SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR …doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2018/06/...e kanë një të kaluar të përbashkët historike dhe kulturore me shtetet anëtare

I

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

TEMA E DISERTACIONIT

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË

PROCESIN E ANËTARËSIMIT NË BASHKIMIN

EVROPIAN - RASTI I KOSOVËS

DREJTIMI

POLITIKAT DHE QEVERISJA NË EVROPË

Kandidati: Udhëheqës shkencor:

MA. sc. Safet BEQIRI Prof. Dr. Arsim BAJRAMI

Tiranë, 2018

II




TEMA E DISERTACIONIT

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”




DREJTIMI


Kandidati: Udhëheqës shkencor:

MA. sc. Safet BEQIRI Prof. Dr. Arsim BAJRAMI

Tiranë, 2018

III




Temë disertacioni

e paraqitur nga:

MA.sc. Safet Beqiri

Në kërkim të gradës shkencore

“DOKTOR”

Në Institutin e Studimeve Evropiane





Udhëheqës shkencor:

Prof. Dr. Arsim BAJRAMI

Mbrohet me datën:__/__/2018

1. .......................................................... Kryetar

2. .......................................................... Anëtar (oponent)

3. .......................................................... Anëtar (oponent)

4. .......................................................... Anëtar

5. .......................................................... Anëtar

Tiranë, 2018

IV

PËRMBAJTJA

PARATHËNIE .................................................................................................................. V

HYRJE ......................................................................................................................... XVI

LISTA E TABELAVE ............................................................................................... XXV

TABELA E SHKURTESAVE ................................................................................. XXVI

KREU I

KUPTIMI DHE ZHVILLIMI I PROCESIT TË INTEGRIMIT EVROPIAN ........ 28

1.1. Fillesat e integrimit evropian (teoritë kryesore) .................................................. 28

1.2. Zgjerimi i Bashkimit Evropian (idetë kryesore për themelim) ........................... 38

1.3. Kriteret për anëtarësim, teknikat dhe procesi i negocimit .................................. 49

1.4. Anëtarësimi i Kroacisë ........................................................................................ 54

KREU II

SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË PROCESIN E

ANËTARËSIMIT ........................................................................................................... 58

2.1. Bashkëpunimi regjional dhe reformat e përgjithshme ........................................ 60

2.2. Sfidat kryesore të vendeve të Ballkanit Perëndimor në procesin e anëtarësimit 69

2.3. Angazhimet e BE-së në Ballkan (çështja e politikës së jashtme dhe sigurisë

së përbashkët)....................................................................................................... 83

2.4. Ndikimet e “Brexit” në vendet e Ballkanit Perëndimor ...................................... 87

KREU III

KOSOVA NË PROCESIN E ANËTARËSIMIT NË BASHKIMIN

EVROPIAN ................................................................................................................ 91

3.1. Procesi i integrimit evropian në Kosovë .............................................................. 91

3.2. Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit (karakteristikat e veçanta) ........................ 109

3.3. Zbatimi i programeve, Raportit të Progresit dhe procesit të liberalizimit të

vizave për Kosovën ............................................................................................ 129

3.4. Instrumentet dhe politikat për implementimin e agjendës evropiane ............... 140

3.5. Procesi i harmonizimit dhe përafrimit të legjislacionit ..................................... 148

3.6. Pjesëmarrja e Kosovës në nismat tjera ndërkombëtare ..................................... 166

KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET .......................................................... 169

BIBLOGRAFIA ............................................................................................................ 176

Shtojca ........................................................................................................................... 190

V

PARATHËNIE

Punimi “Sfidat e vendeve të Ballkanit Perëndimor në procesin e anëtarësimit në

Bashkimin Evropian - Rasti i Kosovës” është një temë e rëndësishme dhe tipike për

studime të doktoratës për shkak se përbën temën më të përfolur në dy dekadat e fundit

lidhur me përfshirjen ose mospërfshirjen në kuadër të BE-së, dhe në veçanti “Rastin e

Kosovës”. Ballkani Perëndimor kohëve të fundit është karakterizuar me shumë ngjarje,

zhvillime politike që shpeshherë kanë reflektuar kontradikta ndërmjet vendeve të saj,

zhvillime të tilla të cilat janë ndikuar nga ngjarjet në BE lidhur me funksionimin e

brendshëm të saj. Rasti i Kosovës është një rast i veçantë në procesin e anëtarësimit në

BE, ashtu siç është i veçantë ose “sui generis” periudha e administrimit ndërkombëtar të

UNMIK-ut, shpallja e pavarësisë dhe shtetndërtimi i saj.

Ideja për zgjedhjen e kësaj teme vjen si rezultat i angazhimit tim për një kohë

relativisht të gjatë në procesin e integrimit evropian të Kosovës. Ky proces integrues nuk

është vetëm pjesë e një vendimi të një qeverie, ose të një udhëheqësi të shtetit, dëshirë ose

vullnet politik i tij nëse duhet bëhet pjesë e familjes Evropian, por është një proces i gjatë

dhe kompleks, i shtrirë në dy rrafshe, vertikal dhe horizontal. Një shtrirje e tillë në

aspektin vertikal e nënkupton hierarkinë përgjegjëse dhe zbatuese të kritereve të

anëtarësimit, si dhe të gjitha detyrimeve të cilat janë pjesë e procesit të anëtarësimit.

Ndërsa në rrafshin horizontalnënkupton përfshirjen e të gjitha fushave të jetës shoqërore

dhe ekonomike të një vendi. Prandaj, procesi i integrimit evropian duhet të jetë një

proces gjithëpërfshirës, i vazhdueshëm dhe vizionar.

Ndër objektivat kryesore të këtij studimi janë përpjekjet analitike dhe argumentet

shpjeguese lidhur me sfidat e procesit të anëtarësimit në BE, në përgjithësi kohën e

fundit, dhe në veçanti për vendet e Ballkanit Perëndimor, siç janëKosova, Shqipëria,

Maqedonia,Mali i Zi, Serbia dhe Bosnjë-Hercegovina. Siç duket, këto vende mbetën ndër

aktorët kryesorë të përcaktimit të sigurisë në Evropë. Ky stabilitet i këtij regjioni të

Evropës Juglindore vazhdon të jetë njëra nga përpjekjet kryesore të BE-së. Politika e

Zgjerimit të saj shpeshherë ka qenë e paqartë sa i përket së ardhmes integruese, ndërsa

ndryshimet kanë reflektuar ngritje tensioneve ndërmjet tyre. Prandaj, kujdesi i politikës

së BE-së ndaj vendeve të Ballkanit Perëndimor duhet të jetë më i përqendruar sesa në

cilëndo pjesë tjetër të Evropës. Politikat e këtyre shteteve janë të ekspozuara ndaj

ndikimeve të jashtme për shkak të tensioneve etnike dhe raporteve ndërfqinjësore.

Kosova është një sfidë e përbashkët ndërmjet vendeve të Ballkanit Perëndimor

dhe BE-së për faktin se ende dy shtetet në regjion, siç janë Serbia dhe Bosnjë-

Hercegovina, nuk e kanë njohur pavarësinë e saj. Kurse, gjithashtu, në kuadër të BE-së,

në anën tjetër, janë pesë shtete anëtare (Spanja, Sllovakia, Rumania, Greqia dhe Qipro)

që ende refuzojnë ta njohin si shtet. Këto janë disa nga argumentet të cilat e vështirësojnë

procesin e anëtarësimit të tyre. Por, gjithashtu, ndikojnë në ngritjen e disa dilemave rreth

mundësisë së anëtarësimit të tyre në BE pikërisht për shkak të këtij problemi. Ky punim

VI

ka zgjuar interesim lidhur me ngritjen e disa hipotezave, nëse Kosova mund të bëhet shtet

anëtar i BE-së me kundërshtimin e këtyre pesë shteteve anëtare dhe dy vendeve të

Ballkanit Perëndimor. Kjo hipotezë ngre dy argumente të rëndësishme dhe sfiduese për

këtë proces.E para ka të bëjë me aspektin juridik, siç është pranimi i saj sipas Traktatit të

Bashkimit Evropian me nenin 49, pastaj përmbushja e kapitullit të 30-të të acquis dhe

zbatimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Kurse e dyta ka të bëjë me aspektin

faktik,siç është vullneti politik i shteteve anëtare, si dhe faktorët e brendshëm dhe të

jashtëm të tyre.

Ballkani Perëndimor është regjion, i cili përbën numrin më të madh të shteteve në

Evropë që janë jashtë BE-së dhe janë pjesë e Procesit të Stabilizim-Asociimit. Këto vende

e kanë një të kaluar të përbashkët historike dhe kulturore me shtetet anëtare të saj.

Qysh në hyrje janë shpjeguar dhe analizuar grupet kryesore të procesit të

integrimit evropian të të gjitha vendeve në Evropë, njohuri këto të cilat ndihmojnë

kuptimin e lëndës së punimit,e filluar me kuptimin e vetë BE-së si një bashkim shtetesh

për injorimin e ndasive ndërmjet tyre, evitimin e konflikteve dhe promovimin e

diversitetit, e deri te bashkëpunimi për zhvillimin e mëtutjeshëm në disa fusha të

rëndësishme.

Integrimi evropian është një fushë e re në marrëdhëniet ndërkombëtare për shkak

të dinamikës së zhvillimit dhe kompleksitetit në organizimin e vet. Kjo dinamikë paraqet

doktrinë të re teorish në marrëdhënieve ndërkombëtare, kryesisht ndërmjet teorive të

ndërqeveritarizimit dhe supranacionalizimit. Sipas konsistencës dhe zhvillimit të saj, ky

proces politik gjithnjë e më shumë është bërë i rëndësishëm në Evropë dhe në

marrëdhëniet ndërkombëtare, në përgjithësi. Ndër karakteristikat e veçanta të këtij

bashkimi është shtrirja dhe forcimi, ose ndërlidha ndërmjet anëtarëve të tij. Kjo

ndërlidhje shtetesh në Evropë si qendër e ka Evropën Perëndimore dhe influencën e

parimeve të demokracisë dhe liberalizimit. Mirëpo, tash e një kohë të gjatë, ajo që e ka

karakterizuar Evropën në tërësi është ndikimi i më shumë se një filozofie politike, ose

doktrine teorike. Ajo gjithmonë është shoqëruar me të gjitha rrymat politike doktrinare,

filozofike dhe ekonomike, gjithashtu. Mundësia e përfshirjes së të gjitha shteteve në

Evropë në kuadër të një organizimi të përbashkët dhe sipas vlerave të demokracisë, siç

është BE-ja, mbetet të shihet nëse kjo ëndërr do të bëhet realitet në të ardhmen.

Ky punim, edhe pse ka të bëjë me procesin e anëtarësimit dhe sfidat e vendeve të

Ballkanit Perëndimor, fokus kryesor e ka rastine Kosovës në procesin e anëtarësimit.

Megjithatë, ky punim është organizuar në disa kapituj, të cilët i shtjellojnë temat sipas

tematikës. Organizimi i tij përmban tri çështje kryesore tematike, siç është procesi i

integrimit evropian në aspektin historik dhe ideologjik, analitik dhe krahasues, pastaj

regjioni i Ballkanit Perëndimor dhe sfidat e këtyre vendeve në procesin e anëtarësimit,

dhe më i rëndësishmiështë si rast studimi për Kosovën, si një rast specifik në

marrëdhëniet ndërkombëtare dhe në kuadër të anëtarësimit në BE.

VII

Në aspektin kohor, pjesa kryesore e zhvillimeve janë pas vitit 1999 me lansimin e

PSA-së për vendet e Ballkanit Perëndimor, për shkak se kjo periudhë përbën pikënisjen e

procesit të anëtarësimit të këtyre vendeve në BE. Edhe pse procesi i integrimit evropian

daton qysh nga koha e krijimit të Komunitetit Evropian për Qymyr dhe Çelik, në vitin

1957. Ndërsa periudha më e rëndësishme mbetet periudha e anëtarësimit të Kosovës dhe

vendeve tjera në BE, pjesë e parashikimeve në të ardhmen, të cilat kanë shfaqur disa

dilema rreth pranimit ose jo të tyre.

Në fushën e Zgjerimit, BE-ja ndodhet në një fazë të rëndësishme të politikës së

brendshme dhe definimit të së ardhmes së vet. Evropa është kontinenti, i cili gjithnjë dhe

më shumë po përballet me sulme dhe pasiguri. Veprimi i tre faktorëve më me ndikim në

botë, BE, NATO dhe Rusia, ka ndikuar në të gjitha situatat e krijuara deri më tani. BE-ja

ka nevojë për një ridefinim të organizimit dhe funksionimit të vet, ajo thjesht ka nevojë

për një vizion dhe veprim të përbashkët, ashtu siç ka thekuar Federica Mogherini, shefja

e Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë1. Zgjerimi, sipas shpjegimit racional

në aspektin teorik është përfshirë në dy aspekte: e para ka të bëjë me shpjegimet që bëhen

rreth aplikantëve dhe zgjedhja e preferencave të vetë shteteve anëtare, dhe e dyta

shpjegon vendimmarrjen e përgjithshme të organizatës në nivelin politik dhe të

përgjithshëm2. Në këtë aspekt, procesi i Zgjerimit ndërlidh preferencat e të dyja palëve,

palës që e dorëzon aplikimin dhe shtetit anëtar. Prandaj, orientimi i Zgjerimit bëhet

pikërisht sipas preferencave të dy këtyre palëve, por gjithashtu duke i paraprirë edhe një

strategjie të përbashkët të vetë Bashkimit.

Të dhënat e BE-së lidhur me procesin e Zgjerimit tregojnë se Kosova është një

kandidat potencial i mundshëm për anëtarësim, është sfidë për BE-në sipas Traktatit të

Bashkimit Evropian (neni 49), me nënshkrimin e MSA-së dhe zbatimin e kritereve të

anëtarësimit, Kosova dhe BE-ja janë futur në një marrëdhënie të re të procesit të

anëtarësimit.

Ashtu siç u theksua në fillim, Kosova është një rast i veçantë edhe sa i përket

periudhës së administrimit ndërkombëtar të OKB-së nëpërmjet UNMIK-ut nga viti 1999

deri më 2008. Kjo periudhë e administrimit ka qenë e kombinuar, ndërmjet administrimit

civil dhe atij ushtarak. Administrimi civil është drejtuar nga një Përfaqësues Special i

Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, ndërsa administrimi ushtarak nga NATO-ja në një

trup shumëkëmbësh të KFOR-it. Kosova është rasti i parë që aleanca e NATO-s merr

pjesë në një vend jo anëtar të saj dhe përkujdeset për sigurinë dhe territorin.

Administrimi civil ndërkombëtar pas vendosjes së misionit të tij (UNMIK-ut) nuk e kishte

bërë të qartë pozitën juridike dhe politike të Kosovës gjatë kësaj periudhe. Kjo vendosje

ndërkombëtare u mundësua vetëm pas një fushate pesë javore të bombardimeve të

1 Shih: European Union Global Strategy, Shared Vision, Common Action: A Stronger Europe, A Global

Strategy for the European Union`s Foreign and Security Policy, June 2016.

http://europa.eu/globalstrategy/en 2 Frank Schimmelfennig and Ulrich Sedelmeier, The Politics of European Union Enlargement, Theoretical

Approaches, Routledge, Abingdon, UK and New York, USA, 2005, fq. 11.

http://europa.eu/globalstrategy/en

VIII

NATO-s kundër Jugosllavisë3dhe pas miratimit të një rezolute të Këshillit të Sigurimit të

OKB-së4, e cila në vitin 1999 e detyroi pushtetin e atëhershëm jugosllav që ta pranojë

administrimin e UNMIK-ut.

BE-ja e ka luajtur një rol të rëndësishëm në të dy këto misione, UNMIK dhe

KFOR, e kjo e fundit ende vazhdon ta ushtrojë misionin e vet në Kosovë. Në kuadër të

UNMIK-ut, BE-ja e mbante në përgjegjësin e vet Shtyllën IV, që kishte të bënte me

rindërtim dhe zhvillim ekonomik. Kurse në kuadër të KFOR-it, trupat ushtarake të

NATO-s janë edhe të disa shteteve anëtare të BE-së.

Këto elemente tregojnë se historia e suksesit ose mossuksesit në rastin e Kosovës

gjithashtu i atribuohet BE-së dhe shteteve anëtare. Misionet e BE-së në këtë vend kanë

vazhduar që nga periudha e vendosjes së UNMIK-ut. Pas shpalljes së pavarësisë së

Kosovës më 17 shkurt 2008, BE-ja i ka vendosur dy misione të rëndësishme, janë

EULEX-i5 dhe ICO-ja.

Misionet ndërkombëtare në Kosovë mund të ndahen në dy misione kryesore:

misione të administrimit dhe misione të mbikëqyrjes. Misionet siç është ai i UNMIK-ut

dhe KFOR-it janë misione administruese, kurse EULEX-i dhe ICO-ja janë mbikëqyrëse.

Në bazë të rolit që kanë ushtruar këto misione, disa prej të cilave ende vazhdojnë

të jenë në Kosovë, si misionet paqeruajtëse dhe mbikëqyrëse të pavarësisë dhe ndërtimit

të institucioneve, ky vend është i veçantë në marrëdhëniet ndërkombëtare, po aq sa është

dhe vetë BE-ja në një kuptim tjetër.

BE-ja, që nga krijimi i saj dhe deri më tani ka ndryshuar vazhdimisht. Këtë

organizim mund ta krahasojmë me një magnet, i cili tërheq pas vetes gjithnjë e më shumë

peshë (vende të reja). Sa më i madh të jetë numri i tyre, aq më e vështirë do të jetë

ndryshimi i pozicionit, ose, thënë ndryshe, reformat e domosdoshme me një numër të

madh shtetesh anëtare janë më vështirë të realizohen.

Sipas mendimit klasik të marrëdhënieve ndërkombëtare, shtetet janë aktor i vetëm

në këto marrëdhënie për shkak të posedimit të pushtetit ushtarak dhe ekonomik6. Mirëpo,

një rëndësi të veçantë sot nëpër botë kanë organizatat ndërqeveritare, krijimi i të cilave

është bërë ndërmjet shteteve, e jo individëve ose korporatave. BE-ja në cilësinë e këtyre

organizatave e ka një rol jashtëzakonisht të madh në Evropë dhe më gjerë për shkak të

potencialit të vet politik dhe ekonomik. Prandaj, organizatat e tilla ndërkombëtare, në

përgjithësi, dhe BE-ja së bashku me procesin e integrimit evropian, në veçanti, janë fusha

të reja që zënë vend në kuadër të marrëdhënieve ndërkombëtare. Megjithatë, nga disa

3 Jugosllavia në këtë kohë përbëhej vetëm nga katër njësi federale, konkretisht dy republika, Serbia dhe

Mali i Zi, dhe dy njësive tjera federative, Vojvodina dhe Kosova, me suprimim të autonomisë nga Serbia. 4 Rezoluta 1244/99 e KS, OKB, New York, 11 qershor 1999.

5 Veprimi i Përbashkët i Këshillit 2008/124/CFSP, datë 4 shkurt 2008, për misionin e BE-së për Sundim të

Ligjit në Kosovë, EULEX Kosovë. 6

J. Samuel Barkin, International Organization, Theories and Institutions, (Soverenignty and

Globalization), second edition (Palgrave Macmillan), 2013, fq. 1.

IX

teoricienë BE-ja konsiderohet si një shtet modern në rritje i shteteve anëtare të saj.7Ky

organizim është një faktor i rëndësishëm për të gjitha vendet në Evropë, prandaj interesi

i tyre (me përjashtim) është anëtarësim, në veçanti për vendet e Ballkanit Perëndimor.

Para së gjithash, ky proces, integrimi evropian pra, është proces politik dhe teknik. Është

politik për shkak të kritereve të cilat duhet përmbushur, kritereve për anëtarësim, të cilat

njihen ndryshe si kriteret e Kopenhagës 1993 (kriteret politike, ekonomike dhe acquis).

Ky proces, fillimisht i nënshtrohet një vullneti politik, brenda shtetit aspirant, i cili duhet

të sigurojë përkrahjen politike dhe qytetare pro anëtarësimit të tij, dhe jashtë nënshtrimit

të vullnetit politik të shteteve anëtare dhe gatishmërisë së tyre për pranim. Proces teknik

quhet për shkak të përmbushjes së obligimeve ose kritereve, të cilat në rastin e vendeve të

Ballkanit Perëndimor dalin nga PSA dhe MSA. Pra, thjesht kemi të bëjmë me

përmbushjen e detyrimeve, të cilat janë pjesë e marrëveshjeve dhe procesit.

Vendet e Ballkanit Perëndimor kanë disa karakteristika specifike dhe për dallim

nga vendet tjera në procesin e integrimit evropian. Këto vende, me përjashtim të

Shqipërisë, kanë qenë pjesë e një sistemi të përbashkët politik dhe ekonomik të kohës së

ish-Jugosllavisë. Pas shpërbërjes së saj, këto vende në mënyrë të dyfishtë e dëmtuan

pozitën e tyre në rajon. Së pari për shkak të përbërjes së brendshme etnike që u

determinua me pasiguri dhe jostabilitet. Së dyti, për shkak të raporteve ndërmjet këtyre

shteteve të sapokrijuara, ndërtimi jo i mirë i një fqinjësie ndërmjet tyre, për shkak të

aspekteve etnike, kombëtare, religjioze, gjeografike, politike, ekonomike, etj.

BE-ja shpeshherë është munduar ta bëjë të qartë të ardhmen evropiane dhe

anëtarësimin e këtyre vendeve, duke përfshirë edhe Kosovën. Megjithatë, kjo perspektivë

integruese shpeshherë nuk ka qenë e qartë, posaçërisht për Kosovën,me faktin që disa

shtete anëtare ende nuk e njohin pavarësinë e saj.

Po ashtu, në këtë proces kanë ndikuar negativisht edhe ngjarjet e fundit që kanë

ndodhur në kuadër të BE-së, siç është kriza financiare në Greqi dhe në disa shtete tjera

anëtare, si dhe vendimi i fundi i Britanisë së Madhe për shkëputje nga Bashkimi, me ç‟gjë

kanë shkaktuar ndaljen e përkohshme të Zgjerimit të tij.

Ky punim nxit reflektimet e ndryshme ndaj Ballkanit Perëndimor dhe veçanërisht

të Kosovës, lidhur me sfidat e integrimit evropian. Përveç aspektit teorik, integrimi

evropian, në përgjithësi, dhe në Ballkanin Perëndimor, në veçanti, si synim pikënisjeje

duhet t‟i ketë edhe mendimet e themeluesve ose etërit e tyre. Pra, duhet të ekzistojë një

lidhshmëri ndërmjet parimeve dhe praktikave integruese. Në periudhën e krijimit dhe

formimit të BE-së kanë ekzistuar disa figura të rëndësishme politike dhe filozofike, të cilët

e përfytyronin zhvillimin dhe dukjen e Evropës së bashkuar, e për dallim të kësaj

periudhe kohët e fundit kanë munguar zëra të tillë, të cilët kanë vizion të thellimit dhe

Zgjerimit të BE-së, të aspektit vertikal dhe horizontal të tij.

7 Gerald F. Gaus & Chandran Kukathas, Handbook of Political Theory, The Modern State, Christopher

Morris (SAGA, 2004), fq. 160.

X

Të gjitha marrëveshjet e krijuara ndërmjet BE-së dhe vendeve të Ballkanit

Perëndimor është dashur që të paktën në preambulën e tyre të përfshihen referencat që

kanë të bëjnë me ruajtjen e paqes, prosperitetit dhe demokratizimit, ashtu siç promovon

vetë BE-ja në preambulën e traktateve të veta. Kjo do të ishte një mundësi e mirë për

krijimin e paqes dhe të pajtimit në këtë pjesë të Evropës.8

Në veçanti, nëpërmjet këtij punimi është synuar të shpjegohet procesi i integrimit

evropian të Kosovës, sfidat me të cilat përballet dhe e përcjellin në kuadër të PSA.

Çështja e statusit politik, ndërhyrjet e jashtme nëpërmjet misioneve të BE-së dhe

mekanizmave tjerë (siç janë Dhomat e Veçanta të Gjykatës Speciale), aspektet etnike dhe

ekonomike, janë disa nga vështirësitë.

Në hyrje është paraqitur procesi i integrimit evropian për vendet e Ballkanit

Perëndimor dhe krahasimi me proceset tjera të Evropës Perëndimore, Qendrore dhe

Juglindore. Zgjerimi i BE-së në këtë pjesë si hap i parë dhe zgjatja e tranzicionit të tyre

është element i vështirësisë së transformimit demokratik. Kosova dhe vendet tjera në

regjion janë bërë pjesë e shpjegimit të statusit të tyre që mbajnë në procesin e

anëtarësimit, statusi i vendit kandidat, siç është rasti për Maqedoninë, Shqipërinë,

Maline Zi dhe Serbinë, dhe i vendit kandidat potencial për Kosovën dhe Bosnjë-

Hercegovinën. Në hyrje është shtruar hipoteza që ka të bëjë me sigurinë dhe

destabilitetin e mundshëm, jo vetëm në Ballkan, por në përgjithësi në Evropë. Kosova e

ka një specifikë të posaçme pikërisht për shkak të aspekteve të sigurisë dhe stabilitetit në

Ballkan. Çështja e zgjidhjes politike të statusit të saj i ka ulur konfliktet në këtë pjesë të

Evropës, por jo edhe tensionet edhe për një kohë të gjatë.

Ky punim është i ndarë në katër krerë.

Në Kreun I janë analizuar të gjitha proceset kryesore të integrimit evropian, nisur

nga kuptimi i drejtë i BE-së si një entitet i veçantë politik dhe specifik, me karakter

mbikombëtar ose ndërshtetëror. Megjithatë, krijimi i Komunitetit Evropian, BE-së, siç

është shndërruar më vonë, është njëri nga organizimet,i cili ka krijuar paqe dhe

prosperitet në Evropë, kryesisht ndërmjet shteteve anëtare në pesë dekadat e fundit. Me

krijimin e këtij Bashkimi më shumë është mundësuar zhvillimi tregtar dhe ekonomik në

fillim, duke ulur tensionet dhe duke normalizuar marrëdhëniet e tyre, kryesisht ndërmjet

Francës dhe Gjermanisë. Lufta e Dytë Botërore e ka vulosur vendosjen e krijimit të një

bashkimi të shteteve në Evropë, fuqia e të cilit do të cilësohet si fuqi e butë për shkak të

ndikimit dhe mënyrës së shtrirjes së saj. Në këtë pjesë është analizuar mënyra e

8 Paqja është definuar si zgjidhje e mosmarrëveshjeve në mënyrë paqësore dhe duke eliminuar luftrat dhe

konfliktet si mjet për zgjidhjen e tyre nëpërmjet ndryshimeve institucionale dhe strukturore, ndërsa pajtimi

është definuar si proces emocional dhe psikologjik për evitimin dhe shuarjen e pakënaqësive. Shih:

Catherine Guisan, “A political theory of identity in European Integration, Memory and policies”, Inventing

“community”, London and New York: Routledge, 2012, fq. 22.

XI

organizimit dhe udhëheqja sipas parimeve që e simbolizojnë “pajtimin” dhe “unifikimin”

e këtij komunitetit sipas Traktatit të Lisbonës.9

Pjesa tjetër e analizon nocionin integrim dhe integrim evropian, kuptimin e

vërtetë të fjalës dhe format kryesore të integrimeve, kuptimin e nocionit sipas

përkufizimeve të ndryshme sociologjike, ekonomike dhe politike. Vetëm në kuptimin

ekonomik, ta zëmë, nocioni integrim evropian do të shtjellohet sipas mënyrës së krijimit

të saj, duke nisur nga forma më fillestare e integrimit ekonomik evropian, siç është zona e

lirë tregtare, pastaj bashkimi doganor, tregu i përbashkët, bashkimi ekonomik dhe, e

fundit, bashkimi monetar ose financiar. Një rëndësi të veçantë i përkushtohet përdorimit

të drejtë dhe adekuat të termit “Bashkim Evropian”, ngase shpesh kemi hasur në

polemika ndërmjet atyre që mendojnë se duhet të thuhet “Union Evropian”.

Integrimi evropian do të analizohet edhe në aspektin teorik, kryesisht dy teoritë

kryesore dominojnë lidhur në shpjegimet dhe analizimin e të gjitha çështjeve,siç janë

ndërqeveritarizmi dhe funksionalizmi, të cilat e kanë dominuar integrimin evropian.

Mirëpo, Rosamond i ndan këto teori në tri grupe kryesore, shkolla e vjetër e mendimit

për shmangie të luftës (siç janë federalizmi, funksionalizmi dhe tradicionalizmi),

shpjegimet e vazhdueshme (si neofunksionalizmi, neorealizimi apo ndërqeveritarizmi dhe

konstruktivizmi), dhe ndërtimi i shtetit evropian (siç janë qeverisja shumështresore,

neoinstiucionalizmi dhe konstitucionalizmi).10

Përveç aspektit teorik, shpjegim të veçantë zë Zgjerimi i BE-së, duke filluar nga idetë

themeluese deri te Zgjerimi, traktatet themeluese dhe reformuese, të cilat shtyjnë deri te

mendimet për miratimin e një kushtetute, drafti i së cilës kishte dështuar pas referendumit

të mbajtur në Francë dhe në Holandë. Pjesë e procesit të Zgjerimit të BE-së gjithashtu

janë vendet e Ballkanit Perëndimor nëpërmjet analizës së procesit në mënyrë

kronologjike,me ç‟rast për herë të parë është krijuar Procesi i Stabilizim-Asociimit në

vitin 1999. Të gjitha ngjarjet kryesore e kanë karakterizuar këtë proces, si pjesë e

definimit të së ardhmes së tyre evropiane, si mbajtja e Samitit të Zagrebit 2000, pastaj

deklarata dhe Agjenda e Selanikut 2003, deri te Samiti i Berlinit 2014, më pas i Vjenës

më 2015, në Paris më 2016 dhe në Trieste,më vitin 2017.

Fazat dhe kriteret e anëtarësimit, gjithashtu është një pjesë e rëndësishme e

paraqitur si pjesë e shpjegimit nga fillimi i këtij procesi dhe deri në anëtarësimin e plotë,

që nënkuptohet me ratifikimin e traktatit të pranimit. Kjo periudhë paraqet tri fazat

kryesore në procesit të pranimit, si dhe teknikat më të njohura gjatë kohës së realizimit.

Kompletimi i këtij procesi natyrisht është realizuar nëpërmjet analizës së rastit të

Kroacisë, një shembull i mirë i anëtarësimit në kuadër të PSA-së. Një rëndësi të veçantë

në këtë rast është zhvillimi i negociatave të anëtarësimit, siç është temë e veçantë e

shtjellimit në këtë pjesë. Kroacia është një ndër sukseset e anëtarësimit, shembull i mirë

9 Traktati i Lisbonës (pjesa hyrëse e traktatit), shih versionin e konsoliduar të Traktateve të Bashkimit

Evropian dhe Kartës së të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian, i përkthyer në shqip nga Ministria e

Integrimit Evropian në Shqipëri, Tiranë. 10

Ben Rosamond, “Theories of European Integration”, st. Martin`s Press, New York, 2000, fq: 50-73.

XII

për të gjitha vendet tjera në regjion, duke marrë parasysh faktin e së kaluarës së

përbashkët, përjashtuar këtu vetëm Shqipërinë.

Ndërsa në Kreun e II janë përfshirë sfidat e vendeve të Ballkanit Perëndimor, e

siç shihet është edhe pjesë e titullit të këtij studimit. Ato janë sfidat ose vështirësitë me të

cilat përballen ato në procesin e anëtarësimit në BE, nga viti 1999 i fillimit të tij,

përkatësisht me shpërbërjen e Jugosllavisë dhe luftërat e përgjakshme ndërmjet disa

njësive federale që ishin pjesë e dikurshme e saj. Meqenëse dihet sesi objektiv kryesor i

krijimit të Komunitetit Evropian ishte krijimi i paqes dhe prosperitetit në Evropë, një

nevojë e tillë asnjëherë nuk ishte më e domosdoshme sesa në vendet e Ballkanit

Perëndimor. Emërtimi“Ballkan Perëndimor” për herë të parë u përdor nga vetë BE-ja,

dhe u referohej shteteve, si: Kroacia, Bosnjë- Hercegovina, Serbia, Mali i Zi, Kosova dhe

Shqipëria. Me qëllim të evidentimit të vështirësive të këtij procesi, për këto vende janë

definuar se cilat janë reformat e domosdoshme të cilat duhet përmbushur me qëllim të

arritjes së objektivave, siç është anëtarësimi i tyre. Madje këto reforma janë kërkuar në

vazhdimësi nga BE-ja nëpërmjet strategjive të Zgjerimit dhe raporteve vjetore të

progresit11

, siç janë sundimi i ligjit, të drejtat themelore, konkurrenca dhe zhvillimi

ekonomik, institucionet demokratike, administrata publike dhe shoqëria civile.

Çështja e bashkëpunimi ndërfqinjësor dhe rajonal zë një pjesë të analizës në këtë

studim. Këto kërkesa janë të përfshira edhe në kuadër të dokumenteve, siç janë MSA-ja

dhe raportet vjetore. Ndër pyetjet kryesore të cilat gjejnë përgjigje në Kreun II janë: Cili

është bashkëpunimi tregtar ndërmjet këtyre vendeve, bashkëpunimi ndërkufitar, çështjet e

transportit, të energjisë etj? Pastaj, cili është bashkëpunimi në kuadër të luftimit të krimit

të organizuar dhe korrupsionit, migrimit ilegal dhe edukimit?

Pjesët e analizës janë ndaras veç e veç për vendet e Ballkanit Perëndimor, sfidat

kryesore dhe problemet me të cilat ballafaqohen, si: Maqedonia, Shqipëria, Mali i Zi,

Serbia dhe Bosnjë-Hercegovina. Aspektet ndëretnike janë njëra nga sfidat kryesore me të

cilat ballafaqohen pothuajse të gjitha këto vende, përjashtuar Shqipërinë. Përveç

problemit të përbashkët, problemet e brendshme gjithashtu i karakterizojnë këto vende,

zgjidhja e të cilave, përveç vullnetit të brendshëm, varet edhe nga angazhimet e BE-së.

Analizat kryesore janë të përqendruara në angazhimin e institucioneve të BE-së dhe

shteteve anëtare, politikës së tyre të jashtme dhe për çështjet e sigurisë së brendshme,

fusha këto të cilat janë me interes të përbashkët dhe e përmirësojnë pozitën e tyre në

Evropë. BE-ja gjithashtu ndodhet në fazën e zhvillimeve dhe përcaktimit të fatit të saj në

të ardhmen12

.

Në kuadër të Kreut III janë përfshirë pjesët kryesore të këtij studimi, siç është

procesi i anëtarësimit të Kosovës në BE, si dhe disa hipotezave të ngrehura në fillim të

këtij punimi, siç janë: A është Kosova një rast specifik në procesin e integrimit evropian?

11

Ose siç njihetndryshe, pra sot, si Raporti për vendin. 12

Të njohura si pesë, skenarët e mundshëm për të ardhmen e BE-së, të prezantuar nga presidenti i

Komisionit Evropian, Jean Claude Juncker, në “Librin e Bardhë” i prezentuar me 1 mars të vitit 2017.

XIII

A mund të bëhet përcaktuese e zhvillimeve të mëtutjeshme të politikës së përbashkët të

Zgjerimit? Cili do të jetë roli i BE-së në çështjet e sigurisë dhe mbrojtjes, pjesë e sfidës së

përbashkët të saj? Dhe, pyetjeve tjera që mund t‟u gjenden përgjigje, si: A do të bëhet

Kosova shtet anëtar i BE-së me këtë gjendje, siç është refuzimi i njohjes së statusit politik

si shtet i pavarur nga pesë shtete anëtare? A do të jetë shteti i fundit që do ta përmbyllë

PSA-në? Çfarë do të ndodhë pas aplikimit të Kosovës për marrjen e statusit të vendit

kandidat?

Duke marrë parasysh të gjitha këto, zhvillimi i dialogut ndërmjet BE-së dhe

Kosovës duhet të jetë njëri nga prioritetet kryesore të institucioneve të saj. Është e qartë

se veprimi i përbashkët i BE-së është veprim, i cili duhet të ketë pajtim unanim, kjo

sidomos është duke e dëmtuar Kosovën dhe rrugëtimin e saj drejt BE-së. Në të ardhmen,

Kosova duhet ta shqyrtojë mundësinë e ndarjes së shteteve anëtare sa i përket mendimit

për shtetësinë e saj. Shtetet anëtare, pavarësisht bashkimit, ato e ruajnë sovranitetin e

tyre, dhe dallimi i pesë shteteve anëtare duhet të jetë i diferencuar nga numri i shteteve

tjera anëtare, numë ky që është më i madh.

Në bazë të historisë së procesit të integrimit evropian të Kosovës, që nga periudha

e administrimit ndërkombëtar të OKB-së të drejtuar nga UNMIK-u, periudhë kjo e cila

nisi ta prezantojë Kosovën në takimet më të rëndësishme të PSA-së, në Samitin e Zagrebit

2000, pastaj në Agjendën e Selanikut 2003, kjo është periudhë e ndryshimit në

vazhdimësi. Kosova zyrtarisht këtë proces e ka filluar me një precedent, pra me të

ashtuquajturin Mekanizëm Përcjellës të PSA-së, që më shumë kishte përfshirjen e saj në

fondet e BE-së, sesa përfshirjen në procesin e anëtarësimit. Kurse pyetjet kryesore, të

cilat do të gjejnë përgjigje, janë: Cili është procesi nga fillimi dhe deri te epilogu i

nënshkrimit të MSA-së? Nëse kjo marrëveshje është lidhur/hartuar sikur marrëveshjet

tjera për vendet e Ballkanit Perëndimor, ose a ka karakteristika tjera më specifike? Cilat

janë specifikat kryesore të cilat janë pjesë e MSA-së dhe a e karakterizojnë Rastin e

Kosovës? Si trajtohet çështja e statusit politik? Cilat janë kërkesat për bashkëpunim me

vendet fqinja dhe sidomos me Serbinë, për shkak të së kaluarës konfliktuoze dhe refuzimit

për pajtim të ndërsjellë? Cilat kanë qenë fondet e BE-së dedikuar për Kosovën, shuma e

tyre dhe fushat kryesore për të cilat janë dedikuar? Cilat janë dokumentet kryesore të

cilat vendi duhet t‟i miratojë për zbatimin e MSA-së, forma e hartimit të tyre (sidomos

Programi Kombëtar për Zbatimin e MSA-së)? Cila është mënyra e zbatimit të

rekomandimeve që dalin nga Raporti vjetor për vendin, ose siç njihej ndryshe si Raporti i

Progresit? Cili është udhërrëfyesi për liberalizimin e vizave, dhe pse Kosova është vendi i

fundit në rajon, ndoshta edhe në Evropë që ende nuk mund të lëvizë pa viza në Zonën

Shëngen?

Transformimi demokratik i Kosovës nuk do të jetë i përfunduar dhe komplet, pjesë

e zhvillimit të atributit të tij si një shtet, pa përmbushjen e disa çështjeve, siç janë:

zgjidhja e përfaqësimit adekuat politik, ndërtimi i institucioneve të qëndrueshme

demokratike dhe transformimi demokratik i pushtetit, shtrirja e sovranitetit dhe ndërtimi i

XIV

një konsensusi politik të gjithmbarshëm ose mbarëkombëtar. Këto instrumente politike e

kanë një rëndësi të veçantë për Kosovën në zbatimin e agjendës evropiane. Pyetjet

kryesore, të cilat duhet të gjejnë përgjigje rreth këtyre atributeve, janë: Cilat janë

problemet kryesore të përfaqësimit politik në Kosovë? Pse ka mungesë të ndërtimit të

institucioneve të qëndrueshme demokratike? Shpeshherë, pse Kosova përballet me

mungesë të institucioneve të qëndrueshme dhe demokratike, sidomos gjatë kohës së

transferimit të pushtetit? Cilat janë pengesat kryesore në shtrirjen e sovranitetit

territorial? Në cilat çështje kryesore Kosova ka mungesë të arritjes së konsensusit

nacional?

Procesi i harmonizimit dhe i përafrimit të legjislacionit të brendshëm me

legjislacionin e BE-së gjithashtu e përbën një pjesë të rëndësishme në këtë studim.

Kosova i ka disa specifika edhe sa i përket miratimit dhe zbatimit të legjislacionit të saj.

Procesi i përafrimit dhe përshtatja ka nisur qysh nga periudha e administrimit të

UNMIK-ut. Çështja e dallimit ndërmjet procesit të harmonizimit dhe përafrimit të

legjislacionit është bërë pjesë e analizës dhe shpjegimeve të tyre nëpërmjet metodës

induktive. Për shkak të obligimeve dhe përmbushjes së kritereve të anëtarësimit, acquis

është bërë pjesë e përkufizimit dhe shpjegimit, fazat kryesore të zbatimit, obligimet,

transparenca dhe përkthimi.

Sfidat e Kosovës, përveç anëtarësimit në BE, ndodhen në vështirësi gjithashtu

edhe sa i përket pjesëmarrjes dhe anëtarësimit në mekanizmat e tjerë ndërkombëtarë dhe

rajonalë. Këto probleme hasen kryesisht për shkak të pengesave që i bën Serbia së

bashku me përkrahësit e saj, kryesisht me Rusinë, sidomos në OKB dhe në organizatat

tjera ndërkombëtare.

Në fund, janë paraqitur konkluzionet dhe rekomandimet. Në mënyrë kronologjike

janë dhënë konkluzionet lidhur me të gjitha temat kryesore të shtjelluara dhe të

analizuara në këtë studim, ndërsa në fund janë paraqitur disa rekomandime konkrete, të

cilat e ndihmojnë si procesin, ashtu dhe fushën e studimit, përdoruesit dhe më gjerë,

lidhur me procesin e anëtarësimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor, dhe veçanërisht

perspektivën e Kosovës.

Gjithashtu për qëllime të këtij studimi është realizuar një anketë në Kosovë,

ndërsa pjesë e anketimit kanë qenë personat e ndryshëm për nga mosha, marrëdhënia e

punës dhe kualifikimet përkatëse. Anketa është realizuar me 430 të anketuar, nga të cilët

janë nxjerrë disa të dhëna statistikore pas përpunimit dhe analizimit të të dhënave, që

janë pjesë përbërëse e këtij studimi.

Padyshim që kjo temë është gjithëpërfshirëse, rezultat i hulumtimit disavjeçar.

Ndërsa literatura e përzgjedhur dhe shfrytëzuar është ndarë sipas rëndësisë së zbatimit,

në legjislacion dhe dokumente të tri nivele kryesore sipas peshës dhe rëndësisë që ka në

nivel ndërkombëtar, evropian dhe kombëtar, siç është Karta e Kombeve të Bashkuara,

Rezoluta 1244 (1999) e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, më pas traktatet e BE-së,

XV

komunikatat, deklaratat dhe raportet e ndryshme, pastaj marrëveshjet, ligjet, udhëzimet

dhe vendimet e institucioneve të Kosovës.

Gjithashtu, burimet kryesore të shfrytëzuara janë të autorëve të ndryshëm,

kryesisht ndërkombëtarë, por edhe vendorë, si: José E. Alvarez, Svein S. Andersen, Kjell

A. Eliassen, James Anderson, Liam O`Dowd, Thomas M. Wilson, Holger Bahr, Arsim

Bajrami, Samuel J. Barkin, David Beetham, Gian Antonio Benacchio, Barbar Pasa,

Michael Benoliel, Wei Hua, Nada Bodiroga-Vukobrat, Siniša Rodin, Gerald G. Sanader,

Mirela Bogdani, John Loughlin, Klaus-Diter Borçard, Paul Brooker, Mark B. Brown, Ian

Bruff, Giorgio Brunello, Pietro Garibaldi, Etienne Wasmer, Martin Brunner, Janusz

Bugajski, Dale C. Tatum, Andrea Lorenzo Cappussela, Jose Antonio Cheibub, Dimitris

N. Chryssochoou, Heather A. Conley, David L. Phillips, Jeffery Edmund Curry,

Aleksander Dardeli, Karen Davies, Maria Demertzis, André Sapir, Guntram Wolff,

Desmond Dinan, Michael Dougan, Samantha Currie, Erik O. Eriksen, Simon J. Evenett,

Bernard M. Hoekman, M. Stiven Fish, Mark Frey, Söbke Kunkel, Corinna R. Unger,

Katarzyna Gajewska, Alberto Gasparini, Daniele Del Bianco, Gerald F. Gaus, Chandran

Kukathas, Catherine Guisan, Simon Hix, Ronald Holzhacker, Markus Haverland, Arta

Ibrahimi, Dorian Jano, Rumiana Jeleva, John Johanson, Alina Kaczorowska, Wolfram

Kaiser, Brigitte Leucht, Morten Rasmussen, Christopher J. Kam, Soeren Keil, Bernhard

Stahl, Henry Kissinger, Daniel Kochis, Luke Coffey, Wolfgang Koeth, Ivan Krastev, Ivan

Krastev, Peter A. Kraus, Jan-Erik Lane, Svante O. Ersson, Elizabeth A. Martin, Bogdan

Mieczkowski, Vaughne Miller, Marko Modiano, Catherine Moury, Luis De Sousa,

Karlheinz Neunreither, Antje Wiener, Phedon Nicolaide, Pavlina Nikolova, Johan P.

Olsen, Andrew Rehfeld, Blerim Reka, Ben Rosamond, Jacques Rupnik, Giovanni Sartori,

Frank Schimmelfennig, Ulrich Sedelmeier, George Schwab, Rodolphe Singer, Constantin

Stefanou, Helen Xanthaki, Ulrike Stern, Sarah Wohlfeld, Alexander Stubb, Marta Szpala,

Florian Trauner, Imke Kruse, Hans-Jörg Trenz, V. Paul Warwick, Paul J.J. Welfens,

Mark Weller, Xenia Wickett, Carsten Wieland, etj.

Për realizimin e këtij studimi, një meritë të veçantë i atribuohet Prof. Dr. Arsim

Bajramit për kontributin e dhënë në cilësinë e udhëheqësit shkencor. Po ashtu,

falënderime shkojnë edhe për gjithë personat tjerë, në rend të parë për familjen, si dhe

gjitha ata të cilët më kanë ndihmuar në realizimin e këtij studimi.

Ky punim është i përshtatshëm për përdorim të gjerë, si nga studiuesit e

ndryshëm, po ashtu dhe nga personat praktikë, që në këtë rast mund të jenë institucionet

e ndryshme dhe të cilat merren me çështjen e integrimit evropian. Shpjegimet dhe

analizat e fenomeneve të ndryshme në aspektin teorik dhe praktik kanë për qëllim

përdorimin e tyre, si për nevoja të caktuara të shfrytëzimit institucional dhe studimor, po

ashtu dhe nga personat të ndryshëm në Kosovë dhe në rajon.

Kjo temë ndihmon në diskutimet e ardhshme lidhur me hartimin e politikave të

Zgjerimit dhe të integrimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE, si dhe ka për qëllim

që ky proces të ecën përpara dhe tejkalimin e të gjitha barrierave.

XVI

HYRJE

Termi “Ballkan Perëndimor” për herë të parë është përdorur zyrtarisht nga

Bashkimi Evropian në vitin 1998 dhe gjatë Presidencës së rotacionit13

, nën udhëheqjen e

Austrisë.14

Bisedimet e para për anëtarësimin e këtyre vendeve ka filluar me lansimin e

Procesit të Stabilizim-Asociimit. Ky proces shënon grupin e tretë të vendeve, të cilat janë

bërë pjesë e procesit të anëtarësimit në BE. Në grupin e parë bënin pjesë kryesisht vendet

e Evropës Perëndimore, ndërsa procesi i tyre i anëtarësimit njihej si “procesi i aderimit”,

kurse në grupin e dytë bënin pjesë kryesisht vendet e Evropës Qendrore, procesi i të

cilave ndryshe njihej si “procesi e asociimit”. Madje vetë marrëveshjet, të cilat janë

lidhur me këto vende, kanë mbajtur kryesisht titullin e këtyre tri grupe vendesh, siç janë:

për grupin e parë “Marrëveshja për aderim”, pastaj për grupin e dytë “Marrëveshja e

Asociimit” dhe e treta dhe e fundit për vendet e Ballkanit Perëndimor, “Marrëveshja e

Stabilizim-Asociimit”.

Megjithatë, ky proces i Zgjerimit të BE-së në Ballkanin Perëndimor është më

kompleks se për vendet tjera në Evropë. Këto vende në këtë regjion nuk e kishin fatin e

njëjtë të vendeve të Evropës Perëndimore, të cilat kryesisht kanë funksionuar në bazë të

parimeve demokratike, por as të atyre të Evropës Qendrore, të cilat “lehtësisht” e kaluan

tranzicionin ose i përqafuan parimet demokracisë. Tranzicioni i vendeve të Ballkanit

Perëndimor dhe Kosovës, në veçanti, ka zgjatur jashtë çdo parashikimi të BE-së dhe të

optimistëve në Evropë. Përderisa ky tranzicion ende nuk ka përfunduar, po ashtu do të

vazhdojë edhe procesi i anëtarësimit të tyre. Ky tranzicion i tejzgjatur dhe disa faktorë

tjerë kanë ndikuar në rritjen e mosbesimit ndaj klasës politike15

se këto vende do të kenë

zhvillim të mirëfilltë të një demokracie funksionale në të ardhmen.

Ideja e një Evropë të bashkuar, e cila do ta përfshinte edhe Ballkanin Perëndimor

brenda një dhjetëvjeçari, nuk është shpresëdhënës për shkak të disa zhvillimeve në

kuadër të BE-së. Procesi i anëtarësimit të këtyre vendeve, me përjashtim të Kroacisë, që

tashmë është shtet anëtar, do të mbetet ende sfidë kryesore e Zgjerimit në të ardhmen.

Këto vende nga BE-ja gëzojnë dy lloje statusesh në kuadër të këtij procesi, siç është

statusi i vendit kandidat 16

, që mbahet nga Maqedonia, Shqipëria, Mali i Zi dhe Serbia,

dhe statusi i vendit kandidat potencial17

që e kanë Kosova dhe Bosnjë-Hercegovina. Pra,

13

Presidenca e BE-së me rotacion nënkupton mbajtjen ose kryesimin e saj për një periudhë gjashtëmujore. 14

Në kohën kur BE-ja e kishte hapur procesin e anëtarësimit të Bullgarisë dhe Rumanisë, filloi përdorimi i

një termi të ri, që u referohej vendeve të Ballkanit, siç janë: Shqipëria, Bosnjë-Hercegovina, Kroacia,

Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia. Shih: Dorian Jano, The Europeanization of Western Balkans,

2010, fq. 5. 15

Ivan Krastev, “The Balkans: Democracy without choices”, Journal of Democracy, Volume 13, Number

3, 2002, fq. 39-53. 16

Vendet me statusin e vendit kandidat janë të gjitha ato vende të cilat pas dorëzimit të aplikimit për

marrjen e këtij statusi kanë marrë një përgjigje pozitive dhe zyrtare nga BE-ja se kjo e fundit e ka pranuar

statusin e vendit kandidat të tyre për anëtarësim. 17

Ky status, pra vend kandidat potencial është për të gjitha vendet e Evropës, të cilat i plotësojnë

parakushtet për fillimin e procesit të anëtarësimit në BE. Këto vende mund ta dorëzojnë aplikimin e tyre

XVII

ekzistojnë gjashtë vende të cilat janë pjesë e PSA-së dhe të gjitha janë pjesë e zbatimit të

MSA-së.

Sfidat e vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe në veçanti për Kosovën si vend

kandidat potencial për anëtarësim, si dhe vendet tjera kandidate janë objekt i këtij

studimi. Këto sfida, sipas disa studiuesve, janë reflektim i dy specifikave që ka Ballkani.

E para ka të bëjë me veçoritë që e dallojnë Ballkanin, dhe e veçanta e këtyre vendeve

postkomuniste.18

Të dyja këto specifika e karakterizojnë sjelljen e tyre politike, të

përcjellë me tensione të ndryshme etnike, si dhe kundërshtime dhe kontradikta historike.

Kurse për arsye tjetër, të cilësuara si vende postkomuniste, vijnë si rezultat i kërkesës së

nevojshme për demokratizimit politik.19

Këto ndikime politike në një kohë të caktuar

mund të krijojnë hapësirë për rritje të skepticizmit të qytetarëve të tyre ndaj BE-së, ani

pse aktualisht këto vende kanë përkrahje për integrim evropian nga qytetarët e tyre. Një

ndikim i tillë mund të ndryshojë për shkak të gjendjes së ulët ekonomike dhe mungesës

së zhvillimit të qëndrueshëm në këto shtete. Kjo gjendje ndikon negativisht edhe të

partnerët e jashtëm ekonomikë të tyre dhe investitorët e mundshëm, të cilët kryesisht janë

vetë shtetet anëtare të BE-së.

Gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, të cilat janë pjesë e PSA-së, përveç

çështjeve ndërfqinjësore kanë disa sfida tjera kryesore me të cilat përballen, siç janë:

paqëndrueshmëria e politikave fiskale dhe buxhetore, papunësia e lartë, mungesa e

reformave adekuate në fusha të ndryshme, siç janë arsimi, shëndetësia, administrata

publike, politikat sociale, dialogu social, konkurrenca, ndihma shtetërore etj.20

Pikërisht

për shkak të këtyre sfidave, këto vende ende cilësohen si vende me demokraci të brishtë,

ose joefektive, edhe si pasojë e mossundimit të ligjit dhe korrupsionit të lartë, luftimi i të

cilave është kërkesë e vazhdueshme e BE-së.

Politika e BE-së është e ndërlidhur ngushtë me Ballkanin, më tepër për arsye të

frikës nga mosmarrëveshjet e mundshme, të cilat mund të shkaktojnë konflikte në rajon

dhe më gjerë në Evropë, që për shkak të politikës konkrete të integrimit evropian të tyre.

Stabiliteti i Ballkanit është çështja kryesore e BE-së tash për tash, dhe një kohë të gjatë.

Kjo frikë nga destabilizimi është si rezultat i së kaluarës historike të tij. Pikërisht në

Sarajevë të Bosnjë-Hercegovinës në vitin 1914 ka filluar Lufta e Parë Botërore, dëshmi

se kjo pjesë e Evropës është e ekspozuar ndaj politikës ndërkombëtare dhe kërkesave

gjithnjë në rritje për riorganizim të një “rendi të ri” botëror. Gjithashtu roli i NATO-s dhe

Zgjerimi i saj e ka tejkaluar hartën gjeopolitike në Evropën Juglindore, dhe vetëm katër

prej këtyre vendeve21

ndodhen ende jashtë kësaj aleance ushtarake perëndimore. Prandaj,

për statusin e vendit kandidat, mirëpo konsiderohet se aplikimi i tyre ende nuk është pranuar, ose të paktën

nuk është dorëzuar nga këto vende tek institucionet e BE-së. 18

Ivan Krastev, “The Balkans: Democracy without choices”, Journal of Democracy, Volume 13, Number

3, 2002, fq. 39-53. 19

Ibid. 20

Rumiana Jeleva, The Impact of the Crisis on the EU Perspective of the Western Balkans, Center for

European Studies (CES), 2012. 21

Vende këto të cilat janë: Serbia, Maqedonia, Bosnjë-Hercegovina dhe Kosova.

XVIII

NATO-ja mbetet aktori kryesor i sigurisë dhe stabilitetit në Ballkan. Roli i saj i

pazëvendësueshëm ka ndikuar që marrëdhëniet e saj me BE-në të jenë të ndërlidhura,

sidomos për shkak të pranisë dhe funksionit të misionit që NATO-ja e ka në kuadër të

KFOR-it në Kosovë lidhur me sigurinë dhe stabilitetin.22

Kosova, si njëri nga vendet më të reja në Ballkanin Perëndimor, e cila në vitin

2008 e ka shpallur pavarësinë e saj, mbetet njëri ndër faktorët vendimtar për stabilitet në

këtë pjesë të Evropës. Kundërshtimi serb ndaj statusit politik i mbajnë në tension raportet

ndërfqinjësore, jo vetëm ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, por edhe në mbarë regjionin e

Ballkanit Perëndimor. Meqenëse refuzimi i njohjes vjen jo vetëm nga Serbia, por edhe

nga disa shtetet anëtare të BE-së, kjo gjithashtu e ka komplikuar këtë çështje, në veçanti

procesin e integrimit evropian.

Kuptimi dhe përdorimi i drejtë i fjalës “integrim” dhe “integrim evropian” është

analizuar në kapitullin e parë të këtij studimi. Këto shprehje, edhe pse kanë kuptim të

ndryshëm, nuk përdoren drejt nga disa përdorues të tyre, e në këtë aspekt shpeshherë ka

asimetri nga zyrtarë të ndryshëm të institucioneve dhe studiues të kësaj fushe. Roli i

këtyre nocioneve e ka një kuptim gjithëpërfshirës dhe e përbën një fushë të re në

marrëdhëniet ndërkombëtare. Kuptimi i fjalës “integrim” është fushë më e gjerë se

kuptimi i “integrimit evropian”. Studiuesit e kësaj fushe ndahen në dy grupe të ndryshme

teorish, siç janë: teoritë e ndërqeveritarizmit dhe teoritë e funksionalizimit. Përveç

aspektit teorik, integrimi evropian duhet kuptuar edhe në aspektin historik. Këto dy fjalë

shpeshherë e kanë për sinonim vetë BE-në ose Komunitetin Evropian, që ishte në fillim.

Catherine Guisan e quan këtë komunitet si shpikje (zbulim) të veprimeve të njerëzve, e jo

të filozofëve.23

Pra, më shumë u dedikohet aspiratave të njerëzve, sesa dogmave të

filozofëve. Sipas këtij mendimi të Catherine Guisan, integrimi evropian nuk e ka vetëm

kuptimin e vet teorik, por një kuptim gjithëpërfshirës në aspektet tjera historike dhe

praktike.24

Në këtë kapitull janë të analizuar hollësisht aspektet teorike dhe praktike të integrimit

evropian dhe të këtij procesi, në përgjithësi. Evropa disa herë ishte e “bashkuar” në

kontinentin e vet, por asnjëherë në mënyrë paqësore, sikur në kuadër të anëtarësimit

vullnetar në BE.

Sigurisht se nuk ka qenë e lehtë për filozofët që t‟i jetësonin idetë e tyre lidhur me një

bashkim të mundshëm „pan evropian‟, një bashkim i cili mund të realizohej vetëm nga

vullneti dhe veprimet e udhëheqësve të shteteve në Evropë. Megjithatë, Zhan Monnet

mbetet ende një ndër figurat më të rëndësishme të teoricienëve të integrimit evropian,

ndërsa idenë e tij e realizoi Robert Schuman, i cili realisht e mbante pushtetin në Francën

e asaj kohe. Ndërsa dy grupe më të mëdha teorish, ndërqeveritarizmi dhe funksionalizmi,

22

Shih Rezolutën 1244 (1999), e miratuar nga Këshilli i Sigurimit, në mbledhjen e vet të 4011-të, të

Organizatës së Kombeve të Bashkuara, S/RES/1244 (1999), më 10 qershor 1999. 23

Catherine Guisan, “A political theory of identity in European Integration, Memory and policies”,

Inventing “community”, London and New York: Routledge, 2012, fq. 65. 24

Ibid.

XIX

mbeten mendimet më të mëdha teorike të kësaj fushe të re në marrëdhëniet

ndërkombëtare.

Një karakteristikë tjetër e rëndësishme është dhe ende mbetet procesi i integrimit

evropian. Pas krijimit të Komunitetit Evropian, procesi i pranimit të vendeve të reja në

Evropë është quajtur politikë e Zgjerimit të saj. Ndryshimet e kësaj politike të zgjerimit

kanë ndodhur kryesisht, ose kanë reflektuar nga agjendat e brendshme të saj. Zhvillimi i

reformave të brendshme ka shkaktuar kryesisht ndryshime të favorshme të shteteve

anëtare, sidomos për vendet e reja anëtare.

Në mënyrë graduale është rritur BE-ja, e cila fillimisht në gjirin e saj numëronte

vetëm gjashtë shtete anëtare, kurse në vitin 2013 numri i tyre shkoi në njëzetetetë. Deri

në vitin 2004, BE-ja i kishte vetëm pesëmbëdhjetë shtete anëtare, që do të thotë se ajo e

dyfishoi numrin e tyre vetëm brenda një periudhe të shkurtër dhjetëvjeçare.25

Ky zgjerim ka ndikuar në politikën e integrimit dhe funksionimin e brendshëm të

saj. Vendet e Ballkanit Perëndimor (përveç Kroacisë) ishin vendet e para që e ndjenin

kursin e ndryshimit të politikave të Zgjerimit të mëtutjeshëm të saj. Në BE u rrit

skepticizmi për funksionimin dhe zhvillimin, si dhe gjithnjë e më shumë u shfaq

pakënaqësia e disave nga shtetet anëtare për shkak të dallimeve të tyre të brendshme.

Një sinjal i qartë i këtij skepticizmi është dështimi për miratimin e një draft-

kushtetute për BE-në. Kjo përbënte thyerjen e parë dhe humbjen e shanseve për krijimin

e një organizimi politik dhe juridik të funksionimit në kuadër të “shteteve të bashkuara të

Evropës”. Pas dështimit të draft-kushtetutës, baza juridike e organizimit dhe funksionimit

të saj është ende në traktatet themeluese dhe reformuese. Kjo formë e organizimit politik

dhe juridik në kuadër të BE-së, thellimi i integrimit26

e ka si çështje kryesore në të

ardhmen.

Ideja për krijimin e një projekti të madh evropian ka filluar me evitimin e

konfliktit ndërmjet Gjermanisë27

dhe Francës pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore.

Kjo ide e ka krijuar Komunitetin Evropian për Qymyr dhe Çelik28

si mundësi për

bashkëpunim dhe përfitim të përbashkët në fushën e qymyrit dhe të çelikut. Kjo mbetet

njëri nga hapat vendimtarë drejt krijimit të Komunitetit Evropian, i cili më vonë do ta

krijojë BE-në. Në këtë kohë nuk kishte mundësi që të ketë përfshirje më të madhe të

shteteve anëtare, por vetëm të atyre, si: Franca, Gjermania Perëndimore, Italia, Holanda,

Belgjika dhe Luksemburgu. Pas këtij komuniteti, Evropa gjithnjë dhe më shumë ka

25

Me anëtarësimin e dhjetë shteteve të reja në vitin 2004, ndryshe i njohur si anëtarësimi më i madh, si dhe

dy grupe tjera të anëtarësimit, në vitin 2007 dhe në vitin 2013. 26

Me përjashtim të Traktatit të Lisbonës, i cili quhet edhe traktat reformues, në njëfarë mënyre e ka kthyer

besimin e shteteve anëtare për ruajtjen e sovranitetit kombëtar, për dallim nga traktatet tjera reformuese të

vetë BE-së. 27

Gjermanisë Perëndimore, sepse ende ishte e ndarë në dy shtete si pasojë e ndarjes së blloqeve pas Luftës

së Dytë Botërore. Gjermania Perëndimore mbeti jashtë ndikimit të Rusisë (ish-Bashkimit Sovjetik), siç

ndodhi me Gjermaninë Lindore. 28

Kjo është marrëveshja e nënshkruar në vitin 1957 dhe është marrëveshja e parë e krijuar ndërmjet këtyre

dy shteteve, si dhe shteteve të Beneluxit dhe Italisë, e cila i ka paraprirë krijimit të Komunitetit Ekonomik

Evropian.

XX

krijuar terren për përfshirjen dhe ndikimin e liberalizmit dhe demokracisë te vendet tjera

me sistem komunist.

Megjithatë, ka pasur edhe vende tjera në Evropë, të cilat nuk kanë dëshiruar të

bëhen pjesë e saj.29

Ky veprim është krejtësisht i ndryshëm nga vullneti i vendeve të

Ballkanit Perëndimor. Përfshirja e këtyre vendeve tashmë nuk është vetëm problem

gjeopolitik, por mbetet ende një rajon me mundësi të stabilizimit ose të destabilizimit të

Evropës. Pra, siguria e Evropës varet nga stabiliteti në Ballkan. Çështja e sigurisë në

Evropë nuk e përbën elementin e njëjtë edhe në rajonet tjera, të cilat nuk janë pjesë e BE-

së. Shembulli i Norvegjisë dhe Zvicrës, edhe pse nuk janë pjesë e BE-së, tregon se

çështja e sigurisë në këto vende është stabile.

Ndryshimet e fundit në administratën e SHBA-ve e kanë krijuar një zinxhir

faktorësh edhe në shtetet e Evropës lidhur me sigurinë. Roli i NATO-s është riaktualizuar

me ardhjen e Donald Trump në krye të SHBA-ve. Politika e jashtme dhe pasojat e

mundshme mbeten të paqarta gjatë mandatit të tij, kryesisht për shkak të zotimeve për

shkurtime të brendshme dhe shkurtime ndërkombëtare.30

Kriza ekonomike në vitin 2008

dhe 2009 ka ndikuar në përshtypjet lidhur me vazhdimin ose jo të dominimit të SHBA-ve

dhe BE-së, si sfidë e Perëndimit, në përgjithësi, dhe të Evropës, në veçanti, për shkak të

krizës së euros.31

Në këtë kohë, BE-ja është përballur me disa rreziqe, të cilat kryesisht

kishin të bënin me daljen e disa shteteve anëtare nga përdorimi i euros, siç ishin Greqia,

Spanja dhe Portugalia, përderisa Britania e Madhe më vonë e ndërmori hapin (pas

mbajtjes së referendumit për shkëputje) për të dalë krejt nga Bashkimit. Mirëpo, sfida

kryesore lidhur me rolin e aleancës së NATO-së në Evropë është përballja me kërcënimet

e Rusisë. SHBA-të dhe BE-ja kurrë më parë se tani gjatë kohës së presidentit Trump nuk

kanë qenë në pozitë të paqartë të të qenët si partnerë dhe përgjegjës kryesorë globalë.

Këto dy vende kanë bashkëpunuar shumë në të kaluarën nëpërmjet zhvillimit të

marrëdhënieve të veçanta ekonomike, bashkëpunimit në politikën e jashtme, vlerave të

përbashkëta dhe ballafaqimit me sfidat globale.32

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit është instrumenti kryesor i procesit të

integrimit evropian për vendet e Ballkanit Perëndimor, në përgjithësi. Ky instrument për

Kosovën ka kaluar ndryshe nga vendet tjera të këtij regjioni. PSA për Kosovën ka nisur

qysh në kohën e UNMIK-ut, nëpërmjet Mekanizmit Përcjellës të Procesit të Stabilizim-

Asociimit, një proces paralel me PSA-në. Kosova në vitin 1999 është vendosur nën

administrimin e OKB-së sipas Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit, që i dha fund

luftës së armatosur ndërmjet shqiptarëve dhe serbëve, si dhe ndërprerjes së

bombardimeve të aleancës ushtarake të NATO-s. Mirëpo, shpallja e pavarësisë së

29

Siç ishte rasti me Norvegjinë, e cila e kishte refuzuar anëtarësimin në BE, në bazë të referendumit të

mbajtur, i cili i tha jo anëtarësimit. Pastaj, rasti i Islandës, e cila ka hequr dorë nga pozita e vendit kandidat. 30

Xenia Wickett, America`s International Role Under Donald Trump, Chatham House Report, The Royal

International Affairs, 2017, fq: 1-7. 31

Ibid, fq.4. 32

European Commission, The European Union and the United States, Global partners, global

responsibilities, Directorate – General for External Relation, Brussels, 2005.

XXI

Kosovës në vitin 2008 e bëri të panevojshëm qëndrimin e UNMIK-ut në Kosovë, gjë që

rezultoi me refuzimin e njohjes së saj nga disa shtete anëtare të BE-së. Këto janë arsyet

kryesore, të cilat kanë ndikuar në zvarritjen e procesit të integrimit evropian për Kosovën.

Kosova, edhe pas nënshkrimit të MSA-së, si një marrëdhënie e drejtpërdrejtë me BE-në,

përmbante disa specifika të cilat mund ta vënë në pikëpyetje procesin e anëtarësimit të saj

të plotë, ashtu siç ka ndodhur edhe me disa shtete në të kaluarën.33

Institucionet ndërkombëtare e kanë luajtur një rol të rëndësishëm në procesin e

integrimit evropian të Kosovës, sidomos institucionet dhe misionet e BE-së. Ndër

institucionet kryesore ndërkombëtare që e kanë realizuar misionin e tyre në Kosovës janë:

UNMIK-u, pastaj misionet e BE-së, si ICR-ja dhe ICO-ja, EUSR-i dhe EULEX-i.

Tema “Sfidat e vendeve të Ballkanit Perëndimor në procesin e anëtarësimit në

BE”, dhe “Rasti i Kosovës”, në veçanti, mund të bëhet objekt studimi për studiues të

ndryshëm dhe të hapin disa çështje që kanë dilema rreth procesit të integrimit evropian të

tyre.

Anëtarësimi i këtyre vendeve në BE, para së gjithash siguron stabilitet politik dhe

ekonomik. Anëtarësimi i këtyre shteteve e forcon pozitën e tyre për shkak të pjesëmarrjes

së barabartë dhe ndihmon në mbrojtjen e interesave të brendshme në kuadër të Bashkimit.

Kosova, pas shpalljes së pavarësisë së saj në vitin 2008 dhe me problemet e refuzimit të

pranimit të Serbisë dhe disa shteteve anëtare të BE-së, ndodhet në kërkim të shtrirjes së

subjektivitetit ndërkombëtar.

PSA për vendet e Ballkanit Perëndimor, përveç anëtarësimit të Kroacisë34

, nuk ka

pasur rezultate tjera të përfundimit të vet. Megjithatë, pyetja që shtrohet është se kur do të

mund të anëtarësohen vendet tjera dhe kur do të përfundojë PSA si proces. Mundësia më

e mirë dhe në favor për të gjitha vendet është anëtarësimi në grup, diç e ngjashme me

Zgjerimin e BE-së në vitin 2004. Mirëpo, një rast i tillë është vështirë të përsëritet për

shkak të numrit të shteteve anëtare që janë aktualisht, si dhe procedurave që mund të

pësojnë ndryshime pas anëtarësimit. Transformimi i Ballkanit Perëndimor në përgjithësi

ka filluar në vitet e „90-ta me rënien e komunizmit,35

me shpalljen e pavarësisë së disa

ish-republikave të ish-Jugosllavisë dhe rënies së komunizmit në Shqipëri.

Kosova, për dallim nga të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, paraqet rastin më

specifik në procesin e integrimit evropian. Periudha e administrimit ndërkombëtar, të

realizuar në kuadër të OKB-së, është një ndër periudhat kryesore të kthesës për këtë vend.

Një rol të rëndësishëm gjithashtu e kanë luajtur misioni civil i OKB-së, UNMIK-u,

misioni ushtarak i KFOR-it, ICR-ja, ICO-ja dhe EULEX-it, së fundmi.

33

Siç është rasti i Turqisë si një vend i vetëm, i cili procesin e anëtarësimit në BE e ka filluar në një

periudhë të gjatë kohore dhe ende nuk është afër finalizimit. Në vitin 1987, Turqia kishte aplikuar për

anëtarësim në Komunitetin Ekonomik Evropian atëbotë, dhe deri më tani (viti 2017) nuk është e qartë nëse

ka shpresë që në të ardhmen të mund të bëhet shtet anëtar i BE-së. 34

Ky proces kishte filluar qysh në vitin 1999, përkatësisht në Samitin e Zagrebit, 2000. Ndërsa anëtarësimi

i parë në kuadër të PSA-së ka ndodhur në vitin 2013, me anëtarësimin e Kroacisë. 35

Dorian Jano, “The Europeanization of Western Balkans”, 2010, fq. 9.

XXII

Dëmtimet më të mëdha të bëra ndaj Kosovës kanë ardhur nga kundërshtimet e

Serbisë, jo vetëm për mospranimin e shtetit të Kosovës, por edhe propaganda e

udhëhequr e saj ndaj shtetit më të ri në Ballkan. Serbia dhe Kosova e kishin arritur një

marrëveshje36

sa i përket pjesëmarrjes dhe përfaqësimit në organizatat ndërkombëtare dhe

rajonale, mirëpo Serbia në vazhdimësi ka tentuar bllokimin e Kosovës për të marrë pjesë

në këto organizata. Një element tjetër me rëndësi, që mund të jetë sfidë në të ardhmen,

është përmbushja e kriterit për integrim evropian, kriter ky që ka të bëjë me ndërtimin e

marrëdhënieve të mira me fqinjët, pra ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Një ndër problemet tjera të rëndësishme për Kosovën në procesin e anëtarësimit

është njohja e saj si shtet i pavarur dhe sovran. Ky mospranim si shtet paraqet rrezik për

pamundësinë e anëtarësimit e Kosovës në BE, nëse nuk ndryshon mendimi i pesë

shteteve anëtare lidhur me pavarësinë e saj.37

Pra, vetëm shtetet në Evropë kanë të drejtë

dhe mundësi të anëtarësimit në BE, ndërsa kjo nuk vlen edhe për entitetet politike, apo

organizatat e ndryshme. Transformimet politike, ekonomike dhe shoqërore janë sfidat më

të vështira të këtyre vendeve për ta kaluar tranzicionin dhe për ta formësuar

shtetndërtimin. Këto vende ende vuajnë nga mungesa e demokratizimit të mirëfilltë të

tyre, e si rezultat është mungesa e zhvillimit të një ekonomie funksionale të tregut të

hapur dhe të lirë ndërmjet tyre.

Një interes i veçantë në këtë punim është arritja e objektivave. Sfidat ose

problemet themelore me të cilat mund të ballafaqohen vendet e Ballkanit Perëndimor në

të ardhmen, konfliktet ndërmjet tyre si rezultat i mosrespektimit të ndërsjellë, një

mbështetje kryesisht varet nga hapja e perspektivës së tyre në kuadër të të qenët shtet

anëtar i BE-së në të ardhmen. BE-ja siguron barazinë e të gjitha shtetet anëtare,

identitetin kombëtar, politik dhe kushtetues.38

Prandaj, interesi i tyre për t‟iu bashkuar

BE-së është i madh, sepse përveç mundësive ekonomike dhe tregtare, anëtarësimi i tyre

sjell barazi në kuadër të shteteve anëtare të saj.

Megjithatë, ekzistojnë disa faktorë të cilët ndikojnë që të dalin analiza dhe fakte

lidhur me normalizimin e raporteve dhe marrëdhënieve ndërmjet këtyre vendeve. Këta

faktorë janë të ndikuar nga dy lloje interesash, interesat e jashtme dhe të brendshme.

Interesat e jashtme kanë të bëjnë kryesisht me ndërhyrjet ideologjike, prej shteteve të

ndryshme të cilat kanë ndikim ndërkombëtar dhe vullneti i tyre për dominim global.

Kurse interesi i brendshëm nënkupton strukturën e tyre politike dhe nacionale të kombeve

ose të shteteve, dhe e përcaktojnë dëshirën e tyre. Kurse bashkimi i këtyre dy faktorëve

është çështje e shtrirjes së interesave dhe dominimit të tyre. Prandaj vendet e Ballkanit

36

Agreements Regarding, Regional Representation and Cooperation, Agreed Conclusions 24 February

2012. 37

Versioni i konsoliduar i Traktateve të Bashkimit Evropian dhe Kartës së të Drejtave Themelore të

Bashkimit Evropian, i përkthyer në shqip nga Ministria e Integrimit Evropian në Shqipëri, Tiranë. Shih

nenin 49 (ish-neni 49 TBE), Traktati i Bashkimit Evropian, fq. 45. 38

Ibid, (neni 4, paragrafi 2), fq: 20-21.

XXIII

Perëndimor, ndryshe nga rajonet e tjera, procesin e transformimit do ta kalojnë me

vështirësi dhe në mënyrë më komplekse sesa rajonet tjera të Evropës.39

Çështjet e analizuara dhe të shtjelluara në këtë studim kanë për qëllim përdorimin

e tyre në procesin e kërkimit shkencor themelor ose fundamental.40

Procesi i integrimit

evropian si një term i veçantë analizohet vetëm nga studiuesit e fushës së integrimit dhe

të integrimit evropian, në veçanti. Këto fenomene shpeshherë janë fundamentale dhe të

zbatuara, gjë që nënkupton edhe dy kategori përdoruesish, e para që ka të bëjë me njohës

teorikë të integrimit evropian, ndërsa e dyta me persona, të cilët drejtpërdrejt kanë të

bëjnë me zbatimin e këtyre proceseve, ose janë bartës të tyre (integrimit), si dhe jo

domosdoshmërisht njohës të aspekteve teorike.

Në këtë punim është përdorur metodologjia cilësore ose profesionale41

, në bazë të

orientimit mbi fenomenet e studiuara dhe shtjelluara. Kjo metodë e kërkimit deduktiv

është përdorur për studim të fenomeneve të cilat kanë për qëllim zgjerimin e dijes rreth

procesit të integrimit evropian, në përgjithësi, duke nisur nga zanafilla e saj, aspektet

teorike, fazat e Zgjerimit, traktatet e BE-së, disa shtetet anëtare, vendet kandidate për

anëtarësim dhe vendet kandidate potenciale, siç janë vendet e Ballkanit Perëndimor dhe

posaçërisht Rasti i Kosovës.

Nisur nga metoda e studimit të doktrinës, ky studim është bazuar në dokumente të

rëndësishme, të cilat kanë ndikuar në krijimin dhe thellimin e integrimit evropian, siç

janë: traktatet themeluese dhe transformuese të BE-së, strategjitë e ndryshme të

Zgjerimit, raportet, samitet, Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit, dhe materiale të

ndryshme, të cilat janë nxjerrë nga BE-ja dhe e kanë peshën në procesin e anëtarësimit.

Përveç metodës cilësore, gjithashtu është përdorur metoda krahasuese, përcjellja e

zhvillimeve në kuadër të integrimit evropian, përkatësisht anëtarësimit në BE, krijimi i

saj nga gjashtë shtetet themeluese (Franca, Gjermania,42

Italia, Belgjika, Holanda dhe

Luksemburgu), deri te Zgjerimi me vende të reja dhe zhvillimet e fundit, sfidat dhe

perspektiva e vendeve të Ballkanit Perëndimor. Ky zgjerim dhe transformim i BE-së,

sipas disa autorëve është quajtur si: “Evropa e re - vlera të vjetra” (New Europe - old

values).43

39

Dorian Jano, “The Europeanization of Western Balkans”, 2010, fq. 9-10. 40

Kërkimet shkencore sipas natyrës dhe karakteristikave të kërkimit shkencor mund të ndahen në disa

grupe, por sipas qëllimit ato klasifikohen si: Kërkime shkencore themelore ose fundamentale, dhe kërkime

shkencore të zbatuara ose të aplikuara. Në këtë rast kemi të bëjmë me kërkim themelor ose fundamental. 41

Në këtë studim ka më shumë përmbajtje të temave, të cilët shtjellohen dhe për rezultat kanë nocionet dhe

konceptet e ndryshme, e më pak ka të dhëna sasiore, të cilat mund të numërohen dhe të kenë shifra. Pra,

punimi merret me kuptimin e fenomeneve sociale, dhe gjithashtu të kryera në një kontekst specifik, në këtë

rast shtetet e Ballkanit Perëndimor dhe Kosova, si një rast i veçantë 42

Gjermania atëbotë ishte e ndarë në dy shtete: Republika Federale e Gjermanisë (RF), ose siç njihej

ndryshe si Gjermania Perëndimore, dhe Republika Demokratike të Gjermanisë (RD), ose ndryshe

Gjermania Lindore. Mirëpo, anëtare e këtij bashkimi është bërë vetëm Republikës Federale e Gjermanisë

(RF). 43

Nada Bodiroga-Vukobrat, Siniša Rodin & Gerald G. Sanader, New Europe – Old Values? Reform and

Perseverance, Europeanization and Globalization 1. New Europe-Old Values? Springer 2016, fq. 1.

XXIV

Në aspektet metodologjike, të gjitha çështjet e adresuara dhe të analizuara në këtë

studim vlejnë për faktet, të cilat kanë kuptim logjik dhe kanë bazë në vërtetësinë e tyre.

Ndërsa matjet e tyre janë kryesisht të varura nga rezultatet e kërkimit mbi studimin e

faktorëve të brendshëm dhe të jashtëm të integrimit evropian, në përgjithësi, dhe vendeve

të Ballkanit Perëndimor, dhe sidomos të Rastit të Kosovës, në veçanti. Kurse parametrat

matës të këtyre faktorëve kanë ndikim të drejtpërdrejtë ose tërthorazi në qëndrueshmërinë

e argumenteve.

XXV

LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Harta e shteteve anëtare që janë pjesë e Eurozonës ................................. 34

Tabela 2. Traktatet dhe proceset reformuese ............................................................ 42

Tabela 3. Vitet dhe numri i shteteve anëtare të BE-së, sipas anëtarësimit ............... 44

Tabela 4. Paraqitja e procesit të anëtarësimit të shtetit në BE nga fillimi deri

në anëtarësimin e plotë.............................................................................. 51

Tabela 5. Fondet e IPA-së për Kosovën, ndarjet në miliona euro sipas viteve 2014

deri 2020 ................................................................................................. 107

Tabela 6. Paraqitja e MSA-së dhe statusit të vendit kandidat për vendet e

Ballkanit Perëndimor .............................................................................. 109

Tabela 7. Pyetjet që kërkojnë përgjigje në rastin e çdo negociatori para përmbylljes

së negociatave, sipas Jeffery E. Curry .................................................... 114

Tabela 8. Një opinion kosovar rreth MSA-së ........................................................ 128

Tabela 9. Raportet e Progresit të Komisionit Evropian për Kosovën ..................... 133

Tabela 10. Shtetet anëtare dhe joanëtare të BE-së që janë pjesë e Zonës Shëngen ...136

Tabela 11. Lëvizja e qytetarëve të Kosovës jashtë vendit ........................................139

Tabela 12. Një pasqyrë e opinionit qytetar rreth subjektivitetit ndërkombëtar të

Kosovës, vlerësimi i punës së institucioneve dhe ndikimi i medieve .....145

Tabela 13. Gjuhët zyrtare në Bashkimin Evropian ....................................................155

Tabela14. Rezultatet e fituara në bazë të realizimit të anketës me qytetarët në

periudhën tetor - nëntor 2017 lidhur me njohuritë rreth perspektivës

së Kosovës për anëtarësim në BE ...........................................................172

Tabela15. Rezultatet e fituara në bazë të realizimit të anketës me qytetarët në

periudhën tetor - nëntor 2017 lidhur me disa të dhëna sipas vlerësimeve të

tyre ..........................................................................................................173

XXVI

TABELA E SHKURTESAVE

BE - Bashkimi Evropian

CEFTA - Marrëveshja e Evropës Qendrore për Tregti të Lirë

DPSA - Dialogu i Procesit të Stabilizim-Asociimit

EULEX - Misioni i Bashkimit Evropian për Rend dhe Ligj

EUSR - Përfaqësuesi Special i Bashkimit Evropian

GjND - Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë

ICR - Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar

ICO - Zyra Civile Ndërkombëtare

KE - Komisioni Evropian

KEQÇ - Komuniteti Evropian për Qymyr dhe Çelik

KS - Këshilli i Sigurimit

KSA - Këshilli për Stabilizim-Asociim

KPSA - Komisioni Parlamentar për Stabilizim-Asociim

MSA - Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit

NATO - Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior

OKB - Organizata e Kombeve të Bashkuara

PSA - Procesi i Stabilizim-Asociimit

PSSP - Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm

PVPE - Plani i Veprimit për Partneritet Evropian

SHBA - Shtetet e Bashkuara të Amerikës

TEU - Traktati i Bashkimit Evropian

TFEU - Traktati për Funksionimin e Bashkimit Evropian

UNMEE - Misioni Ndërkombëtar i Kombeve të Bashkuara në Etiopi

dhe Eritre

UNMIK - Administrata e Përkohshme e Kombeve të Bashkuara në

Kosovë

UNPREDEP - Misioni Ndërkombëtar i Kombeve të Bashkuara për

Parandalim në Maqedoni

UNMEC - Misioni Ndërkombëtar i Kombeve të Bashkuara në

Kamboxhia

XXVII

UNMES - Misioni Ndërkombëtar i Kombeve të Bashkuara në

Sllavoninë Lindore

UNMET - Misioni Ndërkombëtar i Kombeve të Bashkuara në Timorin

Lindor

UNMIBH - Misioni Ndërkombëtar i Kombeve të Bashkuara në Bosnjë-

Hercegovinë

28

KREU I

KUPTIMI DHE ZHVILLIMI I PROCESIT TË INTEGRIMIT EVROPIAN

1.1. Fillesat e integrimit evropian (teoritë kryesore)

Bashkimi Evropian është një “organizatë supranacionale”44

me disa karakteristika

të veçanta mbikombëtare dhe shtetërore. Sistemi politik dhe juridik është ndërtuar në

bazë të traktateve të Bashkimit ose Unionit45

dhe ka ndikim të drejtpërdrejtë në të gjitha

shtetet anëtare dhe te qytetarët46

e tyre. Ky Bashkim është krijuar nga gjashtë shtete

themeluese: Franca, Gjermania47

, Italia, Belgjika, Holanda dhe Luksemburgu, kurse

qëllimi kryesor i këtij bashkimi është bashkëpunimi, tejkalimi ose eliminimi i barrierave

tregtare dhe ekonomike ndërmjet tyre. Me rritjen e bashkëpunimit ekonomik dhe tregtar

janë krijuar shanse të reja për ndërtimin e raporteve bashkëpunuese ndërmjet këtyre

shteteve. Këto raporte gjatë Luftës së Dytë Botërore kanë qenë të dëmtuara rëndë

ndërmjet tyre. Një organizim juridik dhe politik në kuadër të këtij komuniteti ka ndikuar

në një zhvillim të përbashkët, afatgjatë dhe të njëtrajtshëm ndërmjet shteteve themelues,

veçanërisht ndërmjet Gjermanisë 48

dhe Francës. Njëra nga arsyet kryesore të krijimit të

Komunitetit Evropian, ose më vonë në shndërrimin e tij në Bashkim Evropian, është

ndërtimi i raporteve të mira ndërfqinjësore dhe tejkalimi i mosmarrëveshjeve ndërmjet

tyre. Një organizim i ngjashëm i bashkëpunimit në një format gjithëpërfshirës ka ndodhur

edhe me organizatat tjera të ndryshme, të cilat e kanë për qëllim ruajtjen e paqes dhe

44

Ky Bashkim konsiderohet si një òrganizatë` për shkak të strukturës së ndërtimit të saj, institucioneve

dhe mekanizmave që kanë krijuar një qendër, e cila qëndron mbi strukturën e shteteve anëtare të saj, dhe

òrganizatë supranacionale` nënkupton përfaqësimin institucional në kuadër të organizimit të përbashkët

politik dhe juridik. Një shembull konkret është rasti i institucioneve të BE-së, siç është Parlamenti

Evropian, i cili zgjidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë nga të gjithë qytetarët e BE-së. Ky institucion është rast

tipik që e shpjegon supranacionalizmin, pastaj institucioni tjetër, Komisionin Evropian, po ashtu është

institucion i cili përbëhet nga komisionarët (një) nga secili shtet anëtar. Ndërsa emërtimi “organizatë” në

rastin e BE-së është specifik për shkak se organizimi i saj është një rast i veçantë nga organizatat tjera dhe

kjo e dallon kryesisht sa i përket thellimit të integrimit të vendeve anëtare. 45

Shpeshherë nga studiues të ndryshëm mund të gjejmë terma referues, si Bashkim Evropian dhe Union

Evropian, por në esencë e kanë një kuptim të njëjtë, pavarësisht sesi thirret, Union ose Bashkim. 46

Pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbonës, më 1 dhjetor 2009, Bashkimi Ekonomik Evropian dhe

Komuniteti Evropian u shkrinë në një Bashkim ose Union të vetëm, edhe pse kjo e fundit edhe më tej

merret për bazë, si dhe është formuluar sipas Traktatit për Bashkimin Evropian (TEU), Traktatit për

Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFEU), dhe Traktatit Themelues të Komunitetit Evropian për Energji

Atomike (Euroatom). Ndërsa qytetarë të BE-së janë të gjithë qytetarët e shteteve anëtare, pa e tjetërsuar dhe

humbur të drejtën e qytetarisë së shtetit anëtar, pra u lejohet automatikisht shtetësia e dyfishtë. 47

Gjermania atëbotë i referohej vetëm Republikës Federale të Gjermanisë (RF), ose e njohur ndryshe si

Gjermania Perëndimore, për shkak se pas Luftës së Dytë Botërore Gjermania është ndarë në dy shtete, në:

Republikën Federale të Gjermanisë (RF), ose siç njihej ndryshe si Gjermania Perëndimore, dhe Republika

Demokratike e Gjermanisë (RD) ose ndryshe Gjermania Lindore. 48

Gjermania Perëndimore ose Republika Federale e Gjermanisë (RF), e cila deri në vitet e „90-ta njihej për

nga zhvillimi ekonomik dhe tregtar kundrejt Gjermanisë Lindore, ose Republikës Demokratike të

Gjermanisë (RD), e cila ishte e ndikuar nga Bashkimi Sovjetik.

29

sigurisë botërore, siç ishte më herët Lidhja e Kombeve, pastaj Organizata e Kombeve të

Bashkuara, Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë etj. Mirëpo,karakteristikat

kryesore të krijimit të Bashkimit Evropian dhe që e dallojnë nga organizatat tjera është

forma e organizimit ndërnacional dhe mbinacional të saj.

Përveç parandalimit të konflikteve dhe dallimeve ndërmjet tyre, qëllimi i

Bashkimit është zhvillimi ekonomik dhe politik në një sistem të përbashkët juridiko-

politik në kuadër të Komunitetit Evropian. Ky Komunitet në fillim më shumë kishte

karakter ekonomik49

, krijimi i të cilit ishte rritja e bashkëpunimit dhe shkëmbimit tregtar

ndërmjet shteteve në Evropë, kryesisht Gjermanisë dhe Francës, pas përfundimit të

Luftës së Dytë Botërore. Këto dy vende dolën nga lufta të shkatërruara dhe të

armiqësuara dhe për evitimin e tyre u krijua një mekanizëm politik dhe juridik i

bashkëpunimit në shkëmbimin tregtar, si mundësi e vetme për mbajtjen nën kontroll dhe

ruajtjen e paqes së vazhdueshme në Evropë.

Komuniteti Evropian ka përfshirë gjithnjë një numër në rritje të shteteve anëtare.50

Ky komunitet ka arritur një zhvillim dhe përfaqësim institucional në nivel të bashkimit

me krijimin e institucioneve të saj, të cilat përfaqësonin interesat e të gjitha palëve, të

shteteve anëtare, në njërën anë, të qytetarëve të BE-së dhe institucioneve të saj, në anën

tjetër. Krijimi i një entiteti shtetëror, mbikombëtar dhe të madh burokratik si asnjëherë

më parë ka krijuar një numër të madh rregullash juridike të përbashkëta dhe të

detyrueshme për të gjitha shtetet anëtare. Krijimi i këtyre rregullave të përbashkëta dhe të

detyrueshme sot njihet si legjislacioni i BE-së. Sipas peshës që ka, legjislacioni ndahet në

dy grupe kryesore, në legjislacionin primar dhe sekondar. Legjislacionin primar e

përbëjnë të gjitha traktatet themeluese dhe reformuese, kurse legjislacionin sekondar e

përbën “acquis i BE-së”, ose siç është njohur më përpara si “acquis communautaire”.51

Të gjitha shtetet anëtare i kanë të drejtat dhe detyrimet ndaj këtij legjislacioni. Përveç

shteteve anëtare, ky legjislacion duhet të përafrohet dhe të harmonizohet edhe nga shtetet

tjera, të cilat janë pjesë e procesit të anëtarësimit, siç janë vendet kandidate për

anëtarësim ose kandidate potenciale, sikur vendet e Ballkanit Perëndimor. Këto vende

nuk i kanë përgjegjësitë e njëjta me ato të shteteve anëtare, ndërsa përgjegjësia e tyre

rritet gjithnjë e më shumë varësisht sipas procesit të anëtarësimit deri në pranimin e plotë.

49

Deklarata e ministrit të Jashtëm francez, Rober Shuman, më 9 maj 1950, i cili e prezantoi planin e

përgatitur nga filozofi Jean Monnet për bashkimin e industrive në Evropë për qymyr dhe çelik, i njohur me

pas si Komuniteti Evropian për Qymyr dhe Çelik. Pastaj ky plan u njoh ndryshe edhe emrin “Plani

Shuman”. 50

Në fillim me gjashtë shtete themeluese dhe deri në vitin 2013 pastaj me anëtarësimin të Kroacisë,

Bashkimi Evropian numëronte njëzetetetë shtet anëtare (me llogaritjen e Britanisë së Madhe). 51

Acquis e BE-së ose “acquis communautaire” nënkupton përmbledhjen e vendimeve të BE-së të

standardizuara për nga natyra politike dhe ligjore, të cilat janë miratuar në periudha të ndryshme kohore

dhe kërkohet zbatimi i tyre nga të gjitha shtetet anëtare, si dhe shtetet të cilat dëshirojnë tì bashkohen BE-

së. Shih: G. Antonio Benacchio & Barbara Pasa, “A Common Law” A Guide to European Private Law,

CEU Press, Budapest, 2005, fq: 20-22. Kjo ka ndryshuar jo vetëm nga emërtimi, por edhe përmbajtja e

Legjislacionit të BE-së, për shkak se vazhdimisht ka evoluar dhe është zhvilluar.

30

Komuniteti Ekonomik Evropian është paraprijësi Komunitetit Evropian, ndërsa

ky i fundit është shndërruar në Bashkim, ose Union Evropian52

. Këtij krijimi i kanë

paraprirë disa vlera të përbashkëta, siç janë: trashëgimia kulturore, fetare dhe humaniste

në Evropë.

Thirrjet e BE-së në ruajtjen e vlerave universale të të drejtave të njeriut, lirisë,

demokracisë, barazisë dhe shtetit të së drejtës janë elemente kryesore, të cilat u

evidentuan në Traktatin e Bashkimit Evropian (TBE, në Preambulën e tij). Ndërsa në

Traktatin e Lisbonës, BE-ja ka bërë disa reforma institucionale nëpërmjet promovimit

dhe përfaqësimit sa më të madh të qytetarëve dhe shteteve anëtare. Në hyrje të këtij

traktati thuhet se në BE është konsoliduar një urë që lidh projektin evropian me qytetarët,

e cila ka nisur që në vitet e „50-ta, si: “... drejt „pajtimit‟ dhe „unifikimit‟ të komunitetit

evropian”53

. Kjo do të thotë se përkushtimi i tyre kryesisht është përqendruar fillimisht në

pajtim, pastaj në konsolidim ose unifikim të këtij komuniteti.

Mirëpo, ndërtimi i mëtutjeshëm i Komunitetit ose Bashkimit Evropian kryekëput

varej nga ruajtja e sovranitetit të shtetit anëtar. Në Evropë prej kohësh është krijuar

interesimi për solidaritet ndërmjet popujve, të cilët janë shkatërruar nga Lufta e Dytë

Botërore. Prandaj, për shumë vite është krijuar një “rend politik”, i cili ka shkaktuar

shumë luftëra dhe konflikte të ndryshme ndërmjet shteteve dhe kombeve. Pikërisht autori

Borçard thotë se, ky rend i krijuar duhet shembur me qëllim të krijimit të një rendi të ri në

Evropë, të cilin e quan edhe si rend të ri evropian.54

Evropa, si vend i traditave të bujshme

historike dhe kulturore, duhet mësuar nga e kaluara e saj dhe me krijimin e një “rendi të

ri”, i cili mundëson ruajtjen dhe respektimin e këtyre traditave, të cilat do të bëhen vlera

të përbashkëta të saj. Mirëpo, disa studiues tjerë, siç është Blerim Reka, këtë proces e

shohin ndryshe, duke thënë se: “procesi i integrimit evropian është vetëm proces teknik,

por është edhe proces politik”55

. Proces teknik, sepse duhet përmbushur kriteret për

anëtarësim, përkatësisht kriteret teknike, siç është shembulli i harmonizimit të

legjislacionit vendor me atë të BE-së. Kurse proces politik,sepse varet nga vullneti i

shteteve anëtare (kryesisht shtetet e mëdha, ose me ndikim), të cilat i “përcaktojnë”56

kushtet dhe kriteret e procesit të anëtarësimit për vendet në proces.

Duke e analizuar procesin e integrimit evropian, është kuptuar se ky proces si i

tillë është shumë më kompleks sesa në realitet shpjegohet nga analistët e ndryshëm. Në

këtë aspekt ndikojnë shumë faktorë, të cilët janë vendimtarë dhe kanë ndikim në një shtet

52

Studiues të ndryshëm kanë dhënë disa arsye pse duhet të quhet “Union Evropian”, e jo Bashkim

Evropian. Kjo mbetet një çështje, e cila më shumë ka të bëjë me faktin se fjala Union ka kuptimin më

adekuat se Bashkim, por kjo është më tepër çështje e interpretimit dhe një vazhdim do të gjeni një shpjegim

rreth këtij përdorimi nga vetë autori. 53

Traktati i Lisbonës (pjesa hyrëse e traktatit), shih versionin e konsoliduar të Traktateve të Bashkimit

Evropian dhe Kartës së të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian, i përkthyer në shqip nga Ministria e

Integrimit Evropian në Shqipëri, Tiranë. 54

Klaus-Diter Borçard, “ABC-ja e të Drejtës së Bashkimit Evropian”, fq. 009. 55

Blerim Reka, Gjeopolitika dhe teknika e zgjerimit të UE-së, Aspect, Bruksel, 2010, fq. 294. 56

Këto shtete realisht kanë ndikim të madh, jo vetëm në procesin e anëtarësimit të shteteve të reja, por edhe

në përcaktimin e politikave të brendshme të vetë Bashkimit, ose Unionit.

31

kandidat ose kandidat potencial për anëtarësim. Përveç kritereve të Kopenhagës 199357

dhe kritereve tjera të vendosura për secilin vend në bazë të karakteristikave të tyre, këtë

proces e ndikojnë dhe disa faktorë të rëndësishëm, të brendshëm dhe të jashtëm. Këta

faktorë për secilin vend veç e veç kanë kuptim të dyfishtë, sepse së pari shfaqen te shteti

kandidat apo kandidat potencial, dhe, e dyta, shfaqja e vullnetit të shteteve anëtare për të

pranuar ose jo rritjen e mëtejshme të BE-së. Shpeshherë ndodh që vetë shteti kandidat ose

potencial të ndikohet nga proceset e brendshme për shpejtimin ose jo të procesit të

integrimit. Ka raste kur vetë këto vende heqin dorë nga procesi i anëtarësimit, e një rast i

tillë është me Islandën, pas vendimit të Qeverisë së saj për tërheqjen e kandidaturës për

anëtarësim në BE. Kurse te faktorët e grupit të dytë bëjnë pjesë shtete anëtare nga të cilat

varet aprovimi ose pranimi, si dhe përmbushja e kritereve specifike, apo kritereve

shtesë.58

Si proces, integrimi evropian nuk mund të jetë i parashikueshëm pikërisht për

shkak të ndikimit të shumë faktorëve dhe vullnetit politik, si të atyre që dëshirojnë të

bëhen anëtarë, po ashtu edhe atyre që lejojnë zgjerimin e mëtutjeshëm.

Në bazë të disa karakteristikave të shteteve sovrane, BE-ja mund të konsiderohet

si një “organizatë me karakter shtetëror”, e cila është në zhvillim dhe zgjerim të saj, si në

aspektin organizativ,asht edhe funksional. Ky entitet me elemente shtetërore në

vazhdimësi i ka respektuar parimet themelore të demokracisë dhe të të drejtave të

qytetarëve të shteteve anëtare. Transformimi i tij do të vazhdojë për aq kohë sa shtetet

anëtare dhe qytetarët e tyre nuk heqin dorë nga sovraniteti klasik nacional ose kombëtar,

në drejtim të krijimit të mundshëm të Shteteve të Bashkuara në Evropë. Ndikimet në

transformimin e Bashkimit ose Unionit janë relativisht të mëdha, dhe për rrjedhojë këto

elemente kanë rëndësi të veçantë, siç është ndikimi i faktorëve të jashtëm, që e

përcaktojnë drejtpërdrejtë ose tërthorazi zhvillimin në BE.59

Mirëpo, për ta kuptuar

procesin e integrimit evropian së pari duhet analizuar përkufizimin e tij, aspektet teorike

të trajtimit të integrimit, në përgjithësi, dhe të integrimit evropian, në veçanti.

Integrimi evropian si nocion

Integrimi evropian tash e një kohë të gjatë është bërë pjesë e shumë studimeve

dhe politikave të ndryshme, si një proces që ndërlidhet me shtetin, regjione të caktuara

dhe institucione të ndryshme që përfshijnë disa mekanizma tjerë shtetërorë ose

ndërshtetërorë.

Kuptimi i drejtë i fjalës “integrim” shpeshherë nuk është definuar në mënyrë të

duhur nga përdoruesit e saj. Studiues të ndryshëm kanë dhënë disa shpjegime lidhur me

57

Kriteret e Kopenhagës të vitit 1993 njihen ndryshe si tri kritere kryesore: Kriteret politike, ekonomike

dhe juridike. 58

Rasti i Holandës, e cila ka kërkuar nga Serbia që të bashkëpunojë me Tribunalin e Hagës për Krime Lufte

në ish-Jugosllavi. 59

Sistemet politike botërore dhe konfigurimi i tyre në politikën globale. Krizat e ndryshme, siç është ajo

ekonomike, humanitare etj.

32

kuptimin dhe llojet e integrimit. Në bazë të përkufizimeve zyrtare në Shqipëri60

, me

fjalën “integrim” kuptohet bashkimi i pjesëve të ndryshme, të cilat nuk mund të mbeten

të izoluara, krejtësisht të pavarura dhe indiferente.61

Ky përkufizim nënkupton integrimin

e një shumëllojshmërie të pjesëve të ndryshme (pra të dallueshme nga njëra-tjetra), por që

në kuadër të saj ato duhet të ndërveprojnë me njëra-tjetrën. Institucionet janë pjesë,

përbërja e të cilave gjithashtu është nga pjesë të ndryshme sektoriale, për të cilat themi se

janë të integruara në qoftë se kanë ndikim në sektorët tjerë. Ky ndikim i tyre mund t‟i

prodhojë dy lloje efektesh, pozitive dhe negative.62

Nocioni “integrim”, duke u bazuar në

këtë përkufizim, mund të gjejë përdorim jo vetëm në kuadër të BE-së, por edhe te vetë

shteti, duke iu referuar sektorëve të brendshëm të tij. Gjithashtu, ky përkufizim

nënkupton ndërvarësinë, duke filluar nga sektorët përbrenda shtetit dhe deri te

institucionet e përbashkëta në kuadër të BE-së. Sipas fjalori politik, me integrim

nënkuptohet akti ose procesi i këmbimit të dy apo më shumë gjërave, në atë mënyrë që

ato të punojnë së bashku, ose të ndërveprojnë së bashku. Ky ndërveprim i aktit ose

procesit të njerëzve të ndryshëm nënkupton njerëzit, të cilët kanë qenë të ndarë më

përpara për shkak të disa arsyeve, siç janë: ngjyra, raca, feja, bindja etj., por në një

moment të caktuar kanë vendosur të ndërveprojnë.

Nga disa studiues, nocioni ose termi “integrim”, në bazë të fushës që mbulon

është definuar në aspektet sociologjike, ekonomike dhe politike. Në aspektin sociologjik,

nocioni “integrim” është kuptuar në kuadër të ndërtimit të një tregu të përbashkët, si një

katalizator për bashkimin e popullit të Evropës, dhe me të cilën, sipas Hans-Jӧ rg Trenz,

“integrimi i sistemit” duhet të pasojë me “integrimin social”.63

Duke u bazuar në këtë

pohim dhe disa argumente tjera, krijimi i një tregu të përbashkët evropian do të

mundësojë krijimin e një shteti në kuptimin më të gjerë politiko-institucional, me rregulla

dhe vlera të përbashkëta, të cilat do të diskutoheshin edhe pa hequr dorë nga përkatësia e

tyre kombëtare ose rajonale. Ndërsa, nocioni “integrim”, në aspektin ekonomik e ka një

kuptim shumë të gjerë. Nga themelimi i BE-së e deri në ditët e sotme, integrimi

ekomomik evropian është zhvilluar me një ritëm të shpejtë. Konsolidimi në aspektin

ekonomik dhe krijimi i një tregu unik dhe të përbashkët janë procese integruese, të cilat

kanë pasur efekte pozitive që nga viti 1952.64

Përderisa integrimi në aspektin ekonomik

nënkupton procesin, i cili fillon që nga marrëveshjet preferenciale të tregtisë së lirë,

pastaj të unioni doganor, tregu i brendshëm i përbashkët dhe deri te bashkimi ekonomik

dhe monetar, janë faza këto të cilat zhvillohen në kuadër të integrimit ekonomik

60

Shih: Ministria e Integrimit e Shqipërisë, 15 Pyetje për Bashkimin Evropian, fq. 31. 61

Ibid. 62

Ibid. 63

Hans-Jӧ rg Trenz, “Elementet e sociologjisë së integrimit evropian”, Arena 2008. (shih web faqen:

http://www.arena.uio.no) 64

Hyrja në fuqi e Traktatit për Komunitetin Evropian për Qymyr dhe Çelik, i njohur dhe si Traktati i

Parisit. Kurse në vitin 1958, me hyrjen në fuqi të Traktatit të Romës dhe formimin e Komunitetit Ekonomik

Evropian (KEE), dhe Komuniteti Ekonomik për Energji dhe Atom, ky treg i përbashkët u konsolidua

gjithnjë e më shumë nëpërmjet heqjes së barrierave dhe krijimit të një tregu unik, ose të përbashkët.

33

evropian. Tregu i përbashkët i BE-së është krijuar nëpërmjet disa fazave të rëndësishme,

siç janë: krijimi i zonës së lirë tregtare, bashkimi doganor, tregu i përbashkët, bashkimi

ekonomik dhe bashkimi monetar.

Me krijimin e zonës së lirë tregtare nënkuptohet lidhshmëria tregtare ndërmjet dy

e më shumë shteteve në një rajon të caktuar, të cilat heqin kufizimet e jashtme tregtare,

pasi bëhet eliminimi i barrierave doganore dhe kontingjenteve, si dhe masat tjera, të cilat

pengojnë zhvillimin e tregtisë së lirë. Pavarësisht se bëhet heqja e barrierave ndërmjet

tyre, këto shtete janë të pavarura në vendosjen e barrierave doganore ndaj vendeve të

treta.

Ndërsa, krijimi i bashkimit ose unioni doganor është një shkallë më e lartë e

integrimit ekonomik evropian. Shtetet anëtare të këtij grupi, jo vetëm që heqin barrierat

doganore në tregtinë reciproke ndërmjet vendeve të tyre, por edhe krijojnë tarifa të

përbashkëta doganore ndaj vendeve të treta. Pra, mallrat të cilat hyjnë nga importi me

vendet e treta, këto vende në kuadër të Bashkimit ose unionit doganor e aplikojnë tarifë të

njësuar doganore.65

Bashkimi ose unioni doganor, për dallim nga zona e lirë tregtare,

është një proces më i avancuar i integrimit ekonomik evropian, përveç rregullimit të

marrëdhënieve tregtare ndërmjet tyre, gjithashtu bën rregullimin edhe të marrëdhënieve

tregtare me vendet e treta.

Krijim i një tregu të përbashkët do të thotë shkallë më e avancuar e integrimit

ekonomik ndërmjet shteteve anëtare të BE-së, përbrenda së cilës realizohet qarkullimi i

lirë i katër lirive kryesore, siç janë: qarkullimi i lirë i mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe

njerëzve.

Përveç këtyre, BE-ja ka arritur edhe më shumë rreth integrimit ekonomik me

krijimin e bashkimit ose unionit ekonomik, që nënkupton heqjen e të gjitha pengesave për

realizimin e qarkullimit të të gjithë faktorëve ekonomikë. Heqja e pengesave për

qarkullim ekonomik, që nënkupton jo vetëm evitimin e barrierave tregtare, por heqjen e

të gjitha barrierave, të cilat kanë të bëjnë me veprimtarinë prodhuese, si dhe përcaktimin

dhe harmonizimin e politikave fiskale dhe monetare.

Bashkimi ose unioni monetar është formë tjetër më e përparuar e integrimit dhe

heqjes pothuajse të të gjitha barrierave. Kjo fazë e integrimit ekonomik nënkupton një

treg ekonomik dhe monetar të përbashkët me valutë të përbashkët, siç është Euro66

, si dhe

me politika të përbashkëta ekonomike dhe monetare në kuadër të bashkimit, ose unionit.

Pavarësisht se BE-ja funksionon si organizim i përbashkët, disa nga shtetet anëtare të saj

nuk janë pjesë e këtij bashkimi monetar, ashtu siç është paraqitur në tabelën 1, një hartë e

Eurozonës. Në mesin e shteteve të cilat nuk janë pjesë e saj ka shtete anëtare që

65

Jacque De Lores në vitin 1984 ka kontribuar në formimin e Unionit Doganor të Bashkimit Evropian. Ky

nivel i integrimit, siç është bashkimi doganor, famën kryesore e ka arritur në kuadër të shteteve anëtare të

Komunitetit Evropian, ose Bashkimit Evropian. 66

Nga janari i vitit 1999, Bashkimi Evropian e ka një monedhë të re dhe të përbashkët - Euro, e cila

fillimisht i ka zëvendësuar monedhat kombëtare të shteteve, si: Austria, Belgjika, Finlanda, Franca,

Gjermania, Holanda, Irlanda, Italia, Luksemburgu, Portugalia dhe Spanja.

34

vullnetarisht nuk kanë dashur të bëhen pjesë e Euros si monedhë e përbashkët, si dhe ato

të cilat nuk i kanë përmbushur kriteret67

për të qenë pjesë e kësaj valute të përbashkët.

Tabela 1. Shtetet anëtare që janë pjesë e Eurozonës68

Mirëpo, nocioni “integrim” nga aspekti politik dhe institucional është definuar

ndryshe nga ato të lartpërmendura. Sipas autorit Blerim Reka, integrimi është definuar si

lidhje ndërmjet dy e më shumë shteteve të një rajoni të caktuar nëpërmjet formës

institucionale.69

Ndërsa studiues të ndryshëm, integrimin evropian e shohin, jo vetëm nga

aspekti i përmbushjes së kritereve për pranim në BE, ose ndryshe të njohura si

përmbushje të kritereve të Kopenhagës (kritereve për anëtarësim), por edhe si vullnet

politik dhe institucional të vendit që aspiron për të bërë reforma dhe për t‟i përmbushur

kriteret për integrim. Në aspektin politik, integrimi evropian supozohet të jetë një

stabilitet institucional, nëpërmjet të cilit garantohet demokracia, shteti i së drejtës, të

drejtat e njeriut dhe respektimi dhe mbrojtjen e pakicave, ose minoriteteve. Shpeshherë

67

Të njohura si kriteret e Konvergjencës, sipas së cilave vendet anëtare që dëshirojnë të jenë pjesë e valutës

së përbashkët Euro duhet t‟i përmbushin para se t‟u bashkohen vendeve tjera. 68

Kjo tabelë është marrë nga web-faqja zyrtare e BE-së, për më shumë shih: http://www.europa.eu ose

http://www.ecb.europa.eu/euro/intro/html/map.en.html 69

Blerim Reka, E Drejta e Unionit Evropian, Instituti Kosovar për Integrime Euro – Atlantike, Prishtinë,

2000, fq. 24.

http://www.europa.eu/

http://www.ecb.europa.eu/euro/intro/html/map.en.html

35

integrimi evropian është bërë sinonim i anëtarësimit të vendeve në BE, që u përmbahen

disa kushteve dhe kritereve, të cilat fillimisht duhet përmbushen gjatë procesit të shtetit

kandidat, dhe më pas të bëhet anëtarësimi i plotë i tyre.

Përveç nocionit integrim evropian, te studiues të ndryshëm dhe përdorues të saj

gjithashtu ka pasur dilema rreth përdorimit të drejtë të emërtimit, nëse duhet të thuhet

“Bashkim Evropian” apo “Union Evropian”. Fjala “union” është një fjalë që është

përdorur në Mesjetë në gjuhën angleze dhe frënge, dhe e cila është huazuar nga

latinishtja, që e ka domethënien “union - unio”, e që në gjuhën shqipe do të thotë “një”,

“të qenët një”, apo “të bërit një”.70

Mirëpo, për dallim nga anglishtja dhe frëngjishtja,

gjuha shqipe nuk ka bërë huazim të fjalës “union” në fjalorin e saj. Ndërsa përdorimi i

shprehjeve të veçanta, si dhe përmbajtja e tyre juridike dhe politike është detyrë

institucionale, siç është Akademia e Shkencave etj., nëse duhet ose jo huazimi i këtyre

shprehjeve. Kurse në literaturën e përditshme dhe të përdorimit institucional, kjo shprehje

me të drejtë haset si Bashkim Evropian. Në rastin e studimit të Kosovës në procesin e

anëtarësimit në BE, të gjitha dokumentet zyrtare të përdorura që nga fillimi i këtij procesi

dhe deri në ditët e sotme, fjala Bashkim është përdorur në të gjitha dokumentet zyrtare,71

madje siç është Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit, e cila është nënshkruar nga Kosova

me Bashkimin Evropian dhe Komunitetin Evropian të Energjisë Atomike.

Mirëpo, shpjegimet e mirëfillta të termit “integrim” në raport me procesin e

anëtarësimit në BE është e mundur të bëhen vetëm pas analizës së teorive të integrimit

evropian.

Teoritë kryesore të integrimit evropian

Nëse flitet për teoritë e integrimit evropian, padyshim se vend të veçantë do të

zënë dy figurat e rëndësishme,që ishin parashikuesit e rrugës drejt një Evrope të bashkuar

dhe e cila u bë realitet, siç janë Zhan Monnet dhe Robert Schuman. Teoritë e integrimit

evropian, megjithatë, dallojnë nga teoritë e integrimit, në përgjithësi. Teoritë e integrimit

dhe neofunksionalizmit, sipas Rosamond, shihen si sinonime virtuale nga disa studiues të

ndryshëm. Përveç që është analizuar forma e neofunksionalzmit lidhur me hulumtimet e

tyre në Evropë, gjithashtu janë dhënë edhe shembuj tjerë të supozuar të integrimit dhe të

bashkëpunimit rajonal.72

Sipas Rosamond, integrimi i sektorëve të veçantë ekonomikë të

kombeve do të rritin presionin funksional për integrim lidhur me sektorët ekonomikë, dhe

në fund ky presion social gradualisht do ta zhvendosë lojalitetin drejt një qendre të re

70

Sipas autorit Daut Dauti, shprehjet e tilla që kanë karakter politik dhe juridik nuk janë përkthyer nga

gjuhët tjera, siç është anglishtja apo frëngjishtja, por ato kanë mbetur në origjinalitetin e tyre, sikur edhe

fjala “union”. Për më shumë shih web-in: https://telegrafi.com/unioni-evropian-jo-bashkimi-europian/ 71

Nëse u referohemi të gjitha dokumenteve të përkthyera në Kosovë nga institucionet shtetërore, ato

drejtohen me shprehjen Bashkimi Evropian. Për më shumë, shih Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit

ndërmjet Kosovës, në njërën anë, dhe Bashkimit Evropian dhe Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike,

në anën tjetër. Si dhe shumë dokumente tjera të rëndësishme për Kosovën. 72

Ben Rosamond, “Theories of European Integration”, st. Martin`s Press, New York, 2000, fq. 50.

https://telegrafi.com/unioni-evropian-jo-bashkimi-europian/

36

mbikombëtare ose mbinacionale.73

Interesat sektoriale burojnë nga presioni i brendshëm

(social), të cilat shfaqin nevojën për rregullim supranacional ose mbikombëtar, sikur në

rastin e BE-së.

Historia e ngjarjeve në Evropë ka reflektuar jo vetëm këtë kontinent, por edhe në

mbarë botën. Ideja për shmangie të konflikteve në Evropë është rezultati i dy luftërave

botërore, e sidomos e pasojave të Luftës së Dytë Botërore. Si rezultat i këtyre pasojave

janë krijuar rrethana të reja për organizim të përbashkët ndërmjet shteteve në Evropë.

Këtë iniciativë drejt bashkimit e filluan gjashtë shtetet e para themeluese, siç janë: vendet

e Beneluxit (Belgjika, Holanda dhe Luksemburgu), Franca, Gjermania74

dhe Italia. Nga

ky bashkim është krijuar një “organizim politik” i përbashkët, i cili mundësoi zhvillimin

ekonomik dhe tregtar në kuadër të një komuniteti të përbashkët evropian. Sipas

ideologëve realistë, siç është Waltz, shteti kombëtar është gjithnjë në kërkim të

mundësive maksimale për mbijetesën e tij, e një pikëpamje e tillë e ndihmoi botëkuptimin

në kuptim të bashkimit, dhe kryesisht të dy shteteve, siç janë Franca dhe Gjermania,

menjëherë pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore. Ndërsa mbështetësit e teorisë

neorealiste, integrimin evropian deri në mbarimin e “Luftë së Ftohtë”, e shihnin më tepër

si reagim ndaj konfliktit sesa nga interesat e tyre për bashkëpunim reciprok.

Me krijimi e Komunitetit Evropian për Qymyr dhe Çelik me nënshkrimin e

Traktatit të Parisit të vitit 195175

, për herë të parë në Evropë u krijua një hapësirë e

bashkëpunimit tregtar në kuadër të një zone të tregtisë së lirë, duke i hapur rrugë

bashkëpunimit mbinacional ose kombëtar, si dhe duke respektuar gjithnjë sovranitetin e

shtetit anëtar. Krijimi i rregullave të përbashkëta u bë i detyrueshëm ndaj shteteve anëtare

dhe qytetarëve të tyre. Pikëpamjet teorike konstruktiviste, siç është krijimi i “blloqeve” si

realitet ndërkombëtar, është konceptuar si material me faktorë rregullues dhe dimensione

instrumentale, të cilat shprehin qëllimin e tyre individual ose kolektiv. Ndërsa parimet

kryesore të konstruktivizmit janë “politikat ndërkombëtare të formuara nga idetë e

bindjes, vlerat e përbashkëta, kultura dhe identiteti social”. Në përputhje me idetë e

konstruktivizmit, në Traktatin e Bashkimit Evropian është theksuar se ky bashkim është

realizuar në bazë të respektimit të disa vlerave të përbashkëta, siç janë dinjiteti i njeriut,

liria, demokracia, barazia, shteti i së drejtës, si dhe nxitja e paqes, vlerave dhe mirëqenia

e popujve të saj në Evropë.76

Sipas Rosamond, teoritë e integrimit evropian ndahen në disa grupe kryesore, siç

janë: shkollat e hershme të mendimit për ta shmangur luftën (si p.sh.: federalizmi,

funksionalizmi dhe tranzicionalizmi), teoritë e shpjegimit të vazhdueshëm

73

Ibid, fq. 51-52. 74

Bëhet fjalë për Republikën Federale të Gjermanisë, për shkak se pas Luftës së Dytë Botërore ajo ishte e

ndarë në dy pjesë: Republika Federale e Gjermanisë (RF) dhe Republika Demokratike e Gjermanisë (RD).

Pas një revolucioni paqësor të RD, në vitin 1989, u bë bashkimi i tyre (RF Gjermanisë dhe RD

Gjermanisë). 75

Traktati i Parisit, edhe pse ishte nënshkruar në vitin 1951, ai hyri në fuqi më 23 korrik 1952. 76

Traktati i Bashkimit Evropian, (neni 2 dhe 3).

37

(neofunksionalizmi, neorealizmi/ndërqeveritarizmi dhe konstruktivizmi), dhe zhvillimi i

një shteti evropian dhe funksionimi i KE/BE-së (Qeverisja-shumë-nivelesh,

neoinstitucionalizmi, sistemi politik dhe konstitucionalizmi).77

Duke marrë parasysh

zhvillimet e integrimit evropian që nga krijimi i saj dhe deri në ditët e sotme, si dhe duke

u bazuar në ndarjen e teorive sipas Rosamond, nuk ka një teori të veçantë, e cila mund të

mbështetet e vetme si teori e integrimit evropian. Po ashtu, për faktin se BE-ja si

organizim i tillë juridiko-politik nuk e ka arritur një shkallë të integrimit të thellë

horizontal dhe vertikal. Disa argumentet, siç janë dështimi për miratimin e draft-

Kushtetutës78

së BE-së, pastaj miratimi i Traktatit të Lisbonës79

, vendimi i Britanisë së

Madhe për dalje nga Bashkimi, janë dëshmi se BE-janë të ardhmen ka nevojë dhe do të

ketë ndryshime të nevojshme në aspektin horizontal dhe vertikal.

Në aspektin e integrimit horizontal, përfshirja e vendeve të Ballkanit Perëndimor

në kuadër të integrimit evropian është njëra nga dilemat kryesore, si rezultat i reflektimit

për thellim të këtij integrimi. Ky rajon, për dallim nga pjesët tjera të Evropës, është

regjion me një hapësirë relativisht të ngushtë dhe përfaqëson një numër të madh të

diversitetit të ndryshëm kulturor, fetar, historik etj. në Evropë. Turqia është vend, 80

i cili,

për dallim nga ky regjion, njihet me periudhën më të gjatë të procesit të integrimit

evropian. Në kontekst të përfshirjes ose jo të shteteve evropiane, në procesin e integrimit

ekzistojnë dy lloje të vendeve: shtetet që janë në proces të anëtarësimit, por që ende nuk

janë pranuar nga BE-ja, si rezultat i vlerësimit të përmbushjes së kritereve për anëtarësim

(të njohura si shtete kandidate ose kandidate potenciale), dhe shtetet që sa i përket

zhvillimit të tyre të brendshëm janë në të njëjtin nivel të zhvillimit me shtetet anëtare të

BE-së, ose dhe më mirë se disa prej tyre, por që nuk kanë dashur të bëhen pjesë e saj, siç

është rasti i Norvegjisë dhe Zvicrës.

Sipas N. Chryssochoou, teoritë ndihmojnë kuptimin e procesit të integrimit

evropian, sepse: “teoritë gjenerojnë pluralizëm, pluralizmi prodhon zgjidhje, zgjidhja

krijon alternativa, alternativat formulojnë debate, debati inkurajon komunikimin,

komunikimi rrit ndërgjegjësimin, ndërgjegjësimi minimizon degradimin”81

. Prandaj, sipas

tij, vetë BE-ja e ka ngrehur pyetjen lidhur me marrëdhëniet ndërmjet demokratizimit dhe

shtetndërtimit, të cilin ky autor e sheh si një zinxhir të pashkëputur. Shqyrtimet e

77

Shih: Ben Rosamond, “Theories of European Integration”, New York, 2000, fq: 50-73. 78

Drafti i Kushtetutës kishte për qëllim që BE-në ta kthente në një bashkim të bazuar në një Traktat

Kushtetues. Draft-Kushtetuta e filloi procesin e ratifikimit në vitin 2004, nga 25 shtete anëtare, kurse është

refuzuar me referendum nga shtetet, si Franca dhe Holanda. 79

Traktati i Lisbonës u nënshkrua më 13 dhjetor 2007, kurse hyri në fuqi më 1 dhjetor 2009. Ky traktat,

edhe pse bëri reforma të thella në BE, prapëseprapë nuk arriti që BE-në ta kthejë në një traktat të vetëm, siç

ishte menduar me Kushtetutën e BE-së. 80

BE-ja (përkatësisht Komuniteti Evropian) në vitin 1963 e ka nënshkruar Marrëveshjen e Ankarasë, me

Turqinë, kurse në vitin 1987 Turqia bëri kërkesë për anëtarësim në KE. Në vitin 1999, nga Këshilli

Evropian u miratua statusi i vendit kandidat, dhe në vitin 2005, së bashku me Kroacinë, edhe Turqia i fillon

negociatat për anëtarësim. 81

Dimitris N. Chryssochoou, “Theorizing European Integration (Second edition)”, London and New York:

Routledge, 2009, fq. 16.

38

çështjeve analitike dhe të metodologjisë, që krijon shpjegime të ndryshme rreth

shtetcentrizmit dhe eurocentrizmit, janë dy forma të përfaqësimit të ndryshme të

integrimit evropian. Mbi këtë bazë janë krijuar disa teori tjera, siç janë teoria e

normativës, metateoria dhe shumë teori tjera, kurse, në anën tjetër, duke u bazuar në

organizimin politik të ndërtuar në dy drejtime të ndryshme paralele, ajo e Zgjerimit dhe

funksionimit të BE-së. E para është vendosja e shtetit në qendër të marrëdhënieve, ose e

njohur ndryshe si teoria e shtetcentrizmit, nëpërmjet së cilës shtetet sovrane mundohen ta

ruajnë sovranitetin e tyre karshi Bashkimit. E dyta ka të bëjë me marrëdhëniet

ndërinstitucionale, ose vendosja e institucioneve mbikombëtare përpara atyre shtetërore.

Mbështetëse të këtyre ideve janë teoritë kryesore, për të parën teoria realiste

(shtetcentrizmin), dhe për të dytën, teoria liberale (eurocentrizmin).

Zhvillimet e fundit, të cilat janë duke ndodhur në kuadër të BE-së, kanë tërhequr

edhe dy teori me drejtime të kundërta. Epara, e cila gjithnjë është në rritje, shprehet për

forcimin e shtetit anëtar në kuadër të BE-së. Kurse e dyta orientohet në drejtim të

funksionimit të institucioneve të përbashkëta në kuadër të Bashkimit. Mirëpo, një analizë

e procesit të integrimit evropian duhet patjetër të bëhet mbi ndërtimin e ngjarjeve, që nga

aspektet historike dhe të ideve themeluese të Bashkimit të shteteve në Evropë.

1.2. Zgjerimi i Bashkimit Evropian (idetë kryesore për themelim)

Historia e Zgjerimit të BE-së ka filluar që nga idetë e para të etërve themelues,

krijimi i traktateve themeluese dhe reformuese, dhe deri te proceset integruese të vendeve

të Ballkanit Perëndimor. Nisur nga idetë për krijimine BE-së dhe deri të krijimi i

Bashkimit ka shënuar arritjen më të madhe historike në Evropë për disa arsye, siç janë:

përfshirja e numrit më të madh të shteteve evropiane në një ombrellë të përbashkët

politike, ekonomike dhe juridike. Është një nga të arriturat e shënuara për faktin se ky

bashkim i disa shteteve në Evropë është bërë në mënyrë vullnetare dhe në kohë paqeje.

Të tilla bashkime në Evropë kanë ekzistuar në kohë të ndryshme dhe kryesisht në kohë

lufte, ose nëpërmjet krijimit të aleancave me karakter ushtarak për dominim ose ekuilibër

të dominimit, duke krijuar balancë të forcave, në mesin e të cilave në të kaluarën një rol

të rëndësishëm e ka luajtur Britania e Madhe82

.

Gjithashtu ekzistojnë disa faktorë kryesorë, të cilët ndikojnë në Zgjerimin e BE-

së, siç janë: faktorët gjeografikë, kulturorë, politikë, ekonomikë etj., të cilët janë të

përcaktuar në traktatet e BE-së, si dhe në kriteret e pranimit, ose siç njihen ndryshe si

Kriteret e Kopenhagës.83

Me krijimin e Komunitetit Evropian për Qymyr dhe Çelik në

vitin 1951 ka filluar një kthesë historike në drejtim të bashkimit të shteteve të Evropës,

82

Henry Kissinger, “Diplomacy”, New York, USA, 1994, fq: 78-80. 83

Kriteret e Kopenhagës të vitit 1993, siç njihen ndryshe si tri kritere kryesore: Kriteret politike,

ekonomike dhe juridike.

39

falë ideologëve dhe projektuesve që punuan në ndërtimin e asaj që sot njihet si Bashkimi

Evropian.

Idetë për themelimin e Bashkimit Evropian

Lufta e Dytë Botërore ka lënë pasoja të mëdha në shtetet e Evropës,shkatërrime si

rezultat i luftërave dhe konflikteve, dhe si pasojë e ndarjeve të thella ndërmjet dy fuqive

mbi të cilat u krijuan ideologji në mbarë botë. Pas kësaj lufte, bota u gjet në një rend të ri,

i cili vulos fatin e shteteve në Evropë. Krijimi i dy blloqeve politiko-ushtarake,

koalicionit perëndimor të udhëhequr nga SHBA-të, nën ombrellën e NATO-s84

, në njërën

anë, dhe të koalicionit lindor, të udhëhequr nga ish-Bashkimi Sovjetik, nën Paktin e

Varshavës85

, në anën tjetër, ndikuan në ndryshimin e situatës politike dhe gjeografike në

Evropë. Kjo ishte ndër arsyet kryesore që i shtyri “evropianët” të mendonin seriozisht për

fatin e tyre të ndarë ndërmjet këtyre dy blloqeve të krijuara. Gjermania është vendi që

doli më i shkatërruari në Evropën e pas-Luftës së Dytë Botërore, edhe për faktin e ndarjes

së saj ndërmjet dy blloqeve rivale botërore, duke krijuar kështu dy shtete gjermane në

Evropë (pjesa perëndimore e Gjermanisë, e mbikëqyrur nga SHBA-të dhe aleatet e saj,

dhe pjesa lindore e Gjermanisë, e kontrolluar nga Bashkimi Sovjetik).86

Në maj të vitit 1948, në Hagë të Holandës, Winston Churchill, në cilësinë e rolit

të koordinatorit ndërkombëtar të lëvizjes për bashkimin e Komunitetit Evropian, dhe i

kryesuar nga vetë Churchill me disa pjesëmarrës të këtij komuniteti, kanë dhënë

rekomandimet për krijimin e një Asambleje dhe Këshilli Evropian për diskutime dhe për

përgatitjen e integrimit politik dhe ekonomik të vendeve evropiane.87

Ish-kryeministri

britanik Wiston Churchill, në fjalimin e tij festiv në Universitetin e Cyrihut në Zvicër,

është konsideruar nga disa autorë si periudha e hapit të parë drejt integrimit evropian. Në

fjalimin e tij, ai tha se në Evropë mund të krijohet një familje evropiane, e tillë çfarë është

Zvicra, dhe ngjashëm me krijimin e Shteteve të Bashkuara të Evropës.88

Krijimi i

organizimit me karakter të konfederatës, sikur që është Zvicra, ishte shembulli i tij në

drejtim të idesë për integrim evropian, që ne e njohim sot. Mendimi i Churchillit për

modelin zviceran është një ide gjeniale, sepse në këtë konfederatë e parasheh si pjesë të

saj edhe Britaninë e Madhe. Sistemi i konfederatës është modeli më i mirë për ruajtjen e

sovranitetit të shtetit dhe autoritetit në marrëdhëniet ndërkombëtare, edhe për faktin se

shtetet evropiane kanë karakteristika të ndryshme sa i përket përbërjes së tyre të

brendshme. Përveç ruajtjes së pavarësisë së tyre në kuadër të konfederatës, gjithashtu u

84

Shih Traktatin themelues të Atlantikut të Veriut më 4 prill 1949, i nënshkruar nga 12 vende, si: Belgjika,

Kanada, Danimarka, Franca, Irlanda, Italia, Luksemburgu, Holanda, Norvegjia, Portugalia, Mbretëria e

Bashkuar dhe SHBA-të. Ndërsa aktualisht NATO-ja në gjirin e saj numëron 28 shtete. 85

Shih Traktatin e Varshavës, i nënshkruar më 14 maj 1955 (nga 8 shtete evropiane: Bashkimi Sovjetik,

Hungaria, RD e Gjermanisë, Polonia, Çekosllovakia, Rumania dhe Bullgaria). 86

Deri në vitin 1990, kur është bërë bashkimi i Gjermanisë Lindore dhe Gjermanisë Perëndimore, pas

rënies së Murit të Berlinit. 87

Për më shumë, shih Kongresin e Hagës, 7-10 maj të vitit 1948. 88

Shih fjalimin e Wiston Churchillit në Universitetin e Cyrihut, më 19 shtator të vitit 1946.

40

mendua se këto shtete anëtare ruajnë ndërmjet tyre shumë tipare të përbashkëta, por edhe

dalluese.

Një ndihmesë tjetër në drejtim dhe të kësaj ideje është avancimi i bllokut

perëndimor, i cili promovim kryesor e kishte demokracinë dhe liberalizmin. SHBA-të

ndihmuan në krijimin e këtij Bashkimi Evropian, fillimisht nëpërmjet frenimit të shtrirjes

së ndikimit të ideologjisë socialiste-komuniste të Bashkimit Sovjetik, nëpërmjet aplikimit

të “doktrinës Truman”, dhe më pas nëpërmjet planit të SHBA-ve, i quajtur ndryshe si

“Plani Marshall”, i cili i ka ndihmuar vendet e Evropës për rindërtimin e tyre si rezultat i

shkatërrimit nga Lufta e Dytë Botërore (1939-1945), si dhe nxitjen e zhvillimit ekonomik

evropian,pjesë e kundërpërgjigjes ndaj komunizmit dhe influencës ruse.

Deklarata e ministrit të Jashtëm të Francës, Robert Schuman, më 9 maj të vitit

1950, është gjithashtu një gurthemel drejt krijimit të BE-së. Ky hap historik i Shumanit

është marrë pikërisht në bazë të idesë së Zhan Monnet për krijimin e një bashkimi të

mundshëm të Evropës. Bashkimi fillestar i shteteve themeluese (Francë, Gjermani, Itali

dhe vendet e Beneluxit: Belgjikë, Holandë dhe Luksemburg),të cilat bënë harmonizimin e

politikave tregtare dhe ekonomike të tyre,kryesisht nëpërmjet harmonizimit në kuadër të

Komunitetit Evropian, dhe më pas në kuadër të BE-së. Idetë e ndërtimit të një Evrope të

bashkuar do të vazhdojnë edhe gjatë angazhimeve të më vonshme në dy drejtime

kryesore, nëpërmjet traktateve themeluese dhe reformuese.

Ideja për krijimin e një Evrope të përbashkët daton qysh herët në kohën e

mendimeve filozofike të Volterit89

, pastaj Immanuel Kant dhe shumë të tjerë. Një Evropë

të bashkuar ata e parashikuan në mënyra të ndryshme, që nga bashkimi mbi aspektet

religjioze, ushtarake, tregtare etj. Ndërsa, ajo që në të kaluarën ka munguar për realizimin

e këtij bashkimi është vullneti i pavarur i vendeve dhe popujve për t‟u bashkuar. Pikërisht

për shkak të interesit të shtetit kombëtar, për shfrytëzimin e mundësive maksimale për

mbijetesë, sipas Waltz, ka bërë që këto vende të bashkohen qysh pas përfundimit të dy

luftërave botërore90

.

Ndër figurat kryesore që kanë dhënë kontribut të veçantë në krijimin dhe

zhvillimin e BE-së janë: Konrad Adenauer, 1876 - 1967 (kancelar i parë i Republikës

Federale të Gjermanisë); Sicco Mansholt, 1908 - 1995 (një politikan holandez dhe

komisionari i parë për bujqësi); Joseph Bech, 1887 - 1975 (politikan i Luksemburgut);

Jean Monnet, 1888 - 1979 (këshilltar politik dhe ekonomik francez); Johan Beyen, 1897 -

1976 (politikan, biznesmen dhe bankier ndërkombëtar holandez); Robert Schuman, 1886

- 1963 (ministër i Jashtëm francez); Winston Churchill, 1874 - 1965 (ish-oficer ushtrie,

reporter i luftës dhe kryeministër i Britanisë së Madhe); Paul-Henri Spaak, 1899 - 1972

(politikan belg); Alcide De Gasperi, 1881 - 1954 (ministër i Punëve të Jashtme dhe

kryeministër italian); Altiero Spineli, 1907 - 1986 (politikan italian); dhe Walter

89

Një filozof francez, i cili bashkimin e Evropës e mendonte pa Rusinë dhe një Evropë të bashkuar

krishtere. 90

Lufta e Parë (1914-1918) dhe Lufta e Dytë Botërore (1939-1945).

41

Hallstein, 1901 - 1982 (një gjerman dhe presidenti i parë i Komisionit Evropian).91

Këta

ideatorë dhe themelues të këtij bashkimi i krijuan kriteret dhe kushtet për rritjen dhe

zhvillimin e tij nëpërmjet reformimit dhe Zgjerimit. Gjithashtu, në bazë të disa

zhvillimeve të cilat kanë ndodhur në Evropë, por edhe më gjerë, kanë krijuar rrethana që

udhëheqësit e shteteve anëtare të mendojnë më shumë rreth interesave të tyre kombëtare,

si rezultat i disa problemeve dhe çështjeve që kanë të bëjnë me sigurinë, parandalimin e

terrorizmit, migrimit ilegal, zhvillimit ekonomik, social etj.

Megjithatë, zhvillimet që kanë ndodhur në kuadër të BE-së, ky proces nga disa

studime është ndarë në pesë periudha të caktuara, sipas traktateve, si: periudha e parë

Paris - Romë (1951-1957); e dytë Romë - Mastriht (1957-1992); e tretë Mastriht -

Amsterdam (1992-1997); e katërta Amsterdam-Nicë (1997-2001); dhe e pestë Nicë -

Lisbonë (2001-2007).92

Mirëpo, tashmë ekziston edhe periudha e gjatë: Lisbonë - traktat i

radhës, e cila e përbën periudhën më të rëndësishme të së ardhmes së BE-së.

Zgjerimi i Bashkimit Evropian dhe traktatet reformuese

Pavarësisht disa përpjekjeve të mëhershme rreth krijimit të Bashkimit të shteteve

në Evropë, si periudhë e parë e formimit të saj është Traktati i Parisit, i nënshkruar në

vitin 1951, për formimin e Komunitetit Evropian për Qymyr dhe Çelik. Ky vit e shënoi

fillimin e procesit të mëtutjeshëm të Zgjerimit, një koncept, i cili, sipas Blerim Rekës,

“nënkupton diçka që ekziston dhe zgjerohet”93

. Pra, ky komunitet kishte lindur, që më

vonë të zgjerohet në gjithë Evropën. Ky koncept i shtrirjes më vonë në Evropë do të

shndërrohet në pjesë të politikës së zgjerimit të saj.

Mirëpo, Zgjerimi i BE-së në bazë të shtrirjes së saj ka kuptim të dyfishtë:

Zgjerimi horizontal dhe vertikal.

Me procesin e Zgjerimit vertikal nënkuptohet thellimi i integrimit institucional

dhe përqendrimi i pushtetit të shteteve anëtare në nivelin qendror. Ky zhvillim i

integrimit ka pasur disa ndryshime nëpër periudha të ndryshme kohore, ndryshime të cilat

ndodhur me miratimin e gjashtë traktateve kryesore, siç janë: Traktatii Parisit (1951),

Traktatii Romës (1957), Traktati i Mastrihtit (1992), Traktatii Amsterdamit (1997),

Traktatii Nicës (2001), dhe Traktati i Lisbonës (2009). Këto traktate e kanë marrë emrin

sipas vendeve ku janë mbajtur dhe ku janë arritur marrëveshjet ndërmjet shteteve anëtare

të BE-së. Nga traktati themelues94

deri te traktati reformues që e kanë ndryshuar rolin dhe

organizimin e institucioneve dhe shteteve anëtare në kuadër të BE-së. Kurse traktatet që

janë duke u zbatuar aktualisht në BE dhe që janë në fuqi, janë: Traktati mbi Bashkimin

Evropian, Traktati mbi Funksionimin e Bashkimit Evropian, Traktati Themelues i

91

Ishin figurat kryesore që kontribuuan në krijimin dhe ndërtimin e Komunitetit Evropian, që pastaj u

shndërrua në Bashkim Evropian. Shih web-faqen zyrtare të Bashkimit Evropian, konkretisht te historia e

Bashkimit Evropian: www.europa.eu. 92

Arta Ibrahimi, “Integrimi i Ballkanit Perëdimor në UE”, LOGOS: Shkup, 2009, fq. 18. 93

Blerim Reka, Gjeopolitika dhe teknika e zgjerimit të UE-së, 2010, fq. 249. 94

Traktati i Parisit, vitit 1951, për krijimin e Komunitetit Evropian për Qymyr dhe Çelik (KEQÇ).


42

Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike dhe Karta e të Drejtave Themelore të

Bashkimit Evropian.95

Në vijim, në tabelën 2, janë paraqitur traktatet e BE-së, numri i shteteve

nënshkruese, viti i nënshkrimit dhe hyrja në fuqi. Sipas kësaj tabele, shihet shtrirja e

reformave që kanë ndodhur, si në rrafshin vertikal, ashtu edhe horizontal. Kjo periudhë,

përveç thellimit të reformave,po ashtu karakterizohet me dy veçori kryesore: numrin e

traktateve që është rritur vazhdimisht për shkak të shfaqjes së nevojave për ndryshime të

brendshme dhe rritjen e numrit të shteteve anëtare.

Tabela 2. Traktatet, numri i shteteve anëtare dhe procesi i reformave96

Traktatet Nënshk-

rimi

Shtetet

nënshkru

ese

Reformat

vertikale

Reforma

horizontale Hyrjes në fuqi

Traktati i

Parisit 1951 (6)

Krijimi i

ndërvarësisë të

qymyrit dhe

çelikut

Komuniteti

Evropian për

Qymyr dhe Çelik

1952

Traktati i

Romës 1957 (6)

Zgjerimi i

integrimit

evropian në

bashkëpunimin e

përgjithshëm

ekonomik

Komuniteti

Ekonomik

Evropian (KEE),

dhe Komuniteti

Ekonomik për

Energji dhe

Atom

(Euroatom)

1958

Traktati i

Mahstritit 1992 (12)

Krijimi i BE-së,

format

e reja të

bashkëpunimit në

fushën e

mbrojtjes,

drejtësisë dhe të

punëve të

brendshme

Bashkimi

Evropian dhe

përgatitja për

Bashkimin

Monetar

Evropian

1993

Traktati i

Amsterda1997 (15)

Reformimi dhe

Përgatitjet për

zgjerim me 1999

95

Për më shumë, shih web faqen: http://eur-lex.europa.eu/collection/eu-law/treaties/treaties-force.html ose

OJ C 2002, si dhe të 2003, 07.06.2016 (versioni i konsoliduar). 96 Kjo tabelë është punuar nga vet autori për krahasim të traktateve dhe shteteve anëtare të BE-së.

http://eur-lex.europa.eu/collection/eu-law/treaties/treaties-force.html%20ose%20OJ%20C%202002

http://eur-lex.europa.eu/collection/eu-law/treaties/treaties-force.html%20ose%20OJ%20C%202002

43

mit konsolidimi i BE-

së

vende të reja

Traktati i

Nicës 2001 (15)

Përbërja e

Komisionit dhe

procedura e

votimit në Këshill

Reformat

institucionale

për funksionim të

BE-së

2003

Traktati i

Lisbonës 2007 (27)

Kompetencat e

zgjeruara të

Parlamentit

Evropian,

ndryshimi i

procedurës së

votimit në Këshill,

nismat qytetare,

Presidenti i

Përhershëm i

Këshillit

Evropian, një

përfaqësues i

lartë për Punë të

Jashtme, shërbimi

diplomatik

Zgjerimi i BE-së

për adresimin e

problemeve

globale

2009

Në bazë të llojit të procesit të integrimit, Zgjerimi horizontal është ndarë në tri

grupe të ndryshme kryesore. I pari: bëjnë pjesë shtetet e Evropës Perëndimore (Mbretëria

e Bashkuar, Irlanda, Austria, Danimarka, Suedia, Finlanda, Spanja, Portugalia),97

që

ndryshe njihen si vendet e “marrëveshjes për aderim”. Këto shtete për shkak të sistemit të

tyre politik dhe ekonomik, përveç që e kanë pasur të lehtë transformimin e tyre, ato kanë

kaluar direkt në procesin e anëtarësimit. I dyti: është grupi i shteteve që bëjnë pjesë në

Evropën Qendrore dhe Lindore, vende këto të cilat procesin e anëtarësimit e kanë

realizuar nëpërmjet procesit të njohur si “marrëveshjet Evropa” (Marrëveshja për

asociimin e vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore). Për dallim nga dy grupet e para,

vendet e grupit të tretë për anëtarësim në BE e kanë kaluar një proces më të gjatë dhe më

të vështirë të transformimit për shkak të disa ndryshimeve, të cilat është dashur të

ndodhin në kuadër të Procesit të Asociimit. Viti 2004 është i njohur si vit i Zgjerimit të

madh të BE-së për shkak të anëtarësimit të një numri prej dhjetë shteteve të reja, siç janë:

Polonia, Çekia, Sllovakia, Hungaria, Sllovenia, Estonia, Letonia, Lituania, Malta dhe

97

Si edhe Greqia, si një vend i cili është akuzuar se nuk kishte sistem politik demokratik, një sistem çfarë

kishin vendet tjera që ishin pjesë e këtij komuniteti.

44

Qiproja. Gjithashtu në këtë grup bëjnë pjesë edhe vendet të cilat iu bashkuan BE-së në

vitin 2007, siç janë Rumania dhe Bullgaria.98

Tabela 3. Vitet dhe numri i shteteve anëtare të Bashkimit

Evropian sipas anëtarësimit.99

Në tabelën 3 janë paraqitur të gjitha fazat e Zgjerimit të BE-së në mënyrë

graduale me nga një, dy apo tri shtete të reja, me përjashtim të Zgjerimit në vitin 2004, i

cili tregon se ishte vit që e kishte numrin më të madh të shteteve të cilat iu bashkuan BE-

së, gjithsej dhjetë shtete të reja anëtare.

I treti: në këtë grup të Zgjerimit bëjnë pjesë shtete e Evropës Juglindore ose

vendet e Ballkanit Perëndimor, siç janë: Kroacia, Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi,

Serbia, Bosnjë-Hercegovina dhe Kosova. Për dallim nga të gjitha këto vende, Kroacia

është vendi i vetëm i këtij grupi, e cila iu bashkua BE-së si shtet anëtar në vitin 2013. Të

gjitha vendet tjera të Ballkanit Perëndimor janë në procesin e anëtarësimit, proces ky i

cili është quajtur si “Procesi i Stabilizim-Asociimit” dhe marrëveshjet e lidhura, si:

“Marrëveshjet për Stabilizim-Asociim”. Ndër parakushtet kryesore ishte krijimi i

stabilitetit politik dhe ekonomik në këtë rajon për këto vende për ta filluar procesin e

asociimit. Ky regjion është cilësuar si vatër e konflikteve të ndryshme dhe luftërave të

përgjakshme100

, më konkretisht të disa ish-njësive federale të ish-Jugosllavisë dhe jashtë

saj, përfshirë këtu vetëm Shqipërinë, të cilat pasuan me rënien e regjimit totalitar dhe 98

Këto vende, edhe pse nuk bënin pjesë në Evropën Qendrore dhe Lindore, ato u bashkuan duke e

shfrytëzuar Marrëveshjen për Asociim, e quajtur si `Marrëveshja Evropa`. 99

Kjo tabelë është punuar nga autori dhe paraqet periudhat e zgjërimit të BE-së, që nga zërimi i parë, sipas

numritë dhe viteteve. 100

Për shkak të luftërave që kanë ndodhur në Kroaci, Bosnjë-Hercegovinë, dhe e fundit në Kosovë, me një

numër të madh të njerëzve të vrarë dhe të masakruar, si dhe dëbime masive të njerëzve nga pronat e tyre.

1958 1973

1981 1986 1995

2004

2007 2013

6 3

1 2 2

10

2 1

Viti Numri i shteteve

45

komunist. Pra, transformim rrënjësor i tyre në aspektin ekonomik dhe politik, në një

demokraci transformuese.

Kosova paraqitet në këtë grup si rast specifik dhe kompleks në gjithë historinë e

procesit të integrimit evropian për shkak të specifikave,101

si rast sui generis. Mirëpo, në

botëkuptimin e saj, rasti i Kosovës është i veçantë, nëpërmjet objektit që është temë e

këtij studimi.

Historia e integrimit evropian të vendeve të Ballkanit Perëndimor

Ballkani Perëndimor, siç njihet sot, është njëri ndër rajonet e Evropës qe ende nuk

është përfshirë plotësisht në familjen e madhe të BE-së. Në bazë të Procesit të Stabilizim-

Asociimit, të gjitha këto vende në afat prej rreth dhjetë vjetëve të ardhshme duhet të

bëhen pjesë e BE-së (nëse i përmbushin kriteret), dhe duke u bazuar në marrëveshjet e

arritura ndërmjet këtyre vendeve, në njërën anë, dhe BE-së, në anën tjetër (Marrëveshja e

Stabilizim- Asociimit102

). Këto vende dikur ishin në një ombrellë të përbashkët siç ishte

ish-Jugosllavia, me përjashtim të Shqipërisë, si dhe të Sllovenisë, e cila u bë anëtare në

vitin 2004.

Këto vende,nëpërmjet Procesit të Stabilizim-Asociimit janë kushtëzuar me

përmbushjen e disa kritereve. Përveç kritereve për anëtarësim, siç janë kriteret e

Kopenhagës, vendet janë përballur veç e veç me kritere shtesë sipas specifikave dhe

problemeve të tyre, kërkesa këto të veçanta të kushtëzuara nga BE-ja për avancim në

procesin e anëtarësimit të tyre. Sllovenia është vendi i vetëm që procesin e integrimit

evropian e ka kaluar në grup me vendet e Evropës Qendrore dhe Juglindore.

Çështja e stabilizimit politik dhe ekonomik është njëra ndër kërkesat kryesore

fillestare të këtij procesi integrues. Prandaj, nuk është e rastësishme që ky proces mori

edhe emërtimin Procesi i Stabilizim-Asociimit. Vendosja e një demokracie të

qëndrueshme dhe të mirëfilltë është ndër sfidat kryesore të këtyre vendeve. Megjithëse

problemet e brendshme që kanë të bëjnë me sistemin politik, ekonomik dhe social janë

shfaqur që me shembjen e sistemit të bipolaritetit dhe me rënien e komunizmit. Kurse

problemi tjetër që e karakterizonte këtë rajon është mungesa e bashkëpunimit rajonal dhe

ndërfqinjësor.

E ardhmja evropiane e këtij rajoni nuk ishte shumë e qartë para vitit 1990.

Shpërbërja e Jugosllavisë e hapi perspektivën e integrimit evropian të rajonit. Një

perspektivë për këto vende është vendosur në dy samitet pasuese, siç janë Samiti i

Selanikut dhe Samiti i Zagrebit. Procesi i Stabilizim-Asociimit për vendet e këtij rajoni

ka tri qëllime kryesore: E para, stabilizimi politik i tyre dhe inkurajimi për tranzicion të

shpejtë në një ekonomi të tregut të hapur. Transformimi ekonomik nga një shoqëri e

mbyllur në një shoqëri të hapur u bë nevojë imediate për të gjitha vendet e këtij rajoni. E

101

Fakti i mosnjohjes së pavarësisë së Kosovës nga 5 shtete anëtare të BE-së (Spanja, Sllovakia, Rumania,

Greqia dhe Qiproja). 102

Një marrëveshje e cila është nënshkruar nga Kroacia (e cila është anëtarësuar në vitin 2013),

Maqedonia, Mali i Zi, Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Serbia dhe Kosova (e fundit).

46

dyta, përveç stabilitetit politik dhe ekonomik, rajoni kishte nevojë edhe për një qasje

gjithëpërfshirëse të përbashkët për shkak të së kaluarës historike dhe diversitetit kulturor

etj. Promovimi i një bashkëpunimi rajonal dhe evitimi i pengesave, ashtu siç u theksua

për disa vende më specifike, ishte bërë problemi kryesor i ndikimit në procesin e

zhvillimit të tyre rajonal. Dhe, e treta, mund të thuhet se është problemi i anëtarësimit në

BE, që natyrisht nuk mund të bëhet pa tejkalimin e problemeve që e kanë bazën në

kuadër të ndërveprimit të tyre të përbashkët rajonal.

Procesi final i anëtarësimit të këtyre vendeve në BE nuk është i sigurt për aq kohë

sa nuk merren për bazë edhe një grup faktorësh, sipas Blerim Reka, të cilët janë: faktorët

e jashtëm, faktorët e brendshëm dhe faktori rajonal.103

Si faktor i jashtëm është menduar

faktori i (brendshëm) vetë BE-së dhe i shteteve anëtare të saj nëse janë të gatshme ta

pranojnë këtë pjesë të kontinenti të Evropës që të integrohet dhe të bëhet pjesë e saj. Kjo,

si duket, nuk është gjithaq optimiste, sepse për një periudhë të caktuar BE-ja nuk është e

gatshme të pranojë vende të cilat kanë probleme të brendshme, siç janë zhvillimi i ulët

ekonomik, papunësia, problemet politike, migrimi, problemet ndërfqinjësore etj. Duke e

ditur që historikisht se kjo pjesë e Evropës është në një stabilitet të paqëndrueshëm ndaj

ekspozimeve të elementëve destabilizues, si rezultat i ngjarjeve të fundit dhe të kaluara,

luftërave të ndryshme nganjëherë me pasoja botërore104

, duhet të mbetet prioritet

strategjik për BE-në integrimi i tyre i plotë në strukturat e saj. Ndërsa me faktorë të

brendshëm nënkuptohen faktorët brenda vendeve të cilat pretendojnë apo aspirojnë

anëtarësimin në BE. Vendet e këtij rajoni e kanë një përkrahje relativisht cilësore të

popullatës së tyre për t‟iu bashkuar BE-së, mirëpo demokratizimi i plotë, reformat e

ndryshme e të tjera gjithashtu varen nga vullneti i tyre politik për ta shkurtuar rrugën drejt

anëtarësimit. Ndërsa faktori i katërt ka të bëjë me aspektin rajonal, që më shumë njihet si

politikat fqinjësore të jenë miqësore dhe bashkëpunuese. Kjo është dëshmuar me faktin e

pretendimeve territoriale që vendet e rajonit kanë ndërmjet tyre. BE-ja aktualisht nuk

është e gatshme që të pranojë brenda gjirit të saj shtete me probleme ndërfqinjësore dhe

me pretendime territoriale, si dhe aq më pak që ato probleme të barten në kuadër të

Bashkimit Evropian. Ky problem konkretisht është shfaqur me pretendimet e Serbisë ndaj

shtetit të Kosovës, prandaj para anëtarësimit të tyre duhet zgjidhur çështjen e pranimit të

tyre të ndërsjellë, ose reciprok.105

103

Blerim Reka, Gjeopolitika dhe teknika e zgjerimit të UE-së, Aspect, Bruksel, 2010, fq. 325.. 104

Rasti i vrasjes së princit trashëgimtar i fronit të Perandorisë Austro-Hungareze, Franc Ferdinand, dhe

gruas së tij, më 28 qershor 1914, në Sarajevë të Bosnjës. Nga ky rast filloi edhe Lufta e Parë Botërore, e

cila la të vdekur më shumë se 20 milionë njerëz, duke përfshirë në luftë pothuajse gjithë botën. 105

Serbia nuk e pranon Kosovën si shtet të pavarur, madje pretendimet e saj janë se ajo ende është pjesë e

saj. Ky është një problem shumë i madh për shkak se kemi të bëjmë me pretendimin direkt ndaj një vendi

fqinj mbi territorin e tij. Dhe, nëse shtrohet pyetja çfarë do të ndodhë nëse Serbia anëtarësohet në BE para

anëtarësimit të Kosovës. Në bazë të një ankete të realizuar për qëllime të këtij studimi, rezultatat e dalura

tregojnë se rreth 70 % e të anketuarëve mendojnë se anëtarësimi i Kosovë në BE do të pengohet nga Serbia

nëse ajo bëhet anëtare më përpara. Për më shum shih tabelën 14.

47

Ndër qëllimet kryesore të krijimit të vetë Bashkimit Evropian ishte evitimi i

mosmarrëveshjeve dhe konflikteve ndërmjet shteteve në Evropë. Ndërtimi i një

bashkëpunimi dhe integrimi është bërë element kryesor i promovimit të shteteve anëtare

për vendet pretenduese, ose potenciale kandidate dhe kandidate për anëtarësim. Politikat

e fqinjësisë së mirë dhe bashkëpunimi rajonal janë parakushte për një shtet, i cili

pretendon anëtarësimin. Mirëpo, vetë BE-ja në të kaluarën ka pasur disa probleme lidhur

me çështjet e bashkëpunimit rajonal dhe fqinjësinë e mirë. Rasti i Qipros dhe anëtarësimi

në BE është një shembull tipik që shpjegohet në procesin e integrimit evropian. Qiproja,

një vend qëi kishte tensionuar raportet ndërmjet Turqisë dhe Greqisë, shtete këto të cilat

njëherësh ishin edhe anëtare të NATO-s. Problemi i brendshëm i shkaktuar ndërmjet

pjesës turke me atë greke, bashkimi dhe normalizimi i raporteve ndërmjet tyre, ishte bërë

kriter për anëtarësimin e tyre në BE. Në vitin 1974, pas tentimit ushtarak grek për lidhjen

e pjesës turke me atë greke, u nxit ndërhyrja e ushtrisë së Turqisë, duke e ndarë

përfundimisht këtë ishull në dy pjesë.106

Mbajtja e referendumit për bashkim është bërë si

rezultat i përpjekjeve të BE-së për bashkimin e ishullit, duke i hapur perspektivë

evropiane nëpërmjet anëtarësimit të Qipros. Në bazë të rezultateve, BE-ja e pranoi në

vitin 2004 Qipron si shtet anëtar, edhe pse pjesa turke kishte votuar në favor të bashkimit,

ndërsa pjesa greke votoi kundër saj. Por, për shtet anëtar u pranua vetëm pjesa greke e

Qipros, e jo edhe pjesa turke e saj. Ky rast është një shembull kur BE-ja nuk e ka arritur

suksesin në bashkimin e ishullit nëpërmjet procesit të anëtarësimit në BE.

Greqia gjithashtu është një rast i anëtarësimit në KE (Komunitetin Evropian), e

llogaritur pas një periudhe kohore, e cila udhëhiqej nga diktatura për shkak të

përmbysjeve së demokracisë nga ushtria,gjë që çoi në izolim të vendit. Në këtë periudhë

është pezulluar çështja e anëtarësimit në Komunitetin Evropian. Ndërsa anëtarësimi i

Greqisë në KE (BE) është bërë i mundur menjëherë pas rënies së regjimit diktatorial,

edhe pse nuk kishte kaluar një kohë e gjatë nga transformimi i sistemit politik dhe nga

shumë analist vihej në dyshim demokracia e saj. Me përkrahjen e Gjermanisë dhe të

Francës, ajo është bërë shtet anëtar. Në rastin e vendeve të Ballkanit Perëndimor, çështja

e bashkëpunimit rajonal dhe pjesëmarrja në nismat rajonale shfaqet kryesisht si

problematike me Rastin e Kosovës, pengesa kryesit nga Serbia. Inicimi për dialog

ndërmjet palëve ishte i domosdoshëm. Përveç normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet

tyre, gjithashtu është shfaqur nevoja për përmbushjen e kritereve specifike për

anëtarësim, apo të njohura ndryshe dhe si parakushte për vazhdimin dhe fillimin e

procesit të anëtarësimit.107

Në rastin e Kosovës dhe Serbisë, si dy vende kandidate ose

kandidate potenciale, përveç kritereve të përgjithshme për anëtarësim janë vënë edhe disa

kushte specifike. Për dallim nga dy rastet e lartpërmendura, vendete e rajonit ndodhen në

106

Qiproja Veriore, ose e njohur si pjesa turke (rreth 37% e territorit) dhe Qiproja Jugore, ose pjesa greke.

Ky ishull ishte koloni angleze dhe aktualisht ka dy gjuhë zyrtare (greke dhe turke). 107

Nën udhëheqjen e përfaqësuesit të Bashkimit Evropian për Politikën e Jashtme dhe të Sigurisë janë

organizuar shumë takime të ndryshme në Bruksel ndërmjet përfaqësuesve të Kosovës dhe Serbisë. Me këtë

rast janë nënshkruar një numër i caktuar i marrëveshjeve.

48

pozitën më të pafavorshme për arsye të zhvillimeve të brendshme të viteve të fundit në

vetë Bashkimit Evropian.

Kriza e shkaktuar në ekonominë botërore dhe ndikimet e saj në shtetet anëtare, si

dhe çështja e terrorizmit ndërkombëtar kanë ndikuar në sigurinë e brendshme, e cila

kohëve të fundit është dhe pasojë e migrimeve të mëdha në Evropë.

Perspektiva evropiane e vendeve të Ballkanit Perëndimor është qartësuar

kryesisht në vitin 2000, në Samitin e Zagrebit. Në këtë samit janë përfshirë kryesisht

vendet pjesëmarrëse në Procesin e Stabilizim-Asociimit. Ndërsa Agjenda e Selanikut, e

vitit 2003, konfirmoi se vendet e këtij rajoni do të bëhen pjesë e BE-së nëse i përmbushin

të gjitha kriteret për anëtarësim108

, duke thënë se: “e ardhmja e Ballkanit është në

Bashkimin Evropian”109

, që nënkupton përmbushjen e suksesshme të të gjitha kritereve.

Kurse presidenti i sapozgjedhur të Komisionit Evropian, Jean-Claude Juncker, në vitin

2014, ai tha se: “nuk do të ketë zgjerim të mëtutjeshëm gjatë pesë viteve të ardhshme”110

,

deklaratë kjo e bërë në kuadër të negociatave për anëtarësimin e vendeve të këtij rajoni në

Evropë. Në bazë të kësaj deklarate, anëtarësimi i rajonit nuk ishte shpresëdhënës dhe aq

më pak premtues. Derisa shfaqeshin këto deklarata, pozita e komisionarit për Zgjerim në

Komisionin Evropian u zëvendësua me pozitën e komisionarit për Politika të Fqinjësisë

së BE-së dhe negociatat e Zgjerimit111

, në pozitën e të cilit erdhi austriaku J. Hahn, në

vitin 2014. Më 28 gusht 2014, në Berlin ishin mbledhur krerët e qeverive dhe ministrat e

shteteve të Ballkanit Perëndimor dhe Komisionit Evropian, i njohur ndryshe si Samiti i

Berlinit. Ky samit ishte ndoshta takimi i parë që Kosova merrte pjesë në mënyrë të

barabartë me të gjitha shtetet tjera të rajonit në kuadër të procesit të anëtarësimit. Ndërsa

pjesëmarrës në këtë samit ishin: Bosnjë-Hercegovina, Kroacia, Maqedonia, Mali i Zi,

Shqipëria, Kosova, Serbia dhe Sllovenia. Në këtë takim si vende pjesëmarrëse ato u

pajtuan që të mbanin takime të rregullta vjetore, në formatin e ngjashëm për katër vjtët në

e ardhshme në vazhdim. Si rezultat i këtij samiti, një vit më vonë, më 2015, u mbajt

Samiti i Vjenës, pastaj Samiti i Parisit, në vitin 2016, dhe Samiti i Triestes, në vitin 2017.

Me anë të lehtësimit nga BE-ja, vendet e këtij rajoni e kanë arritur një

bashkëpunim rajonal ndërmjet tyre, që kryesisht ka të bëjë me shkëmbim tregtar në një

zonë me tregti të lirë, siç është CEFTA.112

Kjo marrëveshje e CEFTA-s është një

organizatë në të cilën marrin pjesë vendet e Evropës Juglindore, siç janë: Kosova,

Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia, Bosnjë-Hercegovina dhe Moldavia. Krijimi i saj

kishte për qëllim lehtësimin e proceduarave të shteteve pretenduese për anëtarësim në

BE, si dhe krijimin e një ekonomie të tregut, duke eliminuar pengesat për zhvillimin e një

108

Kriteret për anëtarësim, ose të njohura ndryshe si Kriteret e Kopenhagës të vitit 1993. 109

Shih Deklaratën e Këshillit Evropian të Thessalonica, qershor 2003. 110

Deklarata e Jean-Claude Juncker, president i ri i Komisionit Evropian, më 15 korrik 2014. 111

Shih web-faqen zyrtare të Komisionit Evropian: http://ec.europa.eu/commission/2014-2019_en 112

CEFTA (Central European Free Trade Agreement ose Marrëveshja e Tregtisë së Lirë) është një

marrëveshje e tregtisë së lirë, e cila fillimit është krijuar në vitin 1994 për vendet e Evropës Qendrore

(Polonia, Hungaria, Çekia dhe Sllovakia), mirëpo pastaj është zgjeruar me vendet e Evropës Lindore, dhe

së fundi me ato të Evropës Juglindore.

http://ec.europa.eu/commission/2014-2019_en

49

tregtie reciproke ndërmjet shteteve anëtare të saj. Kosova me këtë organizatë rajonale e

ka nënshkruar marrëveshjen në vitin 2006 si UNMIK113

, ndërsa anëtare e plotë është bërë

vetëm në vitin 2007. Megjithatë, kjo pjesë e Evropës mbetet ende sfida e integrimit

evropian. Për shkak të problemeve dhe ngjarjeve në të kaluarën, si rezultat i të cilave

pikërisht në këtë rajon ka filluar Lufta e Parë Botërore, disa studiues e quajnë edhe si

“thembra e Akilit për Evropën”.114

1.3. Kriteret për anëtarësim, teknikat dhe procesi i negocimit

Çdo shtet evropian, i cili pretendon që të bëhet pjesë e BE-së, fillimisht duhet t‟i

përmbushë disa kritere, të cilat janë parakusht për t‟u bërë shtet anëtar. Duke e analizuar

gjithë procesin e anëtarësimit nga fillimi dhe deri te anëtarësimi i plotë, një shtet

pretendues115

për t‟u bërë shtet anëtar duhet t‟i përmbushë të gjitha kriteret dhe gjithashtu

të kalojë nëpër të gjitha fazat e domosdoshme për integrim evropian. Bazuar në kriteret

dhe fazat e këtij procesi, ky rrugëtim i integrimit evropian është ndarë në tri faza të

rëndësishme, të cilat më së shpeshti i kemi hasur te shtetet përgjatë procesit të

anëtarësimit. Ndërsa fazat kryesore janë:

Faza e parë është periudha e marrje së statusit të shtetit pretendues, sipas së cilës

duhet përmbushur disa kritere, siç janë: së pari shteti duhet të jetë vend evropian, pra t‟i

takojë gjeografikisht Evropës. Një element tjetër i rëndësishëm është aspekti kulturor dhe

historik, ndarja e vlerave të përbashkëta me atë të vendeve të tjera anëtare, si rezultat i

faktit që BE-ja e ka cilësuar veten si bashkim i vlerave të përbashkëta evropiane. Një

element tjetër i rëndësishëm është sistemi politik dhe ekonomik me mbështetje të

demokracisë dhe një ekonomi të hapur të tregut. Kjo e nënkupton faktin se vendet me

sistem politik jodemokratike nuk mund të jenë pjesë e procesit të integrimit evropian,

nëse sistemi i tyre politik dhe ekonomik nuk është demokratik.

Faza e dytë paraqet fazën në të cilën duhet përcaktuar për përmbushjen e

kritereve për anëtarësim, kritere këto të cilat njihen si kriteret e Kopenhagës, pasi në vitin

1993 Këshilli Evropian i Kopenhagës kishte vendosur kritere, si: kriteret politike,që

nënkupton institucione të qëndrueshme, të cilat e garantojnë demokracinë, sundimin e

ligjit, respektimin e të drejtave të njeriut dhe respektimin dhe mbrojtjen e të drejtave të

pakicave; kriteret ekonomike, ose një ekonomi të tregut funksionale dhe të aftë për t‟u

ballafaquar me presionin konkurrues në kuadër të tregut të përbashkët të KE/BE-së; dhe

113

UNMIK e kishte nënshkruar marrëveshjen e CETA-s në emër të Kosovës më 19 dhjetor 2006, pasi ishte

nën administrimin e OKB-së. Pas shpalljes së pavarësisë së saj, Kosova më 26 korrik 2007 u bë anëtare

fuqiplotë e CEFTA-s. 114

M. Bogdani, & J. Loughlin, Albania and the European Union. The Tumultuous Journey towards

Integration and Accession. I.B.Tauris & Co Ltd, 2007, fq. 87. 115

Ky term është përdorur nga autor të ndryshëm dhe llogaritet faza e parë e procesit të anëtarësimit të një

vendi në Bashkimin Evropian. Prandaj si i tillë quhet shtet pretendues për anëtarësim në BE.

50

kriteri për adoptimin e acquis të BE-së116

, kapacitetet administrative dhe institucionale

për të zbatuar në mënyrë efektive acquis dhe aftësia për ta marrë përsipër përmbushjen e

detyrimeve për anëtarësim. Këto kritere u konfirmuan gjithashtu në Këshillin Evropian të

Madridit, në dhjetor të vitit 1995, kur, ndër të tjera, u theksua nevoja e përshtatjes së

vendeve që aplikojnë për anëtarësim me një strukturë administrative me qëllim të krijimit

të kushteve për integrim evropian.

Faza e tretë nënkupton periudhën kur vendet futen në marrëveshje me BE-në,

ashtu siç është shpjeguar më lart, këto marrëveshje ndërmjet BE/KE, në njërën anë, dhe

vendeve kandidate potenciale, në anën tjetër. Mirëpo, marrëveshjet e tilla nuk

nënkuptohet se gjithnjë kanë qenë marrëveshje të ngjashme për të gjitha vendet, por ato

mund të ndryshojnë sipas specifikave dhe rrethanave të caktuara. Gjithashtu, në këtë fazë

mund të ndryshojë edhe teknika e integrimit evropian, varësisht nga rrethanat e caktuara

për vendet e veçanta. Prandaj, kjo është faza kur shtetet pretenduese duhet ta marrin

parasysh se duhet përmbushur të gjitha kërkesat dhe t‟i kalojnë disa teknika të ndryshme

deri te anëtarësimi i tyre i plotë.

Teknikat e integrimit evropian

Procesi i anëtarësimit në BE është i bazuar në Traktatin e Bashkimit Evropian

(Traktati i Lisbonës - TBE)117

, dhe është përcaktuar në mënyrë të qartë se dëshira e një

shteti në Evropë për t‟u bërë shtet anëtar i BE-së së pari duhet t‟i respektojë vlerat e

përbashkëta dhe ta bëjë promovimin e tyre. Megjithatë, BE-ja ka vendosur disa procedura

specifike lidhur me aplikimin e mundshëm për anëtarësim. Kurse çdo aplikim për

anëtarësim në fillim duhet t‟i drejtohet Këshillit të BE-së. Këtu bëhet fjalë për Këshillin

si institucion i BE-së, i cili në mënyrë unanime duhet të vendosë për pranimin ose jo të

një shteti të ri anëtar në kuadër të Bashkimit. Ky vendim nuk mund të merret pa marrë

parasysh edhe dy institucionet tjera, siç janë konsultimi me Komisionin Evropian dhe

miratimi i Parlamentit Evropian.118

Konsultimi dhe pëlqimi i këtyre dy institucioneve e

ka një rëndësi të veçantë, sidomos për shkak se bëhet fjalë për anëtarësime të reja në

kuadër të BE-së.

116

Apo në fillim siç njihej si “acquis communautaire”. Sipas Fjalorit të definicioneve të BE-së, “EU

acquis” nënkupton një trup të drejtash dhe detyrimesh të përbashkëta, të cilat lidhin të gjitha shtetet anëtare

së bashku brenda Bashkimit Evropian. Ajo ka evoluar vazhdimisht dhe përfshin jo vetëm parimet e BE-së,

legjislacionin sekondar të ndryshueshëm dhe jo të detyrueshëm, por edhe rastet ligjore të Gjykatës

Evropiane të Drejtësisë. Për më shumë, shih: www.europa.eu/scadplus/glossary. Kurse sipas një autori

tjetër që është K. Davie, “acquis communautaire” është trupi i objektivave, rregullave substanciale, ligjeve,

të drejtave, politikave, mjeteve dhe rasteve fundamentale ligjore për zhvillimin e rendit ligjor të Bashkimit.

Shih: K. Davies, “Understanding European Union Law”, fifth edition, Routledge, New York, 2013, fq.

xxv. 117

Traktati i Bashkimit Evropian, (neni 49 dhe neni 2). 118



nenin 49 (ish-neni 49 TBE), Traktati i Bashkimit Evropian, fq. 45.

51

Kushtet e anëtarësimit vendosen në bazë të marrëveshjes së lidhur ndërmjet BE-së

(shteteve anëtare të saj) dhe shtetit që ka aplikuar për anëtarësim. Ky anëtarësim

realizohet me nënshkrimin e traktatit të pranimit ndërmjet tyre. Ndërsa pas nënshkrimit të

traktatit të anëtarësimit, gjithashtu nga vendet nënshkruese të saj duhet të bëhet ratifikimi

në shtetet anëtare dhe në shtetin aplikues. Kjo procedurë e ratifikimit zakonisht kërkon

një periudhë të caktuar të kohës për shkak të procedurave dhe organizimit të brendshëm

të tyre.

Procesi i anëtarësimit të shtetit në BE është një rrugë e gjatë dhe e vështirë. Sipas

Blerim Rekës, proceduara e integrimit evropian të shtetit nga fillimi dhe deri në

anëtarësimin e plotë duhet të kalojë gjithsej nëpër gjashtë faza të rëndësishme, siç janë:

shteti pretendues, shteti aspirant, shteti kandidat potencial, shteti aplikant, shteti kandidat,

shteti negociator dhe shteti anëtar i BE-së.119

Tabela 4. Paraqitja e procesit të anëtarësimit të shtetit në BE nga fillimi deri në

anëtarësimin e plotë120

Tabela 4 përcakton hapat të cilët duhet t‟i kalojë secili vend i Evropës që

pretendon të bëhet shtet anëtar i BE-së, pra nuk mund të kalohet direkt në vendin e shtetit

negociator pa kaluar nëpër fazat tjera të mëhershme.

Aktualisht në procesin e anëtarësimit (referuar deri në periudhën e vitit 2017),

sipas Komisionit Evropian, pasqyra për vendet e Ballkanit Perëndimor duket e ndryshme.

Si vende kandidate për anëtarësim gjatë kësaj periudhe janë: Shqipëria, Maqedonia,

Serbia, Mali i Zi dhe Turqia, ndërsa si vende kandidate potenciale janë vetëm: Bosnjë-

Hercegovina dhe Kosova.

Negociatat e anëtarësimit sipas BE-së duhet të kalojnë nëpër tri faza të

rëndësishme: E para nënkupton që vendi kandidat për anëtarësim është i gatshëm të bëhet

shtet anëtar, por që nënkupton faktin që nuk do të thotë se janë hapur negociatat për

119

Blerim Reka, Gjeopolitika dhe teknika e zgjerimit të UE-së, Aspect, Bruksel, 2010. 120

Kjo tabelë është punar nga vet autorit dhe janë të paraqitur hapat e procesit të anëtarësimit në BE, të

dhënë dhe sipas autorit Blerim Reka.

shteti pretendues

shteti aspirant

shteti kandidat potencial

shteti aplikant

shteti kandidat

shteti negociator

shteti anëtar

52

anëtarësim (një rast i tillë ishte me Islandën); Kurse faza e dytë ka të bëjë kryesisht me

shtetin kandidat, i cili paraprakisht para se të bëhet anëtar duhet plotësuar të gjitha

kriteret për anëtarësim, dhe që kalon nëpër negociata formale për anëtarësim. Kjo është

periudha e negocimit të vendit aplikues dhe BE-së për marrjen e statusit të vendit

kandidat; dhe faza etreta është periudha kur vendi kandidat (pra, pasi tashmë e ka fituar

këtë status) i ka përmbushur të gjitha kriteret e kërkuara për anëtarësim dhe të dyja palët

(BE-ja, në njërën anë, dhe shteti kandidat, në anën tjetër) i kanë përfunduar me sukses

negociatat për anëtarësim dhe vendi mund të bëhet shtet anëtar i BE-së.121

Por, kalimi i

këtij procesi deri të anëtarësimi i plotë përfshin një periudhë të gjatë kohore.

Procesi i negocimit për anëtarësim

Ky proces i negocimit paraqet fazën më të vështirë të një vendi, i cili dëshiron të

bëhet pjesë e procesit të anëtarësimit. Zgjatja e këtij procesi varet kryesisht nga përparimi

i vendit kandidat, që është bërë pjesë e procesit negociues me BE-në, dhe që ndërlidhet

me përmbushjen e kritereve për anëtarësim, si dhe harmonizimin dhe përafrimin e

legjislacionit kombëtar me legjislacionin e BE-së (acquis). Mirëpo, para fillimit të

negociatave këto vende duhet të kalojnë nëpër periudhën e paranegocimit, periudhë kjo

që përfshin kohën nga dorëzimi i aplikimit dhe deri te nisja e negociatave ndërmjet këtij

vendi dhe BE-së. Faza e paranegocimit shpeshherë është karakterizuar kryesisht me

vendosjen e kritereve shtesë ose plotësuese, siç është rasti me Bullgarinë dhe

Rumaninë.122

Pra, hapja e negociatave për anëtarësim nuk ishte kushtëzuar vetëm me

Bullgarinë dhe Rumaninë, por edhe në raste tjera me disa shtete tjera, siç është shembulli

i Shqipërisë, sipas deklaratës së komisionarit për Politika Evropiane të Fqinjësisë dhe

Negociata për Zgjerim, Hahn, i cili ka rekomanduar për hapjen e bisedimeve të pranimit

të Shqipërisë, duke e kushtëzuar me zbatimin e reformave në drejtësi, siç është procesi i

“vettingut”.

Sipas traktatit të Bashkimit Evropian (neni 49), çdo shtet evropian e ka të drejtën

e kërkesës për anëtarësim në BE nëse respekton dhe zotohet për mbrojtjen e vlerave të

përbashkëta të saj.123

Procesi negociues përfshin një proces të gjerë bisedimesh të

hollësishme ndërmjet vendit kandidat dhe institucioneve të BE-së, të përfshirë në disa

fusha kryesore të ndara gjithsej në 35 kapituj, dhe të cilat negociohen veç e veç sipas

fushave që ato mbulojnë.

121

Për më shumë, shih te Politika e Fqinjësisë Evropiane dhe Negociatat për Zgjerim, ose në web-faqen e

Komisionit Evropian: http://ec.europa.eu/enlargement/policy/steps-towards-joining/index_en.htm 122

Pavlina Nikolova, “Negotiating for EU membership? The case of Bulgaria and Romania” (fq. 393-

412), Croatian Yearbook of European Law & Policy, Vol.2. No.2, 2008, fq. 399. 122


412), Croatian Yearbook of European Law & Policy, Vol.2. No.2, 2008, fq. 399. 123



Nenin 2 dhe 49 (ish-neni 49 TBE) Traktati i Bashkimit Evropian, fq. 20 dhe 45.

http://ec.europa.eu/enlargement/policy/steps-towards-joining/index_en.htm

53

Vendimi për hapjen e negociatave për anëtarësim nga BE-ja nuk është i lehtë për

faktin se të gjitha shtetet anëtare duhet të pajtohen që ta pranojnë fillimin e negociatave

me shtetin kandidat për anëtarësim, i cili mund të bëhet shtet anëtar i ardhshëm në kuadër

të BE-së. Procesi i negociatave zakonisht fillon me hapjen e kapitujve të acquis të BE-së

dhe kryesisht me hapjen e kapitujve më të lehtë. Përparimi i negociatave për secilin vend

bëhet sipas rezultateve të arritura, ndërsa ndryshimi i vetëm i mundshëm është vetë

Zgjerimi dhe thëllimi i acquis të BE-së, gjë e dëshmuar kjo nga rundet tjera të Zgjerimit

në të kaluarën. Sipas Pavlina Nikollova, negociatat e anëtarësimit ndërmjet vendit dhe

BE-së i karakterizon si negociata asimetrike për shkak se këto negociata zhvillohen

kryesisht në kuadër të zbatimit të acquis të BE-së në vendin kandidat dhe në mënyrë të

pashmangshme ndërlidhet me dinamikën e brendshme të BE-së.124

Turqia është vendi me

shembullin jo të mirë sa i përket procesit të negocimit të anëtarësimit, edhe pse ajo

procesin e anëtarësimit me BE-në e kishte filluar në vitin 2005, nga gjithsej 35 kapituj të

acquis ka arritur hapjen e negociatave vetëm për 16 sish,e deri në vitin 2016 e ka mbyllur

vetëm një kapitull.

Ashtu siç u tha më herët, procesit të negociatave i paraprin një periudhë, e cila

quhet faza e para negociatave, e cila pasohet me vetë hapjen e negociatave të

anëtarësimit. Mirëpo edhe procesin e këtyre negociatave pas përfundimit të tyre e përcjell

një periudhë tjetër, e cila quhet faza e pas negocimit të anëtarësimit, që kryesisht

karakterizohet me mbylljen e negociatave të pranimit dhe përfundon me datën e pranimit.

Shpeshherë kjo periudhë e kohës nga BE-ja është quajtur si aderim.125

Procesi i

negociatave të anëtarësimit realizohet me nënshkrimin e traktatit të anëtarësimit, mirëpo

ky traktat arrihet vetëm pas përfundimit të negociatave për të gjithë kapitujt e acquis të

BE-së, si dhe të kushteve dhe kritereve për periudhën kalimtare, e cila përfshihet në

traktat. Ndërsa hyrja në fuqi e anëtarësimit realizohet vetëm pas ratifikimit të traktatit nga

të gjitha shtetet anëtare të BE-së dhe nga vendi aderues.

Ekzistojnë disa arsye sipas studiuesve pse është shumë e nevojshme që të

zhvillohen negociatat e pranimit, madje jo gjithçka është e qartësuar lidhur me futjen e

një anëtari të ri në kuadër të BE-së. Për këtë arsye, Phedon Nicolaides i ka dhënë tri

përgjigje në pyetjen pse duhet të zhvillohen negociatat e pranimit.126

Sipas tij, tri arsyet

kryesore janë: e para ka të bëjë me shtetet anëtare, të cilat janë sovrane dhe gëzojnë

ndikim në formën e organizimit të BE-së, e dyta ka të bëjë me legjislacionin (traktatet)

që, sipas tij, nuk u referohet shteteve të reja anëtare, por kryesisht rregullon fushat që

kanë të bëjnë me shtetet anëtare ekzistuese të BE-së. Ndërsa arsyeja e tretë i referohet

vullnetit politik nëse një shtet i ri duhet pranuar ose jo të bëhet shtet anëtar i BE-së.127

124


412), Croatian Yearbook of European Law & Policy, Vol.2. No.2, 2008, fq. 410-411. 125

Ibid, fq. 406. 126

Phedon Nicolaide, “Negotiating Effectively for Accession to the European Union: Realistic

Expectations, Feasible Targets, Credible Arguments”, EIPA SCOPE, 1998 (1). pp.1-6, fq. 8. 127

Ibid.

54

Procesi negociator është me rëndësi për faktin se palët e përfshira në këtë proces

kanë mundësi që të negociojnë për të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me anëtarësimin e

një anëtari të ri, siç është pjesëmarrja e tij në institucionet e BE-së, kontributi në

buxhetin, zbatimi i acquis, politika e përbashkët etj. Këto elemente, si dhe argumentet e

Phedon Nicolaides, tregojnë se procesi negociator nuk mund të cilësohet krejtësisht

asimetrik, sepse anëtarësimi i ri ndikon domosdoshmërisht në zhvillimin e negociatave të

brendshme të BE-së lidhur me rregullimin e brendshëm dhe pjesëmarrjen e shtetit të ri

anëtar në institucionet e saj.

Ky proces i negocimit gjithashtu e ka një rëndësi të veçantë për shkak të caktimit

të periudhës kalimtare, të cilën vendi i ri ka nevojë me qëllim të përshtatjes së tij me vetë

Bashkimin, siç është zhvillimi i ekonomisë dhe administrata për shkak të përshtatjes me

rrethanat e reja.128

Megjithatë, anëtarësimi është një çështje, e cila, përveç të drejtave,

shteti i ri anëtar ka dhe shumë detyrime ndaj vetë BE-së.

1.4. Anëtarësimi i Kroacisë

Kroacia është vendi i parë në kuadër të shteteve të Ballkanit Perëndimor,i cili e ka

përmbyllur me sukses Procesin e Stabilizim-Asociimit dhe procesin e negociatave të

anëtarësimit duke iu bashkuar BE-së, në vitin2013129

. Si vend i ri, në vitin 1992 e shpalli

pavarësinë e saj dhe MSA-në e ka nënshkruar në vitin 2001 (ndërsa ka hyrë në fuqi në

vitin 2005). Pavarësisht Procesit të Stabilizim-Asociimit, Kroacia në vitin 2003 e ka

dorëzuar kërkesën e saj për anëtarësim në BE. Mirëpo, kërkesa e saj për anëtarësim është

kushtëzuar me çështjen e bashkëpunimit të plotë me Gjykatën Ndërkombëtare Penale për

ish-Jugosllavi (ICTY). Kroacia brenda një periudhe të caktuar kohore, që nga viti 2005

deri në vitin 2011 i ka përmbyllur të gjitha negociatat për anëtarësim, duke i përmbushur

të gjitha kushtet për bashkëpunim edhe me gjykatën ndërkombëtare. Kurse nënshkrimi i

Traktatit për anëtarësimin e Kroacisë në BE është bërë në dhjetor të vitit 2011.130

Rasti i

Kroacisë është shembulli më i mirë që dëshmon se procesi i negociatave dhe vetë

negocimi paraqet fazën më të vështirë nga fillimi deri në përfundim të procesit të

anëtarësimit. Por, ky vend gjithashtu është një model për të gjitha vendet tjera të

Ballkanit Perëndimor se si është më së miri të avancohet një shtet drejt BE-së. Natyrisht

që ky anëtarësim i suksesshëm nuk duhet mënjanuar specifikat e Kroacisë dhe

128

Ibid, fq. 9. 129

Më 1 korrik 2013, Kroacia i kishte marrë të gjitha obligimet dhe të drejtat e plota të të qenët anëtar i

barabartë me të gjitha shtete anëtare tjera të BE-së (natyrisht se procesi i realizimit të tyre zgjatë

përkohësisht deri në realizimin e plotë). 130

Kroacia gjithashtu në janar 2012 e ka organizuar një referendum pas nënshkrimit të Traktatit të

anëtarësimit. Sipas rezultatit të përgjithshëm të pjesëmarrësve në referendum, 66% e votuesve i thanë po

anëtarësimit të Kroacisë në Bashkimin Evropian. Pra, sikur disa vende tjera, Kroacia anëtarësimin e saj në

BE e kishte finalizuar edhe me mbajtjen e një referendumi. Kurse me Traktat të anëtarësimit kuptohet

nënshkrimi i një traktati ndërkombëtar ndërmjet shteteve anëtare të BE-së me vendin kandidat, i cili i

bashkohet për t‟u bërë shteti i ri anëtar.

55

mbështetjen që kishte nga disa shtete anëtare të BE-së. Karakteristikë e veçantë në

procesin e anëtarësimit janë: procesi i negocimit dhe struktura e negocimit. Sipas

Alexander Stubb, negociatat ndërqeveritare, të cilat zhvillohen në kuadër të BE-së,

karakterizohen në shumë dimensione, si për nga niveli, pjesëmarrja, funksioni, formati

dhe takimi.131

Prandaj, është e rëndësisë së veçantë të bëhet i ditur saktë procesi i

negociimit dhe struktura e negociuesve. Këto dy elemente janë kryesore që vendet

kandidate dhe potenciale kandidate duhet t‟i kenë parasysh që nga faza e procesit të

dorëzimit të kandidaturës për anëtarësim dhe deri në nënshkrimin e traktatit të pranimit.

Sipas analizës së Alexander Stubb132

, anëtarësimi në BE është më kompleks se cilido

anëtarësim në organizatat e ndryshme ndërkombëtare dhe rajonale.

Kroacinë e karakterizojnë disa çështje specifike lidhur me procesin e anëtarësimit

në BE, siç janë: periudha e zbatimit të MSA-së, dorëzimi i kërkesës ose aplikacionit për

anëtarësim, dhe pozita gjeopolitike. Kroacia e ka humbur një kohë relativisht të gjatë nga

nënshkrimi i MSA-së (më 29 tetor 2001) deri te hyrja në fuqi e saj (më 1 shkurt 2005).

Ndërsa periudha e zbatimit të MSA-së ka qenë 6 vjet gjithsej133

për dallim nga vendet

tjera me një periudhë 10-vjeçare134

. Karakteristikë tjetër e veçantë është aplikimi për

anëtarësim për shkak se kërkesa e saj është bërë në vitin 2003 dhe në vitin 2004 e ka

marrë statusin e vendit kandidat, periudhë kjo në të cilën ende nuk kishte hyrë në fuqi

MSA. Pra, Kroacia u bë vend kandidat për anëtarësim ende pa filluar zyrtarisht zbatimin

e MSA-së. Dy valët e Zgjerimit të BE-së, të viteve 2004 dhe 2007, kanë ndikuar

jashtëzakonisht në shpejtimin e procesit të anëtarësimit të Kroacisë. Këtë nxitje kryesisht

e ka marrë për shkak të pranimit të statusit të vendit kandidat. Kroacia ka përfituar

gjithashtu nga programet e BE-së, të njohura si programet e para anëtarësimit, siç ishin:

Phare, ISPA, CARDS dhe SAPARD.

Një anë tjetër pozitive për kroatët gjithashtu ishte pozita gjeopolitike e vetë

Kroacisë në Ballkan. Ani pse ky fakt nuk është theksuar, por ky vend për BE-në ka disa

131

Të gjitha negociatat e ndryshme e kanë një nivel të caktuar që sipas Stubb ka tri nivele: niveli zyrtar - i

ulët, politik - i mesëm, dhe politik - i lartë. Kurse sipas pjesëmarrjes ose pjesëmarrësve mund të jetë

përfaqësim personal, punëve të jashtme, ministror ose qeveritar, ministri i Jashtëm, kreu i shtetit ose

Qeverisë. Ndërsa sipas funksionit nënkupton që nga identifikimi i problemeve dhe fushave të marrëveshjes,

negocimin e tyre, zgjidhjen e çështjeve politike, si dhe deri te krijimi i marrëveshjeve dhe marrja e

vendimeve përfundimtare. Në formatin e negocimit bëjnë pjesë këto lloje, si: niveli zyrtar: formal (1+3),

joformal (1+1), konfesional (rrëfyesor) (1+1), miq të kryesisë (0+2); niveli politik i mesëm: formal (1+3),

dhe joformal (1+1); politikë e lartë: formal (2+0), dhe joformal (2+0). Dhe, e fundit është ajo në bazë të

takimeve që zhvillohen, si për shembull: te niveli zyrtar janë të përjavshme, te niveli politik i mesëm janë

takime mujore, si dhe te niveli i lartë politik janë takime të cilat zhvillohen në baza tremujore. Për më

shumë, shih: Alexander Stubb, “Negotiating Flexibility in the European Union”, Amsterdam, Nice and

beyond, Palgrave, 2002, fq. 15. 132

Ibid. 133

Shih: Official Journal of the European Union, 28.1.2005, EN, L 26/3, STABILISATION AND

ASSOCIATION AGREEMENT between the European Communities and their Member States, of the one

part, and the Republic of Croatia, of the other part, (Article 5), fq. 5. 134

Siç është paraparë në MSA-në për Maqedoninë, Shqipërinë, Malin e Zi, Serbinë, Bosnjë-Hercegovinën

dhe Kosovën.

56

elemente të përbashkëta me shtetet e saj anëtare, të njohura dhe si vlerat e përbashkëta.

Kroacia për dallim nga vendet tjera e ka një popullsi të dominuar nga feja katolike dhe

disa lidhje historike me disa vende të BE-së (siç janë Austria dhe Hungaria). Kroacia

gjithashtu ka një pozitë gjeografike, e rrethuar nga shumica e shteteve fqinja njëherësh

dhe shtete anëtare të BE-së, siç janë Italia, Sllovenia dhe Hungaria.

Deklarata135

për parimet themelore lidhur me negociatat ndërmjet Kroacisë dhe

BE-së,e miratuar nga Parlamenti kroat “Hrvatski Sabor”, në vitin 2005, do të shënojë

fillimin e një procesi të suksesshëm negociatash për të gjitha vendet tjera në këtë rajon.

Struktura e këtyre negociatave është vendosur në katër nivele136

kryesore:

- niveli i parë: delegacioni shtetëror i Kroacisë për negociatat për anëtarësimin e saj

në BE;

- niveli i dytë: koordinimi i Komisionit për anëtarësimin e Kroacisë në BE;

- niveli i tretë: ekipi punues për përgatitjen e negociatave për secilin kapitull të

veçantë të acquis; dhe

- niveli i katërt: Zyra e kryenegociatorit.

Ky vend në mënyrë të mirë e ka kombinuar delegacionin shtetëror, sepse në përbërjen

e tij ka përfshirë të gjithë „stakeholders‟ palët e interesit. Gjithashtu, në kuadër të

Parlamentit kroat është krijuar Komisioni kombëtar për mbikëqyrjen e negociatave të

anëtarësimit. Ky komision e ka mbikëqyrur procesin negociator, në përbërjen e të cilit

kishte anëtarë të Parlamentit nga pozita dhe opozita, përfaqësues të zyrës së Presidentit,

nga Akademia, dhe përfaqësues të punëdhënësve. Megjithatë, përveç rolit mbikëqyrës, ky

komision kishte rol kryesisht në dhënien e opinioneve dhe udhëzimeve lidhur me

procesin negociues. Komisioni kombëtar përbëhej nga anëtarët e Parlamentit, të cilët

ishin në pozitë dhe opozitë, përfaqësuesi i zyrës së Presidentit, komuniteti akademik dhe

përfaqësuesit e punëdhënësve. Kurse komision udhëhiqej nga opozita me zëvendës nga

pozita ose koalicioni qeverisës.

Shembulli i Kroacisë e ka treguar qartë rolin që ka gjithëpërfshirja në procesin e

anëtarësimit në BE dhe sidomos në procesin negociator. Një rëndësi të veçantë e ka

përfshirja e partive politike opozitare dhe institucioneve tjera. Ndërtimi i konsensusit

nacional është element kryesor i zhvillimit të procesit të anëtarësimit të cilitdo vend në

BE.

Sfidat kryesore të Kroacisë në procesin e anëtarësimit kanë qenë përmbushja me

sukses e angazhimeve të BE-së dhe arritja e progresit në kuadër të Procesit të Stabilizim-

Asociimit. Bashkëpunimi rajonal, dhe në veçanti bashkëpunimi me Gjykatën

Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavi ka qenë njëra ndër sfidat e Kroacisë, duke mos i

135

Shih: Declaration on the Fundamental Principles of Negotiation on Full Membership of the Republic of

Croatia in the European Union (19 January 2005). Croatian Parliament, Class: 018-05/05-01/06, Zagreb, 19

January 2005. 136

Për më shumë shih web-faqen zyrtare të Parlamentit të Kroacisë: http://www.mvep.hr/en/croatia-and-

the-european-union/negotiation-process/negotiation-structure/

http://www.mvep.hr/en/croatia-and-the-european-union/negotiation-process/negotiation-structure/


57

anashkaluar çështjet tjera, siç janë përafrimi i legjislacionit137

, procesi i pajtimit pas

konfliktit dhe zgjidhja e çështjes së pakicave, si dhe zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik

dhe social.

Gjithashtu, një element tjetër i suksesshëm, që duhet përmendur në rastin e

anëtarësimit të Kroacisë, është funksionimi i pjesës së Ekzekutivit. Kombinimi i

aspekteve politike dhe ligjore ka ndikuar në arritjen e rezultateve, kryesisht duke i

përdorur mekanizmat tjerë, siç janë: planifikimi strategjik, koordinimi, administrata

efikase dhe kompetente, dokumentacioni dhe udhëheqja e strukturuar mirë e

procedurave.138

Me gjithë suksesin e Kroacisë, të finalizuar me anëtarësim në BE, ende mbetet të

shihet suksesi i vendeve tjera të Ballkanit Perëndimor, të cilat do të ndikojnë në

zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik dhe të sigurisë në rajon. Megjithatë, integrimi i plotë

evropian i rajonit siguron një zhvillim të qëndrueshëm dhe stabil me impakt, jo vetëm

rajonal, por edhe ndërkombëtar.

137

Kroacia gjatë kësaj periudhe është dashur që të bëjë ndryshimet kryesore të legjislacionit në fushat si:

konkurrenca, sektori i energjisë, mediave, ndihmës shtetërore, çështjen e kompanive, të azilit, për të huajt,

të drejtat e pronës intelektuale, prokurimin publik, procesin e Bolonjës, etj. 138

Në seminarin e mbajtur nga DCAF (Democratic Control of Armed Force - Kontrolli Demokratik i

Forcave të Armatosura), prezantuar nga përfaqësues të Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe Integrim

Evropian: “Kërkesat për hyrje në BE - eksperienca nga Kroacia”, më 7-10 qershor 2011, në Zagreb, Kroaci.

58

KREU II

SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËDIMOR

Studimet e ndryshme për Zgjerimin e BE-së kanë treguar se procesi i integrimit

evropian kohët e fundit është vështirësuar. Rritja e shpejtë e numrit të shteteve anëtare ka

ndikuar në pasigurinë e brendshme të tyre, si dhe në rritjen e skepticizmit për zgjerim të

mëtutjeshëm. Ky skepticizëm është rritur akoma pas rezultatit të referendumit në Britani

të Madhe për daljen e saj nga BE-ja. Sipas Lee Miles, BE-ja përballët me sfida të

ndryshme që kryesisht kanë të bëjnë me përcaktimin e së ardhmes së saj, si rezultat i

rritjes së numrit të shteteve anëtare me vende të reja. Zgjerimet në vitin 2004 dhe 2007 e

kanë dhënë efektin e tyre për shkak të ndikimit kryesisht në konfigurimin e politikës së

jashtme të përbashkët dhe ndikimit të saj.139

Në Traktatin e Bashkimit Evropian është

paraparë dalja e mundshme e ndonjë shteti anëtar nga ky bashkim.140

Pra, është hera e

parë që BE-ja parasheh edhe shkëputjen e mundshme të shteteve anëtare. E rëndësishme

e procesit të daljes ose shkëputjes janë dy elemente kryesore që e karakterizojnë këtë

proces, si: procesi i negociatave dhe përcaktimi i marrëdhënieve ndërmjet tij dhe BE-së.

Britania e Madhe është vendi i parë që e ka filluar zyrtarisht procesin e negociatave për

dalje në BE-ja. Viti 2016 për një kohë të gjatë do të njihet në historinë e procesit të

integrimit evropian si vit debatesh për ekzistimin e BE-së. Kriza ekonomike që i kishte

goditur disa nga shtetet anëtare të BE-së dhe migrimi kanë ndikuar në rritjen e debateve

rreth funksionimit të BE-së, debate këto në të cilat ishte përfshirë edhe Lee Miles141

. Në

realitet, dalja ose shkëputja e shteteve anëtare të BE-së është menduar të bëhet më shumë

për shkak të shkeljeve të mundshme të rregullave të këtij Bashkimi, dhe sidomos nga

shtetet, të cilat nuk i zbatojnë rregullat e përbashkëta të saj. Mirëpo, sfiduesit kryesorë

janë shtetet e mëdha, ose me ndikim në kuadër të BE-së.

Në përgjithësi, çdo ndryshim i kursit të integrimit evropian do të ketë ndikim në

marrëdhëniet ndërkombëtare, ndërsa këto ndryshime më së shumti do të ndikojnë te

vendet e Ballkanit Perëndimor. Arsye kryesore e ndikimit është ekspozimi i interesave të

ndryshme gjeopolitike që e përcjellin këtë rajon tash dhe një kohë të gjatë. Përveç

139

M. Dougan and S. Currie, 50 Years of the European Treaties, Looking Back and Thinking Forward,

Lee Miles, Oxford and portland, Oregon, 2009, fq. 20 140



Nenin 50 të Traktatit të Bashkimit Evropian. 141

Ka theksuar katër elemente sfiduese, të cilat zhvilloheshin në kuadër të BE-së, si: E para, debatet e

vazhdueshme për të ardhmen reformuese të BE-së, të cilat kulmuan me Traktatin e Lisbonës, që shihet si

progres për të ecur përpara, kryesisht në marrëdhëniet e jashtme portofole, institucionet dhe instrumentet. E

dyta, diskutimet për zgjerimet e mundshme dhe tretjet nga zgjerimet e mëhershme të viteve 2004 dhe 2007.

E treta, diskutimet gjithnjë në rritje të ambicieve për zgjerimin e politikave të jashtme. Krijimi i politikave

të fqinjësisë evropiane (ENP). Dhe e katërta, implikimet e jashtme të politikave ekzistuese integruese, siç

është Bashkimit Ekonomik dhe Monetar, pasojë e së cilës është rritja e ekonomisë së jashtme dhe

marrëdhëniet e BE-së në arenën globale.

59

interesave të ndryshme gjeopolitike, këto vende kanë edhe disa karakteristika të veçanta

historike, kulturore, fetare etj., të cilat e bëjnë edhe më të veçantë se rajonet tjera të

Evropës. Ndërsa çdo ndërprerje e procesit të anëtarësimit në BE për këto vende do të

ndikojë në rritjen e nacionalizimit të brendshëm për shkak të ndikimeve nga jashtë.

Ky rajon është ende i brishtë për shkak të së kaluarës së tij të hidhur. Çështjet e

zhvillimeve ekonomike dhe tregtare janë elementet kryesore të ndikimit në Zgjerimin e

BE-së. Heqja e barrierave tregtare dhe krijimi i një tregu të përbashkët ose unik ka

ndikuar në rritjen e kërkesave për thellimin e integrimit. Rezultatet e shkëmbimit tregtar

dhe ekonomik të brendshëm kanë reflektuar domosdoshmërisht në rritjen e BPV-së,

rritjen tregtare dhe në investimet direkte.142

Në përgjithësi, ky proces i anëtarësimit i ka

pasur dy lloje të ndikimit, i pari është ndikimi përbrenda bllokut (Bashkimit), dhe i dyti

është ndikimi te shteti i ri anëtar, ose i sapo anëtarësuar. Ndikimi në bllok e ka pasur një

rezultat absolutisht të madh me heqjen e shumë kufizimeve përbrenda vetë Bashkimit,

ndërsa sa i përket ndikimit të shtetit anëtar i ri ose i anëtarësuar, ai merr të gjitha benefitet

e mundshme me rastin e anëtarësimit, pastaj reflektimi i tij në kuadër të shteteve anëtare,

rregullimi dhe funksionimi i brendshëm politik dhe ekonomik, si dhe determinimi i

pozitës së tij në nivel ndërkombëtar dhe rajonal.

Në bazë të Traktatit për Bashkimin Evropian143

, çdo shteti në Evropë i lejohet të

synojë procesin e anëtarësimit në BE. Mirëpo, elementi kryesor për ta fituar statusin e

vendit serioz për anëtarësim është plotësimi i kritereve për anëtarësim, ose të njohura

ndryshe si Kriteret e Kopenhagës të vitit 1993. Këto kritere, edhe pse janë kushtet

kryesore, të cilat duhet përmbushur për t‟u bërë shtet anëtar i BE-së, për vendet e

Ballkanit Perëndimor, përveç tyre, u janë kërkuar t‟i përmbushin edhe disa të tjera shtesë.

Kryesisht përmbushja e kritereve të cilat kanë dalë nga Procesi i Stabilizim-Asociimit.

Nga ky proces, pra Procesi i Stabilizim-Asociimit ka mbetur e pa përfshirë Sllovenia, e

cila BE-së iu bashkua në vitin 2004 së bashku me një numër të madh të shteteve të

Evropës. Kroacia është vendi i vetëm që brenda një periudhe dhjetëvjeçare iu bashkua

shteteve tjera anëtare të BE-së, përkatësisht në vitin 2013.144

142

Në bazë të një dokumenti të lëshuar nga Komisioni Evropian: Sqarimi - Zgjerimi i vlerave dhe

standardeve evropiane ne më shumë vende, i cili sqaron se zgjerimi krijon zhvillim, me ç‟rast krijimi i

tregut të brendshëm nga zgjerimi, duke krahasuar dy vite, 2004 dhe 2013, ka dhënë disa rezultate konkrete

pozitive, si: BPV i 12 vendeve të “reja” të BE-së që u anëtarësuan në vitet 2004 dhe 2007, në vitin 2004

(577 miliardë euro), ndërsa në vitin 2013 (1 026 miliardë euro), ose + 77%. BPV e 15 vendeve të “vjetra”

të BE-së, të cilat ishin anëtare të BE-së para vitit 2004, viti 2004 (10 047 miliardë euro), ndërsa në vitin

2013 (11 999 miliardë euro) +19%. Tregtia e zhvilluar ndërmjet vendeve të “reja” dhe të “vjetra” të BE-së

është: në vitin 2004 (162 miliardë euro), në vitin 2013 (300 miliardë euro) ose +185%. Ndërsa investimet

direkte në vitin 2004 (173 miliardë euro), kurse në vitin 2013 (564 miliardë euro), ose +326%, fq. 3. 143

Traktati për Bashkimin Evropian, neni 49, sipas të cilit thuhet se çdo vend në Evropë mund të aplikojë

për t‟u bërë anëtar i BE-së nëse i respekton vlerat demokratike dhe i promovon ato. Shih versioni i

konsoliduar i Traktateve të Bashkimit Evropian dhe Kartës së të Drejtave Themelore të Bashkimit

Evropian, i përkthyer në shqip nga Ministria e Integrimit Evropian në Shqipëri, Tiranë. 144

Kroacia u bë shtet anëtar i BE-së më 1 korrik 2013, i cili njihej edhe si vendi i 28-të i saj.

60

2.1. Bashkëpunimi regjional dhe reformat e përgjithshme

Komisioni Evropian nëpërmjet Strategjisë së Zgjerimit 2015145

ka ritheksuar se

vendet e Ballkanit Perëndimor, nëse dëshirojnë të bëhen pjesë e Zgjerimit të BE-së, duhet

t‟i plotësojnë disa parime në kuadër të zbatimit të reformave, siç janë: sundimi i ligjit

(reformat e nevojshme gjyqësore dhe trajtimi efikas i luftimit të krimit të organizuar dhe

korrupsionit), të drejtat themelore, forcimi i institucioneve demokratike dhe të

administratës publike, zhvillimi ekonomik dhe konkurrenca. Me qëllim të përmbushjes së

këtyre kritereve, kriteret e lartpërmendura duhet të bëhen prioritet i qartë afatmesëm i

realizimit të tyre (afërsisht në tri ose katër vjet). Ky sugjerim ka ngjashmëri me

“Partneritetin Evropian” të viteve 2004 - 2008.

Sikur që BE-ja, edhe nëpërmjet kësaj strategjie për Zgjerim146

vazhdimisht e ka

bërë të qartë se përmbushja e kritereve për anëtarësim është e varur nga angazhimi dhe

reflektimi i këtyre vendeve për përshpejtimin e reformave të caktuara, në veçanti:

- Sundimi i ligjit: institucionet e BE-së sundimin ose zbatimin e ligjit e

konsiderojnë si një vlerë kryesore të tyre dhe esenciale për veprim në proces.

Sundimi i ligjit është një kërkesë e vazhdueshme që bëhet nga BE-ja ndaj vendet

në tranzicion, si dhe vendet të cilat janë pjesë e procesit të integrimit evropian.

Zakonisht vendet të cilat kanë probleme me zbatimin e ligjit kanë ngecur në

zhvillimin ekonomik dhe përballen me papunësinë. Inkurajimi bëhet jo vetëm për

transformimin e këtyre vendeve në vende demokratike, por edhe për shkak të

zhvillimit ekonomik.

- Të drejtat themelore: një rëndësi e veçantë gjithashtu u kushtohet lirive dhe të

drejtave themelore të njeriut. Shpeshherë vendet në tranzicion janë akuzuar se nuk

i respektojnë ashtu siç duhet të drejtat themelore, të cilat janë të sanksionuara

edhe me marrëveshje ose traktate ndërkombëtare, siç është edhe Karta e të

Drejtave Themelore e Bashkimit Evropian147

. Në rastin e vendeve të Ballkanit

Perëndimor, të drejtat themelore të njeriut sipas BE-së janë të sanksionuara me

legjislacionin vendor të këtyre shteteve, mirëpo ato shpeshherë nuk zbatohen. Në

veçanti, shqetësimin më të madh e kanë te liria e shprehjes dhe medieve.148

- Konkurrenca dhe zhvillimi ekonomik: shtetet anëtare të BE-së, përveç zbatimit

të rregullave të përbashkëta, gjithashtu duhet ta zhvillojnë një konkurrencë të lirë

ndërmjet tyre, në kuadër të tregut të përbashkët ekonomik. Vendet të cilat nuk

kanë një bashkëpunim të mirëfilltë rajonal janë të pritura që të ndikojnë në

ekonomitë e tyre dhe ta prishin konkurrencën për shkak të subvencioneve ose

145

Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic

and Social Committee and the Committee of the Regions, “EU Enlargement Strategy”, Brussels, 2015. 146

Ibid. 147

Shih versionin e konsoliduar i Traktateve të Bashkimit Evropian dhe Kartës së të Drejtave Themelore të

Bashkimit Evropian, i përkthyer në shqip nga Ministria e Integrimit Evropian në Shqipëri, Tiranë. 148

Ibid, fq. 6.

61

formave tjera të mundshme të ndikimit. Zhvillimi ekonomik i këtyre vendeve

është inkurajuar të bëhet paralelisht duke stimuluar dhe mos e prishur

konkurrencën e lirë. Sipas parimeve të vetë BE-së, është e ndaluar ndihma e

dhënë nga shteti që për pasojë ka prishjen e konkurrencës ose bën shtrembërimin

e saj nëpërmjet favorizimeve të caktuara.149

Vendet e Ballkanit Perëndimor që nga

fillimi i Procesit të Stabilizim-Asociimit janë përballur me një zhvillim të

ngadalshëm ekonomik dhe me një numër të madh të të papunësuarve.150

Këto

vende janë ende larg plotësimit të kritereve të konvergjencës151

, edhe pse dy prej

tyre e shfrytëzojnë euron si valutë kombëtare, siç janë Kosova dhe Mali i Zi.

- Funksionimi i institucioneve demokratike: funksionimi i institucioneve

demokratike dhe stabiliteti i tyre mbetet një nga adresimet kryesore të BE-së drejt

këtyre vendeve. Shpeshherë institucionet e këtyre vendeve janë kritikuar në

mungesë të institucioneve, ose për shkak të brishtësisë së tyre. Krijimi i

institucioneve të reja demokratike dhe transferimi i pushteteve, si dhe ndërtimi i

një kulture politike të kompromisit ende ka probleme të theksuara në disa nga

vendet e Ballkanit Perëndimor sipas BE-së, siç është rasti i Maqedonisë,

Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të Zi.152

Bojkoti i shpeshtë parlamentar153

dhe

zvarritjet për krijimin e institucioneve të reja pas rezultatit të zgjedhjeve në

Kosovë është një shembull tipik. Funksionimi i institucioneve demokratike

gjithashtu varet nga organizimi i zgjedhjeve të lira dhe të drejta. Vendet e rajonit

shpeshherë janë kritikuar, sepse zgjedhjet shpeshherë i shohin si një mundësi për

ta marrë kontrollin politik ndaj institucioneve shtetërore.

149

Versioni i konsoliduar i Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian, Pjesa e tretë: Politikat e

Bashkimit dhe Veprimet e Brendshme - Titulli VII: Rregullat e përbashkëta për konkurrencë, tatime dhe

përafrim të ligjeve - Kapitulli 1: Rregullat për konkurrencë - Seksioni 2: neni 107 (ish-neni 87 TKE),

Gazeta Zyrtare 115, 9. 5. 2008 P. 0091-0092. 150

Në bazë të `Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the

European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, “EU Enlargement Strategy”,

Brussels, 2015`, vendet e Ballkanit Perëndimor deri në vitin 2015 kanë pasur një rritje ekonomike mesatare

prej 2,5%, kurse numri i të papunësuarve është rreth 22%, i shprehur kryesisht te të rinjtë dhe gjinia

femërore. 151

Kriteret e Konvergjencës janë vendosur nga Bashkimi Evropian në Traktatin e Mastrihtit, përkatësisht

ekzistojnë dy lloje kriteresh: monetare dhe fiskale. Monetare - inflacioni nuk mund të jetë më shumë se

1,5% e tri vendeve me inflacionin më të ulët ose stabile, pastaj kamatat afatgjate nuk mund të jenë më të

mëdha se 2,5% (oserata e interesit nuk duhet të jetë më shumë se 2 % më e lartë sesa qëndron në vendet

tjera), dhe stabiliteti në kursin e këmbimit (margjinat luhatëse duhet të jenë ± 15%), Fiskale - deficiti nuk

duhet të kalojë 3% të GDP (ose BPV - Bruto Produktit Vendor), borxhi i jashtëm nuk duhet të kalojë 60%

të GDP. Shih: Versioni i konsoliduar i Traktateve të Bashkimit Evropian dhe Kartës së të Drejtave

Themelore të Bashkimit Evropian, i përkthyer në shqip nga Ministria e Integrimit Evropian në Shqipëri,

Tiranë. Protokolli numër 13 për Kriteret e Konvergjencës, fq. 267 - 268. 152


and Social Committee and the Committee of the Regions, “EU Enlargement Strategy”, Brussels, 2015, fq.

9. 153

Për shkak të bojkotit parlamentar, vendi ka shkuar disa herë në zgjedhje të parakohshme, siç është viti

2010, pastaj vitet 2014 dhe 2017.

62

- Reformat në administratën publike: është një nga kriteret kryesore për

anëtarësim, sepse administrata është institucioni kryesor që i zbaton obligimet e

vendit si një shtet anëtar i mundshëm i BE-së. Pra, përveç arritjes së

marrëveshjeve154

, zbatimi i tyre është një ndër kushtet themelore të jetësimit.

Reformat në administratën publike janë kërkesë e vazhdueshme për ngritjen

profesionale dhe depolitizimin e saj. Këto reforma ndikojnë drejtpërdrejt në

përmirësimin e shërbimeve, si dhe në përmirësimin e mirëqenies së qytetarëve.

Shpeshherë vendet e këtij rajoni janë kritikuar për mungesë të ndërlidhjes së

pushtetit qendror me atë lokal. Ky zinxhir i funksionimit është i rëndësishëm,

sidomos për zbatimin e rregullave të BE-së.

- Shoqëria civile: është gjithashtu një ndër elementet kryesore që ndikon në një

funksionim më të mirë të shtetit demokratik nëpërmjet rritjes së përgjegjësisë

politike sa i përket realizimit të reformave lidhur me procesin e anëtarësimit. BE-

ja ndikon te vendet në procesin e anëtarësimit që të krijojnë mundësi ligjore dhe

hapësirë vepruese për zhvillimin e shoqërisë civile.

Rezultatet e zgjedhjeve për Parlamentin Evropian në vitin 2014 dhe formimi i Komisionit

Evropian kanë ndikuar në disa ndryshime në politikën e Zgjerimit të BE-së. Kjo periudhë

e ka ndalur përkohësisht procesin e pranimit të shteteve të reja dhe ka ndikuar në rritjen e

skepticizmit evropian. Kurse ky kurs i politikës së BE-së ka ndikuar në mënyrë të

drejtpërdrejtë të vendet e Ballkanit Perëndimor. Mirëpo, arsyetimi nga institucionet e BE-

së për ndërprerjen e Zgjerimit kryesisht ka qenë mungesa e një përgatitjeje për

anëtarësimin e vendeve të reja, sipas së cilës Komisioni i ri Evropian duhet të ketë më

shumë kujdes ndaj vendeve kandidate lidhur me përmbushjen e kritereve për anëtarësim.

Kjo do të thotë se nga Komisioni Evropian është kërkuar që të ketë ashpërsi ose

këmbëngulje në kërkesat për përmbushjen e kritereve dhe reformave nga shtetet që duan

të bëhen anëtare.

Vendet e Ballkanit Perëndimor kryesisht kanë përdorur disa instrumente155

kryesore në procesin e anëtarësimit në BE, siç janë:

- Procesi i Stabilizim-Asociimit,

- Procesi i anëtarësimit,

- Bashkëpunimi rajonal dhe

- Lëvizja e lirë e qytetarëve (pa viza).

Nënshkruese të MSA-së janë të gjitha vendet e këtij rajoni, si: Kroacia, Maqedonia,

Shqipëria, Mali i Zi, Serbia, Bosnjë-Hercegovina dhe Kosova. Ndërsa shteti i vetëm që e

ka përfunduar procesin e anëtarësimit është Kroacia, kurse Kosova është vendi i fundit që

154

Siç është MSA-ja dhe marrëveshjet tjera, të cilat BE-ja i lidh me vendet e Ballkanit Perëndimor,

administrata publike është ajo që drejtpërdrejt do të bëjë zbatimin e tyre. 155

Shih: André De Munter, European Parliament, At your servile, Fact Sheets on the European Union, the

Western Balkans, 2013. Për më shumë shih ueb-faqen e Parlamentit Evropian, si:

http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/en/displayFtu.html?ftuId=FTU_6.5.2.html


63

ende nuk ka përfituar nga procesi i lëvizjes së lirë të qytetarëve (pa viza), të paktën deri

në vitin 2017.

Mirëpo, rruga e procesit të anëtarësimit akoma mbetet njëra ndër sfidat kryesore të këtyre

vendeve në të ardhmen.

Bashkëpunimi regjional dhe ndërfqinjësor

Vendet e Ballkanit Perëndimor, përveç transformimit të tyre në shtete

demokratike dhe liberale, për dallim nga vendet tjera në Evropë, ato janë përballur edhe

me disa probleme të ndryshme, të ndikuara nga faktorë të jashtëm. Një ndër problemet

apo sfidat kryesore janë problemet ndërmjet tyre, siç është ndërtimi i raporteve të mira

ndërfqinjësore dhe ndëretnike, si dhe krijimi i një “klime” gjithëpërfshirëse

bashkëpunuese. Një ndër problemet kryesore ose shkaktare e tyre është Serbia për shkak

të influencës dhe lidhjeve historike me Rusinë. Në veçanti, pengesën kryesore të

ndërtimit të raporteve gjithëpërfshirëse në rajon, Serbia është duke vazhduar ta bëjë për

shkak të refuzimit të pranimit të Kosovës si palë e barabartë me vendet tjera.156

Kosova

nuk është çështja e vetme që serbët shfaqin problem në rajon, por janë edhe vendet tjera,

siç është Bosnjë-Hercegovina (për shkak të Republikës Serbe), Kroacia etj. Ky problem i

shkaktuar nga Serbia është shndërruar në problem ndërkombëtar.157

Ngjarjet e ndryshme, të zhvilluara në kuadër të BE-së për funksionimin e saj në të

ardhmen pas vendimit për shkëputje të Britanisë së Madhe, kanë ndikuar në uljen e ritmit

të procesit të integrimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor. Bashkëpunimi dhe integrimi

rajonal vazhdimisht janë mbështetur dhe inkurajuar nga BE-ja, me qëllim të zhvillimit të

përbashkët dhe përgatitjes për anëtarësim. Kurse për arritjen e këtij qëllimi janë aplikuar

disa instrumente specifike158

për kapërcimin e sfidave të përbashkëta, si:

- Bashkëpunimi tregtar,

- Bashkëpunimi ndërkufitar,

- Transporti,

- Energjia,

- Luftimi i krimit të organizuar dhe korrupsionit,

- Migrimit ilegal,

- Edukimi etj.

156

Kosova është penguar të bëhet pjesë e shumë organizatave rajonale dhe ndërkombëtare nga Serbia,

organizata të tilla si: OKB, UNESCO, Këshilli i Evropës, NCP, COSAP, Interpol, etj. 157

Dislokimi i misioneve të OKB-së, siç janë: United Nations Protection Force - UNPROFOR (1992-

1995), United Nations Confidence Restoration Operation – UNCRO (1994-1996), United Nations Mission

in Bosnia and Herzegovina - UNMIBH (1995-2002), United Nations Preventive Deployment Force –

UNPREDEP (1995-1999), United Nations Transitional Authority in Easter Slavonia, Baranja and Western

Sirmium - UNTAES (1996-1998), United Nations Mission of Observers in Prevlaka - UNMOP (1996-

2002), United Nations Civilian Police Support Group - UNPSG (1998-), United Nations Interim

Administration Mission in Kosovo - UNMIK (1999-). Për më shumë, shih: Lista e misioneve paqeruajtëse

të OKB-së në Evropë. 158

Instrumentet e ndihmës financiare ose IPA fondet, si dhe fondet e mëhershme të dedikuara për vendet

kandidate për anëtarësim, ose me statusin e kandidatit potencial.

64

a) Bashkëpunimi tregtar - Hapja e ekonomisë ose ekonomia e tregut nënkupton heqjen e

kufizimeve tregtare ndërmjet dy e më shumë vendeve dhe zhvillimin e marrëdhënieve

tregtare ndërmjet tyre. Këto vende e zhvillojnë tregtinë e lirë kryesisht në kuadër të

CEFTA-s. Kjo organizatë tregtare është formuar për lehtësimin e procesit të anëtarësimit

në BE. Bashkëpunimi tregtar është krijuar për ta evituar çdo trajtim të diferencuar

nëpërmjet vendosjes së parimeve të përgjithshme, të unifikuara përbrenda një grupi

vendesh, ashtu siç e kanë thënë Alexander Keck dhe Patrick Low në lidhje me çështjen e

trajtimit të veçantë dhe të diferencuar në kuadër të Organizatës Botërore të Tregtisë

(OBT).159

Ky bashkëpunim rajonal është promovim i vazhdueshëm i BE-së dhe politikës

së saj. Evitimi i barrierave tregtare dhe lëvizja e lirë në Evropë është qëllimi kryesor i saj.

Mirëpo, bashkëpunimi tregtar i vendeve të Ballkanit Perëndimor do të varet nga krijimi i

strukturave organizative dhe veprimi i tyre. Sipas Katarzyna Gajewska, këto struktura

dhe veprime e tregojnë jetëgjatësinë e bashkëpunimit.160

Ky autor, në përgjithësi, e ka

analizuar çështjen e ndërveprimit dhe të veprimit, të cilin e ka cilësuar si një mekanizëm

që shpie në transformim, me gjithë ekzistimin e dallimeve të mundshme.161

Ekzistojnë dy

arsye kryesore në kuadër të ndërveprimit dhe veprimit, sipas Katarzyna Gajewska, e ato

janë: krijimi i një rituali drejt një identiteti në formim, si dhe procesi i të mësuarit për

shkak të ndërveprimit. Prandaj, mund të thuhet se esenciale e këtij bashkëpunimi tregtar

ndërmjet këtyre vendeve është krijimi i ndërveprimit dhe veprimit të tyre, si për

ndërtimin e një identiteti të tyre bashkëpunues tregtar, si dhe të mësuarit nga

bashkëpunimi. Integrimi i kufizuar tregtar i vendeve të Ballkanit Perëndimor është

rezultat i disa problemeve të përgjithshme, të cilat ekzistojnë në kuadër të këtyre shteteve,

siç është mungesa e kornizës qeverisëse të korporatave, zhvillimi i tregtisë së vogël në

vend dhe fragmentimi i saj, privatizimi i pjesshëm etj.162

b) Bashkëpunimi ndërkufitar - Bashkëpunimi tregtar shpeshherë ka sjellë në

bashkëpunim ndërkufitar, por jo domosdoshmërisht e nënkupton të njëjtën gjë.

Bashkëpunimi ndërkufitar është njëra nga sfidat kryesore që i përcjell në përgjithësi

vendet e këtij rajoni. Në bazë të disa përkufizimeve teorike, me bashkëpunim ndërkufitar

është kuptuar aftësia e vendeve sovrane për t‟i mënjanuar dallimet ligjore, administrative,

159

Simon J. Evenett dhe Bernard M. Hoekman, “Economic Development and Multilateral Trade

Cooperation”, published by: Palgrave Macmillan and the World Bank, 2006, fq. 147. 160

Katarzyna Gajewska, “Transnational Labour Solidarity”, Mechanisms of commitment to cooperation

with the European trade union movement, Routledge, London and New York, 2009, fq.106. 161

Ibid, fq: 106 -107. 162


and Social Committee and the Committee on the Regions, “2016 Communication on EU Enlargement

Policy“, Brussels, 9.11.2016, COM (2016) 715 final, fq.7.

65

ekonomike dhe të tjera.163

Me qëllim të zhvillimit të bashkëpunimit ndërkufitar, dy vende

ose dy pjesët e kufirit të vendeve sovrane pjesërisht duhet sakrifikuar autonominë e tyre

për të vepruar në mënyrë pragmatike me qëllim të bashkëpunimit ekonomik, social ose

kulturor.164

Bashkëpunimi ndërkufitar në aspektin teorik është kuptuar në dy dimensione

kryesore, siç janë dimensioni i jashtëm dhe dimension i brendshëm (brenda dhe jashtë

zonës kufitare)165

. BE-ja, nëpërmjet projekteve të ndihmës financiare të IPA-s, e ka

zhvilluar një politikë mbështetëse për vendet e Ballkanit Perëndimor në kuadër të

inkurajimit për rritjen e bashkëpunim ndërkufitar ndërmjet tyre. Qëllimi i këtij

bashkëpunimi është evitimi i dallimeve ndërmjet tyre dhe zhvillimi rajonal. Ky

bashkëpunim ka ndikim të drejtpërdrejtë jo vetëm te vendet e këtij rajoni, por edhe te

shtetet anëtare të BE-së, për shkak të luftimit të trafikimit, krimit të organizuar, dhe të

gjitha dukurive tjera negative me impakt rajonal, siç janë migrimi ilegal, kontrabanda,

trafikimi etj. Sipas një studimi, thuhet se për ironi kultura është një ndër hapësirat që ka

mbetur jashtë përfshirjes nga përfillja e analizës dhe krahasimit nëpërmjet bashkëpunimit

ndërkufitar.166

Prandaj, bashkëpunimi ndërkufitar ka karakter shumëdimensional dhe

mundëson ofrimin e mirë të zhvillimit të analizave dhe krahasimin në shumë fusha të

ndryshme. Ky rajon, pavarësisht ndihmës së madhe financiare që ka marrë nga

Perëndimi, nuk ka arritur ta krijojë një vizion të përbashkët politik në mes të elitave dhe

shoqërisë civile për të bërë reforma që e sigurojnë një transformim të shpejtë të tyre.167

Me përkrahjen e BE-së, vendet e këtij rajoni e kanë krijuar një menaxhim të integruar

kufitar si rezultat i këtij bashkëpunimi ndërkufitar, kryesisht ndërmjet institucioneve, siç

janë policia kufitare, doganat dhe agjencitë e ushqimit dhe të veterinarisë.

c) Transporti - Takimi i BE-së me vendet e Ballkanit Perëndimor, i mbajtur në vitin

2014, i njohur ndryshe dhe si “Procesi i Berlinit”, ka sjellë një dinamikë tjetër të

bashkëpunimit në disa fusha të ndryshme, duke përfshirë edhe fushën e transportit. BE-ja

i ka inkurajuar lidhjet e transportit të këtyre vendeve në regjion dhe më gjerë. Sipas

Bodan Mieczowski, zhvillimi i transportit në Evropën Lindore e ka shtrirë ndikimin e tij

në zhvillimin ekonomik, mirëqenien e njerëzve, ndikimet politike dhe marrëdhëniet

ndërkombëtare, në përgjithësi.168

Gjithashtu, interesi kryesor i zhvillimit të transportit në

163

Alberto Gasparini, & Daniele Del Bianco, “Strategies and Euroregions for Cross-Border Co-operation

in Balkan and Danube European Countries”, An analysis of Strengths, Weaknesses, Opportunities and

Threats, Institute of International Sociology of Gorizia (ISIG), 2011, fq. 14. 164

Ibid. 165

Sidomos sa i përket bashkëpunimit të jashtëm që kanë të bëjë me zhvillimin e tyre si rezultat i

bashkëpunimit kryesisht në një zonë ndërkufitare. Ibid, fq: 15-19. 166

James Anderson, Liam O`Dowd & Thomas M. Wilson, “Culture and Cooperation in Europe‟s

Borderlands”, Rodopi, Amsterdam, New York 2003, fq.13. 167

Heather A. Conley and David L. Phillips, Cross-Border Cooperation in the Western Balkans: A Driver

of Reform?, Center for Strategic & International Studies – CSIS, Europe Program, Washington,

10.05.2013, fq. 1. 168

Zhvillimi i përbashkët i rajonit (Evropës Lindore) është i mundur me shtrirjen e transportit, që është

faktori kryesor dhe përcaktues i zhvillimit. Kurse me lidhjet në transport ndikim të veçantë do të kenë

66

Ballkan është rritja e bashkëpunimit ndërmjet vendeve në rajon me shtetet anëtare të BE-

së. Krijimi i infrastrukturës së transportit nga BE-ja është parë si mundësi për krijimin e

rrjetit rrugor evropian, shtrirjes së saj nga Perëndimi në Lindje dhe nga Veriu në Jug.

Shtrirja gjithandej e transportit është një parakusht për zhvillimin e një tregu të

përbashkët në kuadër të këtij Bashkimit. Komisioni Evropian e ka emëruar nga një

koordinator për secilin nga nëntë rrjetet kryesore të korridoreve në Evropë, të cilët kanë

për qëllim krijimin e një rrjeti bazë të korridoreve që do ta përfaqësojnë bazën e

transportit gjithë-evropian (TEN-T), në përgjithësi169

. Sfidat kryesore të politikës në

fushën e transportit përfshijnë transportin rrugor, hekurudhor, ajror, ujor dhe të

kombinuar. Kurse qëllimi kryesor është përmirësimi i funksionimit të transportit sipas

standardeve evropiane, jo vetën në nivel kombëtar, por edhe në nivel rajonal. Shtetet

anëtare të BE-së janë të kufizuara me shumicën e vendeve të Ballkanit Perëndimor, ose

transporti i tyre zhvillohet gjithashtu nëpër këto vende, prandaj është me rëndësi të

veçantë që ky transport të integrohet dhe të zhvillohet sipas standardeve evropiane.

Përveç lidhjeve në kuadër të objektivave strategjike, është përmirësimi i kualitetit të

shërbimeve, siguria në komunikacion, mbrojtja e mjedisit, bashkëpunimi me organizatat

e ndryshme në fushën e transportit.

d) Energjia - Çështjet e energjisë në kuadër të BE-së janë të përfshira në Traktatin e

Bashkimit Evropian dhe kryesisht në Traktatin e Komunitetit të Energjisë. Sipas traktatit,

politika e BE-së për energjinë ka për qëllim të sigurojë funksionimin e tregut të energjisë,

furnizimin me energji, rritjen, kursimin dhe ripërtëritjen e energjisë, si dhe promovimin e

lidhjeve të rrjeteve energjetike.170

Sikur transporti, edhe energjia është objektiv i politikës

së BE-së për krijimin e aftësisë konkurruese, ndërlidhjen, zhvillimin e aftësive për burime

të ripërtëritjes dhe rritjen e efiçiencës. Në Samitin e Vjenës, në vitin 2015, janë

intensifikuar përpjekjet për zhvillimin e tregut rajonal të energjisë. Vendet të cilat janë

pjesë e këtij samiti171

janë zotuar që do ta realizojnë këtë treg të përbashkët rajonal, duke

përfshirë: Shqipërinë, Maqedoninë, Bosnjë-Hercegovinën, Kosovën, Malin e Zi dhe

Serbinë. Integrimi në tregun rajonal të energjisë është njëra ndër sfidat kryesore të këtyre

vendeve. Përveç energjisë, objektiva strategjike janë krijimi dhe rritja e kapaciteteve në

sistemet termike, zhvillimi i infrastrukturës së gazit natyror etj. Politikat e energjisë në

tregtia, duke shënuar trendë pozitivë në aktivitetet politike dhe administrative të shteteve të rajonit. Shih:

Bogdan Mieczkowski, “East European Transport Regjions and Modes”, Martinus Nijhoff Publishers, the

Hahue, 1980, fq. 1. 169

Për më shumë, shih web-faqen zyrtare të BE-së, Lëvizshmëria (qarkullimi) dhe Transporti,

Infrastruktura - TEN-T Lidhjet në Evropë, si: https://ec.europa.eu/transport/themes/infrastructure_en 170

Versioni i konsoliduar i Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian, Titulli XXI, Energjetika, neni

194. Shih: Versioni i konsoliduar i Traktateve të Bashkimit Evropian dhe Kartës së të Drejtave Themelore

të Bashkimit Evropian, i përkthyer në shqip nga Ministria e Integrimit Evropian në Shqipëri, Tiranë, fq.

130. 171

Shih Samiti i Vjenës, i mbajtur më 27 gusht 2015, në Vjenë.

https://ec.europa.eu/transport/themes/infrastructure_en

67

kuadër të BE-së për Ballkanin janë determinuar nga Traktati i Komunitetit të Energjisë172

për krijimin e rrjetit të energjisë, tregun e përbashkët energjetik, institucionet e

komunitetit të energjisë, zbatimin e vendimeve dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, si dhe

zbatimin e acquis të BE-së për energjinë në të gjitha vendet aderuese të këtij traktati.173

Ndërsa me vendim të Këshillit të Ministrave 2013/03/MC-EnC është vendosur

kohëzgjatja e Traktatit të Komunitetit të Energjisë për një periudhë prej 10 vjetëve.174

e) Luftimi i krimit të organizuar dhe korrupsionit - Bashkëpunimi rajonal në luftimin e

krimeve të rënda dhe të organizuara është një parakusht për anëtarësim në BE. Ky

bashkëpunim në fushën e punëve të brendshme dhe të drejtësisë të vendet rajonit

ndihmon gjithashtu në zhvillimin dhe normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet tyre. Sipas

David Beetham, vetë fjala “krim i organizuar” është problem në vetvete për shkak se këto

dy fjalë e kundërshtojnë njëra-tjetrën.175

Ky krim i organizuar, sipas tij, e ka sfiduar

seriozisht funksionimin e demokracisë në shekullin XXI. Disa shtete janë duke e kaluar

nëpër vështirësi të ndryshme tranzicionin e tyre në drejtim të demokracisë dhe ekonomisë

së tregut.176

Kjo është arsye kryesore e zgjatjes së tranzicionit të tyre edhe në vendet e

Ballkanit Perëndimor. Krimi i organizuar dhe korrupsioni janë reflektim i stagnimit të

zhvillimit të brendshëm, që reflekton edhe në stagnim rajonal. Prandaj, institucionet e

BE-së në mënyrë të vazhdueshëm u kanë bërë thirrje këtyre vendeve që ta luftojnë

efektshëm krimin e organizuar dhe korrupsionin nëpërmjet ndërtimit të një sistemi

gjyqësor të pavarur dhe efikas. Në kuadër të bashkëpunimit rajonal, BE-ja i ka inkurajuar

këto vende që të ndërveprojnë nëpërmjet agjencive dhe autoriteteve të tyre për zbatimin e

ligjit, luftimin e krimit të organizuar dhe korrupsionit, nëpërmjet: krijimit të rrjeteve,

ndihmës ligjore reciproke, transferit, ekstradimit, hetimeve të përbashkëta dhe

programeve për mbrojtjen e dëshmitarëve.

f) Migrimi ilegal - Çështja e migrimit ilegal në Evropë për një kohë të gjatë është bërë

temë e rëndësishme si refleksion në stabilitetin dhe sigurinë në Evropë. Në përgjithësi,

pozita gjeografike e Ballkanit ka ndikuar që destinacioni për kalim të emigrantëve që

172

Ky traktat është nënshkruar më 25 tetor 2005 dhe ka hyrë në fuqi më 1 korrik të vitit 2006 ndërmjet

Komunitetit Evropian dhe vendeve, si: Shqipëria, Bullgaria, Bosnjë-Hercegovina, Kroacia, Maqedonia,

Mali i Zi, Rumania, Serbia dhe Kosova (sipas Rezolutës 1244 të KS të OKB-së). Shih: The Energy

Community Treaty, Official Journal of the European Union, L 198/18 EN, 20.7.2006. 173

Ibid, Titulli II, (Neni 9). 174

Shih: Decision of the Ministerial Council of the Energy Community D/2013/03/MC-EnC, Official

Journal of the European Union, L 320/81. 175

Kjo është një disiplinë e komplikuar dhe tërheqëse për studiuesit e ndryshëm. Ajo dallon si për nga

përmbajtja e saj, vendi, rajoni, kultura dhe legjislacioni përkatës. Për më shumë, shih: David Beetham,

“Organized Crime and the Challenge to Democracy” Edited by Felia Allum and Renate Siebert, Routledge

ECPR, 2003, fq. 6. 176

Ibid, fq. 13.

68

vinin nga Lindja e Mesme pas shpërthimit të luftës në Siri177

, të bëhet nëpërmjet vendeve

të Ballkanit për të kaluar më pas në shtetet anëtare të BE-së. Përveç emigrantëve nga

Lindja, vetë shtetet e Ballkanit Perëndimor shpeshherë kanë qenë çështje e diskutimeve të

shteteve anëtare për lëvizje të parregullt dhe ilegale, ani pse të gjitha vendet e rajonit,

përveç Kosovës, tashmë gëzojnë lëvizje të lirë pa viza në shtetet të cilat janë pjesë e

Zonës Shëngen. Mirëpo, për shkak të disa masave të ndërmarra ndaj shkelësve me rastin

e lëvizjes pa viza në Zonën Shëngen ka rënë kërkesa e tyre për azil dhe migrim ilegal të

shtetasve të vendeve përfituese nga liberalizimi i vizave. Megjithatë, migrimi ilegal

mbetet një problem në rritje që ka ndikuar në sigurinë e përbashkët të BE-së dhe më gjerë

në Evropë.

g) Edukimi - BE-ja, nëpërmjet Programit Erasmus Mundus, në vitin 2010 ka paraparë

rreth 12,8 milionë euro për implementimin e tij, i cili promovon shkëmbimin e stafit

akademik dhe të studentëve të të gjitha niveleve të edukimit. Ky program realizohet

nëpërmjet Agjencisë Ekzekutive për Arsim, audiovizuel dhe kulturor (EACEA). Në

veçanti, Komisioni Evropian e ka lansuar një program të skemës financiare për

mbështetjen e aktiviteteve në fushën e arsimit, trajnimit, rinisë dhe sportit, nëpërmjet

Programit Erasmus+ të BE-së. Grantet që përfitojnë vendet nga ky program bëhen në

bazë të Rregullores (BE) nr. 1288/2013 të Parlamentit Evropian dhe Këshillit për krijimin

e Programit Erasmus+ të Bashkimit për arsimin, trajnimin, rininë dhe sportin.178

Ky

program do të zbatohet për një periudhë kohore nga viti 2014 deri në vitin 2020. Çështja

e edukimit, në përgjithësi, ka qenë një nga problemet kryesore të vendeve në tranzicion.

Përmirësimi i politikave të edukimit është pasojë e rezultateve të ulëta në zhvillimin

ekonomik, vështirësitë në tregun e punës dhe konkurrencën në rritje si rezultat i tregut në

rritje. Sipas autorëve G. Brunello, P. Garibaldi dhe E. Wasmer, Evropa mund të forcojë

kapacitete humane me qëllim të arritjes së aftësive konkurruese, duke ofruar dy

perspektiva, siç është ajo e edukimit dhe ajo e trajnimeve.179

Vendet e Ballkanit Perëndimor, përveç këtyre sfidave, përballen gjithashtu edhe

me shumë probleme tjera, siç janë liria e medies, të drejtat e njeriut (kryesisht në aspektin

e përkatësisë gjinore), të drejtat e minoriteteve etj. Ndërsa aspektet metodologjike dhe

teknikat e ndryshme mbi të cilat bëhen studimet rreth vendeve kandidate dhe potenciale

për anëtarësim, para së gjithash i kanë disa dallime për shkak të specifikave të tyre. Kurse

177

Lufta në Siri ka shpërthyer në vitin 2011, pas protestave ndaj regjimit shtetëror të Bashar Asadit, duke i

shndërruar këto protesta në konfrontime në luftë të armatosur. 178

Shih: REGULATION (EU) No 1288/2013 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE

COUNCIL of 11 December 2013establishing Èrasmus+`: the Union programme for education, training,

youth and sport and repealing Decisions No 1719/2006/EC, No 1720/2006/EC and 1298/2008/EC. 179

Giorgio Brunello, Pietro Garibaldi and Etienne Wasmer, “Education and Training in Europe”,

OXFORD University Press, New York, 2007.

69

transformimi dhe zhvillimi gradual i tyre do të ndihmojë në stabilizim dhe integrim, ose

drejt një “evropianizimi horizontal”180

në të ardhmen.

2.2. Sfidat kryesore të vendeve të Ballkanit Perëndimor në procesin e

anëtarësimit

Paralajmërimet e BE-së kanë bërë të ditur se gjatë mandatit të Komisionit të

Junkerit nuk do të ketë zgjerim me vende të reja anëtare, kurse gatishmëria për zgjerime

të reja parashihet vetëm në mandatin e ardhshëm, ndërsa prioritet i BE-së, sipas

presidentit Junker, mbetet zgjerimi me vendet kandidate, të cilët gjatë procesit negociator

u japin prioritet çështjeve që kanë të bëjnë me sundimin e ligjit, drejtësinë dhe të drejtat

themelore.181

Në vazhdim janë paraqitur vendet e Ballkanit Perëndimor që janë pjesë e

procesit të anëtarësimit në BE.

Maqedonia

Në vitin 2001, pas nënshkrimit të MSA-së dhe hyrjes në fuqi më 2004,

Maqedonia (ose siç njihet zyrtarisht nga BE-ja si ish-Republika Jugosllave e

Maqedonisë) është bërë vendi i parë në Ballkanin Perëndimor që zyrtarisht e nis Procesin

e Stabilizim-Asociimit. Mirëpo, për arsye se ky proces e ka kaluar periudhën e paraparë

të zbatimit të saj182

, Maqedonia mund të konsiderohet si vend që ka ngecur në kuadër të

procesit të anëtarësimit në BE edhe për faktin se zyrtarisht nga vitit 2005 është vend

kandidat për anëtarësim.

Ndër karakteristikat kryesore në procesin e anëtarësimit, Maqedoninë e

determinojnë tri çështje specifike, siç janë: identiteti shtetëror, kombëtar (etnike) dhe

fetar.

Atakimi i identitetit shtetëror: Identiteti shtetëror në Maqedoni është atakuar nga

dy drejtime të ndryshme: të jashtme dhe të brendshme. Kundërshtimet që bëhen nga

jashtë janë kryesisht rezultat i kontestit të emrit nga Greqia, i cili e ka një peshë të

dyfishtë në raport me Maqedoninë. E para, pasi një kontest i tillë bëhet nga vendet fqinja,

siç është Greqia, dhe e dyta për shkak të pjesëmarrjes së saj në organizatat dhe

mekanizmat e ndryshëm ndërkombëtarë, është shtet anëtar i BE-së, i NATO-s etj. Çështja

e kontestit të emrit me Greqinë nuk i garanton Maqedonisë anëtarësimin në dy

180

Me èvropianizim horizontal` nënkuptohet një dinamikë e zhvillimit të procesit të zgjerimit evropian

drejt vendeve të Ballkanit Perëndimor. Për më shumë, shih: Dorian Jano, “The Europeanization of Western

Balkans”, A Fussy Set Qualitative Comparative Analysis of the New Potential EU Member States, VDM

Verlag Dr. Müller, Saarbrücken 2010, fq: 16-17. 181

Deklarata e Presidentit të Komisionit Evropian më 13 shtator 2017, shih: European Commission,

Western Balkans Enlargement: Common Destination, State of the Union 2017, 182

Realizimi i MSA-së është përcaktuar të jetë periudha prej 10 vjetëve, mirëpo nga viti 2004 dhe deri në

vitin 2017 ajo është ende larg zbatimit të saj. ShihSTABILISATION AND ASSOCIATION

AGREEMENT between the European Communities and their Member States, of the one part, and the

former Yugoslav Republic of Macedonia, of the other part, (Article 5), fq. 15.

70

organizatat kryesore dhe më të rëndësishme në Evropës, në BE dhe në NATO183

. Në vitin

2008, Maqedonia i kishte përmbushur të gjitha kushtet për t‟iu bashkuar NATO-s. Kurse

anëtarësimi u bë i pamundur për shkak të vendosjes së vetos në mënyrë të njëanshme nga

Greqia për shkak të çështjes së emrit.184

Kundërshtimi tjetër i identitetit shtetëror që buron nga brenda është rezultat i

përplasjeve të dy komuniteteve, maqedonas dhe shqiptar, që janë komunitete dominuese

në Maqedoni. Kundërshtimet e brendshme janë rezultat i refuzimit të kërkesës së

komunitetit shqiptar për t‟u cilësuar si komunitet i barabartë shtetformues me

komunitetin maqedonas. Kjo njohje kërkohet të bëhet me aktin më të lartë juridik dhe

politik të shtetit, siç është Kushtetuta. Në rastin e mosnjohjes, shteti rrezikohet nga ndarja

për shkak të ndasive ndërmjet shqiptarëve dhe maqedonasve.

Kontestimi i identitetit kombëtar nga Bullgaria: Gjuha maqedonase ishte një

problem për shkak të refuzimit të saj nga Bullgaria, kurse popullin “maqedonas” si komb

nuk e ka pranuar për shkak të pretendimit se ky popull, para së gjithash, është popull

bullgar.185

Kurse, në anë tjetër, pretendimet e këtij vendi me popullsi që i përket “kombit

maqedonas” gjithashtu janë kontestuar nga populli shqiptar që jeton në Maqedoni, si dhe

kombi shqiptar, në përgjithësi, për shkakun e prejardhjes sllave dhe ndërlidhjes me

bullgarë. Në aspektin e çështjes etnike, Maqedonia nuk ka arritur t‟i përmbushë plotësisht

kriteret e BE-së që ndërlidhen me të drejtat e njeriut dhe respektimin e minoriteteve.

Popullata në këtë vend, në përgjithësi, është e dominuar nga dy grupet më të mëdha, që

janë maqedonasit dhe shqiptarët. Kurse grupet tjera etnike janë minoritare, siç janë:

turqit, serbët, vllahët etj. Pra, në kontestimin e identitetit kombëtar ndikojnë dy faktorë të

rëndësishëm, siç janë: identiteti maqedonas, i cili nuk korrespondon me popullatën e

tanishme sllavo-ortodokse, e kontestuar nga shqiptarët, grekët, bullgarët dhe serbët, si

dhe përbërja numerike e popullatës në këtë vend, pas së cilës populli shqiptar e përbën

më shumë se një të tretën e saj me afërsisht gjysmën e territorit të Maqedonisë. Për shkak

të mohimit të të drejtave të popullit shqiptar, Maqedonia në vitin 2001 është gjendur në

një luftë ndëretnike, e cila përfundoi pas ndërhyrjes së faktorit ndërkombëtar (ShBA dhe

BE) dhe arritjes së Marrëveshjes së Ohrit. Zbatimi i Marrëveshjes së Ohrit186

dhe zgjidhja

183

Pas anëtarësimit në NATO të Malit të Zi, në vitin 2017, si vendi i 29-të, ka mbetur e hapur oferta e

hapur për tri vende zyrtare kandidate, siç janë: Maqedonia, Bosnjë-Hercegovina dhe Gjeorgjia. Shih:

Daniel Kochis and Luke Coffey, Issue Brief, “Brussels Mini-Summit: Keeping NATO Enlargement on the

Table”, No. 4701, May 5, 2017. 184

Në vitin 2011, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë kishte vendosur kundër Greqisë për shkak se

përdorimi i vetos ishte në kundërshtim me marrëveshjen e përkohshme të vitit 1995, prapëseprapë Greqia

vazhdoi edhe më tej bllokimin e anëtarësimit të Maqedonisë në NATO. Ibid, fq. 2. 185

Carsten Wieland, One Macedonia With Three Faces: Domestic Debates and Nation Concepts, Journal

Index: Intermarium, 4.1. 186

Në vitin 2001, në qytetin e Ohrit ishte nënshkruar një marrëveshje, e cila i dha fund konfliktit të

armatosur ndërmjet shqiptarëve dhe maqedonasve. Kjo marrëveshje siguronte një qasje pozitive të të

drejtave të shqiptarëve në Maqedoni, duke e shuar një konflikt dhe në të njëjtën kohë duke e ruajtur

territorin dhe sovranitetin e saj. Edhe pse kishte kaluar një kohë e gjatë nga nënshkrimi i saj, ajo nuk është

zbatuar në shumë segmente, të cilat shqiptarët kërkojnë vazhdimisht të implementohet. Për më shumë, shih:

71

e kontestuar e emrit me Greqinë187

janë dy nga kërkesat, të cilat vazhdimisht do të

kërkohen nga BE-ja për anëtarësimin e saj.

Çështja e identitetit fetar: Identiteti fetar në Maqedoni paraqet një ndarje për

shkak të përbërjes së saj në ortodokse, myslimane dhe katolike (në një pakicë). Kurse

zbehja e identitetit fetar maqedonas kryesisht vjen nga Kisha Ortodokse Serbe. Gjithashtu

supozohet se një numër relativisht i madh i popullatës në Perëndim ka prejardhje

shqiptare. Në bazë të këtyre tri çështjeve, kultura e këtij vendi sot është një përzierje e

kulturave të ndryshme të popujve në Ballkan.

Maqedonia gjithashtu është në një proces të stagnimit në dy procese të

rëndësishme, anëtarësimin në NATO dhe në BE. Pavarësisht rekomandimit të Komisionit

Evropian në vitin 2009 për hapjen e negociatave për anëtarësim të Maqedonisë nga BE-

ja, ajo nuk kishte lëvizur në procesin e anëtarësimit.188

Përveç çështjes së problemit të

emrit me Greqinë, Maqedonia është përballur gjithashtu me probleme të brendshme

politike, krizë politike dhe përkeqësim të situatës në këtë vend. Këto janë disa nga arsyet

e mos avancimit të agjendës së saj evropiane. Ku përveç situatës politike, e brishtë mbetet

edhe ajo ndëretnike.189

Në rastin e Maqedonisë, MSA-ja si një marrëveshje është ndarë

në dy faza kryesore të zbatimit progresiv njëra pas tjetrës.190

Komisioni Evropian në vitin

2010 kishte propozuar që të kalohet në fazën e dytë të zbatimit të MSA-së, ashtu siç ishte

paraparë në këtë marrëveshje.191

Ky vend kohët e fundit ka pasur paaftësi në parimin e demokracisë dhe sundimin

e ligjit. Këtë e ka shoqëruar mungesa e kompromisit dhe kulturës politike. Situata politike

dhe ndëretnike e brishtë ka ndikuar në përkeqësimin e gjendjes, në përgjithësi. Nga BE-ja

në vazhdimësi është kritikuar menaxhimi i burimeve njerëzore. Mungesa e reformave në

Blerim Reka, “Dhjetë vjet nga Marrëveshja Kornizë e Ohrit. A funksionon Maqedonia si shtet multietnik?”,

Universiteti i Evropës Juglindore, Tetovë, 2011. 187

Ngecja e Maqedonisë në procesin e anëtarësimit për shkak të mosmarrëveshjeve rreth emrit të saj me

Greqinë, sipas së cilës është bërë për shkak të interesave dhe përvetësimit të një pjese të territorit dhe të

trashëgimisë helene. Greqia e ka bllokuar anëtarësimin e Maqedonisë në NATO dhe në BE deri në një

zgjidhje të emrit të saj. Për më shumë, shih: International Crisis Group (Working to Revent Conflict

Worldwide), “Emri i Maqedonisë: Zgjidhja e nyjës”, Brifing për Politikë, Brifing për Evropë Nr. 52,

Prishtinë/Bruksel, 2009. 188

Maqedonia nga viti 2009 deri në vitin 2017 (të paktën) nuk kishte bërë as edhe një hap përpara në

drejtim të anëtarësimit. Edhe pse rekomandimi i Komisionit Evropian ishte për fillimin e negociatave, ato

nuk filluan. 189

European Commission (2016), The former Yugoslav Republic of Macedonia 2016 Report,


and Social Committee and the Committee of the Regions, 2016 Communication on EU Enlargement

Policy, COM (2016) 715 final, Brussels, 9.11.2016, SWD(2016) 362 final, fq. 4. 190

STABILISATION AND ASSOCIATION AGREEMENT between the European Communities and their

Member States, of the one part, and the former Yugoslav Republic of Macedonia, of the other part, (Article

5), fq. 15. 191

European Commission (2010), The former Yugoslav Republic of Macedonia 2010 Progress Report,

Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, SEC(2010) 1332,

Brussels, 9 November 2010, fq. 5.

72

sistemin gjyqësor dhe luftimin e korrupsionit, e sidomos rastet e korrupsionit të lartë.192

Ndër sfidat kryesore ekonomike mbetet konkurrenca e ulët e sektorit privat, ekonomia

informate, rritja e borxhit publik etj. Këto kanë ndikuar në numrin e madh të të papunëve,

kryesisht te të rinjtë.193

Maqedonia është cilësuar si vend me përgatitje mesatare 194

për

shumicën e fushave, siç janë konkurrenca, transporti dhe energjia.

Një çështje tjetër e rëndësishme për këtë vend është harmonizimi dhe përafrimi i

legjislacionit kombëtar me acquis të BE-së. Sipas disa të dhënave195

, pas hyrjes së MSA-

së në fuqi janë transponuar mbi 2 300 dispozita juridike të acquis me mbi 350 akte ligjore

dhe mbi 1 800 akte nënligjore. Ndërsa përkthimi i akteve juridike në gjuhën maqedonase

është mbi 8 mijë, me rreth 87 mijë faqe tekst.

Kurse ndërmjet viteve 2007-2013, Maqedonia ka përfituar nga programet

financiare fonde të IPA-s në shumë prej 610 milionë euro.196

Shqipëria

Pas rënies së komunizmit në vitin 1991, Shqipëria u bë vendi i parë në rajon për

një perspektivë të mundshme integruese në BE. Përderisa vendet tjera në këtë periudhë

ishin të përfshira në një kaos për shkak të shpërbërjes së Jugosllavisë, rënia e komunizmit

në Shqipëri dhe hapja drejt demokracisë dhe liberalizmit është parë si një triumf për

shkak të transformimit të shpejtë të saj.197

Mirëpo, ky transformim më vonë do ta

vërtetojë mos efikasitetin e qëndrueshëm të tij (si rezultat ishin trazirat e vitit 1997).

Megjithatë, Shqipëria e nis zyrtarisht procesin e anëtarësimit në BE pas nënshkrimit të

MSA-së, në vitin 2006. Sikur në disa raste tjera, periudha nga nënshkrimi i MSA-së dhe

deri në hyrjen në fuqi, më 2009, është relativisht e gjatë. Kurse në vitin 2009 Shqipëria e

dorëzoi aplikimin e saj për marrjen e statusit të vendit kandidat, ndërsa në vitin 2014198

zyrtarisht u bë vend kandidat për anëtarësim. Pra, u desh periudhë e gjatë e kohës nga

aplikimi deri te marrja e statusit zyrtar të vendit kandidat.

192

European Commission (2016), The former Yugoslav Republic of Macedonia 2016 Report,


and Social Committee and the Committee of the Regions, 2016 Communication on EU Enlargement

Policy, COM (2016) 715 final, SWD(2016) 362 final, Brussels, 9.11.2016,fq. 4-5. 193

Ibid, fq: 5-6. 194

Ibid, fq. 6. 195

S.Ç.E., Dhjetë vjet nga miratimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, Shkup, 2014, fq: 15-16. 196

European Commission (2016), the former Yugoslav Republic of Macedonia 2016 Report, (Commission

staff working document), SWD (2016) 362, Brussels, 9.11.2016, fq. 82. 197

Shqipëria është cilësuar vend i fundit, i cili i dha fund komunizmit në Evropë, rënia e të cilit është

karakterizuar në tri momente kryesore të ngjarjeve, siç janë: kolapsi i komunizmit, viti 1990, dhënia fund e

sistemit një partiak me zgjedhjen e Qeverisë së parë të koalicionit në vitin 1991, dhe mbajtja e zgjedhjeve

të para demokratike në vitin 1992. Shih: Mirela Bogdani and John Loughlin, Albania and the European

Union, The Tumultuous Journey towards Integration and Accession, I.B.TAURIS, New York, 2007, fq. 22. 198

Ky status ishte rekomanduar në tetor 2013 pa kushte, mirëpo me vënien e 5 prioriteteve kyçe për hapjen

e negociatave, siç ishin: reforma në administratën publike, reformat në sistemin gjyqësor, lufta kundër

korrupsionit (trak record), luftimi i krimit të organizuar(trak record), dhe mbrojtja e të drejtave të njeriut.

73

MSA-ja, sikur për vendet tjera, edhe për Shqipërinë është një marrëveshje, që

përmban jo vetëm kushtet dhe kriteret të cilat duhet përmbushur për t‟u afruar me BE-në,

por gjithashtu krijon strukturat institucionale për ta zhvilluar dialogun ndërmjet vendit me

BE-në.

Sfidat kryesore me të cilat ballafaqoheshin vendet e rajonit buronin kryesisht nga

faktorët e brendshëm dhe të jashtëm. Kurse në rastin e Shqipërisë, faktorë kryesorë

determinues në procesin e integrimit evropian është faktori i brendshëm. Polarizimi i

thellë i dy partive më të mëdha politike në vend është njëra nga pengesat kryesore të

zhvillimit të ngadalshëm në konsolidimin e demokracisë efektive në këtë vend.199

Në

fakt, procesi i anëtarësimit të Shqipërisë në BE do të ishte i mundur me zhvillimin e një

sistemi politik të brendshëm dhe të qëndrueshëm. Dialogu i brendshëm dhe konstruktiv

ka qenë një nga kërkesat e vazhdueshme të Komisionit Evropian200

si një problem

kryesor për avancimin e agjendës evropiane dhe realizimin e çështjeve tjera sfiduese, siç

janë reformat në sistemin e drejtësisë, depolitizimi dhe profesionalizimi i administratës,

krijimi i të dhënave për hetimet, duke u bartur nëpërmjet një historiku që do të krijohej

për ndjekjet penale dhe dënimet e tyre (trak rekord), luftimin e krimit të organizuar dhe

korrupsionit, trafikimit etj. Rritja e qëndrueshme ekonomike dhe konkurruese ende

mbetet një sfidë në të ardhmen. Gjithashtu, ulja e borxhit publik është një nga kërkesat e

vazhdueshme e institucioneve të BE-së. Kapacitetet e kërkimit, zhvillimit dhe inovacionit

ende janë të ulëta. Zhvillimi i fushave, siç janë transporti, energjia, transparenca në

prokurimin publik dhe menaxhimin e financave publike, statistikat etj., janë disa nga

sfidat kryesore, me të cilat është duke u përballur Shqipëria.

Në bazë të raporteve201

të Komisionit Evropian janë bërë disa përparime të

dukshme lidhur me zbatimin e obligimeve që dalin nga MSA-ja për Shqipërinë. Madje,

kohët e fundit ajo është duke ecur dukshëm në procesin e anëtarësimit.

Reformat në drejtësi janë njëra nga sfidat kryesore të ndërtimit të sistemit politik

në Shqipëri. Sundimi i ligjit është një ndër pesë prioritetet kryesore të politikës së

Zgjerimit të BE-së.202

Mirëpo, një dialog i brendshëm dhe konstruktiv ndikon në

reformën në drejtësi, si parakusht për sundim të ligjit, që cilësohet si vlerë e përbashkët e

199

Ulrike Stern and Sarah Wohlfeld, Albanian`s Road into the European Union, Internal political power

struggle blocks central reforms, DGAP analyze, September 2012 no.11, fq. 3. 200

Shih Raportin e Progresit 2015 për Shqipërinë SEK(2005) 1421, dhe Raportin e vitit 2016 për

Shqipërinë DPS (2016) 364. 201

Komisioni Evropian (2016), Raporti i vitit 2016 për Shqipërinë, Komunikata e Komisionit Evropian,

Këshillit, Komitetit Ekonomik dhe Social Evropian dhe Komitetit të Rajoneve, Komunikim i vitit 2016 për

Politikat e BE-së për Zgjerim, DPS (2016) 364, Bruksel, 9.11.2016. 202

Përveç kritereve për anëtarësim, si dhe pajtueshmërisë për plotësimin e të gjitha standardeve evropiane,

shqetësimet kryesore të politikës së BE-së për vendet që dëshirojnë të bëhen pjesë e saj janë: sundimi i

ligjit, liria e shprehjes dhe medies, shoqëria civile, bashkëpunimi rajonal dhe qeverisja ekonomike. Shih:

https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/policy/policy-highlights_en

https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/policy/policy-highlights_en

74

BE-së203

. BE-ja i përkushton vëmendje të veçantë çështjes së sundimit të ligjit edhe në

kuadër të institucioneve të saj dhe shteteve anëtare.204

Sundimi i ligjit në Shqipëri në

kuptim më të gjerë krijon rregull në aspektin ligjor dhe politik, por edhe në atë ekonomik

dhe shoqëror. Këto reforma në drejtësi duhet bërë nëpërmjet miratimit të disa akteve

juridike, të cilat e rregullojnë sistemin e drejtësisë në Shqipëri. Me rëndësi të veçantë

është cilësuar miratimi i Ligjit për rivlerësimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve (i njohur

ndryshe si “vetting”).

Reformat zgjedhore, gjithashtu sipas raportit205

të Komisionit Evropian, janë një

përparim për shkak të miratimit të paketës së legjislacionit lidhur me këtë fushë. Mbajtja

e zgjedhjeve të lira dhe të drejta siguron ndërtim të institucioneve stabile në vend.

Bojkotet e shpeshta parlamentare nuk ndikojnë në zhvillimin e demokracisë.

Fatkeqësisht, dukuria e bojkotit parlamentar është bërë dukuri edhe e disa vendeve tjera

në rajon. Ky bojkot po ashtu ndikon negativisht në raport me mbikëqyrjen ose kontrollin

qeveritar, si dhe mos praninë e partive opozitare në punimet e rregullta parlamentare dhe

të komisioneve parlamentare.

Reformat në administratën publike me qëllim të funksionimit në mënyrë efikase

dhe të depolitizuar. Administrata është një nga kriteret kryesore të procesit integrues

evropian. Fundja, marrja përsipër e zbatimit të detyrimeve nga shteti kandidat është një

prej elementeve thelbësore. Administrata është aftësia e shtetit, jo vetëm për t‟i zbatuar

obligimet lidhur me procesin e anëtarësimit, por edhe për funksionimin e tij sipas

parimeve kryesore evropiane.206

Hapja e negociatave me BE-në do ta ndihmojë këtë vend

në përmbushjen e reformave të caktuara, sepse ato nuk janë kritere, të cilat mund të

përmbushen brenda një viti, ose periudhe të caktuar. Mirëpo, ky proces është një

transformim i plotë politik dhe shoqëror i vendit. Shqipëria, sikur të gjitha vendet e

Ballkanit Perëndimor, e ka një të kaluar të bujshme historike dhe politike, sepse nga koha

e Perandorisë Romake dhe ndarjes së saj në atë të Perëndimit dhe të Lindjes, ajo mbeti

pjesë e Lindjes, pastaj pjesë e Perandorisë Osmane dhe së fundi pjesë e grupit të bllokut

Sovjetik, ose socialist.207

Ndërsa integrimi evropian i Shqipërisë nuk cilësohet vetëm si

aspiratë e skenës politike dhe qeverisëse, ose partive politike, por gjithashtu dhe vullnet i

203


Bashkimit Evropian, i përkthyer në shqip nga Ministria e Integrimit Evropian në Shqipëri, Tiranë, Titulli I,

Dispozita të Përbashkëta (neni 2), fq. 20. 204

European Parliament, An EU mechanism on democracy, the rule of law and fundamental rights, Annex I

– An EU mechanism on democracy, the rule of law and fundamental rights, by EPRS, PE 579.323, April

2016, fq. 139-153. 205

Komisioni Evropian, Raporti i vitit 2016 për Shqipërinë, “Dokument pune i stafit të Komisionit, DPS

(2016) 364, Bruksel, 9.11.2016, fq. 8. 206


Bashkimit Evropian, i përkthyer në shqip nga Ministria e Integrimit Evropian në Shqipëri, Tiranë, Titulli I,

Dispozita të Përbashkëta, (Neni 2), fq. 20. 207

Albert Ragipi, Shqipëria në marrëdhëniet ndërkombëtare, Perspektiva dhe sfidat e integrimit të

Shqipërisë në Bashkimin Evropian,Shqipëria dhe treni Evropë, AIIS Albanian Institute for International

Studies, Tiranë 2013, fq. 371

75

qytetarëve të saj. BE-ja e ka mbështetur Shqipërinë në përmbushjen e detyrimeve në

kuadër të procesit të anëtarësimit nëpërmjet asistencës financiare të IPA fondeve. Nga

viti 2007 deri në vitin 2013 ajo ka përfituar fonde prej rreth 594 milionë euro.208

Shqipëria karakterizohet si vend i veçantë në procesin e integrimit evropian për shkak të

disa specifikave, si:

- Vendi i vetëm në rajon që për fqinjë i ka të gjitha shtetet vendet, të cilat janë të

banuara me popullatë shqiptare (Shembull, në veri kufizohet me Malin e Zi dhe

Kosovën, në lindje me Maqedoninë dhe në jug me Greqinë);

- Shqipëria është vendi i vetëm në rajon që u bë pjesë e Procesit të Stabilizim-

Asociimit, sepse të gjitha vendet tjera kanë qenë pjesë e Jugosllavisë, pra në një

federatë të përbashkët;

- Shqipëria, pavarësisht së kaluarës së saj komuniste diktatoriale, ende ruan disa

tradita kulturore dhe fetare. Njihet gjerësisht për harmoni dhe tolerancë fetare. Në

aspektin kulturor dhe shoqëror, Shqipëria është një vend me traditë evropiane, si

në aspektin kulturor, tradicional dhe vlerave.209

Transformimi i këtij vendi, duke

marrë parasysh të kaluarën, është i jashtëzakonshëm, ashtu siç e quan Johan Olsen

Transformimin e BE-së, nga një vend i zakonshëm në një vend të

jashtëzakonshëm.210

Ajo që duhet të ketë parasysh Shqipëria pas kësaj periudhe, konkretisht me hapjen e

negociatave është procesi negociator. Shembulli i Kroacisë do të ndihmojë në

organizimin e ekipeve negociuese dhe kuadrit ligjor, për shkak të rezultateve pozitive.

Shqipëria në vitin 2009 u bë anëtare e NATO-s, së bashku me Kroacinë. Siç

duket, NATO-ja ka qenë më e hapur se BE-ja ndaj vendeve të Ballkanit Perëndimor. Ani

pse BE-ja vazhdimisht ka pohuar se dyert e saj janë të hapura për këto vende, ende nuk

është e qartë perspektiva e tyre. Madje, gazetari Ivan Krastev thotë se ajo është bërë

tashmë një shaka popullore për shkak të skepticizmit, sipas së cilës dallimi ndërmjet

optimistëve dhe pesimistëve në Ballkan për integrim evropian është: “Optimistët besojnë

se Turqia do të bëhet anëtare e BE-së gjatë presidencës së Shqipërisë, ndërsa pesimistët

mendojnë se Shqipëria do të anëtarësohet gjatë presidencës së Turqisë”.211

Mali i Zi

Në vitin 2006 e shpalli pavarësinë dhe u nda nga unioni Serbi dhe Mali i Zi, dhe

menjëherë pas ndarjes nga Serbia, në vitin 2007 e nënshkroi MSA-në. Saktësisht dy vjet

208

Raporti i vitit 2016 për Shqipërinë, Komunikata e Komisionit Evropian, Këshillit, Komitetit Ekonomik

dhe Social Evropian dhe Komitetit të Rajoneve, Komunikim i vitit 2016 për Politikat e BE-së për Zgjerim,

DPS (2016) 364, Bruksel, 9.11.2016, fq. 108. 209

M. Bogdani, & J. Loughlin, Albania and the European Union. The Tumultuous Journey towards

Integration and Accession. I.B.Tauris & Co Ltd, 2007, fq. 32. 210

Johan P. Olsen, The Many Faces of Europeanization, JCMS 2002, Volum 40, November 5, fq. 923. 211

Ivan Krastev, EU goes back to the future in the Balkans, Russia and Turkey are united in efforts to

reduce the bloc`s influence, 15 March 2017. Për më shumë: https://www.ft.com/content/620509da-0968-

11e7-ac5a-903b21361b43?mhq5j=e1

https://www.ft.com/content/620509da-0968-11e7-ac5a-903b21361b43?mhq5j=e1


76

nga shpallja e pavarësisë aplikoi për marrjen e statusit të vendit kandidat për anëtarësim

në BE (më 2008). Kjo e fundit u tregua e shpejtë dhe ia dha Malit të Zi statusin zyrtar të

vendit kandidat për anëtarësim në vitin 2010. Gjithashtu, dy vjet më pas, më 2012, BE-ja

i hapi negociatat për pranimin e tij. Ky vend, për dallim nga vendet tjera në rajon, brenda

një periudhe të shkurtër i filloi negociatat për anëtarësim. Mirëpo, procesi i anëtarësimit

në BE nuk do të jetë më i suksesshëm se aspirata e tij për anëtarësim në NATO212

.

Ndërsa në qershor të vitit 2017 u bë anëtar i plotë i NATO-s. Ky proces nuk kishte kaluar

megjithatë qetë për shkak se pati një përpjekje të dështuar të grusht shtetit në Mal të Zi.213

Në bazë të zbatimit të Strategjisë për Zgjerim të BE-së 2016, sfidat kryesore me të

cilat përballet Mali i Zi dhe vendet tjera të Ballkanit Perëndimor janë kryesisht: sundimi i

ligjit, të drejtat themelore, migrimi, funksionimi i institucioneve demokratike dhe

reformat në administratën publike, ekonomia dhe bashkëpunimi rajonal.214

Anëtarësimi i Malit të Zi në BE është një objektiv strategjik pas shpalljes së

pavarësisë (në vitin 2006). Mirëpo, përveç problemeve që tashmë ekzistojnë në kuadër të

BE-së, anëtarësimi i mundshëm i Malit të Zi është një sfidë për shkak të disa

karakteristikave që përmban. Si një vend relativisht i vogël, me një popullsi prej rreth 622

mijë banorësh (Eurostat, 2017) dhe me një ekonomi jo konkurruese me tregun e BE-së,

do të jetë sfidë e saj në procesin e integrimit evropian në të ardhmen.

Interesi kryesor për anëtarësim në BE i këtij vendi është shkëputja e ndikimit

(inferioritetit) nga Serbia për shkak të së kaluarës historike. Kjo shkëputje nuk qe e lehtë

për këtë vend (tentimi i grusht shtetit) me një popullatë me shumicë malazeze, rreth 45

%. Prandaj, ndërtimi i institucioneve qeverisëse nuk mund të bëhet pa pjesëmarrjen e

grupeve tjera etnike. Konsolidimi i segmenteve të partive politike gjithashtu është një nga

problemet kryesore për shkak të fragmentimit në aspektin e identitetit, si rezultat i

ndikimit serb215

dhe orientimit të tyre në sistemin politik. Kurse sfidat kryesore të cilat i

ka evidentuar Komisioni Evropian janë: depolitizimi i administratës publike dhe

shërbimeve publike; luftimi i krimit të organizuar dhe korrupsionit (trak record); zbatimi i

legjislacionit që ka të bëjë me pavarësinë, llogaridhënien dhe profesionalizmin e

gjyqësorit; efikasiteti në kryerjen e hetimeve për hetime financiare dhe konfiskimi, si dhe

sekuestrimi i pasurisë së përfituar në mënyrë kriminale; të drejtat e njeriut dhe

veçanërisht lirisë së shprehjes; zvogëlimi i borxhit publik dhe deficiti i lartë fiskal;

212

Në dhjetor të vitit 2015, Mali i Zi ka marrë një ftesë nga NATO-ja për t‟iu bashkuar, e cila ka pasuar me

nënshkrimin e anëtarësimit në maj 2016 dhe pas ratifikimit të saj nga shtetet anëtare iu bashku NATO-s. 213

Pas tentimit të dështuar të grusht shtetit, institucionet e Malit të Zi e akuzuan Shërbimin Sekret Rus për

përfshirjen e këtij komploti me qëllim të parandalimit të anëtarësimit në NATO. Këto akuza ishin bërë edhe

nga prokurori special në Mal të Zi, Milivoje Katnic. Ky tentim kishte ndodhur në tetor 2016, me ç‟rast janë

akuzuar 14 persona nga gjykata malazeze, 2 prej të cilëve janë rusë. 214

Montenegro 2016 Report, Communication from the Commission to the European Parliament, the

Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, 2016

Communication on EU Enlargement Policy, SWD (2016) 630 final, Brussels, 9.11.2016, fq: 3-8. 215

Kjo bëhet për shkak të së kaluarës së përbashkët në kuadër të Jugosllavisë, si dhe lidhjeve historike dhe

kulturore. Një argument tjetër është përbërja e popullsisë, e cila e ka një përqindje të serbëve që jetojnë në

Mal të Zi.

77

përgatitja e legjislacionit vendor të harmonizuar dhe përafruam me acquis të BE-së dhe,

në veçanti, zbatimi i tij etj.216

Kurse në kuadër të asistencës financiare të realizuar

nëpërmjet IPA fondeve, Mali i Zi ka përfituar rreth 235 milionë euro ndërmjet periudhës

së vitit 2007 dhe vitit 2013.217

Kurse për periudhën 2014-2020 është paraparë të ndahen

mjete prej 270,5 milionë euro.

Në përgjithësi, procesi i anëtarësimit është duke shkuar në drejtimin e duhur. BE-

ja ka hapur disa kapituj të acquis me Malin e Zi dhe mbyllja e tyre do të bëhet në bazë të

përparimit në përmbushjen e obligimeve.

Mali i Zi e ka një pozitë gjeopolitike të rëndësishme në rajon dhe në veçanti për

shkak të daljes në Detin Adriatik. Ndoshta pikërisht për shkak të kësaj pozite, ka qenë e

rëndësishme që NATO-ja ta përfshijë në gjirin e saj. Anëtarësimi në këtë organizatë ka

pamundësuar influencën e Rusisë në Detin Adriatik. Zgjerimi i sigurisë së kësaj aleance

do të forcohet me anëtarësimin e këtyre vendeve në BE, ani pse kohët e fundit është rritur

diskrepanca ndërmjet këtyre dy organizatave (BE-së dhe NATO-s) sa i përket

përkushtimit të tyre në Ballkan për shkak të ndryshimit në administratën e SHBA-ve, si

dhe ngjarjeve në kuadër të BE-së, pas kërkesës së Britanisë së Madhe për shkëputje nga

Bashkimi.

Mali i Zi është duke e vazhduar dialogun politik dhe ekomomik me BE-në

nëpërmjet strukturave të parapara me MSA.218

Pas ngjarjeve që kishin të bënin me tentim për grusht shtet - ndërhyrja e Shërbimit

Sekret Rus për pengimin e Malit të Zi të anëtarësohet në NATO, si rezultat i këtij

presioni të Rusisë ka pasur mendime219

se Mali i Zi duhet të anëtarësohet në BE

nëpërmjet procedurave urgjente. BE-ja në Këshillin Evropian220

kishte diskutuar për

situatën e brishtë të vendeve të Ballkanit Perëndimor si rezultat i sfidave të brendshme

dhe të jashtme të tyre.

Serbia

Çështja e anëtarësimit të Serbisë në BE është e komplikuar, sikur edhe e vendeve

tjera të rajonit. Ky komplikim në këtë rast është rezultat i së kaluarës së saj historike,

luftënxitëses, përçarjes, marrëdhënieve të veçanta dhe ndikimit rus etj. Serbia, si

216

Montenegro 2016 Report, Communication from the Commission to the European Parliament, the

Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, 2016

Communication on EU Enlargement Policy, SWD (2016) 360, Brussels, 9.11.2016. 217

Ibid, fq. 85. 218

STABILISATION AND ASSOCIATION AGREEMENT between the European Communities and their

Member States of the one part, and the Republic of Montenegro, of the other part, 11566/07 Limite

COWEB 117, Brussels, 21 September 2007. 219

Kjo ide në fillim është iniciuar nga kryeministri sllovak Robert Fico dhe kryeministri i Malit të Zi,

Dushko Markoviq. 220

Shih: Conclusions by the President of the European Council, (OR.EN) Brussels, 9 March 2017, IV.

Western Balkans, 13. fq. 6.

78

prodhues kryesor i luftërave në Ballkan221

, gjithashtu është bërë pengesë kryesore e

procesit të anëtarësimit të këtij rajoni në BE. Ky vend, i cili e mori trashëgimin e

Jugosllavisë, po ashtu ishte shkaktari i drejtpërdrejtë i shpërbërjes së saj. Pas shkëputjes

së katër republikave (Sllovenisë, Kroacisë, Maqedonisë dhe Bosnjë-Hercegovinës) si dhe

Kosovës (e cila ishte nën administrimin e UNMIK-ut, sipas Rezolutës 1244 të Këshillit të

Sigurimit të OKB-së), dy republikat e mbetura, Serbia dhe Mali i Zi, e krijuan shtetin e

quajtur Unioni i Serbisë dhe Malit të Zi, në vitin 2003, i cili zgjati deri në vitin 2006.

Sikur vendet tjera në rajon, edhe Serbia është bërë pjesë e Procesit të Stabilizim-

Asociimit. Mirëpo, përparimi i negociatave për MSA-në do të varet nga bashkëpunimi

me Gjykatën Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë (ICTY). Më 2007, politika e saj

i hapi rrugë bashkëpunimit me këtë tribunal ndërkombëtar, e si pasojë rifilluan bisedimet

për MSA-në. Kështu, në vitin 2008 është miratuar partneriteti evropian me Serbinë, në

bazë të të cilit u përcaktuan prioritetet që ndërlidhen me aplikimin e saj për statusin e

vendit kandidat për anëtarësim. Ndërsa, më 2009 ajo e ka dorëzuar kërkesën për

aplikimin zyrtar për marrjen e statusit të vendit kandidat, të cilin zyrtarisht e ka pranuar

nga BE-ja më 2012. Kurse nënshkrimi i MSA-së është realizuar në vitin 2008 dhe ka hyrë

në fuqi në vitin 2013. Disa muaj më vonë pas hyrjes në fuqi të MSA-së, BE-ja e pranoi

nisjen e negociatave për anëtarësim. Mirëpo, hapja e negociatave shkoi aq ngadalë për

shkak të pretendimit të saj territorial ndaj vendeve tjera të rajonit, siç janë Kosova dhe

Bosnjë-Hercegovina. Gjithashtu të paprekura nuk mbeten edhe Kroacia, Maqedonia dhe

Mali i Zi. Në të gjitha polemikat që bëheshin në kurriz të shqiptarëve pa dyshim se

përfshihej edhe Shqipëria. Pra, Serbia është bërë si një “shkëndijë” në Ballkan për të cilën

kujdeseshin, jo vetëm BE-ja dhe SHBA-të, por edhe Rusia, në anën tjetër.

Problemet kryesore me të cilat përballet Serbia në rrugën e saj drejt anëtarësimit në

BE, janë:

- normalizimi i marrëdhënieve me fqinjët (në veçanti normalizimi i marrëdhënieve

me Kosovën);

- avancimin i të drejtave dhe lirisë së shprehjes;

- respektimi i lirive dhe të drejtave të njeriut, duke marrë parasysh aspektin etnik

dhe atë çfarë përfaqësojnë për komunitetin e tyre gjinore etj.;

- zbatimi i plotë i MSA-së, që ka të bëjë me disa specifika, siç janë produktet

bujqësore, ndihma shtetërore dhe çështjet fiskale;

- zvogëlimi i numrit të qytetarëve të cilët kërkojnë azil në shtetet anëtare të Zonës

Shëngen etj.222

221

Atentati i vrasjes së Franz Ferdinand të Austrisë më 28 qershor 1918 nga atentatori serb ishte dhe

pikënisje e fillimit të Luftës së Parë Botërore. Pastaj luftërat ballkanike dhe së fundmi luftërat në të cilat

Serbia e sulmoi Kroacinë, Bosnjë-Hercegovinën dhe Kosovën. 222

Serbia 2016 Report, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the

European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, 2016 Communication on

EU Enlargement Policy, Brussels, 9 November 2016.

79

Ndër të tjera, për BE-në mbetet gjithashtu shqetësuese çështja e ndërlidhjes së

politikës së jashtme dhe të sigurisë së saj me politikën e përbashkët të jashtme dhe të

sigurisë së BE-së.223

Ky shqetësim është përcjellë vazhdimisht pikërisht për shkak të

influencës së Rusisë dhe interesimit të saj në rritje për ta shtrirë ndikimin në Ballkan.

Serbia tash e një kohë të gjatë mban lidhje të veçanta me Rusinë.

Në vitin 2011, me qëllim të përmirësimit të agjendës evropiane të Serbisë, disa

krerë224

të institucioneve të saj paralajmëruan për rritje të nacionalizimit dhe skepticizmit

sa i përket integrimit evropian. Ky nacionalizëm i deklaruar kishte ndikuar te BE-ja për

dhënien e statusit të vendit kandidat, edhe pse Serbia nuk i kishte përmbushur të gjitha

kriteret e kërkuara.225

Shqetësim tjetër i BE-së është raporti i Serbisë me Kosovën. Madje, përparimi i

saj në procesin integrues evropian është bërë pikërisht për shkak të fillimit të dialogut në

Bruksel ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, në vitin 2011. Pavarësisht angazhimit të madh të

SHBA-ve dhe BE-së, gjasat që sovraniteti i Kosovës si shtet i pavarur është vështirë të

pranohet nga Serbia për shkak të obstruksioneve të saj që e pengojnë anëtarësimin e

Kosovës në OKB.226

Megjithatë, dialogu ndërmjet këtyre dy vendeve nuk kishte për

qëllim vetëm njohjen ose pranimin e Kosovës dhe anëtarësimin në OKB, por ndaljen e të

gjitha obstruksioneve dhe propagandës, e cila vazhdon të bëhet nga Serbia, siç është

njohja nga shtetet tjera, bashkëpunimi në kuadër të CEFTA-s, si dhe nismat tjera

ndërkombëtare dhe rajonale.

Po ashtu, raporti i Serbisë me Bosnjë-Hercegovinën për shkak të njësisë federale

të Republika Sërpska është shqetësim tjetër i BE-së. Presidenti i kësaj republike (Milorad

Dodik) disa herë kishte deklaruar se do të shkëputej nga Bosnjë-Hercegovina për t‟iu

bashkuar Serbisë, sipas të cilit ky shtet është një eksperiment i dështuar ndërkombëtar.227

Një shkëputje e mundshme e kësaj republike do të krijonte një konflikt të hapur me

Bosnjë-Hercegovinën, duke marrë parasysh brishtësinë për shkak të dominimit të tri

grupeve të ndryshme: boshnjake, serbe dhe kroate. Problemi i hapur ndërmjet Serbisë dhe

Bosnjë-Hercegovinës është si rezultat i zhvillimit të disa marrëdhënieve të Serbisë me

Republikën Sërpska pa e përfillur Sarajevën si kryeqytet të saj. Ndërmjet këtyre vendeve

ende janë disa çështje të pazgjidhura, siç janë shënimi i kufirit, statusi i refugjatëve,

pronësia e paraluftës dhe rastet e krimeve të luftës.

Raporti i saj me Malin e Zi po ashtu është një çështje specifike sa u përket

marrëdhënieve në rajon. Serbia ka vazhduar të ndërhyjë në Mal të Zi që nga koha kur ky

vend e deklaroi shpalljen e pavarësisë së vet. Pastaj çështja e njohjes së pavarësisë së

223

Ibid, fq. 6. 224

Deklarata e presidentit të Serbisë, Boris Tadia, në dhjetor 2011, se ka rritje të nacionalizimit dhe kjo

rritje do të bëhet edhe më shumë nëse nuk do të ketë përparim të Serbisë drejt anëtarësimit në BE. 225

Janusz Bugajski, Return of the Balkans: Challenges to European Integration and U.S. Disengagement,

Strategic Studies Institute and U.S. Army War College Press, SSI, May 2013, II Serbian Aspiration, fq: 7-8. 226

Ibid, fq. 13. 227

Ibid, fq. 26.

80

Kosovës (tetor 2008) ishte bërë cak i akuzave ndaj këtij vendi. Aspektet kryesore të

polemikave ndërmjet këtyre dy vendeve janë: aspekti gjuhësor, fetar, demografik etj.

Një çështje tjetër po ashtu e rëndësishme e Serbisë është në raport me Vojvodinën.

Kuvendi i Vojvodinës në vitin 2009 e shpalli një status të ri për këtë provincë, e cila është

pranuar nga Parlamenti serb, megjithatë ka pasur frustrime ndaj Beogradit si qendër për

shkak të mungesës së zhvillimit ekonomik dhe një pavarësie të pushtetit. Nga këto

pakënaqësi kryesisht janë vënë në pah dy grupe të caktuar interesash në Vojvodinë, atyre

të mbështetësve të autonomisë më të madhe nga Beogradi dhe të nacionalistëve serbë.228

Sikurse vendet tjera të rajonit, edhe Serbia ka përfituar nga ndihma financiare e

IPA fondeve. Një ndihmë të konsiderueshme ajo e ka pranuar për periudhën e

mbështetjes që është ofruar në vitin 2015, pas rritjes së fluksit të emigrantëve, mbështetje

ad hoc e cila është realizuar në shumën prej 45,6 milionë euro,229

si dhe ndihmë tjetër për

menaxhim kufitar të krizave me refugjatë, në kohën e krizës së refugjatëve si pasojë e

luftës në Siri, kur njëri nga korridoret kryesore të depërtimit të tyre në Evropë ishte ai

nëpërmjet Serbisë. Sipas IPA II, ky vend do të përfitojë nga asistenca para anëtarësimit

rreth 1,5 miliard euro për periudhën 2014-2020.230

Bosnjë-Hercegovina

Bosnjë-Hercegovina dhe Kosova janë dy vende, të cilat ende nuk e kanë marrë

statusin e vendit kandidat, por e mbajnë statusin e vendit kandidat potencial. Këtë status,

Bosnjë-Hercegovina e ka marrë qysh në Këshillin Evropian të Selanikut, në vitin 2003.

Nënshkrimi i MSA-së në vitin 2008 dhe hyrja në fuqi e saj në vitin 2015 tregon për një

periudhë 6-vjeçare të stagnimit në marrëdhëniet e saj me BE-në. Problemi kryesor i këtij

stagnimi ishte rasti Sejdiç dhe Finic231

në Bosnjë, që ishte konsideruar në kundërshtim

me Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Mirëpo, edhe pse MSA-ja ka hyrë në

fuqi, sfidat kryesore për Bosnjë-Hercegovinën mbeten të mëdha, kryesisht sa i përket

zbatimit të saj, funksionimi i niveleve të ndryshme administrative dhe koordinimi i tyre,

miratimi i legjislacionit etj. Në brishtësinë e situatës së brendshme, kontribut të veçantë

kanë dhënë kërkesat e serbëve për autonomi të plotë administrative, apo edhe shkëputje

228

Ibid, fq. 32-34. 229

Serbia 2016 Report, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the

European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, 2016 Communication on

EU Enlargement Policy, Brussels, 9 November 2016, fq: 85-86. 230

Ibid, fq. 85. 231

Dy shtetas të Bosnjë-Hercegovinës, pjesëtarë të përkatësive të ndryshme, si rome dhe hebreje, Dervo

Sejdiç dhe Jakob Finci, kanë qenë palë paditëse në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut lidhur me

diskriminimin e tyre si anëtarë të pakicave. Kjo gjykatë nxjerr vendimin në dhjetor të vitit 2009, kur

konstaton se janë bërë shkelje të nenit 14 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, e ndërlidhur me

nenin 3 të Protokollit nr. 1 të saj, lidhur me rregullat e Kushtetutës së Bosnjë-Hercegovinës në lidhje me

Kuvendin Popullor të Bosnjë-Hercegovinës, si dhe shkeljen e nenit 1, të Protokollit nr. 12, lidhur me

marrëveshjet kushtetuese në Presidencën e Bosnjë-Hercegovinës. Shih: European Court of the Human

Rights, Grand Chamber, “Case of Sejdic and Finci v. Bosnia and Herzegovina”, (Applications nos.

27996/06 and 34836/06), Judgment, Strasbourg, 22 December 2009.

81

nga Bosnjë-Hercegovina, kërkesat e vazhdueshme të kroatëve për status të veçantë të

pakicave, si dhe rritja e nacionalizmit boshnjak si kundërpërgjigje ndaj tyre dhe mbrojtje

të saj.232

Bosnjë-Hercegovina më 2016 e ka dorëzuar aplikimin për marrjen e statusit të

vendit kandidat për anëtarësim. Marrëveshja e Dejtonit (Marrëveshja e Paqes së Dayton,

1995), edhe pse i dha fund luftës në këtë vend, megjithatë nuk u zgjidh përfundimisht

çështja e brendshme dhe e qëndrueshme e sistemit politik. Ky është sistem i përfaqësimit

shtetëror trepalësh me rotacion. Këshilli i Ministrave (e përfaqëson Ekzekutivin), kurse

Asambleja Parlamentare bikamerale ose dy dhomëshe është përzierje e detyrimeve dhe të

drejtave ndërmjet tre popujve të ndryshëm. Po ashtu, ky vend, përveç ndarjes territoriale

ndërmjet tri grupeve të popullit, gjithashtu këto grupe bëjnë pjesë në tri identitete të

ndryshme fetare, siç janë: boshnjakët, e përfaqësojnë komunitetin mysliman, serbët atë

ortodoks dhe kroatët atë katolik. Kjo ndarje e ka vështirësuar edhe më shumë zbatimin e

reformave të nevojshme për avancimin në procesin e anëtarësimit. Ishte iluzion të

besuarit e liderëve të BE-së se procesi i integrimit evropian dhe zvogëlimi i mbikëqyrjes

ndërkombëtare do të ndikonte te liderët e Bosnjë-Hercegovinës për thellim të reformave

të tyre.233

Sipas raporteve të Komisionit Evropian për avancimin e procesit të integrimit evropian,

në Bosnjë-Hercegovinë duhet përballuar sfidat, siç janë:

- reformat në sektorin e administratës publike dhe të menaxhimit të financave

publike;

- funksionimi i pavarur i sistemit gjyqësor dhe evitimi i ndërhyrjes së politikës;

- luftimi i korrupsionit dhe krimit të organizuar;

- avancimi i të drejtave dhe lirive të njeriut dhe të pakicave;

- shprehja e lirë ose avancimi i lirisë së shprehjes;

- vazhdimi i reformave për zhvillimin ekonomik të vendit etj.234

Përmbushja e këtyre kërkesave nga BE-ja bëhet e vështirë kur e kemi parasysh

situatën e brendshme politike të brishtë në këtë vend. BE-ja është duke bërë përpjekje të

vazhdueshme për ta ruajtur një stabilitet të Bosnjë-Hercegovinës sipas marrëveshjes së

paqes në Dejtonit. Mirëpo, përbërja e saj fragjile, e ndarë në formë administrative dhe

kulturore (fetare), ka ndikuar në funksionimin e saj. Boshnjakët, të udhëhequr nga

interesi për ta funksionalizuar shtetin e tyre, kanë gjetur kundërshtimin serb dhe kroat, të

cilët dëshirojnë që të kenë sa më shumë pavarësi nga frika e centralizimit të pushtetit.

Gjithashtu faktor tjetër i rëndësishëm është mbështetja e këtyre dy grupeve etnike (serbe

dhe kroate) nga shtete e tyre, siç janë Serbia në lindje dhe Kroacia në perëndim dhe veri

232


Strategic Studies Institute and U.S. Army War College Press, SSI, May 2013, II Serbian Aspiration, fq. 34. 233

Ibid, fq. 35. 234

Bosnia and Herzegovina 2016 Report, Communication from the Commission to the European

Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions,

SWD (2016) 365, Brussels, 9.11.2016.

82

të Bosnjë-Hercegovinës. Në bazë të këtyre fakteve, stabiliteti në këtë vend është

gjithashtu stabilitet edhe për rajonin. Çdo prodhim i krizës në këtë vend është magnet për

kriza të reja dhe përhapjen e tyre në këtë rajon. Madje, deklaratat e këtij vendi shpesh nuk

kanë qenë të harmonizuara me politikën e përbashkët të jashtme të BE-së (CFSP)235

, siç

janë masat kufizuese të BE-së ndaj Rusisë për shkak të aneksimit të paligjshëm të

Krimesë.236

BE-ja vazhdimisht e kishte kushtëzuar procesin e integrimit evropian të Bosnjë-

Hercegovinës me plotësimin e kushteve të brendshme, ashtu siç ishte kërkuar kryesisht

për MSA-në.237

Mirëpo, vazhdimi i status quo-s nuk shihet si përmirësim i gjendjes në

këtë vend, por më shumë si interes i klasës politike dhe humbje e shpresës së shoqërisë

për anëtarësim në BE.238

Madje, ky vend është krahasuar me Kosovën për shkak të

mungesës së sovranitetit, institucioneve të dobëta dhe refuzimit të pakicës serbe për t‟u

integruar në këto shtete. Këto probleme janë disa nga çështjet të cilat kanë ndikuar që

Bosnjë-Hercegovina dhe Kosova të mbeten vendet e fundit në Ballkanin Perëndimor me

statusin e vendit kandidat potencial.239

Gjithashtu, ajo që i veçon këto dy vende në rajon

është prania e misioneve të ndryshme ndërkombëtare.

BE-ja e ka mbështetur Bosnjë-Hercegovinën nëpërmjet asistencës financiare.

Vetëm për periudhën 2014-2017, në kuadër të IPA II janë siguruar rreth 160 milionë

euro, kurse mbi 40 milionë euro janë zotuar vetëm për masat e ndërmarra për rimëkëmbje

si rezultat i përmbytjeve.240

NATO-ja gjithashtu e ka luajtur një rol të rëndësishëm në Bosnjë-Hercegovinë,

sidomos lidhur me mbështetjen që i ka ofruar BE-së sipas marrëveshjes që njihet si

“Berlin Plus”, i vitit 1996. Në këtë marrëveshje është hapur mundësia e krijimit të një

identiteti evropian për siguri dhe mbrojtje pas dakordimit të ministrave të Jashtëm të

vendeve anëtare të NATO-s. Kjo marrëveshje ka shërbyer që të ndihmohet misioni i BE-

së në Bosnjë-Hercegovinë nëpërmjet përdorimit të aseteve të NATO-s.241

235

Nënkupton: Common Foreign and Security Policy (CFSP) for the European Union. 236

Bosnia and Hercegovina 2016 Report, Communication from the Commission to the European


SWD (2016) 365, Brussels, 9.11.2016, fq. 76. 237

Vendosja e tri parimeve të detyrueshme nga BE-ja për reforma dhe pajtueshmëri policore si parakusht

për nënshkrimin e MSA-së. Shih: Marta Szpala, “Paradoxes of Stabilisation, Bosnia and Herzegovina from

the perspective of Central Europe”, OSW Report, Warsaw, February 2016, fq. 116. 238

Ibid, fq. 125. 239

Wolfgang Koeth, “Bosnia, Kosovo and the EU: Is Accession Possible without Full Sovranity?”, për më

shumë shih: http://www.eipa.eu/files/repository/eipascope/20120710143924_WKO_Eipascope2012.pdf 240

Bosnia and Hercegovina 2016 Report, Communication from the Commission to the European


SWD (2016) 365, Brussels, 9.11.2016, fq. 77. 241

Raport i NATO-s, NATO në Ballkan, “Duke sjellë paqe e stabilitet në Ballkan”, Bosnjë-Hercegovinë,

Kosovë, shkurt 2005.

http://www.eipa.eu/files/repository/eipascope/20120710143924_WKO_Eipascope2012.pdf

83

2.3. Angazhimet e BE-së në Ballkan (çështja e politikës së jashtme dhe

sigurisë së përbashkët)

Vendet e Ballkanit Perëndimor janë partner i rëndësishëm i BE-së për shkak të

procesit të anëtarësimit të tyre. Ky partneritet është evidentuar në Strategjinë globale të

Politikës së Jashtme të BE-së,242

sipas së cilës rikonfirmohet edhe një herë perspektiva e

tyre evropiane. Mirëpo, politika e BE-së do të vazhdojë të jetë e rreptë ndaj vendeve

kandidate për anëtarësim lidhur me përmbushjen e kritereve për pranim. Zotimet e saj

sipas kësaj strategjie janë përqendrimet në kërkesat për arritjen e reformave, mbështetja

dhe bashkëpunimi më i madh. BE-ja i ka përcaktuar politikat kryesore dhe me interes të

veçantë që ndërlidhen me politikën e Zgjerimit të saj, siç janë: luftimi i terrorizmit,

çështjet e sigurisë, migrimi, transporti, energjia dhe çështjet e klimës.243

Menjëherë pas rezultateve të votimit, në referendumin e mbajtur në Britaninë e

Madhe për daljen nga BE-ja, më 16 shtator 2016, në Bratislavë është mbajtur takimi i 27

shteteve anëtare për të diskutuar lidhur me të ardhmen e këtij Bashkimi. Ky samit, i

njohur ndryshe si Samiti i Bratislavës, ka nxjerrë në pah problemet kryesore me të cilat

është duke u përballur BE-ja kohët e fundit. Mungesa e komunikimit të mirëfilltë

ndërmjet shteteve anëtar, institucioneve të BE-së me qytetarët e saj, sipas saj, të deklaruar

në samit244

, është njëra nga arsyet që ka ndikuar në rritjen e pesimizmit dhe humbjen e

besimit. Në kuadër të këtij Bashkimi, me gjithë faktin se ecte procesi i thellimit të

reformave në drejtim të integrimit të tyre, prapëseprapë nuk është arritur krijimi i

përbashkët institucional në sektorët e mbrojtjes dhe të sigurisë së brendshme në kuadër të

BE-së. Rënia ekonomike botërore dhe pasiguria e zhvillimit ekonomike dhe sociale,245

të

ndikuara dhe nga fluksi i migrimit të refugjatëve dhe disa akte terroriste gjithandej nëpër

Evropë, kanë ndikuar në rritjen e pesimizmit dhe në shfaqjen e problemeve rreth

funksionimit të institucioneve të BE-së.

Nga Samiti i Bratislavës, BE-ja gjithashtu doli e përkushtuar për vazhdimin e

mbështetjes për vendet e Ballkanit Perëndimor. Kjo mbështetje u theksua kryesisht në

marrjen e masave konkrete lidhur me migrimin e refugjatëve dhe kontrollin e kufirit të

jashtëm. Çështja e kontrollit të jashtëm të këtyre vendeve, përveç interesave tjera, është

një përparësi, të cilën BE-ja mund ta ketë nëse vendet e këtij rajoni bëhen pjesë e saj.

Procesi i anëtarësimit në BE i vendeve të Ballkanit Perëndimor ka shkuar pothuajse

paralelisht me procesin e anëtarësimit të tyre në NATO, edhe pse zgjerimi i NATO-s

është më i madh kohët e fundit në këtë rajon. Një përparësi tjetër është sa i përket çështjes

242

European Union Global Strategy, Shared Vision, Common Action: A Stronger Europe, A Global

Strategy for the European Union`s Foreign and Security Policy, June 2016. Shih web-faqen:

www.europa.eu , ose http://europa.eu/globalstrategy/en 243

Ibid. 244

Shih Deklaratën e Bratislavës: Bratislava Declaration and Roadmap, the Bratislava Summit of 27

Member States, Bratislava, 16 September 2016. 245

Ibid.



84

së mbrojtjes dhe sigurisë së brendshme, ndërsa roli i pazëvendësueshëm i aleancës së

NATO-s është evident për rajonin.

Me ardhjen e administratës së re në krye të Shtëpisë së Bardhë në Uashington janë

shtruar disa dilema sa i përket rolit të SHBA-ve në NATO, dhe si rrjedhojë e kësaj edhe

roli i kësaj aleance në përgjithësi në Evropë. SHBA-të janë partneri kryesor i BE-së, jo

vetëm në çështjen e sigurisë dhe mbrojtjes, por edhe në aspektin tregtar.246

Prandaj, është

e natyrshme që çfarëdo lëvizje e mundshme e politikës amerikane të ketë ndikim të madh

në Evropë. Partneriteti i BE-së me NATO-n është një interes i domosdoshëm, sidomos

lidhur me çështjet e sigurisë dhe presionit global. Çdo dobësim eventual i njërës paraqet

rrezik për partnerin tjetër. Prandaj, për një kohë të gjatë çështja e sigurisë së përbashkët

dhe paqes në Evropë do të varej nga bashkëpunimi dhe ndërveprimi i këtyre dy

partnerëve ndërkombëtarë, kurse bashkëpunimi dhe ndërveprimi i tyre e përbën një

element strategjik. Prania e një numri të madh të shteteve anëtare të BE-së në NATO247

është gjithashtu një element shtesë i rëndësisë së bashkëpunimit të ndërsjellë. Kjo prani e

shteteve anëtare të BE-së e forcon politikën e sigurisë dhe mbrojtjes në Evropë.

Më 8 korrik 2016, në Varshavë të Polonisë është nënshkruar deklarata e

përbashkët ndërmjet BE-së dhe NATO-s,248

nëpërmjet së cilës është synuar rritja e

bashkëpunimit në shtatë fusha kryesore:

1. Kundërshtimet e përbashkëta ndaj kërcënimeve hibride,

2. Bashkëpunimet operacionale të përfshira në det dhe në migracion,

3. Siguria dhe mbrojtja kibernetike,

4. Aftësitë mbrojtëse,

5. Mbrojtja e industrisë dhe hulumtimi,

6. Ushtrimet,

7. Mbështetja e përpjekjeve për ndërtimin e kapaciteteve të partnerëve lindorë

dhe jugorë.249

Në bazë të kësaj deklarate të përbashkët BE-NATO, Këshilli i BE-së, më 6

dhjetor 2016 i ka miratuar disa veprime, të cilat kanë të bëjnë me zbatimin e saj, dhe në

bazë të parimeve: sinqeriteti, transparenca, përfshirja e reciprocitetit. Natyrisht që këto dy

organizata kanë strukturë dhe procedura të ndryshme të brendshme për zbatimin e këtyre

veprimeve sipas kësaj deklarate.

246

Maria Demertzis, André Sapir and Guntram Wolff, Policy Brief, Europe in a new world order, Bruegel

February 2017. Shqyrtimi i tyre lidhur me strategjinë e BE-së ndaj politikës së SHBA-së. 247

Ekzistojnë 22 shtete anëtare të BE-së, të cilat janë pjesë e Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut

(NATO-s). 248

Kjo deklaratë e përbashkët në emër të BE-së është nënshkruar nga presidenti i Këshillit Evropian dhe

presidenti i Komisionit, dhe të NATO-s nga Sekretari i Përgjithshëm. 249

EU-NATO Cooperation - Factsheet, European Union External Action, shih web-faqen:

https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage_en/28286/EU-NATO%20cooperation%20-

%20Factsheet , ose https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/eu_nato_factsheet_18-10-2017_0.pdf

https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage_en/28286/EU-NATO%20cooperation%20-%20Factsheet

https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage_en/28286/EU-NATO%20cooperation%20-%20Factsheet

https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/eu_nato_factsheet_18-10-2017_0.pdf

85

Sipas Janusz Bugajski, ky regjion ka mundur të përfshihet nën ombrellën e dy

organizatave të fuqishme në Evropë, atë të BE-së dhe të NATO-s, duke e përmbushur një

vizion unik dhe historik në kohën më të re të saj.250

Ai konsideron se anëtarësimi i këtyre

vendeve në BE nuk mund të jetë “ilaç për zgjidhje”, pa përfshirjen amerikane, ose të

NATO-s. Një mundësi e tillë e përfshirjes të këtyre vendeve nuk ka ekzistuar asnjëherë

më shumë se kohët e fundit. Mungesën e progresit demokratik, të cilin Bugajski e ka

theksuar për vendet e Ballkanit, për shkak të shtetndërtimit jo të plotë dhe të

kontestuar,251

dhe për këtë arsye është e nevojshme që politika e jashtme e BE-së dhe

shteteve anëtare të jetë e angazhuar. Ky regjion para dy dekadash e gjysmë i ka përfshirë

aktorët kryesorë amerikanë dhe evropianë nëpërmjet misioneve të ndryshme

ndërkombëtare politike, ushtarake dhe humanitare. Mirëpo, ndoshta është koha që BE-ja

ta tregojë seriozitetin më të madh për primatin e saj në këtë pjesë të Evropës Juglindore.

Ndikimet e politikës së jashtme

Politika e jashtme e BE-së është njëra nga kompetencat kryesore e rëndësishme të

saj. Këto kompetenca janë të ndara ndërmjet vetë BE-së dhe shteteve anëtare. Në kuadër

të BE-së, politika e jashtme dhe sigurisë së përbashkët ushtrohet me unanimitet nga

Këshilli Evropian252

në bazë të rekomandimeve të Këshillit të BE-së253

. Sipas përbërjes

së këtyre dy institucioneve mund të kuptohet se politika e jashtme e BE-së është më

komplekse se cilado fushë tjetër. Një rol të veçantë dhe të pazëvendësueshëm e kanë

shtetet anëtare. Baza kryesore juridike e veprimit të politikës së përbashkët të jashtme dhe

të sigurisë është Traktati i Bashkimit Evropian (neni 21 dhe 22), kryesisht për

promovimin e mbrojtjes së vlerave të përbashkëta, demokracisë, shtetit të së drejtës, të

drejtat themelore dhe liritë e njeriut, parimet e barazisë, dinjitetin njerëzor, solidaritetin

dhe respektimin e parimeve të Kartës së OKB-së.254

Në bazë të kompetencave dhe rëndësisë që kanë këto institucione të BE-së lidhur

me veprimet në politikën e jashtme, që paraqet një rëndësi të veçantë për vendet e

Ballkanit Perëndimor, nga këto institucione disa herë është konfirmuar përkushtimi për

250


Strategic Studies Institute and U.S. Army War College Press, SSI, May 2013, fq. 1. 251

Ibid, fq. 3. 252

Këshilli Evropian është njëri nga pesë institucionet kryesore të BE-së (Parlamenti Evropian, Këshilli

Evropian, Këshilli i BE-së, Komisioni Evropian dhe Gjykata e Drejtësisë së BE-së), i cili vendos për

politikën e përgjithshme dhe prioritete e BE-së, në tërësi. Ky institucion përbëhet kryesisht nga krerët e

shteteve anëtare ose qeverive të tyre, së bashku me përfaqësuesit më të lartë të BE-së, siç janë: Presidenti i

Komisionit Evropian dhe Përfaqësuesi i Lartë i Politikës së Jashtme dhe Politika të Sigurisë. 253

Ky institucion, për dallim nga Këshilli Evropian, ka kompetenca legjislative dhe përbëhet nga ministrat

e qeverive të shteteve anëtare, prandaj shpeshherë është dëgjuar të thirret edhe si Këshilli i Ministrave. Këtë

institucion nuk e përbën domosdoshmërisht ministri i njëjtë, për shkak se ata ndërrohen si rezultat i

çështjeve varësisht çka mbulojnë, siç mund të jetë fusha e sigurisë, politikat sociale, transportit etj. 254

Versioni i konsoliduar i Traktateve të Bashkimit Evropian dhe Karta e të Drejtave Themelore e

Bashkimit Evropian, Traktati i Bashkimit Evropian, Kreu II, Dispozitat të veçanta për politikën e

përbashkët të jashtme dhe të sigurisë, Seksioni I - Dispozitat e përbashkëta, si dhe Seksioni 2 - Dispozitat

për politikën e përbashkët për siguri dhe mbrojtjen, Gazeta Zyrtare 115, 09.05.2008 P. 0091-0092, fq. 31.

86

perspektiven evropiane dhe angazhim të politikës së jashtme në këtë rajon. BE-ja mbetet

e përkushtuar me politikën e saj të jashtme pikërisht sa i përket bashkëpunimit rajonal

dhe gjithëpërfshirës, ndërtimit të marrëdhënieve ndërfqinjësore, si dhe progresit në PSA.

Në kuadër të politikës së jashtme, BE-ja është e përfaqësuar me disa misione

diplomatike në shumë vende të botës, duke përfshirë edhe Ballkanin Perëndimor. Ajo

gjithashtu ka vendosur marrëdhënie diplomatike, si me: Shqipërinë, Bosnjë-

Hercegovinën, Malin e Zi, Maqedoninë dhe Serbinë, kurse marrëdhëniet e tilla me

Kosovën janë në nivel të Përfaqësuesit Special dhe të Zyrës së BE-së, si rezultat i

mosnjohjes zyrtare të pavarësisë së saj.

Ndër angazhimet kryesore të politikës së jashtme të BE-së, në vendet e Ballkanit

Perëndimor ka ndodhur ndërmjetësimi në dialogun e zhvilluar ndërmjet Kosovës dhe

Serbisë për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet tyre. Këto bisedime janë udhëhequr

drejtpërdrejt nga Përfaqësuesi i Lartë i BE-së për Punë të Jashtme dhe Politika të

Sigurisë.

BE-ja në vitin 2012 e kishte marrë Çmimin Nobel për Paqe në saje të Zgjerimit

dhe politikës së jashtme të saj, përfshirjes gjithnjë dhe më shumë të shteteve në Evropë,

kryesisht të Evropës Qendrore dhe Lindore në periudhën e Zgjerimit, në vitet 2004 dhe

2007. Me anëtarësimin e vendeve të Ballkanit Perëndimor, ky çmim do t‟i arsyetojë

përpjekjet e BE-së për tejkalimin e konflikteve dhe ndarjeve nëpërmjet promovimit të

paqes dhe prosperitetit në Evropën e bashkuar.

Përfshirja e politikës së jashtme e BE-së në këto vende është përmbushja ose

plotësimi i kapitullit të 31 të acquis, që ndërlidhet me politikën e jashtme, sigurinë dhe

mbrojtjen e përbashkët. Ky kapitull i acquis është një ndër kapitujt më të vështirë për t‟u

realizuar për shkak të Rastit të Kosovës. Nëse BE-ja tregohet e pakujdesshme lidhur me

shtrirjen e politikës së jashtme, vendet e tilla mund ta shfrytëzojnë këtë politikë në

favorin e tyre dhe për interesa nacionale. Lidhja e marrëveshjes së MSA-së me Kosovën

është çështje specifike dhe Serbia mund ta shfrytëzojë disavantazhin e Kosovës karshi

BE-së.

Reflektimi si rezultat i sigurisë së përbashkët

Krijimi i një mbrojtjeje të përbashkët të shteteve anëtare nëpërmjet një veprimi të

unitetit të plotë dhe në mënyrë progresive ka qenë pikësynim i BE-së sipas Traktatit të

Bashkimit Evropian.255

Arritja e këtij objektivi është vënë në pikëpyetje me shfaqjen e

krizës së refugjatëve në Evropë. Politika e përbashkët e jashtme dhe e sigurisë është njëra

nga fushat kryesore që do t‟i jap; dimension të ri segmentit të funksionimit të brendshëm

të BE-së. Kjo politikë e përbashkët e pa unifikuar kryesisht është parë me qëndrimet e

shteteve anëtare ndaj rastit të Sirisë, krizës së Libisë, të Ukrainës etj.

Disa vende të Ballkanit Perëndimor e morën një rëndësi të veçantë nga BE-ja në

kohën e krizës së refugjatëve, pasi ata i shfrytëzuan disa vende të këtij rajoni

255

Ibid, fq: 33- 40.

87

(Maqedoninë, Serbinë, Shqipërinë më pak) si mundësi e mirë për të depërtuar më pas në

Evropë. Të paktën në sytë e BE-së, Ballkani shihej si mundësi e mirë për ruajtjen e kufirit

të Evropës nga kriza e refugjatëve. Kjo është periudha kur ky rajon përballet me dy

gjendje të ndryshme në kuadër të politikës së Zgjerimit të BE-së. E para është thellimi i

krizës së brendshme dhe humbja e interesimit për zgjerimin e mëtutjeshëm, sipas

rrethanave të krijuara si rezultat i anëtarësimit të një numri të madh të shteteve të reja.

Krizat e njëpasnjëshme të krijuara e kanë sfiduar funksionimin e brendshëm, kriza e

euros, kriza e refugjatëve, si dhe mbajtja e referendumit për shkëputje në Britani të

Madhe. Ndërsa gjendja e dytë është fokusi i politikës së përbashkët të jashtme dhe të

sigurisë në Ballkan për arsye të interesave të ndryshme. Siguria dhe paqja e këtij ndikon

në interesat e shteteve anëtare të saj. Zbehja e interesimit për përfshirjen e këtyre vendeve

në kuadër të BE-së ka ndikuar në shtimin e interesave në rritje të Rusisë dhe Turqisë. Ky

fakt domosdoshmërisht e ka vënë në lëvizje Bashkimin për të menduar seriozisht lidhur

me të ardhmen evropiane të këtyre vendeve. Ndërsa për shkak të problemit të brendshëm

të saj, si dhe nga pamundësia për të lëvizur përpara në procesin e anëtarësimit,

institucionet e BE-së të paktën me deklarata përgjigjen në favor të përfshirjes në BE të

vendeve të Ballkanit Perëndimor. Megjithatë, mungon solidariteti i shteteve anëtare për

pranimin e këtyre vendeve.

Gjatë kësaj periudhe, kufizimi i shprehur i lëvizjes së njerëzve ose personave e ka

dëmtuar reputacionin e përbashkët të sukseseve, siç janë katër liritë (mallrat, njerëzit,

shërbimet dhe kapitali)256

në kuadër të funksionimit të tregut të brendshëm.

Paralajmërimet për kthimin e mundshëm të kontrolleve kufitare ndërmjet vendeve të

Zonës Shëngen për shkak të krizës së refugjatëve në vitet 2015 dhe 2016 i ka luhatur

institucionet e BE-së karshi vendeve, të cilat kanë ndërmarrë masa ndaj këtyre lëvizjeve

të njerëzve. Madje, lidhur me masat e paralajmëruara ka pasur reagime të ndryshme nga

institucionet e BE-së.257

Siç duket, politika e përbashkët e jashtme dhe e sigurisë edhe për

një kohë nuk do të kenë solidaritet ose unitet ndërmjet shteteve anëtare të BE-së. Madje,

reflektimi i tyre rreth së ardhmes së këtij Bashkimi do të jetë nën ndikimin e këtyre dy

fushave kryesore të funksionimit të brendshëm të përbashkët.

2.4. Ndikimet e “Brexit” në vendet e Ballkanit Perëndimor

Çështja “Brexit” ka ndikuar në vendet e Ballkanit Perëndimor, kryesisht sa i

përket rritjes së skepticizmit dhe frikës për shtyrje të procesit të anëtarësimit. “Brexit”, pa

dyshim, një ndikim të madh politik dhe ekonomik do ta ketë tek BE-ja dhe te shtetet

anëtare. Ndikimi në Ballkanin Perëndimor do të shtrihet në dy rrafshe të ndryshëm: e

para, në kuadër të BE-së do të mungojë impulsi britanik i përkrahjes për këto vende,

256

Ibid, fq: 59-66. 257

European Parliament, Internal border controls in the Schengen area: Is Schengen crisis-proof?,

Directorate-General for International Policy, Policy Department Citizens` Rights and Constitutional

Affairs, LIBE committee, Brussels, 2016.

88

mbështetja në realizimin e reformave dhe plotësimin e kritereve për anëtarësim; dhe, e

dyta, BE-ja do ta shpenzojë një kohë prej disa viteve në procesin e brendshëm deri në

realizimin e plotë të largimit të Britanisë së Madhe, pra më pak kohë do t‟i përkushtohet

Zgjerimit, dhe përqendrimet kryesisht do të jenë të koncentruara rreth rikonfigurimit të

brendshëm të saj.

Çështja “Brexit” për Bashkimin i ka vënë në lëvizje shumë mendime të ndryshme,

ndër të tjera është dhe ajo e përdorimit të gjuhës angleze, dobësimi dhe humbja e primatit

në autenticitetin e përdorur nga shtetet anëtare të BE-së dhe si gjuhë e dytë258

, si dhe

shumë çështje të tjera që kanë të bëjnë me politikën e përbashkët të mbrojtjes dhe

sigurisë, tregun e brendshëm, ekonominë etj.

Në mars të vitit 2017, Komisioni Evropian e ka përgatitur një “libër të bardhë”, i

cili është publikuar nga presidenti i këtij institucioni, Jean Claude Juncker, pak ditë para

shënimit të 60-vjetorit të krijimit të BE-së.259

Në“librin e bardhë‟ janë paraqitur pesë

skenarë të mundshëm sa i përket së ardhmes Evropës, nën titullin: “Libri i bardhë mbi të

ardhmen e Evropës: Reflektimi dhe skenarët për BE27 deri 2025”.260

Situata e krijuar pas

referendumit në Britani të Madhe, pastaj rënia ekonomike në disa shtete anëtare,

shqetësimet rreth sigurisë së brendshme, kriza e refugjatëve, aktet e terrorizmit ndaj

vendeve anëtare, si dhe rritja e popullzimit në disa prej tyre, e ka shtyrë Komisionin

Evropian që të dalë me pesë skenarë, duke propozuar se si të ecet përpara. Këta skenarë

të propozuar janë:

skenari 1, i cili njihet si skenari “carrying on” - vazhdimi në rrugën e njëjtë;

skenari 2, asgjë përveç tregut të përbashkët;

skenari 3, ata që duan më shumë, bëjnë më shumë;

skenari 4, të bëhet më pak, por më efikas dhe

skenari 5, të bëhet më shumë së bashku.

Me skenarin e parë nënkuptohet vazhdimi i funksionimit të BE-së me 27 shtetet

anëtare, sipas deklaratës së Samitit të Bratislavës 2016, me përqendrim në tri çështje

kryesore, siç janë: migrimi dhe çështja e kufijve të jashtëm, siguria e brendshme dhe e

jashtme, dhe zhvillimi ekonomik dhe social (sidomos për të rinjtë)261

. Pavarësisht këtij

samiti, pakënaqësitë e Bashkimit Evropian janë përtej këtyre problemeve të paraqitura.

Duke vepruar si rezultat i marrjes së masave për disa çështje të tilla, detyrimisht krijohen

rrethana të reja në raport, ose kuptim të vetë Bashkimit.

Skenari i dytë është ruajtja e një tregu të përbashkët të 27 shteteve anëtare të BE-

së. Ky skenar është në favor të ruajtjes ose rritjes së dallimeve ndërmjet tyre, pavarësisht

258

Marko Modiano, English in a post-Brexit European Union, World English, 2017. 30 OCT 2017 | DOI:

10.1111/weng.12263. WE Vol. 36, Issue 3, page 302-312, 2017. 259

60-vjetori i Traktatit të Romës, me ç‟rast është krijuar Komuniteti Ekonomik Evropian. Pra, nuk është

marrë si shënim Traktati i Parisit 1951 për krijimin e Komunitetit Evropian për Qymyr dhe Çelik. 260

Shih: European Commission, White paper on the future of Europe, Reflections and scenarios for the EU

27 by 2025. COM (2017) 2025 of 1 March 2017. 261

Bratislava Declaration and Roadmap, the Bratislava Summit of 27 Member States, Bratislava, 16

September 2016.

89

kërkesave që mund të parashtrohen në kuadër të këtij Bashkimi, bazë e tyre do të jetë

niveli i të cilave e ka burimin nga poshtë, përkatësisht qytetarëve të shteteve anëtare.

Sipas këtij skenari, ndërveprimet të cilat kanë të bëjnë ndërmjet shteteve anëtare mund të

ashpërsohen si rezultat i kontrolleve reciproke.

Me skenarin e tretë thuhet se vendet të cilat dëshirojnë të bëjnë më shumë, mund

të vazhdojnë të bëjnë më shumë, ka kuptimin e ruajtjes së bashkimit të 27 shteteve

anëtare, por duke krijuar rrethana tjera çfarë aktualisht mbretërojnë në kuadër të BE-së,

ani pse duket se përkon me politikën e zhvilluar aktuale të saj. Sipas këtij skenari, vendet

të cilat duan të vazhdojnë me thellimin e integrimit dhe zgjerimit (siguria, mbrojtja,

politikat sociale), atë mund ta bëjnë paralelisht ndërmjet tyre, duke përjashtuar vendet

tjera, të cilat nuk e duan gjënë e njëjtë. Mirëpo, ky skenar do ta krijojë një gjendje faktike

të ndryshme ndërmjet këtyre grupeve për shkak të thellimit parcial ose pjesërisht të

integrimit të ndërsjellë, kurse do të fillojnë aplikime të rregullave të dyfishta për disa nga

vendet specifike sipas rrethanave që mund të krijohen përbrenda vetë Bashkimit.

Skenari i katërt ka të bëjë me zgjedhjen e mënyrës së veprimit në kuadër të saj,

duke bërë përpjekje për të arritur më shumë në disa fusha të caktuara, kurse në disa tjera

më pak. Përqendrimi i përpjekjeve për të bërë më shumë dhe më shpejt në disa çështje,

siç janë konkurrenca dhe politikat bankare, kurse në disa fusha tjera duke vepruar më

ngadalë. Në këtë skenar parashihet krijimi i një agjencie të re evropian për luftën kundër

terrorizmit, si masë preventive ndaj sigurisë së përgjithshme të tyre.

Dhe skenari i pestë dhe i fundit më shumë synon që ta ruajë unitetin e

përgjithshëm dhe të shpjerë drejt një entiteti të përbashkët, pjesë e të cilit do të jetë

përfaqësimi tregtar dhe ndërkombëtar. Ky skenar krijon një avantazh lidhur me të drejtat

e qytetarëve të BE-së dhe efikasitetin në vendimmarrje, ndërsa ul vullnetin nacional ose

kombëtar në kuptimin klasik të sovranitetit në kuadër të Bashkimit.

Mirëpo, mësimet kryesore në çështjen e Brexit janë menaxhimi i duhur i

qeverisjes së klasës politike të vendeve anëtare. Ajo që Andrew Glencross e thekson për

gabimet e kryeministrit britanik Kameron lidhur me besimin e popullit në përfaqësimin e

tyre është njëri ndër shkaktarët kryesorë pse në referendum qytetarët votuan për daljen e

Britanisë së Madhe nga BE-ja.262

Sipas tij, kryeministri Kameron e bëri një gabim të

madh me rinegocimin me BE-në dhe vendosjen e çështjes britanike nëpërmjet të

referendumit popullor. Pra, në vend që t‟i zgjidhte çështjet e Britanisë së Madhe, si

përfaqësues politik i zgjedhur kishte vendosur që këtë t‟ia lërë në dorë popullit që të

vendosë nëpërmjet referendumit. Fundja, edhe pas vendimit për dalje nga BE-ja,

përfaqësuesit politikë të tyre duhet të negociojnë për ta vazhduar procesin e shkëputjes.

Prandaj, është esenciale edhe për vendet kandidate dhe potenciale kandidate sikur vendet

e Ballkanit Perëndimor që përfaqësuesit e tyre politikë t‟i mbajnë përgjegjësitë që u

262

Andrew Glencross, “Why the UK Voted for Brexit”, David Cameron`s Great Miscalculation, Palgrave

macmillan, London 2016, fq. 70.

90

takojnë, sepse ata janë vërtet personat me të cilët vendi i tyre futet në negociata me BE-

në, rezultat i të cilave vendi i tyre merr drejtim në të ardhmen.

91

KREU III

KOSOVA NË PROCESIN E ANËTARËSIMIT

3.1. Procesi i integrimit evropian në Kosovë

Kosova, në kuadër të integrimit evropian, për herë të parë është prezantuar për

PSA në Samitin e Zagrebit, në vitin 2000, nën ombrellën e UNMIK-ut, e përfaqësuar nga

PSSP i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së. Ky përfaqësim ka qenë pjesë e

administrimit ndërkombëtar të UNMIK-ut, në bazë të Rezolutës263

së Këshilli të

Sigurimit, nëpërmjet së cilës Kosova u bë pjesë e këtij procesi, një iniciativë evropiane e

cila ishte miratuar nga BE-ja në maj të vitit 1999. Periudha e procesit të integrimit

evropian për Kosovën është ndarë në dy pjesë kryesore: pjesa e parë, që i dedikohet

periudhës nga viti 1999 deri në shpalljen e pavarësisë së saj, më 17 shkurt 2008, dhe

pjesa e dytë, periudha pas shpalljes së pavarësisë. Në periudhën e parë, Kosova nuk e

kishte të qartë perspektivën e saj evropiane, pavarësisht se kjo ishte theksuar në të gjitha

takimet e institucioneve të BE-së, së bashku me të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor.

Në këtë kohë, Kosova vazhdimisht është prezantuar nga PSSP, ndërsa përfaqësimi

institucional i saj është realizuar vetëm pas shpalljes së pavarësisë, pra kjo periudhë e

shënon pjesën e dytë të këtij procesi. Prandaj, kjo ndarje e nënkupton periudhën e parë si

periudha e „administrimit ndërkombëtar‟, dhe periudha e dytë, „përfaqësimi institucional

ose vetë-përfaqësimi‟.

Një perspektivë e tillë ka vazhduar në qershor të vitit 2004, me rekomandimet në

kuadër të të cilave ishin standardet para statusit politik, kryesisht më 2005, pas publikimit

të komunikatës së Komisionit Evropian: E ardhmja evropiane për Kosovën.264

Kurse në pjesën e dytë, periudha pas shpalljes së pavarësisë, kur Kosova, sipas

Veton Surroit, u karakterizua me tri nivele kundërshtimesh: Në grupin e parë bënte pjesë

kontestimi territorial që i bëhej nga Serbia dhe pretendimi se Kosova është pjesë e saj.

Grupin e dytë e përbënin shtetet anëtare të BE-së (në kohën e shpalljes së pavarësisë, BE-

ja numëronte gjithsej 27 shtete anëtare), pesë prej të cilave refuzuan ta njohin. Dhe

grupin e tretë e përfshinte aspekti ideologjik në përballje me vendet e botës, të cilat

procesin e Kosovës dhe të shtetësisë së saj e shohin si vendim të njëanshëm dhe

precedent të mundshëm për vendet e tjera.265

263

Rezoluta 1244 (1999) e miratuar nga Këshilli i Sigurimit, në mbledhjen e vet të 4011-të, të Organizatës

së Kombeve të Bashkuara, S/RES/1244 (1999), më 10 qershor 1999. 264

Për më shumë shih Raportin e Progresit për Kosovën në vitin 2005, nga Komisioni Evropian, fq. 6. 265

Jacques Rupnik, The Western Balkans and the EU: `The hour of Europe,` Chapter 6, Veton Surroi, The

unfinished state(s) in the Balkans and the EU: the next wave, (Chaillot Papers), European Union Institute

for Security Studies, Paris 2011, fq. 111.

92

Në Këshillin Evropian të Selanikut është aprovuar instalimi i një partneriteti

evropian, si një instrument për ofrimin e perspektivës evropiane në kuadër të PSA-së për

vendet e Ballkanit Perëndimor. Ky Partneritet Evropian për herë të parë u miratua nga

BE-ja në vitin 2006, kur Kosova është përfshirë vetëm në kuadër të Serbisë dhe Malit të

Zi. Sipas vendimit266

të Këshillit, Kosova u trajtua në bazë të Rezolutës 1244 të KS të

OKB-së. Ndërsa, Partneriteti i dytë Evropian është realizuar sipas vendimit267

të Këshillit

në vitin 2008, përmbajtja e të cilit ishte e njëjtë me partneritetin e parë, por ndryshimi i

vetëm ishte shkaku i prishjes së Unionit të Serbisë dhe Malit të Zi, kur pas referendumit

të mbajtur për shkëputje në vitin 2006, Mali i Zi e deklaroi shkëputjen dhe pavarësinë e

vet. Ky partneritet evropian, e kishte objektiv kryesor prioritetizimin e realizimit të

reformave, udhëzimet për aprovimin e një ndihme financiare, si dhe ndjekjen e parimeve

dhe rregullave për zbatim. 268

Pas miratimit të Partneritetit Evropian, institucionet e Kosovës269

me qëllim të

zbatimit e kanë miratuar Planin e Veprimit për implementim 2008-2010 (Plani i Veprimit

për Partneritet Evropian - PVPE), me qëllim të koordinimit dhe komunikimit

ndërqeveritar (PVPE, përkatësisht ka vazhduar edhe në vitet 2011 dhe 2012). Ndërsa

krijimi i Mekanizmit Përcjellës i Stabilizim-Asociimit ishte krijim i një autoriteti kosovar

për zhvillimin e dialogut me BE-në. Ky proces është krijuar nga pamundësia që Kosova

të përfshihet drejtpërdrejt në PSA, sepse ajo është përfshirë vetëm në kuadër të Serbisë

dhe Malit të Zi, kurse pas shpërbërjes së këtij unioni Kosova u përfshi në kuadër të

Serbisë dhe në bazë të Rezolutës 1244 të KS të OKB-së.

Në dhjetor të vitit 2007, Këshilli Evropian e ka nënvizuar rëndësinë e zgjidhjes së

statusit politik të Kosovës, e paraqitur si një rast sui generis dhe që nuk paraqet një

presedent për vendet tjera.270

Në këtë kohë, BE-ja ka konfirmuar se është e gatshme ta

ndihmojë zhvillimin ekonomik dhe politik të këtij rajoni.

Kurse në korrik të vitit 2008, në Bruksel, Komisioni Evropian e ka organizuar një

konferencë donatorësh për Kosovën, duke siguruar gjithsej 1,236 milionë euro. Ndërsa

premtimet e Komisionit Evropian dhe shteteve anëtare të BE-së kishin arritur në shumën

266

Vendimi i Këshillit (2006/56/EC) të Komunitetit Evropian më 30 janar 2006 mbi primet, prioritetet dhe

kushtet e përfshira në Partneritetin Evropian me Serbinë dhe Malin e Zi, duke përfshirë Kosovën, sipas

definimit të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, datë 10 qershor 1999 dhe shfuqizimin e

Vendimit 2004/520/EC. 267

Shih Vendimin e Këshillit (2008/213/EC) të Komunitetit Evropian, datë 18 shkurt 2008 për primet,

prioritetet dhe kushtet e përfshira në Partneritetin Evropian me Serbinë, duke përfshirë Kosovën, sipas

definimit të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, datë 10 qershor 1999, dhe shfuqizimin e

Vendimit 2006/56/EC. 268

Ibid. 269

Në këtë periudhë bëhej fjalë për institucionet të cilat quheshin: Institucionet e Përkohshme për

Vetëqeverisje të Kosovës - IPVQ, sipas Kornizës Kushtetuese për Vetëqeverisje të Përkohshme në Kosovë,

shpallur më 15 maj 2001 nga PSSP, Hans Haekkerup. 270

Raporti i Progresit 2008 për Kosovën nga Komisioni Evropian (sipas Rezolutës 1244) 2008, SEC (2008)

2697 final, Bruksel, 05.11.2008.

93

deri në 800 milion euro.271

Pra, siç shihet nga zotimet e institucioneve të BE-së dhe

shteteve anëtare, Kosova në periudhën e krijimit të shtetit të saj ka pasur përkrahje.

Madje, kjo përkrahje ka qenë shumë optimiste për një të ardhme më të ndritur integruese

sesa në një periudhë më të vonshme.

Më 22 korrik 2010, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) e dha opinionin

se deklarata e pavarësisë së Kosovës nuk i ka shkelur normat e përgjithshme të së drejtës

ndërkombëtare, apo Rezolutën e Këshillit të Sigurimit 1244/99, sipas një kërkese të

dorëzuar nga Serbia, me pyetjen: “A është deklarata e pavarësisë e njëanshme, e marrë

nga institucionet vetëqeverisëse të Kosovës, në përputhje me të drejtën

ndërkombëtare?”.272

Pjesëmarrja e Kosovës në PSA deri në Komunikatën e Komisionit Evropian mbi

studimin e fizibilitetit për MSA-në në vitin 2012 është realizuar në kuadër Procesit të

Dialogut të Stabilizim-Asociimit (i njohur si DPSA). Ky studim i fizibilitetit i hapi

përfundimisht rrugë Kosovës drejt nënshkrimit të MSA-së, e cila u realizua më 2015,

përkatësisht më 2016, me hyrjen e saj në fuqi.

Të gjitha këto procese do të paraqiten në vijim, duke nisur me administrimin

ndërkombëtar e deri te zbatimi i MSA-së, nëpërmjet Programit Kombëtar për Zbatimin e

MSA-së.

Kosova në periudhën e administrimit ndërkombëtar

Procesi i integrimit të Kosovës në Bashkimin Evropian ka nisur qysh në kohën e

administrimit ndërkombëtar nga OKB-ja. Më 10 qershor 1999, Këshilli i Sigurimit (KS) i

OKB-së e miratoi Rezolutën 1244/99, nëpërmjet së cilës u zbarkua një mision

ndërkombëtar për administrim në Kosovë. Ky mision ndërkombëtar përbëhej nga një

administratë civile, e udhëhequr nga UNMIK-u dhe misioni ushtarak i KFOR-it, nën

drejtimin e NATO-s. Rezoluta e OKB-së kishte karakter të përkohshëm dhe qëllimi

kryesor i saj ishte krijimi i kushteve për përgatitjen e Kosovës për “zgjedhjen” ose

“definimin” e statusit politik të saj.273

Prania ndërkombëtare sipas kësaj rezolute është vendosur nën drejtimin e një

përfaqësuesi të veçantë, që njihej si “Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm” i

OKB-së, i cili e kishte autoritetin e fundit vendimmarrës gjatë realizimit të misionit të tij

në Kosovë.274

Me gjithë “autorizimin” e KS të OKB-së për praninë ndërkombëtare civile

271

Ibid. 272

International Court of Justice, Accordance with international law of the unilateral declaration of

independence in respect of Kosovo, Carnegieplein 2, 2517 KJ The Hague, Netherlands, 22 July 2010. 273

Përgatitja e Kosovës drejt zgjidhjes së statusit të saj. Arsim Bajrami, Vendosja e Kosovës nën

administrimin ndërkombëtar “E Drejta e Kosovës në Tranzicion”, (E Drejta Kushtetuese - Libri II),

Prishtinë, 2001. 274

Këtu përjashtohet periudha pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në vitin 2008, kur edhe pse formalisht

kjo rezolutë mbeti dhe më tutje në fuqi, megjithatë organizimi politik dhe juridik në Kosovë pësoi

ndryshime pas miratimit të Kushtetutës së Kosovës më 9 prill 2008. Ndërsa roli i PSSP-së mbeti i

parëndësishëm, me gjithë faktin që Rezoluta 1244/99 nuk u shfuqizua nga KS i OKB-së.

94

dhe ushtarake në Kosovë në një ombrellë të vetme siç ishte PSSP, misioni ushtarak

përkatësisht u koordinua me PSSP-në, por nuk e kishte kontrollin e saj. Puna e tyre e

përbashkët është koordinuar ndërmjet misionit civil (UNMIK) dhe ushtarak në

Kosovë.275

Prania ushtarake e misionit për dallim nga misioni civil vazhdon ta ushtrojë

edhe më tutje misionin e tij në Kosovë. Trupat e këtij misioni, përveç zvogëlimit, ende e

mbajnë përgjegjësinë kryesore për ruajtjen dhe garantimin e territorit të Kosovës, si dhe e

kanë një rol të rëndësishëm në ngritjen e strukturave profesionale dhe shumetnike të

sigurisë në Kosovë.

Me mbarimin e luftës në Kosovë nuk kishin përfunduar sfidat e saj në shtet

ndërtimin e vendit. Misioni ndërkombëtar ose Misioni i UNMIK-ut përbëhej nga katër

shtylla kryesore, të cilat në realitet kanë udhëhequr me të gjitha segmentet e një

administrimi politiko-organizativ në Kosovë. Shtylla e Parë përbëhej nga policia dhe

drejtësia, ndërsa Shtylla e Dytë nga administrata civile, kurse Shtylla e Tretë e përbënte

OSBE-ja, e cila kishte të bënte me demokratizimin dhe ndërtimin e institucioneve

vendore, si dhe Shtylla e Katërt, e drejtuar nga BE-ja, kishte të bënte me zhvillimin

ekonomik.276

BE-ja, në kuadër të UNMIK-ut, e kishte një përgjegjësi shumë të veçantë,

duke zënë pozicionin e udhëheqësit të Shtyllës së Katërt. Përveç Shtyllës së Katërt, ajo e

ka ndihmuar këtë mision dhe në shtyllat tjera, dhe posaçërisht në misionin ushtarak të

KFOR-it277

, të udhëhequr nga NATO-ja.

Administrimi ndërkombëtar në Kosovë e ka pasur një ndikim të veçantë për shkak

të mundësisë së reformimit të “politikës ndërkombëtare”, ndërsa Kosova ishte bërë

shkaktare kryesore e fillimit të avancimit të politikës ndërkombëtare dhe burim i krijimit

të një rendi të ri botëror. Ngjarjet ndërlidhen me intervenimin ndërkombëtar në Kosovës

nëpërmjet bombardimeve të ish-Jugosllavisë nga aleanca ushtarake e NATO-s,

intervenim ky që e detyroi ish-Jugosllavisë ta ndalte luftën dhe të pranonte vendosjen e

misionit të OKB-së në Kosovë. Vendosja e këtij misioni (UNMIK) do ta shënojë një

fillim të ri të “politikës ndërkombëtare” për shkak të pranisë së tij për nga kompetencat

dhe përbërja.

Administrimi ndërkombëtar i OKB-së në Kosovë nuk është quajtur protektorat

ndërkombëtar sikur në shumë vende tjera, edhe pse pothuajse i kishte të gjitha elementet

e një protektorati. Kosova si rast specifik është karakterizuar për shkak të intervenimit

275

Marc Weller, “Shtetësia e kontestuar - Administrimi ndërkombëtar i luftës së Kosovës për pavarësi,

Botimet Koha 2009, fq: 299-300. 276

Blerim Reka, UNSC Resolution 1244/1999, The Structure of UNMIK, “UNMIK as a International

Governance with Post-War Kosova; NATO`s Intervention, UN Administration, Kosovar Aspirations”.

Botimet Logos-a 2003, Shkup, Prishtinë, Tiranë, fq. 141. 277

Shih Konkluzionet e Këshillit Evropian, të mbajtur në Lisbonë, më 23 dhe 24 mars 2000, ku ishte thënë

se Bashkimi Evropian do të marrë pjesë në Kosovë në kuadër të Rezolutës 1244 të KS të OKB-së, me 30

000 trupa në KFOR, 800 policë civilë dhe 505 milionë euro fonde për rindërtimin e Kosovës.

95

ushtarak të NATO-s278

për parandalimin e gjenocidit dhe spastrim etnik të Kosovës nga

Serbia. Intervenimi në Kosovë është ndërhyrja e parë e NATO-s, e realizuar jashtë

shteteve anëtare, ndaj një shteti sovran, që veten e konsideronte të paprekshëm deri

atëherë. Ky intervenim humanitar theu tabutë e deriatëhershme të shkeljes së të drejtave

të njeriut, duke u thirrur në sovranitetin shtetëror. Prandaj, ky justifikim nuk do të vlente

më pas ngjarjeve të vitit 1999 dhe Rastit të Kosovës. NATO-ja, përveç Rastit të Kosovës,

më pas ka kryer edhe disa misione tjera jashtë territorit të shteteve anëtare, siç është ai në

Afganistan, kundër regjimit terrorist të talebanëve.

Me intervenimin e NATO-s në Kosovë në vitin 1999 është bërë ridefinimi i rolit

të SHBA-ve në politikën botërore dhe në rendin e ri ndërkombëtar. Ndërsa nga ky

intervenim i kësaj aleance ka ndryshuar përgjithmonë raporti i krijuar më herët, kryesisht

gjatë “Luftës së Ftohtë”, siç është krijimi i një balance të fuqisë, i rreshtuar ndërmjet

SHBA-ve dhe Rusisë, si dhe çështja e triumfit të idealizmit, që ka të bëjë me mbrojtjen e

të drejtave dhe lirive të njeriut, në anën tjetër.279

Misioni ndërkombëtar i OKB-së në Kosovë i ka pasur përparësitë dhe mangësitë e

tij. Qëllimi kryesor i misionit ishte normalizimi i gjendjes në vend dhe krijimi i

institucioneve vetëqeverisëse të përkohshme. Kurse e meta kryesore e tij është mungesa e

një strategjie dalëse dhe përmbyllja e misionit, ose përfundimi i tij. Ky administrimi

ndërkombëtar në Kosovë dallon nga llojet tjera të vendeve të administruara. OKB-ja ka

realizuar misione të ndryshme në disa vende të caktuara me mision paqeruajtës dhe

paqendërtues, siç është rasti në Bosnjë-Hercegovinë (UNMIBH) nga viti 1995-2002, ish-

Republikën jugosllave të Maqedonisë (UNPREDEP) nga viti 1995-1999, Timorin Lindor

(UNTAET) nga viti 1999-2002, Sllavoninë Lindore të Kroacisë (UNTAES) nga viti

1996-1998, Kamboxhia (UNTAC) nga viti 1992-1993, Etiopi dhe Eritre (UNMEE) nga

viti 2000-2008 etj.280

Këto misione, sipas përbërjes së tyre, mund të ndahen në tri grupe

kryesore: në administrimin civil, administrimin ushtarak dhe administrimin e kombinuar

civil-ushtarak. Në Rastin e Kosovës, ky lloj i administrimit bën pjesë në grupin e tretë,

ose të kombinuar (administrimin civil-ushtarak). Një ngjarje në mars 2004281

e ka

ndryshuar përfundimisht status-kohën e deriatëhershme që vazhdonte të mbretëronte në

278

Ky intervenim ushtarak është realizuar nëpërmjet sulmeve ajrore, të cilat janë ndërmarrë nga aleanca

ushtarake e NATO-s për asgjësimin dhe paralizimin e forcave ushtarake dhe paramilitare të Serbisë në

Kosovë. Bombardimet e NATO-s janë shtrirë në gjithë territorin e ish-Jugosllavisë. 279

Dale C. Tatum, “Genocide at the Dawn of the 21st Century, Rwanda, Bosnia, Kosovo, and Darfur”,

The War in Kosovo, New York, (2010), fq. 109. 280

Sipas disa të dhënave të misioneve të ndryshme nëpër botë të Organizatës së Kombeve të Bashkuara,

llogaritet të jenë rreth 71 misione të ndryshme të administrimeve ndërkombëtar, të cilat i ka realizuar kjo

organizatë ndërkombëtare, ose është duke i realizuar nëpër vende të ndryshme të botës. 281

Në mars të vitit 2004, një incident në Mitrovicë e nxiti një kryengritje të qytetarëve të afro 50 mijë

vetave, të cilët pothuajse e zhvendosën nga normaliteti jetën politike dhe publike në Kosovë. Bilanci i të

vdekurve ishte 19 persona, 954 të plagosur dhe 4 100 të zhvendosur. Këto ngjarje ndikuan që administrimi

ndërkombëtar ta përshpejtojë përgatitjen e Kosovës për zgjidhjen e statusit të saj. Për më shumë, shih:

Mark Weller, “Shtetësia e kontestuar - Administrimi ndërkombëtar i luftës së Kosovës për pavarësi”,tek

Administrimi ndërkombëtar dhe lëvizjet drejt statusit final, Trazirat e marsit dhe raportet e Eides, botimet

Koha, mars 2009, fq. 312.

96

misionin e OKB-së (UNMIK) në Kosovë. Ani pse këto ngjarje ndikuan në imazhin

negativ për Kosovën, këto ngjarje e krijuan efektin e tyre pozitiv në ndryshimin e qasjes

dhe përshpejtimin e zgjidhjes së statusit politik të pazgjidhur në vend. Mirëpo, me qëllim

të përshpejtimit të zgjidhjes së statusit politik pas këtyre ngjarjeve, OKB-ja vendosi disa

parakushte, të cilat duhet t‟i plotësonte Kosova në rast se dëshironte ta fillonte procesin

politik për zgjidhjen e statusit. Pas disa konsultimeve, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së

e emëroi ambasadorin e përhershëm të Norvegjisë në NATO, Kai Eide, si të dërguarin e

saj për vlerësimin e përmbushjes së “standardeve”282

. Ky ambasador, më 7 tetor 2005 e

publikoi një raport në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, duke rekomanduar fillimin e

negociatave për zgjidhjen e statusit politik të Kosovës. Pas publikimit të këtij raporti, KS

i OKB-së e autorizoi nisjen e procesit negociator për zgjidhjen e statusit politik, si dhe e

emëroi për udhëheqës negociator Marth Ahtisarin, ish-presidentin e Finlandës. Ky

emërim u bë për arsye se Ahtisari ishte njohës i mirë i çështjes së Kosovës, si dhe për

shkak të ndërmjetësimit në arritjen e Marrëveshjes Tekniko-Ushtarake, marrëveshje kjo e

arritur ndërmjet NATO-s dhe Ushtrisë ish-jugosllave në vitin 1999, në Kumanovë të

Maqedonisë.283

Pas zhvillimit të një procesi të gjatë negociatash për zgjidhjen e statusit

politik ndërmjet Kosovës dhe Serbisë me ndërmjetësim ndërkombëtar, ky proces

negociator ka përfunduar pa një marrëveshje ndërmjet palëve. Një marrëveshje ndërmjet

këtyre palëve gjithashtu nuk ishte arritur as në të kaluarën në Rambuje. Megjithatë, pas

disa rundesh të negociatave të ndryshme, të udhëhequra nga OKB-ja, në shkurt të vitit

2007 Ahtisari e publikoi planin e tij lidhur me zgjidhjen e statusit politik të Kosovës, një

plan që mori emrin: “Plani Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit Politik të

Kosovës”284

.

Komuniteti ndërkombëtar, nën udhëheqjen e OKB-së, pas një kohe të gjatë të

zhvillimit të takimeve dhe mosarritjes së pajtueshmërisë së dy palëve (për shkak të

refuzimit të palës serbe) si ndërmjetësuese e këtyre negociatave, u detyrua që ta bëjë

publik propozimin e tij lidhur me zgjidhjen e statusit politik të Kosovës. Pas publikimit të

këtij propozimi nga ndërmjetësuesi Ahtisari pati reagime nga të dyja palët negociatore

për “Planin Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit Politik të Kosovës”. Megjithatë, pala

kosovare e pranoi këtë plan, ndërsa pala serbe e kishte refuzuar kategorikisht. Rezultati i

mosarritjes së marrëveshjes ndikoi në qëndrimet e KS të OKB-së në prishjen e unitetit të

deriatëhershëm dhe në atë mënyrë u pamundësua miratimi i një rezolute të re për

282

Këto kushte janë njohur si “standardet para statusit”, të cilat u vendosën nga bashkësia ndërkombëtare

ndaj institucioneve vendore vetëqeverisëse si parakusht për fillimin e procesit të negociatave për zgjidhjen

e statusit politik të Kosovës. Gjithsej kanë qenë tetë (8) standarde të vendosura për institucionet

vetëqeverisëse të Kosovës, si: institucionet demokratike funksionale, sundimi i ligjit, liria e lëvizjes, kthimi

i qëndrueshëm dhe të drejtat e bashkësive dhe pjesëtarëve të tyre, ekonomia, të drejtat pronësore, dialogu

dhe TMK - Trupat Mbrojtëse të Kosovës. Për më shumë, shih: Standardet për Kosovën (me standarde

prioritare të shënuara), prezantuar në Prishtinë, më 10 dhjetor 2003 /UNMIK, /IPVQ 2005. 283

Military Technical Agreement between the International Security Force (“KFOR”) and the Governments

of the Federal Republic of Yugoslavia and the Republic of Serbia, 9 June 1999. 284

Shih Planin Gjithëpërfshirës për zgjedhjen e statusit politik të Kosovës.

97

Kosovën, me të cilën do të bëhet zgjidhja e çështjes së saj. Mirëpo, kërcënimi i

përdorimit të vetos285

nga Rusia si anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit e

pamundësoi nxjerrjen e kësaj rezolute. Propozimi i Ahtisarit është bërë si rezultat i

përpjekjeve të dështuara për bindjen e palëve në një marrëveshje të pranueshme për të

dyja palët e përfshira në këtë proces negociator. Dhe, si rezultat i këtij propozimi të

Ahtisarit, deputetët e Kuvendit të Kosovës, më 17 shkurt 2008 e shpallën pavarësinë e

Kosovës. Mirëpo, deklarimi i pavarësisë së Kosovës nuk nënkuptoi automatikisht edhe

ndërprerjen e misionit të UNMIK-ut.

Ky mision, pas shpalljes së pavarësisë, filloi në mënyrë graduale transferimin e

kompetencave tek institucionet e Kosovës. Në Planin e tij Gjithëpërfshirës ose “Planin

Ahtisari” është paraparë zëvendësimi i misionit të UNMIK-ut me një mision tjetër

ndërkombëtar, ose siç njihet ndryshe si misioni për mbikëqyrjen ndërkombëtar të

pavarësisë së Kosovës. Ky mision megjithatë nuk e ka zbehur shtetësinë e Kosovës, sipas

Marc Weler.286

Ndërsa misioni i ri ndërkombëtar për qëllim kryesor kishte zbatimin e

“Planit Ahtisari”, dhe për sundim të rendit dhe të ligjit në Kosovë. Ky tranzicion është

përcjellë nga misioni, në përbërjen e së cilit kanë qenë Përfaqësuesi Civil

Ndërkombëtar287

dhe EULEX-i288

. Ndërsa misioni është drejtuar nga Bashkimi Evropian,

për dallim nga UNMIK-u, që është drejtuar nga OKB-ja. Kjo periudhë shënon

transferimin e kompetencave nga misioni i UNMIK-ut te misioni i ri ndërkombëtar dhe te

institucionet vendore. Kosova është vendi i parë ku merr pjesë BE-ja me një mision të

veçantë, si për nga përbërja, ashtu edhe kompetencat. Kjo kohë shënon periudhën e

fillimit të procesit të integrimit evropian të Kosovës. Megjithatë, duke marrë parasysh

statusin e padefinuar të saj në administrimin e UNMIK-ut, prapëseprapë BE-ja e kishte

përfshirë në procesin e saj edhe Kosovën nëpërmjet një mekanizmi të veçantë, ose siç

njihej ndryshe si Mekanizmi Përcjellës i Procesit të Stabilizim-Asociimit. Para fillimit të

këtij procesi, të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor u bënë pjesë e perspektives

evropiane, duke nisur fillimisht me Paktin e Stabilitetit për Evropën Juglindore.

Perspektiva në Paktin e Stabilitetit për Evropën Juglindore

Në Këln të Gjermanisë, më 1999, BE-ja në Takimin e G-8 e ka miratuar

iniciativën për krijimin e Paktit të Stabilitetit për vendet e Evropës Juglindore. Kjo

iniciativë është përpjekja e parë e “bashkësisë ndërkombëtare” për hapjen e një rruge të re

285

Marc Weller, “Shtetësia e kontestuar – Administrimi ndërkombëtar i luftës së Kosovës për pavarësi”.

Negociatat e Vjenës për statusin përfundimtar, përmbajta e negociatave, botimet Koha, mars 2009, fq. 334. 286

Ibid. 287

Ky mision është mbështetur nga Zyra Civile Ndërkombëtare (ICO) ishte Përfaqësuesi Special i

Bashkimit Evropian në Kosovë (EUSR) emërimi i të cilit fillimisht është bërë nga Këshilli i Bashkimit

Evropian dhe më pas u ri-emërua nga Grupi Drejtues Ndërkombëtar për Kosovën sipas Planit

gjithëpërfshirës të propozuar nga Ahtisari. 288

Përmban shkurtesën, si: European Union Rule of Law Mission in Kosovo (EULEX), dhe është bazuar

në dokumentin “Aksioni i Përbashkët i Këshillit 2008/124/CFSP” të datës 4 shkurt 2008 për misionin e BE-

së për Sundim të Ligjit në Kosovë, EULEX Kosovë.

98

drejt integrimit evropian dhe euroatlantik të vendeve të këtij rajoni. Ky pakt ka pasur për

qëllim parandalimin e konflikteve në rajon dhe ndërtimin e një paqeje të qëndrueshme,

kryesisht nëpërmjet promovimit të demokracisë, të drejtave të njeriut dhe zhvillimit

ekonomik e social. Pakti i Stabilitetit është mbështetur nga koordinatori special, Erhard

Busek, dhe stafi i tij, i cili përbëhej nga një numër i caktuar personash (afro tridhjetë

sish).289

Pas konstatimit të BE-së për gjendjen e rëndë politike dhe ekonomike, një

mekanizëm i tillë është parë si mundësi për rikthimin e paqes dhe të stabilitetit në këtë

pjesë të Evropës. Ndërsa Pakti i Stabilitetit ishte rruga më e mirë e këtyre vendeve të

Evropës Juglindore që duhej ndjekur drejt fillimit të procesit të anëtarësimit, ani pse

iniciativa të ndryshme290

nuk kishin munguar edhe më herët. Në bazë të dokumenteve

themeluese291

të këtij pakti është premtuar integrim euroatlantik për të gjitha vendet e

rajonit, duke përfshirë edhe integrimin e mundshëm eventual në BE. Megjithatë, vetë BE-

ja kishte vendosur ta marrë rolin udhëheqës në zbatimin e Paktit të Stabilitetit.292

Në takimin e Këshillit Evropian të Helsinkit, në dhjetor 1999, është vërejtur një

zhvillim pozitiv i shteteve kandidate për anëtarësim, me përfshirjen e tyre në një kornizë

të përbashkët në të ardhmen (gjithsej 13 shtete kandidate). Kjo periudhë është definuar si

kohë e strategjisë së Zgjerimit të BE-së në grup vendesh sesa në përparimin e tyre

individual. Kjo periudhë do të ndikojë në ndryshimin e strategjisë së Zgjerimit në të

ardhmen, e cila pa dyshim se do të ndikojë edhe te vendet e Ballkanit Perëndimor.

Në fundin e shekullit XX, pas mbarimit të “Luftës së Ftohtë”, ose rënies së

sistemit bipolar, bota u përfshi në një etapë të re dhe me mundësi të përfshirjes gjithnjë e

më të madhe të shteteve të Evropës në projektin të përbashkët, siç është BE-ja. Madje,

përveç shteteve në Perëndim, që kryesisht e përbënin numrin më të madh të vendeve të

sferës perëndimore, të udhëhequra nga NATO-ja, pjesë përbërëse të BE-së u bënë edhe

shumë shtete tjera në Lindje, të cilat një kohë të gjatë e kanë kaluar nën ndikimin e

Bashkimit Sovjetik.293

Me rënien e “Murit të Berlinit” dhe shpërbërjen e Bashkimit

Sovjetik është shtuar numri i shteteve të interesuara për t‟iu bashkuar BE-së, vende të

cilat e pranojnë përmbushjen e kritereve për anëtarësim, mirëpo kishte edhe shtete që nuk

shprehën interesim për t‟u bërë anëtare të saj.294

Ky pakt, në kuadër të bashkërendimit të

tij, e kishte një strukturë gjithëpërfshirëse dhe qëllim kryesor e kishte menaxhimin e

krizës në këtë pjesë të Evropës, si dhe parandalimin e konflikteve dhe ndërtimin e paqes

289

Deklarata e Paktit të Stabilitetit për Evropën Juglindore, Këln i Gjermanisë, më 10 qershor 1999. IV.

Mekanizmat e Paktit të Stabilitetit. 290

Paktit të Stabilitetit i kanë prirë disa iniciativa të mëhershme për bashkëpunim rajonal. Ndër iniciativat

për bashkëpunim rajonal ishin: Konferenca për Fqinjësi të Mirë, Procesi Royaumont, Iniciativa e Evropës

Juglindore për bashkëpunim etj. 291

Shih: Conclusions of the Presidency, Cologne European Council, 3-4 June 1999, Stability Pact for

South-Eastern Europe, (150/99 REV 1, CAB). 292

Ibid, (Paragraf 74). 293

Shtete anëtare siç ishin: Estonia, Letonia dhe Lituania. Kurse Bashkimi Sovjetik e kishte një ndikim të

madh edhe ndaj disa shteteve tjera, si: Polonia, Rumania, Hungaria, Çekia, Sllovakia etj. 294

Vende të tilla si Zvicra, e cila nuk ishte e interesuar të bëhej pjesë e BE-së për shkak të ruajtjes së

neutralitetit të saj.

99

së sigurt. Si një deklaratë politike e përbashkët, ajo është shtrirë në rreth 40 vende të kësaj

pjese të Evropës, duke përfshirë shtetet, grupe të organizatave rajonale dhe

ndërkombëtare. Në këtë pakt merrnin kryesisht pjesë vendet e Evropës Juglindore, të cilat

duhej t‟i zgjidhnin mosmarrëveshjet në mënyrë paqësore dhe në përputhje me Kartën e

Kombeve të Bashkuara. Gjithashtu, ky pakt është krijuar për lehtësimin e përmbushjes së

kritereve për anëtarësim, dhe ka funksionuar nga viti 1999 deri në vitin 2008, e më pas

është zëvendësuar nga Këshilli Rajonal i Bashkëpunimit.

Pakti i Stabilitetit nuk ishte thjesht një mekanizëm vetëm për vendet e Evropës

Juglindore, për shkak të pjesëmarrjes së shumë vendeve tjera dhe rolit të tyre. Aty kanë

marrë pjesë përfaqësues të ndryshëm nga: BE-ja, Shqipëria, Bosnjë-Hercegovina,

Bullgaria, Kroacia, Sllovenia, Maqedonia, Hungaria, Rumania, Turqia, SHBA-të, Rusia,

OSBE-ja, Këshilli i Evropës, Kanada, Japonia, OKB, UNHACR, NATO-ja, OECD,

WEU, FMN, Banka Botërore etj.295

Kontributi i BE-së në këtë pakt kryesisht kishte të

bënte me krijimin e paqes, stabilitetit dhe ofrimin e perspektives evropiane, që fillimisht

nënkuptonte vetëm pesë shtete të Ballkanit Perëndimor, siç ishin: Shqipëria, Kroacia,

Bosnjë-Hercegovina, Maqedonia dhe Jugosllavia (atëherë).296

Mirëpo, pas shpërbërjes së

plotë të ish-Jugosllavisë, edhe Kosova u bë pjesë e këtij pakti. Kosova u bë përfituese

kryesore e BE-së për shkak të dhënies së ndihmës financiare që ajo e ofroi për

rimëkëmbjen e këtij vendi pas mbarimit të luftës. Mbështetja e BE-së për Kosovën në

vitet 1999-2000 me mjete financiare kontribuonte me rreth 74,3% të buxhetit të UNMIK-

ut, kurse në polici me rreth 40% të pjesëmarrjes së përgjithshme, si dhe përbërja

ushtarake e KFOR-it, të cilin vendet anëtare të BE-së e përbënin rreth 63% ose rreth 80%

kontribut i trupave evropiane (BE dhe shtetet jo anëtare të saj).297

Një element tjetër i rëndësishëm i Paktit të Stabilitetit është krijimi i iniciativave

të ndryshme bashkëpunuese rajonale. Madje, nëpërmjet Pakti të Stabilitetit është

mundësuar krijimi i “qasjes në rrjet” si një shembull i mirë që mund të merret edhe për

vendet tjera.298

Kjo qasje kryesisht i ka ndihmuar vendet e Ballkanit në përgjithësi në

zhvillimin e lidhjeve tregtare dhe ekonomike ndërmjet tyre. Ajo që ka rëndësi me

formimin e këtij pakti është mënyra e qasjes ndaj këtij rajoni, për shkak të intervenimit të

NATO-s, që, megjithatë, kishte ndikuar në ngritjen e tensioneve me Rusinë. Vetë

pjesëmarrja e gjerë e disa shteteve dhe organizatave të ndryshme rajonale dhe

ndërkombëtare nënkupton një reflektim të përbashkët ndaj një qasjeje të re për Evropën

Juglindore.

295

Deklarata e Paktit të Stabilitetit për Evropë Juglindore, Këln të Gjermanisë, më 10 qershor 1999. I.

Pjesëmarrja, Përshkrimi i situatës. 296

Paul J.J. Welfens, “Stabilizing and Integrating the Balkans”, Economic Analysis of the Stability Pact,

EU Reforms and International Organizations, Springer-Verlang Berlin Heidelberg GmbH, New York 2001.

The Stability Pact and the Stabilization and Association Process, fq. 29 297

Ibid, fq. 64. 298

Ibid, fq: VIII, 1, 106.

100

Procesi i Stabilizim-Asociimit

Ky proces ka filluar në vitin 1999 dhe është një instrument në procesin e

anëtarësimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE, ani pse origjinën e ka qysh në

procesin Royaumont, që për qëllim kishte mbështetjen në kuadër të zbatimit të

Marrëveshjes së Dejtonit, 1995. Në Këshillin Evropian të Lisbonës, datë 23-24 mars

2000, u theksua qartë se paqja, prosperiteti dhe stabiliteti në Evropën Juglindore janë

prioritet strategjik për BE-në.299

Sipas këtij Këshilli, ky rajon ka arritur pak progres për

shkak të përpalljes me shumë sfida. Ndërsa në Këshillin Evropian në Santa Maria da

Feira, datë 19-20 qershor 2000, u bë e ditur se objektivi kryesor i BE-së është integrimi i

plotë i vendeve të këtij rajoni nëpërmjet Procesit të Stabilizim-Asociimit, proces ky i cili

do ta marrë mbështetjen nëpërmjet asistencës teknike dhe ekonomike.300

Kurse zyrtarisht,

ky proces ka filluar në Samitin e Zagrebit, në nëntor 2000. Deklarata e përbashkët e dalë

nga Samiti i Zagrebit iu dedikua disa vendeve të caktuara dhe perspektivës së tyre drejt

integrimit evropian, vende këto si: Shqipëria, Maqedonia, Bosnjë-Hercegovina, Kroacia

dhe atëherë Republika Federale e Jugosllavisë301

. Në këtë samit, Kosova është

përfaqësuar nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm (PSSP) i OKB-së.302

Deklarata e përbashkët e këtij samiti bëri thirrje për zbatimin e Procesit të Stabilizim-

Asociimit për vendet e Ballkanit Perëndimor. Ndërsa përqendrimi kryesor ishte krijimi i

marrëdhënieve të reja të tyre me BE-në, si dhe ndihma në ndërtimin e paqes dhe të

stabilitetit të rajonit, në përgjithësi, në rrugën drejt pranimit (anëtarësimit).303

Shpërbërja e Jugosllavisë si rezultat i konflikteve dhe luftërave të ndryshme dhe

krijimi i shteteve të reja e ka shtuar interesimin e BE-së për nxitjen e bashkëpunimit dhe

ndërtimin e marrëdhënieve reciproke ndërmjet tyre. Bashkëpunimi rajonal dhe zhvillimi i

përbashkët do të mbetet sfidë kryesore në të ardhmen për një periudhë relativisht të gjatë

kohore. Këto vende, edhe pas një periudhe relativisht të gjatë të ndarjes nga një federatë e

përbashkët, ende nuk janë plotësisht të hapura ndaj vendosjes së marrëdhënieve të mira

dhe dialogut reciprok. Pikërisht për këtë arsye, kërkesë kryesore në Samitin e Zagrebit

ishte shfrytëzimi i procesit të negocimit për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet

fqinjëve për arritjen e disa standardeve, siç janë respektimi i të drejtave të njeriut dhe

pakicave, dhe zbatimi i obligimeve ndërkombëtare.304

Ndërsa qëllimi kryesor i këtij

samiti ishte krijimi i një zone të tregtisë së lirë dhe bashkëpunimit në fusha, siç janë

299

Presidency Conclusions (2000), Lisbon European Council 23 and 24 March 2000, III. 300

Për më shumë, shih Konkluzionet kryesore të Këshillit Evropian të Santa Maria da Feira, më 19-20

qershor 2000. 301

Pas shkëputjes të Sllovenisë, Kroacisë, Maqedonisë dhe Bosnjë-Hercegovinës nga Jugosllavia, ende

kishin mbetur Serbia dhe Mali i Zi, duke e përfshirë edhe Kosovën, e cila ishte nën administrimin e

UNMIK-ut nëpërmjet Rezolutës 1244/99 të KS të OKB-së. Ani pse ende mbeti emri Jugosllavi, shpërbërja

e saj kishte filluar qysh në vitin 1991. Ndërsa në vitin 2003 u riformulua në emrin “Unioni i Serbisë dhe

Malit të Zi”, i cili zgjati jo më shumë se dy vjet, deri me shpalljen e pavarësisë së Malit të Zi, në vitin 2006. 302

Deklarata përfundimtare e Samitit të Zagrebit e 24 nëntorit 2000. 303

Ibid. 304

Ibid.

101

drejtësia dhe punët e brendshme, luftimi i krimit të organizuar, korrupsioni, migracioni i

paligjshëm etj. Kurse zhvillimi i këtyre reformave demokratike, ekonomike dhe

institucionale, gjithashtu nuk do të ishte i mundur pa ndihmën e BE-së, e cila nuk ka

munguar.

BE-ja, nëpërmjet Këshillit Evropian të Kopenhagës, dhjetor 2002, ka rikujtuar për

përmbushjen e kritereve të Kopenhagës të vitit 1993, duke konfirmuar edhe një herë

perspektivën evropiane të vendeve të Ballkanit Perëndimor në Procesin e Stabilizim-

Asociimit, ashtu siç është përcaktuar edhe nga vetë Këshilli Evropian në Feira, në vitin

2000. Sipas Këshillit Evropian të Kopenhagës, objektivi kryesor është integrimi i plotë i

mundshëm i vendeve të rajonit si vende kandidate potenciale për anëtarësim në BE.

Gjithashtu janë inkurajuar që ta rritin bashkëpunimin e tyre rajonal nëpërmjet krijimit të

marrëveshjeve të tregtisë së lirë.

Interesi kryesor i BE-së në këtë rajon ishte krijimi i tregtie të lirë, jo vetëm

ndërmjet këtyre vendeve, por edhe të vetë rajonit me BE-në, ani pse në vitin 2000 vendet

e këtij rajoni, rreth 80% të eksporteve i realizonin me shtetet anëtare të BE-së, ndërsa

importi i tyre nuk kalonte më shumë se 0,6%.305

Bashkëpunimi ndërmjet këtyre vendeve është inkurajuar nga BE-ja me përkrahjen

dhe ndihmën ekonomike e financiare nëpërmjet një dialogu politik, përafrimit të

legjislacionit kombëtar me Legjislacionin e BE-së, si dhe bashkëpunimit në disa fusha

tjera të rëndësishme.306

Gjithashtu, perspektiva evropiane e vendeve të Ballkanit Perëndimor u

rikonfirmua në qershor 2003, në Samitin e Selanikut. Sipas deklaratës së këtij samiti,

vendet e këtij rajoni inkurajohen për ta ndjekur rrugën e integrimit evropian307

, edhe pse

një ditë më parë Këshilli Evropian e miratoi një dokument të rëndësishëm për hapjen e

rrugës evropiane të rajonit, nëpërmjet publikimit të “Agjendës së Selanikut për vendet e

Ballkanit Perëndimor: Lëvizja drejt Integrimit Evropian”308

. Ishte ky një hap me rëndësi

për krijimin e marrëdhënieve të reja dhe perspektivën e kësaj pjese të Evropës. Kërkesat

për përmbushjen e të gjitha kritereve të Kopenhagës dhe kushteve të vendosura në

Procesin e Stabilizim-Asocimit në Samitin e Zagrebit të vitit 2000 i kanë përcjellë në

vazhdimësi këto vende deri në anëtarësimin e plotë të tyre. Ndërsa për plotësimin e

kritereve dhe përmbushjen e kushteve të vendosura nga ky proces, Komisioni Evropian

për Kosovën dhe për çdo vit e publikoi një raport vjetor (i njohur ndryshe si Raporti i

Progresit, ose Raporti për vendin) për matjen e progresit të arritur drejt anëtarësimit për

secilin vend. Rekomandimet e dala nga ky raport vjetor kryesisht kërkoheshin të

305

Paul J.J. Welfens, “Stabilizing and Integrating the Balkans”, Economic Analysis of the Stability Pact,

EU Reforms and International Organizations, Springer-Verlang Berlin Heidelberg GmbH, New York 2001,

Theoretical Aspects of Trade Expansion, fq. 78. 306

Konkluzionet kryesore të Këshillit Evropian të Santa Maria da Feira, më 19-20 qershor 2000, V.

Marrëdhëniet e Jashtme, D. Ballkani Perëndimor, paragrafi 68. 307

Shih Deklaratën e Selanikut, më 21 qershor 2003. 308

Ibid.

102

zbatohen nga secili vend që i adresoheshin nga Komisioni Evropian.309

Ndërsa rishikimi i

Procesit të Stabilizim-Asociimit është paraparë në konkluzionet e Këshillit, datë 16

qershor 2003, nëpërmjet rekomandimeve lidhur me përpjekjet e tyre për integrim

evropian. Deklarata e Selanikut310

, përveç kritereve të Kopenhagës për anëtarësim,

konkretisht ka kërkuar edhe përmbushjen e disa kushteve specifike, si: zbatimi i plotë i

Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së për Kosovën, si dhe plotësimi i

kritereve të njohura si “standardet para statusit”311

në kuadër të politikës së UNMIK-ut

në Rastin e Kosovës. Kurse zbatimi i Marrëveshjes së Dejtonit/Parisit për rastin e Bosnjë-

Hercegovinës, për Maqedoninë, zbatimi i plotë i Marrëveshjes së Ohrit, si dhe

bashkëpunimi me Gjykatën Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavi për të gjitha vendet

e përfshira në konfliktet në kuadër të ish-Jugosllavisë.312

BE-ja në Selanik e rriti numrin e kërkesave, të cilat duhet të realizohen nga këto

vende, në kuadër të procesit të anëtarësimit. Megjithëse roli i saj u bë vendimtar me

qëllim të zhvillimit të tranzicionit në këtë rajon, për dy arsye kryesore, si: E para ka të

bëjë me mbështetjen ndërkombëtare që ka ofruar në kuadër të misioneve të ndryshme

ndërkombëtare, siç janë: UNMIK-u në Kosovë, UNMIBH në Bosnjë-Hercegovinë,

UMPREDEP në Maqedoni, UNMES në Kroaci etj.

Kurse arsye e dytë mund të jetë mbështetja financiare në rindërtimin dhe

rimëkëmbjen e këtyre vendeve, të cilat e gëzonin një ekonomi të pazhvilluar dhe të

shkatërruar nga luftërat e ndryshme. BE-ja vetëm në rastin e Kosovës e ka dhënë një

kontribut të jashtëzakonshëm, pjesëmarrja e së cilës ishte me afro 30 000 trupa ushtarake

në kuadër të KFOR-it, me rreth 800 pjesëtarë të policisë dhe 505 milionë euro fonde.313

Mirëpo, rëndësi të veçantë në Procesin e Stabilizim-Asociimit ka arritja e

Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, marrëveshje kjo e cila lidhet ndërmjet BE-së dhe

vendit kandidat ose kandidat potencial për anëtarësim, sikur është Rasti me Kosovën. Ani

pse ky proces kishte filluar për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, suksesi nuk është

i njëjtë për arsye se përderisa Kroacia u bë anëtare e BE-së, Kosova ende nuk ishte

nënshkruese e MSA-së. Kjo periudhë prej më shumë se një dekade e gjysmë tregon qartë

se procesi i integrimit evropian nuk është i lehtë. Me qëllim të përfshirjes së saj kryesisht

në programet e asistencës financiare, BE-ja për herë të parë e improvizoi një mekanizëm

309

Ky raport shpeshherë nuk është kuptuar drejt, për faktin se ai paraqet të arriturat ose mat progresin, të

cilin e ka arritur vendi gjatë një viti dhe nxjerr rekomandimet se çka duhet ndërmarrë lidhur me

përmbushjen e obligimeve në procesin e integrimit evropian, por nuk është për ta vlerësuar ose matur

punën e institucioneve vendore. 310

Deklarata e Selanikut, më 21 qershor 2003, (pika 5). 311

Në dhjetor 2003, komuniteti ndërkombëtar nëpërmjet PSSP-së në Kosovë, Harri Holker, ua ka paraqitur

Institucioneve të Përkohshme Vetëqeverisëse të Kosovës (IPVQ) një dokument, i njohur si: “standardet për

Kosovën”. Ky dokument përmbante detyrat kryesore, të cilat institucionet e Kosovës duhet t‟i plotësonin

para se të hapet statusi politik i saj. Dokumenti përmbante 8 pika kryesore, si: 1) institucionet demokratike

funksionale, 2) sundimi i ligjit, 3) liria e lëvizjes, 4) kthimi i qëndrueshëm i komuniteteve dhe të drejtat e

tyre, 5) ekonomia, 6) të drejtat pronësore, 7) dialogu, dhe 7) Trupat Mbrojtëse të Kosovës (TMK). 312

Deklaratën e Selanikut, më 21 qershor 2003. 313

Konkluzionet e Këshillit Evropian të Lisbonës (2000), datë 23-24 mars 2000, paragrafi 54.

103

specifik, edhe pse nuk ishte i njohur në procesin e integrimit evropian, siç ishte

Mekanizmi Përcjellës i Procesit të Stabilizim-Asociimit.

Mekanizmi Përcjellës i Kosovës në Procesin e Stabilizim-Asociimit

BE-ja si një entitet politik shumë kompleks314

e kishte të vështirë qasjen e

barabartë për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, e veçanërisht për Kosovën për

shkak të periudhës së administrimit ndërkombëtar nga UNMIK-u, statusi i së cilës ende

ishte i pa definuar deri në vitin 2008. Mos përcaktimi i qartë i statusit e ka shtyrë BE-në

që ta ofrojë një zgjidhje të përkohshme, që edhe Kosova si e vetme, nëpërmjet një procesi

specifik t‟i mundësohet pjesëmarrja kryesisht në programet e asistencës financiare të BE-

së. Ky proces është quajtur: Mekanizmi Përcjellës i Procesit të Stabilizim-Asociimit dhe

është mundësuar nga Komisioni Evropian, më 6 nëntor 2002.

Në fillim të procesit integrues Kosova ka mbetur jashtë për faktin se në këtë

proces të anëtarësimit mund të marrin pjesë vetëm shtetet dhe jo entitetet politike, ose

organizatat e ndryshme, edhe pse vetë BE-ja nga Jacques Delors është cilësuar ndërmjet

asaj që është diçka më shumë se organizatë ndërkombëtare dhe diçka më pakë se një shtet

federal.

Ky mekanizëm përcjellës ose kjo zgjidhje e BE-së për Kosovën ishte e

përkohshme deri në qartësimin e statusit politik të saj. Praktikisht është bërë një paralele

e Procesit të Stabilizim-Asosciimit. Ky mekanizëm nuk nënkupton domosdoshmërisht

përfshirjen e Kosovës në procesin e anëtarësimit në BE, por mundësoi përfshirjen e saj në

ndihmën financiare të ofruar nëpërmjet instrumenteve të para anëtarësimit, ose IPA

fondeve. Nga këto fonde Kosova kishte përfituar jashtëzakonisht shumë për shkak të

gjendjes që ndodhej pas luftës me rastin e ndërhyrjes humanitare, mundësia e përfitimit

nga programet e CARD315

dhe një ndihmë e konsiderueshme për ndërtimin e vendit.

Në periudhën e administrimit të UNMIK-ut, BE-ja ka udhëhequr me një shtyllë të

veçantë, Shtyllën e Katërt, që ishte zhvillimi ekonomik. Prandaj, programet e ndihmës së

314

Catherine Moury & Luis de Sousa, “Institutional Challenges in Post-Constitutional Europe”, Governing

change, The EU: A unique institutional setting, published by Routledge, New York, 2009, fq. 2. 315

Komisioni Evropian e kishte miratuar Dokumentin Strategjik Rajonal 2002-2006, pra programin

CARDS për ndihmë vendeve pjesëmarrëse në Procesin e Stabilizim-Asociimit, si vendeve të ish-

Jugosllavisë (Kroacisë, Bosnjë-Hercegovinës, Maqedonisë, Kosovës, Malit të Zi dhe Serbisë) dhe

Shqipërisë. Ky fond nga Komisioni Evropian ishte zotuar se do të jetë prej 4,650 milionë euro për

periudhën nga viti 2000 deri në vitin 2006, për investime, në ndërtimin e institucioneve dhe masave tjera

për arritjen e katër objektivave, si: 1). Rindërtimi, stabilizimi demokratik, pajtimi dhe kthimi i refugjatëve;

2). Zhvillimi institucional dhe ligjvënës, duke përfshirë dhe harmonizimin me Legjislacionin e BE-së, për

ta forcuar demokracinë dhe sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut, shoqërinë civile dhe mediet, si dhe

funksionimin e lirë të ekonomisë; 3). Zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik dhe social, duke përfshirë dhe

norma strukturore; dhe 4). Zhvillimin e marrëdhënieve të mira dhe bashkëpunimin rajonal ndërmjet

vendeve në Procesin e Stabilizim- Asociimit ndërmjet tyre dhe BE-së, si dhe vendeve kandidate (në atë

periudhë) të Evropës Qendrore. Për më shumë, shih: Komisioni Evropian, “Programi i Asistencës CARDS

për Ballkanin Perëndimor, Dokumenti Strategjik Rajonal 2002-2006”, duke përfshirë në Aneks: Programi

indikativ shumëvjeçar, 2002-2004.

104

para anëtarësimit ishin shumë të nevojshme në fazën e hershme të procesit të integrimit

evropian.

Një element tjetër me rëndësi për zhvillimin e procesit të anëtarësimit të Kosovës

në BE, gjithashtu është studimi i fizibilitetit. Ky studim i fizibilitetit është bërë për secilin

vend para fillimit të negociatave për MSA-në. Një studim i tillë nuk ishte bërë për

Kosovën në periudhën e mekanizmit përcjellës. Ky studim është bërë më vonë pas fillimit

të PSA-së. Megjithatë, ky mekanizëm përcjellës i PSA-së ka funksionuar kryesisht në dy

nivele, si: në nivelin e dialogut politik, i cili i ka përfshirë mbledhjet e mbajtura plenare të

MSA-së dhe të cilat janë bashkëkryesuar nga institucionet e Kosovës dhe të Komisionit

Evropian. Këto takime janë mbajtur dy ose tri herë gjatë vitit dhe janë diskutuar kryesisht

për plotësimin e prioriteteve të Partneritetit Evropian dhe për përmbushjen e reformave të

parapara për Kosovën; ndërsa në nivel të dialogut teknik është përfshirja në kuadër të

takimeve të zhvilluara teknike sektoriale të MSA-së. Takimet e tilla janë zhvilluar një apo

dy herë brenda vitit dhe në disa sektor ë të veçantë, siç ishin: qeverisja e mirë, ekonomia,

tregu i brendshëm, inovacioni dhe kohezioni social, infrastruktura dhe bujqësia e

peshkataria.

Partneriteti Evropian dhe Dialogu i Procesit të Stabilizim-Asociimit

Përfshirja e vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe Kosovës gjithashtu në

instrumente të reja është bërë me qëllim të arritjes së reformave pas miratimit të

“Agjendës së Selanikut për Ballkanin Perëndimor: rruga drejt integrimit evropian”. Një

instrument i tij, siç është përfshirja në Partneritetin Evropian, është vendosur nga Këshilli

për Çështje të Përgjithshme dhe Marrëdhënie të Jashtme me qëllim të fuqizimit të PSA-

së. Kurse agjenda është miratuar nga Këshilli Evropian dhe vendet e Ballkanit

Perëndimor, duke përfshirë Kosovën në kuadër të Rezolutës 1244 të KS të OKB-së.

Në qershor 2004, Këshilli i Bashkimit Evropian e ka miratuar një vendim, i cili i

ka përcaktuar parimet, prioritetet dhe kushtet e Partneritetit Evropian me Malin e Zi dhe

Serbinë (duke përfshirë dhe Kosovën në bazë të Rezolutës 1244 të KS të OKB-së). Ky

Këshill në veçanti theksoi se për shkak të administrimit të përkohshëm ndërkombëtar të

Kosovës nga UNMIK-u nëpërmjet Rezolutës 1244 të KS të OKB-së, përfaqësimi i saj i

takon autoritetit të UNMIK-ut.316

Krijimi i një iniciative të re të partneritetit është bërë

me qëllim të ndërtimit të politikës fqinjësore evropiane, në kuadër të bashkëpunimit

ndërfqinjësor, forcimit të bashkëpunimit, si dhe krijimit të vlerave të përbashkëta

demokratike dhe respektimit të të drejtave të njeriut.317

316

Vendimi i Këshillit Evropian për parimet, prioritetet dhe kushtet e përmbajtjes në Partneritetin Evropian

me Serbinë dhe Malin e Zi, duke përfshirë Kosovën, siç është përcaktuar me Rezolutën 1244 të Këshillit të

Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, më 10 qershor të vitit 1999. Për më shumë, shih: Council Decision of

14 June 2004 on the principles, priorities and conditions contained in the European Partnership with Serbia

and Montenegro including Kosovo as defined by the United Nations Security Council Resolution 1244 of

10 June 1999, (2004/520/EC). Official Journal of the European Union, (L 227/21, EN), 26.6.2004. 317

Konkluzionet e Presidencës (2004), Bruksel, më 17-18 qershor 2004, bolletin 21. 6. 2004, PE 346.553,

EN, fq. 17.

105

Në bazë të vendimit të Këshilli të Bashkimit Evropian, zbatimi i Partneritetit

Evropian është përcaktuar të bëhet nëpërmjet një mekanizmi të krijuar në kuadër të PSA-

së.318

Ndërsa Partneriteti Evropian ishte një mundësi për përgatitjen për ndihmë

financiare të këtyre vendeve. Ky partneritet është aplikuar kryesisht për këto vende, si:

Serbia, Mali i Zi dhe Kosova, për arsye se këto vende ende nuk e kishin të qartë statusin

politik të tyre. Pas shpërbërjes së Jugosllavisë dhe krijimit të Unionit Serbisë dhe Malit të

Zi, në njërën anë, dhe Kosovës nën administrimin e UNMIK-ut nëpërmjet Rezolutës

1244 të KS të OKB-së, në anën tjetër, ishte njëra nga arsyet pse BE-ja për këto vende e

krijoi një mekanizëm të veçantë, PSA-në, ani pse ky Partneritet Evropian iu dedikua

vendeve si Shqipëria, Bosnjë-Hercegovina, Kroacia, Maqedonia dhe Serbia dhe Mali Zi,

duke përfshirë edhe Kosovën, siç përcaktohet në Rezolutën 1244 të KS të OKB-së.319

Si rezultat i përgatitjes së zgjedhjes së statusit politik të Kosovës, në vitin 2004

është vazhduar edhe më tutje Mekanizmi Përcjellës i PSA-së. Pas emërimit të

ambasadorit norvegjez Kai Eide në vitin 2005 si i dërguar i veçantë për rishikimin e

përmbushjes së standardeve para zgjedhjes së statusit të Kosovës, si dhe rekomandimi

pozitiv i tij për hapjen e negociatave për zgjidhjen e statusit politik, Sekretari i

Përgjithshëm të OKB-së mori vendim për fillimin e procesit politik për zgjidhjen e

statusit. Më 24 tetor 2005, Këshilli i Sigurimit i OKB-së e miratoi fillimin e bisedimeve,

dhe si rezultat i së cilës BE kërkoj respektimin e standardeve për Kosovën, standarde këto

të cilat kanë rëndësi edhe për perspektiven afatgjate drejt integrimit evropian.320

Ndërsa

Partneriteti Evropian me Kosovën, ani pse nga Këshilli Evropian u miratua në vitin 2006,

gjithashtu një miratim tjetër është bërë edhe në vitin 2008. Institucionet e Kosovës në

përgjigje të këtij Partneriteti Evropian e kanë miratuar Planin e Veprimit të Partneritetit

Evropian, në vitin 2008. Rishikimi i këtij plani të veprimi është bërë çdo vit pas

publikimit të Raportit vlerësues të Komisionit Evropian lidhur me progresin e arritur në

përmbushjen e rekomandimeve që kanë të bëjnë me adresimin e prioriteteve të

Partneritetit Evropian.

Ndër prioritetet, të cilat janë përcaktuar në këtë partneritet, janë kapacitetet për

plotësimin e kritereve të përcaktuara nga Këshilli Evropian i Kopenhagës, në vitin 1993,

si dhe kriteret e vendosura në PSA. Përveç këtyre kritereve, gjithashtu janë vendosur

edhe disa kushte të përcaktuara nga konkluzionet e Këshillit më 26 prill 1997, dhe 21-22

qershor 1999, deklarata e Samitit të Zagrebit 2000 dhe Agjenda e Selanikut, e vitit 2003.

Rasti i Kosovës si vend i veçantë në marrëdhëniet me BE-në dhe mosdefinimi i

qartë i procesit të integrimit evropian e ka treguar jo efikasitetin e politikës së përbashkët

të saj, si dhe mangësitë në qeverisjen evropiane karshi Kosovës. Në prill 2005, Komisioni

Evropian ka përsëritur se,“Perspektiva evropiane e Ballkanit Perëndimor, e konfirmuar

318

Ibid, (Nnei 2). 319

Council Regulation (EC) No 533/2004 of 22 March 2004 on the establishment of European partnerships

in the framework of the stabilisation and association process. 320

Shih Raportin e Progresit 2005 për Kosovën nga Komisioni Evropian, Bruksel, {COM (2005) 561

final}, fq. 5.

106

në Deklaratën e Selanikut, në qershor 2003, është e hapur edhe për Kosovën [1]. Nën

përkujdesjen e Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, Kosova ka nevojë ta

tejkalojë izolimin e saj dhe të jetë pjesë e progresit të rajonit drejt Evropës”.321

Megjithatë, kjo komunikatë e Komisionit Evropian është hapi i parë dhe i rëndësishëm

drejt përfshirjes së Kosovës në procesin e integrimit evropian, edhe pse Komisioni në

Raportin e tij vjetor të Progresit është treguar i kujdesshëm sa i përket drejtimit të

çështjes së Kosovës, si dhe perspektives integruese të 5 vendeve në rajon.322

Pothuajse gjatë gjithë kohës BE-ja është munduar që në rastin e Kosovës ta ruajë

një koherencë të qëndrimit të përbashkët të politikës së jashtme të shteteve anëtare. Me

këtë rast, BE-ja, si njëri nga faktorët kryesor në Kosovë, si rezultat i misionit që ka

ushtruar dhe ende vazhdon të qëndrojë (Misionit të EULEX-it dhe atij të Zyrës së BE-së),

akoma vazhdon të shihet me syrin kritik për ngecjet apo zgjatjen e afateve për procesin e

integrimit evropian.

Fondet financiare të BE-së

Bashkimi Evropian ka afruar ndihmë financiare për të gjitha vendet e Ballkanit

Perëndimor, të cilat janë bërë pjesë e procesit të anëtarësimit. Mirëpo, përveç kritereve

tjera (Kriteret e Kopenhagës), bashkëpunimi rajonal është një ndër kushtet kryesore për

fillimin e procesit të anëtarësimit.323

Më 17 korrik 2006, Këshilli i Bashkimit Evropian e aprovoi Rregulloren e

Këshillit (EC) nr. 1085/2006 për krijimin e një Instrumenti për Ndihmë Para-

Anëtarësimit (e njohur si IPA) dhe i zëvendësoi programet e mëparshme dhe instrumente

financiare, si: PHARE, CBC, ISPA, SAPARD, CARDS, si dhe instrumenti financiar për

Turqinë. Këto programe të ndihmës financiare kanë qenë të domosdoshme për zhvillimin

e këtyre vendeve. BE-ja ofroi për vendet kandidate dhe kandidate potenciale me

zëvendësimin e këtyre programeve në një të vetëm instrument, i njohur si Instrumenti për

Ndihmë Para-Anëtarësimit, ose ndryshe njihej si Fondet e IPA-së (Instrument for Pre-

Accession Assistance).324

Ky instrument përbëhet nga pesë komponentë325

të ndryshme:

321

Për më shumë, shih: Komunikata e Komisionit - Një e ardhme evropiane për Kosovën (/*COM /

2005/0156 final*/), 2005. 322

Vende, si: Kroacia, Shqipëria, Bosnjë-Hercegovina dhe Serbia e Mali i Zi, duke thënë: Kjo qasje siguron

trajtim të barabartë për të gjitha 5 vendet dhe lejon një vlerësim të secilit vend/entitet në drejtim të

përparimit konkret të tyre në zbatimin e Procesit të Stabilizim-Asociimit. Shih: Raportin e Progresit 2005

për Kosovën nga Komisioni Evropian, Bruksel, {COM (2005) 561 final}, fq. 4. 323

Këto kritere janë vendosur në kapituj të veçantë të acquis të BE-së, përkatësisht Kapitulli 30. Ky kapitull

i kushton rëndësi të veçantë ndërtimit të marrëdhënieve dypalëshe dhe shumëpalëshe. Pranimi i obligimeve

të cilat janë të detyrueshme të respektohen në kuadër të BE-së, si dhe karshi vendeve të treta. 324

Nga viti 2007, të gjitha programet financiare të ndihmës së BE-së për vendet kandidate dhe kandidate

potenciale, si: PHARE, PHARE CBC, ISPA, SAPARD, CARDS dhe instrumentin e financiar për Turqinë

janë zëvendësuar me instrumentin e IPA fondet. 325

Rregullorja e Këshillit (EC) nr. 1085/2006, për krijimin e një Instrumenti për Ndihmë Para-Anëtarësimit

(IPA) (neni 3).

107

- Asistenca për tranzicionin dhe ndërtimin e institucioneve,

- Bashkëpunimin ndërkufitar (ndërmjet shteteve anëtare të BE-së dhe vendeve tjera

që janë të pranuara në IPA fondin),

- Zhvillimi rajonal (transport, mjedis, zhvillim rajonal dhe ekonomik),

- Burime njerëzore (forcimi i kapaciteteve njerëzore dhe luftimi i përjashtimeve)

dhe

- Zhvillim rural.

Ndërsa vendete, të cilat aktualisht janë përfituese të IPA fondeve janë vendet

kandidate për anëtarësim në BE, si: Turqia, Shqipëria, Mali i Zi, Serbia dhe Maqedonia,

ndërsa vendet kandidate potenciale, si: Bosnjë- Hercegovina dhe Kosova janë të pranuar

në fillim vetëm me dy komponentët e parë të IPA-së.326

Mirëpo, kjo shpërndarje e

ndihmës para anëtarësimit ka ndryshuar me aplikimin e IPA II. Në tabelën 5 janë

ilustruar të dhënat e ndihmës financiare të IPA, ku pjesa më e madhe e saj shkon

kryesisht në zhvillimin ekonomik dhe reformë ligjore në Kosovë.

Tabela 5. Fondet e IPA-s për Kosovën për periudhën 2014-2020327

Kosova 2014 2015 2016 2017 2018-

2020

Totali

2014-

2020

1. Reforma në

përgatitjet për

përafrim me BE-në 37,3 34,0 31,0 35,2 99,1 236,6

Demokracia dhe

qeverisja 64.4 46.0 110,4

Sundimi i ligjit dhe të

drejtat e njeriut 73,9 53,1 126,2

2. Zhvillimi socio-

ekonomik dhe rural 20 37,9 33 30 114,1 235

Energjia 46 54 100,0

Konkurrenca dhe

inovacioni 74,9 60,1 135,0

3. Punësimi, politikat

sociale, arsimi, barazia

gjinore etj. 14,5 7 10 16,7 46 94,2

Punësimi, politikat

sociale, arsimi, barazisë

gjinore, etj. 48,2 46,0 94,2

4. Bujqësia dhe

zhvillimi rural 12 7 14,7 10 36 79,7

326

Për më shumë, shih: European Commission, Regional Policy, Funding, Instrument for Pre-Accession

Assistance (IPA). 327

Kjo tabelë është marrë nga web-faqja zyrtare e Komisionit Evropian, përkatësisht te përmbledhja e

Instrumentit të Ndihmës Para-Anëtarësimit - IPA për alokimin e indikatorëve të IPA II, nga viti 2014-2020.

108

Bujqësia dhe zhvillimi

rural 43,7 36 79,7

Totali 83,8 85,9 88,7 91,9 295,3 645,5

Këto fonde, edhe pse ndahen nga Komisioni Evropian për Kosovën, prapëseprapë

realizues të tyre, ose thënë ndryshe monitorues kryesor i tyre është vetë BE-ja. Në

shumicën e rasteve, këto mjete të dedikuara shpenzohen në ngritje të kapaciteteve në

kuadër të institucioneve vendore nëpërmjet mbështetjes së atyre ndërkombëtare. Sipas

tabelës 5, në kuadër të këtyre fondeve të IPA-s, fushat si arsimi, bujqësia, ambienti etj.,

gjejnë më pak vend se aspekti juridik dhe ekonomik.

IPA II, në bazë të Rregullores (BE) nr. 231/2014 të Këshillit dhe Parlamentit

Evropian për themelimin të një Instrumenti për Ndihmën e Para-Anëtarësimit, siç është

IPA II, asistenca për vendet që e kanë statusin e kandidatit328

sigurohet në bazë të

politikës së Zgjerimit, e cila është përcaktuar në Komunikatën për Strategjinë e Zgjerimit

dhe Raporteve të Progresit ose Raporteve për vendin. Kurse periudha e zbatimit të IPA II

do të jetë 2014-2020. Absorbimi i ndihmës financiare kryesisht varet nga dokumentet

strategjike të vendeve për përmbushjen e objektivave të parapara në Rregulloren (BE) nr.

231/2014. BE-ja për përfitimin e ndihmës financiare nga këto vende, duke përfshirë dhe

Kosovën, ka vendosur që këto vende të arrijnë disa objektiva specifike, si:

- Reformat politike - fuqizimi i institucioneve dhe demokracisë, gjyqësori i pavarur

dhe efikas, sundimi dhe zbatimi i ligjit, promovimi dhe mbrojtja e të drejtave dhe

lirive themelore të njeriut, bashkëpunimi rajonal dhe krijimi i marrëdhënieve të

fqinjësisë së mirë, promovimi i pajtimit dhe ndërtimi i paqes, luftimi i

korrupsionit dhe krimit të organizuar, reformat në administratën publike, zhvillimi

i shoqërisë civile, menaxhimi i kufirit dhe politikat e migracionit, dialogu social

dhe partneriteti social etj.

- Zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik - krijimi i standardeve ekonomike të BE-së,

ekonomia funksionale e tregut, qeverisja fiskale dhe ekonomike, konkurrenca,

nxitja e punësimit dhe promovimi i krijimit të vendeve të punës, nxitja në

përfshirjen sociale dhe ekonomike (sidomos për grupet e cenuara), sistemi

arsimor i integruar, ruajtja e trashëgimisë kulturore, infrastruktura, zhvillimet

teknologjike dhe inovative etj.

- Harmonizimi dhe përafrimi i legjislacionit kombëtar me acquis të BE-së; dhe

integrimi dhe bashkëpunimi rajonal i vendeve përfituese të IPA II.329

328

Në bazë të: Reregulation (EU) No. 231/2014 of the European Parliament and the Council of 11 March

2014 establishing an Instrument for Pre-accession Assistance (IPA II), Annex I, përfituese e asistencës

financiare janë këto shtete: Shqipëria, Bosnjë-Hercegovina, Islanda, Kosova, Mali i Zi, Serbia, Turqia, dhe

Maqedonia. Nga aty është marrë edhe tabela. 329

Regulation (EU) No 231/2014 of the European Parliament and of the Council of 14 March 2014

establishing an Instrument for Pre-accession Assistance (IPA II), European Journal of the European Union,

EN, L 77/11, 15.3.2014, (Article 2, Paragraph 1.)fq. 14.

109

Me qëllim të arritjes së këtyre objektivave, BE-ja e ka ndarë një paketë financiare prej 11

698 668 000 euro për periudhën 2014-2020.330

3.2. Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit (karakteristikat e veçanta)

Në vitin 2003, në Samitin e Selanikut është vendosur fuqizimi i PSA-së për shkak

të lidhjes së disa marrëveshjeve të BE-së me vendet kandidate dhe kandidate potenciale.

Qëllimi kryesor i saj ishte rimëkëmbja, qartësimi i perspektivës dhe rrugës drejt

integrimit evropian, nëpërmjet MSA-së, marrëdhëniet tregtare në nivel me BE-në dhe në

nivel rajonal, marrëveshjet preferenciale, si dhe instrumenti financiar i ndihmës, ose IPA

fondet.

MSA është një marrëveshje kontraktuese ndërmjet BE-së dhe vendeve të

Ballkanit Perëndimor, të cilat pretendojnë të bëhen anëtare të saj. Kjo marrëveshje u

dedikohet kryesisht vendeve, si: Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia, Bosnjë-

Hercegovina dhe Kosova331

. Për dallim nga vendet tjera të rajonit, Kosova është vendi i

fundit që e ka nënshkruar MSA-në.

Lidhja e marrëveshjes (pra MSA) nuk ndërlidhet, ose nuk nënkupton të njëjtën gjë

me marrjen e statusit të vendit kandidat për anëtarësim. Pra, nënshkrimi i MSA-së nuk

nënkupton edhe pranimin e statusit të vendit kandidat. Madje, siç përshkruhet në tabelën

6, disa vende, si Kroacia dhe Serbia, e kanë marrë statusin e vendit kandidat para hyrjes

në fuqi të MSA-së. Marrjes së statusit të vendit kandidat i paraprinë dorëzimi i aplikimit.

Ashtu siç është paraqitur në tabelë, kjo mënyrë e procesit të integrimit për vendet e

Ballkanit Perëndimor ka funksionuar paralelisht dhe e ndarë nga MSA-ja.

Tabela 6. Paraqitja e MSA-së dhe e statusit të vendit kandidat për vendet e

Ballkanit Perëndimor332

Shtetet Nënshkrimi

i MSA-së

Hyrja në

fuqi e

MSA-së

Aplikimi

për

anëtarësim

Marrja e

statusit

kandidat

Anëtarë-

-simi i

plotë

Kroacia 29.10.2001 1.2.2005 21.2.2003 1.6.2004 1.7.2013

Maqedonia 9.4.2001 1.4.2004 22.3.2004 16.12.2005

Shqipëria 12.6.2006 1.4.2009 24.4.2009 27.6.2014

Mali i Zi 15.10.2007 1.5.2010 15.12.2008 17.12.2010

Serbia 29.4.2008 1.9.2013 22.12.2009 1.3.2012

330

Ibid, (Articel 15). 331

Që nga fillimi i PSA-së nuk është bërë e qartë se cilat vende do të jenë përfituese të këtij procesi (fjala

është si shtete të veçanta), sikur është në rastin e vendeve të Evropës Qendrore me Marrëveshjen e

Stabilizim-Asociimit. Vendet e Ballkanit Perëndimor kishin disa probleme, siç është edhe statusi i tyre

politik në Rastin e Kosovës, pastaj situata politike në Bosnjë-Hercegovinë etj. 332

Kjo tabelë është punuar nga autori, për paraqitjen e vendeve të Ballkanit Perëndimor në procesin e

anëtarësimit në BE.

110

Bosnjë-

Hercegovina 16.6.2008 1.6.2015

15.2.2016

Kosova 27.10.2015 1.4.2016

Në tabelën 6 janë paraqitur vendet e Ballkanit Perëndimor në procesin e integrimit

evropian, përkatësisht PSA-së. Kroacia është vendi i parë në rajon që e ka nënshkruar

MSA-në (2001) dhe pranimin si vend kandidat për anëtarësim (2004). Kurse Kosova

është vendi që më së voni e ka nënshkruar MSA-në (2015) dhe është e vetmja që ende

nuk ka aplikuar për marrjen e statusit të vendit kandidat.

Për çështjen e statusit të vendit kandidat dhe kandidat potencial shpeshherë nuk

kuptohet drejt ndryshimi i tij. Ky status, jo vetëm që tregon për pozitën e këtyre vendeve

në procesin e anëtarësimit, por nënkupton disa procedura të caktuara për të aplikuar.

Marrja e statusit të vendit kandidat për anëtarësim i paraprinë dorëzimi i aplikimit, i cili

shqyrtohet nga institucionet e BE-së, fillimisht nga Komisioni Evropian dhe vendimi i

Këshillit.333

Në Samitin e Zagrebit të vitit 2000 u veçuan disa karakteristika në PSA. Një nga

veçoritë e këtij procesi është periudha kohore e zbatimit të MSA-së. Përveç Kroacisë334

,

të gjitha vendet tjera për zbatimin e plotë të MSA-së e kanë pasur një periudhë kohore

prej 10 vjetëve. Sikur për vendet tjera, edhe për Kosovën MSA-ja i ka disa karakteristika

të veçanta dhe një proces i cili kalon kryesisht nëpër disa hapa të caktuar, si në vijim:

a) Studimi i fizibilitetit,

b) Përgatitja për negocimin e MSA-së,

c) Procesi negociator për MSA-në,

d) Finalizimi i negociatave dhe vendosja e inicialeve në marrëveshje (MSA),

e) Nënshkrimi i MSA-së,

f) Ratifikimi i MSA-së dhe hyrja në fuqi,

g) Rishikimi dhe rishqyrtimi i MSA-së dhe

h) Zbatimi i plotë i MSA-së i MSA-së.

a) Studimi i fizibilitetit: Ky studim është hapi i parë drejt PSA-së. Në tetor 2012,

Komisioni Evropian e miratoi studimin e fizibilitetit për Kosovën, nëpërmjet të

cilit zyrtarisht fillon procesi i anëtarësimit në BE. Deri në këtë periudhë është

improvizuar ky proces me Mekanizmin Përcjellës të PSA-së. Pas publikimit të

raportit të studimit të fizibilitetit, kanë filluar përgatitjet për negocimin e MSA-së.

333

Zakonisht dhënia e statusit kandidat për anëtarësim në BE i është dhënë një vendi nga Këshilli Evropian

pas marrjes së opinionit të Komisionit Evropian lidhur me aplikimin e një vendi për anëtarësim në BE. Ky

Këshill vendos atëherë kur konstaton se janë përmbushur Kriteret e Kopenhagës të vitit 1993, si dhe e ka

kushtëzuar me Procesin e Stabilizim-Asociimit, gjithashtu. 334

Sipas MSA-së është paraparë që periudha e asocimiit të mos zgjasë më shumë se gjashtë vjet. Për më

shumë, shih: STABILISATION AND ASSOCIATION AGREEMENT between the European

Communities and their Member States, of the one part, and the Republic of Croatia, of the other part,

28.1.2005, (Article 5.).

111

Studimi i fizibilitetit është aplikuar me të gjitha vendet e PSA-së, siç janë:

Shqipëria, Bosnjë-Hercegovina, Kroacia, Maqedonia, Serbia, Mali i Zi dhe

Kosova. Studimi i fizibilitetit hap rrugën për nënshkrimin e MSA-së. Në Rastin e

Kosovës, ky studim fizibilitetit është shtyrë disa herë, edhe pse BE-ja e ka

deklaruar vullnetin e saj për përfshirjen e Kosovës në këtë proces.335

Çështja e

pavarësisë së Kosovës ishte problemi kryesor që e zvarriti përfshirjen e saj në

proceset e rregullta të BE-së. Edhe pse ishte përfshirë në disa programe të

caktuara të BE-së, prapëseprapë ajo vendosi ta anashkalojë çështjen e statusit

politik, duke e lënë të pa predikuar.336

Në këtë rast, studimi i fizibilitetit sipas

konkluzioneve të Këshillit të 28 shkurtit 2012 mund të shqyrtohet si i tillë vetëm

atëherë kur konstatohet se janë përmbushur kriteret politike, ekonomike dhe

ligjore të MSA-së.337

Kurse institucionet e Kosovës nëpërmjet një vendimi338

të

tyre e pranojnë një projekt-marrëveshje kornizë të realizuar ndërmjet tyre dhe BE-

së për pranimin e parimeve të përgjithshme për pjesëmarrjen e Kosovës në

programet e BE-së. Ndërsa karakteristikë e veçantë e vlerësimit të studimit të

fizibilitetit është parametri matës për progresin dhe përgatitjet për fillimin e

negociatave për MSA-në. Kosova është dashur ta plotësojë një pyetësor (sikur

vendet tjera) dhe ta dorëzojë te BE-ja, i cili nëpërmjet një misioni vlerësues të

ekspertëve (prej 20 personave, me kontributin e Zyrës së BE-së në Kosovë dhe të

organizatave ndërkombëtare dhe joqeveritare) duhet ta japë vlerësimin e

përgjithshëm.339

Ky fillim i procesit të studimit të fizibilitetit për Kosovën shënon

një ngjarje shumë të rëndësishme për faktin se e përbën një kthesë historike të

vendit në drejtim të anëtarësimit në BE.

b) Përgatitja për negocimin e MSA-së: Procesi i negocimit të MSA-së fillon pas

publikimit të raportit për studimin e fizibilitetit. Komisioni Evropian, pas dhënies

së opinionit pozitiv dhe vlerësimit të gjendjes politike dhe ekonomike, si dhe

aspekteve ligjore lidhur me marrjen e obligimeve, e filloi procesin e negociatave

për MSA-në me Kosovën. Çështjet të cilat më së shumti janë vënë në dukje gjatë

kësaj periudhe të negociatave janë kryesisht aspektet ligjore për nënshkrimin e

marrëveshjes nga BE-ja. Kjo është bërë e qartë në raportin e Komisionit Evropian

335

Në bazë të konkluzioneve të vitit 2011, thuhet se shprehet gatishmëria për ta ndihmuar Kosovën në

zhvillimin ekonomik dhe politik, duke e qartësuar perspektivën e saj evropiane së bashku me vendet e

rajonit. Për më shumë, shih: Council conclusions on Enlargement and the Stabilisation and Association

Process, 3132nd

General Affairs Council meeting, Brussels, 5 December 2011. 336

Ibid. 337

Konkluzionet e Këshillit, ose: Council conclusions on Enlargement and the Stabilisation and

Association Process, 3150th

General Affairs Council meeting, Brussels, 28 February 2012. 338

Vendimin e Qeverisë (nr. 02/113) për aprovimin në parim të Projekt-marrëveshjes kornizë ndërmjet

Bashkimit Evropian dhe Kosovës për parimet e përgjithshme për pjesëmarrjen e Kosovës në Programet e

Bashkimit Evropian, datë 16. 1. 2013. 339

Raporti mbi Studimin e Fizibilitetit për Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit ndërmjet Bashkimit

Evropian dhe Kosovës, {SWD (2012) 339}, Bruksel, 10.10.2012. (COM(2012) 602.).

112

të vitit 2012, në të cilin, ndër të tjera, thuhet se nënshkrimi i marrëveshjes nuk

nënkuptonte edhe ndryshimin e qëndrimeve të shteteve anëtare ndaj statusit të

Kosovës.340

Dilema e parë për institucionet e BE-së në rastin e Kosovës në këtë

fazë ishte, nëse duhet dhënë ose jo, e një perspektive të barabartë integruese

evropiane sikur vendet tjera të rajonit. Ndërsa negociatat kanë nisur vetëm pas

miratimit të rekomandimeve të Komisionit Evropian nga Këshilli për Çështje të

Përgjithshme, ani pse zyrtarisht ato kanë filluar më 28 tetor 2013. Përgatitjet për

fillimin e procesit negociues janë po aq të rëndësishme sa dhe vetë negociatat për

statusin e vendit kandidat. Ekipit negociues përbëhej nga zyrtarë kompetentë të

fushave përkatëse, të cilat do të jenë temë e diskutimeve gjatë negocimit. Përveç

zgjedhjes së ekipit negociues, gjithashtu e rëndësishme është përgjegjësia politike

dhe publike e tyre. Mirëpo, lidhur me çështjen e negociuesve gjatë fazës së

përzgjedhjes duhet marrë parasysh disa kritere që duhet përmbushur, siç janë:

aftësitë teknike, sociale, të komunikimit dhe etikës.341

Në zgjedhjet e ekipit negociator ose të udhëheqësit të tyre nuk është bërë

gjithmonë zgjedhja më e duhur, kurse rezultatet e arritura nga këto ekipe

negociatorësh shpeshherë ka ndodhur që negociatat të rifillojnë ose të

rinegociohen marrëveshjet për shkak të pamundësisë për zbatimin e tyre. Sipas

disa rregullave, udhëheqësi i negociatave nuk preferohet të jetë pjesë e lartë ose e

ulët e institucionit, por duhet të jetë ajo e mesme.342

Fundja, ekipi negociues e ka

përgjegjësinë dhe besimin e vendit në emër të të cilit i zhvillon negociatat.

Aftësitë kryesore të një udhëheqësi negociator janë të matura në bazë të disa

tipareve, si: zgjuarsia, durimi, përshtatshmëria, qëndrueshmëria, përqendrimi, të

shoqëruarit, aftësia e artikulimit dhe sensi për humor.343

Por, a mund një person të

përgatitet për negociator duke marrë për bazë këto tipare, para së gjithash disa

mendojnë se çështja e “negociatorit të mirë bëhet që nga lindja e tij”344

.

Ekzistojnë rregulla të pafundme lidhur me organizimin dhe zhvillimin e

negociatave të ndryshme, mirëpo në rastin e MSA-së këto negociata janë

organizuar dhe udhëhequr, ose paraprirë nga institucionet e BE-së dhe zyrtarët e

lartë të saj. Në anën tjetër, Kosova po ashtu ka marrë sugjerime sikur edhe vendet

tjera lidhur me përbërjen e mundshme të ekipit negociator. Në Kosovë, por edhe

në vendet e Ballkanit Perëndimor, në përgjithësi ka ndodhur dhe mund të ndodhë

në të ardhmen që ekipet negociatore më tepër kanë prirje te arritja sa më e

hershme e marrëveshjeve sesa përmbajtja reale e tyre.

340

Ibide, fq. 4. 341

Kush kualifikohet si negociator? Roli i udhëheqësit negociator, ndërsa për më shumë shih: Jeffery

Edmund Curry, “A Short Course in International Negotiating, Planning and conducting international

commercial negotiations”, fq. 1. 342

Ibid. 343

Ibid, fq: 2-4. 344

Michael Benoliel and Wei Hua, “Negotiating” Essential Managers, Dorling Kindersley Limited, New

York 2009, fq.7.

113

c) Procesi i negociatave për MSA-në: Procesi negociator në Kosovë ka kaluar një

periudhë të shkurtër, nga tetori 2013 deri në maj 2014. Këto negociata në kuadër

të këtij dialogu, siç është quajtur Dialogu për Procesin e Stabilizim-Asociimit

(DPSA), janë organizuar kryesisht në dy nivele, nivelin ministror, siç njihej

ndryshe si takimet plenare të DPSA-së, dhe në nivelin teknik, ose ndryshe njihej

si sektorial. Takimet e nivelit ministror kanë qenë takime vjetore dhe kanë

diskutuar temat e integrimit në kuadër të PSA-së. Takimet janë mbajtur në korrik

(njëditore) dhe me bashkëkryesim Kosovë-BE, përkatësisht Ministria e Integrimit

Evropian (MIE) në Qeverinë e Kosovës, së bashku me Drejtorinë për Ballkanin

Perëndimor në kuadër të Komisionit Evropian. Në nivel teknik ose sektorial janë

zhvilluar gjithsej 8 takime gjatë periudhës ndërmjet janarit dhe qershorit. Këto

takime i kanë kryesuar sekretari i MIE-së dhe zyrtari sektorial në kuadër të

Komisionit Evropian. Me hyrjen në fuqi të MSA-së, këto struktura janë

institucionalizuar në Këshillin për Stabilizim-Asociim, Komitetet për Stabilizim-

Asociim dhe nënkomitetet, si dhe Komisioni Parlamentar për Stabilizim-

Asociim.345

Takimi i parë i ekipit negociator për MSA-në është mbajtur më 12 gusht 2013, në

Prishtinë.346

Ky proces i negociatave është zhvilluar në dy nivele, pra në nivelin

politik dhe atë teknik. Negociator për çështje tregtare ishte emëruar

zëvendësministri i Tregtisë dhe Industrisë, kurse negociator për çështje të

përafrimit të legjislacionit dhe politikave të bashkëpunimit, zëvendësministri i

Integrimit Evropian. Sikur në Rastin e Kosovës, edhe në rastet tjera barra e

procesit negociues kryesisht bie në dikasteret ose resorët qeveritarë, të cilët më së

shumti kanë të bëjnë me këtë marrëveshje (MSA-në), që kryekëput janë çështje që

kanë të bëjnë me çështjet ekonomike dhe tregtare. Por, këtu mund të mos ketë

problem, sepse ministrat e këtyre ministrive janë pjesë e ekipit negociator për

MSA-në. Mirëpo, në pyetje është çështja e tyre nëse janë personat adekuat për t‟u

zgjedhur në këtë ekip negociator. Personat e tillë duhet të jenë të familjarizuar me

çështjet të cilat do të diskutohen. Përveç tjerash, i rëndësishëm është procesi i

emërimit të ministrave në krye të këtyre ministrive, e në rastin e Kosovës është

kompetencë ekskluzive e kryeministrit, pasi të tillët nuk marrin asnjë aprovim

formal të Parlamentit me rastin e emërimit, ose zëvendësimit të tyre. Prandaj, në

345

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit ndërmjet Kosovës, në njërën anë, dhe Bashkimit Evropian dhe

Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër. (Nenet 126, 127, 129, 130, 131, dhe 132). 346

Ky ekip negociator kosovar është përbërë nga shefi i ekipit negociator, që njëherësh ishte ministri i

Integrimit Evropian, ndërsa anëtar tjerë ishte ministri i Punëve të Jashtme, ministri i Tregtisë dhe

Industrisë, ministri i Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, ministri i Financave, ministri i Zhvillimit

Ekonomik, dhe ministri i Drejtësisë. Ndërsa Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë së Integrimit Evropian u

zgjodh dhe sekretar i ekipit negociator.

114

këtë fazë gjithnjë bëhet pyetja nëse në përbërjen e ekipit negociator janë përfshirë

me të vërtetë personat e duhur.

d) Finalizimi i negociatave dhe vendosja e inicialeve në marrëveshje: Finalizimi i

negociatave dhe vendosja e inicialeve nga të dyja palët në marrëveshje është faza

më e rëndësishme e këtij procesi. Përfundimi i tyre dhe konkretizimi bëhet atëherë

kur vendosen inicialet në marrëveshje nga të dyja palët negociatore. Në rastin e

Kosovës inicialet në MSA janë vendosur më 25 korrik 2014, në Bruksel.347

Ekziston një parim në përmbylljen e negociatave ose përfundimin e tyre, suksesi i

të cilave varet nga përfundimi me kohë dhe sipas agjendës së negociatave. Pra,

nëse palët i përmbahen agjendës dhe me kohë bëjnë përmbylljen e tyre, do të

thotë që ato negociata kanë qenë të suksesshme. Mirëpo, sipas disa studiuesve,

koha e mbylljes së negociatave nga negociatorët gjatë arritjes së marrëveshjes

duhet te ketë parasysh disa elemente kryesore, të cilat janë paraqitur në tabelën 7,

dhe të cilat e kanë një përgjigje të drejtpërdrejtë ose të tërthortë.

Tabela 7. Pyetjet të cilat kërkojnë përgjigje në rastin e çdo negociatori para

përmbylljes së negociatave, sipas Jeffery E. Curry348

1. Nëse janë diskutuar të gjitha pikat e agjendës ose të rendit të ditës?

2. A kanë pasoja financiare të gjitha pikat e shqyrtuara?

3. Nëse janë shqyrtuar të gjitha aspektet teknike të marrëveshjes?

4. Nëse është bërë hulumtim lidhur me zbatimin ligjor vendor dhe ndërkombëtar

për marrëveshje?

5. A janë të gjithë partnerët aktivë dhe të aftë për kryerjen e funksioneve të tyre

praktike të marrëveshjes?

6. A janë të vendosura linjat kohore për marrëveshje reale?

7. A i njohin të gjitha palët pasojat afatgjate dhe afatshkurtra të marrëveshjes?

8. A janë pajtuar të gjitha palët sa i përket gjuhës dhe kushteve të marrëveshjes?

9. A kanë besim te njëri-tjetri të gjitha palët në marrëveshje?

10. A e kanë autoritetin e nevojshëm nënshkruesit e mundshëm për të vepruar në

emër të përfaqësuesit të tyre?

Por, mbyllja e negociatave është e vështirë kryesisht në rastet kur kemi të bëjmë

me marrëveshjet shumëdimensionale, siç është MSA-ja. Ka raste të shumta kur

negociatorët më tepër përqendrohen tek arritja sa më e shpejtë e marrëveshjes dhe

nënshkrimi i saj, sikurse është MSA-ja, me qëllim për të treguar një “arritje

347

Për më shumë, mund të shihni web-faqen zyrtare të BE-së, përkatësisht: “European Neighborhood

Policy and Enlargement Negotiations”, te kontrolli i statusit aktual. 348

Jeffery Edmund Curry, “A Short Course in International Negotiating, Planning and conducting

international commercial negotiations”, 2009,fq: 133-134.

115

historike” për procesin integrues evropian, sesa në përmbushjen e elementeve të

specifikuara në marrëveshje. Mirëpo, sipas tabelës 7, pyetjet e parashtruara

ndihmojnë zhvillimin e një procesi të mirëfilltë negociatash, të cilat me rastin e

lidhjes së marrëveshjes janë më të qeta për faktin se zbatimi i saj do të bëhet më i

lehtë. Shpeshherë është konstatuar se zbatimi i një marrëveshjeje është më i

vështirë sesa arritja e saj ndërmjet palëve. Madje ekzistojnë shumë marrëveshje të

arritura gjithandej nëpër botë, të cilat nuk janë zbatuar kurrë.

e) Nënshkrimi i MSA-së: Më 27 tetor 2015 është nënshkruar MSA-ja ndërmjet BE-

së dhe Kosovës, në Strasburg.349

Pas vënies së inicialeve në MSA dhe deri te

nënshkrimi i saj ka kaluar relativisht një kohë e gjatë. Në këtë periudhë (viti

2014), në BE janë organizuar zgjedhjet për Parlamentin Evropian350

, rezultat i të

cilave është edhe përbërja e re e Komisionit Evropian. Një element tjetër

gjithashtu i rëndësishëm në këtë periudhë janë negociatat e zhvilluara ndërmjet

Kosovës dhe Serbisë për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet tyre. Në këto

negociata komuniteti ndërkombëtar, në përgjithësi, dhe ai i BE-së, në veçanti,

ishin të koncentruar për të ndihmuar në arritjen e marrëveshjeve ndërmjet tyre.

BE-ja është një nga mekanizmat më të përshtatshëm për t‟u shfrytëzuar lidhur me

ndërmjetësimin e saj në zgjidhjen e konflikteve dhe mosmarrëveshjeve. Ky

ndërmjetësim është i përshtatshëm, sepse BE-ja për të garantuar zbatimin e këtyre

marrëveshjeve dhe ndoshta detyrimin e palëve për arritjen e tyre e përdor fuqinë e

“butë” në mungesë të fuqisë së “fortë”, çfarë posedojnë SHBA-të.351

Në periudhën e njëjtë pas vënies së inicialeve në MSA, në Kosovë janë organizuar

zgjedhjet nacionale dhe për shkak të krijimit të skenës së re politike, kjo është

përcjellë me zvarritje në krijimin e institucioneve të reja.352

Edhe pas krijimit të

349

Nënshkrimi i kësaj marrëveshjeje në emër të BE-së është bërë nga Përfaqësuesja e Lartë për Punë të

Jashtme dhe Politika të Sigurisë, dhe Komisionari për Politika të Fqinjësisë Evropiane dhe Negociatave për

Zgjerim. Kurse në emër të Kosovës nga Kryeministri dhe Ministri për Integrim Evropian. 350

Parlamenti Evropian si institucion i Bashkimit Evropian në vitin 2014 i ka organizuar zgjedhjet për një

mandat të ri pesëvjeçar. Me rreth 400 milionë njerëz me të drejtë vote nga 28 shtete anëtare, zgjedhjet janë

organizuar për të zgjedhur 751 eurodeputetë. Shtetet anëtare me numër më të madh të banorëve, si

Gjermania (96 përfaqësues), Franca (74 përfaqësues) dhe Mbretëria e Bashkuar (73 përfaqësues) marrin

pjesë, kurse shtetet anëtare me numër më të vogël të popullsisë, si Qiproja, Malta, Estonia dhe

Luksemburgu kanë marrë pjesë me nga 6 përfaqësues secili prej tyre. 351

Edhe pse BE-ja konsiderohet si një nga aktorët dhe forca kryesore për stabilitetin në rajonin e Ballkanit

Perëndimor, megjithatë është konsideruar si fuqi e butë. Kurse fuqi e fortë është konsideruar faktori

amerikan, siç është shembulli i intervenimit në Irak dhe Afganistan. Shih: Catherine Moury and Luis de

Sousa, “Institutional Challenges in Post-Constitutional Europe”, Governing change, The EU: A unique

institutional setting, published by Routledge, New York, 2009, fq. 15. 352

Pas shpërbërjes së Kuvendit të Kosovës (Legjislatura IV) janë organizuar zgjedhjet e parakohshme për

Kuvendin, më 8 qershor 2014, ndërsa mbledhja konstituive e Kuvendit ka filluar më 17 korrik, për të

vazhduar më 18 shtator 2014. Mbledhja konstituive e Kuvendit përfundoi më 8 dhjetor 2014, kurse

përplasjet politike kanë ndodhur atëherë kur koalicioni i krijuar, i njohur si VLAN (në përbërjen e tij ishin

“Vetëvendosje”, LDK, AAK dhe NISMA) është prishur dhe u krijua koalicioni ndërmjet PDK dhe LDK

me komunitetet.

116

institucioneve të reja në Kosovë, përplasjet politike u thelluan pas hapjes së dy

çështjeve, si demarkacioni me Malin e Zi dhe krijimi i Asociacionit të Komunave

me shumicë serbe në Kosovë.

Nënshkrimi i MSA-së për Kosovën paraqet një ndër ngjarjet më të rëndësishme

që nga shpallja e pavarësisë së saj. Kjo marrëveshje është e para e llojit të tillë, e

nënshkruar ndërmjet Kosovës dhe BE-së, duke i dhënë një perspektivë më të qartë

integruese evropiane. Ky proces e shënoi zyrtarisht kalimin e Kosovës në PSA

dhe faza më e rëndësishme e saj është zbatimi i plotë i saj.

Procesi i negociatave për arritjen e nënshkrimit të MSA-së shpeshherë është

zhvilluar në dy nivele. Në nivelin shtet - BE, ndryshe njihet si procesi i rregullt i

negociatave, dhe shtet - shtet anëtar i BE-së, negociata këto të cilat është dashur

t‟i zhvillojnë shtetet për shkak të interesit të tyre të drejtpërdrejtë.

f) Ratifikimi i MSA-së dhe hyrja në fuqi: Sikur nënshkrimi i MSA-së, edhe

ratifikimi i saj është një proces i veçantë nga të gjitha rastet e vendeve tjera.

Parlamenti Evropian e ka bërë ratifikimin e MSA-së në emër të institucioneve të

BE-së, kurse Kuvendi i Kosovës në emër të institucioneve të Kosovës. Ky

ratifikim nuk është realizuar nga shtetet anëtare353

veç e veç, sikur me të gjitha

vendet tjera të Ballkanit Perëndimor. Pas ratifikimit të saj në Kuvendin e

Kosovës, më 2 nëntor 2015, gjithashtu u miratua nga Këshilli pas miratimit në

Parlamentin Evropian, më 21 janar 2016. Këshilli Evropian ka kompetenca për

aprovimin e marrëveshjeve ndërkombëtare sipas traktateve në fuqi.354

Mirëpo, me

gjithë vështirësitë e veta, ky proces për Kosovën i ka pasur dy përparësi: E para ka

të bëjë me shmangen e humbjes së kohës, e cila mund të zgjaste edhe me vite për

shkak të procedurave të brendshme të shteteve anëtare për ratifikimin e saj. Dhe, e

dyta është mundësia e bllokimit ose prolongimit pa fund të saj nga ndonjëra prej 5

vendeve (Spanja, Rumania, Sllovakia, Greqia dhe Qiproja), të cilat refuzojnë ta

njohin Kosovën si shtet i pavarur.

g) Rishikimi dhe rishqyrtimi i MSA-së: Një hap tjetër i rëndësishëm në PSA është

po ashtu dhe rishikimi i MSA-së. Ky rishikim bëhet kryesisht në baza vjetore dhe

Këshilli për Stabilizim-Asociim (si institucion kryesor për zbatimin e MSA-së) e

ka për detyrë ta mbikëqyrë zbatimin e marrëveshjes dhe të reformave

353

Ratifikimi i MSA-së nga Parlamenti Evropian është një mundësi, e cila është krijuar pas hyrjes në fuqi

të Traktatit të Lisbonës. Mirëpo, ratifikimi nuk ishte vetëm çështje e rregullave, por edhe e rrethanave të

krijuara në kuadër të shteteve anëtare, për shkak të statusit politik të Kosovës. Ende disa nga shtetet anëtare

të BE-së e refuzonin njohjen e shtetit të Kosovës, prandaj kjo vështirë do të realizohej nëse ky ratifikim u

lihej në dorën e tyre. Nënshkrimi i MSA-së është bërë në kohën kur Kosova është pranuar si shtet i pavarur

nga 23 shtete anëtare të BE-së dhe vetëm 5 prej tyre ende nuk e kishin njohur atë, pra nga gjithsej 28 sosh. 354

Në bazë të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian, neni 218 (ish-neni 300 TKE). Shih

Versionin e Konsoliduar të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian, TITULLI V, Marrëveshjet

ndërkombëtare, Gazeta Zyrtare 115, 9. 5. 2008 P. 0091-0092.

117

institucionale, ekonomike, administrative dhe ligjore355

Deri në zbatimin e plotë

të kësaj marrëveshjeje është periudha prej dhjetë vjetëve, megjithatë është lënë

mundësia e periudhës shtesë prej jo më shumë se pesë vjetësh.356

Përveç rishqyrtimit të MSA-së, gjithashtu ekziston mundësia e pezullimit të saj të

pjesshëm, ose në tërësi. Kjo mundësi është përcaktuar në këtë marrëveshje dhe

madje në mënyrë të njëanshme nga pala e BE-së.357

Përderisa ndryshimet në

marrëveshjet e arritura në përgjithësi ndodhin si rezultat i ndryshimit të

rrethanave, duke nënkuptuar faktin se të dyja palët nënshkruese të marrëveshjes

ndihen rehat për bërjen e ndryshimeve të mundshme.

h) Zbatimi i plotë i MSA-së: Qëllimi kryesor i të dyja palëve nënshkruese të

marrëveshjes duhet të jetë zbatimi i saj. Kurse zbatimi i plotë i MSA-së nuk do të

nënkuptojë anëtarësimin e menjëhershëm të Kosovës në BE. Megjithatë, përbën

një tranzicion reformash të këtij vendi në PSA, ndërsa MSA-ja për Kosovën dhe

vendet tjera ka qenë si një “udhëpërshkrues” kryesor i rrugëtimit të tyre në

procesin e anëtarësimit në BE. Ekzistojnë shembuj kur vendet nënshkruese të saj

pas fillimit të zbatimit kanë kërkuar ndryshimet dhe zgjatjen e periudhës për

zbatimin e MSA-së. Sipas analizave të ndryshme lidhur me negociatat dhe

negociatorët, suksesi i tyre do të varet nëse marrëveshjet e arritura do të

realizohen plotësisht. Sot në botë ekzistojnë shumë marrëveshje të arritura, të cilat

nuk janë zbatuar në praktikë. Kurse vendet nënshkruese të MSA-së, sikur Kosova,

e kanë miratuar një plan veprimi, ose siç njihet si Programi Kombëtar për

Zbatimin e MSA-së.358

Zbatimi i saj mundësohet edhe për shkak të krijimit të

institucioneve përgjegjëse të krijuara sipas kësaj marrëveshjeje.359

Karakteristikat e veçanta të MSA-së për Kosovën

BE-ja ka lidhur marrëveshje me të gjitha vendet, të cilat i janë nënshtruar procesit

të anëtarësimit evropian, duke marrë parasysh disa specifika regjionale, sikur është rasti

me vendet e Evropës Qendrore dhe Juglindore, e njohur si “Marrëveshja Evropa”, ose me

vendet e Evropës Perëndimore, siç ishte “Marrëveshja për Asociim”, dhe e fundit me

vendet e Ballkanit Perëndimor, e njohur si “Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit, MSA”.

Në kuadër të grupit të tretë, BE-ja ka lidhur marrëveshje me këto vende, si: Kroacinë,

Shqipërinë, Maqedoninë, Malin e Zi, Serbinë, Bosnjë-Hercegovinën dhe Kosovën.

355


Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër (neni 9). 356

Ibid. 357

Ibid, (neni 6). 358

Institucionet e Kosovës kanë hartuar Programin Kombëtar për zbatimin e MSA-së i cili është miratuar

në Kuvend me 10 mars 2016. Ky plan përmban të gjitha obligimet të cilat dalin si rezultat i MSA-së dhe që

duhet zbatuar në kuadër të anëtarësimit në BE. 359

Siç janë: Këshilli për Stabilizim Asociim, Komisioni Parlamentar për Stabilizim Asociim, Komiteti dhe

Nën-komitetet.

118

Mirëpo, për dallim nga vendet tjera, MSA-në për Kosovën e karakterizojnë disa tipare

dalluese, si në vijim:

Çështja e statusit politik - Kosova në procesin e anëtarësimit në BE është cilësuar

si vend specifik, si për nga procesi, ashtu edhe për shkak të formatit. Çështja e statusit

politik dhe mosnjohja e Kosovës si shtet nga 5 shtete anëtare të BE-së përbën një

problem të theksuar në procesin e integrimit evropian. Nënshkrimi i MSA-së dhe

miratimi i saj nga institucionet e BE-së është bërë në bazë të mbështetjes së nenit 218 të

Traktatit për Funksionimin e BE-së,360

sipas të cilit BE-ja mund të lidhë marrëveshje

ndërkombëtare me shtetet e treta, si dhe me organizata ndërkombëtare. Kjo e nënkupton

faktin e këtyre shteteve anëtare që ende nuk e kanë pranuar Kosovën si shtet. Prandaj,

vetë MSA-ja vë në pah qëndrimin e pa unifikuar ndaj statusit politik, duke ruajtur

neutralitetin e saj. Kjo bëhet me përdorimin e fusnotës, pikërisht sikur është bërë

marrëveshja e arritur ndërmjet Serbisë dhe Kosovës,361

edhe pse kjo marrëveshje kishte

për qëllim që Serbia të mos e pengonte Kosovën për pjesëmarrjen e saj në organizata

ndërkombëtare dhe rajonale.

Në bazë të PSA-së lidhur me MSA-në, e realizuar me vendet tjera, nuk është

aplikuar e njëjta marrëveshje sa i përket qëndrimit ndaj Kosovës si shtet, ashtu siç është

shembulli i Shqipërisë362

. Mirëpo, fusnota i referohej kryesisht pjesëmarrjes së Kosovës

në organizata dhe nisma ndërkombëtare dhe rajonale në Ballkan. Në marrëveshje

gjithashtu është përmendur se një përfshirje e tillë vlen edhe për takimet me institucionet

e BE-së në kontekst të agjendës evropiane.363

Sa i përket nivelit kombëtar, nga gjithsej 28

shtete anëtare, Kosova është pranuar si shtet i pavarur nga 23 prej tyre, që përbën 83%,

ndërsa nuk është njohur nga 5 shtete anëtare, që përbën vetëm 17% të tyre. Një element

tjetër i rëndësishëm është se këto shtete asnjëra nuk kufizohet me territorin e Kosovës,

dhe çështja e mosnjohjes nuk ka asnjë domethënie historike apo kulturore. Madje, përveç

Greqisë dhe Spanjës, tri shtetet tjera vonë i janë bashkuar BE-së (Sllovakia dhe Qiproja,

2004, dhe Rumania, 2007).

Në nivelin e Bashkimit, Parlamenti Evropian si një nga tri institucionet kryesore

të saj e ka njohur pavarësinë e Kosovës.364

Përveç njohjes, ky institucion i jep motiv këtij

vendi për integrim evropian duke u bërë thirrje365

të vazhdueshme çdo vit vendeve, të

360

Shih: Versionin e Konsoliduar të Traktati për Funksionimin e Bashkimit Evropian, TITULLI V,

Marrëveshjet ndërkombëtare, Gazeta Zyrtare 115, 9.5.2008 P. 0091-0092. 361


2012. Sipas së cilës në të do të lexohet, si:“This designation is without prejudice to positions on status, and

is in line with UNSCR 1244 and the ICJ Opinion on the Kosovo declaration of independence”. 362

Për më shumë, shih Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe

Komuniteteve Evropiane, e shteteve anëtare të tyre. Por, një rast të tillë gjithashtu është përdorur me MSA-

në me Malin e Zi, Maqedoninë (edhe pse kësaj i referohen si ish-Republika jugosllave e Maqedonisë). 363


2012. 364

Shih Rezolutën e Parlamentit Evropian për Kosovën dhe rolin e BE-së, më 5 shkurt 2009. 365

Një kërkesë të tillë Parlamenti Evropian e bën nëpërmjet miratimit të një rezolute. Shih: European

Parliament (2016), MOTION FOR A RESOLUTION to wind up the debate on the statements by the

119

cilat ende nuk e kanë pranuar pavarësinë e saj, që të bëhet njohja sa më shpejt nga këto

vende.

MSA-ja në këtë rast lë hapësirë për interpretime të ndryshme në këtë marrëveshje,

si për vendet që e njohin shtetin e Kosovës, edhe për ato të cilat refuzojnë.366

Mos qartësimi i drejtë i perspektivës së anëtarësimit (si vend kandidat i

mundshëm) - Pothuajse në të gjitha MSA-të me vendet tjera, BE-ja e qartëson në

preambulën367

e saj gatishmërinë për ta pranuar plotësisht statusin e vendit kandidat për

anëtarësim pas përmbushjes së Kritereve të Kopenhagës 1993. Ashtu siç është shpjeguar

më herët, zbatimi i plotë i MSA-së nuk nënkupton automatikisht edhe marrjen e statusit

të vendit kandidat për anëtarësim, për shkak se duhet bërë dorëzimi i aplikimit dhe pas

shqyrtimit të saj, BE-ja vendos pranimin ose jo të statusit të vendit kandidat. Në këtë

periudhë Kosova e ka marrë titullin e vendit kandidat potencial, që njëherësh është dhe

hapi i parë drejt procesit të anëtarësimit. Paqartësitë në çështjen e statusit të mundshëm të

vendit kandidat do të qartësohen vetëm me dorëzimin e aplikacionit nga institucionet e

Kosovës për marrjen e këtij statusi.

Neutraliteti ndaj statusit duke përdorur lojë fjalësh (rrethana objektive) -

Përdorimi i fjalës “rrethana objektive” në preambulën e MSA-së kur flitet për

perspektivën evropiane të Kosovës dhe anëtarësimin e në BE, ose siç potencohet në

MSA, afrimin e saj me BE-në nëse e lejojnë rrethanat objektive, edhe nëse ajo I

përmbush të gjitha kushtëzimet dhe Kriteret e Kopenhagës, 1993.368

Kjo shprehje është

përdorur gjithashtu sa i përket bashkëpunimit ekonomik dhe ndërkombëtar, si dhe

përfitimit ose mbështetjes nëpërmjet asistencës teknike, financiare dhe ekonomike të BE-

së. Qëndrimi neutral ndaj statusit ka bërë që të shtohen fjalë të tilla, të cilat mund të

përdoren për interpretime të ndryshme nga të gjitha vendet. Ky qëndrim i përbashkët i

BE-së mund të ndryshojë me zhvillimet, të cilat po ashtu mund të ndodhin në kuadër të

saj. Praktikisht në kuadër të saj ekzistojnë dy qëndrime të ndryshme të shteteve anëtare.

Qëndrimi i shteteve të vogla është që ta ruajnë statusin e tyre të barabartë në

vendimmarrje. Ndërsa në grupin tjetër bëjnë pjesë vendet e mëdha ose më të fuqishme në

kuadër të BE-së, të cilat dëshirojnë që të ndryshojë çështja e vendimmarrjes duke

llogaritur sipas peshës dhe fuqisë së tyre (këtu bëhet fjalë për territorin, popullsinë dhe

fuqinë ekonomike). BE-ja nuk ka mundësi të detyrimit të pjesës së mbetur të shteteve

anëtare që ta njohin Kosovën, për shkak të shprehjes së “fuqisë së butë”, pra vendimet e

saj janë në kuadër të vullnetit, e jo të detyrimit. Madje, vetë koncepti i shtetit si nocion

Council and the Commission pursuant to Rule 123(2) of the Rules of Procedure on the 2015 Report on

Kosovo (2015/2893(RSP)), (B8-0167/2016), 28.1.2016. 366


Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër, (neni 2). 367

Shih: Council of the European Union, Stabilisation and Association Agreement between the European

Communities and their Member States, of the one part, and the Republic of Albania, of the other part.

8164/06, EN, Brussels, 22 May 2006. Gjithashtu është e njëjtë edhe me vendet tjera. 368


Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër, (Preambula).

120

klasik ka ndryshuar me kalimin e kohës. Sipas disa studimeve, megjithatë, shteti nuk

mund të injorohet ose qeverisja e tij, sepse atij i atribuohen disa privilegje, si shembulli i

OKB-së, ndërsa BE-në si një fuqi në rritje e krahason me OKB-në.369

Në kuadër të BE-

së, shteti kombëtar, edhe pse e humb një pjesë të sovranitetit të tij, gjithashtu e ruan

rëndësinë e tij kombëtare, e cila u dëshmua me ndryshimet që ndodhën në Traktatin e

Lisbonës, pas dështimit të miratimit të një kushtetute të përbashkët.

Bashkëpunimi në mënyrë të theksuar me vendet fqinja - Në këtë marrëveshje,

thirrjet e BE-së janë konkrete për bashkëpunim me vendet fqinja, duke e precizuar

Serbinë.370

Sipas marrëveshjes, është qenësor angazhimi i Kosovës lidhur në

përmirësimin e marrëdhënieve me Serbinë dhe në rast të mosrealizimit të saj, BE-ja, sipas

vlerësimit të saj, ka deklaruar se mund të marrë masa për pezullimin në tërësi ose të

pjesshëm të marrëveshjes (pra, MSA-së).371

Kurse, në anën tjetër, në MSA-në për

Serbinë nuk është shprehur drejtpërdrejt kërkesa e veçantë e bashkëpunimit me Kosovën,

sikur me këtë të fundit. Në marrëveshjen e BE-së me Serbinë është bërë e qartë se

pretendimi territorial ndaj Kosovës nuk është i pranueshëm nga BE-ja, kjo për faktin se

në marrëveshje thuhet se ajo nuk do të vlejë për territorin e Kosovës, e cila në atë kohë

ndodhej nën administrimin ndërkombëtar.372

Pranimi i MSA-së për Serbinë në këtë formë

shënon edhe marrëveshjen e parë ndërkombëtare, e cila është nënshkruar nga BE-ja dhe

Serbia, sipas së cilës Kosova mbetet një vend i veçantë në procesin e anëtarësimit.

Kosova është kushtëzuar nga BE-ja edhe sa i përket PSA-së, dhe MSA-ja është arritur

vetëm pas disa rundesh bisedimesh ndërmjet Kosovës dhe Serbisë të ndërmjetësuara, në

Bruksel. Madje, thuhej se normalizimi gjithëpërfshirës i marrëdhënieve duhet të bëhet me

arritjen e një marrëveshjeje të detyrueshme ndërmjet tyre.

Kërkesat për bashkëpunim ndërkombëtar në rastin e ndjekjeve dhe hetimin e

krimeve, si dhe për ndëshkimin e tyre - Sipas MSA-së, Kosova duhet të punojë në rastet e

ndjekjeve penale të krimeve nëpërmjet krijimit të masave në nivel kombëtar dhe

ndërkombëtar. Karakteristike e veçantë e Kosovës është krijimi me ligj373

i një Dhome të

Veçantë të Gjykatës Ndërkombëtare për hetimin dhe dënimin e krimeve të supozuara në

369

Gerald F. Gaus & Chandran Kukathas, Handbook of Political Theory, the Modern State, Christopher

Morris (SAGA, 2004), fq. 195. 370


Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër, 1.4.2016 (nenet 5 dhe 13),në të cilën, ndër të

tjera, bëhet thirrje për normalizim të marrëdhënieve me Serbinë. 371

Ibid, (neni 5). 372

Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit ndërmjet Komunitetit Evropian dhe shteteve anëtare të saj, në

njërën anë, dhe Republikës së Serbisë, në anën tjetër (neni 135). Ndër të tjera, thuhet se kjo marrëveshje

nuk do të zbatohet në Kosovë, e cila aktualisht është nën administrimin ndërkombëtar në pajtim me

Rezolutën e Këshillit të Sigurimit të OKB-së 1244, datë 10 qershor 1999, si dhe pa paragjykuar statusin

politik të Kosovës. 373

Për më shumë, shih Ligjin (nr. 05/L-053) për Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të

Specializuar.

121

Kosovë, vetëm për nacionalitetin shqiptar, e jo edhe për të tjerët.374

Një kërkesë e tillë

shtesë është bërë pas shumë akuzave që janë ngrehur gjithashtu nga Tribunali Penal

Ndërkombëtar për ish-Jugosllavi375

pas vitit 1999, në Hagë. Këto hetime janë mbështetur

nga misioni i UNMIK-ut dhe më pas ka ekzistuar në Kosovë një mision i veçantë i BE-

së, ai i EULEX-it, për mundësinë e ndjekjes dhe hetimin e krimeve të caktuara të

supozuara. Me fjalë tjera, këto misione ndërkombëtare (UNMIK) dhe i BE-së (EULEX)

kanë disponuar me të gjitha kapacitetet për hetimin e të gjitha pretendimeve të mundshme

për krime, me gjithë faktin se viktimë kryesore e luftës së viteve 1998-99 është Kosova,

duke marrë parasysh numrin e viktimave dhe dëmeve të shkaktuara, si dhe ndërhyrjen

humanitare të faktorit ndërkombëtar.

Periudha e zbatimit të plotë të MSA-së (afatet kohore) - Sipas kësaj marrëveshje,

periudha kohore e përcaktuar prej dhjetë vjetësh, ka mundësi të zgjatjes edhe pesë vjet të

tjera, periudhë kjo e mjaftueshme për përmbushjen e kritereve dhe zbatimin e plotë të

MSA-së, praktikë kjo e përdorur ngjashëm edhe me vendeve tjera të rajonit, ku periudha

transitore dhjetëvjeçare do të ishte e mjaftueshme për avancimin e vendit në kushte

normale drejt procesit të anëtarësimit në BE. Kroacia është një shembull tjetër, pasi

MSA-ja me këtë vend është nënshkruar në vitin 2001376

, ndërsa ajo përfundimisht u

anëtarësua në vitin 2013 si shtet i ri anëtar i BE-së. Anëtarësimi i Kroacisë e përbën një

shembull të suksesshëm në PSA, megjithëse periudha e procesit të integrimit evropian

nuk ndërlidhet domosdo me afatet e caktuara kohore për shkak të rrethanave të caktuara

dhe specifikave të secilit vend. Maqedonia është ndoshta shembulli më i keq për shkak të

stagnimit në këtë proces, edhe pse e kishte nënshkruar MSA-në në vitin 2001 dhe statusin

e vendit kandidat e fitoi në vitin 2005, edhe pas marrjes së rekomandimeve për hapjen e

negociatave për anëtarësim me 2009, ato pothuajse nuk kanë nisur as pas disa viteve në

vazhdim.377

Nëpërmjet analizës së këtyre dy rasteve, procesi i integrimit evropian për

vendet e Ballkanit Perëndimor është më lehtë i kuptueshëm. Para së gjithash është

politika e brendshme e secilit vendit kandidat ose kandidat potencial, që ndikon në

zhvillimet e mëtutjeshme të këtij procesi. Mirëpo, faktorët e jashtëm gjithashtu janë

determinues të fatit të tij. Në realitet, afatet e përcaktuara në MSA janë afate optimale,

sepse bëjnë llogaritjen e vendit nënshkrues të saj, dhe mund të kalojë deri në periudhën e

procesit të asociimit me përmbushjen e të gjitha obligimeve. Natyrisht, nëse nuk shfaqen

374

Kryesisht për hetimet për krimet e supozuara sipas këtij ligji kanë të bëjnë për periudhën kohore

ndërmjet 1 janar 1998 dhe 31 dhjetor 2000 në territorin e Kosovës. 375

Tribunali Ndërkombëtar për ndjekjen penale të individëve përgjegjës për shkelje të rënda të së drejtës

humanitare ndërkombëtare, të kryera në territorin e ish-Jugosllavisë që nga viti 1991. I krijuar nga

Organizata e Kombeve të Bashkuara, me seli në Hagë të Holandës. 376

Miroslav Krleža, Kroacia, toka dhe njerëzit; Rruga drejt Bashkimit Evropian, botuar nga Instituti i

Leksikologjisë, Zagreb, 2013, fq 62. 377

Komisioni Evropian, më 1. 10. 2009 ka rekomanduar hapjen e negociatave për anëtarësimin e

Maqedonisë, ndërsa nga ajo kohë nuk është shënuar as një hap përpara, me përjashtim të shënimit të

lëvizjes së lirë pa viza në Zonën Shëngen, më 19. 12. 2009 për qytetarët e Maqedonisë, Malit të Zi dhe

Serbisë.

122

pengesa tjera, të cilat mund t‟i zvogëlojnë gjasat e avancimit të procesit integrues. Me

qëllime të caktuara është paraparë në marrëveshje zgjatja e periudhës ose afatet shtesë për

përmbushjen e saj të plotë.378

Përdorimi i termit “subjekt joshtetëror” - Sipas MSA-së, në pjesën e dialogut

politik, sa i përket rritjes së konvergjencës, duke marrë masa të duhura nga politika e

përbashkët e jashtme dhe e sigurisë, të cilat BE-ja i ndërmerr kundrejt vendeve të treta,

personave juridikë dhe fizikë, në këtë marrëveshje është përdorur termin “subjekteve

joshtetërore”379

në adresë të palëve, në të cilat do të ketë efekt përdorimi i këtyre masave.

Është një term i ri i përdorur në Rastin e Kosovës, i cili pa dyshim reflekton qëndrimet

neutrale ndaj statusit politik të Kosovës. Në këtë rast, BE-ja lë të nënkuptohet se kur

bëhet fjalë për të ndërmarrë masa të caktuara që janë në kuadër të politikës së saj të

përbashkët të jashtme dhe të sigurisë, mund t‟u drejtohet edhe subjekteve jo shtetërore,

ashtu siç është përcaktuar në MSA.

Kërkesa për bashkëpunim rajonal, në veçanti normalizimin e marrëdhënieve me

Serbinë - Përmirësimi i marrëdhënieve të qëndrueshme të Kosovës me Serbinë është

kërkesë specifike e MSA-së.380

Kjo kërkesë nuk është bërë edhe në rastin e MSA-së për

Serbinë. Ky normalizim i marrëdhënieve sipas kërkesës së BE-së duhet të bëhet

nëpërmjet një marrëveshjeje të detyrueshme për palët. Problemi është se lufta e vitit 1999

nuk ka përfunduar me një marrëveshje ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, por ajo ishte

ndërprerë pas intervenimit të NATO-s dhe futjes së misionit ndërkombëtar të OKB-së,

UNMIK, pas arritjes së një marrëveshjeje381

ndërmjet NATO-së dhe Ushtrisë jugosllave.

Pikërisht për këtë arsye BE-ja në MSA-në për Kosovën ka kërkuar që përfundimi i

normalizimit të marrëdhënieve të bëhet me arritjen e një “marrëveshjeje të përhershme”

ndërmjet tyre. Pikërisht si rezultat i pajtimit të ndërsjellë, dy gabime kryesore janë bërë

gjatë periudhës së ndërhyrjes ndërkombëtare në Kosovë: e para ka të bëjë me mosarritjen

e një marrëveshjeje ndërmjet udhëheqjes së atëhershme të Jugosllavisë pas kapitullimit të

saj nga NATO-ja, nëpërmjet një detyrimi në arritjen e një marrëveshjeje me përfaqësuesit

e Kosovës; si dhe përcaktimi i periudhës transitore së këtij misioni në Kosovë dhe

përcaktimi i një strategjie dalëse të saj nga misioni në Kosovë.

Aspekti tregtar i MSA-së - Të gjitha MSA-të e lidhura me vendet e Ballkanit

Perëndimor, si dhe ajo me Kosovën, janë marrëveshje që kryesisht ndërlidhen me çështje

378

Sipas Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit ndërmjet Kosovës, në njërën anë, dhe Bashkimit Evropian

dhe Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër, (neni 9). Me vendim të Këshillit të

Stabilizim-Asociimit mund të shtyhet periudha e përcaktuar për progresin e realizimit prej dhjetë vjetësh, e

cila mund të zgjatet, por jo më shumë se periudha pesëvjeçare. Ndërsa përjashtim bëhet vetëm për lirinë e

lëvizjes së mallrave, që është caktuar orari sipas Titullit IV. 379



Sipas Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit ndërmjet Kosovës, në njërën anë, dhe Bashkimit Evropian

dhe Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër (nenit 13, paragrafi 2). 381

Më 9 qershor 1999, në Kumanovë të Maqedonisë është arritur Marrëveshja Teknike Ushtarake ndërmjet

të KFOR-it dhe Ushtrisë jugosllave për tërheqjen e Serbisë nga Kosova (të gjitha forcat militare dhe

paramilitare dhe administrata, në përgjithësi).

123

tregtare. Kjo marrëveshje ka për qëllim lëvizjen e lirë të mallrave, produkteve të

ndryshme, ofrimin e shërbimeve dhe kapitalit, konkurrencën etj. Ky fillim i procesit

mund të thuhet se ngjan deri diku me procesin e integrimit të vetë BE-së nga themelimi e

deri te “unifikimi”382

i saj. Fillimisht, ky proces ka nisur me lidhjen e marrëveshjeve

tregtare, e më pas ka vazhduar me zhvillimin e një tregu të përbashkët ekonomik. MSA-ja

është një marrëveshje, pjesën më të madhe të së cilës e përbëjnë aspektet tregtare dhe

ekonomike. Qëllimi i saj është ndërtimi i kapaciteteve për krijimin e një tregu të hapur

dhe konkurrues me tregun e përbashkët të brendshëm të BE-së. Ndërsa qëndrimet politike

ndaj statusit politik të Kosovës në të ardhmen mund të ndryshojnë në kuadër të këtij

Bashkimi.383

Prandaj, është shans për Kosovën që ta shfrytëzojë zhvillimin e saj

ekonomik dhe tregtar me BE-në, si rrjedhojë e së cilës do të përcaktohet dhe pozita e saj

në një treg më të madh, siç është ai i BE-së.

Obligimet për procesin e përafrimit me BE-në - Procesi i përafrimit të

Legjislacionit të Kosovës me Legjislacionin e përgjithshëm dhe të acquis384

të BE-në

është proces i cili ka filluar qysh më herët. Kosova e ka filluar procesin e përafrimit të

legjislacionit qysh në kohën e administrimit të UNMIK-ut në fusha të ndryshme të

caktuara. Pothuajse i gjithë legjislacioni i miratuar është shqyrtuar dhe përshtatur me

Legjislacion e BE-së, me qëllim që Kosova në të ardhmen të jetë e gatshme sa i përket

fushës së legjislacionit, dhe të mos ketë kundërshtime me acquis të BE-së.385

Për dallim

nga disa vendet tjera të rajonit, Kosova e ka pasur një përparësi sa i përket miratimit të

infrastrukturës ligjore për shkak të pranisë ndërkombëtare, veçmas asaj të BE-së.

Shqyrtimi i legjislacionit dhe harmonizimi me Legjislacionin e BE-së ka shënuar

përparësi në Kosovë në krahasim me vendet tjera në rajonit për shkak të shfrytëzimit të

pranisë ndërkombëtare, kryesisht asaj evropiane. Megjithatë, Legjislacioni i BE-së, me

kalimin e kohës, ka ndryshuar dhe ka evoluar me një ritëm të shpejtë dhe është bërë

objekt i shpeshtë i ndryshimeve.

Çështja e anulimit ose pezullimi i pjesshëm apo në tërësi i marrëveshjes (MSA) -

Sipas kësaj marrëveshjeje, palët duke e njoftuar njëra-tjetrën kanë të drejtë ta shpallin të

382

Unifikimi ose bashkimi si pasojë e thellimit gjithnjë në rritje të integrimit të shteteve anëtare në një

organizim të përbashkët ekonomik. Aspekti ekonomik i integrimit është rritur ndjeshëm krahas atij politik

dhe të sigurisë. BE-ja është shembulli më i mirë i integrimit ekonomik, jo vetëm të shteteve anëtare të saj,

por edhe për shumë vende tjera nëpër botë. 383

Bashkimi Evropian, që do të nënkuptohet ndryshimin e politikës së shteteve anëtare të saj lidhur me

statusin politik të Kosovës, si dhe njohjen e mundshme të pavarësisë së saj. 384

Acquis është një grumbull aktesh juridike, të cilat e përbëjnë Legjislacionin e BE-së, përkatësisht

legjislacionin sekondar, i cili në fillim është quajtur si “acquis comunitarie”. 385

Kushtet e parashtruara gjatë hartimit të një projektligji sipas Rregullores së Kuvendit të Republikës së

Kosovës të vitit 2010, ku shprehimisht thuhet se projektligjet të cilat miratohen në Kuvend duhet ta kenë

deklaratën për përafrimin dhe harmonizimin me Legjislacionin e Bashkimit Evropian, si dhe tabelën

krahasuese të përafrimit ose harmonizimit me referenca të akteve të caktuara. Gjithashtu, Komisioni

Parlamentar për Integrim Evropian është njëri nga katër komisionet parlamentare të Kuvendit, nëpërmjet të

cilit kalojnë të gjitha projektligjet në shqyrtim nga aspekti i përafrimit dhe harmonizimit me Legjislacionin

e BE-së, përkatësisht me acquis të BE-së. Për më shumë, shih Rregulloren e Kuvendit të Republikës së

Kosovës, Prishtinë, 29 prill 2010.

124

pavlefshme në tërësi marrëveshjen, apo një pjesë të saj. Ky shfuqizim mund të bëhet

gjashtë muaj pas datës së njoftimit. Kjo marrëveshje mund të pezullohet në mënyrë të

pjesshme, ose në tërësi, si dhe me efekt të menjëhershëm.386

Në këtë marrëveshje

precizohet autoriteti i BE-së karshi Kosovës, për faktin që marrëveshja si e tillë mund të

pezullohet (pjesërisht ose në tërësi) me efekt të menjëhershëm, nëse do të ketë shfaqje të

mosmarrëveshjeve ndërmjet palëve. Në kuadër të kësaj mund të shtrohet pyetja se çka

nëse si mosmarrëveshje bëhen çështjet, të cilat kanë të bëjnë me bashkëpunimin dhe

normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë387

, nëse nënkuptohet se Kosova nuk është

duke e zbatuar një pjesë të marrëveshjes? Pra, nëse vazhdimisht refuzohet arritja e

marrëveshjes nga pala serbe, kurse bashkëpunimi dhe zbatimi i marrëveshjeve të arritura

duhet të bëhet me vullnetin e të dyja palëve që janë pjesë e tyre. Problemi kryesor është te

raporti me Serbinë, edhe për faktin se një “kërcënim” i tillë nuk është bërë nga BE-ja

gjatë nënshkrimit të MSA-së për Serbinë.

Ratifikimi i marrëveshjes - Kosova është rasti i vetëm që MSA-ja nuk është

ratifikuar nga secili vend anëtar i BE-së, por vetëm nga Parlamenti Evropian, e më pas

nga Këshilli Evropian. Megjithatë, kjo marrëveshje është mundësuar të miratohet nga

institucionet e BE-së edhe për faktin e hyrjes në fuqi të disa rregullave të reja388

në

kuadër të Bashkimit. Një mënyrë e tillë e ratifikimit të MSA-së për Kosovën ka qenë e

favorshme për dy arsye kryesore: e para është shmangia e një bllokimi të mundshëm nga

5 shtete anëtare. Kurse arsye e dytë është shpenzimi i kohës për shkak të procedurave të

shteteve anëtare për ratifikimin e marrëveshjeve. Ndërsa, në anën tjetër, nëse MSA-ja do

të ratifikohej nga secili shtet anëtar, kjo mund t‟i krijonte më shumë fuqi kësaj

marrëveshjeje për shkak të obligimeve ndërkombëtare të shteteve anëtare lidhur me

zbatimin e saj. Në këtë mënyrë, shtetet anëtare do të bëheshin pjesë e ruajtjes së

sovranitetit kombëtar të tyre në kuadër të Bashkimit.389

MSA-ja si një marrëveshje kontraktuese në përgjithësi e ka ruajtur strukturën e saj

edhe në rastin e Kosovës dhe me këtë përbërje, si në vijmë:

(Titulli I) Parimet e përgjithshme,

(Titulli II) Dialogu politik,

(Titulli III) Bashkëpunimi rajonal,

(Titulli IV) Lëvizja e lirë e mallrave,

(Titulli V) Themelimi, ofrimi i shërbimeve dhe kapitalit,

386



Ibid. 388

Hyrja në fuqi të Traktati të Lisbonës në vitin 2009 ka mundësuar fillimin e zbatimit të disa rregullave të

reja sa i përket procesit vendimmarrës në kuadër të BE-së. 389

Shtetet anëtare nuk kanë hequr dorë nga sovraniteti i tyre kombëtar, e kjo mund të shihet te kompetencat

e Këshillit, i cili ende është institucioni me fuqinë më të madhe politike në kuadër të BE-së. Ndërsa këtë

Këshill e përbëjnë shtetet anëtare, të cilat vendosin për shumëçka ose gjithçka që ka të bëjë me të

përbashkëtat e BE-së dhe të ardhmen e saj.

125

(Titulli VI) Përafrimi i ligjeve të Kosovës me acquis, zbatimi i ligjit dhe rregullat

e konkurrencës,

(Titulli VII) Liria, siguria dhe drejtësia,

(Titulli VIII) Politika e bashkëpunimit,

(Titulli IX) Bashkëpunimi financiar dhe

(Titulli X) Dispozitat institucionale, të përgjithshme dhe ato përfundimtare.

Po ashtu, ajo përmban shtatë shtojca, pesë protokolle dhe një deklaratë të

përbashkët, të cilat bashkërisht e përbëjnë MSA-në dhe e kanë peshën e tyre të njëjtë.

Vullneti politik, reformat në administratë dhe buxheti i mjaftueshëm janë tre

faktorët kryesorë, të cilët ndikojnë në të gjitha vendet nënshkruese të MSA-së, si dhe janë

të ndërlidhur ngushtë me suksesin e zbatimit të plotë të saj sa i përket vullnetit politik si

parakusht i rëndësishëm për përcaktimin e pozitës së vendit në procesin e integrimit

evropian. Gjithashtu, është element kyç për përmbushjen e obligimeve që dalin nga

MSA-ja. Mosarritja e vullnetit politik nuk mund ta garantojë një proces të mirëfilltë

integrues390

për shkak të përfshirjes së përgjithshme politike, konsensusit të arritur si

domosdoshmëri për realizimin e reformave dhe tejkalimin e tranzicionit. Vullneti politik

është garantues i kontinuitetit në procesin e anëtarësimit për shkak se ky proces është një

projekt që i tejkalon programet politike të qeverisjes së një vendi për shkak të periudhës

më të gjatë, nga fillimi dhe deri te anëtarësimi i plotë në BE. Kurse ndryshimet e qeverive

në një vend në procesin e integrimit evropian nuk duhet pasojnë ndryshime të agjendës

evropiane.391

Ndërsa sa u përket reformave në administratë si një faktor tjetër (i dytë), kjo

siguron që vendi kandidat ose potencial kandidat, siç është Kosova, ta zbatojë MSA-në

dhe të mbetet i gatshëm për t‟u bërë anëtar i plotë i BE-së. Administrata është memoria

institucionale e secilit vend. Reformat në administratë, jo vetëm që janë një kërkesë nga

MSA, por është edhe një ndër kriteret e veçanta për anëtarësimin në BE (Kriteret e

Kopenhagës, 1993). Administrata po ashtu është një trashëgimi shtetërore nga e kaluara

historike e secilit vend dhe për këtë arsye është e domosdoshme të bëhen reformat e

duhura që mundësojnë vazhdimin e saj. Shtetet e ndryshme kanë pasur sisteme të

ndryshme në të kaluarën dhe disa prej tyre kanë pasur sisteme jodemokratike. Nevoja për

ta ndryshuar funksionimin e tyre të brendshëm konform ndryshimeve kushtetuese dhe

ideologjike është e domosdoshme, sidomos për procesin e integrimit evropian. Në këtë

390

Politika është përcaktuese e drejtimit të vendit në shumë çështje, e posaçërisht kur bëhet fjalë për

orientimin në anëtarësimin në organizata të ndryshme ndërkombëtare, ose në Bashkimin Evropian. Për këtë

të fundit, pasi është me rëndësi për faktin se bartet një pjesë e sovranitetit të shtetit te institucionet e BE-së.

Prandaj, është e rëndësishme të ketë një konsensus politik, nëse vendi dëshiron ose jo të anëtarësohet në

ndonjë organizatë. 391

Shpeshherë ndryshimet e qeverive kanë bërë të ndryshojë edhe agjenda e procesit të integrimit. Kjo

sigurisht do të varej nga politika e tyre e brendshme kombëtare, se cilat do të jenë prioritetet e saj. Rasti i

Islandës është rasti që shpjegon se si vetë qeveria ka kërkuar që “Islanda nuk duhet të konsiderohet si një

vend kandidat për anëtarësim në BE”, më 3. 12. 2015, me gjithë faktin që në vitin 2009 ajo kishte aplikuar

për anëtarësim në BE.

126

rajon, pra Ballkani Perëndimor, pothuajse të gjitha vendet e tij dikur ishin pjesë e

Jugosllavisë392

, me përjashtim të Shqipërisë, dhe udhëhiqeshin nga sisteme politike

jodemokratike, komuniste dhe socialiste. Para së gjithash, zbatimi i MSA-së është po

ashtu njëra nga sfidat kryesore të këtyre vendeve dhe administratës së tyre. Efikasiteti dhe

efektshmëria e administratës është një ndër kushtet dhe obligimet e avancimit përpara të

procesit të anëtarësimit në BE.

Kurse çështja e buxhetit ose mbulimi financiar është faktor i tretë dhe i

rëndësishëm në fazën e anëtarësimit, dhe të gjitha çështjet të cilat ndërlidhen me zbatimin

e marrëveshjes, siç janë masat e parapara ose reformat e caktuara të fushave të ndryshme.

Me fjalë të tjera, kjo marrëveshje është më shumë marrëveshje tregtare dhe ekonomike, e

cila kërkon planifikim të mirëfilltë dhe real, si rrjedhojë i të cilit vendi kalon në fazën e

liberalizimit të tërësishëm të tregut me tregun e BE-së. Kjo përmban një sfidë të veçantë,

sidomos për vendet me të ardhura të pamjaftueshme kombëtare dhe të varura kryesisht

nga importi dhe tregtia. Kosova është një vend, ekonomia e të cilit varet kryesisht nga

importi i mallrave, kurse një përqindje e madhe e të hyrave buxhetore sigurohen nga

mbledhja e taksave doganore. Çdo transferim i një ekonomie centraliste393

në një

ekonomi të hapur të tregut, ose në një ekonomi kapitaliste, ka bartur disa sfida. Ekonomia

e lirë dhe konkurruese e tregut përmban disa standarde me qëllim të zbatimit në kuadër të

një tregu të përbashkët dhe të lirë. Të gjitha vendet në procesin e integrimit evropian

duhet të përgatiten në vazhdimësi për arritjen e standardeve të ekonomisë së tregut dhe

konkurrueshmërisë së saj, nëpërmjet përfitimit të asistencës financiare të ndihmës së

paranëtarësimit.

Ekzistojnë shumë projektet të ndryshme, të cilat mund të kenë atraksion më

shumë se sa vetë MSA-ja për qytetarët e vendit dhe institucionet e saj nëse e shikojmë

politikën e përditshme të qeverive të vendeve kandidate ose potenciale për anëtarësim, si

dhe të cilat bëjnë politika të përditshme populiste, dhe që kanë efekt të menjëhershëm te

qytetarët e tyre. Gjithashtu, qeveritë e këtyre vendeve nuk janë mësuar të bëjnë programe

strategjike afatmesme dhe afatgjate. Kjo ndodh për disa arsye të ndryshme, për shkak të

mungesës së një varg faktorësh të ndryshëm të brendshëm. E para është tranzicioni

politik, që fillon me ndryshimet kushtetuese apo statutare394

, një tranzicion i tillë, i cili

fillon në një kohë të caktuar dhe bëhet i ditur fillimi i tij, por jo edhe përfundimi i tij. Çdo

ndryshim i këtij lloji, ose tranzicion, e ka koston ekonomike, politike dhe sociale.

Shpeshherë klasa politike dhe shoqërore nuk janë të përgatitura për tranzicion. “Pjekuria”

392

Në atë kohë, Jugosllavia përbëhej nga këto njësi federale, të cilat më vonë u shpallën shtete të pavarura,

si: Sllovenia, Kroacia, Maqedonia, Bosnjë-Hercegovina, Serbia, Mali i Zi dhe Kosova. 393

Për shkak se ishin të vendosura nën kontrollin e qeverisë qendrore në sistemet socialiste dhe ato

komuniste në të kaluarën. Përveç kësaj, këto qeveri i kontrollonin të gjitha zhvillimet e brendshme dhe

ishin të vëna nën juridiksionin e qeverisë. Pra, është e kundërta e ekonomisë konkurruese dhe e tregut të

lirë. 394

Ndryshimet kushtetuese të vendeve të cilat janë pjesë në procesin e anëtarësimit në BE, kryesisht vendet

të cilat është dashur t‟i bëjnë ndryshimet kushtetuese të sistemeve politike të tyre. Shndërrimi i sistemeve

politike të tyre në sistemin politik demokratik dhe liberal.

127

e sistemit të kaluar dhe mosgatishmëria për pranimin e lehtë të ndryshimeve është

pengesë për hapjen e tregut dhe të konkurrencës, e cila në shoqëritë e papërgatitura mund

të ndikojë në krijimin e rrjeteve të caktuara, ose të elitave395

. Kjo është periudha kur

mund të krijohen rrjete të caktuara dhe të cilat ndikojnë në grupe të ndryshme të interesit,

që më pas shndërrohen në parti politike. Në vendet në tranzicion, krimi i organizuar dhe

korrupsioni janë faktor të cilët ndikojnë në zgjatjen e periudhës së zbatimit të plotë të

MSA-së.

Zgjerimi i BE-së në dy fazat e fundit, pra në vitet 2004 dhe 2007 (2013) ka

ndikuar në rritjen e skepticizmit në konceptin e “evropianizimit”396

, që deri në këtë

periudhë ndodhej në fazën e zhvillimeve drejt thellimit397

të integrimit. Ruajtja e

sovranitetit është ende një element i pakontestueshëm, edhe për një kohë të gjatë.

Megjithatë, pavarësisht zhvillimeve të brendshme të tij, rajoni i Ballkanit Perëndimor nuk

mund të shkëputet nga perspektiva e saj integruese e BE-së, nuk mund të ndodhë, jo

vetëm për perspektivën e këtyre vendeve, por për arsye të vetë stabilitetit dhe sigurisë së

BE-së, për aq kohë sa do të ekzistojë.

Zbatimi i MSA-së në rastin e Kosovës bëhet nëpërmjet disa institucioneve të

parapara me këtë marrëveshje, siç janë: Këshilli i Stabilizim-Asociimit, Komiteti i

Stabilizim-Asociimit, Nënkomiteti i Stabilizim-Asociimit dhe Komisioni Parlamentar i

Stabilizim-Asociimit.398

Këshilli për Stabilizim-Asociim është një institucion që e

mbikëqyr zbatimin e MSA-së dhe përbëhet nga institucionet e Qeverisë së Kosovës dhe

përfaqësuesit e Komisionit Evropian. Ky Këshill ndihmohet nga Komiteti i Stabilizim-

Asociimit, që përbëhet nga përfaqësuesit e BE-së dhe të Kosovës për të marrë vendime

detyruese. Këshilli për Stabilizim-Asociim krijon nënkomitete për Stabilizim-Asociim

dhe delegon kompetenca sipas rregullores së tij lidhur me çështje të caktuara. Në nivel të

Parlamentit është Komisioni Parlamentar për Stabilizim-Asociim, i cili përbëhet në

mënyrë të barabartë nga anëtarët e Parlamentit të Kosovës dhe Parlamentit Evropian.

Kompetencat e këtij komisioni janë për mbikëqyrjen e zbatimit të MSA-së nga

Legjislativi, të cilat nxjerrin rekomandime që kanë për qëllim mbrojtjen e të drejtave të

palëve, zgjedhjen e mosmarrëveshjeve dhe çështjeve tjera me interes për të dyja palët.399

Në përgjithësi, MSA-ja në rastin e Kosovës ka filluar së zbatuari, por ky zbatim nuk është

395

Andrea Lorenzo Cappussela, “Shtetndërtimi në Kosovë: demokracia, korrupsioni dhe BE-ja në Ballkan”

(përkthyer nga Koha, 2015), fq. 73-98. 396

Rezultati i zgjedhjeve të vitit 2014 të Parlamentit Evropian dhe rritja e eurodeputetëve, të cilët vijnë nga

partitë euroskeptike, dhe më pas referendumi i Britanisë së Madhe për dalje nga BE-ja. 397

Një arsye për këtë është draft-Kushtetuta e BE-së, e cila më pas është refuzuar nga dy shtete anëtare të

saj, Holanda dhe Franca. 398

Shih: Titulli X, Dispozitat institucionale, të përgjithshme dhe përfundimtare të Marrëveshjes së

Stabilizim-Asociimit ndërmjet Kosovës, në njërën anë, dhe Bashkimit Evropian dhe Komunitetit Evropian

të Energjisë Atomike, në anën tjetër. 399


Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër, (nenet: 132, 133, 134, dhe 135).

128

një satisfaksion aq shumë për qytetarët e saj, madje në një opinion të tyre të matur në

bazë të një ankete të realizuar në kuadër të këtij hulumtimi, rezultati shihet në tabelën 8:

Tabela 8. Një opinion kosovar rreth MSA-së400

Integrimi evropian sipas kuptimit të evropianizimit, prej nga vjen ose rrjedh

Zgjerimi, nënkupton shndërrimin e tij nga poshtë-lart (bottom-up) dhe lart-poshtë (top-

down), varësisht nga ndikimi i politikave kombëtare lidhur me politikëbërjen në kuadër të

Bashkimit, ose anasjelltas.401

Kjo pa dyshim ndikon te vendet kandidate ose kandidate

potenciale lidhur me rastin e zbatimit të MSA-së. Përveç në rastin e ndikimit të shtetit

pretendues për anëtarësim, i cili duhet përfshirë në këtë “familje” të përbashkët, jo pse

kërkesat e tij janë legjitime, por duke e parë në aspektin tjetër strategjik dhe me interes të

vetë BE-së. Vendet pretenduese mund ta shfrytëzojnë këtë avantazh dhe procesin e

integrimit ta kalojnë më lehtë se disa vende tjera.402

Megjithatë, konceptet e

evropianizimit mund të gjejnë shpjegime të ndryshme, si në aspektin historik, politik dhe

socio-ekonomik. E kjo, ka pësuar ndryshime vazhdimisht sipas rrjedhës së ngjarjeve të

ndryshme historike dhe gjeopolitike në kontinentin e Evropës.

400

Kjo tabelë është punuar nga autori dhe rezultatet janë pjesë e anketës së realizuar me qytetarët e

Kosovës në periudhën tetor – nëntor 2017, shih shtojcën. 401

Ronald Holzhacker & Markus Haverland,“European Research Reloaded: Cooperation and Integration

Among Europeanized States”, Netherland: Published by Springer, 2006, fq: 119-120. 402

Rasti i anëtarësimit të Greqisë në Komunitetin Evropian në vitin 1981, por gjithashtu edhe anëtarësimi i

Rumanisë dhe Bullgarisë, në vitin 2007. Anëtarësimi i tyre ishte bërë më shpejt sesa pritej sipas procesit të

integrimit evropian, duke pasur për bazë edhe procesin e anëtarësimit të vendeve tjera.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Në pyetjen sa kanënjohuri rreth MSA-së

për Kosovën (çka ështënë të vërtet)?

Sa mendojnë se ështëduke u zbatuar MSA-ja?

Jo

Po

129

3.3. Zbatimi i programeve, raportit të progresit dhe procesit të liberalizimit

të vizave për Kosovën

Menjëherë pas miratimit të MSA-së, shumica e vendeve e kanë miratuar një

program kombëtar për adoptimin e acquis, ose siç njihej ndryshe si NPAA (National

Programme for the Adoption of the Acquis)403

. Ky program është një dokument i

rëndësishëm, i cili e përmban një plan të detajuar për harmonizimin e legjislacionit

vendor me atë të BE-së, dhe të cilin e kanë përgatitur shtetet me statusin e vendit

kandidat, ose kandidat potencial, siç janë: Kroacia, Maqedonia, Serbia etj. Mirëpo, në

disa vende, si në Rastin e Kosovës, në vend të këtij programi është miratuar një Program

Kombëtar për Zbatimin e MSA-së, ose në rastin e Shqipërisë, i njohur si Plani Kombëtar

për Integrim Evropian.

Programi Kombëtar ka për qëllim përgatitjen e një plani të detajuar

gjithëpërfshirës, i cili përfshin të gjitha dokumentet ekzistuese, si dhe planifikimet dhe

zbatimin e politikave qeverisëse, aktiviteteve në të ardhmen, koordinimin e tyre së

bashku me planifikimet e burimeve njerëzore dhe financiare. Dy çështje kryesore janë me

rëndësi në këtë program kombëtar, por jo vetëm për këtë, por edhe për planet tjera, e para

ka të bëjë me përcaktimin e detyrave dhe obligimet lidhur me transpozimin e

Legjislacionit të BE-së në legjislacion vendor, kurse e dyta është zbatimi i detyrave dhe

obligimeve, të cilat kanë të bëjnë me kriteret politike dhe ekonomike. Ky program është

dokument, i cili përmban prioritetet afatmesme të reformave në legjislacion dhe

përmbushjen e tyre sipas afateve të përcaktuara në MSA. Një planifikimi i tillë është

kusht për planifikimin dhe paraqitjen solide për hapjen e negociatave për anëtarësim në

BE. Ky program është instrument i mirë që mundëson të parashikohet rruga më e sigurt

në procesin e pranimit në BE, duke bërë që gradualisht të bëhet përafrimi i legjislacionit

kombëtar me atë të BE-së. Ky program gjithashtu mund të rishikohet dhe të plotësohet

kohë pas kohe, sipas prioriteteve dhe rekomandimeve që janë rezultat i zbatimit të

obligimeve në procesin e integrimit evropian.

Kosova menjëherë pas ratifikimit të MSA-së në Kuvendin e Kosovës, në vitin

2015, e ka filluar hartimin e një Programi Kombëtar për adoptimin e acquis, i cili pastaj

është bërë pjesë përfshirëse e Programit Kombëtar për Zbatimin e MSA-së.

Programi Kombëtar për Zbatimin e MSA-së

Kosova, pas miratimit të MSA-së, e ka hartuar Programin Kombëtar për Zbatimin

e MSA-së (PKZMSA).404

MSA, si një nga dokumentet më të rëndësishme të Kosovës në

403

Shih: Programme of the Government of the Republic of Croatia for the adoption and implementation of

the acquis for year (2012), pastaj National Programme for Adoption of the Acquis për Maqedoninë, pastaj

gjithashtu për Serbinë, Turqinë, etj. 404

Kuvendi i Kosovës, në mbledhjen e mbajtur më 10 mars 2016, e ka miratuar PKZMSA-në, Vendimi i

Kuvendi (nr. 05-V-246), pasi ky program ishte hartuar nga institucionet e Kosovës dhe ishte miratuar nga

Qeveria e Kosovës më 16 dhjetor 2015, Vendimi i Qeverisë (nr. 06/64).

130

procesin e integrimit evropian, menjëherë pas ratifikimit dhe hyrjes në fuqi405

,institucionet e Kosovës kanë përgjegjësi të drejtpërdrejtë për marrjen e të gjitha masave

dhe veprimeve për zbatimin e sigurt të kësaj marrëveshjeje. Ky program, si një dokument

gjithëpërfshirës, përmban projeksionet për realizimin e të gjitha reformave afatmesme për

përudhën kohore 2017-2021.406

Në këtë program janë përfshirë të gjitha obligimet që

dalin nga MSA. Por, për dallim nga programet e disa vendeve në rajon, ky program nuk e

përmban një listë të saktë dhe të definuar qartë të dokumenteve që do t‟i ketë për bazë

lidhur me zbatimin e tij. Megjithatë, ky program e ka një rëndësi të veçantë, dhe zbatimi i

tij i plotë mund të realizohet në dy grupe të veçanta.

a) Masat legjislative dhe zbatuese

Ky program përmban dy kategori të ndryshme prioritetesh afatmesme, të cilat

janë të ndara në masat legjislative dhe masat zbatuese.

Me masat legjislative nënkuptohet miratimi i legjislacionit dhe ndryshimi i tij në

bazë të kërkesave, ose përcaktimeve të MSA-së. Përveç miratimit dhe ndryshimit të

legjislacionit në mënyrë specifike, te kjo kategori po ashtu janë evidentuar ligjet dhe aktet

tjera ligjore, të cilat duhet të harmonizohen me Legjislacionin e BE-së, përkatësisht me

acquis të saj. Për miratimin e këtyre masave legjislative është paraparë një periudhë e

caktuar kohore, së bashku me institucionet përgjegjëse.

Ndërsa masat zbatuese janë pjesë e rëndësishme e këtij programi, që parasheh se

cilat masa ose veprime duhet të ndërmerren nga institucionet përgjegjëse, si dhe

mbështetëse për zbatimin e tyre. Përveç kësaj, edhe për treguesit e tyre për arritjen e

objektivave të përcaktuara në mënyrë të veçantë. Në kuadër të masave zbatuese janë të

parapara afatet kohore për zbatimin e tyre dhe koston financiare.

Të dy këto grupime, masat legjislative dhe zbatuese, janë ndarë në tri grupe ose

blloqe kryesore në bazë të Kritereve të Kopenhagës, si: kriteret politike, kriteret

ekonomike dhe standardet evropiane, ose përafrimi i legjislacionit kombëtar me acquis të

BE-së.407

Në bllokun e parë bëjnë pjesë: demokracia dhe sundimi i ligjit, të drejtat e

njeriut dhe mbrojtja e minoriteteve, dhe bashkëpunimi rajonal dhe obligimet

ndërkombëtare. Në bllokun e dytë, te kriteret ekonomike, bëjnë pjesë: ekzistimi i

ekonomisë funksionale të tregut dhe kapacitetet për t‟u përballur me presionin e

konkurrencës dhe forcat e tregut brenda Bashkimit. Ndërsa në bllokun e tretë, që ka të

bëjë me standardet evropiane, përafrimi i Legjislacionit të Kosovës me acquis të BE-së,

janë përfshirë të gjithë kapitujt e acquis të BE-së (që ka gjithsej 35 kapituj). Ky program

405

Pas ratifikimit të të dyja palëve nënshkruese të MSA-së dhe njoftimit për ratifikim, ajo hyn në fuqi ditën

e parë të muajit të dytë pas njoftimit për ratifikim të palëve. Për më shumë, shih Marrëveshja e Stabilizim-

Asociimit ndërmjet Kosovës, në njërën anë, dhe Bashkimit Evropian dhe Komunitetit Evropian të Energjisë

Atomike, në anën tjetër (neni 144), ku shprehimisht janë përcaktuar kushtet të cilat bëjnë që kjo

marrëveshje të hyjë në fuqi pas kalimit të të gjitha procedurave të brendshme të të dyja palëve. 406

Shih: Programi Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (PKZMSA) 2017 -

2021, miratuar në Kuvendin e Kosovës, mars 2017. 407

Ibid.

131

(PKZMSA) është një dokument që në tërësi është i ndarë në dy pjesë të rëndësishme:

pjesa shpjeguese ose narrative dhe matricat, ose forma tabelore e masave afatshkurtra,

dhe i cili e përbën njërin nga dokumentet kryesore strategjike të Kosovës në procesin e

saj drejt integrimit evropian.

Përveç masave legjislative dhe zbatuese, një element tjetër i rëndësishëm i tij

është faza e raportimit.

b) Fazat e raportimit

Raportimi i rregullt për zbatimin e këtij programi hyn në kuadër të zbatimit të vetë

MSA-së. Qeveria e Kosovës, me qëllim të zbatimit të këtij programi, e ka nxjerrë një

Udhëzues lidhur me përgatitjet e raporteve gjatë monitorimit të zbatimit të PKZMSA-

së.408

Miratimi i këtij udhëzuesi nga institucionet e Kosovës është i rëndësisë së veçantë,

me qëllim të përmbushjes së reformave gjithëpërfshirëse të paraqitura si masa

afatshkurtra dhe afatmesme legjislative dhe zbatuese. Procesi i raportimit është një

element i rëndësishëm për zbatimin në praktikë të këtij programi. Qeveria e Kosovës ka

planifikuar raportim në dy faza kryesore lidhur me zbatimin e programit, kryesisht për

mbledhjen e të dhënave dhe përpunimin e tyre.409

Faza e parë është mbledhja e të dhënave, e cila është kompetencë e një ministrie

të veçantë, konkretisht e Ministrisë së Integrimit Evropian, (përkatësisht Departamenti

për Integrim Evropian dhe Koordinim të Politikave), e cila nëpërmjet kontakteve të

drejtpërdrejta me institucionet relevante e ka për obligim pranimin e të dhënave lidhur me

masat e ndërmarra dhe të cilat janë paraparë sipas këtij programi. Në kuadër të kësaj

ministrie duhet të jepen shpjegime për raportet e institucioneve përgjegjëse për zbatimin e

programi. Të dhënat e mbledhura shfrytëzohen edhe për hartimin e raporteve ose

imputove për progresin e arritur të Kosovës në Raportin vjetor të Komisionit Evropian.410

Realizimi i këtyre të dhënave të mbledhura është ndarë në dy kategori të ndryshme: masat

legjislative dhe masat zbatuese.411

Masat legjislative janë fokusuar në të dhënat e

grumbulluara, të cilat e paraqesin gjendjen aktuale të realizuar, procedurat nëpër të cilat

kalojnë këto masa, përmbajtja dhe obligimet që dalin nga MSA-ja. Ndërsa masat zbatuese

sipas të dhënave të mbledhura tregojnë për gjendjen aktuale në përmbushjen e

obligimeve, zbatimin dhe ndërlidhjen me dispozitat e MSA-së.

408

Udhëzimet për përgatitjen e raportit, Raporti tremujor për zbatimin e Programit Kombëtar për Zbatimin

e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (PKZMSA). 409

Ibid. 410

Ose, ndryshe njihej më parë si Raporti i Progresit për Kosovën, të cilin Komisioni Evropian e nxjerr çdo

vit për Kosovën dhe i cili bën matjen e të arriturave të saj drejt afrimit me Bashkimin Evropian. Ky raport

nuk u dedikohet institucioneve të BE-së, por vetë Kosovës dhe institucioneve të saj, si dhe tregon masat të

cilat duhet ndërmarrë këto institucione për ta arritur progresin e dëshiruar dhe anëtarësimin e mundshëm në

BE. 411

Ibid, “Udhëzimet për përgatitjen e raportit”.

132

Përveç këtyre masave (legjislative dhe zbatuese), ky program mund të plotësohet

edhe me masa shtesë, të cilat dalin nga obligimet e MSA-së dhe të Raportit vjetor për

Kosovën (Raporti i Progresit), i miratuar nga Komisionit Evropian.

Faza e dytë nënkupton periudhën e analizimit dhe prezantimin e të dhënave pas

grumbullimit në fazën e parë. Lidhur me të dhënat e grumbulluara nga institucionet

përgjegjëse për zbatimin e këtij programi prezantohen në dy raporte kryesore, si: a)

raporti statistikor (ose kuantitativ), dhe b) raporti ekzekutiv (ose kualitativ).412

Gjatë

raportimit kuantitativ ose statistikor, të dhënat e mbledhura prezantohen në formën

narrative për secilin kapitull të PKZMSA-së, e cila përfshin pjesën hyrëse dhe pjesën

vlerësuese. Kurse formën grafike të prezantimit për secilin kapitull duhet ndarë në disa

kategori të ndryshme për progresin e arritur (e specifikuar dhe me ngjyra të caktuara).

Ndërsa raporti ekzekutiv ose kualitativ kishte për qëllim të nxjerrë raporte të

përgjithshme për gjendjen dhe nivelin e përgjithshëm të zbatimit të PKZMSA-së për

institucionet qendrore, në këtë rast për Qeverinë e Kosovës.

Zbatimi i këtij programi bëhet nga Ekzekutivi, përkatësisht Qeveria e Kosovës,

edhe pse ky program është miratuar në Kuvendin e Kosovës. Zbatimi i tij gjithashtu është

pjesë e mbikëqyrjes së Legjislativit, në bazë të obligimeve të parapara në MSA.413

Kuvendi i Kosovës e shqyrton PKZMSA-në nëpërmjet trupave të tij, siç janë komisionet

parlamentare, përkatësisht Komisioni për Integrim Evropian dhe Komisioni Parlamentar

për Stabilizim-Asociim. Një dokument tjetër i rëndësishëm, i cili publikohet për çdo vit

nga Komisioni Evropian është Raporti për vendin, ose siç është quajtur më herët Raporti i

Progresit.

Raporti i Progresit ose Raporti vjetor për vendin

Sipas Agjendës së Selanikut për vendet e Ballkanit Perëndimor dhe perspektivës

së tyre drejt integrimit evropian, përmbushja e të gjitha kritereve për anëtarësim (Kriteret

e Kopenhagës, 1993) dhe kriteret e PSA-së janë vendosur në Samitin e Zagrebit, në vitin

2000. BE-ja për përmbushjen e këtyre kritereve ka vendosur ta bëjë publik një raport

vjetor lidhur me vlerësimin e secilit nga vendet e këtij rajoni, përkatësisht për vendet me

statusin e kandidatit dhe kandidatit potencial, si dhe ka nxjerrë disa rekomandime për

zbatimin e kritereve për integrim evropian.

Gjithashtu, BE-ja për çdo vit e ka miratuar një pako të Zgjerimit, e cila është

quajtur “Enlargement package”414

, e përbërë nga disa dokumente të rëndësishme për

procesin e Zgjerimit, si dhe matjen e progresit të vendeve kandidate dhe kandidate

potenciale. Përveç dokumentit strategjik, kjo pako e Zgjerimit përmban dhe raporte, të

cilat, jo vetëm që bëjnë matjen e progresit të arritur të tyre nëpërmjet një vlerësimi të

412

Ibid. 413

Shih: Marrëveshjen Stabilizim-Asociimit ndërmjet Kosovës, në njërën anë, dhe Bashkimit Evropian dhe

Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër, (neni 132). 414

Dokumente siç janë: Strategjia e Zgjerimit, 2014-2015; Strategjia e Zgjerimit 2015; Raportet e Progresit

për çdo vit, dhe për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor etj.

133

përgjithshëm, por japin rekomandime dhe udhëzime lidhur me reformat dhe prioritetet që

ato duhet t‟i ndërmarrin me qëllim të përmbushjes së kritereve për anëtarësim.

Një pako e Zgjerimit në vitin 2015, e publikuar nga Komisioni Evropian

(përkatësisht komisionari Hahn) është dedikuar për vendet e Ballkanit Perëndimor dhe

Turqinë, si dhe raportet vjetore të miratuara lidhur me përmbushjen e kritereve për

anëtarësim. Kjo pako e Zgjerimit është miratuar nga Komisioni Evropian415

dhe është

gjithëpërfshirëse. Zakonisht fundi i çdo viti është koha kur Komisioni Evropian e miraton

një raport vjetor për Kosovën dhe për vendet tjera të Ballkanit Perëndimor, si dhe për

Turqinë, që ka për qëllim matjen e progresit të arritur në përmbushjen e kritereve për

anëtarësim. Ky raport ndryshe njihet si Raporti i Progresit, ose Raporti për vendin.

BE-ja për çdo vit kalendarik e ka nxjerrë një raport vjetor për Kosovën, edhe pse

zyrtarisht ende nuk kishte filluar procesin e anëtarësimit të saj. Kjo vonesë është bërë për

arsye të qëndrimeve ndaj statusit politik të padefinuar gjatë kohës së administrimit

ndërkombëtar të UNMIK-ut. Ky raport, pas miratimit të Komisionit Evropian (kryesisht

në vjeshtë të secilit vit) përmban gjithsej tri blloqe kryesore (përveç hyrjes) kriteret

politike, kriteret ekonomike dhe standardet evropiane.416

Pas ndryshimit të emrit të raportit nga Komisioni Evropian në vitin 2015, nga

Raporti i Progresit në Raporti për vendin nuk ka ndryshuar edhe në metodologjinë e

vlerësimit dhe nxjerrjes së rekomandimeve. Përveç këtij ndryshimi, në këtë vit Kosova e

ka nënshkruar edhe MSA-në. Ndërsa ky raport (Raporti i Progresit) për herë të parë është

nxjerrë nga Komisioni Evropian në vitin 2008417

dhe ka vazhduar me publikimet e

përvitshme më pastaj. Në tabelën 9 janë paraqitur në mënyrë kronologjike të këtyre

raporteve të miratuara në Komisionin Evropian për Kosovën. Nga fillimi dhe deri në

kohët e fundit, ky raport ka pësuar disa ndryshime, përveç prezantimit të Kosovës si

territor i vendosur nën administrimin e OKB-së nëpërmjet Rezolutës 1244 të KS, deri te

përdorimi i Kosovës me fusnotë.

Tabela 9. Raportet e Progresit të Komisionit Evropian për Kosovën418

Viti i

publikimit

Emri i raportit Masat e ndërmarra për

zbatimin e rekomandimeve

5. 11. 2008

Raporti i Progresit për

Kosovën (sipas Rezolutës

1244)

Plani i Veprimit 2008 për

Implementimin e Partneritetit

Evropian për Kosovën

415

Shih deklaratën e Komisionit Evropian, datë 10 nëntor 2015, në Bruksel, lidhur me zgjerimin e BE-së

drejt Ballkanit Perëndimor dhe Turqinë. 416

Shih Raportin për Kosovën për vitin 2015, i miratuar nga Komisioni Evropian. 417

Shih deklaratën e Komisionit Evropian pas publikimit të pakos për Zgjerim dhe Raportit të Progresit për

Kosovën, në vitin 2008. 418

Kjo tabelë është punuar nga autori dhe paraqet raportet e progresit për Kosovën të publikuara nga

Komisioni Evropian për një periudhë të caktuar kohore.

134

14.10.2009

Raporti i Progresit 2009 i

Kosovës nën Rezolutë

1244/99 të KS të OKB-së




9.11.2010

Raporti i Progresit 2010 për

Kosovën (me fusnotë)




12.10.2011



Plani i Veprimit të

Partneritetit Evropian 2012

10.10.2012

Komunikata e Komisionit për

Studimin e Fizibilitetit për

Marrëveshjen e Stabilizim-

Asociimit ndërmjet Bashkimit

Evropian dhe Kosovës

Plani i Veprimit për

negocimin e Marrëveshjes së

Stabilizim-Asociimit

(publikuar në dhjetor 2012)

16.10.2013



Plani i Veprimit për

Marrëveshjen e Stabilizim-

Asociimit 2014

08.10.2014



Plani i Veprimit për zbatimin

e rekomandimeve nga Raporti

i Progresit (PVRP) 2015

10.11.2015

Raporti 2015 për Kosovën

(me fusnotë)

Programi Kombëtar për

Zbatimin e Marrëveshjes së

Stabilizim-Asociimit

(PKZMSA)

Në bazë të të dhënave të ofruara në tabelën 9, Kosova deri më tani ka pranuar tetë raporte

nga Komisioni Evropian.

Në raportin për Kosovën, përveç përmbushjes së kritereve për anëtarësim si

kritere të përgjithshme, gjithashtu është kërkuar përmbushja e kritereve shtesë, të cilat

dalin nga MSA-ja.419

Pas publikimit të këtij raporti, institucionet e Kosovës e kanë

419

Përveç kritereve politike, ekonomike dhe standardeve evropiane, nga Kosova është kërkuar në mënyrë

eksplicite që të bëhet normalizimi i marrëdhënieve me Serbinë dhe bashkëpunimi i plotë me rastin e

135

miratuar një plan veprimi, i cili është përditësuar dhe plotësuar vazhdimisht për çdo vit në

bazë të kritereve dhe rekomandimeve të dala nga ky raport420

. Kjo praktikë e veprimit ka

vazhduar që nga koha e publikimit të raporteve të Komisionit Evropian. Ndërsa qëllimi

kryesor është adresimi i rekomandimeve dhe zbatimi i tyre tek institucionet vendore.

Procesi i liberalizimit të vizave dhe Udhërrëfyesi për Kosovën

Me qëllim të inkurajimit dhe lëvizjes së lirë të njerëzve, BE-ja e ka aplikuar një

politikë të përbashkët të liberalizimit të vizave për qytetarët e shteteve anëtare dhe disa

shteteve joanëtare (si Zvicra dhe Norvegjia). Kjo lëvizje e lirë e njerëzve dhe pa viza

është mundësuar edhe për qytetarët e vendeve të treta, dhe kryesisht për vendet e

Ballkanit Perëndimor. Liria e lëvizjes së njerëzve është e drejtë themelore dhe e garantuar

në shtetet anëtare të BE-së nëpërmjet ofrimit të një zone të caktuar, të lirë dhe të sigurt

me të drejtë lëvizje, brenda së cilës qytetarët nuk u nënshtrohen kontrolleve kufitare.421

Kjo zonë e lirë e lëvizjes së njerëzve është bërë e mundur me krijimin e një zone të

përbashkët të quajtur Zona Shëngen.422

Në Zonën Shëngen nuk janë përfshirë të gjitha

shtetet anëtare të BE-së, siç janë Britania e Madhe dhe Irlanda, pasi ishte dëshira e tyre që

të mbeten jashtë kësaj zone, kurse në anën tjetër po ashtu ekziston një numër i shteteve

anëtare, të cilat pas anëtarësimit në BE ende nuk kanë arritur të bëhen pjesë e Zonës

Shëngen për shkak të mosplotësimit ose përmbushjes së kritereve për lëshimin e vizave

Shëngen, siç janë: Rumania, Bullgaria, Qiproja dhe Kroacia. Gjithashtu, ekzistojnë disa

shtete anëtare të Zonës Shengen, por që nuk janë dhe shtete anëtare të BE-së, siç janë:

Zvicra, Islanda, Norvegjia, dhe Lihtenshtajn.

Konventa e Shëngenit është një marrëveshje, e cila u nënshkrua në vitin 1990 nga

shtetet anëtare të BE-së, ndërsa ka hyrë në fuqi në vitin 1995. Në bazë të kësaj konvente

është krijuar një zonë e përbashkët dhe u quajt Zona Shëngen, e cila qëllim kryesor e ka

eliminimin e kontrolleve kufitare të brendshme të këtyre shteteve dhe aplikimin e

rregullave të përbashkëta për lëshimin e vizave, si dhe ndërtimin e një bashkëpunimi të

përbashkët gjyqësor dhe policor. Në kuadër të forcimit të këtij bashkëpunimi ndërmjet

shteteve anëtare dhe vendeve të Zonës Shëngen, BE-ja ka miratuar një sërë

marrëveshjesh dhe aktesh juridike423

që kanë për qëllim lëvizjen e lirë të njerëzve,

përkatësisht të qytetarëve të saj.

themelimit të Dhomave të Specializuara dhe Zyrës së Prokurorit të Specializuar lidhur me ndjekjen e

rasteve të krimeve. 420

Shih Raportin për Kosovën të vitit 2016, (DPS (2016) 363 Final), Bruksel, 9. 11. 2016. 421

Traktatit i Lisbonës 2009, (Titulli IV dhe neni 3). 422

Zona Shëngen e ka krijuar një lëvizje të lirë të njerëzve për afro 400 milionë qytetarë të shteteve anëtare

të BE-së dhe shtete joanëtare dhe të cilat janë pjesë e Zonës Shëngen. 423

BE-ja i ka miratuar disa akte juridike relevante, si: Marrëveshja Shëngen, Konventa nga 19 qershori

1990 për zbatimin e Marrëveshjes Shëngen të 14 qershorit 1985 ndërmjet qeverive të Bashkimit Ekonomik

të Beneluksit, Republikës Federale të Gjermanisë dhe Republikës së Francës, për heqjen graduale të

kontrolleve kufitare të brendshme të tyre; Direktiva e Këshillit për praktikat dhe procedurat administrative

që kanë të bëjnë me zgjedhjen, punësimin dhe qëndrimin e një shteti anëtar i Komunitetit të punëtorëve dhe

familjes së tyre nga një shtet tjetër anëtar (OJ 80, 13 dhjetor 1961, f. 1513); acquis e plotë, duke përfshirë

136

Në tabelën 10 janë paraqitur të gjitha shtete anëtare të BE-së, si dhe shtetet tjera të

cilat nuk janë anëtare, por janë pjesë e Zonës Shëngen.

Tabela 10. Shtetet anëtare dhe joanëtare të BE-së që janë pjesë e Zonës Shëngen424

Vendet të cilat aspirojnë të përfitojnë nga procesi i liberalizimit të vizave dhe

lëvizjes pa viza në Zonën Shëngen kryesisht i shfrytëzojnë dy mundësi kryesore ose

modele të aplikimit për përfitim: modeli i lehtësimit të vizave ose “visa facilitation” dhe

modeli i liberalizimit të vizave ose “visa liberalization”. Procesi i lehtësimit të vizave

është një instrument i politikës së Jashtme të BE-së, që përfshin procesin e lehtësimit të

vizave dhe marrëveshjeve të ripranimit. Ky proces ka për qëllim kontrollin dhe kufizimin

e migracionit nga vendet e treta. Procesi i lehtësimit të vizave dhe marrëveshjet për

ripranim e kanë krijuar një avantazh për të dyja palët, si për vendet e Zonës Shëngen,

ashtu edhe për vendin përfitues, si dhe në dy aspekte kryesore, si vijon: përfitimi nga

marrëveshjet e nënshkruara, të cilat kanë ndikuar në përpjekjet e vendit për reforma të

brendshme në sektorin e drejtësisë dhe të punëve të brendshme, dhe tjetra është përfitimet

nga lehtësimet që janë bërë për pajisjen me vizë Shëngen për udhëtimin e qytetarëve të

tyre.425

Dy marrëveshjet kryesore, ajo për ripranim dhe marrëveshja për lehtësimin e

Marrëveshjen Themelore dhe Konventën, dhe disa akte të mëvonshme dhe instrumente të sjella në kuadrin

ligjor; Këshilli i Bashkimit Evropian (pastaj më vonë Parlamenti Evropian dhe Këshilli) mori vendin e

Komisionit Ekzekutiv që ishte krijuar në bazë të marrëveshjes së Vendimit të Këshillit, datë 22 dhjetor

2004, për fusha të caktuara të mbuluara nga Titulli IV i pjesës së Tretë të Traktatit Themelues të

Komunitetit Evropian, që qeveriset nga procedura e përcaktuar në nenin 251 të po atij traktati; Zona e

Shëngenit dhe bashkëpunimi, përmbledhje e Legjislacionit të BE-së, Komisioni Evropian, datë 4 prill 2013

etj. 424

Kjo hartë është marrë nga web-faqja zyrtare e Komisionit Evropian, si: Migration and Home Affairs.

https://ec.europa.eu/commission/index_en 425

Florian Trauner & Imke Kruse, EC Visa Facilitation and Readmission Agreements: Implementing a

New EU Security Approach in the Neighborhood, (Thinking ahead for Europe since 1983), CEPS – Centre

for European Policy Studies, 2008, fq. 8.

https://ec.europa.eu/commission/index_en

137

vizave, janë pjesë të procesit të liberalizimit të vizave si fazë e dytë dhe përfundimtare, të

cilën vendet e Ballkanit Perëndimor kanë arritur ta përmbushin, me përjashtim të

Kosovës. Kjo periudhë kohore është relativisht e gjatë, nga fillimi deri te finalizimi i saj

me liberalizim të vizave. Kosova fillimisht nuk është përfshirë në fazën e parë, siç është

lehtësimi i vizave, lidhur me marrëveshjet për ripranim me disa nga vendet kryesore të

saj. Dëshira e madhe për të qenë përfituese sa më shpejt e liberalizimit të vizave, pas

përfitimit të të gjitha vendeve fqinja, kjo ka qenë njëra nga arsyet pse nuk e ka

nënshkruar marrëveshjen e lehtësimit të vizave. Frika se Kosova mund të humbë kohë

dhe me qëllim të shkurtimit të fazës deri te heqja e vizave ka pasur një ndikim negativ për

shkak të vështirësive për marrjen e vizave dhe Kosova është i vetmi vend në rajon që

ende nuk është përfshirë në lëvizjen e lirë pa viza.

Në bazë të Rregullores (BE) 2016/399 të Parlamentit dhe Këshillit Evropian për

kodin e Bashkimit mbi rregullat që qeverisin me lëvizjen e personave përtej kufijve (Kodi

i Kufijve Shëngen) ka mundësuar rikthimin e përkohshëm të kontrollit të brendshëm

kufitar në shtetet anëtare si rezultat i situatave kritike që kanë të bëjnë me sigurinë e

brendshme të tyre.426

Në kuadër të këtij rikthimi, kontrollit i brendshëm kufitar bëhet

nëpërmjet njoftimeve të shteteve anëtare për kohën dhe vendin e kontrollit të

përkohshëm.427

Udhërrëfyesi për liberalizimin e vizave për Kosovën

Komisioni Evropian në qershor të vitit 2012 e ka dorëzuar Udhërrëfyesin (Road

map) për liberalizimin e vizave për Kosovën. Ky proces i liberalizimit është karakterizuar

me disa specifika dhe faza të caktuara, mirëpo përmbushja e kritereve sipas këtij

udhërrëfyesi është menduar se do të zgjasë më pak se për vendet në rajon. Mirëpo,

përfundimi i procesit ka zgjatur aq shumë sa nuk ka paramenduar askush. Pas publikimit

më 14 qershor 2012 të Udhërrëfyesit për liberalizimin e vizave, si dhe pas hartimit të

Planit të Veprimit për Zbatimin e Udhërrëfyesit për liberalizimin e vizave nga

institucionet e Kosovës, në prill 2013, menjëherë filloi implementimi i kritereve. Ky plan

veprimi ka bërë të mundur përcaktimin e veprimeve konkrete dhe indikatorët matës për

institucionet vendore. Për dallim nga vendet tjera në rajon, Kosovës i duhej përmbushje

të kritereve më së shumti. Plani i Veprimit përmbante 164 veprime të ndara në pesë

blloqe sipas udhërrëfyesit.428

426

Regulation (EU) 2016/399 of the European Parliament and of the Council of 9 March 2016 on a Union

Code on the rules govering the movement of persons across borders (Schengen Borders Code), Official

Journal of the European Union, (EN, L 77/1), 23.3.2016. 427

Shih Listën e shteteve anëtare për rikthimin e kontrollit të brendshëm të kufijve sipas nenit 25 të

Rregullores (BE) 2016/399 të Parlamentit dhe Këshillit Evropian për kodin e Bashkimit mbi rregullat që

qeverisin me lëvizjen e personave përtej kufijve (Kodi i Kufijve të Shëngenit). 428

Veprimet janë ndarë sipas Udhërrëfyesit për liberalizimin e vizave, duke filluar me Bllokun 0 me

gjithsej 28 veprime, për ripranimin dhe riintegrimin, blloku 1, me gjithsej 10 veprime për sigurinë e

dokumenteve, blloku 2 me 46 veprime për menaxhimin e kufirit dhe migracionin, blloku 3, gjithsej 66

veprime për sigurinë dhe rendin publik, dhe blloku 4 me 14 veprime për të drejtat themelore dhe lirinë e

138

Këshilli Evropian e ka hartuar dhe miratuar Udhërrëfyesin (ose Road map) për

liberalizimin e vizave, i cili përmbante katër blloqe kryesore, si:

Blloku i parë, që përfshin sigurinë e dokumenteve,

Blloku i dytë, menaxhimi i kufirit dhe migracioni,

Blloku tretë, sigurinë dhe rendin publik (zbatimi i ligjit, bashkëpunimi gjyqësor

në fushën penale, luftimi i krimit të organizuar dhe korrupsionit) dhe

Blloku i katërt, të drejtat themelore lidhur me lirinë e lëvizjes.429

Me qëllim të vlerësimit të përmbushjes së kritereve të Udhërrëfyesit, Komisioni

Evropian kishte dërguar në Kosovë disa ekipe fakt-mbledhëse për përmbushjen e

kritereve, dhe në bazë të vlerësimeve ka miratuar disa raporte430

për progresin e arritur në

dialogun për vizat. Komisioni Evropian, në dhjetor 2015, e publikoi raportin e tretë dhe të

fundit lidhur me përmbushjen e kritereve të Udhërrëfyesit për liberalizimin e vizave, si

dhe duke konstatuar se Kosova e ka përmbushur shumicën e kritereve me përjashtim të

tetë (8) sosh431

, të cilat duhet plotësuar me rekomandime, si në vijim:

a) Distribuimi i plotë i fondit për riintegrim për ofrimin e asistencës për punësim,

krijimin e bizneseve të vogla, aftësimin profesional dhe mësimin e gjuhës për

fëmijët;

b) Zbatimi i legjislacionit për ndryshimin e mundshëm të emrave të personave të

ndryshëm dhe që ka të bëjë me sigurinë e dokumenteve;

c) Ratifikimi i marrëveshjes që ka të bëjë me demarkacionin e Kosovës me Malin e

Zi;

d) Monitorimi i shkallës së ulët të njohjeve për azilkërkuesit;

e) Transferimi i një numri të mjaftueshëm të stafit mbështetës në gjykata, kryesisht

në Departamentin e Krimeve të Rënda në gjykatat e Kosovës;

f) Evidentimi i rasteve të aktgjykimeve përfundimtare me rastin e krimeve të rënda,

të krimit të organizuara dhe korrupsionit, si dhe forcimi i rolit të koordinatorit

kombëtar;

g) Pavarësia e Organit Shqyrtues të Prokurimit Publik dhe Komisionit Rregullues të

Prokurimit Publik; dhe

lëvizjes. Për më shumë, shih: Plani i Veprimit për liberalizimin e vizave, Qeveria e Kosovës, prill 2013,

Prishtinë, fq. 6. 429

Udhërrëfyesin për liberalizimin e vizave me Kosovën, i dorëzuar nga Komisioni Evropian në qershor

2012, i cili kishte identifikuar kushtet dhe kriteret, të cilat Kosova duhet përmbushur dhe zbatuar për t‟u

bërë pjesë e këtij liberalizimi. 430

Raporti i parë është nxjerrë më 8 shkurt 2013, raporti i dytë më 24 korrik 2014, i pasur me një

përmbledhje të tyre në një dokument të punës të stafit të Komisionit dhe raportet e mbledhura nga shtetet

anëtare që marrin pjesë në misionin e vlerësimit në korrik të vitit 2015, si dhe raporti i fundit i KE, 18

dhjetor 2015. 431

Deklarata e Komisionit Evropian, përkatësisht komisionarit Avramopulos për miratimin e raporteve

përfundimtare për liberalizimin e vizave për Gjeorgjinë, Ukrainën dhe Kosovën, Komisioni Evropian,

Bruksel, 2015.

139

h) Pavarësia buxhetore e Avokatit të Popullit dhe vendosja e tij në një objekt të

duhur permanent.432

Kosova e ka kaluar procesin e vlerësimit për liberalizim të vizave nëpërmjet tri

raporteve vlerësuese433

, të cilat kanë shërbyer për dhënien e rekomandimit pozitiv nga

Komisioni Evropian nëpërmjet ndryshimit të Rregullores së Këshillit (EC) 539/2001.

Rekomandimi i Komisionit Evropian për heqjen e vizave për qytetarët e Kosovës në

Parlamentin Evropian dhe Këshill është bërë pas konstatimit për plotësimit edhe të dy

kritereve të mbetura, siç janë:

1. Ratifikimi i marrëveshjes për demarkacionin e Kosovës me Malin e Zi dhe

2. Luftimi i krimit të organizuar dhe korrupsionit, duke dëshmuar seriozitetin e

institucioneve shtetërore.

Kjo fazë është periudha kur një vend kalon nga e ashtuquajtura “lista e zezë” në

“listën e bardhë” të Shëngenit, megjithëse Kosova këtë periudhë nuk e kaloi dhe qytetarët

e saj mbetën jashtë këtij procesi, edhe pas disa vitesh. Praktikisht për Kosovën është

ndalur procesi i liberalizimit të vizave në fazën përfundimtare të saj. Në bazë të një

ankete të realizuar në vitin 2017, del se një numër i konsiderueshëm qytetarëve të

Kosovës udhëtuar jashtë Kosovës, por jo dhe më larg se vendet fqinja, si Shqipëria,

Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia, ashtu siç është dhënë në tabelën 11, duke dhënë

përgjigje në dy pyetje, si: A keni udhëtuar ndonjëherë jashtë Kosovës?, dhe Sa shpesh

keni udhëtuar në shtete anëtare434

të BE-së?

Tabela 11. Lëvizja e qytetarëve të Kosovës jashtë vendit435

432

Për më shumë, shih: Raporti i tretë i Progresit për Kosovën për plotësimin e kërkesave të Udhërrëfyesit

për liberalizimin e vizave, Komisioni Evropian, Bruksel, 2015. 433

Që nënkupton pas plotësimit të të gjitha kritereve të Udhërrëfyesit për liberalizimin e vizave,

përkatësisht edhe tetë kritereve, të cilat janë dhënë në formë të rekomandimeve. 434

Siç janë: Gjermania, Franca, Italia, Belgjika, Holanda, Luksemburgu, Britania e Madhe (pas

referendumit në vitin 2016, më 29 prill 2017 e ka nisur procesin e daljes nga BE-ja), Irlanda, Greqia,

Spanja, Portugalia, Austria, Danimarka, Suedia, Finlanda, Letonia, Lituania, Estonia, Polonia, Çekia,

Sllovakia, Sllovenia, Hungaria, Malta, Qiproja, Rumania, Bullgaria dhe Kroacia. 435 Kjo tabelë është punuar nga autori dhe rezultatet janë pjesë e anketës së realizuar me qytetarët

e Kosovës në periudhën tetor – nëntor 2017. Për më shumë shih shtojcën.

80% 20%

Në vendet e rajonit

PO JO

54% 35%

8% 3%

Në shtete anëtare të BE-së

asnjëherëndonjëherë

140

Procesi i liberalizimit të vizave është më i gjerë për shkak se përfituese nuk janë

vetëm shtetet në Evropë, ose vendet kandidate potenciale, por edhe vendet tjera jashtë

kontinentit të Evropës dhe nuk kanë të bëjnë me procesin e integrimit evropian. Një

shembull i tillë është Tajvani, i cili ndodhet në “zonën e bardhë” të Shëngenit436

dhe

qytetarët e tij mund të lëvizin pa viza në Zonën Shëngen.

3.4. Instrumentet dhe politikat e Kosovës në zbatimin e agjendës evropiane

Mekanizmat shtetërorë institucionalë dhe politika e tyre në Kosovë kanë rol të

rëndësishëm në kuadër të procesit të anëtarësimit në BE. Secilit proces të anëtarësimit

para së gjithash i paraprin një vendim politik shtetëror, bazuar në interesat dhe

perspektivën e qytetarëve të tij. Anëtarësimi në BE si proces, në termat garues sportivë,

ngjan më shumë me sportin e atletikës me stafetë, sepse institucionet shtetërore, përveç

politikës së tyre, duhet të kenë konsistencë të vazhdueshme të këtij procesi. Ndërsa

shpejtësia e hapave që ato ndërmarrin është avancim për vetë procesin në tërësi. Zbatimi i

kësaj agjende në kuadër të obligimeve të brendshme që një vend mund të ketë varet

kryekëput varet nga krijimi i konsensusit të brendshëm politik.437

Megjithatë, pavarësisht

instrumenteve dhe politikave të Kosovës, në këtë rast, procesi i anëtarësimit është interes

i dyfishtë, i palës që është deklaruar për t‟u bërë anëtar i rij (vendit kandidat, ose

potencial kandidat), dhe më pas pranimi nga pala tjetër që pritet të bëhet bashkimi (BE

dhe shtete anëtare). Madje, është kushti i parë për nisje të procesit, dhe shkaktar i

zgjerimit438

, apo anëtarësimit.439

Pas vendimit për fillimin e këtij procesi, secili vend

pretendues i anëtarësimit të ti supozohet se është pajtuar paraprakisht me kushtet e

vendosura për këtë bashkim. Kosova e ka nisur këtë rrugë të pranimit të kritereve ose

standardeve evropiane qysh në periudhën e administrimit të OKB-së në vitin 1999, ani

pse çështja e pranimit si një shtet anëtar edhe më tutje nuk është qartësuar plotësisht.

Në anën tjetër, Kosova, me sistem politik të paqëndrueshëm, ende mund të mbetet

si vend i papërgatitur për t‟i marrë detyrimet ndaj procesit të pranimit. Këtij sistemi

politik i mungon një strukturë e mirëfilltë politike, ndërsa këto struktura janë: organi

legjislativ, ekzekutiv, partitë politike, burokracia, grupet e interesit dhe gjykatat. Ky

436

Shih njoftimin për medie për heqjen e vizave për Tajvanin nga Këshilli i Bashkimit Evropian, datë 25

nëntor 2010, Bruksel. 437

Procesi i anëtarësimit në BE është proces i gjatë politik dhe teknik për dy arsye kryesore: e para, për

shkak të vendimeve të cilat duhet kaluar nga një fazë në tjetrën në rrugën e anëtarësimit ose të koherencës,

dhe, e dyta, me përmbushjen e kritereve për anëtarësim, siç janë Kriteret e Kopenhagës dhe kriteret e MSA-

së. 438

Në kuadër të politikës së Zgjerimit të BE-së me vende të reja dhe ekskluzivisht me shtetin pretendues,

në këtë rast. Kjo është mënyra e përshtatjes së politikës së tyre në kuadër të procesit të Zgjerimit. 439

Të gjitha vendet pretenduese e kanë mundësinë e aplikimit të tyre për anëtarësim, mirëpo procesi i

pranimit në BE kalon nëpër disa faza, të cilat e kanë edhe statusin e tyre të veçantë. Shembulli i vendeve

kandidate potenciale, sikurse janë Kosova dhe Bosnjë-Hercegovina është status tjetër prej vendit me

statusin e kandidatit për anëtarësim, edhe pse ndodhen në procesin e integrimit.

141

sistem politik në Kosovë, përveç që duhet të jetë demokratik, gjithashtu duhet t‟u

përgjigjet interesave të përgjithshme të qytetarëve të saj. Fundja, instrumentet politike e

manifestojnë mënyrën e drejtimit politik.440

Ndërsa drejtimi politik është sinonim i

qeverisjes, që është përcaktuese e llojeve të politikave dhe instrumenteve, që u drejtohet

varësisht në bazë të përdorimit të tyre.441

Prandaj, Kosova, me qëllim të përcaktimit të

politikave të saj, përdorimin e instrumenteve për arritjen e synimeve duhet bazuar në

interesat nacionale, interesa këto të cilat e tejkalojnë politikën ditore dhe shprehin

vullnetin e gjithë qytetarëve të saj.

Bazuar në rregullat për ndarjen e pushteteve, Kosova bën pjesë në grupin e

shteteve me demokraci republikane, pikërisht sipas kontrollit dhe balancës ndërmjet

tyre.442

Procesi i integrimit evropian në Kosovë është vendosur me prioritet të lartë dhe si

interes nacional, edhe për disa arsye tjera të rëndësishme.

Në kuadër të agjendës evropiane të saj, rëndësi të veçantë ka zbatimi i

vazhdueshëm i politikave integruese në kuadër të “garës politike” ndërmjet institucioneve

ekzekutive dhe atyre opozitare. Ky konfrontim politik, i shprehur kryesisht ndërmjet

Ekzekutivit (përkatësisht Qeverisë) dhe opozitës (në Parlament) e ka krijuar një dualizëm

gjithnjë në rritje ndërmjet Ekzekutivit dhe Parlamentit.443

Mirëpo, ruajtja e trajektores në

procesin e integrimit evropian mund të bëhet nëpërmjet konsensusit ose kompromisit të

krijuar në Parlament, apo në politikën parlamentare.444

Ky konsensus politik në

Parlament është i varur edhe nga vetë përgjegjësia e Ekzekutivit ndaj tij.445

Mirëpo,

ndërtimi i një konsensusi politik në Kosovë për çështjet me prioritet më të lartë janë

pengesë e shumë faktorëve të ndryshëm në vend. Në sferën politike dhe institucionale të

Kosovës kanë ndikuar disa faktorë të rëndësishëm, siç janë: institucionet administruese

ndërkombëtare para dhe pas shpalljes së pavarësisë më 2008, Pakoja e Ahtisarit, e cila

shërben si udhërrëfyes në ndërtimin dhe krijimin e shtetit të Kosovës, deklarimi

kushtetues i Kosovës si vend shumetnik dhe me përfaqësim ose mbi përfaqësim

institucional të komuniteteve pakicë, mosprofilizimi i partive politike etj. Megjithatë,

Kosova duhet t‟i zhvillojë atributet e një shteti nëpërmjet vendosjes së interesit nacional,

ndërsa interesa nacionale për Kosovën në këtë fazë janë: zgjidhja e problemit të

përfaqësimit, ndërtimi i institucioneve të qëndrueshme demokratike dhe transformimi i

440

Holger Bahr, “The Politics of Means and Ends”, Policy Instruments in the European Union, Chapter 1,

Explaning Policy Instruments, Ashgate, 2010,fq.11. 441

Ibid. 442

Për më shumë, shih: Kushtetuta e Kosovës (2008), (neni 4, paragrafi 1). 443

Martin Brunner, Parliaments and Legislative Activity, Motivations for Bill Introduction, SPRINGER

VS, 2012, Germany, fq. 9. 444

Para se gjithash për politikën parlamentare merr si model atë Westminister që do të thotë se një parti

politike parlamentare ushtron kontrollin e plotë ndaj legjislativit dhe ekzekutivit. Shih: Paul V. Warwick,

Palicy Harizons and Parliamentary Government, Palgrave Macmillan, New York, 2006,fq. 1. 445

Jose Antonio Cheibub, “Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy”, CAMBRIDGE, New

York, 2007, fq: 36-37.

142

pushtetit sipas parimeve demokratike, shtrirja e sovranitetit dhe ndërtimi i konsensusit

politik mbarëkombëtarë.

a) Përfaqësimi politik

Është një element i rëndësishëm në institucionet vendore, për shkak të

përgjegjësive dhe obligimeve që kanë në marrjen e obligimeve për zbatimin e

marrëveshjeve, siç është MSA-ja. Shpesh ndodh që të mos ketë përfaqësim politik

adekuat në institucionet e caktuara. Në Kosovë duhet vendosur një përfaqësim politik

adekuat në të gjitha institucionet e saj, siç është Legjislativi, Ekzekutivi, Gjyqësori dhe

institucionet tjera të pavarura. Përfaqësim të drejtë duhet të ketë në Parlament për shkak

të legjitimitetit dhe demokracisë që përmban. Sipas John Johnson, të zgjedhurit e tyre

konsiderohen përfaqësues të drejtpërdrejtë për marrjen e vendimeve dhe ushtrimin e

ndikimit të vullnetit politik gjithashtu nëpërmjet tyre.446

Megjithatë, në Kosovë ky

përfaqësim mund të interpretohet në disa mënyra për shkak të përfaqësimit ndryshe nga

përbërja e popullsisë së përgjithshme.

Kosova me një zonë zgjedhore447

, me aplikimin e kuotës gjinore, sipas së cilës

listat e kandidatëve të partive politike duhet të përbëhen të paktën 30% nga gjinia

femërore448

, si dhe vendet e garantuara ose rezervë për minoritetet pakicë, të cilat

përbëjnë më pak se 10% të popullatës së Kosovës. Ndërsa nga 120 deputetë, sa ka

gjithsej Kuvendi i Kosovës, 20 prej tyre janë të garantuar për minoritetet (10 për

komunitetin serb dhe 10 për komunitetet tjera pakicë joserbe)449

. Ky përfaqësim i

vullnetit politik të qytetarëve të Kosovës nuk përkon drejt me parimet e demokracisë për

shkak të përbërjes së popullsisë. Sidomos, kur dihet se pjesëmarrja e qytetarëve me të

drejtë vote është mbi moshën 18-vjeçare, si dhe pjesëmarrja e tyre asnjëherë nuk është e

plotë (vetëm rreth 50% e tyre marrin pjesë në zgjedhje). Madje, është utopike nëse

mendohet se pjesëmarrja e qytetarëve me të drejtë vote do të jetë e përgjithshme, sepse jo

të gjithë ata e shfrytëzojnë këtë të drejtë, si dhe kur dihet numri i atyre të cilët nuk kanë të

drejtë vote, e që kryesisht në vendet të cilat e kanë një numër të madh të popullatës të

moshës së re, siç është Rasti me Kosovën.450

Sipas statistikave zyrtare të regjistrimit të popullatës në Kosovë në vitin 2011,

numri i përgjithshëm i të regjistruarve është prej 1 739 825451

, kurse numri i atyre që sapo

e kishin arritur moshën 18-vjeçare është 1 077 316 (që sipas këtyre statistikave numri i

popullatës, e cila ende nuk e ka arritur moshën për ta ushtruar të drejtën e votës në këtë

446

John Johanson, “The Role of Parliament in Government”, Washington 2005, fq. 2. 447

Shih Ligjin (nr. 03/L-073) për zgjedhjet e përgjithshme në Republikën e Kosovës (2008), neni 110

(paragrafi 1), si dhe Ligjin (nr. 03/L-256) për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit (nr. 03/L-073) për

zgjedhjet e përgjithshme në Republikën e Kosovës (2010), neni 7 (paragrafi 1). 448

Ibid. 449

Kushtetuta e Kosovës (2008), (neni 64). 450

Shih Agjencia e Statistikave të Kosovës, regjistrimete fundit të popullsisë. 451

Këto shifra janë pa të dhënat për numrin e popullsisë të katër komunave në veri të Kosovës, siç është

Mitrovica e Veriut, Leposaviqi, Zveçani dhe Zubin-Potoku.

143

periudhë është 662 509). Kurse numri i votuesve të regjistruar është rreth 1 585 484,

prandaj do të thotë se numri i atyre që ende nuk kanë arritur ta shfrytëzojnë të drejtën e

votës është 38,08%452

e popullsisë së përgjithshme në Kosovë. Ndërsa në bazë të

rezultateve të nxjerra nga KQZ-ja, në zgjedhjet e përgjithshme të mbajtura në vitin 2010

rezulton se numri i votuesve të regjistruar është 1 632 276, ndërsa numri i atyre që kishin

votuar 706 317, pra me një pjesëmarrje prej 45,29%.453

Kurse në zgjedhjet e

përgjithshme, të mbajtura në vitin 2014, numri i votuesve të regjistruar është 1 799 023,

ndërsa numri i atyre të cilët e kishin ushtruar të drejtën për të votuar është 734 055, pra

rreth 42,63%.454

Megjithatë, në Kosovë duhet ruajtur përfaqësimin e drejtpërdrejtë dhe pa

interferime nga jashtë (sidomos për përfaqësuesit e minoritetit serb në Kosovë) për arsye

të ndërtimit stabil të vendit. Ky lloj i demokracisë përfaqësuese në Kosovë krijon shanse

të mira edhe për përfaqësimin e minoriteteve dhe, sipas Sartorit, për dallim nga

demokracia e drejtpërdrejtë, demokracia përfaqësuese ka dy lloje të përparësish, e para

ka të bëjë me mundësinë e evitimit ose të shmangies së radikalizmit, kurse e dyta është

qëndrimi i saj në vazhdimësi nën kontroll ose mbikëqyrje të Ekzekutivit.455

Kjo hipotezë

është argumentuar me faktin që shumica e shteteve, të cilat janë shndërruar në diktatura,

janë rezultat i zgjedhjeve presidenciale në mënyrë të drejtpërdrejtë, edhe pse ato janë

deklaruar si zgjedhje demokratike. Këta të zgjedhur e kanë shndërruar vendin e tyre në

diktatura, duke e krijuar një vetëdije për rrezikun e kërcënimit të vazhdueshëm të

jashtëm, me qëllim të rritjes së besnikërisë së brendshme.456

Përfaqësimi politik, para së gjithash, sipas autorëve të ndryshëm, edhe mund të

përcaktohet nëpërmjet disa komponentëve, siç janë komponentët konceptualë, historikë

dhe normativë.457

b) Ndërtimi i institucioneve të qëndrueshme demokratike dhe transformimi

demokratik i pushtetit

Që nga shpallja e pavarësisë së shtetit, institucionet e tij nuk kanë garantuar

qëndrueshmëri institucionale, dhe mandati i tyre shpeshherë nuk ka filluar sipas afateve

ligjore dhe kohës optimale, mirëpo janë përcjellë me bojkote të ndryshme politike dhe

ndërpartiake. Një ndarje e thellë politike ka ndodhur kryesisht ndërmjet partive shqiptare.

452

Ose rreth 35% sipas llogaritjeve edhe të atyre që konsiderohet se nuk janë regjistruar, sipas një llogaritje

më të thjeshtë. 453

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve në Kosovë, rezultatet e certifikuara nga KQZ-ja për zgjedhjet për

Kuvendin e Kosovës, 2010. 454

Ibid, rezultatet për zgjedhjet për Kuvendin e Kosovës, 2014. 455

Giovanni Sartori,“Ç‟është Demokracia”, Dituria 1998, fq. 116. 456

Paul Brooker, Defiant Dictatorships, Communist and Middle-Eastern Dictatorships in a Democratic

Age, (Palgrave Macmillan), London 1997, fq. 8. 457

Andrew Rehfeld, “The Concept of Constituency” Political Representation, Democratic Legitimacy, and

Institutional Design, Published by Cambridge, New York, 2005, fq: 6-12.

144

Këto parti politike shpeshherë e kanë treguar papjekurinë e tyre politike dhe i kanë

diktuar institucionet nëpërmjet kritikave dhe akuzave ndërmjet tyre. Kosova gjithashtu

është një vend i ri në rajon dhe Evropë, një vend i cili jo shumë moti nga tash është

administruar nga OKB-ja dhe çështja e zgjidhjes së statusit politik të saj nuk ka

përfunduar sipas disa vendeve në rajon dhe më gjerë.

Problemet e vazhdueshme të adresuara ndaj institucioneve në Kosovë kryesisht

janë: procesi zgjedhor, krijimi i institucioneve të reja pas rezultatit të zgjedhjeve, siç

është krijimi i Qeverisë, zgjedhja e Presidentit dhe e institucioneve tjera të pavarura,

dialogu i mirëfilltë politik ndërmjet partive politike, mungesa e kompromisit për temat të

cilat janë me interes të përgjithshëm etj. Bojkotet e shpeshta parlamentare të partive

opozitare në Kuvendin e Kosovës, përdorimi i mjeteve të ndryshme demokratike dhe

jodemokratike kanë shkaktuar përçarje dhe ndikime negative në perspektivën e saj.

Madje, ndërprerjet e shpeshta të mandateve parlamentare dhe mungesa e konstituimit të

tyre me kohë kanë ndikuar në uljen e besimit për ndërtimin e institucioneve demokratike

dhe të qëndrueshme në vend. Transferimi i pushtetit ndërmjet partive politike në Kosovës

gjithnjë e më shpesh po vjen duke u përkeqësuar. Në këtë kuadër, besimi i qytetarëve dhe

institucioneve ndërkombëtare dhe partnerëve strategjikë sa vjen e po bëhet më skeptik në

këto vitet e fundit.

Elemente tjera të rëndësishme në këtë proces janë akuzat që bëhen për korrupsion,

krim të organizuar dhe për dukuri tjera negative. Madje, sipas teorive liberale që

shpjegojnë qeveritë përfaqësuese, shteti është ai i cili e ka për detyrë të dallojë ose të

fokusohet në të mirat publike dhe qytetarët të vendosin nëpërmjet vullnetit të tyre në

zgjedhje.458

Pra, zgjedhja e elitave, sipas tyre, nënkupton përfaqësuesit e zgjedhur të

këtyre qytetarëve, të cilët, përveç identifikimit të interesave publike dhe të përgjithshme,

ato do të shprehen në interes publik dhe kombëtar.459

Madje, sipas kritereve të

Kopenhagës 1993, është vendosur si kriter i parë nga Këshilli Evropian i Kopenhagës si

kritere politike, që nënkupton krijimin e institucioneve demokratike dhe stabile, sundim

të ligjit dhe respektim të të drejtave të njeriut dhe mbrojtje e pakicave.460

c) Sovraniteti

Çështja e shtrirjes së sovranitetit shtetëror është njëri nga atributet kryesore të

shtetit. Ndërsa sovraniteti i jashtëm dhe i brendshëm janë atributet kryesore të shtrirjes së

shtetit të Kosovës në kuadër të rajonit dhe më gjerë, mirëpo shtrirja e plotë e tij pengohet

si rezultat i shumë faktorëve. Kosova është duke munduar ta shtrijë sovranitetin e jashtëm

në kuadër të subjektivitetit ndërkombëtar. Ndërsa pengesat kryesore bëhen për shkak të

mosnjohjes nga të gjitha shtetet anëtare të OKB-së dhe të BE-së. Për shkak të refuzimit të

458

Mark B. Brown, “Science in Democracy”, Expertise, Institutions, and Representation, Consent and

Competence in Representative Government, The MIT Press Cambridge, Masachusetts, London England,

2009, fq. 107. 459

Ibid. 460

Për më shumë, shih Kriteret e Kopenhagës 1993.

145

njohjes nga dy shtete anëtare të Këshillit të Sigurimit, të cilat gjithashtu e mbajnë të

drejtën e vetos në këtë institucion të OKB-së, kjo e paraqet një problem tjetër në

afirmimin e sovranitetit të saj ndërkombëtar.

Pengesat e tilla në vazhdimësi e kanë sfiduar Kosovën edhe për shkak të ndikimit

të Serbisë në disa vende, me të cilat ish-Jugosllavia tradicionalisht ka mbajtur raporte të

mira. Ky sovranitet mbetet ende një atribut i pakompletuar i shtetit të Kosovës, edhe pas

gati një dekade të krijimit të tij.461

Ndërsa sovraniteti i brendshëm është atribut i shtetit,

nëse pushteti shtrihet efektivisht në gjithë territorin e tij, nëpërmjet imponimit të

qeverisjes dhe të politikave që ndjekin institucionet. Sikur te sovraniteti i jashtëm, Serbia

është bërë pengesë e shtrirjes së plotë të subjektivitetit shtetëror të brendshëm, kryesisht

në hapësirat të cilat janë të banuara me popullatë serbe, siç është veriu i Kosovës. Në një

tabelë më poshtë është paraqitur opinioni i qytetarëve të Kosovës gjatë periudhës së

vundit të vitit 2017.

Tabela 12. Një pasqyrë e opinionit qytetar rreth subjektivitetit ndërkombëtar të Kosovës,

vlerësimin e punës së institucioneve dhe ndikimit të mediave462

461

Soeren Keil & Bernhard Stahl, “The Foreign Policies of Post-Yugoslav States”, From Yougoslavia to

Evrope, Published by Palgrave and Macmillan, New York, 2014, Cepter 9 Foreign Policy as a Constitutive

Element of Statehood and Statehood Prerogative: The Case of Kosovo (by Gëzim Krasniqi), fq. 198. 462


Kosovës në periudhën tetor – nëntor 2017, ashtu siç gjendet në shtojcë.

33%

24%

17%

8%

44%

35%

38%

28%

32%

7%

4%

11%

14%

0%

5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

përparimi i Kosovës nësubjektivitetin ndërkombëtar

informimi qytetar përveprimet e institucioneve

ndikimi i medieve në Kosovë

shumë dobët dobët mirë shumë mirë shkëlqyeshëm

146

Kjo tablë paraqet të dhënat e anketës, e realizuar nëpërmjet vlerësimit në pesë kategori të

ndryshme, sipas së cilës rezultatet e anketimit tregojnë se 44% e qytetarëve janë të

informuar dobët, kurse 24% e tyre e kanë vlerësuar si shumë dobët informimin e tyre.

Ndikimi i medieve në Kosovë merr vlerësimin e dobët rreth 35%, kurse vlerësimin të

mirë rreth 32%. Ndërsa vlerësim interesant është dhënë nga të anketuarit lidhur me

përkrahjen e Kosovës në subjektivitetin ndërkombëtar, ngase, sipas tyre, me vlerësim të

mirë kanë dhënë përgjigje rreth 38%, kurse me vlerësim shumë dobët rreth 33% e tyre.

Sipas Schmitt, sovraniteti nuk mund të nënkuptojë vetëm rendin ligjor

shtetëror.463

Por, para së gjithash, ky sovranitet nënkupton ndërtimin e sistemit juridik

dhe politik në vend dhe përtej të kuptuarit e mendimit kushtetues liberal.

Konsensusi politik mbarëkombëtar: Zakonisht në vendet në rajon, të cilat kanë

strukturë të brendshme etnike, kanë probleme në arritjen e konsensusit politik kombëtar

për shkak të interesave të ndryshme që përfaqësojnë në kuadër të shtetit. Një vend i tillë

me këtë problematikë është Bosnjë-Hercegovina dhe deri diku Maqedonia dhe Mali i Zi.

Mirëpo, Rasti i Kosovës, me një përbërje prej rreth vetëm 10% të minoriteteve, nuk është

dashur të cilësohet si një rast i problemit të tillë. Megjithatë, Kosova ende përballet me

një problem të këtij lloj, siç është arritja e konsensusit politik në mbarë vendin për

interesat nacionale të saj. Refuzimi i vazhdueshëm i minoritetit serb në Kosovë për t‟u

integruar plotësisht në jetën politike dhe kulturore, si dhe presionet e vazhdueshme, të

cilat vijnë nga komuniteti ndërkombëtar dhe shteti i Serbisë, janë faktorët kryesorë që

ndikojnë në mosarritjen e tij.

Krijimi i institucioneve në Kosovë me përfaqësim adekuat dhe specifik në

institucione të minoritetit serb dhe minoriteteve tjera e përbën një problem tjetër të

rëndësishëm për funksionimin e plotë të saj. Për ndryshimin e Kushtetutës së Kosovës,

përveç miratimit të saj nga shumica e deputetëve të Kuvendit të Kosovës, kërkohet edhe

miratimi i shumicës së deputetëve, të cilët mbajnë vendet e garantuara.464

Përveç

ndryshimit të Kushtetutës, një shumicë e deputetëve të Kuvendit të Kosovës që mbajnë

vendet e garantuara kërkohet edhe për miratimin e legjislacionit, që quhet me interes

vital, siç janë ligjet që kanë të bëjnë me ndryshimin e kufijve administrativë, themelimin

e njësive lokale administrative (ose komunave të reja), ligjet që kanë të bëjnë me të

drejtat e minoriteteve dhe pjesëtarëve të tyre, ligjit për gjuhët, trashëgiminë kulturore,

liritë fetare, për arsim, zgjedhjet lokale, për përdorimin e simboleve dhe për festat

publike.465

Konsolidimi dhe zhvillimi i shtetit bëhet kryesisht nëpërmjet politikave shtetërore,

të cilat ndikohen nga shteti dhe partnerët socialë në emër të interesit kombëtar, sikur

463

Carl Schmitt translated by George Schwab, “Political Theology”, Four Chapters on the Concept of

Sovereignty, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, and London, England, 1985, fq. xvii. 464

Kushtetuta e Republikë së Kosovës (2008), (neni 144), ndërsa vendet e garantuara janë 20, prej gjithsej

120 deputetëve të Kuvendit të Kosovës. 465

Ibid, (neni 81).

147

është rasti me Holandën pas Luftës së Dytë Botërore.466

Por, sjelljet politike janë të

diktueshme nga vendosja institucionale në sistemin politik dhe krijon respekt për të dhe

pluralizmin shoqëror.467

Kosova, sipas shembullit holandez, po ashtu ndodhet në fillim të ndërtimit

institucional dhe për shkak të specifikave të saj, sistemi politik është i diktuar nga

rrethanat e zhvilluara politike kohëve të fundit. Mirëpo, konsensusi i brendshëm politik

duhet të bëhet kryesisht në degën e pushtetit legjislativ. Efikasiteti i Kuvendit të Kosovës,

por edhe i Parlamentit si degë e pushtetit, në përgjithësi, mund të bëhet nëse e ka

“fuqinë”, e cila është e nevojshme për ushtrimin e kompetencave të tij: e para, është vetë

kuptimi i pushteti si koncept, që i ka të drejtat ligjore, financiare, burimet njerëzore dhe

organizative, dhe e dyta është fuqia relative, sipas së cilës nënkuptohet me pavarësinë

ndaj pushtetit ekzekutiv, me qëllim të mundësisë për mbikëqyrjes e tij.468

Mirëpo, në

përgjithësi, tendenca e një kontrolli të rreptë ose të fuqishëm ndaj Ekzekutivit, sipas

shumë studiuesve të ndryshëm, nuk do të thotë se domosdoshmërisht i shërben interesit të

publikut. Madje, një kontroll i tillë mund ta pengojë punën e Ekzekutivit në realizimin e

programit qeverisës, program me të cilin partia ose koalicioni qeverisës e ka arritur

fitoren në zgjedhje. Prandaj, kjo është arsyeja kryesore e krijimit të një kontrolli të

ekuilibruar ndërmjet pushteteve. Pra, e kundërta e asaj që thotë Stiven Fish, se sa më i

fuqishëm të jetë Legjislativi, aq më e fuqishme do të bëhet demokracia.469

Pra, ka

argumente dhe kundër argumente lidhur me demokracinë dhe rolin e përfaqësuesve

politikë të zgjedhur në Parlament.

Ndërsa Davud Beetham shpreh ekzistencën e hendekut edhe ndërmjet

parlamenteve të vendeve të zhvilluara dhe atyre në zhvillim, sepse shkaktarë të tyre janë

prioritetet dhe mundësia buxhetore që kanë, si dhe nevojat e ndryshme që shfaqen.470

Prandaj, në këtë aspekt, edhe Kuvendi i Kosovës është një demokraci parlamentare, e cila

është e përfshirë në këto ndikime, sidomos për faktin tjetër, siç është prania

ndërkombëtare (fillimisht) dhe e BE-së, në veçanti. Konsensusi politik gjithashtu është

shprehje e sjelljes politike partiake dhe parlamentare, që sipas Christopher J. Kam,

ekzistojnë plot qasje ose perspektiva sjelljesh parlamentare lidhur me disiplinën e tyre,

siç janë: qasja e shtyrë preferenciale, qasja institucionale dhe qasja sociologjike.471

Qasja sipas shtyrjes preferenciale të deputetëve, votimi i tyre ndikohet nga preferencat

466

Ian Bruff, “Culture and Consensus in European Varieties of Capitalism”, A “Common Sense” Analysis,

Palagrave Macmillan, 2008, fq. 74. 467

Ibid, fq. 80. 468

David Beetham, Parliament and Democracy in the twenty-first centure, a guide to good practice, Inter-

Parliamentary Union, 2006, fq. 115. 469

M. Stiven Fish, Stronger legislature, stronger democracy, Journal of Democracy, Volume 17, January

2006. 470

David Beetham, Parliament and Democracy in the twenty-first centure, a guide to good practice, Inter-

Parliamentary Union, 2006, fq. 116. 471

Christopher J. Kam, “Party Discipline and Parliamentary Politics”, Cambridge, New York, 2009, fq:

11-13.

148

politike që ata kanë, sepse në rend të parë ata janë të prirë ta mbrojnë pozicionin politik

dhe partiak të tyre.

Qasja institucionale nënkupton kufizimin e ndjekjes së preferencave të deputetëve

nëpërmjet rregullave, sipas të cilave institucionet e kufizojnë sjelljen e tyre në bazë të

rregullave formale. Ndërsa qasja sociologjike është mënyrë tjetër nga dy të parat,

përkatësisht qasjes preferenciale, meqë veprimet e deputetëve janë të drejtuara nga

llogaritë e tyre, dhe qasjes institucionale që kufizon qasjen sipas rregullave formale,

ndërsa qasja e tretë sociologjike thjesht ndjek në mënyrë normale linjën e besnikërisë dhe

solidaritetit partiak.

Interesi nacional ka pësuar ndryshime për shkak të shpjegimit teorik në

marrëdhëniet ndërkombëtare në kuadër të evolucionit të tij.

3.5. Procesi i harmonizimit dhe përafrimit të Legjislacionit

Procesi i harmonizimit dhe përafrimit të legjislacionit kombëtar me atë të BE-së

është ndër kriteret kryesore për anëtarësim në BE. Debatet e zhvilluara lidhur me vetë

Bashkimin e kanë forcuar tezën e atyre, të cilët BE-në e quanin një sistem të ri politik,472

ndërsa Eriksen thotë se ky është një projekt i papërfunduar, përderisa ende ekziston

pyetja se cila mund të jetë rruga e tretë ndërmjet ndërtimit të shtetit ndërqeveritar dhe

supranacional (mbikombëtar).473

Kurse, në anën tjetër, vetë BE-ja si e tillë është krijim i

një strukture përtej shtetit kombëtar, në të cilën, përveç tjerash, ajo e ka krijuar një të

drejtë të saj nëpërmjet një legjislacioni të përgjithshëm. Ky legjislacion prodhon efekte të

obligueshme për të gjitha shtetet anëtare dhe qytetarët e tyre. Prandaj, BE-ja mund të

thuhet se është një krijim, siç e ka quajtur Erikson, “i pashembullt”, në krahasim me

rastet tjera.474

Një hap i rëndësishëm drejt “unifikimit të Legjislacionit” është bërë në vitin 1987

me krijimin e Aktit Unik Evropian (Singel European Act - SEA)475

nëpërmjet të cilit

472

Sipas politologut britanik Simon Hix, i cili Bashkimin Evropian e kishte konceptuar si një sistem politik,

një debat i zhvilluar nga neofunksionalstët dhe ndërqeveritarët, kryesisht në vitin 1994. Ai kishte bërë

krahasimin e këtij sistemi me standardet klasike të sistemeve politike. Për më shumë, shih: The History of

the European Union, Origins of a trans-and supranational polity 1950-72, Supranational governance in the

making, Towards a European political system, Edited be Wolfram Kaiser, Brigitte Leucht and Morten

Rasmussen, fq 34. 473

Shih: Erik O. Eriksen, The Normativity of the European Union¸ New York: Palgrave Macmillan, 2014,

fq. vi. 474

Ibid, fq. 2. 475

Akti Unik Evropian (AUK) është rishikim i Traktatit të Romës të vitit 1958, që kishte për qëllim

përfundimin e përpjekjeve për krijimin e një tregu të përbashkët, duke krijuar rrethana të reja për integrimin

evropian. Objekt i ndryshimeve ishin rregullat e funksionimit institucional dhe zgjerimi i kompetencave të

komunitetit (sepse deri në atë kohë flitej vetëm si Komunitet Evropian). Kurse AUK është nënshkruar me

17 shkurt 1986, në Luksemburg, fillimisht nga nëntë shtete anëtare dhe më pas edhe nga Danimarka, Italia

dhe Greqia (28 shkurt 1986), kurse ajo hyri në fuqi më 1 korrik 1987. Ky akt ishte vendimtar për shkak se

mundësoi shqyrtimin e perspektivës së vetë komunitetit evropian, duke bërë ndryshime të tilla, të cilat

pasuan me ndryshimet në traktatin, si: Traktatin e Bashkimit Evropian, i njohur ndryshe edhe si Traktati i

149

kuptohet ndërtimi i një tregu të përbashkët, derisa në vitet 1992 dhe 1993 ai është

transformuar me aprovimin e një sistemi ligjor, i cili pastaj u quajt edhe si ligjet e

Komunitetit Evropian. Ky legjislacion e kishte fuqinë zbatuese mbi Legjislacionin

kombëtar të shteteve anëtare dhe efektin e drejtpërdrejtë. Përveç ngritjes së nivelit

evropian të demokracisë pas mbajtjes së zgjedhjeve të para të drejtpërdrejta me qytetarët

e shteteve anëtare për zgjedhjen e deputetëve të Parlamentit Evropian (në vitin 1979), si

dhe ushtrimit të funksionit legjislativ gjithnjë në rritje së bashku me Këshillin, është

krijuar e ashtuquajtura procedurë e rregullt ligjvënëse në kuadër të BE-së.

Në këtë kohë, shumica e këtij legjislacioni kishte të bënte me funksionimin e tregut të

përbashkët, si dhe punët e brendshme dhe të drejtësisë. Ky legjislacion i përbashkët,

përveç ndikimit në shtetet anëtare, ka ndikuar edhe të vendet tjera, të cilat janë në

procesin e integrimit, ose anëtarësimit në BE.

Kosova në procesin e përafrimit të legjislacionit kombëtar me legjislacionin e BE-

së e ka filluar përshtatjen qysh nga periudha e administrimit ndërkombëtar të UNMIK-ut.

Legjislacioni i miratuar nga institucionet e atëhershme të quajtura si Institucionet e

Përkohshme Vetëqeverisëse (IPVQ)476

gjatë fazës së shqyrtimit të Legjislacionit janë

kujdesur që ai të mos jetë në kundërshtim me Legjislacionin e BE-së. Ndërsa më pas këto

institucione (IPVQ-të) e kanë krijuar një mekanizëm përkatës për shqyrtimin të

Legjislacionit dhe përafrim me acquis të BE-së.477

Prandaj, institucionet e Kosovës, që

nga periudha e krijimit të tyre i kanë formuar mekanizmat e caktuar për përafrimin e

Legjislacionit kombëtar me Legjislacionin e BE-së (përgatitja e Deklaratës për

pajtueshmërinë dhe tabelat e përputhshmërisë të përgatitur nga Ministria e Integrimit

Evropian).478

Kjo periudhë paraqet një fazë të re për perspektivën evropiane të Kosovës,

krijimin dhe ndryshimin e Legjislacionit të saj, zhvillimi i të cilit u pasua në vazhdim.479

Në bazë të fjalorit për përkufizime lidhur me çështjet e BE-së, acquis është një

trup i përbashkët të drejtash dhe obligimesh, nëpërmjet të cilave shtetet anëtare janë të

lidhura ndërmjet tyre, të bashkuara në kuadër të BE-së.480

Ky legjislacion në vazhdimësi

Mastrihtit, i vitit 1992, Traktatin e Amsterdamit, në vitin 1997, Traktatin e Nicës, të vitit 2001, dhe

Traktatin e Lisbonës, në vitin 2007. 476

Shih: Korniza Kushtetuese për Vetëqeverisje të Përkohshme, Rregullorja e UNMIK-ut nr. 2001/9,

shpallur më 15 maj 2001, Prishtinë. 477

Edhe pse në Legjislacionin e miratuar më shumë janë marrë parasysh aspektet e tij, nëse është në

kundërshtim ose mos bie ndesh me acquis të BE-së (ose siç njihej atëherë si “acquis communautaire”), sesa

që kishte të bënte shumë me përafrimin ose harmonizimin e tij. 478

Në bazë të Rregullores së Punës së Qeverisë së Kosovës nr. 09/2011, Ministria e Integrimit Evropian

duhej ta shqyrtonte një koncept dokument dhe vendimet që dorëzoheshin bashkë me memorandumin

shpjegues me qëllim që të sigurohej pajtueshmëria e tyre me prioritetet dhe kërkesat e BE-së dhe

Legjislacionit të saj. Pra, para miratimit të Legjislacionit në Ekzekutiv kërkohej konsultim paraprak me

Ministrinë e Integrimit Evropian nëse është në përputhje me prioritetet e integrimit në BE dhe

Legjislacionin e saj, ndërsa në memorandumin shpjegues duhej të përcaktonte edhe niveli i përafrimit me

Legjislacionin e BE-së. 479

Me miratimin e Rregullores (nr. 13/2013) për shërbimin ligjor qeveritarnga Qeveria e Kosovës, më

16.5.2013. 480

Për më shumë, shih: The EU„s Glossary of definitions: www.europa.eu/sca dplus/glossary.

150

evoluon dhe ndryshon, ndërsa si i tillë ndahet në disa pjesë kryesore, si në legjislacionin

primar, sekondar, legjislacionin jo të detyrueshëm dhe rastet e caktuara të vendimeve të

Gjykatës Evropiane të Drejtësisë.

BE-ja, para së gjithash, është një bashkim ekonomik dhe politik i shteteve anëtare

të saj, një bashkim i rregullave, të cilat përmbajnë disa të drejta dhe obligime të

përbashkëta në kuadër të këtij bashkimi. Një element tjetër i rëndësishëm në këtë aspekt

është krijimi i legjislacionit të përgjithshëm në mënyrë demokratike dhe vullnetare. Sipas

legjislacionit primar, i cili kryesisht përbëhet nga traktatet themeluese dhe transformuese,

legjislacioni sekondar është pjesë nënshtruese e procedurave të brendshme të shteteve

anëtare, ose parlamenteve nacionale.

Sipas këtij fakti, shtetet anëtare kanë juridiksion dhe janë pjesëmarrëse të

drejtpërdrejta në miratimin e Legjislacionit primar të BE-së. Ratifikimi i traktateve krijon

një siguri te shtetet anëtare se e drejta e vendosjes ende ruhet dhe sovraniteti ndodhet në

vullnetin e tyre. Ndërsa legjislacioni sekondar, ose ndryshe njihet si legjislacion i përbërë

nga: rregulloret, direktivat, vendimet, rekomandimet dhe opinionet, miratohet nga

institucionet e BE-së në një procedurë transparente dhe të komplikuar.

E drejta e shqyrtimit dhe miratimit të këtij legjislacioni bëhet me propozimin e

Komisionit Evropian dhe pastaj me shqyrtimin dhe miratimin e tij nga Parlamenti

Evropian dhe Këshilli. Këto institucione të BE-së kanë përbërje specifike të ndryshme

nga njëri-tjetri. Parlamenti Evropian i përfaqëson interesat e qytetarëve të BE-së, ndërsa

Këshilli vullnetin e shteteve anëtare dhe interesat e tyre. Kurse me Traktatin e Lisbonës,

një e drejtë e tillë u është mundësuar edhe parlamenteve të shteteve anëtare481

, që gjatë

shqyrtimit të legjislacionit sekondar në procedurën e rregullt në institucionet e BE-së

(përkatësisht në Parlamentin Evropian) të mund të marrin pjesë në proces. Pra, miratimi i

këtij legjislacioni (sekondar) i është besuar institucionit të Parlamentit Evropian, së

bashku me Këshillin. Përveç kësaj, Legjislacioni i BE-së përbëhet edhe nga rastet e

caktuara, ose vendimet e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, si dhe marrëveshjet

ndërkombëtare të ratifikuara. Kur shikohet ky legjislacion në tërësi, është kompleks, si

për nga përbërja, procedurat e miratimit dhe procesi i harmonizimit ose përafrimit,

obligimi i të cilave është legjislacioni i shteteve anëtare dhe shteteve kandidate ose

kandidate potenciale, sikur është Kosova.

Shpeshherë nuk është kuptuar drejt përdorimi i shprehjeve të caktuara në

Legjislacionin e BE-së, siç është shembull përdorimi i togfjalëshit “acquis

communautaire”. Sipas V. Miller, acquisështë një shprehje franceze, e cila do të thotë

“ajo që është e fituar (siguruar)”, ose “arritur”, ndërsa “communautaire” nënkuptonte

481

Për herë të parë me Traktatin e Lisbonës u është dhënë e drejta parlamenteve kombëtare (shteteve

anëtare) të mund të bëjnë shqyrtimin e draft-Legjislacionit të BE-së nëse ai i respekton parimet e

subsidiaritetit për të marrë pjesë në rishikimin e traktateve, ose dhe për të marrë pjesë në rishikimin e

politikave të BE-së, që kanë të bëjnë me drejtësinë, sigurinë dhe lirinë. PE-ja i ka miratuar disa rezoluta (në

vitet 2009 dhe 2014) me qëllim të përcaktimit të marrëdhënieve ndërmjet tij dhe parlamenteve kombëtare.

151

Komunitetin Evropian,482

që më vonë u zëvendësua me emrin Bashkimi Evropian. Më

saktësisht, përdorimi i shprehjes “acquis communautaire” ka nisur qysh në periudhën e

negociatave për anëtarësim të Mbretërisë së Bashkuar, Irlandës, Danimarkës dhe

Norvegjisë.

Acquis para së gjithash është përfshirje e gjithë Legjislacionit të BE-së, siç janë:

traktatet, rregulloret, direktivat, vendimet, deklaratat dhe rezolutat, marrëveshjet

ndërkombëtare dhe gjykimet e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë.483

Në bazë të kësaj

shihet se, përveç traktateve dhe instrumenteve ligjore (rregulloreve, direktivave,

vendimeve, rekomandimeve dhe opinioneve) të BE-së, kjo rregullativë përbëhet edhe nga

instrumente tjera joligjore, siç janë: konventat dhe marrëveshjet ndërkombëtare ndërmjet

shteteve anëtare. Prandaj, jo vetëm Kosova, por secili shtet kandidat dhe kandidat

potencial gjatë procesit të përafrimit dhe harmonizimit të legjislacionit të tij është i

detyruar ta marrë për bazë të gjithë këtë rregullativë.

Gjatë procesit të përmbushjes së kritereve për anëtarësim484

ndërmjet të BE-së

dhe shtetit që e ka dorëzuar kërkesën ose aplikimin për anëtarësim zhvillohen negociatat

që kanë të bëjnë me miratimin, zbatimin dhe hyrjen në fuqi të të gjitha rregullave

ekzistuese (acquis) në kuadër të BE-së. Këto negociata me këto vende që e mbajnë

statusin e kandidatit i zhvillon nga Komisioni Evropian, të ndara në gjithsej 35 kapituj të

acquis485

, të cilët mbulojnë fusha të caktuara.

Si rezultat i PSA-së, edhe Kosova, sikur të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor,

gjatë fazës së shqyrtimit të legjislacionit të saj nacional duhet ta marrë për bazë edhe

procesin e harmonizimit dhe përafrimit me acquis të BE-së.

Metodologjia e përdorimit për përafrimin e legjislacionit kombëtar ose nacional

me Legjislacionin e BE-së mund të bëhet me disa dallime, ndërmjet transpozimit dhe

përafrimit të legjislacionit.

Transpozimi i Legjislacionit

Me transpozim nënkuptojmë një proces transpozimi të ligjit ose një pjesë të aktit

ligjor, qoftë të shtetit anëtar ose vendit kandidat apo kandidat potencial për anëtarësim.486

Transpozimi i legjislacionit për vendet anëtare të BE-së përmban dy kushte kryesore, të

cilat janë: saktësia e transpozimit (që nënkupton përfshirjen e të gjitha kritereve

minimale), dhe plotësimi i tyre brenda afatit të caktuar kohor, ashtu siç kërkohet

482

Shih: Vaughne Miller, “The EU„s Acquis Communautaire”, (2011, SN/IA/5944). Ndërsa sipas Elizabeth

A. Martin në librin me titull: “A Dictionary of Law”, Oxford University Press, 2003, me “acquis

communautaire” nënkupton grumbullin e Legjislacionit të Komunitetit ose Bashkimit, me anë të të cilit

janë të lidhura të gjitha shtetet anëtare të saj. 483

Ibid. 484

Kriteret e Kopenhagës, 1993. 485

Shih, web-faqen zyrtare të Komisionit Evropian: http://ec.europa.eu/enlargement/policy/conditions-

membership/chapters-of-the-membership/chapters-of-the-acquis/index_en.htm. 486

Në mënyrë të veçantë mund të shpjegohet në Rastin e Kosovës, pasi deri në vitin 2017 e kishte statusin e

vendit kandidat potencial për anëtarësim në BE, së bashku me Bosnjë-Hercegovinën.

http://ec.europa.eu/enlargement/policy/condi-%20tions-membership/chapters-of-the-%20membership/chapters-of-the-acquis/index_en.htm

http://ec.europa.eu/enlargement/policy/condi-%20tions-membership/chapters-of-the-%20membership/chapters-of-the-acquis/index_en.htm

152

nëpërmjet akteve të caktuara ligjore. Pra transpozimi i legjislacionit në këtë rast e ka

kuptimin e dyfishtë, atë të shteteve anëtare dhe të shteteve, të cilat janë në procesin e

anëtarësimit, sikur janë vendet në PSA.

Përafrimi i Legjislacionit

Përafrimi i legjislacionit, që shpeshherë njihet si “përafrim ligjor”487

, është

gjithashtu proces i hartimit dhe miratimit të akteve ligjore ose legjislacionit në

përgjithësi, nëpërmjet të cilave krijohen kushte për zbatimin e tyre. Qëllimi i përfarimit

ligjor është arritja graduale e pajtueshmërisë së plotë e të gjithë Legjislacionit kombëtar

me atë të BE-së.

Kjo metodologji përdoret kryesisht për vendet, të cilat kanë aplikuar ose synojnë

të anëtarësohen në BE. Karakteristikë e veçantë në këtë proces dhe që vendet duhet të

kenë parasysh janë analizat dhe krahasimet e legjislacionit kombëtar, gjendja ekzistuese e

pajtueshmërisë ose konformiteti dhe përshtatja e tij me atë të BE-së. Në këtë vlerësim të

hershëm vendi duhet t‟i ndërmarrë dy hapa të rëndësishëm, siç janë: E para, nëse vendi e

ka legjislacion kombëtar që e mbulon fushën e caktuar, dhe e dyta, në qoftë se ekziston

legjislacioni i tillë, ai duhet të sigurohet që të jetë i krahasueshëm me Legjislacionin e

BE-së.

Në bazë të disa udhëzimeve për përfarimin e ligjeve në kuadër të procesit të

Legjislacionit të BE-së është vënë në dukje, si në vijim: a). Transpozimi është një proces,

i cili synon arritjen e efekteve të njëjta ligjore të akteve ligjore me ato të akteve përkatëse

ligjore me miratimin, ndryshimin, plotësimin dhe shfuqizimin e tyre; b). Miratimi i tyre

është proces që synon përshtatjen e akteve ligjore nëpërmjet miratimit me qëllim të

krijimit të kushteve për zbatimin e tyre në kuadër të BE-së, nëpërmjet miratimit,

ndryshimit, plotësimit dhe shfuqizimit të tyre; c). Koordinimi i procesit të përafrimit të

praktikave ligjore dhe administrative, atëherë kur përshtatja ose transpozimi nuk është i

mundur ose i nevojshëm të bëhet; dhe d). Zbatimi, i cili po ashtu është proces i

transpozimit të akteve ligjore dhe nxjerrja e rregullave për zbatimin, që përfshin edhe

interpretimin, zbatimin, hyrjen në fuqi dhe pajtueshmërinë me aktet ligjore në harmoni

me Legjislacionin e BE-së.

Shpeshherë në literaturën e ndryshme mund të dëgjohet se përafrimi i

legjislacionit është çështje teknike, por, para së gjithash, është edhe çështje politike, sepse

pjesëmarrja e institucioneve në këtë proces përfshin të gjitha nivelet, duke filluar nga

institucionet më të larta politike në vend, siç është Qeveria, e të tjera. Me qëllim të

zhvillimit dhe aplikimit të suksesshëm të këtij procesi, aspektet teknike kërkojnë njohuri

të mjaftueshme teorike dhe praktike të së drejtës së BE-së.

487

Sipas një fjalori të ligjit, është proces nëpërmjet të cilit shtetet anëtare të BE-së i ndryshojnë ligjet e tyre

kombëtare për të mundësuar funksionimin si duhet të tregut të lirë, duke u bazuar në Traktatin e Romës

(Krahasimi i harmonizimit të ligjeve). Për më shumë, shih: Elizabeth A. Martin, “A Dictionary of Law”,

Oxford University Press, 2003, fq. 30.

153

Me Traktatin për Funksionimin e BE-së488

është përcaktuar hierarkia e akteve

juridike të legjislacionit sekondar, dhe lidhur me të janë dy lloje aktesh legjislative: aktet

legjislative të deleguara dhe aktet legjislative zbatuese.489

Ndërsa llojet kryesore të

legjislacionit sekondar janë: rregulloret, direktivat, vendimet, rekomandimet dhe

opinionet.

Kosova, fatmirësisht, gjatë procesit të miratimit dhe të ndryshimit të

Legjislacionit të saj, që nga koha e administrimit të UNMIK-ut (miratimi i rregulloreve

me fuqinë e ligjit), gjatë shqyrtimit ka marrë për bazë të drejtat ndërkombëtare dhe

rregullativen juridike të BE-së.

Deri më tani nuk ka ekzistuar ndonjë përkufizim i saktë i përafrimit të

legjislacionit në rastin e vendeve të Ballkanit Perëndimor, përkatësisht vendeve me

statusin e vendit kandidat dhe potencial kandidat.

Sipas një udhëzuesi praktik për përafrim ligjor në Kosovë490

, me këtë përafrim

nënkuptohet me procesin e harmonizimit të legjislacionit vendor me atë të BE-së. Ndërsa

sipas literaturës, procesi i përafrimit dhe procesi i harmonizimit491

janë dy çështje të

ndryshme dhe nuk kanë kuptim të njëjtë. Përafrimi492

është proces, i cili heq dallimet të

cilat janë të pajustifikueshme ose të padëshiruara brenda legjislacionit të brendshëm për

tregun e përbashkët.

Ndërsa harmonizimi është proces i politikave kombëtare dhe standardet, të cilat

çojnë më afër njëri-tjetrit, ose janë në përputhje. Si terma, edhe pse ato mund të duken si

sinonime, megjithatë harmonizimi nënkupton një shkallë më të thellë të integrimit,493

dhe

u referohet masave, ndërsa përafrimi u referohet objektivave.

Procesi i përafrimit të legjislacionit në Kosovë

Në bazë të një udhëzuesi praktik për përafrimin e Legjislacionit të Kosovës me

Legjislacionin e BE-së, hartuar nga institucionet e Kosovës, procesin e përafrimit ligjor e

ka ndarë në gjithsej 10 hapa të rëndësishëm këtë proces, si vijon:

488

Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian (versioni i konsoliduar 2008), OJ C 115, 9. 5. 2008.

(Neni 289, 290, dhe 291). 489

A. Kaczorowska, European Union Law, Routledge (third edition), 2013, fq: 254 - 255. 490

Ibid, fq 37. 491

Sipas fjalorit: A Dictionary of Law, është proces nëpërmjet të cilit shtetet anëtare të BE-së bëjnë

ndryshimin e ligjeve të tyre kombëtare, në përputhje me Legjislacionin e Komunitetit, pra Bashkimit, me

qëllim të krijimit uniform, në veçanti lidhur me çështjet që kanë të bëjnë me tregun e brendshëm dhe të

përbashkët. Shih: E. A. Martin, “A Dictionary of Law”, Oxford University Press, 2003, fq. 30. 492

Sipas D. Desmond, në librin e tij: Encyclopedia of the European Union, për përafrim mund të shikohet

te standardet e Komunitetit Evropian, rregullatorët politikë, vlerësimet e standardeve dhe konformitetit,

gjithashtu. 493

Këta terma të përmendur shpeshherë në literaturën rreth BE-së dhe shteteve anëtare theksohen për

vendet, të cilat tashmë janë vende anëtare dhe obligimet e tyre lidhur me përmbushjen e rregullave të

përbashkëta. Kjo mund të ketë një ndryshim në qasje, sepse nuk mund të jetë njësoj situata kur vendi i

gëzon të drejtat e të qenët shtet anëtar dhe atij kandidat. Edhe pse për vendet kandidate ekzistojnë programe

të veçanta të ndihmës financiare, siç janë fondet e IPA-s. Por, për shfrytëzimin e tyre, BE-ja sigurisht se i

ka përcaktuar rregullat, të cilat duhet përmbushur çdo vend i interesuar për shfrytëzimin e tyre.

154

- Prioritetet e Legjislacionit kombëtar dhe harmonizimi i tij,

- Identifikimi i Legjislacionit të BE-së (akteve juridike),

- Shqyrtimi dhe analizimi i Legjislacionit vendor,

- Përgatitja e tabelave të përputhshmërisë dhe deklarata e përputhshmërisë,

- Hartimi i ligjit dhe transpozimi ligjor,

- Zgjedhja e drejtë e llojit të aktit të brendshëm ligjor për transpozim,

- Mendimi ose opinioni për përputhshmërinë,

- Mendimi ose opinioni ligjor,

- Paraqitja e ligjit në Qeveri dhe

- Paraqitja e ligjit në Kuvend.494

Përafrimi i Legjislacionit të Kosovës me Legjislacionin e BE-së në mënyrë

obligative ka filluar të zbatohet pas hyrjes në fuqi e MSA-së, më 1 prill 2016. Kjo

marrëveshje synon ta mbështesë Kosovën në procesin e përafrimit të Legjislacionit të saj

me Legjislacionin e BE-së495

, që ndihmon avancimin e Kosovës në rrugën e saj

integruese. Kosova me qëllim të përmbushjes së plotë të kësaj marrëveshjeje (MSA-së) e

ka miratuar Programin Kombëtar për Zbatimin e MSA-së, i cili gjithashtu është një plan i

transpozimit të acquis dhe përcaktimin e saktë të procesit të integrimit evropian të

Kosovës.

Me qëllim të përmbushjes së plotë të obligimeve sipas MSA-së, kjo marrëveshje

është ndarë në dy pjesë të barabarta, që përveç përafrimit të legjislacionit, gjithashtu

kërkon edhe zbatimin e plotë të tij. Faza e parë e zbatimit të MSA-së është periudha e

pesë vjetarit të parë, ndërsa pjesa e dytë është periudha tjetër pesëvjeçare.

Kosova vazhdimisht ka bërë përafrimin e Legjislacionit vendor me atë të BE-së,

për aq sa kanë lejuar rrethanat ekzistuese (obligimet dhe Raportet e Progresit për

Kosovën). Ndërsa sfidat më të mëdha i ka pasur në miratimin e legjislacionit dhe

përafrimin e tij me legjislacionin primar dhe sekondar të BE-së. Ligji për zgjedhjet ka

qenë një nga çështjet kryesore, siç është organizimi dhe mbajtja e tyre, dhe është kritikuar

sa i përket harmonizimit dhe përafrimit me Legjislacionin dhe politikave të BE-së.

Çështjet të cilat kanë të bëjnë me përcaktimin e afateve kohore për ankesat dhe

parashtresat, pastaj pastrimi i listave të votuesve dhe saktësia e tyre, si dhe, në përgjithësi,

aplikimi i standardeve më të mira evropiane.

Pra, reforma zgjedhore ka qenë një kërkesë e vazhdueshme e BE-së për Kosovën

në të gjitha Raportet e Progresit.496

Një ndihmë e veçantë për arritjen e një reforme të

mirë zgjedhore është e mundur nëse do të udhëhiqej nga Komisioni i Venedikut, pas

494

Udhëzime praktike për përafrimin e Legjislacionit të Republikës së Kosovës me Legjislacionin e

Bashkimit Evropian, hartuar nga Qeveria e Kosovës me mbështetjen e Projektit të GIZ-it gjerman në

Kosovë, Prishtinë, prill 2014, fq. 70. 495


Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën tjetër. (Neni 1. paragrafi 2. (d).). 496

Raporti i Progresit për Kosovën për vitet 2014, 2015 dhe 2016.

155

anëtarësimit të Kosovës, e bërë në formë rekomandimi nga Raporti i Progresit i vitit

2015.

Mirëpo, kanë vazhduar kërkesat e Komisionit Evropian për Kosovën lidhur me

zbatimin e politikave dhe përafrimin e legjislacionit. Megjithatë, e drejta evropiane,

përveç që përbëhet nga një numër i madh rregullash, pra legjislacionit të përbashkët, ajo

përfshin edhe shumë rregulla tjera, të cilat kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut në veçanti,

dhe marrëveshjet e ndryshme ndërkombëtare.497

Komisioni Evropian, në rend të parë,

kujdeset për zbatimin e tyre në kuadër të shteteve anëtare. Prandaj, si rezultat i këtyre

fakteve, legjislacioni i BE-së është një term më i ngushtë se e drejta evropiane.498

Përveç

tjerash, ky diveristet, ose siç quhet nga Peter A. Kraus, “një bashkim i diversitetit”, nga

aspekti gjuhësor e ka rëndësinë e vet, sepse paraqet një dilemë në diversitetin e BE-së.499

Ky korpus juridik deri në kohën kur në përbërjen e BE-së numëroheshin 28 shtete

anëtare, kishte gjithsej 24 gjuhë zyrtare, të cilat janë rritur ndër vite, sipas Zgjerimit dhe

pranimit të shteteve të reja, ashtu siç është paraqitur në tabelën 13.

Tabela 13. Gjuhet zyrtare në Bashkimin Evropian

Nr. Vitet Gjuhët zyrtare

1 1958 gjermane, franceze, holandeze dhe

italiane

2 1973 angleze dhe daneze

3 1981 greke

4 1986 portugeze dhe spanjolle

5 1995 finlandeze dhe suedeze

6 2004 çeke, estoneze, hungareze,

lituaneze, letoneze, malteze,

polake, sllovene dhe sllovake

7 2007 bullgare, irlandeze dhe rumune

497

J. E. Lane and S. O. Ersson, “European Politics, An Introduction”, Union Law, SAGE Publication LtD,

London EC2A 4PU, 1996, fq. 79 498

Sipas J. E. Lan dhe S. O. Ersson, Legjislacioni i BE-së është legjislacion që ka supremacinë ndaj

legjislacionit kombëtar të shteteve anëtare, pra është bazuar mbi parimet e supranacionalitetit. Mirëpo, sa i

përket të drejtës evropiane, ajo megjithatë ka ndryshuar vazhdimisht që nga krijimi i Komunitetit Evropian.

Me ndryshimet e “fundit” në Traktatin e Lisbonës, ajo e ka marrë një dimension të ri, për arsye se “e drejta

kombëtare” ka filluar ta forcojë pozitën e saj në kuadër të asaj komunitare, ose të Bashkimit, megjithëse ajo

ende mbetet nën hijen e ligjit të BE-së. 499

P. A. Kraus, “A Union of Diversity”, Language, Identity and Polity-Building in Europe, Cambridge

University Press, 2008, fq: 76-98.

156

8 2013 kroate

Sipas kësaj tabele, vendet e reja, të cilat janë bërë anëtare të BE-së, e kanë

shfrytëzuar gjuhën e shteteve tjera anëtare nëse ka qenë e përafërt dhe e përshtatshme.

Këtu bën pjesë Irlanda, e cila deri në vitin 2007 e kishte përdorur gjuhën angleze, ose

gjuha gjermane, e cila përdoret nga Austria, gjuha frënge nga Belgjika e Luksemburgu, e

kështu me radhë.

Kuvendi i Kosovës, në vazhdimësi ka pasur thirrje nga Komisioni Evropian për

përmirësimin e draft-ligjeve dhe amendamentet e tyre, duke i vlerësuar në përputhshmëri

me acquis.500

Ligji për Kuvendin është njëra nga sfidat kryesore të miratimit të tij në

Parlament, pikërisht për shkak të rregullimit të çështjeve që kanë të bëjnë me të drejtat

dhe privilegjet e deputetëve, respektivisht zbatimit të standardeve dhe praktikave më të

mira evropiane. Ky projektligj, sipas Komisionit Evropian, duhet t‟i ketë parasysh dy

specifika kryesore, të cilat ende nuk janë adresuar ashtu siç duhet, karshi rolit të

institucionit përfaqësues, siç janë: pavarësia financiare dhe e teknologjisë informative

(IT).501

Një ligj i tillë nuk ka arritur të miratohet në Kuvendin e Kosovës, pavarësisht se

propozimi i një drafti është bërë nga disa ekspert të Projektit të Binjakëzimit, mbështetur

nga Parlamenti hungarez. Ndër kërkesat kryesore të Komisionit Evropian ishte forcimi i

procedurave legjislative për ta siguruar ekspertizë ndërsektoriale dhe pajtueshmëri të

Legjislacionit me acquis të BE-së.502

Ndërsa një ligj tjetër i rëndësishëm është Ligji për prokurimin publik, i cili ka

qenë njëri ndër ligjet kryesore me të cilat Kosova është përballur në vazhdimësi me

kërkesat e Komisionit Evropian për ndryshimin dhe plotësimin e tij dhe përafrimit me

acquis të BE-së. Ky ligj shpeshherë është ndryshuar dhe plotësuar me qëllim të përafrimit

të tij me direktivat e BE-së. Kërkesë specifike e BE-së ishte ngritja e përgjegjësisë së

institucioneve qeverisëse sa i përket nënshkrimit të kontratave me vlera të mëdha, të cilat

sipas tyre duhet të nënshkruheshin nga bartësit e institucioneve përgjegjëse, siç janë

zyrtarët ekzekutivë dhe ministrat.503

Megjithatë, Komisioni Evropian ka kërkuar nga

institucionet e Kosovës që ta rritin integritetin dhe transparencën e proceseve. Kritikat

kanë të bëjnë kryesisht me luftimin e korrupsionit në prokurimin publik, ndërsa

500

Shih Raportin e Progresit 2014 për Kosovën, Komunikata nga Komisioni për Parlamentin dhe Këshillin

Evropian, Komitetin Ekonomik dhe Social dhe Komitetin e Rajoneve, SWD (2014) 306 final, Bruksel,

8.10.2014, fq. 8. 501

Ibid, 502

Komisioni Evropian (2012), Komunikata e Komisionit për Studimin e Fizibilitetit për Marrëveshjen e

Stabilizim-Asociimit ndërmjet Bashkimit Evropian dhe Kosovës, (SWD (2012) 339), Bruksel, 10.10.2012,

fq. 4. 503

Ibid, fq. 26.

157

korrupsioni ishte shndërruar në kërkesë specifike për përmbushjen e kritereve për

liberalizimin e vizave.504

Komisioni Evropian në Raportin e tretë për Progresin e Kosovës në përmbushjen

e kritereve të udhërrëfyesit për liberalizim të vizave rekomandoi që të bëhet e mundur

pavarësia operacionale e Organit Shqyrtues të Prokurimit Publik (OSHPP), integriteti dhe

pavarësia i tij, dhe e Komisionit Rregullativ të Prokurimit Publik (KRRPP).505

Bazuar në kërkesat e vazhdueshme të BE-së për miratimin e Ligjit për përgjimin e

komunikimeve elektronike, kjo është njëra nga sfidat kryesore me të cilat janë përballur

institucionet e Kosovës për harmonizimin dhe përafrimin e saj me Legjislacionin e BE-

së. Në bazë të studimit të fizibilitetit për Kosovën, kërkesa e BE-së për miratimin e këtij

ligji është mbështetur në praktikat më të mira evropiane dhe njëkohësisht për ta eliminuar

mundësinë e keqpërdorimeve gjatë përgjimit.506

Kërkesa të tilla për miratimin e këtij ligji

dhe përafrim me praktikat evropiane janë bërë në raportet e progresit për Kosovën në

vitet 2013 dhe 2014. Kurse në raportin e Komisionit Evropian për plotësimin e kritereve

për liberalizimin e vizave për qytetarët e Kosovës është kërkuar miratimi i Ligjit për

përgjimin e komunikimeve elektronike, sepse ata menduan se ky ligj do ta krijojë

mundësi për Policinë, Agjencinë Kosovare të Inteligjencës, Doganat dhe EULEX-in që

në mënyrë të ligjshme t‟i përgjojnë komunikimet elektronike dhe ta njohin përmbajtjen,

vendndodhjen dhe të gjitha të dhënat tjera të trafikut të komunikimeve elektronike për

sigurinë e brendshme.

Në kuadër të kërkesave për luftimin e krimit të organizuar, korrupsionit dhe

dukurive tjera negative në Kosovë është paraqitur nevoja për plotësimin dhe ndryshimin e

Ligjit për financimin e subjekteve politike. Shpeshherë ka pasur kritika nga raportet e

Komisionit Evropian sa u përket rregullave të financimit dhe donacioneve të subjekteve

juridike që ofrojnë mallra dhe shërbime për institucionet qeveritare.507

Mirëpo, ajo që

është shqetësuese për këtë ligj është transparenca e financimit dhe bërja publike e

raporteve financiare të subjekteve politike në Kosovë.

Përveç këtyre ligjeve, Kosova është përballur edhe me shumë ligje tjera, të cilat

janë ose kanë qenë pjesë e procesit të harmonizimit ose përafrimit me legjislacionin dhe

praktikat më të mira të BE-së. Kërkesat specifike janë bërë në adresë të kornizës ligjore

për të drejtat themelore, siç janë: Ligji për mbrojtje nga diskriminimi, Ligji për barazi

gjinore dhe Ligji për Avokatin e Popullit. Përveç këtyre ligjeve, pjesë e procesit të

504

Komisioni Evropian (2015), Raporti nga Komisioni për Parlamentin dhe Këshillin Evropian, Raporti i

Tretë i Progresit të Kosovës mbi plotësimin e kërkesave të udhërrëfyesit për liberalizimin e vizave, Bruksel,

18.12.2015, fq. 7. 505

Ibid, fq. 8. 506

Komisioni Evropian (2012), Komunikata e Komisionit për Studimin e Fizibilitetit për Marrëveshjen e

Stabilizim-Asociimit ndërmjet Bashkimit Evropian dhe Kosovës, SWD (2012) 339, Bruksel,10.10.2012, fq.

33. 507

Komisioni Evropian (2013), Raporti i Progresit 2013 për Kosovën, SWD (2013) 416, Bruksel,

16.10.2013, fq: 12-13.

158

përafrimit gjithashtu kanë qenë edhe ligjet tjera, siç është Ligji për mbrojtjen e të dhënave

personale etj.

Kriteret për anëtarësim në BE përfshijnë gjithashtu edhe acquis (ose siç njihej më

herët si “acquis communautaire”), ndërsa sipas disa studiuesve është quajtur “trashëgimi

ligjore”508

e Evropës, të cilën shtetet duhet ta arrijnë para anëtarësimit. Përafrimi i

Legjislacionit kombëtar me atë të BE-së vë në sipërfaqe kapacitetet institucionale dhe

administrative,509

ndërsa zbatimi i tij e vështirëson procesin dhe politikat e Zgjerimit.

Duke analizuar acquis nga aspekti përmbajtjesor, ajo nuk është gjë tjetër veçse “standard

i harmonizuar” në kuadër të të cilit diktohet zhvillimi i qëndrueshëm i procesit të pranimit

në BE. Prandaj, harmonizimi dhe përafrimi i të gjitha ligjeve të Kosovës, të cilat janë

pjesë e procesit të përafrimit, paraqet një sfidë deri në anëtarësimin e plotë.

Faza e zbatimit të acquis

Faza e zbatimit është periudha më e rëndësishme e secilit vend kandidat për

anëtarësim, ndërsa për zbatimin efektiv të acquis nga këto vende kërkohet të bëhet

fuqizimi i institucioneve që kanë të bëjnë me menaxhimin e kapaciteteve të tyre

administrative dhe gjyqësore, sipas standardeve të kërkuara nga BE-ja.510

Komisioni

Evropian e ka përgatitur një udhëzues511

për strukturat e administratës lidhur me zbatimin

e acquis. Sipas Komisioni Evropian, acquis përbëhet nga gjithsej 35 kapituj, secili prej të

cilëve e mbulon një fushë të caktuar të politikës së përbashkët, si në vijim:

Kapitulli 1. Lëvizja e lirë e mallrave,

Kapitulli 2. Lëvizja e lirë e punëtorëve,

Kapitulli 3. E drejta e vendosjes dhe liria për ofrimin e shërbimeve,

Kapitulli 4. Lëvizja e lirë e kapitalit,

Kapitulli 5. Prokurimi publik,

Kapitulli 6. Ligji i kompanive,

Kapitulli 7. E drejta e pronës intelektuale,

Kapitulli 8. Politika e konkurrencës,

Kapitulli 9. Shërbimet financiare,

Kapitulli 10. Shoqëria e informacionit dhe mediet,

Kapitulli 11. Bujqësia dhe zhvillimi rural,

Kapitulli 12. Siguria ushqimit, veterinaria dhe politikat fitosanitare,

Kapitulli 13. Peshkimi,

Kapitulli 14. Politika e transportit,

Kapitulli 15. Energjia,

508

G. A. Benacchio and B. Pasa, “A Common Law” A Guide to European Private Law, CEU Press,

Budapest, 2005, fq. 20. 509

Ibid. 510

Shih: Informal Working Document for Guidance Only, Guide to the Main Administrative Structures

Required for Implementing the Acquis, 2005. 511

Ibid.

159

Kapitulli 16. Tatimet,

Kapitulli 17. Politika ekonomike dhe monetare,

Kapitulli 18. Statistikat,

Kapitulli 19. Politika sociale dhe punësimi,

Kapitulli 20. Ndërmarrjet dhe politika industriale,

Kapitulli 21. Rrjetet Transevropiane,

Kapitulli 22. Politikat rajonale dhe koordinimi i instrumenteve strukturore,

Kapitulli 23. Gjyqësori dhe të drejtat themelore,

Kapitulli 24. Drejtësia, liria dhe siguria,

Kapitulli 25. Shkenca dhe hulumtimi,

Kapitulli 26. Edukimi dhe kultura,

Kapitulli 27. Ambienti,

Kapitulli 28. Mbrojtja e konsumatorit dhe shëndetit,

Kapitulli 29. Bashkimi doganor,

Kapitulli 30. Marrëdhëniet e jashtme,

Kapitulli 31. Politika e jashtme, e sigurisë dhe e mbrojtjes,

Kapitulli 32. Kontrolli financiar,

Kapitulli 33. Dispozitat financiare dhe buxhetore,

Kapitulli 34. Institucionet dhe

Kapitulli 35. Çështjet tjera.

Këta kapituj janë të paraqitur nga Komisioni Evropian si kushte për anëtarësim.512

Gjithashtu acquis ndërlidhet kryesisht me katër liritë kryesore të lëvizjes (lëvizja e lirë e

mallrave, personave, kapitalit dhe shërbimeve), të cilat janë ndër parimet themelore të saj.

Ndërsa të gjitha vendet, të cilat e kanë paraqitur kandidaturën e tyre për anëtarësim në

BE, ose janë pjesë, ose bëhen pjesë e shqyrtimit të acquis, më konkretisht ky proces ka

nisur që nga viti 1998 dhe vazhdon edhe në ditët e sotme.513

Në përgjithësi, kjo fazë e zbatimit të acquis është një sfidë për të gjitha vendet e

reja, të cilat i bashkohen BE-së, e jo vetëm për Kosovën në të ardhmen. Kurse çështja e

zbatimit të këtij legjislacioni çon në parashtrimin e disa pyetjeve, si:

a) Pse procesi i harmonizimit dhe përfarimit të Legjislacionit kombëtar me acquis

është proces sfidues dhe shpenzon shumë potencial kombëtar?

512

Ueb-faqja zyrtare e Komisionit Evropian, Politika Evropiane e Fqinjësisë dhe Negociatat e Zgjerimit,

Politikat e Zgjerimit, Kushtet për anëtarësim, Kapitujt e acquis, të cilët duhet hapur për të negociuar me të

gjitha vendet kandidate për anëtarësim, si dhe mbyllja e tyre pas vlerësimit për përmbushjen nga këto

vende. 513

K. Neunreither and A. Wiener, “European Integration after Amsterdam”, Institutional Dynamics and

Prospects for Democracy, Oxford University Press, New York, 2003, fq. 66. 514

Vendet e ndryshme kanë specifika të ndryshme të legjislacionit të tyre kombëtar, varësisht nga rrethanat

e caktuara të secilit shtet, veç e veç. Përveç rregullimit të tyre të brendshëm, të kaluarës së tyre politike, si

dhe përbërjes së diversitetit kulturor dhe shoqëror, gjithashtu varet edhe nga gatishmëria kombëtare për të

humbur një pjesë të autoritetit të tyre politik me rastin e integrimit në BE.

160

b) Cilat janë pengesat kryesore për zbatimin e tij në mënyrë efikase, dhe cili duhet të

jetë potenciali i vendit kombëtar?

Kalimi i tranzicionit kombëtar është sfida kryesore e secilit vend dhe e vendeve

në procesin e integrimit, në veçanti, për shkak të transformimit të përgjithshëm, jo vetëm

politik, por edhe shoqëror, ekonomik etj. Gjithashtu, procesi i përafrimit dhe

harmonizimit të legjislacionit kombëtar është sfidues për shkak të ndikimit në

legjislacionin vendor dhe transformimin e tij.514

Ky ndryshim, i cili ndikon në identitetin

nacional të vendeve të caktuara, nuk është i lehtë të arrihet, por bazuar në disa rregulla të

përafrimit të akteve juridike të BE-së është krijuar mundësia e ruajtjes së tyre pa e bërë

harmonizimin e plotë të tyre.

Të gjitha vendet në procesin e anëtarësimit në BE duhet t‟i përmbushin të gjitha

kriteret për anëtarësim, gjithashtu edhe përshtatjen e legjislacionit. Zbatimi në praktikë i

të gjitha kritereve dhe standardeve të arritura nga vendi kandidat është njëra ndër sfidat

kryesore. Legjislacioni i përbashkët i BE-së, megjithatë, nuk nënkupton edhe zhdukjen e

diversitetit të brendshëm ndërmjet shteteve anëtare. Në kuadër të BE-së, megjithatë ky

diversitet ruhet dhe promovohet madje nëpërmjet sloganeve të ndryshme, duke aluduar

në optimizmin e Evropës së “bashkuar në diversitet”.515

Në bazë të studimeve të

ndryshme, Legjislacioni i përbashkët i BE-së i ka disa karakteristika të veçanta, të cilat

ndikojnë në bërjen e tij, siç janë: sistemet e ndryshme ligjore, diversiteti kulturor,

ekonomik, dhe ai gjeografik, si dhe rrjedhshmëria.516

Çdo vend kandidat për anëtarësim,

varësisht nga shkalla e zhvillimit të tij të gjithmbarshëm, shpenzon potencial kombëtar

për arritjen e kësaj pjese të legjislacionit në kuadër të shtetit të vet. Përveç ndryshimeve të

kërkuara në bazë të këtyre karakteristikave të dallueshme, vendi duhet të këtë kapacitete

të mjaftueshme administrative dhe financiare për përmbushjen e detyrimeve. BE-ja për

këtë arsye e ka ofruar mundësinë e shfrytëzimit të ndihmës, ose asistencës financiare, siç

janë IPA fondet.

Përveç harmonizimit dhe përfarimit të legjislacionit, rëndësi të veçantë ka dhe

zbatimi i tij. Ky zbatim është çështje, e cila varet nga shteti anëtar se si dëshiron ta

shfrytëzojë organizimin e tij të brendshëm të sistemit ligjor dhe kushtetues, duke marrë

parasysh se shumë vende të ndryshme kanë sistem më të decentralizuar se disa të tjerë,

ndërsa fuqia e tyre politike vendimmarrëse, ose zbatimi i politikave të tyre është

refleksion dhe i interpretimeve të mundshme gjyqësore, të cilat janë pjesë e sistemit

gjyqësor të vendit. Vullneti qytetar dhe mbështetja e brendshme politike janë dy faktorë

të rëndësishëm, të cilët ndikojnë në përfaqësimin e vendit jashtë dhe në kuadër të çdo

514

Vendet e ndryshme kanë specifika të ndryshme të legjislacionit të tyre kombëtar, varësisht nga rrethanat

e caktuara të secilit shtet, veç e veç. Përveç rregullimit të tyre të brendshëm, të kaluarës së tyre politike, si

dhe përbërjes së diversitetit kulturor dhe shoqëror, gjithashtu varet edhe nga gatishmëria kombëtare për të

humbur një pjesë të autoritetit të tyre politik me rastin e integrimit në BE. 515

C. Stefanou, and H. Xanthaki, “Drafting Legislation”, A Modern Approach, Ashgate, 2008, fq. 190. 516

Ibid, fq: 190-191.

161

organizimi politik dhe juridik të jashtëm. Shpeshherë shtetet i inkurajojnë qytetarët e tyre

nëpërmjet promovimit të projekteve dhe programeve të ndryshme.517

Obligimet ndaj acquis

Nga viti 1998, miratimi i acquis të BE-së është bërë obligues për të gjitha vendet

kandidate për anëtarësim. Kryesisht në përudhën pesëvjeçare pas hyrjes në fuqi të

marrëveshjes me vendet e Ballkanit Perëndimor (MSA-së) kërkohet marrja e masave

progresive nga vendi nënshkrues i saj, siç është shembulli i fushës së ofrimit të

shërbimeve.518

Sikur të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, edhe Kosova është në

grupin e tyre që kanë për obligim zbatimin e acquis, në veçanti është titulli VI: Përafrimi

i ligjor i Kosovës me acquis të BE-së, ndërsa zbatimi i ligjit dhe rregullat e konkurrencës

janë pjesa kryesore e MSA-së në Rastin e Kosovës, e cila ka të bëjë me obligimet e saj

për përafrimin dhe harmonizimin e Legjislacionit me acquis. Kurse puna e bërë nga

institucionet e Kosovës rreth përafrimit të legjislacionit në të kaluarën është pranuar nga

BE-ja dhe është kërkuar vazhdimi i procesit të përafrimit të mëtutjeshëm të legjislacionit

në mënyrë graduale drejt përputhjes me acquis.519

Mirëpo, pavarësisht plotësimit të përafrimit ligjor kombëtar me acquis, ky proces

është i pa ndalur për faktin se me kalimin e kohës ndryshon dhe nga vetë BE-ja.520

MSA

për Kosovën e obligon këtë të fundit të zbatohet legjislacioni i përafruar në mënyrë

efektive, kurse çështja e përafrimit të tij është pjesë e vazhdueshme për periudhën kohore

brenda afateve të përcaktuara me vetë marrëveshjen, konkretisht e specifikuar për dhjetë

vjet, me mundësi të zgjatjes së saj edhe për pesë vjet të tjera, deri në zbatimin e plotë të

saj.521

Kurse Komisioni Evropian në vazhdimësi bën monitorimin e zbatimit të

marrëveshjes nëpërmjet zgjedhjes së një modaliteti për monitorim të zbatimit të

përafrimit të legjislacionit, si dhe veprimeve të caktuara, të cilat duhet ndërmarrë për

zbatimin e saj në mënyrë efektive.

Ekzistojnë disa fusha, për të cilat qysh në fillim kërkohet avancimi i përafrimit të

tyre me standardet e BE-së. Konkurrenca dhe ndihma shtetërore janë dy nga fushat, të

cilat ndikojnë në krijimin e kushteve për tregti të lirë ndërmjet Kosovës dhe BE-së.

Ndërsa në bazë të marrëveshjes (MSA-së) Kosova duhet t‟i këtë parasysh tri elemente

kryesore për zhvillimin e tregtisë me BE-në, siç janë:

517

Për shfrytëzimin e teknologjisë së re, konkurrencës, stimulimeve të ndryshme e tjerë. Ato kryesisht kanë

për qëllim ta rritin përkrahjen e tyre, duke treguar rritjen e bizneseve dhe të të hyrave nëpërmjet

avancimeve në teknologji etj. 518

MSA për Kosovën, (neni 58, (p.) 3). 519

Ibid, (neni 74, (p.) 1). 520

BE-ja i ndryshon ose i plotëson aktet juridike në kuadër të saj me një ritëm jashtëzakonisht të shpejtë.

Legjislacioni i saj është rritur vazhdimisht me nxjerrjen e akteve të reja juridike dhe të obligueshme për

shtetet anëtare. Ky plotësim dhe ndryshim i legjislacionit është bërë në kuadër të politikave të brendshme,

të cilat janë zhvilluar si rezultat i thellimit të Bashkimit, në përgjithësi. 521

MSA për Kosovën, (neni 9).

162

a) marrëveshjet e krijuara ndërmjet ndërmarrjeve të caktuara nuk duhet të ndikojnë

në prodhimin e pasojave që për qëllim kanë parandalimin, kufizimin apo

konkurrencën e shtrembëruar,

b) eliminimin e pozitës dominuese të një ose më shumë ndërmarrjeve dhe

c) evitimin e dhënies së ndihmës shtetërore, e cila mund të ndikojë në prishjen e

konkurrencës dhe krijimin e favoreve të caktuara.522

Një fushë tjetër me rëndësi për Kosovën dhe e cila është obliguese të zbatohet nga

institucionet e saj është pronësia intelektuale. Zbatimi i saj kërkohet të realizohet brenda

një periudhe pesëvjeçare që nga hyrja në fuqi e MSA-së. Mbrojtja e të drejtave të

pronësisë intelektuale, industriale dhe tregtare është obligim për Kosovën, e cila rrjedh

nga MSA-ja. Ndërsa, moszbatimi i tyre do të bëhet çështje e diskutimeve ndërmjet

palëve, përkatësisht Kosovës dhe BE-së në MSA, së cilës do t‟i drejtohen palët për

shqyrtim.523

Ndërsa fusha e prokurimit publik po ashtu është një nga obligimet tjera të acquis.

Në mënyrë të veçantë është kërkuar që të mos ketë diskriminim gjatë lidhjes së

kontratave publike, si dhe të aplikohen rregullat standarde të OBT-së. Kurse BE-ja është

zotuar se do ta shqyrtojë në mënyrë periodike, nëse Kosova e miraton legjislacionin, i cili

e rregullon këtë fushë të caktuar në bazë të rregullave të saj. Në MSA, në mënyrë të

veçantë, është precizuar periudha kohore për eliminimin e çfarëdo preference ekzistuese

për kompanitë vendore ose të krijuara në Kosovë lidhur me kontratat publike, të cilat

favorizohen me rastin e tenderimit.524

Sipas MSA-së, kjo preferencë është menduar të

mos ekzistojë brenda një periudhe pesëvjeçare, sipas një përllogaritjeje, si:

a) deri në fund të viti të dytë pas hyrjes në fuqi të MSA-së, sipas një llogaritje

Kosova nuk duhet të tejkalojë 15% të preferencave,

b) deri në fund të viti të tretë pas hyrjes në fuqi të MSA-së, Kosova nuk duhet të

tejkalojë 10% të preferencave,

c) deri në fund të viti të katërt pas hyrjes në fuqi të MSA-së, Kosova nuk duhet të

tejkalojë 5% të preferencave dhe

d) deri në fund të viti të pestë pas hyrjes në fuqi të MSA-së, në bazë të llogaritjeve

Kosova duhet hequr plotësisht preferencat që e prishin konkurrencën.525

Kosova në vitin e pestë të zbatimit të MSA-së duhet t‟i përmbushë kriteret që

kanë të bëjnë me miratimin e legjislacionit të paraparë me acquis, me qëllim të zbatimit të

standardeve procedurale. Kurse për themelimin, veprimtarinë dhe ofrimin e shërbimeve

ndërmjet BE-së dhe Kosovës, që ka për qëllim lëvizjen e punëtorëve lidhur me kontratat

522

Ibid, (neni 75, (p.) 1). 523

Ibid, (neni 78, (p.) 2). 524

Në bazë të Ligjit (nr. 04/L-237) për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit (nr. 04/L-042) për prokurimin

publik në Republikën e Kosovës, i miratuar nga Kuvendi i Kosovës, janë favorizuar ofertuesit vendorë

gjatë aplikimit tenderues të ofertuesve vendorë. Nëpërmjet këtij favorizimit të ofertuesve vendorë janë

diskriminuar ofertuesit e huaj. Mirëpo, ky favorizim është bërë për një periudhë të caktuar kohore. 525

MSA për Kosovën, (neni 79, (p.) 5).

163

publike, BE-ja për qytetarët e Kosovës do të aplikojë rregullat që parashihen në acquis,

njësoj sikur për shtetasit e vendeve të treta, ndërsa Kosova për shtetasit e shteteve anëtare

të BE-së është kërkuar që t‟u jepen të drejtat të barabarta, sikur qytetarëve të saj.526

Për çështjet që kanë të bëjnë me standardizimin, metrologjinë, akreditimin dhe

vlerësimin e konformitetit, nga Kosova është kërkuar që të bëhet harmonizimi i

legjislacionit horizontal dhe sektorial në mënyrë graduale, sipas procedurave evropiane.

Një fushë tjetër gjithashtu e rëndësishme është mbrojtja e konsumatorëve. Përafrimi i

legjislacionit të Kosovës me acquis në këtë fushë ka për qëllim:

a) zhvillimin e organizatave të pavarura për mbrojtjen e konsumatorit,

b) përafrimin dhe harmonizimin e legjislacionit,

c) krijimin e standardeve për cilësinë e mallrave dhe mbrojtjen ligjore e së drejtës së

konsumatorit,

d) zbatimin e rregullave dhe monitorimin e tyre nga autoritetet kompetente për

mbrojtjen e konsumatorëve dhe

e) sigurimin e informacioneve për produktet e rrezikshme.527

Kosovës, në veçanti i është kërkuar harmonizimi progresiv i legjislacionit me atë

të BE-së sa i përket fushës që i mbulon kushtet e punës, shëndetin dhe sigurinë në punë,

si dhe krijimin e mundësive të barabarta, obligime të cilat po ashtu janë marrë nga

institucionet e Kosovës për zbatimin e tyre sipas MSA-së.

Gjithashtu për fushat tjera të rëndësishme, siç janë: liria, siguria dhe drejtësia, nga

Kosova është kërkuar të bëhet një konsolidim më i madh i institucioneve që merren me

sundimin e ligjit dhe zbatimin në mënyrë efikase. Me fjalë të tjera, forcimi i shtetit dhe

ndërtimi i institucioneve të qëndrueshme është shtruar si kusht për plotësimin e të gjitha

standardeve evropiane, të cilat mundësojnë që Kosova të bëhet anëtare e BE-së në një të

ardhme të mundshme.

Transparenca

Transparenca është një element tjetër i rëndësishëm për miratimin e legjislacionit

në Parlament. Një rëndësi të veçantë i kushtohet sidomos në vendet, të cilat përveç

miratimit të legjislacionit kombëtar, e kanë të obligueshme edhe përafrimin e tij me

Legjislacionin e BE-së. Me transparencë parlamentare nënkuptohet bërja transparente e

aktivitetit parlamentar, në përgjithësi, nëpërmjet të të cilit zhvillohet një komunikim

politik i përgjithshëm parlamentar me mundësi të bashkëpunimit ndërmjet grupeve

politike parlamentare, të pozitës dhe opozitës, si dhe avancimit të komunikimit

parlamentar me publikun ose qytetarin. Kjo transparencë ndikon në zhvillimet

konstruktive parlamentare dhe hap rrugë për gjithëpërfshirje.

526

Kjo është jofavorizuese sidomos për qytetarët e Kosovës, sepse ata do të cilësohen njësoj sikur qytetarët

e vendeve të treta, për dallim nga qytetarët e BE-së, të cilët do të trajtohen njësoj sikur shtetasit e Kosovës.

Ibid, (neni 79, (p.) 9). 527

Ibid,(neni 81).

164

Sidomos procesi transparent mundëson krijimin e klimës së përshtatshme

nacionale të institucioneve përgjegjëse për zbatimin efektiv të legjislacionit të miratuar.

Prandaj, dokumentet e rëndësishme kombëtare për përafrimin e legjislacionit duhet të

përmbajnë të dhëna të plota, si të akteve, të cilat janë transpozuar, ose që duhet të

transpozohen në fusha të caktuara.

Kurse, në anën tjetër, vetë institucionet kompetente janë përgjegjëse për ta

siguruar një proces transparent në fazën e shqyrtimit dhe përafrimit të legjislacionit. Në

kuadër të grupeve punuese të ministrive në resorë të caktuar duhet të informohen grupe të

interesit dhe palë, të cilat kanë të bëjnë në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë me

fushën, e cila mbulohet me ndryshimin e legjislacionit.528

Në Kosovë, me rastin e

formimit të grupeve punuese për draftimin e projektligjeve dhe akteve tjera juridike, që

janë objekt ndryshimi dhe përafrimi të Legjislacionit me acquis, nga ministritë e linjës

duhet ta përfshijnë një numër të madh grupesh të interesit.

Institucionet e Kosovës, siç janë Qeveria dhe Kuvendi, duhet të bëjnë më shumë rreth

angazhimit në marrjes së masave të duhura për të siguruar funksionimin e mirëfilltë të

tyre nëpërmjet ngritjes së kapaciteteve të nevojshme administrative dhe buxhetore.

Përkthimi i acquis

Përkthimi i Legjislacionit të BE-së me qëllim të përafrimit dhe harmonizimit të tij

me legjislacionin kombëtar është pjesë e domosdoshme dhe obliguese për secilin vend që

aspiron të bëhet anëtar i BE-së. Këto vende planifikimet e tyre për përkthimin akteve

juridike të BE-së i bëjnë zakonisht nëpërmjet miratimit të Planit Kombëtar për Zbatimin e

MSA-së. Institucionet e Kosovës e kanë bërë përkthimin e këtyre akteve juridike në bazë

të Programit Legjislativ529

, i cili është vjetor dhe aprovohet nga Qeveria e Kosovës.

Megjithatë, ky program legjislativ dërgohet në Kuvendin e Kosovës, i cili më pastaj

shfrytëzohet për hartimin e planit të punës së Kuvendit për vitin e caktuar.

Disa nga vendet e rajonit madje kanë nxjerrë udhëzues ose manual530

për

përkthimin e akteve ligjore të BE-së, me qëllim të përdorimit si një dokument që ofron

udhëzime të caktuara për përkthyesit, ekspertët ligjorë, si dhe për të gjithë ata që merren

me përgatitjen e Legjislacionit kombëtar dhe përafrimin me atë të BE-së. Qeveria e

Kosovës e ka miratuar një Rregullore531

për procesin e përkthimit të acquis të BE-së,

528

Pjesëmarrja në grupet punues gjatë fazës së hartimit dhe draftimit të një projektligji është e rëndësishme

jo vetëm për pjesëmarrësit dhe institucionin që mbulon fusha e projektligjit, por edhe për grupe të

ndryshme të interesit që përfaqësojnë shoqërinë civile si dhe interesat e ndryshme të qytetarëve. 529

Qeveria e Kosovës në fillim të çdo viti e miraton Programin Legjislativ, të cilin është e obliguar ta

dorëzojë në Kuvendin e Kosovës. Ky i fundit, në bazë të këtij programi, e përgatit Planin e punës për vitin

vijues të Kuvendit. Programi Legjislativ mund të ndryshohet nga Qeveria dhe pastaj të dërgohet përsëri në

Kuvend. 530

Vendet, si: Kroacia, Shqipëria, Maqedonia etj., janë vende të cilat e kanë përgatitur një Doracak për

përkthimin e akteve juridike të Bashkimit Evropian. 531

Rregullorja (QRK) (nr. 02/2015) për procesin e përkthimit të acquis të BE-së në gjuhët zyrtare të

Republikës së Kosovës. Kjo rregullore është miratuar nga Qeveria e Kosovës më 28 janar 2015. Për më

shumë, shih: http://www.kryeministri-

http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Rregullore_per_Procesin_e_Perkthimit_te_Acquis_te_BEse_ne_gjuhet_zyrtare_te_Republikes_se_Kosoves_Finale.pdf

165

nëpërmjet së cilës janë përcaktuar procedurat në procesin e përkthimit, koordinimit dhe

unifikimit të terminologjisë së acquis në gjuhët zyrtare në Kosovë. Kurse, sipas kësaj

rregulloreje, një resor i caktuar, siç është Ministria e Integrimit Evropian, është

përgjegjëse për koordinimin dhe zbatimin e procesit të përkthimit të acquis.532

Procesi i përkthimit në Kosovë nënkupton kalimin në pesë faza kryesore të

procedurave, si në vijim:

a) Përgatitjet për përkthimin e akteve ligjore,

b) Realizimi i përkthimit të tyre,

c) Shqyrtimi dhe rishikimi i përkthimit,

d) Miratimi i akteve të përkthyera dhe

e) Publikimi i akteve të përkthyera.

acquis aktualisht është përkthyer në 24 gjuhë zyrtare të BE-së dhe i është paralele

me të gjitha këto gjuhët (ajo nuk përkthehet rregullisht në gjuhen Irish-irlandeze533

). Para

së gjithash, teksti i një ligji të BE-së është i përkthyer në të gjitha gjuhet zyrtare të saj.

Ekziston një zyrë për publikime me seli në Luksemburg, e cila e ka për detyrë t‟i

publikojë botimet e institucioneve të Bashkimit Evropian. Gazeta Zyrtare është pjesë e

botimit të kësaj zyre, e cila bëhet gjithsej në 24 gjuhë. Kjo zyrë gjithashtu e menaxhon

ueb-faqen e internetit, e cila ofron drejtpërdrejt qasje në Ligjin e BE-së në 24 gjuhët

zyrtare të saj (EUR-Lex534

).

Mirëpo, përveç përkthimit të acquis në gjuhët zyrtare të BE-së, edhe vendet

kandidate ose kandidate potenciale e kanë për obligim që këtë legjislacion ta kenë në

dispozicion edhe në gjuhën e tyre zyrtare. Vendet e Ballkanit Perëndimor mund ta

shfrytëzojnë përkthimin e acquis në mënyrë racionale nëpërmjet huazimit të legjislacionit

të përkthyer në njërën nga gjuhet zyrtare, me qëllim të përfitimit të pjesës tjetër, të

përkthyer në gjuhën tjetër zyrtare. Si shembull, Kosova mund ta shfrytëzojë

bashkëpunimin me Shqipërinë me qëllim të shkëmbimit të legjislacionit përkatës të

përkthyer nga pala tjetër dhe huazimi i përkthimit të pjesës së papërkthyer po ashtu nga

pala tjetër.

Gjithashtu, një shfrytëzim i tillë i legjislacionit të përkthyer mund të bëhet

nëpërmjet marrëveshjeve edhe ndërmjet vendeve tjera, siç është shfrytëzimi i

legjislacionit të përkthyer në gjuhën shqipe, serbe etj.

ks.net/repository/docs/Rregullore_per_Procesin_e_Perkthimit_te_Acquis_te_BEse_ne_gjuhet_zyrtare_te_

Republikes_se_Kosoves_Finale.pdf 532

Ibid,(Neni 4). 533

Shih: EU Law and Publication, ose: http://publications.europa.eu/en/web/about-us/what-we-do 534

Për më shumë, shih ueb-faqen: EU Law and Publication, në mënyrë të detajuar ofron mundësinë për t‟u

njoftuar me procedurat dhe legjislacionin, në përgjithësi. Përveç legjislacionit në fuqi, aty mund të gjenden

të gjitha dokumentet tjera, të cilat janë në fazën e shqyrtimit, ose në procedurë për miratim, apo ato të cilat

nuk janë miratuar.



http://publications.europa.eu/en/web/about-us/what-we-do

166

3.6. Pjesëmarrja e Kosovës në nismat tjera ndërkombëtare

Në funksion të kësaj teme, me organizata ndërkombëtare kuptohen organizatat

ndërqeveritare, e jo organizatat joqeveritare dhe ato të korporatave. Kuptimi i

anëtarësimit të Kosovës në organizata ndërkombëtare u referohet organizatave, të cilat

janë krijuar ndërmjet shteteve, e jo ndërmjet individëve të caktuar.535

Këto organizata ndërkombëtare sipas studiuesve536

duhet t‟i plotësojnë disa

kushte për të qenë organizatë ndërqeveritare, si vijon:

- anëtarësimi i së paku tri shteteve dhe mundësia e Zgjerimit të tyre,

- anëtarësimi i tyre duhet të jetë i plotë, duke pasur parasysh ushtrimin e të drejtave,

siç është e drejta e votës,

- ruajtja e balancës ndërmjet shteteve anëtare ose pamundësia e mbivotimit në grup,

- krijimi i një strukture të rregullave dhe institucioneve të organizatës,

- selia e përhershme e organizatës,

- udhëheqja e organizatës duhet të jetë me rotacion, ose për periudhë të caktuar

kohore,

- këto organizata nuk duhet të jenë fitimprurëse, por duhet të varen nga kontributet

e ndara nga shtetet anëtare,

- ato gjithashtu duhet të jenë të pavarura dhe t‟i zgjedhin vetë organet e tyre të

brendshme.

Këto elemente janë përparësitë kryesore të anëtarësimit të shtetit në organizata

ndërkombëtare, pa marrë parasysh karakterin e tyre politik, të përfshirjes ose madhësisë,

ideologjisë etj. Në një organizimi të tillë, siç është BE-ja, më së miri shpjegohet rritja dhe

funksioni e tyre nëpërmjet teorive funksionaliste.

Sa herë që bëhet fjalë për shtetin dhe marrëdhëniet ndërkombëtare të tij mendohet

për sovranitetin, ndërsa ky sovranitet shtetëror ndahet në sovranitetin e brendshëm dhe

sovranitetin e jashtëm.537

Gjithashtu, dallimet janë bërë ndërmjet sovranitetit të

brendshëm, sipas të cilit më tepër ka të bëjë me autonominë e brendshme të shtetit dhe

aftësinë e tij për t‟i ushtruar dhe zbatuar rregullat në vend. Ndërsa sovraniteti i jashtëm ka

të bëjë me njohjen e shtetit nga vendet tjera dhe pranimin e tij nga komuniteti

ndërkombëtar.538

Po ashtu, janë disa shembuj sesi shtetet kanë mospërputhje ndërmjet këtyre dy

llojeve të sovranitetit, për shkak se ato kanë nivele të ndryshme. Shembulli i Tajvanit, i

cili për dallim të sovraniteti i brendshëm, ka mungesë të sovranitetit të plotë të jashtëm,

apo rasti tjetër për Republikën Demokratike të Kongos, sipas të cilit sovraniteti i jashtëm

535

Shih: http://www.intergovernmentalorganizations.org/ 536

Shih José E. Alvarez, “International Organization as Law-makers” Defining IOs, first published

(OXFORD), New York, 2005, fq 4. 537

J. Samuel Barkin, International Organization, Theories and Institutions, (Soverenignty and

Globalization), (Palagre Macmillan), 2013. 538

Ibid.

167

është i plotë për dallim nga sovraniteti i brendshëm. Në bazë të këtyre shembujve dhe

analizave, sovraniteti i jashtëm dhe i brendshëm i Kosovës janë të ndërlidhur në mënyrë

të drejtpërdrejtë ose tërthorazi me anëtarësimin në organizata të ndryshme

ndërkombëtare. Mungesa e shtrirjes së plotë të sovranitetit të jashtëm të Kosovës është

rezultat i refuzimit të një numri të caktuar të njohjeve të shteteve të ndryshme.

Në përgjithësi, pengesë kryesore për pjesëmarrjen dhe anëtarësimin e Kosovës në

organizatat ndërkombëtare është rezultat i pengesës që vjen nga OKB-ja dhe BE-ja.

OKB-ja si një organizatë ndërkombëtare e shtrirë gjithandej nëpër botë ishte e pranishme

në Kosovë menjëherë pas intervenimit ushtarak të NATO-s, në vitin 1999. Ky

administrim ndërkombëtar, pas vendosjes së UNMIK-ut, ka ndihmuar në shtetndërtimin

dhe vendosjen e institucioneve vetëqeverisëse deri në shpalljen e pavarësisë së Kosovës,

më 17 shkurt 2008. Mirëpo, pengesat për shtrirjen e sovranitetit nga OKB-ja janë si

rezultat i refuzimit të njohjes së saj nga dy shtetet anëtare të KS të OKB-së. Ky Këshill

përbëhet nga shtetet anëtare, prej të cilave 5 e mbajnë statusin e anëtarit të përhershëm,

si: SHBA, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Rusia539

dhe Kina.540

Gjithashtu 5 vendet me

statusin e anëtarit të përhershëm e kanë të drejtën e përdorimit të vetos 541

. Shtetet

anëtare, si Rusia dhe Kina, janë pengës e anëtarësimit të Kosovës në këtë organizatë.

Madje, Rusia kishte kërcënuar me përdorim të vetos në KS të OKB-së në rastin e

ndryshimit të mundshëm të Rezolutës nr. 1244/1999 pas përfundimit të bisedimeve për

statusin politik dhe zbatimin e propozimit të ish-Presidentit finlandez Marti Ahtisari, si

ndërmjetësues. Si rezultat i pamundësisë së anëtarësimit të saj në OKB, Kosova është

penguar të bëhet anëtare e disa organizatave tjera ndërkombëtare, siç janë UNESCO-ja,

INTERPOL-i etj.

Ndërsa sfida tjetër për Kosovën është anëtarësimi në BE për shkak të mosnjohjes

së 5 vendeve anëtare të saj, siç janë Spanja, Sllovakia, Rumania, Greqia dhe Qiproja,

edhe pse për dallim nga OKB-ja, Kosova në rastin e BE-së ka përparuar në procesin e

integrimit evropian si rezultat i nënshkrimit të MSA-së.

Ndërsa sot këto organizata ndërkombëtare kanë ndikim në zhvillimet e politikave

globale nëpërmjet organizimeve të ndryshme sipas formës organizative dhe funksionit që

kryejnë.542

Anëtarësimi në këto organizata është bërë domosdoshmëri dhe avantazh për

shtetet. Përfitimet dhe qasja ndërkombëtare është rrugë e vetme nëpërmjet anëtarësimit në

këta mekanizma ndërkombëtarë, siç janë OKB-ja, Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN),

Banka Botërore (BB), Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) etj.

539

Në kohën e nënshkrimit të Kartës së Kombeve të Bashkuara është e njohur si Bashkimi Sovjetik, që pas

shpërbërjes u zëvendësua nga Rusia. 540

Karta e Kombeve të Bashkuara, e nënshkruar më 26 qershor 1945, në San Francisko (Kapitulli III, neni

7, dhe Kapitulli V, neni 23). 541

Të gjithë anëtarët e Këshillit të Sigurimit e kanë të drejtën e një vote, miratimi i vendimeve konsiderohet

nëse janë 9 vota pro, konsiderohet i aprovuar vetëm nëse në 5 vendet me statusin e anëtarëve të përhershëm

nuk votojnë kundër, ose siç njihet ndryshe si përdorimi i vetos. 542

Mark Frey, Sönke Kunkel and Corinna R. Unger, International Organizations and Development, 1945-

1990, (botuar nga: Palgrave Macmillan Transnational History Series, 2014),fq. 2.

168

BE-ja nëpërmjet iniciativave të ndryshme rajonale dhe më gjerë në mënyrë të

vazhdueshme e ka promovuar bashkëpunimin ndërqeveritar dhe rajonal.543

Kosova e ka

realizuar zhvillimin e marrëdhënieve me fqinjët e saj kryesisht në fushën e ekonomisë

dhe të policisë. Ndërsa pjesëmarrja e saj është realizuar nëpërmjet përfaqësimit nga

UNMIK-ut, i cili ka mundësuar pjesëmarrje në disa organizata ndërkombëtare dhe nisma

rajonale, siç është CEFTA544

, FMN-ja, Banka Botërore, BERZH-i etj. Kosova, në vitin

2009, është bërë anëtare e FMN-së dhe Bankës Botërore, kurse në fund të vitit 2012 është

anëtarësuar në BERZH.545

Në vitin 2015, Kosova kishte aplikuar për anëtarësim në UNESCO, por dështoi të

anëtarësohet për shkak të fushatës kundër të organizuar nga Serbia dhe për dy vota

diferencë nuk e arriti anëtarësimin546

. Ky anëtarësim ishte penguar nga Serbia dhe aleatët

e saj, me gjithë faktin se në marrëveshjet e arritura në Bruksel ndërmjet palëve (Kosovës

dhe Serbisë) ishin dakord që të mos pengohet pjesëmarrja e Kosovës në nisma rajonale

dhe ndërkombëtare547

, megjithëse ishte arritur marrëveshja me ndërmjetësim

ndërkombëtar që Kosovës t‟i mundësohet pjesëmarrja në organizata rajonale dhe

ndërkombëtare. Për këtë arsye është arritur marrëveshja lidhur me përfaqësimin rajonal

dhe bashkëpunim, një marrëveshje e arritur ndërmjet Kosovës dhe Serbisë për

pjesëmarrjen e saj me referimin me fusnotë.548

Mirëpo, Serbia ka vazhduar të mos e zbatojë këtë marrëveshje dhe ta pengojë

anëtarësimin e Kosovës në organizatat e ndryshme ndërkombëtare. Në vitin 2016, ajo

është bërë anëtare e disa organizatave ndërkombëtare me karaktere sportive, siç janë

UEFA dhe FIFA549

, edhe pse lobimi serb për mospranimin e saj në këto organizata, me

gjithë karakterin sportiv, nuk mund ta arsyetonte pengimin e Kosovës nga Serbia.

543

E drejta e Bashkimit Evropian është e drejtë e cila merr për bazë edhe parimet e përgjithshme

ndërkombëtare që kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut etj. 544

Kosova u bë anëtare e CEFTA-s në korrik të vitit 2007, kur UNMIK-u e kishte nënshkruar marrëveshjen

për anëtarësim në emër të saj. Për më shumë, shih: “Marrëveshjen për mendimin dhe zgjerimin e

Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë të Evropës Qendrore”. 545

Ose siç njihet ndryshe si EBRD - European Bank for Reconstruction and Development. 546

Rezultati i votimit në UNESCO ishte 92 vota pro, 50 kundër dhe 29 abstenime. Edhe pse numri i

shteteve të cilat e kanë njohur shtetin e Kosovës dhe që janë anëtare në këtë organizatë e tejkalon numrin e

atyre të cilat e kualifikojnë anëtarësimin e saj në këtë organizatë, por që nuk kishin votuar pro anëtarësimit. 547


2012. 548

Ibid. 549

Federation International de Football Association (FIFA), dhe Union of European Football Associations

(UEFA).

169

KONKLUZIONET DHE REKOMANDIMET

Procesi i anëtarësimit në BE, shikuar nga këndvështrimi i përgjithshëm, është

proces politik, teknik dhe juridik. Ndërsa integrimi evropian është një fushë e re dhe në

zhvillim, në kuadër të marrëdhënieve ndërkombëtare. Shkenca e cila merret me studimin

e integrimit evropian, përveç që paraqitet si një ndër shkencat më të reja, po ashtu është

duke u zhvilluar edhe më tej, pra në vazhdimësi. Ajo më së miri është analizuar në bazë

të shpjegimeve të bëra rreth funksionimit të BE-së dhe sfidave të saj në kuadër të procesit

të Zgjerimit. Kurse, sfidat e vendeve të Ballkanit Perëndimor, në përgjithësi, dhe të

Kosovës, në veçanti, janë objekt i këtij studimi. Në bazë të analizës së zhvilluar në

kapitujt më lart, janë nxjerrë këto konkluzione:

Në përgjithësi, procesi i Zgjerimit të BE-së është reflektim i gjendjes ekzistuese,

funksionimit të brendshëm dhe përmbushjes së kritereve për anëtarësim. Nga koha e

krijimit të BE-së dhe deri te Zgjerimi i fundit, kjo “konsistencë” ka treguar vazhdimësi të

procesit, pavarësisht barrierave të brendshme dhe të jashtme. Sipas disa studiuesve,

ndryshimet e brendshme janë ndarë në dy grupe vendimesh të marra, si: vendime të pakta

(kryesisht ndryshimet e traktateve) dhe vendime të shumta (ose të njohura si vendimet

politike dhe legjislative).550

Ndryshimet në të ardhmen pa dyshim se do të jenë

përcaktuese kryesore të përfshirjes, ose jo të vendeve të Ballkanit Perëndimor, në kuadër

të procesit integrues evropian. Në bazë të këtij studimi, është parë kompleksiteti

strukturor dhe procedural i funksionimit të BE-së. Megjithatë, ky proces i integrimit të

vendeve të reja është një fakt që dallon edhe për shkak të specifikave të tij. Në bazë të

analizës është vërejtur se preferencat e BE-së për Zgjerim në pjesë të ndryshme të

Evropës shpeshherë janë bërë si rezultat i lidhjeve historike, gjeopolitike dhe strategjike.

Ndërsa, me gjithë këto preferenca, procesi i anëtarësimit e ka një konsistencë të

vazhdueshme, edhe për faktin se kriteret për anëtarësim (Kriteret e Kopenhagës, 1993)

janë kritere të cilave duhet t‟u nënshtrohen të gjitha vendet kandidate për anëtarësim.

Në bazë të argumenteve të analizuara teorike dhe praktike, procesi i integrimit

evropian si nocion nënkupton procesin drejt krijimit të një entiteti të veçantë dhe specifik

në Evropë, pra BE, i cili është më pak se shtet dhe më shumë se organizatë

supranacionale. Në kuptim të këtij nocioni, një organizim i tillë i përgjigjet kryesisht

aspektit politik, ekonomik dhe social. Megjithatë, procesi i integrimit evropian ka kuptim

të dyfishtë, e para ky proces e nënkupton integrimin e vet përbrenda Bashkimit, dhe e

dyta integrimin e vendeve kandidate për anëtarësim, ose kandidate potenciale.

Krahasimi i BE-së me fuqinë e vendeve tjera, siç janë SHBA-të, OKB-ja dhe

NATO-ja, sipas disa studiuesve, fuqia e BE-së është cilësuar si “fuqi e butë” në krahasim

550

Svein S. Andersen and Kjell A. Eliassen, “Making Policy in Europe”, Second Edition, Sage publication,

London, 2001, Aproches to Europeanisation, fq. 9.

170

me atë të SHBA-ve si “fuqi e fortë”551

, ose duke e krahasuar me NATO-n, e cila edhe

ashtu është një organizatë ushtarake. Përcaktuese në cilësinë e kësaj fuqie, pra paqësore,

është edhe për shkak të paparashikueshmërisë së procesit të integrimit dhe Zgjerimit,

sepse të dy këto procese janë paqësore dhe në bazë të vullnetit të palëve. Ndërsa, duke e

krahasuar me OKB-në, si një organizatë e cila ka bërë përpjekje për zëvendësimin e një

“qeverisjeje globale”.552

Prandaj, BE-ja, në bazë të vullnetit të shteteve anëtare, është

përcaktuar që nuk do të përdorë masa detyruese për pranimin e vendeve të reja, por,

gjithashtu, edhe për largimin eventual të tyre (shteteve anëtare). BE-ja synon qeverisje në

Evropë dhe shtrirje të vlerave të saj gjithandej nëpër botë.

Element tjetër i rëndësishëm në këtë proces është atributi i shtetit, i cili avancohet

ose zbehet me rastin e anëtarësimit. Shtetet e vogla dhe të sapokrijuara, sikur disa vende

të Ballkanit Perëndimor, dhe në veçanti Kosova, e avancojnë atributin e shtetit me

anëtarësimin në BE. Ndërsa në vendet të cilat e kanë një fuqi të caktuar në marrëdhëniet

ndërkombëtare, ky atribut mund të zbehet me aktin e anëtarësimit për shkak të humbjes

së një pjese të sovranitetit.

Ballkani Perëndimor pas viteve të „90-ta e kanë një të përbashkët me Evropën e

pas-Luftës së Dytë Botërore, siç është futja në armiqësi pas disa luftërave që janë

zhvilluar ndërmjet tyre, që është bërë sfidë e përgjithshme, si dhe me impakt rajonal dhe

ndërkombëtar. Kjo sfidë mund të tejkalohet dhe konfliktet mund të evitohen vetëm pas

hyrjes së tyre në BE, proces ky i cili mundëson stabilizim të qëndrueshëm dhe

bashkëpunim në vend të konfrontimit, duke shfrytëzuar efektivisht instrumentet e

ndihmës financiare, siç janë IPA fondet.

Në kuadër të PSA-së dhe MSA-së, Kroacia është vendi i vetëm i cili ka treguar të

jetë i suksesshëm, sepse është shteti i vetëm, i cili deri më tani i është bashkuar BE-së. Në

bazë të zhvillimeve në rajon, Shqipëria e shënon vendin me rezultatin më të mirë për

shkak të periudhës së zbatimit të MSA-së dhe pranimit të statusit të vendit kandidat. Mali

i Zi është në pozitë të dytë pas Shqipërisë, me rezultatin e shpejtë dhe pozitiv në kuadër të

zbatimit të MSA-së. Ndërsa Maqedonia është shembulli më i keq në këtë proces për

shkak të stagnimit në zbatimin e MSA-së, si rezultat i problemeve të brendshme politike

dhe kontestit me Greqinë. Ka kaluar një kohë e gjatë nga fillimi i PSA-së, kurse Kosova

dhe Bosnjë-Hercegovina si vende kandidate potenciale për anëtarësim ende ndodhen në

fillimin e zbatimit të MSA-së dhe nuk e kanë marrë statusin e vendit kandidat. Për dallim

nga vendet tjera, Mali i Zi dhe Serbia janë vende që më së shumti kanë avancuar në

procesin e anëtarësimit në BE.

Ndikimet e jashtme dhe të brendshme në vendet e Ballkanit Perëndimor janë një

faktor tjetër i rëndësishëm, siç është politika e jashtme ndërkombëtare dhe interesat e

551

Shih: Catherine Moury and Luis de Sousa, “Institutional Challenges in Post-Constitutional Europe”,

Governing change, The EU: A unique institutional setting, published by Routledge, New York, 2009, fq.

15. 552

Gerald F. Gaus & Chandran Kukathas, Handbook of Political Theory, The Modern State, Christopher

Morris (SAGA, 2004),fq. 195.

171

ndryshme. Në këtë aspekt, BE-ja e sheh një interes të saj të shtrirjes së ndikimit dhe

arritjen e qëllimit, por jo domosdo edhe procesin, ose mënyrën e duhur. Prandaj,

shpeshherë ajo nuk e ka treguar pozicionin e qartë dhe të përbashkët lidhur me disa nga

këto vende, rasti specifik me statusin politik të Kosovës pas shpalljes së pavarësisë së saj,

ose me Maqedoninë rreth kontestit të emrit. Përveç mungesës së qasjes së përbashkët në

kuadër të BE-së, e ardhmja e këtij rajoni në procesin e anëtarësimit është gjithashtu e

varur edhe nga angazhimi i politikës amerikane në kuadër të NATO-s, si dhe nga

mekanizmat e tjerë ndërkombëtarë.

Kosova nuk e ka filluar normalisht procesin e anëtarësimit sikur vendet tjera, të

cilat janë pjesë e PSA-së. Statusi politik i padefinuar gjatë kohës së administrimit

ndërkombëtar të OKB-së, 1999-2008, ka qenë ndër çështjet kryesore të problemit.

Mirëpo, as shpallja e pavarësisë së saj më 2008 nuk e zgjidhi përfundimisht këtë problem,

sepse jo të gjitha shtetet anëtare e pranuan. Nga gjithsej 28 shtete anëtare, Kosova është

pranuar nga 23, sipas së cilës i bie që rreth 83% e tyre e njohin Kosovën si shtet të

pavarur. Megjithatë, sjellja e BE-së në raport me Kosovën, sa i përket statusit politik,

është sjellje neutrale.

Me anëtarësimin në BE, Kosova e forcon atributin e saj si shtet, njohjen e

sovranitetit të brendshëm dhe të jashtëm. Ky anëtarësim i mundëson pjesëmarrjen e

barabartë me të gjitha shtetet anëtare në mekanizma dhe organizata tjera ndërkombëtare

në Evropë dhe më gjerë. E lehtëson tejkalimin e problemeve të brendshme dhe të

jashtme, si dhe të obstruksioneve të Serbisë ndaj shtetit të Kosovës.

Procesi i liberalizimit të vizave është një mekanizëm tjetër i rëndësishëm, i cili jo

domosdo ndërlidhet me integrimin evropian. Ky proces ka qenë dekurajues për qytetarët

e Kosovës për shkak se janë të vetmit në rajon dhe ndoshta në Evropë të cilët nuk mund

të lëvizin pa viza. Mospërfshirja e saj është rezultat i dy kritereve, për të cilat BE-ja

vazhdimisht ka kërkuar përmbushjen e tyre, siç është ratifikimi i marrëveshjes së kufirit

Kosovë - Mali i Zi, dhe luftimine krimit të organizuar dhe korrupsionit.

Një ndër sfidat kryesore të afirmimit të Kosovës në politikën dhe marrëdhëniet

ndërkombëtare mbetet pjesëmarrja dhe përfaqësimi në organizatat ndërkombëtare dhe

rajonale, me gjithë faktin që Kosova dhe Serbia, me ndërmjetësim të BE-së, kanë arritur

marrëveshje për mospengim të ndërsjellë për të marrë pjesë në nismat rajonale. Mirëpo,

me ndihmën e Rusisë, Serbia e ka udhëhequr një fushatë penguese ndaj Kosovës që ajo të

marrë pjesë në nismat e tilla.

Duke marrë parasysh situatën politike dhe juridike në Kosovë, sfidat kryesore me

të cilat është duke u përballur dhe do të përballet në të ardhmen, janë: përfaqësimi politik,

institucionet e qëndrueshme dhe transferimi demokratik i pushtetit, sovraniteti i

brendshëm dhe i jashtëm, si dhe ndërtimi i konsensusit të gjithmbarshëm politik. Në këtë

studim, këto sfida janë paraqitur si interesa vitale të Kosovës, të cilat duhet zhvilluar me

kujdes në të ardhmen për të siguruar ndërtimin e një shtetit funksional dhe të

qëndrueshëm në Evropë.

172

Tabela 14. Rezultatet e fituara në bazë të realizimit të anketës me qytetarët në periudhën

tetor – nëntor 2017, lidhur me njohurit rreth perspektivës së Kosovës për anëtarësim në

BE.553

Kjo tabelë është përpunuar në bazë të rezultateve të grumbulluara nga përgjigjet e të

anketuarve, pastaj është nxjerrë përqindja rreth procesit të integrimit evropian dhe

anëtarësimin e Kosovës në BE. Në aspektin gjinor, pjesëmarrja më e madhe në pyetësor

është shënuar nga gjinia femërore (rreth: 64% femra dhe 36% meshkuj), kurse sa i përket

moshës, mbi 75% janë nën moshën 25-vjeçare, ndërsa të dhënat tjera janë ashtu siç

paraqiten në tabelën 14.

553


Kosovës në periudhën tetor – nëntor 2017, ashtu siç gjendet në shtojcë.

80%

97%

57%

75%

88%

22%

92% 89%

27% 16%

27% 19%

42%

80%

34%

70%

173

Tabela 15. Rezultatet e fituara në bazë të realizimit të anketës me qytetarët në periudhën

tetor – nëntor 2017, anketë e realizuar me disa të dhëna sipas vlerësimeve të tyre.554

Në bazë të tabelës 15, rreth 54% e qytetarëve të Kosovës nuk kanë udhëtuar asnjëherë në

drejtim të Evropës, përderisa ata vlerësojnë se institucionet vendore nuk marrin

përgjegjësinë që u takon. Kurse në pyetjen nëse ata synojnë të largohen nga Kosova, rreth

51% (me përgjigje: shpeshherë 19% dhe gjithmonë 32%) kanë menduar të paktën një

herë të largohen përgjithmonë nga Kosova. Kurse, përmbushja e kritereve për lëvizje pa

viza nga institucionet vendore është pengesa kryesore sipas rreth 49% e të anketuarve,

ndërsa rreth 34% e tyre e shohin fajtor vetë BE-në. Mendimi rreth korrupsionit në

Kosovë sipas të deklaruarve në anketë është rreth 56% e tyre, që gjithmonë janë ndier keq

dhe rreth 21% shpeshherë (pra në total 77%). Mospajtimet me institucionet vendore nuk

janë dukuri e shpeshtë, pra vetëm rreth 10% e tyre nuk pajtohen gjithmonë me vendimet e

institucioneve, kurse rreth 32% e tyre vendosin gjithmonë të reagojnë në bazë të këtyre të

dhënave.

554


Kosovës në periudhën tetor – nëntor 2017, ashtu siç gjendet në shtojcën e këtij studimi.

54%

14%

25%

16%

25%

13%

33%

24%

35%

41%

24%

35%

41%

10%

43%

28%

8%

17% 19% 19% 19%

21%

14% 16%

3%

28%

32% 30%

15%

56%

10%

32%

asnjëherë ndonjëherë shpeshherë gjithmonë

174

Procesi i harmonizimit dhe përafrimit të Legjislacionit të Kosovës me

Legjislacionin e BE-së është një proces i përafrimit juridik-ligjor, si pajtueshmëri ose

afrim i normave juridike kombëtare me ato të BE-së. Ky proces realizohet nëpërmjet

instrumenteve të caktuara, mbi të cilat vendosen kriteret ose standardet e përafrimit dhe

harmonizimit. Një përafrim i legjislacionit, në shumicën e vendeve gjatë zbatimit të

MSA-së, është ndarë në dy faza kryesore dhe me nga pesë vjet.

Kosova, sa i përket çështjes së transpozimit të Legjislacionit kombëtar me

Legjislacionin e BE-së, ose me acquis, ndodhet në fazën fillestare dhe ende nuk i ka

ndërtuar mekanizmat përkatës, të cilët do të merren me përkthimin e acquis dhe

transpozimin e saj.

Duke u bazuar në kërkimet dhe rezultatet e arritura nga ky studim mendojmë se:

Duke u bazuar në analizën lidhur me procesin e zgjerimit dhe anëtarësimit në BE

të vendeve të Ballkanit Perëndimor, ky proces është vështirësuar për shkak të ngecjes në

zhvillimin e mëtutjeshëm të politikës së jashtme dhe të mbrojtjes, ose sigurisë në kuadër

të BE-së. Uniteti i Bashkimit është rezultat i reflektimit të çështjeve që ndërlidhen me

veprimet e përbashkëta, që kryesisht kanë të bëjnë me sigurinë, çështjet e brendshme dhe

luftimin e terrorizmit. Ndërsa për çdo arritje të përbashkët të vendeve të Ballkanit

Perëndimor në raport me këto politika të BE-së, përveç qartësimit të së ardhmes

integruese, po ashtu e lehtësojnë procesin e pranimit të këtyre vendeve. Në lidhje me këto

rezultate, këto shtetet duhet t‟ia përkushtojnë vëmendjen e duhur dhe t‟i adresojnë disa

sektorë të veçantë, të cilët kanë ndjeshmëri te shtetet anëtare të BE-së, me qëllim të

avancimit të tyre në procesin e anëtarësimit. Përveç interesit të drejtpërdrejtë të shteteve

anëtare të BE-së lidhur me disa politika të caktuara, ato gjithashtu i inkurajojnë edhe

vendet tjera, të cilat janë kandidate, ose kandidate potenciale për anëtarësim, që të

kontribuojnë në arritjen e këtyre objektivave. Me fjalë tjera, perspektiva e vendeve të

Ballkanit Perëndimor në procesin e anëtarësimit në BE mund të përshpejtohet dhe

realizohet vetëm me veprime proaktive në kuadër të procesit të anëtarësimit për shkak të

situatës aktuale që mbretëron në kuadër të këtij Bashkimi.

Sa u përket sfidave të vendeve të Ballkanit Perëndimor, pjesë përbërëse e

përgjegjësisë së tyre është edhe BE-ja për shkak të rolit të misioneve që i ka në këto

vende, kryesisht në Kosovë dhe Bosnjë-Hercegovinë, vende këto të cilat e kanë filluar me

vonesë procesin e anëtarësimit. Këto vende është dashur t‟i shfrytëzojnë këto misione për

tejkalimin e pengesave, e jo ta arsyetojnë vonesën për shkak të bashkëfajësisë për PSA-

në. Kurse nga një perspektivë tjetër, vendet e caktuara në kuadër të PSA-së shpeshherë

kanë bërë përpjekje për përparimin e tyre drejt anëtarësimit në BE nëpërmjet

obstruksioneve, siç janë çështjet që kanë të bëjnë me destabilizimin, pasigurinë e

mundshme, të krijuar dhe vazhdimësinë e qëndrueshme drejt anëtarësimit në BE.

Në bazë të analizave të lartshënuara, BE-ja duhet të ketë parasysh përbërjen

heterogjene të brendshme dhe dallimet ndërmjet vendeve të Ballkanit Perëndimor, dhe

për ta shfrytëzuar metodën gjithëpërfshirëse në procesin e anëtarësimit, sikur është bërë

175

në vitin 2004. Pra, të bëhet anëtarësimi në grup i të gjitha vendeve të këtij rajoni. Rasti i

Qipros ka treguar se anëtarësimi i saj (pjesës greke) nuk ka rezultuar me bashkimin e

këtij ishulli (me pjesën turke), prandaj anëtarësimi i pjesshëm i vendeve të Ballkanit

Perëndimor njëra pas tjetrës është problem i mundshëm, i cili mund të shfaqet për

anëtarësimin e vendeve tjera fqinja në të ardhmen për shkak të refuzimit nga vendet

anëtare fqinja të tyre.

Kosova si rast i veçantë në procesin e integrimit evropian, përveç lobimit për

njohje nga shtetet anëtare të BE-së, që ende nuk e kanë njohur si shtet të pavarur, duhet

t‟i maksimalizojë përpjekjet e saj shtetndërtuese dhe shtrirjen e sovranitetit të brendshëm

dhe të jashtëm. Kosova i ka zhvilluar të gjitha proceset e integrimit evropian në mënyrë të

veçantë dhe jo normalisht sikur vendet tjera, të cilat janë pjesë e PSA-së, ndërsa procesi i

pranimit në grup me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor e ndihmon Kosovën për shkak

të diskrepancës që ekziston në kuadër të tyre dhe ndërmjet shteteve anëtare të BE-së

lidhur me njohjen e statusit politik të saj.

Kosova si rast i veçantë në procesin e integrimit evropian, përveç lobimit për

njohje nga shtetet anëtare të BE-së, që ende nuk e kanë njohur si shtet të pavarur, duhet

t‟i maksimalizojë përpjekjet e saj shtetndërtuese dhe shtrirjen e sovranitetit të brendshëm

dhe të jashtëm. Kosova i ka zhvilluar të gjitha proceset e integrimit evropian në mënyrë të

veçantë dhe jo normalisht sikur vendet tjera, të cilat janë pjesë e PSA-së, ndërsa procesi i

pranimit në grup me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor e ndihmon Kosovën për shkak

të diskrepancës që ekziston në kuadër të tyre dhe ndërmjet shteteve anëtare të BE-së

lidhur me njohjen e statusit politik të saj.

Ndërsa çështja e problemit “Brexit” është një shembull adekuat për ta kuptuar

drejt rolin e klasës përfaqësuese politike të shteteve (jo vetëm anëtare) në kuadër të

procesit të integrimit evropian. Sepse, roli i tyre nuk është vetëm përfaqësimi politik i

qytetarëve, por ruajtja dhe orientimi i vendit në drejtim të interesit kombëtar afatgjatë.

176

BIBLIOGRAFIA

- Alvarez, José E., International Organization as Law-makers, first published

OXFORD, New York, 2005.

- Andersen, Svein S. and Eliassen, Kjell A., Making Policy in Europe, Second

Edition, Sage publication, London, 2001.

- Anderson, James, O`Dowd, Liam and M. Wilson, Thomas, “Culture and

Cooperation in Europe`s Borderlands”, European Studies an Interdisciplinary

Series in European Culture, History and Politics, Rodopi, Amsterdam, New York

2003.

- Bahr, Holger, The Politics of Means and Ends, Policy Instruments in the

European Union, Chapter 1, Explaning Policy Instruments, Ashgate, 2010.

Bajrami, Arsim, E Drejta e Kosovës në Tranzicion (E Drejta Kushtetuese – Libri

II), Prishtinë, 2001.

- Barkin, J. Samuel, International Organization, Theories and Institutions, second

edition, Palgrave Macmillan, 2013.

- Beetham, David, Organized Crime and the Challenge to Democracy, Edited by

Felia Allum and Renate Siebert, Routledge ECPR, 2003.

- Beetham, David, Parliament and Democracy in the twenty-first centure, a guide

to good practice, Inter-Parliamentary Union, 2006.

- Benacchio, Gian Antonio, & Pasa, Barbar, A Common Law for Europe, A Guide

to European Private Law, Central European University Press, Budapest, 2005.

- Benoliel, Michael and Hua, Wei, Negotiating, Essential Managers, Dorling

Kindersley Limited, New York 2009.

- Bodiroga-Vukobrat, Nada. Rodin, Siniša & Sanader, Gerald G., New Europe –

Old Values? Reform and Perseverance, Europeanization and Globalization 1.

New Europe-Old Values? Reform and Perseverance. Can Roman Legal Tradition

Play a Role of Identity Factor Towards a New Europe? Springer 2016.

- Bogdani, Mirela and Loughlin, John, Albania and the European Union, The

Tumultuous Journey towards Integration and Accession, I.B.TAURIS. New York,

2007.

- Borçard, Klaus-Diter, “ABC-ja e të Drejtës së Bashkimit Evropian”, Zyra e

botimeve e BE, Komisioni Evropian, Luksemburg, ISBN 978-92-9238-041-0,

2010.

- Brooker, Paul, Defiant Dictatorships, Communist and Middle-Eastern

Dictatorships in a Democratic Age, (Palgrave Macmillan), London, 1997.

- Brown, Mark B., Science in Democracy, Expertise, Institutions, and

Representation, Consent and Competence in Representative Government, the MIT

Press Cambridge, Masachusetts, London England, 2009.

177

- Bruff, Ian, Culture and Consensus in European Varieties of Capitalism, A

“Common Sense” Analysis, Palagrave Macmillan, 2008.

- Brunello, Giorgio, Garibaldi, Pietro and Wasmer, Etienne, Education and

Training in Europe, OXFORD University Press, New York, 2007.

- Brunner, Martin, Parliaments and Legislative Activity, Motivations for Bill

Introduction, SPRINGER VS, Konstanz, Germany, 2012.

- Bugajski, Janusz, Return of the Balkans: Challenges to European Integration and

U.S. Disengagement, Strategic Studies Institute and U.S. Army War College

Press, ssi, May 2013.

- C. Tatum, Dale, Genocide at the Dawn of the 21st Century, Rwanda, Bosnia,

Kosovo, and Darfur, The War in Kosovo, New York, 2010.

- Cappussela, Andrea Lorenzo, Shtetndërtimi në Kosovë: demokracia, korrupsioni

dhe BE-ja në Ballkan, titulli në origjinal (State-building in Kosovo: Democracy,

corruption and the EU in the Balkans), Prishtinë, përktheu në shqip: Koha, 2015.

- Cheibub, Jose Antonio, Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy,

(CAMBRIDGE) Cambridge University Press, New York, 2007.

- Chryssochoou, Dimitris N., “Theorizing European Integration (Second edition)”,

London and New York: Routledge, 2009.

- Conley, Heather A., and Phillips, David L., Cross-Border Cooperation in the

Western Balkans: A Driver of Reform? Center for Strategic & International

Studies – CSIS, Europe Program, Washington, 10. 5. 2013.

- Curry, Jeffery Edmund, A Short Course in International Negotiating, Planning

and conducting international commercial negotiations. 3rd

Edition, World Trade

Press, 2009.

- Dardeli, Aleksander, TAIEX, Manuel for the Approximation of Kosovo`s

Legislation with the EU Acquis, March 2010.

- Davies, Karen, Understanding European Union Law, fifth edition, New York,

Routledge, 2013.

- De Munter, André, At your servile, Fact Sheets on the European Union, the

Western Balkans, European Parliament, 2013.

- Demertzis, Maria, Sapir, André and Wolff, Guntram, Europe in a new world

order, Policy Brief ISSUE 2, Bruegel February 2017.

- Dinan, Desmond, Encyclopedia of the European Union, London, Macmillan,

1998.

- Dougan, Michael and Currie, Samantha, 50 Years of the European Treaties,

Looking Back and Thinking Forward, Oxford and Portland, Oregon, Hart

Publishing 2009.

- Eriksen, Erik O., The Normativity of the European Union¸ New York: Palgrave

Macmillan, 2014.

178

- European Stability Initiative, Guide to the Main Administrative Structures

Required for Implementing the Acquis, Informal Working Document for Guidance

Only, 2005.

- Evenett, Simon J. and Hoekman, Bernard M., Economic Development and

Multilateral Trade Cooperation, published by: Palgrave Macmillan and the World

Bank, Washington, 2006.

- Fish, M. Stiven, Stronger legislature, stronger democracy, Journal of Democracy,

Volume 17, January 2006.

- Frey, Mark, Kunkel, Söbke & Unger, Corinna R., International Organization and

Development, 1945-1990, Palgrave Macmillan Transnational History Series,

2014.

- Gajewska, Katarzyna, Transnational Labour Solidarity, Mechanisms of

commitment to cooperation with the European trade union movement, Routledge,

London, UK and New York, USA, 2009.

- Gasparini, Alberto & Del Bianco, Daniele, “Strategies and Euroregions for

Cross-Border Co-operation in Balkan and Danube European Countries”, An

analysis of Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats, Institute of

International Sociology of Gorizia (ISIG), ISBN: 978-88-89825-28-0, 2011.

- Gaus, Gerald F. & Kukathas, Chandran, Handbook of Political Theory, The

Modern State, Christopher Morris, SAGA, 2004.

- Glencross, Andrew, “Why the UK Voted for Brexit”, David Cameron`s Great

Miscalculation, Palgrave macmillan, London 2016.

- Guisan, Catherine, A political theory of identity in European Integration, Memory

and policies, Inventing “community”, London and New York: Routledge, 2012.

- Hix, Simon, The Political System of the European Union, Second Edition,

Palgrave Macmillan, 2005.

- Holzhacker, Ronald and Haverland, Markus, European Research Reloaded:

Cooperation and Integration Among Europeanized States, Netherland: Published

by Springer, 2006.

- Ibrahimi, Arta, Integrimi i Ballkanit Perëndimor në UE, LOGOS: Shkup, 2009.

- International Crisis Group (Working to Revent Conflict Worldwide), Emri i

Maqedonisë: Zgjidhja e nyjës, Brifing për Politikë, Brifing për Evropë nr. 52,

Prishtinë/Bruksel, 2009.

- Jano, Dorian, The Europeanization of Western Balkans; A Fuzzy Set Qualitative

Comparative Analysis of the New Potential EU Member States, Saarbrücken,

Germany, VDM Verlag Dr. Müller, pp.200, 2010.

- Jeleva, Rumiana, The Impact of the Crisis on the EU Perspective of the Western

Balkans, Center for European Studies (CES), 2012.

- Johanson, John, The Role of Parliament in Government, Washington 2005.

- Kaczorowska, Alina, European Union Law, Routledge (third edition), 2013.

179

- Kaiser, Wolfram, Leucht, Brigitte & Rasmussen, Morten, The History of the

European Union, Origins of a trans-and supranational polity 1950-72,

Supranational governance in the making, Towards a European political system,

Routlege/UACES Contemporary European Studies.

- Kam, Christopher J., Party Discipline and Parliamentary Politics, Cambridge,

New York, 2009.

- Keil, Soeren and Stahl, Bernhard, The Foreign Policies of Post-Yugoslav States,

From Yougoslavia to Evrope, Published by Palgrave and Macmillan, New York,

2014.

- Kissinger, Henry, Diplomacy, Simon & Schuster, New York, USA, 1994.

- Kochis, Daniel and Coffey, Luke, Brussels Mini-Summit: Keeping NATO

Enlargement on the Table, Issue Brief, No. 4701, May 5, 2017.

- Koeth, Wolfgang, Bosnia, Kosovo and the EU: Is Accession Possible without Full

Sovranity? Senior Lecturer, European Institute of Public Administration (EIPA)

Maastricht.

- Konrad Adenaure Stiftung, “Marrëveshja e parë´ e Brukselit - Një vit më vonë”,

Analizë e Shkurtër Politike, Kosovë, Prishtina Council on Foreign Relation, 2014.

- Krastev, Ivan, The Balkans: Democracy without choices, Journal of Democracy,

Volume 13, Number 3, 2002, fq: 39-53.

- Krastev, Ivan, EU goes back to the future in the Balkans, Russia and Turkey are

united in efforts to reduce the bloc`s influence, 15 March 2017.

- Kraus, Peter A., A Union of Diversity, Language, Identity and Polity-Building in

Europe, Cambridge University Press, 2008.

- Lane, Jan-Erik and Ersson, Svante O., European Politics, An Introduction, Union

Law, SAGE Publication LtD, London EC2A 4PU, 1996.

- Martin, Elizabeth A., A Dictionary of Law, fifth edition, Oxford University Press,

2003.

- Mieczkowski, Bogdan, East European Transport Regions and Modes, Martinus

Nijhoff Publishers, the Hahue, 1980.

- Miller, Vaughne, The EU„s Acquis Communautaire, SN/IA/5944, 2011.

- Modiano, Marko, English in a post-Brexit European Union, World English, 2017.

30 OCT 2017 | DOI: 10.1111/weng.12263. WE Vol. 36, Issue 3, page 302-312,

2017.

- Moury, Catherine, and De Sousa, Luis, Institutional Challenges in Post-

Constitutional Europe, Governing change, The EU: A unique institutional setting.

Published by Routledge, New York, 2009.

- Neunreither, Karlheinz, and Wiener, Antje, “European Integration after

Amsterdam”, Institutional Dynamics and Prospects for Democracy, Oxford

University Press, New York, 2003.

180

- Nicolaide, Phedon, “Negotiating Effectively for Accession to the European Union:

Realistic Expections, Feasible Targets, Credible Arguments”, EIPA SCOPE, 1998

(1). pp. 1-6.

- Nikolova, Pavlina, Negotiating for EU membership? The case of Bulgaria and

Romania (fq. 393-412), Croatian Yearbook of European Law & Policy, Vol.2.

No. 2, 2008.

- P. Olsen, Johan, The Many Faces of Europeanization, JCMS 2002, Volum 40,

November 5, pp. 921-52, Arena, University of Oslo.

- Ragipi, Albert, Shqipëria në marrëdhëniet ndërkombëtare, Perspektiva dhe sfidat

e integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian, Shqipëria dhe treni Evropë,

AIIS Albanian Institute for International Studies, Tiranë 2013.

- Rehfeld, Andrew, The Concept of Constituency, Political Representation,

Democratic Legitimacy, and Institutional Design, Published by Cambridge, New

York, 2005.

- Reka, Blerim, E Drejta e Unionit Evropian, Instituti Kosovar për Integrime Euro

– Atlantike, Prishtinë, 2000.

- Reka, Blerim, Gjeopolitika dhe teknika e zgjerimit të UE-së, Aspect, Bruksel,

2010.

- Reka, Blerim, UNMIK as an international governance in post-war Kosova:

NATO`s International, UN Administration and Kosovar Aspirations, Shkup:

Logos, 2003.

- Reka, Blerim, Dhjetë vjet nga Marrëveshja Kornizë e Ohrit. A funksionon

Maqedonia si shtet multietnik?, Universiteti i Evropës Juglindore, Shtypur:

Arbëria Desing Tetovë, 2011.

- Rosamond, Ben, Theories of European Integration, st. Martin`s Press, New York,

2000.

- Rupnik, Jacques, The Western Balkans and the EU: `The hour of Europe,`

Chapter 6, Veton Surroi, The unfinished state(s) in the Balkans and the EU: the

next wave, (Chaillot Papers), European Union Institute for Security Studies, Paris

2011.

- Sartori, Giovanni, Ç‟është Demokracia, e përkthyer në Tiranë: Dituria, 1998.

- Schimmelfennig, Frank and Sedelmeier, Ulrich, The Politics of European Union

Enlargement, Theoretical Approaches, Routledge, Abingdon, UK and New York,

USA, 2005.

- Schwab, George, Carl Schmitt translated by George Schwab, Political Theology,

Four Chapters on the Concept of Sovereignty, The MIT Press, Cambridge,

Massachusetts, and London, England, 1985.

- Sekretariati për Çështje Evropiane (SÇE), Dhjetë vjet nga miratimi i

Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, Shkup, 2014.

181

- Singer, Rodolphe, Churchill speaks in Zurich, On the occasion of the address

given by Winston Churchill at the University of Zurich on 19 September 1946, the

Belgian daily newspaper Le Soir comments on the former British Prime

Minister‟s support for a United States of Europe based on Franco–German

reconciliation.Brussels,1946.

- Stefanou, Constantin, and Xanthaki, Helen, Drafting Legislation; A Modern

Approach, Ashgate, 2008.

- Stern, Ulrike and Wohlfeld, Sarah, Albanian`s Road into the European Union,

Internal political power struggle blocks central reforms, DGAP analyze,

September 2012 no.11.

- Stubb, Alexander, Negotiating Flexibility in the European Union, Amsterdam,

Nice and beyond. Published by: Palgrave, 2002.

- Szpala, Marta, Paradoxes of Stabilisation, Bosnia and Herzegovina from the

perspective of Central Europe, OSW Report, Warsaw, February 2016.

- The Miroslav Krleža Institute of Lexicography, “Croatia, land and people”,

Printed by Zrinski d.d. Čakovec, Zagreb 2013.

- Trauner, Florian & Kruse, Imke, EC Visa Facilitation and Readmission

Agreements: Implementing a New EU Security Approach in the Neighborhood,

Thinking ahead for Europe since 1983. CEPS – Centre for European Policy

Studies, 2008.

- Trenz, Hans-Jörg, Elements of sociology of European integration, working paper,

No. 11, Centre for European Studies, University of Oslo, May Arena 2008.

- Warwick, V. Paul, Polisy Horizons and Parliamentary Government, Palgrave

Macmillan, New York, 2006.

- Welfens, Paul J.J., Stabilizing and Integrating the Balkans, Economic Analysis of

the Stability Pact, EU Reforms and International Organizations, Springer-Verlang

Berlin Heidelberg GmbH, New York 2001.

- Weller, Mark, Shtetësia e Kontestuar - Administrimi ndërkombëtar i luftës së

Kosovës për pavarësi, Prishtinë: Botimet Koha, 2009.

- Wickett, Xenia, America`s International Role Under Donald Trump, Chatham

House Report, The Royal International Affairs, 2017.

- Wieland, Carsten, One Macedonia With Three Faces: Domestic Debates and

Nation Concepts, Journal Index: Intermarium, 4.1.

Akte legjislative ndërkombëtar

- Deklarata e Paktit të Stabilitetit për Evropë Juglindore, Këln i Gjermanisë, 10

qershor 1999.

- International Court of Justice, Accordance with international law of the unilateral

declaration of independence in respect of Kosovo, Carnegieplein 2, 2517 KJ The

Hague, Netherlands, 22 July 2010.

182

- Karta e Kombeve të Bashkuara, e nënshkruar më 26 qershor 1945, në San

Francisko.

- Military Technical Agreement between the International Security Force

(“KFOR”) and the Governments of the Federal Republic of Yugoslavia and the

Republic of Serbia, 9 June 1999.

- Rezoluta 1244 (1999), e miratuar nga Këshilli i Sigurimit në mbledhjen e vet të

4011-të, Organizata e Kombeve të Bashkuara, S/RES/1244 (1999), më 10 qershor

1999.

- Treaty of Friendship, Cooperation and Mutual Assistance (Warsaw, 14 May

1955) Caption: On 14 May 1955, in Warsaw, Albania, Bulgaria, Czechoslovakia,

the German Democratic Republic, Hungary, Poland, Romania and the Soviet

Union sign a Treaty of Friendship, Cooperation and Mutual Assistance, known as

the Warsaw Pact.

Akte të legjislacionit evropian

- Akti Unik Evropian (1986), OJ C 169, 29.6.1987.

- Bratislava Declaration and Roadmap, the Bratislava Summit of 27 Member

States, Bratislava, 16 September 2016.

- Commission of the European Communities (2008), Kosovo (under UNSCR 1244)

2005 Progress Report, {COM (2005) 561 final}, SEC (2005) 1423, Brussels, 9

November 2005.

- Conclusions by the President (2000), Santa Maria Da Feira European Council, 19

and 20 June 2000.

- Conclusions by the President of the European Council (2017), (OR.EN) Brussels,

9 March 2017, IV. Western Balkans, 13.

- Conclusions of the Presidency (1999), Cologne European Council, 3-4 June 1999,

Stability Pact for South-Eastern Europe. 150/99 REV 1, CAB.

- Convention, Schengen Agreement, from 19 June 1990 Applying the Schengen

Agreement of 14 June 1985 between the Governments of the States of the

Benelux Economic Union, the Federal Republic of Germany and the French

Republic, on the gradual abolition of checks at their common borders.

- Council of the European Union, Council conclusions on Enlargement and the

Stabilisation and Association Process, 3132nd

General Affairs Council meeting,

Brussels, 5 December 2011.

- Council of the European Union, Council conclusions on Enlargement and the

Stabilisation and Association Process, 3150th

General Affairs Council meeting,

Brussels, 28 February 2012.

- Council of the European Union, Council Regulation (EC) No 1085/2006 of 17

July 2006 establishing an Instrument for Pre-Accession Assistance (IPA).

183

- Council of the European Union, Council Regulation on a European strategy for

multilingualism, 2905th

Education, Youth and Culture Council meeting, Brussels,

21 November 2008.

- Council of the European Union, Stabilisation and Association Agreement between

the European Communities and their Member States, of the one part, and the

Republic of Albania, of the other part. 8164/06, EN, Brussels, 22 May 2006.

- Council of the European Union, STABILISATION AND ASSOCIATION

AGREEMENT between the European Communities and their Member States of

the one part, and the Republic of Montenegro, of the other part, 11566/07 Limited

COWEB 117, Brussels, 21 September 2007.

- Decision of the Ministerial Council of the Energy Community D/2013/03/MC-

EnC, Official Journal of the European Union, L 320/81.

- Declaration of Jean-Claude Juncker, as President of the European Commission,

Strasbourg, 15 July 2014.

- Declaration on the Fundamental Principles of Negotiation on Full Membership of

the Republic of Croatia in the European Union (19 January 2005). Croatian

Parliament, Class: 018-05/05-01/06, Zagreb, 19 January 2005.

- Declaration, EU-Western Balkans Summit, Thessaloniki, 21 June 2003.

- Deklarata përfundimtare e Samitit të Zagrebit e datës 24 nëntorit 2000.

- European Commission (2005), Kosovo (under UNSCR 1244/99) 2008 Progress

Report, {COM (2008) 674 final}, SEC (2008) 2697, Brussels, 5.11.2008.

- European Commission (2010), The former Yugoslav Republic of Macedonia

2010 Progress Report, Communication from the Commission to the European

Parliament and the Council, SEC(2010) 1332, Brussels, 9 November 2010.

- European Commission (2016), Bosnia and Herzegovina 2016 Report,

Communication from the Commission to the European Parliament, the Council,

the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions,

SWD (2016) 365, Brussels, 9.11.2016.

- European Commission (2016), Montenegro 2016 Report, (Commission staff

working document), SWD (2016) 360, Brussels, 9. 11. 2016.

- European Commission (2016), Serbia 2016 Report, Communication from the

Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic

and Social Committee and the Committee of the Regions, 2016 Communication

on EU Enlargement Policy, Brussels, 9 November 2016.

- European Commission (2016), The former Yugoslav Republic of Macedonia

2016 Report, Communication from the Commission to the European Parliament,

the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of

the Regions, 2016 Communication on EU Enlargement Policy, COM (2016) 715

final, Brussels, 9.11.2016, SWD(2016) 362 final.

184

- European Commission, “CARDS Assistance Programme to the western Balkans,

Regional Strategy Paper 2002-2006”, Including in Annex: Multi-annual

Indicative Programme 2002-2004.

- European Commission, 2016 Communication on EU Enlargement Policy,

Communication from the Commission to the European Parliament, the Council,

the European Economic and Social Committee and the Committee on the

Regions, Brussels, 9. 11. 2016, COM (2016) 715 final.

- European Commission, Communication from the Commission to the European

Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the

Committee of the Regions, “EU Enlargement Strategy”, Brussels, 2015.


Parliament and the Council, Enlargement Strategy and Main Challenges 2013-

2014”, Brussels, 16.10.2013, COM(2013) 700 final.


Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the

Committee of the Regions, 2016 Communication on EU Enlargement Policy,

Com (2016) 715 final, Brussels, 9.11.2016.

- European Commission, Regional Policy, Funding, Instrument for Pre-Accession

Assistance (IPA).

- European Commission, The European Union and the United States, Global

partners, global responsibilities, Directorate - General for External Relation,

Brussels, 2005.

- European Commission, Western Balkans Enlargement: Common Destination,

Prospective European Union Members in the Western Balkans, State of the Union

2017.

- European Commission, White paper on the future of Europe, Reflections and

scenarios for the EU 27 by 2025. COM (2017) 2025 of 1 March 2017.

- European Court of the Human Rights, Grand Chamber, “Case of Sejdic and Finci

v. Bosnia and Herzegovina”, (Applications nos. 27996/06 and 34836/06),

Judgment, Strasbourg, 22 December 2009.

- European Parliament (2016), MOTION FOR A RESOLUTION to wind up the

debate on the statements by the Council and the Commission pursunant to Rule

123(2) of the Rules of Procedure on the 2015 Report on Kosovo

(2015/2893(RSP)), B8-0167/2016, 28.01.2016.

- European Parliament, An EU mechanism on democracy, the rule of law and

fundamental rights, Annex I - An EU mechanism on democracy, the rule of law

and fundamental rights, by EPRS, PE 579.323, April 2016.

- European Parliament, Internal border controls in the Schengen area: is Schengen

crisis-proof?, Directorate-General for International Policy, Policy Department

Citizens‟ Richts and Constitutional Affairs, LIBE committee, Brussels, 2016.

185

- European Union Global Strategy, Shared Vision, Common Action: A Stronger

Europe, A Global Strategy for the European Union`s Foreign and Security Policy,

June 2016.

- Gazetën Zyrtare të Bashkimit Evropian, datë: 20. 12. 2013, L 347/50 EN,

REGULATION (EU) No 1288/2013 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT

AND OF THE COUNCIL of 11 December 2013 establishing Èrasmus+`: the

Union programme for education, training, youth and sport and repealing

Decisions No 1719/2006/EC, No 1720/2006/EC and 1298/2008/EC.

- Komisioni Evropian (2012), Raporti mbi Studimin e Fizibilitetit për Marrëveshjen

e Stabilizim-Asociimit ndërmjet Bashkimit Evropian dhe Kosovës, {SWD (2012)

339}, Bruksel, 10. 10. 2012. COM(2012) 602.

- Komisioni Evropian (2013), Raporti i Progresit 2013 për Kosovën, SWD (2013)

416, Bruksel, 16.10.2013.

- Komisioni Evropian (2014), Raportin e Progresit 2014 për Kosovën, Komunikata

nga Komisioni për Parlamentin dhe Këshillin Evropian, Komitetin Ekonomik dhe

Social dhe Komitetin e Rajoneve, SWD (2014) 306 final, Bruksel, 8.10.2014,

- Komisioni Evropian (2015), Raporti i vitit 2015 për Shqipërinë SEK(2015) 1421.

- Komisioni Evropian (2015), Raporti për Kosovën 2015, Shoqërim i dokumentit,

SWD(2015) 215 final, Bruksel, 10.11.2015.

- Komisioni Evropian (2016), Raporti i vitit 2016 për Shqipërinë, të Komisionit

Evropian, “Dokument pune i stafit të Komisionit, DPS (2016) 364, Bruksel, 9. 11.

2016.

- Komisioni Evropian (2016), Raporti për Kosovën 2016, Dokument pune i stafit të

Komisionit, {COM (2016) 715 final}, SWD(2016) 363 final, Bruksel, 9.11.2016.

- Komisioni Evropian, “Programi i Asistencës CARDS për Ballkanin Perëndimor,

Dokumenti Strategjik Rajonal”, duke përfshirë në Aneks: Programin Indikativ

Shumëvjeçar, 2002-2006.

- Komisioni Evropian, Raporti i tretë i Progresit të Kosovës mbi plotësimin e

kërkesave të Udhërrëfyesit për liberalizimin e vizave, Komisioni Evropian,

Bruksel, 2015.

- Komunikata e Komisionit - Një e ardhme evropiane për Kosovën /*COM /

2005/0156 final*/.

- Konferenca e Berlinit, Deklarata e Përbashkët e Samitit të Berlinit, më 28 gusht

2015.

- Konferenca e Vjenës, Deklarata e përbashkët mbi bashkëpunimin rajonal të të

rinjve të vendeve të Ballkanit Perëndimore, 27 gusht 2015.

- Konkluzionet e Presidencës (2004), Bruksel, më 17 dhe 18 qershor 2004. PE

346.553, EN, Bolletin 21.6.2004.

- Konventa e Shëngenit (1985), OJ L 239, 22.9.2000.

186

- Official Journal of the European Union, 19.3.2008, EN L 80/46, Council Decision

2008/213/EC of 18 February 2008 on the principles, priorities and conditions

contained in the European Partnership with Serbia including Kosovo as defined

by the United Nations Security Council Resolution 1244 of 10 June 1999 and

repealing Decision 2006/56/EC.

- Official Journal of the European Union, 20.3.2004, EN L 84/13,

STABILISATION AND ASSOCIATION AGREEMENT between the European

Communities and their Member States, of the one part, and the former Yugoslav

Republic of Macedonia, of the other part.

- Official Journal of the European Union, 28.1.2005, EN, L 26/3,

STABILISATION AND ASSOCIATION AGREEMENT between the European

Communities and their Member States, of the one part, and the Republic of

Croatia, of the other part.

- Official Journal of the European Union, 7.2.2006, EN L 35/32, Council Decision

2006/56/EC of 30 January 2006 on the principles, priorities and conditions

contained in the European Partnership with Serbia and Montenegro including

Kosovo as defined by the United Nations Security Council Resolution 1244 of 10

June 1999 and repealing Decision 2004/520/EC.

- Official Journal of the European Union, L 227/21, EN, 26.6.2004, Council

Decision of 14 June 2004 on the principles, priorities and conditions contained in

the European Partnership with Serbia and Montenegro including Kosovo as

defined by the United Nations Security Council Resolution 1244 of 10 June 1999,

(2004/520/EC).

- Official Journal of the European Union, L 42/92, EN, 16.2.2008, Council Joint

Action 2008/124/CFSP of 4 February 2008 on the European Union Rule of Law

Mission in Kosovo, EULEX KOSOVO.

- Political Resolution (The Hague Congress, 7-10 May 1948).

- Presidency Conclusion (2004), Brussels, dt. 17-18 June 2004, bulletin 21. 6. 2004,

PE 346.553, EN 2004.

- Presidency Conclusions (2000), Lisbon European Council 23 and 24 March 2000.

- Programme of the Government of the Republic of Croatia for the adoption and

implementation of the acquis for year (2012).

- Reflections and scenarios for the EU27, White paper on the future of Europe and

the way forward, The White paper presented by the Jean-Claude Juncker,

President of the European Commission on 1 March 2017.

- Regulation (EU) 2016/399 of the European Parliament and of the Council of 9

March 2016 on a Union Code on the rules governing the movement of persons

across borders (Schengen Borders Code), Official Journal of the European Union,

EN, L 77/1, 23. 3. 2016.

187

- Regulation (EU) No 231/2014 of the European Parliament and of the Council of

14 March 2014 establishing an Instrument for Pre-accession Assistance (IPA II),

European Journal of the European Union, EN, L 77/11, 15. 3. 2014.

- Rezoluta e Parlamentit Evropian me datë 5 Shkurt 2009 për Kosovën dhe rolin e

BE-së.

- Rregullore (BE) 2016/399 e Parlamentit dhe Këshillit Evropian për kodin e

Bashkimit mbi rregullat që qeverisin me lëvizjen e personave përtej kufijve (Kodi

i Kufijve të Shëngenit).

- The Council of the European Union, Council Regulation (EC) No 533/2004 of 22

March 2004 on the establishment of European partnerships in the framework of

the stabilisation and association process, Official Journal of the European Union,

L 86/1, EN, 24.3.2004.

- The Energy Community Treaty, Official Jurnal of the European Union, L 198/18

EN, 20.7.2006.

- Traktati i Amsterdamit (1997), Traktati për Bashkimin Evropian, OJ C340,

10.11.1997.

- Traktati i Funksionimit të Bashkimit Evropian (versioni i konsoliduar 2008), OJ C

115, 9.5.2008.

- Traktati i Lisbonës (2007), OJ C 306, 17.12.2007.

- Traktati i Mahstritit (1992), Traktati mbi Bashkimin Evropian, OJ C 191,

29.7.1992.

- Traktati i Nices (2001), OJ C 80, 10.3.2001.

- Traktati i Parisit (1951), për krijimin e Komunitetit Evropian të Qymyrit dhe

Çelikut.

- Traktati i Romës (1957), për krijimin e Komunitetit Ekonomik Evropian.

- Traktati mbi Bashkimin Evropian (versioni i konsoliduar 2006), OJ C321E,

29.12.2006.

- Traktati për krijimin e Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike

(EUROATOM) (1957).

- Traktati për krijimin e Kushtetutës për Evropë (2004), OJ C 310, 16.12.2004.

- Veprimi i Përbashkët i Këshillit 2008/124/CFSP, datë 4 shkurt 2008, për misionin

e BE-së për Sundim të Ligjit në Kosovë, EULEX Kosovë.

Akte të legjislacionit të Kosovës

- Agreements Regarding, Regional Representation and Cooperation, Agreed

Conclusions 24 February 2012.

- Korniza Kushtetuese për Vetëqeverisje të Përkohshme, Rregullorja e UNMIK-ut

nr. 2001/9, Prishtinë, shpallur më 15 maj 2001.

- Kuvendi i Republikës së Kosovës, Kushtetuta e Kosovës (2008) hyrja në fuqi me

15 qershor 2008.

188

- Kuvendi i Republikës së Kosovës, Programi Kombëtar për Zbatimin e

Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (PKZMSA) 2017 - 2021, mars 2017.

- Kuvendi i Republikës së Kosovës, Vendimi Nr. 05-V-246 për miratimin e

Programit Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, më 10

mars 2016.

- Ligji nr. 04/L-237 për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit nr. 04/L-042 për

prokurimin publik në Republikën e Kosovës, me 19.9.2011.

- Ligji nr. 05/L-053 për Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të

Specializuar, me 31.8.2015.

- Ligjin Nr. 03/L-073 për Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës, 2008.

- Ligjin Nr. 03/L-256 për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit nr. 03/L-073 për

Zgjedhjet e Përgjithshme në Republikën e Kosovës, 2010.

- Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit ndërmjet Kosovës, në njërën anë, dhe

Bashkimit Evropian dhe Komunitetit Evropian të Energjisë Atomike, në anën

tjetër, Gazeta Zyrtare e BE-së, L 71/3, 16.3.2016.

- Planin Gjithëpërfshirës për zgjedhjen e statusit politik të Kosovës, përkthim zyrtar

me 26 mars 2007.

- Qeveria e Kosovës, “Planin e Veprimit për liberalizimin e vizave”, Prishtinë, prill

2013.

- Qeveria e Kosovës, “Udhëzimet për përgatitjen e raportit”, Raporti tremujor për

zbatimin e Programit Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-

Asociimit (PKZMSA), 2016.

- Qeveria e Kosovës, Rregullore nr. 13/2013 për shërbimin ligjor qeveritar,16. 5.

2013.

- Qeveria e Kosovës, Udhëzime Praktike për Përafrimin e Legjislacionit të

Republikës së Kosovës me Legjislacionin e Bashkimit Evropian, prill 2014.

- Qeveria e Kosovës, Vendimi nr. 02/113 për aprovimin në parim të Projekt-

marrëveshjes kornizë ndërmjet Bashkimit Evropian dhe Kosovës për parimet e

përgjithshme për pjesëmarrjen e Kosovës në Programet e Bashkimit Evropian,

datë 16.1.2013.

- Qeveria e Kosovës, Vendimi Nr. 06/64, për miratimin e Programit Kombëtar për

Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (PKZMSA), më 16 dhjetor

2015.

- Rregullore (QRK) nr. 02/2015 për procesin e përkthimit të acquis të BE-së në

gjuhët zyrtare të Republikës së Kosovës.

- Rregullorja e punës së Kuvendit të Republikës së Kosovës, Prishtinë, 29 prill

2010.

- Udhëzime praktike për përafrimin e legjislacionit të Republikës së Kosovës me

legjislacionin e Bashkimit Evropian, hartuar nga Qeveria e Kosovës me

mbështetjen e Projektit të GIZ-it gjerman në Kosovë, Prishtinë, prill 2014.

189

Web-faqet e shfrytzyara

Web-faqja zyrtar e BE-së: www.europa.eu, përkatësisht Komisionit Evropian:

http://ec.europa.eu/enlargement/policy/steps-towards-

joining/index_en.htmhttps://ec.europa.eu/transport/themes/infrastructure_en dhe


Web-faqja zyrtare e Ministrisë së Jashtme dhe Çështje Evropiane të Kroacisë,

struktura e negociatave: http://www.mvep.hr/en/croatia-and-the-european-

union/negotiation-process/negotiation-structure/

Fletushkë njoftuese nga Parlamenti Evropian:

http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/en/displayFtu.html?ftuId=FTU_6.5.

2.html

Financial Time: https://www.ft.com/content/620509da-0968-11e7-ac5a-

903b21361b43?mhq5j=e1

Publikim nga EIPA:

http://www.eipa.eu/files/repository/eipascope/20120710143924_WKO_Eipascope

2012.pdf

Ministria e Integrimit e Shqipërisë, 15 Pyetje për Bashkimin Evropian:

http://euforalbania.info/sites/default/files/publikime/13.15%20Pyetje%20per%20

Bashkimin%20Europian%20(Shqip).pdf

North Atlantic Treaty Organization:

https://www.nato.int/cps/ua/natohq/topics_67656.htm




https://ec.europa.eu/transport/themes/infrastructure_en










http://euforalbania.info/sites/default/files/publikime/13.15%20Pyetje%20per%20Bashkimin%20Europian%20(Shqip).pdf

http://euforalbania.info/sites/default/files/publikime/13.15%20Pyetje%20per%20Bashkimin%20Europian%20(Shqip).pdf

https://www.nato.int/cps/ua/natohq/topics_67656.htm

190

Shtojca

Pyetësorë

Ky pyetësor është përgatitur për realizimin e një hulumtimi kërkimor për qëllime të

përdorimit akademik në kuadër të studimeve të doktoratës.

I. Të dhënat hyrëse.

1. Vendi/komuna: ______________

II. Pyetjet e parashtruara.

2. Gjinia: M □ F □

3. Mosha: { }

4. Niveli i arsimimit: fillor □

i mesëm □

bachelor □

master □

doktoraturë □

profesional □

5. Marrëdhënie e punës: i punësuar □

i pa punësuar □

6. A keni udhëtuar ndonjëherë jashtë Kosovës? Po □

Jo □

III. Njohuri rreth perspektivës së Kosovës për anëtarësimin në BE.

Përgjigju në secilën nga pyetjet e parashtruara në vijim, duke përdorur Po ose Jo.

Po Jo

7. A keni dëgjuar për Bashkimin Evropian?

8. A mendoni se Kosova ka perspektivë në Bashkimin Evropian?

9. A mendoni se Kosova do të bëhet anëtare e Bashkimit Evropian,

pas rreth 10 vjetëve të ardhshme?

10. A jeni të sigurt se interesi i Kosovës është të bëhet anëtare e

Bashkimit Evropian?

11. A mendoni se institucionet e Kosovës janë duke i bërë veprimet e

191

nevojshme për arritjen e qëllimit nacional, pra anëtarësimin?

12. A është zgjedhje e duhur dhe i mirë integrimi evropian për

Kosovën?

13. A mendoni se pengesat që i bëhen Kosovës nga fqinjët (kryesisht

nga Serbia) ndikojnë në avancimin e procesit të anëtarësimit?

14. A kanë institucionet e Kosovës një strategji ose plan të qartë për

t‟u bërë anëtare e BE?

15. A është duke u bërë sa duhet për informimin e qytetarëve në

Kosovë lidhur me procesin e integrimit evropian?

16. A keni njohuri elementare për Marrëveshjen e Stabilizim-

Asociimit (MSA) për Kosovën (çka është në të vërtetë)?

17. A mendoni se është duke u zbatuar MSA-ja, sipas jush?

18. A keni udhëtuar në ndonjë nga shtetet e Evropës, përkatësisht të

Bashkimit Evropian?

19. A jeni optimist për qëllimet e Kosovës lidhur me anëtarësimin në

BE?

20. A mendoni se Kosova do të anëtarësohet në BE në të njëjtën

kohë me vendet fqinja të rajonit (si: Shqipëria, Serbia, Mali i Zi

dhe Maqedonia)?

21. Nëse Serbia do të anëtarësohet e para në BE, a mendoni se do ta

bllokojë anëtarësimin e Kosovës për shkak të së kaluarës?

192

I. Anketa me të dhëna tjera

Me përdorimin e mposhtëm të shkronjave A deri në D, ju mund ta vlerësoni çdo përgjigje

të dhënë në vazhdim.

A - asnjëherë; B - ndonjëherë; C - shpeshherë; D - gjithmonë.

22. Sa shpesh keni udhëtuar në shtetet anëtare555

të BE-së?

A B C D

23. Si rezultat i politikës qeverisëse, Kosova ndodhet në vendin e

fundit në rajon sa i përket anëtarësimit, por kjo do të mbetet

vetëm në dorën e institucioneve të saj.

A B C D

24. Për shkak të situatës politike dhe ekonomike në vend, jam

ndalur dhe kam menduar që është më mirë të largohem nga

Kosova.

A B C D

25. Mos heqja e vizave për qytetarët e Kosovës për të udhëtuar

në Zonën Shëngen, a mendoni se është rezultat vetëm i

mospërmbushjes së kritereve për liberalizim të vizave?

A B C D

26. A ju ka shkuar ndërmend se mos heqja e vizave për qytetarët

e Kosovës është fajtore kryesore vetë BE-ja?

A B C D

27. Ju nuk ndiheni mirë kur vazhdimisht thuhet se shkalla e

korrupsionit në Kosovë është pengesë për avancim të

agjendës evropiane.

A B C D

28. A pajtoheni me vendimet e institucioneve të Kosovës dhe

nëse një vendim i tillë është në mospërputhje me interesat

tuaja?

A B C D

29. Nëse nuk pajtoheni me vendimet e institucioneve të Kosovës,

a vendosni të reagoni?

A B C D

555

Siç janë: Gjermania; Franca, Italia, Belgjika, Holanda, Luksemburg, Britania e Madhe (pas referendumit

në vitin 2016, më 29 prill 2017 ka nisur procesin e daljes nga BE-ja), Irlanda, Greqia, Spanja, Portugalia,

Austria, Danimarka, Suedia, Finlanda, Letonia, Lituania, Estonia, Polonia, Çekia, Sllovakia, Sllovenia,

Hungaria, Malta, Qiproja, Rumania, Bullgaria dhe Kroacia.

193

I. Të dhënat në bazë të vlerësimit

Kjo pjesë duhet përgjigjur me numër si më poshtë, nga 1 deri në 5, përgjigjet të cilat e

japin vlerësimin e caktuar të procesit.

1 - shumë dobët; 2 - dobët; 3 - mirë; 4 - shumë mirë; 5 - shkëlqyeshëm.

30. Sa është duke përparuar Kosova në çështjen e Zgjerimit të subjektivitetit

ndërkombëtar, pranimit në organizatat dhe në institucione të ndryshme

ndërkombëtare?

1 2 3 4 5

31. A janë të informuar qytetarët aq sa duhet nga institucionet që i përfaqësojnë, siç është

Parlamenti, Qeveria, institucionet e pavarura etj.?

1 2 3 4 5

32. Pasi mediet në Kosovë e luajnë një rol të rëndësishëm për informimin tuaj, cili është

vlerësimi i ndikimit të tyre të drejtë për ngjarjet që ndodhin në përgjithësi?

1 2 3 4 5

194

ABSTRAKTI

Procesi i anëtarësimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor mbetet ende njëra nga sfidat kryesore të procesit

të integrimit horizontal të Bashkimit Evropian. Kosova, për arsye të kaluarës, është rast më kompleks i

ndërtimit të marrëdhënieve me Bashkimin Evropian. Ndryshimet në këtë rajon kanë filluar që pas

shpërbërjes së ish-Jugosllavisë me krijimin e perspektivës për integrim evropian të shteteve, të cilat sapo

ishin krijuar. Kosova, për shkak të procesit politik, administrimit ndërkombëtar të Organizatës së Kombeve

të Bashkuara (administrimit civil dhe ushtarak), mbikëqyrjes ndërkombëtare të pavarësisë pas deklarimit të

saj, si dhe refuzimit të njohjes nga pesë shtete anëtare të Bashkimit Evropian, ka bërë që të jetë vendi i

fundit në procesin e anëtarësimit. Megjithatë, pjesë e kontributit më të madh në shtetndërtimin në Kosovë

është vetë Bashkimin Evropian, që gjithashtu është me kontributin më të madh në investimin për krijimin e

paqes së qëndrueshme në këtë rajon. Prandaj, prania e tij ka qenë e pashembullt deri më tani, posaçërisht në

Kosovë, jo vetëm për shkak të aspektit kuantitativ, por dhe për shkak të përgjegjësive të misionit të vet në

Kosovë.

Përveç statusit politik në procesin e integrimit evropian të Kosovës, rol të rëndësishëm luajnë institucionet

(si Parlamenti, Ekzekutivi dhe institucionet e pavarura), procesi i harmonizimit dhe përafrimit të

Legjislacionit me “acquis2, si dhe bashkëpunimi me institucionet ndërkombëtare që janë të pranishme.

Procesi i anëtarësimit evropian të rajonit në përgjithësi varet nga bashkëpunimi ndërfqinjësor dhe rajonal,

duke krijuar perspektivë të sigurt evropiane. Kurse për ta ofruar një pasqyrë të qartë të sfidave të këtyre

vendeve, në këtë punim janë analizuar marrëdhëniet e tyre në procesin e anëtarësimit. Së fundmi, përveç

analizës lidhur me të ardhmen e Bashkimit Evropian, ky punim synon t‟i analizojë edhe aspektet teorike

lidhur me të ardhmen e Kosovës dhe të rajonit.

Fusha e studimit: Politika dhe Qeverisja në Evropë

Fjalë kyçe: Procesi i anëtarësimit, Bashkimin Evropian, Kosova, Ballkani Perëndimor, Procesi i

Stabilizim-Asociimit.

ABSTRACT

The process of accession of the Western Balkan countries remains a major challenge in the process of the

horizontal EU integration. Because the past, Kosovo is more complex example of relations with the

European Union. In this region, the changes started after the breakup of the former Yugoslavia and creating

European integration perspective for the newly created states. Kosovo because of the political process,

international administration of the United Nations (civil and military administration), international

independence after its declaration, and the refusal of recognition from five EU member states, it has

affected to be the last country in the accession process. However, part of the largest contribution to state-

building in Kosovo, is the European Union itself, and which it‟s also one of the main contributors to peace

and investment in this region. Therefore, its presence has been unprecedented until now, particularly in

Kosovo, not only because of the quantitative aspect, but because the mission responsibilities.

Except political status in the European integration process of Kosovo the role of the institutions (such as the

parliament, the executive and independent institutions), the process of harmonization and approximation of

legislation with EU Acquis, and cooperation with international institutions presents. The process of EU

accession the region generally it depends on neighborly and regional cooperation by creating a secure

European perspective. And to provide a clear picture the challenges of these countries, this paper analyzes

their relationship in the accession process. Finally, in addition to analysis about the future of the European

Union, through this study are intended analytical explanations on theoretical aspects on the future of

Kosovo and the region.

Field of study: Politics and Governance in Europe.

Keywords: The European integration process, the European Union, Kosovo, Western Balkans, the

Stabilisation and Association Process.

Documents

SFIDAT E VENDEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR …doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2018/06/...e kanë një të kaluar të përbashkët historike dhe kulturore me shtetet anëtare