ylnn Nisan ve Mays aylarnda Hristiyankymlar ve srgn zirveye kt zaman , Osmanl hkmeti imparatorluungneydousundaki Nasturi Asur dal airetlerin, geride tek kii kalmamacasna srgnn

sistematik olarak hazrlamtRayat olan bir Hristiyann gven iinde benim diyebileceihibireyi kalmamt; sahip olduu herey yerel bir Krt aas ya da bir Osmanl hkmetimemuru tarafndan el konularak ya da ortadan kaldrlarak bir ekilde elinden alnmtKrtler, Trk ordusundan silah ve mhimmat aldlar ve sava malzemesi KayzerAlmanyasndan bol bol geliyordu. KrtlerYamalar ve Hristiyan komularnn arazilerineel koyma yoluyla da , paral asker olarak verdikleri hizmetin karln aldlar. Ama yalnz onyl sonra, bizzat kendileri de bugne kadar sren bir Trkletirme politikasnn kurbanoldular.125 Nasturilere ynelik kapsaml bir krmn Hakkari blgesinde 1924 tarihinde degerekletiini126 de belirtelim.

Katliamlardan Almanyann sorumluluuna da deinen Yonan, Trkiyedeki Alman diplomatve generallerinden tam itaat istendiini, katliamlardan arta kalanlar iin bir eyler yapmakisteyenlerin geri arldn ve kamuoyuna vatan haini olarak tantldn belirterek; AdolfHitlerin 1939 da Gen Trklerin jenosid politikasna iaret ederek, kendi jenosid planlarnlegalletirmeye alt bir gerektir. te yandan 20. Yzyln ilk halk soykrmnn ahlaki birdeerlendirmesinin yaplmasnn reddedilmesi, sonu olarak Hitlerin eline koz vermitir.127Hitler 22 Austos tarihli nl konumasnda, Polonyaya kar imha planlarnn olumsuzsonular konusunda kayglanmamalarn tlemekte ve bu imha olgusunun unutulmaya

brakldn vurgulayarak, Bugn Ermeni imhasndan kim bahsediyor? 128 Szleriyleyandalarna moral vermektedir. Halil Menteenin anlarndan Berlinde bu konulardaAlmanlarla altn anlyoruz129

123 Yonan G. Asur s278

124 Keshisian A. Arap katliam ve Ermeni Soyrm s 250

125 Yonan G. Asur s 209-213

126 Zarakolu Ragp Bir Kadna At-Diliculum Odium Belge Y. 2003 s 58

127 Yonan G. Asur s 19

128 Dadrian Vahakn Trk Kaynaklarnda Ermeni Soykrm s 150, 290129 Akam T. nsan 263-264


30/45

30

Araplara Ynelik Eylemler

Ermeniler, kitle halinde Anadoludan krla, krla Arap llerine doru srlrken, SuriyedenAnadoluya doru bir baka unsurun, nderleri Cemal Paa tarafndan idam edilen Araplarnsrlmesi olay da ttihat ve Terakkinin srgn politikasnn bir baka yzdr. ncordunun arkasnda tehlike yaratanlar Drdnc ve Altnc ordunun arkasna, Drdncordunun arkasnda tehlike yaratt ne srlenler Anadolunun ortasna srgnedilmektedirler. Grld gibi ama gvenlik deil, srgn edilenlerin yok edilerek onlarnekonomik glerine el koymaktr. Hristiyan Araplar da iktisaden gelimilerdir. Byleliklegayri milli unsurlar ortadan kaldrlarak milli iktisata gereken zemin hazrlanmaktadr.

Milli ktisatn Baars

Sava yllarnda sava artlarnn izole ortamnda etnik temizlik gerekletirilmiimparatorluun en kalabalk iki unsuru Rum ve Ermeniler tasfiye edilmilerdi. Herhangi birtarih kitabn an bu gn: Ermenilere kar yrtlen zulm ve katliamla ilgili birka kurusatr bulursunuz o kadar. Bir de belki, souk ve cansz birka istatistik Bu istatistiklerin

kimisi, kurbanlarn saysnn bir milyona ulatn; kimisi de bir milyonu atn syleyecektirsize. Kimisi de belki Rumlar da ekleyerek bu sayy bir buuk milyona ykseltecektir Teksorumlusu Trkler deildir iin: Anadolunun zenginliklerini ellerinde tutan Hristiyanhalklarn ortadan kalkmas gerekiyordu; nce Almanlarn daha da sonra Mttefik kapitalistlerinyaylp gelimelerine engeldi nk bu halklar Ve ekonomik hkimiyetlerini emniyet altnaalmak iin en alaka planlar kuran yabanc metropoller, her eyden nce, Orta Dounun

petrol blgeleriyle n Asyann masallara layk zengin blgelerinden geerek Badattanzmire ulaan demiryolu hattn ele geirmek istiyorlard.130 Dido Sotiriyu yaplanlaryukardaki satrlarda byle zetliyor. Hangi istatistik bu halklarn ektii aclar ifade edebilir

ve aklayabilir. Katliamda ldrlen insan saysna dair farkl rakamlar ileri srlmekle birlikte, kesin olan ve rivayete mahal olmayan husus, kkleri ok eskilere dayanan Ermenihalknn Anadoludan sklp atlmasdr. Ermeni yazar Gostan Zaryan 1922 ylndakignlnde; Kayplarm z ylesine byk ki bunun hakknda yazmak bile korkun131Szleriyle olanlar hakknda dt not etnik trdeliin gerekletirilmesinin gayr-i Trkunsurlara nelere mal olduunu ifade ediyor.

130 Sotiriyu Dido Benden Selam s 116131 Balakian Peter, Kaderin Kara Kpei ev . Argun Ate Belge y. 2005 s 81


31/45

31

kinci Merutiyete kadar irket-i Hayriye ve Ziraat Bankas dnda, yabanc sermayeyebavurmakszn kurulmu Osmanl Anonim irketi hemen, hemen yok gibiydi. ttihatlar,Sermayeye yeterli tevik ve gvenceler verdiklerinde Tatil-i Egal kanunu da bu cmledendir-tccarlarmzn Uruk-u gayretleri (gayret damarlar ) heyecana gelerek alacaklar ve bu

suretle devlet ve milletimizin siyaseten, ticareten pek li mevkileri igal edecei tabii idi.132

kinci Merutiyetle birlikte Mslman Trk unsur ticarete daha fazla atlmaya balam,Ticaret ve sanatn dine ters dmedii yolunda fetvalar verilmi, fukaralk kfre yakn bireydir, kazanan Allahn sevgilisidir gibi hadis-i eriflerle Mslman servet edinmeyezendirilmitir. Bu arada stanbulda bir slam Ticaret Cemiyeti de kurdurulmutur. 133ttihatlarn gdmndeki slam Mecmuas da milli iktisadn savunusunu stlenmektedir.Her tarafta yeni alm Mslman dkknlar, maazalar grlyor, yeni yeni Mslmanirketler douyordu. Mslman halk bu dkknlardan, bu irketlerden alverie tevik ediliyor,

bunun milli himaye gerei olduu syleniyordu. Milli Himaye odur ki ahali kendi

milletinden olmayanlardan alveri etmez, birokeylerden mahrum olmaya katlanr; fakatparasn bakalarna verip de milletini fakir drmez. Milletdalarndan yaln z birinin bir

teebbsn millet ii bilir, ona yardm eder.134Bunlarn yannda yerel ttihat rgtlerceGayrimslimlere kar boykot kampanyalar da ihmal edilmez.

Merutiyetle birlikte Mslman-Trk unsur ticarette daha fazla yer almas salanm ve tevikedilmise de umulan baar elde edilememitir, milli iktisadn politikas sava yllarndameyvelerini verecektir. Tanin 7 Mays 1917 tarihli saysnda: birka sene evveline gelinceyekadar memleketin btn iktisadi faaliyeti gayr-i milli eller iinde olduu halde u bir iki

seneden beri dorudan doruya milli olan teebbsat byk bir vusat kesbetmi bulunuyor

Harbin milli ticaret ve milli tccarlar nokta-i nazarndan icra ettii bu faideli tesirlerinden

dolay ne kadar memnun olsak azdr135szleri savan nelere kadir olduunun ifadesidir.

Sava ttihatlara zlemini duyduklar Mslman-Trk i adamnn yaratlmas iin gerekliortam fazlasyla salamtr. Sava yllarnda, baz i sahalarnn Trk-slam erafn elinegemesinde siyasal etmenler de rol oynam, ermeni tehciri ile doan boluklar Mslman-Trk giriimciler doldurmutu. te yandan Men-i htikr Heyetinin speklasyonla mcadelesrasnda zellikle gayr-i Mslimlere ynelmesi, Mslman-Trk tccara rakiplerini tasfiyede

byk kolaylk salamt[r]136

Sava yllarnda anonim irketlerde olaanst bir patlama yaanmtr. Merutiyetin lk beylnda (1908-1913) kurulan anonim irketlerde yabanc ve gayrimslim unsurlarla ortaklagidilmi, irketlerin ounda yabanc sermaye arln korumutur, sava yllarnda (1914-

132 Toprak Z Trkiyede . S 43

133 Toprak Z Trkiyede s 52, 53

134 Toprak Z Trkiyede s 55

135 Toprak Z Trkiyede s 36136 Toprak Z Trkiyede s 57


32/45

32

1918) faaliyete geen anonim irketlerin byk ounluu Mslman-Trk eraf tarafndangerekletirilmitir. 137

Zafer Toprakn incelemesinde 1908 ve 1913 arasnda ki be yllk sava ncesi dnemdefaaliyete geen anonim irket says toplam 113tr, bu irketlerin sermaye toplam 10. 596.

562 Osmanl Lirasdr, sava yllarnda ki drt yllk dnemde (1914-1918) kurulan irket says123e ykselirken sermaye toplam da 18. 545. 000 Osmanl Lirasyla neredeyse iki katnakmaktadr. 138irket says ykselirken Trk sermayeli irketlerin sermayesi Sava dneminin

bandaki yln btesinin yarsn da ayordu. 1914 ylnn Btesi 35. 329. 950 Osmanllirasdr.

Bu saylara yine Zafer Toprakn 1919 ncesinde kurulmu ancak yukarda zikredilentaramalar srasnda A olarak rastlayamad ve 1927 ylnda faaliyet gsteren (bunlarn 1918sonras anonim irkete dntn dnmektedir) 15 adet Anin 2. 294. 000 liralksermayesini de139 eklediimizde rakamlarn daha da bydn grrz.

Bu rakamlara ttihatlarn 1918 ylnda 19 milyon Osmanl liras devlet tahvilini savan sonyl olmasna ramen i piyasada satabilme baarsn da ekleyelim140. Ki Osmanl ilk kez i

piyasaya tahvil ihra etmitir. Burada bu deirmenin suyu acaba nereden gelmitir? Sorusunusormadan geemiyoruz.

Bu rakamlar karlatrabilmek ve bize bir fikir vermesi asndan, Osmanl btesinin 1913-14 ylnda 35. 329. 950 Os. Liras, 1914-15 ylnda 57. 841. 339 Os. liras, 1916-17 yl

btesinin ise 82. 980. 780 Os. liras141 olduunu da belirtelim.

Merutiyetle sava ncesi (1908-1913) dnemdeki irketlerde yabanc sermaye arlkta iken,sava yllarndaki irketlerin kurucularnn byk ounluunun Mslman-Trk erafnoluturduunu gz nnde bulundurursak, savan nelere kadir olduunu anlayabiliriz.

Maliye Nazr Cavit Bey, O gnlerin btesine ilikin meclis-i Mebus-anda unlarsylyordu: Btemiz efendiler! Hakikaten mthi ve korkuntur. Yani umumi borcumuzunyeknundaki korkunluk ile btemizdeki korkunluk birbiri ile msabaka ediyor, dersem hataetmi olmam Ne btemizin yekn, ne borlarmzn mthi rakamlar emniyet verici eylerdeildir.142 Buradan savan, kimlerin sava olduunu da gzlemlemi oluruz.

Boratav, bugn 1918 ylnda i piyasaya satlan 19 milyonluk bu sat baarsn ve sreci

deerlendirirken, Osmanl devletinin son gnlerinde yaplmasna ramen bu uygulamay daulusal bir ekonominin olumas ynnde bir adm sayabiliriz 19141922 yllarnn getirdii


138 Toprak Z Trkiyede s 358-365


140 Bu i borlanmaya ilikin Tekin Alpn yukarda sz ettiimiz kapitalizm methiyesini hatrlayalm

141 avdar Tevfik Trkiye Ekonomisi Tarihi s124142 Hasan Amca Domayan Hrriyet , Bir Devrin yz 1808-1918 , Arba 1989 s 192


33/45

33

tm ykma ramen, sava yllarnn bitiminde Anadolu ekonomisi sava ncesine kyasla birazdaha btnlemi, daha ulusal bir nitelik kazanm bulunuyordu143 yargsna varmaktadr.

Sre o tarihlerde de ayn yarglarla deerlendiriliyordu. O tarihlerde yaynlanan ve Mslman-Trk kesimin yayn organ olan Sanayi Dergisi (Memlekette fen ve snaat ile Trk iisinin

ilerlemesine ve iyiliine alr aylk risaledir) sahibi brahim Pertevin sanayi kesimindeyapt aratrma sonucu: gerek kiilere ait iyerlerinin oran olarak %19, 6snn Trk-slamunsurunun mlkiyetinde, %80, 4nn ise Gayr-i Mslimlerin (anasr- gayr- Mslime) elinde

bulunduunu saptyordu, bu rakamlarda avunulacak bir nokta vard, o da bu istatistikler 1915ylna ait olmasyd, oysa sava yllarnda dalm byk lde Trk-slam unsurunun lehinegelimiti. Perteve gre bugn (Mart 1918) gzmzle grp, mevcudiyetiyle iftiharettiimiz bu gibi messeseler karsnda eminiz ki sanayii tahrir edilen yerlerde yeniden biristatistiin tanzimine balansa netice, vaziyet byke bir farkla Trk unsurunun lehinetevecch edecekti.. 144

Bir baka aratrmaya gre Osmanl sanayiinde sava ncesi sermaye ve emek dalmylebelirtilmitir: Sermaye dalm , %15 Trk, %50 Rum, %20 Ermeni, %5 Yahudi, %10Yabanc . Emek dalm ise, %15 Trk, %60 Rum, %15 Ermeni, %10 Yahudi145dir. DidoSotiriyunun szlerini anmsarsak bugn bu oranlar sadece bir istatistik olarak bize ne ifadeedebilir?

Rakamlar st ste koyduumuzda; Acaba sava ncesi ve sava dneminde Egede Trakyada,Karadenizde ve Anadoluda ldrlerek ya da doduklar topraklardan korkutularak srlpmlklerine, servetlerine el konulan Rum kkenli Osmanl vatandalarnn ve Ermeni

Soykrmnda, Anadoludan Sklen Ermeni kkenli Osmanl vatandalarnn kaybettiklerimaddi varlklarnn bu kurulan irketlerdeki sermayede katks var mdr?

Trk sermayeli irketlerin bu olaan st art ile Gayrimslimlerin varlklarna el konularakyok edilmelerinin ayn tarihlere denk gelmesi sadece bir rastlant mdr? Ve o kadar ykmaramen o byklkte (btenin nden de fazla) i borlanma baarsnda! da el deitiren (elkonulan) varlklarn bir pay olabilir mi? Milli iktisata ne kadar katkda bulunduruldularacaba? Sorularn sormadan geemiyoruz. Gemememiz de gerekir. Savan zor ve skntldneminde bu olaanst kaynak nereden gelmi, nereden yaratlm olabilir? Bu sermayeye

bu kurbanlarn kanlar ve gzyalar karm mdr? Ya da ne kadar karmtr?

143 Boratav Korkut Trkiye ktisat Tarihi 1908-2002 mge2004 s 32

144 Toprak Z Trkiyede s 191-192145 Ergil Dou Milli Mcadelenin Sosyal Tarihi Turhan 1980 s 60


34/45

34

Cumhuriyet Rejimi Dnemindeki Tasfiyeler

Osmanl imparatorluunun Arap ve Balkan eyaletleri ayr bir lkeler halinde blndktensonra uluslar aras toplu durum bir Trk devletinin kuruluunun artlarn daolgunlatrmtr146. Ortada kurtarlacak bir mparatorluk da kalmadndan, ttihatlarnardllarnn elleri daha rahattr, Trk olmayan unsurlara kar davranlarnda saknacak birdurumlar da yoktur.

Nfus Mbadelesi yoluyla tasfiye

Lozana gelindiinde Gayrimslim nfusun byk blm Anadoludan srlm, 1915Soykrm ile Ermeni nfus sorunu da zlmtr. Milli Mcadele ncesinde bu unsurlarnmallarna ve iyerlerine el konulmu durumdadr. Rum ve Ermenilerin ayrllarnn dolayszbir sonucu olarak Trk eraf, terk edilmi i ve topraklara el koyma olana buldu Anadolu

tara burjuvazisini milliyeti davaya eken bir etken, Rumlar ve Ermenilerin el konulmu

topraklarna, atlyelerine ve ilerine geri dnme olaslyd. 147 Erzurum Kongresinin anatemalarndan biri de bu korkudur, Sivas kongresinde bu tema daha da net vurgulanacaktr. 30

Ocak 1923 tarihine gelindiinde nfus mbadelesine konu olacak Rum nfus da ok azalm,1923te Ermeni nfus da 100 binin altna indirilmiti. Anadolu nfusu aa yukar dinseladan homojenletirilmitir! . Dinsel homojenliin yetmedii ise sonraki yllardaanlalacaktr.

Konuya Rum nfus asndan bakarsak: Rumlarn Trkiyeden g 1912 Balkan Sava ilebalam ve bu tarihlerden sonra srekli olarak yaanmtr. G hareketi, ilk olarak 191415yllarnda Jn Trklerin Ege kylarn askeri nedenlerle Trkletirme politikasnn bir sonucuolarak en st noktasna ulam, daha sonra 1922-23de, Yunan ordularnn Anadoluda

felaketle sonulanan yenilgileri sonunda bir kez daha ok byk boyutlarda yaanmtr. Terkettikleri lkenin ekonomik yaamnda nemli bir rol oynayan bu Rumlarn yerlerindenayrllar da acele ve tela iinde olmutur. Bu Rumlar, mallarnn byk blmn geride

brakarak muzaffer bir ordunun nnde kamaya alan insanlardr.148

1914 ylnda Anadoluda 2 milyon Rum yaamakta. 1922 ylnda Yunanistana Anadoludang eden Rum says 1 milyon kii, 1914ten 1922 ylna dek Rum nfusunda hibir art

146 Keyder alar Trkiye Demokrasisinin Ekonomi politii, Gei Srecinde Trkiye der. Schick-Tonak. S 44

147 Keyder . Trkiye demokrasisinin s 43148 Belli Mihri Trkiye-Yunanistan Nfus Mbadelesi ev. Mfide Pekin Belge y. 2004 s 23


35/45

35

olmad kabul edersek, 1922 ylnda yaanan g olayndan sonra geride 1 milyon kiilik birnfusun kald anlalr. Bunlarn 192. 356s mbadele antlamasyla 1925 ylnn sonuna dekTrkiyeyi terk etmiler, 120 bini ise mbadele d tutulup stanbul, mroz ve Bozcaadadakalmlardr. Bu rakamlara gre, gidenler ve kalanlarn says gz nnde bulundurulduunda

687. 644 H

ristiyan Rum Anadoluyu terk edememitir []lkeyi terk edemeyen nfusunbyk ounluunu erkeklerin oluturduunu gsteriyor. Bu erkeklere ne olmutur? Bizce, birksm a- beyaz lm yollarnda, b- amele taburlarnda, c- sava esnasnda lmlerdir. Dierksm, a- eteler tarafndan, b- dorudan doruya askerler tarafndan katledilmilerdir. Dier birksm ise yaknlaryla birlikte slamlaarak Anadoluda kalm olmaldrlar. Bunlar baz crakylerin sakinidirler.149

Sava sonrasnda, bu terk edilen veya ettirilen topraklarn ve gayrimenkullerin devlet eliyledatlmasnn ya da yerel eraf tarafndan el konulmasna gz yumulmasnn, yeni rejiminsiyasal destek salamasnda ve kadrolarnn oluturmasnda etkili aralardan birisi olarak

deerlendirebiliriz. 150 Keyder, Anadoluda toprak-emek orannn yksek olduu koullaraltnda, topran adil blm dorultusunda fazla bask gelmemi olmasn bu el koymalarnsiyasal ve ekonomik etkilerine balanabileceine iaret etmektedir. 151

Terk edilen mallara ilikin bir fikir vermesi bakmndan sadece zmirde terk mallarndkmn Maliye Vekili Hasan Fehmi Bey 18 Haziran 1924 gnl Anadolu Gazetesiyleyapt syleisinde: Rumlardan 10. 678 ev, 2. 173 dkkn ve maaza, 79 fabrika, 2 hamam, 1hastane; Ermeni ve Musevilerden 1. 600 ev, 2. 821 dkkn ve maaza, 89 fabrika, 2 hamam, 1hastane152 kaldn belirtmitir. Mdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyetlerinin hedefi,gayrimslimlerin mlkszletirilmesi sonucu oluan Trk Mlklerinisavunmakt. Cemiyetinen faal olduklar yerler mlkszletirmelerin yaand blgelerdi Yeni zenginleen tabakaise, hem mlklerini kaybetmemek hem de geri dnecek Ermeni ve Rumlarn intikamndankorktuklar iin aslanlar gibi savamaya hazrd.153

Burada bir rnek olarak Ermeni zenginleri frtnas154 olayn hatrlatalm 1924 tarihinde biryolunu bulup Trkiyeye geri dnen Ermenilere ilikin 2 Nisan 1924 tarihli gazetelerde Trk

pasaportuyla giden aznlk mensuplarnn dnmesine bile izin verilmezken, yabanc pasaportuyla lkeden kan kimselerin tekrar yurda dnp mallarna nasl sahip kabilireklinde yazlarla yaynlar aylarca srmtr- balayp frtnaya dnen, sonuta iileri

vekili bata olmak zere birok brokratn ban yiyen Ermeni Zenginleri Frtnas olay,nasl bir kskanlkla el konulan mallarn aslanlar gibi mdafaasnn yapldnn bir rneidir.

149 Erbil Pervin Anadolu Alyordus 94-95

150 Ar Kemal Byk Mbadele Tarih Vakf Yurt Y. 2003 s 130

151 Ar K. Byk Mbadele s 131

152 Ar K. Byk mbadele s 12

153 Uzun Cem Kemaliz Sol Deil Antikapitalist Y. 2004 s 118, 119154 YalmanAhmet Emin Grdklerim Geirdiklerim s 115-125


36/45

36

Trk hkmeti de srgndekilerin geri gelmesini istemiyor onun iin, geri gelenlerdenisteyen bir ay zarfnda geri gidebilir, yoksa balarna gelece

Documents

Sermayenin Türkleştirilmesi - Suat Çetinoğlu