SETA Analiz | Körfez Ülkelerinin Ortadoğu Politikası ve Arap Baharına Bakışları

7/30/2019 SETA Analiz | Krfez lkelerinin Ortadou Politikas ve Arap Baharna Baklar

1/36

setaAnaliz.S E T A | S y a s e t , E k o n o m v e T o p l u m A r a t r m a l a r V a k | w w w . s e t a v . o r g | E k m 2 0 1 2

KRFEZ LKELERININ ORTADOUPOLITIKAS VE ARAP BAHARNA BAKLAR

MUHTTN ATAMAN, GLAH NESLHAN DEMR


2/36

MUHTTN ATAMAN, GLAH NESLHAN DEMR

Say: 52 | Ek m 2012

S E T AA N A L I Z

KRFEZ LKELERININ

ORTADOU POLITIKAS VEARAP BAHARNA BAKLAR

2 0 1 2 Y a y n h a k l a r m a h f u z d u r

setaAnaliz

.

NDEKLER

1. KRFEZ LKELERNN ARAP BAHARI NCES ORTADOU POLTKASI | 42. KRFEZ LKELERNN ARAP BAHARI KARISINDAK TUTUMU | 8

3. ARAP BAHARININ KRFEZ LKELERNN DI POLTKALARI

ZERNDEK ETKS | 22

4. ARAP BAHARI SRECNDE KRFEZ LKELERNN TRKYE LE

LKLER | 27

5. SONU | 31


3/36

KRFEZ LKELERININORTADOU POLITIKAS VEARAP BAHARNA BAKLAR

3

ZET

Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar, Bahreyn, Birleik Arap Emirlikleri ve Ummandan oluan Krez

lkelerinin 2010 ylnn sonlarnda balayan ve Ortadounun tamamn bir ekilde etkisi altna alanArap isyanlarna verdii tepki, yeniden ekillenen blgeyi ve uluslararas siyaseti anlamak adna ol-

duka nemlidir. Bu almada ncelikle Krez lkelerinin 20. ve 21. yzyllarda izledii Ortadou

siyasetinin temel parametreleri zerinde durulmu, blge yeniden ekillenirken bu parametrelerin

ne ynde etkilendii tespit edilmeye allmtr. Krez lkelerinin blge siyasetlerini belirleyen

parametrelerin banda ulusal btnlklerinin salanmas, randan algladklar gvenlik tehdidi ve

mezhepsel tehdit, mevcut siyasal rejimleri devam ettirme kaygs, geleneksel toplumsal ve siyasal

yapnn muhaaza edilmesi, blgedekimodernist ve sekler rejimleri tekiletirme, enerji piyasasnn

gvenlik ve istikrar ve Souk Sava siyaseti balamnda Batyla gelitirilen derin stratejik ilikiler

gelmektedir.

almann ikinci blmnde kendi alt-blgesinde de halk ayaklanmalarna ahit olan Krez

lkelerinin Arap isyanlarna ynelik genel tavrlar, verdikleri tepkiler ve isyanlarn i politikadaki te-

zahrleri tartlmtr. Krez lkeleri, Arap isyanlar karsnda kkl siyasi almlar yapmak yerine,

zellikle ekonomik baz reormlar yaparak halk sakinletirmek ve mevcut iktidarlarn korumak y-

nnde bir siyaset izlemitir. Buradan hareketle, Arap isyanlar baladktan sonra genel olarak btn

Krez lkelerinde siyasi ve sosyal alann daraldn sylemek mmkndr.

Bu almada ayrca blgeyi yeniden ekillendiren Arap Bahar karsnda Krez birlii Tekila-

tna ye alt lkenin sergiledii duru arkllklar belirtilerek bunlarn nedenleri zerinde durulmu-

tur. Arap isyanlarnn Krez lkelerinin d politikalar zerindeki etkisi de almann nc bl-

mnde tartlmtr. KK lkeleri, iki arkl boyutta isyanlar karsnda homojen bir tavr sergilememi-

tir: Krez alt-blgesinde statkonun korunmasndan yana tavr alan Krez lkeleri, Krez dnda

karlar dorultusunda bir siyaset izlemitir. syanlar sonrasnda blgede halk lehine ekillenen yeni

dzen ve alt-blgesindeki gvenlik gerekeleri, Krez lkelerini siyasi birlik olmaya ve blgesel ak-

trlerle ilikilerine arkl boyutlar kazandrmaya yneltmitir. Bunun bir rnei olarak almann son

blmnde Arap isyanlarnn Trkiye ve KK yesi lkeler arasndaki ilikiyi nasl etkiledii nedenle-

riyle beraber sorgulanmtr.


4/36

S E T AA N A L I Z

4

1. KRFEZ LKELERNN ARAP BAHARI NCESORTADOU POLTKASI

Suudi Arabistan, Kuvyet, Katar, Bahreyn, Birleik Arap Emirlikleri ve Ummandan oluan

Krez lkeleri, Birinci Dnya Savandan sonra Osmanl Devletinden ngilizlerin kont-

rolne geen Arabistan yarmadasndaki zengin topraklarn zamanla bamszlklar-

na kavuturulmas ile kurulmulardr. Uzun bir dnem ngilizlerin denetiminde bulu-

nan Krez lkeleri, stratejik ve jeo-ekonomik nemleri dolaysyla kk devletikler

olarak tasarlanm ve kabile ynetimlerine braklmlardr. 1927de Suudi Arabistann

bamszlnn tannmasnn ardndan 1961de Kuveyt, 1970te Umman ve 1971de

de Bahreyn, Katar ve Birleik Arap Emirlikleri (BAE) kurulmutur. Krez lkeleri bam-

szlk sonrasnda sahip olduklar stratejik tabii kaynaklar dolaysyla hem blgelerinde

hem de kresel glerin nazarnda nemli lkeler olarak n plana kmlardr.

Krez lkeleri corai konumlar, siyasal rejimleri, ekonomik kaynaklar ve toplumsal ya-

plarnn benzerliinden dolay i siyasi yaplarnda da benzerlik gstermi, benzer d po-

litika eilimleri iinde olmu ve uluslararas platormlarda benzer tavrlar sergilemilerdir.

Genel manada i ve d tehditlere kar kendilerini savunmaktan mahrum olan Krez

lkeleri, Batl byk devletlerin, ngiltere ile ABD, etkisi altnda kalmlardr.

a) Krfez lkelerinin 20. Yzyldaki Ortadou Siyasetlerinin TemelParametreleri

Krez lkelerinin 20. yzyl boyunca Ortadou siyasetlerini belirleyen baz temel para-

metreler bulunmaktadr. Bunlarn banda ulusal btnlklerinin salanmas, randan al-

gladklar gvenlik tehdidi ve mezhepsel tehdit, mevcut siyasal rejimleri devam ettirme

KRFEZ LKELERININ

ORTADOU POLITIKAS VEARAP BAHARNA BAKLAR


5/36


5

lkesel btnlnsalanmas

balamndaKrez lkelernnkarlatklar enneml gvenlksorunu randanalglanan tehdtolmutur.

kaygs, geleneksel toplumsal ve siyasal yapnn muhaaza edilmesi, blgedekimodernist

ve sekler rejimleri tekiletirme, enerji piyasasnn gvenlik ve istikrar ve Souk Savasiyaseti balamnda Batyla gelitirilen derin stratejik ilikiler gelmitir.

lk olarak, mevcut snrlar dhilindeki devletlerin lkesel/corai btnln muha-

aza etmek Krez lkelerinin en temel d politika amac olarak n plana kmakta-

dr. ngiliz mandasndan ktktan sonra oluturulan yapay devletlerin varlklarnn

ve lkesel btnlklerinin devam ettirilmesi, bamszlklarndan itibaren ulusal g-

venliklerinin en nemli gndem maddesi olmutur. lkesel btnln salanmas

balamnda Krez lkelerinin karlatklar en nemli gvenlik sorunu da randan

alglanan tehdit olmutur. ah dneminde de Krez lkeleriyle sorunlar yaayan

ran, zellikle slam nklabnn gereklemesinden sonra kulland devrimci sylem

dolaysyla kayda deer bir ii nus bulunduran Krez lkelerinde dorudan tehdit

olarak alglanmtr. rann sk Bat kartlna dayal d politikas, Krez lkelerinin

Batc ve statkocu d politikalaryla atmaktadr. Ayrca devrim ihra etmek ama-

cnda olan ran, Krezdeki hanedanlklarn yklmasn bir d politika hedei olarak

belirlemitir.1 ran-Irak Savann balamasndan sonra randan algladklar tehdidin

artmasyla birlikte Krez lkeleri, bir taratan kendi aralarnda btnleme srecine

girerken, dier taratan da Batyla daha yakn ibirlii iinde olmaya almlardr.

Krez lkeleri ran tehdidine kar 1981 ylnda toplu bir tedbir olarak Suudi Arabistan

nclnde Krez birlii Konseyini (KK) kurmulardr.

2

Arap Birlii ile blgesel birbtnleme sreci balatma konusunda baarl olamayan Arap lkelerinden bazlar alt-

blgesel bir btnleme sreci olarak grdkleri KKin kurucu antlamasnn 4. madde-

sinde daha ok ekonomik ve kltrel alanlarda ortaklktan bahsetseler de3 rgtn temel

amac, Avrupa lkeleri arasnda olduu gibi uzun dnemli birleme ngrs deil, Kr-

ez lkeleri arasndaki ortak gvenlik ve ideolojik kayglar gidermektir.4

Birinci d politika amacyla dorudan balantl bir baka temel ama da Krez lke-

lerindeki mevcut siyasal rejimlerin devam ettirilmesi kaygsdr. Krez lkelerinin en

nemli ortak zellii her bir lkenin monari rejimine sahip olmas ve her bir Krez

lkesinin bir hanedan/aile/kabile tarandan ynetilmesidir. Krez lkelerinde sekin-ler sn, ynetici aile bata olmak zere, lkedeki ekonomik ve siyasi gc elinde bu-

lunduran belirli ailelerden olumaktadr. Halkn dier kesimlerinden ayr ve ayrcalkl

yaayan bu aileler ellerindeki gc kaybetmemek iin daha ok d glerle ittiak ve

gvenlik ilikileri gelitirmiler ve bu da Krez monarilerinin meruiyetlerinin ok

krlgan olmasna sebep olmutur.

1. Muhttn Ataman, Sultanate o Oman, . Wolgang Geler ve Kemal nat (Der.), Foregn Polcy n the GreaterMddle East, Berln: Wssenschatlcher Verlag, 2005, ss. 117-128, s. 119.

2. Gul Cooperaton Councl, Global Securty, http://www.globalsecurty.org/mltary/world/gul/gcc.htm,

Erm tarh: 1 Austos 2012.3. Krez brl Konsey art, 4. Madde. http://www.gcc-sg.org/eng/ndexc7a.html?acton=Sec-Show&ID=1.

4. Marco Pnar, Nothng But Falure? The Arab League and the Gul Cooperaton Councl as Medators n theMddle Eastern Confcts, Crss States Research Center Workng Paper, No. 45, Mart 2009.


6/36

S E T AA N A L I Z

6

Syasal vekltrel boyutlar

harmanlayan vegeleneksel bedev

slam olarakntelendrleblecek

br slamclkanlayna sahp

olan Krezlkeler, geleneksel

yapy koruma

kaygsylastatkocu ve

dem kartolmulardr.

Krez lkeleri mevcut siyasal rejimlerin devamn salamak iin hem siyasal hem de

ekonomik bakmdan baml olduklar Batl byk devletlerle ilikilerini gelitirmi vebu ortaklklarn koruma ynnde bir siyaset izlemilerdir. ki kutuplu dnya sistemi-

nin bir sonucu olarak Krez lkeleri, Sovyetler Birlii ve yanda lkelerinin devrimci

ve deiimci sylemlerine kar Batl devletlerle yakn ilikiler kurmular ve bunun

sonucu olarak da Krez lkeleri blgesel statkocu glerle ibirlii yaparken, dei-

imci ve devrimci rejimlerle gergin ve dmanca bir iliki iinde olmulardr. rnein,

Dou Blou yanls Nasr ynetimindeki Msr ile ilikileri olumsuzken, srail ve ABD ile

iyi ilikiler gelitiren Mbarek ynetimindeki Msr ile yakn ibirlii yapmlardr. Ben-

zer biimde Krez lkeleri Bat yanls rdn ile iyi ilikilere sahipken, Sovyet yanls

Suriyedeki Baas rejimine hep souk bakmlardr.

Geleneksel/slami toplumsal yapnn hem yurtiinde hem de blgede muhaaza edil-

mesi ve/ya gelitirilmesi de Krez lkelerinin temel d politika amalarnn arasn-

da yer almtr. Siyasal ve kltrel boyutlar harmanlayan ve geleneksel bedevi slam

olarak nitelendirilebilecek bir slamclk anlayna sahip olan bu lkeler, geleneksel

yapy koruma kaygsyla statkocu ve deiim kart olmulardr. zellikle Selei bir

anlaya sahip olan lkeler slam dininin hkmlerini, mevcut rejimlerini devam ettir-

me amacyla bir meruiyet arac olarak kullanmlardr. Bu lkelerde slam, hem din

(kltrel ve toplumsal hayat) hem de devlet (siyasal hayat) olarak yaanmaktadr. Bun-

dan dolay bu lkelerde rejime kar kmak dini ilke ve deerlere kar kmak olarakalglanmtr. rnein, Suudi Arabistan Krallndaki siyasal rejim, Suud ailesinin siya-

sal gc yannda eyh ailesinin meruiyet salayc dini gcne de dayanmaktadr. 5

Krez lkeleri bu balamda blgede, zellikle Arap dnyasnda kurulan modernist

ve sekler rejimlere tepki zerine gelitirilen bir blgesel siyaset izlemilerdir. Krez

lkelerinin laik Trkiye Cumhuriyeti ile ilikilerinin minimal dzeyde tutmasnn ne-

denlerinden biri de bu bak as olmutur. Krez lkelerinin Batl kurum ve kavram-

lara dayal rejimler kurma peindeki lkelerle ilikileri genel manada olumsuz olmu,

toplumsal deerlerin deitirilmesini ounlukla siyasal rejimlere ynelik bir gvenlik

sorunu olarak alglam ve demokratikleme ynndeki talepleri de daha ok gayri

slami olma iddiasyla reddetmilerdir.

Krez lkelerinin i ve d politika amalarnn ikisine de etki eden bir dier konu da

lke reahnn gelitirilmesi ve ekonomik kalknmann gerekletirilmesi olmutur. Bu

temel amaca ulamadaki en nemli ara da enerji piyasasnn istikrar ve uzun d-

nemli bir enerji politikasnn izlenmesi olmutur zira Krez lkelerinin ekonomileri

byk lde petrol ihracatna ve petrol gelirlerine bamldr. lkelerin petrolden

elde ettikleri gelirler hem i siyasetin yaplandrlmas hem de d politika aktrleriyle

ilikilerinde kullanlmaktadr. erde muhaleetin ve arkl siyasi ve toplumsal taleple-

rin nne gemede petrol gelirleriyle maddi nlemler alnrken, d politikada petrol

5. Muhttn Ataman ve Yurdanur Kuu, Suud Arabstandak Syasal ve Toplumsal Hareketlern GelmnEtkleyen Faktrler,Alternat Poltka, ubat 2012, Clt 4, No. 1, ss. 1-26.


7/36


7

Geen yzylnsonlarnda ve yen

yzyln balarndameydana gelenbaz nemlkresel ve blgeselgelmelerdendolay Krezlkeler yenyzylda ved poltkalarn

yendenyaplandrmakzorundakalmlardr.

piyasasn da kontrol eden eski smrge lkelerle yakn ilikiler devam ettirilmektedir.

Ancak petrol rezervlerinin azalmas ve petrol iyatlarnn istikrarszl Krez lkele-rini kresel ekonomik gelimelere baml klm, bu da Krez lkelerindeki siyasal

bamllk, isizlik ve retken olmayan nus art gibi siyasi, ekonomik ve toplumsal

sorunlarn artmasna yol amtr. Rantiyer devlet olmaktan retken ve tccar devlete

geme mcadelesi veren Krez lkeleri, bu sorunlar nlemek adna son zamanlarda

ekonomilerini eitlendirilmeyi hede haline getirmilerdir.

b) Krfez lkelerinin 21. Yzylda Ortadouya Ynelik D

Politikalar

21. yzyln ilk nemli olay ve uluslararas ilikiler tarihi asndan yzyln balang-

c olarak kabul edilen 11 Eyll 2001 saldrlarndan sonra Bat dnyasnda Suudi Ara-

bistan bata olmak zere Krez lkelerine ynelik olumsuz bir alg olumu ve bu

dorultuda bir tutum taknlmtr. Usame bin Ladin bata olmak zere el-Kaidenin

nemli kiilerinin pek ounun Krez kkenli olmasnn, dolaysyla Batda slam dini

ve Mslmanlara ynelik daha olumsuz bir algnn hkim olmaya balamas, Krez

lkelerinin toplumsal ve siyasal yaplarnn sorgulanmasn beraberinde getirmitir.

Bunun bir sonucu olarak da Bush liderliindeki ABD dier Batl lkelerle ibirlii iin-

de btn blgeye ynelik Byk Ortadou Projesini balatmtr.

Geen yzyln sonlarnda ve yeni yzyln balarnda meydana gelen baz nemli k-

resel ve blgesel gelimelerden dolay Krez lkeleri yeni yzylda i ve d politika-

larn yeniden yaplandrmak zorunda kalmlardr. Bu gelimelerden bazlar Krez

lkeleri iin olumlu admlar atlmasna vesile olurken bazlar ise olumsuz durumlar

ortaya karmtr.

Bu gelimelerden birincisiiki kutuplu dnya sisteminin yklmasve Souk Sava siya-

setinin sona ermesi olmutur. Dnya sisteminin yeniden yaplandrlmasndan sonra

Krez lkeleri Batya olan bamlln azaltma abasna girimi, yeni yzylla birlikteblge lkeleriyle ve Doudaki kresel glerle de ilikilerini gelitirerek d politika-

larn eitlendirme imknna kavumulardr. Bu balamda en baarl iki rnek eyh

Hamad liderliindeki Katar ile Kral Abdullah liderliindeki Suudi Arabistan olmutur.

Her iki lider ve lke de etkin birer blgesel aktr haline gelmi, dier Krez lkeleri de

artan karlkl bamllk ve eitlendirme ile birlikte uluslararas politikada daha akti

olmaya balamlardr.

11 Eyll saldrlarna cevap olarak ABDnin nce Aganistan daha sonra ise Irak igal

etmesi blgesel dengelerin deimesine neden olmu, zellikle Irakta Saddam reji-

minin yklmas Krez lkelerini ran tehdidine kar hamisiz ve savunmasz brakmve dengeleyici g olarak Trkiyeye ihtiyalarn artrmtr. Buna Trkiyenin baarl

demokratikleme ve ekonomik kalknma hamleleriyle blgesel bir g olarak orta-


8/36

S E T AA N A L I Z

8

Arap syanlarbaladktan sonra

genel olarak btnKrez lkelernde

syas ve sosyalalann daraldn

sylemekmmkndr.

ya kmasn da ayr bir aktr olarak ilave etmek gerekmektedir. Krez lkelerinin

Trkiyeye ihtiyacnn artt bir dnemde Trkiyenin bu ihtiyaca cevap verme potan-siyelinin artmas da nemli bir husustur. Corai olarak Krez lkelerinden uzakta

bulunan Trkiye, tarihsel olarak da Krez lkeleriyle gvenlik sorunlar yaamam,

Krezde toprak ve mezhepsel bir stnlk iddiasnda bulunmam ve dolaysyla bir

tehdit oluturma ihtimali dk olduundan, Krez lkeleri tarandan olas bir tehdit

olarak alglanmamtr.

Krez lkelerinin d politikalarn belirleyen en nemli etmenlerin banda enerji pi-

yasasnn durumu gelmektedir. Doal kaynaklarna baml bu lkeler enerji pazar-

nn, dolaysyla petrol ve doalgaz boru hatlarnn istikrar ve gvenliine de baml

durumdadr. Petrol ve doalgaz piyasasnn istikrar ve enerji boru hatlar, 20. yzyldaolduu gibi yeni yzylda da bu lkelerin izledikleri d politikann temel parametrele-

rinden biri olmaya devam etmektedir.

Krez lkelerinin d politikalarn belirleyen temel hususlardan bir dieri de blgede

nkleer enerjinin ve silahlarn retilmesi sorunudur. Krez lkeleri, blgesel statko-

nun ve istikrarn devam iin blge lkelerinin nkleer silahretmesine kar kmakta-

dr. Nkleer silahlanmann olduu bir blgede istikrarn salanmas ok zor ve birbirine

dman iki lkenin (srail ile rann) silahlanma yar devam ederken dier lkelerin de

nkleer silahlanmay reddetmesi neredeyse imknszdr. Bundan dolay Krez lkeleri

bir taratan rann nkleer silah retmesini dorudan bir tehdit olarak alglayp bunakar kmakta ve srailin elindeki silahlarn blgesel bir tehdit oluturmasndan dolay

imha edilmesini savunmaktadr. te yandan, blgenin kitle imha silahlarndan arnd-

rlmasn savunan Krez lkeleri, zellikle Suudi Arabistan, realist davranarak varlklar-

n savunma reeksiyle silahlanmaya ciddi paralar ayrmaktadrlar. Suudi Arabistan ABD,

Fransa ve Gney Kore ile imzalad antlamalar erevesinde nkleer reaktrler ina

projeleri gelitirmi ve nkleer silah retme sinyali vermilerdir.6

2. KRFEZ LKELERNN ARAP BAHARI KARISINDAKTUTUMU

Bu blmn ilk ksmnda Krez lkelerinin Arap Bahar karsnda takndklar tutum

ve sre boyunca izledikleri politika tartlacaktr. Krez lkelerinin Arap Baharna

ynelik politikasnn deimesine yol aan gelimeler vurgulanacak ve lkeler arasn-

da siyaset arkllklarnn olup olmad tartlacaktr. kinci ksmda ise Krez lke-

lerindeki i politik tartmalar irdelenecek, lkelerin blge politikalarnn arkasnda

yatan siyasi, ekonomik, etnik ve mezhepsel nedenler tartlacaktr.

Sahip olduklar doal kaynaklar ve zenginlikler dolaysyla dier Arap lkelerinden

arkl olan Krez lkeleri, modernist cumhuriyet rejimlerinde ba gsteren ayaklan-

6. Saudi Arabia Plans To Build 16 Nuclear Reactors by 2030, El-Arabiya, 2 Haziran 2011; Saudia Arabia, SouthKorea in Nuclear Cooperation Deal,Reuters, 15 Kasm 2011.


9/36


9

Krez lkelernnArap syanlar

karsnda zledgenel syaset rejmdeklndenzyade, bazreormlar yaparakhalk saknletrmekve ktdar korumakynnde olmutur.

malarn kendi lkelerine de sramasndan korktuklar iin i siyasetlerinde kk ve

sembolik dolaysyla uzun vadede etkili olamayacak deiim programlar ilan etmi-lerdir. Krez lkeleri genel manada ekonomik aralar kullanarak vatandalarnn eko-

nomik ve toplumsal durumunu iyiletirirken siyasi manada sert ve otoriter tedbirler

almay tercih etmilerdir. Krez lkeleri devlet bnyesinde alanlarn cretlerini

arttrarak, istihdam politikasn deitirerek, yeni kurumlar ihdas ederek, yeni siyasal

katlm yollar oluturarak ve yetkileri grece datarak i siyasette istikrar salamaya

almlardr. Arap isyanlar baladktan sonra genel olarak btn Krez lkelerinde

siyasi ve sosyal alann daraldn sylemek mmkndr. rnein, bu srete BAEde

zaten snrl bir alanda aal olan sivil toplum rgtleri daha da sindirilmitir.7 Bu havu-

sopa politikas, Krez lkelerindeki siyasi srecin i ve d siyasetlerinde arkl aralar

kullanarak ve arkl tavrlar taknarak paradoksal bir ekilde devam etmesini berabe-

rinde getirmitir.

Benzer kltrel, ekonomik ve siyasal yaplara sahip olmalar dolaysyla Krez lke-

lerinin Arap Baharna tepkileri birbirine paralel olmutur. Geleneksel d politika an-

laylarnn belirleyicisi olan temel aktrler aslnda bu lkelerin Arap Bahar karsn-

daki tutumlarn da belirlemitir. Krez lkelerinin Arap isyanlar karsnda izledii

genel siyaset rejim deiikliinden ziyade, baz reormlar yaparak halk sakinletirmek

ve iktidar korumak ynnde olmutur. Bu amala bir dizi ekonomik, siyasi ve sosyal

reorm gerekletirilmi ve daha azlas iin de sz verilmi, lkeden lkeye bir takmarkl politikalar izlenmitir. Krez monarileri blgede giderek etkili olan isyan s-

recinden olumsuz etkilenirken BAE ile Katar i sorunlar yaamamann yannda Arap

isyanlarndan kazan salayan iki istisna lkesi olmulardr.

Krez lkelerinin Arap isyanlarna ilk tepkisi, isyan dalgasnn kendi lkelerine ula-

masn engellemek olmutur. ubat ay itibariyle Bahreyn, Suudi Arabistan ve Um-

manda ayaklanmalar meydana gelmi, ayaklanmalarn yaylmas hem askeri g hem

de ekonomik aralar kullanlarak kanl bir ekilde bastrlmtr. Krez lkeleri bir tara-

tan sert g aralarn kullanarak lkedeki basky arttrarak muhaleete gzda verir-

ken, dier taratan da istikrar salamak ve halkn taleplerini karlamak iin ekonomikve siyasal tedbirler almlardr.

Krez lkelerinin Arap isyanlar karsndaki ikinci tepkisi ise cumhuriyet rejimlerine

ynelik bak asnn bir sonucu olarak paradoksal olmutur. Balangta, uzun sredir

rekabet iinde olduklar rana kar yannda grmek istedii Batc ve modernist cumhu-

riyet rejimlerinin yklmasn istememi ve mevcut rejimlere destek kmlardr. Krez

lkeleri, mevcut rejimlerin varlklarn devam edemeyeceini anladktan sonra, bu cum-

huriyetlerdeki ayaklanmalara ekonomik, siyasi ve askeri destek vermiler, akat arkl bir

rejim olan cumhuriyetlerde meydana gelen bu isyan dalgasnn kendilerine ulaacana

ihtimal vermemilerdir. zellikle Katar ile Suudi Arabistan, cumhuriyet rejimlerine kar

7. Kamrava, The Arab Sprng and the Saud-Led Counterrevoluton, s. 97.


10/36

S E T AA N A L I Z

10

syanlar bundansonrak srete

Arap halklarnnhem hem de

d syasetteynetmler

etkleyen br aktrolarak dkkate

alnmasn zorunluklmtr.

isyan eden halk kitlelerine maddi ve manevi destekte bulunmulardr. rnein, Batyla

ilikilerine nem veren Katar, Libyada Kaddaiye kar mcadele eden gruplara silah veasker yardm yaptn itira etmi, rann blgesel etkinliini zayatmak isteyen Suudi

Arabistan da Suriyeli muhalierin silahlandrlmas arsnda bulunmutur.

Krez lkelerinin nc ortak tutumlar da i siyasette ounluu isiz, akat ulu-

sal ve blgesel konulardan haberdar olan Arap genliinin nemli bir siyasi aktre

ve ynetimler iin siyasi bir tehdide dnmemesi iin tedbirler almaya balamalar

olmutur. syanlara kadar ynetimlerine sadk olan Arap halk, bamsz bir aktr ola-

rak varln hissettirmeye balaynca Krez lkeleri daha ok ekonomik aralar kul-

lanarak halkn taleplerini karlamaya almtr. syanlar bundan sonraki srete Arap

halklarnn hem i hem de d siyasette ynetimleri etkileyen bir aktr olarak dikkatealnmasn zorunlu klmtr.

a) Bahreyn

Krez lkeleleri arasndaki tek ada devleti olan Bahreyn, el-Halie ailesinin ynetimin-

de bulunmaktadr. 18. yzyln balarnda Necidden g eden bir airet olan Halie

ailesi, 18. yzyln sonlarndan itibaren Bahreyn adasnda hakim siyasal g olmutur.

Aday ranllardan alan aile bir ara hakimiyeti Ummana kaptrm, ancak Vehhabilerin

desteiyle ksa srede yeniden hakimiyeti ele geirmitir. 2011 ylnda da yine Suudive Vehhabi desteiyle el-Halie ailesi rejimine kar nusun ounluunu oluturan

iilerin nclndeki ayaklanmalar bastrlmtr. 19. yzyln balarndan itibaren

ngilizlerle ilikilerini gelitiren Bahreyn, 1971 ylnda bir emirlik olarak bamszln

kazanm, 2002 ylnda ise krallk olmutur. Aile ve dolaysyla devlet ilerinin nemli

bir ksm, bamszlktan sonra resmi bir kuruma dntrlen Aile Konseyi tarandan

yerine getirilmektedir. Bahreynde sadece bakanlarn deil, yksek dzey brokratla-

rn da byk ounluu el-Halie ailesine mensup kiilerden olumaktadr.

Krez lkelerindeki ilk halk ayaklanmas, 14 ubat 2011 tarihinde blgenin corai

ve demograik olarak en kk lkesi olan Bahreynde yaanmtr. lk gsterilerde birkiinin gvenlik grevlileri tarandan ldrlmesi zerine halkn geni katlmyla bir

cenaze treni dzenlenmi, tren srasnda toplanan on binden azla gsterici yeni

bir anayasann kabul edilmesi, demokratik bir hkmetin seilmesi ve iilere kar ay-

rmcla son verilmesi talebinde bulunmutur.8 Bahreyn Krallnn gsterilere tekrar

iddet kullanarak karlk vermesi zerine ii ounluklu ana muhaleet partisi el-Viak

parlamentodan ekilmitir. Byk ounluunu iilerin oluturduu gstericiler, ba-

kent Menamedeki nci Meydann protestolarn merkezi olarak kullanmtr.

Ayaklanmann ilk gnlerinde gstericilerin anayasal ve demokratik haklar yannda

sosyal adalet talepleri olmutur. El-Halie Ynetimi, ilk etapta bu gsterileri ve talep-

8. Ian Black, Bahran Polce Open Fre on Funeral Processon Leavng One Dead, The Guardan, 16 ubat 2011.


11/36


12/36


13/36


13

Suud Arabstandem dalgas

kend karlarnazarar vermedyerlerdedemokratklemehareketlerndesteklerkenkend karlarnazarar gelmehtmal karsnda

statkoyukorumay terchetmtr.

hem i hem de d siyasetinde mezhepler-st politikalarn gelitirilmesini engellemi

ve kuatc mezhepler-st siyasi syleme kar mezhepi bir kamp kurmutur.Arap isyanlar balayp, uzun yllar ynetimde olan diktatrler devrildiinde ise Suudi

Arabistan deiim dalgasn durduramayacan ark edip iki trl siyaset izlemitir. Bi-

rinci strateji, kendi karlarna zarar vermedii yerlerde demokratikleme hareketlerini

desteklemek olurken ikinci strateji kendi karlarna zarar gelmesi ihtimali karsnda

statkoyu korumak olmutur. Arabistan birinci stratejiyi daha ok, gergin ilikileri ol-

duu Libya ve Suriye gibi cumhuriyet rejimlerinde meydana gelen halk ayaklanmala-

rna kar uygulamtr. kinci strateji de yan bandaki komu monariler bata olmak

zere Tunustaki Bin Ali rejimi gibi dosta ilikiler iinde olduu lkelerde meydana

gelen olaylar karsnda benimsenmitir.20

Suudi Arabistan Krallnn gerek dini anlam ve tarihi nemi, gerekse geni corayas

ve yaklak 28 milyonluk nusuyla Krez lkeleri arasnda ayrcalkl bir yeri bulun-

maktadr. 2011 ylnda blgede yaylan Arap isyanlarnn Riyadn hem zay hem de

gl yanlarn ortaya kardn sylemek mmkndr. Suudi Arabistann kaderinin

dier Krez lkelerinin kaderini dorudan ve derinden etkilemesi beklenmektedir

zira Krezin istikrar Suudi Krallnn istikrar ile dorudan balantldr.

Suudi Krall, Tunus ve Msrdaki rejimlerin dmesi zerine, lkede aznlkta bulunan

iiler tarandan gerekletirilen gsterileri 6 Martta alnan bir kararla yasaklamtr.

Hem siyasi hem de dini otoriteler, gsteri dzenlemenin lkenin karlarna ve eriat

hkmlerine aykr olduuna dair aklamalar yapmtr.21 Dini Vakar Bakanl b-

tn imamlara Cuma hutbesinde gsteri dzenlemeye kar aklamalar yapmalar ta-

limatn vermi, devlete ait ya da devlet destekli medya organlar lkede yaananlarn

bir komplo teorisi olduu ynnde yaynlar yapmtr.22 Facebook zerinden yaplan

gsteri arlarna ramen Suudi Ynetiminin ald sk tedbirler dolaysyla gsteri-

lerden beklenen baar salanamam, sadece lkenin dousunda iilerin ounlukta

yaad blgelerde zaman zaman kk apl gsteriler yaplsa da lke apnda bir

etki oluturamamtr.23

Suudi Ynetimi, isyanlarn hemen banda lkede ba gsteren ayaklanmann yayl-

masn nlemek ve muhtemel isyanlar engellemek amacyla ubat ve Mart aylarnda

toplamda 130 milyar dolarlk bir ekonomik paket aklamtr. Paket dhilinde24 zel

sektr alanlarnn maalarnn artrlmas, kamu alanlarna ve askerlere iki aylk

ekstra maa demesinin yaplmas, devlet okullarnda okuyan btn rencilere iki

ekstra maa verilmesi, isiz vatandalarna isizlik maann verilmesi (160), devlet

memuru olarak alan Suudiler iin bir asgari cretin belirlenmesi (500), ileri Ba-

20. The Saud Response to the Arab Sprng: Contanment and Co-opton,

21. Saud Araba Bans Publc Protest, The Guardan, 6 Mart 2011.22. Stephane Lacrox, Is Saud Araba Immune?Journal o Democracy, Clt 22, No. 4, Ekm 2011, s. 54.

23. Ian Blake, Saud Araban Securty Forces Quell Day o Rage Protests, The Guardan, 11 Mart 2011.

24. Abdullah, Repercussons o the Arab Sprng on GCC States, s. 12.


14/36

S E T AA N A L I Z

14

ubat 2011denbu yana Suud

otortelertarandan syas

ve toplumsalreorm srecnn

balatlmas ve/yasyas tutuklularn

serbest braklmasn eylemyapanlarn

tutuklanmaseletrlmtr.

kanlna bal olarak 60 bin kiilik yeni gvenlik eleman almnn yaplmas , 500 bin

yeni evin ina edilmesi ve kamu kurumlarnda alanlar iin asgari maa tutarnn3000 bin Suudi Riyali (yaklak 800 dolar) olmas kararlatrlmtr.25 Aklanan ekono-

mik paket kapsamnda sunulan yeni i imkanlarnn byk bir ksmnn, dini kurum-

larda istihdam artrmak ve zel sektrde i bulamayan niversite mezunlarna devlet

kademesinde grev vermek amacyla dini brokrasi ve gvenlik birimlerine ayrldn

iade etmek gerekmektedir. te yandan dini kurumlarn lkedeki en muhaazakar ku-

rum olduu dikkate alndnda bu kurumlardaki kadro genilemesinin statkonun

devamna hizmet etmesi beklentisini iade ettii sylenebilir. Dini kurumlar, sk sk

devletin bekasnn nemine vurgu yaparak halk gsteri yapmamalar ve siyasi lider-

leri aktan eletirmemeleri konusunda uyarma vaziesi grmektedir. Gvenlik birim-

lerinde istihdam artrmann da benzer bir kontrol mekanizmasnn rn olduunu

ve Suudi toplumunun gvenliki politikalarla daha da askerileerek tehdit ortamnn

oluturulmasnn amalandn ileri srmek mmkndr.26

Bu balamda sosyal medyada Hz. Muhammede ynelik mesajlarndan dolay idam

cezas verilen Hamza Kagari davas nemli bir rnek tekil etmektedir. Bu dava sra-

snda din adamlarndan idam destekleyen aklamalar gelmesi, bir kii zerinden b-

tn lkeye korku kltr aland ve lkede gvenliki bir siyaset izlendii yorumla-

rna sebep olmutur. Aralk aynda Uluslararas A rgt (UA) tarandan yaynlanan

bir raporda27 ubat 2011den bu yana Suudi otoriteler tarandan siyasi ve toplumsal

reorm srecinin balatlmas ve/ya siyasi tutuklularn serbest braklmas iin eylemyapanlarn tutuklanmas eletirilmitir. UA, gsteriler devam ederken artan gvenlik

hassasiyeti srasnda ele alnan anti-terr yasasnn da lkede terr tanmn genile-

terek hkmete kar gelmeyi de lkenin birlik, beraberlik ve gvenliine kar tehdit

grerek terr suu kapsamna alnmasnn da altn izmitir.28

Blgedeki gl iktidarlar yklrken Suudi ynetimi, siyasi ve sosyal reormlar ger-

ekletirme vaadinde bulunmutur. ounluu gazeteci ve insan haklar savunucu-

su olan 40 Suudi vatanda Kral Abdullaha bir ak mektup yazarak ura Konseyinin

atanmlardan deil seilmilerden olumasn, kadnlara seme ve seilme hakknn

verilmesini, yolsuzlua kar sk nlemlerin alnmasn ve devletin mali konularda e-a ve hesap verebilir olmasnn salanmasn talep etmilerdir.29 Ayrca kabinenin ya

ortalamasnn 65ten 40a drlmesi de talepler arasnda yer almtr. Kral Abdullah

btn talepleri olmasa da kadnlara yerel ynetimlerde seme ve seilme hakknn

yan sra ura Konseyine atanabilme hakk tanmtr. Suudi aktivistlerden bazlar

bata Kral Abdullah olmak zere Suudi yneticilerin de reorm ihtiyacnn arknda

25. Edth Schlaer ve Ulrch Kropungg, Saud Youth: Unvelng the Force o Change, Center or Strategc andInternatonal Studes(CSIS), Gul Analyss Paper, Kasm 2011, s. 2.

26. The Saud Response to the Arab Sprng: Contanment and Co-opton,

27. Saud Araba Represson n the Name o Securty,Amnesty Internatonal, 1 Aralk 2011, http://amnesty.org.

uk/uploads/documents/doc_22174.pd.28. Saud Araba Represson n the Name o Securty, s. 51.

29. Caryle Murphy, Saud Arabas Kng Abdullah Promses $36 Bllon n Benefts, Chrstan Scence Montor,23 ubat 2011.


15/36


15

Suud Arabstan,ekonomk

yardmlar veuygulamayakoyduu yensyaset halktangelen ynetmndetrlmestaleplern ve basklar azaltmakn yapmtr.

olduklarn ve bu dorultuda admlar atlacan, akat bunun beklentileri karlayp

karlamayacann net olmad ynnde gr belir tmilerdir.30

Suudi Arabistan, ekonomik yardmlar ve uygulamaya koyduu yeni siyaseti halktan

gelen ynetimin deitirilmesi taleplerini ve i basklar azaltmak iin yapmtr. Alnan

tm bu tedbirler ksa vadede sorunlara zm getirmi olsa da yolsuzluk, isizlik ve

yoksulluun artmas, kadn haklarnn kstlanm olmas ve zellikle halkn ynetime

katlmnn ok dk olmas dier lkelerde halklar sokaklara dken sebeplerin bu

lkede var olmaya devam ettiini gstermektedir.31 Ayrca ynetimde bulunan Krali-

yet ailesinin mensuplarnn ya ortalamasnn ok yksek olmas, bu sebeple velayetin

srekli deimesi, buna karlk Suudi nusunun byk ounluunun gen olmas

da halkn isyan etmesine gereke oluturma potansiyeline sahiptir.32

Nitekim Snr Tanmayan Kadnlarn (Women without Borders) Suudi genleri arasnda

yapt bir aratrmaya gre Suudi genlerin te ikisinin sosyal konular hakkndaki i-

kirleri eitlilik gstermekte ve bu eitlilik arkl dnceler arasndaki mobilizasyonun

kayna olma potansiyeli gstermektedir. Ayn aratrmaya gre Suudi genlerin %70i

lkedeki eitim sisteminin eletirel dnceyi engellediini dnmektedir.33 Suudi

genliinin bir nceki nesle oranla bilgi ve iletiim teknolojilerine eriiminin daha ko-

lay olmas, dnyayla daha ilgili ve Suudi normlarnn dnda dnebilen bir genliin

yetitii anlamna gelmektedir. Buna ek olarak Suudi genler arasnda eitim orann

yksek olmasna ramen isizlik orannn yksek olmas (tm isizler arasnda %44 ni-

versite mezunu) ok nemli bir potansiyel tehlike arz etmektedir. 34 Suudi genlerinin

eletirel eilimlerinin artmas ve daha azla giriimcilik beklentisi ve bundan kaynakla-

nan sosyo-ekonomik tehlikelerin bertara edilmesi ancak kamu sektrnn zel sek-

trle birlikte hareket ederek somut admlar atmasyla mmkn grlmektedir.35

Arap isyanlarnn ardndaki en nemli nedenlerden bir tanesinin, ynetimlerin reorm

yapma anlayna sahip olmamalarnn olduu dnldnde Suudi Arabistanda

yaplan reormlarn ne kadar kkl olduu ve sreklilik gsterip gstermeyecei

nem arz etmektedir. Btn bunlar dikkate alndnda bugn itibariyle Suudi Arabis-

tan, Arap isyanlarnn kazananlarndan ya da kaybedenlerinden olarak snandrmak

olduka zordur.36 Ancak Suudi Arabistann silahlanmaya muazzam paralar ayrma-

s, Selei akmlar zerinden yeni blgesel dengeleri lehine evirme abas, Seleizmi

hvan ve benzeri slami hareketler kartl zerinden yrtmesi ve randan ald

tehdidi blgesel istikrarszlk olarak yanstmas soru iaretlerinin olumasna neden

olmaktadr.

30. Saud Actvsts Eye Protests, Wat or New Cabnet, Reuters, 28 ubat 2011.

31. Ulrke Fretag, Saud Araba: Buyng Stablty?Sttung Wssenschat und Poltk (SWP), Research Paper No.6,ubat 2012, s. 23.

32. Lacrox, Is Saud Araba Immune? s. 58.

33. Schlaer ve Kropungg, Saud Youth: Unvelng the Force o Change, s. 1.34. Schlaer ve Kropungg, Saud Youth: Unvelng the Force o Change, s. 3.

35. Schlaer ve Kropungg, Saud Youth: Unvelng the Force o Change, s. 7.



16/36

S E T AA N A L I Z

16

Blgede yaananstkrarszla

ramen SuudArabstann

stkrarnkorumasndak

baat sebep sadatve stkrar madd

nlemlerle satnalmas olmutur.

Arap isyanlarna bir tepki olarak Suudi Arabistanda snrl da olsa siyasi reormlar da

yaplmtr. Bunlarn banda Kral Abdullahn, Eyll 2011de kadnlara belediye seim-lerinde seme ve seilme hakk verilmesini ve ura Meclisine atanabileceklerini du-

yurmas gelmektedir. Ancak Kraln aklad bu snrl reormlara bile hem Suud aile-

sinden hem de din adamlarndan tepkiler gelmitir. Reorm kartl ile bilinen Prens

Nai bin Abdlazizin 16 Haziran 2012de lmesinden sonra veliaht prens olan Selman

bin Abdlaziz de siyasal deiimi deil, daha ok ekonomik kalknmay nceledii dik-

kate almas da reorm beklentilerini zayatmtr.

Blgede yaanan istikrarszla ramen Arabistann istikrarn korumasn drt sebebe

balamak mmkndr. Bunlardan birincisi sadakat ve istikrarn satn alnmasn sala-

yan maddi nlemlerdir.37 ubat ve Mart aylarnda toplamda 130 milyar deerinde kamu

sektrnde i imknlarnn ve alanlarn maalarnn arttrlmasn ieren bir ekonomik

reah paketi aklanmas bunun kant saylmaktadr. Buna ek olarak ileri Bakanl ta-

randan 60 bin kiiye istihdam salanaca ve lkedeki yoksullar iin 500 bin yeni ev ina

edilecei ilan edilmi, kamu sektrndeki en dk maa, zel sektrdeki ortalamann

katna karlmtr. kinci sebep zel gvenlik birimlerinde, rejime sadk ve iyi eitimli

gvenlik glerini grevlendirmek olmutur. Arap isyanlar srasnda, rejime sadk olan

ileri Bakanlna bal zel birlikler ve Kral komutasnda olsan Ulusal Muhazlara yine

rejime sadk kabile ve blgelerden iyi eitilmi kiiler atanm ve bata lkenin dou

blgesi olmak zere sorunlu blgelerde bu gler grevlendirilmitir.38

Suudi ynetiminin isyanlar engelleyebilmesine nc sebep olarak rejimin hima-

yesinde olan gruplarn harekete geirilmesini sralamak mmkndr. Arabistandaki

siyasal sistem yukardan aaya kabile, airet ve i evreleri ve bunun yan sra dini

kurumlar, medya ve spor kulpleri gibi kurumlar eklinde yaplanmaktadr. Byle bir

yapya dayanan rejim, kriz zamanlarnda himayesindeki bu gruplar kendi bekas iin

seerber etmektedir. Bu balamda din alimlerinin devletin bekasna vurgu yapan ak-

lamalar, protesto gsterilerini dine aykr bulduklarna dair etvalar ve zel sektrde

aaliyet gsteren i adamlarnn iilerine maa zamm yapmay onaylamalar da rejim

ve bu gruplar arasndaki balanty gstermektedir.39

Suud ynetiminin lkede istikrar salamasnda etkili son etken de reorm yanls

gruplarn btnlkl bir yap ierisinde olmamalardr. 2011de internet zerinden re-

jim kart olan ve ciddi saylabilecek iki imza kampanyas balatm ve bu kampanya-

larda yasama yetkisine sahip seilmi bir parlamento, yarg bamszl, sivil toplum

kurulularnn tamamen zgr olmas, iade zgrlnn garanti altna alnmas ve

siyasi tutuklularn serbest braklmas talep edilmitir. Fakat dikkat eken nokta ayn

taleplerin liberaller ve Selei slamclar tarandan ayr ayr yaplmas, bu iki grubun

birlikte hareket edememesi olmutur.40

37. F. Gregory Gause, Saud Araba n the New Mddle East, Councl on Foregn Relatons (CFR), Aralk 2011, s. 6.38. Gause, Saud Araba n the New Mddle East, s. 6.

39. Gause, Saud Araba n the New Mddle East, s. 7-8.

40. Gause, Saud Araba n the New Mddle East, s. 9.


17/36


17

Katar sonzamanlarda

gerekletrdsyas ve kltrelalmlarla ArapBaharnn syas,dplomatk vemedyatk anlamdaen kazanllkelernden brsolmutur.

Suudi Arabistanda istikrarn devamnn nnde bir takm engeller bulunmaktadr: bi-

rincisi ok sk yaanan velayet deii ve ikincisi de mali sknt ve genler arasndakiyksek isizlik orandr.41 Yaplan reormlarla bu sorun da ksa ve orta vadede istikra-

ra zarar vermeyecek olsa da Suudi ynetiminin geni apl reorm imknn kaybettii

ve deien blgesel dzen dikkate alndnda uzun vadede istikrar sorunu yaanaca-

n ileri srmek mmkndr.

c) Katar

19. yzyldan beri el-Sani ailesi tarandan ynetilen Katar, Krezin en stratejik lkele-

rinden biridir. Aada da vurguland gibi arabuluculuk aaliyetleri ve el-Cezire gibi

iletiim aralaryla son dnemde izledii akti d politika ve gerekletirdii almlarla

n plana kan Katar, aslnda blgedeki dier lkelere benzer ekonomik ve siyasal bir

yapya sahiptir. Suudi Krall dnda Vehhabiliin hakim olduu bu kk lkede siya-

sal partiler, yasama organ ve sivil toplum kurulular yoktur. lkede yaayan 1,7 milyon

insandan sadece 225 bini Katar orijinlidir. Yani lke nusunun yaklak %85i her trl

siyasal haktan yoksun olan yabanclardan olumaktadr. Buna ramen Katarllarn de-

mokrasi talepleri de pek yoktur. Son zamanlarda artan talebin de etkisiyle dnyann en

byk nc doalgaz rezervlerine sahip olan Katar, svlatrlm doalgaz ihracatn-

da dnyann en nde gelen lkesi olmu ve yksek bir reah dzeyine ulamtr. 42 Ka-

tar 1995 ylnda eyh Hamadn aile ii bir darbeyle, babasn tahttan devirerek iktidaragelmesiyle 1996 ylnda etkili televizyon kanal olan el-Cezireyi kurmu, ayn yl sraille

ilikilerini gelitirmeye balayarak siyasi bir alm gerekletirmitir.

Katar son zamanlarda gerekletirdii siyasi ve kltrel almlarla Arap Baharnn

siyasi, diplomatik ve medyatik anlamda en kazanl lkelerinden birisi olmutur. s-

yanlarn balangcndan itibaren akti bir tavr taknan Katar, dorudan gelimelerin

bir paras haline gelmitir. Kendi ierisinde herhangi bir protesto gsterisine ya da

muhali harekete ahit olmayan Katar, zellikle Libyaya askeri birlikler gnderen ve

olaylar halk kitleleri lehine yorumlayp pan-Arap bir btnleme olmasn salayan

etkili televizyon kanal el-Cezireye ev sahiplii yapan Katar bu srete en akti lkeolarak n plana kmtr.43 Bu gei srecinde Katarn Krez lkelerinin ncs gibi

davrandn ve gelecekte Arap dnyasnn siyasi merkezi olmaya altn sylemek

mmkndr.44 Arap Bahar srecinde elindeki inansal kaynaklar, siyasi ve ekonomik

gcn arttrmak ve blgesel ve uluslararas etkisini artrmak iin kullanmtr. zledii

bu akti siyaset zerine Katarn, Suudi Arabistann blgesel dzenleyici roln alma-

ya aday olduu yorumlar yaplmtr.45

41. Gause, Saud Araba n the New Mddle East, s. 10-12.

42. Hugh Eakin, Hugh Eakin, The Strange Power o Qatar, The New York Review o Books, 27 Ekim 2011.

43. Eakin, Eakin, The Strange Power o Qatar,44. Abdullah, Repercussons o the Arab Sprng on GCC States, s. 15.

45. Mehran Kamrava, The Arab Sprng and the Saud-Led Counterrevoluton, Foregn Polcy Research Insttute,2011, s. 98.


18/36

S E T AA N A L I Z

18

Arap syanlarnnbalamasnn

ardndan, bataMsr gb blge

lkelern sorunlaryla

uramasndanyararlanan Katar,

esasnda ok aktbr yap olmayan

Arap Brln

harekete gerentc g olmutur.

Blgedeki dier liderlere oranla gen bir lider olan 57 yandaki eyh Hamad bin Ha-

lie el-Sani liderliindeki Katar, byk devletlerin siyasi arenadaki yokluunu rsataevirerek lkesine ve kendisine yeni alanlar amay baarmtr.46 Arap isyanlarnn

balamasnn ardndan, bata Msr gibi blge lkelerin i sorunlaryla uramasndan

yararlanan Katar, esasnda ok akti bir yap olmayan Arap Birliini harekete geiren

itici g olmutur. Bu minvalde Libyada muhalierin yannda yer alarak NATO operas-

yonlarna destek veren lke, Suriye krizinde ise muhaleete silah salamay da ieren

bir dizi neriyi gndeme getirerek akti bir politika izlemitir. Katarn Arap baharyla

birlikte edindii bu yeni rol esasnda Katarn son yllarda benimsedii tarasz ara-

buluculuk rolnden syrlarak blgesel meselelerde tara olma yolunda olduunun

iareti olarak yorumlanmaktadr.47 Katarn gerek Libya ve Suriye krizlerinde gerekse

dier blgesel gelimelerde rejim kart gruplara ekonomik, askeri ve diplomatik des-

tek vermesi bu yorumu teyit ettiini sylemek mmkndr. rnein Katar, Tunusa 1

milyar dolar deerinde kredi vereceini, ayn zamanda 20 bin Tunusluya Katarda i

imkan salayacan duyurmutur.48

Katarn Arap dnyasnda d politikasna destek salamaya ynelik kulland en

nemli ara el-Cezire televizyonu olmutur. Kurulduu tarihten bu yana zellikle Arap

dnyasndaki siyasi ve dini muhaleetin grlerini seslendirebildii bir platorm olan

el-Cezire, Arap halklarnn alglarn ekillendirmede ve deiim talebinde bulunma-

larnda ok nemli bir rol oynamtr. Mevcut rejimlerin szcln yapan ana-akmArap medyasnn aksine, rejimlere muhaleet eden gruplarn grlerine yer veren el-

Cezire, daha bamsz ve daha ak bir yayn politikas izlemi ve hem blgesel hem de

kresel manada alternati bir ses olmutur. El-Cezirenin Arap dnyasn ynlendirme

ve alternati bir iletiim kanal olmadaki rol artm ve Arap Baharyla birlikte dier

blge lkelerinde oisler ve TV kanallar amas daha da hzlanmtr. zellikle Msr,

Libya ve Suriye krizlerinde Arap halklarnn algsn ekillendirmede etkili olan kanal,

Katarn blgedeki yumuak g imajn glendirmitir. Katarn ve el-Cezirenin halk

ayaklanmalarn ve deiimi destekleyen tutumunun tek istisnas Bahreynde yaan-

mtr. El-Cezire Bahreynde yaananlar aktarmak konusunda siyasi bir tavr taknm,

KK ierisinde yaanan bu ayaklanmaya destek vermemitir.

Katar, Libya Ulusal Gei Konseyini ilk tanyan Arap lkesi olmakla kalmam, lkenin

geleneksel olarak taraszlk imajnn aksine NATO mdahalesine askeri ve ekonomik

destek de vermitir. Katar zel Birlikleri, muhaliere silah destei vermenin yannda

askeri eitim de vermitir ve hatta Genelkurmay Bakan Hamad bin Ali el-Atiyeye

gre birlikler, muhalier ve NATO askerleri arasnda balant salamak gibi stratejik

bir grev stlenmitir.49 Libyann Katarn uluslararas nn artrmas iin bir dnm

46. Eakin, Eakin, The Strange Power o Qatar,

47. Sultan Barakat, The Qatar Sprng: Qatars Emergng Role n Peacemakng, LSE Kuwat Programme onDevelopment, Governance and Globalzaton n the Gul States, Temmuz 2012, No. 24, s. 2.

48. Jhen Laghmar, Qatar Gvng Tunsa $1 Bllon Loan, May Provde Jobs, Bloomberg, 26 Nsan 2012.

49. Barakat, The Qatar Sprng: Qatars Emergng Role n Peacemakng, s. 27.


19/36


19

noktas olduu yorumlar yaplmtr. Kaddainin drlmesinde pek ok adan et-

kili olan Katar, lkedeki slami gruplar, seklerler ve sivil toplumla da yakn ilikilerkurmutur. Katarn, Libyann enerji marketine girerek Avrupadaki pazar payn artr-

mak istemesi de Libyada etkili rol almasnn gerekelerinden birisi olarak kabul edil-

mitir. Krez lkelerinde deiimi geciktiren sebeplerden en nemlisi iktidardaki aile

yelerinin devletin btn kurumlarnn, ekonomi, ordu, yarg vs banda olmasndan

kaynaklanmaktadr. Krez monarilerinde devlet demek ynetimdeki aile demektir

ve bu dier lkelerde yaananlara benzer, kolay bir zlmenin Krez lkelerinde ya-

anmayacann da temel sebep saylmaktadr.50

Son on yllk dnemde Katar ekonomik ve siyasi almlar, lkeyi bir marka haline ge-

tirme ve bamsz bir d politika yrtme stratejilerini benimseyerek sahip olduuzenginlii ve vizyonu blgesel ve uluslararas platormlara yanstarak, gvenlik ikile-

minden kurtulmaya, yabanc yatrmlara ve turizme yatrm yaparak kendisine daha

azla hareket alan amaya almtr.51 Bu sre Arap Bahar boyunca da devam etmi

ve halk isyanna sahne olmam Katar, blgesel ve uluslar aras nn artrmtr.

d) Birleik Arap Emirlikleri (BAE)

Herhangi ciddi bir gsterinin yaanmad BAEyi Katarla birlikte Arap Baharnn ka-

zanan lkelerinden birisi olarak kabul etmek mmkndr. BAE sadece Federal MilliKonseyin yetkilerinin geniletilmesi iin 133 kiinin imzalad bir talep mektubunun

devlet bakanna gndermesine ahit olmutur. Meruti bir monari ve dorudan de-

mokrasi talebinde bulunan reorm yanllarnn mektuptaki talepleri gayet lml kar-

lansa da mektubu imzalayanlar arasnda slamc ve liberal gruplara mensup kiilerin

bulunmas Emirlik yetkililerini tedirgin etmitir. Gvenlik birimleri Arap isyanlarnn

itici gcnn slamc kesim olduuna inanmakta ve BAE ierisinde de bunun yayl-

masnn engellemek gerektiini dnmektedir. BAEde slamc-liberal kesimlerin ta-

lepleri ho grlmedii iin ynetim, hvan bata olmak zere slami kesimin nde

gelen igrlerini ve insan haklar aktivistlerini tutuklayarak deiimin nne gemekistemitir. Bunun yan sra hkmet yetkilileri arlkl olarak retmen ve avukat gibi

slami kesimlerin bulunduu meslek gruplarnn kurduklar dernekleri datmtr.52

BAE i siyasetinde Arap isyanlarnn olumsuz etkilerini savuturabilmitir. Devleti olu-

turan yedi emirlii temsil eden 40 kiilik danma organ Federal Yksek Konsey, halk

tarandan seilmekte, bylece ynetimde nisbibir halk temsiliyeti sz konusu olmak-

tadr. lkenin yedi arkl emirlikten olumas ve her bir emirliin bir aile tarandan

ynetilmesi bu kk lkede bir g dengesinin kurulmasyla sonulanmtr. Ayrca

her bir emirliin belirli aralklarla toplanan ve halkn taleplerini dorudan Emire ilete-

50. Katja Calm and Squalls: The Small Gul Monarches n the Arab Sprng, s. 15.

51. Barakat, The Qatar Sprng: Qatars Emergng Role n Peacemakng, s. 25.


Katarn, Lbyannenerj marketne

grerek Avrupadakpazar paynartrmak stemesde Lbyada etklrol almasnngerekelerndenbrs olarak kabuledlmtr.


20/36

S E T AA N A L I Z

20

bildii bir halk meclisi vardr. Bu yap da dier Krez monarilerinin aksine emirlikleri,

halka yakn klmaktadr. Dolaysyla Arap isyanlar, monari rejiminin devamll veynetim gc bakmndan ciddi bir soruna yol amamtr. te yandan, BAE ynetimi,

siyasi sadakat karlnda halka yksek standartl bir ekonomik reorm paketi sun-

mu ve muhtemel siyasi talepleri engellemitir. Rejim deiikliinin yaand Arap

cumhuriyetlerinde devrimi ve deiimi tetikleyen ekonomik sorunlar BAEde mevcut

deildir ve devlet en st dzeyde halkn salk, barnma ve eitim gibi temel ihtiya-

larn karlamaktadr.

BAE d politika alannda Arap bahar srecinde Katarn izledii diplomasiyi izlemeye

alm, ancak ayn hz yakalayamamtr. Yine benzer ekilde baz lkelerde dei-

im taleplerine kaytsz kalrken, dier baz lkelerde deiim iin maddi ve manevidesteini esirgememitir. rnein, iki lke liderleri arasndaki kiisel yaknlktan dolay

BAE Msr konusunda ekingen davranm, Hsn Mbarekin daha gvenli bir ekilde

grevi brakmasndan yana olmutur. Libyada ise Katar gibi davranarak muhaliere

askeri destek salamtr.53

Siyasal deiimden ekinen BAEnin asl kazanc ekonomik alanda olmutur. Blge-

deki dier ehirlerle karlatrldnda inansal olarak Dubainin daha gvenli ve is-

tikrarl olmas ve bu sebeple de yatrmclarn buray tercih etmesi BAEnin blgesel

imajn daha da olumlu hale getirmitir. 2008deki ekonomik krizden nemli lde

zarar gren Dubai ekonomisi, Arap isyanlar boyunca gvenli bir i sahas sunarak ka-zan salamtr.54

e) Kuveyt

1990-1991 Krizi sonrasnda bir trl eski poplaritesini ve siyasi ve ekonomik gcn

yakalayamayan ve o tarihten itibaren dk bir siyasi proil izen Kuveyt, Arap isyan-

lar srasnda dier Krez lkelerinin etkisinde bir siyaset izlemitir. Kuveyt i ilerinde

arkl gruplarn isyanlaryla ilgilenirken blgesel olarak Suudi Arabistan ile Katarn n-

clndeki giriimlere destek vermitir.

Arap isyan dalgas Krez blgesinin grece en demokratik lkesi olarak grlen Ku-

veyte de uram, lkedeki yolsuzluk iddialar ile birleince de etkisini hissettirmitir.

Kuveyt Emiri lkedeki yolsuzluk kart protestolar srasnda parlamentonun baslma-

sn lke gvenlii ve istikrarna tehdit olarak yorumlam ve gsterilere kar sert g-

venlik tedbirleri alnmas talimatn vermitir.55 Yolsuzluk iddialar zerine muhaleet

yetkilileri Babakann istiasn istemilerdir. Kuveytte bakann istias zerine Emir

eyh Ahmed el-Sabah bakanlar kuruluna bakanlk yapm ve hkmetin dmesini

engellemitir. Bakentin merkezinde yer alan ve gstericiler tarandan Kararllk Mey-



55. Kuwat Securty Crackdown ater Crowd Storms Parlament, The Guardan, 17 Kasm 2011.

BAEde slamc-lberal kesmlern

talepler hogrlmed n

ynetm, hvanbata olmak zere

slam kesmnnde gelen

fgrlern ve nsanhaklar aktvstlern

tutuklayarak

demn nnegemek stemtr.


21/36


21

dan olarak nitelendirilen meydanda hatalarca sren protestolara karn Babakan

istia etmemi, gstericilere kar da sert tedbirler almtr.56

Kuveyt Ynetimi, her ne kadar protestolar azla dikkate almayp ve gsterileri sekinci

bir grubun muhaleeti olarak deerlendirse de gelimelere kaytsz kalmamtr. De-

iim talepleri hkmet nezdinde kabul grm ve neticede parlamento datlm

ve yeniden seim yaplmtr. Protestolarn yaylmamas iin mali bir politika izlenmi,

zm paketi kapsamnda her Kuveyt vatandana yllk 1000 Kuveyt Dinar, yakla-

k 3600 dolar ve parasz gda rnleri verilmesine balanm57 ve kamu grevlilerinin

maalarna %115 orannda zam yaplmtr.58

Arap isyanlar dalgasnn Kuveyt ayanda n plana kan konulardan biri, Bidun (bidun

cinsiye, vatanda olmayan) olarak adlandrlan vatandal olmayan toplum kesim-lerinin hak talepleri olmutur.59 Nusun yaklak %10nu oluturan Bidunlar, 18 ubat

2011 tarihinde, temel vatandalk haklarndan yararlanma talebiyle ilk kez ayaklanm

ve bu doal taleplerine ramen polisin sert mdahalesine maruz kalmlardr. Onlar-

cas yakalanarak tutuklanan Bidunlar, gsterilere devam etmeleri ve/ya katlmalar

durumunda aileleriyle birlikte lkeden karlma tehdidi ile kar karya kalmlardr.60

f) Umman

Dier Krez lkelerinden arkl olarak halknn neredeyse tamam Haricilik gelenei-

nin devam olan badiye mezhebine mensup bulunan Umman, ekonomik bakmdanKKin en zay lkesidir. Grece kapal bir toplumsal yapya sahip olan Umman, bl-

gesel gelimelerden en az etkilenecek lkelerin banda grlmesine ramen isyan

dalgasnn Ummana sramas pek oklarn artmtr. Fakat Bahreynin aksine Um-

man, lkede yaanan halk ayaklanmalarn barl yollardan bastrmay baarmtr.

17 Ocakta kk gruplar halinde protestolara balayan halk, 13 Maysta gsterilere

tamamen son vermitir.61 Gstericilerin talepleri siyasal katlmdan ziyade istihdamn

ve maalarn artrlmas ve yolsuzluun nlenmesiyle ilgili olmutur. ubat ayndaki

gsterilerin ardndan 1970den bu yana lkeyi yneten Sultan Kbus, ayaklanmalar

durdurmak iin 50 bin yeni i imkan salanacan, yolsuzluk sulamalar karsnda

kabinede bakann deitirileceini, yakn dnemde meclis seimleri yaplacan,

ura Konseyinin yetkilerinin geniletileceini ve aylk 390 dolar isizlik paras verilece-

ini aklamtr.62 Sultan Kabusun en nemli reormu, sultann veliahtn seen kurula

iki sivil atamas ve milletvekillerine dokunulmazlk vermesi olmutur.63

56. Kuwat Emr to Hold Crss Meetng ater Three Mnsters Qut Over Protests, The Guardan, 28 Kasm 2011.

57. Kuwat Securty Crackdown ater Crowd Storms Parlament,

58. Kamrava, The Arab Sprng and the Saud-Led Counterrevoluton, s. 98.

59. In Kuwats Arab Sprng, Bdun Fght or Ctzenshp, Mddle East Voces, 23 Ocak 2012, http://mddleeastvoces.voanews.com/2012/01/n-kuwat%E2%80%99s-arab-sprng-bdun-ght-or-ctzenshp,Erm Tarh: 12 Temmuz 2012.

60. Katja Nethammer, Calm and Squalls: The Small Gul Monarches n the Arab Sprng, SWP, ubat 2012, s. 15.61. Abdullah, Repercussons o the Arab Sprng on GCC States, s. 9.

62. Oman Protests Spread, Road to Port Blocked, Reuters, 28 ubat 2011.

63. Nethammer, Calm and Squalls: The Small Gul Monarches n the Arab Sprng, s. 15.

1990-1991 Krzsonrasnda br trl

esk poplartesnve syas veekonomk gcnyakalayamayan veo tarhten tbarendk br syasprofl zen Kuveyt,Arap syanlarsrasnda der

Krez lkelernnetksnde br syasetzlemtr.


22/36

S E T AA N A L I Z

22

3. ARAP BAHARININ KRFEZ LKELERNN DI POLT-

KALARI ZERNDEK ETKSKrez lkeleri Arap dnyasndaki ayaklanmalara, ekonomik imknlar sunmak, baz si-

yasi reormlar balatmak, siyasi basklar arttrmak ve askeri mdahalelerde bulunmak

gibi arkl tepkiler vermitir. Krez lkeleri temelde Krez blgesi dnda gerekle-

en ayaklanmalarda muhali gruplarn yannda yer alm, ancak kendi blgelerinde

meydana gelen ayaklanmalara arkl yaklamtr. Dier lkelerde deiim glerini

destekleyen Krez lkeleri, kendi blgelerindeki her trl deiim aktrne kar ikili

ve/ya ok tara sert nlemler almaktadrlar. Bundan dolay, Krez lkelerinin Arap

isyanlarna kar tutumu ite standart gstermitir. rnein, Krez monarileri Libya

ve Suriyede deiimi desteklerken, Bahreynde karlarnn tehlikeye girme riski oldu-

u iin sessiz kalmtr. Krez lkelerinin bu ite standart politikas, uzun vadede bu

lkelerin mevcut blgesel konumlarn devam etmeye yeterli olmayacak ve blgeye

baklarn dntrecektir. Bu blmde Krez lkelerinin Arap isyanlar karsnda

d politika alannda kar karya kald ikilemler ksaca analiz edilecektir.

a) Siyasal slamclara Destek VermeVermeme kileminde Krfezlkelerinin slamcla Bak

Krez lkeleri, dier Arap lkelerindeki rejim deiikliklerinde ve halklarn arkl ara-

larla desteklenmesinde kilit bir neme sahiptir. Krez lkelerinin kendi ierisindeki so-

runlardan kurutulup kurtulamayaca hala sorun olmaya devam ettiinden, yeni siyasal

glerle ilikilerde tekdze bir bak asnn olduunu sylemek gtr. rnein Katar,

Hamas ve hvan- Mslimin gibi muhali slamc siyasal parti ve hareketlerle iyi ilikiler

iindeyken, Suudi Arabistan, BAE ve Bahreynin Arap Bahar sonras dnemde, ncesin-

de de ok scak ilikileri olmad bu aktrlere kar tedirgin yaklamaya balamtr.

Krez lkelerinin, Arap Baharnn Kuzey Arika lkeleri bata olmak zere Arap l-

kelerindeki en nemli siyasal aktrlere dntrd Krez blgesi dndaki slami

hareketleri ve slamc siyasal partileri desteklemesi, yeni dnemin siyasi glerini des-

teklemek anlamna gelmektedir. Bunun zerine, uzun yllardr bu hareketleri inansal

olarak destekleyen Krez lkeleri, Arap isyanlar srecinde dindar Arap halkna alter-nati bir siyasal rejim sunarak Krez hanedanlklarnn sorgulanmasna yol atklar

iin bu gruplar tehdit olarak alglamaya, dolaysyla Seleiler dndaki slami gruplar

ve partileri tekiletirmeye balamtr.

b) UlusallkBlgesellik kileminde Krfez lkelerinin Btnlemeabalar64

Arap isyanlarnn estirdii deiim rzgar, bir taratan her bir lkenin kendi ulusal

artlarn ve karlarn dikkate alarak baz tedbirler almasn gerektirirken, bir taratan

da blgedeki benzer konumda ve durumda bulunan lkelerle daha yakn bir ibirli-

64. Bu ve benzer klemlern daha ayrntl br analz n bkz. Slva Colombo, Unpackng the GCCs Responseto the Arab Sprng, Sharaka, Temmuz 2012.

Krez lkelertemelde Krez

blges dndagerekleen

ayaklanmalardamuhal gruplarnyannda yer alm,

ancak kendblgelernde

meydana gelenayaklanmalara

arkl yaklamtr.


23/36


23

ine ynelmesini gerekli klmtr. Arap Bahar Krez lkelerinin kendi aralarndaki

askeri, siyasi ve ekonomik ilikilerine derinletirilmesine ve Krez birlii Konseyi(KK) balamndaki ibirliinin glendirilmesine yol amtr. Dolaysyla KKin genel

mnda Arap baharndan glenerek ktn sylemek imdilik mmkn grnmek-

tedir. Bunun en nemli sebeplerinden bir tanesi, isyanlar sonras yeni dzende ye l-

kelerin zellikle gvenlik konusunda KKin glendirilmesi gerektiine ve ortak hare-

ket etmenin gerekliliine olan inancnn glenmesi olmutur.65 Arap isyanlar blge

dengelerini sarsmaya balaynca Krez lkeleri hem dikey/kurumsal hem de yatay/

corai dzlemde btnleme abalarn arttrarak KKi dntrmeye almlardr.

Yatay dzlemde (corai boyutta) ilk kez genileme sreci balatarak nemli bir adm

atan Krez lkeleri, Mays 2011de ekonomik kayglardan ziyade siyasi etki alann

geniletmek ve gvenlik salamak amacyla Fas ve rdnn KK yeliini gndeme

getirmi,66 bununla da blgedeki monari rejimleri arasnda siyasal bir dayanma ve

ibirlii mekanizmas gelitirerek Krez alt-blgesindeki mevcut durumun devam et-

mesini amalamlardr.

Krez lkeleri dikey dzlemde (kurumsallama boyutunda) de KK balamnda dei-

imi arkl boyutlara tayarak kurumsallama srecini devam ettirmilerdir. randan

alglanan gvenlik tehdidi ve bu tehdidi bertara etme noktasnda Amerikan destei-

ne olan gvensizlik Krez lkelerini d politika ve savunma konular da dhil siyasal

anlamda birlik olmaya yneltmitir.67 Aralk 2011deki KK zirvesinde Suudi Kral Ab-

dullahn siyasi, ekonomik ve gvenlik balamnda birlik olma arsnda bulunmasve bu amala gerekli almalar yrtecek bir komisyon kurulmas olmutur.68 Avrupa

Birlii benzeri bir yaplanma ngren Suudi Kral, egemenlik haklarndan eragat et-

meyecek lkelerin d ilikiler, gvenlik, askeriye ve ekonomi gibi konularda birlikte

karar almasn gerektirecek bir mekanizmann kurulmas tekliinde bulunmutur. Kral

Abdullahn bu tekliini genelde Arap isyanlar ve zelde Bahreyndeki istikrarszla

tepki olarak okumak mmkndr. Bununla beraber kararn ye btn lkelerin or-

tak karar olmadn ve ye her lkenin arkl ekinceleri olduunu da belirtmek ge-

rekmektedir.69 Kuveyt ve BAE gibi kk Krez lkelerinin egemenlik ve nuz kayb

korkusuyla blgesel bir btnlemeden yana olmadklar bilinmesine karn randan

alglanan tehdit ve Arap isyanlarnn rejimleri sona erdirme korkusu da aksi ynde bir

baskya neden olmaktadr. Askeri ve siyasi ibirliinin en arpc rneklerinden biri l-

kedeki ayaklanmalar srasnda Bahreyn ile Suudi Arabistan arasnda yaanm ve siyasi

btnleme srecinde iki lke arasnda bir antlama imzalanmtr.70

ran, Yarmada Kuvvetlerinin Bahreyne girerek protestolar kontrol etmesini haksz ve

gayri slami bulmutur. ran parlamentosundan 257 milletvekili tarandan yaplan or-



67. Joshua Tetelbaum, Gul Monarches Conront the Arab Sprng, BESA, 12 Hazran 2011.

68. Abdullah, Repercussons o the Arab Sprng on GCC States, s. 23.69. Carolne Crouch, Gul Consders Poltcal Unon to Handle Iran and Arab Sprng, USIP, 1 Mays 2012.

70. Bahreynden rana Kar Syas Brlk Hamles, Tmeturk, 14 Mays 2012, http://www.tmeturk.com.tr/2012/05/14/bahreyn-den-ran-a-kars-syas-brlk.html, Erm tarh: 7 Austos 2012.

randan alglanangvenlk tehdd ve

bu tehdd bertaraetme noktasndaAmerkandestene olangvenszlkKrez lkelernd poltkave savunmakonular da dhl

syasal anlamdabrlk olmayayneltmtr.


24/36

S E T AA N A L I Z

24

tak bir aklamada bu mdahalenin Suudi Arabistan bakmndan tehlikeli durumlara

neden olaca belirtilmitir.71

KK ise bu aklamay rann yaylmac ve saldrgan tavr-nn yansmas olarak deerlendirmitir. Krez lkelerinin mezhep atmas konusunu

gndeme getirmesi ve rann mezhepilik yaparak tehdit oluturduunu ileri srmesine

dikkatli yaklalmas gerekmektedir. Krez monarilerinin ynetimindeki aileler iktidar-

da kalmak iin mezhep atmas zerinde ok azla durmulardr. Her ne kadar bu lke-

lerde mezhep arkllklar varsa da Suudi Arabistan ve Bahreyn gibi Krez lkeleri pro-

testoculara kar yaptklarn merulatrmak iin mezhep kartn arasallatrlmtr.72

Msr, Irak, Suriye ve Libya gibi gl Arap lkelerinin siyasal istikrarszlk iinde olma-

lar dolaysyla Krez lkeleri, daha nce etkisiz olduklar Arap Birliinde de baskn

konuma gelmi ve Arap dnyasndaki ekonomik ilikiler ile inansal ve yatrm sek-

trlerindeki hakimiyetlerini perinlemilerdir. Ayrca medya sektrndeki glerini

de arttrm ve muhalierinin alanlarn daraltarak sylemlerini zayatmlardr. Arap

bahar ile birlikte zellikle Suudi Arabistan ve Katar blgesinde itici ve organize edici

lkeler konumuna gelmilerdir.73

Katarn Libyaya mdahaleyi onaylamas ve hatta askeri ve ekonomik destek vermesi,74

bunun yan sra Suudi Arabistanla birlikte Yemende blgesel ve uluslararas destek

olmakszn tek bana arabuluculuk yapmalar da iki lkenin tarihinde nadir grlen

giriimlerdir. Bu aaliyetlere ek olarak iki lke medyalar, el-Cezire bata olmak zere,

Libya ve Suriyeye odaklanarak muhaliere destek vermek suretiyle Arap halknn hal-

kn algsn ekillendirmitir. Bunlardan hareketle Krez lkelerinin Arap isyanlar kar-snda sadece diplomatik zm yollar kullanmak yerine, hedeerine ulamak iin

askeri, ekonomik ve medya kanallarn kullandn sylemek mmkndr. Mevcut

durumda Krez lkeleri sadece Suriye rejiminin dmesini hedeedii ve kaynaklar-

n da bu dorultuda kulland herkese bilinmektedir. Suriyedeki rejimin devrilmesi

Krez lkeleri iin elbette sadece demokratikleme hareketlerine destek manas ta-

mamakta bunun yan sra iki adan nem arz etmektedir: birincisi gvenlik tehdidi

alglandnda rana taarruzu kolaylatrmak ve dieri de Lbnanda Hizbullahn geli-

mesini engelleyerek kontrol altna almak ve hatta sonunu getirmektir.75

c) KrfezKrfez D kileminde Krfez lkelerinin Arap DnyasnaBaklar

Krez ile Krez d lkeleri ayrm daha ok snsal bir ayrmdr. Zengin Krez lke-

leri ile akir Krez d Arap lkelerinin sorunlar ile siyasal, toplumsal ve ekonomik

durumlar arkllk arz etmektedir. Bu arkllklar bu iki lke grubunun i ve d politi-

71. Ahmadi-Nejad Condemns Foreign Troops in Bahrain,Ahmadi-Nejad Condemns Foreign Troops in Bahrain, Financial Times, 16 Mart 2011.

72. Barah Mkal, Secteransm ater the Arab Sprng: An Exaggerated Spectre,An Exaggerated Spectre,n Exaggerated Spectre,Exaggerated Spectre,xaggerated Spectre,Spectre,pectre, FRIDE, Hazran 2012, s. 3.

73. Ibrahm al-Amn, Gul States and Turkey Gong All-Out Aganst Syra,Alakhbar Englsh, http://englsh.al-akhbar.com/node/8175, 6 Hazran 2012.

74. We had boots on ground n Lbya,, Saud Gazette, 24 Ekm 2011.

75. Fares al-Khattab, Gul States Seek to Manage the Arab Sprng,Al Montor, 28 ubat 2012,

Arap bahar lebrlkte zellkle

Suud Arabstan veKatar blgesnde

tc ve organzeedc lkeler

konumunagelmlerdr.


25/36


25

kalarnn da arkl ekillenmesini beraberinde getirmitir. Krez lkelerinin, ekono-

mik kalknma sorunlar dolaysyla kendileri dndaki lkelere baklar genel anlamdaolumsuzdur. Dolaysyla blge lkeleri hakknda kategorik bir dnceye sahiptirler.

Krez lkeleri ierde reorm yanls hareketlere kar karken kendi blgesi dnda-

kileri desteklemitir.76

Krez lkeleri zellikle 1981de Krez birlii Konseyinin kurulmasndan bu yana

blge dnda kalan aktrlere kar ortak tavr taknagelmitir. Krez lkeleri genel

manada blge dndaki protestolar desteklerken blgedeki gsterilerin etkili olma-

sna ve yaylmasna msaade etmemitir. Arap Bahar ve blgedeki ayaklanmalar Kr-

ezdeki rejimlerin istikrarna ve varlna bir tehdit olarak alglanmtr. Dnyadaki en

muhaazakr rejimler arasnda olan Krez monarileri bu tehdidi bertara etmek iiniki yol kullanm bir taratan siyasal ve ekonomik alanda etkisiz birka reorm yapm,

dier taratan da ayaklanmalara baskyla ve iddetle karlk vermi, hatta askeri m-

dahalede bulunmulardr.

Zenginliklerinin ne kadar sre iin kalc olaca belirsiz olan Krez lkelerinin petrol

ve doalgazdan elde ettii zenginliin blm sorununun ortaya kmas ve halkn

beklentileri arttka lke kaynaklarndan elde edecei payn da artmas muhtemel g-

rnmektedir. rnein, Arap Baharndan dolay 2011 ylna ait milli gelirlerinin %12,8i

kadar sosyal harcama yapmak zorunda kalan Krez lkeleri, yakn gelecekte ekono-

mik sorunlarla ve enasyon basksyla kar karya kalacaktr. Bu potansiyel sorunlaramak iin Krez lkeleri bir byme ve yatrm stratejisi belirlemek ve ayn zamanda

vatandalaryla srdrlebilir bir toplumsal szleme yapmak durumundadr.

d) MonariCumhuriyet kileminde Krfez lkelerinin Rejim Sorunu

Arap isyanlaryla birlikte Ortadouda bulunan hem cumhuriyet hem de monari re-

jimlerinde siyasal deiim kanlmaz hale gelmitir. Krez monarilerinin de yaa-

nan bu deiimden payn alarak birer aile rejimi ve hanedanlktan daha kurumsal ve

anayasal bir sisteme doru dntrmek zorunda kalacaklarn sylemek mmkn-dr. Blgede yaananlara paralel olarak er ya da ge bu lkelerde meruti rejimlere

doru giden ve reormlarn yaplmasn ngren bir srecin balayaca ngrsnde

bulunmak da mmkndr. Krez lkeleri genel manada blge artlarna ve tarihsel

tecrbesine daha yakn grdkleri monari ynetimlerinin deil, Batdan ithal edilen

bir siyasal ynetim biimi olan cumhuriyet rejimlerinin sorunlu ve halktan kopuk ol-

duunu dnmektedirler. Arap isyanlarnn balatt sreten anlald kadaryla

sekler cumhuriyet rejimleri bir bir derken, monari rejimleri de kanlmaz olarak

reorm srecini balatacaklardr. KK lkeleri muhaleetin sessizliini sonsuza dek satn

alamayacaklarn anlamak durumundadrlar. Bu, ksa ve orta vadede Krez lkelerinin

76. Colombo, Unpackng the GCCs Response to the Arab Sprng, s. 2.

Krez lkelerpotansyel sorunlar

amak n brbyme ve yatrmstratejs belrlemekve ayn zamandavatandalarylasrdrleblrbr toplumsalszleme yapmakdurumundadr.


26/36

S E T AA N A L I Z

26

siyasi zorluklarla ba edebilecekleri anlamna gelmemektedir, nk uzun vadede hal-

kn beklentilerinin artma ve arkllama ihtimali mevcuttur. Kald ki cumhuriyet rejimi-ne sahip bir Yemenin aday olmasyla monariler kulb olarak telakki edilen KKin de

bu zelliini kaybetme ihtimali bulunmaktadr.

Cumhuriyet-monari ikileminde Krez lkelerinin ite standardn aklayan ba-

ka bir husus da monarilerle ynetilen bu lkelerin cumhuriyet rejimlerine ynelik

olumsuz tavrlar olmutur. Krez lkeleri kendileri gibi monari rejimleriyle yneti-

len Fas ve rdndeki kk apl ayaklanmalara destek vermezken, birer cumhuriyet

olan Libya, Tunus, Msr ve Suriyedeki gsterilere en azndan belli bir aamadan sonra

maddi ve manevi desteklerini esirgememilerdir. Krez lkelerinin kurduu KK bile

bir monariler kulb olarak bilinmektedir. Fas ve rdnde kraliyeti koruma ynndeaklamalar yapan Krez lkeleri, Yemendeki olaylara el-Kaideyle irtibatlandrarak

terrizm kartl olarak grmtr. Daha nce Yemende ii Husilere kar Abdullah

Salih ynetimiyle ibirlii yapmalarna ramen karmaann uzun srmesi zerine KK,

Salihin dokunulmazln salayarak grevi brakmas konusunda ikna etmitir. Suudi

Arabistan bata olmak zere Krez lkelerinin Salihin kalmas konusunda srarc ol-

mamalarnn nedenlerinin banda Yemenin cumhuriyet rejimine77 ve komu lkeleri

istikrarszla itecek byklkte bir nusa sahip olmas gelmektedir.

e) Snniii kileminde Krfez lkelerinin Mezhep Sorununa Bak

Arap Baharnn Krez lkeleri zerindeki en nemli etkilerinden biri mezhepler ara-

s gerginlik oluturmas ve/ya mevcut gerginlii arttrmas olmutur. Hemen btn

Krez lkelerinde hem ii hem de Snni mezhep mensuplarnn bir arada yaama-

s bu lkelerdeki potansiyel siyasal sorunlarn reel siyasi sorunlara dnmesine yol

amaktadr. Baz lkelerde aznlk mezheplerin iktidarda bulunmas blgede ciddi

bir siyasal gerginlik nedeni olmu, bununla balantl olarak Arap isyanlaryla birlikte

Krez lkeleri randan daha azla tehdit alglar hale gelmilerdir. randan alglanan

tehditteki art dier blgesel glere, zellikle Trkiyeye olan bamll ve ihtiyacda arttrmtr.

Krez lkeleri Arap Baharna kar tavr alrken mezhepilik kartn oynamlardr. Esa-

snda Snni-ii ikilemi Krez lkelerinin daha ok rana kar kullandklar bir kart-

tr. Katar, BAE ve Kuveytte iiler dier lkelere oranla ekonomi ve sosyal konularda

daha btnlemi ve daha az siyasallamtr. Ancak Suudi Arabistan ve Bahreynde

iiler ekonomik, siyasi ve sosyal olarak marjinalletirilmitir. Bunun yan sra iiler bu

lkelerde sosyal birliktelik ve ulusal istikrara da tehdit olarak alglanmlardr. zellikle

nusun %70ini oluturduklar Bahreynde iiler genellikle petrol endstrisinde al-

makta ve rejime ciddi bir tehdit oluturmaktadrlar. Krez lkeleri, rann Bahreyne

77. Colombo, Unpackng the GCCs Response to the Arab Sprng, s. 3.

KK lkeler,muhaleetn

sesszlnsonsuza dek satnalamayacaklarn

anlamakdurumundadrlar.


27/36


27

mdahale ederken ve Suriyede muhalieri desteklerken ii hilalini argman olarak

kullandn ileri srmlerdir. Bahreynde gstericilerin rann karlarna hizmet et-tiklerini sylemek mmkndr. Mezhep arkllklar Suudi Arabistan iin her zaman

hassas bir durum olmutur. Nitekim Suudi Arabistann daha nce Hsn Mbareke

ve Zeynel Abidine destek verme nedenlerinden birisinin, bu lkelerin Suudi Krall-

nn kendi kendine stlendii Snni slam liderliine zarar vermiyor olmalar olarak

ileri srlmtr.78 Yeni dzende Suudi Arabistan her zaman olduu gibi muhaazakr

bir anlayla Seleileri desteklerken, Katar hem Seleileri hem de lml slamclar des-

teklemektedir.

4. ARAP BAHARI SRECNDE KRFEZ LKELERNNTRKYE LE LKLER

Arap Bahar genel blgesel dengeleri deitirdii gibi Trkiye-Krez lkeleri arasn-

daki siyasal ve ekonomik ilikilerin seyrini de etkilemitir. Taraar deien artlara ve

muhtemel gelimelere gre ikili ve ok-tara ilikilerini yeniden tanmlamak duru-

munda kalmlardr. Esasnda Arap isyanlarnn ortaya kard artlarn Trkiye-Kr-

ez ilikilerine genellikle olumlu bir etki yaptn sylemek mmkndr. Blgesel ve

uluslararas zmszle doru giden Arap isyanlarnn en sorunlu cephesi olan Su-

riye konusundaki yakn ibirlii ve blge lkelerinin randan alglad tehdit taraar

birbirine yaknlatrmtr.

a) Siyasal likiler

Trkiye ile Krez lkeleri cumhuriyet rejimlerinde meydana gelen Arap isyanlarna

ynelik benzer politikalar izlemilerdir. ki tara da halkn taleplerinin karlanmas ko-

nusunda mevcut rejimlerin karsnda yer alm ve isyanc ve/ya devrimci kesimleri

desteklemilerdir. Ancak hem Krez lkeleri hem de Trkiye deiimin blgesel kao-

sa yol aamayacak ekilde devam etmesini, yani tedrici olmasn savunmulardr.

Blgesel istikrarn srdrlmesi gibi baz konularda benzer politikalar izleyen Krez

lkeleri ile Trkiye, isyan dalgasnn kapsam ve derinlii konusunda arkl dnmek-

tedirler. Krez lkeleri isyanlarn ve rejim deiikliklerinin cumhuriyeti rejimlerle

snrl kalmasn ister ve beklerken Trkiye, Krez monarilerinin de siyasi anlamda

yeniden yaplanma srecine girmesinin ve halkn siyasal srece daha etkin bir ekil-

de katlmnn salanmasnn altn izmitir.79 Dolaysyla Krez lkeleri statkocu bir

tavr taknrken, Trkiyenin deiimden yana bir siyaset izlediini sylemek mmkn-

78. Ayrca Msr ile Tunusun Suudi Arabistan bakmndan iki nemli zellii daha vardr. ii nus barndrmayanAyrca Msr ile Tunusun Suudi Arabistan bakmndan ik i nemli zellii daha vardr. ii nus barndrmayanbu iki lkenin ran ile ilikileri genel manada iyi deildir ve Suudi Krall bu lkelerle ran kartl zerinden iyiilikilere sahiptir.

79. Bu ynde rnek bir aklama iin bkz. No: 72, 17 Mart 2011, Bahreynde Meydana Gelen Olaylar Hk.,Bu ynde rnek bir aklama iin bkz. No: 72, 17 Mart 2011, Bahreynde Meydana Gelen Olaylar Hk.,No: 72, 17 Mart 2011, Bahreynde Meydana Gelen Olaylar Hk.,de Meydana Gelen Olaylar Hk.,de Meydana Gelen Olaylar Hk.,, DileriBakanl Web Sayas, http://www.ma.gov.tr/no_-72_-17-mart-2011_-bahreyn_de-meydana-gelen-olaylar-hk_.tr.ma.

Esasnda Arapsyanlarnn

ortaya kardartlarn Trkye-Krez lklernegenellkle olumlubr etk yaptnsylemekmmkndr.


28/36

S E T AA N A L I Z

28

dr. Krez lkeleri demokratikleme, i siyasal istikrar ve ekonomik kalknma ynn-

de att baarl admlar neticesinde blgede nemli bir g haline gelen Trkiye ileblgesel istikrarn korunmas n kouluyla zellikle ekonomik alandaki ilikilerini ge-

litirmeye byk nem vermilerdir. Ekonomik orumlarn daha sk toplanmas, ticaret

hacminin arttrlmas ve vize uygulamalarnn deitirilmesi gibi atlmlar sonucunda

Krez lkeleri sahip olduklar sermayeyi, gvenli bir yatrm mekn olan Trkiyede

yatrma dntrmeye almaktadrlar. lk rejim deiikliinin gerekletii Tunusta

halkn kendi kaderini belirleme giriimini demokratikleme balamnda alklayan

Trkiye ile blge gereklerinden uzak sekler bir rejimin yklmasn olumlu karlayan

Krez lkeleri ayn tarata yer almlardr. Her ne kadar Bin Alinin lkesine gelmesine

msaade etse de Suudi Arabistan dhil Krez lkeleri Bin Ali rejiminin devam konu-

sunda bir aba iinde olmamlardr.

Tunusta Arap isyanlarnn genel seyri hakknda bir kanaat olumadndan dolay

Suudi Arabistan gibi baz Krez lkeleri Bin Ali rejimine destek vermi, akat daha

sonra Trkiyenin bandan beri destekledii yeni siyasal glerle ibirliine gitmitir.

Bin Ali rejiminin dmesinden sonra da taraar Nahda bata olmak Tunustaki siyasal

partilerle ilikilerini gelitirmi ve lkenin istikrara kavumas iin aralarnda ibirlii

yapmlardr. Libyada ise balangtaki tereddt dneminden sonra Krez lkeleri ve

Trkiye Batl glerle birlikte hareket ederek Kaddai rejiminin dmesi iin muhali-

lere her trl destei salamlardr.Krez lkeleriyle Trkiyenin izledikleri siyasetin rtt en nemli blgesel konu

Suriye krizi olmutur. Trkiye Dileri Bakan Davutolunun temel parametrelerini

belirledii Ortadou siyasetinin baars iin, Krez lkeleri ise ran blgede tec-

rit etmek amacyla Suriyedeki Baas rejiminin deimesi iin ura vermektedir.80 Bu

noktada KK yesi lkelerle Trkiye arasndaki ilikilerin belirlenmesinde, Trkiyenin

ekonomik anlamda gelime gstermesi ve mezhepsel anlamda ounluk olarak Sn-

ni slam benimsemesi, Trkiyenin rann blgedeki muhtemel etkisini dengelemesi

noktasnda nem tamaktadr. Suudi Dileri Bakan Suud el-Faysal bunu Trkiye ile

KK dileri bakanlar 28 Ocak 2012 tarihinde stanbulda toplanarak Suriye rejimininmuhaliere ynelik baskc siyasetini grtkleri toplantnn ardndan iade etmi

ve Trkiyeye blge lkelerinin iilerine mdahale etmedii iin teekkr etmi-

tir.81 Arap Dnyas ile Avrupallarn bekledii BM mdahalesini destekleyen ve in ile

Rusyann vetosunun blgeye zarar verdii dnen taraar, ayn zamanda blgesel

giriimlerde de bulunmaya almlardr.82 Suriye krizinin blgesel bar, istikrar ve

reahn salanmas nnde en ciddi engel olduunu ilan eden Krez lkeleri ile Tr-

kiye, Suriye konusunda ibirlii yapmaya devam edeceklerini ilan etmilerdir.83 Ancak

80. Aaron Sten, Syra, Turkey and the Gul States, SES Trkye, 13 Eyll 2011.81. Mahmut Grer, Trkye-Krez zrvesne Surye-ran damgas,Akam, 28 Ocak 2012.

82. Gul Cooperaton Councl and Turkey Hold Talks on Syra, The Natonal, 28 Ocak 2012.

83. Ibrahm al-Amn, Gul States and Turkey Gong All-Out Aganst Syra,Al Akhbar, 6 Hazran 2012.

Krez lkeler pekok alanda att

baarl admlarnetcesnde

blgede nemlbr g halne

gelen Trkye leblgesel stkrarn

korunmasn kouluyla

zellkle ekonomk

lklern ge-ltrmeye byk

nem vermlerdr.


29/36


30/36

S E T AA N A L I Z

30

Trkiye ile Krez lkeleri arasnda hem ikili hem de KK ile ortak i orumlar oluturul-

mu ve taraar arasnda salk, enerji, turizm ve tarm gibi alanlarda ortak teebbslergerekletirilmitir. KK ile Trkiye arasnda bir serbest ticaret antlamasnn imzalan-

mas ve tarihi Hicaz Demiryolu projesi yeniden canlandrlarak Krez ile Trkiyenin

demiryoluyla birbirine balanmas bile gndeme gelmitir. Gelien ekonomik iliki-

lerin neticesinde 2002 ylnda 1,5 milyar dolar olan taraar arasndaki ticaret hacmi,

2011 ylnda yaklak 12 milyar dolara kmtr.89 Trk mteebbislerin Krez lkele-

rinde atklar byk alveri merkezlerinin says 100 gemitir.90

Trkiye Birinci-KK Forumu Toplants 6-7 ubat 2012 tarihlerinde Babakan Tayyip

Erdoan, taraar temsil eden bakanlar ve KK Odalar Birlii Bakan Kemal Salih ve

TOBB Bakan Rat Hisarcklolunun katlmlaryla stanbulda toplanmtr. Toplan-tda taraar arasndaki ticaret ve yatrmlarn arttrlmas, yatrm ortamnn analizi, i

kadnlar arasndaki etkileimin gelitirilmesi gibi konularda ikir teatisinde bulunul-

mutur.91 Foruma, ayrca tara lkelerden gelen st dzey yneticiler ve i dnyasn-

dan temsilciler katlmtr. Forum kapsamnda Trkiye ile Krez lkeleri arasndaki

yatrm potansiyelinin ve blge ii ticaretin gelitirilmesi, kadn giriimcilii, ulatrma,

bankaclk, enerji, tarm ve gda, altyap/inaat ve KOBlerin gelitirilmesi gibi konula-

rn kapsayan ezamanl oturumlar dzenlenmi, ayrca oruma katlan i dnyas tem-

silcileri arasnda ikili grmeler gerekletirilmitir. Ekonomi Bakan Zaer alayan,

ticari hareketlilii kolaylatrmak adna Trkiye ve KK yesi lkeler arasnda vizelerinkarlkl olarak kaldrlmasn ve serbest ticaret anlamalarnn imzalanmasn gnde-

me getirmitir.92

Arap lkelerinde sren siyasal istikrarszlk ile yabanclarn mlk edinmelerinin kolay-

latrlmas ynndeki mevzuat deiiklii, siyasal istikrar ve yksek ekonomik b-

yme gibi Trkiyedeki olumlu gelimeler sonucunda 2012 ylnn ilk alt aynda Arap

lkelerinden Trkiyeye gelen turistlerin saysnda yaklak %71lik bir art olmutur.93

Msr, Lbnan, Suriye ve Libya gibi lkelerdeki istikrarszlk dolaysyla Arap lkelerin-

den ekilen turistler Trkiyeye ynelmitir. Krez ynetimleri vatandalarn sorunlu

blgelere gitmemeleri ynnde ikaz etmelerinin de etkisiyle Haziran 2012 tarihi itiba-riyle bir nceki yla oranla BAEnden Trkiyeye gelen turistlerin saysnda %54lk bir

art grlrken, Bahreynden gelenlerin saysnda %90, Kuveytten %64 ve Katardan

%92lik bir art gereklemitir.94

89. Turkey Oers Gul Perec t Match-up, Hrryet Daly News, 8 ubat 2012.

90. Rory Jones, Araban Gul Toursts and Shoppers Rng up the Tlls n Turkey, The Natonal, 4 Eyll 2012.

91. 1st Gul-Turksh Busness Forum to be Held n Istanbul, slam Tcaret ve Sanay Odas Web Sayas, http://www.cconlne.net/en/cc-en/News.aspx?d=586&&secton=2, Erm Tarh: 31 Austos 2012.

92. Bakan alayandan Krez lkelerne Vzeler Kaldralm ars, Haberler, http://www.haberler.com/bakan-caglayan-dan-korez-ulkelerne-vzeler-3336878-haber/, 6 ubat 2012.

93. Jones, Araban Gul Toursts and Shoppers Rng up the Tlls n Turkey,

94. Jones, Araban Gul Toursts and Shoppers Rng up the Tlls n Turkey,

2012 ylnn lkalt aynda Arap

lkelerndenTrkyeye gelen

turstlern saysndayaklak %71lk br

art olmutur.


31/36


31

5. SONU

Bugn itibariyle Arap Baharnn ve deiim/devrim srecinin tam bir bilanosunun -

karlmas olduka gtr. Ancak bu srecin Ortadou blgesindeki siyasal, ekonomik

ve kltrel ilikileri ve yaplar derinden etkiledii ve daha da etkileyecei aikardr.

Arap genlerinin ve geni halk kitlelerinin nclk ettii bu halk hareketlerinin so-

nucunda baz lkelerin sreci iyi ynetip ynetmemesine bal olarak kazanlar ve/

ya kayplar dierlerinden daha azla olacaktr. Buradan hareketle denilebilir ki Krez

lkelerinin bundan sonraki srete blgesel konumunun nasl olaca veya mevcut

konumu nasl korumaya alaca, bu balamda hangi lkelerle ilikilere arlk vere-

cei nmzdeki gelimelerin seyrine ve lke ynetimlerinin bu gelimelere verecei

tepkilere baldr. nk dnyann en istikrarsz blgesi olarak kabul edilen Ortado-uda her an yeni siyasi ve ekonomik krizler kmas muhtemel grnmektedir. Bu se-

beple Krez lkelerinin bu yeni krizler karsndaki muhtemel tutum ve politikalarnn

ne olaca ciddi nem tamaktadr.

Arap bahar siyasi anlamda Krez lkelerini glendirse de gvenlik anlamnda

olumsuz etkilemitir. Bu balamda biri i dieri d olmak zere iki gvenlik tehdidi

algsnn daha gl bir ekilde hissedilmesinden bahsedilebilir. Bunlardan birincisi,

Arap baharnn sosyal adalet, genlerin talepleri, dengesiz nus dalm, isizlik, de-

mokratik gei ve anayasal reorm gibi kavramlar i siyasetin ve zellikle de halklarn

gndemine tanmasdr. Bu durum Krez monarileri iin u anda rejimi tehdit edenbir sorun olmasa da artan toplumsal ve siyasal talepler potansiyel bir tehlikedir. kin-

ci tehlike ise, Arap baharnn Krezde bir gvenlik boluuna neden olmas ve bu

dorultuda rann Krez lkelerini bilhassa mezhepsel bir dzlemde ele geirmeye

almas tehlikesidir. KKin bizzat ran devriminden sonra, ran tehlikesine kar ku-

rulduu hatrlandnda yeni dzende ran tehdidi btn Krez lkelerinin korkusu

olmaya devam edecektir.95

Bu srete baz lkelerin blgesel ve kresel lekteki konumlarnn deimesi de ka-

nlmazdr. nk Krez lkelerinin Arap Baharna tepkileri byk oranda benzese

de bazlarnn siyasi tutumlar arasnda ciddi arkllklar bulunmaktadr. rnein, Katar

ve Suudi Arabistann Arap Baharna baklar arasnda arkllklar vardr. Suudi Arabis-

tan blgesel gelimelere ynelik daha muhaazakar bir politika izlerken, Katar daha

yeniliki bir tavr benimsemitir. Bunun yan sra, Krez lkelerinin blgesel konumla-

rnn deimesinin kanlmaz olduu iade edilmektedir. Bu deiimin ilk rneklerin-

den biri Katarn ABD ile ilikilerinin artmas ve Suudi Krallna alternati bir blgesel

aktr olarak n plana kmasdr. ABDnin, Katar yeni blgesel ortak olarak grmesi

Krez lkelerinin kendi iindeki dengeleri bakmndan da dikkate deerdir. Amerikan

ynetiminin Katar Suudi Arabistann yerine koymay dnd ileri srlmektedir.

Bunun nemli bir gstergesi de ABDnin Krezdeki slerinden birini Suudi Arabis-

tandan Katara tamasdr.


Krez lkelernnbundan sonrak

srete blgeselkonumununnasl olaca veyamevcut konumunasl korumayaalaca, bubalamda hanglkelerle lklerearlk verece

nmzdekgelmelernseyrne ve lkeynetmlernnbu gelmelereverece tepklerebaldr.


32/36

S E T AA N A L I Z

32

te yandan Suudi Arabistan da Msr, Irak ve Suriyenin g kaybetmesi ve istikrarszlk

iinde olmasndan istiade ederek Arap dnyasnn lider lkesi olmak istemitir. rne-in, Suudi Krall KKin nc devleti olarak inisiyatier alm ve Arap isyanlarnn y-

nn monariler lehine deitirmeye almtr. Riyad liderliindeki KK de rdn ve

Fas gibi monarilere destek vererek etki alann geniletmesinin tesinde Yemendeki

siyasi istikrarszln giderilmesinde nc bir rol oynayarak her geen gn daha etkili

bir blgesel aktr olma yolunda ilerlemeler kaydetmitir.

Krez lkeleri Arap Birlii ierisinde siyasal kararlar alnmasnda en akti davranan ve

nclk eden lkeler olmutur. Bunu Krez lkelerinin Msr ve Irak gibi dier gl

lkelerin kendi i karklklaryla ilgilenmelerini ve dierlerinin de gerek ekonomik ve

gerekse siyasi olarak bunu yapacak gce sahip olamamalarn bir avantaja evirmesiolarak yorumlamak mmkndr. Bununla birlikte, yakn gelecekte eer barl bir ge-

i yaarsa Msr blgesel g olmaya en yakn lkedir. Bunun yannda Kuzey Arikada

Tunusun baarl bir dnm yaamas ve Libyann

Documents

SETA Analiz | Körfez Ülkelerinin Ortadoğu Politikası ve Arap Baharına Bakışları