SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA ...hastane.sdu.edu.tr/SDU_Files/Dosyalar/d77047ca-744c-484e-b087-0e3eb... · Bu rehberde Süleyman Demirel Üniversitesi

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

ARAŞTIRMA VE UYGULAMA HASTANESİ

BİYOKİMYA LABORATUVARI

TEST REHBERİ

KOD BİY.RH.01 YAY.TAR. 15.02.2012 REV.TAR. REV.NO

00

SAYFA SAYISI

95

ĠÇĠNDEKĠLER 1.ÖRNEKLERĠN ÇALIġILMA ZAMANI – ÖRNEK TÜRÜ _______________________________________________ 5 1.1.ACĠL BĠYOKĠMYA LABORATUVARI ÇALIġILAN TEST LĠSTESĠ ____________________________________ 5 1.2.ÇALIġILAN TEST PARAMETRELERĠ ________________________________________________________ 6 1.2.1.ADRENOKORTĠKOTROPĠK HORMON ___________________________________________________ 6

1.2.2.ALANĠN AMĠNOTRANSFERAZ _________________________________________________________ 6 1.2.3. ALBUMĠN ________________________________________________________________________ 7 1.2.4. ALFA FETOPROTEĠN _______________________________________________________________ 7 1.2.5. ALKALEN FOSFATAZ ______________________________________________________________ 7 1.2.6. ALKALEN FOSFATAZ( ısıya dayanıklı 56°C ) _____________________________________________ 8 1.2.7 AMĠLAZ __________________________________________________________________________ 8 1.2.8.AMĠNOASĠT KROMOTOGRAFĠSĠ _______________________________________________________ 9 1.2.9.ANTĠ TĠROGLOBULĠN _______________________________________________________________ 9 1.2.10.ANTĠ TPO _______________________________________________________________________ 9 1.2.11.ASPARTAT AMĠNOTRANSFERAZ _____________________________________________________ 9 1.2.13. BENCE- JONES PROTEĠNĠ _________________________________________________________ 10 1.2.14.BAKIR (KAN) ____________________________________________________________________ 10 1.2.15.BAKIR ( ĠDRAR ) _________________________________________________________________ 10 1.2.16. BETA -HCG ____________________________________________________________________ 11 1.2.17.BETA -2 MĠKROGLOBULĠN(SERUM) __________________________________________________ 11 1.2.18. BĠLĠRUBĠN (DĠREKT) _____________________________________________________________ 11 1.2.19. BĠLĠRUBĠN (TOTAL) ______________________________________________________________ 11 1.2.21. CA 125 ________________________________________________________________________ 12 1.2.22. CA -15-3 _______________________________________________________________________ 12 1.2.23. CA -19-9 _______________________________________________________________________ 12 1.2.24. CEA __________________________________________________________________________ 13 1.2.25 CA 72-4 ________________________________________________________________________ 13




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

1.2.26 ÇĠNKO (KAN) ___________________________________________________________________ 13 1.2.27. DEMĠR (FE) ____________________________________________________________________ 14 1.2.28. TOTAL DEMĠR BAĞLAMA KAPASĠTESĠ(TIBC) __________________________________________ 14 1.2.29. DEHĠDROEPĠANDROSTERON SÜLFAT (DHEA-SO4) _____________________________________ 14 1.2.30. ESTRADĠOL(E2) _________________________________________________________________ 15 1.2.31. ESTRĠOL(E3) ___________________________________________________________________ 15 1.2.33. FENĠTOĠN ______________________________________________________________________ 16 1.2.34. FENOBARBĠTAL ________________________________________________________________ 16 1.2.35. FERRĠTĠN ______________________________________________________________________ 16 1.2.36 FOLĠK ASĠT _____________________________________________________________________ 17 1.2.37. FOLĠKÜL STĠMÜLAN HORMON (FSH) _________________________________________________ 17 1.2.38. FOSFOR _______________________________________________________________________ 18 1.2.39. GAĠTADA GĠZLĠ KAN _____________________________________________________________ 18 1.2.40.GAMA GLUTAMĠL TRANSFERAZ (GGT) _______________________________________________ 18 1.2.41.GLUKOZ _______________________________________________________________________ 19 1.2.42.GROWTH HORMON ______________________________________________________________ 19 1.2.43.HEMOGLOBĠN A 1C ______________________________________________________________ 20 1.2.44. HDL-KOLESTEROL ______________________________________________________________ 20 1.2.45. HOMOSĠSTEĠN __________________________________________________________________ 21 1.2.46. C-REAKTĠF PROTEĠN (HĠGH SENSĠTĠVE) ______________________________________________ 21 1.2.47. IGF-1 _________________________________________________________________________ 22 1.2.48. IGF-BP3 _______________________________________________________________________ 22 1.2.49. ĠDRAR TAHLĠLĠ(BKNZ. TAM ĠDRAR TAHLĠLĠ) ___________________________________________ 22 1.2.51. KALSĠYUM(KAN) ________________________________________________________________ 23 1.2.52. KALSĠYUM(ĠDRAR) _______________________________________________________________ 22 1.2.53. KAN GAZI _____________________________________________________________________ 23 1.2.54. KARBAMAZEPĠN _______________________________________________________________ 234




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

1.2.55. KLOR(CL) _____________________________________________________________________ 23 1.2.56. KLOR(BOS) ____________________________________________________________________ 24 1.2.57. KOLLOJEN ADP ________________________________________________________________ 24 1.2.58. KOLLAJEN EPĠNEFRĠN ___________________________________________________________ 24

3 1.2.59. KOLESTROL(TOTAL) _____________________________________________________________ 24 1.2.60. KOLĠNESTERAZ _________________________________________________________________ 25 1.2.61. KORTĠZOL _____________________________________________________________________ 25 1.2.62. KREATĠN KĠNAZ _________________________________________________________________ 25 1.2.63. KREATĠN KĠNAZ MB _____________________________________________________________ 26 1.2.64. KÜTLE CK-MB __________________________________________________________________ 26 1.2.65. KREATĠNĠN(KAN) ________________________________________________________________ 26 1.2.66. KREATĠNĠN (ĠDRAR) ______________________________________________________________ 27 1.2.67. LAKTAT _______________________________________________________________________ 27 1.2.68. LAKTAT DEHĠDROGENEZ(KAN) ____________________________________________________ 27 1.2.69. LAKTAT DEHĠDROGENEZ (bos,mayi) ________________________________________________ 28 1.2.70. LDL KOLESTEROL _______________________________________________________________ 28 1.2.71. LĠPAZ _________________________________________________________________________ 28 1:2.72. LĠTYUM _______________________________________________________________________ 30 1.2.73. LUTEĠNĠZAN HORMON (LH) _______________________________________________________ 30 1.2.74. MAGNEZYUM ___________________________________________________________________ 31 1.2.75. METANEFRĠNLER _______________________________________________________________ 31 1.2.76. MĠKROALBÜMĠN ________________________________________________________________ 30 1.2.77. MĠKROPROTEĠN (BOS) ____________________________________________________________ 30 1.2.78. MĠKROPROTEĠN (ĠDRAR) __________________________________________________________ 31 1.2.79. MYOGLOBĠN ___________________________________________________________________ 31 1.2.80. ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTĠ ___________________________________________________ 31




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

1.2.81. PAPP-A _______________________________________________________________________ 32 1.2.82. OSTEOKALSĠN __________________________________________________________________ 32 1.2.83. PARATĠROĠD HORMON(ĠNTAKT) ____________________________________________________ 32 1.2.84. POTASYUM(KAN) _______________________________________________________________ 33 1.2.85. POTASYUM(BOS) _______________________________________________________________ 33

1.2.86. POTASYUM(ĠDRAR) ______________________________________________________________ 33 1.2.87.PROGESTERON _________________________________________________________________ 33 1.2.88. PROLAKTĠN ____________________________________________________________________ 34 1.2.90. PROTEĠN ELEKTROFOREZĠ(SERUM,ĠDRAR) ___________________________________________ 35 1.2.91. SALĠSĠLAT _____________________________________________________________________ 35 1.2.92. SERBEST T3 ___________________________________________________________________ 36 1.2.93. SERBEST T4 ___________________________________________________________________ 36 1.2.94. SODYUM(KAN) __________________________________________________________________ 36 1.2.95. SOYDUM (BOS) _________________________________________________________________ 37 1.2.96. SODYUM(ĠDRAR) ________________________________________________________________ 37 1.2.97. TAM ĠDRAR TETKĠKĠ _____________________________________________________________ 37 1.2.98. TESTOSTERON ( TOTAL ) _________________________________________________________ 40 1.2.100.TĠROGLOBULĠN ________________________________________________________________ 41 1.2.101. TĠROĠD STĠMULATĠNG HORMON(TSH) _______________________________________________ 41 1.2.102. TĠROKSĠN BAĞLAYICI GLOBULĠN __________________________________________________ 41

1.2.103. TOTAL PROTEĠN (KAN) __________________________________________________________ 42 1.2.104. TOTAL PROTEĠN (BOS) __________________________________________________________ 42 1.2.105. TOTAL PROTEĠN (ĠDRAR) ________________________________________________________ 42 1.2.106. TRĠGLĠSERĠD __________________________________________________________________ 43 1.2.107. TROPONĠN I ___________________________________________________________________ 43 1.2.108. ÜÇLÜ TARAMA TESTĠ ___________________________________________________________ 43 1.2.109. ÜRE(KAN) ____________________________________________________________________ 42




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

1.2.110. ÜRE(ĠDRAR) ___________________________________________________________________ 43 1.2.111. ÜRĠK ASĠT ( KAN ) ______________________________________________________________ 43 1.2.112. ÜRĠK ASĠT(ĠDRAR) ______________________________________________________________ 43 1.2.113. VALPORĠK ASĠT ________________________________________________________________ 43 1.2.114. VANĠLMANDELĠK ASĠT ___________________________________________________________ 44 1.2.115. VĠTAMĠN B12 __________________________________________________________________ 44 1.2.116. VĠTAMĠN D (25-OH D VĠTAMĠNĠ) ____________________________________________________ 45 1.2.117. HEMATOLOJĠ LAB TESTLERĠ _____________________________________________________ 45 1.2.117.1. TAM KAN SAYIMI ____________________________________________________________________ 45 1.2.117.2.PERĠFERĠK YAYMA BOYAMA ___________________________________________________________

45 1.2.117.3. RETĠKÜLOSĠT BOYAMA _______________________________________________________________

45 1.2.117.4. ERĠTROSĠT SEDĠMENTASYON HIZI _______________________________________________________

46

4 1.2.117.5. KRĠYOGLOBULĠN ____________________________________________________________________ 46 1.2.117.6. OSMOTĠK FRAJĠLĠTE _________________________________________________________________ 46 1.2.117.7. GLUKOZ 6-FOSFAT DEHĠDROGENAZ ____________________________________________________

47 1.2.117.8. HEMOGLOBĠN A 1C __________________________________________________________________ 47 1.2.117.9. HEMOGLOBĠN ELEKTROFOREZĠ ________________________________________________________

47 1.2.117.10. PROTROMBĠN ZAMANI _______________________________________________________________

48 1.2.117.11. AKTĠVE PARSĠYEL TROMBOPLASTĠN ZAMANI ____________________________________________

50 1.2.117.12. FĠBRĠNOJEN _______________________________________________________________________ 50 1.2.117.13. D-DĠMER __________________________________________________________________________ 50 1.2.117.14. ANTĠ TROMBĠN III ___________________________________________________________________ 51 1.2.117.15. PROTEĠN C ________________________________________________________________________ 51 1.2.117.16. PROTEĠN S ________________________________________________________________________ 52 1.2.117.17. AKTĠVE PROTEĠN C REZĠSTANSI _______________________________________________________

52 1.2.117.18. KOLLOJEN ADP ___________________________________________________________________ 52 1.2.117.19. KOLLAJEN EPĠNEFRĠN ______________________________________________________________ 52 1.2.117.20. VON WĠLLEBRANT FAKTÖR (ANTĠJEN) __________________________________________________

53 1.2.117.21. VON WĠLLEBRANT FAKTÖR (AKTĠVĠTE) __________________________________________________

53 1.2.117.22. FAKTÖR VIII _______________________________________________________________________ 53

1.3. PANĠK DEĞER: ______________________________________________________________________ 52 1.4. REFERANS ARALıĞı: ____________________________________________________________________ 54 2. ÖRNEK ALIMI VE KURALLARI ______________________________________________________________ 54 2.1. KAN NUMUNELERĠNĠN ALıNMASı _____________________________________________________________ 54




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

2.1.1. Kan numunesi almada uyulması gereken önemli kurallar: __________________________________ 54 2.1.2. Kan numunesi almada uyulması gereken standart tedbirler: ________________________________ 54 2.1.3. Kan numunesi alınırken izlenecek yöntem: _____________________________________________ 54 2.1.4. Kan numunesi alırken kullanılacak tüplerin sırası: ________________________________________ 55 2.1.5. Kan numunesi alınmaması gereken yerler: _____________________________________________ 55

2.2. Uygun örnek tüpünün kullanılması: ____________________________________________________ 55 2.2.1 Kan Alma Tüplerinin Özellikleri _______________________________________________________ 56 2.2.1.1.Serum _______________________________________________________________________________ 56 2.2.1.2. EDTA’lı Tam Kan ______________________________________________________________________ 56 2.2.1.3.Sitratlı Tam Kan _______________________________________________________________________ 57

2.3. ĠDRAR NUMUNELERĠNĠN KABULÜ: ____________________________________________________________ 57 2.3.1 Tam Ġdrar Tahlili Ġçin Örnek Alımı: _____________________________________________________ 57 2.3.2. 24 Saatlik Ġdrara toplama Tekniği: ____________________________________________________ 58 2.3.3. Çocuklarda (0-3 yaş) idrar toplanması: ________________________________________________ 58 2.3.4. 24 saatlik idrarda VMA, HVA, 5-HIAA, katekolaminler ve metanefrinler çalışılacaksa: _____________ 60 2.4. OSTPRSNDĠAL GLUKOZ: __________________________________________________________________ 59 2.4.1.Oral Glukoz tolerans Testinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: ____________________________ 59 2.4.2.Gebelerdde Oral Glukoz tolarans Testi: ________________________________________________ 59 3.ÖRNEK KABUL VE RED KRĠTERLERĠ _________________________________________________________ 59 4. ÖRNEKLERĠN UYGUN ġEKĠLDE ALINMASI VE TRANSFERĠ ________________________________________ 60 4.2. ACĠL SERVĠS VE KLĠNĠKLERDE TETKĠK GĠRĠġLERĠ, NUMUNE ALıNMASı VE TRANSFERĠ; __________________________ 61 4.3 ANALĠZ ÖNCESĠ SAKLAMA KOġULLARı: _________________________________________________________ 62 4.4 ÖRNEK ALıNMASı SÜRECĠNDE ETKĠ EDEN FAKTÖRLER: ______________________________________________ 63 4.4.1.Ġstek Formunun Düzenlenmesi; ______________________________________________________ 63 4.4.2.Açlık süresi: _____________________________________________________________________ 63 4.4.3.Örnek alma zamanı: _______________________________________________________________ 63 4.4.4.Postür: _________________________________________________________________________ 64 4.4.5.Tıbbi durumun etkisi: ______________________________________________________________ 64




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

4.4.6. Sıvı infüzyonunun etkisi: ___________________________________________________________ 64 4.4.7.Turnike uygulama süresi: ___________________________________________________________ 64 4.5. NUMUNELERĠN LABORATUVARA KABULÜ VE AYRıġTıRıLMASı _________________________________________ 65 5. ÖRNEKLERĠN ETĠKETLENMESĠ: _____________________________________________________________ 65 6. SONUÇ GÖNDERME : _____________________________________________________________________ 66 6.1. LABORATUVAR TETKĠKLERĠ SONUÇ TESLĠM SÜRELERĠ

______________________________________________ 66 6.1.7. Çalışılmış-Onaylanmış örnek numunelerin laboratuvarda saklama süreleri: ____________________ 66

5 GĠRĠġ Laboratuvarlar tüm biyolojik örneklerin laboratuvar tetkiklerinin yapılmasını ve raporlanmasını sa�layan birimlerdir. Günümüzde laboratuvar çalı�malarındaki hedef, tetkik isteklerinin yapılmasından sonuçların ilgili yerlere ula�masına kadar geçen süreyi kısaltmak ve en do�ru sonucu tetkiki isteyen hekime iletmektir. Bu sürenin önemli bir bölümü (%55-60) preanalitik evredir. Hastane Otomasyon Sistemlerinin (HBYS/HOS) geli�tirilmesiyle bu süreler ideal zamanlara yakla�mı�tır. Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde ya�anan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar i�leyi�inin hasta ve hastane çalı�anları tarafından yeterince bilinmemesi ve ileti�im eksikli�inden kaynaklanmaktadır. Tetkik sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, tetkik öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlı� tüp/örnek kabı seçimi, yetersiz veya fazla örnek alınması, eksik tetkik giri�i yapılması en çok kar�ıla�ılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları azaltmak hem de laboratuvar i�leyi�ini ba�ta klinik hekimleri olmak üzere di�er hastane çalı�anlarıyla payla�mak amacıyla laboratuvar tetkik rehberi hazırlanmı�tır. Bu rehberde Süleyman Demirel Üniversitesi Ara�tırma Uyg. Hastanesi Biyokimya Laboratuvarının i�leyi�i, tetkik profili tetkik giri�inden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (HBYS), laboratuvarın analitik kalite çalı�maları, tetkiklerin çalı�ma yöntemleri, çalı�ma zamanları, ön hazırlık i�lemi gerektiren testlere ait bilgi, tetkike göre numune türü/numune kabı seçimi, numunelerin uygun �ekilde alını�ı, transfer �artları, örneklerin uygun �ekilde etiketlenmesi ve numunelerin kabul/red kriteri, sonuçların raporlanma zamanları, normal de�erleri, panik de�erleri ve kısaca tetkiklerin klinik yararları hakkında bilgilere yer verilmi�tir. 1.ÖRNEKLERĠN ÇALIġILMA ZAMANI – ÖRNEK TÜRÜ

1.1.ACĠL BĠYOKĠMYA LABORATUVARI ÇALIġILAN TEST LĠSTESĠ BĠYOKĠMYA




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

GLUKOZ ALBUMİN

BOS GLUKOZ

ÜRE KREATİN KİNAZ (CK)

BOS POTASYUM

KREAT�N�N CK-MB

BOS PROTE�N

AST SODYUM BOS ALBUM�N

ALT KALS�YUM BOS KLOR

ALP POTASYUM BOS SODYUM

TOTAL B�L�RUB�N KLOR BOS LDH

D�REK B�L�RUB�N FOSFOR MAGNEZYUM

KOL�NESTERAZ AM�LAZ SAL�S�LAT

TOTAL PROTE�N L�PAZ HEMOGRAM PERĠFERĠK YAYMA KARDĠYAK TESTLER

CK-MB KÜTLE MYOGLOB�N TROPON�N T KOAGÜLASYON TESTLERĠ

PT APTT D-D�MER

F�BR�NOJEN 6 KAN GAZI TAM ĠDRAR TETKĠKĠ GAĠTADA GĠZLĠ KAN ĠLAÇ DÜZEYLERĠ

D�GOKS�N HORMON

ß-HCG Listede yer almayan ancak çalışılması gerekli görülen paramatreler için laboratuvar ile görüşülmesi gerekmektedir. Acilden yapılan istemlerin çalışma süresi rutinden farklı olup çalışılan test parametrelerinde süreler belirtilmiştir. 1.2.ÇALIġILAN TEST PARAMETRELERĠ 1.2.1.ADRENOKORTĠKOTROPĠK HORMON EĢ Anlamlı : ACTH, Kortikotropin Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent / Immunometric assay(ECL�A) Numune Türü : EDTA‟lı plazma




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Miktarı : 3 mL ÇalıĢma Zamanı : Her gün Numune Kabı : Mor Kapaklı Tüp (So�uk zincir) Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A�ırı hemoliz, lipemi, heparinli örnek Referans Aralığı : 0-46 pg/ml Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir. Yorum: Pitüiter bez fonksiyonunu gösterir. Hiperkortikolizm(cushing sendromu, ektopik ACTH sendromu ve ektopik CRH salınımı) hipokortizolizm (Addison hastalı�ı, sekonder adrenal yetmezlik,hipotalamik yetmezlik),konjenital adrenal hiperplazi ve adrenal krsinomların ayırıcı tanısında kullanılır. 1.2.2.ALANĠN AMĠNOTRANSFERAZ EĢ Anlamlı : ALT, serum glutamik pirüvat transaminaz(SGPT) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-45 IU/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Arttığı durumlar: Hepatotoksik ilaçlar ve kolestazise sebep olan ilaçlar; bromokriptin, kaptopril, sefalosporin, siklosporin, klindamisin, ethambutol, nifedipin, linkomisin, trimetoprim, salisilatlar, tetrasiklinler. Karaci�er hastalıkları: Hepatit ,siroz , karaci�er tümörü ve metastazı, reye sendromu, karaci�er ya�lanması.

7 Azaldığı durumlar: Pridoksal fosfat eksikli�i, azotemi, malnutrisyon, ilerlemi� kronik böbrek hastalı�ı, diyaliz, kronik alkolik karaci�er hastalı�ı. Diğerleri: Alkolizm, enfeksiyoz mononükleoz, miyokardit, pankreatit, miyokard enfarktüsü, kas distrofisi, preeklampsi, hemolitik hastalıklar. Renal ve pulmoner enfarktus, dehidratasyon, dermatomiyozit ve polimiyozit. 1.2.3. ALBUMĠN Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 2.8-5.4 g/dl




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Acil sonuç süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Arttığı durumlar: Dehidratasyon ve ampisilin kullanımı Azaldığı durumlar: IV sıvı tedavisi, siroz ve di�er karaci�er hastalıkları, alkolizm, gebelik, nefrotik sendrom, malabsorbsiyon, malnutrisyon, neoplazi, protein kaybettirici enteropatiler (Crohn hastalı�ı, ülseratif kolit), hipertiroidizm, yanıklar, uzamı� immobilizasyon, kalp yetmezli�i ve di�er kronik hastalıklar. Albumin, prealbumin ve transferrin ile birlikte negatif akut faz reaktanı olarak kabul edilir. Akut enflamatuvar olaylarda serum albumin düzeyi dü�er. 1.2.4. ALFA FETOPROTEĠN EĢ Anlamlı : �-fetoprotein, AFP Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 0.5-5.5 IU/ml Yorum: AFP, 70.000 Da molekül a�ırlı�ında, albumine benzeyen yolk kesesi, non-diferansiye karaci�er hücreleri ve fetal gastrointestinal traktüsde sentezlenen bir glikoproteindir. Primer hepatosellüler karsinomalı hastaların yakla�ık % 70-95'inde AFP seviyeleri yüksektir. Nonseminomatöz germ hücreli tümörlerde evre ilerledikçe, kanda AFP seviyeleri de yükselir. AFP konsantrasyonu ile tümör büyüklü�ü, tümör geni�li�i veya malignitenin evre ve derecesi arasında korelasyon yoktur. Çok yüksek AFP seviyeleri genellikle primer karaci�er hücre karsinomalarını destekler. Gastrointestinal sistem kanserleri ile karaci�er metastazı olsun ya da olmasın di�er sistem malignitelerinde kan seviyeleri artabilir. Ayrıca akut viral hepatit, hepatit B ta�ıyıcılı�ı ve alkole ba�lı siroz gibi benign durumlarda da AFP düzeyleri yükselebilir. AFP ölçümleri, toplumun kanser taramalarında tavsiye edilmez. Gebeli�in 30. haftasında maternal kandaki AFP maksimum seviyeye ula�ır; sonra dü�meye ba�lar. Maternal serum veya amniotik sıvıda yüksek AFP saptanması; spina bifida, anensefali, özefagus atrezisi veya çoklu gebeli�i destekler. Maternal serumdaki AFP düzeyleri; hCG ve serbest östriol ile kombine edildi�inde Down sendromu, trizomi 18 ve nöral tüp defektlerine ait risklerin hesaplanmasında kullanılır. Down sendromu, molar gebelik, spontan abortus, trizomi 18 ve toksemide serumdaki AFP düzeyleri dü�üktür. 1.2.5. ALKALEN FOSFATAZ




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

EĢ Anlamlı : ALP Metod : Spektrofotometrik Numune türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 0-270 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır.

8 Yorum: Arttığı durumlar:Kemik kırıklarının iyile�mesi ve gebeli�in 3. trimestrisinde geçici yükselmeler görülür. Artmı� kemik formasyonu: Primer ve sekonder hiperparatiroidizm, jüvenil rickets, osteomalazi Kemik hastalıkları: Metastatik karsinoma, osteojenik sarkoma, myeloma, Paget hastalı�ı, üremik osteodistrofi Karaci�er hastalıkları: Safra tıkanıklı�ı, siroz (özellikle primer biliyer siroz), primer hepatosellüler karsinoma Diğerleri: Ülseratif kolit, pankreatit, intraabdominal bakteriyel infeksiyon, hipertiroidizm, akromegali Azaldı�ı durumlar: Hipotiroidizm, malnütrisyon, pernisiyöz anemi, herediter hipofosfatemi, D hipervitaminozu. 1.2.6. ALKALEN FOSFATAZ( ısıya dayanıklı 56°C ) EĢ Anlamlı : ALP Metod : Spektrofotometrik Numune türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Yorum: ALP yüksekli�i kemik kaynaklı patoloji olup olmadı�ını anlamak amacıyla kullanılan bir parametredir. 56°C ısı ile muamele edildi�inde kemik kaynaklı ALP nin % 90- 100 ünün inaktive oldu�u kabul edilir. Test bu bilgiyi temel alarak olu�turulmu� bir testdir.Artan kemik formasyonu, Paget hastalı�ı, çocuklardaki kemik geli�imi, kemik kırıklarının iyile�me safhası, osteomalazi ve osteoporoz, postmenapozal osteoporoz, primer, sekonder, tersiyer hiperparatiroidizmdeki osteomalazi, vitamin D eksikli�ine ba�lı ra�itizm, vitamin D dirençli ra�itizm, renal tübüler asidoza ba�lı ra�itizm, kemik metastazlı prostat, meme kanserleri, osteolitik metastatik kemik kanserleri, lenfoma ve lösemilerin memnuniyet verici tedavisine ba�lı olarak geli�en sekonder osteoblastik rejenerasyon döneminde, Gaucher hastalı�ı, Nieman Pick hastalı�ı gibi depo hastalıklarında, Cushing ve di�er kronik adrenal hastalıklarda




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

osteomalazi ve osteoporozu takibeden kemik rejenerasyonu döneminde serum ALP de�erleri yüksektir. Genetik hipofosfatemiye ba�lı osteopenide, hipotiroidizmde, kronik nütrisyonel yetmezliklerde, magnezyum, çinko Vitamin B12 eksikli�inde, pernisiyöz anemide serum ALP de�erleri dü�üktür. Yöntem üre inhibisyonuna dayanmaktadır. Üre inhibisyonu sonucunda kalan enzim aktivitesinin %8‟i kemik, %29‟u karaci�er, %50‟si ba�ırsak kaynaklıdır. 1.2.7 AMĠLAZ Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A�ırı Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 28-100 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Arttığı durumlar: Akut ve kronik pankreatit, parotitis, intestinal tıkanma, dı� gebelik, diabetik ketoasidoz, pankreatik kist, peritonit, akci�er tümörleri, over tümörleri, renal yetmezlik, abdominal travma, viral enfeksiyonlar, postoperatif hastalarda ve alkol alımında yüksektir. Akut veya kronik pankreatitli hastaların takibinde ve pankreatit ayırıcı tanısında kullanılır. Serum amilazında artı�a neden olan sebeplerden farklı olarak böbrek yetmezli�i ve makroamilazemide idrar amilaz düzeyi normal veya dü�üktür. Ayrıca akut pankreatit ata�ından sonra idrar amilaz düzeyinin 2 haftadan uzun süre yüksek kalmasıpseudokist olu�umunu lehine bir bulgudur. Azaldığı durumlar: Pankreatik yetmezlik, ilerlemi� kistik fibrosis, ciddi karaci�er hastalı�ı, pankreatektomi. Önemli not: Oddi sfinkterini kasan ilaçlar, sekretin, azotioprin, kaptopril, simetidin, östrojen, furosamid, tetrasiklin, sülfanomid, tiazid diüretikleri interferansa neden olur.

9 1.2.8.AMĠNOASĠT KROMOTOGRAFĠSĠ Metod : Ka�ıt kromotografisi Numune Türü : Serum, idrar Numune Miktarı : 100 mikrolitre serum , 100 mikrolitre idrar Numune Kabı : Kırmızı kapaklı veya sarı kapaklı jelli, idrar kabı ÇalıĢma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A�ırı Hemoliz, lipemi




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

1.2.9.ANTĠ TĠROGLOBULĠN EĢ Anlamlı : ANT� TG, Tiroglobulin antikorları Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Kırmızı kapaklı veya sarı kapaklı jelli, idrar kabı ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A�ırı hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-4 IU/ml Yorum : Tiroglobulin tirod bezinde üretilen bir glikoproteindir. Tiroid folikuler kolloidin ana komponentidir ve küçük miktarda serum da bulunur. Tiroglobulinin ana görevi tiroid hormonlarının sentezi ve depolanmasıdır. Tiroglobulin antikoru otoimmün tiroid hastalı�ı olanlarda sıklıkla bulunur. Sa�lıklı ki�ilerin yakla�ık %10‟unda da ölçülebilir düzeyde serumda bulunur. Graves hastalı�ının %30‟unda Hashimoto tiroiditinde ise % 85 oranında TgAb‟ları görülür. Bu hastalıklarda tiroid peroksidaza kar�ı antikorlar, tiroglobulin antikorlarından daha sık olu�ur. Önemli not: Hemoliz (500 mg/dL'ye kadar hemoglobin);hiperbilirubinemi (40 mg/dL‟ye kadar bilirubin); lipemiden (3000 mg/dL‟ye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.10.ANTĠ TPO Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-35 IU/ml Yorum: Tiroid mikrozomlarının temel ve büyük bir olasılıkla tek otoantijenik kompanentidir. Otoimmün tiroid hastalıklarının saptanması ve takibinde yararlıdır. Hashimoto tiroiditi, idiyopatik miksödem ve Graves hastalı�ında artar. Gebelerin yakla�ık %14‟ünde yüksek saptanabilir. �mmün olmayan tiroid hastalıklarında Anti-TPO normal ki�ilerdekine benzer. Normal popülasyonun %8 - 27‟sinde Anti-TPO antikorlar bulunabilir. Önemli not: 40 mg/dL‟ye kadar bilirubin içeren örnekler, 3000 mg/dL‟ye e�de�er triolein (trigliserit) içeren lipemik örnekler ve 500 mg/dL‟ye kadar hemoglobin içeren hemolize örneklerden etkilenmez. Asetaminofen; asetilsalisilik asit, ibuprofen, heparin ve multivitamin ile çapraz reaksiyon olu�abilmektedir. 1.2.11.ASPARTAT AMĠNOTRANSFERAZ EĢ Anlamlı : AST, SGOT Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-34 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır.

10 Yorum: Arttığı durumlar:Hepatotoksik ilaçlar ve kolestasize sebep olan ilaçlar; bromokriptin, captopril, sefalosporin, siklosporin, klindamisin, nifedipin, linkomisin, trimetoprim, salisilatlar, tetrasiklinler. Karaci�er hastalıkları: Hepatit, siroz, karaci�er tümörü ve metastazı, reye sendromu, karaci�er ya�lanması. Diğerleri:Alkolizm, enfeksiyoz mononükleoz, miyokardit, pankreatit, miyokard enfarktüsü, kas distrofisi, preeklamsi, hemolitik hastalıklar. Renal ve pulmoner enfarktüs, dehidratasyon, dermatomiyozit ve polimiyozit. Azaldığı durumlar:Pridoksal fosfat eksikli�i, azotemi, malnutrisyon, ilerlemi� kronik böbrek yetmezli�i, diyaliz, kronik alkolizm. 1.2.13. BENCE- JONES PROTEĠNĠ EĢ Anlamlı : Bence –Jones Proteini Metod : Kalitatif Numune Türü : �drar Numune Miktarı : 10 mL Numune Kabı : �drar kabı ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Yorum: Multiple miyeloma tanısında ve tedavinin takibinde kullanılan bir testtir. Multiple miyelomalı hastaların %75‟inde idrarda Bence-Jones proteini pozitif olarak bulunur. Ayrıca çe�itli metastatik tümörlerde, kronik lenfositik lösemide, amiloidoz, lenfoma ve Waldenstörm makroglobülinemisinde de pozitif bulunabilir. 1.2.14.BAKIR (KAN) EĢ Anlamlı : Cu Metod : Atomik Absorbsiyon Spektrofotometre Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her ayın 15 inde çalı�ılır. Rapor Zamanı : Her ayın 15 inde sonuç verilir. Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 70-140Mikrogram/dl Yorum: Arttığı durumlar: Enfeksiyon, enflamasyon, gebelik, lösemi, biliyer siroz, hodgkin hastalı�ı , pellegra, pulmoner




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

tuberküloz, anemi, talasemi, AM�, beyin enfarktüsü, hipotroidi, hipertiroidi, kollojen doku hastalıkları, SLE ve bazı malignitelerde artar. Azaldığı durumlar: Wilson hastalı�ı, gastrointestinal sisitem hastalıkları, kistik fibrozis, nefrotik sendrom, yanıklar, protein malnitrüsyonu ve kronik iskemik kalp hastalıklarında dü�er. Önemli notlar: Karbamazepin, östrojenler, oral kontraseptifler, fenobarbital, fenitoin serum düzeylerini arttırır. Diurnal de�i�imi vardır. Sabah düzeyleri daha yüksektir. 1.2.15.BAKIR ( ĠDRAR ) EĢ Anlamlı : Cu Metod : Atomik Absorbsiyon Spektrofotometre Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 10 mL Numune Kabı : 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı : Her ayın 15 inde çalı�ılır. Rapor Zamanı : Her ayın 15 inde sonuç verilir. Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Referans Aralığı : 2-80 Mikrogram/Litre Yorum: Wilson hastalı�ında tedavi takibinde kullanlır. �drarda bakır düzeyinin ölçümünde 24 saatlik idrar tercih edilir. Wilson hastalı�ının yanı sıra kronik aktif hepatit biliyer siroz, romatoid artrit, proteinüri varlı�ında idrarla atılan bakır miktarı yükselir. 1.2.16. BETA -HCG EĢ Anlamlı : Gebelik testi, ß- hCG Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans aralığı : Gebe olmayan < 5 Erkek<5 Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Yorum: ß-HCG gebelikte plasentada sentezlenir, gebelik boyunca korpus luteumun devamını sa�lar. Gebe olmayan kadınlarda trofoblastik tümörler, trofoblastik komponentli germ hücre tümörleri ve bazı non-trofoblastik tümörlerde sentezlenebilir. Gebe kadınların serumu ba�lıca intakt hCG içerir. Yükselmi� seviyeleri koryonik karsinoma, hidatiform mol veya multipl gebeli�i destekler. Dü�ük seviyeleri abortus tehlikesi veya abortus, ektopik gebelik veya intra-uterin ölümü gösterir. Down sendromu tarama testinde de, AFP ve Östriol (uE3) ile birlikte hCG seviyeleri ölçülür. Gebe olmayan hastalarda ise yüksek hCGseviyeleri; germ hücreleri, overler, mesane,




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

pankreas, mide, akci�er ve karaci�er tümörleri ile ba�lantılıdır. 1.2.17.BETA -2 MĠKROGLOBULĠN(SERUM) EĢ Anlamlı : ß2 M, Timotaksin Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 1100-1700 ng/ml Yorum: �nflamasyon, otoimmün hastalıklar, lenfoid maligniteler (ör. Multiple miyeloma) ve viral enfeksiyonlarda da serum �2M düzeyi artabilir. Özellikle multiple miyelomada prognostik öneme sahiptir. Ayrıca tübüler fonksiyon bozuklu�u olan hastalarda serum �2M seviyesi dü�ükken, idrar �2M seviyesi yüksektir. Siklosporin, lityum, radyografik kontrast maddeler de serum �2M düzeyini arttırır. 1.2.18. BĠLĠRUBĠN (DĠREKT) EĢ Anlamlı : Konjuge bilirubin Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü Rapor Zamanı : Aynı gün ÇalıĢma Zamanı : Hergün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-0.3 mg/dL Acil sonuç süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Karaci�er ve safra kesesi fonksiyonlarının de�erlendirilmesinde kullanılır. Yükseldiği durumlar: Hepatosellüler hasarlar (enflamasyon, toksik, neoplastik), intrahepatik ve ekstrahepatik safra tıkanıklı�ı, ilaç nedenli kolestazis, Dubin-Johnson sendromu, Rotor sendromu, safra kesesi hastalıkları. Azaldığı Durumlar: Aminofenazon, oral kontraseptif kullanımı ve sigara içimi. 1.2.19. BĠLĠRUBĠN (TOTAL) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0.3-1.2 mg/dL Acil Sonuç Süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Karaci�er ve safra kesesi fonksiyonlarının de�erlendirilmesinde kullanılır. Hepatoselüler hasarlar




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

intrahepatik ve extrahepatik safra yolları tıkanıklıkları, hemolitik hastalıklar, neonatal fizyolojik sarılık, Crigler-Najar sendromu, Gilbert hastalı�ı, Dubin-Johnson sendromu, fruktoz intoleransı ve hipotiroidizmde serum düzeyi artar. 1.2.21. CA 125 EĢ Anlamlı : Kanser antijen 125 Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-35 U/mL Uyarı: Ovulasyon ve menstrüasyon dönemleri dikkate alınmalıdır. Yorum: Özellikle over malignitelerini takibinde kullanılan bir tumör markeridir. Seröz, endometrial, �effaf hücreli ve undiferansiye over karsinomları, endometriyum veya fallop tüplerinin adenokarsinomları, bazı non jinekolojik malignitelerde artar. Bazı benign durumlarda da artabilir. Hamilelelik, menstrüasyon, peritoneal veya plevral inflamasyon, over kistleri, endometriyozis gibi. Ayrıca sa�lıklı insanların % 1 inde de CA- 125 düzeyeleri yüksek olabilir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.22. CA -15-3 EĢ Anlamlı : Kanser antijen 15-3 Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-31.3 U/mL Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır. Karaci�er ve memenin benign hastalıklarında yükseklik saptanabilir. Yorum: Meme kanserli hastaların rekürrens ve tedavi takibinde kullanılır. Özellikle metastatik meme kanserlerini % 80 ninde CA15-3 düzeyi artar. Ayrıca di�er bazı maligniteler (pankreas, AC, over, kolon, KC) hepatit, siroz, sarkoidoz, tuberküloz, SLE de CA 15-3 düzeyi yükselebilir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.23. CA -19-9 EĢ Anlamlı : Kanser antijen 19-9, Karbohidrat antijen 19-9 Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-35 Ü/ML Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır. Kadınlarda erkeklere göre daha yüksektir. Yorum: Tüm gastrointestinal sistem kanserleri (pankreatik kanserler, kolon kanserleri vb.) ve di�er adenokarsinomlarda CA19-9 düzeyi artar. Pankreatik kanserlerde sensitivitesi % 70- 80, CA 19-9 düzeyi ile tümör kitlesi arasında bir ili�ki yoktur. CEA ile beraber kullanıldı�ında mide kanseri rekürrensinin tespitinde sensitivitesi %94‟e kadar yükselir. Ayrıca kronik pankreatit , kolanjit ve siroz gibi benign durumlarda da CA19-9 seviyelerinde yükseklik görülebilir.Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.24. CEA EĢ Anlamlı : Karsinoembriyonik antijen Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-3 ng/mL Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır. Yorum: Kolon, rektum, AC, meme, KC , pankreas, prostat, mide ve over kanserlerinde CEA düzeyi artar. Özellikle kolorektal kanser ve ileri meme kanserlerinde takipte kullanılabilir. Benign KC hastalıkları, ülseratif kolit ve polipozis gibi bazı benign gastrik ve intestinal durumlar, benign meme hastalıkları, pulmoner enfeksiyonlar, amfizem ve böbrek yetmezliklerinde de düzeyi artabilir. Ayrıca sigara içenlerde düzeyi hafif yüksektir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.25 CA 72-4 EĢ Anlamlı : Kanser antijen 72-4,TAG 72, Tumor associated glicoprotein 72 Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zaman : Per�embe günleri Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-8.2 ng/mL Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Yorum: gastrointestinal sistem, over ve meme dokusunun primer adenokarsinomlarının rekürrens ve tedavi takibinde kullanılır. Özellikle metastatik gastrik karsinomlarda düzeyi yükselir. Ayrıca bazı benign durumlarda da artabilir. (pankretatit, KC sirozu, pulmoner hastalıklar, romatoid hastalıklar ve jinekolojik hastalıklar)Tarama testi olarak kullanılmamalıdır. 1.2.26 ÇĠNKO (KAN) EĢ Anlamlı : Zn Metod : Atomik Absorbsiyon Spektrofotometre Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her ayın 15 inde çalı�ılır. Rapor Zamanı : Her ayın 15 inde sonuç verilir Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 50-120 mikrogram/dl Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Kan çinko düzeyinin sirkadien ritmi vardır. Sabah saat 09:00 ve ak�am saat18:00 „de pik yapar.Yemeklerden sonra ise çinko düzeyi dü�er. Yorum: Yükseldi�i durumlar: Akrodermatitis enteropatika, akut miyokard enfarktüsü, hepatoselüler hastalıklar, akut enfeksiyonlar, lenfoma, pulmoner tüberküloz, talasemi majör, lösemi, gebelik ve gastroentestinal sistem hastalıkları. Azaldığı Durumlar: Osteosarkom, koroner kalp hastalı�ı, arterioskleroz ve anemilerde azalır. Önemli notlar: Cisplatin, kortikosteroidler, öströjen, interferon,oral kontraseptifler, karbamazepin, valproik asit azaltır.Penisilamin arttırır. 1.2.27. FE(DEMĠR) EĢ Anlamlı : Fe Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : KADIN : 50-170 �g/dL ERKEK: 65-175 �g/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Diurnal varyasyonu nedeniyle sabahları maksimum düzeyde oldu�undan örnekler sabah saatlerde alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Pernisiyöz, aplastik, ve hemolitik anemi, hemakromatoz, akut lösemi, kur�un zehirlenmesi, akut hepatit, vitamin B6 eksikli�i, talasemi, yo�un Fe tedavisi, tekrarlayan transfüzyonlar, akut Fe zehirlenmesi ve




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

nefrit. Azaldığı Durumlar: Fe eksikli�i anemisi, akut ve kronik enfeksiyon, karsinoma, nefroz, hipotiroidizm, Kwashiorkor ve ameliyat sonrası durumlar. Serum demiri genellikle sabahları daha yüksektir. Ö�leden sonra dü�er. Aynı ki�ide gün içinde veya günden güne demir düzeyi büyük de�i�imler gösterebilir. Kan transfüzyonu yapılan hastalarda demir ölçümü için birkaç gün beklemek gerekir.Yenido�anda do�umdan sonraki birkaç saat içinde demir düzeyi azalır. 1.2.28. TOTAL DEMĠR BAĞLAMA KAPASĠTESĠ(TIBC) EĢ Anlamlı : Total Iron Binding Capacity(TIBC) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı: 1 mL Numune Kabı : jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 110-370 ug/dl Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Sabah örne�i tercih edilmelidir Yorum: Yükseldiği durumlar: Hipokromik anemi, akut hepatitler, polisitemia vera, Fe eksikli�i anemisi, gebeli�in son dönemi, oral kontraseptifler. Azaldığı Durumlar: Hipoproteinemi, demir eksikli�ine ba�lı olmayan anemiler, kronik enfeksiyonlar, pernisiyöz anemi, maligniteler, siroz, hemolitik anemi, hemokromatozis, orak hücreli anemi, viral hastalıklar ve talasemiler. TDBK mobil demire ba�lanabilen tüm proteinlerin bir ölçümüdür. Transferin bu proteinlerin içinde en fazla miktarda olanıdır. Ferritin bu proteinlere dahil edilmez. Çünkü ferritin sadece depo demirini ba�lar. 1.2.29. DHEA-SO4 EĢ Anlamlı : DHEA sülfat, Dehidroepiandrosteron Sülfat Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL�A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz lipemi, ikter Referans Aralığı : KADIN : 35-430 �g/dL ERKEK: 80-560 �g/dl Yorum: DHEA-S04, adrenal kortekste kolesterolden sentezlenen bir steroid hormondur. 7 ya�tan itibaren kanda artmaya ba�lar ve 30 ya�tan itibaren de dereceli olarak dü�er. Yarılanma ömrü 8-10 saattir.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Zayıf androjenik etkiye sahiptir, fakat daha aktif androjenler olan androstenedion ve testosterona metabolize olabildi�i için indirekt olarak hir�utizm ve virilizasyona neden olabilir. Hir�utizm ve virilizasyon tanısında yol göstericidir. Ayrıca androjenizasyon, hiperprolaktinemi, polikistik over sendromu ve adrenal korteksin androjen üreten tümörlerinin ayırıcı tanısında da DHEA-SO4 seviyeleri önemlidir. Adrenogenital sendrom, adrenal korteks hiperplazisi ve androjen üreten tümörlerde DHEA-S seviyeleri klinik öneme sahiptir. DHEA-S albumine güçlü bir �ekilde ba�lı olarak bulunur, yalnız küçük bir miktarı serbesttir.Yüksek konsantrasyonuna, yarılanma ömrüne ve gün içi-günler arası dü�ük varyasyonlarına ba�lı olarak DHEA-S, adrenal korteks androjen üretiminin de�erlendirilmesinde güvenilir bir göstergedir. DHEA-S ölçümleri, testosteron ile birlikte hir�utizmli hastalarda yüksek androjen de�erlerinin kayna�ının saptanmasında kullanılır ve hir�utizmi olan kadınların yakla�ık %84'ünde androjen seviyeleri yüksektir. Önemli Notlar: Hemoliz (10 g/L'ye kadar hemoglobin); 30 mg/dL‟ye kadar bilirubin; lipemi'den (1800 mg/dL‟ye kadar trigliserid) etkilenmez. Klomifen ile artan deksametazon, prednison ve di�er glukokortikoidler ile azalan yönde interferans gösterir. 1.2.30. ESTRADĠOL(E2) EĢ Anlamlı : 17-ß- estradiol, E2 Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 20-47 pg/mL KADIN : Midfolikülerfaz 27-122 pg/mL Periovulatuarfaz 95-433 pg/mL Mid lüteal faz 49-291 pg/ml Postmenapoz 20-40 pg/mL Yorum: Vücuttaki en potent endojen östrojendir. Puberte prekoks, amenore, ovulasyon indüksiyonunun takibi ve erkeklerde jinekomastinin de�erlendirilmesinde kullanılır. Klomifen ile artan oral kontraseptifler ile azalan yönde interferans gösterir.Östrojenler kadınlarda sekonder seks karakterlerinin geli�mesinden sorumlu olan hormonlardır. Gestajenlerle birlikte tüm kadın üreme fonksiyonlarını kontrol ederler. Biyolojik olarak en aktif östrojen 17 beta estradioldür. 272 Dalton molekül a�ırlı�ında bir steroid hormondur. Östrojenler primer olarak




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

overlerde, dü�ük miktarlarda da testisler ve adrenal korteksde sentezlenirler. Gebelik boyunca östrojenler, ba�lıca plasentada sentezlenirler. Dola�ımdaki estradiolün yakla�ık % 98'i SHBG'e ba�lıdır. Prepuberte ve postmenopozal dönemlerde kan seviyeleri azdır. En yüksek kan seviyeleri menstrüel siklusun preovulatuvar dönemlerinde saptanır. Estradiol tayinleri fertilite bozukluklarının, östrojen üreten over ve testis tümörlerin, jinekomasti ve adrenal korteks hiperplazisinin ara�tırılmasında kullanılır. Fertilite tedavisinin izlenmesinde ve IVF yapılan hastalarda ovulasyon takibinde de yol göstericidir 1.2.31. ESTRĠOL(E3) EĢ Anlamlı : Unkonjuge, E3 Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Yorum: Maternal serumda ankonjuge formda bulunur. Ana kayna�ı fetal karaci�er ve plasentadır. Gebelik süresince progresif olarak yükselir. Serum konsantrasyonundaki iki misli ya da daha fazla dü�üklük fetal distresi dü�ündürür. Ancak Fetal distresi belirlemede testin özgüllü�ü ve duyarlılı�ı dü�üktür. 16-18. gebelik haftalarında AFP ve �- hCG ile üçlü test �eklinde ya da AFP, �-hCG ve �nhibin A (dörtlü test) ile birlikte tayini Down sendromu için maternal tarama testi olarak kullanılır.

16 1.2.33. FENĠTOĠN EĢ Anlamlı : Epdantoin Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 10-20 �g/mL Uyarı: Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. Yorum: �laç düzeyinin takibinde kullanılır. IV olarak a�ırı dozda verildi�inde (>50 mg/dakika) kardiyovasküler kollaps veya santral sinir sistemi depresyonu bildirilmi�tir. Aktif olan serbest ilaçtır. Hipoalbüminemi, üremi, gebelik ve ba�ka ilaçların verilmesi serbest fenitoin düzeyini etkiler. Hasta sabah ilacını almadan gelmelidir. �zoniasid,




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

kloramfenikol, dikumarol, disülfiram, amiodaron fenitoin metabolizmasını dü�ürür. Karbamazepin, klonazepam, fenobarbital, rifampin ve alkol fenitoin metabolizmasını arttırır. 1.2.34. FENOBARBĠTAL EĢ Anlamlı : Luminal Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : ER��K�N : 15-40 �g/m ÇOCUK : 15-30 �g/mL Uyarı: Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. Yorum: �laç düzeyinin takibinde kullanılır. Ba�lıca yan etki sedasyondur. Toksisite belirtileri merkez sinir sistemi depresyonu, koma ve solunum depresyonudur. �naktif metaboliti phidroksifenobarbitale dönü�erek metabolize olur. Hasta sabah ilacını almadan gelmelidir. Beraberinde valproik asit ve salisilatlar kullanıldı�ında fenobarbital düzeyi %40 artar. �drarın alkalile�tirilmesi ilaç klirensini artırır. 1.2.35. FERRĠTĠN Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL�A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : KADIN: 17-60 ya�:13-150 ng/mL ERKEK: 20-60 ya�:30-400 ng/mL Uyarı: Ferritin bir akut faz reaktanıdır. Hepatik bozukluk, malignensi ve enflamatuar durumlarda normal serum ferritin de�erleri demir eksikli�i ekarte etmek için kullanılamaz. Yorum: Ferritin yakla�ık 450 Da molekül a�ırlıklı bir geni� sferik proteindir. Vücudun major demir deposudur. Ferritin ölçümleri, demir rezervlerinin ara�tırılmasında uygundur. Demir eksikli�inin erken dönemlerinde ferritin seviyeleri dü�ük bulunacaktır. E�er dü�ük ferritin de�erleri, hemogramda hipokrom mikrositer anemiye e�lik ediyorsa belirgin demir eksikli�i anemisi vardır. Ferritin seviyelerinin yüksek olması; a�ırı demirin yüklenmesini hatırlatmalıdır. Akut lösemiler, Hodgkin hastalı�ı, akci�er, kolon, karaci�er ve prostat kanserleri ve karaci�er metastazlarında ferritin seviyeleri yükselir.

17




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Diagnostik amaçlı olarak, ferritin sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi�i ve klinik muayene bulguları ile birlikte de�erlendirilmelidir. Yüksek doz (günde 5 mg'dan fazla) biotin tedavisi alan hastalarda, son dozdan sonra en az 8 saat örnek alınmamalıdır. Hemoliz (300 mg/dL‟e kadar hemoglobin) hiperbilirubinemi (5 mg/dL‟e kadar bilirubin) lipemiden (900 mg/dLye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.36 FOLĠK ASĠT EĢ Anlamlı : Folat Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL�A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 3.1-17.5 ng/mL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Folik asit DNA sentezi; normal hücre büyümesi ve eritrosit rejenerasyonu için gereklidir. Çi� sebze, meyve, süt, yumurta gibi yiyeceklerde bol bulunur. �nce ba�ırsakta emilir ve karaci�erde depolanır. Çi� sebze ve meyvelerden yoksun beslenenlerde, kronik alkoliklerde, hepatit ve di�er karaci�er hastalıklarında; ilaç ba�ımlılarında ve sosyo ekonomik durumu kötü olan ya�lılarda eksikli�i saptanmı�tır. Ek olarak, gebelerde dü�ük folat seviyeleri fetusda nöral tüp defektleri ile ba�lantılıdır. �nsanlarda folat eksikli�inin major sebepleri; yetersiz beslenme ve malabsorbsiyondur. Folat düzeyini de�erlendirmek için serum ve eritrosit (RBC) folat düzeyleri kullanılabilir. Serum folat düzeyi son folat alımının; RBC folat düzeyi ise uzun süreli folat depolarının göstergesidir. Eksikli�inde makrositer (megaloblastik) anemi meydana gelir. Vitamin B12 eksikli�inde de megaloblastik anemi olabilece�inden, anemilerin etyolojilerinin tam olarak belirlenmesinde birlikte ölçülmelidirler. Metotreksat, antikonvülzanlar, alkol, izoniasid, antiasidler; folik asit düzeyini azaltır. Hiperbilirubinemi (10 mg/dL‟ye kadar bilirubin) ve lipemiden (1800 mg/dL‟ye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.37. FOLĠKÜL STĠMÜLAN HORMON EĢ Anlamlı : FSH, Follitropin, Pitüiter gonadotropin Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL�A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 1.27-19.26m IU/ mL KADIN: Foliküler faz :3.85-8.78 mIU/mL Midsikluspeak:4,54-22,51mIU/mL Luteal faz :1,79-5,12 mIU/mL Postmenapoz:16.76-13.59mIU/mL Yorum: FSH; TSH ve hCG gibi, iki subünitten olu�an glikoprotein yapılı gonadotropik hormonlardandır. LH ile birlikte gonadların (over ve testisler) fonksiyonlarını ve büyümelerini sinerjik olarak düzenler ve stimüle ederler. Kadınlarda hipotalamus-hipofiz-overler seviyesinde menstrüel siklusun kontrolünü sa�larlar. En yüksek konsantrasyonları, siklus ortasında olu�ur ve ovulasyon indüklenir. LH ile birlikte FSH tayinleri, hipotalamushipofiz- gonad aksındaki fonksiyon bozukluklarının ara�tırılmasında, kromozom anomalileri gibi konjenital hastalıklar (Örn; Turner's Sendromu), polikistik over, amonere, menopozal sendromda ölçülmesi yararlıdır.Gonadotropinlerin sekresyonu fizyolojik; epizodik, diürnal ve siklik varyasyon gösterir. Tek kan örne�inden ziyade çok sayıda örnekte ya da örnek havuzu olu�turularak çalı�ılması daha güvenilir bilgi sa�lar. Arttığı durumlar: Primer gonodal yetmezlik ovarien ve testiküler agenezis, turner ve kleinifelter sendromu, kastrasyon, alkolizm, menapoz ve or�it, simetidin, klomifen, levadopa.

18 Azaldığı durumlar: Anterior hipofiz hipofonksiyonui hipotalamik hastalıklari, gebelik, anoreksiya nervosa, polikistik over sendromu, hemakromatozis, orak hücreli anemi, hiperprolaktinomi, kortikosteroidler, oral kontraseptifler, fenotiazin. Ayrıca kullanım dozu ve süresine ba�lı olarak ösrojenler de serum FSH konsantrasyonlarında yüksekli�e veya dü�üklü�e neden olur. 1.2.38. FOSFOR EĢ Anlamlı : �norganik fosfor, Fosfat, P, PO4 Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : Yeti�kin:2.5-4.5 mg/dL Çocuk:4.0-7.0 mg/dL Uyarı : Hastadan açlık kanı alınmalıdır Yorum:




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Yükseldiği durumlar: Osteolitik metastatik kemik tümörleri, lösemi, sarkoidoz, süt-alkali sendromu, vitamin D intoksikasyonu, renal yetmezlik, hipoparatiroidizm, psödoparatiroidizm, ketozisli diabetes mellitus, akromegali, portal siroz, pulmoner emboli, laktik asidoz ve solunum asidozu. Fosfatlar, sodyum eritronat, tetrasiklin, vitamin D, hemolizli ve lipemik serumlar, deterjanlar. Azaldığı Durumlar: Osteomalazi, steatore, renal tubuler asidoz, büyüme hormonu yetersizli�i, akut alkolizm, gram negatif bakteriyal septisemi, hipokalemi, vitamin D yetersizli�i, ciddi malnutrisyon, malabsorbsiyon, primer hiperparatiroidizm, parathormon üreten tümörler, renal tubuler defektler, osteoblastik metastaslar. Alüminyum içeren antiasitler, oral kontraseptifler, sitrat, oksalat. 1.2.39. GAĠTADA GĠZLĠ KAN Metod : Guaiac Numune Türü : Gaita Numune Kabı : Temiz, a�zı kapalı kap ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : Negatif Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Uyarı: Hastanın ishal, hemeroid kanaması, adet döneminde oldu�u zamanlarda ve di� eti kanaması durumlarında verdi�i örnekler kabul edilmez. Yorum: Peptik ülser, gastrit (özellikle alkol, aspirin ve indometazinle ili�kili), varis kanamaları, GI malignansiler (özellikle kolon), divertikülar hastalıklar, GI polipleri, iskemik ba�ırsak hastalıkları, inflamatuvar ba�ırsak hastalıkları (ülseratif kolit, Crohn hastalı�ı, shigellozis, amebiazis) travma, kanama diatezleri, vaskülitler, amiloidozlar, Turner sendromu, üremi, hiatal herni, radyasyon, Kaposi sarkomu ve hematobilia. Testte insan hemoglobinine kar�ı antikorlar kullanılır. Bu yüzden test diyetten, hayvan hemoglobininden, ilaçlardan etkilenmez. 1.2.40.GAMA GLUTAMĠL TRANSFERAZ EĢ Anlamlı : GGT, Gama GT Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 m L Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-55U/L

19 Yorum: Yükseldiği durumlar: Ya�lı karaci�er, hepatit, siroz, hepatik nekroz, kronik alkolik karaci�er hastalı�ı, hepatoma,




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

karaci�er metastazı yapan kanserler, pankreas kanseri, nefrotik sendrom,sepsis, hepatotoksik ilaçlar, kolestaz, alkol kullanımı pankreatit, infeksiyoz mononükleozis, reye sendromu, obstrüktiv karaci�er hastalı�ı, posthepatik obstrüksiyon. Azaldığı durumlar: Hipotiroidizm. 1.2.41.GLUKOZ EĢ Anlamlı : Açlık kan �ekeri, AK� Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : Yeti�kin : 70-105 mg/dL Çocuk : 60-100 mg/dL Yeni do�an: 30-60 mg/dl Acil sonuç süresi: 1 saat 30 dakika Uyarı: Hastadan en az 10-12 saatlik açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Arttığı durumlar: Diabetes Mellitus Endokrin hastalıklar: Feokromositoma, tirotoksikoz, akromegali, gigantizm, Cushing Sendromu, glukagonoma, somatistatinoma. Pankreatik hastalıklar: Akut ve kronik pankreatit, kistik fibroz, neoplazm, hemokromatozis. Di�erleri: Miyokard infarktüsü, kronik karaci�er hastalı�ı, kronik böbrek yetmezli�i, serebrovasküler olaylar. Azaldı�ı durumlar: Pankreatik hastalıklar: �nsülinoma, glukagon eksikli�i. Tümörler: Surrenal kanserleri, mide kanseri, fibrosarkoma. Ciddi karaci�er hasarı Endokrin hastalıklar: Hipopituitarizm, Addison hastalı�ı, hipotiroidizm Pediatrik Anomaliler: Prematürite, diabetik anne çocu�u, ketotik hipoglisemi, Zetterstrom sendromu Enzim eksikli�i: Von Gierke sendromu, galaktozemi, maple syrup urine disease, fruktoz intoleransı Testi etkileyen ilaçlar: Arttıranlar: Trisiklik antidepressanlar, beta adrenerjik blokerler, kortikosteroidler, diüretikler, salisilat, izoniazid, �V dekstroz infüzyonu Azaltanlar: �nsülin, MAO inhibitörleri, anabolik steroidler, alkol, asetaminofen, klofibrat. 1.2.42.GROWTH HORMON EĢ Anlamlı : GH, Somatotropin, STH, Büyüme hormonu Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL�A) Numune Türü : Serum




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : KADIN : 0-10 ng/mL ERKEK : 0-5 ng/mL Uyarı: Sabah açlı�ı ile kan alınması tercih edilir. 30 dakika dinlenme sonrasında kan alınmalıdır. Yorum: Hipofiz fonksiyonlarının de�erlendirilmesi, çocuklarda dwarfizm ve gigantizm, eri�kinlerde ise akromegalin tanı ve tedavisinin takibinde kullanılır.Çocuklarda GH yetmezliklerinin de�erlendirilmesinde bazal de�erler yetersiz olabilece�inden stimülasyon testlerine ihtiyaç duyulabilir.

20 1.2.43.HEMOGLOBĠN A1C EĢ Anlamlı : HbA1C, Glukohemoglobin, Glikozile Hb Metod : HPLC Numune Türü : EDTA‟lı tam kan Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Mor kapaklı tüp (EDTA) ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, uygun olmayan seviye Referans Aralığı : %4-6 Uyarı: Açlık kanı alınması tercih edilir. Yorum: Diabetes mellitusun uzun dönem takibinde kullanılır. Son 4 - 8 hafta içindeki ortalama kan glukoz konsantrasyonunu gösterir. Eritrositlerin ya�am süresinin kısalması, kararsız (unstable) Hb‟lerin varlı�ı (Hb SS, Hb CC, HbSC vb.) ve di�er hemolitik anemiler yanlı� dü�ük sonuçlara neden olabilirken, demir eksikli�i eritrositlerin ya�am süresini uzatarak yanlı� yüksek sonuç elde edilmesine neden olabilir. 1.2.44. HDL-KOLESTEROL EĢ Anlamlı : HDL, HDL-C Metod : Spektrofotometrik, enzimatik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 40-60 mg/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. En az 24 saat alkol almamı� olmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Familyal HDLlipoproteinemi, düzenli aerobik egzersiz, fenofibrat, gemfibrozil, nikotinik asit




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

ve östrojenlerin kullanımı. Azaldığı Durumlar: Ailesel apolipoprotein eksikli�i, karaci�er hastalı�ı (hepatit, siroz.), nefrotik sendrom, malnutrisyon, akut MI, kardiyovasküler hastalıklar. Total kolesterol ve HDL- kolesterol koroner kalp hastalı�ı için ba�ımsız de�i�kenlerdir. Beraberce kullanıldı�ında risk tahmini artar. Total kolesterol/HDL oranı = 3/1 idealdir. 1.2.45. HOMOSĠSTEĠN EĢ Anlamlı : Hcy Metod : ECL�A Numune Türü : EDTA‟lı plazma Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Mor kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Hergün Rapor Zamanı : Aynı gün saat Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı: 5-12 �mol/L Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Plazma total homosistein düzeyi kardiyovasküler hastalıklar için ba�ımsız bir risk faktörüdür. Genetik mutasyonlar veya esansiyel vitamin kofaktörlerindeki eksiklik enzim fonksiyonlarını etkileyerek homosistein düzeyini arttırır. Homosistein düzeyi yüksek olanlarda ateroskleroz ve tromboembolizm riski artmı�tır. Ayrıca kanda ve idrarda homosistein düzeyinin artmı� oldu�u do�umsal bir metabolizma bozuklu�u olan homosistinürinin tanısında da kullanılır. Vitamin B12 eksikli�i, ya� ve sigara kullanımı homosistein düzeyini arttırırken, folik asit kullanımı ile homosistein düzeyi dü�er. Down sendromu, gebelik, hipertiroidizm ve diyabetin erken dönemlerinde de azalır. Böbrek yetmezli�i, hipotiroidizm, alignensilerde ve kortikostreoid, fenitoin, siklosporin metotreksat trimetoprim kullanımında düzeyi artar. Bireysel biyolojik de�i�kenli�i yakla�ık %8‟dir. Hiperhomosisteinemili ki�ilerde bu de�i�kenlik %25‟e çıkabilir.

21 1.2.46. Hs-CRP(HIGH SENSITIVE) EĢ Anlamlı : Yüksek Duyarlı CRP Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-1 mg/L Uyarı: Nonspesifik bir akut faz reaktanıdır. Enfeksiyon ve enflamasyonların de�erlendirilmesinde kullanılır.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Yorum:Yüksekli�i koroner kalp hastalı�ı riskinin erken bir göstergesi oldu�undan, koroner kalp hastalı�ı için risk taraması amacıyla kullanılır. Çalı�malar CRP‟nin aterojenez sürecinde yer aldı�ını göstermektedir. Yükselmesi durumunda endotel hücre ekspresyonu ve nitrik oksit sentaz aktivitesi azalır. Önemli Notlar: hs-CRP‟yi kardiyovasküler ve periferik damar hastalıkları riskini saptamada kullanırken, ölçülen de�erlerin daha önceki sonuçlarla kar�ıla�tırılması ve doku hasarı, enflamasyon, enfeksiyon gibi (yüksek CRP düzeyine neden olabilecek) durumların de�erlendirilip, sonuçların buna göre yorumlanması gerekir. 1.2.47. IGF-1 EĢ Anlamlı : Somatomedin C, �nsulin-like growth factor, Growth factor 1, GF-1 Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL�A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün saat 16:00 Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-1 ya� : 55-327 ng/ml Puberte : 143-996 ng/ml 20-50 ya� : 4-358 ng/ml 50 ya� üstü: 55-238 ng/ml Yorum: GH‟un sekresyon ve etkisini takip etmekte kullanılır. IGFBP3 ile birlikte kullanıldı�ında klinik sensitivite ve spesifitesi GH fonksiyon testlerinden daha yüksektir. IGF-1, akromegalide yüksek, GH eksikli�i, anoreksia nervosa ve malnutrisyonu olanlarda ise dü�üktür. Bir di�er özelli�i de nutrisyonel durumun belirlenmesinde prealbumin, retinol ba�layıcı protein veya transferrinden daha sensitif bir indikatör olmasıdır. IGF-1 düzeyleri GH düzeylerinin tersine gün içinde ve yemeklerden sonra sabittir. 1.2.48. IGF-BP3 EĢ Anlamlı : IGFBP-, �nsulinLikeGrowthFactor Binding Protein-3 Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL�A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün saat 16:00 Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-1 ya� : 0.7-3.6 mikrogram/ml Puberte : 2.7-10 mikrogram/ml 20-50 ya�: 3.4-6.7 mikrogram/ml




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

50 ya� üstü: 3-6.9 mikrogram/ml Yorum: �nsülin- like growth faktörler (IGF-1 ve IGF-2) yapı olarak insüline benzemekle beraber, büyüme üzerinde etkili peptitlerdir. Dola�ımdaki IGF-1, IGF ba�layıcı proteinlere ba�lanarak ta�ınır. Bu proteinlerden en çok bulunan IGFBP-3‟tür. IGFBP- 3 düzeyi gün içinde de sabittir. Büyüme gerili�i, akromegali ve nutrisyoneldurumun de�erlendirilmesinde kullanılabilir. IGF-1 ilebirlikte ölçülmesi klinik de�erini artırır. IGFBP-3, büyüme hormonu tarafından sıkı bir �ekilde kontrol edilir.

22 1.2.49. ĠDRAR TAHLĠLĠ(BKNZ. TAM ĠDRAR TAHLĠLĠ) 1.2.50. ĠNSÜLĠN Metod : ECLIA Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans aralığı : 0-29.1 mU/L Uyarı: Klinisyenin iste�ine göre açlık veya tokluk ile çalı�ılabilir. Açlık numunesi alınması için 8-12 saatlik açlık gereklidir. Ayrıca hasta oral hipoglisemik ilaç veya insulin kullanmamı� olmalıdır. Yorum: Tip I ve Tip II diabet, hipoglisemi, insülinoma ve insülin direncinin de�erlendirilmesinde kullanılır. �nsülinoma, reaktif hipoglisemi, fazla insülin alınması, Cushing sendromu, Tip I diabet, Feokromastoma ve Akromegalide insülin düzeyi artarken, pankreas � hücre harabiyetinde insülin düzeyi dü�er.Klinisyenin iste�ine göre açlık veya tokluk kanı ile çalı�ılabilir. Açlık insülini için 12 saatlik açlık gereklidir. Tokluk insülini için 2. saat tokluk kanı gereklidir. 1.2.51. KALSĠYUM(KAN) EĢ Anlamlı : Ca Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 8.8-10.6 mg/dL Acil sonuç süresi : 1 saat Yorum: Yükseldiği durumlar: Primer ve tersiyer hiperparatiroidizm, kemik metastazlı tümörler, parathormon üreten tümörler, Paget hastalı�ı, süt alkali sendromu, vitamin D intoksikasyonu, sarkoidoz ve tüberküloz, Addison




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

hastalı�ı, akromegali, hipertiroidizm, tirotoksikoz, lityum tatbiki, feokromasitoma, vitamin A intoksikasyonu, ailesel hipokalsiürik hiperkalsemi. Azaldığı Durumlar: �diopatik hipoparatiroidizm, hiperfosfatemi, böbrek yetersizli�i, rikets, vitamin D eksikli�i, osteomalazi, malabsorbsiyon, pankreatitis, alkaloz, sepsis, hipoalbüminemi, hipomagnezemi, yüklü kan transfüzyonu, pseudoparatiroidizm. Aç karnına örnek alınmalı. Venöz oklüzyonun minimal olmasına dikkat edilmeli, egzersiz sonrası hemen alınmamalı. En dü�ük de�erler sabah 02.00 – 04.00 arasında, en yüksek de�erler saat 20.00 civarında görülür. Serumdaki protein miktarı kalsiyum düzeyini etkiler. Proteinde 1 g/dL‟lik de�i�im, paralel olarak, aynı yönde, kalsiyuma 0.8 mg/dL olarak yansır.Total kalsiyum <6.0 – 7.0 mg/dL oldu�unda tetani görülebilir. Alkalozda, serum total kalsiyum düzeyi normal olsa bile tetani görülebilir. 1.2.52. KALSĠYUM(ĠDRAR) EĢ Anlamlı : Ca Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktar : 1 mL Numune Alma : 24 saat toplanan idrar, so�uk ortamda toplanmalı ve gönderilmelidir.24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Referans Aralığı : 0.1-27.4 mg/dl

23 Yorum: A�ırı güne� ı�ı�ına maruz kalma, hiperparatiroidizm, osteolitik kemik metastazları (karsinoma, sarkoma), miyeloma, osteoporoz (özellikle immobilizasyondan sonra, Cushing sendromu, akromegalide), vitamin D intoksikasyonu (ço�u vakada serum kalsiyumu artmadan hiperkalsüri görülür), distal renal tübüler asidoz, idiyopatik hiperkalsüri, tirotoksikoz, Paget hastalı�ı, Fanconi sendromu, hepatolentiküler dejenerasyon, �istosomiazis, sarkoidoz, meme ve mesanenin malign neoplazmalarında, osteitis deformansta artar. Hipoparatiroidizm, psödohipoparatiroidizm, rikets, osteomalazi, tüm dü�ük serum Ca‟larında (renal hastalıklar dı�ındaki), akut nefritte, kemi�in malign neoplazmalarında, osteoblastik metastazlarda, hipotiroidizmde hipokalsürik hiperkalsemide azalır. Kalsiyum ve protein alımı ve fosfat atılımı idrar Ca atılımını de�i�tirir. �drar Ca‟u normal gebeliklerde geç dönemde azalır. Hiperparatiroidi hastalarının 1/3‟ü normal idrar çıkı�ına sahiptir. Ayırıcı tanıda testin pratik de�eri çok azdır.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

1.2.53. KAN GAZI Metod : ISE Teknolojisi Numune Türü : Arter kanı Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Kan gazı enjektörü (Heparinli) ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : 10 dakika ( Acil test ) Red Kriteri : Heparinli olmayan kan, pıhtılı kan,yetersiz kan Referans Aralığı : pH 7.35 – 7.45 pCO2 35 – 45 mm HgO2 83 – 108mmHg Acil sonuç süresi : 15 dakika Yorum: Kan gazı analizleri hastanın asit baz durumunu yansıtır. pO2, pCO2, pH, HCO3, O2 saturasyonu gibi parametrelerin de�erlendirilmesi ile respiratuvar/metabolik, asidoz/alkaloz tablolarının tanısı, tedavisi ve takibi yapılır. Örne�in havayla teması CO2‟nin uçmasına neden olarak kan gazı de�erlerinin de�i�mesine yol açar. Numunenin arteriyel yerine venöz damardan alınması yanlı� yorumlara neden olabilir. Laboratuvara ula�ma süresi mümkün oldu�unca kısa tutulmalıdır. 1.2.54. KARBAMAZEPĠN EĢ Anlamlı : Tegretol Metod : ECLIA Numune Türü : Serum Numune Miktar : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 4.0 -12.0 �g/mL Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Uyarı : Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. Yorum: �laç düzeyinin takibinde kullanılır. Karaci�erde metabolize olur ve ba�lıca idrarla, bir miktar da dı�kı ile atılır. Hasta sabah ilacını almadan gelmelidir. Simetidin eritromisin, isoniazid propoksifen ve verapamil, karbamazepin düzeyini arttırır. Fenobarbital, pirimidon ve fenitoin karbamazepin metabolizmasını arttırır. Fenitoin karbamazepin etkile�mesi sonucu karbamazepin düzeyi dü�er. 1.2.55. KLOR (CL) EĢ Anlamlı : Cl Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 98-110 mEq/L Acil sonuç süresi: 1 saat

24 Yorum: Arttığı durumlar: Dehidratasyon, akut böbrek yetmezli�i, diyabetes insipidus, metabolik asidoz, salisilat intoksikasyonu, solunum alkalozu. Azaldığı durumlar: A�ırı kusma, diyare, intestinal fistül, tuz alımının kısıtlanması, Addison krizi, aldosteronizm, alkalozla birlikte potasyum kaybı, a�ırı terleme.Numune iyi santrifüj edilmelidir. Hemoliz ve lipemiden kaçınılmalıdır. Acil durumlar dı�ında kan aç karna alınmalıdır. Yemeklerden sonra klorürde hafif bir dü�me görülür. 1.2.56. KLOR (BOS) EĢ Anlamlı : CI Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : BOS Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Kırmızı kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika 1.2.57. KOLLAJEN ADP Metod : Optik agregometri Numune Türü : Tam kan Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün saat Red Kriteri : Pıhtı, so�uk zincirle gelmemesi. Referans Aralığı : 92 ( 71- 118 ) sn Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir. 1.2.58. KOLLAJEN EPĠNEFRĠN Metod : Optik agregometri Numune Türü : Tam kan Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtı, so�uk zincirle gelmemesi Referans Aralığı : 124 ( 85-165 ) sn Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir 1.2.59. KOLESTROL(TOTAL) EĢ Anlamlı : Total kolestrol Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 110-200 mg/dL Uyarı: �deal kan alma �artları; son üç haftada diyette de�i�iklik yapılmaması, stabil vücut a�ırlı�ı ve 12 saat açlık. Yorum: Yükseldiği durumlar: Ailesel hiperkolesterolemi, ailesel disbetalipoproteinemi, ailesel kombine hiperlipidemi, ailesel apo-B-100 defekti, polijenik hiperkolesterolemi, koroner kalp hastalı�ı, obstrüktif karaci�er hastalı�ı, primer biliyer siroz, nefrotik sendrom, kronik renal yetmezlik, Cushing sendromu, tip 2 diyabet, hipotiroidizm, obesite, hamilelik, glikojen depo hastalıkları. Azaldığı Durumlar: Hipo-alfa lipoproteinemi (Tangier hastalı�ı), abetalipoproteinemi, hipobetalipoproteinemi, hepatoselüler nekroz, malignite, hipertiroidizm, malabsorbsiyon, malnutrisyon, enfeksiyon ve enflamasyon. Steroidler, fenotiyazinler ve oral kontraseptifler serum düzeylerini yükseltir.

25 1.2.60. KOLĠNESTERAZ EĢ Anlamlı : PChe, Kolinesteraz 2, SChe, Açil kolin açil hidrolaz Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 4620-11500 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Yorum: Arttığı durumlar: Tip IV hiperlipoproteinemi,nefroz, diabetle birlikte olan obesite, psikoz, meme kanseri. Azaldığı durumlar: Genetik kolinesteraz varyantları, organik fosfor insektisit zehirlenmeleri, hepatit, siroz, hepatik metastaz, hepatik amebiyasiz, malnutrisyon, anemi, miyokart infarktüsü, akut infeksiyon, pulmoner embolizm, muskuler distrofi, ameliyat sonrası ve kronik renal hastalıklar ve dü�ük serum albumin ile birlikte olan durumlar ( malabsorbsiyon gibi). Anabolik steroidler, karbamat, simetidin, siklofosfomid, oral kontraseptifler, lityum serum kolinesteraz aktivitesini dü�ürür.Do�umda ve ya�amın ilk 6 ayında de�erler dü�üktür. 5 ya�ına kadar ise yeti�kin de�erlerinin %30-50 kadar üzerinde seyrederken, daha sonra de�erler yava� yava� dü�er, puberteyle beraber yeti�kin düzeyine eri�ir. Serum kolinesterazı, eritrositlerde bulunan asetilkolinesteraz ile karı�tırılmamalıdır.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

1.2.61. KORTĠZOL EĢ Anlamlı : Hidrokortizon, Compound F Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 171-536 nmol/L ( Sabah saat: 07.00- 09.00 ) 64-327 nmol/L (Ö�leden sonra saat: 15-17.00) Yorum: Kortizolün en önemli fizyolojik etkileri kan glukozunu yükseltmek, antienflamatuvar ve immunosupresif etkinlik göstermektir. Adrenal korteksden kortizol sentez ve sekresyonu, hipotalamus - hipofiz - adrenal korteks aksı ile kontrol edilir. Kortizol hem hipofiz hem de hipotalamus üzerine (-) feed back etkiye sahiptir. Ek olarak strese yanıt olarak da kortizol sekresyonu artar. Serum kortizol konsantrasyonları normalde diürnal varyasyon gösterir. Sabah erken saatlerde maksimum konsantrasyona sahiptir, gün boyunca giderek azalır ve ak�am saatlerinde yakla�ık olarak sabah de�erlerinin yarısına geriler. Bu yüzden örne�in alındı�ı saat önemlidir. Kan kortizol ölçümleri hipotalamus, hipofiz ve adrenal kortekse ait hastalıkların tanısında kullanılır. Cushing sendromu veya Addison hastalı�ı gibi hastalıkların, dekzametazon supresyon testi ve hormon replasman tedavisinin izlenmesinde serum kortizolü ölçülür. Amfetamin, östrojen, interferon, oral kontraseptifler, nikotin kan kortizol‟ünün artırır; aminoglutetimid, danazol, ketakonazol, levodopa, morfin ise dü�ürür 1.2.62. KREATĠN KĠNAZ EĢ Anlamlı : CK, Total Kreatin kinaz, CPK Metod : Spektrofotometrik, kinetik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Her gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 29-200 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır.

26 Yorum: Yükseldiği durumlar: Miyokard infarktüsü, iskelet ve kalp kasıyla ilgili tüm hastalıklarda, miyokardit, miyozid, polymiyozid, dermatomiyozid, hipotermi, hipertermi, travma, cerrahi giri�im, Reye sendromu, hipotiroidizm,




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

infeksiyon, konjestif kalp yetmezli�i, ta�ikardi, pulmoner emboli, prostat kanseri, safra yolu ve GIS kanserlerinde artar. Azaldığı durumlar: oksitleyen ajanlarla kontaminasyolarda çok yüksek veya dü�ük Mg düzeylerinde azalır. Hemolizli serum kullanılmamalıdır. Kas egzersizleri, aminokaproikasit, kol�isin, süksinilkolin, penisilamin, haloperidol, lidokain serum düzeylerini arttırır. 1.2.63. KREATĠN KĠNAZ MB EĢ Anlamlı : CK-MB Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 2-25 U/L Acil sonuç süresi: 1 saat Yorum: Yükseldiği durumlar: Akut Miyokard infarktüsü sonrası 4-8 saatte yükselmeye ba�lar, 12-36 saatte pik yapar, 3-4 gün sonra normale döner. Bunun dı�ında kardiyak defibrilasyon, miyokardit,ventriküler aritmiler, kardiyak iskemi, miyozid, miksödem, �M enjeksiyonlar, kas distrofisi, pulmoner emboli, çarpma ve yaralanma, malign hipertermi sendromu. Azaldığı durumlar: Steroid kullanımı, ba� doku hastalıkları, kas kitlesinin azalması, metastatik neoplasma, alkolik karaci�er hastalı�ı. Hemolizli ve ikterik örnekten kaçınılmalıdır. 1.2.64. KÜTLE CK-MB Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-4.96ng/ML Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Yorum: Akut koroner sendromların te�hisine yardımcı olur. Yükseldiği durumlar: Akut Myokard �nfarktüsü, duchenne hastalı�ı, kas hiperaktivitesi, hipo/hiper termi, miyokardit 1.2.65. KREATĠNĠN(KAN) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : Yeti�kin : 0.81-1.25 mg/dl Yeni do�an: 0.31-1.00mg/dl Çocuk : 0.31-0.70mg/dl Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Yorum: Yükseldiği durumlar: Kreatin ve kreatin fosfat, spontan olarak su kaybederek kreatinine çevrilir. Kreatinin miktarı kas kitlesi ile ba�lantılıdır. Her gün olu�an endojen kreatinin miktarı sabittir ve beslenmeden, hidrasyondan ve protein metabolizmasından etkilenmez. Glomerullerden süzülen kreatinin, tubuluslarda reabsorbsiyona u�ramaz ve idrar büyük miktarda kreatinin içerir. Serum kreatinin ölçümleri, yararlı bir renal fonksiyon indeksidir ve primer olarak glomeruler filtrasyonu ölçmede kullanılır. Akut ve kronik böbrek hastalarının ve dialize alınan hastaların

27 izlenmesinde kreatinin tayinlerine ba�vurulur. Çünkü böbrek dı�ı nedenlerden etkilenmez. Plazma BUN/Kreatinin oranı sa�lıklı ki�ilerde 12 – 20 arasındadır. Bu oranın yükselmesi prerenal azotemiyi (dehidratasyon, hipovolemik �ok, konjestif kalp yetmezli�i) destekler; aynı zamanda obstrüktif üropatide, frontal kemik travmasında, katabolizma a�ırı hızlandı�ında da artar. Azaldığı durumlar: Kas kitlesinin azalması ve gebelik (özellikle 1. ve 2. trimester). Nefrotoksik ilaçlar, asetoasetat, askorbat, sefamandol, L-dopa, pirüvat arttırır; sefalotin azaltır. 1.2.66. KREATĠNĠN (ĠDRAR) Metod : Spektrofotometrik, kinetik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : 24 saatlik idrar so�uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. HCI veya borik asit üzerine toplanan idrarlar da kabul edilir.�drar miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Referans Aralığı : 50-127 mg Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakik 1.2.67. LAKTAT Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Plazma Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : NaF lü tüp (Gri kapaklı) ÇalıĢma Zamanı : Her gün




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtı,yanlı� tüp Referans Aralığı : 4.5-19.8 mg/dl Yorum: Karbonhidrat metabolizmasında oksijensiz solunumla ara ürün olarak olu�ur. Hücreler yeterli oksijen alamadı�ında anaerobik solunum sonucu laktat birikimi olur ve karaci�er kanda biriken laktatı ayıramazsa laktik asidoz olu�ur. �ok, hipovolemi, sol kalp yetmezli�i gibi dokuların oksijenlenmesinin azaldı�ı durumlarda veya diabetes mellitus, kanserler, karaci�er hastalı�ı gibi metabolik hastalıklarda düzeyi artar. Metabolik asidoz, diyabetik asidoz ve dehidratasyonun de�erlendirilmesinde kullanılır. Uygun olmayan saklama ko�ullarında, egzersizde, hiperventilasyonda ve uzun süreli turnike uygulanmasından sonra düzeyler yüksek tespit edilir. Yükseldiği durumlar: Asidoz olmadan laktik asid artı�ı: kas egzersizi, hiperventilasyon, glukagon, glikojen depo hastalıkları, �iddetli anemi, insülin infüzyonu, Reye sendromu. Hipoksiyle beraber laktat artı�ı: dokuların oksijen alımını azaltan durumlar, akut hemoraji, �iddetli akut konjestif kalp yetmezli�i, dola�ım kollapsına neden olan hastalıklar, siyanotik kalp hastalıkları, akut hipoksiye neden olan durumlar. �dyopatik: üremi, enfeksiyonlar, siroz, hamileli�in son trimestri, �iddetli damar hastalıkları, lösemiler, anemiler, kronik alkolizm, subakut bakteryel endokardit, poliomyelit ve diyaetiklerin %50‟sinde. 1.2.68. LAKTAT DEHĠDROGENEZ(KAN) EĢ Anlamlı :LDH, LD, Laktik asit dehidrogenaz Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 0-248 U/L Acil sonuç süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınması tercih edilir. Yorum:

28 Arttığı durumlar: Miyokard enfarktüsten sonra, megaloblastik ve pernisyöz anemi, karaci�er hastalıkları, �ok, hipoksi, siroz, obstrüktif sarılık, böbrek hastalıkları, kas hastalıkları, neoplastik hastalıklar, konjestif kalp yetmezli�i, lösemi, hemolitik anemi, orak hücreli anemi, lenfoma, renal enfarktüs ve akut pankreatitte LDH düzeyi artar. Anestezik ajanlar, dikumarol, ethanol, heparin ve narkotik analjezikler serum düzeyini arttırır. Azaldığı durumlar: Hve M subünitelerin genetik yetersizli�i. Klofibrat, fluorit, oksalat azaltır. Hemolizli örneklerde




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

çalı�ılmamalıdır. Aktivite kaybı meydana geldi�inden serum dondurulmamalıdır. 1.2.69. LAKTAT DEHĠDROGENEZ (bos,mayi) Metod : Spektrofotometrik, Numune Türü : Bos, Mayi Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Kırmızı kapaklı tüp, jelsiz tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi: 1 saat Yorum: �ntraserebral yerle�imli tümörler lösemi veya lenfosarkoma, menenjit, subaraknoid kanama ve serebrovasküler olaylarda BOS LDH düzeyi artar. 1.2.70. LDL KOLESTEROL EĢ Anlamlı : LDL-C Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli Biyokimya Kabı ÇalıĢma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 0-130 mg/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Ailesel hiperkolesterolemi tip II a, kronik karaci�er hastalı�ı, primer biliyer siroz, nefrotik sendrom, primer hiperkolesterolemi, Apoprotein CII eksikli�i, hepatoma, alkol kullanımı, Cushing sendromu, diabetes mellitus, hipotiroidizm, obezite, hamilelik, glikojen depo hastalıkları, safra tıkanıklı�ı, multipl myeloma. Azaldı�ı Durumlar: Abetalipoproteinemi, karaci�er yetmezli�i, hepatoselüler nekroz, malignite, hipertiroidizm, malabsorbsiyon, malnutrisyon, enfeksiyon ve enflamasyon. LDL-kolesterol Friedwald formülü ile hesaplanır. LDL= Total kolesterol - (HDL+ Trigliserid/5) Bu formül trigliserid seviyeleri 400 mg/dL‟nin üzerinde uygulanmaz, direkt ölçümü yapılır. 1.2.71. LĠPAZ EĢ Anlamlı : Triaçilgliserol açilhidrolaz Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : 1 saat ( Acil test ) sonra Rerferans Aralığı : 21-67 U/L Acil sonuç süresi : 1 saat Yorum: Arttığı durumlar: Akut ve kronik pankreatit,parotitis, pankreatik kist, peritonit, akut kolesistit, kolanjit,




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

ekstrahepatik kanal tıkanıklı�ı, ba�ırsak tıkanıklı�ı veya infarktüs, tükürük bezi inflamasyonu veya tümörü, peptik ülser, pankreatik kanal tıkanıklı�ı renal yetmezlik, abdominal travma, peritonitler, psödokistler, safra kesesi koliti, viral enfeksiyonlar, postoperatif hastalarda ve alkol alımında yüksektir. (Akut pankreatitte serum lipaz seviyesi, serum amilazından daha uzun süre yüksek kalır. Ayrıca akut pankreatit için lipazın sensitivite ve spesifitesi amilazdan daha yüksektir.) Azaldı�ı durumlar: Protamin azaltır.

29 ERCP, Oddi sfinkterini kasan ilaçlar, sekretin, azotiopin, kaptopril, simetidin, östrojen, furosamid, tetrasiklin, sülfanomid, tiazid diüretikleri, heparin interferansa neden olur. 1:2.72. LĠTYUM EĢ Anlamlı : Li Metod : Spektrofotometre Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Salı günleri Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 1-1.2 mEq/L Panik değer üst sınır : 2 mEq/L Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Uyarı: Numune son dozdan en az 12 saat sonra alınmalıdır. Yorum: Bipolar psikozun manik epizotlarında kullanılır. Aynı zamanda migren tedavisinde kullanılır. Yan etkileri halsizlik, yorgunluk, tremor, anoreksi,konfüzyon, koma, kilo kaybı, bulantıdır. Hemolizsiz serumlar tercih edilmelidir. Tedavinin izlenmesinde, doz uygulandıktan 24 saat sonra kan örne�inin alınması uygundur. Lityum tedavisine ba�lanmadan önce ve ba�landıktan sonra 6 aylık periyotlarla tiroid fonksiyonları izlenmelidir. 1.2.73. LUTEĠNĠZAN HORMON EĢ Anlamlı : Luteotropin, LH Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 1,24-8,62 mIU/mL KADIN : Mid Foliküler faz: 2.12-10.89mIU/mL Mid siklus : 19,18-103,03 mIU/mL Mid luteal : 1,2-12,86 mIU/mL Post menapoz : 10,87-58,64 mIU/mL




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Uyarı: Diurnal varyasyonu vardır.Özellikle pubertede uykuda salınan LH miktarı daha fazladır. Yorum: FSH ve LH, ön hipofizin gonadotropik hücrelerinden epizodik ve sirkadyen bir �ekilde salınırlar ve kan yolu ile overlere ula�ırlar. Foliküllerin matürasyonunu ve büyümesini stimüle ederek, östrojen ve progesteron sentezini sa�larlar. En yüksek konsantrasyonları, siklus ortasında olup ovulasyon indüklenir, corpus luteum olu�ur. LH ile birlikte FSH tayinleri, hipotalamus-hipofiz-gonad aksındaki fonksiyon bozukluklarının ara�tırılmasında kullanılır. Primer gonadal disfonksiyon, polikistik over sendromu ve menapoz sonrası artmakla beraber nadiren pitüiter adenomda da yükselir. Malnütrüsyon, ciddi hastalık ve stres, anoreksia nevroza, izole LH eksikli�i, hipofizer yada hipotalamik bozukluk ve Kallmann sendorumunda LH seviyesi dü�er. Gonadotropin sekresyonu fizyolojik, epizodik,diürnal ve siklik varyasyon gösterir. LH sekresyonundaki epizodik dalgalanmalar, FSH‟dan daha büyüktür. Tek kan örne�inden ziyade çok sayıda örnekte ya da örnek havuzu olu�turularak çalı�ılması daha güvenilir bilgi sa�lar. Klomifen ve antikonvulzanlar serum LH seviyesinde yüksekli�e; digoksin, progesteron ve oral kontraseptifler dü�üklü�e neden olur. Ayrıca östrojenler kullanım dozu ve süresine ba�lı olarak LH seviyesi artar ya da dü�er. 1.2.74. MAGNEZYUM EĢ Anlamlılar : Mg Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 1,8-2,6 mg/dL Acil sonuç süresi: 1 saat

30 Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Magnezyum metabolizması ve elektrolit dengesinin de�erlendirilmesiyle preeklamsi tedavisi uygulanan hastaların takibinde kullanılır. Yükseldiği durumlar: Dehidratasyon, akut ve kronik böbrek yetmezli�i, kontrol edilmemi� diabetes mellitus, adrenokortikal yetmezlik, Addisson hastalı�ı, doku travması, hipotiroidizm, lupus eritematosus, multipl myelom. Azaldığı Durumlar: Malabsorbsiyon, kalori ve proteinden dü�ük diyet, kwashiorkor, akut pankreatit, hipoparatiroidizm, hiperaldosteronizm, diabetik asidosis, ADH sekresyonunda yetersizlik, hamilelik, idiopatik hipomagnezemia.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

1.2.75. METANEFRĠNLER EĢ Anlamlı : Metanefrin Metod : Kolon yöntemi Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 10 mL Numune Kabı : HCI üzerine 24 saat idrar toplanır. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı : Ayın 10‟una kadar gelen numune 15‟inde, 25‟ine kadar gelen numunenin sonuçları 30‟unda verilir. Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Referans Aralığı : <1 mg/24 saat Yorum: Feokromasitoma ve nörojenik tümörlerin tanı ve takibinde kullanılır. Feokromasitoma için tarama testi olarak kullanılabilecek en uygun testtir. Hipertansif bireylerde de idrarla atılan metanefrin düzeyi artmı�tır.Stres, buspiron, MAO inhibitörleri, amfetaminler, kafein, klonidin, deksametazon, diüretikler, metildopa, trisiklik antidepresanlar ve vazodilatatörler yanlı� yüksek sonuçlara neden olabilir. 1.2.76. MĠKROALBÜMĠN Metod : ECL�A Numune Türü : 24 saatlik idrar, spot idrar Numune Miktarı : 5 mL Numune kabı : So�uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir, 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 24 saatlik idrar <18 mg/gün Uyarı: �drardaki albumin düzeyini gösterir.Böbrek hastalıkları için erken bir gösterge oldu�undan, özellikle diabetik nefropati ve hipertansiyonun erken tanı ve takibinde de�erlidir. Yorum: Artı�ı hem insüline ba�ımlı hem de insülinden ba�ımsız diabetik hastalarda proteinüri ve kronik renal yetmezlik geli�imi için risk faktörüdür. Aynı zamanda artmı� de�erlere diyabet dı�ında hipertansif bireylerde de rastlanır. Artı�ı kardiyovasküler hastalık ve nondiabetik hipertansif bireylerin mortaliteleri için risk faktörüdür. �drar albümin artı�ına neden olan herhangi bir durum mikroalbüminüri için yanlı� pozitif sonuçlar verebilir. Mikroalbümin ço�unlukla aktif sigara içici, HbA1ckonsantrasyonlar>%8 olan, retinopatisi olan diyabetik bireylerde sıklıkla tespit edilir. Renin-angiotensin sistemi üzerine etkili olan ilaçlar renal ve kardiyovasküler hastalık geli�imini geciktirebilir, MA için tarama diyabetik hastaların takibinde önemlidir. 1.2.77. MĠKROPROTEĠN (BOS) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : BOS Numune Miktarı : 200�L




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune kabı : Jelsiz düz tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : BOS‟un hemorajik olması Uyarı: Merkezi sinir sistemi hastalıklarının de�erlendirilmesinde kullanılır.Menenjit ve ensefalomyelit gibi kanbeyin bariyerinin bozuldu�u durumlarda BOS total protein düzeyi yükselir.

31 1.2.78. MĠKROPROTEĠN (ĠDRAR) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : So�uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir,24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 0-12 mg/dL Uyarı: Böbrek fonksiyonlarının takibinde kullanılır. Glomerüler ve tübüler zedelenmeler ile a�ırı üretime ba�lı olarak (ör.gammopatiler) proteinüri olu�abilir. Nefrotik sendrom,diabetik nefropati, multiple myeloma, monoklonal gammopatiler, renal tübüler fonksiyon bozuklukları ve üriner sistem fonksiyon ve maligniteleri idrarla atılan total protein miktarında artı�a neden olur. Ayrıca egzersiz, ate� ve gebelik geçici, menstrüasyona ba�lı kanama, prostatik sıvılar, semen ve alkali idrar yanlı� yüksek sonuçlara neden olabilir. 1.2.79. MYOGLOBĠN EĢ Anlamlı : Mb Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 25-58 ng/ml Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Yorum: Serum myglobin düzeyi direk olarak kas kütlesiyle ili�kilidir. �skelet ve kalp kasında hasar, nekroz ve lizise neden olabilecek her türlü durum, üremi, travma, felç, intramuskuler enjeksiyon, egzersiz ve yanıklarda düzeyi artar. Romatoid artritte düzeyi dü�er. Mb Akut MI tanısı için çok hassas (%90 -100) birbelirteçtir. Serum Mb konsantrasyonları MI sonrası 1 saat içinde referans aralı�ının üzerine çıkarak 2-12 saatlerde maksimum hassasiyete ula�ır. 12 saatten sonra Mb hızla temizlenerek azalmaya ba�lar, 24 saatte normale döner. Yüksek hassasiyetine kar�ılık dü�ük klinik özgüllü�e sahiptir (%60-95) çünkü iskelet kasında da fazla miktarda bulunur. Mb




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

ölçümlerinin en do�ru kullanım �ekli akut MI için negatif prediktör olarak kullanımıdır.Mb iskelet ve kalp kasında hasar, nekroz veya liziseneden olabilecek her türlü durum (iskemi, rabdomyoliz, miyozit, miyopati, musküler distrofi vb.), üremi, travma, felç, intramusküler enjeksiyon, egzersiz ve yanıkta artarken dola�ımda Mb‟e kar�ı antikor bulunması ve RA‟de dü�er. 1.2.80. ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTĠ EĢ Anlamlı : OGTT , �eker yükleme testi Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, yetersiz numune, test kurallarına uyulmaması. Referans Aralığı : Gebe olmayan yeti�kinlerde ve çocuklarda: 75 g ve çocuklarda 1.75 g/kg glukoz yüklemesinden sonra: 0. dakika : <100 mg/dL 30. dakika : <200 mg/dL 60. dakika : <200 mg/dL 90. dakika :<200 mg/dL 120. dakika: <140 mg/dL Gebe kadınlarda Gestasyonel Diyabet taraması için (50 g) glukoz yüklemesinden sonra: 60. dakika: <140 mg/dL Gebe kadınlarda (100 g) glukoz yüklemesinden sonra: 0. dakika glukoz: <95 mg/dL 60. dakika: <180 mg/dL 120. dakika:<155 mg/dL 180. dakika: <140 mg/dL Uyarı: Hasta aç olarak gelmeli ( Randevu alınmalıdır)

32 1.2.81. PAPP-A EĢ Anlamlı : Pregnancy-Associated Plazma protein A, SP4, High molecular weight alpha- 2mobile pregnancy spesific protein, IGFBP4 protease Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Yorum:PAPP-A testi genellikle 1.ve 2.trimester prenatal taramalar ve ateroskleroz çalı�malarında kullanılmaktadır.1.trimesterde down sendromu ve di�er anomaliler için free B-HCG ile birlikte(ikili test) güçlü bir tarama testi komponenti olarak kabul edilmektedir.Down sendromunda PAP-A seviyeleri azalmı�tır. PAP-A‟nın indirekt yolla ateroskleroz geli�imini hızlandırdı�ı ve unstabil anjina ve myokard enfarktüsü için önemli bir risk faktörü oldu�u bilinmektedir. 1.2.82. OSTEOKALSĠN EĢ Anlamlı : Kemik gla proteini, BGP Metod : Enzimatik-labeled chemiluminescent Immunometric assay(ECL�A) Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Per�embe günleri Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : Premenopozal >20 ya� 11-46 ng/mL Erkek: 18- 30 ya� 24-70 ng/ mL >30 ya� 14-46 ng/mL Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Uyarı: Sabah açlı�ı tercih edilir. Yorum: Serum Osteokalsin düzeyi kemik yapımı ile ili�kilidir. Düzeyinin yükselmesi osteoblastik aktivitenin arttı�ını gösterir. Serum Osteokalsin düzeyi alkalen fosfataz düzeyleri ile birlikte hareket eder. Paget hastalı�ı, renal osteodistrofi, primer ve sekonder hipertiroidizm, iskelet metastazları ve kronik böbrek yetmezli�inde serum Osteokalsin düzeyi artarken primer bilier siroz, gebelik, glukokortikoid tedavisi ve GH eksikli�inde serum osteokalsin düzeyi dü�er. Osteoporozda ise dü�ük veya yüksek olabilir. Ayrıca kalsitriol tedavisinin takibinde de serum Osteokalsin düzeyinden yararlanılır. Osteokalsin düzeyi çocuk ve infantlarda yeti�kinlerden daha yüksektir. Yeni do�anlarda ya�amın ilk ayında yükselir, 12 aya kadar yüksek kalır, sonra dü�meye ba�lar, puberteye kadar oldukça sabit kalır. Yeti�kin erkeklerde osteokalsin düzeyi pubertal de�erlerden dü�ük olup hayat boyu sabit kalır. Yeti�kin kadınlarda ise oldukça sabittir ve menapozdan sonra yükselmeye ba�lar. 1.2.83. PARATĠROĠD HORMON (ĠNTAKT) EĢ Anlamlı : PTH, Parathyrin, Parathormon Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Plazma Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Mor kapaklı hemogram tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter ve numunenin 1 saatten fazla oda sıcaklı�ında beklemesi Referans Aralığı : 1 5-65pg/ml Yorum: Parathormon (PTH) paratiroidlerde sentezlenir ve kana sekrete edilir. �ntakt PTH yakla�ık 9500 dalton molekül a�ırlı�ında 84 amino asitli tek bir polipeptidden olu�ur. Biyolojik olarak aktif olan N terminal fragmanın yarı ömrü yalnız birkaç dakikadır. Vitamin D ve kalsitonin ile birlikte, kalsiyum ve fosfat metabolizmasını

33 düzenler.�skelet sisteminden kalsiyum ve fosfatın mobilizasyonlarını sa�lar, ba�ırsaklardan kalsiyum uptake'ini artırır ve böbreklerden fosfat ekskresyonunda artı�a neden olur. Normokalseminin devamı PTH ve kalsitonin etkile�imi ile sa�lanır. PTH sekresyonu yüksek kalsiyum konsantrasyonları ile baskılanır ve dü�ük kalsiyum konsantrasyonları ile uyarılır. Hiperparatiroidizmin primer sebebi paratiroid adenomalarıdır. Sekonder hiperparatiroidizm (kronik böbrek yetmezli�i, vitamin D eksikli�i sonucu), ailesel medüller tiroid karsinomu, MEN tip I, IIa, IIb‟de artar. Otoimmün hipoparatiroidizm, sarkoidoz, hipertiroidizm, hipomagnezemide kan PTH seviyesi azalır. Antikonvülzanlar, kortikosteroidler, izoniazid, lityum, fosfatlar ve rifampinle pozitiv bir etkile�im gösterirken simetidin, pindolol ve propranolol ile negatif etkile�im gösterir. 1.2.84. POTASYUM(KAN) EĢ Anlamlı : K+ Metod : ISE Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Numune Red Kriteri : Hemoliz, lipemi Referans Aralığı : 3.5-5.1 mmol/L Acil sonuç süresi : 1 saat Uyarı: Diurnal varyasyonu vardır.Sabah saat 08:00‟de maksimum, ak�am 22:00‟de ise minimum düzeydedir . Yorum: Arttığı durumlar: Kronik böbrek yetmezli�i, Cushing sendromu, primer ve sekonder hiperaldosteronizm, renal tubüler asidozis, diüretik tedavi, kortizon tedavisi. Azaldı�ı durumlar: Akut böbrek yetmezli�i, Addison hastalı�ı, malnütrisyon, kusma, diyare, dehidratasyon, malabsorbsiyon. Numune iyi santrifüj edilmelidir. Hemoliz ve lipemidenkaçınılmalıdır. Kistik fibroziste terde de




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

artar. Kanda <2.0 mmol/L oldu�unda klinik hipokalemi belirtileri (yorgunluk, halsizlik, hiporefleksi, ventriküler fibrilasyon) görülür. Hiperkalemi durumunda musküler irritabilite, EKG‟de pik yapmı� T dalgaları görülür; >7.0 mmol/L gibi de�erler ya�amı tehdit eder. 1.2.85. POTASYUM(BOS) Metod : ISE Numune Türü : BOS Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelsiz düz tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 1.2.86. POTASYUM(ĠDRAR) Metod : ISE Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Düz tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Uyarı: So�uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Yorum: Elektrolit ve asit baz dengesini de�erlendirilmesiyle böbrek fonksiyonlarının takibinde kullanılır. Cushing sendromu, primer ve sekonder aldesteronizm, primer renal hastalıklar ve kortizon tedavisi sırasında idrarla atılan potasyum miktarı artarken, Addison hastalı�ında azalır. 1.2.87.PROGESTERON

34 EĢ Anlamlı : C-21 steroid, P4 Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 0,10-0,84 ng/mL KADIN: Mid Folikül faz 0,31-1,52 ng/mL Mid Luteal faz: 5,16-18,56 ng/mL Postmenopozal: 0-0.078 ng/mL Hamile 1.trim.: 4.73-50.74 ng/mL Hamile 2.trim.: 19,41-45,30 ng/mL Uyarı: 17-OH progesteronun yüksek konsantrasyonu bazı analizlerde progesteronun yalancı yüksekli�ine sebep olabilir. Yorum:Progesteron; korpus luteum ve gebelikte plasentadan salgılanan steroid hormondur. Kandaki




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

konsantrasyonları korpus luteumun geli�imi ve regresyonu ile koreledir. Siklusun foliküler fazı boyunca oldukça dü�ük konsantrasyonlarda seyreder, ovulasyondan 1 gün önce pik yapar, luteal faz boyunca sentezi artar. Gebelik boyunca progesteron, miyometriyumun kontraksiyonunu inhibe eder. Meme bezinde östrojen ile birlikte alveollerin proliferasyon ve sekresyonlarını uyarır. Progesteron tayinleri, fertilite tanısında, ovulasyon ve luteal faza geçi�in olup olmadı�ını saptamada kullanılır. 21 hidroksilaz, 17� hidroksilaz, 11� hidroksilaz eksikli�ine ba�lı konjenital adrenal hiperplazi; lipoid overyan tümör; molar gebelik ve overin koriyoepiteliyomasında kan konsantrasyonu artar. Primer ve sekonder hipogonadizm; kısa luteal faz ve dü�ük tehdidinde azalır. Progesteron düzeyini kortikosteron, 11-deoksikortizol ve pregnanedione arttırır. Etinil östradiol ve oral kontraseptifler ise azaltır.Menstrüel siklus boyunca seri numune alımı gereklidir. 1.2.88. PROLAKTĠN EĢ Anlamlı : PRL Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : A�ırı hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : ERKEK: 2,64-13,13 ng/mL KADIN : Menapoz öncesi: 3,34-26,72 ng/mL Menapoz sonrası: 2,74-19,64 ng/mL Yorum: Uyku, stres, egzersiz, gebelik ve koitus sonrasında prolaktin düzeyi artar.Sabahları prolaktin düzeyi en üst seviyede bulunur. Bu nedenle hasta uyandıktan 3-4 saat sonra örnek alınmalıdır. Ayrıca hastanın aç olması tercih edilir. Kadınlarda ve erkeklerde artmı� prolaktin düzeyinin en yaygın sebebi bir ilacın yan etkisidir. Prolaktin, epizodlar halinde salgılanır. Serumda 3 farklı formda bulunur: % 80'i biyolojik ve immunolojik olarak aktif monomerik (''little'') form, % 5-20'si biyolojik olarak inaktif dimerik (''big'') form ve % 0.5-5'i dü�ük biyolojik aktiviteye sahip tetramerik (''big-big'') formdadır. Prolaktin için hedef organ meme bezidir, burada geli�imi ve diferansiasyonu uyarır. Kandaki yüksek düzeyleri, overlerde steroid sentezini ve hipofizer gonadotropinlerin sentez ve sekresyonlarını inhibe eder. Hipofizden prolaktin sekresyonu, hipotalamus tarafından tonik inhibisyona u�ratılır ve bu inhibisyondan dopamin sorumludur. TRH ise prolaktin sekresyonunu uyarır. Gebelikte prolaktin




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

salgılanması artar, amaç gebelik sonrası meme dokusunun laktasyona hazırlanmasıdır. Stres ve egzersiz sonrası, kan prolaktin seviyesi artabilir. Hiperprolaktinemi sonrası hipogonadizm ve infertilite meydana gelebilir. Kadınlarda amenore ve galaktore, erkeklerde jinekomasti ve azospermi geli�ir. Prolaktin salgılayan hipofiz tümörleri (makroadenom, mikroadenom), sarkoidoz, kraniofaringioma, primer hipotiroidizm, anoreksia nervoza ve polikistik over sendromunda prolaktin serumda artar. Sheehan sendromunda ise serum prolaktin seviyeleri azalır. Önemli Notlar: Antihistaminikler, antipsikotikler, östrojenler,opiatlar, TRH, trisiklik antidepresanlar, oral kontraseptifler, metoklopramid, verapamil; prolaktin düzeyini arttırır. Klonidin, dopamin ve ergo alkaloidleri, prolaktin düzeylerini azaltır.

35 1.2.89. PROSTAT SPESĠFĠK ANTĠJEN EĢ Anlamlı : PSA (Serbest veya total) Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : Serbest PSA: 0-1 ng/mL Total PSA : 0-4 ng/mL Uyarı: Rektal muayene ve sonda uygulamasından sonra numune alınması için 72 saat beklenmelidir. PSA de�erleri günden güne de�i�ebilir ve ya�la birlikte artar. Yorum: PSA, 30.000-34.000 Dalton molekül a�ırlı�ında glandüler kallikreinlere benzeyen bir glikoproteindir. Serin proteaz olarak görev yapar. PSA prostata spesifik fakat prostat kanserine spesifik olmayan bir glikoproteindir. Normal, hiperplastik veya malign prostat dokusu tarafindan üretilebilir. PSA prostat kanserinde tedaviye yanıtın izlenmesinde özellikle önemlidir. Serbest PSA (fPSA) ise PSA'nın dola�ımda kompleks olu�turmadan bulunan formudur. Son yıllarda fPSA analiziyle PSA'nın özgüllü�ü arttırılmı�tır. fPSA' nın ölçülmesi fPSA/tPSA oranının hesaplanmasını sa�lar. Yapılan son çalı�malarla bu oranın benign ve malign patolojiler arasında daha iyi klinik ayırım sa�ladı�ı gösterilmi�tir. fPSA seviyesinin benign prostat hipertrofisi (BPH) olan hastalarda daha yüksek oldu�u saptanmı�tır. Genel olarak prostat karsinomunda fPSA/tPSA oranı % 15‟den azdır.fPSA serum düzeyleri; mesane kateterizasyonu, rektal muayene ve prostat biyopsisi, prostat hipertrofisi, üriner retansiyon, akut prostatit




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

gibi durumlarda da artı� gösterebilir. Diagnostik amaçlı olarak, PSA sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi�i ve klinik muayene bulguları ile birlikte de�erlendirilmelidir. Finasterid PSA kan seviyesini azaltır. Rektal muayene, i�ne biyopsisi, üriner retansiyon, ejekulasyon, sistoskopi, ekzersiz ise PSA‟da artı�a neden olur. Önemli Notlar: Hemoliz (500 mg/dL'ye kadar hemoglobin) hiperbilirubinemi.(30 mg/dL‟ye kadar bilirubin) lipemiden (1800 mg/dL‟ye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.90. PROTEĠN ELEKTROFOREZĠ(SERUM,ĠDRAR) Metod : Agoroz jel yöntemi Numune Türü : Serum,�drar Numune Miktarı : 200 �l Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü,idrar kabı ÇalıĢma Zamanı : Ayın 1‟ inde ve 15‟ inde Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : Albumin % 60-71 Alpha 1 % 1,4-2,7 Alpha 2 % 7-11 Beta 1 % 6-9 Beta 2 % 2-5 Gamma % 8-16 Yorum:Serum protein elektroforezi,protein kaybı,gammapatiler ve di�er disproteinemiler için sık kullanılan bir tarama testidir. Normalde idrarla çok az protein atılırken,bazı hastalıklarda protein atılımı artar.Atılan proteinlerin tipi tanı için yol gösterici olabilir.Lipoid nefrozis de selektif proteinüri(albumin) bulunurken,glomerulonefritlerde nonselektif proteinüri görülür.Ayrıca Bence Jones proteinleride beta ve gama globulin bölgelerine göç eder. 1.2.91. SALĠSĠLAT: EĢ Anlamlı : Asetil salisilik asit ;ASA Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 5 ml Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı :Aynı gün Acil sonuç süresi : 2 saat Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : Analjezik konsantrasyon : <60 mg/l Anti inflamatuvar konsantrasyon : 150-300 mg/l Toksik konsantrasyon : >300 mg/l

36 Yorum:�laç düzeyinin takibinde kullanılır. 1.2.92. SERBEST T3 EĢ Anlamlı : Serbest Triiyodotironin, FT3, ST3 Metod : Kemiluminesans




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 2.5-3,9 pg/mL Uyarı: Kronik hastalı�ı olan veya uzun süre hastanede yatmı� ki�iler ötiroid olsalar bile serbest T3 düzeyi dü�ük bulunabilir. Yorum:T3, metabolizmayı düzenleyen serumda bulunan tiroid hormonlarından birisidir. Bu hormon konsantrasyonunun saptanması tiroid hastalıklarının ayırıcı tanısında önemlidir. T3'ün ço�u dola�ımda büyük oranda proteinlere (TBG, albumin, prealbumin) ba�lı olarak bulunur. Serbest T3 ise TT3‟ün fizyolojik olarak aktif formudur.Serbest T3 seviyelerinin saptanması, ta�ıyıcı proteinlerin konsantrasyonundan ve ba�lama özelliklerinden ba�ımsız oldu�u için daha avantajlıdır. Önemli Notlar: Dekstrotiroksin kullananlarda FT3 düzeyleri artar. Amiodarone, fenitoin, propranolol ve valproik asit kullananlarda FT3 düzeyleri azalır. Hemoliz,hiperbilirubinemi, lipemiden etkilenmez. 1.2.93. SERBEST T4 EĢ Anlamlı : Serbest Tiroksin, FT4, ST4 Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0,61-1,12 ng/dL Uyarı: Anti-tiroksin otoantikorları ve RF varlı�ında dü�ük moleküler a�ırlıklı heparin tedavisinde sonuçlar aldatıcı olabilir. Yorum: Tiroksin (TT4), tiroid bezinden salınan ve metabolik etkileri olan tiroidin ana hormonudur. TT4‟ün büyük bir kısmı (% 99'dan fazlası) ta�ıyıcı proteinlere (TBG, prealbumin ve albumin) ba�lı olup %0.02-0.04‟ ü kadarı serbest T4 �eklinde bulunur. FT4, fizyolojik olarak aktif tiroksin komponentidir. Tiroid fonksiyon bozuklu�u �üphesinde TSH ile birlikte ölçülür. Hipertiroidizm ve tiroksinle tedavi edilen hipotirodizmde yükselir. Hipotiroidizm ve gebeli�in son evrelerinde serum FT4 düzeyleri azalır. Akut ve kronik tiroid dı�ı hastalıklarda ötroid hastalarda FT4 düzeylerinde dalgalanmalar olu�abilir. Tiroid supresyon tedavisi izlenmesinde de kullanılır. Önemli Notlar: Serum FT4 konsantrasyonunda amiadaron, aspirin,danazol, propranolol, furosemid yüksekli�e;




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

antikonvulzanlar (karbamazepin, fenitoin) dü�üklü�e neden olur. Hemoliz , hiperbilirubinemi, lipemiden etkilenmez. 1.2.94. SODYUM(KAN) EĢ Anlamlı : Na Metod : ISE Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 136-146 mmol/L Acil sonuç süresi: 1 saat Yorum: Arttığı durumlar: Diabetes �nsipidus, gastrointestinal sistem, solunum sistemi, deri ve böbrek yoluyla kayıplar, hipernatremik çözeltilerin uygulanması, tuz alımı, Cushing sendromu, Conn sendromu.

37 Azaldığı durumlar: Uygunsuz ADH salınımı, su intoksikasyonu, böbrek yetmezli�i, glukokortikoid eksikli�i (hipopituitarizm), hipotiroidizm, tiazid grubu diüretikler, ekstrarenal kayıplar (kusma, diyare), adrenal yetersizlik, kalp yetmezli�i, siroz, gebelik, izotonik ve hipertonik infüzyonlar (glukoz,mannitol). Önemli Notlar: Numune iyi santrifüj edilmelidir. Hemoliz ve lipemiden kaçınılmalıdır. Kan glukozunun her 100 mg/dL dü�mesi durumunda Na da yakla�ık 1.5-3.0 mmol/L azalır. , Na <120 mmol/L ise halsizlik, <120 mmol/L ise bulbar veya psödobulbar palsi, 90-105 mmol/L isea�ır nörolojik belirtiler ortaya çıkar. Na >155 mmol/L oldu�unda, duruma özellikle plazma hacim kaybı da e�lik ediyorsa, kardiovasküler ve renal semptomlar ortaya çıkar. 1.2.95. SODYUM (BOS) EĢ Anlamlı : Na Metod : ISE Numune Türü : BOS Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelsiz düz tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 1.2.96. SODYUM (iDRAR) EĢ Anlamlı : Na Metod : ISE Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Düz tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Uyarı: �drarla sodyum atılımının diurnal varyasyonu vardır. �drar sodyum düzeyi gündüzleri en üst düzeyde bulunur. So�uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. 1.2.97. TAM ĠDRAR TETKĠKĠ EĢ Anlamlı : T�T Metod : Strip + mikroskobik inceleme Numune Türü : Spot idrar (orta idrar tercih edilir) Numune Miktarı :10 mL Numune Kabı : Nonsteril idrar barda�ı, bebekler için cinsiyetine göre idrar torbası ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Yetersiz numune, uzun süre beklemi� numune, uygun kapta gönderilmeyen numune, bayanlar için menstruasyon zamanında verilen numune, gaita ile kontamine olmu� idrar numunesi Acil sonuç süresi : 1 saat Kimyasal testler: Glukoz : Negatif Kan : Negatif Lökosit esteraz: Negatif Bilirubin : Negatif Ph : 5-7 Dansite : 1.005-1.030 Protein : Negatif Keton : Negatif Nitrit : Negatif Ürobilinojen: Negatif Mikroskobik testler: Eritrosit : 0-4 hpf (hpf: Büyük büyütme; 400x) Lökosit : 0-4 hpf Tubuler epitel hücreleri: - Hiyalen silendir : 0-1 silendir/hpf Granüler ve di�er silendirler : - Panik değer : Kimyasal analiz; glukoz ve keton için kuvvetli pozitif test(+++) Mikroskobik analiz; patolojik kristaller ( Ürat, Sistein, Lösin, Tirozin) bulunması Uyarı: Sabah ilk idrar ve orta akım idrarı tercih edilir. Yorum:

38 �drarda Ph‟ın arttı�ı durumlar: Metabolik veya respiratuvar alkaloz, �iddetli kusma, Kronik böbrek yetmezli�i, idrar yolu enfeksiyonları, diüretik tedavisi, sebze-meyve ve süt ürünlerinden zengin diyet. �drarda Ph‟ın azaldı�ı durumlar: Metabolik veya respiratuvar asidoz, diabetik ketoasidoz, DM, proteinden zengin diyet, dehidratasyon, ishal, açlık, ate�.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

�drarda proteinin arttı�ı durumlar: Nefrotik sendrom, glomerulonefritler, piyelonefrit, DM, böbrek tbc, böbrek infarktüsü, multipl myeloma, eklampsi, malign hipertansiyon, amiloid nefrozu, SLE, a�ır metal zehirlenmesi, konjestif kalp yetmezli�i, ate�li hastalıklar, akut ba�ırsak tıkanmaları, karaci�er hastalıkları, �ok, toksik nedenler, Fonksiyonel olarak (gebelik, a�ırı egzersiz, uzun süre so�u�a maruz kalma, ortostatik-lordotik- ki�ilerde, yumurta ve peynirden zengin diyet) �drar dansitesinin arttı�ı durumlar: Dehidratasyon, diyare, terleme, ate�li hastalıklar, DM-glukozüri, sıvı kısıtlaması, radyokontrast madde kullanımı. �drar dansitesinin azaldı�ı durumlar: Bol sıvı alımı, diürez, DI, hipotermi, glomerulonefrit, piyelonefrit �drarda nitritin arttı�ı durumlar: Bakteriyel idrar yolu enfeksiyonları (E. Coli, proteus, klebsiella, citrobacter, pseudomanas), yalancı pozitiflik (oda ısısında uzun süre beklemi� idrarda) �drarda ketonun arttı�ı durumlar: Kontrol edilemeyen DM, açlık, a�ırı aspirin alımı, alkolizmin olu�turdu�u ketoasidozis, bebek ve çocuklardaki ate�li hastalıklar, anestezi sonrası, uzayan kusmalar, anoreksia, yüksek proteinli diyet, dehidratasyon, tok karna spor yapılması �drarda glukozun arttı�ı durumlar: DM �drarda lökositin arttı�ı durumlar: Bakteri kaynaklı idrar yolu enfeksiyonu �drarda eritrositin arttı�ı durumlar: Glomerulonefritler, �nterstisyel nefrit, Akut tubuler nekroz, pyelonefrit, böbrek travması, böbrek tümörü, böbrek ta�ı, sistit, proststit �drarda ürobilinojenin arttı�ı durumlar: Hepatosellüler hasar (portal siroz, akut hepatit), kolanjit, hemolitik durumlar �drarda ürobilinojenin azaldı�ı durumlar: Safra yolunun tam tıkanıklı�ı �drarda bilirubinin arttı�ı durumlar: Hepatik ve post hepatik sarılıklar, safra yolu tıkanıklıkları, kronik karaci�er hastalıkları �drar mikroskobisinde eritrosit görülmesi: Sahada 1-2 adet görülmesi normaldir. Böbrek ta�ı, böbrek tümörü, böbrek tüberkülozu, böbrek hiperemisi, glomerulonefrit, idiopatik hematüri, sistit, sistosomiasis gibi patolojilerde artar. Ayrıca a�ırı egzersiz sonrasında, kadınlarda menstruasyon sırasında verilen idrar numunesinde de eritrosit görülebilir. �drar mikroskobisinde lökosit görülmesi: Sahada 3-4 adet görülmesi normaldir. Üriner sistem enfeksiyonlarında artar. Ayrıca vaginit, akut veya kronik apandisit gibi durumlarda da artar. �drar mikroskobisinde silendirler görülmesi: Hyalen silendir: Glomerulonefrit, pyelonefrit, proteinüri, ate�, a�ırı egzersiz, konjestif kalp yetmezli�i, kr. böbrek yetmezli�i Granuler silendir: Akut tubuler nekroz, Glomerulonefrit, pyelonefrit, �YE, nefroskleroz




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Eritrosit silendiri: Glomerulonefrit, renal infakt, subakut bakteriel endokardit, orak hücreli anemi, vaskulit, SLE,good-pasteur‟s sendromu, malign hipertermi Lökosit silendiri: Pyelonefrit, glomerulonefrit, lupus nefriti Epitel silendiri: Glomerulonefrit, etilen glikol zehirlenmesi, eklampsi, a�ır metal zehirlenmesi Ya� silendiri: Nefrotik sendrom, glomerulonefrit, diabetik nefropati, kr. böbrek hastalı�ı �drar mikroskobisinde kristaller görülmesi: Böbrek ta�ı, ilaç tedavisi, idrar yolu enfeksiyonu �drar mikroskobisinde epitel görülmesi: Sahada 5-6 adet görülmesi normaldir. Kübik epitel: Akut-kronik böbrek hastalı�ı Skuamöz epitel: Üretrit, vaginit, do�um sonrası Silindirik epitel: Mesane, üreter, böbrek enfeksiyonları Transisyonel epitel: Sistit, mesane kataterizasyonu, maligniteler �drar mikroskobisinde bakteri görülmesi: Normalde mesanedeki idrarda bakteri bulunmaz. �drar üretradan geçerken yada dı�arı çıkarken bakteri ile kontamine olabilir. Ayrıca idrar yolları lokal enfeksiyonu, sistit gibi patolojilerde de idrarda bakteri bulunur. Glukoz ve keton için kuvvetli pozitif (+++) sonuç 1.2.98. TESTOSTERON ( TOTAL ) Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum

39 Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : KADIN: 0,1-0,75 ng/ml ERKEK: 1,757,81- ng/ml Uyarı: Seks hormon ba�layıcı globulinin çok yüksek düzeyleri ölçümü olumsuz etkiler. Total testosteron düzeyi obesitede dü�ük çıkabilir. Ayrıca sabah saat 07:00‟de maksimum düzeydedir. 20:00‟de ise minimum düzeydedir. Yorum: Testosteron 288 dalton molekül a�ırlıklı bir androjendir. Erkeklerde hemen tamamı, testislerin Leydig hücrelerinde sentezlenir, sekresyonu Luteinizan hormon (LH) tarafından kontrol edilir ve epizodiktir. Testosteron erkeklerde sekonder seks karakterlerinin geli�iminden, prostat ve seminal vezikül fonksiyonlarının sa�lanmasından sorumludur. Pubertal 3 ve 4. evrede serum testosteronunda belirgin bir artı� olu�ur. Dola�ımda büyük oranda proteinlere ba�lı olarak bulunur (SHBG=Sex hormone - binding globulin). Kadınlarda, çok küçük miktarlarda overlerde sentezlenir. Fizyolojik konsantrasyonlarda androjenlerin kadınlarda spesifik etkileri yoktur. Testosteronun kadınlarda artmı� üretimi virilizasyona neden olabilir. Kadınlarda testosteron ölçümleri, androjenik sendrom ve polikistik over (Stein-Leventhal sendromu) tanısında kullanılır. Ayrıca over ve adrenal tümörleri,




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

adrenal hiperplaziveya over yetmezli�inden �üphelenildi�inde de testosteron ölçümleri yapılmalıdır. Erkeklerde testosteron; hipogonadizm, östrojen tedavisi, kromozom anomalisi (Klinefelter sendromu) ve siroz gibi üretimin azalmasından �üphelenildi�inde tayin edilir. Önemli Notlar: Hemoliz , hiperbilirubinemi ,lipemiden etkilenmez. Yüksek doz (günde 5 mg'dan fazla) biotin tedavisi alan hastalarda, son dozdan sonra en az 8 saat örnek alınmamalıdır. 70 ya� üzerinde dialize alınan kadın hastaların bazılarında yüksek testosteron seviyeleri saptanmı�tır 1.2.100. TĠROGLOBULĠN EĢ Anlamlı : Tg Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün saat 16:00 Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 1-85 ng/mL Uyarı: Tiroid muayenesinden sonra numune alınmamalıdır. Yorum: Kullanımı: Tiroid kanserli hastaların takibinde kullanılan bir tümör belirtecidir. Foliküler ve papiller tiroid karsinomları,hipertiroidizm ve subakut tiroiditte tiroglobulin düzeyi artar. Bu hastalarda tedavi ile tiroglobulin düzeyi dü�erken,metastaz olu�ması ile yine artar. Serum Tg ölçümü, tirotoksikozis faktitia (bu durumda Tg dü�er) ve yenido�anda konjenital hipotiroidinin etyolojisinin ara�tırılmasında da kullanılır. Önemli Notlar: Tg, 600 kDa büyüklü�ünde dimerik bir glikoproteindir. Sentezi TSH tarafından regüle edilir. Tg otoantikorları testi interfere eder. Tg otoantikorları tiroid kanseri hastalarının yakla�ık %20‟sinde, sa�lıklı ki�ilerin %10‟unda pozitiflik verebilir. Tg referans aralı�ı, co�rafi iyot alımından etkilenir. Preoperatif Tg ölçümü tiroid kanserli hastaların takibinde yaralıdır. Hashimoto tiroiditi, Graves hastalı�ı, tiroid adenomu ve subakut tiroiditte de Tg konsantrasyonu artabilir. 1.2.101. TĠROĠD STĠMULATĠNG HORMON EĢ Anlamlı : TSH, s-TSH, Tirotropin Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0,34-5,6mikroIU/mL Uyarı: Diurnal ritmi vardır. Saat 02:00-04:00 arasında maksimum, 17:00-18:00 arasında ise minimum düzeydedir.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

40 Yorum: TSH (Tirotropin), glikoprotein yapılı, 2 subünitten olu�an bir hipofiz hormonudur. Tiroid hormonlarının biyolojik aktivitelerinin merkezi regülasyonunu sa�lar; tiroid hormon sentez ve sekresyonunu her a�amada stimüle eder. Tiroid hastalıklarının tanısında ilk bakılması gereken hormondur. Serbest tiroid hormonlarının konsantrasyonlarında meydana gelen çok küçük de�i�iklikler bile, TSH seviyelerinde çok daha belirgin tersine de�i�ikliklere neden olur.Özellikle hipotalamus, hipofiz ve tiroid hastalıklarının ayırıcı veya erken tanısında TSH tayinleri uygundur. Diagnostik amaçlı olarak, TSH sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi�i ve klinik muayene bulguları ile birlikte de�erlendirilmelidir. Önemli Notlar: Amiodarone, haloperidol, lityum, oral radyografik boyalar, TRH ve propiltiurasil; TSH düzeyini arttırır. Bromokriptin, karbamazepin, kortikosteroidler, dopamin ve triiyodotironin; TSH düzeyini azaltır. FSH, LH ve HCG ile çapraz reaksiyon gösterir. 1.2.102. TĠROKSĠN BAĞLAYICI GLOBULĠN EĢ Anlamlı : TBG Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Yorum: t3 ve t4 hormonlarının plazmada ba�landı�ı ta�ıyıcı proteindir. genellikle TSH düzeyi ile uyumsuz olan tt3 ve tt4düzeylerinin, tt4 ve ft4 düzeyleri arasında uyumsuzluk olan durumların, a�ırı artmı� veya azalmı� tt4 düzeylerinin ve konjenital tbg eksikliklerinin de�erlendirilmesinde kullanılır. Enfeksiyöz hepatitler, akut intermittant porfiria, gebelik ve hipotiroidide TBG düzeyi artarken, kronik hastalıklar, cerrahi stres ve nefrotik sendromda TBG düzeyi dü�er. Önemli notlar: TBG ya�la birlikte total ve serbest t3 ve t4 düzeylerine paralele olarak dü�er. Östrojenler, metadon, oral kontraseptifler ve tamoksifen TBG düzeyini artırır. Anabolik steroitler, androjenler, asparajinazi kortikosteroitler, kortikotropin, danazol, fenitoin ve propranolol TBG düzeyini dü�ürür. 1.2.103. TOTAL PROTEĠN (KAN) EĢ Anlamlı : TP Metod : Spektrofotometric Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : Yeti�kin : 6,6-8.3 g/dL Premature : 3,6-6,0 g/dL Acil sonuç süresi: 1 saat Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Turnikenin uzun sure tutulmasına ba�lı olarak olu�an venöz staz ve ayakta durmak total protein düzeyini yükseltir. Yorum: Yükseldiği durumlar: Poliklonal ve monoklonal gamopatili hiperimmunoglobunemi, akut faz yanıtı, Psödohiperproteinemi: Dehidratasyonun sebep oldu�u hemokonsantrasyonda. Azaldığı Durumlar: Ciddi protein eksiklikleri, kronik karaci�er hastalı�ı, malabsorbsiyon sendromu, malnutrisyon ve agammaglobulinemi. Önemli Notlar: Anabolik steroidler, klofibrat, kortikosteroidler, insülin, tiroid preparatları, progesteron, kortikotropin, androjen ve epinefrin yükseltir. Dekstran, sülfasalazin, allopürinol ve östrojenler dü�ürür. Uzamı� turnike tatbiki tüm total protein fraksiyonlarını arttırır. 1.2.104. TOTAL PROTEĠN (BOS)

41 EĢ Anlamlı : TP Metod : Spektrofotometric Numune Türü : BOS Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jellsiz düz tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : BOS „un hemorajik olması Referans Aralığı : 15-45 mg/dL Uyarı: Menenjit ve ensefalomyelit gibi kan-beyin bariyerinin bozuldu�u durumlarda BOS total protein düzeyi yüksektir. Yorum: Santral sinir sistemi patolojilerinde nonspesifik fakat güvenilir bir göstergedir. Bu patolojiler menenjit, beyin absesi, meningovaskuler sifiliz, neoplastik hastalıklar, multipl skleroz ve di�er dejeneratif hastalıklar. 1.2.105. TOTAL PROTEĠN (ĠDRAR) Metod : Spektrofotometric Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Düz tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar. Uyarı: Numune so�uk ortamda saklanmalı vegönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Yorum: Nefrotik sentrom, diabetik nefropati,multiple myeloma, monoclonal gammopatiler, renal tübüler fonksiyon bozuklukları ve üriner sistem enfeksiyon ve maligniteleri idrarla atılan total protein miktarında artı�a neden olur. Ayrıca egzersiz, ate� ve gebelik menstrüasyona ba�lı kanama,prostatik sıvılar, semen ve alkali idrar yanlı� yüksek sonuçlara neden olabilir. 1.2.106. TRĠGLĠSERĠD EĢ Anlamlı : TG Metod : Spektrofotometric Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : 40-200 mg/dL Uyarı: Hastadan 10-12 saatlik açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Ailesel hipertrigliseridemi,ailesel kombine hiperlipidemi, ailesel disbetalipoproteinemi, pankreatit, ailesel lipoproteinlipaz yetersizli�i, apolipoprotein C-II yetersizli�i, ksantoma, obesite, bozulmu� glukoz tolerans, tip 2 diabet,hiperürisemi, viral hepatit, alkolizm, biliyer siroz, ekstrahepatik biliyer obstruksiyon, nefrotik sendrom, kronik renal yetmezlik, Cushing sendromu, gebelik, enfeksiyon, glikojen depo hastalıkları ve stres. Azaldığı durumlar: Abetalipoproteinemi, hipobetalipoproteinemi, malnutrisyon, malabsorbsiyon, hipertirodizm. Önemli Notlar: Kolestiramin, oral kontraseptifler ve östrojenler arttırır.Askorbik asit, asparaginaz, klofibrat ve kolestipol azaltır. 1.2.107. TROPONĠN I

42 EĢ Anlamlı : TnT, Trop T Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 0-0,01 ng/Ml Yorum: AMI tanısında kullanılır.Sensitivitesi troponin I‟ya göre daha yüksektir.AMI‟dan 2-6 saat sonra yükselir ve 24 saat civarında pik yapar.Yükselme 6 gün sürebilir.Daha sonra yakla�ık 20 gün boyunca yüksek kalır.AMI, unstabil anjina ,PTCA ve myokardit troponin T düzeyinde yükselmeye neden olabilir. 1.2.108. ÜÇLÜ TARAMA TESTĠ




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

(AFP+hCG+ÖSTR�OL) Gebeli�in 2. trimesterinde (16-18.nci hafta), anneden alınan kan örne�inde; alfa-fetoprotein (AFP), koriyonik gonadotropin (hCG) ve serbest östriol (uE3) testlerinin multiple of median (MoM) de�erleri kullanılarak, nöral tüp defekti, Down sendromu (trizomi 21) ve Edward sendromu (trizomi 18) gibi kromozomal anomalilere ait risk hesaplarının yapıldı�ı bir tarama testidir. AFP: nöral tüp defekti (NTD), fetal distress, oligohidramniyos, ço�ul gebelik ve maternal hepatik ve onkolojik bozukluklarda kan seviyeleri yükselir. Down sendromunda kan seviyeleri azalır. hCG: Konsepsiyondan 5-8 gün sonra plasental dokuda üretilmeye ba�lar. Gebeli�in ilk 6 haftasında maternal serum düzeyleri her 2-3 günde bir 2 kat yükselerek gebeli�in 16-18. haftalarında tipik olarak 10.000-35.000 mIU/mL seviyelerinde seyreder. Fetal Down sendromlu gebeliklerde hCG düzeyleri normalden daha yüksektir. Üçlü tarama testleri Down sendromlu gebeliklerin % 60- 70 ini saptamasına kar�ın % 5-7 hatalı pozitiflik oranına sahiptir. Serbest Estriol: Estriol, gebelik süresince maternal kandaki temel östrojen hormondur ve plasental dokuda sentezlenir. Total estriol düzeylerinin maternalrenal sistemden etkilenmesi nedeniyle üçlü tarama testlerinde serbest formu kullanılır. Down sendromu ve fetal distress durumlarında maternal kan düzeyleri azalır. Önemli Notlar: Prenatal tarama testleri bilgi formu doldurulmalıdır. Buformda kilo bilgisi, son adet tarihi, siyah ırk, daha önceki gebeliklerde ya�anan tıbbi sorunlar ve annede varsa insüline ba�ımlı diabet (Tip I diabet), BPD ölçümüne göre gebelik haftası bilgileri belirtilmelidir. Bu test için optimum de�erlendirmeler 16-18. gebelik haftaları arasında olmakla birlikte 15-22. Haftalar arasındaki tüm gebelerde risk de�erlendirmesi yapılmaktadır. 1.2.109. ÜRE(KAN) Metod : Spektrofotometric Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 10-40mg/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Üre saptanması, böbrek fonksiyonlarının de�erlendirilmesinde kullanılan en yaygın testtir. Bu test prerenal




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

(Kardiak dekompansasyon, susuzluk, artmı� protein katabolizması), renal (Glomerulonefritler, kronik nefritler, polikistik böbrek, nefroskleroz, tubuler nekroz) ve postrenal hiperürisemilerin (Üriner sistem obstrüksiyonları) ayırıcı tanısında kreatinin ile birlikte kullanılır. �nsan vücudunda açı�a çıkan azotun en önemli atılım �eklidir. Hem idrar hem de serumda en fazla bulunan NPN (Nonprotein Nitrojen) bile�i�idir. Azaldığı durumlar: Protein alımının azalması, ciddi karaci�er hastalıkları (amonyak artı�ıyla birlikte) ve gebelikte serum üre seviyelerinde azalır.

43 Önemli Notlar: Birimleri aynı olmak ko�ulu ile (mg/dL); ''BUN (Blood Urea Nitrogen) x 2.14 = Üre'' e�itli�i ile dönü�üm gerçekle�tirilebilir. BUN/Kreatinin oranı için referans aralı�ı eri�kinlerde 12:1 – 20:1 arasındadır. Böbrek perfüzyonu bozuldu�unda (dehidratasyon, hipovolemik �ok, konjestif kalp yetmezli�i), obstüktif üropatide, üreterlerin kolona implantasyonunda, nadiren glomerüler hastalıklarda veya kortikosteroit tedavisinde yükselir. BUN/Kreatinin oranı akut renal tübüler nekrozda azalır. 1.2.110. ÜRE(ĠDRAR) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Düz tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar. Referans Aralığı : 12-20 g/Gün Yorum: Protein alımı arttı�ı zaman, hipertiroidizmde ve postoperatif olarak artı� görülür. Büyüyen çocuklarda ve bebeklerde, gebelikte,dü�ük protein-yüksek karbonhidratlı beslenmelerde, karaci�er hastalıklarında, toksemide ve renal hasar veya ba�ka nedenlerle görülen yetmezliklerde azalır. Önemli Notlar: �drar do�ru toplanmalı ve hacmi do�ru ölçülmelidir. 1.2.111. ÜRĠK ASĠT ( KAN ) EĢ Anlamlı : Ürat, ÜA Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz Referans Aralığı : 2,6-7,20 mg/dL Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Yorum: Yükseldiği durumlar: Ürik asit ölçümleri; renal yetmezlik, gut hastalı�ı, lösemi, psoriasis, açlık ve di�er doku




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

yıkımına neden olan durumlar ve sitotoksik ilaçların kullanımı gibi çe�itli renal ve metabolik hastalıklar, glikogenosis tip 1, Down sendromu, polikistik böbrek hastalı�ı. Azaldığı durumlar:Wilson hastalı�ı, Fanconi sendromu, Hodgkin, multiple miyeloma, ksanstinüri; adenozin deaminaz, pürin ve nükleozid fosforilaz eksikli�i. Önemli Notlar:Diüretikler, katekolaminler, salisilatlar (dü�ük doz) ve nikotinik asit arttırır. Allopürinol, radyoaktif ilaçlar, fenilsutazon ve yüksek dozda salisilat azaltır. A�ırı pürin içeren diyet (karaci�er, böbrek) ve a�ırı egzersiz ürik asit düzeyini yükseltir. 1.2.112. ÜRĠK ASĠT(ĠDRAR) Metod : Spektrofotometrik Numune Türü : 24 saatlik idrar Numune Miktarı : 10 mL Numune Kabı : So�uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. Numune miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun toplanmayan idrar Referans Aralığı : 13-67 mg/ Gün Yorum: Lösemi, gut, Lesch-Nyhan sendromu, Wilson hastalı�ı, sistinozis, viral hepatitler, polisitemia vera ve orak hücreli anemide artar. Ksantinüri, folik asit yetmezli�i ve kur�un zehirlenmelerinde azalır. Önemli Notlar: �drar do�ru toplanmalı, hacmi do�ru ölçülmelidir. 1.2.113. VALPORĠK ASĠT Metod : ECL�A Numune Türü : Serum

44 Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika Referans Aralığı : 50-100�g/mL Uyarı: Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. Yorum: Antiepileptik ilaçtır. Tedavinin takibinde ve olası toksisitenin saptanmasında kullanılır.Tedavi sırasında valproik asit konsantrasyonların izlenmesi hekime dozaj ayarı için bir gösterge sunmak açısından temel bir öneme sahiptir. Önemli Notlar: Örnek, plato düzeyine ula�tıktan sonra vadi (taban)konsantrasyonu için (bir sonraki doz verilmeden hemen önce) alınmalıdır. Yan etkileri: Anoreksi, bulantı, kusma, merkez sinir sistemi depresyonu, lökopeni, trombositopeni ve hepatotoksisite. �nsanda teratojen etkisi vardır. Nöral tüp defektlerinde artı� görülmü�tür. 1.2.114. VANĠLMANDELĠK ASĠT EĢ Anlamlı : VMA, 3-Metoksi-4- Hidroksimandelik Asit Metod : Kolon yöntemi




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Türü : 24 Saatlik idrar Numune Miktarı : 10 mL Numune Kabı : Düz tüp veya idrar kabı ÇalıĢma Zamanı : Ayın 10‟ una kadar gelen numune 15‟ inde, 25‟ ine kadar gelen numunenin sonuçları 30‟ unda verilir. Rapor Zamanı : Aynı gün Referans Aralığı : <13,6mg/24 saat Uyarı: HCI veya borik asit üzerine toplanan idrarlar da kabul edilir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Yorum: Feokromositoma tanı ve tedavi takibinde kullanılır. Ayrıca nöroblastoma, ganglionöroma ve karsinoid tümörlerin de�erlendirilmesinde de kullanılabilir. Önemli Notlar: Üç gün öncesinden itibaren ve örnek toplama süresince �u gıdaların alınmaması gerekir: Muz,kolalı içecekler, kahve, çay, çikolata, vanilya (dondurma vb), domates, portakal, ananas, alkollu içecek, patlıcan, erik ve ceviz. Yanlı� sonuçlara neden olabilen ilaçlar: Asetaminofen, aspirin, MAO inhibitörleri,metildopa, levodopa, fenotiyazinler, promazin,reserpin, kafein, lityum, eritromisin, tetrasiklinler,aminofilin. 1.2.115. VĠTAMĠN B12 EĢ Anlamlı : Siyanokobalamin, Vit B12 Metod : ECL�A Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : 191-663 pg/mL Uyarı: Numune alınması için 10 saatlik sabah açlı�ı gereklidir. Yorum: Vitamin B12, DNA sentezi, hücre geli�imi ve eritrosit rejenerasyonu için gereklidir. Eksikli�i vejeteryanlarda ve kronik alkoliklerde sık görülür. Pankreas yetmezli�i, gastrik atrofi veya gastrektomi, intestinal hasar, intrensek faktör kaybı ya da intrinsik faktöre kar�ı geli�en antikorlardan kaynaklanabilen malabsorbsiyon vitamin B12 eksikli�ine yol açar. B12 vitamini eksikli�ine ba�lı olarak megaloblastik anemi ve irreversibl santral sinir sistemi dejenerasyonu meydana gelir. Hem folik asit, hem de vitamin B12 eksikli�i megaloblastik anemiye neden olabilece�inden, anemilerin etiyolojilerinin tam olarak belirlenmesinde birlikte ölçülmelidirler. Kronik böbrek yetmezli�i, konjestif kalp yetmezli�i, akut ve kronik myeloid lösemiler, polisitemi vera ve bazı karaci�er hastalıklarında (hepatit, siroz, metastaz) B12 düzeyleri yükselir. Diagnostik amaçlı olarak, vitamin B12 sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi�i ve klinik muayene bulguları ile birlikte de�erlendirilmelidir.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

45 Önemli Notlar: Antikonvülzanlar, simetidin, ranitidin ve alkol; vitamin B12 kan seviyesini azaltır. Gebelikte; oral kontraseptifler ve multivitamin kullanımı ise vitamin B12‟nin kan seviyesini arttırır. Hiperbilirubinemi (10 mg/dL‟ye kadar bilirubin) ve lipemiden (1800 mg/dL‟ye kadar trigliserid) etkilenmez. 1.2.116. D VĠTAMĠNĠ(VĠTAMĠN D) (25-OH) EĢ Anlamlı : 25-Hidroksi kolekalsiferol, 25(OH) Kalsiferol Metod : Kemiluminesans Numune Türü : Serum Numune Miktarı : 1 mL Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Referans Aralığı : YAZ : 20-120 �g/L KI�: 10-60 �g/L Yorum: Vitamin D3‟ün vücuttaki aktif formudur. Hiperkalseminin ayırıcı tanısında kullanılır. Kronik böbrek yetmezli�i ve hipoparatiroidizmde 1,25- Dihidroksi Vitamin D3 düzeyi dü�erken sarkoidozis, maligniteler primer hiperparatiroidizmde yükselir. Ayrıca kalsiyum eksikli�i, çocuklar, gebelik ve laktasyonda da 1,25-Dihidroksi Vitamin D3 düzeyi artar. Ya�lılarda ise 1,25 Dihidroksi Vitamin D3 düzeyi dü�üktür. Özellikle hiperkalseminin kanserden mi, hiperparatiroidizmden mi kaynaklandı�ınınsaptanmasında, vitamin D‟ye ba�ımlı rikets ile vitamin D‟ye dirençli rikets‟in ayrımında, kronik böbrek yetmezli�i hastalarının vitamin D statüsünün de�erlendirilmesinde ve vitamin D tedavisine uyumun tespitinde yararlıdır. 1.2.117. HEMATOLOJĠ LAB TESTLERĠ 1.2.117.1. TAM KAN SAYIMI EĢ Anlamlı : Hemogram, CBC (Complete blood count) Metod : flowsitometri Numune Türü : EDTA‟lı tam kan Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mor kapaklı EDTA‟lı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Örnek miktarının tüpün üzerinde belirtilen düzeyde olmaması, örne�in pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması Acil süresi : 35 dakika Yorum:Hematolojik hastalıklar, hemorajiler, akut ve kronik enfeksiyonlar, ameliyat öncesi vb. durumlarda kullanılır.Hastanın genel sa�lık durumu hakkında bilgi verir. 1.2.117.2.PERĠFERĠK YAYMA BOYAMA




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

EĢ Anlamlı : Formül Lökosit Metod : Wright – Giemsa boyama Numune Türü : EDTA‟lı tam kan Numune Miktarı : 1 ml Numune Kabı : Mor kapaklı EDTA‟lı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Örne�in pıhtılı ve/veya hemolizli olması,uygun tüpe kan alınmaması. Acil sonuç süresi: 1 saat Yorum: Eritrosit, Lökosit ve Trombosit morfolojisinin de�erlendirilmesinde kullanılır 1.2.117.3. RETĠKÜLOSĠT BOYAMA

46 Metod : Metilen mavisi Numune Türü : EDTA‟lı tam kan Numune Miktarı : 1 ml Numune Kabı : Mor kapaklı EDTA‟lı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtılı ve/veya hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması Yorum: Retikülositler, kemik ili�inden periferik dola�ıma salınmı� immatür çekirdeksiz eritrositlerdir. Eritropoezi artırdı�ı durumlar ve anemilerin tedavisi sırasındaretikülosit sayısı artarken, aplastik anemi, renal hastalıklar, kronik hastalık anemisi, megaloblastik ve demir eksikli�i anemisinde retikülosit sayısı dü�er. 1.2.117.4. ERĠTROSĠT SEDĠMENTASYON HIZI EĢ Anlamlı : Sedimentasyon, ESR Metod : Westergren yöntemiyle uyumlu otomatik sistem Numune Türü : Sitratlı kan Numune Miktarı : Tüp üzerinde i�aretli bölüme kadar Numune Kabı : Siyah kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, lipemi, uzun süre bekletilmi� ve gereken miktardan az ya da fazla alınmı� numuneler. Referans Aralığı : KADIN: 2-20 mm / saat ERKEK: 2-15 mm / saat Uyarı: Yüksek oda ısısı ESR‟ yi arttırırken, dü�ük oda sıcaklı�ı ve kan örne�inin pıhtıla�ması (test 2 saat içinde yapılmaz ise) gibi teknik hatalar ise ESR‟yi azaltır. Yorum: �nflamatuar hastalıklar, akut ve kronik enfeksiyonlar,temporal arterit, maligniteler, romatoid hastalıklar,doku negrozu otoimmün hastalıkların tanı ve takibinde kullanılır. 1.2.117.5. KRĠYOGLOBULĠN Metod : Presipitasyon




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Miktarı : 10 ml Numune Kabı : Jelli Biyokimya Tüpü Rapor Zamanı : 7 gün sonra ÇalıĢma Zamanı : Hergün Red Kriteri : Santrifüj edilmi� numune Referans Aralığı : Negatif Uyarı: Jelli Biyokimya tüpüne alınan kan santrifüj(!) edilmemelidir Yorum: Reynaud benzeri semptomu olan hastalarda kriyoglobulinemi tanısında kullanılır. Neoplastik hastalıklar, akut ve kronik enfeksiyonlar ve kollajen doku hastalıklarında serum kriyoglobulin miktarı artar. Krioglobulinler so�ukta çökece�inden, e�er 37 o C zincirine uyulmazsa negatif sonuç alınır. 1.2.117.6. OSMOTĠK FRAJĠLĠTE EĢ Anlamlı : Eritrosit frajilitesi Metod : Kalitatif Numune Türü : 0,5ml Heparin+4,5ml kan düz tüp Numune Miktarı : 5ml Numune Kabı : Düz tüp ÇalıĢma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün (�nkübasyonlu istenmi�e 1 gün sonra) Red Kriteri : Hemoliz, lipemi, ikter Yorum: Hasta sonuçları ile beraber çalı�ılan kontrol örne�i kıyaslanarak verilir. Kullanımı: Eritrosit frajilitesinin bozuldu�u hastalıkların tanısında kullanılır. Eritrositlerin lizise u�ramadan su alma kapasitelerini gösterir. Herediter

47 sferositozis, herediter stomatositozis, hemolitik anemiler, mekanik travmalar (ör.prostatik kalp kapakçı�ı) ve enzim eksikliklerinde (ör.G6PD) osmotik frajilite artmı�ken, hipokromik-mikrositik anemiler (ör. demir eksikli�i anemisi, talasemi), karaci�er hastalıkları, polistemia vera, splenektomi sonrası ve leptositozisde ise osmotik frajilite azalmı�tır. NaCl‟ün %0,5‟lik konsantrasyonunun üzerinde hemoliz ba�larsa Osmotik frajilite artmı�, eritrosit direnci azalmı�tır. NaCl‟ün %0,3‟lük konsantrasyonunun altında hemoliz tamamlanmayıp devam ediyorsa Osmotik frajilite azalmı�, eritrosit direnci artmı�tır. 1.2.117.7. GLUKOZ 6-FOSFAT DEHĠDROGENAZ EĢ Anlamlı : G6PD Metod : Spot Numune Türü : EDTA‟lı tam kan Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mor kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı: Her gün Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Numunenin pıhtılı veya hemolizli olması




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Yorum: G6PD eksikli�ine ba�lı olarak geli�en hemolitik anemilerin tanısında kullanılır. Genç eritrositlerde G6PD aktivitesi yüksek oldu�undan, hemolitik epizot sonrasında eksikli�in belirlenmesi genellikle mümkün olmaz. �laç kaynaklı hemoliz veya akut bakteriyel ve viral enfeksiyonlar ile metabolik hastalıklara ba�lı hemolizin de�erlendirilmesinde kullanılır. 1.2.117.8. HEMOGLOBĠN A 1C EĢ Anlamlı : HbA1C, Glukohemoglobin, Glikozile Hb Metod : HPLC Numune Türü : EDTA‟lı tam kan Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Mor kapaklı tüp (EDTA) ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, uygun olmayan seviye Referans Aralığı : %4-6 Uyarı: Açlık kanı alınması tercih edilir. Yorum: Diabetes mellitusun uzun dönem takibinde kullanılır. Son 4 - 8 hafta içindeki ortalama kan glukoz konsantrasyonunu gösterir.Eritrositlerin ya�am süresinin kısalması, kararsız (unstable) Hb‟lerin varlı�ı (Hb SS, Hb CC, HbSC vb.) ve di�er hemolitik anemiler yanlı� dü�ük sonuçlara neden olabilirken, demir eksikli�i eritrositlerin ya�am süresini uzatarak yanlı� yüksek sonuç elde edilmesine neden olabilir. 1.2.117.9. HEMOGLOBĠN ELEKTROFOREZĠ EĢ Anlamlı : Hb elektroferezi, � talasemi ve hemoglobinopati taraması Metod : HPLC Numune Türü : EDTA‟lı tam kan Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mor kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her hafta Cuma günleri Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Numunenin pıhtılı veya hemolizli olması Yorum: Varyant hemoglobinlerin tanımlanması ve miktarlarının belirlenmesi için tercih edilen bir testtir. Miktar tayinleri HPLCile yapılmaktadır. Hastada e�lik eden bir demir eksikli�i varsa yüksek Hb A2 düzeyleri yalancı dü�ük bulunabilir. Hb A2 : Megaloblastik anemide, hipertroidizim, Betatalasemilerde artarken, Eritrolösemi, Hb H hastalı�ında dü�er.

48 HBF : Herediter persistan HbF, orak hücreli anemi, Beta -talasemi majörde artar. Beta-talasemi minör‟de normal,konjenital hemolitik anemide normal yada hafif yüksektir.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

1.2.117.10. PROTROMBĠN ZAMANI EĢ Anlamlı : PT, PTZ Metod : Koagülometrik Numune Türü : Plazma (sitrat) Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, heparinli numuneler Referans Aralığı : 9,4-12,5 sn Acil sonuç süresi: 35 dakika Uyarı: Numune oda ısısında 4 saatten fazla beklememelidir. Yorum: PT ekstrinsik koagülasyon yolunun taranmasında kullanılır.Temel olarak faktör VIIa ve doku faktöründen faktör Xa olu�turabilme kapasitesini ölçmektedir. Genellikle oral antikoagülan tedavisinin izlenmesinde kullanılır. Uzamı� PT de�erlerine yol açan faktörler: oral antikoagülan kullanımı, dola�ımdaki inhibitörler, Faktör II,V,VII ve X eksikli�i, K vitamini antagonistleri ile tedavi, yenido�anda hemorajik hastalık, intestinal reabsorbsiyon bozuklukları, karaci�er hastalı�ı, fibrinoliz, disfibrinojenemi, DIC, dola�ımdaki inhibitörler.E�er PT uzaması vitamin K eksikli�ine ba�lı ise vitamin K yüklenmesinden 12-24 saat sonra PT normal veya daha dü�ük seviyelere iner. PT uzamasının kazanılmı� nedenleri kalıtsal nedenlerden daha yaygındır. Karaci�er disfonksiyonu, vitamin K eksikli�i,varfarin kullanımı, D�C, heparin, hüridin, spesifik faktör inhibitörleri ve lupus antikoagülanları kazanılmı� neden iken FVII,II,V,X, veya fibrinojen eksikli�i herediter nedenler arasında yer alır. 1.2.117.11. AKTĠVE PARSĠYEL TROMBOPLASTĠN ZAMANI EĢ Anlamlı : APTT Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi: 35 dakika Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, uygun olmayan kan seviyesi, oda ısısında 2 saatten fazla beklemi� numune Referans Aralığı : 25.4-38.4sn Uyarı: Hasta heparin kullanıyorsa bir sonraki dozdan 1 saat önce numune alınmalıdır. Heparin uygulanan koldan kan alınmamalıdır Yorum: �ntrensek koagulasyon yolunun de�erlendirilmesi, heparin tedavisinin monitorize edilmesi, Hemofili A ve B




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

taraması, Faktör II, V, VIII, IX, X, XI, XII‟nin konjenital eksikliklerinin taranması, DIC, disfibrinojenemi, karaci�er yetmezli�i ve K vitamini yetersizli�inin de�erlendirilmesinde kullanılır. E�er PT normal ise Faktör VIII, IX, XI ve XII„de bozukluk görülebilir. Bu faktörlerde normal ise prekallikrein ve HMW kininojen bozuklu�u ve dola�ımda inhibitör olabilir. Yükseldiği durumlar: Konjenital yada akkiz pıhtıla�ma faktör eksiklikleri, siroz, K vitamini eksikli�i, DIC, lösemi, heparin uygulaması, hipofibrinojenemi, Von Willebrand hastalı�ı, hemofili Azaldığı durumlar: Erken evre DIC, Yaygın kanserlerde 1.2.117.12. FĠBRĠNOJEN

49 EĢ Anlamlı : Faktör 1 Metod : Koagülometrik Numune Türü : Plazma Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Uygun olmayan tüp ve kan, hemoliz, pıhtı Referans Aralığı : 69-243 ng/ml Acil sonuç süresi: 35 dakika Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenlenerek gönderilmelidir. Yorum: Fibrinojen, trombin tarafından fibrine dönü�türülen bir plazma proteinidir. Karaci�erde sentezlenir ve akut faz reaktanıdır. Fibrinojen eksikli�inde PT, aPTT testlerinde uzama olur. Yüksek fibrinojen düzeyleri tromboz riskini arttırır; kardiyovaskuler ve serebrovaskuler hastalık risk artı�ı mevcuttur. Yükseldiği durumlar: Enfeksiyon, akut inflamatuar reaksiyon, gebelik, travma, sigara kullanımı, stroke, koroner kalp hastalı�ı, yaygın doku nekrozu,MI, periferal arter hastalı�ı Azaldığı durumlar: Karaci�er hastalı�ı (siroz, hepatit), Konjenital afibrinojenemi, hipofibrinojenemi, disfibrinojenemi, DIC, akut pulmoner emboli, sistemik fibrinoliz, pankreatit, a�ır karaci�er yetmezli�i, ilerlemi� karsinoma, malnutrisyon, a�ırı kan transfüzyonu 1.2.117.13. D-DĠMER EĢ Anlamlı : Fibrin yıkım ürünleri Metod : Koagülometrik Numune Türü : Plazma Numune Miktarı : 2 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı: Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Acil sonuç süresi : 35 dakika




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Red Kriteri : Uygun olmayan tüp ve kan, hemoliz, pıhtı, so�uk zincirle gelmemesi Referans Aralığı : 69-243 ng/ml Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenlenerek gönderilmelidir. Yorum: Bir fibrin yıkım ürünü olan D-Dimer, fibrinin plazmin tarafından yıkılması ile olu�ur. Normalden yülksek DDimer düzeyleri bir pıhtı olu�umu, dolayısıyla derin ven trombozu, pulmoner emboli veya DIC olabilece�ini dü�ündürür , trombolitik ilaçlar veya tPA ile fibrinolitik tedavi esnasında, orak hücreli aneminin vazookluziv kriz a�amasında, gebelik, malignite, cerrahide yükselebilir.Ayrıca operasyon sonrası dönem, yara iyile�mesinde, kronik böbrek yetmezli�inde, malignitelerde de D-Dimer yükselebilir. Dola�an romatoit faktör varlı�ında yalancı pozitif sonuçlar olabilir. D-Dimer ve fibrin yıkım ürünleri koagülasyon ve fibrinolitik sistemlerin aktive oldu�u durumlarda yükselebilir.Aynı zamanda over karsinomları ve böbrek hastalarında fibrin yıkımının saptanmasında ve derin ven trombozu veya akut miyokard enfarktüsünde uygulana tedavinin takibinde kullanılabilir. 1.2.117.14. ANTĠ TROMBĠN III EĢ Anlamlı : AT III; Heparin kofaktör çalı�ması Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zamanı : Her ayın son haftası Red Kriteri : Pıhtılı, hemolizli, uygun olmayan kan seviyesi Referans Aralığı : % 75-125 Yorum: AT III pıhtıla�ma sisteminde trombin, faktör IX a,Xa,XI a,XII a‟yı inhibe eder. Etkisi heparinle ve heparin sülfatla artar. Eksikli�i tromboza neden olmaktadır. Homozigot eksikli�i nadir olup ya�amla ba�da�maz. �ki tip eksikli�i vardır. TipI (kanditatif), TipII a,b,c (kalitatif). Akut trombozda tüketime ba�lı olarak dü�ük bulunabilir.

50 Karaci�er hastalı�ında, nefrotik sendromda, DIC, L-asparajinaz, heparin kullanımında ATIII düzeyi dü�ük bulunur. Ki�isel veya ailesel trombolitik hastalık hikayesi olanlarda heparin tedavisi yetersizli�inde ATIII seviyesine bakılır.Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime ba�lı olarak dü�ük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. AT3 eksikli�i hiperkoagulasyona yol açan faktörlerden biridir. 1.2.117.15. PROTEĠN C EĢ Anlamlı : Protein C fonksiyonel Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Miktarı : 2 ml Numune kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, heparinli numuneler ve uygun olmayan kan-antikoagülan oranları Referans Aralığı : % 70-140 Uyarı: Kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise 2 gün önce tedavi kesilmelidir. Yorum: Protein C, K vitaminine ba�lı olarak karaci�erde sentezlenir. Endotel yüzeydeki trombomodülün ile trombinin birle�mesi sonucu protein C, aktive protein C‟ye dönü�ür. Aktive protein C, Protein S yardımıyla F Va ve FVIII a‟nın prokoagülan aktivitelerini inhibe ederek koagülasyonun düzenlenmesine rol oynar. Tip I (kanditatif) ve Tip II (kalitatif) eksikli�i mevcuttur. Eksikli�i tromboza neden olur.Akut trombozda tüketime ba�lı olarak dü�ük bulunur. Vitamin K eksikli�i, oral antikoagülan tedavi, karaci�er hastalıkları, Dissemine intravasküler koagülasyonda Protein C düzeyi dü�er.Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime ba�lı olarak dü�ük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. Faktör VIII yüksekli�inde, FV Lieden mutasyonunda hatalı olarak dü�ük bulunur. Lupus antikoagülan varlı�ında ise hatalı olarak yüksek bulunur. Diabet,nefrotik sendrom,gebelik ve oral kontraseptif kullanımında protein C artı� görülebilir. 1.2.117.16. PROTEĠN S EĢ Anlamlı : Protein S fonksiyonel Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Hemoliz, pıhtı, heparinli numuneler Referans Aralığı : 60-130 % Uyarı: Kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise 2 gün önce tedavi kesilmelidir. Yorum: Protein S, K vitaminine ba�lı olarak karaci�erde sentezlenir. Aktive PC nin kofaktörüdür. % 60 C4b‟ye ba�lı ,%40 „ı serbest dola�ır. Aktif olan formu serbesttir. Sadece serbest olan PS antikoagülan aktiviteye sahiptir. Konjenital PS eksikli�i olan hastalarda tromboz riski artar. Lupus antikoagülan varlı�ında, F VIII yüksekli�inde,




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Protein S hatalı olarak dü�ük bulunur. Akut trombozda tüketime ba�lı olarak dü�ük bulunur. Vitamin K eksikli�i, oral antikoagülan tedavi, heparin ve östrojen kullanımında, karaci�er hastalıklarında, Nefrotik sendrom,gebelik DIC ve cerrahi operasyonlarda Protein S düzeyi azalır. Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime ba�lı olarak dü�ük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. Faktör VIII yüksekli�inde, FV Lieden mutasyonunda hatalı olarak dü�ük bulunur. Lupus antikoagülan varlı�ında ise hatalı olarak yüksek bulunur, 1.2.117.17. AKTĠVE PROTEĠN C REZĠSTANSI

51 Metod : Koagülometrik Numune türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zamanı : Her ayın son haftası Red Kriteri : Pıhtılı, hemolizli, uygun olmayan kan seviyesi Referans Aralığı : >1.99 Yorum: APC trombin ile protein C nin proteolitik aktivasyonundan üretilir. APC-resistansı APC ilavesini takiben hasta plazmasının dü�ük antikoagülan cevabı ile karakterizedir. Ba�lıca faktör V Leiden mutasyonuna ba�lı olarak geli�en APC resistansının ara�tırılmasında tarama testi olarak kullanılır. Venöz ve arteryel tromboembolik hastalık hikayesi olan ki�ilerin de�erlendirilmesinde kullanılır. Güvenilir bir APC-R testi için hastanın aPTT düzeyleri normal olmalıdır. Lupus antikoagülan varlı�ında, F VIII yüksekli�i, gebelik ve oral kontraseptif kullanımında yalancı APC resistansı görülmektedir.artar. 1.2.117.18. KOLLOJEN ADP Metod : Optik agregometri Numune Türü : Sitratlı kan Numune Miktarı : 3 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtı, so�uk zincirle gelmemesi. Referans Aralığı : 92 ( 71- 118 ) sn Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir. 1.2.117.19. KOLLAJEN EPĠNEFRĠN Metod : Optik agregometri Numune Türü : Sitratlı kan Numune Miktarı : 3 mL Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her gün




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Rapor Zamanı : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtı, so�uk zincir gelmemesi Referans Aralığı : 124 ( 85-165 ) sn Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir 1.2.117.20. VON WILLEBRANT FAKTÖR (ANTĠJEN) EĢ Anlamlı : WF-Ag Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtılı, hemolizli, uygun olmayan kan seviyesi Referans Aralığı : %50-150 Yorum: VWF faktör plazmada VIII ile kompleks yapmı� olarak bulunan multimerik yapıda bir proteindir. Endotel hücresi ve megakaryositler tarafından sentezlenir. Primer hemostazdaki fonksiyonu yanında faktör VIII ‟i stabilize ederek sekonder hemostaza da destek olmaktadır. Eksikli�inde mukokutanöz kanamalar görülür. Kalıtsal eksikli�ide üç tipi tarif edilmi�tir. Tip I (kanditatif), TipII (yapısal), TipIII (Kalitatif). Multiple myeloma, lenfoma ve hipotroidizim de kazanılmı� VWF eksikli�i görülebilir. Aynı zamanda akut faz reaktanıdır. 1.2.117.21. VON WĠLLEBRANT FAKTÖR (AKTĠVĠTE) EĢ Anlamlı : VWF Metod : Koagülometrik

52 Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Pıhtılı, hemolizli, uygun olmayan kan seviyesi Referans Aralığı: %50-150 Yorum: �nsanlarda en sık görülen konjenital kanama bozuklu�u olan von Willebrand hastalı�ının tanısında kullanılır.Toplumda görülme insidansı % 1‟dir.Hastalarda mukokutanöz kanamalar(epistaksis,hematomlar,menorajin,di� eti kanaması vb.) görülür.Von Willebrand faktör aktivitesi ve antijen düzeyi dü�üktür.Bazı hastalarda faktör 8 aktiviesinde de dü�üklük görülebilir.Hastalı�ın hafif seyretti�i durumlarda, yanlı� negatif sonuçlar alınabilece�inden klinik �üphe halinde testler tekrarlanmalıdır.Ayrıca hemofiliden ayırıcı tanı ve von Willebrand hastalı�ının tedavi takibinde de kullanılabilir. 1.2.117.22. FAKTÖR VIII EĢ Anlamlı : Antihemofilik faktör Metod : Koagülometrik




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zaman : Aynı gün Red Kriteri : Uygun olmayan kan antikoagülan oranları,pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Referans Aralığı : Normal aktivitenin % 50-150‟si Uyarı: Risk de�erlendirmesi yapıldıktan sonra, heparin tedavisi testten iki gün önce kesilmelidir. Yorum:Herediter faktör VIII eksikli�i(hemofili A) x‟e ba�lı geçi� gösteren ve kanamaya e�ilimle karakterize bir hastalıktır.Klinik olarak faktör VIII eksikli�i, hastanın plazma faktör VIII seviyelerine göre, �iddetli(< % 1) ,orta derecede( % 1-5) ve hafif(> % 5) olmak üzere derecelere ayrılır.Etkilenen bireylerde aPTT uzamı�ken, PT ve TT normaldir.Ayrıca faktör VIII bir akutfaz reaktanı olup, östrojen kullanımı, karaci�er hastalı�ı, diabetes mellitus, stres veya egzersiz durumlarında da yükselebilmektedir. 1.2.117.23. FAKTÖR IX EĢ Anlamlı : Antihemofilik faktör B, Christmas faktör, Otoprotrombin II Metod : Koagülometrik Numune Türü : Sitratlı plazma Numune Miktarı : 2 ml Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı : Her ayın son haftası Rapor Zaman : Aynı gün Referans Aralığı : Normal aktivitenin %65-%150 Red Kriteri :Uygun olmayan kan antikoagülan oranları,pıhtılı, hemolizli, heparinli numuneler Yorum: Kalıtsal faktör IX eksikli�i(hemofili B) X‟ e ba�lı geçi� gösteren, kanama diyatezi ve dü�ük plazma faktör IX aktivitesiyle karakterize bir hastalıktır.Ba�lıca erkekler etkilenirken, kadınlar ta�ıyıcıdır.1/25000 sıklıkta görülür.Etkilenmi� bireylerde aPTT uzamı�ken, PT normaldir.Akkiz faktör IX eksikli�i ise oral antikoagülan kullanımı, �iddetli karaci�er hastalı�ı ve K vitamini yetersizli�inde gözlenebilir.

1.3. PANĠK DEĞER: Panik de�erler listesi, laboratuvarda çalı�ılan testlerden belirlenen referans aralı�ı dı�ında ve ki�i için riskli olabilecek de�erlerinin belirlenmesi sonucu olu�turulan listedir. Bu listenin amacı hasta güvenli�ini tehlikeye atabilecek sonuçlar elde edildi�inde ilgili hekime bildirilmesi sürecinin i�letilmesinin sa�lanmasıdır. Biyokimya ve hematoloji laboratuvarlarına ait panik de�erler a�a�ıdaki tablolarda görülmektedir.

Biyokimya Laboratuvarı Panik Değerleri 53




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

TEST B�R�M ALT SINIR ÜST SINIR HEMATOLOJİ Hemotokrit % 25 65 Hemoglobin Gr/dl 6 20 Lökosit (WBC) x 103 1.5 30 Trombosit (PLT) x 103 40 1000 KOAGULASYON INR > 5,5 PT > 35 sn aPTT > 150 sn Fibrinojen < 75 mg/ dL > 700 mg/ dL TEST B�R�M ALT SINIR ÜST SINIR KAN GAZI pH 7.0 7.6 pCO2 mmHg 20 70 pO2( arteryal) mmHg 45 - HCO3 (arteryal, kapiller) Mmol/L 10 40 B�YOK�MYA Kalsiyum Mg/dL 6 13 Glukoz (yeti�kin) Mg/dL 40 450 Potasyum (Yeti�kin) Mmol/L 2.8 6.2 Sodyum Mmol/L 120 160 Magnezyum Mg/dL 1.0 4.7 Mikroalbumin (idrar) Mg/g kreatinin - < 30 54 1.4. Referans Aralığı: Tetkikler için belirtilen referans aralı�ı sa�lıklı bireylerden elde edilen de�erlerin %95‟ini içeren grubu temsil eder ve tetkik sonucunu de�erlendirmek için genel bir baz olu�turur. Çe�itli faktörlere ba�lı olarak bu de�erler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin de�i�ti�i durumlarda metoda ba�lı olarak referans aralı�ı da de�i�ebilir. 2. ÖRNEK ALIMI VE KURALLARI 2.1. Kan numunelerinin alınması 2.1.1. Kan numunesi almada uyulması gereken önemli kurallar: * Mümkünse kan sabah 07:00-09:00 saatleri arasında alınmalıdır. * Kan, en az 12 saatlik açlık sonrası alınmalıdır. * Kan, tanı konmadan ve tedavi ba�lamadan önce alınmalıdır. * Kan lipidleri (Total Kolesterol, Trigliserid, HDL-Kolesterol, ApoA1, Apo B,LPa) analizi öncesi; en az 3




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

hafta süresince beslenme alı�kanlıklarının değiĢtirilmemesi, kilonun sabit olarak korunması, 12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi, duygusal ve fiziksel stresten sakınılması, en az 3 gün öncesinden itibaren alkol alınmaması önerilir 2.1.2. Kan numunesi almada uyulması gereken standart tedbirler: * Ellerin yıkanması * ��leme uygun eldiven, önlük, maske, koruyucu gözlük gibi koruyucu ekipman kullanılması * Kullanılmı� i�nelerin kapaklarının geri takılması, kesici veya delici aletlerin dikkatli �ekilde kullanıldıktan sonra bula�mayı önleyecek özel atık kaplarına atılması Kesici veya delici bir aletle yaralanan, hastalıklı olabilecek kan veya ba�ka vücut sıvılarının bula�mı� oldu�u bir çalı�an, durumu derhal yetkililere bildirmeli, söz konusu bula�manın yönetimi veya tedavisi konusunda acilen bilgi almalıdır. 2.1.3. Kan numunesi alınırken izlenecek yöntem: 1) Hasta, kanının alınması için ça�rılır ve/veya hazırlanır. 2) Hastanın fizyopatolojik durumu ve tedavisi ile ilgili bilgiler alınır ve/veya do�rulanır. 3) Kan örne�i alınacak tüpler seçilir. Otomasyon sistemine giri�i yapılmı� olan hastanın barkodları tüplere uygun �ekilde yapı�tırılır. 4) Kan alma bölgesinin temizli�i %70‟lik alkolle doymu� gazlı bezle, dairesel hareketlerle ve kan alma bölgesinden dı�a do�ru temizlenmelidir. 5) Derinin kendi kendine kuruması beklenmelidir. 55 6) Kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden turnike uygulanır. Turnikenin uzun süre tutulması kanın bile�imini belirgin �ekilde de�i�tirir. 7) Kan alma i�nesi ile deriden geçilerek Damara girilir. 8) Tüplere i�aretli seviyeye kadar kan alınır. Genelde tüpler içerisinde vakum bulundu�undan analiz için uygun miktardaki kan (i�aretli seviyeye kadar) tüpe kendili�inden akar. Son kullanma tarihi geçmi� veya vakumu azalmı� tüpler i�aretli seviyeye kadar yeterli kanı çekemez. Tüpe alınan kan çalkalanmaz, kibar bir �ekilde ters-düz çevrilerek antikoagülan madde ile karı�ması sa�lanır. 9) ��ne çıkarılır ve emniyetli bir �ekilde atık kabına atılır. 10) Hematom olu�masının önlenmesi, damar dı�ına kan sızmasının engellenmesi ve damar duvarının kapanmasına yardımcı olunması için damara girilen bölgenin üzerine birkaç dakika basılmalıdır. 11) Örnekler analiz için ilgili laboratuvara gönderilir.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

2.1.4. Kan numunesi alırken kullanılacak tüplerin sırası: 1. Kan kültür �i�eleri 2. Sitratlı koagülasyon tüpü (mavi kapaklı) 3. Sedimentasyon tüpü (siyah kapaklı) 4. Düz veya jelli tüp (kırmızı/sarı kapaklı) 5. Heparinli tüp (ye�il kapaklı) 6. EDTA‟lı tüp (mor kapaklı) 2.1.5. Kan numunesi alınmaması gereken yerler: * �ntravenöz kanül olan koldan * Yaygın skar dokusu veya hematom olan bölgeden * Lenfostaz nedeniyle mastektomi yapılmı� taraftan * Arteriyovenöz fistül olan koldan * Cilt enfeksiyonu veya ülserli bölgeden * Tedavi için gerekli olan büyük damarlardan kan alınmamalıdır. 2.2. Uygun örnek tüpünün kullanılması: Örneklerin alımında uygun tüpler kullanılmalıdır. Kan alımı için kullanılan tüpler standardize edilmi�tir. Serumda çalı�ılacak örnekler için serum separatörlü jelli, düz tüpler kullanılır. Plazma örnekleri için ye�il kapaklı heparinli tüpler kullanılır. Hematoloji tetkikleri ve bazı biyokimyasal tetkikler için mor kapaklı EDTA‟lı tüpler, koagülasyon tetkikleri için açık mavi kapaklı, sedimentasyon için siyah kapaklı sitratlı tüpler kullanılır. Örnek tüpleri, renkleri ISO normlarına göre belirlenmi�tir.içerdi�i maddeler ve kullanılı� amaçları a�a�ıdaki tabloda verilmi�tir. 56 2.2.1 Kan Alma Tüplerinin Özellikleri 2.2.1.1.Serum Tüp: Sarı kapaklı plastik jelli tüp

Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir engel olu�turmakta, tüp çeperinde bulunan silika partikülleri sayesinde serum pıhtıla�masını hızlandırmaktadır.

Aynı örnekten birden fazla test istenmesi halinde 4-5 mL serum yeterlidir. (Bu miktar yakla�ık 10 mL kan örne�inden sa�lanabilir). Jelli tüpler 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan örne�i ile yeterli serum elde edilemez.

Kanın tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için 5-6 kez yavaĢça altüst edilmelidir, tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır!

Hemolizli veya bulanık serumlar bir çok tetkik için uygun de�ildir. Yeniden örnek alınmalıdır!! 2.2.1.2. EDTA’lı Tam Kan




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Tüp: Mor kapaklı cam K3EDTA tüp

2 mL tam kan mor kapaklı EDTA'lı tüplere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı olu�maması için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşca alt üst edilerek karı�tırılır. Çalkalama iĢleminden kesinlikle kaçınılmalıdır. 57

Kan alımı esnasında kanın i�aretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir.

Kan tam olarak tüp üzerindeki i�aretli çizgiye kadar alınmamı� veya tüpün içerisinde pıhtı olu�mu� ise yeniden örnek alınmalıdır!

Hacmi 10 mL olan EDTA‟lı tüpler mikrobiyoloji moleküler tanı laboratuvarı‟na gönderilecek numuneler için kullanılmaktadır. 2.2.1.3.Sitratlı Tam Kan Tüp: Mavi kapaklı sitratlı tüp

Kan örne�i 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır.

Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmamalıdır. E�er kan yava� ve zorlama ile geliyor ise di�er koldan tekrar do�ru kan örne�i alınmalıdır.

Kan örne�inin sodyum sitrat ile karı�abilmesi için tüpler i�aretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 5-6 kez çok yava�ça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sa�lanmalıdır.

Alınan kan örne�i 4000-5000 rpm en az 5 dakika oda ısısında santrifüj edilerek trombositten fakir plazma elde edilmelidir. Daha dü�ük santrifüj hızı ve zamanında trombositler plazmada kalarak F IV'ü plazmaya verirler ve pıhtıla�ma analizinin yanlı� çıkmasına yol açabilirler.

Numune tüpü test çalı�ılana kadar buzlu kap içerisinde saklanmalıdır.

Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez. Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örne�i en geç 2 saat içerisinde test edilmelidir. Bu nedenle etiket üzerine örnek alını� saati not edilmelidir. 2.3. Ġdrar Numunelerinin Kabulü: 2.3.1 Tam Ġdrar Tahlili Ġçin Örnek Alımı: 1. Hasta ilgili bölgeyi iyice yıkar ve kurular. 2. Bir miktar idrarını tuvalete yapar. 3. Sonra orta idrarını kendisine verilen idrar kabına yapar. 58 4. �drarın son kısmını ise tuvalete yapar. 5. �drar örne�i bekletilmeden laboratuara ula�tırılmalıdır.




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

2.3.2. 24 Saatlik Ġdrara toplama Tekniği: 3-5 litrelik temiz ve kuru bir kap temin edilmelidir. Su için kullanılan pet �i�eler uygundur. Kola, deterjan, yo�urt gibi maddelerin konmu� oldu�u kaplar kesinlikle uygun de�ildir. �drar toplamaya ba�lanaca�ı sabah ilk idrar tuvalete bo�altılır, saati not edilir (örn: sabah 08:00). Bu andan itibaren tüm idrarlar gündüz ve gece boyunca, dikkatlice toplama kabına biriktirilir. Ertesi sabah ilk idrarı da (örn: ertesi sabah saat 08:00 idrarı) toplama kabına eklenerek, idrar toplama i�lemi tamamlanır. Toplanan idrar bekletilmeden laboratuvara getirilmelidir. �drar örne�i toplanırken önerilen diyet varsa dikkatlice uygulanması gerekir. Cuma ve Cumartesi günleri 24 saatlik idrar toplanmaması önerilir. (ertesi gün resmi tatil oldu�undan biriktirilen idrarın çalı�ılması mümkün olmaz) �drar biriktirme süresince serin ve karanlık bir ortamda tutulması gerekir. Bazı idrar tetkikleri ı�ıktan etkilenebilece�i için idrar toplama kabının siyah, ı�ık geçirmeyen bir po�et veya alüminyum folyo ile kaplanması ve bu �ekilde hastaneye getirilmesi uygundur. Birinci idrar toplama kabı dolarsa, ba�ka idrar toplama kabına geçildi�inde bir önceki kapta bulunan idrarın yakla�ık yarısı da bu yeni kaba karı�tırılmalıdır. �drarda ölçülecek parametre için koruyucu gerekiyorsa laboratuvara danı�ılmalıdır. 2.3.3. Çocuklarda (0-3 yaĢ) idrar toplanması: Üretra etrafı intizamlı olarak temizlenir. Eczaneden temin edilen idrar toplama torbalarından (a�zı yapı�kan ka�ıt ile kapalı, tek kullanımlık, steril plastik torbalar) birinin yapı�kan bandı açılarak üretra etrafına düzgünce yapı�tırılır. Torba yerinden oynatılmadan çocu�un bezi ba�lanıp, giysileri giydirilip kendini rahat hissetmesi sa�lanır. Sık sık kontrol edilerek her seferinde dolan torbadaki idrar, yukarıda bahsedilen kurallar içinde temin edilen idrar toplama kabına eklenerek yeni bir torba takılır. 2.3.4. 24 saatlik idrarda VMA, HVA, 5-HIAA, katekolaminler ve metanefrinler çalıĢılacaksa:

O 3 gün boyunca “vanilyasız diyet” uygulanır.

Vanilyasız Diyet (4 Günlük)

Çay, kahve, kakao, muz, greyfurt, domates, portakal, ananas, mandalina, dondurma, dondurma külahı

Vanilyalı soslar, vanilyanın girdi�i her türlü yiyecek ve içecekler, pastalar, bisküviler, salep, me�rubatlar vb)




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Hazır gıdalar hazır çorbalar, kuruyemi�ler, kurutulmu� meyveler, alkollü içecek. 59

Bu yiyecek ve içecekler kullanılmaz.

O A�ır egzersizden kaçınılmalıdır

O �drar laboratuvarından alınan koruyucu madde asit (6N HCl) 5 litrelik pet �i�eye

bo�altılır.

O 4. gün sabahı (ilk idrar dı�arı atılır) idrar biriktirilmeye ba�lanır.

O Ertesi günkü 5. günkü ilk idrar da dahil olmak üzere idrarın tamamı biriktirilir.

2.4. Postprandial Glukoz: Hasta aç iken bazal kan örne�i alınır. Kahvaltı yapıldıktan 2 saat sonra tekrar kan alınır. 2.4.1.Oral Glukoz tolerans Testinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: 1. Yakın zamanda cerrahi operasyon, miyokard infarktüsü geçiren ve do�um yapan hastalara OGTT testi uygulanmamalıdır. 2. Açlık kan �ekeri 126 mg/dL ve üstü olan hastalara uygulanmamalıdır. 3. Hastanın test esnasında gribal enfeksiyonu olmamalıdır. 4. Test esnasında hasta kusarsa teste son verilmelidir. 3 gün sonra test tekrar edilebilir. 5. Test yapılmadan önce doktorun izni dahilinde tiazid, fenitoin gibi ilaçlar kullanılıyorsa 3 gün önceden bırakılmalıdır. 6. Test sabah saat 08ºº-10ºº arası çalı�ılır. 10-12 saat açlık sonrası uygulanır. 7. Hasta test süresince bir �eyler yiyip içmemelidir, sigara içmemelidir, uyumamalıdır. 8. Kadınlarda mensturasyon döneminde OGTT yapılmaması önerilir, 3 gün önce veya sonrası olmasına dikkat edilmelidir. 2.4.2.Gebelerdde Oral Glukoz tolarans Testi: 1. Tarama amaçlı 24-28. haftalarda yapılır. 2. Açlık gerektirmez. 3. 50 gr Glukoz 400 mL su ile verilir. 4. 1 saat sonra kan örne�i alınır. Not: Tarama amaçlı gebe OGGT‟si sonrası 1. saat kan glukozu >140 mg/dL ise tanı amaçlı 100gr glukoz OGTT yapılır. 5. 100 gr. Glukoz testinde gebe aç olmalıdır.100 gr glukoz 400 ml su ile verilir. 0-60-120-180. dakikalarda kan örnekleri alınır. 3.ÖRNEK KABUL VE RED KRĠTERLERĠ Reddedilen numunelerin reddedilme sebebi otomasyonda belirtilir. Tetkikin yapılabilmesi için yeni numune gönderilmeli ve yeni istem yapılmalıdır. Hesaplamalı testler için istenen tüm tetkiklerin giri�i mutlaka yapılmalıdır. Eksik giri�lerde hesaplama yapılamamaktadır. 60




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Örnek red kriterleri;

Gelen numunenin uygun tüpte olmaması

Numunenin yeterli miktarda olmaması

Numunenin hemolizli olması

Numunenin lipemik olması

Numunenin bilirübinemik olması

So�uk zincire uyulmaması (Bazı testler için)

Numunenin pıhtılı olması

Barkodu olmayan veya barkodu yanlı� yapı�tırılan numuneler laboratuvara kabul edilmez.

Cihaz arızası

Cihazın pipetleme hatası

Acil biyokimya laboratuvarı çalı�ılan test listesi dı�ındaki testler (ör; sedimantasyon, HbA1C, dı� istem) için mesai saatinden sonra gönderilen numuneler

Örnek kabul kriterleri ise ; Örnek do�ru tüpe/kaba, yeterli miktarda, do�ru �ekilde (ön hazırlık gerektiren testlerdeki prosedürlere dikkat edilerek alınmı�),do�ru transfer �artlarına uyularak ve yukarıda saydı�ımız ret kriterler dikkate alınarak, test rehberinde ifadesini bulan hususlara azami dikkat edilerek alınan ve laboratuvara gelen örnekler kabul edilir. 4. ÖRNEKLERĠN UYGUN ġEKĠLDE ALINMASI VE TRANSFERĠ 4.1. Poliklinikte muayene olan hastaların tetkik giriĢleri, numune alınması ve transferi; Poliklinikte muayene olan hastaların tetkik giri�leri; hastane otomasyon sisteminde (HBYS) muayene eden dr. tarafından hasta sayfasında yer alan „‟tetkik‟‟ menüsü seçilerek giri� sayfası açılır. Burada hangi tetkik/tetkikler istenmi�se adı, kısaltması veya kodu girilerek istek yapılabilir. Bu süreçte tetkiklerin neden istendi�i, testlerle alakalı ön hazırlık gerekiyorsa ne yapılması gerekti�i, testlerin ne kadar sürede çıkaca�ı gibi konularla hasta dr. tarafından bilgilendirilir. Ayrıca tüm tetkikler açılarak tek tek i�aretleme de yapılabilir. Tetkik istem formlarına hasta ile ilgili klinik bilgi mutlaka yazılmalıdır. Muayene ve tetkik seçimi tamamlandıktan sonra hastalar poliklinikten “kan alma” birimine yönlendirilir. Kan alma biriminde sırası gelen hasta muayene giri� barkotlarıyla kan alma sekreterli�ine ba�vurur. Kan alma sekreteri hastanın ilgili tetkik giri�lerini HBYS üzerinden ula�arak gerekli barkotları basar ve ilgili örnek tüplerine ve örnek kaplarına yapı�tırarak hastanın numunesini alacak kan alma hem�iresine yönlendirir. Görevli hem�ire tarafından kan örnekleri alınan hastanın, idrar ve gaita testleri




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

içinde istemi varsa hasta idrar ve gaita numune alma odasına yönlendirilir. �drar ve gaita numune alma 61 odasındaki görevli tarafından ilgili numuneyi nasıl verece�i tarif edilerek hastadan örnek kaplarında örnek numuneleri idrar ve gaita numune alma odasında teslim alınır. Hastadan alınan örnek numunelerinin ne zaman çıkaca�ı ve hastanın merak edebilece�i (verilen örnek numunesi hakkındaki) sorulara gerek kan alma sekreteri gerekse kan alma hem�iresi tarafından ayrıca idrar ve gaita numunesi varsa görevlisi tarafından gerekli açıklamalar yapılır. Hastadan örnek alındıktan sonra HBYS üzerinden numune alma bölümünden kan ve numune alma birimleri tarafından teyiti yapılır. Kan numuneleri pnömatik sistemle, idrar ve gaita numuneleri numune alma görevlisiyle elden laboratuvara ula�tırılır. Kan alma biriminde toplanan örnekler sürekli olarak ilgili laboratuvara transfer edilir. Gerek kan alma biriminde gerekse acil servis ve yataklı servislerde biyolojik numune alma ve numune transfer i�lemleri; numune alma ve transfer talimatı, numune kabul ve red kriterleri talimatı do�rultusunda test rehberi dikkate alınarak gerçekle�tirilmelidir. 4.2. Acil servis ve kliniklerde tetkik giriĢleri, numune alınması ve transferi; Acil servis ve kliniklerdeki hastanın tetkik giri�leri görevli doktor tarafından HBYS üzerinde yer alan „‟tetkik‟‟ menüsü seçilerek giri� sayfası açılır. Burada hangi tetkik/tetkikler istenmi�se adı, kısaltması veya kodu girilerek istek yapılabilir. (Bu süreçte tetkiklerin neden istendi�i, testlerle alakalı ön hazırlık gerekiyorsa ne yapılması gerekti�i, testlerin ne kadar sürede çıkaca�ı gibi konularla hastanın kendi durumu dikkate alınarak hasta /hasta yakınına dr. veya görevli hem�ire tarafından bilgilendirilir.) Ayrıca tüm tetkikler açılarak tek tek i�aretleme de yapılabilir. Tetkik istem formlarına hasta ile ilgili klinik bilgi mutlaka yazılmalıdır. Doktorun HBYS üzerinden istedi�i tetkiklerin numunelerini almak için; görevli hem�ire ilgili sekreterlikten hastanın barkotlarını alarak, gerekli bo� tüplerle hasta ba�ına gider ve örnek numunelerini alarak barkotlarını yapı�tırır. Bu süreçte hastanın durumu dikkate alınarak hastaya/hasta yakınına alınan örneklerin sonuçlarının ne zaman çıkaca�ı gbi konularda görevli sa�lık personeli




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

tarafından bilgi verilir. �drar ve gaita örne�i var ise numuneyi nasıl verece�i tarif edilerek hastadan örnek kaplarında örnek numuneleri alınır ve örnek kan tüpleriyle beraber laboratuvara transferi pnömatik sistemle sa�lanır. Acil servis ve kliniklerde numuneyi hastadan alan sa�lık görevlisi tarafından HBYS üzerinden numune alma bölümünden kan ve numune alındı�ının teyiti yapılır. Gerek kan alma biriminde gerekse acil servis ve yataklı servislerde biyolojik numune alma ve numune transfer i�lemleri; numune alma ve transfer talimatı, numune kabul ve red kriterleri talimatı do�rultusunda test rehberi dikkate alınarak gerçekle�tirilmelidir. 4.3.Materyallerin Laboratuvara Ula�tırılmasında Önemli Noktalar: -Materyal istenen analizde de�i�ikli�e neden olmayacak ko�ullarda en kısa zamanda laboratuvara ula�tırılmalıdır. -Materyalleri ta�ıyan ki�inin kontaminasyondan korunması için eldiven takması ve önlük giymesi zorunludur. 62 - Laboratuvara ula�tırılan numunelerin üzerinde mutlaka barkodları bulunmalıdır. Barkodsuz numune laboratuvara hiçbir �ekilde girmemelidir. -Numuneler uygun nakil kaplarında, a�zı kapalı olarak ve sarsılmadan ta�ınmalıdır. -Hepatit ve HIV enfeksiyonu riski ta�ıyan bir hasta örne�i özel uyarı etiketiyle belirtilmelidir. -Bazı analizlerde (örne�in:PTH), numunenin buz üzerinde veya so�ukta (+4 ºC) ta�ınması, bazı analizlerde ise (örne�in:billurubin) numunenin ı�ıktan korunması önemlidir. Kan örneklerinin laboratuvara ula�tırılması sırasında geçen süre ve örneklerin tutuldu�u ısı, önemli analiz öncesi hatalara yol açabilmektedir. Uzun süre bekleyen örneklerde sonuçları etkileyen nedenler arasında kan hücrelerinin metabolizması, buharla�ma/sublimasyon, kimyasal reaksiyonlar, mikrobiyolojik dekompozisyon, osmotik prosesler, ı�ık, gaz difüzyonu bulunabilir. Bu faktörlerin örnek üzerine olan etkisini en aza indirmek için örne�in hızlı transportu ve kısa saklama süresi sonrası analizin yapılması, hemen analiz edilemeyecek örneklerin santrifüj edildikten sonra so�uk ortamda saklanması sa�lanmalıdır. Buharla�manın önlenmesi için a�zı kapaklı tüpler kullanılmalı, a�ırı ı�ıktan korunmalı, Hemoliz riski nedeniyle tüp çalkalanmamalıdır. Hücreler, metabolizmaları sürdü�ü için




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

kan alındıktan sonra analit de�erlerinin de�i�mesine neden olurlar. Antikoagülanlı tüpe veya düz tüpe alınan kan serumu ayrılmadan buzdolabında bekletilirse, Na-K-ATP‟az enziminin inhibe olması sonucu potasyum hücrelerden serum veya plazmaya geçer ve yüksek de�erlerin ölçülmesine neden olur. Aynı mekanizma ile sodyum de�erleri hatalı dü�ük olabilir. Bu tip hataları önlemek için kan alındıktan sonra bir saat içerisinde santrifüj ile plazma veya serum ayrılmalıdır. 4.3 Analiz öncesi saklama koĢulları: Örnekler santrifüj edildikten sonra analize geçilmelidir. Santrifüj sonrası örnekler hemen çalı�ılmayacaksa örnek saklama ko�ullarının bazı analit konsantrasyonlarına etkili olaca�ı akılda tutulmalıdır. Daha önce de söz edildi�i gibi so�ukta uzun süre saklamak potasyum düzeylerini artırır. 8 saat oda ısısında bekletmek inorganik fosfor düzeylerini %10 artırırken, ortam ısısı 30 ºC oldu�unda bu artı� %120 yi bulabilir. Özellikle GGT aktivitesi yüksek örneklerde amonyak düzeyindeki artı� çok belirgindir. Saklama ısısı, protrombin zamanı (PT) ve aktive parsiyel tromboplastin zamanı (aPTT) gibi tetkikleri de etkiler. Bu tetkikler örnek alındıktan sonra 4 saat içerisinde yapılmalıdır. Bu süre zarfında örnekler oda ısısında tutulmalıdır. So�ukta (+4 ºC) saklanması Faktör VII‟nin aktive olmasını sa�layarak PT zamanını kısaltır. Bir çalı�mada 24 saat oda ısısında saklanan örnekte aPTT‟nin %10-15 arttı�ı bildirilmi�tir. Örnek hemen çalı�ılmayacaksa plazma ayrılarak -20 ºC de saklanmalıdır. Bu ısıda dondurulması Faktör VII‟nin aktive olmasını engeller, örnek 10-15 gün kadar stabil olarak saklanabilir. Genel olarak tetkik grupları ile ilgili saklama ko�ulları �öyledir: 63 Örnekte belirlenecek tetkikler Tetkik öncesi saklama süresi saklama yeri Biyokimya tetkikleri bir hafta Buzdolabı (+4ºC) Hematoloji iki gün Oda ısısı Koagülasyon bir gün Buzdolabı (+4ºC) 4.4 Örnek alınması sürecinde etki eden faktörler: 4.4.1. Ġstek Formunun Düzenlenmesi: Laboratuvarda kullanılan numuneler çok çe�itlidir. Serum, plazma, tam kan, idrar, gaita ve çe�itli sıvılar bunların ba�lıcalarıdır. Analiz öncesi dönem klinisyenin hastadan hangi laboratuvar testlerini isteyece�ini




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

dü�ünmeye ba�laması ile ba�lar. Hastaya ait bilgilerin ve ön tanısının sisteme eksiksiz ve do�ru olarak girilmesi daha sonra olu�abilecek karı�ıklıkların önlenmesi açısından önemlidir. 4.4.2. Açlık süresi: Genellikle laboratuvar tetkikleri için gece boyunca, 10-12 saatlik açlık süresi önerilir. Bunun en önemli nedeni ya�lı bir yemekten sonra serumda trigleserid yüksekli�inin 9 saat kadar sürmesidir. Açlık süresinin 48 saat kadar uzaması laboratuvar tetkiklerini önemli derecede etkiler. Sürenin 16 saatten uzun olmaması istenir. Bilirubinin karaci�erde tutulması %240 oranında artar. Uzamı� açlıkta kompleman C3, prealbumin ve albumin düzeyleri azalır. Ancak vücut yapısının bu tip uzamı� açlıklarda önemli olabilece�i unutulmamalıdır. Zayıf vücut yapısına sahip bir ki�inin kan asetoasetik düzeyi bir günlük açlıkta çok artmaz., fakat açlık süresi uzarsa önemli artı�lar görülür. Oysa obez bir ki�ide kan asetoasetik asit düzeyi bir günlük açlıkta bile dramatik dü�er. 4.4.3. Örnek alma zamanı: Ba�ta hormonlar olmak üzere bir çok laboratuvar tetkiki diurnal salınımdan etkilenmektedir. Günlerarası ve gün-içi de�i�imlerin etkisini engellemek için örnek alma zamanını sabit tutmak gerekmektedir. Bu nedenle rutin tetkikler için genellikle sabah 8-10 arası uygun olmaktadır. Örnek alma zamanının önemli oldu�u tetkik gruplarından birisi de tedavi edici ilaç düzeyi izlemidir. Örnek alımından önce kan ilaç konsantrasyonunun sabit düzeye gelmesi beklenmelidir. Kan ilaç düzeyleri maksimumda iken alınan kan örne�i ilacın pik seviyesini verecektir. Bu süre IV uygulanan ilaçlar için 15-30 dakika, IM uygulanan ilaçlar için 1-2 saat, PO uygulanan ilaçlar için ise 1-5 saattir. Bu arada PO uygulanan ilaçlar için ki�isel de�i�im gösteren G�S absorbsiyon hızınında dikkate alınması gerekir. �drar örneklerinin zamanlaması da önemlidir. Diurnal de�i�iklikler nedeniyle 24 saatlik idrar toplanmasına sabah 8‟de ba�lanması ve ertesi gün aynı saatte tamamlanması önerilmektedir. Rutin idrar 64 incelemeleri için anlık-spot idrar örnekleri kullanılsa da, bu örnekler çok dilüe olabilece�inden, glukoz, protein, hücreler ve silendirler saptanamayabilir. Bu nedenle spot idrar incelemesi için daha konsantre




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

olan sabah ilk idrarı en de�erlidir. 4.4.4.Postür: Yatar pozisyondan ayakta dik konuma geçince, intravasküler sıvının 600-700 ml kadarı ekstravasküler aralı�a geçer ve toplam damar içi hacim azalır, buna ba�lı olarak büyük moleküllü bir çok analitin (proteinler ve bunlara ba�lı analitler) konsantrasyonu da göreceli olarak artar. Bu artı� %10 oranında olabilir. Kalp atım sayısı ve kan basıncı ayaktayken daha yüksektir. Yatar pozisyondan ayakta dik pozisyona geçmekle katekolaminler, aldesteron, anjiotensin-II, renin ve ADH salımı artar. Epinefrin ve norepinefrin konsantrasyonu iki katına çıkabilir. Birkaç günlük yatak istirahatinde plazma ve ekstrasellüler sıvı azalır, dört gün içinde hematokrit yakla�ık %10 artar, total protein ve albumin konsantrasyonu 0.3-0.5 g/dL azalır. Bununla beraber proteine ba�lı analitlerin de düzeyleri azalır. Kemik kalsiyum mobilizasyonu sonucu iyonize kalsiyum miktarı artar. �drarda nitrojen, kalsiyum, sodyum, potasyum, fosfat ve sülfat atılımı artar. 4.4.5.Tıbbi durumun etkisi: Tanı veya tedavi amaçlı birçok giri�im in vivo olarak laboratuvar tetkik sonuçlarını etkileyebilecek de�i�ikliklere yol açmaktadır. Bunlar arasında cerrahi giri�imler, palpasyon, ponksiyon, biyopsi, enjeksiyonlar, tüm vücut masajları, endoskopi, diyaliz, efor tetkiki, egzersiz, immunosintigrafi, radyokontrast madde ve ilaçlar, mental stres, iyonize radyasyon, infüzyon ve transfüzyonlar sayılabilir. 4.4.6. Sıvı infüzyonunun etkisi: Sıvı tedavisi alan hastalarda infüzyon setinden veya proksimalinden örnek alınması en sık yapılan preanalitik hatalardandır. �nfüzyon yapılan bir hastada kan örne�i di�er koldan alınmalıdır. Ya� emülsiyonu infüzyonu yapılan hastada infüzyon tamamlandıktan sonra 8 saat geçmeden, karbonhidrattan zengin veya aminoasit/protein solüsyonu veya elektrolit infüzyonu yapılan hastadan infüzyon tamamlandıktan sonra 1 saat geçmeden kan örne�i alınmamalıdır. Kan transfüzyonu yapılan ki�ilerde transfüze edilen kandaki ya�lı eritrosit sayısına ba�lı olarak ortaya çıkacak hemoliz potasyum, LDH ve serbest hemoglobin düzeylerini artırır. 4.4.7.Turnike uygulama süresi: Turnike uygulaması damar içi basıncını, sistolik kan basıncının altına indirerek kapillerlerdeki filtrasyon




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

basıncının artmasına ve küçük moleküllü analitlerin ve sıvının damar yata�ından interstisyuma sızmasına neden olur. Turnikenin bir dakikadan fazla uygulanması hemokonsantrasyona yol açarak, büyük moleküllerin konsantrasyonunun artmasını sa�lar. Turnike ile yapılan birkaç dakikalık staz, venöz kanda birçok parametreyi etkiler. Örne�in; ALT, CK, LDH, albumin, bilirubin, kalsiyum %2-10 civarında artarken, glukoz, fosfat %2-5 civarında azalır. Sıvı veya kan vermede kullanılan bir damar ve setten 65 örnek alınmamalıdır. Mecbur kalınırsa 20 dakika ara verildikten sonra numune alınabilir. Bu durumlarda di�er kol tercih nedeni olmalıdır. Alınan kanın hemoliz olmaması için azami gayret gösterilmelidir. Hemoliz serumda potasyum, fosfor, enzimler gibi parametrelerin yüksek çıkmasının yanı sıra ölçüm yöntemlerinde de hataya neden olabilir. Turnike uygulaması sonucu olu�an venöz staz, anerobik glikolizin hızlanmasına, plazma laktat düzeyinin artmasına ve pH‟ın azalmasına neden olur. Hipoksi, potasyumun hücre dı�ına çıkı�ını uyararak serum potasyum düzeylerini artırır. E�er, kan alan ki�i damarın belirginle�mesi için yumruk yapıp açmayı isterse potasyum artı�ı daha fazla olur. Yumruk yapıp açmak serum potasyum düzeylerini 1-2 mmol/L kadar artırabilir. Turnike uygulaması sonucu pH‟daki azalma, ilaç-protein ve hormon–protein ba�lanmalarını etkileyerek serbest ilaç ve hormon konsantrasyonlarını artırır. �yonize kalsiyum ve magnezyum düzeyleri de aynı mekanizma ile artar. Turnike uygulamasının etkilerini azaltmak için i�ne ucu damara girer girmez turnike gev�etilmeli, ki�inin yumruk yapıp gev�etmesi istenmemeli ve turnike uygulaması bir dakikayı geçmemelidir. 4.5. Numunelerin laboratuvara kabulü ve ayrıĢtırılması Hastanenin tüm bölümlerinden pnömatik sistemle veya elden gönderilen numuneler öncelikle laboratuarda örnek tüpüne göre bir ayrı�tırma i�lemine tabi tutulur. Genel olarak biyokimyasal tetkikler ve hormon tetkikleri için serum; koagülasyon tetkikleri için plazma elde edilirken örneklerin 3000 rpm‟de 5 dakika santrifüj edilmesi (Santrifüj süresi ve hızı tetkiklere göre de�i�iklik gösterebilir) yeterlidir. Santrifüj




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

edilen örneklerin ve di�er örneklerin numuneleri numune ret-kabul kriterleri dikkate alınarak (numune kabul birimi veya cihaz sorumluları tarafından) numune kabulleri sa�lanır. 5. ÖRNEKLERĠN ETĠKETLENMESĠ: Hastanemizde laboratuvar bilgi sistemi kullanılarak barkod ile örnek tanımlaması yapmaktadır. Barkod kullanımı örnek tanımlanmasında hataları en aza indiren metoddur. 66 6. SONUÇ GÖNDERME : Tetkik sonuçları HBYS‟de onaylandı�ı zaman poliklinik, acil servis ve yataklı servislerdeki bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Tetkik sonuçlarının yazıcı çıktıları da hastanın muayene oldu�u birim sekreterleri tarafından hastaya verilir. Hastalar www.sdu.edu.tr sitesinde laboratuvar sonuç menüsüne girip barkod numarası ve protokolünü yazarak internet üzerinden sonuçlarını alabilirler. 6.1. Laboratuvar tetkikleri sonuç teslim süreleri Tetkik gruplarına göre sonuç verme süreleri: Hormonal Tetkikler: Numune laboratuvara ula�tıktan sonra en geç 5 saat içinde, Hemogram Tetkikleri: Numune laboratuvara ula�tıktan sonra en geç 2 saat içinde, Sedim Tetkikleri: Numune laboratuvara ula�tıktan sonra en geç 2 saat içinde, �drar ve Gaita Tetkikleri: Numune laboratuvara ula�tıktan sonra en geç 3 saat içinde, Koagulasyon Tetkikleri: Numune laboratuvara ula�tıktan sonra en geç 3,5 saat içinde, Biyokimyasal Tetkikler: Numune laboratuvara ula�tıktan sonra en geç 4,5 saat içinde, Acil Laboratuvarı Tetkikleri: Biyokimya grubu en geç 1 saat Hematoloji grubu en geç 35 dakika Kardiyak grubu en geç 2 saat içinde sonuçlandırılır. 6.1.7. ÇalıĢılmıĢ-OnaylanmıĢ örnek numunelerin laboratuvarda saklama süreleri: Çalı�ılmı�-Onaylanmı� örnek numunelerin saklama süreleri ve ko�ulları: Biyokimya, hormon, koagülasyon ile idrar ve gaita tetkiklerinin çalı�ılmı�-onaylanmı� örnek numuneleri 12 saat buzdolabında saklanır. 67 Hematoloji grubunda yer alan Hemogram ve sedim tetkiklerinin çalı�ılmı�-onaylanmı� örnek numuneleri 12 saat oda sıcaklı�ında saklanır.

TESTLERĠN ÇALIġILMA SÜREÇLERĠ Testlerin çalışma sürecine yönelik yazılı düzenleme bulunmaktadır. Biyokimya laboratuvarındaki tıbbi cihazlar Kullanıcı eğitimi almış sağlık çalışanları tarafından kullanılırken manuel testler (prot.elekt., VMA Metanefrin vs.) laboratuvardaki asistan dr.lar tarafından ilgili prosedürler uyarınca çalışılır. İÇ KALİTE KONTROLLERİ




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Biyokimya Cihazı Hergün Kontrol/Kalibre çalışılır Hemogram Cihazı Hergün Kontrol/Kalibre çalışılır Koagülasyon Cihazı Hergün Kontrol/Kalibre çalışılır İdrar Cihazı Hergün Kontrol/Kalibre çalışılır Hormon Cihazı P.tesi-Perş Kontrol/Kalibre çalışılır Kan Gazı Cihazı P.tesi-Perş Kontrol/Kalibre çalışılır HbA1c Cihazı P.tesi-Perş Kontrol/Kalibre çalışılır Sedim Cihazı P.tesi-Perş Kontrol/Kalibre çalışılır Hb. Elektroforezi Cihazı Cuma Kontrol/Kalibre çalışılır İç kalite kontrol test sonuçları değerlendirilmesi görevli olan doktor tarafından yapılır. Kontrolü geçmeyen cihazlarla alakalı kontrol geçmeme nedenleriyle ilgili cihaz sorumlusu dr. tarafından problem çözücü adımlar atılır eğer tüm müdahalelere rağmen iç kalite kontrolü istenen sınırlar içerisinde geçmezse telefonla cihaz teknik servisinden yardım istenir. Cihaz teknik servisinin gelmesi adına ayrıca arıza bildirim formu kullanılarak cihaz teknik servisinden yardım istenir. Cihaz sorumlusu dr. tarafından gerektiğinde düzenleyici ve önleyici faaliyet başlatılır. DIġ KALĠTE KONTROLLERĠ Laboratuvarda dış kalite kontrol sistemi yapılmaktadır. Bu denetlemede laboratuvarımız çok sayıda laboratuvar sistemlerinin katıldığı dış kalite kontrol programlarında sonuçlarımız karşılaştırılır ve değerlendirilir. İlgili firma tarafından gönderilen dış kalite kontrol numuneleri kalite kontrol programının belirlediği periyotlarda/tarihte çalışılır ve geri gönderilir. Tüm dış kalite kontrol bilgileri asistan dr.lar tarafından bilgisayar ortamında tutulur. Dış kalite kontrollerindeki test bazındaki eksternal sonuçlara göre (ilgili cihaz sorumlusu doktor tarafından) gerekli olan çözümlemeler ilgili teknik servisten de yardım alınarak düzenleyici önleyici faaliyetler yapılır. Dış Kalite Kontrolleri Çalışma Periyotları Biyokimya Cihazı Her ay çalışılır. Koagülasyon Cihazı 4 ayda bir çalışılır. Kan Gazı Cihazı Her ay çalışılır. İdrar cihazı 2 ayda bir çalışılır. Hormon Cihazları Her ay çalışılır. Sedimentasyon Cihazı 4 ayda bir çalışılır

Biyokimya ve Hormon Test Grupları: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalıĢılması: Bu testlerin çalışıldığı cihazların günlük bakımları, sarf ve kitleri kontrol edilir. Biyokimya testlerinde




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

her gün, Hormon tıbbi cihazlarından, TSH grubu, CEA grubu hormonal testlerin çalışıldığı hormon cihazında haftada iki sefer, iç kalite kontrol testi çalışılır. Kardiyak grubu hormonsal testlerin çalışıldığı hormon cihazında haftada bir iç kalite kontrol testi çalışılır. Testlerin ÇalıĢılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnek numunelerinin satrifüj işlemi gerçekleştirilerek(en az 3000rpm ve 5 dakika), Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri cihaz sorumlusu tarafından ilgili cihaza yüklenir. Çıkan sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek onay işlemi yapılır.

HbA1c Testi: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalıĢılması: Bu testin tıbbi cihazı günlük bakım, sarf ve kitleri kontrol edilir. Haftada iki kalite kontrol uygulanarak cihaz hazır hale getirilir. Testlerin ÇalıĢılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri cihaz sorumlusu tarafından ilgili cihaza yüklenir. Çıkan sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek onay işlemi yapılır.

Kan Gazı Testi: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalıĢılması: Bu testin tıbbi cihazı günlük bakım, sarf ve kitleri kontrol edilir. Haftada iki kalite kontrol uygulanarak cihaz hazır hale getirilir. Testlerin ÇalıĢılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri cihaz sorumlusu tarafından ilgili cihaza yüklenir. Çıkan sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek onay işlemi yapılır.

Hematoloji Test Grupları:




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalıĢılması: Hematoloji grubunda bulunan tam kan, koagulasyon ,sedimentasyon ve periferik yayma-boyama testlerini kapsar. Tam kan, koagulasyon ve sedimentasyon cihazlarının günlük bakımları yapılır. Tam kan her gün, koagulasyon ve sedimantasyon ise haftada iki gün kalibe kontrol yapılır. Sarf ve kitleri ilave edilir. Cihaz hazır hale gelince test çalışmaya başlanır. Periferik boyama cihazını günlük bakımı yapılır ve boyaları değiştirilir. Testlerin ÇalıĢılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Tam kan sayımı testi için gelen numuneler ilgili cihaz sorumlusu tarafından ikinci kez numunenin miktarı ve daha ayrıntılı bir şekilde pıhtı olup olmadığı değerlendirilerek tam kan cihazına numuneler çalışılması üzerine yüklenir. Koagülasyon testleri çalışılması için alınan numuneler 3000 devirde 5 dakika santrifüj edilerek cihaz sorumlusu tarafından ikinci kez örneğin çalışılması için yeterli plazmanın olup olmadığı ve test rehberinde bulunan numune ret-kabul kriterleri çerçevesinde tekrar değerlendirilerek ilgili cihaza örnek numuneleri yüklenir. Sedimantasyon testi için teslim alınan numuneler ilgili cihaz sorumlusu tarafından özellikle yeterli miktarda örnek numunesi olup olmadığı ve pıhtı olup olmadığı noktasında değerlendirilir ayrıca numune ret-kabul kriterleri dikkate alınarak ve mutlaka cihaza yüklenmeden önce en az 3 sefer yavaşça alt-üst edilip numune homojen hale getirilip cihaza yüklenir. Periferik Yayma ve Kemik İliği Yayması laboratuvarda iki şekilde istemi yapılır. Birincisi direk hastanın parmak ucundan numune alınarak yapılır. Hasta kan alma birimin ulaştığında eğer periferik istemi varsa kan alma çalışanları tarafından ihtiyaç duyulursa laboratuarda periferik yayma sorumluları yardımıyla alınır. Hastanın parmak ucundan lanset iğnesiyle delinir ve hematokrit pipeti ile numune alınır. Periferik




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

yayması yapılır.Kan alma biriminde alınan numuneler laboratuar numune kabul birimine elden teslim edilir.Gerek kan alma biriminden gerekse diğer servislerden laboratuvara elden teslim edilen Periferik Yayma ve Kemik İliği Yayması Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. İkinci olarak, hastanın tam kan tüpünden numuneler alınarak periferik yaymaları yapılır. Periferik yaymalar ve laboratuvara hazır olarak gelen kemik ilikleri ile birlikte tespit işlemi yapılarak kurumaya bırakılır. Periferik yayma boyama cihazının günlük bakımı yapılır. Boyaları günlük olarak değiştirilir. Hazır olan boyama cihazına periferik yayma preparatları yüklenir. Cihazdan boyanmış olarak çıkan preparatlar mikroskopta kontrol işlemi yapılarak ilgili bölümlere gönderilir. Spesifik periferik yayma işlemleri ise bölümlerin gönderdiği numunelerden ilgili spesifik boyama metodları prosedürlerine riayet edilerek yapılır. Hematoloji grubunda bulunan testlerin sonuçları sorumlu doktor tarafından değerlendirilerek onaylanır.

Ġdrar Testleri: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalıĢılması: İdrar cihazının günlük bakımı yapılır. Sarf ve kitleri konulur. Cihazın mikroskopi kısmında günlük, strep kısmında haftalık Kalibre ve kontrol çalışıldıktan sonra cihaz hazır hale gelir. Numuneler idrar numune alma odasında toplanır ve burada idrar tüplerine konulur. Laboratuvara ilgili servislerden ve idrar numune alma odasından gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Testlerin ÇalıĢılması ve Sonuçların Onaylanması: Cihaz sorumlusu tarafından teslim alınan numuneler cihaza yüklenir. Çıkan test sonuçları sorumlu doktor tarafından değerlendirilerek onaylanır.

Hb Elektroforez Testi: Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalıĢılması: Bu testlerin laboratuvarımızda haftada 1 gün Cuma günü çalışıldığından cihazın Cuma sabahı ilgili bakım ve sarf ve kit kontrol edilir. Test çalışılmadan hemen önce kontrol ve kalibresi çalışılarak cihaz




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

testleri çalışmaya hazır hale gelir. Cuma gününe kadar laboratuvara ilgili bölümlerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri cihaz sorumlusu tarafından buzdolabında (+2:+8) muhafaza edilir. Testlerin ÇalıĢılması ve Sonuçların Onaylanması: Cihaz sorumlusu tarafında alınan numuneler önce oda Sıçaklığında 30 dakika bekletildikten sonra hafifçe alt üst edilerek örneklerin homojen hale gelmesi sağlanır ve cihaza yüklenir. Çıkan test sonuçları s Manuel testler: Laboratuvarımızda çalışılan manuel testler adı altında ismi geçen testlerin her birisinin ayrıntılı, test çalışma prosedürleri laboratuvarımızda bulunan Laboratuvar Cihaz Envanteri içinde Manuel Test Çalışma Prosedürleri Dosyasında yazılı olarak bulunmaktadır. Laboratuvara ilgili bölümlerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testi çalışacak olan doktor/teknisyene teslim edilir. 1.VMA Metanefrin: Her ayın onbeşi ve otuzunda çalışılır. Bu test grupları için hastadan 24 saatlik asitli idrar numunesi istenir. Laboratuvara gelen numuneler numune kabulü yapıldıktan sonra -25 „de saklanır. Çalışma günü testler doktor tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel çalışılır ve sonuçları onaylanır. 2.Protein Elektroforez: Her ayın biri ve onbeşinde çalışılır. Hastadan serum ve idrar numuneleri istenir ve numune kabulü yapıldıktan sonra -25 derecede saklanır. Çalışma günü testler asistan doktorlar tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel çalışılır. Çıkan sonuçlar onaylanır. 3.Vücut Sıvılarında pH Ölçümü: Bölümlere gönderilen numunelerin numune kabulleri yapılarak, pH metre cihazı ile ölçümü değerlendirilir ve testi çalışan doktor tarafından HBYS „ye aktarılır. 4. G–6-PD Testi: Laboratuvara gelen numunelerin numune kabulü yapılır. Test prosedürüne göre çalışılıp,doktor tarafından değerlendirilip sonuçlar HBSY gönderilir. 5.Aminoasit Kromatografisi: Numune verildikten 3 hafta sonra yapılır. Laboratuvara gelen




TEST REHBERİ


00

SAYFA SAYISI

95

numunelerin numune kabulü yapılır. Test numuneleri -25 derecede biriktirilir. Çalışma günü doktor tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel olarak çalışılır. Çıkan sonuçlar onaylanır. 6.Kriyoglobulin: Laboratuvara gelen numunelerin, numune kabulü yapılır. Santrifüj edilmeden numuneler ilgili asistana teslim edilir ve ilgili test prosedürüne riayet edilerek manuel olarak test çalışılır. Sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek HBSY‟ ye aktarılır. 7.Salisilat: Laboratuvara gelen numunelerin, numune kabul işlemi yapılır. Asistan doktor tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel çalışılır. Sonuçlar değerlendirilerek HBSY „ye aktarılır. 8.Osmotik Frajilite: Laboratuvara gelen numuneler numune kabulde teslim alınır. Numune santrifüj edilmeden ilgili test prosedürü uygulanarak manuel olarak çalışılır. Sonuç testi çalışan teknisyen tarafından değerlendirilerek HBSY‟ye aktarılır. 9.OraklaĢma testi: Laboratuvara gelen hemogram tüplerinde çalışılan test numuneleri, numune kabul biriminde teslim alınır. İlgili test prosedürüne riayet edilerek manuel çalışılan test preparatı işlemi bulunan bölüme değerlendirilmek üzere gönderilir. 10. Çinko-Bakır Testleri: Bu testle her ayın onbeşinde çalışılır. Ay içerisinde gelen numuneler numune kabul işlemi yapıldıktan sonra -25 derecede saklanır. Çalışma günü cihazın bakımı yapılarak hazır hale getirilir. Kalite kontrolü yapılan cihaza numuneler yüklenir. Çıkan sonuçlar doktorlar tarafından değerlendirilerek onaylanır.__

Documents

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA ...hastane.sdu.edu.tr/SDU_Files/Dosyalar/d77047ca-744c-484e-b087-0e3eb... · Bu rehberde Süleyman Demirel Üniversitesi