SİNİR, KAS VE İSKELET SİSTEMİ

HASTALIKLARINDA BESLENME

Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU

SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARINDA BESLENME

Beslenme beyin-sinir sisteminin gelişiminde önemli rol oynar.

Beyin gelişiminin 1/3’ü anne karnında, 2/3’ü yaşamın ilk yıllarında olur.

Protein ve yağlar myelin kılıfının onarımı, sinir hücresi metabolizmasında

Na, K ve diğer elektrolitler Serebrospinal sıvıyı etkiler, Sinir hücrelerinin uyarılma yeteneğini

arttırır.

B grubu vitaminler Sinir sistemi metabolizmasında rol

oynar. Özellikle tek karbon metabolizmasında

rol alan B vitaminlerinin (Folik asit, B 6, B

12) yetersizlikleri ciddi sorunlar yaratır. Yaşlılarda bu vitaminlerin vücuttaki

düzeyleri azalmaktadır.

Yaşlılarda; Atrofik gastirit mide boşalma

hızının yavaşlaması intrinsik faktör salınımının azalması mide ve ince barsağın üst bölümünde pH yükselmesi başta folik asit ve B12 olmak üzere vitamin biyoyararlılıklarının azalması ortaya çıkar

Bu vitaminler aracılığıyla metioninden s-adenosil (SAM) oluşmakta, bu s-adenosil homosisteine(SAH) o da homosisteine dönüşmektedir. Homosisten tekrar methionine dönüşür. Bu dönüşümler çift yönlüdür.

Bu vitaminler yetersiz olduğunda homosistein metilleşemediği için SAH birikmekte, bir çok metilasyon tepkimesi inhibe olmaktadır.

Homosistein yüksekliği vasküler hastalık, felç, tromboz riskini arttırır, sonuçta bilişsel işlevlerde azalma olur.

Depresyonu olan ve Alzheimerli hastalarda homosistein düzeyi yüksek, serum folik asit ve B12 düzeyi düşük bulunmuştur.

Beyin çalışması BMH’nin bebeklerde % 44’ünü, yetişkinlerde %19’unu kapsar.

Yetersiz- dengesiz beslenmeye bağlı olarak unutkanlık, huzursuz olma, düzensiz düşünme ve zeka gelişiminde yetersizlik gibi sorunlar olur.

Malnütrisyon, İyot eksikliği, Demir yetersizliği, Gebelik öncesi ve sırası folik asit

yetersizliği, Doğuştan metabolizma hastalıkları

BEYİN GELİŞİMİ VE SİNİR SİSTEMİNDE BOZUKLUKLARA YOL AÇMAKTADIR !

Merkezi sinir sisteminin çalışması kesintisiz glikoz sağlanmasını ve tüm besin öğelerinin yeterli tüketilmesini gerektirir. Kan şekerinin normal düzeyde tutulması bilişsel performansta önem taşır.

Nevrit ve Polinevrit

B1, B6 ve Pantotenik asit yetersizliğinde görülebilir.

B12 ve niacin yetersizliğinde de oluşur.

Özellikle alkolikler risk grubudur. Tüm B grubu vitaminler fazla verilir. Bazen paranteral yolla vitamin

desteği gerekir.

CVHBaşlıca risk faktörleri Hipertansiyon Diyabet Kalp yetmezliği Sigara içimi Koroner arter hastalığı Şişmanlık

Öneriler Zayıflatıcı, tuzsuz diyet, sıvı sınırlaması Doymuş yağlar sınırlanır Antioksidanlar arttırılır. K vitamini alımı belli düzeyde tutulur. Uygun fiziksel aktivite önerilir.

EpilepsiBir çok nedeni olabilir. B6 eksikliği, Pb ve alkole bağlı zehirlenmeler de etkendir.Nöbetler ketojenik diyetle kontrol edilebilir. Günümüzde hem ketojenik diyet, hem de antikonvülsant ilaçlar beraber kullanılmaktadır.

Antikonvülsant ilaçların uzun süre kullanımı karaciğerde D vitamini metabolizmasını hızlandırarak kalsiyum emilimini bozar ve yetişkinlerde osteomalasi, çocuklarda raşitizm yapabilir. D vitamini eklemesi yapılmalıdır.

Bu ilaçların folik asitle de antogonist etkileşimi olduğundan ek vitamin tabletlerinde folik asit bulunmamalıdır.

Ketojenik Diyet Nedir? Yüksek yağlı diyettir. Günlük enerjinin %

80-90’ ı yağdan karşılanır. Yüksek yağlı olması uygulamayı

zorlaştırır. Yağların % 90’ı, proteinlerin % 50’si

ketojeniktir Yağ asitlerinin glikoza oranı 2/1

olduğunda ketozis oluşur. Kontrol için 3/1 daha sonra 4/1’e çıkarılır. Proteinler en az gereksinim düzeyinde verilir. CHO’lar büyük ölçüde sınırlanır.

MCT kullanımı ketozisi kolaylaştırır. Uygulama:

Hastalara 1-3 günler sadece su (500-1000 ml) verilir. Açlıkta ketosis kolay oluşur.

Sonra 3/1 ketojenik / antiketojenik diyet, Daha sonra da 4/1 ketojenik /

antiketojenik diyete geçilir. Sonuç alındıkça yağ oranı azaltılıp

protein ve CHO arttırılır.

Karpal Tunnel Sendromu:

Eritrositlerde glutamik okzalasetik amino transferaz (GOAT ) aktivitesi azalır.

2 mg ek pridoksin verildiğinde belirtiler azalmış, 100 mg’a çıkıldığında tümüyle iyileşmiştir.

B6’dan zengin olan karaciğer, böbrek, et, kurubaklagiller, bulgur, yeşil sebzeler, patates, kuru meyveler bol verilir.

Alzheimer Hastalığı Hem çevresel, hem genetik faktörlerin

hastalıkla ilintisi vardır. Çevresel faktörlerden metaller serbest

radikal üretiminde rol alırlar. Fe, Al, Hg, Pb, Zn ve Cu’ ın hastalıkla ilişkisi olabileceği düşünülmektedir.

Hastalarda protein ve lipit oksidasyonuna bağlı ürünlerin arttığı gözlenmiştir.

B6, folik asit veya Mg yetersizliklerinde de beyin dokusunda değişmeler gözlenmesine karşın kesin ilinti kurulamamıştır.

Öneriler; Serbest radikal tutucu antioksidantların

(Vitamin E, C, malatonin, flavonoidler, karotenoidler) tedaviye yardımcı olduğu bulunmuştur. (Bol meyve-sebze)

İştah azalması ve yemek yemeyi unutmaya karşı önlem alınmalıdır.

Besin değeri yoğun, hacmi az besinlere yer verilmelidir.

400 I.U E vitamini farklı zamanlarda günde 4 kez verilebilir.

İnflamatuvar tepkimelerin olumsuz etkilerini düşünerek inflamasyonu arttıran n.6 çoklu doymamış yağların azaltılarak n.3 çoklu doymamış yağların arttırılması önerilmektedir. n.3’lerden zengin balıklarda ağır metal birikmesi olabileceğinden önerilmemektedir. Max EPA gibi saf hazır balık yağı preparatları kullanılabilir.

Psikiyatrik Bozukluklar B1 , Niacin, Folik asit, B12 ,ve C vitamini

eksiklikleri ile ilgili olduğu belirtilmiştir. Şizofrende 3-6 g nikotinik asit olumlu etki

yapıyor. Psikiatrik bozukluklara bağlı olarak bireyde

anormal yeme davranışı da olabilmektedir. Şişmanlık veya anoreksiya nervosa gibi.

Bu hastalıklarda hastanın kabullenebileceği, yeterli-dengeli, özellikle B ve C vitaminlerinden zengin diyet uygulanmalıdır.

Multiple Sklerozis Hayvanlarda Cu eksikliği ile ilgili,

insanlarda değil. Beyinde lesitin ve diğer lipitlerde azalma

görülmüş, S/P oranı artmış, plazma ve eritrositlerde linoleik asitin azaldığı gözlenmiştir.

Linoleik asit (n.6) olumlu etki yapıyor. n.3 yağların da birlikte verilmesi

öneriliyor. Diyette S/P = ¼ olarak tutulur. n. 6/ n.3

= 5-7 olmalıdır. Akşamları sıvı sınırlanır.

Migren

Çikolata (feniletilamin), Kırmızı şarap (histamin), Eski peynir (tramin) nöbeti

başlatıyor. MSG, nitritler ve aspartam da

olumsuz etkili. Kafeinin olumlu etkisi var. Bireyin kendini tanıması gerekiyor.

Parkinson Hastalığı Nedeni çevresel (virüs, travma, toksin) ve

genetik faktörler. Dopamin azalır. Kullanılan Levadopa ilacının yan etkileri olur. Protein alımı ayarlanır. Gündüz az, akşam bol

protein verilir. 0.75 g/kg düzeyinde tutulur. 7 g protein gündüz, kalanı akşam verilir (ilacın taşıma sürecinde nötr a.a.lerle antagonist etkileşimi var) 

Antioksidantlar oksidatif stresi azaltmak için bol verilir.

n.6’lar azaltılır. Zeytinyağı kullanılmalıdır.

YANIKLARDA BESLENME

10 Yanık Epidermis tabakasında oluşur. Kızarıklık var.

20 Yanık Kıl foliküllerini içeriyorsa derin, değilse yüzeysel

30 Yanık Derinin tüm tabakalarını içerir.

40 Yanık Vücutta karbonlaşma olur.

Çocuklarda vücut yüzeyinin %10’undan fazlası

Yetişkinlerde vücut yüzeyinin %15’inden fazlası yanmışsa

HASTANEDE TEDAVİ GEREKİR. 

Yanıklı Hastalarda Oluşan Metabolik Değişiklikler

Vücut Sıvısı: Şoku önlemek için verilen sıvı tedavisiyle vücut sıvısı aniden artar. 2 gün sonra diürez başlar.

Protein : Doku harabiyeti ve enfeksiyon nedeniyle - N dengesi oluşur. Üre sentezi artar, N alımı düşer.

CHO: İyileşen yaranın en büyük enerji kaynağı glikozdur. Glikoz sentezi ve glikoneogenesis artar. Alanin en çok kullanılan a.a.

Yağ : Lipolizin artmasıyla serbest y.a. ve trigliseritler yükselir.

Elektrolitler: Hücre dışı sıvılar hemen kaybolur. Hücreler arası su ve elektrolit kaybı oluşur. Buharlaşma ile de 8 lt/gün sıvı kaybolur. Eğer sıvı verilmezse Na birikir. (Hipernatremi)

Serum K değişir. Hipokalsemi oluşur. İştahsızlık ve iyileşmenin

gecikmesine bağlı serum Zn düşer.

Fazla sıvı verilen hastalarda ve antiasit verilmesi durumunda hipofosfatemi oluşur.

Mg düşüklüğüne bağlı adale kasılması ve psikiyatrik sorunlar oluşur.

Vücut yüzeyinin %30’dan fazlasının yandığı durumlarda metabolik hız %100-400 artar. İstirahat halindeki harcama 3345 Kalori, iyileşme döneminde %10 (haftada) azaltılır.

Günde 250g aminoasit, 360g yağ yıkılmakta.

Artan vücut ısısı da doku yıkımına ve zayıflamaya yol açar.

Diyet Tedavisi İlk 3 gün: I.V. tedavisi Ringer laktat

(Na laktat, Na klorür, CaCl2, KCl bulunur.) Plazma tranfüzyonu veya kolloid şekilde protein verilir (Hiperalimantasyon)

3-5. günler: Diürez olur. Ağızdan sıvı ve yumuşak diyete başlanır. Ayran-süt, muhallebi (yumurtalı), yoğurtlu çorbalar, meyve suları komposto verilir. Aldığı-çıkardığı takip edilir.

6-15. günler: Enerji, protein, A-C vitamini, CHO’lar ve B vitaminleri bol önerilir. Mineraller de bol olmalıdır. Öğün sayısı arttırılır.

Dinlenme durumundaki bireyin enerji gereksinimi hesaplanmasında;

25 k.kal/kg + 40 k x vücut yanık yüzeyi % si formülü kullanılır.

Enerji / N oranı 150 / 1 olmalıdır. Her 150 kalori için 1 g N, yani 6.25 g protein

verilir. Kullanım oranı yüksek iyi kaliteli proteinler uygundur.

1-2 g /gün C vitamini Kaloriye uygun B vitaminleri verilir. Hacmi az enerji ve proteini yoğun

besinler verilir. Sıvı ve elektrolit için şekerli taze

meyve suları, limonata, pekmezli yoğurt yedirilmelidir.

KEMİK ve EKLEM HASTALIKLARINDA BESLENME

Kemikler organik kısım ve minerallerden oluşur.

Organik kısımda kollajen, mineral olarak da kalsiyum tuzları temeli oluşturur.

Sürekli değişim halindedir.

Değişimde rol oynayan osteoklastlar kemiklerden mineral ve organik kısmın çekilmesini sağlarken, osteoblastlar boşalan yerlere mineral ve organik öğelerin yerleşmesini sağlar.

Paratiroid hormon osteoklastları uyarırken östrojen PTH’a engel olur.

Kalsitonin ise osteoklastların aktivitesini engeller.

Büyüme çağında yapım yüksektir. 25 yaşında doruğa ulaşır. Erkeklerde daha fazladır. 40 yaşından sonra yılda yaklaşık % 1-2

kemik kaybı olur. Menapozla hızlanarak % 2-3’e çıkar. Menapozdan 10-15 yıl sonra azalarak % 1’e iner.

Kadınlar kemik kütlesinin % 45-50’sini, erkekler ise % 20-30’unu kaybeder.

Artritler

İltihaplanma ; yağ asitleri, prostoglandinler Leukotrinlerle ilgilidir. Prostoglandinler n.6 ve n.3 çoklu

doymamış yağ asitlerinden sentezlenirler.

Linoleik asitten (n.6) PGE-2 serileri EPA’dan (n.3) ise PGE-3 sentezlenir. PGE-2 iltihap oluşumunda rol alır.

Romatoid Artrit Metabolik hız arttığından bol enerji verilir. Proteinler bol (1.5-2 g/kg) verilir. n.3 yağlar arttırılır.(1.8 g EPA tableti) B6 ve C vitamini düzeyleri düşük

olduğundan eklenir. Osteomalasia ve osteoporoz sık

görüldüğünden Ca ve D vitamini arttırılır. Kanda Cu ve seruplazmin düzeyi artar,

olumlu.

Zn ve Se düzeyi düşükse de ekleme ? Su ve tuz tutumu olursa kısıtlama

yapılır. Kortikosteroid tedavisinde Na

kısıtlaması, K artırımı uygun olur. Yüksek dozda kullanılan aspirinin sütle

değil suyla alınması önerilir.

Osteoartrit

Şişmanlarda iki kat daha fazla görülür. Enerji sınırlaması yapılır. Yeterli Ca için yağsız süt ürünleri

kullanılır. Ek D vitamini veya balık yağı önerilir. Kortikosteroid tedavisi alan hastaların

diyetlerinde Na kısıtlanır, K arttırılır.

Gut Pürin metabolizması bozulmuştur.

Kanda ürik asit yükselir. Primer gut Metabolizma

bozukluğu sonucu, Sekonder gut Şişmanlık, diyabet, koroner arter hastalığı, kronik böbrek hastalığı nedeniyle oluşur.

Diyet İlkeleri: Pürinden zengin besinler azaltılır veya

tamamen diyetten çıkarılır. Et, balık, kümes hayvanları akut atak

döneminde verilmez. Ataktan sonra günde 60 g pürin verilir. Süt, yumurta, peynir en uygun protein

kaynağı.

Besinlerin Pürin İçerikleri (mg/100 g besin)

Serbest grup (0-15 mg) Süt ve türevleri Peynir, Yumurta, Ekmek,

Tahıllar, Şeker, Meyveler, Sebzelerin bazıları

Orta derecede pürin içerenler (50-150 mg) Et, balık, tavuk, Kurubaklagiller Fazla derecede pürin içerenler (150-300

mg ) Sakatatlar, Av etleri, Küçük balıklar,

Havyar, Ançuez

Yağlar azaltılır. (%20-25). Böbrekten ürik asit atımını azalttığı için.

Ayrıca idrar alkali yapılır, Bol sıvı önerilir (kristallerin atımı

için), Alkol hiperürisemi yaptığından

verilmez. Kahve ve çayın yapısındaki metil

pürin, vücuttaki pürini etkilemez. Çoğu şişman olduğundan zayıflatılır.

Osteoporoz Hareketsiz kişilerde, malabsorbsiyonlarda,

menapozdan sonra sık görülür.Başlıca oluşum faktörleri: Kalıtım ve ırk Yaş ve cinsiyet Kemik yapımı sürecinde doruk kütlede

düşüklük Kalsiyum atımını arttıran ilaçların

kullanımı (antikonvülsan, kortikosteroid)

Kalsiyum emilimini azaltan ilaçlar (tetrasiklin, antasit)

Aşırı protein tüketimi, (idrarla Ca atımını arttırır)

Aşırı fosfor tüketimi, (idrarla Ca atımını arttırır)

Aşırı tuz tüketimi (idrarla Ca atımını arttırır)

Aşırı kafein tüketimi (idrarla Ca atımını arttırır)

Sigara içmek ( kalsiyum emilimini azaltır, kan kortizol düzeyini arttırarak aktif D 3 oluşumunu azaltır)

Çevresel kontaminantlar (Pb, Cd, Al) Çeşitli hastalıklar (hipertiroidizm,

diyabet, böbrek yetmezlikleri, emilim bozuklukları)

Paratiroid hormon bozukluğu

Korunma Her yaşta, özellikle de büyüme ve gelişme

çağında yeterli D vitamini ve kalsiyum alınmalı,

Aşırı protein tüketiminden kaçınılmalı, Diyet enerjisinin % 12-15’i proteinden sağlanmalı. Uygun kalsiyum / protein oranı 20/1 ( mg/g).

İdrarda asit artışı kalsiyum atımını arttırmakta, özellikle kükürtlü aminoasitler etkili, et,tavuk, yumurta asiti arttırır, meyve-sebze azaltır. Meyve ve sebzeler ayrıca potasyumdan zengindir, potasyum da kalsiüriyi azaltır.

Aşırı fosfor tüketiminden kaçınılmalı, Güneş ışınlarından yeterli düzeyde

yararlanılmalı, BKİ 20-25 arasında tutulmalı, hatta

menapozdan sonra 25’i biraz geçmesi daha olumlu.

Sert sular içilmeli, özellikle flor içeriği düşük sular kullanılmamalı.

Aşırı tuz tüketilmemeli (en fazla 5 g/gün) Sigara, alkol içilmemeli, Kafein içeren çay, kahve ve kola tüketimi

sınırlandırılmalı Uygun bir fiziksel aktivite yapılmalı.

Tedavi Menopoz başlangıcında progesteron-

ostrojen verilebilir. Kalsiyum (1200 mg/gün), flor bol verilir. Güneşe çıkmayanlara 400 I.U D

vitamini verilir. 500 g yoğurt-süt gereksinimin ancak

yarısını karşılar. Tuz, çay-kahve alımı sınırlanır. BKİ 25-26 civarında tutulur. Hareket önerilir.

TEŞEKKÜRLER

Salvador Dali