213
เจดียในประเทศไทยหลัง .. 2475 โดย นาย ธัชชัย ยอดพิชัย วิทยานิพนธนี้เปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตรศิลปะ ภาควิชาประวัติศาสตรศิลปะ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร ปการศึกษา 2546 ISBN 974 – 641 – 037 –7 ลิขสิทธิ์ของบัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร

Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

เจดียในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475

โดยนาย ธัชชัย ยอดพิชัย

วิทยานิพนธนี้เปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิตสาขาวิชาประวัติศาสตรศิลปะภาควิชาประวัติศาสตรศิลปะ

บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากรปการศึกษา 2546

ISBN 974 – 641 – 037 –7ลิขสิทธิ์ของบัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร

Page 2: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

THE EVOLUTION OF CHEDI IN THAILAND AFTER 1932 A.D.

ByTatchai Yodpichai

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the DegreeMASTER OF ARTS

Department of History of ArtGraduate School

SILPAKORN UNIVERSITY2003

ISBN 974 – 641 – 037 –7

Page 3: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

บณัฑติวทิยาลยั มหาวทิยาลยัศลิปากร อนมุตัใิหวทิยานพินธเรือ่ง “เจดยีในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475” เสนอโดย นายธัชชัย ยอดพิชัย เปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตรศิลปะ

..............................................................(ผูชวยศาสตราจารย ดร.จิราวรรณ คงคลาย)

คณบดีบัณฑิตวิทยาลัยวันที่...........เดือน.........................พ.ศ............

ผูควบคุมวิทยานิพนธศาสตราจารย ดร.สันติ เล็กสุขุม

คณะกรรมการตรวจสอบวิทยานิพนธ

....................................................ประธานกรรมการ(ผูชวยศาสตราจารย ดร.ศักดิ์ชัย สายสิงห)............/.............../..........

....................................................กรรมการ(ศาสตราจารย ดร.สันติ เล็กสุขุม)............/.............../..........

....................................................กรรมการ(อาจารย บวรเวท รุงรุจี)............/.............../..........

Page 4: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

K43317003 : สาขาวิชาประวัติศาสตรศิลปะคําสําคัญ : เจดียในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475

ธัชชัย ยอดพิชัย : เจดียในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 (THE EVOLUTION OF CHEDI IN THAILAND AFTER 1932 A.D.) อาจารยผูควบคุมวิทยานิพนธ : ศาสตราจารย ดร.สันติ เล็กสุขุม. 195 หนา. ISBN 974 – 641 – 037 – 7

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษากระบวนการทางวิวัฒนาการของเจดียในประเทศไทยท่ีสรางขึ้นหลังป พ.ศ. 2475 ในประเด็นความหมายและรูปแบบของเจดีย โดยกําหนดเจดียจํานวนหนึ่งเพื่อเลือกมาเปนตัวอยางประเด็นศึกษาวิเคราะห การศึกษาเจดียท่ีผานมาระบุถึงการสรางเจดียตั้งแตสมัยรัชกาลที่ 4 ท่ีเปลี่ยนแปลงจากแนวสืบทอดตามแนวทางวิวัฒนาการ เปนการยอนกลับไปจําลองแบบจากเจดียในสมัยอดีตราชธานี เชน สุโขทัย หรืออยุธยา แตเหตุการณสําคัญในสมัยรัชกาลที่ 7 คือการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 มีผลอยางสําคัญตอการสรางเจดียท่ีมีนัยเดนชัดขึ้นของการหวนกลับไปหาแบบตางๆ ของเจดียโบราณตนแบบเพื่อนํามาผสมผสานเพิ่มเติมรูปแบบใหม และเจดียท่ีสรางขึ้นใหมก็มิไดกอเกิดจากพระราชอํานาจของพระมหากษัตริย กลายมาอยูในความอุปถัมภตามความศรัทธาของพุทธศาสนิกชน ซึ่งพระสงฆยังมีบทบาทสําคัญในการสรางเจดียตามวัดวาอารามตางๆ อยูมาก

ขอสรุปจากผลการวิจัยนั้นแบงออกเปน 2 ประเด็น คือ1. ความหมายของเจดียโดยหลักยังเปนสิ่งกอสรางอันควรแกการเคารพบูชาที่บรรจุพระบรม

สารีริกธาตุ หรือพระอัฐิพระมหากษัตริย หรือสิ่งเกี่ยวเนื่องในพระพุทธศาสนาตามความเชื่อโบราณ แตมีอีกนัยหนึ่งที่แปรเปลี่ยน คือ เพื่อบรรจุอัฐิของบรรพบุรุษ และในปจจุบันก็มีปรากฏการสรางเจดียจําลองประดับโรงแรมทันสมัย ซึ่งมิไดสื่อถึงความหมายของการเปนเจดียในพระพุทธศาสนาอยูเลย

2. รูปแบบของเจดียโบราณตนแบบเปนสัญลักษณเพื่อระลึกถึงความศรัทธาศักดิ์สิทธิ์ท่ีเจดียหลัง พ.ศ. 2475 หยิบยืมมาและเพิ่มเติมลักษณะใหม เชน ประโยชนใชสอยตามความนิยมของยุคสมัย รูปแบบของเจดียจึงเปลี่ยนไปจนกระทั่งเปนรูปแบบใหม รวมถึงการจําลองยอแบบเปนเจดียซีเมนตนําไปตั้งไวภายในวัดเพื่อบรรจุอัฐิบรรพบุรุษ ความศรัทธาและการยอมรับเจดียโบราณตนแบบที่เปนแรงบันดาลใจในการสรางเจดียสมัยใหมจะจํากัดอยูในหมูผูท่ีใกลชิดผูสรางหรือผูออกแบบเจดียในวัดท่ีเลือกมาเปนตัวอยางประเด็นศึกษา

การวิจัยครั้งนี้ยังพบวา รูปแบบเจดียท่ีสรางขึ้นใหมแฝงแนวคิดการสรางเอกลักษณใหมของเจดียใหเกิดขึ้น เพื่อผลทางการดึงดูดพุทธศาสนิกชนใหเขาวัดปฏิบัติธรรม และบริจาคทรัพยเพื่อทําบุญบูรณปฏิสังขรณเสริมสรางวัดวาอาราม ตลอดจนการดําเนินกิจกรรมทางพุทธศาสนาของวัด อันสะทอนบริบทของสังคมไทยในปจจุบัน

ภาควิชาประวัติศาสตรศิลปะ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร ปการศึกษา 2546ลายมือช่ือนักศึกษา......................................................................................ลายมือช่ืออาจารยผูควบคุมวิทยานิพนธ......................................................

Page 5: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

K43317003 : MAJOR : HISTORY OF ARTKEY WORD : CHEDI IN THAILAND AFTER 1932 A.D.

TATCHAI YODPICHAI : THE EVOLUTION OF CHEDI IN THAILAND AFTER 1932 A.D.. THESIS ADVISOR : PROF. Dr. SANTI LEKSUKHUM. 195pp. ISBN 974 – 641 – 037 –7

This research is aimed at investigating the evolution of Chedis in Thailand that werebuilt after 1932 in terms of patterns and meaning through a number of Chedis designated as theobject of this study. Previous studies on Chedis indicated that since the reign of King Rama IV,traditional Chedi construction had shifted from its evolutionary course towards imitation ofChedis of the former Thai capitals, namely Sukhothai and Ayutthaya. However, a landmarkincident in the reign of King Rama VII – the 1932 coup d’etat – brought about tremendous effectsupon Chedi construction, which apparently reverted to ancient chedis for patterns and designs. Inaddition, new Chedis are not built at the royal behest of the kings, but instead under the patronageof pious Buddhists, with local monks playing an important role in their construction.

The research has reached two conclusions as follows:1. Meaning. By and large, Chedi remains a structure of worship housing the relics of

the Lord Buddha and the ashes of late monarchs. However, they were later built by ordinary folkto contain the remains of their ancestors. It is also worth noting that replicas of Chedis have beenfashioned as modern hotel decorations, and in this way they do not reflect their meaning asBuddhist Chedis.

2. Patterns. After the year 1932, styles of ancient Chedis, which were symbols offaith and sanctity, were borrowed and new features, i.e. usage, were added to create new patternscausing Chedis to completely change in function. Small cement replicas were also built byordinary people at the temple to keep the remains of their ancestors. Faith and acceptance towardsancient Chedi prototypes that inspired the creation of contemporary Chedis are usually limitedamong those closely acquainted with the person who designs or commissions the construction ofChedis in the temples designated as the objects of study.

This research also found that the new patterns of Chedi embody the concept of creatinga new identity for the structure in the hope of attracting Buddhists to the temple so that theywould practice Dhamma and make donations for the temple renovation as well as religiousactivities, thus reflecting the current context of Thai society.

Department of History of Art Graduate School , Silpakorn University Academic Year 2003Student’s signature................................................................................Thesis Advisor’s signature...................................................................

Page 6: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

กิตติกรรมประกาศ

วิทยานิพนธฉบับนี้สําเร็จลุลวงไปไดดวยดี ดวยเกิดจากความเมตตาอยางสูงจากทานเจาอาวาสวัดวาอารามตางๆ ที่จัดสรางเจดีย ตลอดจนพระภิกษุสงฆภายในวัดที่ไดใหความอนุเคราะหดานการเก็บขอมูล ผูวิจัยจึงขอกราบขอบพระคุณเปนอยางสูงมา ณ โอกาสนี้

ขอกราบขอบพระคณุ ศาสตราจารย ดร.สันต ิ เล็กสขุมุ อาจารยทีป่รึกษาวทิยานพินธ ผูซ่ึงจดุประกายและสรางแรงบันดาลใจและแรงผลักดันใหผูวิจัยทํางานวิจัยนี้ ซ่ึงใหความเมตตาและคําแนะนําที่ดีเสมอมา

ขอกราบขอบพระคุณ ผูชวยศาสตราจารย ดร.ศักดิ์ชัย สายสิงห ประธานกรรมการตรวจสอบวิทยานิพนธ และอาจารยบวรเวท รุงรุจี แหงสํานักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ กรมศลิปากร กรรมการตรวจสอบวิทยานิพนธ ทีไ่ดกรุณาใหคาํแนะนาํทีม่คีณุคาในการปรบัปรงุแกไขวิทยานิพนธ ดวยความเมตตาเอาใจใสตลอดระยะเวลาในการดําเนินการ

การวจิยัครัง้นีไ้ดรับการสนบัสนนุทนุวจิยับางสวนจากคณุตาขุน สิทธิจาํเรญิคณุ คณุตาของผูวจิยั ซ่ึงไดรวมเดินทางเก็บขอมูลเจดียในภาคใตดวย จึงขอกราบขอบพระคุณคุณตาเปนอยางสูง มา ณ ที่นี้ดวย

ขอขอบพระคุณ คุณอา นรินทร สุทธิศรี กรุณาสละเวลารวมเดินทางสํารวจเก็บขอมูลภาคสนามเจดียในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สวนภาคอื่นๆ ของประเทศไทย คุณสุวัฒน ยอดพิชัย ผูเปนบิดา รวมเดินทางและชวยเหลือใหงานวิจัยนี้สําเร็จลุลวง

ขอขอบคุณในกําลังใจ และการใหความชวยเหลือจากพี่ๆ เพื่อนๆ นองๆ ปริญญาโทสาขาวิชาประวัติศาสตรศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร

สุดทายนี้ ขอขอบพระคุณ คุณแมสมคิด และคุณพอสุวัฒน ยอดพิชัย ที่มีสวนสําคัญยิ่งในการผลักดันสนับสนุน ใหกําลังใจ กําลังกาย กําลังทรัพย และมอบความรักความหวงใย ปรารถนาดตีอลูกชายคนนี ้ และขอบคณุ นางสาวคนัธารตัน ยอดพชิยั นองสาวผูวิจัย ที่คอยถามขาวและสงกําลังใจในการทํางานตลอดมา

Page 7: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

สารบัญ

หนาบทคัดยอภาษาไทย..................................................................................................................... งบทคัดยอภาษาอังกฤษ................................................................................................................ จกิตติกรรมประกาศ...................................................................................................................... ฉสารบัญตาราง............................................................................................................................. ฎสารบัญภาพ................................................................................................................................ ฏ

บทท่ี1 บทนํา.............................................................................................................................. 1

ความเปนมาและความสําคัญของปญหา..................................................................... 1ความมุงหมายและวัตถุประสงคของการศึกษา........................................................... 3ขอบเขตของการศึกษา................................................................................................ 3ขั้นตอนของการศึกษา................................................................................................ 4ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ........................................................................................ 4

2 เจดียกอน พ.ศ. 2475....................................................................................................... 5ความเปนมาและความหมายของเจดีย........................................................................ 5สังเขปวิวัฒนาการเจดียทรงตางๆ ในดินแดนไทย...................................................... 7

เจดียในศิลปะทวารวดี................................................................................... 7เจดียในศิลปะศรีวิชัย..................................................................................... 9เจดียในศิลปะหริภุญไชย............................................................................... 11เจดียในศิลปะสุโขทัย.................................................................................... 12เจดียในศิลปะลานนา.................................................................................... 15เจดียในศิลปะลานชาง (ลาว – อีสาน).......................................................... 17เจดียในศิลปะอยุธยา..................................................................................... 19เจดียในศิลปะรัตนโกสินทร (รัชกาลที่ 1 – 3).............................................. 23

ปฐมบทความเปลี่ยนแปลงของเจดียกอน พ.ศ. 2475.................................................. 25พระราชนิยมเจดียในรัชกาลที่ 4................................................................... 25เจดียกับการปรับเปลี่ยนในรัชกาลที่ 5 – 7..................................................... 28

Page 8: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

บทท่ี หนาพ.ศ. 2475 นัยสําคัญของความเปลี่ยนแปลงของเจดียในประเทศไทยปจจุบัน............ 35

3 เจดียในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 : ประวัติ และรูปแบบงานชาง............................... 36แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะทวารวดี.................................................................... 36

พระธาตุนาดูนตําบลพระธาตุ อําเภอนาดูน มหาสารคาม................................................... 36พระมหาธาตุเจดียศรีจันเสน วัดจันเสนตําบลจันเสน อําเภอตาคลี นครสวรรค........................................................ 41

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะภาคใต (ที่เรียกกันวาศิลปะศรีวิชัย)......................... 48เจดียวัดสระน้ําขาวตําบลบานใหม อําเภอปากพนัง นครศรีธรรมราช....................................... 49พระธาตุนอย วัดจันดีตําบลชางกลาง อําเภอฉวาง นครศรีธรรมราช............................................. 54เจดียวัดเขาสุวรรณประดิษฐบานหาดวังหิน อําเภอดอนสัก สุราษฎรธานี............................................... 59เจดียวัดเขาปูนตําบลพรหมโลก อําเภอพรหมคีรี นครศรีธรรมราช.................................... 62พระมหาธาตุเจดียพุทธธรรมบันลือ วัดราษฎรอุปถัมภตําบลบางเหรียง อําเภอทับปุด พังงา........................................................... 65เจดียสํานักวิปสสนาดอยเจดีย วัดทายางอําเภอทุงใหญ นครศรีธรรมราช................................................................... 69พระบรมธาตุเจดียเฉลิมพระเกียรติ วัดบานสวนตําบลมะกอกเหนือ อําเภอควนขนุน พัทลุง................................................. 71

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะหริภุญไชย................................................................ 76สันติเจดีย วัดสันติธรรมตําบลชางเผือก อําเภอเมือง เชียงใหม.......................................................... 78

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะสุโขทัย..................................................................... 81อาคารพุมขาวบิณฑ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราชตําบลบางพูด อําเภอปากเกร็ด นนทบุรี....................................................... 82

Page 9: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

บทท่ี หนาภูริทัตตเจดีย วัดปาภูริทัตตปฏิปทารามตําบลคลองควาย อําเภอสามโคก ปทุมธานี................................................. 84เจดียบรรจุอัฐิทรงยอดดอกบัวตูม วัดบานนาตําบลเมืองเกา อําเภอเมือง สุโขทัย............................................................. 87เจดียจําลอง โรงแรมสุโขทัยถนนสาทรใต เขตสาทร กรุงเทพมหานคร.................................................. 88

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะลานนา..................................................................... 91พระบรมธาตุเจดียศรีนครินทรามหาสันติคีรี วัดสันติคีรีตําบลแมสลองนอก อําเภอแมฟาหลวง เชียงราย......................................... 92อังคารเจดียอนาลโย วัดถํ้ากลองเพลอําเภอเมือง หนองบัวลําภู............................................................................. 97พระธาตุส่ีครูบา วัดพระพุทธบาทตากผาตําบลมะกอก อําเภอปาซาง ลําพูน............................................................... 98เจดียทรงระฆังลานนา วัดใหมผดุงเขตตําบลศาลากลาง อําเภอบางกรวย นนทบุรี.................................................. 102

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะลานชาง (ลาว – อีสาน)........................................... 104พระธาตุสัจจะ วัดลาดปูทรงธรรมตําบลทาล่ี อําเภอทาล่ี เลย............................................................................ 105โบสถยอดพระธาตุพนม วัดสระพังทองตําบลสะอาดสมบูรณ อําเภอเมือง รอยเอ็ด.................................................. 106พระธาตุพนมจําลอง วัดเวฬุวันตําบลในเมือง อําเภอเมือง รอยเอ็ด.............................................................. 109พระมหาธาตุเจดียพระจอมไทยบารมีประกาศ วัดไชยธาราราม(วัดฉลอง) ตําบลฉลอง อําเภอเมือง ภูเก็ต................................................... 111

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะอยุธยา...................................................................... 114เจดียยุทธหัตถีตําบลดอนเจดีย อําเภอดอนเจดีย สุพรรณบุรี............................................... 116เจดียสมเด็จพระนเรศวรมหาราชนุสรณตําบลเมืองงาย อําเภอเชียงดาว เชียงใหม.................................................... 119

Page 10: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

บทท่ี หนาแรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะรัตนโกสินทร.......................................................... 122

อุโบสถเจดียเกายอด วัดวังมะนาวตําบลวังมะนาว อําเภอปากทอ ราชบุรี........................................................ 122เจดียทรงระฆัง วัดตรีทศเทพวรวิหาร เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร....... 127ธรรมเจดีย วัดภูผาภิมุข อําเภอเมือง พัทลุง................................................. 133เจดียทรงปรางค วัดพระปรางคมุนีตําบลมวงหมู อําเภอเมือง สิงหบุรี.............................................................. 135เจดียทรงเครื่อง วัดอุทัยธารามแขวงบางกะป เขตหวยขวาง กรุงเทพมหานคร........................................... 137พระมหาธาตุเจดียเฉลิมพระเกียรติ 6 รอบพระชนมพรรษา วัดเขาดินตําบลเขาดิน อําเภอบางปะกง ฉะเชิงเทรา................................................... 140

4 วิเคราะหสรุปความเปล่ียนแปลงของเจดียในปจจุบัน...................................................... 146ความเปลี่ยนแปลงดานความหมายและความศรัทธาของเจดีย.................................... 146ความเปลี่ยนแปลงดานรูปแบบของเจดีย.................................................................... 153

5 สรุปผลการศึกษาและขอเสนอแนะ.................................................................................. 176

บรรณานุกรม........................................................................................................................... 179

ภาคผนวก................................................................................................................................ 185ภาคผนวก ก. ตัวอยางการเผยแพรประชาสัมพันธเจดียสรางขึ้นใหมในปจจุบัน.. 185ภาคผนวก ข. คําอธิบายศัพทเรียกองคประกอบเจดียในประเทศไทย................... 189

ประวัติผูวิจัย............................................................................................................................ 195

Page 11: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

สารบัญตาราง

ตารางที่ หนา

1 การวิเคราะหความเปลี่ยนแปลงดานความหมายและความศรัทธาของเจดีย............... 151

2 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะทวารวดี............................. 156

3 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะภาคใต (ศิลปะศรีวิชัย)...... 158

4 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะหริภุญไชย......................... 162

5 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะสุโขทัย.............................. 163

6 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะลานนา............................... 165

7 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะลานชาง (ลาว – อีสาน)...... 168

8 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะอยุธยา................................ 170

9 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะรัตนโกสินทร

กอน พ.ศ. 2475.......................................................................................................... 171

Page 12: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

สารบัญภาพ

ภาพที่ หนา1 เจดียศิลาสูง 3.90 เมตร ศิลปะทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 12............................. 82 รูปเจดียขนาบขางพระพุทธรูปปางสมาธิ ศิลปะทวารวดี พุทธศตวรรษที่ 14 –15.... 83 พระบรมธาตุไชยา อําเภอไชยา สุราษฎรธานี ศิลปะศรีวิชัย.................................... 94 พระบรมธาตุเจดีย วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร อําเภอเมือง นครศรีธรรมราช

ศิลปะภาคใต............................................................................................................... 105 เจดียกูกุด วัดจามเทวี อําเภอเมือง ลําพูน ศิลปะหริภุญไชย..................................... 116 เจดียแปดเหลี่ยม วัดจามเทวี อําเภอเมือง ลําพูน ศิลปะหริภุญไชย.......................... 127 เจดียทรงปราสาทแบบสุโขทัย เจดียประจําทิศตะวันออก วัดพระศรีมหาธาตุ

สุโขทัย ศิลปะสุโขทัย................................................................................................ 138 เจดียประธานชางลอม วัดชางลอม สุโขทัย ศิลปะสุโขทัย....................................... 139 เจดียรายทรงปราสาทหายอด วัดเจดียเจ็ดแถว ศรีสัชนาลัย ศิลปะสุโขทัย............... 14

10 เจดียประธานทรงยอดดอกบัวตูม วัดเจดียเจ็ดแถว ศรีสัชนาลัย ศิลปะสุโขทัย....... 14 11 เจดียทรงปราสาทหายอด วัดปาสัก อําเภอเชียงแสน เชียงราย ศิลปะลานนา.......... 15 12 พระธาตุหริภุญไชย วัดพระธาตุหริภุญไชย อําเภอเมือง ลําพูน ศิลปะลานนา........ 16 13 เจดียทรงระฆังแบบลานนา วัดบางกะจะ พระนครศรีอยุธยา.................................... 17 14 พระธาตุพนม (ภาพเกา) รูปทรงเดิมกอนเสริมยอด พ.ศ. 2483

อําเภอธาตุพนม นครพนม......................................................................................... 1815 พระธาตุพนมองคปจจุบัน กอใหมคอนกรีตเสริมเหล็ก พ.ศ. 2522

อําเภอธาตุพนม นครพนม......................................................................................... 1816 ปรางคพระศรีรัตนมหาธาตุ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ อําเภอเมือง ลพบุรี................. 1917 ปรางคประธานวัดราชบูรณะ นครประวัติศาสตร พระนครศรีอยุธยา ศิลปะอยุธยา 2018 เจดียทรงปราสาทยอด วัดมหาธาตุ นครประวัติศาสตร พระนครศรีอยุธยา

ศิลปะอยุธยา............................................................................................................... 2119 เจดียทรงระฆัง เจดียประธานสามองคของวัดพระศรีสรรเพชญ

นครประวัติศาสตร พระนครศรีอยุธยา ศิลปะอยุธยา................................................ 2120 เจดียศรีสุริโยทัย (เจดียเพิ่มมุม) นครประวัติศาสตร พระนครศรีอยุธยา

ศิลปะอยุธยา............................................................................................................... 22

Page 13: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

ภาพที่ หนา21 เจดียทรงเครื่อง วัดเจดียแดง นอกเกาะกรุงศรีอยุธยา อําเภอพระนครศรีอยุธยา

พระนครศรีอยุธยา ศิลปะอยุธยา................................................................................ 22 22 เจดียทอง (เจดียทรงเครื่อง) วัดพระศรีรัตนศาสดาราม กรุงเทพฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 1................................................................................. 24 23 เจดียทรงเครื่องขนาดใหญ เจดียประจํารัชกาลที่ 1 –3 วัดพระเชตุพนฯ กรุงเทพฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร................................................................................................... 24 24 เจดียรายทรงเครื่องขนาดเล็ก วัดพระเชตุพนฯ กรุงเทพฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 3................................................................................ 24 25 ปรางควัดอรุณราชวราราม เขตบางกอกใหญ กรุงเทพฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 3................................................................................. 24 26 ปาสาณเจดีย วัดราชประดิษฐฯ กรุงเทพฯ ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 4............ 27 27 พระศรีรัตนเจดีย วัดพระศรีรัตนศาสดาราม กรุงเทพฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 4................................................................................. 27 28 เจดียประจํารัชกาลที่ 4 วัดพระเชตุพนฯ กรุงเทพฯ ถายแบบจากเจดียศรีสุริโยทัย

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 4................................................................................. 27 29 เจดียทรงระฆังขนาดใหญ วัดประยุรวงศาวาส เขตธนบุรี กรุงเทพฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร สรางโดยขุนนางในรัชกาลที่ 4.................................................. 27 30 เจดียประธานทรงระฆัง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 5................................................................................. 28 31 (เจดีย) สุขุมาลนฤมิตร อนุสาวรียรูปเจดียทรงระฆัง สุสานหลวงวัดราชบพิธฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 5................................................................................. 30 32 (เจดีย) พระนางเจาสุนันทากุมารีรัตน อนุสาวรียรูปเจดียทรงปรางคหายอด

อุทยานวังสราญรมย ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 5............................................... 31 33 เจดีย (อนุสาวรีย) ทหารอาสาสงครามโลกครั้งที่ 1 มุมตะวันตกเฉียงเหนือ

ของสนามหลวง ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 6..................................................... 3334 เจดียวัดราชาธิวาสวิหาร ออกแบบโดยกรมพระนเรศวรฤทธิ์

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 6................................................................................. 34 35 เจดียสําริดจําลอง พบที่อําเภอนาดูน มหาสารคาม ศิลปะทวารวดี........................... 37 36 พระธาตุนาดูน ตําบลพระธาตุ อําเภอนาดูน มหาสารคาม....................................... 38

Page 14: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

ภาพที่ หนา 37 ใบเสมาสลักนูนสูงรูปเจดีย อําเภอนาดูน มหาสารคาม ศิลปะทวารวดี.................... 40 38 พระพิมพดินเผานาดูนจําลองขนาดใหญกวาองคจริง

ประดับที่ฐานของพระธาตุนาดูน................................................................................ 41 39 พระมหาธาตุเจดียศรีจันเสน วัดจันเสน ตําบลจันเสน อําเภอตาคลี นครสวรรค..... 42 40 ลวดลายประดับตกแตง พระมหาธาตุเจดียศรีจันเสน................................................. 45 41 ภาพคนแคระและสัตวแบกสลักจากหินทราย ประดับที่ฐานชั้นที่ 2

พระมหาธาตุเจดียศรีจันเสน....................................................................................... 46 42 สวนภายในฐานชั้นที่ 1 ที่จัดเปนพิพิธภัณฑจันเสน................................................... 47 43 เจดียวัดสระน้ําขาว ตําบลบานใหม อําเภอปากพนัง นครศรีธรรมราช.................... 50 44 ชุดฐานบัวลูกแกว 3 ฐาน รองรับทรงระฆัง พระบรมธาตุเจดีย

นครศรีธรรมราช ศิลปะภาคใต.................................................................................. 51 45 ซุมจระนําประดิษฐานรูปชาง รอบฐานชั้นลาง พระบรมธาตุเจดีย

นครศรีธรรมราช ศิลปะภาคใต.................................................................................. 51 46 สวนฐานเจดียวัดสระน้ําขาว อําเภอปากพนัง นครศรีธรรมราช................................ 51 47 แนวกําแพงที่ติดกับซุมที่ตอยื่นเปนหลังคา และเจดียมุมวัดสระน้ําขาว..................... 52 48 พระดาน ประดิษฐานภายในผนังกําแพงที่เหลืออยูรอบเจดียวัดสระน้ําขาว.............. 53 49 สวนยอดเจดียวัดสระน้ําขาว อําเภอปากพนัง นครศรีธรรมราช................................ 53 50 รายละเอียดรูปปูนปนพระสงฆสาวกพนมมือบนบัลลังกของ

สวนยอดเจดียวัดสระน้ําขาว....................................................................................... 54 51 พระธาตุนอย วัดจันดี ตําบลชางกลาง อําเภอฉวาง นครศรีธรรมราช...................... 55 52 ลักษณะทรงระฆังปอมขนาดใหญของพระธาตุนอย.................................................. 56 53 ฐานอาคารรองรับเจดียทรงระฆัง และเจดียจําลองประจํามุม พระธาตุนอย.............. 57 54 บริเวณสวนภายในชั้นที่ 2 ที่ประดิษฐานพระพุทธรูป และหุนขี้ผ้ึงพอทานคลาย..... 57 55 ภาพจิตรกรรมทศชาติชาดกรอบระเบียงทางเดินชั้นที่ 2............................................. 58 56 ฐานบัวแปดเหลี่ยมรองรับทรงระฆัง พระธาตุนอย.................................................... 58 57 ภายในคูหาองคระฆัง พระธาตุนอย........................................................................... 58 58 เจดียวัดเขาสุวรรณประดิษฐ อําเภอดอนสัก สุราษฎรธานี........................................ 60 59 สวนฐานที่เปนวิหารจัตุรมุขรองรับเจดียวัดเขาสุวรรณประดิษฐ................................ 61 60 ภายในสวนฐานเจดียวัดเขาสุวรรณประดิษฐ ที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ....... 61

Page 15: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

ภาพที่ หนา 61 ฐานสิงหเพิ่มมุมสิบสองรองรับทรงระฆังเจดียวัดเขาสุวรรณประดิษฐ...................... 61 62 เจดียวัดเขาปูน ตําบลพรหมโลก อําเภอพรหมคีรี นครศรีธรรมราช........................ 62 63 ซุมประตูทางเขาคูหาเจดียและสวนฐานเจดียวัดเขาปูน.............................................. 63 64 สวนยอดเจดียวัดเขาปูน.............................................................................................. 64 65 พระมหาธาตุเจดียพุทธธรรมบันลือ วัดราษฎรอุปถัมภ ตําบลบางเหรียง

อําเภอทับปุด พังงา.................................................................................................... 66 66 ระเบียงคด และการตกแตงฐาน พระมหาธาตุเจดียพุทธธรรมบันลือ........................ 67 67 เจดียจําลอง ทรงระฆังและสวนยอด พระมหาธาตุเจดียพุทธธรรมบันลือ................. 67 68 รูปปูนปนพระสงฆสาวกพนมมือประดับระเบียงคด

พระมหาธาตุเจดียพุทธธรรมบันลือ............................................................................ 68 69 รูปปูนปนพระสงฆสาวกพนมมือประดับฐานไพทีเจดียประธาน

วัดพระศรีมหาธาตุ สุโขทัย........................................................................................ 68 70 การตกแตงซุมพระพุทธรูปรอบทรงระฆัง พระมหาธาตุเจดียพุทธธรรมบันลือ........ 69 71 เจดียสํานักวิปสสนาดอยเจดีย วัดทายาง อําเภอทุงใหญ นครศรีธรรมราช............... 70 72 สวนยอดเจดียสํานักวิปสสนาดอยเจดีย มีบันไดเวียนขึ้นถึงภายในองคระฆัง............ 71 73 พระบรมธาตุเจดียเฉลิมพระเกียรติ วัดบานสวน ตําบลมะกอกเหนือ

อําเภอขวนขนุน พัทลุง.............................................................................................. 73 74 สวนฐานที่เปนอาคารชั้นที่ 2 และลานประทักษิณโดยรอบ....................................... 73 75 สวนฐานพระบรมธาตุเจดียเฉลิมพระเกียรติ เปนอาคารชั้นซอน............................... 74 76 ภายในสวนฐานพระบรมธาตุเจดียเฉลิมพระเกียรติ เปนกุฏิเจาอาวาส....................... 75 77 เจดียเหล่ียม วัดเจดียเหล่ียม ตําบลทุงวังตาล อําเภอสารภี เชียงใหม........................ 77 78 สันติเจดีย วัดสันติธรรม ตําบลชางเผือก อําเภอเมือง เชียงใหม.............................. 78 79 ภายในเรือนธาตุชั้นที่ 1 สันติเจดียประดิษฐานพระพุทธรูป

และเปนหองเรียนธรรม.............................................................................................. 80 80 อาคารพุมขาวบิณฑ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ตําบลบางพูด

อําเภอปากเกร็ด นนทบุรี........................................................................................... 8381 ภูริทัตตเจดีย วัดปาภูริทัตตปฏิปทาราม ตําบลคลองควาย

อําเภอสามโคก ปทุมธานี.......................................................................................... 8582 ภายในสวนฐานแปดเหลี่ยมภูริทัตตเจดีย.................................................................... 86

Page 16: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

ภาพที่ หนา 84 เจดียจําลองบนหอระฆัง วัดบานนา ตําบลเมืองเกา อําเภอเมือง สุโขทัย................. 87 85 เจดียจําลองทรงระฆัง โรงแรมสุโขทัย ถนนสาทรใต กรุงเทพฯ.............................. 89 86 เจดียจําลองทรงปรางค โรงแรมสุโขทัย ถนนสาทรใต กรุงเทพฯ............................. 89 87 เจดียประธานทรงระฆัง วัดศรีพิจิตรกิติกัลยาราม สุโขทัย........................................ 90 88 เจดียประธานทรงระฆัง วัดเจดียสูง สุโขทัย............................................................. 9089 พระบรมธาตุเจดียศรีนครินทรามหาสันติคีรี วัดสันติคีรี

อําเภอแมฟาหลวง เชียงราย....................................................................................... 93 90 อังคารเจดียอนาลโย วัดถํ้ากลองเพล อําเภอเมือง หนองบัวลําภู.............................. 97 91 พระธาตุส่ีครูบา วัดพระพุทธบาทตากผา ตําบลมะกอก อําเภอปาซาง ลําพูน......... 99 92 หองโถงภายใน พระธาตุส่ีครูบา................................................................................ 101 93 ซุมประตูโขง พระธาตุส่ีครูบา................................................................................... 101 94 เจดียทรงระฆังลานนา วัดใหมผดุงเขต ตําบลศาลากลาง

อําเภอบางกรวย นนทบุรี........................................................................................... 103 95 พระธาตุสัจจะ วัดลาดปูทรงธรรม ตําบลทาล่ี อําเภอทาล่ี เลย................................. 105 96 โบสถยอดพระธาตุพนม วัดสระพังทอง ตําบลสะอาดสมบูรณ

อําเภอเมือง รอยเอ็ด................................................................................................... 107 97 ลวดลายประดับซุมประตูโบสถยอดพระธาตุพนม

และคุณตาพัน วรรณุเสน ชางทองถ่ิน....................................................................... 108 98 อุโมงคสถานโบราณวัตถุ หรือหองโถงใตดินโบสถยอดพระธาตุพนม..................... 108 99 พระธาตุพนมจําลอง วัดเวฬุวัน ตําบลในเมือง อําเภอเมือง รอยเอ็ด........................ 110

100 สวนฐานที่สรางเปนอาคารรองรับพระธาตุพนมจําลอง.............................................. 110 101 พระมหาธาตุเจดียพระจอมไทยบารมีประกาศ วัดไชยธาราราม (วัดฉลอง)

อําเภอเมือง ภูเก็ต....................................................................................................... 112 102 โลหะปราสาท วัดราชนัดดา กรุงเทพฯ .................................................................... 113 103 สวนยอดของพระมหาธาตุเจดียพระจอมไทยบารมีประกาศ วัดไชยธาราราม........... 113 104 เจดียประธานทรงแปดเหลี่ยม วัดใหญชัยมงคล พระนครศรีอยุธยา ศิลปะอยุธยา... 114 105 เจดียยุทธหัตถี และพระบรมราชานุสาวรียพระนเรศวรมหาราช สุพรรณบุรี............ 117106 ซากฐานเจดียยุทธหัตถีโบราณภายในองคเจดีย

และการจัดนิทรรศการระบบสื่อผสม......................................................................... 118

Page 17: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

ภาพที่ หนา 107 เจดียสมเด็จพระนเรศวรมหาราชนุสรณ ตําบลเมืองงาย อําเภอเชียงดาว เชียงใหม.. 119 108 การประดับภาพปนดินเผาพระราชประวัติสมเด็จพระนเรศวรมหาราชที่ฐานเจดีย.... 121 109 อุโบสถเจดียเกายอด วัดวังมะนาว ตําบลวังมะนาว อําเภอปากทอ ราชบุรี.............. 123 110 พระปฐมเจดีย วัดพระปฐมเจดีย นครปฐม ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 4........... 124 111 ลวดลายประดับซุมประตูอุโบสถเจดียเกายอด วัดวังมะนาว...................................... 126 112 เจดียทรงระฆังองคเดิม วัดตรีทศเทพวรวิหาร กรุงเทพฯ.......................................... 127 113 พิธีบวงสรวงกอนการรื้อเจดียวัดตรีทศเทพวรวิหาร โดยพระเทพวัชรธรรมาภรณ

เพื่อสรางเจดียใหม...................................................................................................... 127 114 เจดียทรงระฆัง วัดตรีทศเทพวรวิหาร กรุงเทพฯ....................................................... 128 115 เจดียประธานและเจดียประจํามุมบนฐานสูง วัดตรีทศเทพวรวิหาร กรุงเทพฯ......... 132 116 ธรรมเจดีย วัดภูผาภิมุข อําเภอเมือง พัทลุง.............................................................. 134 117 เจดียทรงปรางค วัดพระปรางคมุนี ตําบลมวงหมู อําเภอเมือง สิงหบุรี................... 136 118 สวนยอดเจดียทรงปรางค วัดพระปรางคมุนี.............................................................. 137 119 เจดียทรงเครื่อง วัดอุทัยธาราม แขวงบางกะป เขตหวยขวาง กรุงเทพฯ.................. 139 120 การออกแบบลูกกลมขนาดตางๆ เปนกําแพงอยูรอบเจดียทรงเครื่อง

วัดอุทัยธาราม กรุงเทพฯ............................................................................................ 140 121 พระมหาธาตุเจดียเฉลิมพระเกียรติ 6 รอบพระชนมพรรษา วัดเขาดิน

อําเภอบางปะกง ฉะเชิงเทรา...................................................................................... 142 122 การเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังตกแตงภายในพระมหาธาตุเจดียฯ วัดเขาดิน

อําเภอบางปะกง ฉะเชิงเทรา...................................................................................... 143 123 การประดับตกแตงลวดลายของพระมหาธาตุเจดียฯ วัดเขาดิน

อําเภอบางปะกง ฉะเชิงเทรา...................................................................................... 144124 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี

ทรงชุดครุยปริญญากิตติมศักดิ์ ของมหาวิทยาลัยปกกิ่งฉากหลังคือทะเลสาบและเจดียถังน้ําของมหาวิทยาลัย............................................... 155

Page 18: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

สารบัญภาพ

ภาพลายเสนที่ หนา1 เจดียประธานทรงระฆัง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 5........................................................................... 292 พระธาตุนาดูน ตําบลพระธาตุ อําเภอนาดูน มหาสารคาม................................. 393 พระมหาธาตุเจดียศรีจันเสน วัดจันเสน ตําบลจันเสน

อําเภอตาคลี นครสวรรค...................................................................................... 444 พระบรมธาตุเจดีย วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร

อําเภอเมือง นครศรีธรรมราช.............................................................................. 485 เจดียกูกุด วัดจามเทวี อําเภอเมือง ลําพูน............................................................ 766 เจดียเหล่ียม วัดเจดียเหล่ียม ตําบลทุงวังตาล อําเภอสารภี เชียงใหม................ 777 เจดียประธานทรงยอดดอกบัวตูม วัดเจดียเจ็ดแถว ศรีสัชนาลัย........................ 818 เจดียทรงปราสาทหายอด วัดปาสัก อําเภอเชียงแสน เชียงราย......................... 919 พระบรมธาตุเจดียศรีนครินทรามหาสันติคีรี วัดสันติคีรี

อําเภอแมฟาหลวง เชียงราย............................................................................... 95 10 พระธาตุหริภุญไชย วัดพระธาตุหริภุญไชย อําเภอเมือง ลําพูน....................... 96 11 พระธาตุส่ีครูบา วัดพระพุทธบาทตากผา ตําบลมะกอก อําเภอปาซาง ลําพูน.. 100 12 พระธาตุพนม อําเภอธาตุพนม นครพนม.......................................................... 104 13 เจดียประธานทรงแปดเหลี่ยม วัดใหญชัยมงคล พระนครศรีอยุธยา

ศิลปะอยุธยา....................................................................................................... 115 14 พระปฐมเจดีย วัดพระปฐมเจดีย นครปฐม ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 4... 125 15 เจดียทรงระฆัง วัดตรีทศเทพวรวิหาร กรุงเทพฯ.............................................. 129 16 พระศรีรัตนเจดีย วัดพระศรีรัตนศาสดาราม กรุงเทพฯ

ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 4......................................................................... 130 17 เจดียประธานทรงระฆัง วัดพระศรีสรรเพชญ นครประวัติศาสตร

พระนครศรีอยุธยา ศิลปะอยุธยา........................................................................ 131

Page 19: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

บทที่ 1บทนํา

ความเปนมาและความสําคัญของปญหา (Statements and significance of the problems)การศกึษาประวตัศิาสตรศลิปะไทยโดยเฉพาะสถาปตยกรรมไทยในพทุธศาสนา สวนใหญ

เปนขอมูลดานเจดียรูปทรงตางๆ เนื่องจากเหลือหลักฐานคอนขางพอเพียง เจดียในที่นี้หมายถึงส่ิงกอสรางในพทุธศาสนาอนัควรแกการเคารพบชูา มทีัง้สรางขึน้เพือ่บรรจอัุฐธิาตหุรือเพือ่ประดษิฐานพระพุทธรูปหรือเพื่อเปนที่ระลึก เปนตน1 เจดียที่ประดิษฐานพระบรมธาตุของพระพุทธเจาในประเทศไทยนั้นมีที่เรียกแตกตางกันวา พระบรมธาตุ พระมหาธาตุ พระศรีมหาธาตุ หรือพระศรีรัตนมหาธาตุ ตามแตจะเรียกกัน

งานวิชาการที่บุกเบิกความรูเกี่ยวกับเจดีย “ตํานานพระพุทธเจดีย” พระนิพนธสมเด็จ-พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ทรงอธิบายถึงความรูพื้นฐาน เหตุของการสรางและรูปแบบเจดียสมัยตางๆ ทรงกลาวครอบคลุมเจดียทั้ง 4 ประเภทที่มีกําหนดในพระพุทธศาสนาคือ ธาตุเจดีย หมายถึงส่ิงกอสรางที่บรรจุอัฐธาตุของพระพุทธเจา บริโภคเจดีย หมายถึงสถานที่เกี่ยวกับเหตุการณสําคัญ ไดแก สังเวชนียสถาน ธรรมเจดีย หมายถึงคําภีรในพุทธศาสนา เชนพระไตรปฎก และ อุเทสกิะเจดยี คอืของทีส่รางเพือ่อุทศิแดพระพทุธเจา เชน พระพทุธรปู เปนตนทรงแทรกเกร็ดเรื่องราวประกอบไวอยางนาสนใจ2

มีการศึกษาวิวัฒนาการของเจดียรูปทรงตางๆ ในประเทศไทย ที่สรางขึ้นในสมัยตางๆในอดีต เชน “ความเปนมาของสถูปเจดียในสยามประเทศ” อันเปนงานคนควาของอาจารยน. ณ ปากน้ํา ที่เสนอเนื้อหาสําคัญของรูปแบบหลากหลายตางยุคตางสมัยของเจดียที่ปรับเปลี่ยนมาโดยลําดบั3 รวมถึงการศกึษาวจิยัรูปแบบเฉพาะยคุสมยั เชน เจดยีสมยัสุโขทยั หรือเจดยีสมยัอยุธยา

1สันติ เล็กสุขุม, เจดีย : ความเปนมาและคําศัพทเรียกองคประกอบเจดียในประเทศไทย, พิมพคร้ังที่ 4

(กรุงเทพฯ : สํานักพิมพมติชน, 2545), 17.2สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ, ตํานานพระพุทธเจดีย (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพ

มติชน, 2545), 19 – 25.3น. ณ ปากน้าํ [นามแฝง], ความเปนมาของสถปูเจดยีในสยามประเทศ (กรุงเทพฯ : สํานกัพมิพเมอืงโบราณ,

2529).

Page 20: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

2

และสมัยรัตนโกสินทรตอนตน อาทิงานวิจัย “เจดียเพิ่มมุม เจดียยอมุมสมัยอยุธยา” โดยอาจารยสันติ เล็กสุขุม ซ่ึงไดศึกษาถึงจุดเริ่มตนและพัฒนาการในระยะเวลาตอมา4

นอกจากนี ้ยงัมงีานคนควาเกีย่วกบัเจดยีทีม่ขีอบเขตการศกึษาครอบคลมุพืน้ทีเ่ฉพาะ อาทิ“พระเจดยีเมอืงเชยีงใหม” ทีศ่กึษาเจดยีโบราณสถานในเมอืงเชยีงใหมอยางครบถวน5 พระธาต ุ หรือธาตุ ภาษาถิ่นในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยที่หมายถึงเจดีย ก็มีปรากฏในงาน “ธาตุอีสาน”6

อีกหนึ่งงานวิจัยดานเจดียในประเทศไทยสําหรับงานวิทยานิพนธที่ศึกษาประเด็นเกี่ยวกับเจดียเกือบทั้งหมดศึกษาเจดียใน

สมัยอยุธยาและสมัยรัตนโกสินทรตอนตน “การศึกษาเจดียในจังหวัดลําพูน” เปนวิทยานิพนธอีกสวนหนึ่งที่ศึกษาประเด็นอื่นๆ ประเด็นที่นาสนใจ คือ นอกจากศึกษาเจดียที่เปนโบราณสถานวิทยานิพนธฉบับนี้ยังศึกษาเจดียที่สรางขึ้นใหมจนถึงปจจุบัน (พ.ศ. 2540) ในจังหวัดลําพูนดวย7

จากที่ไดกลาวมาเปนเพียงสังเขปของการศึกษาประวัติศาสตรศิลปะไทยที่ศึกษาเรื่องของเจดยีซ่ึงมเีนือ้หาสาระวาดวยเจดยีทีเ่ปนโบราณวตัถุสถาน แตเจดยีทีส่รางขึน้ใหมหลัง พ.ศ. 2475จนถึงปจจุบันยังมีอยูเปนจํานวนมาก และยังไมปรากฏวามีการศึกษาคนควาอยางจริงจัง อยางไรก็ดีแมการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 มิใชปฐมบทแหงความเปลี่ยนแปลงของเจดีย เพราะเงื่อนไขการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นแลวตั้งแตสมัยรัชกาลที่ 4 ที่พระองคทานทรงสรางเจดียโดยเปลี่ยนจากแนวสืบทอดตามแนวทางวิวัฒนาการเปนการยอนกลับไปจําลองแบบจากเจดียในสมัยอดีตราชธานี เชน สุโขทัย หรืออยุธยามาสรางขึ้นในสมัยของพระองค การที่กลับมามีพระราชนิยมคงดวยทรงเหน็วาเปนแบบอยางเจดยีของราชธานดีัง้เดมิ โดยเฉพาะเจดยีทรงระฆงั8 อนึง่ ผลกระทบจากกระแสวัฒนธรรมและเทคโนโลยีจากชาติตะวันตกที่เพิ่มขึ้นและสงผลในรัชกาลตอๆ มาทําให

4สันติ เล็กสุขุม, เจดียสมัยสุโขทัย ที่วัดเจดียเจ็ดแถว (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2534) ; และ

สันติ เล็กสุขุม, เจดียเพิ่มมุม เจดียยอมุมสมัยอยุธยา (กรุงเทพฯ : อมรินทรการพิมพ, 2529) ; อาจารยสันติ ไดเพิ่มเติม ขอมูลใหมวา ผลการวิจัยเรื่อง เจดียเพิ่มมุม เจดียยอมุมสมัยอยุธยา (2529) เรียกเจดียในอยุธยายุคปลายซึ่งไมมีเรือนธาตุแลววา เจดียยอมุม ที่ถูกควรเรียกวาเปนเจดียเพิ่มมุม ทั้งนี้ไมไดขัดแยงกับผลการวิจัยวิวัฒนาการดานรูปแบบของเจดีย แตอยางใด อางใน สันติ เล็กสุขุม, ศิลปะอยุธยา งานชางหลวงแหงแผนดิน (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2542), 96.

5จิรศักดิ์ เดชวงศญา, พระเจดียเมืองเชียงใหม (เชียงใหม : สํานักพิมพวรรณรักษ, 2541).6วิโรฒ ศรีสุโร, ธาตุอีสาน (Taad Isan) (กรุงเทพฯ : เมฆาเพรส, 2539).7สุวิภา พงษปวน, “การศึกษาเจดียในจังหวัดลําพูน” (วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต สาขาวิชา

ประวัติศาสตรสถาปตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2541), ฆ – ง.8สันติ เล็กสุขุม, ประวัติศาสตรศิลปะไทย (ฉบับยอ) : การเริ่มตนและการสืบเนื่องงานชางในศาสนา

(กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2544), 194.

Page 21: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

3

ศิลปะไทยตองปรับตัว แตเหตุการณสําคัญในสมัยรัชกาลที่ 7 คือการเปลี่ยนแปลงการปกครองพ.ศ. 2475 ซ่ึงเปนเสมือนความตอเนื่องและจุดเริ่มตนของกระแสของความเปลี่ยนแปลงทุกๆ ดานและมีผลอยางสําคัญในดาน ความหมาย รูปแบบ และแนวคิดการสรางเจดียในปจจุบัน

กลาวเชนนีไ้ดเพราะ ในอดตีพระราชอาํนาจขององคพระมหากษตัริยไดกอใหเกดิงานชางหรือศิลปกรรมในศาสนาไมโดยตรงก็โดยออม9 แตหลังเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองพระราช-อํานาจนัน้เปล่ียนมาอยูภายใตรัฐธรรมนญู พระราชภารกจิสําคญัดานการศาสนาจงึเปลีย่นไป เจดยีที่สรางขึ้นใหมหรือสถาปตยกรรมไทยอื่นๆ กลายมาอยูในความอุปถัมภของภาครัฐหรือภาคเอกชนและประชาชน โดยที่พระสงฆยังมีบทบาทสําคัญในการสรางเจดียเสมอมา

การศึกษาความเปลี่ยนแปลงของเจดียในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 ถึงปจจุบัน (พ.ศ.2545) ก็เพื่อความเขาใจในกระบวนการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น เพราะปจจัยตางๆ เขามามีผลตอความหมาย แนวคิด และรูปแบบของเจดีย ทั้งทางดานสังคม เศรษฐกิจ การเมือง เทคโนโลยีศาสนา ความเชื่อ และศรัทธา เปนตน ดังนั้นการศึกษาในครั้งนี้มิไดสนใจเพียงการคนควาประวัติศาสตรศิลปะของเจดียที่สรางขึ้นในยุคปจจุบัน หากคําอธิบายหรือคําตอบที่อยูเบื้องหลังของเจดียเหลานี้ คือ ความคิดของสังคมไทยที่มีตอเจดียเปล่ียนแปลงไปไดอยางไร ซ่ึงเปนงานที่ทาทายการศึกษาตรวจสอบตอไปได

ความมุงหมายและวัตถุประสงคของการศึกษา (Goal and objective)1. เพื่อศึกษากระบวนการทางวิวัฒนาการของเจดียในประเทศไทยที่สรางขึ้นหลังป

พ.ศ. 2475 ในประเด็นความหมาย ความศรัทธาและรูปแบบของเจดีย2. เพือ่สํารวจรวบรวมขอมลูเจดยีในประเทศไทยทีส่รางขึน้ในปจจบุนั ทัง้จากการสาํรวจ

ภาคสนาม และจากเอกสารรวมสมัย

ขอบเขตของการศึกษา (Scope of delimitation of the study)เจดียที่สรางขึ้นใหมทั่วทุกภูมิภาคในประเทศไทยมีเปนจํานวนมาก ซ่ึงเปนขอจํากัดดาน

ความทั่วถึงของขอมูลจากการสํารวจภาคสนาม ดังนั้นขอบเขตการศึกษาจะกําหนดเจดียจากการสํารวจภาคสนามจํานวนหนึ่งเพื่อเลือกมาเปนตัวอยางประเด็นศึกษาวิเคราะหลักษณะที่หยิบยืมและเพิ่มเติมผสมผสานจากเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เพื่อความเขาใจประเด็นความหมายความศรัทธาและรูปแบบของเจดียที่เปลี่ยนแปลง

9เรื่องเดียวกัน, 9.

Page 22: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

4

ขั้นตอนของการศึกษา (Process of the study)1. เก็บขอมูลเอกสารจากหองสมุดตางๆ เชน จากหองสมุดมหาวิทยาลัยศิลปากร

หอสมุดแหงชาติ สํานักหอสมุดกลางจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย เปนตน เพื่อรวบรวมขอมูลจากการศึกษาผลงานวิชาการดานเจดียที่ผานมา เพื่อเช่ือมโยงประเด็นตางๆ มาสูการศึกษาครั้งนี้ และขอมูลเอกสารรวมสมัยเบื้องตนเกี่ยวกับเจดียที่สรางขึ้นใหมในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475

2. เก็บขอมูลภาคสนามโดยสํารวจเจดียที่สรางขึ้นใหมในประเทศไทย ซ่ึงมีเปนจํานวนมากเทาทีเ่วลาและขอจาํกดัในการศกึษาวจิยัจะอาํนวย เพือ่ใหไดขอมลูในการวเิคราะห ขอมลูทีสํ่าคญัคือ องคเจดีย ขอมูลจากการสัมภาษณบุคคลที่เกี่ยวของกับเจดียที่สรางขึ้นใหม เชน ทานเจาอาวาสหรือพระสงฆที่จะใหขอมูลได ชางหรือสถาปนิกผูออกแบบ และขอมูลเอกสารรวมสมัย เชนหนังสือประวัติวัด หนังสือฉลองเจดีย เปนตน

3. การจัดกลุมหรือจัดลําดับความสําคัญของขอมูล คือ รวบรวมเจดียที่สรางใหมมาจัดกลุมตามประเด็นที่ตองการศึกษา คัดเลือกเจดียจํานวนหนึ่งเพื่อเลือกมาเปนตัวอยางศึกษาวิเคราะห

4. ดําเนินการวิเคราะหถึงประเด็นปจจัยตางๆ ที่สงผลตอกระบวนการเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับความหมาย ความศรัทธาและรูปแบบของเจดียที่สรางขึ้นใหมในประเทศไทย

5. เสนอผลงานของการศึกษาวิจัย โดยเสนอผลการวิเคราะหและขอคิดเห็นของผูวิจัยเพื่อนําเสนอขอสรุปอันเปนผลที่ไดจากการศึกษา

ประโยชนท่ีคาดวาจะไดรับ1. ทราบถึงกระบวนการทางวิวัฒนาการของเจดียในประเทศไทยที่สรางขึ้นหลังป พ.ศ.

2475 และเขาใจถึงกระบวนการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น2. เปนฐานขอมูลเจดียในประเทศไทยที่สรางขึ้นใหมในปจจุบัน และเปนแนวทางใน

การทําวิจัยประเด็นอื่นๆ ที่เกี่ยวของ3. ประสบการณดานการศกึษาขอมลู ทัง้ดานการใชขอมลู การจดัการขอมลู การแกไข

ปญหาตางๆ ที่เกิดขึ้นในขณะศึกษาวิจัย

Page 23: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

����� 2������ � �.�. 2475

��������������������� ����������� ��� �������������� ������������������� ����������� ��!�"���������

#$��% ���&���'���� ()������� �����* ��+ ����,���-�������)��)�������������(��� �)"

��!�$$ ������()��()����,.&�����"���!��$!����(��,����$����� ����*������ �)"�������/��

,�������* ��+ �() ���&�1 ����"���*�����0'���� ��������!2���3)��4%�,����"���������������5��

����� ������������������������(�.� �'� �6�! ���� ��6�!������������������0�(���6.���� ������

��'�!�"�47����"$����*� (�'�(���6.��6���������3�������8���8������������ 0��5��

���������$���� �������#�������������!�"�47����"$����*��)�� ����������!2����'���*'���(��").�

6.���"�������������,����"��������

*��������"������������(��������� ��� 4 !�"�/� ����-���"����$���������

�����"���������0���/�� �����$����(����'�*�������"���������� �����&

�������� (���6.� ��� ��������$������"$����*�,����"�������� ,����"�(��4�*���

(�'���"������������

� �������� (���6.� �����0����6������!2��6���������3������������ (�'���:.�

��"�����������!�"��$ �0 � ��!�"��* *������ !7������ �)"!������

� ����� (���6.� ��6�������"������ (�'����/�������������� �0 � ��"5*�!;<�

������������ (���6.� ,���������,.&�#����*�������� ��"�������� 5� ���(��� �

*�������� ��5� �0 � �����$�))�����(�(��������"��������2

��'��(�'����%�����������$����!�"��* �) ��6.�������0�&�����.�������!2�������)��

,��������)�� ��������>��%� ��"�������������,.&�5����'�!�"�47����"����,������0������*6"

��'����������?��0 /��()��*�������!2���"���������)"����?���� ��"������������� ��'�

1���* �)-���,��, ���� : ������������������������ ������ �����!�������"�, �������&��� 4

(�������B : �����������*0�, 2545), 3.2����-���"����$��������� �����"���������0���/��, #���������$�%���� (�������B : ����������

�*0�, 2545), 19 – 25.

Page 24: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

6

���!������ �)"6�����"��)���"$�����)�� ��"������-��3�03��"�,�&������ (��"��*�)

,.&�5!!�"�47��5������������>��%��0 ����3 ��������!�"�47����"$����*�(�'���"��7��*�,��

��"���������������5������������()��()�� ��� ��"$����*� ��"�(���*� ��"����(���*�

(�'���"�����*��(���*�

������#,�����!���J���)����.� �) ��6.�������������������$��"��*�(�'���"����(���*�

���� ��� �)����.�� �,���������(� ���,������*��(�.�� � � �,���������(� “...�(�,�����

��"��*������&�()���(-� ��"���$������� ��"��*�5����'��(���� �.����KL����)����'�������0��)��

� ���"������...”4 ��.� ���� ��6�!�)"��������������#,�����&�������0���$�� ��� �0 � “...�� ���&�()��

��"���$�0���"�6�!������...”5 ��������������������#,����"�!2������(��$!�"�47����"$����*�

�)�� ����-���"����$��������� �����"���������0���/�� ���*�&�,������47��,���������

(����'��������'����"� �� � ����!�"�47����7,����"�(��4�*���(�'���"��0����5�����������-

�������������#,��� #�����������%�������������/���������������-��6� �����0��)��6 �� ��5�

�-*����,������%�����*�� � ����������������������-��6�()�����������!LM���"������!!�"�47��

��� /����:�����"����.�����5���������'�$������"��7 ���������(������������"���������-�!2�5��

������������������� ()��7�������������"$���������������!�"���,�������'�$����

��"$����7,����"�(��4�*��� �0 � ������!�"��������"��������03 �"$�� � �.�. 2035 �����

�������"�(��6�!��'�!�"�47����"$����*�,������-���"$��5*�#)���6 �)"��"��0#���7

:.��,����� �5�������#����$�*�����0'�������� � � ��"�(��4�*����������!���$���'������*�����0

�)�� ���6'�� �����(�'���!2���"�������� (�'�!�"(�.��!2���"#����*��?���"���-���*�������!2�

��"��������������*8 ��.� ��������!�"�47����"$����*��������3��&� ��"��0��������B

Q$�$()��!�"���7B 5���"$�6.�����*�������������������0��)����-���"$����0����0�� 1

3����-������"!�����0*0#���, ����&�'�(�%)�*� (�������B : �����������)����:��������3, 2519),

143 – 144, 474.4����)!���, ���+�'��'$(��� (�������B : ����)!���, 2526), 19.5��'����������, 33.6��"$������-���"����<��)��������� (��, �������, �������� (�������B : ����������,�������/�, 2526),

183.7�����-��������/ 0�����������'�)&/, (������(����0�������� � ����(����,��()��(���� �)"

��"��0�������������� �Q$�$()��!�"���7���4��*8) �������&��� 2 (��"��� : �����������)������, 2515), 452.8���* �)-���,��, “��"������! �*�����K�?����)"��"��������$�����!)����!)�,” �)����1�%���

22, 3 (������ 2544) : 93.

Page 25: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

7

���#!����)��B �(��6�!�� ��"�����*��(���*�9 ���(���6.�������!�"������!�����,��

����(���*� ������ #��!L���$��5���)��)��()'������7���� ���&�

��������������������������(���������) ����,���*�� �����!�"��%�$������,����� �

�����&���"�������������5�������,������������ :.������� ��!2�����'$��������10

����������*�#������ ��������������������������'$����������'����$�*����)"

��������������������� �� ��5��-*����'��5,����!)����!)��-���,.&�*���/��,�������5��

����"�) ��6.�* �5!,���(��� ���������������������5�� ? ���������* ��+ ��!�$$��!���,��

�������.���* ��+ ��� :.��!2������R�����*��)����$ ���� ��������.�*��������,�����'�$ ���!�$$

)��4%" ��!���* ��+ ���,�������� #����� ����� �����*����%S����0 �� �'� 7������� ��$,.&�

���(�'������-*����'��!2���� ���)"������!)�* �����,����!����'�����,��0'������*��)��4%"

(�'�*�������&�11 �0 �

����� � ���� :.�������"T��,����(3 �!2�)��4%"�� � ������������� � “���������

)����”

����� ������������ ����"������!2���������)�����!���$��*�� �)"�$� ���

� �����#$�!��!�"��$�!2���!�)�$$��5��#����$�����&� ������������� � “����������� �,���$%S�”

����� �� ���� :.��������������&�+ � � “!�����” 0 ��5�������!�����#��!��$!���

���$����)������$������$$�� ��,��!�����,��

'������)��1������������#���3 !��)����"�����!��)�����������������������,.&�����R��������������������*���4�� 12 – 16 �����*���� �������)"

5� �����6�) ��6.���!�������$��%�,��������5�� ��'�����5� ����$()��7�����!2��������*-������)�

()��7�����()'��(��.�4���&����Q��"� ��7��0�&�) ���� ���&� �(�'�7��0����&,.&�5!� ���(3 �"����)��

5!(���)��12 ����.�4��!���$����$(�'�����47���.�*��������()��7�����$��&����!2� �������)�

�$��$���% ��"!7������� ���!7� !L���$��������������/�%S�6���( �0�*��"���

9�����-��������/ 0�����������'�)&/, 444.10���* �)-���,��, ���� : ������������������������ ������ �� �����!�������"�, 5.11��!���* ��+ ,������������ ��'����������, 17 – 53.12,����)����.�4����������)!"����������� ����80�� �����(�, ������� : �)������$������)��!�

�)����"� (�������B : #�������(�����)���)!���, 2543), 66 – 79.

Page 26: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

8

(/���� 1) ��$�!2�()��7������$��%������0&�(�.� ����) ��5��� ��!2�� �����,���������������

����"��'�����$��$���� ���)���������!2�5!5���� ����� )��4%",���������0 ���&����$�)�����

!�"��$��� ����,���,����"������!!������ �$��!�����$��� (/���� 2) �!2�*�� 0&�� ��

*��$��!2�Q�*� :.����$Q�*� :�������!2�0�&� �'�)��4%"���)��)�������"�"������Q�*�,��

�������$$��&���� �0 � �(��6�!����3�� !�"��������� ��������!���$����$��������������$

��!���,��������,����(3 5��0�������� �* ������$()��7���)"����()��()��,����!�$$ �-

�!2�!�"#�0��* �����.�4���!�$$���������)!"�������5��������(�.�

� ��������$�)!"������� �'� �)!",������� ����'����"����)"�'$��'����

�!2��)!",��������'����"��� ���� �������6�!L*����������3����R�����,����&����$��

!�"��������0� �)"��!�"���5���������� � !�����,�� ����&��������,.&��������U��� �)"��

�����,.&������������ �* �-5� ������ �������������(��������)���.�4���&

6����� 1 �������)���� 3.90 ��*� �)!"������� 6����� 2 ��!������,��$,�����"������!!������

��������*���4�� 12 �)!"������� �����*���4�� 14 –15

���� : ����-���"����$��������� �����"���������0���/��, ���� : ����)!���, ���-��)�)%6�9;'*������-�#)#���������$�%���� (�������B : �����������*0�, 2545), 286. �������$��, �������&��� 2 (�������B : ����)!���, 2526), 41.

Page 27: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

9

����!��)�������)-����/���*�,��!�"���5����������*���4�� 13 – 18 ����R���������0����!���J

�������()'���� ������� �0 � ��������"$����*�50�� ����(���*� ����/�50�� ����4<������

(/���� 3) ����#��������3,����"$����*�������&�����,�����)��������$��!�$$,������ (������)

�����6�����)!"0�����/���)��,��!�"�����#����:�� ��.� ��"$����*�50��5����$���

$��%!J���,�%����&��(3 ��������0��)�� 5 �( �������*�#������13 )��)��!�"��$��������!���J

��!L���$�� �.��!2�)���� �?���(� ��� :�������(��������!LM���"������!�)"*���? �����0��)

�� 5 �)"� �����*�&��* $������)� ��������$����"T��5!��6.�!)������-5����$���!��$!����!2�

�$$�(� ������,�����$��%!J���,�%�

6����� 3 ��"$����*�50�� ����/�50�� ����4<������ �)!"����0��

13(� ��������/����� ����), �)���!�������"�, �������&��� 10 (�������B : #�������(�����)��-

�������*��, 2538), 15. ��.� ���,��������#$��%���,������)!������/���*� ������/��"��� ���(���!L**���5���$

0&�� ���������)"���������)�����?� :.��������%�� ���� ���)!"����0�� �* !L���$�����*�����?)����.�4�*�����$

����*�������#$��%���,������)!���

Page 28: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

10

* �!)���)!"����0�������������KW���(�������!2����������KW���6����)��������

:.��,����� ���� ()���,������'����!)�������*���4�� 18 �����!�$$��"$����*�,�������"-

�(���*����(��(�� ������������0 ��������"T��!X��$�))�������()���* �����()� (/���� 4)

����!2�/��,����������,�����$�)!")����14 ����6.���!�$$����)��������$������������'��#!#)�-

�����" !�"������)���� ��'������*���4�� 17 – 18 �* �����)���$$���������'���������*���4

�� 18 – 19 #������ ����$��"$����*������������������ � �� ���������$$�������$��������"$��-

��*�50�� :.����()'��!2������������� /���������"�(���*�15 !L������*�&��)"��)��.������"$����*�-

��������� ���)!"����0�� (�'���������� � �)!"/���*�

6����� 4 ��"$����*������� �����"�(���*����(��(�� ����/���'�� ������������0 �)!"/���*�

14���* �)-���,��, �����#)��'#��)���"� (0���� ) : �����)��#?�������',���,� ����-���!���'��

(�������B : ������������'��#$��%, 2544), 56; ������ �,����,����"���������)���)�������� ������*��� #���������$�%����, 177 – 178.

15���* �)-���,��, ��'����������, 61.

Page 29: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

11

����!��)�����)6$@"-�)!"(�/�350���������)���������3��� ����'��(�/�350� (�'����(���)�������!L���$��

���0 ��,����'����&���3�� ���'����0 �������*���4�� 17 – 18 #�������������,������ ��$�������3

�� ���'���� ������������� �)"���0 ��,����0���������,��!�"����� �

���������)!"(�/�350��()'��$$�� ���(��.�4�������� �����������3�'��������� ��� ������

������������(�'��������� ������ ��� 0'������������������&����������������"(���)��)� (/���� 5)

��7�����()�����*����,����(3 �����$��'����*���:���0�&�)�()��,.&�5! 5 0�&� �* )"0�&�����"������!

����"����$��'�!�"�47������"���������������)" 3 ���� ������ 4 ���� ��� 12 ���� ��$

��� 5 0�&� �.�5����"������! 60 ����16 ����(����)"�$$�� ��,���������� ������5� ��,����$����

0���������!2�!�"��-��!;����(��$�������47��*�����$

6����� 5 �������� ��� ���������� ����/���'�� )����� �)!"(�/�350�

���� : ���* �)-���,��, �)���6�����, : ��)6$@-� – �?���� (�������B : ������������'��#$��%, 2538), 28.

16��'����������, 81.

Page 30: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

12

�������������������������!��()��� ������&��!�,��������,����)-�������& ����"������!

�'�!�"�47����� ����"��� (/���� 6) ��!�$$,����������&����0'��#��)��4%"��$������,������

��'������� �)"����)����)!"����� �������%�������$:���,����"������? ��(3 !)��

�()�*�&������!�"��$��� ���)!"�����,���� ������:���)��4%"�Q��"��&� � ��)-� (Clec)17 ��.�

��"������!/������"��������$$�� ���)")��4%"�������$��"������!����"���,���������� ���

����(�������(����������������!��()���������& � ��!2����0 ����������*���4�� 1818

6����� 6 �������!��()��� ���������� ����/���'�� )����� �)!"(�/�350�

���� : ���* �)-���,��, �)���6�����, : ��)6$@-� – �?���� (�������B : ������������'��#$��%, 2538), 34.

����!��)���'$(����������������,.&����)!"��#,�����0�������/���)��*��$���0 �������*���4��

19 – 20 �������$$����R��������() ����$����)�����!������$$,���������� � ������

���!������$$��#,��� :.��!2�������!�"�����()��,����������"����(���*���#,��� (/���� 7)

��������*����)���!������$$,��5��������0�19 ���$����)�������!�$$���������)!")����

17��'����������, 82.18���* �)-���,��, �)���6�����, : ��)6$@-� – �?���� (�������B : ������������'��#$��%, 2538), 43, 47.19���* �)-���,��, �)���'$(��� (�������B : ������������'��#$��%, 2540), 34, 46.

Page 31: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

13

�-!���J��� ���� �0 � ����������"T��������!0���)�����7�� (/���� 8) �����&����?��?���)��4%"

��0 ����#,���!��$!������������� ���������)!")����� :.�5�����$����)��������������)!"�����

������(�.� ��� ������������!�����(����� �����������-��6� �����0��)��20 (/���� 9)

���(��$�������$$�����3����!2���3)��4%�,����0������#,��� �'� ���������������$��*��

(/���� 10) ���)��4%������ �0��,�������������&�"����6.�/��!L33�,��0 ����#,������)'����$

���$����)��#��!��$!����������!�"��$,��!������$$,�� #���������!�$$���������)!"

������ ��?��?������ ����21 ��!���������#!� ������������:���)�()������� ��5�����(�"���7��

��$�����,.&��� ���

6����� 7 ���������!������$$��#,��� 6����� 8 ������!�"���0���)��� ���0���)��� ��#,��� �)!"��#,���

������!�"�����*"������ �����"����(���*� ���� : ���* �)-���,��, �)���'$(��� (�������B : ����������

��#,��� �)!"��#,��� ��'��#$��%, 2540), 52.

20��������"(��.�4�������������!�����(��������� ���* �)-���,��, ����'��'$(���������������C��*�

(�������B : ������������'��#$��%, 2534), 57 – 65 ; :.������*����-���"����$��������� �����"���������0���/��

�������47��� ����������!�����(�����,����#,��� (�'��������$$��&��� ���������)!")����� � ��"���*���$$�)!"

����0�� ����0 ���"$����*�50�� �� #���������$�%����, 201 ; ��.�����.�4���0 ��* ���#�� (� ��������/�����

����) �-����������(-����������������$��"$��,��� �� �* �-����) ��� � “�� ��5��-�� ��$��� ���) ��� �������

�$$��&���5����$�$$�� ������)!"�� �����'������������ �” (�����(-� �.���* �)-���,�� ����)� ��) ���� �)���!�������"�, 28.

21���* �)-���,��, ��'����������, 37 – 47.

Page 32: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

14

6����� 9 ������������!�����(����� �����������-��6� �����0��)�� �)!"��#,���

6����� 10 ������!�"������������$��*�� �����������-��6� �����0��)�� �)!"��#,���

Page 33: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

15

����!��)����?�����"(� �������*���4�� 19 – 24 /���(�'�����'���0����(� �!2���0����,�������)�����

(���"�) ��� � �)!�����"�"���,��)��������'&�7������)!"(�/�350� �-*����) ���0 ���������

� � �)!")�����5����R��)��4%",��*��� �������-���� #����� �������,�����$����)�)!"�� �

������'������� :.����3�� ���'����� ���)"��'��)�������������,�����������#�)� �����

�������0�����0����(� 5� ������ �� ��5��-�� �����!)����!)��6��",����0����������-5� 5��

����(������!2�������)���������������)"���0 ��)����������3)�5! ����"���������!2��() �

$����)���(��� 0 ���� �* ����������)����� ��#,��� �)"��6.������������������22

���������)!")�����������$$()�� :.����� �����5!5�����()��)��4%" ����$$

()������) ����)�0���$��R��������'$��'������)!"�� �������'������� �'��$$�������� � ������

���!�������� �)"����������"T�� :.����������!������������&��$$�������� �)"�$$(�����

(/���� 11) ���������!������������) ��? �����!��$!������)!"��#,���� �����")�5!�)��)��

���)!"������������(�.� ��$5��� ��'�()��7�����0'��#����������������$��#,����)")���6.�

�������������23

6����� 11 ���������!�����(����� ���!W���� ����/��0������ �0������ �)!")�����

22���* �)-���,��, �����#)��'#��)���"� (0���� ) : �����)��#?�������',���,� ����-���!���'��, 123.23��'����������, 126 – 127. �����(-���� ����������!������$$��&:.���!���J����#,��� �)"�����0��)��

������&� 5����$����)�)!"����0��(�'���$����)����)!"����� �) ��6.����0����6�� 20 �)��

Page 34: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

16

����������"T���$$�Q��",��)�������R���)"�)��)�����������)��4%���$��%�

������!�$$,��7�����()�������-��������� ���5������ ��*��������Q��",��)����� * ���'��

,.&�5!�'�7����?���)����7�� �'����� �����*��)����$0�&� ����"T����*�&���� $�7��0�&�$����

�.���,����)-�)�*������ �� �������#!� ���������� ����������*���4�� 2124 ��"��*�(�/�350�

(/���� 12) ��$� ��!2��$$Q$�$�����$��%�,�������������& �)"�K�:.�����������������*6.�!L���$��

6����� 12 ��"��*�(�/�350� �����"��*�(�/�350� ����/���'�� )����� �)!")�����

����������"T��,��)������$$����) �� �-5����� ()��)�5!������������������������

#�����4�)��4%",��*���$$5�����!�"��� ����� ������ ��� (����) ���$���"�" (/���� 13) �)"

��������� ����� �� ������) ���!2������ �����,���($��(�'���������0'&��������(�'�25 �������() ���&

� ��"5�����$����)������������,.&�#��6 ���$$�����"��*�(�/�350�����'��)�����26

24���* �)-���,��, �)���6�����, : ��)6$@-� – �?����, 107.25���* �)-���,��, �)��� $%� ���-������������F���)�, (�������B : ������������'��#$��%, 2542),

86 – 87.26!�"/����� 0���0���, “������!�"������$���"�" �6�!L*�����,��0��0�0��)��������������������,”

��, �(���9 26, 4 (*�)��� – ������� 2543) : 68 – 75.

Page 35: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

17

6����� 13 ����������"T���$$)����� ���$���"�" ��"������������

���� : !�"/����� 0���0���

����!��)����?��-?�� (��� – �'��)0 ����)�*�&��* �����*���4�� 20 – 21 ��������/������������������,�����$�)!")���0���

����������)����R�������,%"��&���� ���������������� �)"��� ���������� ��������� ��)!")����

����� (�'��)!"���[��KL\�#,� ��'�$ �0�&��!�$$�)!��������"�,����� �*���$$�����!�"���)��

����!�$$�Q��",���������������� � ��*�27 �������������3�"����� ��"��*� 6�������,.&���'�!�"�47��

��"$����������*�,����"�������� (�'���"��(��*����� ��������"��*���/�����������!�����

�!2����)��4%� �'� ��� ��$� �����*��!2�������()����'���������� ����$���()��� (�'�$�� 4 �()���

:.�0 ������������'�$�"��&�(���-� �5��28 0'��������!�������'�#���(���)���$)��4%"���(-�� ��)���

������'�,�����$�� �0 � ��������"��*���� (�������� ��������������!] �.�. 2483) ����/�

��*���� ���(��������� (/���� 14) ��!�����? �����$��%"� ����5��) �)���'� 11 ��(���

2518 �����7$�)#������)!���5��� ��(� �!2�������*�����()-�*����!������� ��) ��)�����-�

�� �.�. 252229 (/���� 15) ���� ���������"��*���/��������"5����$����)��!�$$����)!"

)���0��� �* �-��R���)��)�����!2����)��4%�,�����������

27���* �)-���,��, (�������)������!�������"� (������� B : �(�����)���)!���, 2538), 1 – 12.28�#�R �����#�, %�#$ �'�� (Taad Isan) (������� B : ��T�����, 2539), $����� � 2 – 4.29!�"��*�)"���$��%"��"��*�������� ������� ���3��/��), ���%�#$��� (������� B : ����������

,�������/�, 2532), 44 – 55; ��"�����*�#�)�, �����#)� ���%�#$���, �������&��� 9 (������� B : �����*���������, 2527).

Page 36: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

18

6����� 14 ��"��*���� (/���� �) ��!������� ��������� �.�. 2483 ����/���*���� ������

���� : ��"�����*�#�)�, �����#)� ���%�#$���, �������&��� 9 (�������B : �����*���������, 2527), 5� !���J�),(���.

6����� 15 ��"��*��������!L���$�� � ��(� ������*�����()-� �.�. 2522 ����/���*���� ������

���� : ����)!���, � ����� (�������B : ������%�����)"!�"��*���*�� ����)!���, 2543), 107.

Page 37: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

19

����!��)��� $%�!)�������*���4�� 19 ��������������!2���0�����(� ��/���)�� #���'$������

$����)�������'��)�$�������)�0���$��R�����,����� �� �* 0 ����)���&���R�����,����)�$���

� �����)�����)�� �.���?)* ���!�$$���0 �� �0 � ���������!����� ���!2�!�"���,�������"-

�����*��(���*� )�$��� (/���� 16) :.������(��(-�� �0 ��)�$���!��$!������$����)������$�����

!������$$,�� ��������,.&�����������*���4�� 18 – 19 ��� ����� 100 !]� ������6�!��

��0������������ �)"������5��� ��!2�*���$$,�����������!�����!�"���,����������3+ ���"�"

���,���������������30 �0 � ���������!�����!�"��������0$��%" (/���� 17) ���������!�����

5���)���!2���3)��4%�,�� ��������������� �������-�#������R�������*)��*�&��* ���*�&���0����

��$���������������&��� 2 �.�. 2310 �����)����!2���3)��4%�,������������������� � 400 !]31

6����� 16 !�������"�����*��(���*� �����"�����*��(���*� ����/���'�� )�$���

30�����(-�,�����*�������`�� $���:�)��� �� (� ��������/����� ����), �)���!�������"�, 31.31��R��������������!�����*)����0��������������������� ���* �)-���,��, �)��� $%� ���-�������

�����F���)�, 55 – 69.

Page 38: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

20

6����� 17 !�����!�"��������0$��%" ���!�"��*���*�� ��"������������ �)!"������

���������!�������� �'��$$�� ���������#����$���$����)����������������������

,����#,��� :.�!��$!��������������������������)!")�����������(�.� �����5���) ��5���)��

��.�0 ����������������-!��$!������$����)������$��#�������*�������,��0 �� ���(-��� �0��

�'� �����0 ����������� 0��7��$��)��[L��� �����������!����� ��*���� �����������!�����������

��()����� �0 � ����(���*� (/���� 18) �����"��� (�'�������0*����$�����������"��'��32

����������"T��,��������������� (/���� 19) 0���(���6.����$����)�������������

�)!")���� �)"�����&������,�����$��������������������)!"��#,������ ���� ����������������"T��

�$$)�������5���) �����)�� :.�����R�����!2�)��4%"�Q��",������6��� ��0���������� � 0 ��

��)�*)������������������� ����������"T��5� ������!)����!)��������3����(�'�������� ��

(�'�)��4%"$��!�"������)��)����*���������33

32���* �)-���,��, ������������'�� � �����-�H�9� ���������������� $%� (�������B : ����������

��������0����, 2541), 25 – 58.33 ��R���������������"T������ ���* �)-���,��, �)��� $%� ���-������������F���)�, 70 – 77.

Page 39: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

21

6����� 18 ���������!�������� ����(���*� ���!�"��*���*�� ��"������������ �)!"������

6����� 19 ������!�"�������"T���������,�������"��������03 ���!�"��*���*�� ��"������������ �)!"������

Page 40: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

22

0 �������������������������*���4�� 22 5�������������������$$�(� #��!��$!���

�����!�$$���������* ��+������� �� ���������� � ������������()��������� (�'��������&�+ � �

������������ �* ��0'�����������������5! �)"6.�!L���$���-������������'� ������� ����34 *���� ��

�����3,�������������& 5���� ������������#���� (/���� 20)

����������������$$(�.�,���������������*��!)�� ��������!�"��$�(� ����!2����4

*������$������)� ������$����"T�� �)"��$������)� ��6� ��� �(�'�$�))���� �)"���!�"��$*��* �

�������!��!LM������ ��������$$�'� ��������� � ������������'�� (/���� 21) �������$$��&�"�'$���

������������������0�����(� �'���������(����B35

+

6����� 20 ������������#���� (������������) 6����� 21 ������������'�� ������������

���!�"��*���*�� ��"������������ ������"������������� ����/���"������������

�)!"������ ��"������������ �)!"������

���� : ���* �)-���,��, �����#)��'#��)���"� (0���� ) ���� : ���* �)-���,��, �����#)��'#��)���"� (0���� ): �����)��#?�������',���,� ����-���!���'�� : �����)��#?�������',���,� ����-���!���'��

(�������B : ������������'��#$��%, 2544), 173. (�������B : ������������'��#$��%, 2544), 175.

34�����$����������������!�"��$���������� /��?��� ,.35���* �)-���,��, �)��� $%� ���-������������F���)�, 104 – 110, 118 – 119.

Page 41: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

23

����!��)�����#�(�')��� (��-������ 1 – 3)��"$������-���"�������[X���>�#)� ��0��)�� 1 ���!��$��/�4��!2���"!7�-

$����0��������� ��0�����(� �������B 5����$����6�!����'� �.�. 2325 ��"��������������0����

�(� �(�����������5!��$��������$�������"��������� ������'$����$$�� ���)"�������

���������������� :.��)���!2����*��0����5!�)�� ��������������������'���������� ��0 ��!)��

,���)!"�������-�'$�������)��4%"�Q��"������*�#������ �0 � ��������� (/���� 22) :.����

�������(��� ,���:����)",��,��!�������"���$���������"�����*��������� �������B

��������!�����&,����(3 !�"��$������"�$'&����)'�$ ��0��)�� 1 #!���(������,.&��������"�0*���B

(���#��8) �������B ��'�!�"�47��0&�� ��,����"������!�����,����(3 :.�#!���(���3�03

����������"��������03 ��"������������ ��'�6.���0��)�� 3 ���#!���(�������������$$

������������������� 2 ���� ����(�.�6����!2���"��0���)6�����"��0$���'���0��)�� 2 �)"���

����(�.��'���"��0���)��� ��,����"�������36 (/���� 23) ��������&/���������"�0*���B

��������������������'��,����)-�!�"��$��"�$'&��� �5����������/����$���%��� ����&�(�� 71 ����

�������������0��)�� 3 (/���� 24) �����&���0��)�� 3 �������"��0!�"�����(��!2���$������7

,����������0'&���"����37

����������������!��������������'$�������������0�����������B ������!�$$��

��R��5!�!2����4 �'�!�����������%��0������ (/���� 25) ����� ��� ��&����*�&��* �����������

������ ����-���"����������$������$��%!J���,�%�5��� ���)�� ��0��)�� 2 #!���(�$��%"!��$

!������&��(3 � ����"!�������!�������� ������6.�!L���$�� �'���!�$$����0��)�� 338 ������

!�"��$*��* � ��� ������* )"0�&�,��0��7��!�����!�"���!�"��$����������$�����$� ��

(���6.� !W�(����*� �)"������0�&�*��+ ,.&�5!#��)����$ ��6.���'����*��.�(���6.�������0�&�

����.��� /������'����*���!�"�47����"$����*�����!��"��������0���������%!�"�47����

��"��� �.��0'�� � !�����!�"���������%��0�����������,.&������*�����0'���'����"�(���*�

����������!2�������)��������) #������$��$�(���*���>��%� ������$�������0�&�����.���39

36����)!���, �)����1�%���"� ������� 4 : ���'����@ ��$���#�(�')��� (�������B : ����)!���, 2525), 84.37���(�%)I ���������1�%������6H�)�J@@�"�!����(�%)I (�������B : $�4�����������&�*&������

��$)00� ������ (�(�0�), 2543), 14.38������"�����������, �����-����������$���#�(�')��� ��-������ 3, �) � 2 (�������B : ����������

,�������/�, 2505), 76, 168.39���* �)-���,��, �����#)��'#��)���"� (0���� ) : �����)��#?�������',���,� ����-���!���'��, 205.

Page 42: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

24

6����� 22 ��������� (������������'��) 6����� 23 ������������'��,����(3

�����"�����*��������� �������B ������!�"�����0��)�� 1 –3 �����"�0*���B

�)!"��*�#������ ��0��)�� 1 �������B �)!"��*�#������

6����� 24 ���������������'��,����)-� 6����� 25 !�����������%��0������

�����"�0*���B �������B �,*$������(3 �������B

�)!"��*�#������ ��0��)�� 3 �)!"��*�#������ ��0��)�� 3

Page 43: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

25

�&������������������ ������� � �.�. 2475�����-�)�����!���-������ 4������������������0��)�� 1 – 3 �) ��5��� ��!2�����'$���*�����������R�������

�����$����)������������* �������*��0����������������� #���Q��"��������������������'��

��&���&���6.�����'$�������������������!����������� � ������������"T������������,.&���

��/��()�� �����������,.&������"��0�������"$������-���"�����)��������� (�� ��0��)�� 4

,%"������?��0��������0��)�� 3 5�����-�,.&�5!������6.���'���(�'� ���*�������)"�.�4�

������#$��%#���Q��"����������"T����������������"��0����)�� �)"��'����5����$��"���%�

#!����)�������0��)�� 3 �(��03���-����!2���"������������$�������(�� ��"�������(3

,�������� ���"f�4� �.�. 2374 :.����5� !���J��!����� 0�� �)"���������� ��"������������

* ��������-��� �.�. 239040 �(��!2�����������"T��*����"��0����!2�!7�� �����'�

��"��0�������������0��)�� 4 6'�5��� ��!2�!7�$��( ������!)����!)�,��������

��'��5,����!)����!)����,.&�����������"����� ����������������#���!)����������'$���*��

���������R���������������0��)�� 1 – 3 �!2���������)�$5!���)���$$������������������*

��0���� �0 � ��#,��� (�'��������� �����,.&�������,����"���� :.������������������-�5!������

��,%"������?��0�����5���) ��5!�)�� ������)�$������"��0��� ����������(-�� ��!2��$$�� ��

������,����0������&���� #���Q��"����������"T��41 ��'���"$������-���"�����)��������� (�����,.&�

������0��$�* �������"�������������"������������"T���!2�������!�"���()��,����� ��� !���%-

������ ��(���6.�������(� �!2�����������"T��!�"��$������"�$'&��(�� ����&�(�� (/���� 26) ���

����()����"�(��()��(�'���"��#$�6 �����0!�"�47�6*�(����������0���(�� ��������

�����,.&�!�"�����0��)42 �)"�!2�����������"������������,.&���'���"��T�KW��������*

��"�����*������� (/���� 27) �������"�����*��������� �'�����������"T������0��)��

4 #!���(�6 ���$$�����������!�"��������"��������03 ��"������������43 �)"�����������

40������*��� ����-���"�(���%���� �����"���0�3�%�#���, #������������)����)��� (��"��� :

#������#�/%����R�����, 2465), 13, 27 – 28.41���* �)-���,��, �����#)��'#��)���"� (0���� ) : �����)��#?�������',���,� ����-���!���'��, 194.42!�"��*�����0!�"�47B ������*��� ����)!���, �)����1�%���"� ���� 4 : ���'����@

��$���#�(�')���, (��� 54 – 56.43(� ����0���� �� ����� ����8��� �)"�%", '*��J#���������������-��� ���� 2 (�������B :

��������0�),�����, 2531), 284. ���(��$���!;���"�$'&����������&�������"�����*���������"�������0��)�� 5

Page 44: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

26

#!���(�������!2�������!�"�����0��)�(���� �������$������!�"�����0��)�� 1 – 3 % �����"�0*���B

���#!���(�6 ���$$�����������������#���� ��"������������ (/���� 28) !�"��$������"�$'&��

��)'�$��,�$(�'��&������,�� �* ���5� �)�����-��-�����* ���)�����-�����0��)�� 544 ���6 ���$$

�������5��(�������� � 6 �����)����*��*���$$������!�"��� ����"�����!��$!���*����'��5,

,������� K]�'�0 �� �)"�������,���������

����������"T��,����(3 /�������!�"�������������(�� (/���� 29) ����������#��

,�����?���(3 *�"��)$�����*�&��* ��0��)�� 3 �) ���Q��"����������"T��,�����!�"���������&�

����������-�����0��) �� 4 :.��"�������*����"��0����0 ���������45

��"��0���������������������"T������0��)�� 4 (�'��������������)�$5!6 ���$$

����������'�,�����*��0���� �) ��5��� ��!2�!7�$������!)����!)�,�������� �* �(*�?)��'��5,

�����3���!�"���(�.� �'� ����,����,��)�����������������0�**"���*� �����?)* ����

�!)����!)�()��+ ���� �* �) ���Q��"���0 ��������,����"������*���!��$�!)���5!*��

��"����R�����*"���*� ����0 �����������"������!�������� �*�* �������������*#$��%

�(-�5�������0��)�� 4 #!���(��������"������!����*��� �'� 5� #!���(�����4%�4" :.�(���6.�

)��4%"�����*�� ��(�.�,���(�$���4������"#()����4"#!W������ ����4��!��* ���)"�����

,����"�����#!���(��!2��� ������",�����4����������$�&�,�������-*������0�*,��?��

�) ��5��� � �'� ��"������!������"�����46

��.� ���0 �����������������������5� ������������3����!2�?)�����"����R������)"

���#�#)�����0�**"���*����47 �* �"���,.&��� �0���!2�)����$�)"� �?)����0��)* �+ ��*��

���!��$�!)���,�������5��

44���(�%)I ���������1�%������6H�)�J@@�"�!����(�%)I, 18 – 19.45!�"��*���!�"�������������*� �� �)����1�%���"� ���� 4 : ���'����@ ��$���#�(�')���, 178 – 180.46���* �)-���,��, �����#)��'#��)���"� (0���� ) : �����)��#?�������',���,� ����-���!���'��,

192 – 193, 201.47����),��*"���*���������������������.�4�5����� !�������� ��"������� �� �$3����% ����)�)��,

“�������$$��"������� ���(�����0�$���.” (���������!�33��(�$�%S* ��,��0�!�"��*���*��6�!L*�����

$�%S*����)�� �(�����)���)!���, 2543), 431-433, 580, 588.

Page 45: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

27

6����� 26 !���%������ �����0!�"�47�B �������B 6����� 27 ��"�����*������� �����"�����*���������

�)!"��*�#������ ��0��)�� 4 �������B �)!"��*�#������ ��0��)�� 4

6����� 28 ������!�"�����0��)�� 4 6����� 29 ����������"T��,����(3

�����"�0*���B �������B ���!�"���������� �,*��$���

6 ���$$���������������#���� �������B �)!"��*�#������

�)!"��*�#������ ��0��)�� 4 �����#��,���������0��)�� 4

Page 46: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

28

��������������������!���-������ 5 – 7��"$������-���"��)�����)��������� (�� ��0��)�� 5 ���-��6)�6��)���0��$�*�'$* �

�������-���"$��0����6 ��0 ����)�����"����R�����*"���*����������������,.&� ����(�

*�����R��!��$�!)���!�"����� ����$����5� ��������)!"���0 �� ��.�����0��)�� 5 ���6�!��

0��*"���*��,������$��������$$�����*���$$�� ��*"���*� :.���0 ����)���&�0 ��5����5��

����������������)"���#�#)������ �������$$*"���*��)"5�������!��$�!)����0������� ������

������ �0 � ������!�"�������"T��,�������0$���6*�(�������� (/���� 30) ���!�"�����0��)�� 5

�)"����!2���!�����* ���'��*����"��0�������������"T������0��)�� 4 #����)��4%"���4�'�

����������*�&�$�7��!�"���4%����� �)"���"0 ����(���7�����(��$!�"�47����"������! /����

�����������!2���� ��#) � ���,.&�5!*����!���,������������48 (/��)�������� 1) ��������(��(-�6.�

�����0 ��5����$����������#�#)����!��$�0�*�������(��"��,���6�!L*�����5�� #���Q��"

����������������'����������(������ �,.&��� �$���%#����$ �)"�������6.���������)�����$

��"�������R��!�"�������0����,����"����

6����� 30 ������!�"�������"T�� �����0$���6*�(�������� �������B �)!"��*�#������ ��0��)�� 5

48��!�"��*�����0$��B �)"����.�4��6�!L*�����,�����#���Q��"������ �� ����* [���*����] ����5(�,

����+�K���,� ���� ����'*��J#���������-��)%'*)#���'������ (�������B : $�4�����[;�����* 28 ������, 2541.

������'��!2������%�Q)����$��$ 100 !] ���!�"��*����-���"��������*3�% (�����(��6�") ����-���"���T��0

��)�(����T!�%��� 2 ������ 2541), 108 – 109, 194 – 197.

Page 47: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

29

6�����'?���� 1 ������!�"�������"T�� �����0$���6*�(�������� �������B �)!"��*�#������ ��0��)�� 5

���� : ����* [���*����] ����5(�, ����+�K���,� ���� ����'*��J#���������-��)%'*)#���'������(�������B : $�4�� ���[;�����* 28 ������, 2541), 110.

Page 48: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

30

��������&��0��)�� 5 ���#!���(�����$$������������$���%�����()������� ������

*"������,�������0$��B �(��!2���$������"�����������"$����0���� ��"��0���� �������-

����� ��"��0#��� ��"��0��� �)"��"!�"���3�*����"���� ����&����!2���!����������"T��

��!���������!����� �)"�!2���!�'�+ *����*��,��?������$$ �0 � ��,���)�f�*�� (/���� 31)

�����"��0���������������!����������"T�� ,����"���������,���)������ ��"������0����49

��������&��)��������������3������*�&�����������(�� ����!���������!�����(����� ,����"-

����������������������*�� (/���� 32) �����6.��������� (������) ������������*�&�!�"�47�������

�����3�'�+ ������$���%��� ��'�����������3�����( ���&����!2��������"�����3,����"-

��������������B �)"��"��0��� ��'�����&���"0�����������������$�*�(*���'���"�����) �

��0��)�� 5 �.��������"��0����#!����)��B �(����������������,.&���'��!2������).��)"�!2������%�

�( ��������,����"����50

6����� 31 (������) ��,���)�f�*�� ������������!����������"T�� �����()�������0$��B �)!"��*�#������ ��0��)�� 5

49,����)�����()���)"�������������������3���� ����� ��������� �)"0�0�) 50���, “�����()��

�����0$���6*�(��������,” �����H?�, ������ 2 (��4��� – �6����� 43) : 16 – 23.50����)!���, (���9'*����� �$'����'����@��$���#�(�')��� (�������B : ����)!���, 2525), 196.

Page 49: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

31

6����� 32 (������) ��"����������������������*�� ������������!���������!�����(����� ������������3����

�)!"��*�#������ ��0��)�� 5

��0������"$������-���"����<��)��������� (�� ��0��)�� 6 ��"������������ � ���* ��+

��5�������,.&����)��*�&��* ��0��)� ��+ ����� �!2����������������� ������)#�����6.� ��"����

�.�5� 5��#!���(�������������*� �* ��"����5����������#�������,.&������� ��������"��0������

*�$�������"��0���Q�*����),��#��������(���)-�()�� ��'������ 13 �f������ �.�. 2459

5������) ��� � “... ������ �!���� �� �"#$��%���$ ������$�&'��������(�)��� �*��+')���� � ���$�,����-�+�� �%� ��*/����0#!������ �� )�����(�) � �������")�,�������!+�)����� � 1��,��� � )����� �2�3��������-� ���� 4#�5���$���� ��3!�,�����$�� 4#�5���'!�+�'��-�����(���'��������+��������+')� �)���� �� ��!�6&��1���7�8�)��������9%� ��7�8�)��!���� �2�� �-� ������� � �� ��6&��1�,&)�1�* *�:�����(� ��������7��� ��4',����� �+'���7�� ��%��,�����'���$� 2 ����”51 �����&���������$�������"�����������������*6��.�����5!���������

$��%!J���,�%��!2������3

51�. ��R����47 [����K�], ���������$L/ (��"��� : ������������������, 2506), 167 – 168.

Page 50: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

32

�� ��5��-*��������������������0��)�� 6 �-��!���J�!2������3 �'������� (����������)

�(������������#)����&��� 1 (/���� 33) ���#!����)��B �(������,.&���'�$������7,���() �

�(������������0��*���"(� �����!J$�*(����� ������ (����������) �(��������& *�&���� ���.��)��

��������()��� �������*"���*��Q����(�'�,������()�� ������-���"��0������!�"��$

���$������7�(��������7�������� ��'� 24 ������� 2462 5� !���J,����)����,����!�$$ ��,��

�����*� ���!����)���������6��,��0��52 (��(���6.����������)!"0��/���)�� (�'���������

�)!"����0��) �)"��,������47��� ��!2��������$$,������-���"����$��������� ����[X����-

��"������������*���� :.����)��)��4%"�$$�������"$����*�50�� $��� ��� �5� �0 �!2�

�$$,��K���?��(�.�53 (�'�����!2��������$$#���4��,������-�B ����[X������"������������-

*����54 �* ���,����)!L���$��������*�* ��5!5��� � ������ (����������) �(������ ��5����$���

$����)�����������$$��� ������������!�����(����� �����������-��6� �����0��)�� (/���� 9)

:.���0 ������0��)�� 6 ����!2� ����-���"$��#�������0 ����[X��(��0����� ���<��0�����

5�����-�!�"�����'���(�'�������-����#$��%�6��* ��+ �����&� �����������-��6����� ���

#!�������������&�-5�� ��.�?������$$������ (����������) ����!2�������������47�� � ����!���

�)"���!�"��$!��!LM��) ��5��� �5�����$����)��������������!�����(����� �)!"��#,���55

��.��������$$��������!����(� ����0��)�� 6 �������6.����������������!���������

��!�$$�(� *����) ��6.� �����������0������(�� (/���� 34) �������������� �� ��)������0��)�� 4

(�!2�����������"T��*����"��0���) ��'�6.���0��)�� 5 #!����)��B �(�!J���,�%��(� ���$

��������������* ���5� �)�����-��-�&���0��) ��0��)�� 6 ����(������* ��� ?����$�������$$�����

������ �'� ��"����$��������� �����"������f��856 �����������0�����B ����-���"����$��-

52����)!���, ��������'�����(���9'*��!���$���#�(�')��� ���� 3 ����6� ��� �����?� �$'����

�����?���?� (�������B : ���#$��%��� ����)!���, 2538), 142 – 147.53����* 6�����,, ��������#)�������)���� �'���C������?��������% ��?�MN����������)����$���-

#)��� (��"��� : 5����R�����0, 2511), 212.54�. % !���&��, �)��"�#����� (��"��� : ����������#�������#*��, 2515), 111.55����.�4�������������!�����(����� � ����5�����$����)������)!"����� ����� ��)!"����0��(�'�

�)!"0������(��,�� ���������)!"��#,��� �)"�0����6�� 20 ��.� ����-�B ����[X������"������������*���� �-���

���-���������������-��6���0 ����)�� ���������������� (����������) �(�������( ���&56!�"��*�����0������(������ �����#)�����-�%)��'�)��� : �'��'�� ���*�����#*$ (�������B : �.!.�.,

2539. �%"�4�����4�������!2����").������Q)��������$ 80 !] ��"��������$�� (��/���6�") ��������������0�����-

�(��), 11 – 12.

Page 51: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

33

������� ����[X������"������������*���� �����)����"(�*6��) ��5�������������-�� �

“* �������� �%��������&� ��$� � �* ��� 4< � ����+����3!���������7�������� �� ��������� � )��,� �%�� �! 6 &����>��(������������)�� +��(��%��,��������&�#!� �������* �*��� ��+��%�� "������2�* �*�����)�&'�� (���$�,�0�)� 4 ��4* ����� �)�* �*��� ���&'����$���7�%�� 5 ���� �* ����+'���� ���������������&��� �A��'B�'�����"�1�����9��,&)� ��'3����� ���$�%�������� �,&)��$� �����-�+*�+�)�* ��/C� ,����* �4 ���-4���� ������)��,�) � ������� �&������7� ����$� 5 ���� � �* ��� 4< 1�����(���$��!0�)�* ������%����$� �-�,&)��&�1#� 2 � ��� �3� )�4�'����1��!��%�(�)������(�(�),��!'$'��� ���&�#!� +���� )�������$�� ���&�#!� �!0$-����* �*��� ���!���&'3�������&�#!�+�(�1������2�* ��&���/��)� � �* ���%� 9�/�� � �!����� ����4��&� ��$����&�)�0�)�&�)������1������$”57

6����� 33 ������ (����������) �(������������#)� ���&��� 1 ���*"���*��Q����(�'�,������()��

�)!"��*�#������ ��0��)�� 6

57 ����)����"(�*6���� ��'����������, 12. ?������������5� �$)����"(�*6������������-�������6.�

Page 52: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

34

6����� 34 �����������0������(�� ����$$#�������"������f��8 �)!"��*�#������ ��0��)�� 6

��������"$������-���"!���)��������� (�� ��0��)�� 7 �-5� 5�������������������*�

��'������!2�������!�"�$��$/��"���47��*�*�� �)"!L3(��� ������������'�� �� ��5��-*��

��"�����-���$��%!J���,�%����* ��+ ��()����� �������3�'� ���$��%"!J���,�%������"���-

��*��������������&���"������������������(����Q)��������*�#��������$ 150 !] ��'�!]

�.�. 247558 ���� �������������3�"��������������R��!�"��������$,��/��"���47��*�*��

�0 � #!���(�������"���!7�$����0�����%� (�"�����"�������[X�) �)"��"$����!

��"$������-���"�������[X���>�#)��(���0,.&��!2������%� ����"��0����!;�������� 6 ��4���

�.�. 2475 ��'�Q)��������*�#������ 150 !] ����(�5� !���J���� �������������������3��0 ����&

58��*��/� �����0�" �)"�%", ���!���$����/ : �������������!�� � 200 �P (�.�. 2325 – 2525)

(�������B : ������������>�)���%��(�����)��, 2525), 39.

Page 53: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

35

�.�. 2475 ��'����@� ���������������� �����!�������"��J��$���!] �.�. 2475 !]�����3����!2����"�( ������#/0������*�#������ 150 !] ���Q)��

��"���5��������*�&��* ����� 4 ��4��� �.�. 2475 :.�()�������&������'���� � ����� 24 �6�����

�%"$���)�������*������ � �%"��4<� 5���������.���������'��!)����!)����!����� �(*����%�

�������������3��!�"��*���*��������0��)�� 7 �!2����'������* ���'���)"������*��,����"��

,�������!)����!)����+ ���� �)"��?)�� �������3* ������!)����!)���� ��,����������

,����������6.�!L���$�� �) ���0 ���&5������"�����*��"��0������,��������"�(��4�*���5��� �

�(�������0 ��(�'��)!�����������5� #��*���-#������59 �* ()���������!)����!)����

!�������"��0��������&��!)�������� /���*���7������3 ��"��0/���������3������������$�����

��"����������.��!)���5! �������������,.&��(� (�'��6�!L*�����5���'�+ �)������� ������

��!6��/�,��/����7(�'�/�����0��)"!�"0�0� ��.���"��T������� �������3����������������

�* $�$��������,.&� ������� �� �.�. 2475 ���) ����*����������)!"�"����6.���R�������&�

�����$��!�$$*)�������!��$�!)���*���() ����$����)�� �)"����* ���'������� ()���'$

���*�����������R�����

�����"�?���#�Q��#���-������ 4 ����#?��� ���'�?������������������',�� �#���������)��1����� ��#$�������,� �"���������H?� �'����"����������"�#������'��1�%���#����#������H?������?�!����',�� ������ ��#�+����-��� #� ����J���#���3 ��?�����F�#� �����������H����� ����� ��Q��?��'���� ���K&�)� �����, � ���(�(�� ��'�� �����-,� �������%�����#?� ��������)������������'�?������H����� ������+��������������� �.�. 2475 (���������-������������"������#���3 � �����(���9 ��,� �����F'�F'�����#���#���#$�J��������"�?�)������!���#� "�

59���* �)-���,��, �����#)��'#��)���"� (0���� ) : �����)��#?����',���,� ����-���!���'��, 9.

Page 54: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

����� 3������ ����������� �.�. 2475 : ������ ����� ����������

���� �.�. 2475 ��� ����� ������������������� ��������������!���"#�"#��������$�#���%��#�&������$'#���(�)#��� '*� ��"#�"#���� +�,�����, ���% ����������(�)��� ���������� �������-�,%&�'��,���� +�,(�)��/������ 01)����� +�,3���� ����#�&�� ��*����'%����� �����"�#��� ����*� ���������!����$'#�����-����3��&��,(%��%��������!���

����������������������� ����������� 6��(�)���*���������3��&��,(%��%���-����8��,#�%�6��9�-������(����-� ��������

#�%�3�:��,���(������� ��� ��(�)����� 6�����(��������!����(!��� %�#$����� 3������%�;�<���(%��%� ��(& �����#!��& �����#�� ������&�� =�= (�)��'%����� ����������3��&��,(%��%� >���3���������3�#!���������� ������9���3��?��$������!��"����� �!�����,<��$ �!��@����� ���#��'��

��&�%�(�)��-��!��@������� ���$'�(�������'� ��%����/�9$�9������ ���� %����*���'��!������ (�)��'��-!�'��&����������3�:� �����$#���3�9�%�%�;�<���(%��%� ��-�&��� �(!� ���1 +���,�$���������#B��(�-�3���&�%��� ��*����,3���*����-���� �C �.�. 2514��%����0� 6�������B1� 25 ��'� 01)�����3�#@��B� (!������/�#�%�3�:� �����3� �C �.�. 2522 ���&��� ��!���&� ���$'������#B���� ��*���'��!�������� ������1)������,�&���&��"���/��!��%��� ���� ��,�&������� ��"�(!�3�� & ���� ����$�� �����������3�:�

�*���&B$���� 2522 ������(�)���%��&��� �(�) 7 ��$�������#B��%��B$(�)#!�'�:�&)�'*� ������� (#B��) �!����(!��� #!��& 1 9&-� ����������%��'������ ����,��� G%������+H��$����, �!��� �� ���������(�)��% �� �,(�)� ����$:���(�� � +�#���� �� ��#!��� ���(�)&��!��@����� � ���3��!���'����������%���������$��,���#����& <��$�����3�����!��@����� ��,���<���$(< ���#&��� �!��"�����,'���B� �� ����� �����%�����01)��$��3���&�%����% �� '*��"��������6����'�������!���� �����3�����!��@������ >��� +��%�1�'��($ 9&-�#�%�1 (@��(�) 35) ���$''�#!�'�:3�(��B&)���,�� %&9� ���������,���#����& <��$ �

1'�, ��� ���!��%� ��������8�&���,� ����&��,��(#��>���,���������%, ��#�!��$ ��#�������� ��������%���&����'(���)�$� *++��������$��%��,�$ ( �$��(�= : '�, ��� ��=, 2542), 69-79.

Page 55: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

37

�� +�,��%#���&+6��%����/���,���#����& <��$��&� ��� >��� +��%(�)#B����!��%�@�<��!��@����� (������%����#��'����,��,9�9�9�%�!��@����� ��>�%��#�'%��,��#����������'�3�:���*)�����$��,���#����& <��$��,&+6���% � �!��@�����2

)����� 35 �����#!��&�!���� ��(�)�!��@����� ���#��'�� �&��,(%��%�(�)�� : ����� � %���&�@�, ,��$�$������$!��"��&��!��$%�$ �����, �&���'��-�(�) 2

( �$��(�= : #!��� �&�����*�������, 2539), 42.

���� ���� �&�#�����(� ��� ��6�����3���,��-� ���, ���&<�%���&��N +���,<��$���� 3�%��(�) 21 <��%�'� 2528 ��(����6�����#�������� +�,�����#!��&�!������ ����� ���&��� �3 #����#�>� �N��& ��� 2529 ��,��(#��>���,���������%@��&��-�$���9�(����, �$������ ��= 3�#��>���,������#�<&��9���PQ����%9&���� ��� #���-� $H��9 $��� �#>���,��9!���&��(���,��'���(����, ���&<���:�9&:��,���#����& <��$��,&+6��3���'���,<��$��������%������#!��&�!���� ��*)�%��(�) 12 �N��& ��� 25304

2(������� <���������, “�&<� ���(�)� �)�% ����,<��$���� �!��@����� ����%����#��'��.” (%&(��

�&��<���&::�������S&�#���%&9��(�'��1 +� ���%&(��������#��'��, 2542), 51.3��,<��$���� �� �����'$���,�#�&6 #$�(��%�( #B���& ���&��� �4%����+� #&�����:9�, “��,<��$������, ������$��,���#����& <��$,” 3� ���!��"������"�!$(-�&�%��

�,��/� ���� &/��)&����� �������$��%��,�$, �&���'��-�(�) 3 (���#��'�� : �@&9��& ���&���, 2539), 73-79.

Page 56: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

38

���'(������ ��,<��$���� #�����(�)���#�� %��3�:� ������ �$(�)�$'���% 2 &������ '%��#��

�� 6��B1��� 50.50 ���� 6��9�-�������/�#�)����)�����$��#��%���, 35.70 ���� �'��#�����/�'�� ����#�&����> "���@���� (�-�����/��&������,��� ����%� �,��*-��&��"� (@��(�) 36)

)����� 36 ��,<��$���� �!�����,<��$ �!��@����� ���#��'��

%���0�� �� 3 9�-� '*� 9�-�(�) 1 ��/�6�������#�)����)�����$��# �������1-���� ���(�-�#�)������ 6����,��%������ +��� ����?T� 9�-�(�) 2 ��/�6����%��&)��$���)#&� ��(���&���%� �,��*-�������9�-���- ��� ����������,����0$���,����� ����,9�%�����$�(�)(�������6��� ����%���,�&���&��"������!�������3�:� %����'���&� �$�(�-�#�)���9�-�(�) 2 ������������> 01)��!�������� ��'�3�:���-�������,�!�3�(&��8��� 9�-�(�) 3 ��/�6����%��&)��$���)#&��9�����% ��9�-�(�) 20������)� �� ��� ����������,����0$���,�!���,&+6����,�$(<��� ����,9�%�����$�(�)(�������6��(!���/��#�����)����,����%��%�#� ������������> ��-���,�!�3�(&��8���(�-�#�)

Page 57: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

39

%������� ���B1�(���,U���,��/�6��������)�� B��1-�����/�6����,��%���%����3�"�� ��������(���,U��

%���&� ���*�(���,U����/������� �#�)����)�����(������-!���,�� �����%���� ���%������8� �����*)���1-���'*���� ��,�����(�)'�)� ���%�%���%� (�� � %) ���*������'*��� � %��,8�����,�� �,� #�(�� (@������#�(�) 2)

)�����%1���� 2 ��,<��$���� �!�����,<��$ �!��@����� ���#��'��(�)�� : ��������������������� ���%��0 %"��8���� ( �$�"����������������%

���&��,����� 8 $���,$ �.�. 2537 ( �$��(�= : ��&+�(�#�&�%� �!� �, 2537), 20.

Page 58: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

40

���'(�������;$$������� ���������� +�,(�)��/���������3����9� '*� ���� ���(���,U����B������3��� +�,

����,�$ ��������(����������#!��&�!����(�)����$��,���#����& <��$(�)�$'���(�)�!��@�������/������ ��1)� 3��C �.�. 2540 ��� ���$��3��#���&�(���3�3���(�)��@��#�� ��/���� (#B��)��������#�� #�%�6��� ,#�� ��/�6����%(�)#!�'�:'*������(��'���'�1� �������#!��&�!��������$��,���#����& <��$(�)��(�)�!��@�������*)��C �.�. 25225 (@��(�) 37) ��/��� ��� 6��3���(�)����,�#�&�3�'%��#�'��� ����������,<��$����(�)#����#�>�����������%

)����� 37 3��#��#�� ���#���������� �!��@����� ���#��'�� �&��,(%��%�(�)�� : �&�&���<� �����>9��, “3��#�����#B��3�3����� ��*���!������ �!��@����� ����%����#��'��,”

�$;&�8���( 23, 1 (� ��'� – ����'� 2540) : 167.

�� �� ��-������ ��(!�6��#�)����)�����$��#�� ����,��%������ +��� ��, ����,��������!����(�)�$�(�-�#�) ��*� ����,��� �����%���0$���,�!� ����� ����,����,�&���&��"������!�������3�:� %����'���&� (@��(�) 38) ��*)�3�#�'�����,����,#� ����������,<��$���� >#,(�� ���� ���(�)��&��*����� �&��,(%��%�

5�&�&���<� �����>9��, “3��#�����#B��3�3����� ��*���!������ �!��@����� ����%����#��'��,”

�$;&�8���( 23, 1 (� ��'�-����'� 2540) : 166-168.

Page 59: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

41

)����� 38 ��,�&���&��"������!�������3�:� %����'���&� ��,��(�)6�������,<��$����

���'(��������$���$<%$<%����#�$��� +�,�����3��&��,(%��%�(�)���� +�,�&��+��/��������8��, '*� ��(!�

6��(�)�&�� ��� � >���*�� �,���,������� ��� � >���*�� �,���,��-(!�3�"�����'��� &��/�9���(!�3�� &'%��#%���� ��,'���%��B$��,#�'���*)� ����,�������,�&�� ����� %�6

�����,<��$������ ���� ���6����/�6����&)��$���)#&������/�������6��(�)�&��#���3�#������� 01)���/� ����&)���&��� +�,3������'%���&������$'#���(�)#�'��� ���('������ �� ��#���%�'�� ����#�&����> 3��'��#��������������3�:� ��/� ���#�B1�'%�����(<������,���-#����& <��$ ��,�*-�(�)��,&+6����,<��$����3���*-�(�) 902 ��� �����/������ ���(����#����,�&��%�;�<���(����9 ���1�����-���/� �$(<��S���#��

���$��!��"�����������%� %�����#� �!�������#� �!��@���'�� �'�#%��'�"� ���$'�(�������'���&�%���&�&�(�)���� %���' ����#� (�)����@��3���&�%�(�)

������%�'��-!�'��&������*�����������#� 3�(��(�)�!�������#� �!��@���'�� �'�#%��'��� ���&��� ���,�� �����'�����& ��� ���%&(��������0&�%�������%����/���*�������#���(%��%�(�)� ��� �������1)�3��$������-!������,�� ��;���1-����� 9$�9�#��� �����,%��&��#���(�$'���,) ��1)� ��*)�'�,(!�����$�#�>���%��*�����������#� >B� (&-������9���&� �&)� %����-������ ���$(!������9�%�����*)�'���#����&�����&�&�(�)��/�����������'� ����,� &��/�����

6�� &V9�� #��#&���, ������� : ��� ���$",�������$���������� ( �$��(�= : ����&������%&(������&��� �, 2543), 67.

Page 60: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

42

�1-��� ��0*-���������%��B$ ��� >���%���9'�(�)(��%�����#�01)���/�%�#!�'�:���9$�9���9�%������#�%��!���B%��%�(!�3����#����B�%��%����������%��B$(�)��3���*������#� ������,'��-�&#����&�'$� ��*���%������ ��/�"���� ����� ��%��(�)�,����-��&�&<@��S��1-���*)���/�(�)���#������%��B$�������- ��,��%���������!��&(�)�,#��������#!���������$��,<��$01)�(������ >��� +��%

�� �,(�)��� ���&��� �������%�&� �1)�#$�(� ����'�,#B��?�� �����#��� ���%&(������&��� ���/�"��� ��� �����(�)����,��9��39���(�-���/�(�)����$��,<��$�%�B1��&�&<@��S���*������#�����%%� ����/����(�)9��3������%����������&)� ��1)� ��%����������@�� ����,#�����,'���&%&6<������<� �����%�#��'��?��$��� �&+����%������!���&� �� ��#������#�>���39�%����%��� %�� 7 �C (�.�. 2532 – 2539) ���� ���&�&<@��S�(��B&)���9&:�� %&9� ���� '�,�����'� ���%&(������&��� � �������������� � %���&�@� ��/���%���'�,�� %&9� ��!���&�������&�&<@��S�7

��,���<��$������������#� (@��(�) 39) ��*��&�&<@��S�����#� ��B1��?��$����� ��!���&�����&�&<@��S�(�)���#�3� ��(& ���� �$����''$�(� ����3� ����������,�!�9� ��/� ��3� ���1 +��� �,���������� ��*)�'%�����3�3�(��B&)���,9$�9�����#���������#�3�8

)����� 39 ��,���<��$������������#� %�����#� �!�������#� �!��@���'�� �'�#%��'�

7���������� �����*�����������#��3� #$�&��� %�+��(�, �����<& ��, %��,$�����#�!��$����%�

�$;&��������$���"�$���"�� – >�%�� ( �$��(�= : ��*��� % ���&���, 2539).8�#��'���*��('%��� �)�% ���&�&<@��S�����#� ��(&3� <��� ���#�, “�&�&<@��S�����#� #��3� #��

%�;�<��������$���-!������,��,” ���%���1&�?����� 1, 3 (�$��'�-�N��& ��� 2544) : 59-68.

Page 61: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

43

���'(������ ��,���<��$������������#� ��-�����@��3���&�%�%�����#� �������%�&� �1)�#$�(�

"��� ���� !������(����������3�#�'��� ����,%��&���9$�9�����#� (�)��/�9$�9������#���(%��%� ������3�����-�,���#�����,��9��39#������������,#� ��'%����� ��3��$'�?��$��� ��/��� +�,��'����S�������� 9 ��1)� ���(���������-"�%&��������� �����(�����#�(��3� ��%&�'��,�� �������'%��#���� 6��B1�����,��� 22 ���� 6��9�-�������/�6��#�����#�)����)�����$��#��&)��$�#&�#�� ��� �����(&��,%���� ��/��$��*)��� ����*)���/�����(���1-�6����,(� +&������'������ 6�� %������,������, 28 ���� �'��#�����/�'�� ����#�&����> "���@���� #�%�3�:���/� �&��������8��,��'��,U��B1�#�%����������,�����# #�(��

%���0�� �� 2 9�-� '*�9�-�(�) 1 ��/�6��#��#�)����)�����$��#'��� ��6����%�� P? 3�"����&)��$�#&�#�� �� �����,9������������/��� ����,(!���,����*)����#���*-�(�)#�%�@��3�6��(�)��3���/��&�&<@��S�����#� ��� �����(&��,%���� ��/��$��*)��� ����*)���/�����(���1-������,(� +&������'������ ��,��0$��,U��(����S���-�����(�)#�%���&)��$�(�-�#�)��������,(� +&�#�%�9�-�(�) 2 ��/�6����%������6����%�� P? ��&)��$�#&�#�� '*��!��%����% ���$����6��9�-�(�) 1(�)��&)� ���%�� B��1-�����/���*��<��$��������(�����#�(��10 6��9�-�(�) 2 �� ����,�����'��'�,��,���#��%��� #�� �� �&�(���

%������� B��� 6��9�-�(�) 2 ��/���*��<��$01)���'���@��3���������(�����0$���,��(����(&��,%���� 3� ��,���*� #�%���(&��,%��� ��/�0$���,�!���,&+6����,�$(<���@��3�'�����,&+6����,�$(<�����'�� 11

%���&� ���B1�(���,U����/���%�� �,U����� �����%'%)!� ��%����3�(���,U�����*�(���,U����/������� �#�)����)���������/���%���� �����8�#��� ��#$(�)������ ��%���(@������#�(�) 3)

9%�&� �1)�#$�(�, “�� �����, ��#�����,���<��$������������#�,” 3� %��,$�����#�!��$����%�

�$;&��������$���"�$���"��- >�%�� ( �$��(�= : ��*��� % ���&���, 2539), 284-300; ���&�& ���&�(� ��,'�,, %��,%�1��&����� : <����%�1��%��,%?� *����$��AB$;& ����� �C��%"��� ( �$��(�= : ����&������%&(�����<�����#���, 2540), 9-19.

10�������%�&� �1)�#$�(� "��� �����,���<��$������������#����� �������������-%�� ��'��(����S�������� ��1)� "�%&��������� �����(�����#�(�� (�)��/��� +�,�����*�����9�� ��

11��/���,�$(<���#�� �� �&�(���(�)�!������������ ��%������'(�)��/���,�$(<�����'�� �&�(�������� (�)�!����� ���$����*)���&)�#���%�����#� �?��$�����,&+6������3��$��#B

Page 62: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

44

)�����%1���� 3 ��,���<��$������������#� %�����#� �!�������#� �!��@���'�� �'�#%��'�(�)�� : ���&�& ���&�(� ��,'�,, %��,%�1��&����� : <����%�1��%��,%?� *����$��AB$;& ����� �C��%"���

( �$��(�= : ����&������%&(�����<�����#���, 2540), 18.

���'(�������;$$������� ���������� ���$'�(�������'�3���*�����������#��������%��B$3��&��,(%��%�

��/��!��%��� �������������������������� ��1)� ������+�&6��������3�:� ������,�$�%��3���� ��� ���$'�����,��0� 6���������� G����01)�����&�B� (!������ ����;�� ��(�)�������� 6��(�)��/���%#B��?�� ���#���(%��%� �������%�&� �1)�#$�(� "��� �����,-���<��$������������#� �1�39�� +�,��������3��&��,(%��%�(�)'���(�)�*)�� ��/��*-�6��3� ����;�����������!��%�����,��� ����(�)��3��������#� ��,����������%��B$#B���*)�#���(%��%����� ���12 ��(&�9�� ����,��� �����%���0$���,��(�����'����������!���������3��� 0$���,��� ����#���(%��%�(�)�$��3���*�������'���% ��9�$�� ��,�%���

12��%'& ���� ���������3� %�&� �1)�#$�(�, “�� �����, ��#�����,���<��$������������#�,” 3�

%��,$�����#�!��$����%� �$;&��������$���"�$���"��- >�%�� ( �$��(�= : ��*��� % ���&���, 2539), 284-300.

Page 63: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

45

�����,����� ,#�� �!��%������ �����,���'��'�,�� (�)6�������#���(%��%����'���3� ��*������(� ��9������ ���� ��� #�%����#&����&�(����������(�����'�������� "��� ����!��������� ���#&���&��"������> (�)��3���*�����������#� 01)����� +�,���(�)�������/��� �� +���&��+(�)�� �������� #&���(�)��3�����������#B��(%��%������*)� (@��(�) 40) ��� ����

)����� 40 �%�����,��� ���� ��,���<��$������������#�

��&�%�6��9�-�(�) 2 �������,(� +&������'������ >� ����%� ����,�����'��'�,��,#��%��� #�� �� �&�(��� (@��(�) 41) >#,(�� ���� ���(�)��&��*��� 6���������*������(� ��9������ 3�#�%��������������������3��� ������(�)��� ������� �$��3��#��#�� ���#����������3��&��,(%��%� (�)���� 3�@�'�,%���� �8������*� ��*�@�'��#��(�)��/������%�;�<���(%��%�(�)#!�'�:�9�� ��13

13��*)�����% ��, 290.

Page 64: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

46

)����� 41 @��'��'�,��,#��%��� #�� �� �&�(��� ��,��(�)6��9�-�(�) 2 ��,���<��$������������#�

���'(��������$���$<%$<%�� ���%B1� ��#���6����,���<��$������������#�#,(����%'&��,'%���&�� ��

�� ���6��3��� +�,��&)��$��9�����% ��6����,<��$����(�) ���%B1�����% ����� +�,�8��,�����,���<��$������������#�(�)��&)���&�������(�)#��� ��'*� ��(!�6����/�6����%�� P? 01)���/�6��(�)�&��#���3��&��,�����*������(������'�����&��,��$<���$'#������ ���#,(�� ��"#�"#��������3������#���3�����'���- ����� +�,(�)��&)���&�"#�"#�������#!�'�:'*� ����&)���,��9��39#������������ ��(!�6��#��9�-�(�) 1 3��*-�(�)@��3�����#!��������#������%��B$��,��,%��&��*�����������#��� ���B1��?��$��� �� ����,&+6�����������%��������,#�%�(!� &� ���(���$(<��#�� (@��(�) 42) ��,���<��$���������#� ��*��&�&<@��S�����#� #!���>��$��%�%�'%����%��*��� ��,9�9�9�%����#� ��,'�,%&9� ����39��&�($��� '%�����(<���,9�9�(�-�3���,�� �*-�(�)3� ��!���&���� ��#�����,� ��������� ��1)� @��3��*-�(�)���#�����&�&<@��S�����#��� �������@���&�� ���������*)���$(<��,%��&���"��*)�����������#�%�@��3�6��%�14

14#���& ��> #$�$�, “�&�� ���(�)���<��$������������#�,” 3� %��,$�����#�!��$����%� �$;&��������$��

�"�$���"��- >�%�� ( �$��(�= : ��*��� % ���&���, 2539), 302-311.

Page 65: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

47

)����� 42 #�%�@��3�6��9�-�(�) 1 (�)����/��&�&<@��S�����#�

����� 6�������%��B$#B��3��&��,(%��%����8��,���(�������#�%�3�:�����'������ 6��(�)��/��������>���'����*�3��1 +���� ���1 +��������(�����*�#���&+6���1������������ 6���� ������(�)����� �������������!����(!��� %�#$����� �����������%�;�<���(%��%� 01)���� 6���������-��/���������3�#!�'�:3� ����&��*��!�����,�$ ���� ���#���������������1-�3��������*)������,'%���&������$'#����?��$���15

15����������#����1-�3��������������3�����$'#����&��, �� ��#!��%�@�'#����!��%������(�)��*�

����/���%������������(�� ��3�����,�$'#���(�)�!���%&�'��,�� 01)���/����!� ����'%��(�)%B1�3� ��%&��� ��1)� ��%����������(�)'���*� ��/���,�>��1 +�%&�'��,�� >��*)�'%�����3���,�>�'%������ '%�����(<���,��������������(�)����)�����������/�#�%�#!�'�:���"� ��%&�����-

Page 66: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

48

����������������������� �)�,��1 (���������������� ��������)

���#���(��@�'3������,�(��(� ����� G��������*���/���� 6�������� ���%�%���� 2 ��'�#!�'�: '*� ��,���<��$�9�� %����<��$ #$��+H��<���16 01)�� �)�%��� ���&(<&���&��,9%�@�' ��� �����/�(�)�����9*)����� %���&��,���%&9����,��,���<��$��������%���,���<��$-%����%&��� �!��@���*�� �'����<�����9 (�)������������3��� ���������&��,��� ����8��,��,���<��$����� �'����<�����9 (@��(�) 4) (@������#�(�) 4) �� ��#!��%�@�'#�����%����/������ �����#!�'�:(�)�����#���3���3�@�'3���� ������!���������#����� (�)#$

)�����%1���� 4 ��,���<��$����� %���,���<��$%����%&��� �!��@���*�� �'����<�����9(�)�� : '��� ������$��� ��'��: ���9��, “���,������3���,���<��$����� ��*���'����<�����9,”

��� ��� 44, 3 (�N+@�'� – �&B$���� 2544), 40.

16�����(�)������������3��� ��,���<��$�9�� �����!� ���������1��&��!����1 +�3����%&�����-

Page 67: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

49

�������%���H/�I�� �!������3��� �!��@��� ���� �'����<�����9'$������"�%&��� ���$� #&(<&�!���&:'$� 9�%�� ����������,%��&�����%�#�,�-!���%%��

“��������� ��������������������������������� ��������� ����������� �������������� !����"���"��#��"��� ����"$����%#����&"������ �'��%$��� ��&��'��#��(���%����%����)�� ����������*+,����������� ����� �����"� #��(���%�-��� ��&��'��#�����&.������#�����(�&/��#��0 '.2. 2482*��-��)�('�� ��5�'���� ������#*#�����-%����������,���#������$�����#�������+�&��'��# *#�����"� #��(���������#)%�#�����,%�#��#�����-�����-��� ��&��'��# �%��������-��)�('�����'�6�"$������������ �7#,����#�����0�7 �&���� '.2. 2495 -%���;��� 4 &<"����*����$'�6�"$ '.2. 2499 ����� �������'�-%�-������(������� *���='��-���� -��)�('��������,������)���#���"%�� -"�)%�#���&< '.2. 2505 ��������)"$���0��"+��'��$'������-)%�"�%$�'$�����)����-'#���#,0�����0����������)���'�#�%��"��-#%� -"������0�����'�#����)������ ������&.������#��'���(����#-"�����” #@�����������?��$����� ��'%������?T��,�$%�� '�,���9� .(.�.��,'�,:��&����G&#������ 2 <.'. 2542 ��*)�#��B�����$��'%��%�� “(&-���#,0&�����$�����#��#�����0��#�&.����(��"��+�'������#����"� #-"������#”17 �����������%�#�,�-!���%�?��$������ ���%�%������� ������)�������� '�����,�#�&�'%����>������,(�#�3�#�%������ ��������3���

���'(������ �����%�#�,�-!���% ��/������(���,U���Q�����#����,��� 21 ���� ���(���?��$���

"��� �������G&#������ �.�. 2542 ���#@���&�%���0�� ��/�6������� 1 6��3�"�� �� B��1-�����/�6����% ( ? ) �*#����&�%�(����

(!���/�0$���,�!�@��3���9������?T��%� 8 0$� �,�%���0$��?T����9������?T����#�� 8 ��% �%�9������?T� 16 ��%

%������� ���B1�(���,U���Q����/�6����%��*�6����%�� � % ( ? ) 2 6�����%���%�� �,U��������(���,U��18

%���&� ���*�(���,U����/������� �#�)����)�� 2 9�-� '��� ���,���������,�$���������� � >������(%���)�����*� ������ �9�-�(�) 2 �� �� ���(%�(�)��� G���'*� �������?T���,#�U�

17#��@�+�� '$��$� #&(<&�!���&:'$�, '$���"�%&���, 12 ��+��� 2545.18������6������,�$����9������ ��*)���� ��/����9���(��B&)� ���B���� ������&������,��������

6���������,���<��$����� %���,���<��$%����%&��� �!��@���*�� �'����<�����9 >������&������

Page 68: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

50

#�% ����*�����#�)�$������� � �#��� +�,�&��%�����,(� +&�����#�����������?(���( ���%��������8� ��,��%���������*)���1-���'*�����#�)��� �����,%�9�, ( ? ) (@��(�) 43)

)����� 43 �����%�#�,�-!���% �!������3��� �!��@��� ���� �'����<�����9

���'(������$;$$���������$!��"���� �,����!��$��������(�)��/��������������%�#�,�-!���% '*� ��,���<��$����� �'����<�����9

�&������� ��#��������%�#�,�-!���%���� +�, ��(!����(����/�(���,U���Q�����3�:� �%�B1� ����&��*�"#�"#��������6��������(���,U����������,(� +&� (@��(�) 44) ��,0$���,�!���,&+6�����9��(�)6��9�-�����@��3��,����������,���<��$����� (@��(�) 45) �!�����,�$ ���� �����/�#�%�6�������%�#�,�-!���% (@��(�) 46)

Page 69: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

51

)����� 44 9$6����%�� � % 3 6�� ������(���,U�� )����� 45 0$���,�!���,&+6�����9�� ���6��9�-�������,���<��$����� �'����<�����9 �&��,@�'3� ��,���<��$����� �'����<�����9 �&��,@�'3�

)����� 46 #�%�6�������%�#�,�-!���% �!��@��� ���� �'����<�����9

Page 70: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

52

���'(��������$���$<%$<%����,���<��$������'����<�����9�����3�:���,�,�������� ���� ������� +�,

�8��, ��(& ��(!�������!������,�!��$��������,(� +&� ��*� �����,��������6��9�-������������� ����-������%�#�,�-!���%01)��������> �1���&)���&��������� +�,3���(�)���#,(��3���>�B1��� +�,�8��,�����,���<��$����� '*� ��(!���/� !�����������*-�(�)��,&+6�������01)��?��$���'����*���������#�%���� !����(�)����& ��0$���,��(�����(��(&��,%���� (�)����*)���/�����'���B1���'������ ��&�%��& ��6����'������(!���/�6��9$ 9���,&+6����,�$(<��� ��,��&�%��$������% !����(�)���(����� >���'���������!������-�������,�!��$� (@��(�) 47) (�-������#�%�"��� �������G&#������ �.�. 2542 ��1)� !����(�)������*��������#�3�3���%'& ���� ��� '*� ��(!�"��� !������/�9���#������)���%��,&+6����,�$(<������� ��/�@�+�3�%����,�� '*�($ � ������,�$(<�����-����� 01)�����%��@�������,�$��$ >�����,#�:������ *����19 (@��(�) 48)

�� +�,(�)��&)���&�"#�"#���� ���3���(�)�&��+��������%�#�,�-!���%�� ��,�>���1)�'*� ���� ��������� �����1-���B1�#�%����������� (@��(�) 49) 01)�#,(��������3���� ��,��%'&'%��#���&��� �1-���-�'*� ��(!��������?T���,#�U�����*��#�'%���'������&��%�����,(� +&� (@��(�) 50) B� ������,�&���&)���&���*�����)�������������(�) ���%��

)����� 47 ��% !����(�)�& ��0$�(�)����*)���/�����'� ��,������$�%�#�,�-!���%

19#��@�+�� '$��$� #&(<&�!���&:'$�, '$���"�%&���, 12 ��+��� 2545.

Page 71: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

53

)����� 48 ��,�� ��,&+6��@��3�"��� !����(�)���*�������������%�#�,�-!���%

��%����#,(����%'& ���� ���(�)#���&���������#�3� ��1)� ������,�����,#�U�����*��&�������3 �9�%�3���-���#��� �%�������/�����?T�@& +$�� ���� �����(�)'�,"�(!� ���G&#��������/�'�,���9� ��,3����"�#��������%�#�,�-!���% �������&� >��/�"��:&�(�)�����(<�3���,�$(<��#�������/���#��� ��(����-�

)����� 49 #�%��������%�#�,�-!���% �!��@��� ���� �'����<�����9

Page 72: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

54

)����� 50 ����,�����������?T���,#�U�#�% ����*��������� ����#�%��������%�#�,�-!���%

���!��"�1& %����� �!���9�� ��� �!��@�8%�� �'����<�����9��,<��$��� ��*���������(���'��� ��/������(���,U�����3�:�(�)#����1-���!��&

��� ��,'���&�&+6����B �� ��*���%����(���'��� ���(#$%���� ��������%�#%�#%�����!����,��� �!��@�8%�� �'����<�����9 ��,@& +$#�U��� (�����1)�(�)��/�(�)��*)��3#���(<��� �����,9�9�9�%@�'3� �������#����1-�3�(�)&�����(�) "�3�:� ��� ������� ���"�3�:��������(�) 9 �!���9�� ��� �!��@�8%�� �B%����%��������*-�(�) 40 ��� (�)&�������-��-�����3 � ��#B����B�P'������� ��,%����� ��&)� �� ��#���%���&��N +��������*)� 14 � ��'� 2505��*)��,����$��,<��$ (�)�����,'�� 9�%����<� B%���� %Y���,��� �9������

�������'���-#����!���������,���<��$����� %���,���<��$%����%&��� �!��@���*���'����<�����9 ������,�����>������������ � B���)��B�P#��3����#�� �$��(�= ���(�)��%��B�P�,B1�#B���'������� �,�����>�������������(��0���*� ����,���$(�)�!�������� ��,���-<��$����� �1����� +�������%(�)��,�����#����&�%������%�� “��,<��$�����%����'���” ���9�%����� �,���� %�� “��,<��$�����*���������(���'���” �.�. 2513 ��%����(���'��� ���@���#�� ���(�) �� ��#�����,<��$����,��%�#�>���������20 ���'����*� ��� ������'���������#�%�

20��,%��&��%����(���'��� ��,��,%��& ��#���������3� ��,��9%��@���, �������������,������'0-

&��?��� (��&����,�1� ����%"��(8( ��������) &�����1�&���%���%��I�� ( �$��(�= : ����&�����'� ��#��'��,��(���"����1 , 2521). ��%����(���'��� ���@��%��(�) 5 <��%�'� 2513 �&�&���$� 96 �C ���+� 75

Page 73: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

55

��#������������,�$%���#�>�#������3��C �.�. 2544 �� ��,�&��;� &���@��� �����%�#%�-���� ��/�"�!���&� �� ��#������(�)#!�'�:'*� ��#���������!������,�!��$�(�)��&�%�6�����������,<��$����$��, 3 ��'� �%�(�-�#&-� 12 ��'� 01)���/� ��#�����&)���&�3��C �.�. 2538 �#�>��������� �.�. 2544 (@��(�) 51)

��,<��$����?��$�����-���,&+6��3� ��������%����� ��*����� �� 9*)�%�� %�<��$�����1)� 3������"������B����%����%����*)�(���#����������%�,3��1-�������%���� (�����%���,��%��%�� “��"����#�������)��7 �"#"�����������+�=��# )����#'$�62����������"��� #)������)�'$�62������,���� ��2��6�&���������������#�)�-%���;� )����������(�-&/��#��0�)���"��'��(�����,#"%���& �����������$*�����6$���� #�� �”21

)����� 51 ��,<��$��� %����� �!���9�� ��� �!��@�8%�� �'����<�����9

���'(������ ��,<��$��� ���� +�,��/������(���,U���Q����-���6��(�)��/���'�����*-�(�)����@��3�

��'����/����#�)����)�����$��# %�����, 27 ���� '%��#���� 6������B1����������,��� 50����

21��*)�����% ��, 27-28.

Page 74: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

56

%���0�� �� 3 9�-� '*� 9�-�(�) 1 ��, 2 ��/�6��#�)����)�����$��# 01)�������� �%����/���'���� 3 9�-� ������(���1-�9�-� 2 ($ �� 9�-�(�) 1 ��� �����($ ��(!���/�'�����,&+6����,�$(<��� #�%�9�-�(�) 2 #�����/���'��@��3����*-�(�)���� ���,������&�������'��9�-�(�) 2@��3���'����,&+6����,�$(<�����,�*-�(�)��� ��� ����/�"���3�"�� ����*)���������'���������� 01)�3�"���(!���/�'�����,&+6���$����-"1-����(���'��� #�%�(���1-�9�-�(�) 3 #����'�����������������(���1-���(&��,%���� 9�-�(�) 3 ��/������,(� +&������'������(���,U����6��9�-�(�) 3 ��/�6����%������)�� ��1)� ����,�$������'��9�-�(�) 1 (�)#�����/�������!�����$��, 3��'� ������!����(�-�����-���6����% 2 9�-�

%������� ���B1�(���,U����/�6����%������)�� B��1-�����/�6����%'%)!�3�"�� ��������(���,U�� ��'��������/�'���%�������#���1-���������(�������'��,U�� ��0$���,��(�������(&��,%���� ��,�,%��� @��3�'�����,&+6����,<��$��,����$������%����(���'���@��3����� %

%���&� ���*���'��,U����/������� �������)�� ���%��#�������������?T���,#�U�����*��&(�)�#�(�)��-�������������� ������������8� �����*)���1-���'*��?(���( ��,���

���'(�������;$$���������$!��"���� �,����!��$����� +�,(�)���9�(�)��&��*����� ������������,���<��$����� �'����<�����9 ���

�,�,�$�%�����������,�>����%��,��/��� +�,#!�'�:'*� ��#������������ +�,(���,U���Q�����3�:� (@��(�) 52) #�%���'���, ��������*)�� �� ����&)���&�"#�"#�������� ���, ���%�����

)����� 52 �� +�,(���,U���Q�����3�:������,<��$���

Page 75: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

57

���'(��������$���$<%$<%����,<��$��� ��*���������(���'������� +�,(�)��&)���&�"#�"#�������#!�'�: '*� ��

��&)���,��9��39#������������ ��(!�6��#����������'��������/��� +�,�����'�����#�)����)��-���$��# ��1)� ��#����������,�!��$�(�)6���$��, 3 ��'� (@��(�) 53) 3�@������ >��/� ����&)���&���'���, ��3���(�)����% ��(!���'��9�-�(�) 2 3��*-�(�)@��3����� >��*)���,��9��3� ��(!� &� ���(���$(<��#�� ��,�����,&+6����,�$(<�����,����$����-"1-����(���'��� (@��(�) 54) #�%��,�����(���&������9�-�(�) 2 "�����'���,�%���9������������ ��%�@���&�� �����*)��(�9��&9� (@��(�) 55) �����

)����� 53 6����'�������������(���,U�� ��,������!������,�!��$� ��,<��$���

)����� 54 ��&�%�#�%�@��3�9�-�(�) 2 (�)��,&+6����,�$(<��� ��,�$����-"1-����(���'���

Page 76: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

58

)����� 55 @���&�� ���(�9��&9� ����,�����(���&�9�-�(�) 2

#�%�9�-�(�) 3 ��/������,(� +&������'������ �� +�,(�)��&)���&�����)������ '*� ��(!�6��������(���,U����/�6����%������)����,����,�������#��@��3�'����������� (@��(�) 56)01)�#�%���������� �������#�%��� >(!���/������� �������)������)�������� ������ �����)�����������������,���<��$����� �'����<�����9 @��3�'���(�)%�������#���1-��������'��,U����-�#,(�� ��#�����*)���,��9��39#�� 01)�3��?��$������,&+6����,<��$@��3��$+� ��,����$������%����(���'���@��3����� % (@��(�) 57) ����%����(���'���B1��?��$������������"�3�&��&)� ������,��9(�����&��� ����,9�9�"��'������B*����(<����'���#� ����9��&���

)����� 56 6����%������)��������(���,U�� ��,<��$��� )����� 57 @��3�'�����'��,U�� ��,<��$���

Page 77: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

59

��������I�%"���( ����'0 �����%���&� �!��@���#� #$��+H��<���%����#$%�����,&+6� ��/�%�(�)��,'�� &��&��'��&��;����,&+6� ��*���%�������

��,@& +$#�U�9*)������@�'3���/�"��$ ��& #��� ����%��������#���������%������������*)���,&+6����,���#����& <��$ (�)'$�����N� ����$�� ���&�������:�9&:��,���#����& <��$���� %�� ����& �!��@�Z� �9���3���22 �����#���������������(��������1-���B1� �� �Q�����1 �,�$%���������&)�!���&� �� ��#�����*)��*���N+@�'� �.�. 2525 ��%�#�>���,����$��,���#����& <��$3���'������ 20 ��+��� 2528 01)�39�%��#��� 3 �C ��&�%������'������������������'%������*)� ��,�����/��$9�(&%(�������(,����&�%����%�����(�)#%����

��,'�� &��&��'��&��;����,&+6�(�����/���,#�U��� �G&���& ���6��������'���'��'%�'�� �� ����/���,�� ��;���!�'%�����&:3� ��(��B&)���/�(�)�'������(<����9�%@�'3� ��1)�(�������@����*)� 15 $�@����<� 253623 ������������$��,���#����& <��$(�)(����#����%���'���/������#���3���#!�'�:��'���1)����@�'3�

���'(������ �����%����#$%�����,&+6� (!���(�)��-����������������&�(,��(!�3���'���������#���

�����(���,U����'���-������(������,������������3��� ��,���<��$����� �'����<�����9����'��������-�������6��(�)��/���'��%&������$��$�(�) %����%���, 28 ���� ��'%��#���� 6��B1��� 45 ���� (@��(�) 58)

%���0�� �� 2 9�-� '*�9�-�(�) 1 ��/�6��(�)������� %��%&������$��$� ���*-�(�)#�%�@��3�%&�����/�(�)��,&+6����,���#����& <��$ #�%�6��9�-�(�) 2 ��/�6����%#�)����)�����$��#��-�������'�%&��� B��1-�����/�6��#&�����&)��$�#&�#��

%������� B��� 6��#&�����&)��$�#&�#����/���%�� �,U��(�)������(���,U���Q��%���&� ���*�(���,U����/������� �#�)����)�� �����*)���1-�����/��#������-��������

������ ������������8� ���%��?(���( ��,������'(�������;$$���������$!��"���� �,����!��$��������(���,U���Q��%����#$%�����,&+6� �� +�,���(���,U�������*)����B1�#�%�

����/��� +�,��� ��������������3���,��&��*����� ���(�������,���<��$����� �'����<�����9 �!�����,�$ ���� ���3������'%������,#� ���$'#���

22������� �#���� +�, �"�!��%�,�� � ���1�����$%������!��"�����$;&��� ( �$��(�= : #!��� �&���������#����, 2537), 323.

23��*)�����% ��.

Page 78: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

60

)����� 58 �����%����#$%�����,&+6� �!��@���#� #$��+H��<���

���'(��������$���$<%$<%�������%����#$%�����,&+6���/�������� ��'���1)�(�)���� +�,(�)��&)���&������ 3���

�����,��9��39���@��3������ 01)�#�%�6����*����� %��%&������$��$� (@��(�) 59) @��3�%&�����/��*-�(�)����#����B(!� &� ���(���$(<��#�� ��,#�%���� ���%&��� ��"�����/�"��#�)����)��-���$��#��/�'���@��3���,&+6����,���#����& <��$ ��"�����-�����/�#�%�����-!���� ������9�����% ���#�'�� ����!��%� 101 ��@��3�%&��� (@��(�) 60)

�� ��,�>�(�)��&)���&�"#�"#������������'���- '*� ��(!�6��#&�����&)��$�#&�#��������(���,U�� (@��(�) 61) ���� +�, ���� ���������� �������'���-%�� �����%&��� ��1)� �� ��#������������#�B1����9���(�)��[C�*�

Page 79: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

61

)����� 59 #�%�6��(�)��/�%&������$��$������������%����#$%�����,&+6�

)����� 60 @��3�#�%�6�������%����#$%�����,&+6� (�)��,&+6����,���#����& <��$

)����� 61 6��#&�����&)��$�#&�#��������(���,U�������%����#$%�����,&+6�

Page 80: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

62

��������I� �� �!��������� �!��@�����'��� �'����<�����9�����(���,U����'���-��-���,&+6���������� 01)���/����(�)��-���������%������� �Q��

(���1-�������,�$9*)������%�� “��,<��$9��������U,�� ” ��/������(���,U���Q�����3�:�#����1-�����%'&��� ��,'��#�$��� % ��*���%����(���� % �$::@��' ��������%�#%������� ��&)�#�����*)� 9 #&���'� 2529 ���#�>�#������ �.�. 2532 39�%��#��� 3 �C �������'���-��'���@��3�01)���@���&�� ���[�"�����,%��&���(���� % "�#���������������'%��%�� “���(�����)�#��<&#�(�� ��'��������,'�<������*)�� �� ��#�����,<��$��@������%��&�&�@����������� ���(����#�(����*)�� ��#�����,<��$3�:��&���P?� ��"�'��� ($ #��(&���B%���?����3� ��#���” ��1)� ���������������/�(�)��,&+6����,��������,����� #&� ��,��,��������,��(#��>���,�$����� �����������% 3���,9�9��#� ����9�

���'(������ �����%������� ��*���,<��$9��������U,�� #�������������(�)��������%�������

�����(���,U���Q�����3�:���-(���,U����,��%� �,��*-���&����� '%��#���� 6��B1����������,��� 21 ���� ��������������� %�������������*-�%� �,��*-���&�������(�)% (@��(�) 62)

)����� 62 �����%������� �!��������� �!��@�����'��� �'����<�����9

Page 81: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

63

%���0�� ��/�6�������3�"�� �����-�� 2 6��������(���,U��%������� (���,U���Q�����3�:���0$���,��(�����'���(��(&��,%���� @��3�

��/��*-�(�)%��������1-���������(���,U�� (@��(�) 63) '����������,&+6����,�$(<��� ��,�� �������@���&�� ���[�"�����,%��&"�#��������

%���&� ���*�(���,U���� �����/���-%���-�� 3�"��������)����� ��8���(�)��,&+6����,�$(<�������� ��,���#����(�)��-�������#�%�����/�����'�������)�� B��1-�����/�����?T� �����% �����8� ��,���(�)(!���/� �����%'%)!� ��%���� ���%�8��� (@��(�) 64)

���'(�������;$$���������$!��"���� �,����!��$���@������(�)��%����� % ��&�&������'����������3��� ���(���,U���Q��

3�:�������������� ��,���<��$����� �'����<�����9 ��"#�"#���� ���#����1-�3��� ����,��/���,�>����%��,��/��� +�,#!�'�:(�)��&��*����� ������������ ���%��

)����� 63 0$���,��(�����'�������� ��,#�%�6�������%�������

Page 82: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

64

)����� 64 #�%��������%�������

���'(��������$���$<%$<%�������%������� ���� +�,(�)��&)���&�"#�"#�� '*� %�#$(�)39��,��� ����(���,U��(�)��/�

�,��*-���&�����#,(��'%���&������$'#��� ��, ���� ���(�)��&)�#�%��*-�(�)@��3�'����������*)���,��9��3� ��(!� &� ���(���$(<��#�� �� �� �,��,&+6����,�$(<�����%@��3�'���(�)#���������(!���/�9�-�����������1-�����/���� 01)�����,��/�(�)�� ��,@& +$#�U� ��1)� ���� ���#�%��������3��� +�,��/���-%���-�� 3�"��������)����� ��8�������� ����&�����B1� ����&)���&�3��� +�,��&��*����� ��������-%���-�� ���8���(�)��� G����3����������-��&��,�,�� ����&���� �9�� ���#B��(�)#�:�� 01)�#,(��B1� ��"#�"#�������%'&"�#�������� ����&�� &�� %&%�;�� �������9���

Page 83: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

65

���$��!��"�����"�!!��$����;& %���+H���$�B��@� �!������������ �!��@�(���$ �����%���+H���$�B��@� ��*�9*)�(�)9�%������� ����(�)%��%�� %���������� ��/�%�(�)��-�

��,&+6�� “��,���<��$������$(<<�������*�” �����,��9(���� ��,��(#��>���,���������%@��&���$���9�(����, �$������ ��= ��,��9(����*)� 24 �$��'� 2539 3��� �#8���#&�&��9#����&'�� 50 �C �.�. 2539

��,���<��$������$(<<�������*� !���&� �� ��#�������,'���&��� �$�&�(� �����%�#%���+H���$�B��@� ��,&+6������������������� 01)���������/����&���#���� �*-������,��� 150 ���� ��&)� �� ��#����1-�3���-��� ��/� ��(!�B��'�� ����#�&����> �1-���� ��,�����*-����������*)� ��#����������*)� �.�. 2529 ��#�����/������(���,U�����3�:���*)���,&+6����,���#����& <��$(�)��%��������� ���� <$�'���(��@�'���*�3�����!��@����#!���� #$��(�� 01)�� &�� �&�&�%����'������3�(����!���� >��� +� 01)���%���� >����,���#����& <��$3���&�&���@���&�&� ��*)���%���������/������%�#%���+H���$�B��@� (����� &�&�&��1-��� '��-� 3��&�&�(�����>�B���1-���#���������� ������ %���(��(&��,%���� ��,��� 1 &������ ���������� G����'���������%&�&����'�3�:� (!�3���%����'&%����,���-#����& <��$(�)(�����:�9&:���� ��*��� ������� (�)�!��@����#!���� #$��(�� ���'��-���-���#� ��G&�������,#�'��� 3�(���(��� ��*)�(!� ��#�����,���������������������-24 9*)������ ����,������,��9(����� �1����� ��%�� “��,<��$������&�&�”

������ ��B���1-�����������������%�1�!���&� �� ��#��������3��C �.�. 2531 �#�>��������� �.�. 2539 39�%�� ��#��� 8 �C #��>���,�(�������9#$�#��������9 $���� �#>�= ��/���'���,<����, ���&<�����$��,���#����& <��$ ��*)�%��(�) 25 ��+��� 2543

���'(������ ��,���<��$������$(<<�������*� (!���(�)��-���������������(�)��-�����9&�����1-�����/�

#%�����������9�%���#��� ���\���<���9��&�������<$� (!�3���'������#�����3������� �� ���,�����'"�����������)���������� '%��#���� 6��B1����������,��� 60 ���� (@��(�) 65)

%���0�� �� 2 9�-� '*�9�-�(�) 1 ��/�6����% 1 6����,������?T������ +��� 3�"��������)�� ��������'��(��������)��@��3���/�'������� ����0$���,��(�����(��(&��,%���� ����,����9���������������'�����������?T�'�$S����� �$�(�-� 8 �$������'��� ������?T����#&����*��& �� 3 ��% ���*�����#&�����/�9�� 3 ����� 6��9�-�(�) 1 �������,(� +&���,�,�����'

24��,%��&��,'���&��� �$�&�(� ��,��,%��& ��#���������3� ��*)�����% ��, 353-360.

Page 84: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

66

���������)����,&+6����,�$(<�������� (@��(�) 66) @��3�'���"��������%�@���&�� ���[�"����$(<��,%��&��� ��� ����/�"���������)����'���#!�������,&+6����,���-#����& <��$����$�%@��3��$+� 6��9�-�(�) 2 ������(���1-�����������,(� +&������'������(��(&����*� �����,(� +&� ��/�"��������)���9�����% ��6����'��9�-�(�) 1 ��(�)�$�(�-����#���������!����3�6����%������)�� 6��9�-�(�) 2 ��/�6����%������)��������(���,U��

%������� B��� 6����%������)��������(���,U���Q�����3�:���/���%�� �,U�� �����(���,U�� ����/�0$���,&+6����,�$(<������#��<&(�-��� 68 ��'� ��, ����/���,-�$(<����*��������� @��3�0$��:���' 3 �����3�6��0$���/��� +��� ��,'�$S�� ��,�!�(�-� 4 (&�

%���&� ���*�(���,U����/������� �#�)����)�� �����*)���1-�����/��#�������������?T���,#�U�#�% ����*��&(�)�#�(�)��-�������������� ������������8� ���%��?(���( ��,��� (@��(�) 67)

)����� 65 ��,���<��$������$(<<�������*� %���+H���$�B��@� �!������������ �!��@�(���$ �����

Page 85: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

67

)����� 66 �,�����' ��, ��� ����6�� )����� 67 ������!���� (���,U����,#�%�����,���<��$������$(<<�������*� ��,���<��$������$(<<�������*�

���'(�������;$$���������$!��"���� �,����!��$�����,���<��$������$(<<�������*� #����1-�����%'&�����,'���&��� �$�&�(�

(�)�&�&���>��� 3�9����������������% ���� +�,"#��,�%�����,���<��$ ����� �'����<�����9 �������(��@�'���*� %����$(�)%����,���#����& <��$����� �!��@����#!���� #$��(�� #�%���%(�����/�'�3���,�'���3���,���<��$����� �'����<�����9��/�(�)#$ 01)�(���,U���Q�����3�:������*)����/������� �����)����,#�%��� >���9�3��� +�,(�)��&��*��� #�%�(�)��&)���&�"#�"#���, ���%3���,�>������

���'(��������$���$<%$<%�� ��#�����,���<��$������$(<<�������*� �� �� �,���#����� ����-��������

��% ��'���, �� ��� ����(�)��&)���&� >(!�3�� &�� +�, ���� ���3���%� �9�� �� ��#����,�����'3�"�����������)������������� (@��(�) 68) 01)����*�6���,�����"������� ��,������?T��B%��,#�U�#�% ����*�#,(�� ����&)���&�"#�"#����%'& ����,��� ����(�)������������3��� �������?T���,��"���6����(�����������,<��(����� ��%��� %���,������<��$ #$��(�� (@��(�) 69) ��/�#�%���1)�(�)#��� ��%��� �)�%��� �������,��� ����(�)#�'��� ��#B��(�)(�)��%�����&�&�����,���#����& <��$

Page 86: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

68

)����� 68 �������?T���,#�U�#�% ����*���,���,�����' ��,���<��$������$(<<�������*�

)����� 69 �������?T���,#�U�#�% ����*���,��6����(��������,<�� %���,������<��$ #$��(��

���� ���(�)��&)���&�"#�"#���� �� +�,��1)�(�)��� ���%�%��(!�3�(���,U���Q�����3�:������1-� '*� ����0$���,&+6����,�$(<������#��<&��/�9�-�� ���(���,U�� ��, ���� ���0$��:���' 3 �����(�)��,&+6����,�$(<����*��������� ��(�)6����,�$(<������� +��� ��,'�$S�� ��,�!�(�-� 4 (&� (@��(�) 70) �� +�,�����-����� G����3� ���� ��������(���,U��#!��&�!����3��&��,�&����������'� ��1)� ��,��9��39#��@��3�6������� >��/��� �� +�,(�)��&)���&������

Page 87: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

69

)����� 70 ��� ����0$���,�$(<������(���,U�� ��,���<��$������$(<<�������*�

����%/������ *%%���&���� %�(����� �!��@�($��3�:� �'����<�����9�����(���,U�����������������%�(����� ��/�(�)��-����#!��� %&�?##��������� 01)���

��,3�G� ��$�� ��$:�: ��/������%�##!��� = ��#�������������%�����*)��,����$��,<��$3���'��,U�� ��%���(�������%�� “�����0��# &< '.2. 2532 �7#&A��$��� &< '.2. 2545 �����0��#"�-"�#������������ &A�����������#�;��������%(�B )%��B”25 ��,��%���(����� %��(!������%��% 01)�(��� >���$�� ��% ���$ 92 �C ���+� 2026 ��������3�3� ��#�������������%������� ��,���<��$����� �'����<�����9 #�%���,<��$�����,&+6��3����� �,����$3���'��,U��@������

���'(������ �����#!��� %&�?##��������� ��/������(���,U���Q�� �� ��#�����'��������6��(�)

��/���'�� '%��#���� 6��B1�����,��� 22 ���� (@��(�) 71)

25#��@�+�� ��,3�G� ��$�� ��$:�:, �����%�##!��� %&�?##���������, 11 ��+��� 2545.26�?����#!�'�:(�)"�%&���'&%����#�%�(!�3� ��#��������39�%�������,�������������� ����,���� B��(��

�1-�#!��� = �������������#,% 3� ���&�(����(!��$:����$(<��#�& 9�

Page 88: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

70

)����� 71 �����#!��� %&�?##��������� %�(����� �!��@�($��3�:� �'����<�����9

%���0�� �� 2 9�-� '*� 9�-�(�) 1 ��/�6��(�)��/���'����(�����(��(&��,%���� ���*���,3�@��3���,&+6����,�$(<��� ������(���1-�9�-�(�) 2 �� @��3���'���� ����������,(� +&������'������ ��6��9�-�(�) 2 ��/�6����% ( ? ) ���������)����*)������������

%������� �� +�,'���������B� 3 9�-��*#�� ��@��3� ��3�����B1�(���,U�� 9���%����,�%���������B����,��/�9���������� B��1-�����/���%�� �,U�� ( ? )

%���&� B��� (���,U��(�)@��3�������,�������%����1-����B1�@��3���'��,U�� ��/� ��8���(�)����������� ������� ��� ��8������#������,��,�$(<������� �#����������[��,�����������)��B��1-�����/������,�� � % ��#$'*�8���

���'(�������;$$���������$!��"���� �,����!��$����� +�,(�)��&��*���� ���%�%����/��� +�,���'%����/������(���,U�������,-

���<��$����� �'����<�����9 ����%������ ���3��������%'&���(��� 3��� +�,(���,U���Q��(�)��> ��������6��(�)�*#���1-�

Page 89: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

71

���'(��������$���$<%$<%����/��� �������'���1)�(�)�� +�,(�)��&)���&�"#�"#����-��&������� ��,��9��39#��

����@��3���'��������/�#!�'�: 01)�3�#�%���- >(!�3�������(�����9�����������B� ��&)���&�����)������ ��*)�#�'��� ����,��9��39#���������� (@��(�) 72) ���[C�*���,������������9���(��B&)�

)����� 72 #�%��������#!��� %&�?##��������� �������%����1-�B1�@��3���'��,U��

�����$!��"�����J��$��������� %����#%� �!����, � ���*� �!��@�'%���$� ��(�$���,'��������@��� �����%�#%����#%� "��� �����,!���&� ��#�������� (���

������,%��& ��#��������%�� “�����0��������������������������#&< '.2. 2535 �'�������$'���6�"$���'�,('�'�5�0��6 )��)%�#'��,# ���"���������������������������C("&���2������������������,� #����������#�&������#��������� 4 "���% � &���2������� -%�)%�#'��,#�������� ����#�����0����������������'�����$'���6�"$�� ���������(����#�6$���� #��%�-%���% -"�)%�#'��,#������+�'�&������������ '.2.2517” ��*)���,'��-�����@������/������%�#%����#%� (��� >��-�3����%���,���#����������*)�(�(�'$���,

Page 90: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

72

#�����������������%����'�(�)(��������@�% ���%����%���B1��C �.�. 2535 �1�!���&� ��#���������� ���%�� “��&< '.2. 2539 �������#-%���;�&���� 70% -%�&<�� �&.�&<����&.��)��#,%���'�������;�'�������(�)���#,�#�������"�,� 50 &< G7�#�&.�&<��H���+��I� ��#����������������$H�"�����������%��6���'����)�����#�'����=%��'�����"� '�������;�'�������(�)�� -%��������$H�"�)����"��H%��I�0#��=%�#�������"�,� 50 &<&���IJ�����G$��)���'�6�"$�����0 '����� #�)�������������0��� '���6�"$�����0�=%��'�����"�”27

�?��$��� (�.�. 2545) �� ��#���������#�>�����,��� 90% ���*� ��� ����@��3����#�%� %��(�) 7 � H�'� 2545 ���9%� ��� @�� ������ ��6����� �,����/���,<��3��&<�� 8����1-���,���<��$������8�&���,� ����& ��%���������%�#�,�$%�� “�����-#�����%���������-�������0����� '���6�"$�����0 �,2�6��� -%����������"��#&���2�����0����&.��� �B (�����������(�)���� %�� B, : "�%&���) )%�#'�����������#�&���-%�H��&$K��7#,�������&��$�"0�������-��” ��,<��$�������-��%����(���'$���� �� �����,���*�#������ ��(& ���?T���,#�� �%��� ����,�� �,��*-�� 01)� �� ��#�����/�[C�*����9���(��B&)�

���'(������ ��,���<��$������8�&���,� ����& ��/������(���,U����,�� �,��*-���0���& #�

�� +�,6����/���'��9�-�0��(�)'%��#���� 6��B1����������,��� 40 ���� (@��(�) 73)%���0�� ��/�6��(�)#�����/���'�� 4 9�-� '*� 9�-�(�) 1 ��'��#�)����)��"*�"�@��3�

�*-�(�)������/� $G&�����%�# ������(���1-�9�-�(�) 2 (����(&����*���,3� ��'��9�-�(�) 2 ��/���'��#�)����)�����$��# �*-�(�)@��3���������,��(�����@��3�(��(&��,%���� ���*� ��,3� ��(&��,%��� #�����/������1-���'��9�-�(�) 3 ��, 4 �����'��9�-�(�) 2 ��/������,(� +&� �$���'�� ���������?T�9������9�� ��% (@��(�) 74) ��'��#�)����)�����$��#9�-�(�) 3 ��,&+6����,�$(<�����'� �:���@&�+ 9�-�(�) 3 ���,���������� ��,��(�����(&�(�����% ��9�-�(�) 2 9�-�(�) 4 ��/���'��3�"�� ��@��3��,��,&+6����,���<��$ "�����'��(!���/�9����%���,&+6����,�$(<�������$������������'�� 9�-�(�) 4 ���,�����������9�� ��

%������� B��� 6��(�)��/���'�� 4 9�-� 0������)� ������'��9�-�(�) 4 ��/�"�� ����*)���������%�� �,U�� ��,(���,U����,�� �,��*-��

%���&� ���*�(���,U����/������� �����)�� ���%� ��8��� (�)����� ��8���(!���/�9����%���,&+6����,�$(<��� B��1-���'*��?(���( �����8� ��,���

27#��@�+�� ��,'��������@���, �����%�#%����#%�, 22 �&B$���� 2545.

Page 91: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

73

)����� 73 ��,���<��$������8�&���,� ����& %����#%� �!����, � ���*� �!��@��%���$� ��(�$�

)����� 74 #�%�6��(�)��/���'��9�-�(�) 2 ��,�����,(� +&������

Page 92: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

74

���'(�������;$$���������$!��"���� �,����!��$��������(�)��/��������������3������,���<��$������8�&���,� ����& %����#%� '*�

��,���<��$����� �'����<�����9 ��� ���� ���������1-�3��������%'&�����,'��������@��� �����%�#%����#%� (!�3����� +�,"#�"#����&)���&��� %������������ ���, ���%�����

���'(��������$���$<%$<%���� +�,(�)��&)���&�"#�"#���� ���3��������,���<��$������8�&���,� ����& '*�

���� ���9�-�6����/���'��(�)���*-�(�)@��3�����3�� &��,��9��39#���@��3� ������,9�-�0������)� �� (@��(�) 75) 01)���,'��������@��� ���%%�� “"��#�����-���)������0�&.��� �B �)���������0��� H��&$K� -%���'� �������#�����+����-"�%��� � �� �%��#����������&.��$/�������#)%�#'��,# �;� �&��&$#�&.�J����#�����0-%��)���#,#�&.��$/�������������”28 (@��(�) 76) 01)�#,(��������3���� (�)��&)���&�"#�"#�������� %�����������������%'&(�)'!��1�B1���,��9��39#�����"�#��������

)����� 75 #�%�6����,���<��$������8�&���,� ����& ��/���'��9�-�0��

28#��@�+�� ��,'��������@���, �����%�#%����#%�, 22 �&B$���� 2545.

Page 93: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

75

)����� 76 @��3�#�%�6����,���<��$������8�&���,� ����& ��/� $G&�����%�#

��,���<��$����� �'����<�����9 ��/�����������3��&��,@�'3���*�(�)���� ��%���&��,���%&9�������/���������3�#!�'�:3� ����&��*�����������,�$ ���� ��������#����1-�3���3�@�'3���'%����� ����������(�)��&)���&�"#�"#�������� ��,(�)#!�'�:��,���-<��$����� �'����<�����9 ��/��*-�6���������� ���(��'%���9*)���,'%�����(<����"�'�3�@�'3� �� �����/�������� �� +�����(��B&)�@�'3�3��?��$���

Page 94: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

76

����������������������� ����)"+�������3��&��,��&@$:�9����*���� 6������� ��'�(�)#!�'�:'*� ����� �� $ (@��(�) 5)

(@������#�(�) 5) �� ��#!��%�@�'#�����%������� ����� �������&��*���������#��������#���3���%� 1 ��'� � %�#���&<��� �!��@���*�� �9���3��� ������������3���%� �� ���������)�� %����������)�� �!���($��%����� �!��@�#��@� �9���3��� (@��(�) 77) (@������#�(�) 6) ���������������)��'�B���������� ����� �� $ %�����(%� �!���� �9*)� ������!����%��#���3�#�����,���������(�)�%��� $� �� (�!��@�#��@�) ����,�#>���#�����*���9���3�����%���$(<��%��+(�) 19 ������� ���G&#������'��-�3�:���*)���% �.�. 2451 ��'���9�%����29 ��,3��C �.�. 2538-2539 ���&��� �!���&� ������,��,��$�� +��� '��-�

)�����%1���� 5 ����� �� $ %�����(%� �!��@���*�� �!����(�)�� : ��G6� N(<&��, “ ���1 +���;�� ���������������.” (%&(���&��<���&::�������S&�

#���%&9���,%��&��#���#B��?�� ��� ���S&�%&(����� ���%&(������&��� �, 2541), 36.

29#����� �����&�, �� ���%&9�����(� ��,#$�#&���#!��%� 8&��,���%�, ���������������� (�9���3��� :#B����%&���#��'� ���%&(������9���3���, 2524), 70.

Page 95: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

77

)����� 77 ���������)�� %����������)�� �!���($��%����� �!��@�#��@� �9���3���

)�����%1���� 6 ���������)�� %����������)�� �!���($��%����� �!��@�#��@� �9���3���(�)�� : ��G6� N(<&��, “ ���1 +���;�� ���������������.” (%&(���&��<���&::�������S&�

#���%&9���,%��&��#���#B��?�� ��� ���S&�%&(����� ���%&(������&��� �, 2541), 40.

Page 96: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

78

%�������� %�#���&<��� �!���9���"*� �!��@���*�� �9���3���#���&����� #����1-��� '$��&)��%� #$@�%��� 01)���/�����$�?G6� %�#���&<��� ��/�

��,<������($�#�������� �� ����,#�������� ���'&-� ('$��&)��%�) ����� ��,�%����������%������ ����%�(�-�3�����%��9���3�����,�!���� ��,(��3������ �� $ ��*������%�����(%� ����%��!���� �����������)�� �!���($��%����� �!��@�#��@� �9���3��� ��'%����>�9�������,'��#�����<&'$� �����%�#%�#���&<����� ��#��������%�#���&<���������������������)����,����� �� $ %���&��N +� %��(�) 9 ����'� 2514 #����#�>���,8���#���&�����%��(�) 14-16 ����'� 251930 #���&�����39�%��#��� 5 �C ��1)� �� �������G&#������#���&�����3���3� �.�. 2533 ��, �.�. 2540 (@��(�) 78)

)����� 78 #���&����� %�#���&<��� �!���9���"*� �!��@���*�� �9���3���

30�3� %����!��$ ���$���&�"%�( (�9���3��� : ����&������(���<�, 2545. �&�����*)���/�(�)�,�1 ���^��� &�

'$�����&)��%� #$@�%��� 6 �N+@�'� 2545), 84.

Page 97: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

79

���'(������ #���&�������/������'�� ����#�&����> #�����/�9�-�� �1-��� 6 9�-� ����,9�-�����B1�

��*��<��$��������(�����#�((�)��'%��#���� 6��B1�#�%��� 31 ���� �.�. 2540 0����������&)�'%��#�������8��� (!�3�'%��#������������/� 35 ����

%���0�� ��/�6�������3�"��#�)����)�����$��# ������6��(�)��/���'��(�)�(�'%�����������*��<��$�����

%������� B��� 6������� 1 6�� ��/���*��<��$��*���'�����(��#�)����)�����$��#0������)� �� 6 9�-� ��9�-�(�) 1 @��3���/��*-�(�)����������,��(�������(&��,%���� ��(�)���*���/��������@��3���,&+6����,�$(<��� #�%��� 5 9�-�����,����0$���,�!� @��3���,&+6����,�$(<����*����, 3 ��'� �%�(�-��� 60 ��'� (�)�$����*���*��<��$����,9�-���,��%�������!����($ �$�

%���&� �� +�,'�����%'�$��0�� �� 2 9�-� B��1-�����/��?(���(�����������,8������'(�������;$$������� ����)"+�������,%��& �� ��#���#���&����� ����� �� $3��&��,��&@$:�9� ��,���������)��(�)�

�����������3��� ����������� �� $3���� ��/���������3�#!�'�:3� ��#�����������%�#���&<��� �&������� �� +�,#���&��������(�����������,���������3��� ���(���������� �� $ ���3�#�%� ����,��� ����������!���� 0$���,�!���,&+6����,�$(<��� �%�B1�#�%������#���&�������/���������3��� ����,��� ����������������)�� 01)����������#���&�����#,(��B1� ����&��*��� ����������(�-� 2 ��'�

���'(��������$���$<%$<%��#���&������� +�,(�)��&)���&��1-��� '*� ��(!���'����*���*��<��$�������&)��1-��� 1 9�-�

�� ����������(�)��/�6��#�� 1 9�-���������*��<��$������� 5 9�-� ������)��6��#����/���*��<��$9�-�(�) 1 (�)#�����/������������@��3�����,��(�����(��(&��,%���� ���*)�� ��/�������� @��3���,&+6����,�$(<����������� � ��������'����,�����/���������<���,���(��%� (@��(�) 79) 9�-�(�) 2 ��, 3 �������� ��,'��#�����<&'$� �����%�#%�#���&<��� ���%B1���,��9��39#��(�)��&)���&�%�� “���#�����#�����0-������)�+���������0�� ���� 2 �)���#�&.������;�� �� -%� '.2. 2540 ���G��������0�;��������;�� ���)���'�������� ���� 3 ��#�����0 �'����'���-#���� �� G7�#��#���������&�*���0�����$������ ”31 #���&������� �� �,��/����������$��,���<��$��% �����/������� >��-!��%39#������������,#����%�#���&<���

31#��@�+�� ��,'��#�����<&'$�, �����%�#%�#���&<���, 23 �N+@�'� 2545.

Page 98: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

80

)����� 79 @��3���*��<��$9�-�(�) 1 #���&�������,&+6����,�$(<��� ��,��/���������<���

��%�������3��&��,��&@$:�9� ���8��,����� �� $�,��/�����������#B�� ���������(�)���� +�,�8��,��-�����/���������3�#!�'�:3� ����&��*��!�����,�$ ���� ���#���������1-�3��� ���,�����������01)��� ��#!��%�@�'#����������#���3���3��?��$����������'����% ��� >#,(�� ���� �������������*)������,'%���&������$'#����?��$��������������3�(�)���� '%�����(<���,'%��9��3������������3��&��,��&@$:�9�

Page 99: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

81

����������������������� �%"8I������������#B�������9<���#$��(�� ��*���*�����#�9�������9<���'���[���#$��(��

3���� ��/����������� ���1 +������������3��&��,#$��(��(�)(!�3�� &'%����'%�����3��� �� +�����9���#���#$��(��(�)"#�"#����������3��� ���9���3�%�;�<������ ��� � �$ �� ��,����� ����/������������(�)���� +�,�8��, �����(�) ���%�%����/�#�:�� +�������9<���#$��(�� '*� �������,<��(����� ��%��� %���,������<��$ #$��(�� ��*��������,<��(����� ��%��� %��������>�B% ���#�9����� (@��(�) 10) (@������#�(�) 7) 01)������(����� ��%�����/������(�)�&��#�����/��������,<��@��3�%�#!�'�:��/���� �����9<��� ��*)���9<���#$��(�����!���������(����� ��%��� >��'%���&��3� ��#���%�

)�����%1���� 7 �������,<��(����� ��%��� %��������>�B% ���#�9�����(�)�� : '��� ������$��� #���& ��> #$�$�, ����%$�%"8I�� ������������K��?�

( �$��(�= : #!��� �&�����*�������, 2534), 37.

Page 100: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

82

��#!��%�@�'#�����%�� ����� �������&��*������������3��&��,#$��(���� #���3��� ��� G3����������������!���������> (�)�$��#*)�B1����'%����/������#!�'�:��������9<���#$��(�� ��*��#�����*)��32 #�%������#���3������3�:�(�)����������3��� �����(����� ��%��� >����� G��/�#!�'�: ���, ���%�����

&�,���"�$I1����(- ���%&(�����#$��(��<����<&��9 �!�������� �!��@��� � �> ��(�$����,��(#��>���,���������%@��&���$���9 (����, �$������ ��= ��,��9(��

9*)� “���%&(�����#$��(��<����<&��9” �����,����&������,��(#��>���,� � �����������% ��9 ��(�) 7 ��*)�'��-�(��!�����,�&#�&�����/� “ ����%�#$��(��<�����9�” ��,��,��9(����,�����9��$:��3�39��,��9��:� �3���,��(#��>���,� � �����������% 01)���/������,�#���#����'������ ��@��3���,����� $G�!�����, �� ��#�%��������(���$����%�&�S� (�)��/��� 9*)����� ��������(����� ��%��� 01)���/�#�:�� +�������9<���#$��(����/������,�!����%&(�����

��'���$����%�&�S� (�)��-����� ���#�,�-!�@��3���& �%��$(��� ���1 +�������%&(�����#$��(��<����<&��9 ��/���'��#�:�� +��������%&(����� #����#�>� �.�. 2534 �?��$���������$���&����,�����#�%���1)��1�����3��,�%��� ��!���&� ��������$�@��3���'����/��&(��� ��B�%� ��,%��&���%&(����� ��,��9��,%��&��,��(#��>���,� � �����������% ��,�&(��� �� ���1 +�%���������9�%&� ��*)��,��_3����9�3��� �##B�������%&(�����'����� 25 �C 3��C �.�. 2546 ������%&(�����#$��(��<����<&��933

���'(������ ��'���$����%�&�S���/���'��(�)#�����/�9�-�� �1-��� 3 9�-���*)�������#�%�����'��

(�)#�����/�(�������(����� ��%��� ��'����-����� ���#�,�-!�(�)��#,����9*)����� '%��#�������'���$����%�&�S���,��� 35 ���� (@��(�) 80)

%���0�� ��, ��%�6��#��(�)#�����/���'�� 3 9�-�0������)� ���1-�����9�-�(�) 1��/�"��#�)����)�����$��#��&)��$�#&�#�������'�����,9������������� �����%����� 9�-�(�) 2 ��, 3 ��/���'��#�)����)�����$��# �����'��9�-�(�) 2 ��, 3 ���,9������������� �����%���*����'��9�-�(�) 1

32 ����� �������&��*������������3��&��,#$��(���� ��#�������% ��� �.�. 2475 3�#�����9 ��(�) 4 ��,��9 ��(�) 6 ���&)���&�3��((�) 2 ����� ��� �.�. 2475

33����� ��#��@�+��������(�)[\���$(��� ���1 +� ���%&(�����#$��(��<����<&��9 18 ��+��� 2546

Page 101: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

83

)����� 80 ��'���$����%�&�S� ���%&(�����#$��(��<����<&��9 �!�������� �!��@��� � �> ��(�$��

%������� B��� 6��(�)��/���'�� 3 9�-�0������)� ����/�6����%��&)��$�#&�#����*)�������#�%�(�)��/��(��#�)����)��(��#����&)��$���)#&�(�)�����*)���1-������� %�� ��*��<��$ ���������$�(�)��&)���, �������(��#������)����-���,��

%���&� '*�#�%���01)���/�(��� ��%��� #�������*)���1-���/�(�� �%�(�)��/������8� ��,���

���'(�������;$$������� �%"8I�������(����� ��%��� ��*�(�)���� %�������(���$����%�&�S� 3��&��,#$��(��'*�

��������3�#!�'�:3� ����&��*�����,�$ ���� �����'���$����%�&�S� (�)�#������� ��#*)�B1�#�:�� +�������9<���#$��(�� (�)��/�#�%���1)�3����#�:�� +�����%&(�����#$��(��<����<&��9 ��/���'��(�)39#��3��� &� ���(�� ���1 +�������%&(����� �&��$��#*)�B1�'%��������� ����/������3���,�$(<��#��

���'(��������$���$<%$<%����'���$����%�&�S���/���'��(�)�� �������,�$ �����(����������(����� -

��%����� #�����/���'��#�:�� +��������%&(�����#$��(��<����<&��9 (�)����,��9��39#��@��3���'�� ����- 9�-�(�) 1 ��/�����&(��� ��B�%� ��,%��&���%&(�����#$��(��<����<&��9 9�-�(�) 2 ��, 3 ��/�����&(��� ����,��9��,%��&��,��(#��>���,� � �����������% ��9 ��(�) 7 ��,����&(��� �� ���1 +�%���������9�%&� 01)���/� �� !������%��B$��,#�'���� ��#�����'���$����%�&�S� ���&�#*)�B1�'%����/������ ��� >9%�3��1 B1����������������� ��

Page 102: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

84

)����������� %��\�@��&(����G&�(���� �!���'���'%�� �!��@�#���' �($�<���%��\�@��&(����G&�(���� #����1-���(�)'�,�&+�������%��������% :��#���?���

�B%��(�)&��!��%���1)�(�)�!��@�#���' �($�<��� � ���%��������% ��%��� >�&�����%�� ��,(�)����,#�#�'%���/�'����������� >'*� ��,'��#$(<&<������+� ��*���%���\���`�, �$��( ��%��������%�1��&����3���%���\���`�,������ ��*)���%���\���`�,���������;��%����������, �.�. 2533 ������,��9(��%&#$�'��#��� ����%���\���`�,��-�9*)�%�������-%�� “%��\�@��&(���-�G&�(����” 01)���/�8��������%���\��)� @��&(����34 ��%���\���`�,��,��%��������%��/��� �&+����%���\��)������ 2 ���(�)�����9�%&����� ��1)��?��$��� �.�. 2546 ��%���\����̀,(�������<��,9��@����

��%���\���`�,� ��#����#��#�,(�)%��\�@��&(����G&�(�����%�� ���� (�)#!�'�: '*� @��&(�������� ��/������(�)(���#���#!���������$(���<��$��*�P?� ������(�����,���������)�"���/����������� 01)���%���\����̀,������9�%�(�)�&�����%���\��)� 3���,(�)��%���\��)� !����39��9!��,P?�������,P?� ���0�)��1)����$�� �� ��%���\��)���*)�P?�0�)��-���3���%���\����̀,����(�-� ���%%�� “���...(������`�, �����”35 �� %����-�B1��?��$�����%���\���`�,��-�3��#��%��B����� �#���$:�,#��������B%��(�����,���������)�"�3���,(��<��� ��*)�(���������(�)%��\�@��&(����G&�(���� (����1���&)�#����������%���&��N +�#���@��&(�������� ��*)�%��(�) 3 $�@����<� 2539 �����#����#�>���,� ������� %��(�) 26 $�@����<� 254536 ��1)� %��(�) 21 � H�'� 2545 ��%��������%��/���,<������$(���<��$ ��,#��>���,����� �<� ���PQ��$a�@��%����� +�� ��'���9 $���� (���!�B%��"��\�9�%�9��&

���'(������ @��&(����������/������(����� ��%�����,�� �,��*-���&�����(�)%(�-���'� '%��#��

�� 6��B1�#�%��� 37 ���� (@��(�) 81)%���0�� �� 2 9�-� 9�-�(�) 1 � �*-���/������,(� +&����������� 9�-�(�) 2 ��/�6����%

��������'��������)��01)�(!���,����,����(�����"�����(&���� #�%���(�)���*�(!���/�"���9����� ��

%������� B��� 6����%��������'��������)�� ��/���*��<��$3��� +�,�����������#�(�� ���$��*)��� ��(�-�#�)(&�@��3���/�'�����,&+6����,�$(<��� ���*���*��<��$��/�

34��,%��&��%���\���`�,�3� ���� �>���L� �"(8� ���<�1� M�����<1�I�H��H���&�&� ( �$��(�= : ��.���#, 2545).35��*)�����% ��, 124-125.36��,%��& ��#���@��&(���������3� ��*)�����% ��, 390-422.

Page 103: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

85

6����%�� � %� � ���&)��$�#&�#��������#�%�(�)��/��(��#�)����)��(��#����&)��$���)#&� ���������$�(�)��&)���, �������(��#������)����-���,��

%���&� ��/�(��� ��%��� #�������*)���1-���/�(�� �%�(�)��/������8� ��,���

)����� 81 @��&(�������� %��\�@��&(����G&�(���� �!���'���'%�� �!��@�#���' �($�<���

���'(�������;$$������� �%"8I�������(����� ��%���3��&��,#$��(�� '*� ��������3�(�)#!�'�:3� ���� ���

#���@��&(�������� ��1)� ������3� ���� ���� ���� ��(& ����,���'��P���$��#����6������� ��/��� +�, ��� ���������'���$����%�&�S� ���%&(�����#$��(��<����<&��9 (�)#��� ���@��&(��������'������/��� ��1)���������3� ��%��@��&(���������,��&��*������������(����� ��%���#�:�� +�������9<���#$��(��3���� >�&������(�)� �)�%��� ��#�:�� +����-� �������,�#����������(��� ��%������#�'��� ��9*)�����%��($�<��� ��*���*������� ��% �����/�(�)��-����%��\�@��&(����G&�(���� ��,� ��%�����/�� ����9�3���,�$(<��#��(�)#!�'�:���#,(��'%���'�����9����������������#��#$�����%���\���`�, �$��(

Page 104: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

86

���'(��������$���$<%$<%���� +�,(�)��&��*����� �����(����� ��%���(�)���9�'*�#�%�(�)#�����/��(��

#�)����)��(��#����&)��$���)#&����(��� ��%��� �����8� ��,��� �� ����&)���&�����)������3�#�%�6��3�� &��,��9��39#����#�����/���'��������)�����*-�(�)����@��3���,&+6������ ,#�� �&�� ��&�(�����,���������)� @��&(���� ��,��,�������#��%&�?##�� ���6�� @��3��������/�(�)(!� &� ���(����,�$(<��#�� (@��(�) 82) ��,�������1-�#��'�����*��<��$�����(�)��,&+6����,�$(<���

)����� 82 @��3�#�%�6��������)��@��&(��������

�� +�,(�)��&)���&�"#�"#���� �� ��(!�6����/���'��������)�� ��, ��#�����*��<��$��/�(�����#�(����������(����� ��%��� �����'���, ��(�)#��� ��3�@��&(�������� ��*���'���$����%�&�S�(�) ���%����% '*� ������ G9$6����%�� P? ��&)��$���)#&� 2 6��(�)�������(��#�)����)��(�)��&)��$��9�����% �� ����)����/�6����% 1 6���������(������/� ����,�$ ���� ���3������'%���&����� ����������)��(�����9����?��$���

Page 105: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

87

��������"&�0����&��&������$ %������ �!�����*��� �� �!��@���*�� #$��(�����������$��6&(�)������������@��3���&�%�%������ ��������'���1)�(�)���(��#,(�����

�����3����� ���(����������(����� ��%���3��&��,#$��(�� 01)�����,#�����*)� �.�. 251237

(@��(�) 83) ��&�%�%����������� ��#���������!����������'����,U����/�������!�������������� �����(����� ��%��� (@��(�) 84) ���,U��#��� �.�. 2543

)����� 83 ���������$��6&(����� ��%��� )����� 84 ������!���������,U�� %������%������ �!�����*��� �� �!��@���*�� #$��(�� �!�����*��� �� �!��@���*�� #$��(��

���'(������ ���������$��6&(����� ��%��� "��� ������,����� +�,�&���(�#�3���(�)%(�-���'�

'%��#���� 6��B1�#�%�����,��� 4 ����%���0�� (!���/�6����% 1 6��(�)��#�%�(�)�*)��� ����/��$���*)�����%��-�%��#&)������%%������� B��� 6����%��/��(��#�)����)�� 2 �(��0������)� ��������,��(!���/�

0$���,�!� 9�-�(�) 1 ��,&+6����������� %��&� #�%�9�-�(�) 2 ��,&+6����,�$(<���������%&9��

37�� ����#�����*)�����$��6& ���)����)�� ��(��#$� (�0����) 9��, 2431 ���, 30 �.'. 2512 ���$ 81 �C

Page 106: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

88

%���&� �����*)���� �(��#�)����)����/��(�� ����� �$���������(��� ��%������'(�������;$$������� �%"8I����������3�(�)���9�(�)��&��*����� �&��,#$��(�� '*������ +�,(����� ��%���

(�)'���'��%"��#��9�%&���*������/�'%����� �����"��#��9�%&�(�)�,��&��*�����,�$ ���� ���#�����/����������$��6& ��*)�#,(��'%����/�9�%����%�#$��(��

���'(��������$���$<%$<%�� ���� ������������$��6&(����� ��%�����- ���#,(����%'&'%��"� ��� ��

(��B&)�(�)"��#��9�%&���*�'���'��%!���&�9�%&�����3�����%�#$��(�� ��, >�����#�:�� +��3�,���9�(�)#,(��'%����/�#$��(���(�� ����������������(����� ��%��� 01)� ���� ����#���3�����, �����(�)39���(!�3��������������&)���&�"#�"#���1-�3���������%����1 ��>������������

�����/��&� ������#$��(�� B��#�(�3� ���#�(� �$��(�����'�������#$��(�� B��#�(�3� ���#�(� �$��(�= �� �����#B���& '$����:

��%��,���<� ��&+�( ��>� ��>� ���� ��#�00&��(#� �!� � #����#�>���,��_3���& �� �.�. 2534 ��(�)9*)�������#$��(�� #B���& �1��� �����*)�3�� &����� ��'��� �������#B��3��$(�����,%��&��#���#$��(�� �%�(�-� ���!���������(���,U�� ��%��&6 5 ��'� ��6��(�)��-����� ���#�,�-!� (@��(�) 85) 3������>���� �B������������,��������-�� �� �� ��-�3�#�%�(���&����������� ��,@����'��9�-����� �������#!��&�!�������(������'�%��3�#�,�-!��������/��,�,�������% (@��(�) 86) ��/� ��#�������� ��3���'%����#1 #*���*)�� ����,%��&��#���(�)#�'��� ��9*)����������#$��(��38

�� +�,���������!����@��3�������#$��(��#,(����%'& ���� ���(�)��&��*����� �����(�)��/������#B��3��&��,#$��(�� ���������������!����(���,U������&����%��������������3��� �������,<��(���,U�� %�����&�&�� &�& ������� #$��(�� (@��(�) 87) ��*��������,<�� %������#�� (@��(�) 88) (�)���� ���($��(��(&��,%���� ���#$��(�������/����9�������#���#$��(�� #�%� ���� �����,��� ����������!����@��3�������#$��(��(�)�&��$��#*)�'%����������������/���,�>�(�)'%��&����������

38�3� "$#� (&�(�#, %?� ���%�$ �;H�0�� ����� <���� ������,�� (�.�. 2475-2537) ���$ 2

( �$��(�= : #��'�#B���& #���, 2539), 875.

Page 107: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

89

)����� 85 ������!����(���,U�� ������#$��(�� B��#�(�3� �$��(�=

)����� 86 ������!����(������'� ������#$��(�� B��#�(�3� �$��(�=

Page 108: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

90

)����� 87 �������,<��(���,U�� )����� 88 �������,<��(���,U��%�����&�&�� &�& ������� #$��(�� %������#�� #$��(��

�����(�)#���3���(�)��&��*���������������3��&��,#$��(�� ���,�� ��#���������� ������9��� 3���*)�� ������� ���#!�'�:���'%����/�#$��(��(�)#,(��"������(����������(����� ��%��� ��1)� 3�#�%������ +�,(�)��&)���&�"#�"#������)�������� >�#����#!�'�:���,%&�'��,��3� �((�) 4

Page 109: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

91

����������������������� ��1����'%�����&:�$����*��(���&��%�;�<�������������*�@�'���*������,�(��(����'�

��� G��� 6��(�)��>��9���� '*� ���&�� ��� ���%�8��,�����3��&��,����� 01)����� �� +���8��,(�)������,���#���&(<&��(����������%&<� ��� ������3��$'��������������*)�� �����(������� #�%�3�:�������*��'��'���&�3��1 +��������������� �� ��#!��%�@�'#�����%�� �������G&#����������������#���%�(�-������(�)#����1-�3��� ��������3�(�)��&��*���������#��������3�����#�������� '*� �����(�����#�(�� ��,�����(���,U���������� ��1)� �����(�)�� ������ ������ +�,

�����(�����#�(����(�-���������% ��,���������'�(�)#!�'�:'*� �����(�����#�(���� %��\�#� �!��@��9����#� �9������ (@��(�) 11) (@������#�(�) 8) ��#!��%�@�'#�����%���������#���3���(�)#!�'�: 1 ��'� (�)������������3� '*� ��,���<��$�����-����'�&�(�����#���&'��� ���������#��� �9������

)�����%1���� 8 �����(�����#�(���� %��\�#� �!��@��9����#� �9������(�)�� : ��G6� N(<&��, “ ���1 +���;�� ���������������.” (%&(���&��<���&::�������S&�

#���%&9���,%��&��#���#B��?�� ��� ���S&�%&(����� ���%&(������&��� �, 2541), 48.

Page 110: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

92

�����$!��"��������,������$��%����,��� %�#���&'��� �!������#����� �!��@����PQ���%� �9������

��,���<��$���������'�&�(�����#���&'��� �����/���,���<��$�����(�)����#��(�)#$3���,�(��(� #����1-���*)���/� ���8�&���,� ����& #��>���,����'�&�(�������99��� ��*)��3��� �#(�)(�����&:��,9����$ 90 ���+� ��,��*)�'%����)�'������,�(�����,��&�%������#�����/�(�)�������9�%���Z�� 01)��'���/�#�%���1)������� Y �&���b� (�)(!� ��#��� ������"��&�3�:�����/��%����� ��%���-���� 6��(!����� &�������&�%���- �������6������������(�)�,���#�:9��&3� ��9�%��� �$����-��*)�'%����)�'������,�(� �1���-�9*)����������-%�� “#���&'���”

3�#������� 9��&9�� 9$��,%�� �1���&��&)�3��� ��#���#&)�#!�'�:(����,�$(<��#���1-���*)���/�(�)�1)�(��3�3� ��9�%����������- ��(��� �1����/�"�!���&� ����($���,��#���%��1-� ����#��>���,:��#��%� 01)���,��-����������/�#��>���,#��U��9 (����/���'���,<��[\��#�U�39

�&<�%���&��N +� �� ��#�����,���<��$����� %��(�) 2 �N��& ��� 2532 ��#��>���,����'�&�(�������99��� ��#>���,��9!���&���(��%���&��N +� ����%�#��>���,�����)����<����PQ� �����&%�;�� ����%����<&%�#��9�'�&�(�� ��,(����, �$������ ��= ��,��9(�����%�� ��,���<��$���������'�&�(�����#���&'��� #����#�>���,���&<�� 8������������#��>���,:��#��%� #��>���,#��U��9 # ����#��U��&��� ��*)�%��(�) 10 �N+@�'� 254040 (@��(�) 89)

��,���<��$�������'���-�� �����#B���& #!��� ��,��9%�� �������9%����&����$� � +���� ��(���������%'&�� #��>���,:��#��%� #��>���,#��U��9 # ����#��U��&��� (�)%����,���<��$�������-�����3�����%��9������ 01)���/�@�'���*������,�(��(� 3��� �������,�$ ���� �����%��\�#� �!��@��9����#� �9������ 01)���/������(�)����(�)#$��'���1)����

39�������9%���������� �� &V��� ��,%(�:c� �(����B�, �������� <����%?� *����$��I&��$�&$������

$�����"( ��'$��� ( �$��(�= : #��'�#B���& #���, 2539), 55.40��@�# �#%& $�, “��,���<��$���������'�&�(�����#���&'���,” ���%����$ ����%�$���! 5, 7 (�$��'�,

2543) : 5-6. ��1)� ��,���<��$���������'�&�(�����#���&'����#����#�>���,������ ��(�)�,� ��8�����*)�����$��,���<��$ ���#��>���,����'�&�(�������99���(����,��,9%� ��,�#>�#%��'���*)�%�����'��(�) 18 � H�'� 2538 ��(�-������1�����$�&�����������-

Page 111: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

93

�9����#� �������9%����&����$� � +���� �1���!������%��\�#� ����/���������3� ��%��;���1-���/�������3���(�)�����3�:� %����#�����/�'�� ����#�&����> 41

)����� 89 ��,���<��$���������'�&�(�����#���&'��� %�#���&'��� �!��@����PQ���%� �9������(�)�� : �������9%���������� �� &V��� ��,%(�:c� �(����B�,

�������� <����%?� *����$��I&��$�&$������$�����"( ��'$��� ( �$��(�= : #��'�#B���& #���, 2539), 58.

41�������9%���������� �� &V��� ��,%(�:c� �(����B�, �������� <����%?� *����$��I&��$�&$������

$�����"( ��'$���, 61. ��1)� 9�%�(�)"�%&�����#!��%� 24 �.'. 2545 ��,���<��$����� !����!���&� ���#�&�'%����)�'�6����,�����G&#������3���

Page 112: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

94

���'(������ ��,���<��$���������'�&�(�����#���&'��� ��-�����������#��� �����6��

����� %�����, 30 ���� #�%�#���� 6��B1��� 35.35 ����%���0�� �� 3 9�-�0������)� �� ��9�-�(�) 1 ��/�6��(�)#�����/���'��#�)����)��

���$��#��&)��$�#&�#���������,(� +&������ ����,����0$���,��(����� 3 0$� 9�-�(�) 2 ��/�6����'��#�)����)�����$��#��&)��$�#&�#�����,����������� ��0$���,��(��������,0$� #�%�(�)����3 ��$���'��(!���/�9��� �,� ��� �����% #�%�9�-�(�) 3 ��/�6����%�� � %� � ���&)��$�#&�#����������*��<��$��������(�����#�(���� 01)���*��<��$��(�����'���@��3����1-����� 6��9�-�(�) 2 @��3�'�����,&+6����,���#����& <��$

%������� ��/���*��<��$(�)��0$���,�!���,�!�#�)�� ��,&+6����,�$(<���3���,-�&�&���(�*��������� ���� 0$���,�!�(�-�#�)����/�9��� �,� ��� �����% #�%����$�(�-�#�)�����*��<��$��-�������!���� ��,���������,<��(�)���� ��� �� �� ��-�����������!������-�������'�0$���,��6��9�-�(�) 2 ��,��� ��0$���,�!���*��<��$(�)��,&+6����,�$(<����������� �� ���%

%���&� ��'��,U����%'���%�#��#��%������-���6�����������)�� ��������*���'��,U����/���% �$�������'*������8���,��� (@������#�(�) 9)

���'(�������;$$������� ��1���������(�����#�(���� %��\�#� ��/���������3�#!�'�:(�)�������9%����&����$�

� +���� ��&��*����� ���#�����,���<��$���������'�&�(�����#���&'��� �� ���� ����,��&)���&��� +�,3���� ����� +�,'%����/���*��9�-�(�����#�(������������3��&��,��������'����9�

���'(��������$���$<%$<%�� ��#�����,���<��$���������'�&�(�����#���&'��� �� �� �,���#����� ����-�

��������%��'���, �� ��� ����(�)��&)���&�"#�"#��(!�3�� &�� +�, ���� ���3���%� �9�� ���� ���(�)#*)�'%��������*)��8�&���,� ����&#��>���,����'�&�(�������99��� �9�� �� +�,�����'��,U����%'���%�#��#��%�����������*)�#*)�B1���,����&������,��'� ��*� ��(!� �,� #���,��9��� �,� ��� �����% 01)�(!�3�� &����� ��@��3���'������(�)���� ��"� ����1-� >3���'%������#�����<� ����,��'���(!���/�� ��% ����,��,��'�(�����,(������%��#�,�($� �� (�-���,����@&�<���� “#%” �����,��'� >��/����� ��%����9�� ��42

42��*)�����% ��, 61-67.

Page 113: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

95

)�����%1���� 9 ��,���<��$���������'�&�(�����#���&'��� %�#���&'��� �!��@����PQ���%� �9������(�)�� : '��� ������$��� ������� �� &V���, �������9%��� ��,%(�:c� �(����B�.

�������� <����%?� *����$��I&��$�&$������$�����"( ��'$��� ( �$��(�= : #��'�#B���& #���, 2539), 62.

��39#�(�"����� 6��#��������� >��/� ����,��� ����(�)���#�3� '*� 6����*���'��9�-�(�) 1 ��/�#��(� ��,#���%3�9�-�(�) 2 B1���*��<��$�������� #�%����������/�#�(���� ����,�����# 0$���,�� ��,0$���,�!��� ���3�����/� ���0$�%��'���0$���/������� �� ����0$���/���'#������� 01)������� G�� +�,�(��#��'���[? �� ����������0$�[? �� ����0$���,�!�����������(�����#�(���� %��\�#� ��1)� ��,��9��39#��@��3���'��������/��� +�,(�)�� ���3�����&)���&�"#�"#�������#!�'�:

Page 114: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

96

#�%������#���3���3��?��$���(�)��&��*���������,��������3��� �����(���,U��3��&��,����� �� ��#!��%�@�'#�������, ���%�%����,<��$��&@$:�9� %���,<��$��&@$:�9� �!��@���*�� �!���� (�)��;����,'��)'���������������/��� �� +��(�)#�������#�#�%�����#�&���8��,�������� (@��(�) 12) (@������#�(�) 10) ��/�����������(�)#!�'�:���8��,3�����%��!����43 ��1)� �����(���,U��(�)#���3�����*������G&#������3��?��$������@�'���*���������/��!��%��� (�)� &�� ���(<������/���%'&#!�'�:3� ��(!��$�!��$���,�$(<��#�����9�%�����(�)#*���� ������B1��?��$��� �!��%�(�)�� �1���/����!� �'%��'��B%�3� ��#!��%�@�'#������"�%&���

)�����%1���� 10 ��,<��$��&@$:�9� %���,<��$��&@$:�9� �!��@���*�� �!����(�)�� : #$%&@� ��+��%�. “ ���1 +������3�����%��!����.”

(%&(���&��<���&::�������S&� #���%&9���,%��&��#���#B��?�� ��� ���S&�%&(����� ���%&(������&��� �, 2541), 96.

43 ���1 +������3�����%��!�������8��,�����(�)#���3���3��?��$����1 +��������&)���&�3� #$%&@� ��+��%�,

“ ���1 +������3�����%��!����.” (%&(���&��<���&::�������S&� #�����,%��&��#���#B��?�� ��� ���S&�%&(����� ���%&(������&��� �, 2541).

Page 115: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

97

&��,������&���8 %�B-!� ������ �!��@���*�� ������%�!�@�%�B-!� ��������/�%��\�(�)��9*)��#����������%�������%�!�@� 3���&�%�%���

����� ��(�)����*)������#�� %�������-�'���/�#B��(�)%&�?##�� ���6�������%���\��% ������ ��,%&�?##��#����,���������)� @��&(���� #�%� “���'�������������” ����$�#�%��!� ��(�#���''��$� #���B%����%���\��% ������ �.�. 2509 ��/������������(���,U�����������&�������-�� ��1)� ��%���\��%(�������@�� ��*)� �.�. 2526 �?��$����1����Q����'%����,���@����%���\��%@��3�0$���,�!� ��'%��%�� “��%���\��% ������ 2431 – 2526 ���'��-�����������” ��&�%�3 ��'�����/�(�)��-� �$�����������$��6&����&�������-�� �9�� ��

���'(������ ���'������������� ��-���,&+6������&�������-�� (�)����#@����/������,(� +&�

���������� '%��#���� 6��B1�#�%�����,��� 15 ���� (@��(�) 90)

)����� 90 ���'������������� %�B-!� ������ �!��@���*�� ������%�!�@�

Page 116: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

98

%���0�� ��&)���%�6�������3�"��#�)����)�����$��#���6��#�)����)��� � >�(��#����*)�������6����%�� � %� � �� � >� 2 6��0�� �� ����(����(�)(!���/��� +�,�'�'�)� ��� ���*��$�� � >����6����%�� � %� � ���-���,��(��#������)��

%������� ��/�9$6��3�"�� �� '*� 6����%�� � %� � ��!��%� 3 6�� 0������)� ��������(���,U��(�)��,���%�������?T��(���

%���&� ���*�(���,U����/������� �#�)����)��� � >� B��1-�����/� ��8���(�)��,������?T���%'%)!���%���� �����8���,���

���'(�������;$$������� ��1�������'������������� '���/�9*)������(�)��-��1-�3�@������ ��#��� ��*)�3�#�'��� ��

������$��6&�B�B��������%���\��% ������ ����������������9�3���������3�(�)��&��*����� ��,<��$��&@$:�9� ��1)� ��(�)�����(���,U���������� G(�)%�B-!� ������ (�)��-�3�@�'��#�����������,#,(�� ����������,'%�����(<�3���,<��$��&@$:�9������%���\��% ��,"���#��������B%��(���

���'(��������$���$<%$<%���������� +�,���'���������������/� ���!������������ ��,<��$��&@$:�9�

��,��&)���&�"#�"#�� ����,��� ����3���� ����� ��(& ����,���%�������'��,U�� #�%�6��#�)����)��� � >�(��#����/� ����&)���&���*)���� ������,(!���/�0$���,�!�#!������%����$��6&<��$��%���\��% 01)��������'���-�������%'& ��#�����*)�39#!���������$��6&�����%���\��%��-������ #���

���!��"%��,���� %���,�$(<��(�� "� �!����, � �!��@��\�0�� �!������,<��$#�)'���� ��/������(���,U����������3�:�#����1-������� ��&)�#���

�.�. 2528 ��%�#�>���*)� �.�. 2531 ��,#��>���,�(�������9#$� #��������9 $���� �#>�= (��� ��8�����,(������$��,���#����& <��$ %�����'��(�) 16 $�@����<� 2532 �������'���-�� �����,'%�'$� �� ��#�������,'���%a$%���&(� +� �����%�#%���,�$(<��(�� "� 01)�#����1-���*)�����$��,���#����& <��$(�)'��������� (�-� 4 ��� '*� '���������/� ��<&� ��,#$<���-����B�, ('�����&�(�� �) ��,#$��������B�, ('���������� �) ��,��,'��#$�(�'��@��,��� ('����'��@��,) ��%��%��%���� �� ������$��6&<��$���'����(�-� 4 ��� (�)@��3�6��9�-�������������01)���/�����B����3�:�

Page 117: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

99

���'(������ ��,<��$#�)'���� �� �����/������(���,U�������(�)��6��9�-�������/�6��#�)����)��

���$��#��0$���,��(�����@��3�(�)��/�����B����� '%��#���� 6��B1�#�%�����,��� 30 ���� (@��(�) 91)

)����� 91 ��,<��$#�)'���� %���,�$(<��(�� "� �!����, � �!��@��\�0�� �!����

%���0�� �� 2 9�-� '*� 9�-�(�) 1 (!���/�6��#�)����)��(��#�����3�:� ��*�������� %����'�� 01)�@��3���/�����B�������0$���,�������/�(�����($ ����,��0$���������!��%� 2 0$��������0$���,����� B��� 6��9�-�(�) 1 ��/�6��9�-�(�) 2 ��*�6����������(�)��/�6����%�� � %� � �� � >� 2 6��0�� ������(����'�)� ��� ���*��$�� � >����6����%�� � %� � ���-���,��(��#������)��

%������� ��/�9$6��3�"�� �� '*� 6����%�� � %� � ��!��%� 3 6�� 0������)� ��������(���,U��

Page 118: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

100

%���&� ���*�(���,U����/������� �#�)����)��� � >� B��1-�����/� ��8��� �����8���,��� (@������#�(�) 11)

)�����%1���� 11 ��,<��$#�)'���� %���,�$(<��(�� "� �!����, � �!��@��\�0�� �!����(�)�� : ��,'���%a$%���&(� +�, ���%?� *����$���� 8�%? ����� �������� ��+ �1������

(�9���3��� : #.(����� ���&���, 2533), 23.

Page 119: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

101

���'(�������;$$������� ��1�������9��� 3��� +�,(�)��&��*���,������������3��� ��,<��$��&@$:�9�(�)��/�

���������� ��1)� ���� �����&)�0$���,�����(�)��/���,��%�(�)����(�����#�( 01)�(��@�'���*����� %�� “���” >#,(�� ����&��*��������� 0$���,�����3��&��,�����

���'(��������$���$<%$<%����,<��$#�)'�������� +�,(�)��&)���&�"#�"#���� ���� �������,'���%a$%��-

�&(� +� 01)�����,��9��39#��@��3�6����*���'���������������/�����B����3�:� "���@��3�%�@���&�� �����,%��&#�)'���� ��, �������������(�����#�(������!��������'���@��3��������,&+6����,���#����& <��$01)�����$@��3������(���,U��������!���� ��,����,�����0$���,�!�@��3�'��������(�����#�(��-��������'����(�-� 4 ��� (@��(�) 92) #�%� ���� ���0$���,����,0$������������� ���, 3 0$� ��/� ���� �����&)���&�"#�"#���� ��������3�3�0$���,������������� (@��(�) 93) ���� +�,(�)��&)���&��,�������� ����� +�,��������(���,U���������'���-������9�3����(�������,<��$��&@$:�9�(�)��/������

)����� 92 ����B�@��3� ��,<��$#�)'���� )����� 93 0$���,����� ��,<��$#�)'����

Page 120: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

102

���������N���1���� %�3���"$���� �!������� ��� �!��@���� �%� ��(�$��%�3���"$���� #����1-���*)� �.�. 2470 ���$�"$���� ��� !�����!������� ���

��&��'(�)&�#���%�����,'����( &�� ����/������%�#�?��$���(������@����%��*)�%��(�) 1 ����'� 2535 �����(���,U���������'���-�� ��#��B�� ��,�!��%� 01)���%�����/�������,'����( &�� ����������%�#%�3���"$����(����3������%�� “�����0�#,0�� ��#�7 �)%�#������'�,(������*�2%-%�,��H�"�*���������������#�7 ��&�����'�6�"$�����0��#+�,�)��� ����2��6���'�6�"$)�+$H����7#,������#�����0(&-���� �������)��L�$#��" ,����������;�);�����7#����(&���&.�"������#������#�����0 �����0�#,0�� ��$'�������6�"$����#,0�M�# ���J��+����&���IJ����'�'$�6��� -%�'�'$�6(&&�#"��#B ������#2�%�N�I0 ��������'$6��� 19 �#)�,� 2534 *�������, $����� ��#�;���(�0��&%��&< '.2. 2534”44

���'(������ �����%�3���"$������'���- '*� ��������������(���,U�������(�)�� ���#����1-�3���

��'%��#���� 6��B1�����,��� 15 ���� (@��(�) 94)%���0�� �� 2 9�-� '*� 9�-�(�) 1 ��/�6����,(� +&� 2 6���������� 6��9�-�(�) 2 ��*�

6����������(�)��/�6����%�� � %� � �� � >� 2 6��0�� ������(����'�)� ��� ��,����,����0$���,��(�����'���@��3�6��

%������� ��/�9$6��3�"�� �� '*�6����%�� � %�!��%� 3 6��0������)� ��������(���,U��

%���&� ���*�(���,U����/������� �(�� �� B��1-�����/� ��8��� �����8���,������'(�������;$$������� ��1���������,%��& ��#����������'���- ��,<��$��&@$:�9���/�����������(�)3���������

3�3� ����&��*������� ��1)� �� +�,(�)��&)���&�"#�"#�����#�3����, ���%��������'(��������$���$<%$<%��#�%�6����%�� � %� � �� � >���� ���3�@��3���/�'�����*)�3�� &��,��9��

39#���@��3� 01)�39��,&+6�������,�$(<��(��(�)(��%�3���"$�����,��_3����# ��3�%��#!�'�:(����,�$(<��#�� #�%� ���� ����� +�,9$6��3�"�� ��������(���,U�� ��,�!��%� �<&���%�� “���%�)��"���$���%��������)�7�#�� � G7�#)%�#'�����"����������$H�"”45

44#��@�+�� ��,�!��%�, %�3���"$����, 23 ����'� 2545.45#��@�+�� ��,�!��%�, %�3���"$����, 23 ����'� 2545.

Page 121: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

103

)����� 94 �����(���,U������� %�3���"$���� �!������� ��� �!��@���� �%� ��(�$��

������B�(�)���� ����1)�9�-����(�)��%���3������'��,����B1�#�%������ � %� � �#���#�(�)��,��(�)(�������9$6��������(���,U�� ���� ���3�����-#,(��'%��9!���:��*�'%���&��3�������(�)� &�� '%����� �����"�#���������%����1 B1������������

�����3��&��,�����@�'���*������,�(��(�(�)#����1-�3�����-��#�'%�����9���������������3����(�)��&��*��� ���8��,�����(���,U������� ���, ���%B1������(���,U�������(�)#���3�������� 3 ��'� ��� >�������>���,�>�'%�����(<�(�)��������������� ��,<��$��&@$:�9� 01)��&������ G����������8��,�*-�(�)@�'���*��(����-�46 ��/���,�>�(�)����1 +���%�#��

46���&)���&������(���,U�������(�)#����1-�3��� 3� #$%&@� ��+��%�, “ ���1 +������3�����%��!����.”(%&(���&��<���&::�������S&� #�����,%��&��#���#B��?�� ��� ���S&�%&(����� ���%&(������&��� �, 2541).

Page 122: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

104

����������������������� ��1���1�� (��� – &�%��)�����3��&��,���9����'�(�)#!�'�:(�)�� ��#!��%�@�'#�����%���� ����� �����

��&��*���������#��������#���3��� '*� ��,<��$�����'��?��$���(�)���� �������G&#�������1-�3�����*)� �.�. 2522 (@��(�) 15) (@������#�(�) 12) (�) �����/��� �� +�����@�'��#��

)�����%1���� 12 ��,<��$��� �!��@�<��$��� �'����(�)�� : ���&��� �, ���$����"������(� O�%��I�(&�,���!��"��$

( �$��(�= : ����&����&U���, 2522), ������ G������.

Page 123: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

105

���!��"%���� %�����\(��<��� �!���(����) �!��@�(����) �����,%��&��*)����%� �)�% �� ��#�����,<��$#���,����� G���1 �������"���&��������3�:�

�!��%� 2 �"�� ��'%��#!�'�: ���%B1� ���#�)��#���<&+6��3� ��#��������B1�#&)��� &V#&(<&V ����,<��$#���,��&)�#�����*)� �.�. 2519 ��%�#�>�3� �.�. 2523 �����������,<��$#���,������������3��� ��,<��$����!���������� ���3���

���'(������ ��,<��$#���, ��/������(�)�� ���3����� ����&��*����������� ��,<��$���

'%��#���� 6��B1�#�%�����,��� 25 ���� (@��(�) 95)

)����� 95 ��,<��$#���, %�����\(��<��� �!���(����) �!��@�(����) ���

%���0�� ��/�6����*���'��������)��(��#��������,��(!���/�0$���,�� @��3���/�'�����,&+6����,�$(<9&���9�!����

Page 124: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

106

%������� B��� 6����*���'��������)�� ��/���*��<��$(��#�)����)�� 01)�����,����0$���,�!� �� ����,���%�������?T����������#������ ��

%���&� ��/�(��#�)����)���*#��(�)���� %�� (����%����)�����'(�������;$$������� ��1���1�� (��� – &�%��)#�%��������,<��$#���, '*� #�%�(�)���9�3���������3�(�)��&��*����� ����������

��,<��$��� (�-��� +�,(����%����)����,�%�����,��� �������%����1 ��>����������'(��������$���$<%$<%�� ���� ���6���������/���'��(��������)��(�)��'���@��3�#!�������,&+6��

��,�$(<9&���9�!���� ��/��� +�,(�)"#�"#�����������'%���&����,'!��1�B1���,��9��39#��� #�%��%�����,��� �������,��&��*��� ���������� ��,<��$��� ��� >�� ���� �����%�����3���������

8�%?&����!��"��$ %�#�,���(�� �!���#,��#������ �!��@���*�� �����> �� ��#����#��#�,3�%�#�,���(���%�#����1-�3���(�)#!�'�: '*� ��#B�����,<��$-

��� ���!������,<��$����%�(�#�%�����'������#B��� ����� '$������ %���$�#� 9���(��B&)�(�)��'%��#����B01)�3� ���� �����, �� ��#���'$�����1 +���� �� ��,'���#@�#��@&%�;�� �����%�#%�#�,���(�� “��������#���%�#'�6�"$'�� ���������#�&����+�'���'��������*��0 -%����#%��#�"��������&.����-�#*�����"�$ �����������������,�����'������0 G7�#'������0�������&�%����G ���,...������������#&����&< '.2. 2503 ��#�;�'.2. 2529 -%�'�������;�'�������(�)�� �#'��$��*&���%��O �)� ,$������0 �2�%���"0 �#,��"� �&.�L(�-��'��#,0&����'�6���$'�������6�"$ -%�"��%(�����"�$*�� ���2$�0��� 16 6����,� 2531”47

���'(������ ��#B�����,<��$��� %�#�,���(�� ��/���#B�(�)�� ���3��� +�,���$��$���

#�%�����,<��$����!���� '%��#���� 6��B1�����,��� 20 ���� (@��(�) 96)%���0�� ��/���'����#B����$��$� ��9�����,��(���������(�)($ �� �������/���� %��

�(�����'����������?T���,#�U���)�����*���,�!����$�($ �$��%� 8 ��� ��������)�����*���(�)����� ��� '*� ��,<��$����!����

47#��@�+�� '$���� %���$�#�, 14 �N+@�'� 2545.

Page 125: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

107

%������� �(�%���*��<��$(��#�)����)�����$��# 2 9�-�0��%���&� '*�(��#�)����)���*#��(�)���� %�� (����%����)�� (�-�(�)��-����#�%� ���B1�#�%���

>'*� ���!�������� ��,<��$������'(�������;$$������� ��1���1�� (��� – &�%��)�� ��,%��& �� ��#�����#B�%�#�,���(�� #,(��'%���&��3������������,<��$-

���(�)��/��#�*���� �� +�����9�%��#�� ����&��*���#���#�%��������#B��1���/� ���� ���(�)���� �� +�� �%�B1���'���, ���*)�� (�)��&)���&������%'&"��� �����/�(�)���#�3����, ���%�����

)����� 94 ��#B�����,<��$��� %�#�,���(�� �!���#,��#������ �!��@���*�� �����>

���'(��������$���$<%$<%�� ���� ����%�����,��0$���,����#B����$��$� ���,��/��������� �,��

����*-������ �������?T� ��,(�#���,�����0$������,�� @��3�0$���,���?T���,�$(<���

Page 126: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

108

�������)!� �,���#�(�)��,%� ����,#���%� �*-������,�����/�@��(&%(���� >�#�B1�'%��#����B���'$������ %���$�#� "��� ��� (@��(�) 97) '$�������<&���%�� “"����%����)��&����*��0�&.�%����)�����%��%���&.��"�0"��#B ���� �� ���� ���7#�&.�)�$���”48

#�%� ����&)���&� ���� ���#�%�����B�3�&� 01)���(��������(�� !����� %��#B���(&��,%��� (�)���� %�� “�$���'�#B�������%��B$” (�)����,��9��39���3� ��� >���,���#����39�*-���� �&���,P�#0&�#��%� ��,��,�$(<���#����1-�3��� ��/��� (@��(�) 98) ����&)���&��� +�,3���� �1����#�3�

)����� 97 �%�����,��0$���,����#B�����,<��$��� ��,'$������ %���$�#� 9���(��B&)�

)����� 98 �$���'�#B�������%��B$ ��*�����B�3�&���#B�����,<��$���

48#��@�+�� '$���� %���$�#�, 14 �N+@�'� 2545.

Page 127: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

109

���!��"��$�/��&� %��%a$%�� �!���3���*�� �!��@���*�� �����>��,%&#$(<&<���'�� �����%�#%��%a$%�� (�������B1���,%��& ��#���%�� “'�6�"$'��

���%�#�� ��#�7 �����,�(# 3 �� � *���� ���� 1 -%� 2 �&.�2(��0��$��I02�%&�-%���5�6����� �����Q$��� �� � 3 �&.���,�-&��)%����+����&���IJ��'�'$�6(& �������,���#'�6�"$'�����%�# -%���#��#�� ��"������������&.�)��#��$��"�$�#,% '�'$�6(&&�#"��#B G7�#&A��$������ ��������#��#���&A���������(�� '�6�"$'�����%�#�����������#&< '.2. 2530 �;���(�0&< '.2. 2537 -%���'�6���=�" '.2. 2538 *��'�� ��$�� �&.�,����-��”49 '��� �����,<��$-����!�������(�)(������'$� ���%B1� >'*� '$������ %���$�#� "��� �����#B�����,<��$��� %�#�,���(�� (�) ���%B1�����% '$������3��������&)���&�%�� “�����������������Q$����)����-���&.�2�%� 3 �� � �� ����&.�'�6�"$'�� ���)��#�"���������)����#�������"��”50

���'(������ ��,<��$����!���� %��%a$%�� ��/���'��'�� ����#�&����> #�� 3 9�-� #�%�����/�

���!��������� ��,<��$��� '%��#���� 6��B1�#�%�����,��� 25 ���� (@��(�) 99)%���0�� ��/���'��(��#�)����)�����$��#(�)��/�9�-�3�&� 1 9�-� 9�-� 1 ��, 2 ��/����

(!�����������$�� +��&��,��,%�;�<�����#�� %��%a$%�� �� 9�-�(�) 2 �1-���#�������,(� +&������'��9�-�(�) 3 (�)#�����/�(��������)����0$���,��($ ��@��3���,&+6����,�$(<���

%������� '*���*��<��$(��#�)����)�����$��#0������)� �� 2 9�-�%���&� (��#�����#�%�����/�������(�)���� %�� (����%����)�����'(�������;$$������� ��1���1�� (��� – &�%��)��,<��$�����/���������3�#!�'�:3� ����&��*���#�����,<��$����!����(�)

%��%a$%�� (������'$�����%�� “,������;������"���������#�&������#'�6�"$'��”51 01)�#,(��'%��"� �����,���(<�3���,<��$�����B1��?��$���

���'(��������$���$<%$<%����� ���%�%�� ��,<��$����!������/������#*)�#�:�� +��(�)#,(��������'%�����(<�

�� +�, ���� ����1���&)���&�"#�"#���1-�3��� ���%���,��/��%�����,��� ������,<��$ ��,���9��� 3���3�� &��,��9��39#����� �*-�(�)@��3���'����*�#�%�6��(�)��������,<��$����!���� (@��(�) 100) 01)�� &���'%����� �����"�#���

49#��@�+�� ��,%&#$(<&<���'��, �����%�#%��%a$%��, 14 �N+@�'� 2545.50#��@�+�� '$���� %���$�#�, 14 �N+@�'� 2545.51#��@�+�� ��,%&#$(<&<���'��, �����%�#%��%a$%��, 14 �N+@�'� 2545.

Page 128: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

110

)����� 99 ��,<��$����!���� %��%a$%�� �!���3���*�� �!��@���*�� �����>

)����� 100 #�%�6��(�)#�����/���'����������,<��$����!����

Page 129: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

111

���$��!��"��������&$�����$� ����� %��9�<������ (%�8���) �!���8��� �!��@���*�� @�� >�

��,���<��$�������,����(��������, �� ��/���������3�:�(�)���(��B�������� ��,<��$��� ��,���� +�,��&)���&������� �Q�����1 ��'%���,�$%�� ��,���<��$�������,-����(��������, �� #����� ��,'���$��%9 &� #�����*)� 6 ����'� 2541 – 6 ����'� 2544 �� ���'%�'$� �� ��#��� ��� !�����#���� #$%�������� 01)���,���<��$�����= ��'���-#����1-���*)�����$��,���#����& <��$(�)��:�9&:���� ������ � ��#��>���,#��U��9��,(��3����'!� ���(�������'$���:9�� %��&9�(��$�� #��9& #@�"��(���+H�����%�@�� >� ��*)���:�9&:����,&+6�� � %��9�<������ ��*�%�8��� ��,%��(�) 23 ������ 2545 ��,��(#��>���,���-������%(����, �$������ ��= 3���,������#�<&��9���PQ����%9&���� ��� #���� $H��9- $��� �#>���,��9!���&��(���,��'���(����, ���&<�����$��,���#����& <��$

���'(������ ��,���<��$�����= #�����/���'��(��#�)����)�� 2 9�-� #�%�����/����������

��,<��$��� �� ����,�� �,��*-���&�������(�)% '%��#���� 6��B1�#�%�����,��� 40 ���� (@��(�) 101)

%���0�� #�����/���'��(��#�)����)�� 2 9�-� ����,��9�-�(�) 1 ��, ��%� 0$���,�� 0$�������� ��,0$���,�!���,&+6����,�$(<��� #�%�9�-�(�) 2 ��/�0$��������#��� ��0$���,�!���,&+6����,�$(<���

%������� B��� 9�-�(�) 2 �����'����/������,(� +&������*��<��$(����S����$��$� 01)�������'����$��$� ��,�$�����,9�-�(�)0�� ���B1�#�%�����,�������(���,U���!����

%���&� (��#�����#�%�����/�������(�)���� %�� (����%����)�� ���%������,8������'(�������;$$������� ��1���1�� (��� – &�%��)#�%�������������,���<��$�������,����(��������, �����9�(�)(����%����)��

�����,<��$��� 01)�'$��#���� #$%�������� "��� ��������3������%�� “�&.�,���"� #����#'�,(�$�������� ��������������6���� ����)����-��'��)�6�"$�����0 �;,���7#'������0�#,0��,�H��#&���2��� *���='��'�6�"$'��G7�#���������#�&����+�'�� -%��)���&��������-�����&.����%#"��”52 ��1)� ��%'&3� ���� �������&)���&�"#�"#���*)�� ����%�

52#��@�+�� '$��#���� #$%��������, 20 $�@����<� 2546.

Page 130: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

112

)����� 101 ��,���<��$�������,����(��������, �� %��9�<������ (%�8���) �!��@���*�� @�� >�

���'(��������$���$<%$<%����,��9��39#��@��3���'��������/��� +�,(�)��� G��/���%'&��������#���3���

� *��($ ��'� �����,���<��$�����= ��'���- ���� ������9�3� ����&)���&�"#�"#����&��*����������� %�� 1 ��� “�����������(&�#'�6�"$'�����&.�������-%�� ���J���7#����6�"$�#��C&�;�&����-��-%���������&��&$#���-���)�����*%)�&��� ����������(@��(�) 102) -%���������0���%�#&������)%�#,��$�-%��$�����6�"$���-#�����%���������&���������0���%�#��#'���6�"$���� $�IR06��� �&.������'�6�"$�����0�� #)���������������=%�#*��L�L������&.�(&-���='���)�� -"���#���������(&�#'�6�"$'��

Page 131: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

113

��(����”53 #�%��������,���<��$�������,����(��������, ���1�#,(����%'& ����&)���&�"#�"#�����'%���&������$'#��� (@��(�) 103) ��1)� %��9�<��������*�%�8��� %�#!�'�:�������%�@�� >�(�)�� �� 9�%�(��,�&�(���� �����%(!��$:��% �$���� (����(�)�%9�%����9��&���8��,�$(<��#�& 9��� �����0���,�&�(������ (�)#$ (!�3���/������(����(�)�%#!�'�:(���&��%�;�<����������%�@�� >�

)����� 102 ���,���#�( )����� 103 #�%��������,���<��$�����-%���9��� �$��(�����'� ��,����(��������, �� %��9�<������

�������*���,<��$3��&��,���9�� (��% – ��#��) ����;�� ��(�)'��)'�������/��� �� +�������#�����8��, ��,<��$��� ��'�(�)"��� �������G&#�������1-�3��� �.�. 2522 '*������(�)��/���������3�#!�'�:3� ����&��*�����,�$ ���� ���3�����*��!�������(��(�)��/��� �� +���8��,(�)���� %�� (����%����)�� ����� G(�)�����#����1-�3���($ ��'� ��� ���%�%��'%�����(<����9�%��#�������,<��$����&���/���������������$��,���#����& <��$ ����#�*����/�#�:�� +������� '%����/���#��(�)#*)�(�������������,<��$�����

53#��@�+�� '$��#���� #$%��������, 20 $�@����<� 2546.

Page 132: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

114

����������������������� �&"!�����������#B��3��&��,��$<�������9<���#!�'�:(��@�' ��������,�(��(�

��/�������������,��������3�(���&�� ���(�)#!�'�:���8��, ��#*�(�����������,'%���&���� �$������$<��#�� �$������ #&�(�� ����-����#�����9 ��(�) 4 (������)��������������,��9�&������� ��������3��&��,��$<��(�)(����� ������!��������� >��;������)��������/������3��&��,����� #&�(�� ��������#!�'�:��������#���3������� �.�. 2475 B1��?��$��������� ���, ���%3���,�>������3��&��,����� #&�(�������

��1)� ��#!��%�@�'#�����%�� �����#���3���(�)��� �������&��*��������� �����3��&��,��$<��(�)��*� ����/���,�>��1 +� 2 ��'� '*� ������$(<���B� #$�����$�� ��,�����#��>�-��,����%������9�$#��� �9���3��� ��#��������#,(��'%��� �)�%��� ����������3�(����,%��&��#�����/���� #�%��������������/� ����&��*��� ����1-�3����� �������,<��%�3�:�-9����'� ��,�'������$<�� (@��(�) 104) (@������#�(�) 13) 01)������,%��&��#������3�%��#�����*��� ������,'��-�#!�'�:3���9 ��#��>���,����%������9

)����� 104 �������,<��(��������)�� %�3�:�9����'� ��,�'������$<�� �&��,��$<��

Page 133: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

115

)�����%1���� 13 �������,<��(��������)�� %�3�:�9����'� ��,�'������$<�� �&��,��$<��(�)�� : �������9%���'1 N(<&V �����9, �����<& ��, ���'(��� ���$ 1

( �$��(�= : ����&����(�%�;�����&9, 2525), 212.

Page 134: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

116

����"�!���?� �!���������� �!��@�������� #$�����$�������� #*�'�����,'���������$(<���B����(�) ���%3���,%��&��#���%��#��>���,-

����%������9(��#����1-���*)��8�&���,� ����&(�)9�9��9�,��,����$���9������� ��,��(-#��>���,�� $H� �����������% ��9 ��(�) 6 (������,��9�&<��%�#�%�������$(<���B� ��,(������,��9!��&(�)�,����,��,������1-�3��� �����= 3� ���&��� ���/�"��� ��� �����*)���� �&����*)������,����"��&� �'�� �� ��#����1���$9,�� ��54

10 �N��& ��� 2493 ����� "&� 9$��,%�� �&��&)��'�� ����$#�����������1-��� '��-���*)�3���,9�9�9�%�(���!��1 B1�����9�(�)�#�,��*���*-���*)�9��& ���������3��<&�� �� ����#��(!� ���1 +�'�'%�� �)�% ��������$(<���B� 23 � ��'� 2495 '�,��6���������&��>�9������,������$(<���B� 6 �N+@�'� 2496 '�, ��� ������,��$#������������>�9�� �������������(�)'�, ��� ���&�����������������!��#�� '*� ��/������(���,U�� �����������%�3�:�9����'� ����%���,�'������$<�� ������&3� ���&��� �!���&� �� ��#��� (�� �������,�����&�&��) ��*)�%��(�) 26 #&���'� 2497 ��%�#�>�%��(�) 20 � ��'� 2500 ��,��(#��>���,���������%��,#��>���,������= ��,�����9&����B �#>���,��9!���&��%�#�%� ��,��, ���&<���_��*)�%��(�) 20 � ��'� 250255

���'(������ ������$(<���B�(�)#����1-�3�����*)�'���0� 6��������$(<���B������(�) ���%%��#��>�-

��,����%������9(��#����1-���*)��8�&���,� ����&(�)9�9��9�,��,����$���9������� ��@��3���'������#�����/�(�)%�������#���1-���������(�������01)����*-�(�)#����B�&�����0� �����-�$(<���B������ �� �����&(��� ��B�%���,%��&������$(<���B� ��,��,%��& �� ��#��������-�$(<���B���'��?��$��� '%��#���� 6��B1��� 66 ����

%���0�� �� 3 9�-� ��9�-�(�) 1 ��/�6����%��&)��$���)#&���(�)��&�%�(�����*#����*)����,��/�9����� ������� ��� ���������,��(����������@��3���'������ ���������,����/�����(���1-���������,(� +&����6��9�-�(�) 2 01)���/�6��������)���� �����,9����� ��($ �� #�%�6��9�-�(�) 3 ��/�9$6��#&���������)�� 3 6��0������)� ��������(���,U��

%������� B��� 9$6��#&�����/���%�� �,U��������)��(�)�� �����,9����� �������($ ��������(���,U��

54��*)�����$���� +�, &�"%�(�&�������������� ( �$��(�= : ��'� ��'����'$�$#@�, 2520).55#�$�'%����,%��& ��#���������$(<���B��� �&(��� ��B�%�@��3���'������

Page 135: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

117

%���&� ���*�(���,U����/������� �������)�� ���%������8������,�� � % (@��(�) 105)

)����� 105 ������$(<���B� ��,��,�����9��$#�%������,����%������9 #$�����$��(�)�� : #��'�#$������,�'�, ����"�!���?�&�����%"���(�"��

( �$��(�= : ����&����&���'� ���&���, 2516), ���� .

���'(�������;$������ �&"!��� ��,%��& �� ��#������������� >'*� �������,<��%�3�:�9����'�

��,�'������$<�� (�)��/������������(��������)��(�)'�, ��� ���&������������������ ���

Page 136: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

118

�!��#�������,%��&��#������3�%��#�����*��� ������,'��-�#!�'�:3���9 ��#��>���,����%�-�����9 �9�����% ��������$(<���B�(�)���� ��= 3�#����1-����(�)(!��$(<���B� ����,����$���9�������

���'(��������$���$<%$<%���� +�,��(�)%�����#,(��B1����(��������������� #�%��� +�,(�)��&)���������

>'*� ��#���9$6��#&���������)�� 3 6��0������)� ��������(���,U�� ��, ��#���3�@��3���'������#�������1-�B1�(���,U�� ��*)���,��9��3� ��'���0� ����������3��� ������� +�(�)����,#����'%�����(<�3���,%��&��#���'%����/������������$(<���B� ��,��*)�3�#����B�&�����0� ������$(<���B������ ��1)� ��*)��C �.�. 2542 (�� ���&��� �������#������,���#!����� ������, 01)� >�!���&� ���#�&�'%����)�'�� ����(�#�"���3��� ��,������&(��� ��B�%���,%��&������$(<���B�%��,��#*)�"#� (@��(�) 106) (!�3�� & �����������,%��&'%����/������������$(<���B�(�)���#�3�

)����� 106 0� 6��������$(<���B������@��3���'������ ��, �����&(��� ���,��#*)�"#�

Page 137: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

119

����%$��K����������$������"%�( �!�����*����� �!��@��9����% �9���3�����,%��& ��#��������#��>���,����%������9�$#�������� G���1 ���"���&�����

���3�:�(�)����@��3�0$���,�!�#�%�6������� ��(�)����9 ����,���'���,9�9�3�����%��9���3������%� ���&����� ��>�%��#��>���,����%������9�(���!���>:��,��9 ���� &������/���,��9��� �9��&����� ��, �� #�'%�(�)��,9�9�9�%�(��,��,�1 B1���,��� �$��<&'$���������� ��, �� ����&�%�#B��(�) ��#�����- ��/�(�)01)���,��'���#>�= ��S�(�� ��,�� ��� ����,������*�����%, ��,�(����� #�'%�(�)�,#���#&)���$#����1-��%3���,9�9�(�)%������� �#�!���>: $���%�#�%� ��9�B%��'%������ @� � �,�1 B1���,��� �$��<&'$������,��'� ����-� �.�.�.�&���� 9����� "�%����9 ������%��1��!�'%�� ������'�(����,��(#��>�-��,���������% ����,��9(����,�����9��$:����#�����,#B������� ��,��,��$#�%�������#��>���,����%��1-���,� ������'�(����, �$������,��9(����,�����9%�� �# �#>�=(!��&<��%�#�%���,%&::�������,��'� �1���*)�%��(�) 25 � ��'� 2508 �%����,��� 10.30 �. ��,��(#��>���,���������%@��&���$���9 ����%�#��>���,������= ��,�����9&����B ��#>���,��9!���&���(���!���>:��,��9 $�� �%�#�%���,%&::��#��>���,����%� � ��&�%���- �����= ��-���&)� ��#�����*)�%��(�) 5 ������ 2512 ��%�#�>�����������*)�%��(�) 19 ������ 2513 (@��(�) 107)

)����� 107 �����#��>���,����%������9�$#��� �!�����*����� �!��@��9����% �9���3���

Page 138: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

120

���'(������ �����#��>���,����%������9�$#�����-�������&�%��*-�(�)&�01)� ����&�B� ��,���

��%���(�� 3��$: ���� ��B%����/���*-�(�) 5 �����+ ���������&�($�0*-���&)���&��� 21 ��� �%���/���*-�(�) 25 �����+ ��'%��#������������ 6��B1�#�%��� 25.12 ����

%���0�� �� 2 9�-� ��9�-�(�) 1 ��/�6����%������)��(��#�� ������,�!�(&�#�����/�0$���,�!� ��(�)���*��&��,��@���?T�&��"��#���,��9��,%��&#��>���,����%�-�����9 B��1-�����/�9$��%B�� 3 6��3�"��������)��0������)� ��������(���,U��

%������� B��� 9$��%B����/���%�� �,U��������)��������(���,U��%���&� ���*�(���,U����/������� �������)�� ���%������8� �����,�� � %���'(�������;$$������� �&"!��������'���-���� +�,(�)��&��*����� �&��,��$<������,��/���������3��� �����-

��,<��%�3�:�9����'� ��,�'������$<�� �����/���3��� +�,��&��*������������������-�$(<���B�(�)#��� �����,��� 10 �C(�)#$�����$�� ���!����������3�����,#� ������,��� �� ��#��� ��1)� ���� ���3�����,#� �����9���(��B&)�����*-�(�)��-� >��/��� +�,(�)��&)���&�"#�"#����������#�3�

���'(��������$���$<%$<%���� +�,(�)��&)���&� >'*� 9$��%B�� 3 6��3�"��������)��0������)� ��������(��

�,U�� ��*�������� %��6����%'%)!����������)� ��01)��&��(!� ���� 3������(���,U���&��,#$��(�� ��������(���,U���������� �$��(�)�����&(<&��������6����-�� �&��,#$��(�� >��(!� ������ ��(& �����%���,<��$��#$�(� �9���3��� ��#���9$��%B�����#,(�� ��#���9$6��(�)��/����9���(�)�&��(!� ��3�(��B&)�"#�"#������� #�%� ����,��@���?T�&��"��#���,��9��,%��&���#��>���,����%������9 (@��(�) 108) ��/������,��� ����(�)���� �'�� ������,������$���'������ ������,�����'� ����&���#�%�����%��9���3��� 3��C �.�. 2541

Page 139: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

121

)����� 108 ����,��@���?T�&��"���,��9��,%��&#��>���,����%������9(�)6�������

�������3��&��,��$<���,��/�����������#B�� ���������(�)���� +�,�8��,��,��� �����%�B1� ���1 +��������,%��& ��#�����*������G&#���������/�#�%�#!�'�:3���������3���� ����&��*��!�����,�$ ���� ���#���������1-�3��� ���� ��#!��%�@�'#���(�)�����!� ��,��������������#���3����������#����'� ��� >�����#!�'�:��������9�3����$�?����3� ��#��� ��1)� �����3��&��,��$<��3�����#*�(�%&%�;�� ��#�%�3�:�����������3��&��,����� #&�(�� 01)����(!�3������3��&��,����� #&�(��3 �9&�� %�������3��&��,��$<�����, ���%�����

Page 140: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

122

����������������������� �����8�%���������3��&��,����� #&�(����� ���%�%�� '*� ������%����������������(�)�� (�)#$

3� ����&��*��!���#��������#���3������� �.�. 2475 �� %���,��� ������������3��&��,��$<�� ��*������3��&��,#����*)�� ����,�����������(�-���� (�������&��,����� #&�(�� 01)���'%��3 �9&��,���������(��9���� %�������B1��,�,�%��(�)��������� �?��$���

&"8�%?������1�&� %�%���,��% �!���%���,��% �!��@��� (�� ��9�$����,'����@�#��;� &� �����%�#%�%���,��%(���������,%��& ��#����$��#B�����-

� ���%�� “'�,(&���IJ0���� )%�#'�����"������������!A�������$*��-&��)%���� �����0-����������#%���,%�����"$�$Q���������0����)����������#&J��*'6�S %����"���(��)����������� G7�#)%�#'������������(&���-%�����&�)������0������ )$������ ��&�����2�%&�����-�� ���;�'��#M��������'�6��"�)������ ���&.�&�6����#2�%�N�I0 �������I��� '.2. 2523 ������#��&��(%#��&���� 7 %������ ����HH�-%��-"��� ##���&-"��;����������#���& ������#�)����&%��&< 2524...������ 1 ������� 2525 �7#������# �7#������ 13 "$%�,� 2526 )%�#'�� (��,'����,&+6��% ��) ������+�' G7�##�������#�;��&&���� 50% �&.�#��*,#��#...)%�#'�� (��,'����@�#��;� &�) ����#�������#"�����$*����#�;� &T���#!A#%(�����"-%�=%�#�$*�������0������� '.2. 2531 )��#�&���� 15 %������”56

���'(������ �$��#B������ ��� %�%���,��% ��/��$��#B(�)#���3�"��������)��#�%�����'�#���

��/��������,<��(���,U�� 01)���������!������,�!���������������,<�� '*�(�)�����9*)����� �$��#B������ ��� '%��#���� 6��B1�#�%�����,��� 30 ���� (@��(�) 109)

%���0�� ��/���'���$��#B3�"��������)�� �� 3 9�-� '*� 9�-�(�) 1 ��/�6����%� #�� @��3�6����/��������39#!�������)�%&�?##�� ��(&���� (!���/������1-�����������,(� +&� #�%���(�)���*�(!���/�9����#� ��,��,����*)������@��3� 9�-�(�) 2 ��, 3 (!���/�6����%�� � %���3�:�3�"��������)���� +�,�(���%��'���$��#B ��0$���,��#��9�-�0������($ �� @��3���/�(�)��,&+6����,��,<�� ��,39(!�#��U ��� ��(& ���$�#��( ��1)� 0$�3��#����-�������,�!���(�-������6��9�-�(�) 1

56#��@�+�� ��,'����@�#��;� &�, �����%�#%�%���,��%, 8 ��+��� 2545.

Page 141: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

123

)����� 109 �$��#B������ ��� %�%���,��% �!���%���,��% �!��@��� (�� ��9�$��

%������� B��� ��'���$��#B�������/����������)���(�����'������ ����,��#�����/�������!�����������������,<��(���,U��(�)����� ���01)�����%�� �,U��������(�������

%���&� ���*�(���,U����/������� �����)�� �����*)���1-�����/� ��8���01)����#���������������8� ���%���� �� � %��,�����

Page 142: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

124

���'(�������;$$������� �����8�%������&� �.�. 2475�����,%��& �� ��#��������(�)��/���������3�#!�'�:��� ���� ����$��#B�����-

� ��� ���(�)��������%�#%�%���,��% ��,'����,&+6��% �� (����3�#B���& ���&��� ��� ���3�����/�(�)��3� >'*� ��,�6������ %���,�6������ �'��6� �����(���,U�������,��9�&�������9 ��(�) 4 (@��(�) 100) (@������#�(�) 14) ��,�6��������'��?��$��� ��'%��#���� 6��B1��� 226.85 ���� ��/������(�)#���'�����,�6�������&� ��&)��G&#������3���9#�����,��(#��>���,���� �����������% �������G&#����������%�#�>�#������3���9 ����,��(#��>���,�$����� �����������% ��9 ��(�) 557 ��,�6��������'%��#!�'�:����-������ #��� ��B1��$'#����?��$���'%���'�����,���(<���������������#*)��'��� ��-'���/�#�%�#!�'�:3���������3�(�)��,'����,&+6��% ����*� (�)�,��&��*��������������#����$��#B%�%���,��% ��1)� %�%���,��%(�)��-� >�&�� ��� ��,�6���������

)����� 110 ��,�6������ %���,�6������ �'��6� �&��,����� #&�(�� ��9 ��(�) 4

57��,%��&��,�6�������3� #$�&��� %�+��(�, ��� 0$�����$��������������� ���� M�$��!��"����

",������� ( �$��(�= : #!��� �&�����&9�, 2545).

Page 143: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

125

)�����%1���� 14 ��,�6������ %���,�6������ �'��6� �&��,����� #&�(�� ��9 ��(�) 4(�)�� : '��� ������$��� ���&��� �, �&$����

( �$��(�= : ��%��� �����,��,%��&��#��� ���&��� �, 2543), 25.

Page 144: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

126

���'(��������$���$<%$<%�� ���� ����%�����,��0$���,���$��#B������ ���%�%���,��% (@��(�) 109) #,(��

���� ���(�)��&)���&�"#�"#���� ��������3�����%�����,���$��#B%���,�6������ ���#B��?�� ���[C��,���B� #��>���,������%����<� ���PQ� ����,����&����$%��&%��� ��/� ���� ����� #�%���1)�(�)��&��*���"#�"#����������3�3� ��#����$��#B������ ���%�%���,��% ��1)� ��,��9��39#��(�)� &�� ���� �����*)����#��� ��39���3�'%����/��$��#B >����,#�����% ��,���#���3�� &�������$��#B(�)��/��� �� +���8��,%�

)����� 109 �%�����,��0$���,���$��#B������ ��� %�%���,��%

Page 145: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

127

���������N�� %����(��(�%�%&��� �����,�'� �$��(�����'�#����1-��(������(���,U����'��&�(�)(�$�(��(�)#����1-���-����#�����9 ��(�) 4 (@��

(�) 112) ���*-��������'��&��� ��%#����1-�3���3�(�)�&� ��*)� �.�. 2536 ��,�(�%�9�<����@��� ��������%�#%����(��(�%�%&��� (!��&<��%�#�%� ��� ���*-��������'��&���*)�#���3��� (@��(�) 113) ������3��C �.�. 2529 �(!� �� ��#����$��#B�1-�3���3�(�)�&����������������'��&�01)�#���3�#������% �� ���*-��$��#B� ��01)�9!��$(�$�(���� 58 �����(���,U����'�3��� �� �����#B���& ��%��������9%��� �&����$� � +���� ��� ���3���3���'%������,#� ���$��#B(�)#���3�������������59 (@��(�) 114)

)����� 112 �����(���,U����'��&� )����� 113 �&<��%�#�%� ��� ���*-������%����(��(�%�%&���%����(��(�%�%&��� �$��(�= ����,�(�%�9�<����@��� ��*)�#��������3���(�)�� : ����������������� ����������$A�<��� (�)�� : ����������������� ����������$A�<��������&"8�%?�����&"8�%? ����������� ( �$��(�= : ����������� ( �$��(�= : ��*��� % ���&���, 2540), 41.��*��� % ���&���, 2540), 41.

58��,%��&%����(��(�%�%&����3� ����������������� ����������$A�<��������&"8�%? �����������

( �$��(�= : ��*��� % ���&���, 2540. �&������#>���,��9 $��3� ���#>���,��9!���&���,��9(�����&��� ��,�(�%�9�<����@��� �����%�#%����(��(� � ���$��%������������&��&��@��� %��(��&�&�(��%�# %���$<(�) 2 ����'� 2540). �,�,�%��(�)(������'$���,�(�%�9�<����@���'���%����(��(� ���%�%����/��$'�$����*�����%�($ � �� (������'$����@��%��� �����#�� ��*)�%��(�) 1 <��%�'� 2539.

59�������9%���������� �� &V��� ��,%(�:c� �(����B�, �������� <����%?� *����$��I&��$�&$������$�����"( ��'$��� ( �$��(�= : #��'�#B���& #���, 2539), 131 – 135.

Page 146: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

128

)����� 114 �����(���,U�� %����(��(�%�%&��� �$��(�=

���'(������ ��/������(���,U����,�����# #�(�� #�%�6���������,�� �,��*-���&����� #���

���*-�(�)�&���������(���,U����'��&� '%��#���� 6��B1�#�%�����,��� 30 ����%���0�� �� 2 9�-� ��9�-�(�) 1 ��/�6��(�)#�����/���'��#�)����)�����$��#��&)��$�#&�#��

@��3���/����������(����� 4 �� ��(&��,%���� ��,(&��,%��� ��0$���,�����, 2 0$� ��,0$�����������, 3 0$� #�%���(&����*���,(&�3���0$���,�����, 1 0$� 3 �� ��,��������(���1-�#�������,(� +&����6��9�-�(�) 2 (�-� 4 �$������,(� +&�#��������(���,U���!���� #�%���� �����/�6��9�-�(�) 2 ��/�6��������)��(��#����(�����#��@��3�6��� 4 (&� ������(���1-��� �����,(� +&����6��9�-�(�) 2 ��#���������,<��

%������� B��� 6��9�-�(�) 2 �1-�����/�6����%�� � %������)������1-�����/�������B�01)����$��*)��� ��(�-�#�)(&���� #������'��$���,��������� �$�(�-� 4 (&���/�0$���,�����#��'�������� ����� ������B���/���%�� �,U����*)�������(���,U��

Page 147: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

129

%���&� ���*��� (���,U�� ��/������� �#�)����)�� �����*)���1-�����/��#���������������8� �����,�� � % (@������#�(�) 15)

)�����%1���� 15 �����(���,U�� %����(��(�%�%&��� �$��(�=(�)�� : '��� ������$��� ������� �� &V���, �������9%��� ��,%(�:c� �(����B�.

�������� <����%?� *����$��I&��$�&$������$�����"( ��'$��� ( �$��(�= : #��'�#B���& #���, 2539), 132-133.

Page 148: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

130

���'(�������;$$������� �����8�%������&� �.�. 2475 ���� ��������(���,U�� %����(��(�%�%&��� "��� ��� �������9%����&����$�

� +���� ����%'&(�)�,�� ��������3�#�'��������,��9�&�������3���9 ��(�) 4 ��*)��&�������%�����(�)��/���������3�3� ����&��*��������� '*� ��,������������ @��3�%���,�������-��#���� (@��(�) 27) (@������#�(�) 16) �������'���-��9 ��(�) 4 ���3�B���������� �������,<��%���,���#����9: ��,�'������$<�� (@��(�) 19) (@������#�(�) 17) ��1)� ������(�)"��� �����&��*����� ��,������������ ���� ��� >���&)���&�"#�"#���� +�,3���� %�

)�����%1���� 16 ��,������������ %���,���������#���� �$��(�= �&��,����� #&�(�� ��9 ��(�) 4(�)�� : 9�:%&(�� #����&�&, “ ���1 +���;�� �� ���� ���#B��?�� ��� %���,���������#����

(%&(���&��<���&::�������S&� #���%&9���,%��&��#���#B��?�� ��� ���S&�%&(����� ���%&(������&��� �, 2541) 145.

Page 149: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

131

)�����%1���� 17 �������,<��(���,U�� %���,���#����9: �'���,%��&��#��� ��,�'������$<�� �&��,��$<��(�)�� : '��� ������$��� �8�&� ����(�����, ����#�������� %?� *����$���"�!��%��

( �$��(�= : #��'�#B���& #���, 2539), 61.

���'(��������$���$<%$<%����*)���� �*-�(�)����$(<�%�#���%����(��(�%�%&�����������!� � ���� ��������

��'���-�(��������'��&� �1������,�$ ��3�����,#� ����,��9��39#��(�-�#�%�6��9�-�����(�)39�����/������� ��,#�'���*)�(!� &� ���(����,�$(<��#�� #�%�6��������)���������������,<����/������,&+6����,�$(<��� ��,@��3�'����������������,&+6����,���-

Page 150: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

132

#����& <��$����$@��3�������!����60 #�%��������,<��(���,U��(�)��-�������6��� #��(�-� 2 6�� (@��(�) 115) ���%�%����/� ��B���������� ��,������������ 3�%���,���������#���� ����&�B����!����������������&�($ ��, �� ����,�� ����&)���&�"#�"#�������%'&"��� �����,'%���&������$'#���(�)�����,��9��39#��3��?��$��� 01)�#�'��� ��'%����� ��39�*-�(�)���(��%���/�#!�'�: �� ��#���������?��$��� (�.�. 2545) �#�>�����������,��� 95% �������� ��� ����@��3������

)����� 115 �������,<����,�������,�!��$���6��#�� %����(��(�%�%&��� �$��(�=

60��%'& ���� ��������%����(��(�%�%&����3� ��*)�����% ��, 133, 135.

Page 151: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

133

!��$���� %�@�"�@&�$� �!��@���*�� ��(�$���,%��& �� ��#��� <�������� ����� G���1 �������Q������������'%��%�� “<���-

����� ��,<�����<��������/�"�#��� ����*)���%�C �.�. 2535 '$�<��� �$���' 01)���,��-���/������,<��[\����%�(���&+�(��������,'�,��&�(�������������%���(�$� ��,����� �#������# ����,<�����<������ ������'�,<����$�����%���(�$�3�#�����-� ������ �#�(��<�����/��,�,�%����1)� ��,<�����<�������1�������� ��3�'$�<�����/�<$�,3� ����#�����,<��$�����������%���9�<&%�# 01)���/��������'���%��#&��������� '$�<���01)���/�"�(�)�����(<�����������PQ�3���,�$(<��#�� ��, �� ����&�%������������B*���*)��3#�����,<�����<�������1������� (�)�,!���&� �� ��#������'%����,#�'� �� ��-��'�� �� ��#����1����&)��1-� ������������(<��� '�,"���&������%���,��%�(��������� ��������&+�(������ ��,��,9�9�9�%��(�$� ��%� ����&��'(�������/�%&���(�� ��#�����,<��$�������'���-�%���/���&���,��� 6,800,000 ��( �� ��#������&)����1-� ��*)�%��(�) 7 $�@����<� 2537 ��%�#�>�3���%�*��<��%�'� 2538 ��/���,<��$�����(�)#%������ �� ��'���1)����@�'3� B%���%��*)� ���'���#� ��,��9�����$(<��#�& 9���,#*�(��$(<��#��3����&:�$����*���&)�� �1-���”61

���'(������ <�������� ��/������(�)�� ���3������ ����&��*����������� �����%���9�<&%�#-

%&��� �$��(�����'� ��'%��#���� 6��B1�#�%�����,��� 25 ���� (@��(�) 116)%���0�� �� 3 9�-� '*� 9�-�(�) 1 ��/�6����%3�"��#�)����)�����$��#������(���1-�6��

9�-�(�) 2 �����($ �� 6��9�-�(�) 2 ��/�6����%(��#��(�)�����'���@��3�(�) �������0$���,����� ������ �������%�0$���,�!�01)���#&�����-�%���������0$���,�����, 3 0$� �%�0$���,�!� 24 0$� #&��� 28 ��% ����&)�#&�����-�%����,�!��$�6�������%� #�%�6��9�-�(�) 3 ��/�6����%3�"��#�)����)�����$��# 2 6��0������)� �� �� �����(!���/��$�� � >��1-��� (�)(����6����%�������,��/�9����,����� ���� @��3�'�������� #�%�(����6����%��(!���/���%'�$��3�"�����% ��9$6��9�-�(�) 3 ��*)�������(���,U��

%������� B��� #�%�6����/�(���,U��01)����$��*)��� ��(�-�#�)(&���� 01)�(!���/�0$���,�!���,&+6����,�$(<���

61�Q����'%��������1 ���9*)�"�(�)�����(<���/����@��3� �� ��#�������� ��,������,�����8��, ��(& 0$�3�:�

9�-���������,�$(<��� (�� 4 0$�� �, 100,000 ��() 0$�3�:�9�-��������������,�� (�� 4 0$�� �, 90,000 ��() #&��� (�� 28 ��%� �, 20,000 ��() 0$���> ���*�#&��� (�� 28 0$�� �, 15,000 ��() 01)� >��"���/����@����� !�������(<�3� �� ��#���

Page 152: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

134

)����� 116 <�������� %�@�"�@&�$� �!��@���*�� ��(�$�

%���&� ���*��� (���,U�� ��/������� �����)�� �����*)���1-�����/� ��8��� ��%'�$���B� �����,�����(�)'�)� ���%�%���%� (�� � %) ���*������'*��� � %

���'(�������;$$������� �����8�%������&� �.�. 2475�� ��,%��& �� ��#��� <�������� %�@�"�@&�$� �#����#!�'�:3�'%�����(<���,

��������3��8��,���(������'$���,<�����<������62 "�#��������(�)��*� �,��&��*��������� �����%���9�<&%�#%&��� �$��(�����'� (@��(�) 34) (�)�� �������,������%����<� ����,����%�%�N(<&V (���� �����,'%�'$� ��#���3�#�����9 ��(�) 6 ��� ���!��������� >���&)���&����'%���&������$'#��������� %������������

62"�%&������������������,%��&(������'$� �������#��� �%��%���9�<&%�#%&�����/�%�<����$� (�) !� �����%�<����$� 3�@�'3� ��,��,#�U�%���9�<&%�#%&���#�%�3�:��������(�����/�'�3�

Page 153: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

135

���'(��������$���$<%$<%���� +�,(�)��&)���&�(�)���9� '*� ����&)�9$6����%������(���,U��3��� +�,0���

���)� ���1-��� (!�3�(���,U���������> %������������%���9�<&%�#%&���(�)�����3�:� ������(������� >#��#���1-������������,#�������� #�%� ����,��� �����%�����(�-��%���������������� ��, ���� ����%����1-�3��� ��1)� ��,��9��39#���@��3�'����������/��� +�, ���� ���3�����&)���&�"#�"#�������#!�'�:

������� ���, %���,����'��$�� �!�����%����� �!��@���*�� #&����$�������(������'�(�#�(��(�)%(�-���'� � %���,����'��$�� ��,'��� ��%&�&� &� ��*�

��%����#!���&� �����%�#%���,����'��$����/�"�#��� ���%��%��?���� ��#�����'���,����'� �� ����&��'��9� ��''��"� ��*�����"� ��&)�#�����*)��C �.�. 2537 ��%�#�>�3��C �.�. 2540 39�%��#��� 3 �C63 ��1)� %���,����'��$�����������*� ��/�%���;����%������C �.�. 2536 %���;������ �C �.�. 2537 ��,�������;���&��8�&���,� ����& �C �.�. 2542

���'(������ �����(������'���'���-#������&� !����%���,����'��$�� 01)�(�)��-����%�����3 �B��

#�������<&�B��#����� #!�'�:(�)�1-������@�'���*� (!�3���/���$#���#B��(���$(<��#�������#�:�� +�����%� '%��#���� 6��B1�����,��� 35 ���� (@��(�) 117)

%���0�� #�����/���'��3�"��#�)����)�����$��# 3 9�-�0������)� ���1-�����*)���������*��<��$ ��'��9�-�(�) 1 ����,��(��������@��3���'����,���������(�)(!���/���� �����%�9�����% ����,�������($ �� #�%���'��9�-�(�) 2 ��, 3 ���,��/�9������ �����%������� 01)�������(���1-�#����*��<��$�������� @��3���%��'��

%������� ��*��<��$(���(������)��(�)��0$���,�!���,&+6����,�$(<��� ��,@��3���*��<��$�����'���(�)�������� (������@��3�6����'��

%���&� ��/���(���(������)��#�������%�_��,��%� �����$� ��,#�%���'*������

���'(�������;$$������� �����8�%������&� �.�. 2475�����(������'���'���-����,������������3��� ��������������(������'�3�

�&��,����� #&�(��(�)%&%�;�� ��%�������(�)��;��3����(��#�������%�1-� ��� ���� ���3�����������(������'� %���,����'��$�� >(!�3�� &�� +�,(�)��&)���&�����������#!�'�:

63������� ��#��@�+��'������''��"� ��*�����"� %���,����'��$�� #&����$��

Page 154: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

136

)����� 117 �����(������'� %���,����'��$�� �!�����%����� �!��@���*�� #&����$��

���'(��������$���$<%$<%����,��9��39#��@��3�6��(�)��/���'����������(������'�#,(���� +�,(�)��&)���&�

���'%����� �����"�#��� ������#!�'�:(�)��&)���&�'*� ���������#�%���*��<��$ ��,#�%���(�)�� ���3���/���(���(������)��#�������%(!�3�������*-�(�)�������#!���������,���� �1�(!�������'��B����3��'���9$9�-�����,'��������(������'���%�_��,��%� �����$������ ��(�)#�%�����'%��#�������� (!�3������&)� ���Q�� �� �����%��%�1�1�#�%��� ���$�(�-� 4 (�)�*-� (@��(�) 118) 01)������(������'� %���,����'��$����� ���%�%����/� ��#����� �� +��3�����������(�)#����B1��'%��#�3��$(<��#�& 9�3����%���*)���,��9��3� ���#�&�#��� ��*������G&#������%��

Page 155: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

137

)����� 118 #�%��������(������'� %���,����'��$��

��������,�;�&� %��$(��<���� ��%���� ,�_ ����%��%�� �$��(�����'���,'���$(���$::@&�� +� �����%�#%��$(��<���� ��*�9*)�(�)9�%������� %��%���� ,�_

��*)���� �*-�(�)%��& ��'������ ,�_ (���������,%��& ��#��������(���'�*)��%�� “��!AU#*#��������$���6����������0��#����-"����$� -%��������%��%#����������� 5 ���$���� 2487 �������%(����������)�'�#G7�#�&.����##,��*%�,� #��� 2 )%�#'���%�,������#�����0�#,0�)���7 ��� *���)���2�%&�����-�� ,$�2��$% ��������% �&.���&���L(����-�� )%�#'�������������0�#,0�)���)��7�)%��-�������0�����)H�������*'6�S �'�������0����-��,%������*'6�S...���;�'��#M�� �%�)��#M&����� ��;��&.��#,0&�6����#2�%�N�I0 17 �#)�,� 2538 �����������# 28 ���$���� 2540 -%���;�6����,� 2541 ���#�&���� 12,500,000 ��� &A��$�����"�-"�#+������#����;�������� �7#��#������=%�# +�����#,0�����0�#,0�)����&���IJ����$'�������6�"$���'�������;�'�������(�)���#'������ G7�#��H���H�����

Page 156: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

138

&���2�������-%���;�'�6�"$��������0�#,0����-%���#�)��B �,�����)����;��$”64 �������'�� �����(��%�(�)(�����,'���$(���$::@&�� +�����%������3�[?d���������%��$(��<����01)� >��/��*-�(�)���%����B� ����%�'������ ,�_ (�)��-��������'�3�����-�#�������[?d�%�B��� �$��#B��(��(&��,%���

���'(������ �����(���'�*)�� %��$(��<���� �'��#�����/�'�� ����#�&����> #�%���'������(�#�(��

�����'���@��3�6����,��'������ '%��#���� 6��B1�����,��� 30 ����%���0�� �� 3 9�-� '*� 9�-�(�) 1 ��/�6�������(�)#�����/���'��3�"��������)�� ��

(&���� (!���/�0$���,��(�������@��3���'�� �8��,��(&����*�0$���,������������$�(�)�*)��� ���� ����*)�(�)�,#������� �,����(�-�#������$���/�(���1-�����������,(� +&�3�"��������)�����6��9�-�(�) 2 9�-�(�) 2 '*� 6�������(��#��3�"��������)�� ��0$���,����,�������#����%3���(&���� ��*)���/�(�������@��3���'������ 6����-����3�"����&)��$���)#&� ���*��1-�����/� 9$6��#&�����&)��$���)#&� 3 6��0������)� ���1-���'*�6��9�-�(�) 3 9$6��#&�����������%'�$����&)��$���)#&� (�)��&)��$���� ����&)��$����� #�%�����

%������� (���,U����&)��$���)#&��������*���%'�$���1-��� ��,��#�%���(���,U����/��"��#������)������ %�� ��%'��#*-� ��%���(!���/�0$���,�!������> �%(�)��'��,U��

%���&� B��� (���,U����/������� ���&)��$���)#&��9�� �� ���%���%'�$���B� �����,�����(�)'�)� ���%�%���%� (�� � %) ���*������ '*� �� � % (@��(�) 119)

���'(�������;$$������� �����8�%������&� �.�. 2475�������'�� �����%��$(��<���� '���/������(���'�*)�����������(�)��/�����"�01)�

�&��#���3�#�������� #&�(������� ���8��,��9#�����9 ��(�) 3 �����(���'�*)����'��?��$����1����'���/���������������(���'�*)��3��&��,����� #&�(��(�)��&��*����� ����1-�3��� ��1)� ��%����(�����,'���$(���$::@&�� +��� %�� “(&�#����)������#����������� )%�#'�����(&�#������&.�-���#���*'6�S”65 ��#��� ������%��������<&����%�� ���� �������� �����/�����"���������������(���'�*)�� ������(��6��(�) %��#��#���1-���������*�� �����(��

64#��@�+�� ��,'���$(���$::@&�� +�, �����%�#%��$(��<����, 10 �&B$���� 2545. �� �� ��%����(���

�,��/� ��,�� ��;��%�3�($ � �� (��������/���,�� ��$�� +� ��(���� >�#,#�� %��� ��,��*�(�)39'���'�(���-!��������3���� ���#�@��3���&�%�%��$(��<���� ��1)� ��%����(��������/�9�����(�)��[C�*����,�����$�� (��� >�����>���� 01)�%��(�)#��@�+��(��� !����(!���Y, 9���(�)��/��� �*���������������� (���

65#��@�+�� ��,'���$(���$::@&�� +�, �����%�#%��$(��<����, 10 �&B$���� 2545.

Page 157: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

139

)����� 119 �����(���'�*)�� %��$(��<���� ��%���� ,�_ ����%��%�� �$��(�=

��������(�� 3�%���,���������#���� 01)���/���������������% �������%���<&V(�)6����� %�����#��#���1-��������� %�������(�� ��1)� ��(!�%���%� (�� � %) '�)� ����,�%������ ��,�����3������(���&���� G�� ��(!����� ����� +�,�9����-(!�3������(���'�*)��($ ��'����%���<&V

���'(��������$���$<%$<%�� ���� ��������(���'�*)����'���-��/����������"���������(����-01)�(!� ������%

3��&��,����� #&�(�� ����&)���&�"#�"#���1����9�3� ����,�$ ��3�� &��,��9��39#���@��3���'������ ��%����(�����,'���$(���$::@&�� +��������B1��� +�,(�)��&)���&�"#�"#����,� ��3� ���� ���%�� “��-�������0������#�7 ���(���#��2�)���-%��"� )%�#'���������������������;'�-%�� ��������� �����;�%���������='��������2�)���...��������-��%(��%�"� #��#��(��������0�&.����-'# "��-��������-��)%�#'���)��&���-�������'��� ���� #)�� 37 %(� �� #�%;�-%��)H� %(��)H���#����,� 20,000 ��� �(����,#���-%������-%����� ��)%��,�����

Page 158: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

140

�&���%(�����" (@��(�) 120) "��-�)%�#'�������#���B -"�,$�&���IJ0 �$��'$��� ��������-��%(��%���B �)� ���+���������0)%�#'����*,#������������+�'��"��!�L��#”66

)����� 120 ���� ����� ���������� ��/� !����������������(���'�*)�� %��$(��<���� �$��(�=

���$��!��"�����J��$��������� 6 �&������$���'� %����&� �!������&� �!��@�����, � 8,�9&��(��

���&�(����%����&�����&�(����(������PPQ�����, ��,�,(����,��� 10 &������ �Q��(�)��'�������,�$%�� ��,���<��$�������'���-��,��(#��>���,���������% ��9 ��(�) 9 (������,��� �$��<&'$���,��9(�����3�%�� “��,���<��$������8�&���,� ����& 6 �����,9�����+�” (����,��9(����*)�%��(�) 28 �N+@�'� 2544

��,%��& �� ��#�������� ��,�����,�#�&6 �$#Ge�6 �����%�#%����&�(���3������%�� “�������#���)%�#'����;��#����� 1 %����������J�� -%����!A��);������0������������;�%��&&7�I�)%�#'����H (��,��9#$(<&:����'� �����%�#%�����%�� ����%�#&����$��) ���,�����#�����0"#�)� G7�#�����0�����#���������������������&.����������(#��� )%�#'�����

66#��@�+�� ��,'���$(���$::@&�� +�, �����%�#%��$(��<����, 10 �&B$���� 2545. ��1)����������,&+6�

�$%,�$ , ������*� 3���/� �&��_�����9��& #����&��,#B��?�� ��������,���� �C �.�. 2544

Page 159: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

141

������#�&�$#��'�)��,�'����(-�������0"�����"��#B -%����&7�I����*�������2�%&�� -"������������������������-���)� ����������-������������0������'�6O...��#2�%�N�I0 '.2. 2540 *��)%�#'����H �)���#�������#)%�#'���&�(�����0������'�6O '����#���,���#��2�%&��������%�#�(�������0 ���,$����-%��&7�I��)��������(-%�������#&��&$#���"��#B "��,����)���� ���;�'���"�#M�� �%�)��#M&����� ��;����#��=�" �������I��� 2544 &A��$����)%��#��"�-"�#+����*���� ���� 1 �&.����&/���"�6� �� ���� 2 ������2����#���������#���� -%�����'��#���������������%�#��� ���������+�'��"��'���&���"�-%�'������������#'�������;�'�������(�)�� �� � 3 +�����#,0�����0�&.�)��#�����&&���IJ��'�'$�6(&&�#&���''�� -%�&���IJ�������0)���������+������$'�6�"$ 9 �#,0������;�'��#M��'��������”67

���'(������ ��,���<��$������8�&���,� ����& 6 �����,9�����+� #��������&���/����01)�

���#���� ��,��/�(�)��-����%����&� #�����/������(���,U����6��(�)#�����/���'����'%�� %�� 20 ���� '%����% 27 ���� '%��#���� 6��B1�#�%��� 39 ���� �������������(��(&��,%���� ��/���� %�� (�������'����,�����1-������9�-������ >��������- #�%�������(&��,%��� ��/��9&����(�)� '�$�%������������<$�

%���0�� #�����/���'��3�"��#�)����)��"*�"� 2 9�-�������,��(�����@��3���'����,����(���1-������9�-�(�) 2 ��, 3 ��(&��,%���� ��(�)���*�(!���/������������� #�%�6��9�-�(�) 3 #�����/���'��3�"��#�)����)�����$��#��*)���������'�������������,(� +&������ ��0$���,�� �,� (����� �����(&��,%���� ��(�)���*� �����(!���/�0$���������& �,� ����,����0$���,�!���,&+6����,#�U�#�% ������� �%���0$���,�!� 8 0$� ����(�'%��������,���������(&� (�)�$���'��(!���/�����$����,�� �,� #�

%������� B��� 6��(�)#�����/���'��3�"��#�)����)�����$��#��������'������ �1-�����/�#�%����������B�(�)������(���,U��

%���&� ���*�(���,U����/������� �3�"�� �� �����*)���1-�����/��#����(�)�����������8� ��� �� � %��,8��� (@��(�) 121)

67 #��@�+�� ��,�����,�#�&6 �#Ge�6, �����%�#%����&�, 8 �&B$���� 2545.

Page 160: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

142

)����� 121 ��,���<��$������8�&���,� ����& 6 �����,9�����+� %����&� �!��@�����, � 8,�9&��(��

���'(�������;$$������� �����8�%������&� �.�. 2475��,%��& ���� ��� ��#����������'���- � %����&��,�$9�������(�)��%����

��,�����,�#�&63������ '*� ������������3�3� ����&��*��������� �����%���9��&<-#B&����#������ (�)#����1-�3�#�����9 ��(�) 5 ����,�$ ���� ����1-�3��� ������(�������(�)��>� >9%�3���-���#��� �B1�'%��9!���:���9���3� �� ��#��������01)�(!�3����(���� ������ ����������

Page 161: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

143

���'(��������$���$<%$<%��%����&��� ���� &� ���(����,�$(<��#����/���,�!���� ��(& ������<���

3� ���> �� ����� ��#���������1����'!��1�B1���,��9��39#���@��3���#���6����/���'��01)�#����B(!� &� �������� � (!���/�������&(��� ���%�B1��� �������@���&�� ���[�"���� ����@��3� �9�� @����,��9���8�&�@��������� �����,��(#��>���,���������% ��/��� (@��(�) 122) ��, ����,&+6����,�$(<�����*)��'�����9�

)����� 122 �������@���&�� ���[�"���� ����@��3���,���<��$�����= %����&� �!��@�����, � 8,�9&��(��

#�%��� +�,(�)��&)���&�"#�"#��3� ���� �������������%'&���"�#�����/��� #�%�(�)��&)���&��� ���������� �� �� [C�*���,'%��9!���:���9���3� �� ��#�������� '*� ���� �������$����,�� �,� #�(�)��,�����,�#�&6 (���3������%�� “)%�#'���);�����$�J�������0�� � 3 ��#���#��(� �;�%���-��,���)����#��'��'$�������& "��-�������&.�'$���#��-%�'$����# -"����#��������������#��-%����#����� )%�#'������)����#����&.��$�%���%�”68 �������0$���,��(�����@��3�6����*���'��9�-�(�) 3 ���,�����#�:�� +����,��9�&<������'��8�&���,9�����+�'�� 6 ��� 5 <��%�'� 2542 (@��(�) 123) ��*)����� ��B%����,���<��$�����= ��/���9#� ��,����,��(#��>���,���������% �1��9&:���#�:�� +���� ���%���&��,��

68#��@�+�� ��,�����,�#�&6 �#Ge�6, �����%�#%����&�, 8 �&B$���� 2545.

Page 162: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

144

)����� 123 ����,��� �����%��������,���<��$�����= %����&� �!��@�����, � 8,�9&��(��

�����3��&��,����� #&�(�� ���%�%�� '*� ���������������(�)3���������3�#!�'�:��������#���3���3��?��$���(�)��� �������&��*���������#�������� ��������������(�)��� G >�#����#!�'�:���'%���&��3��?��$��� ��(& ���� ����������*)�3�� &��,��9��39#���@��3���'�������� %�������(�) ��(1���� ��, ��(�)�����������3��&��,����� #&�(�� ��� �.�. 2475 ��-�����[�01)�'%�������*)����� ����/������ ���'%�����&:���&��%�;�<���(�)��'%��3 �9&�� ���?��$��� �1��������#����1-�3�������� ��'�(�)���(<���,��*� (�)�,��&��*����������(������/���������3�

�����#����1-�3���3���,�(��(����� �.�. 2475 (�) ���%������!����$'#����&��,�#�B1����#!�'�:��� ����� �������&��*������������ ����������������������������������������(�)%&�'��,����,��,%��& ��#��� #����B#�$����/� 2 ��,�>� '*�

1. ��#������������ �.�. 2475 ��-������#!�'�:(�)#,(����%'&��� 3�'%���9*)���'%���� &V#&(<&V (�)�!���01)�'%�����(<�3���������������������/���������3�#!�'�:(����,�$(<��#�� ���� ������������������������/���*)�����%&%�;�� �����9��� ��,'%���������/���������

Page 163: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

145

2. ���������(��(�)��� �������&��*��!������'%�����(<� ���� ��#���#�%���, ��������*)���&)���&�"#�"#���1-�3������#���3��� ��(& ��,��9��39#��@��3���'������ ��*)��� ����&)���&� >�!���/������ �����*)�3�� &'%������,#� �������&��������������������1� ������� ��%&�'��,���������1���/���*)���!���/���*)�(���B1���������3�(�������9��� #�%�'%�����(<�01)���/���*)����� '*� #����$�8��,�$''�01)���/�"�#���

,��$����!���,��$�����P%��!�P�/�$�QC�����%�1������ %���������������1&$�/���1��;&�����8���(�1������;�&� M�%�+���'(��$,��$����!� &�C�� ���&$��������1���������;&�$�� M�����������������%�1������%$���$����/����&�����$���",,�������1���<�1%�1����;&<�1&&�������� 8�������%�N$������%/�,�+$�������%�1��������$��������;&�$�� M����&������,���� ����$;�&$�����<���� ����%�$���!�K$�%����/���1����������� M������1������$���"�!��%-���������$ICH�69

69���&)���&���%����� ���"�������,9�#�����<������#����1-�3���3��?��$���3�@�'"�% .

Page 164: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

บทที่ 4วิเคราะหสรุปความเปลี่ยนแปลงของเจดียในปจจุบัน

วิเคราะหสรุปความเปลี่ยนแปลงของเจดียที่สรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475 ถึงปจจุบัน (พ.ศ. 2545) ในบทที ่4 จะนาํประเดน็ความหมายและความศรทัธา และรปูแบบของเจดยีมาวเิคราะหในกรอบของเจดียที่เลือกมาเปนตัวอยางประเด็นศึกษาวิเคราะหไวในบทที่ 3 สําหรับการวิเคราะหนําเสนอในรูปแบบความเรียงประกอบตาราง

ความเปลี่ยนแปลงดานความหมายและความศรัทธาของเจดียเจดียมีความหมายครอบคลุมอยางกวางขวาง สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา

ดํารงราชานุภาพ ทรงอธิบายในหนังสือตํานานพระพุทธเจดีย วาดวยมูลเหตุที่เกิดพุทธเจดีย 4 อยางในพระพุทธศาสนา อันไดแก ธาตุเจดีย บริโภคเจดีย ธรรมเจดีย และอุเทสิกะเจดีย แตละอยางตางมีทั้งความหมายเฉพาะและความหมายรวม คือ เครื่องระลึกถึงพระพุทธเจา อันไดแกสถูปเจดียแบบตางๆ พระธรรมคาํสัง่สอน รวมทัง้พระพทุธรปู และของทีส่รางขึน้โดยเจตนาอทุศิตอพระพทุธเจา1

เจดียในพระพุทธศาสนาถือเปนปูชนียสถานที่ระลึกถึงพระพุทธเจา เปนสิ่งยึดเหนี่ยวจติใจของพทุธศาสนกิชน ดวยความศรทัธาเชือ่กนัวาเปนสิง่กอสรางอนัควรแกการเคารพบชูาทีบ่รรจุพระบรมสารีริกธาตุ เจดียที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุหรือพระอัฐิธาตุของพระพุทธเจาในประเทศไทยจึงมีเรียกกันหลากหลาย อาทิ พระบรมธาตุ พระมหาธาตุ พระศรีมหาธาตุ หรือพระศรีรัตนมหาธาตุ ตามแตจะเรียกกัน ศิลาจารึกของสมัยสุโขทัย มีปรากฏกลาวถึงเจดียที่สัมพันธกับพระธาตุหรือพระศรีมหาธาตุเสมอ อาทิ ศิลาจารึกพอขุนรามคําแหง ดังขอความตอนหนึ่งวา พอขุนรามคําแหง “...ใหขุดเอาพระธาตุออกทั้งหลายเห็น กระทําบําเรอแกพระธาตุไดเดือนหกวัน จึงเอาฝงในกลางเมืองศรีสัชนาลัยกอพระเจดีย...”2 พระธาตุ หรือเจดียที่ประดิษฐานพระบรมสารี-ริกธาตุของพระพุทธเจา ไดรับการอางอิงอยูในศิลาจารึกบางหลักของสุโขทัยวา อัญเชิญพระธาตุมาจากประเทศศรีลังกา ดังระบุในศิลาจารึก นครชุม ที่ทําขึ้นในรัชกาลพญาลิไท ราว พ.ศ. 1900 “...พระมหาธาตุอันนี้ใชธาตุอันสามานย คือพระธาตุแทจริง แลเอาลุกแตลังกาทวีปพูน...”3

1สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ, ตํานานพระพุทธเจดีย (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพ

มติชน, 2545), 19-25.2กรมศิลปากร, จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526), 19.3เรื่องเดียวกัน, 26.

Page 165: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

147

ในสมัยกรุงศรีอยุธยา หลักฐานดานเอกสารระบุการสรางเจดียประธานของวัดเพื่อบรรจุพระบรมอัฐิของพระมหากษัตริย เชน เจดียประธานวัดพระศรีสรรเพชญ ระบุวา พ.ศ. 2035 มกีารสรางพระมหาสถปูเพือ่ประดษิฐานพระบรมธาตขุองสมเดจ็พระบรมไตรโลกนาถ และพระราชโอรส4 ซ่ึงเขาใจวาเกี่ยวโยงกับคติความเชื่อที่มีอยูวา พระมหากษัตริยนอกจากเปรียบเสมือนสมมุติเทวราชแลว ยังถือวาทรงเหมือนเปนพระพุทธเจาหรือประหนึ่งเปนพระโพธิสัตวผูจะเสด็จมาตรัสรูเปนพระพุทธเจาในอนาคต5 อนึ่ง สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ทรงตั้งขอสันนิษฐานประเพณีที่จะสรางเจดียสําหรับบรรจุอัฐิธาตุของบุคคลอื่นวา “คงเริ่มสรางกันในสมัยสุโขทัย หรือบางทีจะมีมากอนนั้นแลว มานิยมสรางกันชุกชุมตั้งแตสมัยกรุงศรีอยุธยา ขอนี้พึงสังเกตเห็นไดที่ในวัดพระศรีสรรเพชญอันอยูในพระราชวังกรุงศรีอยุธยา มีเจดียใหญนอยทุกขนาดแทบนับจํานวนไมถวนลวนเปนที่บรรจุอัฐิเจานายในพระราชวงศทั้งนั้น ถึงเจดียรายซ่ึงชอบสรางกันตามวัดราษฎรก็เพื่อประโยชนอยางเดียวกัน”6

สมัยกรุงรัตนโกสินทร การสรางเจดียยังคงมีความสืบทอดเกี่ยวเนื่องกับคตินิยมและแนวคิดจากกรุงศรีอยุธยา อยางไรก็ตามการเปลี่ยนแปลงก็เกิดขึ้น คือ นอกจากการสรางเจดียเพื่อบรรจุพระบรมอัฐิของพระมหากษัตริย กลาวกันวารัชกาลที่ 3 ทรงมีพระราชประสงคใหสรางเจดียรายทรงเครื่องขนาดเล็กกอไวเรียงรายภายในบริเวณวัดพระเชตุพนฯ (วัดโพธิ์) เพื่อเปนที่บรรจุอัฐิของเจานายเชื้อพระวงศ7

สมัยรัชกาลที่ 5 ทรงโปรดใหออกแบบเจดีย (อนุสาวรีย) ในบริเวณสุสานหลวงที่อยูดานทิศตะวันออกของวัดราชบพิธฯ ใหเปนที่บรรจุพระสรีรังคารพระบรมราชเทวี พระราชเทวี เจาจอมมารดา พระราชโอรส พระราชธิดา และพระประยูรญาติในพระองค8 อนึ่ง มีขอสังเกต

4พระราชพงศาวดารฯ ฉบับหลวงประเสริฐ, (ในคําใหการชาวกรุงเกา คําใหการขุนหลวงหาวัด และ

พระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์) พิมพครั้งที่ 2 (พระนคร : สํานักพิมพคลังวิทยา, 2515), 452.5สันติ เล็กสุขุม, “พระพุทธรูป จิตรกรรมฝาผนังและพระเจดียกับความเปลี่ยนแปลง” ศิลปวัฒนธรรม 22,

3 (มกราคม 2544) : 93.6สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ, ตํานานพระพุทธเจดีย, 243.7วัดโพธิ์ มรดกทางวัฒนธรรมและภูมิปญญาไทยในวัดโพธิ์ (กรุงเทพฯ : บริษัท อมรินทรพร้ินติ้งแอนด

พับลิชชิ่ง จํากัด (มหาชน), 2543), 14.8ธงทอง จันทรางสุ และชัชพล ไชยพร, “สุสานหลวงวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม,” ความรูคือประทีป

2 (เมษายน – มิถุนายน 43) : 16-23. อนึ่ง อาจารย น. ณ ปากน้ํา กลาวถึงความเปลี่ยนแปลงคติการสรางเจดียทรงปรางคในสมัยรัชกาลที่ 5 ที่เจดียทรงปรางคไดถูกนําไปดัดแปลงเปนอนุสาวรียภายในสุสานหลวง วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม และอนสุาวรยีพระนางเจาสุนนัทากมุารรัีตน ในอทุยานวงัสราญรมย เปนการเปลีย่นแปลงทีม่นียัสําคญัของเจดยีทรงปรางค ดูใน ความเปนมาของสถูปเจดียในสยามประเทศ (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2529), 178.

Page 166: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

148

ของนายคารล เดอริงก (Karl DÖhring) สถาปนิกชาวเยอรมันที่เขามารับราชการในสยามชวงสมัยรัชกาลที่ 5 และยังศึกษาสถาปตยกรรมไทยโดยเฉพาะเจดีย กลาววา “ในสมัยกอน การเก็บอัฐขิองศาสนกิชนผูใจบญุบรรจเุจดยีนัน้ถือวาเปนกรณพีเิศษ เปนการใหเกยีรตยิกยองอยางสงู มาในปจจุบัน (สมัยรัชกาลที่ 5) ครอบครัวใดมีเงินก็อาจสรางเจดียเปนที่บูชาสําหรับญาติผูตายของตนได ดวยเหตุนี้เราจึงเห็นวาในปาชาใกลๆ กับวัดใหญๆ ที่มีเมรุเผาศพ มีการสรางเจดียเปนจํานวนรอยๆ เตม็ไปหมด ในจาํนวนนีท้ีส่รางในลกัษณะพระปรางคมนีอยมาก ในสยามคนมคีวามเหน็วา พระปรางคตองสรางใหใหญโตจรงิๆ จงึจะแลดงูาม ฉะนัน้สิทธใินการสรางปชูนยีสถานยอดสงูใหญโตทรงปรางคจึงดูตกเปนของพระมหากษัตริยแตฝายเดียว แมจะไมมีขอกําหนดเปนกฎหมายวางไวก็ตาม”9 ขอสังเกตนี้อาจมาจากการที่นายคารล เดอริงก ไดพบเห็นหรือรับทราบขอมูลจากผูคนในสมัยนั้น แมจะเปนทัศนชาวตางชาติแตก็สะทอนอีกนัยหนึ่งของความหมายเจดียที่แปรเปลี่ยนอยางชัดเจนขึ้น คือเพื่อบรรจุอัฐิของบรรพบุรุษ เจดียในสมัยรัชกาลที่ 6 ก็มีปรากฏนัยสําคัญของความเปลี่ยนแปลง คือ ทรงโปรดเกลาฯ ใหสรางเจดีย (อนุสาวรีย) ทหารอาสาสงครามโลกครั้งที่ 1 ขึ้นเพื่อบรรจุอัฐิของเหลาทหารอาสาที่เสียชีวิตในระหวางการปฏิบัติหนาที่ อันถือไดวาเปนกรณีพิเศษสวนหนึ่งในความเปลี่ยนแปลงความหมายของเจดีย

ปจจุบันแมความหมายของเจดียที่แปรเปลี่ยนโดยแพรหลายไปทั่วประเทศไทยที่ภายในวัดวาอารามตางๆ ตองมีการสรางเจดียเพื่อบรรจุอัฐิบรรพบุรุษ แตความหมายของเจดียโดยหลักยังเปนสิ่งกอสรางอันควรแกการเคารพบูชาที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ตามความศรัทธาในความศักดิ์สิทธิ์ของเจดียโบราณตนแบบที่นํามาซึ่งการสรางเจดียหลายๆ องคสําคัญในปจจุบัน และในปจจุบันก็มีปรากฏการสรางเจดียจําลองประดับโรงแรมทันสมัย โรงแรมที่วา คือ โรงแรมสุโขทัย ถนนสาทรใต กรุงเทพมหานคร ถาพิจารณาเฉพาะการออกแบบอาคารของโรงแรมสุโขทัยเปนอาคารทีไ่ดแสดงการประยกุตใชการออกแบบทางสถาปตยกรรมไดอยางนาพอใจ10 แตอยางไรกต็าม

9คารล เดอริงก, “สถาปตยกรรมสยาม,” ใน เยอรมันมองไทย, เคลาส เวงค และเคลาส โรสเซ็นแบรก,

รวบรวม, แปลโดย อาํภา โอตระกลู และอรญัญา โรสเซน็แบรก-พรหมนอก (กรุงเทพฯ : เคลด็ไทย, 2520), 101-102. สวนขอสังเกตการสรางเจดียทรงปรางคเปนประเด็นที่นาสนใจศึกษา ซ่ึงจากการสํารวจภาคสนามของผูวิจัยพบวาการสรางเจดียทรงปรางคขนาดใหญในปจจุบันมีนอยมาก คือ สํารวจพบเพียง 1 องค ที่วัดพระปรางคมุนี จังหวัดสิงหบุรี ซ่ึงยังเปนขอมูลที่ตองสํารวจเพิ่มเติม สวนการสรางเจดียทางปรางคขนาดเล็กเพื่อบรรจุอัฐิมีอยูพอสมควร งานศึกษาเจดียของคารล เดอริงก ดูใน Karl DÖhring, Buddhist Stupa (Phra Chedi) Architecture of Thailand, trans. Walter E.J. Tips(Bangkok : White Lotus, 2000). กลาวกันวาเปนหนังสือทางสถาปตยกรรมไทยที่ดีเทาที่เคยมีนักวิชาการตางชาติเขียนขึ้น

10อางความเห็นของ องอาจ สาตรพันธุ และสุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา ใน ผุสดี ทิพทัส, สถาปนิกสยาม พื้นฐาน บทบาท ผลงาน และแนวคิด (พ.ศ. 2475 – 2537) เลม 2 (กรุงเทพฯ : สมาคมสถาปนิกสยาม, 2539), 686-687 ;ดูแนวคิดการตกแตงโรงแรมสุโขทัย, 875.

Page 167: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

149

เนื่องจากอาคารโรงแรมสุโขทัยออกแบบโดยสถาปนิกตางชาติรวมกับสถาปนิกชาวไทยที่มีพื้นฐานการศึกษาสถาปตยกรรมและการทํางานสถาปตยกรรมในสหรัฐอเมริกาเปนเวลานาน อาจารยสุเมธ ชุมสาย ณ อยธุยา จงึวจิารณการสรางเจดยีจาํลองวา “อาจจะไมไดคาํนงึถงึฐานานศุกัดิห์รือลําดบัชัน้ของความสําคัญที่ปรากฏอยูในสถาปตยกรรมไทย เชน การทําเจดียหลายองคตั้งในสระน้ําระหวางคอรทของตัวอาคารก็เปนการใชเจดียเพื่อการตกแตงเทานั้น”11

สวนขอเขียนของอาจารยนิธิ เอียวศรีวงศ กลาวถึงประเด็นของการสรางเจดียจําลองประดับตกแตงโรงแรมสุโขทัยไวนาสนใจ โดยกลาววา “...การไมแยกระหวางสิ่งศักดิ์สิทธิ์และสาธารณออกจากกันเพิ่งเกิดขึ้นในชวงชีวิตของผมนี้เอง เปนความสับสนทางวัฒนธรรมที่เกิดขึ้นจากการยอมจํานนตอระบบทุนอยางราบคาบ ฉะนั้นจึงไมแปลกที่โรงแรมบางแหงสรางเจดียเทียมเอาไวในลอ็บบีเ้ลย กไ็มทราบวาจะไวใหกราบไหวหรืออยางไร”12 การขาดความเขาใจในความหมายของเจดยีทีเ่ปนสิง่กอสรางอนัควรแกการเคารพบชูาในพระพทุธศาสนา หรือเพือ่บรรจอัุฐขิองผูวายชนมจึงไมควรนํามาประดับในโรงแรมเสมือนหนึ่งเปนประติมากรรมประเภทหนึ่งเทานั้น อาจารยสันติ เล็กสุขุม กลาวเนนวา “...อยูผิดที่ผิดทางขนาดนี้ เจดียก็ไมใชเจดียเหมือนเกากอน”13

อยางไรกต็ามการทีเ่จดยีปรากฏวาสรางประดบัตกแตงภายในโรงแรมได อาจเปนตวัอยางเพียงแหงเดียว แตก็สะทอนนัยสําคัญของการสรางเจดียซ่ึงมิไดส่ือความหมายของการเปนเจดียในพระพุทธศาสนาอยูเลย

อนึง่ ความศรทัธาในการสรางเจดยีในสงัคมไทยปจจบุนัภายใตกระแสวตัถุนยิมทีเ่กดิขึน้เปนสวนหนึ่งในปญหาอันมีความสําคัญยิ่งในสังคมไทย ซ่ึงประเด็นนี้ยอมเกี่ยวของโดยตรงกับพระสงฆในวดัวาอารามตางๆ บางทีบ่างแหง ในแงหนึง่กเ็ขาใจพระสงฆ เพราะทานเองกอ็ยูในวงจรของวัตถุนิยม กลาวคือ ไดเปนเจาอาวาสแลวจะเจริญกาวหนาไดก็ตองแสดง “ความสามารถ” กันที่ไดสรางถาวรวัตถุไวในวัดมากๆ14 ก็คือหาสิ่งที่ดึงดูดความสนใจของพุทธศาสนิกชนเอาไปไวในวัด รูปปนเจาแมกวนอิม พระพุทธรูปหินมีคาที่ใหญที่สุดในโลก เจดีย 108 ช้ัน ฯลฯ ก็ลวนลงรอยกับการหาถาวรวัตถุมาดึงดูดคนเขาวัด15

11ความเห็นของอาจารยสุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา ใน เรื่องเดียวกัน, 687.12ดูใน นิธิ เอียวศรีวงศ, “ศิวลึงคกลางสวน,” มติชนสุดสัปดาห 19, 987 (20 กรกฎาคม 2542) : 47.13สันต ิ เลก็สุขุม, “พระพทุธรปู จติรกรรมฝาผนงัและพระเจดยีกบัความเปลีย่นแปลง,” ศิลปวัฒนธรรม 22,

3 (มกราคม 2544) : 93.14นิธิ เอียวศรีวงศ, กอนยุคพระศรีอาริย วาดวย ศาสนา ความเช่ือ และศีลธรรม (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพ

มติชน, 2545), 112.15เรื่องเดียวกัน, 130.

Page 168: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

150

การที่จะสรางถาวรวัตถุภายในวัดก็ตองอาศัยปจจัยอันเกิดจากความศรัทธาของญาติโยม พระธรรมโกษาจารย (ปญญานันทภิกขุ) ทานเจาคุณไดใหขอคิดเรื่องนี้วา “เพราะวัดตองการปจจัยเพื่อเอามาสรางวัตถุ แลวการสรางวัตถุนี้ก็ชอบสรางใหญๆ สรางเจดียใหญๆ สรางพระพุทธรูปใหญ สรางของใหญกันทั้งนั้น สรางไปทําไมกันนักหนาของใหญๆ แลวเอาเงินที่ไหนมาสราง ก็ตองขายพระเพื่อเอามาสราง แมทางราชการก็พลอยสงเสริมดวย ราชการจะทําอะไรก็เสกพระขาย ทาํรูปในหลวงขายบาง อะไรตออะไรเวลานีข้ายกนัเรือ่ย ไปนยิมวตัถุกนัหมด ไมสงเสรมิการเผยแผธรรมะใหคนเขาใจ”16 ตัวอยางการประชาสัมพันธขอเชิญทําบุญบูชาวัตถุมงคลเพื่อรวมสรางเจดียตามวัดวาอารามตางๆ ดูไดใน ภาคผนวก ก.

โดยสรุปความศรัทธาในสังคมไทยคงตองมีการทบทวนเพื่อใหเปนศรัทธาที่เกิดจากปญญา แมประเทศไทยจะมีการพัฒนาอยางตอเนื่อง แตอาจเปนการพัฒนาดานวัตถุ ทานเจาคุณพระพศิาลธรรมพาท ี (พระพยอม กลัยาโณ) วจิารณเร่ืองการสรางถาวรวตัถุของวดับางวดัโดยเฉพาะการสรางเจดียวา “แมเศรษฐกิจไมดี ยังมีวัดที่สรางโบสถรอยลาน เจดียพันลานหมื่นลานอยู ตองไปซื้อหินออนจากอิตาลีมาหกรอยลาน ตําเข็มลงไปในดินเฉยๆ สามรอยกวาลาน เพื่อบันดาลเจดียขึ้นมาสักหลังหนึ่ง ซ่ึงมันผิดควรจะหยุดไวกอน พออาตมาพูดไปวา ขอใหวัดหยุดกอสรางที่มันไมจําเปนสักสามป โดนดามาบานเลย บอกทานไมสรางก็รอดตัวไป ผมกําลังสรางจะไมใหเสร็จไดอยางไร มันก็เลยเปนปญหาวา เอาวัดเสร็จไวกอน สังคมพังชางมัน แทนที่วัดจะหยุดไวใหสังคมรอดไปกอน”17

นาสนใจวาวัดวาอารามในปจจุบันเปนเสมือนสิ่งบงชี้ความเปนไปของเศรษฐกิจดวยอันมีนัยสําคัญขึ้นอยูกับความศรัทธา? คาํถามกค็อื ถาแนวโนมดาํเนนิอยางนีต้อไปในอนาคตสงัคมไทยจะเปนอยางไรในโลกทีถู่กครอบงาํจากกระแสทุนนิยม วัตถุนิยม และบริโภคนิยมในยุคปจจุบัน

16พระธรรมโกษาจารย, “การตีความหลักธรรมของพุทธศาสนา,” ใน วิกฤตพุทธศาสนา (กรุงเทพฯ :

ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร, 2542), 46.17 พระพิศาลธรรมพาที, “บทบาทพระสงฆในการบริการสังคม,” ใน วิกฤตพุทธศาสนา (กรุงเทพฯ :

ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร, 2542), 158-159.

Page 169: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

151

ตารางที่ 1 การวิเคราะหความเปลี่ยนแปลงดานความหมายและความศรัทธาของเจดีย

ความเปลี่ยนแปลงดานความหมายและความศรัทธาของเจดียเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475

- ความหมายและความศรัทธาเจดีย คือ เปนสิ่งกอสรางอันควรแกการเคารพบูชาที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ เชน พระบรมธาตุเจดีย นครศรีธรรมราช ศิลปะศรีวิชัย (ก.) หรือพระศรีรัตนเจดีย วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ศิลปะ รัตนโกสินทร รัชกาลที่ 4 (ข.) เปนตน

ก.

ข.

- สรางขึ้นเพื่อบรรจุพระบรมอัฐิพระมหากษัตริย เชน เจดียประธานวัดพระศรีสรรเพชญ ศิลปะอยุธยา

- ความหมายและความศรทัธาโดยหลกัยังเปนสิง่กอสรางอันควรแกการเคารพบูชาที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ เชน เจดยีวดัเขาสวุรรณประดษิฐ สุราษฎรธาน ี สราง พ.ศ. 2528(ก.) หรือเจดียทรงเครื่องวัดอุทัยธาราม กรุงเทพมหานคร สราง พ.ศ. 2541 (ข.) เปนตน

ก.

ข.

- มีความนิยมที่แพรหลายไปทั่วประเทศไทยในการสรางเจดียเพื่อบรรจุอัฐิบรรพบุรุษไวตามวัดวาอาราม

- พระสงฆมบีทบาทมากในการสรางหรอืส่ือความหมายและความศรัทธาของเจดียที่สรางขึ้นใหม และความศรัทธาของพุทธศาสนิกชนก็เปนหลักสําคัญของการสรางเจดีย

Page 170: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

152

ตารางที่ 1 การวิเคราะหความเปลี่ยนแปลงดานความหมายและความศรัทธาของเจดีย (ตอ)

ความเปลี่ยนแปลงดานความหมายและความศรัทธาของเจดียเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475

- หรือ สรางเพือ่บรรจอุฐัเิจานายเชือ้พระวงศ เชน เจดยี-รายทรงเครือ่งขนาดเลก็ วดัพระเชตพุนฯ ศลิปะรตันโกสนิทรรัชกาลที่ 3 (ค.) เจดีย (อนุสาวรีย) พระนางเจาสุนันทากุมารีรัตน ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 5 (ง.) เปนตน

ค.

ง.

- และเริ่มนิยมสรางเจดียข้ึนเพื่อบรรจุอัฐิบรรพบุรุษ ซ่ึงสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ทรงตั้งขอสันนิษฐานวา คงเริ่มสรางกันในสมัยสุโขทัย หรือบางทีจะมีมากอนนั้นแลว มานิยมสรางกันชุกชุมตั้งแตสมัยกรุงศรีอยุธยา อนึ่ง ขอทรงสันนิษฐานนี้คงตองศึกษาตรวจสอบตอไป

- พระราชอํานาจขององคพระมหากษัตริยมีบทบาทสําคัญในการสรางเจดียไมโดยตรงก็โดยออม

- รูปแบบเจดยีสรางขึน้ใหม เชน โบสถยอดพระธาตพุนมวัดสระพังทอง รอยเอ็ด สราง พ.ศ. 2531 ก็สะทอนความเปลี่ยนแปลงดานความหมายและหนาที่ของเจดีย

- และความหมายที่แปรเปลี่ยน คือ การสรางเจดียจําลองประดบัโรงแรมสโุขทยั กรุงเทพมหานคร สราง พ.ศ. 2534

Page 171: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

153

ความเปลี่ยนแปลงดานรูปแบบของเจดียการสรางเจดียในดินแดนไทย ผานยุคสมัยศิลปะตางๆ มาโดยลําดับรูปแบบรูปทรง

ของเจดียจึงมีตางๆ กัน ซ่ึงเปนพัฒนาการทั้งการรับรูปแบบตลอดจนการปรับเปลี่ยนตามแหลงแรงบันดาลใจและความตอเนื่องที่แพรหลายสืบทอดตามแนววิวัฒนาการดานงานชาง ปฐมบทแหงความเปลี่ยนแปลงรูปแบบของเจดียเกิดขึ้นตั้งแตสมัยรัชกาลที่ 4 ที่พระองคทานทรงสรางเจดียโดยเปล่ียนจากแนวสืบทอดตามแนวทางวิวัฒนาการเปนการยอนกลับไปจําลองแบบจากเจดียในสมัยอดีตราชธานี เชน สุโขทัย หรือกรุงศรีอยุธยามาสรางขึ้นในสมัยของพระองค อนึ่ง ผลกระทบจากกระแสวัฒนธรรมและเทคโนโลยีจากชาติตะวันตกที่เพิ่มขึ้นและสงผลในรัชกาลตอๆ มา ทําใหรูปแบบของเจดียตองปรับตัว แตเหตุการณสําคัญในสมัยรัชกาลที่ 7 คือ การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 มีนัยสําคัญของความเปลี่ยนแปลงของเจดียในประเทศไทยปจจุบัน ที่เดนชัดขึ้นในการยอนกลับไปหยิบยืมรูปแบบตางๆ ของเจดียโบราณตนแบบเพื่อนํามาผสมผสานสรางเจดียขึ้นใหมตามความตองการและความนิยมในปจจุบันของผูสรางและผูออกแบบเจดียตามแตเหตุปจจัย

รูปแบบรูปทรงที่เจดียหลัง พ.ศ. 2475 ยอนกลับไปหยิบยืมจากเจดียโบราณตนแบบเปนสัญลักษณเพื่อระลึกถึงความศรัทธาและความศักดิ์สิทธิ์ อันเปนแรงบันดาลใจหลักสําคัญของการสรางเจดียสมัยใหม ซ่ึงลักษณะที่หยิบยืมมาจากรูปแบบเจดียในศิลปะยุคสมัยตางๆ ก็เพื่อระลึกถึงความศรัทธาตอเจดียเหลานั้น โดยมีการสรางสวนประกอบอยางอื่นในลักษณะเพิ่มเติมผสมผสานเขาไป เชน รูปแบบงานชางสมัยอ่ืนๆ หรือประโยชนใชสอยภายในองคเจดีย ทั้งนี้มีขอสังเกตวาอาจเพื่อใหพุทธศาสนิกชนไดสักการะบูชาพระบรมสารีริกธาตุอยางใกลชิดในลักษณะตั้งประดิษฐานในบุษบกหรือมณฑปภายในคูหาหรือหองโลงขององคเจดีย ซ่ึงแตกตางจากในอดีตสมัยที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุภายในเจดียที่กอทึบตันทั้งองค สวนประโยชนของการมีพืน้ที่จัดกิจกรรมทางพระพุทธศาสนาภายในองคเจดียก็เปนนัยสําคัญมากของการออกแบบเพื่อสนองประโยชนใชสอยในปจจุบัน เมื่อมีการเพิ่มเติมผสมผสานรูปแบบงานชางใหมๆ ก็จําเปนตองมีการลดหรือเปล่ียนรูปแบบจากลักษณะเดิมเพื่อใหเกิดความเหมาะสม รูปแบบรูปทรงเดิมของเจดียโบราณตนแบบจึงกลายไปมาก การวิเคราะหรูปแบบจึงเปนเรื่องจําเปนเพื่อทราบถึงแรงบันดาลใจทางดานงานชาง

การกอสรางเจดียหรือสถาปตยกรรมอื่นๆ ในปจจุบันที่มีความกาวหนาทางเทคโนโลยีการกอสรางที่ทันสมัย ตลอดจนความเปลี่ยนแปลงของสังคมโลก อาจกลาวไดวาไมเฉพาะเจดียในประเทศไทยเทานั้น เจดียที่สรางขึ้นใหมในเกือบทุกประเทศที่นับถือพระพุทธศาสนามีนัยสําคัญของความเปลี่ยนแปลงดังพระราชนิพนธในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี

Page 172: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

154

พระราชนิพนธลําดับที่ 44 เรื่อง “เมื่อขาพเจาเปนนักเรียนนอก” พระองคทานทรงบันทึกไวเมื่อครัง้เสดจ็พระราชดาํเนนิไปทรงศกึษาภาษาจนี ณ สาธารณรฐัประชาชนจนี ตัง้แตวนัที ่ 14 กมุภาพนัธ2544 ถึงวันที่ 15 มีนาคม 2544 ไดทรงบันทึกถึงการที่พระองคทานทรงพระอักษรภาษาจีน ทรงฝกไทเก็ก ทรงวาดภาพแบบจีน ทรงเครื่องดนตรีจีน ตลอดจนการเสด็จพระราชดําเนินเยือนสถานที่ตางๆ หลายแหง และทรงบันทึกวา ที่มหาวิทยาลัยปกกิ่งที่พระองคทานทรงศึกษาภาษาจีน ภายในมหาวทิยาลัยมกีารสรางถังน้าํของมหาวทิยาลัยทาํเปนรูปเจดยี18 (ภาพที ่124) ตามทีไ่ดทรงบนัทกึไวในพระราชนิพนธเลมนี้ สะทอนความเปลี่ยนแปลงของเจดีย หรือที่เรียกวา ถะ ของจีน ที่สรางขึ้นเพื่อประโยชนใชสอยในการเก็บกักน้ํา ซ่ึงเจดียในประเทศไทยที่สรางขึ้นใหมองคหนึ่งก็ทําในลักษณะเดียวกัน คือ สันติเจดีย วัดสันติธรรม อําเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม ที่ภายในองคเจดียทําเปนที่เก็บน้ําและทางวัดก็ไดใชประโยชนมาจนทุกวันนี้

สวนรูปแบบเจดียที่แปรเปลี่ยนสอดคลองไปกับความเปลี่ยนแปลงดานความหมาย โดยแพรหลายไปทั่วท้ังในกรุงเทพมหานคร และตางจังหวัด คือ การจําลองยอแบบอยางของเจดียสําคัญตางๆ เชน พระธาตุพนม หรือพระปฐมเจดีย ทั้งนี้มีโรงงานจัดทําไวจําหนาย โดยหลอจากแบบแมพิมพ เจดียซีเมนตเหลานี้หากทาสีก็ราคายอมเยากวาประดับประดาดวยช้ินกระเบื้องสีสด ซ่ึงซือ้นาํไปตัง้ไวภายในวดัเพือ่บรรจอัุฐบิรรพบรุุษ19 นอกจากนีรู้ปแบบของเจดยีซีเมนตยงัมนียัสําคญัสะทอนความเปนทองถ่ินนิยมอยูดวย อาทิ คนภาคอีสานก็จะนิยมเจดียซีเมนตแบบพระธาตุพนม

18ดเูพิม่เตมิพระราชนพินธใน สมเดจ็พระเทพรตันราชสดุาฯ สยามบรมราชกมุาร,ี เม่ือขาพเจาเปนนกัเรยีนนอก

(กรุงเทพฯ : บริษัท อัมรินทรพร้ินติ้งแอนดพับลิชชิ่ง จํากัด (มหาชน), 2544), 46.19สันติ เล็กสุขุม, “พระพุทธรูป จิตรกรรมฝาผนังและพระเจดียกับความเปลี่ยนแปลง,” ศิลปวัฒนธรรม

22, 3 (มกราคม 2544) : 93. อนึ่ง การออกแบบเจดียบรรจุอัฐิหรือธาตุในภาคอีสานบางวัดก็สะทอนนัยสําคัญ คือ แทนที่จะเปนธาตุใสอัฐิธรรมดา แตชางไดออกแบบใหเปน “ธาตุถังน้ํา” ที่เอื้อประโยชนตอชุมชน ดังไดกลาวไปแลว ในสวนเจดียถังน้ําขนาดใหญ เชน วัดสันติธรรม เชียงใหม หรือ เจดียถังน้ําของมหาวิทยาลัยปกกิ่ง ดูขอมูลและภาพธาตุถังน้ํา ใน วิโรฒ ศรีสุโร, ธาตุอีสาน (Taad Isan) (กรุงเทพฯ : เมฆาเพรส, 2539), 105.

Page 173: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

155

ภาพที่ 124 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงชุดครุยปริญญากิตติมศักดิ์ของมหาวิทยาลัยปกกิ่ง ฉากหลังคือทะเลสาบและเจดียถังน้ําของมหาวิทยาลัย

ที่มา : สมเดจ็พระเทพรตันราชสดุาฯ สยามบรมราชกมุาร,ี เม่ือขาพเจาเปนนกัเรยีนนอก(กรุงเทพฯ : บริษัท อัมรินทรพร้ินติ้งแอนดพับลิชชิ่ง จํากัด (มหาชน), 2544), หนาปก.

Page 174: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

156

ตารางที่ 2 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะทวารวดี

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะทวารวดีเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475เจดียสําริดจําลอง พบที่อําเภอนาดูน มหาสารคาม

ศิลปะทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 12-16พระธาตุนาดูน อําเภอนาดูน มหาสารคาม สราง

พ.ศ. 2528 ถึง พ.ศ. 2530

- สรางเปนเจดียคอนกรีตเสริมเหล็กขนาดใหญ ที่ประยุกตออกแบบจากรูปทรงของเจดียสําริดจําลอง พบที่อําเภอนาดูน

- เพิ่มเติมผสมผสานออกแบบตกแตงผนังฐานเจดียดวยพระพิมพจําลองที่พบที่อําเภอนาดูนขนาดใหญกวาองคจริง และรูปแบบงานชางอื่นๆ (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 36-41)

Page 175: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

157

ตารางที่ 2 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะทวารวดี (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะทวารวดีเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475เจดียและการประดับตกแตงในศิลปะทวารวดีหลาย

แหลงโบราณวัตถุสถาน เชน ลวดลายประดับตกแตงที่พบในเขตจันเสน กลุมใบเสมาสลักนูนสูงรูปเจดียในศิลปะทวารวดีที่พบมากในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และรูปคนแคระแบกที่ฐานเจดียสมัยทวารวดี เขาคลังใน เมืองศรีเทพ เพชรบูรณ เปนตน

พระมหาธาตเุจดยีศรจัีนเสน วดัจนัเสน อาํเภอตาคลีนครสวรรค สราง พ.ศ. 2532 ถึง พ.ศ. 2539

- แรงบันดาลใจจากรูปแบบที่หลากหลายของเจดียในศิลปะทวารวดี และรูปแบบงานชางอื่นๆ

- เปนเจดียที่มีประโยชนใชสอยไดภายในทั้งเพื่อบรรจุพระธาตุและเปนพิพิธภัณฑเมืองจันเสน (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 41-47)

Page 176: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

158

ตารางที่ 3 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะภาคใต (ศิลปะศรีวิชัย)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะภาคใต (ศิลปะศรีวิชัย)เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475พระบรมธาตุเจดีย วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร

อําเภอเมือง นครศรีธรรมราช ศิลปะภาคใต ราวปลายพุทธศตวรรษที่ 18

- ใหแรงบันดาลใจกับเจดียสรางใหมหลายๆ องคในภาคใต

เจดียวัดสระน้ําขาว อําเภอปากพนังนครศรีธรรมราช สราง พ.ศ. 2495 ถึง พ.ศ. 2499

- มีการบูรณปฏิสังขรณใหมตามรูปแบบเดิมที่ไดรับแรงบนัดาลใจจาก พระบรมธาตเุจดยี โดยคณะแมช ีก.ท.ม.และญาตโิยม 2 ธ.ค. 2542 (ดเูพิม่เตมิในบทที ่3 หนา 49-54)

พระธาตุนอย อําเภอฉวาง นครศรีธรรมราช สราง พ.ศ. 2505 ถึง พ.ศ. 2544

- สวนฐานสรางเปนอาคารเพื่อประโยชนในกิจกรรมทางพระพุทธศาสนา

Page 177: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

159

ตารางที่ 3 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะภาคใต (ศิลปะศรีวิชัย) (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะภาคใต (ศิลปะศรีวิชัย)เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475พระบรมธาตุเจดีย วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร

อําเภอเมือง นครศรีธรรมราช ศิลปะภาคใต ราวปลายพุทธศตวรรษที่ 18

- ใหแรงบันดาลใจกับเจดียสรางใหมหลายๆ องคในภาคใต

- ประดิษฐานพระธาตุและบรรจรุางหลวงพอทานคลายผูสรางพระธาตุนอยไวภายในคูหาเจดีย (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 54-58)

เจดียวัดเขาสุวรรณประดิษฐ อําเภอดอนสักสุราษฎรธานี สราง พ.ศ. 2525 ถึง พ.ศ. 2528

- ภายในฐานทีส่รางเปนวหิารจตัรุมขุสําหรบัประดษิฐานพระบรมสารีริกธาตุ สามารถเขาไปสักการะบูชาไดอยางใกลชิด (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 59-61)

Page 178: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

160

ตารางที่ 3 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะภาคใต (ศิลปะศรีวิชัย) (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะภาคใต (ศิลปะศรีวิชัย)เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475พระบรมธาตุเจดีย วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร

อําเภอเมือง นครศรีธรรมราช ศิลปะภาคใต ราวปลายพุทธศตวรรษที่ 18

- ใหแรงบันดาลใจกับเจดียสรางใหมหลายๆ องคใน ภาคใต

เจดียวัดเขาปูน อําเภอพรหมคีรี นครศรีธรรมราช สราง พ.ศ. 2529 ถึง พ.ศ. 2532

- เพิ่มเติมผสมผสานรูปแบบจากแรงบันดาลใจอื่นๆในการกอสรางและมกีารสรางเปนหองโลงภายในองคเจดยี(ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 62-64)

พระมหาธาตเุจดยีพทุธธรรมบนัลอื วดัราษฎรอปุถมัภ อําเภอทับปุด พังงา สราง พ.ศ. 2539 ถึง พ.ศ. 2543

- เพิ่มเติมผสมผสานรูปแบบงานชางอื่นๆในการกอสรางและมีการสรางคูหาภายในฐานเจดีย (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 65-69)

เจดยีสาํนกัวิปสสนาดอยเจดยี วดัทายาง อาํเภอทุงใหญ นครศรีธรรมราช เริ่มสราง พ.ศ. 2532 ถึงปจจุบัน (พ.ศ. 2545) ยังตกแตงไมเรียบรอย

Page 179: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

161

ตารางที่ 3 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะภาคใต (ศิลปะศรีวิชัย) (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะภาคใต (ศิลปะศรีวิชัย)เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475พระบรมธาตุเจดีย วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร

อําเภอเมือง นครศรีธรรมราช ศิลปะภาคใต ราวปลายพุทธศตวรรษที่ 18

- ใหแรงบันดาลใจกับเจดียสรางใหมหลายๆ องคใน ภาคใต

- เพิ่มประโยชนใชสอยภายในฐานเจดียและทรงระฆังภายในจะบรรจุพระธาตุ (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 69-71)

พระบรมธาตุเจดียเฉลิมพระเกียรติ วัดบานสวน อําเภอควนขนุน พัทลุง สราง พ.ศ. 2535 ถึง พ.ศ. 2545

- เพิ่มประโยชนใชสอยภายในฐานเจดียโดยสรางเปนกุฏิเจาอาวาส มีการประดิษฐานพระพุทธรูปและพระบรมสารีริกธาตุภายในแตละฐานที่ซอนลดหลั่นกันข้ึนไปรองรับทรงระฆัง (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 71-75)

Page 180: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

162

ตารางที่ 4 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะหริภุญไชย

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะหริภุญไชยเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475เจดียกูกุด วัดจามเทวี อําเภอเมือง ลําพูน

ศิลปะหริภุญไชย ราวพุทธศตวรรษที่ 17-18

เจดียเหล่ียม วัดเจดียเหลี่ยม อําเภอสารภี เชียงใหม ศิลปะลานนา ตนพุทธศตวรรษที่ 19 ไดรับแรงบันดาลใจจากเจดียกูกุด

- เจดียทั้ง 2 องคเปนแรงบันดาลใจรวมใหกับเจดียสรางใหม 1 องค ณ วัดสันติธรรม เชียงใหม

สันติเจดีย วัดสันติธรรม อําเภอเมือง เชียงใหม สราง พ.ศ. 2514 ถึง พ.ศ. 2519

- ไดรับแรงบนัดาลใจรวมกนัจากเจดยีกูกดุ วดัจามเทว ีลําพูน และเจดียเหลี่ยม วัดเจดียเหลี่ยม เชียงใหม มาประยุกตออกแบบเจดียข้ึนใหม

- มีการบูรณะใหมใน พ.ศ. 2533 และ พ.ศ. 2540 ตามรูปแบบเดิม

- เพิ่มประโยชนใชสอยภายในเจดยีเปนหองเรยีนธรรมและสรางเจดียใหเปนที่สําหรับเก็บน้ําไวใชประโยชนภายในวัด (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 78-80)

Page 181: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

163

ตารางที่ 5 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะสุโขทัย

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะสุโขทัยเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475เจดยีประธานทรงยอดดอกบวัตมู อาท ิ วดัเจดยีเจด็แถว

ศรสัีชนาลยั และเจดยีทรงอืน่ๆ ศลิปะสุโขทยั พทุธศตวรรษที่ 19-20

- เจดียทรงยอดดอกบัวตูมเปนเสมือนสัญลักษณของราชธานสุีโขทยั จงึใหแรงบนัดาลใจกบัเจดยีสรางใหม หรือการสรางสิ่งอื่นๆ ตามแตเหตุปจจัย

อาคารพุมขาวบณิฑ มหาวทิยาลยัสุโขทยัธรรมาธิราช อําเภอปากเกร็ด นนทบุรี สรางเสร็จ พ.ศ. 2534

- มิไดเปนเจดียในพระพุทธศาสนาเพียงแตนํารูปแบบเจดียทรงยอดดอกบัวตูมมาสรางเปนอาคารสัญลักษณของมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 82-83)

ภรูทิตัตเจดยี วดัปาภริูทตัตปฏปิทาราม อาํเภอสามโคก ปทุมธานี สราง พ.ศ. 2539 ถึง พ.ศ. 2545

- ภายในฐานเจดียสรางเปนหองโลงสามารถใชทํา กจิกรรมทางพระพทุธศาสนา สวนยอดเจดยีบรรจทุนัตธาตุหรือฟนกรามของทานพระอาจารยมั่น (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 84-86)

Page 182: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

164

ตารางที่ 5 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะสุโขทัย (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะสุโขทัยเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475

เจดยีประธานทรงยอดดอกบวัตมู อาท ิ วดัเจดยีเจด็แถว ศรสัีชนาลยั และเจดยีทรงอืน่ๆ ศลิปะสุโขทยั พทุธศตวรรษที่ 19-20

- เจดียทรงยอดดอกบัวตูมเปนเสมือนสัญลักษณของราชธานสุีโขทยั จงึใหแรงบนัดาลใจกบัเจดยีสรางใหม หรือการสรางสิ่งอื่นๆ ตามแตเหตุปจจัย

เจดียบรรจุอัฐิทรงยอดดอกบัวตูม วัดบานนา อําเภอเมือง สุโขทัย สรางประมาณเมื่อ พ.ศ. 2512

- สรางขึ้นเพื่อบรรจุอัฐิบรรพบุรุษ อาจสะทอนนัยสําคัญแสดงความเปนชาวสุโขทัยผานรูปแบบเจดียที่ประยุกตออกแบบจากเจดียทรงยอดดอกบัวตูม (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 87-88)

เจดียจําลอง โรงแรมสุโขทัย ถนนสาทรใตกรุงเทพมหานคร สรางเสร็จและเปดใหบริการ พ.ศ. 2534

- สรางขึ้นเพื่อเพียงใชประดับตกแตงโรงแรมเทานั้น มิไดส่ือความหมายของเจดียในพระพุทธศาสนา (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 88-90)

Page 183: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

165

ตารางที่ 6 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะลานนา

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะลานนาเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475เจดยีทรงปราสาทหายอด วดัปาสัก อาํเภอเชยีงแสน

เชียงราย ศิลปะลานนา ราวพุทธศตวรรษที่ 19

- ใหแรงบันดาลใจกับเจดียสรางใหม 1 องคที่สรางขึ้นบนยอดดอยแมสลอง ณ วัดสันติคีรี เชียงราย

พระบรมธาตุเจดียศรีนครินทรามหาสันติคีรีวัดสันติคีรี อําเภอแมฟาหลวง เชียงราย สราง พ.ศ. 2532ถึง พ.ศ. 2540

- เปนพระบรมธาตุเจดียที่อยูสูงที่สุดในประเทศไทย สรางขึน้เพือ่เปนการเฉลมิพระเกยีรต ิ สมเดจ็พระศรนีครนิ-ทราบรมราชชนนี เนื่องในโอกาสที่ทรงเจริญพระชนมายุ 90 พรรษา และเพือ่เหตผุลทางความมัน่คงของประเทศชาติ

- สรางเปนเจดียขนาดใหญบนยอดดอยแมสลอง การออกแบบมีการประยุกตใหเกิดประโยชนใชสอยภายในองคเจดียเปนสําคัญ (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 92-95)

Page 184: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

166

ตารางที่ 6 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะลานนา (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะลานนาเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475

พระธาตหุรภิญุไชย วดัพระธาตหุริภญุไชย อาํเภอเมอืงลําพูน ศิลปะลานนา ปลายพุทธศตวรรษที่ 20

- พระธาตุหริภุญไชย เปนเจดียทรงระฆังแบบลานนาที่ใหแรงบันดาลใจกับเจดียสรางใหมที่หลากหลายตามความศรัทธา

อังคารเจดียอนาลโย วัดถ้ํากลองเพล อําเภอเมือง หนองบัวลําภู สรางประมาณ พ.ศ. 2509

- สรางขึ้นเพื่อบรรจุอัฐิธาตขุองหลวงปูขาว อนาลโยแรงบันดาลใจในรูปแบบเจดียสะทอนความศรัทธาในพระธาตุหริภุญไชย (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 97-98)

พระธาตสุีค่รบูา วดัพระพทุธบาทตากผา อาํเภอปาซาง ลําพูน สราง พ.ศ. 2528 ถึง พ.ศ. 2532

- เพิ่มเติมประโยชนใชสอยภายในฐานเจดียเปนที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ และอัฐิธาตุของสี่ครูบา สวนองคเจดียจําลองแบบมาจากพระธาตุหริภุญไชย และงานชางซุมประตูโขงในศิลปะลานนา (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 98-101)

Page 185: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

167

ตารางที่ 6 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะลานนา (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะลานนาเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475

พระธาตหุรภิญุไชย วดัพระธาตหุริภญุไชย อาํเภอเมอืงลําพูน ศิลปะลานนา ปลายพุทธศตวรรษที่ 20

- พระธาตุหริภุญไชย เปนเจดียทรงระฆังแบบลานนาที่ใหแรงบันดาลใจกับเจดียสรางใหมที่หลากหลายตามความศรัทธา

เจดยีทรงระฆังลานนา วดัใหมผดงุเขต อาํเภอบางกรวย นนทบุรี สรางเสร็จ พ.ศ. 2534

- เพิ่มเติมประโยชนใชสอยภายในฐานเจดียสําหรับประดิษฐานรอยพระพุทธบาท ออกแบบประยุกตจากแรงบันดาลใจในความศรัทธาพระธาตุหริภุญไชย (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 102-103)

Page 186: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

168

ตารางที่ 7 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะลานชาง (ลาว – อีสาน)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะลานชาง (ลาว – อีสาน)เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475พระธาตุพนม อําเภอธาตุพนม นครพนม บูรณ-

ปฏิสังขรณข้ึนใหมเมื่อ พ.ศ. 2522 ตามรูปแบบเดิมกอนพังทลายทั้งองค

- พระธาตพุนม เจดยีสําคญัในภาคอสีานรปูแบบปจจบุนัคือ แรงบันดาลใจของเจดียสรางขึ้นใหมตามความศรัทธา

พระธาตุสัจจะ วัดลาดปูทรงธรรม อําเภอทาลี่เลย สราง พ.ศ. 2519 ถึง พ.ศ. 2523

- ออกแบบใหมตามแรงบันดาลใจจากพระธาตุพนม สวนฐานเปนฐานแปดเหลี่ยมมีคูหาภายในประดิษฐานพระพุทธรูป (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 105-106)

โบสถยอดพระธาตพุนม วดัสระพงัทอง อาํเภอเมอืง รอยเอ็ด สราง พ.ศ. 2503 ถึง พ.ศ. 2531

- ประยุกตออกแบบโบสถที่มีย อดเปนรูปแบบ พระธาตุพนมแทนหลังคาโบสถ

- มีการสรางหองใตดินขางใตโบสถใหเปนอุโมงคสถานโบราณวัตถุ (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 106-108)

Page 187: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

169

ตารางที่ 7 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะลานชาง (ลาว – อีสาน) (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะลานชาง (ลาว – อีสาน)เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475พระธาตุพนม อําเภอธาตุพนม นครพนม บูรณ-

ปฏิสังขรณข้ึนใหมเมื่อ พ.ศ. 2522 ตามรูปแบบเดิมกอนพังทลายทั้งองค

- พระธาตพุนม เจดยีสําคญัในภาคอสีานรปูแบบปจจบุนัคือ แรงบันดาลใจของเจดียสรางขึ้นใหมตามความศรัทธา

พระธาตุพนมจําลอง วัดเวฬุวัน อําเภอเมือง รอยเอ็ด สราง พ.ศ. 2530 ถึง พ.ศ. 2538

- สรางเปนอาคารที่ใชประโยชนในกิจกรรมทางพระพุทธศาสนา สวนยอดเปนพระธาตุพนมจําลองบนฐานแปดเหลี่ยม ภายในประดิษฐานพระพุทธรูป (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 109-110)

พระมหาธาตุเจดียพระจอมไทยบารมีประกาศวดัไชยธาราราม (วดัฉลอง) อาํเภอเมอืง ภเูกต็ สราง พ.ศ.2541 ถึง พ.ศ. 2545

- เปนเจดียสรางบนฐานที่เปนอาคาร แรงบันดาลใจมาจากหลากหลายรปูแบบศลิปะ แตทีสํ่าคญัคอืสวนยอดทีเ่ปนรูปแบบพระธาตพุนม (ดเูพิม่เตมิในบทที ่3 หนา 111-113)

Page 188: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

170

ตารางที่ 8 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะอยุธยา

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะอยุธยาเจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475เจดียประธานทรงแปดเหลี่ยม วัดใหญชัยมงคล

พระนครศรีอยุธยา ศิลปะอยุธยา ราวพุทธศตวรรษที่ 22

- เปนเจดียที่ตามประวัติศาสตรเขาใจวาสรางหรือมีการบูรณะครั้งสําคัญในรัชกาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ซ่ึงเปนแรงบันดาลใจทางรูปแบบและประวัติการสรางที่สําคัญของเจดียสรางใหม 2 องค

เจดียยุทธหัตถี อําเภอดอนเจดีย สุพรรณบุรีสราง พ.ศ. 2497 ถึง พ.ศ. 2502

- ออกแบบสรางครอบเจดียยุทธหัตถีโบราณโดยมี แรงบันดาลใจจากเจดียวัดใหญชัยมงคลตามความสําคัญทางประวัติศาสตรจึงไดนํารูปแบบมาประยุกตออกแบบข้ึนใหม

- มีการจัดนิทรรศการประวัติเจดียยุทธหัตถี และประวัติการสรางภายในคูหาเจดียที่สรางครอบเจดีย-ยุทธหัตถีโบราณ (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 116-118)

เจดยีสมเดจ็พระนเรศวรมหาราชนสุรณ อาํเภอเชยีงดาวเชียงใหม สราง พ.ศ. 2512 ถึง พ.ศ. 2513

- ออกแบบตามแรงบันดาลใจจากเจดียวัดใหญชัย-มงคลโดยผานรูปแบบของเจดียยุทธหัตถีที่สรางขึ้นใหมกอนหนาการสรางเจดียสมเด็จพระนเรศวรฯ (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 119-121)

Page 189: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

171

ตารางที่ 9 รูปแบบเจดียสรางขึ้นใหมที่มีแรงบันดาลใจมาจากศิลปะรัตนโกสินทรกอน พ.ศ. 2475

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะรัตนโกสินทรกอน พ.ศ. 2475เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475

พระปฐมเจดีย วัดพระปฐมเจดีย นครปฐมศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 4

อุโบสถเจดยีเกายอด วดัวงัมะนาว อาํเภอปากทอราชบุรี สราง พ.ศ. 2525 ถึง พ.ศ. 2531

- ไดรับแรงบันดาลใจในการออกแบบอุโบสถจาก พระปฐมเจดีย เจดียทรงระฆังตามพระราชนิยมรัชกาลที่ 4

- การออกแบบอุโบสถเจดียเกายอด วัดวังมะนาว อาจกลาวไดวาเปนอุโบสถที่มีเอกลักษณเฉพาะ อนึ่ง ลวดลายซุมประตูอุโบสถเจดียเกายอด ก็ยังสะทอนแรงบันดาลใจจากลวดลายประดับอุโบสถวัดพระปฐมเจดียอยูดวย (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 122-126)

พระศรีรัตนเจดีย วัดพระศรีรัตนศาสดาราม กรุงเทพ-มหานคร ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 4

เจดียทรงระฆัง วัดตรีทศเทพวรวิหารกรุงเทพมหานคร สราง พ.ศ. 2536 ถึง พ.ศ. 2545(อยูระหวางการตกแตงภายใน)

Page 190: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

172

ตารางที ่ 9 รูปแบบเจดยีสรางขึน้ใหมทีม่แีรงบนัดาลใจมาจากศลิปะรัตนโกสนิทรกอน พ.ศ. 2475 (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะรัตนโกสินทรกอน พ.ศ. 2475เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475

- พระศรีรัตนเจดีย รัชกาลที่ 4 โปรดใหถายแบบจาก เจดี ยประธานทรงระฆั งวั ดพระศรีสรร เพชญ พระนครศรีอยุธยา ศิลปะอยุธยา การถายแบบเจดียมิไดหมายความวา ถายจําลองมาตรงตามแบบเดิมทุกประการ เพราะมีการปรับปรุงตามเงื่อนไขของวัสดุ ฝมือชาง และความนิยมของยุคสมัยรัชกาลที่ 4 ดวย

- ออกแบบขึ้นใหมแทนเจดียองคเกาที่ชํารุดของ วัดตรีทศเทพวรวิหาร โดยออกแบบใหมีขนาดใหญและเกิดประโยชนใชสอยภายในฐานและองคเจดีย ไดรับแรงบันดาลใจจากพระศรีรัตนเจดีย ภายในวัดพระศรีรัตน-ศาสดาราม กรุงเทพมหานคร เจดียทรงระฆังตามพระราชนิยม รัชกาลที่ 4

- เนื่องจากพื้นที่เขตพุทธาวาสของวัดตรีทศเทพวร-วิหารมีจํากัด จึงตองออกแบบเจดียใหสอดคลองกับความตองการใชพื้นที่ของวัดเปนสําคัญ (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 127-132)

Page 191: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

173

ตารางที ่ 9 รูปแบบเจดยีสรางขึน้ใหมทีม่แีรงบนัดาลใจมาจากศลิปะรัตนโกสนิทรกอน พ.ศ. 2475 (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะรัตนโกสินทรกอน พ.ศ. 2475เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475เจดียวัดราชาธิวาสวิหาร กรุงเทพมหานคร ศิลปะ

รัตนโกสินทร รัชกาลที่ 6

- เจดียออกแบบโดย พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธิ์

ธรรมเจดีย วัดภูผาภิมุข อําเภอเมือง พัทลุงสราง พ.ศ. 2537 ถึง พ.ศ. 2538

- ไดรับแรงบันดาลใจจากเจดียวัดราชาธิวาสวิหาร แตไดออกแบบใหมีคูหาภายในองคเจดียและเพิ่มเติมลวดลายประดับตกแตงบางสวน (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 133-135)

เจดยีทรงปรางคในศลิปะรตันโกสนิทร ทีม่พีฒันาการสืบทอดจากกรงุศรอียุธยา พฒันาการสงูสดุของเจดยีทรงนี้คือ ปรางควดัอรุณราชวราราม ศลิปะรัตนโกสนิทร รัชกาลที่ 3

เจดียทรงปรางค วัดพระปรางคมุนี อําเภอเมืองสิงหบุรี สราง พ.ศ. 2537 ถึง พ.ศ. 2540

- แรงบันดาลใจนาจะเปนเจดียทรงปรางคในศิลปะ รัตนโกสนิทร การออกแบบเจดยีทรงปรางคองคนีส้ะทอนนัยสําคัญของความเปลี่ยนแปลงอยูมาก (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 135-137)

Page 192: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

174

ตารางที ่ 9 รูปแบบเจดยีสรางขึน้ใหมทีม่แีรงบนัดาลใจมาจากศลิปะรตันโกสนิทรกอน พ.ศ. 2475 (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะรัตนโกสินทรกอน พ.ศ. 2475เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475เจดียทรงเครื่องขนาดใหญ วัดพระเชตุพนฯ

กรุงเทพมหานคร ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 3เจดียทรงเครื่อง วัดอุทัยธาราม กรุงเทพมหานคร

สราง พ.ศ. 2540 ถึง พ.ศ. 2541

เจดยีทอง (เจดยีทรงเครือ่ง) วดัพระศรรัีตนศาสดาราม กรุงเทพมหานคร ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 1

- รูปแบบที่เปนแบบแผนของเจดียทรงเครื่องเปนแรงบันดาลใจสําคัญของเจดียสรางใหม ณ วัดอุทัยธาราม

- ได รับแรงบันดาลใจในการออกแบบจากเจดีย ทรงเครื่องในศิลปะรัตนโกสินทร อาทิ เจดียทรงเครื่องขนาดใหญ วัดพระเชตุพนฯ และเจดียทอง วัดพระศรี- รัตนศาสดาราม

- เพิ่มเติมประโยชนใชสอยภายในฐานและองคเจดีย และออกแบบกําแพงรอบเจดียเปนรูปแบบลูกหินกลมโดยรอบเจดีย

- ภายในองคเจดียจะประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ และมีโครงการจะเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในฐานเจดีย (ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 137-140)

Page 193: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

175

ตารางที ่ 9 รูปแบบเจดยีสรางขึน้ใหมทีม่แีรงบนัดาลใจมาจากศลิปะรัตนโกสนิทรกอน พ.ศ. 2475 (ตอ)

แรงบันดาลใจจากเจดียในศิลปะรัตนโกสินทรกอน พ.ศ. 2475เจดียโบราณตนแบบกอน พ.ศ. 2475 เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475เจดยีประธานทรงระฆงั วดัราชบพธิสถติมหาสมีาราม

กรุงเทพมหานคร ศิลปะรัตนโกสินทร รัชกาลที่ 5

- เจดยีวดัราชบพธิสถติมหาสมีาราม เปนแรงบนัดาลใจเจดยีสรางใหม 1 องค ณ วดัเขาดนิ ฉะเชงิเทรา แตรูปแบบอาจตองพิจารณาถึงความชํานาญของชางในการสรางเจดีย

พระมหาธาตเุจดยีเฉลิมพระเกยีรต ิ 6 รอบพระชนม-พรรษา วัดเขาดิน อําเภอบางปะกง ฉะเชิงเทรา สรางพ.ศ. 2540 ถึง พ.ศ. 2544

- เพิ่มเติมประโยชนใชสอยภายในฐานที่สรางเปนอาคารชัน้ซอน และการประดบัตกแตงตามรสนยิมปจจบุนั แรงบนัดาลใจสาํคญัมาจากเจดยีวดัราชบพธิสถติมหาสมีาราม(ดูเพิ่มเติมในบทที่ 3 หนา 140-144)

Page 194: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

บทที่ 5สรุปผลการศึกษาและขอเสนอแนะ

เจดียในพระพุทธศาสนาถือเปนปูชนียสถานที่ระลึกถึงองคพระสัมมาสัมพุทธเจา เชื่อกันวาวัดใดที่มีเจดียที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุยอมบงบอกใหรูไดวาพระพุทธศาสนามั่นคงถาวร เปนที่เคารพศรัทธาของพุทธศาสนิกชนมาตลอดตั้งแตอดีตสมัยถึงปจจุบัน1

ความศรัทธาเลื่อมใสตอพระบรมสารีริกธาตุนั้นมีทุกระดับชั้นวรรณะตั้งแตสามัญชน จนถึงพระมหากษัตริยก็ทรงเอาพระทัยใสในการสรางวัดและเจดียเพื่อประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุไมโดยตรงก็โดยออม แตหลังเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 พระราชอํานาจนั้นเปลี่ยนมาอยูภายใตรัฐธรรมนูญ พระราชภาระกิจสําคัญดานศาสนาจึงเปลี่ยนไป เจดียที่สรางขึ้นใหมหรือสถาปตยกรรมไทยอื่นๆ กลายมาอยูในความอุปถัมภตามความศรัทธาของพุทธ ศาสนิกชน โดยพระสงฆมีบทบาทสําคัญในการสรางเจดียตามวัดวาอารามตางๆ อยูมาก

อนึ่ง เพราะเหตุเงื่อนไขการเรียนรูของสังคมไทยที่แปรเปลี่ยนการสรางเจดียที่เกิดขึ้นจากความรูความเขาใจทีสื่บทอดมาจากอดตีจงึขาดชวง ตองใชทางลัด คอื หวนกลบัไปหยบิยมืรูปแบบตางๆ ของเจดยีโบราณตนแบบเพือ่นาํมาผสมผสานกนัตามแรงบนัดาลใจจากความศรทัธา โดยสรปุความเปลี่ยนแปลงได 2 ประเด็น ดังนี้

1. ความศรัทธาในความหมายของเจดียโดยหลักยังเปนสิ่งกอสรางอันควรแกการเคารพบูชาที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ แมความหมายจะมีอีกนัยหนึ่งที่แปรเปลี่ยนนิยมอยางแพรหลาย คือ การสรางเจดียเพื่อบรรจุอัฐิของบรรพบุรุษ แตความหมายหลักในความเลื่อมใสศรัทธาอยางแรงกลาของพุทธศาสนิกชนมิอาจแปรเปลี่ยน จนอาจกลาวไดวาพระบรมสารีริกธาตุที่ประดิษฐานภายในเจดียหรืออยู ณ ที่ใดมีความศักดิ์สิทธ์ิเหนือปาฏิหาริยทั้งปวง ดวยศรัทธาดังกลาว คือสวนสําคัญในการสรางเจดียหลายๆ องคในปจจุบัน และความศรัทธาในการสรางเจดียของผูสราง ถาเปนพระสงฆเปนผูสรางก็แสดงถึงบุญบารมีของทาน สวนพุทธศาสนิกชนสรางเจดียเพื่อใหเกิดผลบุญกุศลแกตนเองญาติพี่นอง หรือเพื่ออุทิศผลบุญกุศลแกบรรพบุรุษที่ลวงลับ

1พระบรมสารีริกธาตุในประเทศไทยดูใน ไพโรจน เสรีรักษ, พุทธศาสนคดี ไปไหวพระบรมสารีริกธาตุ

ทั่วเมืองไทย (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพโอเดียนสโตร, 2537).

Page 195: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

177

แตก็มีบางสวนสะทอนนัยสําคัญแหงความเปลี่ยนแปลงดานความหมายของเจดียที่ปรากฏในปจบุนั คอื การสรางเจดยีจาํลองประดบัโรงแรมสโุขทยั ถนนสาทรใต กรุงเทพมหานคร ซ่ึงมิไดส่ือถึงความหมายของการเปนเจดียในพระพุทธศาสนาอยูเลย

2. รูปแบบงานชางเปนสวนสาํคญัอยางหนึง่ในการเผยแพรคตคิวามเชือ่ ความศกัดิสิ์ทธิ์และความศรัทธาในทางพระพุทธศาสนาใหเปนรูปธรรมยิ่งขึ้น รูปแบบของเจดียโบราณตนแบบแทนสัญลักษณเพื่อระลึกถึงความศรัทธาศักดิ์สิทธิ์ที่เจดียสรางขึ้นใหมหลัง พ.ศ. 2475 หยิบยืมมา โดยมีการสรางสวนประกอบอยางอื่นเพิ่มเติมผสมผสานขึ้นในเจดียสรางใหม อาทิ ประโยชนใชสอยภายในองคเจดีย เมื่อมีการเพิ่มเติมก็จําเปนตองมีการลดเพื่อใหเกิดความเหมาะสม รูปแบบรูปทรงเดิมของเจดียโบราณตนแบบจึงเปลี่ยนไปมากจนกระทั่งเปนรูปแบบใหม

รูปแบบรูปทรงเจดียที่สรางขึ้นใหมแฝงแนวคิดการออกแบบเพื่อสรางเอกลักษณใหมของเจดียใหเกิดขึ้นอันเปนสวนสําคัญเพื่อผลทางการดึงดูดพุทธศาสนิกชนใหเขาวัดปฏิบัติธรรม และบริจาคทรัพยเพื่อทําบุญบูรณปฏิสังขรณเสริมสรางวัดวาอาราม ตลอดจนการดําเนินกิจกรรมทางพระพุทธศาสนาของวัด และเจดียหลายๆ องคก็เปนสวนหนึ่งในการสงเสริมการทองเที่ยวทางดานศิลปวัฒนธรรม หรือก็คือการสรางเจดียใหใหญ รูปทรงแปลก เพื่อดึงดูดคนเขาวัด ซ่ึงคณะนักทองเที่ยวสวนใหญเปนพุทธศาสนิกชนชาวจีน ชาวไตหวัน หรือชาวมาเลเซียเชื้อสายจีน

เจดียสรางใหมในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 สะทอนความเปลี่ยนแปลงเรื่อยมาภายใตกระแสความเปล่ียนแปลงของสังคม วัฒนธรรม ความเชื่อและศรัทธา ซ่ึงเปนคําตอบที่อยูเบื้องหลังรูปแบบงานชางของเจดียเหลานี้วาความคิดของสังคมไทยท่ีมีตอความหมายเจดียแปรเปล่ียนในทิศทางใด อันเปนสวนสําคัญท่ีสะทอนบริบทของสังคมไทยในกระแสการครอบงําจากทุนนิยม วัตถุนิยม และบริโภคนิยมของโลกยุคปจจุบัน

อนึ่ง สําหรับการศึกษาวิจัยนี้เปนการศึกษาขอมูลดานงานชางในปจจุบันซึ่งเปนขอมูลที่มีเงื่อนไขเฉพาะ คือ ขอมูลที่เปนขอเท็จจริงที่มีอยูเปนจํานวนมากที่ตองบริหารจัดการ สวนขอมูลหลักฐานดานงานชางโบราณมักไมครบถวนแตก็มีเงื่อนไขการศึกษาที่เฉพาะเชนกัน ซ่ึงหลักฐานดานงานชางที่เปนขอมูลหลักของการศึกษาประวัติศาสตรศิลปะทั้งในอดีตหรือปจจุบัน คือ ขอมูลที่เปนสื่อเพื่อผานเขาไปทําความเขาใจอดีต เชน สังคมในสมัยของงานชางนั้น หากเปนขอมูลดานงานชางในปจจุบันการตรวจสอบเพิ่มเติมขอมูลแนวคิดของชางหรือผูสรางนั้นสามารถศึกษาควบคูกันไปได กระนั้นก็ตามการวิเคราะหรูปแบบงานชางยังเปนเรื่องจําเปนเพื่อทราบถึงแรงบันดาลใจทางดานงานชางอันเปนสาระสําคัญของรูปแบบ ซ่ึงไดวิเคราะหศึกษากับขอมูลอ่ืนที่เกี่ยวของอยางระมัดระวัง เพราะเปนที่มาของผลการศึกษาวิจัยโดยตรง แตการศึกษาก็ยังรอการตรวจสอบหรือปรับปรุง รวมทั้งมีประเด็นใหมๆ ใหศึกษาคนควาตอไปไดอีก

Page 196: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

178

ขอเสนอแนะจากการวิจัย1. ควรมีการศึกษาวิจัยเจดียสรางขึ้นใหมในระดับกวางและลงลึกที่เชื่อมโยงกับประเด็น

สําคัญอื่นๆ เชน ดานการกําหนดหรือตีความหมายรูปแบบเจดียใหแทนความหมายตามคําสอนในพระพุทธศาสนา หรือดานเศรษฐกิจที่เกี่ยวเนื่องกับเจดีย เปนตน

2. ควรมีการศึกษาวิจัยเจดียสรางขึ้นใหมในสวนของกลุมเจดียที่ไดรับการออกแบบใหมโดยชางหรือสถาปนิกในปจจุบัน

3. ควรมีการศึกษาวิจัยเจดียสรางขึ้นใหมเฉพาะกลุมภูมิภาคในประเทศไทย หรือรูปแบบรูปทรง เชน กลุมเจดียพิพิธภัณฑพระสงฆสายวิปสสนากรรมฐานภาคอีสานตอนบน กลุมเจดียทรงปรางค หรือกลุมเจดียที่ไดรับแรงบันดาลใจจากเจดียพุทธคยา ประเทศอินเดีย เปนตน

Page 197: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

บรรณานุกรม

ภาษาไทยกรมศิลปากร. จอมเจดีย. กรุงเทพฯ : กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร กรมศิลปากร, 2543.________ . จารึกสมัยสุโขทัย. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2526.________ . โบราณสถานและอนุสาวรียสําคัญกรุงรัตนโกสินทร. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร. 2525.________ . รายงานการสํารวจโบราณสถานในกรุงรัตนโกสินทร เลม 3 ประเภท วัง ศาลเจา

อนุสาวรีย อาคารรานคา. กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรมศิลปากร, 2538.________ . ศิลปวัฒนธรรมไทย เลมท่ี 4 : วัดสําคัญ กรุงรัตนโกสินทร. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร,

2525.ขันตยาภรณ, พระครู. เจาอาวาสวัดบานสวน อําเภอควนขนุน พัทลุง สัมภาษณ 22 มิถุนายน

2545.ขุน สิทธิจําเริญคุณ. คุณตาผูวิจัยใหขอมูลวัดสระน้ําขาว อําเภอปากพนัง นครศรีธรรมราช 12

เมษายน 2545.คณะกรรมการอํานวยการจัดงานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว. วัฒนธรรม

พัฒนาการทางประวัติศาสตรเอกลักษณและภูมิปญญาจังหวัดมหาสารคาม. กรุงเทพฯ :คณะกรรมการฯ, 2542.

คารล เดอริงก. “สถาปตยกรรมสยาม.” ใน เยอรมันมองไทย, หนา 85-102. เคลาส เวงค และเคลาส โรสเซ็นแบรก, รวมรวม. แปลโดย อําภา โอตระกลู และอรญัญา โรสเซ็นแบรก–พรหมนอก. กรุงเทพฯ : เคล็ดไทย, 2520.

จิรศักดิ์ เดชวงศญา. พระเจดียเมืองเชียงใหม. เชียงใหม : สํานักพิมพวรรณรักษ, 2541.ดํารงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. ตํานานพระพทุธเจดีย. กรุงเทพฯ :

สํานักพิมพมติชน, 2545.ทรงรัตน ธนมาลาพงศ. “พธีิกรรมทีเ่กีย่วกบัพระธาตนุาดนู อําเภอนาดนู จงัหวดัมหาสารคาม.”

วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต สาขาวิชาไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 2542.

ทิพากรวงศ. เจาพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลท่ี 3. เลม 2. กรุงเทพฯ : องคการคาของคุรุสภา, 2505.

เทพรัตนโมลี, พระ. ประวัติยอพระธาตุพนม. พิมพคร้ังที่ 9. กรุงเทพฯ : เทพรัตนการพิมพ, 2527.

Page 198: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

180

เทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี, สมเด็จพระ. เม่ือขาพเจาเปนนักเรียนนอก. กรุงเทพฯ :บริษัท อัมรินทรพร้ินติ้งแอนดพับลิชช่ิง จํากัด (มหาชน), 2544.

ธงทอง จันทรางสุ และชัชพล ไชยพร. “สุสานหลวงวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม.” ความรูคือประทีป 2 (เมษายน – มิถุนายน 2543) : 16-23.

ธรรมโกษาจารย, พระ. “การตีความหลักธรรมของพุทธศาสนา.” ใน วิกฤตพุทธศาสนา, 43-94. กรุงเทพฯ : ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร, 2542

ธเนศ งามสม. “พพิธิภณัฑจนัเสน สายใย สายวฒันธรรมแหงลุมน้าํเจาพระยา.” วารสารทองถิน่ไทย 1, 3 (ตุลาคม – พฤศจิกายน 2544) : 59-68.

น. ณ ปากน้ํา [นามแฝงของ ประยูร อุลุชาฎะ]. ความเปนมาของสถูปเจดียในสยามประเทศ. กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2529.

________ . ศิลปไทยตามวัด. พระนคร : สํานักพิมพโอเดียนสโตร, 2515.นิธิ เอียวศรีวงศ. กอนยุคพระศรีอาริย วาดวย ศาสนา ความเชื่อ และศีลธรรม. กรุงเทพฯ :

สํานักพิมพมติชน, 2545.________ . “ศิวลึงคกลางสวน.” มติชนสุดสัปดาห 19, 987 (20 กรกฎาคม 2542) : 47.เนตรนภศิ นาควชัระ และคณะ. วดัในกรงุเทพฯ : การเปลีย่นแปลงในรอบ 200 ป (พ.ศ. 2325 – 2525).

กรุงเทพฯ : สํานักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2525.แนงนอย ศักดิ์ศรี, หมอมราชวงศ และวทัญ ู เทพหัตถี. ชางหลวง ผลงานสถาปตยกรรมไทย

ของหมอมราชวงศมิตรารุณ เกษมศรี. กรุงเทพฯ : สมาคมสถาปนิกสยาม, 2539.แนงนอย ศกัดิศ์รี, หมอมราชวงศ และคณะ. สถาปตยกรรมพระบรมมหาราชวงั เลม 2. กรงุเทพฯ :

สํานักราชเลขาธิการ, 2531.เบญจวรรณ ทศันลลีพร. “การออกแบบพระนครครีี จงัหวดัเพชรบรีุ.” วทิยานพินธปริญญามหาบณัฑติ

สาขาวิชาประวัติศาสตรสถาปตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2543.ปรมานชิุตชโินรส, สมเดจ็กรมพระ. พระปฐมสมโพธกิถา. กรุงเทพฯ : สํานกัพมิพเล่ียงเซียงจงเจรญิ,

2519.ประภสัสร ชูวเิชยีร. “เจดยีประธานวดับางกะจะ สถาปตยกรรมของชมุชนชาวลานนาในกรงุศรอียธุยา.”

เมืองโบราณ ปที่ 26, ฉบับที่ 4 (ตุลาคม – ธันวาคม 2543) : 68-75.ประวัติวัดตรีทศเทพ และจิตกรรมฝาผนังในพระอุโบสถ วัดตรีทศเทพ. กรุงเทพฯ : เรือนแกว

การพิมพ, 2540. (พิมพโดยเสด็จพระราชกุศลในการเสด็จพระราชดําเนินพระราชทานเพลิงศพ พระเทพวัชรธรรมาภรณ เจาอาวาสวัดตรีทศเทพ ณ เมรุหลวงหนาพลับพลาอิศริยาภรณ วัดเทพศิรินทราวาส วันพุธที่ 2 มีนาคม 2540).

Page 199: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

181

ประวัติวัดราชาธิวาสวิหาร : เสนาสนะ และถาวรวัตถุ. กรุงเทพฯ : ม.ป.ท., 2539. (คณะศิษยา-นุศิษยพิมพเปนที่ระลึกในการฉลองอายุครบ 80 ป พระสุธรรมาธิบดี (อาภาคเถระ) เจาอาวาสวัดราชาธิวาสวิหาร).

ประเสริฐ ปสฏโฐ, พระมหา. เจาอาวาสวัดเขาดิน อําเภอบางปะกง ฉะเชิงเทรา สัมภาษณ 8 มิถุนายน 2545.

ผุสดี ทิพทัส. สถาปนิกสยาม พื้นฐาน บทบาท ผลงาน และแนวคิด (พ.ศ. 2475 – 2537) เลม 2. กรุงเทพฯ : สมาคมสถาปนิกสยาม, 2539.

“พระราชพงศาวดารกรุงเกา ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์.” ใน คําใหการชาวกรุงเกา คําใหการขุนหลวงหาวัด และพระราชพงศาวดารกรุงเกา ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์. พิมพคร้ังที่ 2. พระนคร : สํานักพิมพคลังวิทยา, 2515.

พนั วรรณเุสน. ชางทองถ่ินผูออกแบบโบสถยอดพระธาตพุนม วดัสระพงัทอง อําเภอเมอืง รอยเอด็ สัมภาษณ 14 พฤษภาคม 2545.

พิศาลธรรมพาที, พระ. “บทบาทของพระสงฆในการบริการสังคม.” ใน วิกฤตพุทธศาสนา, 133-185. กรุงเทพฯ : ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร, 2542

พุม กตปุญโญ, พระใบฏีกา. เจาอาวาสสํานักวิปสสนาดอยเจดีย วัดทายาง อําเภอทุงใหญ นครศรีธรรมราช สัมภาษณ 11 เมษายน 2545.

ไพโรจน เสรรัีกษ. พทุธศาสนคด ี ไปไหวพระบรมสารริีกธาตท่ัุวเมืองไทย. กรงุเทพฯ : สํานกัพมิพโอเดียนสโตร, 2537.

มงกุฎเกลาเจาอยูหัว, พระบาทสมเด็จพระ. เท่ียวเมืองพระรวง. กรุงเทพฯ : องคการคาของคุรุสภา, 2526.

ราชวราภรณ, พระ. ประวัติทานพระครูพิศิษฐอรรถการ (พอทานคลาย จันทสุวัณโณ วัดจันดี) อดตีเจาอาวาสวดัสวนขนั. กรุงเทพฯ : โรงพมิพองคการสงเคราะหทหารผานศกึ, 2521.

ลําจวน, พระ. วัดใหมผดุงเขต ตําบลศาลากลาง อําเภอบางกรวย นนทบุรี สัมภาษณ 23 มีนาคม 2545.

วชิรญาณวโรรส, สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยา. ตํานานวัดบวรนิเวศวิหาร. พระนคร :โรงพิมพโสภณพิพรรฒธนากร, 2465.

วนิดา พึ่งสุนทร. “ออกแบบและกอสรางพระมหาธาตุเจดียศรีจันเสน.” ใน สังคมและวัฒนธรรมจันเสน เมืองแรกเริ่มในลุมลพบุรี – ปาสัก, หนา 284-300. กรุงเทพฯ : เรือนแกวการพิมพ, 2539.

Page 200: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

182

วัดโพธิ์ มรดกทางวัฒนธรรมและภูมิปญญาไทยในวัดโพธิ์. กรุงเทพฯ : บริษัท อมรินทรพร้ินติ้งแอนดพับลิชช่ิง จํากัด (มหาชน), 2543.

วิโรฒ ศรีสุโร. ธาตุอีสาน (Taad Isan). กรุงเทพฯ : เมฆาเพรส, 2539.วิสุทธิธรรมคณี, พระ. เจาอาวาสวัดเวฬุวัน ตําบลในเมือง อําเภอเมือง รอยเอ็ด สัมภาษณ 14

พฤษภาคม 2545.วีรพงษ สิงหบัญชา. “พระธาตุนาดูนและการบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ.” ใน พระธาตุนาดูน

พุทธมณฑลอีสาน นครจําปาศรี อําเภอนาดูน จังหวัดมหาสารคาม, 73-79. พิมพคร้ังที่ 3. มหาสารคาม : อภิชาติการพิมพ, 2539.

เวฬุวันพิทักษ, พระครู. แบบสถาปตยกรรมเจดีย โบสถ วิหาร ศาลาการเปรียญ ลานนาไทย. เชียงใหม : ส.ทรัพยการพิมพ, 2533. (คณะศิษยวัดพระธาตุดอยสุเทพพิมพเปนอนุสรณงานพระราชทานเพลิงศพ พระเทพวรสิทธาจารย อดีตเจาคณะจังหวัดเชียงใหมวัดสําเภา 14-17 มีนาคม 2533).

ศรีศกัร วลัลิโภดม. ความหมายพระบรมธาตใุนอารยธรรมสยามประเทศ. พมิพครัง้ที ่2. กรงุเทพฯ :สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2539.

ศกัดิชั์ย สายสงิห. ทวารวด ี : ศลิปกรรมยคุแรกเริม่ในดนิแดนไทย. กรุงเทพฯ : โรงพมิพมหาวทิยาลัยศิลปากร, 2543.

ศิริพันธ ตาบเพ็ชร. “ใบเสมารูปสถูปใบใหมจากเมืองจําปาศรี อําเภอนาดูน จังหวัดมหาสารคาม.” เมืองโบราณ 23, 1 (มกราคม – มีนาคม 2540) : 166-168.

ส. วัฒนเศรษฐ [นามแฝง]. วาทพระมงกุฎฯ. พระนคร : สํานักพิมพธรรมเสวี, 2506.สมหมาย เปรมจิต, กมล ศรีวิชัยนันท และสุรสิงหสํารวม ฉิมพะเนาว. พระเจดียในลานนาไทย.

เชียงใหม : สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม, 2524.สันตยาธิคุณ, พระครู. เจาอาวาสวัดสันติธรรม ตําบลชางเผือก อําเภอเมือง เชียงใหม สัมภาษณ

23 พฤษภาคม 2545.สันติธรรม นิ่มนวลอนุสรณ. เชียงใหม : โรงพิมพนันทพันธ, 2545. (พิมพเพื่อเปนที่ระลึกงาน

ฌาปนกิจ คุณยายนิ่มนวล สุภาวงศ 6 พฤษภาคม 2545).สันติ เล็กสุขุม. โครงการศิลปะลาวในประเทศไทย. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2538.________ . “จิตรกรรมที่มหาธาตุเจดียศรีจันเสน.” ใน สังคมและวัฒนธรรมจันเสน เมืองแรกเริ่ม

ในลุมลพบุรี – ปาสัก, หนา 302-311. กรุงเทพฯ : เรือนแกวการพิมพ, 2539.________ . เจดีย : ความเปนมาและคําศัพทเรียกองคประกอบเจดียในประเทศไทย. พิมพคร้ังที่ 4.

กรุงเทพฯ : สํานักพิมพมติชน, 2545.

Page 201: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

183

________ . เจดียเพิ่มมุม เจดียยอมุมสมัยอยุธยา. กรุงเทพฯ : อมรินทรการพิมพ, 2529.________ . เจดียรายทรงปราสาทยอด วัดราชบูรณะ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา. กรุงเทพฯ :

สํานักพิมพอมรินทรวิชาการ, 2541.________ . เจดียสมัยสุโขทัย ท่ีวัดเจดียเจ็ดแถว. กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2534.________ . ประวัติศาสตรศิลปะไทย (ฉบับยอ) : การเริ่มตนและการสืบเนื่องงานชางในศาสนา.

กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2544.________ . “พระพุทธรูป จิตรกรรมฝาผนังและพระเจดียกับความเปลี่ยนแปลง.” ศิลปวัฒนธรรม

22, 3 (มกราคม 2544) : 93.________ . ศิลปะภาคเหนือ : หริภุญชัย – ลานนา. กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2538.________ . ศิลปะสุโขทัย. กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2540.________ . ศิลปะอยุธยา งานชางหลวงแหงแผนดิน. กรุงเทพฯ : สํานักพิมพเมืองโบราณ, 2542.สุจริต ถาวรสุข. พระประวัติและงานศิลปะของสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยา

นริศรานุวัดติวงศ. พระนคร : ไทยวัฒนาพานิช, 2511.สุจิตต วงษเทศ. พระปฐมเจดียไมใชเจดียแหงแรก แตเปนมหาธาตุหลวงยุคทวารวดี. กรุงเทพฯ :

สํานักพิมพมติชน, 2545.________ , บรรณาธกิาร. สงัคมและวฒันธรรมจนัเสนเมอืงแรกเริม่ในลุมลพบรีุ – ปาสกั. กรุงเทพฯ :

เรือนแกวการพิมพ, 2539.สุดจติ [ศวตจนิดา] สนัน่ไหว. การศกึษาเรือ่งการออกแบบสถาปตยกรรมวดัราชบพธิสถติมหาสมีาราม.

กรุงเทพฯ : บริษัท กราฟคอารต 28 จํากัด, 2541. (พิมพเพื่อเปนอนุสรณฉลองครบรอบ 100 ป วันประสูติสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (วาสนมหาเถระ) สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก 2 มีนาคม 2541).

สุภัทรดิศ ดิศกุล, หมอมเจา. ศิลปะในประเทศไทย. พิมพคร้ังที่ 10. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2538.

สุวิภา พงษปวน. “การศึกษาเจดียในจังหวัดลําพูน.” วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตรสถาปตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2541.

เสมียน สุวรรณรัตน. อดีตกํานันตําบลฉลอง ผูออกแบบควบคุมการกอสราง พระมหาธาตุเจดียพระจอมไทยบารมีประกาศ วัดไชยธาราราม (วัดฉลอง) ตําบลฉลอง อําเภอเมือง ภูเก็ต สัมภาษณ 20 กุมภาพันธ 2546.

หลวงปูเจ๊ียะ จุณโท พระผูเปนดั่งผาขี้ร้ิวหอทอง. กรุงเทพฯ : พี.เพรส, 2545.อนุวิทย เจริญศุภกุล. พระธาตุพนม. กรุงเทพฯ : องคการคาของคุรุสภา, 2532.

Page 202: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

184

อมรดรุณารักษ, จมื่น. อนุสรณดอนเจดียพระนเรศวร. กรุงเทพฯ : องคการคาของคุรุสภา, 2520.อรศิริ ปาณินท และคณะ. สรรคสรางอยางไทย : ผลงานสรางสรรคสถาปตยกรรมไทยฝมือ วนิดา

พึ่งสุนทร. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2540.อุทยัปญุญภรัิกษ, พระครู. เจาอาวาสวดัอทุยัธาราม แขวงบางกะป เขตหวยขวาง กรงุเทพมหานคร

สัมภาษณ 10 มถุินายน 2545.โอภาสพฒันกจิ, พระครู. เจาอาวาสวดัวงัมะนาว ตาํบลวงัมะนาว อําเภอปากทอ ราชบรีุ สัมภาษณ

8 เมษายน 2545.โอภาส เสวิกุล. “พระบรมธาตุเจดียศรีนครินทรามหาสันติคีรี.” วารสารกรมประชาสัมพันธ 5, 7

(ตุลาคม 2543) : 5-6.

ภาษาตางประเทศDÖhring, Karl. Buddhist Stupa (Phra Chedi) Architecture of Thailand. Translated by Walter

E.J. Tips. Bangkok : White Lotus, 2000.

Page 203: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

ภาคผนวก ก.ตัวอยางการเผยแพรประชาสัมพันธเจดียสรางขึ้นใหมในปจจุบัน

Page 204: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

186

ตัวอยางการเผยแพรประชาสัมพันธเจดียสรางขึ้นใหมในปจจุบัน

การสรางเจดียในปจจุบันแมวาจะจํากัดรับทราบขอมูลอยูในหมูบุคคลที่ใกลชิดผูสรางหรือผูออกแบบเจดียตามวัดวาอารามตางๆ แตการบอกกลาวงานบุญมายังพุทธบริษัท รวมสรางเจดียกันตามกําลังศรัทธาผานคณะศิษยานุศิษยก็เปนสวนหนึ่งในการเผยแพรขอมูล และเมื่อมีการเผยแพรประชาสัมพันธผานสื่อสารมวลชนแขนงตางๆ เชน หนังสือพิมพ นิตยสารเกี่ยวกับธรรมะ เปนตน กม็สีวนทาํใหเจดยีและวดัเปนทีรู่จกัในหมูพทุธศาสนกิชนเพิม่ขึน้ ตวัอยางเหลานีย้งัสะทอนนัยสําคัญของประเด็นกระแสวัตถุนิยมในสังคมไทย ซ่ึงสอดคลองกับการคนควาวิเคราะหความเปล่ียนแปลงดานความหมายและความศรัทธาของเจดีย ดังที่กลาวไวในบทที่ 4 ที่เจดียตองสรางใหมีขนาดใหญ หรืออาจตองทําบุญเชาบูชาพระในการสรางเจดีย เปนตน

ที่มา : นิตยสารโลกทิพย 22, 387 (มิถุนายน 2545): หนาปกหลัง.

เจดียทรงระฆังใหญ วัดถํ้าเสือ กระบี่ ที่จะสรางเปนเจดียขนาดใหญนี้เมื่อวันที่ 11เมษายน 2545 ผูวิจัยไดไปสํารวจ ขณะนั้นการกอสรางถึงพื้นฐานชั้นที่ 3 จะขึ้นเสารับทรงระฆัง แตไดหยุดงานกอสรางเพื่อรอปจจัยจากการทอดผาปาเจดียกระปุก (ผูวิจัยมิไดติดตามขอมูล แตนาจะไดปจจัยมากพอจะดําเนินการสรางเจดียตอ เนื่องจากวัดถํ้าเสือมีทั้งคณะพุทธศาสนิกชนชาวไทย และชาวตางชาติ โดยเฉพาะชาวมาเลเซียเชื้อสายจีนเขามาทําบุญอยูมากหลายคณะศรัทธา)

Page 205: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

187

ที่มา : นิตยสารโลกทิพย 22, 394 (มกราคม 2546): หนาปกหนาใน.

Page 206: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

188

ที่มา : นิตยสารโลกทิพย 22, 394 (มกราคม 2546): หนาปกหนาใน.

ที่มา : นิตยสารโลกทิพย 22,394 (มกราคม 2546): 94.

Page 207: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

ภาคผนวก ข.คําอธิบายศัพทเรียกองคประกอบเจดียในประเทศไทย

Page 208: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

190

คําอธิบายศัพทเรียกองคประกอบเจดียในประเทศไทย∗

จระนาํ, ซุม, เสา ชองเวาของผนงั ทาํไวสําหรับประดบัประตมิากรรม จระนาํประกอบดวยเสาจระนาํและซุมจระนํา ภาพรวมของจระนําคือ สัญลักษณของอาคาร กลาวคือ เสาหมายถึงตวัเรือน ซุมหมายถึงหลังคา อนึง่ ชางโบราณมกัเรยีกจระนาํโดยรวมๆ วา “ซุมจระนาํ”

จัตรุมุข อาคารสีเ่หล่ียมจตัรัุส ตอมขุยืน่ออกทัง้สีด่าน อาจยืน่ออกเทากนัทัง้สีด่าน หรือสองดานตรงขาม ยาวกวาอีกดานที่เหลือ

จุฬามณเีจดยี ชาวพุทธโบราณมคีวามเชือ่วา พระเจดยีศกัดิสิ์ทธิอ์งคนี ้ พระอนิทรสรางไวบนสวรรคช้ันดาวดึงส สวรรคช้ันนี้อยูเหนือยอดเขาพระสุเมรุซ่ึงเปนแกนกลางของจักรวาล จุฬามณีเจดียจึงเปนศูนยกลางจักรวาล ทั้งโดยตําแหนงที่ตั้ง และโดยความหมาย พระอินทรสรางเจดียศักดิ์สิทธิ์องคนี้เพื่อประดิษฐานเกศาของพระโพธิสัตวสิทธัตถะในคราวผนวช เมื่อพระโพธิสัตวตรัสรูเปนสัมมาสัมพุทธเจา เสด็จสูมหาปรินิพพานและถวายพระบรมศพแลว พระอนิทรกไ็ดอัญเชญิพระเขีย้วแกวขางซายมาประดษิฐานไวดวย เจดยีจฬุามณจีงึเปน พระศรมีหาธาตเุจดยี อธิบายไดอีกวา เจดยีองคนีแ้ทนพระพทุธองค ผูสถิตย ณ ศูนยกลางจักรวาล

เจดีย ส่ิงกอสรางอันควรแกการเคารพบูชาในพระพุทธศาสนา เพราะมีคติความเชื่อที่วาเจดียเปนสัญลักษณของพระพุทธองคที่สรางไวในวัด รูปทรงตางๆ กันของเจดีย มีสวนที่รวมกันตามเกณฑทางชาง คือฐานกวางสอบขึ้นมากหรือนอยก็ตามเพื่อเปนยอด รายละเอยีดแปลกตางกนัของรปูทรง คอื ทีม่าของชือ่เรียกตามลกัษณะหรอืตามทรงนัน้ เชน

“เจดียชางลอม” นิยมสรางในศิลปะสุโขทัย และแพรหลายไปตามเมืองในเครือขาย เจดียชางลอมเปนเจดียทรงระฆังบนฐานสี่เหล่ียมซ่ึงประดับดวยรูปชางเรียงรายอยูทุกเหล่ียม บางองครูปชางครึ่งตัวโผลออกจากผนังของฐาน บางองคก็เปนชางทัง้ตวั ทีเ่ปนชางทัง้ตวัมอียูทีเ่จดยีประธานของวดัชางลอม อําเภอศรสัีชนาลยั จังหวัดสุโขทัย

∗ดูเพิ่มเติมใน สันติ เล็กสุขุม, เจดีย : ความเปนมาและคําศัพทเรียกองคประกอบเจดียในประเทศไทย,

พิมพคร้ังที่ 4 (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพมติชน, 2545).

Page 209: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

191

“เจดียทรงเครื่อง” เจดียทรงกรวยเหลี่ยมและเพิ่มมุมเชนเดียวกับ “เจดียเพิ่มมุม” แตเจดียทรงเครื่องมีองคประกอบพิเศษตรงที่มีบัวทรงคลุมรองรับทรงระฆัง และมีบัวทรงคลุมเถาอยูเหนือบัลลังก

“เจดียทรงปรางค” นิยมเรียกวา “ปรางค” โดยไมมีคําวาเจดีย รูปทรงแทงของเจดียทรงนี้มีผูเปรียบเทียบวาคลายทรงฝกขาวโพด ชางไทยสรางปรางคโดยปรับปรุงแรงบันดาลใจที่รับมาจากแบบอยางของปราสาทขอม

“เจดียทรงปราสาทยอด” เจดียซ่ึงมีเรือนธาตุ ทรงสี่เหล่ียม เหนือข้ึนไปตอกรวยเปนยอดแหลม

“เจดียทรงปราสาทหายอด” เจดียทํานองเดียวกับ “เจดียทรงปราสาทยอด” แตเหนือเรือนธาตุมีหายอด คือยอดประธาน และยอดบริวารประจํามุมอีกสี่มุม

“เจดียทรงยอดดอกบัวตูม” เรียกกันมากอนอีกชื่อหนึ่งวา “เจดียทรงพุมขาวบิณฑ” เจดียแบบนี้นับไดวาเปนสัญลักษณอยางหนึ่งของราชธานีสุโขทัย สวนยอดอันเปนที่มาของชื่อเรียก “ทรงยอดดอกบัวตูม” เพราะไดพบวามีรองรอยโบกปูนประดับเปนรูปกลีบบัวไวโดยรอบทรงนั้น

“เจดียทรงระฆัง” ทรงระฆังคือคําเปรียบเทียบลักษณะเดนคลายรูประฆังซ่ึงมีผังกลม เจดียทรงนี้จึงมีช่ือเรียกวา “เจดียทรงระฆังกลม” ทั้งนี้เพื่อใหแตกตางจากเจดียที่มีรูปทรงระฆังส่ีเหล่ียม อีกชื่อหนึ่งของเจดียทรงนี้คือ “เจดียทรงลังกา” เพราะเขาใจกันวาเจดียทรงนี้ปรับปรุงแบบอยางมาจากเจดียทรงระฆังในศิลปะลังกา เพราะนอกจากทรงระฆังแลว ยังมีสวนคลายอื่น คือ เหนือทรงระฆังมีแทนส่ีเหล่ียมเรียกวา บัลลังก และตอข้ึนไปดวยยอดทรงกรวย ซ่ึงประกอบดวยสวนที่เรียกวา ปลองไฉนและปลี

“เจดียเพิ่มมุม” คือ เจดียทรงกรวยสี่เหล่ียมและเพิ่มมุม ทรงระฆังก็เปนทรงสี่เหล่ียมเพิ่มมุมดวย สวนเหนือข้ึนไปมีบัลลังก ปลองไฉน ปลี และลูกแกว เชนเดียวกบัเจดยีทรงระฆงั (กลม) ช่ือเรียกเจดยีทรงนีรู้จกักนัดมีากอนแลววา “เจดยียอมมุ” (ดูเพิ่มเติมที่ เพิ่มมุม, ยกเก็จ, ยอมุม)

“เจดียประธาน” เจดียขนาดใหญที่สุดในบรรดาเจดียอ่ืนๆ ภายในวัด มีตําแหนงที่ตั้งเดนเปนประธานของวัด

“เจดียราย” เจดียขนาดเล็กกอไวเรียงรายอยูในบริเวณวัด

ซุมฝกเพกา ซุมที่มีแทงหรือแผนตั้งเรียงประดับกรอบซุม เรียกซุมเคล็ก (Clec) ในศิลปะพุกามพมา

Page 210: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

192

ฐานเขียง บงถึงลักษณะที่เรียบงายกวาฐานแบบอื่นๆ ทั้งหมด คือ เปนรูปคลายเขียง ผังของฐานแบบนีม้ตีางๆ กนั เชน เปนรูปส่ีเหล่ียม รูปวงกลม รูปแปดเหลีย่ม ตามแตการออกแบบ

ฐานบัว องคประกอบสาํคญัอนัเปนทีม่าของชือ่ฐาน คอืลวดบวั เปนคิว้คลายแถวรปูกลีบบวัหงาย และแถวรูปกลีบบัวคว่ํา คาดประดับแนวนอนรอบสวนบนและสวนลางของฐาน

ฐานบัวลูกแกวอกไก ประดับลวดบัวเพิ่มเติมจาก ฐานบัว โดยประดับ “ลวดบัวลูกแกวอกไก” หนึ่งหรือสองเสนไวที่ทองไม ลวดบัวดังกลาวนูนเปนสันที่กลางเสน ดูคลายสันอกของไก ชางจึงใชเปนชื่อเรียกฐานแบบนี้

ฐานบัวลูกฟก ประดับลวดบัวเพิ่มเติมที่ “ทองไม” ของฐานบัว ลวดบัวดังกลาวมีเปนแถบมีลักษณะคลาย “หนากระดาน” แถบดังกลาวปาดมุมใหมนเล็กนอย จึงมีผูเรียกโดยโยงไปหาลักษณะของลูกฟกซึ่งมนที่หัวทาย

ฐานประทักษิณ ฐานซึ่งมีลานสําหรับเดินเวียนขวา เพื่อแสดงความคารวะสิ่งอันควรเคารพสักการะที่อยูกลางลาน เชน เจดีย การเดินโดยเวียนดังกลาวเรียกวา ประทักษิณ

ฐานสิงห ฐานมีสวนลางที่ประดับประดาดูคลายขา คือที่มาของชื่อ “ฐานสิงห” เพราะมีสวนประกอบ เรียกวา ขาสิงห นองสิงห แขงสิงห ทองสงิห และหลังสิงห เปนตน

นพศูล แทงโลหะหลอแยกเปนแฉก ปกเปนยอดของปราสาทขอม และยอดเจดยีทรงปรางคดวย

บัลลังก แทนฐานอันเปนที่ประทับของพระมหากษัตริย เมื่อใชเปนองคประกอบเจดีย ทําตั้งไวบนทรงระฆัง ก็ใชศัพทคําเดียวกันนี้

บัวถลา ลวดบัวที่เอนลาดมีทีเ่รียกวา “ลวดบัวคว่ํา” ความที่เอนลาดเขากับวาเทลาดหรือถลาลงจึงมีช่ือเรียกวา บัวถลา

บัวทรงคลุม ทรงคลุมลักษณะคลายบาตรพระ แตตางไปตรงทีป่ระดบักลบีบวัไวโดยรอบ จงึดคูลายดอกบัวที่เร่ิมบานเปนทรงคลุม ชางสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลายประดิษฐบัวทรงคลุมตั้งบนฐานชั้นบนสุดของเจดีย เพื่อรองรับสวนที่ตอเนื่องขึ้นไปคือทรงระฆัง มีที่เรียกบัวทรงคลุมอยางสั้นวา “บัวคลุม” ซ่ึงอาจเรียกกันจนเพี้ยนมาเปน “บัวกลุม”

Page 211: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

193

บัวทรงคลุมเถา ทรงคลุมทํานองเดียวกับบัวทรงคลุม แตบัวทรงคลุมเถาขนาดเล็กกวาซอนลดหล่ันกันเปนชุดอันเปนที่มาของชื่อ แตมีที่เรียก “บัวกลุมเถา” ก็มี

บัวปากระฆัง คอื ลวดบวัลักษณะหนึง่ ชางโบราณทาํไวรองรับทรงระฆงัทาํนองเดยีวกบับวัทรงคลุม โดยมีการปนประดับเปนแถวกลีบบัวคว่ํา และแถวกลีบบัวหงาย ที่บัวปากระฆัง ทําใหภาพลักษณของดอกบัวรองรับทรงระฆังชัดเจนยิ่งขึ้น

ปลองไฉน ตนแบบของปลองไฉน คือ ฉัตร ทําไวเหนือทรงระฆังของ “สถูป” ในศิลปะอินเดียโบราณ เชนที่ สาญจี ตนแบบเปนแผนกลม ทําจากหินซอนลดหล่ันกันขึ้นไปในทรงกรวย เมื่อปรับปรุงทําเปนปลองไฉนประกอบดวยวงแหวนซอนลดหลั่นกันเพื่อใหเกิดความแข็งแรง ชางไทยเห็นวาคลายปลองของปไฉนจึงเรียกกันวา “ปลองไฉน”

ปลี คล่ีคลายควบคูมากับ “ปลองไฉน” เดิมคือดุมของฉัตร ยืดทรงสูง ดูคลายปลีกลวย คือที่มาของคําศัพทนี้ แนววิวัฒนาการของปลีหรือปลายยอดของเจดีย คือ สัดสวนที่ยาวยืดสูงยิ่งขึ้น

เพิ่มมุม แผนผังส่ีเหล่ียมจัตุรัส (หรือส่ีเหล่ียมผืนผาก็ตาม) มีดานสี่ดาน มุมส่ีมุม กลางดานแตละดานเมื่อเพิ่มพื้นที่นูนเปนกระเปาะเรียกวา ยกเก็จ ลักษณะคลายกับดึงล้ินชักใหยื่นออกมาจากโตะ จึงทําใหเกิดมุมเพิ่มขึ้นจากสี่มุมเดิม (ซ่ึงเกิดจากการยกเก็จ) แตกตางจากที่เขาใจกันวาคือ ยอมุม ซ่ึงมีคําอธิบายวา เกิดจากการแตกมุมเดิมของผังส่ีเหล่ียม ใหเปนมุมยอยๆ มากขึ้นจากเดิม (ดูเพิ่มเติมที่ ยอมุม)

มาลัยเถา วงแหวนขนาดใหญคือลวดบัวแบบหนึ่ง มักประกอบเปนชุดมีสามวง คาดประดับใตทรงระฆัง หากทรงระฆังนั้นมีบัวปากระฆัง มาลัยเถาก็อยูใตลงมา

ยกเก็จ คือ การเพิ่มพื้นที่บางสวนของระนาบของดาน ทําใหเกิดกระเปาะ การเกิดกระเปาะทําใหเกิดมุมเพิ่มขึ้น เชน ผังส่ีเหล่ียม (หรือส่ีเหล่ียมผืนผาก็ตาม) เมื่อทํากระเปาะก็เทากับทําใหมีมุมเพิ่มขึ้นจากเดิม กระเปาะที่นูนพนระนาบผนังคือความหมายเดียวกับ ยกเก็จ แตตรงขามกับ “ยอเก็จ” ที่เรียกกันจนเคยชิน และผิดจากความเปนจริง

Page 212: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

194

ยอมุม ศัพทนี้มีคําอธิบายวา คือ การแตกมุมใหญของผังส่ีเหลี่ยมจัตุรัสใหเปนมุมยอย เชน แตกจากมมุใหญหนึง่มมุใหเปนสามมมุ เมือ่แตกมมุใหญทัง้สีม่มุกไ็ดเปนสบิสองมมุเลก็ เชนที่ใชเรียก “เจดียยอมุมสิบสอง” บางแหงเรียกวา “เจดียยอมุมไมสิบสอง” ที่มีคําวา “ไม” เพิ่มขึ้นมา เพราะโยงความใหเขากับงานกอสรางโบราณที่ใชไมเปนวัสดุหลัก ปจจุบันมีความเห็นคลอยตามพระมติของสมเด็จฯ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ ที่วา ยอมุม นั้นเรียกกันผิดจนกลายเปนถูกไปแลว (ดูศัพท เพิ่มมุม)

ระเบียงคด คือ ระเบียงทางเดิน มักมีหลังคาคลุม ผังรูปสี่เหล่ียมดานเทาของระเบียงคดลอมรอบบริเวณของสิ่งกอสรางประธานสําคัญ เชน เจดีย หรืออุโบสถ วิหารก็ตาม การหักมุมคือที่มาของคําวา “ระเบียงคด”

ลวดบัว หมายถึงคิ้วที่คาดประดับระนาบเรียบของสถาปตยกรรม เพื่อใหเกิดความแตกตางของพื้นผิว ลวดบัวมีลักษณะตางๆ กันไป การที่ชางไทยนิยมเรียกยอโดยตัดคําเรียกเพียงคําวา “บัว” ทําใหเขาใจกันผิดในภายหลังวา คือ ดอกบัว

ลูกแกว หรือเม็ดน้ําคาง คือ ลูกกลมหรือรูปเปนตอมคลายหยดน้ําอยูที่ยอดสุดของเจดีย ทั้งทรงระฆังกลม และทรงระฆังเหลี่ยมเพิ่มมุม

สถูป – เจดีย สถูปเปนคําสันสกฤต ใชในความหมายของที่ฝงศพ บรรจุศพ สวนคําวาเจดียมีทั้งคําสันสกฤตและบาลี หมายถึงส่ิงที่ควรแกการสักการบูชา ความหมายของสถูปกับเจดียจึงตรงกัน ในสวนที่หมายถึงส่ิงที่ควรแกการเคารพสักการะ ปจจุบันในวัฒนธรรมไทยนิยมใชคําวา เจดีย อนึ่ง คําวาเจดีย เปนคําที่ใหความหมายแตมิไดบงถึงรูปแบบลักษณะ ดังนั้นจึงมีเจดียทรงตางๆ เชน เจดียทรงระฆัง ทรงปรางค หรือทรงปราสาทหายอด เปนตน (ดูศัพท เจดีย)

เสาหาน เสาขนาดเล็กตั้งเรียงเปนจังหวะบนบัลลังก เพื่อรับสวนยอดทรงกรวย คือ ปลองไฉน และปลีของเจดีย

Page 213: Silpakorn University...เจดีย ในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475 โดย นาย ธัชช ัยยอดพิชัย วิทยานิ

195

ประวัติผูวิจัย

ธัชชัย ยอดพิชัยเร่ิมเขาศึกษาตามเกณฑระดับประถมศึกษาจากโรงเรียนอนุบาลวัดนางนอง ศิษยเกา

ระดับมัธยมศึกษาตอนตน โรงเรียนวัดราชโอรส มัธยมศึกษาตอนปลาย โรงเรียนทวีธาภิเษก แลวเรียนครูที่มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร สําเร็จปริญญาตรี การศึกษาบัณฑิต (วชิาเอกศลิปศกึษา วชิาโทการผลติหนงัสอื) รุนที ่1 จากภาควชิาทศันศลิปศกึษา คณะศลิปกรรมศาสตรและคณะศึกษาศาสตร เมื่อปการศึกษา 2540 และตอมาสําเร็จปริญญาโท ครุศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาศิลปศึกษา ภาควิชาศิลปศึกษา คณะครุศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย เมื่อปการศึกษา 2544 กับงานวิจัยวิทยานิพนธ เรื่อง “การพัฒนาการเรียนการสอนวิชาสุนทรียศาสตรในหลักสูตรศิลปศึกษาของสถาบันอุดมศึกษาของรัฐ สังกัดทบวงมหาวิทยาลัย”

นอกจากงานที่เร่ิมเรียนรูในดานการศึกษาและศิลปะแลว ยังสนใจศึกษาคนควางานดานประวัติศาสตรศิลปะซึ่งก็มีผลงานหนังสือดานประวัติศาสตรศิลปะไทยเรื่องแรก คือ เรื่อง “ลวดลายปูนปน : สัญลักษณแหงสิริมงคลทีว่ดัแจงรอน ธนบรีุ” ถายเอกสารอดัสําเนาขนาดพกพาสะดวก จดัทาํไวจาํนวนนอย ถวายวัดแจงรอนและเผยแพรตามหองสมุดสถาบันการศึกษา สวนงานวิจัยวิทยานิพนธเร่ือง “เจดียในประเทศไทยหลัง พ.ศ. 2475” เปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตรศิลปะ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร