T.C. DOKUZ EYLL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI FNANSMAN PROGRAMI YKSEK LSANS TEZ

ELEMENTER ALANLARDA FAALYET GSTEREN SGORTA RKETLERNDE FNANSAL TABLO ANALZLER VE BR UYGULAMA

Melek Tan LESKAY

Danman Yrd. Do. Dr. E. Yasemin YENBOY 2010

YEMN METN Yksek Lisans Tezi olarak sunduum Elementer Alanlarda Faaliyet Gsteren Sigorta irketlerinde Finansal Tablo Analizleri ve Bir Uygulama adl almann, tarafmdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

15.04.2010 Melek Tan LESKAY

ii

YKSEK LSANS TEZ SINAV TUTANAI rencinin Ad ve Soyad : Melek Tan LESKAY Anabilim Dal : letme Program : Finansman Tez Konusu : Elementer Alanlarda Faaliyet Gsteren Sigorta irketlerinde Finansal Tablo Analizleri ve Bir Uygulama Snav Tarihi ve Saati : Yukarda kimlik bilgileri belirtilen renci Sosyal Bilimler Enstitsnn .. tarih ve . sayl toplantsnda oluturulan jrimiz tarafndan Lisansst Ynetmeliinin 18. maddesi gereince yksek lisans tez snavna alnmtr. Adayn kiisel almaya dayanan tezini . dakikalk sre iinde savunmasndan sonra jri yelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayana olan Anabilim dallarndan sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin, BAARILI OLDUUNA DZELTLMESNE REDDNE ile karar verilmitir. * ** OY BRL OY OKLUU

Jri tekil edilmedii iin snav yaplamamtr. renci snava gelmemitir. * Bu halde adaya 3 ay sre verilir. ** Bu halde adayn kayd silinir. *** Bu halde snav iin yeni bir tarih belirlenir.

*** **

Tez burs, dl veya tevik programlarna (Tba, Fulbright vb.) aday olabilir. Tez mevcut hali ile baslabilir. Tez gzden geirildikten sonra baslabilir. Tezin basm gereklilii yoktur. JR YELER Baarl Dzeltme Dzeltme Dzeltme Red Red Red

Evet MZA

... .......... .

Baarl ... Baarl

iii

ZET Yksek Lisans Tezi Elementer Alanlarda Faaliyet Gsteren Sigorta irketlerinde Finansal Tablo Analizleri ve Bir Uygulama Melek Tan LESKAY Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal Finansman Program

Finansal analiz, bir iletmenin bilano ve gelir tablosundaki geni rakam kmesi arasnda anlaml ilikiler kurarak bir takm zet sonular karan ve bu sonular nda iletmenin finansman konusundaki sorunlarn veya artlarn ortaya koyan bir analiz eklidir. Her kii veya kurulu kendi karlar dorultusunda finansal analizin belirli verileriyle ilgilenebilir. Sigorta irketleri ile ilgilenebilecek sigortallar, yatrmclar, alacakllar dnda devlet de sigorta irketlerinin deme ykmllklerini yerine getirmesi ve sigortallar madur etmemesi amacyla sigorta irketlerinin finansal analiziyle ilgilenmektedir. Bu almada sigorta irketlerinin bilano ve gelir tablolar ayrntl bir ekilde incelenecek ve bu tablolar zerinde yaplacak finansal analiz teknikleri ele alnacaktr. blmden oluan bu almann birinci blmnde gemiten bugne sigortaclk tarihi, sigortacln temel kavramlar, sigorta trleri ve lkemiz ve dnyadaki sigorta sektrne ilikin genel bilgiler yer almaktadr.

iv

kinci blmde sigorta irketlerinin dzenlemek zorunda olduklar finansal tablolara ve bu finansal tablolardan yararlanlarak yaplan finansal analiz yntemlerine deinilecektir. Uygulama blm olan nc ve son blmde ise elemanter sigorta sektrnde faaliyet gsteren bir irketin bilano ve gelir tablosundan yararlanlarak finansal analiz uygulamas yaplacaktr. Anahtar Kelimeler: Sigorta, Sigortaclk, Elementer Sigorta irketleri, Finansal Analiz, Analiz Uygulamas

v

ABSTRACT Master Thesis Analysis of Financial Statements in Elemantary Insurance Companies By An Application Melek Tan Leskay

Dokuz Eyll University Institute of Social Sciences Department Business Administration Finance Program

Financial analysis is the deduction of large groups of parameters found in a company s balance sheet and income statement then in the light of this expressive relations of the parameters, introducing financially positive and negative sides of the company.

Every company or people could be interested in the results of a financial analysis in accordance with their benefits. The financial analysis of insurance companies normally attract the attention of insurance holders, investors, creditors and also government. The aim of the government is controlling the insurance companies ability to pay in order to provide insurance holders against damnificiation.

In this study,

balance sheet and income statement of the insurance

companies explained in detail and then the methods of financial analysis on these statements wil be told. This study consists of three chapters. In the first chapter of the study, the history of insurance trade from past to present, basic concepts of insurance trade, types of insurance and general sector datas about insurance will be told.

In the second part of the chapter, the financial statements which have to be prepared by insurance companies and the types of financial analysis formed by using the parameters of these financial tables will be told. In the third vi

chapter, financial analysis will be applied to a company which is active in the elemantary insurance sector by using its balance sheet and income statement.

Key Words: Insurance, Insurance Business, Elementary Insurance Companies, Financial Analysis, Application of Analysis

vii

ELEMENTER ALANLARDA FAALYET GSTEREN SGORTA RKETLERNDE FNANSAL TABLO ANALZLER VE BR UYGULAMA

YEMN METN........................................................................................................................ii TUTANAK ...............................................................................................................................iii ZET ........................................................................................................................................ iv ABSTRACT ............................................................................................................................. vi NDEKLER......................................................................................................................viii KISALTMALAR ....................................................................................................................xii TABLOLAR...........................................................................................................................xiii EKLER ................................................................................................................................... xiv GR....................................................................................................................................... xv

BRNC BLM SGORTACILIK: GELM VE EKONOMK ETKLER 1.1. SGORTANIN TANIMI, LEVLER, EKONOMK VE SOSYAL ETKLER...... 1 1.1.1. Sigortann Topluma Ekonomik ve Sosyal Etkileri ....................................................... 3 1.1.2. Sigortann Salad Dsallklar ve Yararlar................................................................ 3 1.1.3. Sigortann Getirmi Olduu Ekonomik Ykler............................................................. 6 1.2. SGORTACILIIN TARHSEL GELM ................................................................ 7 1.2.1. Dnya da Sigortaclk Tarihi ....................................................................................... 7 1.2.2. Trkiye de Sigortaclk Tarihi .................................................................................... 10 1.3. TEMEL SGORTACILIK LKELER......................................................................... 17 1.3.1. Mutlak yi Niyet lkesi ................................................................................................ 17 1.3.2. Sigortalanabilir kar lkesi ........................................................................................ 17 1.3.3. Tazminat lkesi ............................................................................................................ 17 1.3.4. Yakn Neden lkesi ...................................................................................................... 18 viii

1.3.5. Rcu lkesi................................................................................................................... 18 1.4. SGORTA DALLARI ..................................................................................................... 19 1.4.1. Hayat D (Elementer) Sigortalar ............................................................................... 19 1.4.1.1. Kaza Sigortalar ..................................................................................................... 19 1.4.1.2. Mhendislik Sigortalar ......................................................................................... 21 1.4.1.3. Yangn Sigortalar ................................................................................................. 22 1.4.1.4. Salk Sigortalar ................................................................................................... 22 1.4.1.5. Nakliyat Sigortalar................................................................................................ 24 1.4.1.6. Zirai Sigortalar....................................................................................................... 24 1.4.2. Hayat Sigortalar.......................................................................................................... 25 1.5. SGORTA ARACILARI................................................................................................. 26 1.5.1. Acente.......................................................................................................................... 26 1.5.2. Prodktr ..................................................................................................................... 26 1.5.3. Broker .......................................................................................................................... 27 1.6. SGORTA EKSPER ...................................................................................................... 27 1.7. SGORTA RKETLERNDE RSKN DAITILMASI .......................................... 27 1.7.1. Blmeli Reasrans Anlamas ................................................................................. 29 1.7.2. Blmeli Olmayan Reasrans Anlamas.................................................................. 29 1.7.3. Koasrans .................................................................................................................... 30 1.8. TRKYEDE VE DNYADA SGORTA SEKTRNN PRM RETM ..... 30 1.8.1. Prim retimlerine Ulusal Boyutta Bak..................................................................... 31 1.8.2. Dnya Genelinde Prim retimleri............................................................................... 36

ix

KNC BLM ELEMENTER SGORTA RKETLERNCE DZENLENEN FNANSAL TABLOLAR VE KULLANILAN BALICA FNANSAL ANALZ TEKNKLER

2.1. ELEMENTER SGORTA RKETLERNCE DZENLENEN FNANSAL TABLOLAR............................................................................................................................ 40 2.2. SGORTA RKETLERNDE BLANO................................................................... 41 2.2.1. Bilano Hesap Gruplar ............................................................................................... 43 2.2.1.1. Varlklar................................................................................................................. 43 2.2.1.2. Ykmllkler....................................................................................................... 46 2.2.1.3. zsermaye ............................................................................................................. 48 2.2.2. Sigorta irketlerinin Bilanolarnn Farkllklar......................................................... 49 2.3. SGORTA RKETLERNDE GELR TABLOSU .................................................. 51 2.4. SGORTA RKETLERNCE DZENLENEN DER FNANSAL TABLOLAR VE FNANSAL RAPORLAR ........................................................................ 53 2.5. ELEMENTER SGORTA RKETLERNN FNANSAL TABLO ANALZLER......................................................................................................................... 54 2.5.1. Karlatrmal Analiz.................................................................................................. 56 2.5.2. Dikey Analiz................................................................................................................ 57 2.5.3. Oran Analizi ................................................................................................................ 58 2.5.3.1. Sermaye Yeterliliine likin Oranlar....................................................................... 60 2.5.3.2. Aktif Kalitesi ve Likiditeye likin Oranlar.............................................................. 62 2.5.3.3. Faaliyet Oranlar ....................................................................................................... 65 2.5.3.4. Krllk Oranlar ....................................................................................................... 66 2.5.4. Sermaye Yeterliliinin llmesi ............................................................................... 70

x

NC BLM RNEK BR ELEMENTER SGORTA RKETNN FNANSAL ANALZ SONULARI 3.1. RNEK RKETN TANITIMI VE FNANSAL TABLOLARI ............................. 75 3.2. RNEK RKET N SERMAYE YETERLL ANALZ ............................... 82 3.3. DKEY VE KARILATIRMALI ANALZ SONULARININ DEERLENDRLMES ...................................................................................................... 85 3.4. ORAN ANALZ SONULARININ DEERLENDRLMES.............................. 103 SONU .................................................................................................................................. 106 KAYNAKLAR ...................................................................................................................... 108 EKLER .................................................................................................................................. 112

xi

KISALTMALAR

KHK GSYH SMK TBMM SDK UFRS KMA TSRB EGM

: Kanun Hkmnde Kararname : Gayri Safi Yurt i Hasla : Sigorta Murakebe Kanunu : Trkiye Byk Millet Meclisi : Sigorta Denetleme Kurulu : Uluslar Aras Finansal Raporlama Standartlar : Karayollar Motorlu Aralar : Trkiye Sigorta ve Reasrans irketleri Birlii : Emeklilik Gzetim Merkezi

xii

TABLOLAR

Tablo 1 : Hayat D Alanlarda Toplam Prim retimi....................................... 32 Tablo 2 : Hayat D Alanlarda retim Dalm ................................................ 33 Tablo 3 : Hayat Alannda Toplam Prim retimi................................................ 33 Tablo 4 : X Sigorta A.. Bilanosu ....................................................................... 76 Tablo 5 : X Sigorta A.. Gelir Tablosu ................................................................ 80 Tablo 6 : Sigorta irketleri in Sermaye Yeterlilii Tablosu (Birinci Ynteme Gre)......................................................................................................... 82 Tablo 7 : X Sigorta A.. Dikey Analiz Sonular (Grup Yzdesi)..................... 86 Tablo 8 : X Sigorta A.. Dikey Analiz Sonular (Aktif-Pasif Yzdesi) ........... 90 Tablo 9 : X Sigorta A.. Gelir Tablosu Dikey Analiz Sonular........................ 94 Tablo 10 : X Sigorta A.. Karlatrmal Analiz Sonular ................................ 95 Tablo 11 : X Sigorta A.. Karlatrmal Analiz (Deiim Kaynaklar)............ 97 Tablo 12 : X Sigorta A.. Gelir Tablosu Karlatrmal Analiz Sonular........ 98 Tablo 13 : X Sigorta A.. Oran Analizi Sonular .............................................. 103

xiii

EKLER

Ek 1: Aktif Riski Risk Arlklar.........................................................................114 Ek 2: Muallak Tazminat Karlklar Risk Arlklar.......................................115 Ek 3: Yazm Riski Risk Arlklar.......................................................................116 Ek 4: Ayrntl Solo Bilano...................................................................................117 Ek 5: Ayrntl Gelir Tablosu................................................................................122

xiv

GR Gnmzde sanayi alannda yaanan byk gelimelerin yan sra hizmet sektr de ok nemli gelimeler kaydetmeye balamtr. Hizmet sektr adeta bir lkenin uygarlk sembol haline gelmitir. Bir lkede hizmet sektr ne kadar gelimise o lkenin refah ve yaam standartlarnn da hizmet sektrne paralel olarak gelitiini syleyebilmek mmkndr. Sigortaclk hizmet sektrnn en nemli alt sektrlerinden biridir. Hizmet sektrndeki gelimeler sigortacl gnmzde ok nemli bir sektr durumuna getirmitir. Sigorta sektr hem gvenli yatrm ve ticaret yapmaya olanak vermesi bakmndan ve hem finans piyasalarna fon salama ilevi asndan salad yararlar ve dsallklar ile toplumsal yaamda nemli bir yer kazanmtr. lkemizin de sigorta irketlerinin salad yararlar ve dsallklardan en st dzeyde yararlanmas iin ncelikle sigorta irketlerinin ilevlerini tam verimlilikle gerekletirmesi gerekmektedir. Bunun iin sigorta irketlerinin gl bir finansman yapsna sahip olmas gerekmektedir. Bu amala Hazine Mstearl, yaynlad genelgelerle sigorta irketlerine bir takm finansal analizleri ve bu analizler sonucunda elde edilen verileri aklamay zorunlu klmtr. Sigorta irketleri belirli dnemlerde finansal analizler yapmakta ve bunlar kamuoyu ile paylamaktadr. Bu almada ilk olarak genel anlamda sigorta sektr hakknda bilgi verilecek, daha sonra sigorta irketlerinin finansal tablolar ve bu tablolara uygulanan analiz teknikleri anlatldktan sonra bu analiz tekniklerine bal olarak bir uygulama almas yaplacaktr.

xv

BRNC BLM SGORTACILIK: GELM VE EKONOMK ETKLER 1.1. SGORTANIN TANIMI, LEVLER, EKONOMK VE SOSYAL ETKLER Kiiler ve toplumlar gnlk hayatta birok riskle kar karyadrlar. Karlalan bu riskleri ekonomik sonular ortaya karan ve ekonomik sonular ortaya karmayan riskler olarak ikiye ayrmak olanakldr. Ekonomik sonular ortaya karan riskler, speklatif riskler ve saf risklerdir. Speklatif riskte kazanma, kaybetme veya deiiklik olmama olaslklar sz konusudur1. Bu tr riskler eitli finansal aralarla ynetilebilir. Saf riskler ise bir olayn meydana gelmesi halinde, zararn ortaya kt veya kmad riskler olarak tanmlanrlar. Speklatif risklerden farkl olarak saf riskler sigorta ile ynetilmektedir. Sigortaclk, en basit anlamda, belirli bir prim karlnda, meydana gelebilecek bir kaybn riskinin, yazl bir anlama erevesinde sigortacya devredilmesidir. Bu yazl anlamaya polie denmektedir. Amerikan Risk ve Sigorta Birliinin sigorta terminolojisi komisyonu, sigorta kavramn, tesadfi risklerin belirli bir anlama karlnda sigorta irketine devredilmesi ve bu riskler meydana geldiinde bu maddi kaybn sigortalya denmesi veya meydana gelen olayla ilgili sigortalya bu riskle ilgili hizmetlerin verilmesi olarak tanmlamaktadr2. 29.06.1956 tarihinde kabul edilen 6762 numaral Trk Ticaret Kanununun 1263. maddesinde ise sigortaclk aadaki gibi tanmlanmtr:

Ali Utku Atalay, Avrupa Birlii Perspektifiyle Hizmetlerin Serbest Dolam Kapsamnda Trk Sigortaclk Sektrnn Deerlendirilmesi, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii Yayn, Ankara 2004, s. 19. 2 George E. Rejda, Principles of Risk Management and Insurance, Addison-Wesley, Boston 2008, s. 18.

1

1

Sigorta bir akittir ki bununla sigortac bir prim karlnda dier bir kimsenin para ile llebilir bir menfaatini halele uratan bir tehlikenin (Bir rizikonun) meydana gelmesi halinde tazminat vermeyi yahut bir veya birka kimsenin hayat mddetleri sebebiyle veya hayatlarnda meydana gelen belli birtakm hdiseler dolaysyla bir para demeyi veya sair edalarda bulunmay zerine alr. Sigorta kavram drt temel unsura dayaldr: Riskin Datlmas: Sigortann mantndaki temel kavram risklerin olabildiince geni bir kitleye datlmasdr. Riskler, bireyler ve toplumlar arasnda ne kadar etkin datlrsa meydana gelecek bir felakette ortaya kacak ykm o derecede azalacaktr. Saysal bir rnek vermek gerekirse; bir blgede her biri 100.000 TL deerinde 200 adet hane bulunmakta ve bu blgede her yl ortalama bir ev tamamen yanmaktadr. Bu durumda blgede her yl 200 kii 100.000 TLlik riski tamakta ve bir yangn meydana geldiinde evi yanan kiinin kayb 100.000 TL olmaktadr. Ayn blgede, bir uygulama yaplp herkesten evi yanan kiiye verilmek zere 500 TL toplansa, bu durumda oradaki tm kiiler bir yl boyunca sadece 500 TLlik bir risk tayacak, ayn zamanda evi yanan kiinin kayb da sadece 500 TL olacaktr. Grld gibi risk datldnda kii bana tanan risk miktar nemli derecede azalm ve felaketi yaayan kiinin kayb da onu bir ykma gtrebilecek dzeyden, karlanabilir bir dzeye indirilmitir. Risk datm sigorta ve sigortacln temelinde yatan anlaytr. Risk Transferi: Sigorta szlemesinin temel konusu, var olan bir saf riskin sigortacya devredilmesidir. Beklenmeyen Hasarlarn denmesi: Sigortaya konu olan riskler belirtildii gibi saf riskler olup, sigorta kapsamna giren hasarlar, kaza sonucu meydana gelen, nceden tahmin edilmesi olanakl olmayan hasarlardr.

2

Tazminat: Sigorta szlemesi yapldktan sonra szlemede yazl koullar altnda bir hasar meydana geldiinde, sigorta irketi sigortalya yine anlama erevesinde belirlenen koullar ve miktarda hasar tazminat der. Sigorta, modern toplum ve ekonomilerde ticari ve ekonomik faaliyetlerin

yrtlmesinde tartmasz bir role sahiptir3. 1.1.1. Sigortann Topluma Ekonomik ve Sosyal Etkileri Sigortann temel ilevi olan belirli bir prim karlnda riski stlenme fonksiyonu dnda, toplumu dorudan veya dolayl olarak etkileyen birok ekonomik ve sosyal etkileri de bulunmaktadr. Gnmzde sigorta, zellikle gelimi toplumlarda, gnlk yaantnn nemli bir paras haline gelmitir. 1.1.2. Sigortann Salad Dsallklar ve Yararlar nceden de belirtildii gibi temel olarak riskin bireyler ve toplumlar arasnda datlmas ilkesine dayanan sigorta, gnmzde sosyal ve ekonomik yaamn vazgeilmez bir unsuru olmutur. Sigorta toplumlara hem mikro hem makro adan nemli katklar salamaktadr. Toplumsal yararlarnn dnda uluslar aras ilikilerde de sigortann nemli ilevleri bulunmaktadr. Sigortann bireylere, irketlere ve toplumlara salad yararlar ve dsallklar aadaki balklar altnda toplanabilir: Meydana Gelen Zararlarn Karlanmas: Sigorta, rizikolar ortadan kaldramasa bile kiilerin zor duruma dmesini, irketlerin iflas etmesini nleyen bir gvencedir. Riziko gerekletii zaman, zarar sigorta tarafndan karlanaca iin kk aplarda veya toplumsal apta ykmlar yaanmayacaktr. Buna bal olarak bireyler ve irketler srekli olarak sahip olduu deerleri kaybetme korkusu ile yaamaktan kurtulacaklardr.

3

Suna Oksay ve Berna zar, Avrupa Birliinde Sigorta Araclar, TSRB, Ankara 2006, s. 9.

3

Giriimcileri cesaretlendirir: Giriimciler iin en nemli konulardan biri belirsizlii olabildiince ortadan kaldrmaktr. Sigorta bir riziko meydana geldiinde hasar karlama garantisi vererek belirsizlii ortadan kaldrmakta ve giriimciye cesaret vermektedir. Grld gibi sigorta yatrm yaplmasnda giriimcilerin kararlarn dorudan etkileyen, giriimcilere cesaret veren bir unsur olarak ekonomiye katk salamaktadr.

Finansal Piyasalarn Geliimini Salar: Sigorta irketleri sigorta primlerini toplayarak kk tasarruflar bir araya getirmekte ve kr amac gden irketler olduklar iin bu fonlar piyasalarda deerlendirmektedirler. Bylece ekonomiye yeni fonlar salayarak kaynak maliyetlerini drrler. Ayrca saladklar fonlar yatrmlara ynlendirerek istihdam ve ekonomide byme salarlar. Baka trl bir araya gelmesi olanakl olmayan bu kk tasarruflar ile finansal piyasalara ok nemli girdiler salanmaktadr. Bu ekilde sigorta irketleri finansal piyasalar iin bir eit arac grevi stlenmektedir ve piyasalarn geliimini salamaktadr4.

Ayrlan Riziko Karlklarnn Yatrmlara Ynlendirilmesini Salar: Sigortas bulunmayan bir iletme srekli olarak iflas ynetmek zorundadr. Herhangi beklenmeyen bir maddi zarar ortaya ktnda onu karlayabilmek ve irketin faaliyetlerinin devamn salayabilmek iin belirli bir karlk ayrmas gerekmektedir. Bylece irket nne gelen yeni yatrm frsatlarn deerlendirememe durumunda kalabilmektedir. Sigorta ile irketlerin olas zararlar iin fon ayrmasna gerek kalmamakta, iflas ynetmek iin ayrlan bu fon yeni yatrmlara aktarlarak ekonomik byme salanmaktadr.

Piyasada Doru Fiyatlarn Olumasn Salar: Belirsizlik iinde alan bir iletme bu duruma tepki olarak fiyatlarn yksek tutup kendini korumaya alrken, belirsizlii sigorta satn alarak ortadan kaldran bir iletme doru fiyatlarla rnn satabilmektedir.

4

Keith Pilbeam, Finance and Financial Markets, Macmillan Business, Malasia 1998, s. 34.

4

Sigorta Kiilere ve Kurumlara Kredibilite Salamaktadr: Kredili almlarda sigorta krediyi veren iin byk bir gvencedir. Krediye konu olan mal sigortal olursa, kredi srecinde mala gelebilecek bir zarar sigorta tarafndan karlanaca iin, krediyi alann bu zarar karlayamama riski kredi veren asndan ortadan kalkacaktr. Gnmzde bankalarn krediyle motorlu tat veya tanmaz alan mterilerine sigorta yaptrma zorunluluu getirmesi sigortann bu ilevine verilebilecek en iyi rnektir.

Sigorta Meydana Gelen Zararlar Azaltc Etki Yapar: zel sigorta irketleri her trl riski sigortalamak zorunda deillerdir. Baz durumlarda risk ok bykse sigorta irketinin bu riski tamamak istemesi olduka doaldr. Dier taraftan da kar sahibi kendini gvence altna alabilmek iin sigorta yaptrmak istemektedir. Bu gibi durumlarda ek nlemler alnarak risk sigortalanabilir dzeye indirebilir. Bylece sigorta irketi hem kendi karlarn korumu olur hem de o riskin azalmasn salayarak toplumsal bir yarar salar. Ayrca irketlerin yenileme polielerde yapm olduu hasarszlk indirimi uygulamalar sigortallar daha dikkatli olmaya zendirmektedir.

Uluslar Aras Ticarete Katk Salar: Sigorta sektr nakliye ve ihracat sigortalar ile uluslar aras ticarette riskleri en aza indirerek, ticari ilikilere katk salar.

Vergi Kaynadr: Sigorta irketleri, gerekletirdii faaliyetler sonucunda devleye vergi demekle ykmldrler. Sigorta sektrnn giderek bymesi ve sigorta ilemlerinin artmas ile devletin vergi kazanc da buna paralel olarak artmaktadr.

5

1.1.3. Sigortann Getirmi Olduu Ekonomik Ykler Sigorta her ne kadar ok byk ekonomik ve sosyal yararlar ve dsallklar salasa da topluma getirdii baz maliyetleri de olmaktadr. Bu maliyetler salad yararlarn yannda neredeyse hibir nem tamamasna karn gz ard edilmemelidir nk bu ek maliyetleri azaltabilmek olanakldr. Bahsedilen maliyetler unlardr: Yapma Maliyeti: Sigorta irketlerinin faaliyetlerini srdrebilmesi iin bir takm operasyon maliyetleri bulunmaktadr. Bu maliyetler nedeniyle sigorta irketleri primleri belirlerken sadece riskten kaynaklanan saf primi deil giderlerini de gz nnde bulundururlar. Bu da topluma ek bir maliyet getirmektedir. rnek vermek gerekirse; yllk ortalama 100.000 TL yangn hasarnn olduu bir ehirde hibir sigorta uygulamas olmasayd sz konusu ehrin yangndan kaynaklanan yllk zarar 100.000 TL olacakt. Ayn ehirde sigorta uygulamasna geildiinde ise sigorta irketinin operasyon masraflar da bu zararn zerine eklenecektir ve bu masraflarn zararn % 10u kadar olduu varsaylr ise ehrin katlanaca toplam maliyet 110.000 TL olacaktr. Dzmece Hasar demeleri: Baz durumlarda sigortallar kt niyetli davranarak normalde sigorta irketinin dememesi gereken bir hasar eitli ekillerde detmektedirler. Baz durumlarda ise kiiler sigorta sahibi olduu iin gereinden fazla rahat davranmakta ve sigortas olmamas durumunda nlem alarak engelleyebilecei hasarlarn meydana gelmesine neden olmaktadr.5 Bu gibi durumlar toplam denen hasarlar artrarak sigorta irketlerinin riski gereinden ok alglamasna neden olmakta ve bir sonraki yl iin primleri ykseltmesine neden olmaktadr. Bu durum da topluma ek bir maliyet getirmektedir.

C. Arthur Williams Jr. and Richard M.Heins, Risk Management and Insurance, Mc Graw- Hill Book Company, New York 1989, s. 249.

5

6

Olmas Gerekenden Yksek Hasar demeleri: Sigortallarn kt niyetli davranlar nedeniyle primlerin ykselmesine neden olan bir baka etmen ise olmas gerekenden yksek hasar demeleridir. rnein bir hrszlk olaynda sigortal alnan mallarnn deerini daha yksek gstererek sigorta irketinden hak ettiinin zerinde bir tazminat alabilir. Bu gibi durumlarn yansmalar da daha fazla prim olarak topluma geri dnmektedir.

1.2. SGORTACILIIN TARHSEL GELM Sigortacla benzer uygulamalar ok eski zamanlara kadar dayanmaktadr. Ancak gnmz ada sigorta anlaynn temellerinin atlmas 14. yzylla beraber balamtr. lkemizde ise bu anlayn gelimesi daha da uzun zaman alm ve sigortaclk alannda ilk ciddi admlarn atlmas 19. yzyl bulmutur. 1.2.1. Dnyada Sigortaclk Tarihi Sigortaclk kavramnn en basit haliyle insanlarn varlyla birlikte ortaya ktn syleyebilmek olanakldr. Eski alarda insanlarn zarar gren kiiye yapm olduklar toplu yardmlar sigortaclk kavramnn temelini atmtr. rnek vermek gerekirse; tarih ncesi alarda evi zarar gren kimselere komular tarafndan yardm edilmi ve zararn karlanmas iin birlikte almlardr. Bu gibi durumlarda yardmda bulunmayan kimseler kendi bana bir felaket geldiinde dier kiilerden yardm alamamlardr. Bu uygulamay gnmz ada sigortalaryla karlatrrsak, yardma ihtiyac olan bir kiiye edilen yardmn bugnk sigorta primi, bir felaket durumunda kiilere edilen yardmn ise hasar karl sigortadan alnan tazminat olduunu syleyebilmek olanakldr Gnmz sigorta anlayna daha yakn uygulamalar ise inliler ve Babilliler tarafndan yaplmtr. inli tccarlar gnderdikleri mallar tek bir tama aracna koymaktansa bir tata herkesin malndan belli paralar koymular, bylece beklenmedik bir kayp karsnda tek bir tccar tm maln kaybedeceine tm

7

tccarlar mallarnn bir blmn kaybetmilerdir6. Babillilerce M. 1800 yllarnda gelitirilen Hammurabi Kanunlar ise sigortann bilinen ilk hukuki dayana olmutur. Bu kanuna gre, bir kervana haydutlar saldrdnda, zarar kervan sahipleri arasnda bllmtr. Antik Yunan ve Roma uygarlklarnda da bir tr nakliyat sigortas uygulamas grlmtr. Gemi sahipleri, ticaret seferine ktnda sermaye olarak deniz dnc denilen bir bor almlardr. Gemi salam olarak geri dnmse, gemi sahibi deniz dncn misliyle geri demitir. Ancak gemi yolda zarar grmse, deniz dnc gemi sahibinde kalmtr. Yine ayn dnemde, Rodos kurallar denilen bir dzenlemeyle ortak avarya kavram ortaya kmtr. Buna gre, kaptan bir tehlikeyle karlatnda gemisini kurtarmak iin ykn bir ksmn denize attnda, bu zarar gemi ve yk sahipleri arasnda paylalmtr. Bu uygulamalara ek olarak Antik Yunan ve Romada aileler, cenaze treni yapmak iin gereken paray, dinsel grup yelerinden toplanm olan ve gnmz hayat sigortasnn ilk ekli olarak bilinen fonlardan salamlardr7. 14. yzylda deniz ticaretinin gelimesi sigorta konusunda da nemli gelimeler yaanmasna yol amtr. Bilinen ilk sigorta poliesi de bu yzylda zamann deniz ticaretinde en gelimi lkesi olan talyada tanzim edilmi ve sigortacln resmi tarihi balamtr. lk sigorta poliesi olarak kabul edilen bu szleme 23 Ekim 1347 tarihli olarak talyann Genoa Limanndan Mallorcaya gidecek olan Santa Clara adl geminin ykn temin etmek amacyla dzenlenmitir8. Sigorta szlemelerine verilen polie ismi de bu dnemde, talyanca yazl ve katlanm belge anlamna gelen Polizza kelimesinden tretilmitir9.

James R. Marks and John D. Craigie, Sharing The Risk, Insurance Information Institute, New York 1998 , s. 2. 7 Arkas Sigorta, Sigortacln Tarihsel Geliimi, http://www.arkassigorta.com.tr/sigorta|_tarihce .html , (31.03.2008). 8 Trkiye Sigorta ve Reasrans irketleri Birlii (TSRSB), Sigortann Tarihi, http://www.tsrsb. org.tr/tsrsb /Sigorta/Sigortan%C4%B1n+tarihi/, (31.03.2008). 9 Murat zbolat, Temel Sigortaclk, Sekin Yaynevi, Ankara 2008, s. 37.

6

8

Sigortaclk konusunda 15. yzylda da nemli gelimeler yaanmtr. lk sigorta irketi 1424 ylnda talyann Genoa ehrinde faaliyet gstermeye balamtr. Ayrca spanyada 1435 ylnda sigorta konusunda ilk yazl mevzuat olan Barselona Ferman yaymlanmtr. Hemen bu fermandan sonra 1436 ylnda yine spanyada bir ferman daha yaymlanarak nakliye sigortalaryla ilgili dzenlemeler getirilmitir. Sigortaclk konusunda en hzl gelimelerin yaand yzyl ise 17. yzyl olmutur. Londrada yaanan ve 13.000 ev ile 100 kilisenin yanmasyla sonulanan byk yangn sigortaclk bilincinin olduka gelimesini salamtr. Bunun sonucunda ngilterede yangn teminat veren ilk sigorta irketleri kurulmu ve ngiltere sigorta sektrnn merkezi haline gelmitir. 1688 ylnda Edward Lloyd tarafndan alan Lloyds adl kahve ise gnmz ada sigorta anlaynn doduu yer olmutur. lk balarda sadece denizcilerin geldii bir kahve olan bu yer, zamanla nakliye edilecek mallarn ve gemilerini sigorta ettirmek isteyen tccarlarn ve onlara teminat veren kiilerin buluma noktas haline gelmitir. Gemilere nakliyat konusunda teminat veren kiiler Lloydun lmnden sonra da bu faaliyetlerine devam etmiler ve Lloyds adyla 1871 ylnda ngiltere Parlamentosunun kard bir kanunla birlik haline gelmilerdir10. Gnmzde Lloyds Londrada faaliyetine devam etmektedir. 17. yzyl, sadece nakliye ve yangn sigortalar alannda deil hayat sigortalar alannda da gelimelerin yaanm olduu bir yzyldr. Bu yzylda talyan bankac Tonti hayat sigortalarnn temelini atan bir uygulama balatmtr. Bu uygulamaya katlan kiiler belirli miktarlarda para yatrmlar ve belirlenen srenin sonunda hayatta kalanlar bu paralar kendi aralarnda paylamlardr. Bu uygulama Tontines olarak anlmtr. Zamanla bu sistem gelimi ve len kiinin yaknlarna da belirli oranlarda tazminatlar denmitir, bylece hayat sigortalar ada ekline yaklamtr.

TSRSB, Sigortann Tarihi, http://www.tsrsb.org.tr/tsrsb/Sigorta/Sigortan%C4%B1n+tarihi/, (31.03.2008).

10

9

Avrupada sigorta konusunda yaanan bu gelimelerden sonra, Amerika ktasnda da 18. yzylda sigortaclk bilinci zellikle Benjamin Franklinin abalaryla gelime gstermeye balamtr. Amerikadaki ilk sigorta irketi, yangn sigortalar alannda, Gney Carolinada bulunan o gnk adyla Charles Town, bugnk adyla Charlestonda kurulmutur. 1752 ylnda ise Benjamin Franklin Philadelphia Yardmlama irketini kurarak yangn konusunda halkn dikkatini ekmi ve yangna kar sigorta bilincini gelitirmeye almtr. Ayn zamanda bir mucit olan Benjamin Franklinin en dikkat ekici uygulamas ise yksek risk altnda olan ahap evlere sigorta teminat vermemesi olmutur. Bu uygulama ile sigorta irketlerinin karlarn korumu, her riskin sigortalanmayacan ortaya koymutur. 17. ve 18. yzyllarda genellikle yangn ve nakliye alanlarna younlaan sigorta sektr, zamanla sanayide ve teknolojide yaanan nemli gelimeler sonucu ortaya kan yeni risklerin de gereksinimlerine cevap verme durumunda kalmtr. Bu ekilde sigorta sektr sanayi ve teknolojiye paralel olarak nemli bir geliim yaam ve ilk zamanlarda sadece nakliyattan oluan rn yelpazesini an gereklerine uygun olarak geniletmitir. 1.2.2. Trkiyede Sigortaclk Tarihi Osmanl Devleti Avrupada sigorta konusunda nemli gelimelerin yaand 17. yzylda, dier alanlarda olduu gibi sigorta alannda da Avrupaya ayak uyduramam ve an gerisinde kalmtr. Baz kylerde yardmlama zerine bir takm dernekler, loncalar kurulmu ancak sigortaclk alanndaki gelime bunlarla snrl kalmtr. Bunun en nemli nedeni dinsel engellemelerdir. O zamanlarda sigortadan alnacak tazminatn haram olduunun dnlmesi ve sigortann bir tr kumarm gibi alglanmas sigorta bilincinin olumasna engel olmutur. Ayrca yeterli kaynak bulunmamas, Trk kkenlilerin genellikle sava yapl olduu iin ok fazla ticari faaliyetlerle uramamas da sigortacln gelimesini engellemitir. Osmanl Devleti dneminde ilk olarak 1860 tarihli Ticaret Kanunname-i Hmayunun 29. maddesine sigorta ile ilgili bir hukuksal dzenleme konulmutur.

10

1864 tarihli Ticaret-i Bahriye Kanununda da sigortaclk ile ilgili bir hkm yer almtr11. Osmanl Devletindeki ilk faaliyet ise 1862 ylnda Giorgio ve Roberto Casseratto kardeler tarafndan Rivnione Adriatica di Sigurta nn bir acentesinin alm olmasdr. Bu acente 1874 ylna kadar faaliyetlerini srdrmtr12. 1870 ylnda ise Beyolunda kan ve Pera Yangn olarak anlan byk yangn felaketi yaanmtr. Beyolunun o zamanlar ticaretin merkezi olmas ve genellikle varlkl kiilerin orada oturmas nedeniyle o blgede yeni ve deerli yaplarn bulunmas yangnn vermi olduu zarar daha da artrmtr. Bu felaket sigortann gerekliliini gndeme getirmi, bylece sektrdeki ilk nemli gelimeler yaanmaya balamtr. Yangndan sonra eyhlislam katndan sigortann caiz (yaplabilir) olduuna ilikin bir fetva alnabilmitir. Bu fetva ile sigorta sektrnn geliiminin nndeki en byk engel olan dinsel engel ortadan kalkmtr. Sigortaclkta yaanan gelimeler sonucunda ilk sigorta irketleri kurulmaya balanmtr. zellikle ngilizler sektre youn ilgi gstermi ve ilk irketleri onlar kurmulardr. Bu irketler 1872 ylnda kurulan Sun, Northern ve North British irketleridir13. ngilizlerden sonra Franszlar da sektrde yerini alm ve 1878 ylnda La Fonciere adl irketi kurmulardr. Bu dnemdeki en nemli gelimelerden biri ise 1893 ylnda ilk yerli sigorta irketi olan Osmanl Umum Sigorta irketinin kurulmasdr. ngiliz ve Franszlarn kurduu irketlerden sonra Alman, svire, talyan irketlerinin de Osmanl Devletinde faaliyet gstermeye balamas sigorta sektrn olduka gelitirmi ve 1889 yl itibariyle irket says 15i bulmutur. Bu yllarda sigorta konusunda kapsaml kanunlar olmad iin yabanc irketler bu durumu bir sre sonra kt niyetle kullanmaya balamtr. Bir ok hasar keyfi nedenlerle demeyi uygun bulmamlar ve anlamazlk durumlarnda yetkili olarak bulunduklar lkelerin mahkemelerini gstererek kendilerini hukuksal olarak da

11 12

Enver Alper Gvel ve Afitap nda Gvel, Sigortaclk, Sekin Yaynclk, Ankara 2002, s. 33. Ankara Sigorta, Trk Sigorta Tarihi, http://www.ankarasab.org/modules.php?name=News&file =article&sid=8, (31.03.2008). 13 Gvel, s. 33.

11

koruma altna almlardr. Bu keyfi uygulamalar yabanc irketlere yksek krlar salamtr. Osmanl Devletinde sigortacln geliimi asndan 1898 yl nemli bir tarihtir nk o yl faaliyette bulunan, saylar 44 bulan sigorta irketleri bir gvenlik rgt ve ortak bir yangn sigorta tarifesi hazrlamak zere bir araya gelmilerdir14. Bu oluumun temsilcileri 12 Temmuz 1900 tarihinde tekrar bir araya gelerek ortak tarifeyi kabul etmilerdir. Bylece Osmanl Devletinde ilk sigorta tarifesi yrrle girmitir. Tarife ile birlikte, Yangn Sigorta irketlerinin Sendikas nn oluturulmas ve devaml bir denetim kurulunun bulunmas karar alnmtr. Londrada bulunan Fire Office Commiteenin emirleriyle almalarn yrten bu sendika tarafndan, yangnlara zamannda yetierek bymesini nlemek, yangnn nedenlerini aratrmak zere Fasman adl bir rgt kurulmutur. Denetim mekanizmas ve etkinlii gelitirilmitir15. Tm bu gelimelere karn yabanclarn tamam alnan kararlara

uymamlardr ve keyfi uygulamalar ile elde ettikleri yksek kazanlar kaybetmek istememilerdir. Sonu olarak, atlan bu admlar da sigorta sektrne dzen getirebilmek iin yeterli olmamtr. 1908 ve 1914 ylnda kanunlarda yaplan deiiklikler ile yabanc irketlerin zerindeki denetim ve yaptrmlar artrlmtr. 12 Aralk 1914de karlan kanun ile Osmanl Devletinde faaliyette bulunan yabanc sigorta irketleri kayt altna alnmaya ve gvence gstermeye zorunlu tutulmulardr. Daha sonra karlan bir dier kanun ile yangn ve nakliyat primleri zerinden % 3, hayat sigortas primleri zerinden % 2 vergi alnmaya balanmtr16.

14

Ankara Sigorta, Trk Sigorta Tarihi, http://www.ankarasab.org/modules.php?name=News&file =article&sid=8, (31.03.2008). 15 TSRSB, Trkiyede Sigortaclk, http://www.tsrsb.org.tr/tsrsb/Sigorta/T%C3% BCrkiye+de +sig %C4%B1l%C4%B1k/, (31.03.2008). 16 Ankara Sigorta, Trk Sigorta Tarihi, http://www.ankarasab.org/modules.php? name=News&fil e= article&sid=8, (31.03.2008).

12

1. Dnya savann balamasyla birlikte sigorta sektrndeki gelimeler de duraklama dnemine girmitir. Sava srasnda sigorta irketlerinin saysnda da azalma olmutur. Sonunda Cumhuriyetin ilanyla sigorta sektr tekrar geliimine devam etmi ve 1923 ylnda talyan Riunione irketi tarafndan ilk ulusal sigorta irketi olan ark Sigorta kurulmutur. 1924 ylnda, Atatrkn emri ile, Fransz Urbaine irketinin ortak olduu Milli Sigorta irketi kurulmutur.17 lerleyen yllarda bu irketlerin says hzla artm, srasyla 1925 ylnda timad-i Milli Sigorta irketi ve Trkiye Bankas tarafndan Anadolu Sigorta T.A., 1935 ylnda Smerbank tarafndan Gven Sigorta, 1936 ylnda yine Trkiye Bankas tarafndan Ankara Sigorta kurulmutur. Cumhuriyet sonras dnemde hukuksal olarak nemli admlar atlmtr. zmir ktisat Kongresinde sigortaclk da tartlm ve sonrasnda sektrde denetimi artrmak ve dzeni salamak iin nlemler alnmaya balanmtr. lk olarak 1924 ylnda polielerin yabanc dilde dzenlenmesi yasaklanm ve polieler Trke olarak dzenlenmeye balanmtr. 1927 ylnda sektr disiplin altna almak ve glendirmek amacyla karlan Murakebe kanunu ve Mkerrer Sigorta kanununu, 1929 ylnda reasrans yoluyla dar giden primleri azaltmak ve dviz tasarrufu salamak amacyla, Milli Reasrans T.A.nin kurulmas takip etmitir. Milli Reasrans T.A.nin kurulmas dnemin en nemli olaylarndan biridir. 1929 yl ile birlikte Trkiyede Reasrans tekeli balamtr ve lkedeki yerli- yabanc btn sigorta irketleri topladklar primlerin belirli ksmn Milli Reasransa vermeye zorunlu tutulmutur. Milli Reasrans T.A. nce eitli tepkiler grdyse de; ktye kullanmalar nlemek, haksz rekabeti engellemek ve demelerin zamannda yaplmasn salamak gibi ilevleriyle Trk sigortaclnn gelimesinde nemli rol oynam, halkn sigortaya olan gvenini artrmtr18. 1939 ylnda alnan bir kararla sigorta irketleri Ticaret Bakanlna balanmlardr.

17

18

Enver Alper Gvel ve Afitap nda Gvel s. 35. TSRSB,Trkiyede Sigortaclk, http://www.tsrsb.org.tr/tsrsb/Sigorta/T%C3%Bcrkiye+de +sigortac%C4%B1l%C4%B1k/, (31.03.2008).

13

1942 ylnda ilk zel sermayeli Trk sigorta irketi olan Doan Sigorta faaliyete gemitir. Bunu takiben 1944 ylnda Halk Sigorta, 1945 ylnda Destek Reasrans, 1948 ylnda Trkiye Genel Sigorta, 1950 ylnda nan Sigorta, 1955 ylnda eker Sigorta, 1957 ylnda Gne Sigorta, 1958 ylnda Birlik Sigorta ve Ray sigorta, 1959 ylnda Baak Sigorta ve Cihan Sigorta hizmete girmi, bu say sonraki yllarda hzla artmtr19. 1950li yllardaki en nemli gelime, 1959 ylnda 7397 sayl Sigorta

irketlerinin Murakebesi Hakknda Kanunun yrrle girmesidir. Bu kanunla sigorta irketleri ve sigorta sektr geni bir hukuki ereveye alnm ve sektrde devlet denetimi daha da artrlmtr. Bunun devamnda 1962 ylnda, sektrde devlet adna denetimi gerekletirmek iin Sigorta Murakebe Kurulu kurulmutur. Sigortaclk, ikinci ve nc be yllk kalknma planlarnn da ieriine alnm ancak uygulama aamasnda ok fazla nem verilmemitir. Bu dnemde Trk sigortaclnn en belirgin zellii ikinci ve nc be yllk kalknma planlarnda getirilen sigortaclk yapmak zere yeni irketlerin kurulmamas ve yabanc irketlere alma izni verilmemesi" ilke karar dorultusunda, herhangi bir yasal engel olmamasna karn,yeni sigorta irketlerinin kurulmasna izin verilmemesi, buna karn uzman reasrans irketlerinin kurulmu olmasdr20. 1980li yllara gelindiinde ise Turgut zalla balayan liberalleme srecinin sigortaclk sektrn de ciddi ekilde etkiledii grlmektedir. Bu dnemle birlikte yeni sigorta irketlerinin sektre giriine yeniden izin verilmi ve sigorta irketi says hem yerli hem yabanc irketlerin pazara ilgisi nedeniyle ksa srede nemli bir art gstermitir. Bu dnem, sigorta sektrn hukuksal ynden de bir takm deiikliklere zorlamtr. 1987 ylnda, 3379 Sayl Kanunla, 1959 ylnda yrrle giren 7397

Enver Alper Gvel ve Afitap nda Gvel, s. 35. enol Serkan entrk ve Mehmet Kahya, Sigortacln Cumhuriyet Dnemindeki Yasal ve Ekonomik Gelimeler Perspektifinde rdelenmesi, Hazine Dergisi, Cumhuriyetin 80. Yl zel Says, 2003, s. 177.20

19

14

sayl kanun deiiklie uram ve ad Sigorta Murakebe Kanunu olarak deitirilmitir. Yine ayn yl, 303 sayl kanun hkmnde kararname ile sigorta irketleri Ticaret Bakanlndan Babakanlka balanm ve daha sonra Babakanlk tarafndan Hazine ve D Ticaret Mstearlna devredilmilerdir. 1 Mays 1990 tarihinde kaza sigortalar (zorunlu sigortalar hari), mhendislik sigortalar ile zirai sigortalarda; 1 Ekim 1990 tarihinde de yangn ve nakliyat sigortalarnda serbest tarife sistemine geilmitir21. 09.12.1994 tarihinde karlan 4059 Sayl Kanun ile Sigorta Murakebe Kurulunun ad Sigorta Denetleme Kurulu olarak deitirilmi ve Hazine Mstearlnn merkez denetim birimi olmutur. Ayrca bu kanunla birlikte Sigortaclk Genel Mdrl adnda bir birim oluturulmu ve sigortaclkla ilgili dzenlemeler bu genel mdrlk tarafndan yaplmaya balanmtr. 15.09.1993 tarihinde 510 Sayl Kanun Hkmnde Kararname karlm ve 7397 sayl SMKnda deiiklikler yaplmtr. Ancak yaplan bu deiiklikler Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilmitir. Bu gelime zerine 22.06.1994 tarihinde 539 sayl KHK karlarak sektrde bir takm yeni dzenlemelere gidilmitir. Ancak 1995 ylnda 3991 Sayl yetki yasasnn Anayasa Mahkemesi tarafndan iptali nedeniyle 539 Sayl KHKnin getirdii deiiklikler yasal olmaktan kmtr. Gnmze kadar, 7397 Sayl SMK ile ilgili bir ok hkm, Yksek Mahkemede Anayasaya aykr olduu gerekesiyle iptal edilmitir. 1999 ylnda Trkiye tarihinin ve ayn zamanda Trk sigorta tarihinin en byk felaketlerinden biri olan depremler yaanm ve bunun sonucunda 2000 ylnda Doal Afetler Sigorta Kurumu kurularak deprem sigortas yaptrmak zorunlu hale getirilmitir.

21

TSRSB,Trkiyede Sigortaclk, http://www.tsrsb.org.tr/tsrsb/Sigorta/T%C3%Bcrkiye+de +sigortac%C4%B1l%C4%B1k/, (31.03.2008).

15

lkemizdeki nemli yapsal deiimlerden birisi olan sosyal gvenlik reformunun bir paras olarak kamu sosyal gvenlik sistemine tamamlayc nitelikte emeklilik programlarnn gelitirilmesine ynelik 16.05.2000 tarihinde Bakanlar Kurulunca Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna sunulan "Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatrm Sistemi Kanunu Tasars" ile vatandalarn emeklilie ynelik gnll birikimlerini dzenleyen bireysel emeklilik hesaplarna dayal fonlu bir sistem oluturulmas amalanmtr22. Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatrm Sistemi Kanunu TBMM tarafndan 28.03.2001 tarihinde kabul edilmi, 07.04.2001 tarih ve 24366 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. Kanun, yaym tarihinden 6 ay sonra 7 Ekim 2001 tarihinde yrrle girmitir. 2007 ylnda Trk Sigortaclk tarihinin en nemli gelimesi yaanmtr. 7397 Sayl SMKnn 1994 ylndan beri yeterli olmay, mevzuatta belirsizlikler olmas ve 13 yldr bu sorunlarn zlememi olmas nemli anlamazlklar ortaya karmaktayd. Sonu olarak 5684 Sayl Sigortaclk Kanunu 03.06.2007 tarihinde TBMMde kabul edildikten sonra 14.06.2007 tarihinde 26552 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girdi. Bylece lkemiz gereksinimlerini karlayabilecek, anlamazlklar ortadan kaldrabilecek, an gereklerine uygun bir sigorta kanununa sahip oldu. Sigorta sektrndeki son duruma bakldnda, 2009 yl sonunda Trkiyede 55 tane sigorta irketi, 1 tane reasrans irketi faaliyet gstermektedir. Sigorta irketlerinden 32 tanesi hayat d dallarda, 12 tanesi hayat ve emeklilik dalnda, 10 tanesi sadece hayat dalnda, 1 tanesi ise sadece emeklilik dalnda hizmet vermektedir. Ancak bu rakamn bu dzeylerde olmasnn en nemli nedeni, irketlerin hayat faaliyetlerini ayr bir irket kurarak devam ettirmelerini gerektiren dzenlemedir23.

22

Emeklilik Gzetim Merkezi (EGM), Bireysel Emeklilik Sistemi, http://www.egm.org.tr/BES _tanim.asp, (17.04.2008). 23 Milli Reasrans T.A., Trk Sigortaclk Sektrnn Temel Gstergeleri 1, Semih Ofset, Ankara 2004, s. 3.

16

1.3. TEMEL SGORTACILIK LKELER Sigortac ve sigortal arasnda yaplan szlemeler bir takm temel ilkelere dayanmaktadr. Bu ilkeler sigorta szlemelerinin ana hatlarn oluturmakta ve sigorta sektrn szlemenin iki taraf asndan da disiplin altna almaktadr. Sigortaclk faaliyetleri temel sigortaclk ilkelerine bal olarak yrtlmektedir. 1.3.1. Mutlak yi Niyet lkesi Sigorta szlemelerinde sigortacnn da sigortalnn da iyi niyetle davranmas szlemenin mutlak bir ilkesidir. Bu ilkeye uygun olarak sigortal, sigorta konusu kar hakknda sigortacya tam ve doru bilgi vermelidir. Szleme yapldktan sonra ise sigortaya sz konusu olan kara sigorta ettirmeden nce gsterdii zeni gstermelidir. Sigortac ise sigortalya ald teminatlar hakknda tam ve doru bilgi vermelidir. Ayrca sigortac bir hasar sz konusu olduunda anlama koullar altnda sigortalnn zararn tam olarak ve sigortaly zor duruma drmeyecek srede demelidir. 1.3.2. Sigortalanabilir kar lkesi Bir kiinin bir mal sigortalatabilmesi iin onun sahibi olmas gerekmez, zerinde karnn bulunmas o kiiye sz konusu mal sigorta ettiren sfatyla sigortalatma olana vermektedir. rnein ruhsat sahibi ve srcs farkl olan bir motorlu tatn kasko poliesini, sigorta ettiren sfat ile aracn srcs yaptrabilmektedir. 1.3.3. Tazminat lkesi Sigorta szlemesi gereince sigortac bir hasar meydana geldiinde sigortalnn hasarn demekle ykmldr. deme nakit olabilecei gibi hasara urayan mal tamir etme veya yerine yenisi verme eklinde de olabilmektedir. Ancak nakit deme dndaki seeneklerin uygulanabilmesi iin sigortac ve sigortalnn bu

17

konuda anlamaya varmas gerekmektedir. Bir baka nemli unsur ise polienin tanzim edilebilmesi ve herhangi bir hasar sonucunda tazminat denebilmesi iin meydana gelmesi olas kaybn rakamlandrabilir olmasdr. rnein bir petrol irketi kefedilmemi petrol sahas iin bir polie satn alamaz24. Bunun nedeni denmesi olas tazminatn nceden bilinmemesidir. Sigortacnn grevi hasar olduktan sonra sigortalya hasardan nceki koullar salamaktr. Hibir hasar hali, sigortalnn eski durumundan daha iyi bir duruma gelmesi iin bir frsat olarak kabul edilemez25. 1.3.4. Yakn Neden lkesi Bir hasar, poliede belirtilen teminatlarla balantl bir nedenle ortaya kmsa sigortac sigortalya hasar demek zorundadr. rnein bir kii sigortal bir eve hrszlk amacyla cam krarak girmi ancak herhangi bir ey alamadan evden kmsa, cam krarken niyeti hrszlk olduu iin camda meydana gelen hasar sigortac tarafndan denmelidir. 1.3.5. Rcu lkesi Bir sigortalnn, sigorta kapsamndaki bir malna, nc kiiler tarafndan zarar verildii durumlarda, sigortal hem sigortadan tazminat alp hem de zarar veren kiiden zararn karlamasn isteyemez. Sigortac paray dedikten sonra, sigortalnn nc kiilerden zararn karlamasn isteme hakk sigortacya geer. O andan itibaren sigortac zarar veren kiiden dedii tazminat miktarn talep eder. Buna rcu ilkesi denmektedir. Ayrca bu ilke sigortalnn nc kiilerden tazminat isteme hakknn sigortacya gemesi nedeniyle halefiyet ilkesi olarak da adlandrlmaktadr.

24 25

M. lker Parasz, Finansal Kurumlar ve Piyasalar, Ezgi Kitabevi Yaynlar, stanbul 2007, s. 273. Erdoan Sergici, Sigorta ve Pazarlama- Makaleler, Can Matbaa, stanbul 2001, s. 70.

18

1.4. SGORTA DALLARI Sigortalar temelinde sosyal sigortalar ve genel sigortalar olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Sosyal sigorta, toplumun tmn veya bir kesimini tehdit eden risklere kar genelde devlet tarafndan ve tekel olarak iletilen sigorta eididir26. Sosyal sigortalarn lkemizde en bilinen uygulamalar Ba- Kur ve SSKdr. Sosyal sigortalar kanun erevesinde yaplmakta ve primleri de kanunca belirtilen ekilde denmektedir. zel sigortalar ise zel veya tzel kiilerin istei zerine, sigortalanacak karn tad riske gre prim alnarak yaplan szlemelerdir. zel sigortalar hayat sigortalar ve hayat d sigortalar olarak ikiye ayrlmaktadr. 1.4.1. Hayat D (Elementer) Sigortalar Hayat d sigortalar, adndan da anlald zere hayat sigortas dnda kalan sigorta eitlerini kapsamaktadr. Hayat d sigortalarn bir dier ad elementer sigortalardr. Hayat D sigortalar teminat konusuna gre gruplara ayrlmaktadr. 1.4.1.1. Kaza Sigortalar Kaza sigortalar oto kaza sigortalar ve muhtelif kaza sigortalar olmak zere ikiye ayrlmaktadr. a) Oto kaza sigortalar Kasko Sigortalar: Kasko sigortalar motorlu kara tatlarn belirli risklere kar teminat altna alan sigorta eididir. Kasko sigortas kapsamna; aracn hareket halinde veya park halinde kart kazalar, yangn, hrszlk, patlama, yldrm dmesi ve bu durumlardan kaynaklanan her trl zarar ile aracn baka bir tatla nakili srasnda meydana gelen hasarlar girmektedir. Ancak

Yaar Karayaln, Risk- Sigorta- Risk Ynetimi zel Sigorta Hukukuna Giri , Olga Matbaas, Ankara 1984 , s. 1.

26

19

ek prim deyerek kasko polielerinde irketler tarafndan sunulan dier teminatlar da satn almak olanakldr. Mali Mesuliyet Sigortalar: Mali mesuliyet sigortalarnn kapsamnda, sigortalnn nc kiilere vermi olduu zararlar bulunmaktadr. nc kiilere zarar veren bir kii ceza hukuku bakmndan, borlar hukuku bakmndan ve medeni hukuk bakmndan sorumluluk altndadr27. Mali mesuliyet sigortalar medeni hukuktan doan tazminatlar demektedir. Bu sigorta eidinin en yaygn rnei yaptrlmas zorunlu olan karayollar mali mesuliyet sigortalar, halk arasnda bilinen adyla trafik sigortalardr. Yeil Kart Sigortas: Yeil kart sigortas trafik sigortasnn yurt d iin yaptrlm eklidir. Bu polieye sahip olan aralar ile yurt dna kld zaman gidilen lkenin zorunlu trafik sigortasn yaptrmak gerekmemektedir. Bu polieyle birlikte girilen lkede ara lkenin limitleri dahilinde sigortal olmaktadr. b) Muhtelif Kaza Sigortalar Ferdi Kaza Sigortalar: Ferdi kaza sigortas bir can sigortasdr. Kiilerin mesleklerine bal olarak dzenlenen bu sigorta, sigortalnn gerek mesleki faaliyetleri srasnda, gerekse zel hayatnda veya kara, deniz ve hava yoluyla yapt yolculuklar srasnda meydana gelebilecek kazalardan doan bedeni zararlar teminat altna alr. Hrszlk Sigortalar: Hrszlk sigortalar, poliede belirtilen adresteki mal ve eyalarn genel koullara uygun olarak alnmas veya yakn neden ilkesine bal olarak alnmaya giriilmesi durumunda meydana gelecek hasarlar teminat altna almaktadr.

27

Enver Alper Gvel ve Afitap nda Gvel, s. 130.

20

Cam Krlmas Sigortas: Bu sigorta kapsamna, sigortal adreste bulunan, pencere, vitrin, tezgah camlar ve aynalar, vitray, cam reklam panolar girmektedir. Bunlardan herhangi birinde meydana gelebilecek hasarlar cam krlmas sigortas tarafndan karlanmaktadr. Sorumluluk Sigortas: Sorumluluk sigortalarnn bir ok eidi olmakla birlikte, genel anlamda sigortaly nc kiilerden gelebilecek tazminat taleplerine kar koruyan sigorta eididir. Uak, Helikopter, Balon vb. Hava Tatlarnn Sigortalar: Hava tatlar iin, yerde dururken veya hareket ederken veya havada hareket halindeyken meydana gelebilecek risklere kar sigortalya teminat veren polielerdir. 1.4.1.2. Mhendislik Sigortalar Elementer sigortann dier bir dal olan mhendislik sigortalarnn drt eidi bulunmaktadr. naat All Risk Sigorta Poliesi: Her trl inaat, yaplmaya balad andan teslim edildii ana kadar teminat altna almaktadr. Montaj All Risk Sigorta Poliesi: Makine ve tesisatlar; kurulumu srasnda, bekleme halindeyken ve tesis iinde nakil halindeyken meydana gelebilecek veya deneme almas srasnda oluabilecek her trl riskten koruyan polielerdir. Makine Krlmas Sigorta Poliesi: Bir tesiste bulunan makinelerin ani ve beklenmedik bir ekilde zarar grmesi sonucu oluan hasarlara kar sigortalya teminat veren polie eididir. Bu makinelerin deneme devresi bitmi makineler olmas gerekmektedir.

21

Elektronik Cihaz Sigorta Poliesi: Teknolojide yaanan hzl gelimelerle birok yeni elektronik rnn hayatmza girmesi elektronik sigorta polielerinin domasna yol am ve son yllarda tanzim edilen elektronik cihaz polie says dnyayla birlikte lkemizde de art gstermitir. Elektronik cihaz polieleri adndan da anlald gibi, polieye konu olan elektronik eya veya eyalara gelebilecek zararlara kar teminat veren polielerdir. 1.4.1.3. Yangn Sigortalar Yangn Sigortalar, alevli bir atein ve yangna neden olsun olmasn yldrm veya patlamann meydana getirecei zararlara kar teminat veren sigorta eididir. Ayrca bu hasarlarn meydana gelmesi sonucunda ortaya kan duman, buhar gibi yan etkilerin verdii zararlar da yangn sigortalarnn teminat kapsamndadr. Yangn sigortas satn alnrken, ek prim deme koulu ile u rizikolardan arzu edilenler polieye eklenebilir: Deprem ve Yanarda Pskrmesi, Sel veya Su Baskn(Seylap), Dahili Su, Frtna, Yer Kaymas, Duman, Kara Tatlar arpmas, Deniz Aralar arpmas, Grev- Lokavt- Kargaalk- Halk Hareketleri ile Kt Niyetli Hareketler ve Terr, Kar Arl, Enkaz Kaldrma Masraflar, Kr Kayb, Yangn ve Patlama Mali Sorumluluk Teminat28. Gnmzde yaygn olan uygulama, yangn polielerinin sigorta irketleri tarafndan genellikle tm teminatlarn verilerek paket polie halinde satlmasdr. 1.4.1.4. Salk Sigortalar Salk sigortalar, Trk Ticaret Kanunu erevesinde kiilerin, kaza ve / veya hastalk sonucu, ayakta ve / veya yatarak tedavileri iin gerekli giderlerin karlanmasna ynelik bir sigorta eididir. Salk sigortalarnn devreye girmesi iin ayn dier hayat d sigortalarnda olduu gibi beklenmeyen bir riskin meydana

28

Erdoan Sergici, s. 55.

22

gelmesi ve bunun sonucunda sigortalnn maddi hasara uramas gerekmektedir. Be eit salk sigortas eidi bulunmaktadr. Tedavi Masraflar Sigortas: Sigortalnn bir kaza sonucu yaralanmas veya hastalanmas durumunda meydana gelecek hasar poliede belirleyen koullar erevesinde karlayan sigortalardr. Sigortann teminat sigortalnn yaad bu sre bitene kadar geerlidir. Gndelik Tazminat Sigortas: Bu poliede sigortalya, riskin gerekletii durumlarda yaplan harcamalar deil, nceden belirlenen sabit bir prim denmektedir. Bu prim hastann hastanede yatt gn saysna gre deimektedir. Ameliyat Tazminat Sigortas: Ameliyat tazminat sigortas sahibi bir sigortal, bir kaza sonucunda ameliyat olmak durumunda kalrsa sigorta irketinden, nceden poliede belirlenmi olan tazminat almaktadr. Uzun Sreli Bakm Sigortas: Bu polie kapsamnda sigortalya nceden belirlenen bir tazminat denmektedir. Bu tazminatn denmesi iin gereken koul ise sigortalnn bir kaza sonucu kendine bakamayacak duruma gelmi olmasdr. Tehlikeli Hastalklar Sigortas: Bu salk sigortas trnde sigortalya, poliede belirtilmi olan ve insanlarn yakalanma skl az olan hastalklara yakalanmas durumunda (kanser, kalp krizi, by- pass vb.) yine nceden poliede belirlenmi olan tazminat denir.

23

1.4.1.5. Nakliyat Sigortalar Nakliyat sigortalar, bir yerden dier bir yere yaplan tama srasnda gerek tat aralarnn, gerekse tanan mallarn urayabilecei hasarlar gvence altna alr29. Nakliyat sigortalar kendi iinde drde ayrlmaktadr. Emtia Nakliyat Sigortalar: eitli mallarn eitli nakliye aralar ile bir yerden baka bir yere tanmas srasnda sz konusu mallarda meydana gelebilecek maddi hasarlar teminat altna alan sigorta eididir. Kymet Nakliyat Sigortalar: Para veya dier deerli belgelerin nakliyat srasnda meydana gelebilecek maddi hasarlar karlayan sigortalardr. Tekne Sigortalar: Tekne sigortalar, deniz tatlarn beklenmeyen risklerden koruyan polielerdir. Sorumluluk Sigortalar: Nakliyesi yaplan mallara zarar verme riski bulunan nc kiiler tarafndan yaptrlan polielerdir. rnek olarak bir marina iletmesi verilebilir. Limana yanaan bir gemi marinadaki bir aksaklk nedeniyle iindeki mallarla birlikte zarar grebilir. Sorumluluk sigortas byle bir durumda marina iletmesinin verdii zarar madur olan kar tarafa demektedir. 1.4.1.6. Zirai Sigortalar Zirai sigortalar dolu sigortalar ve hayvan hayat sigortalar olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Dolu Sigortalar: Dolu sigortalar, ekili rnlerde, dolu yamas sonucu meydana gelen zararlar ve verim kaybn teminat altna almaktadr. Bu29

Enver Alper Gvel ve Afitap nda Gvel, s. 110.

24

polielerde en nemli nokta sigorta bedelinin doru olarak belirlenmesidir. rnlerin deerleri eitli blgelerde veya ayn blgede farkl zamanlarda nemli farklar gsterebildii iin akn ve eksik sigortay nleme adna sigorta bedeli zel hesaplamalarla belirlenir. Hayvan Hayat Sigortalar: Hayvan sigortalar, tarmda i gren hayvanlarn, spor veya meslek dallarnda bulunan hayvanlarn; kaza geirmesi, lmesi veya hastalanmas durumunda meydana gelecek maddi hasarlar karlamak zere yaplan sigortalardr. 1.4.2. Hayat Sigortalar Hayat sigortalar, konusu insan olan ve insann hayat sresince kar karya gelebilecei risklerden doacak zararlarna kar nceden nlem almasn salayan sigorta daldr30. Hayat sigortalar kiinin yalannca geim sknts ekmemesini veya lm durumunda ailesinin maddi olarak skntya dmemesini salar. Hayat sigortasnn dier sigorta trlerinden farkl olarak riske kar koruma ilevinin yan sra birikim yapma ilevi de bulunmaktadr. zellikle gelimi ekonomilere sahip lkelerde nemli bir birikim arac olan hayat sigortalar dnya prim retiminin yaklak % 60lk ksmn oluturmaktadr. Hayat sigortalarnda, sigortalnn lm durumunda denen tazminata riziko kapitali, birikim sonucu biriktirilen miktara ise birikim kapitali denmektedir. Hayat sigortasna konu olabilecek birok risk bulunmaktadr.(kaza, hastalk, lm vb.) Bu risklere gre oluturulacak birok hayat sigorta poliesi tr vardr. Bu sigortalarn primleri ya ve sreye bal olarak deiiklik gstermektedir.

30

Necdet Salam, Sigorta letmelerinde Mali Tablolarn Hazrlanmas ve Avrupa Birliine Uyum, Etam A.. , Eskiehir 1996, s. 18.

25

1.5. SGORTA ARACILARI Sigorta ilemlerinin yrtlebilmesi, sigorta sisteminin altrlabilmesi iin bu ilemleri gerekletirecek araclara gereksinim duyulmaktadr. Sigorta araclar en genel anlamyla sigorta poliesi satn almak isteyen bir alc ile sigorta irketi arasndaki ilikiyi kurarak, talep edilen polieyi salayan kii veya kurululardr. Sigorta araclar acente, prodktr veya broker olarak sigorta alclarna hizmet verebilirler. 1.5.1. Acente Sigorta irketi adna hareket eden zel veya tzel kiilerdir. Acenteler irketlerden aldklar yetki derecesine bal olarak ikiye ayrlmaktadr: Yetkili Acente: Yetkili acente sigortaldan ald bilgiler dorultusunda sigorta irketi adna polie kesen ve bu polielerin prim alacaklarn toplayan acentelerdir. Yetkili acentelerin rejistrolar tutulur ve bu rejistrolar dorultusunda devlete vergi derler. Yetkisiz Acente: Yetkisiz acenteler sadece sigortaldan ald bilgileri sigorta irketine ileterek polienin tanzim edilmesine arac olan acentelerdir. Bunun dnda herhangi bir yetkisi veya sorumluluu bulunmamaktadr. T.C Babakanlk Hazine Mstearlnn 30.06.2009 tarihli verilerine gre Trkiyede hizmet veren 14.400 adet acente bulunmaktadr. 1.5.2. Prodktr Belirli bir sigorta irketine bal olmadan, sigortallar adna polie kesilmesine araclk eden zel veya tzel kiilerdir.

26

1.5.3. Broker Brokerlar, sigortalnn her trl sigorta ileminde temsilciini yapan kiiler veya kurumlardr. Brokerlar, sigortalnn karlar dorultusunda hareket ederek sigortalya en iyi koullarda en ekonomik polieyi, bir baka deyile optimum polieyi salama amacyla tamamen sigorta irketlerinden bamsz olarak hizmet verirler. 1.6. SGORTA EKSPER 11.05.1992 ylnda Resmi Gazetede yaymlanm olan Sigorta Eksperlii Ynetmelii, sigorta eksperlerini, sigortaya konu edilen risklerin gereklemesi sonucunda ortaya kan kayp ve hasarlarn miktarn, nedenlerini ve niteliklerini belirleme ile deerlerde uzlama salama, n ekspertiz ve gzetim gibi ilemleri yapan kiiler olarak tanmlamtr31. Sigorta eksperleri Hazine Mstearlndan aldklar belgeler ile tamamen sigorta irketlerinden bamsz olarak alrlar. Bir eksper birden fazla sigorta irketi ile alabilmektedir. Eksperlerin inceleyip, sigorta irketine raporunu verdii hasarlarn kesinlikle denmesi gibi bir durum sz konusu deildir, son karar sigorta irketlerinindir. 1.7. SGORTA RKETLERNDE RSKN DAITILMASI Sigorta irketleri stlendikleri risklerin tmn kendi bnyelerinde

tutamayacaklarndan dolay, bu risklerin bir blmn reasrans yoluyla dier sigorta ya da reasrans irketlerine devretmektedirler32. Reasrans, sigortacnn ald riskleri tekrar sigortalatmas yani bir baka deyile sigortann sigortasdr. Sigorta irketleri ile reasrans irketleri arasnda yaplan anlamalara trete denilmektedir. Bu anlama imzalandktan sonra reasrans irketinin sigorta irketine kar sorumluluu balar ancak reasrans irketinin devredilen riskin sahibine yani

31 32

Sigorta Eksperlii Ynetmelii iinden 5684 Sayl Sigortaclk Kanunu, s. 1. aatay Ergenekon, Sigorta Sektr, MKB Yaynlar, stanbul 1995, s. 13.

27

sigortalya kar hibir yasal sorumluluu bulunmamaktadr. Sigortalya kar sadece sigorta irketi sorumlu olmaktadr. Reasrans konusunda uzmanlam kii veya kurumlara reasrr

denmektedir. Riskini reasrore devreden sigorta irketi ise sedan irkettir. Sedan irketin reasrre bir riski devretmesinin temel koulu o riskle ilgili bir polienin tanzim edilmi olmasdr. Polieye konu olan riskin tamam veya bir ksm reasrre devredilebilir. Eer tamam devredilmediyse riskin sigorta irketi stnde kalan ksmna saklama pay veya konservasyon denmektedir. Reasrans ileminin sigorta sektrne salad yararlar ve dsallklar unlardr: Tanan riskler uluslar aras mali piyasalara datlm olur ve daha karlanabilir duruma gelir. Sigortann temel mantnda var olan riskin datlmas ilemi reasransn da temelini oluturmaktadr. Sigorta irketinin kabul edebilecei i sahasn artrr. Sigorta irketleri finansal yapsnn yetersizlii nedeniyle stlenemeyecei riskleri reasrans irketlerinden yararlanarak stlenebilir. Reasrans anlamalar sigorta irketinin finansal yapsn desteklerken ayn zamanda sigorta irketine riskleri stlenme konusunda esneklik salar. Yaanabilecek byk felaketlerin riskinin dnya geneline datlmasn salar. Bylece bir lkede meydana gelebilecek bir felaketin o lke iin nemli bir ykma neden olmasnn nne geilir. Reasrans irketleri sigorta irketlerine gre daha fazla uzmanlam irketler olduklar iin sigorta irketlerine teknik bilgi aktarabilirler. Reasrans anlamalar blmeli reasrans anlamalar ve blmeli olmayan reasrans anlamalar olmak zere ikiye ayrlmaktadr.

28

1.7.1. Blmeli Reasrans Anlamas Blmeli reasrans anlamalarnda, anlamada belirtilen orana gre, sigorta irketi stlendii riski reasrre devretmek, reasror de bu riski devralmak zorundadr. Riskin paylald oran, prim ve hasarn da paylam oran olmaktadr33. Blmeli reasrans anlamalarnn kotpar ve eksedan olmak zere iki eit uygulamas vardr. Kotpar Reasrans Anlamas: Belirtildii gibi sigorta irketlerinin kendi zerlerinde tuttuklar risk paylarna saklama pay denmektedir. Kotpar anlamalarda bu saklama pay szlemede belirlenmekte ve devredilen her risk bu orana gre devredilmektedir. Eksedan Anlamas: Eksedan anlamalarda sigorta irketinin saklama payn belirleme hakk bulunmaktadr. Bu tip anlamalarda, sigorta irketleri hasar olasl az olan risklerde saklama payn fazla, hasar olasl yksek olan risklerde ise daha az tutmaktadr. 1.7.2. Blmeli Olmayan Reasrans Anlamas Bu tip reasrans anlamalarnda sigorta irketi meydana gelebilecek bir hasarn belirli oranda demesini stne almaktadr. Riskin meydana gelmesi sonucunda ortaya kan hasar miktar sigorta irketinin sorumlu olduu oran geiyorsa reasrans irketi devreye girmektedir. Blmeli olmayan reasrans anlamalarnda riskin ve primin paylam sz konusu deildir ve bu anlamalar iki eittir. Hasar Fazlas Reasrans Anlamas: Blmeli reasrans anlamalarndan tek fark sadece hasara zerine olan bir anlama olmasdr. Hasarn saklama payn getii kadar miktarn reasrans irketi demektedir.33

TSRSB, Reasrans, http://www.tsrsb.org.tr/tsrsb/Sigorta/Reas%C3%BCrans/, (25.04.2008).

29

Toplam Hasar Fazlas Reasrans Anlamas: Bu tip anlamalarda hasarlar tek tek ele alnmamakta ve cari yl boyunca meydana gelen hasarlar topluca deerlendirilmektedir. irketin cari yl boyunca demi olduu toplam hasar tazminat szlemede belirlenen oran ayorsa, bu oran aan miktar kadar reasrr sedan irkete deme yapmaktadr. 1.7.3. Koasrans Koasrans, reasranstan tamamen farkl bir uygulamadr. Koasrans, bir riske

birden fazla sigorta irketinin ortak ekilde teminat vermesidir. Her sigorta irketi katlm orannda mteriye kar sorumlu bulunmaktadr. Koasrans uygulamasnda irketler ilerinden birini lider seerek prim toplama, hasar demesi gibi sorumluluklar o irkete ykleyebilir ancak bu durum dier irketlerin sigortalya kar olan sorumluluunu ortadan kaldrmaz. Koasransn reasrans ile arasndaki en nemli fark, koasransta riskin birincil blm yaplrken, reasransta riskin ikincil blm yaplmaktadr. Riskin ikincil blm, yani reasrans, polie sahibine grnmeyen bir ilem iken poliede koasransn varln sigortal veya sigorta yaptran genelde aka bilmektedir34. 1.8. TRKYEDE VE DNYADA SGORTA SEKTRNN PRM RETM Sigorta irketleri elde ettikleri primlerle ilemlerini srdrmekte ve kr elde etmektedirler. Yllk prim retimleri sigorta irketleri iin olduka nemli bir gstergedir. Herhangi bir ylda yaplan prim retimini deerlendirmek iin iki yntem kullanlmaktadr. Bunlardan bir tanesi cari ylda yaplan retimi bir nceki

Turgut zkan, Sigortaclk Sektrnde Elementer Branlarda Her Ynyle Hasar, Hali niversitesi Yaynlar, stanbul 2002, s. 54.

34

30

yllarla karlatrmak iken dier yntem ise sigorta irketinin etkinlik gsterdii lkedeki sigorta sektrnn verilerini dnya genelindeki toplam sektr verileri ile karlatrmaktr. Bu almada, lkemizdeki sigorta sektrnn bulunduu noktay daha ak biimde analiz edebilmek iin, 2008 yl Trkiye sigortaclk sektr prim retim verileri dnya genelindeki veriler ile karlatrlarak deerlendirilecektir. 1.8.1. Prim retimlerine Ulusal Boyutta Bak lkemizde sigorta bilincinin tam olarak oturduunu syleyebilmek olanakl olmasa da sigortaclk sektrmzn hzl bir deiim ve geliim iinde olduu gz ard edilemeyecek bir gerektir. Sigorta irketlerinin etkin pazarlama teknikleri, sanayi ve ticarette yaanan gelimeler, meydana gelen felaketlerin sigorta bilincinin gelimesine katk salamas gibi nedenlerle lkemizdeki sigorta primi retimi her yl artmakta ve sigorta irketleri ortaya kan gereksinimleri karlayabilmek adna rnlerini srekli gncellemektedirler. Ayrca son zamanlarda sektre dev yabanc firmalarn girii de teknik kalite ve bilincin artmasna olumlu ynde katk salamaktadr. Aadaki tablolarda 2008 yl prim retimleri ile ilgili veriler bulunmaktadr.

31

Tablo 1: Hayat D Alanlarda Toplam Prim retimi (2008, TL)PAZAR PAYI(% ) 12,10 11,39 8,88 8,12 6,95 6,85 6,19 5,14 4,69 3,39 73,70 3,08 2,69 2,47 2,17 1,83 1,82 1,80 1,48 1,08 1,07 93,19 1,04 0,98 0,95 0,76 0,57 0,50 0,45 0,31 0,27 0,21 0,16 0,13 0,13 0,09 0,07 0,06 0,05 0,04 0,01 0,01 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 100,00

SIRA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

RKET ADI Axa Anadolu Allianz Ak Sigorta Gne Ergo svire Yap Kredi Baak Groupama Eureko T.Genel LK 10 RKET Fiba Ray Aviva Gven Aig Zurich Ankara HDI Genel Yaam Ik LK 20 RKET Birlik Acbadem Salk ve Hayat Generali Liberty SBN Axa Hayat Hur Demir Hayat Aig Hayat Ergo svire Emeklilik ve Hayat Coface AvivaSA Euro Deniz Emeklilik ve Hayat Gven Hayat Fortis Emeklilik ve Hayat Vakf Emeklilik Atradius New Life Yaam Dubai Group Sigorta Allianz Hayat ve Emeklilik Demir Anadolu Hayat Emeklilik Cardif Baak Groupama Emeklilik Finans Emeklilik ve Hayat Yap Kredi Emeklilik Civ Hayat Aegon Emeklilik ve Hayat Birlik Hayat Garanti Emeklilik SEKTR TOPLAMI

TOPLAM RETM(TL) 1.234.024.889 1.161.386.191 905.223.790 828.575.261 709.291.375 698.302.708 631.535.816 524.458.614 478.515.051 345.684.100 7.516.997.795 313.705.607 274.196.732 251.624.526 221.072.822 186.368.259 185.919.423 183.744.501 151.263.710 109.939.173 109.360.461 9.504.193.009 105.711.208 100.364.986 97.186.982 77.981.904 58.317.884 51.255.120 46.242.283 31.958.620 27.186.543 21.084.410 16.202.415 13.535.272 12.839.376 9.392.348 6.846.238 6.045.536 5.126.166 3.753.890 1.107.336 614.700 550.223 524.461 413.238 296.672 241.486 168.426 88.213 55.147 33.546 16.726 8.307 10.199.342.671

Kaynak: www.tsrsb.org.tr

32

Tablo 2: Hayat D Alanlarda retim Dalm (2008, TL)DALLAR YANGIN DASK NAKLYAT KAZA KMA MAL SORUMLULUK MHENDSLK TARIM SALIK HUKUKSAL KORUMA FERD KAZA KRED HAYAT DII TOPLAM PRM RETM (TL) 1.598.455.151 272.771.343 413.587.291 3.329.805.336 2.060.499.622 536.149.073 124.617.714 1.326.836.954 32.319.859 467.198.588 37.101.738 10.199.342.671 PAY(% ) 15,67 2,67 4,06 32,65 20,20 5,26 1,22 13,01 0,32 4,58 0,36 100,00

Kaynak: www.tsrsb.org.tr Tablo 3: Hayat Alannda Toplam Prim retimi (2008, TL)PAZAR PAYI(% ) 21,90 18,76 8,70 7,84 6,99 4,96 4,70 4,69 4,59 3,70 86,83 3,03 2,16 1,44 1,43 1,37 1,00 0,70 0,48 0,47 0,35 99,26 0,34 0,30 0,04 0,03 0,02 0,00 100,00

SIRA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

RKET ADI Anadolu Hayat Emeklilik Baak Groupama Emeklilik AvivaSA Garanti Emeklilik Yap Kredi Emeklilik Allianz Hayat ve Emeklilik Aig Hayat Birlik Hayat Axa Hayat Vakf Emeklilik LK 10 RKET Finans Emeklilik ve Hayat Deniz Emeklilik ve Hayat Fortis Emeklilik ve Hayat Gven Hayat Ergo svire Em. ve Hayat Genel Yaam Cardif Hayat Acbadem Salk ve Hayat Aegon Emeklilik ve Hayat Civ Hayat LK 20 RKET Demir Hayat New Life Yaam Ak Sigorta Rumeli Hayat Gne Generali SEKTR TOPLAMI

TOPLAM RETM(TL) 344.914.277 295.394.607 136.978.680 123.535.464 110.137.881 78.050.650 74.094.754 73.835.593 72.357.037 58.322.117 1.367.621.060 47.733.434 33.992.361 22.600.022 22.459.844 21.594.101 15.748.382 11.066.798 7.628.606 7.441.904 5.584.003 1.563.470.515 5.317.519 4.728.927 629.948 400.579 327.925 1.729 1.574.877.142

Kaynak: www.tsrsb.org.tr

33

Tablolar incelendiinde, 2008 yl verilerine gre: lkemizde retilen toplam sigorta primi 10.199.342.671 TL hayat d alanlarda, 1.574.877.143 TL hayat alannda olmak zere toplam 11.774.219.813 TL dir. Hayat alannda etkinlik gsteren kimi irketlerin hayat d prim retimi tablosunda da bulunmasnn nedeni salk polielerinin hayat d kapsamnda olmasna karn satlan rnlerin ilikisi nedeni ile hayat dalnda etkinlik gsteren irketlere de salk poliesi retiminde bulunma yetkisinin verilmi olmasdr. 2009 yl sonunda yaplan son dzenlemelere gre salk poliesi tanzim etme yetkisi tamamen elementer sigorta irketlerine devredilmitir. lkemizdeki sigorta primlerinin dalmna bakldnda % 86,62sinin hayat d alanlarda, % 13,38inin ise hayat alannda olduu grlmektedir. Bu rakamlar dnyada en nemli birikim arac olarak grlen, dnyadaki toplam prim retiminin yaklak % 60n oluturan hayat sigortalarnn lkemizde dnya standartlarnn ok altnda olduunu gstermektedir. lkemizde hayat alanndaki prim retiminin bu derece yetersiz olmasnnn ana nedenleri olarak toplum genelinde hayat sigortalar konusundaki bilinsizlik ve bireylerin ekonomik glerinin yetersizlii saylabilir. Hayat sigortas sektrnn elementer sigorta sektr kadar gelime gsterememi olmas ve elementer sigortalara gre ok daha az aracya sahip olmas bu konuda toplumsal bir bilin olumasn yavalatmtr. Ayrca bireylerin birikim amacyla gelirlerinden bir pay ayrabilmesi iin temel ihtiyalarn karlama giderlerinin zerinde bir gelir elde etmeleri gereklidir ancak lkemizdeki ekonomik koullar buna ok fazla olanak vermemektedir.

34

Hayat d alanda 3.329.805.336 TLlik prim retimiyle kaza sigortalar sektrde ba ekmektedir. Grld gibi kaza dalnda prim retimi hayat sektrnn iki katndan bile fazladr.

Kaza sigortalarn tek bana deerlendirmektense kaza sigortalar ve KMA mali sorumluluk sigortalarn bir arada deerlendirmek daha dorudur. Bunun nedeni motorlu tatlar iin her iki polienin birbirini tamamlar ekilde dzenlenmesidir. Kaza ve KMA Mali Sorumluluk sigortalarnn prim toplam hayat d retiminin % 52sini, Trkiyedeki toplam sigorta retiminin ise % 45ini oluturmaktadr. Aka grlmektedir ki lkemizdeki sigorta KMA Mali sektrnn en nemli retim kayna motorlu tatlardr.

Sorumluluk poliesinin her bir motorlu tat iin yaplmasnn devlet tarafndan zorunlu tutulmas, kredili motorlu tat almlarnda krediyi salayan bankann motorlu tata kaza sigortas yaplmasn kredinin koullarndan biri olarak sunmas bu dallardaki yksek prim retiminin en nemli nedenleri olarak gsterilebilir. Hayat d alanda sigorta retiminin nemli bir paynda zorunluluun retime etkisi gz ard edilemeyecek derecede fazladr. Sigorta irketleri asndan lkemizdeki retim dalm verimli bir dalm deildir. Prim retiminin en nemli ksmn oluturan kaza ve KMA Mali Sorumluluk polieleri en yksek dzeyde riskli polielerdir. retimin yaklak yarsn oluturan ksmn yksek riskli olmas sigorta irketlerinin finansal yapsna da zarar vermektedir. Sigorta bilinci topluma yayldka sigorta dallar aras retim dalm da dengelenecek ve sigorta irketleri daha salam finansal yaplara sahip olacaklardr. Hayat d dallarda en az prim reten dallardan birinin tarm sigortalar olduu grlmektedir. Sadece 124.617.714 TL prim retebilen bu sigorta dalnn, hayat d sigorta sektrndeki pay % 1,22dir. Bu rakam sigorta bilincinin kentlerden kylere doru inildike olduka azaldnn arpc bir gstergesidir. Zirai sigortalardaki devlet destei ve Trkiyenin bir tarm

35

lkesi olmas bile sektrn bu alanda geliim gstermesine yeterli katky salayamamtr ve potansiyel pazarn ok kk bir ksm sektre kazandrlmtr. Yaplmas zorunlu olan DASK sigortasna bakldnda 272.771.343 TLlik prim retimiyle hayat d retiminin % 2,67sini oluturduu grlmektedir. HDI Sigorta A.nin 21 ilde, 2 bin 604 ara srcsnn katlmyla yapt 21.10.2007 tarihinde sonular aklanm olan bir ankette DASK hi duymadm. diyen katlmclarn orannn % 44.2 olduu gerei gz nne alnrsa DASK sigortalarndaki bu dk prim retimi ok da yadrganmayacaktr. lkemizde yaanan byk deprem felaketlerine karn DASK poliesi satn alma oran yalnzca % 32.6dr.

Sigorta sektr Trkiyede her yl bymeye devam etmektedir ve 2008 yl sonunda sektrde prim baznda % 6,24lk bir byme meydana gelmitir. Bu oran hayat d alanda % 6,24iken hayat alannda % 18,29dir.

Sektre bakld zaman hayat d alanda sektrn % 73,70inin, hayat alannda ise % 86,84nn ilk 10 irket arasnda paylald grlmektedir. Sektrdeki pastann byk bir ksmn ilk 10 irketin blmesi, bu durum deimez ise, faal irket saysnn azalmasn ve irket evliliklerini kanlmaz duruma getirecektir. Byk bir ksmn riskli bir portfyn oluturduu bu sektrde pastadan yeterli pay alamayan irketlerin ilemlerine devam etmeleri uzun vadede olanakl olmayacaktr. 1.8.2. Dnya Genelinde Prim retimleri Dnya genelindeki sigorta prim retimlerine bakldnda lkemizin bu

sektrde orta sralarda yer ald grlmektedir. Dnyann en byk reasrans irketlerinden olan Swiss Re Economic Research & Consulting, her yl Sigma ad verilen ve sigorta sektrnn dnya genelindeki verilerini kapsayan bir rapor

36

yaymlamaktadr. Aada 2008 yl Sigma raporunda yer alan, dnya sigorta sektrnde lkemizin yerini anlamada yardmc olabilecek bir takm bilgiler maddeler halinde zetlenmitir: 2006 ylnda dnya genelinde yaplan toplam prim retimi 4.269.737.000.000 $dr. Bu retimin 1.514.094.000.000 $ hayat d alanda gerekleirken, 2.490.421.000.000 $ hayat alannda gereklemitir. lkemizde; hayat d % 87, hayat % 13 eklinde olan prim retim dalm, dnya genelinde hayat d % 42, hayat % 58 eklindedir. Dnya prim retiminde 88 lke arasnda ilk sray alan lkeler % 29.06lk pay ile Amerika Birleik Devletleri, % 11.08lik pay ile Japonya ve % 10.54lk pay ile ngilteredir. Trkiye ise % 0.21lik pay ile 36. srada yer almaktadr. lkemiz hayat d dallarda 27. srada, hayat dalnda ise 44. srada bulunmaktadr. Kii bana den sigorta primi asndan ele alndnda ise dnyada ilk e giren lkeler srasyla ngiltere, Hollanda ve sviredir. Prim retiminde birinci olan Amerika kii bana den sigorta primi asndan deerlendirme yapldnda 9. sraya, prim retiminde 2. srada olan Japonya ise 13. sraya dmektedir. Trkiye ise 36. sradan 65. sraya gerilemektedir. Avrupa lkeleri arasndaki sralamada Trkiyenin altnda kalan tek lke Ukraynadr. Bir baka deyile, Trkiye kii bana den sigorta priminde 35 Avrupa lkesi arasnda sondan 2. srada yer almaktadr. Sigorta sektr asndan en nemli verilerden bir tanesi de retilen toplam sigorta priminin GSYHya orandr. Bu veriye gre dnyada ilk sray Tayvan (% 16.2), ngiltere (% 15.7) ve Gney Afrika (% 15.3) almaktadr. Avrupa ortalamas % 7.5, dnya ortalamas ise % 5.8dir. lkemizde ise bu oran Avrupa ve dnya standartlarndan ok altndadr ve % 1.2dr. Trkiye Avrupa lkeleri arasnda bu oranda sadece Liechtenstein geerek sondan

37

ikinci srada yer almaktadr. Dnya sralamasnda ise 76. srada bulunmaktadr35. Sigorta sektr , lkelerin gelimilik dzeyinin gstergelerinden biridir. Bir lkede sigorta sektr ne kadar gelimi, sigortal says ve kii bana den sigorta primi ne kadar yksek ise, bu lkenin o kadar gelimi olduunu gstermektedir36. Bu anlay dorultusunda Sigma Raporu incelendiinde veriler lkemiz adna olumlu deildir. Prim retiminde 36. srada olan lkemiz kii bana den sigorta priminde 65. srada yer almaktadr. Bu durum gstermektedir ki sigorta bilinci toplumumuzun geneline yaylamamtr. lkemizde sigorta konusunda toplum yeterli derecede bilgilendirilmemekte ve eitilmemektedir. zellikle kentlerden kylere doru inildike sigortaya olan talep nemli derecede azalmaktadr. Bu durumda sigorta toplumun bir kesimi iin hayatn nemli bir paras iken, dier bir kesimi iin ise ok yabanc bir kavram durumundadr. Bunu ortadan kaldrabilmek iin sigorta bilinci mutlaka toplum geneline yaylmal, sigortann salad yarar ve dsallklar bireylere etkin bir biimde aktarlmaldr. Dier bir yandan, insanlar temel gereksinimlerini karladktan sonra sigorta iin bir fon ayrabilmekte, ancak belirli birikimler sonucunda sigorta edilebilecek karlara sahip olabilmektedir. lkemizin dnya kii bana den sigorta priminde keskin bir d gstermesi lkemizdeki gelir dalm eitsizliinin de bir yansmas olarak kabul edilebilir. Raporda dikkat eken en nemli nokta dnya genelinde prim retiminin yaklak % 60n oluturan hayat sigortalarnn lkemizde sadece % 13 dzeyinde olmasdr. Prim retiminin bu dalm finansal piyasalar iin olumlu bir dalm deildir. Hayat sigortalarndan salanan fonlar uzun vadeli deerlendirildii iin okSwiss Re Economic Research & Consulting, Sigma Insurance Research, http://www.swissre.com /pws/research% 20publications/sigma% 20ins.% 20research/sigma% 20insurance% 20research.html, (30.03.2009). 36 Dr. G. ebnem Uralcan, Sigortaclk Uygulamalar, T.C Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir 2005, s. 1.35

38

daha etkin bir finansman kayna olmaktadrlar. Hayat sigortas prim retiminin lkemizde dnya geneline gre ok geride olmas sigorta sektrnn fon ve kaynak salama ilevini verimli bir biimde yerine getirmesini engellemektedir.

39

KNC BLM ELEMENTER SGORTA RKETLERNCE DZENLENEN FNANSAL TABLOLAR VE KULLANILAN BALICA FNANSAL ANALZ TEKNKLER 2.1. ELEMENTER SGORTA RKETLERNCE DZENLENEN FNANSAL TABLOLAR Sigortallar, yatrmclar ve alacakllar, devlet, ksacas herhangi tzel veya zel bir kii kendi karlar dorultusunda sigorta irketlerinin finansal durumu hakknda bilgi sahibi olmak isteyebilir. Bir sigorta irketinin teknik krll ve finansal durumuna ilikin olarak bilgi alnabilecek kaynak, genellikle yllk olarak yaymlanan finansal tablolardr37. Bilgi sahibi olmak isteyen kii veya kurumlar bu finansal tablolar sayesinde aydnlanma ve analiz yapma olana elde etmektedirler. 14 Temmuz 2007 tarihinde yaymlanan ve 1 Ocak 2008 tarihinde yrrle giren Sigorta ve Reasrans irketleri ile Emeklilik irketlerinin Finansal Raporlamalar Hakknda Ynetmelik de sigorta irketlerinin dzenlemek zorunda olduklar finansal tablolar belirtilmitir. Bu ynetmelie gre sigorta irketleri bilano, gelir tablosu, zsermaye deiim tablosu, nakit ak tablosu ve kr datm tablosu dzenlemek zorundalardr38. 2002 ylnda Avrupa Birlii tarafndan halka ak tm irketlerin 2005 yl finansal tablolarnda Uluslar aras Finansal Raporlama Standartlarna (UFRS) uymasn gerektiren bir dzenlemenin kabul edilmesi sonucunda zellikle Avrupada bulunan lkelerde finansal adan yeni bir dnem balamtr. UFRS, dnya genelinde muhasebe standartlarn birbirine yaklatrarak, iletmelerin finansal durumlarna ilikin bilgileri uygun, gvenilir, karlatrlabilir ve anlalabilir

Ahmet Gen, Sigorta irketlerinin Mali Analizi, Erken Uyar Sistemi ve Derecelendirme, Sigorta Aratrma ve nceleme Yaynlar, Ankara 2006, s. 40. 38 Sigorta ve Reasrans irketleri ile Emeklilik irketlerinin Finansal Raporlamalar Hakknda Ynetmelik, s. 1.

37

40

duruma getirmeyi amalamaktadr. Trkiye gibi Avrupa Birliine yelik srecinde olan bir lke de bu deiime kaytsz kalmam ve sigorta irketlerine finansal tablolarn UFRSye uyumlu bir ekilde hazrlama zorunluluu getirilmitir. UFRSye uyum sreci sigorta sektrne finansal adan nemli yenilikler katm ve daha nce yaanan bir takm skntlar ortadan kaldrmtr. Bu ynetmelikten nce halka ak sigorta irketleri biri Sigorta Murakebe Kanunu, biri Sermaye Piyasas Kanunlar hkmlerine uygun olmak zere iki adet bilano ve gelir tablosu hazrlamak zorunda kalrken, bu ynetmelikten sonra tm sigorta irketleri, halka ak olsun veya olmasn, finansal tablolarn, Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulunun finansal tablolarn hazrlanma ve sunulma esaslarna ilikin mevzuat hkmleri erevesinde hazrlamaya balamtr. Bylece iki ayr mevzuata gre ayr ayr bilano ve gelir tablosu hazrlama zorunluluu ortadan kalkm, tm irketler ayn dzende ve tek olarak finansal tablolarn hazrlamaya balamtr. 2.2. SGORTA RKETLERNDE BLANO Bilano, bir iletmenin belirli bir dnem sonundaki varlklarn, borlarn ve zkaynaklarn gsteren bir resimdir39. letmelerin bilanolarnda bir aktif, bir pasif ksm bulunmaktadr. Pasif ksm iletmenin kaynaklarn nereden saladn gsterirken, aktif ksm ise bu kaynaklarn ne ekilde kullanldn gstermektedir. Bir baka tanma gre ise bilano; iletmenin faaliyete balad an veya faaliyet devresi sonucundaki ekonomik varlklarn kaynaklarn ve bu kaynaklardan elde edilmi varlklarn aktarld kymetleri belirten iki tarafl bir cetveldir40. Sigorta ve Reasrans irketleri ile Emeklilik irketlerinin Finansal Raporlamalar Hakknda Ynetmelik tanmlanm ve zellikleri belirtilmitir: madde 6da bilano aadaki gibi

39 40

Mehmet zkan, Sigorta lemleri ve Muhasebesi, Bilim Teknik Yaynevi, stanbul 1998, s. 499. Sabahattin Ylmaz, Bilano Analizleri, Baylan Matbaas, Ankara 1973, s. 2.

41

Bilano, irketlerin belirli bir tarihteki ekonomik ve finansal durumunu yanstan, varlklarn, borlarn ve zsermayelerini, aktif ve pasif hesaplar eklinde geree uygun ve doru bir biimde gsteren tablodur. Bilanonun aktif blm paraya dnm abukluuna, pasif blm ise deme abukluuna gre dzenlenir.

Bilano net deer esasna gre hazrlanr. Bu nedenle, irketin aktif ve pasif yapsn dzenleyici nitelikteki hesaplar ilgili bulunduklar kalemlerin altnda birer indirim kalemi olarak gsterilir. Bilanonun aktif ve pasif yapsn yanstan hesaplar kendi aralarnda mahsup edilemez. Bor bakiyesi veren hesaplarn bilanonun aktif blmnde, alacak bakiyesi veren hesaplarn pasif blmnde yer almas salanr.

Varlklar, gelecekteki ekonomik yararlarnn kullanma hakknn irkete ait olmas ve gvenilir bir ekilde llebilen deer veya maliyetinin bulunmas durumunda bilanoda gsterilir. Tutarlar kesin olarak saptanamayan alacaklar iin herhangi bir tahakkuk ilemi yaplamaz. Bu tr alacaklar aktif kalemlere ilikin aklama ve dipnotlarda gsterilir.

Ykmllkler, ekonomik yararlar ieren kaynaklarn irket dna kmasna yol aacak bir edime sahip olunmas ve bu edimin yerine getirilmesi iin gerekli tutarn gvenilir bir ekilde llebilmesi durumunda bilanoda gsterilir.

Tutar kesin olarak saptanamayanlar veya anlamazla konu olanlar da dahil olmak zere, irketin bilinen ve tutar uygun olarak tahmin edilebilen btn yabanc kaynaklar tespit ve kayt edilerek bilanoda gsterilmelidir. Elementer sigorta irketlerince kullanlmakta olan Ayrntl Solo Bilano

rnei eklerde yer almaktadr.

42

2.2.1. Bilano Hesap Gruplar Sigorta irketlerince dzenlenen bilanolar Varlklar, Ykmllkler ve zkaynaklar olmak zere ana grup ve bu gruplarn kapsad alt hesap gruplarndan olumaktadr. 2.2.1.1. Varlklar Varlklar grubu kendi arasnda ikiye ayrlmaktadr; I. Cari Varlklar: Cari varlklar, varlklar hesabnn birinci blmn oluturup elde veya bankada tutulan varlklar ile cari dnem iinde nakde evrilmesi veya tketilmesi beklenen varlklar kapsamaktadr. Cari varlklar toplam; nakit ve nakit benzeri varlklar, finansal varlklar ile riski sigortallara ait finansal yatrmlar, esas faaliyetlerden alacaklar, ilikili taraflardan alacaklar, dier alacaklar, gelecek aylara ait giderler ve gider tahakkuklar ile dier cari varlklardan olumaktadr. A. Nakit ve Nakit Benzeri Varlklar: Elde veya bankada bulunup, istenildii zaman deer kaybna uramadan nakde evrilebilen varlklarn takip edildii hesaptr. B. Finansal Varlklar ile Riski Sigortallara Ait Yatrmlar: Bu grup faiz geliri veya kr pay salamak veya fiyat deiimlerinden yararlanarak kr elde etmek amac ile geici bir sre elde tutulmak zere alnan hisse senedi ve dier deiken getirili finansal varlklar, hazine bonolar, devlet tahvilleri, zel sektr bonolar, dier sabit getirili menkul kymetler, yatrm fonu katlma belgeleri, repo ilemlerine konu finansal varlklar, krediler, irket hissesi ile bu hesaplar iin gerekli deerleme hesaplar ile karlk hesaplarnn izlenmesi amacyla kullanlr.41 Riski sigortallara ait yatrmlar ise hayat poliesinin kapsam ile ilgili olarak sigortallar adna alnm ve

41

Mahmut Yardmcolu, Sigortaclk Hesap Plan ve Muhasebe Sistemi, Tablet Yaynlar, Konya 2007, s. 149.

43

riski sigortalda bulunan finansal varlklardr, elementer sigorta irketlerince takip edilen bir hesap kalemi deildir. C. Esas Faaliyetlerden Alacaklar: Bu grupta sigorta irketlerinin bulunduu faaliyetler sonucunda bir yl iinde toplanmas planlanan alacaklar yer almaktadr. D. likili Taraflardan Alacaklar: Esas faaliyetler dnda yaplan ilemler sonucunda irketin iliki iinde olduu kii veya kurumlarda ortaya kan ve bir yl ierisinde toplanmas planlanan alacaklar bu grupta gsterilmektedir. E. Dier Alacaklar: Esas Faaliyetlerden Alacaklar ve likili Taraflardan Alacaklar grubunda yer almayan alacaklar bu gruba dahil edilmektedir. irketin bu iki grup dndaki alacaklarn gsteren hesap grubudur. F. Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar: Bu kalemde cari dnemde ortaya km ancak gelecek aylara ait olan giderler ile cari dneme ait olan ancak kesin bor kayd takip eden dnemde yaplacak alacaklar takip edilmektedir. G. Dier Cari Varlklar: Bu gruba, yukarda bahsedilen gruplarda kendine ait bir hesap kalemi bulunmayan cari varlklar girmektedir. II. Cari Olmayan Varlklar: Bu hesap snf cari yl ierisinde nakde evrilmesi veya tketilmesi ngrlmeyen varlklarn takip edildii yerdir. Cari olmayan varlklar snfna esas faaliyetlerden alacaklar, ilikili taraflardan alacaklar, dier alacaklar, finansal varlklar, maddi varlklar, maddi olmayan varlklar, gelecek yllara ait giderler ve gelir tahakkuklar ve dier cari olmayan varlklar girmektedir. A. Esas Faaliyetlerden Alacaklar: Sigorta irketinin bulunmu olduu faaliyetler sonucunda ortaya kan ancak bir yl ierisinde toplanmas ngrlmeyen alacaklar bu balk altnd