SOSTOJBA I PERSPEKTIVI VO PROIZVODSTVOTO … 55/Tutun 2005 11-12 (4).pdf257 SOSTOJBA I PERSPEKTIVI VO PROIZVODSTVOTO NA VIRXINISKI TUTUNI VO R. MAKEDONIJA Sne`ana Stojanoska 1, Lazar

257

SOSTOJBA I PERSPEKTIVI VO PROIZVODSTVOTO NA VIRXINISKI

TUTUNI VO R. MAKEDONIJA

Sneàna Stojanoska1, Lazar Stojanoski2

1Institut za tutun - Prilep,

2Ekonomski fakultet - Prilep

VOVED

Republika Makedonija dolgi godini

proizveduva{e poznati i priznati sorti

tutun od orientalsko poteklo. Vo

sedumdesetitte godini od minatiot vek

sortnata struktura se izmeni i zapo~na

proizvodstvo na virxiniski tutuni koi {to

bea barani ne samo na svetskiot pazar ,tuku

i na na{iot pazar.

Na dene{en stepen od razvojot na

tutunskoto stopanstvo, paralelno so

proizvodstvoto na sitnolisni aromati~i

tipovi tutun, neophodno e da se baraat

intenzivni pati{ta za voveduvzwe na

porentabilni krupnolisni virxiniski sorti

vo reoni kade {to postojat pogodni uslovi

za nivno proizvodstvo. Povolnite po~veno-

klimatski uslovi vo odredeni reoni na R.

Makedonija ovozmoùvaat proivodstvoto na

virxiniski tutuni da bide {to pomasovo

ra{ireno.

Vo poslednive godini prose~noto

proizvodstvo od okolu 1100 toni ne gi

zadovoluva potrebite na fabrikacijata na

cigari od virxiniski tutuni, zatoa

nedostatokot na baranata tutunska surovina

se nadopolnuva od uvoz.

Denes proizvodstvoto na virxiniski

tutuni vo R. Makedonija se realizira preku

dve organizacioni formi i toa: sopstveno

proizvodstvo i kooperantski odnosi.

Vo R. Makedonija proizvodstvoto na

virxiniski tutuni pove}e se ostvaruva vo

forma na kooperantski odnosi, me|utoa

seu{te ovaa organizaciona forma vo na{i

uslovi ne e dovolno razviena, zatoa na{ite

idni nastojuvawa }e bidat naso~eni kon

unapreduvawe na ovaa forma vo

proizvodstvoto na virxiniski tutuni.

Preku eden vakov na~in na

organizacija }e dojde do zgolemeno

proizvodstvo na virxiniskite tutuni vo

na{ata Republika, se razbira dokolku

prirodnite uslovi go dozvoluvaat toa.

Cel na istraùvaweto e da se

sogleda sostojbata i perspektivite na

proizvodstvoto na virxiniski tutuni vo R.

Makedonija, vo oddelni organizacioni formi,

se misli na organizaciona forma na

sopstveno proizvodstvo i organizaciona

forma na kooperativni odnosi, posebno

naglasuvaj}i go ostvarenoto proizvodstvo na

zelena i suva masa - kg/ha i ostvaren prinos

po edinica povr{ina gramovi po strak zelen

i suv tutun.

Predmet na istraùvaweto se

organizacionite formi i toa: organizaciona

forma na sopstveno proizvodstvo

A.D."Tutunski kombinat" - Prilep i orga-

nizaciona forma na kooperativni odnosi:

A.D."Tabak" - Ohrid i A.D. "Makedonski

tutuni" - Resen.

Metod na istraùvawe.Vo

istraùvaweto na ovoj trud koristeni se:

analiti~kiot, kalkulativniot i metodot na

nabquduvawe , a posebno mesto nao|a i

metodot na anketirawe. Vo su{tina ovoj

metod prezentira podatoci i informacii

{to ja reflektiraat dene{nata sostojba i

perspektivnite mo`nosti pri

proizvodstvoto na virxiniski tutuni vo R.

Makedonija. Podatocite {to se prezentirani

vo trudot se dobieni od dokumentacijata na

akcionerskite dru{tva {to se na{ predmet

na istraùvawe.

Izvori na podatoci. Kako izvori na

podatoci koristeni se sekundarni interni i

sekundarni eksterni izvori na podatoci.

UDC 633.71

Tutun/Tobacco, Vol.55, No 11-12, 257-265, 2005

Institut za tutun - Prilep, R. Makedonija

ISSN 0494-3244

UDK: 633.71:631.524.2(497.7)

Izvoren nau~en trud

258

Tabela 1 Proizvodstvo na virxiniski tutuni vo sopstveno proizvodstvo,

A.D. "Tutunski Kombinat" - Prilep

Table 1 Production of Virginia tobaccos in the company of private production

A.D. “Tutunski Kombinast” - Prilep

vo kilogrami

in kg

ORGANIZACIONA FORMA NA SOPSTVENO PROIZVODSTVO

A.D."TUTUNSKI KOMBINAT"- PRILEP

Vo A.D . "Tutunski kombinat" - Prilep

vo periodot do 2002 godina koga postoe{e

proizvodstvo, site fazi po~nuvaj}i od

proizvodstvoto na rasad, nivskoto

proizvodstvo, berbata, su{eneto i

obrabotkata se izveduvaat so angaìrawe na

sredstva i rabotna sila od akcionerskoto

dru{tvo. Proizvodstvoto vo ovaa

organizaciona forma gi ima{e site

karakteristiki na planta`no proizvodstvo

, zastapeno be{e na optimalni povr{ini , a

toa ovozmoùva{e maksimalna upotreba na

sovremeni agrotehni~ki merki, upotreba na

raspolo`liva mehanizacija , kako i su{ewe

na tutunot vo kompleks izgradeni su{nici

(koncentriran kapacitet), se do

izvr{uvaweto na osnovnata obrabotka i

klasiraweto na tutunot po trgovski klasi.

Vo rekoltite 2003 i 2004 godina

A.D."Tutunski kombinat" - Prilep prestana

so proizvodstvo na virxiniski tutuni. Za

ovaa sostojba sekako deka postojat objektivni

faktori, pred se toa se tranzicionite

procesi i promenata na sopstvenosta na

kapitalot. Me|utoa, ne treba da se ispu{tat

od vid povolnite faktori {to gi poseduva

ovaa organizaciona forma. Pred se treba da

se zgolemi inicijativnosta na akcionerite

povtorno da se otpo~ne so proizvodstvo na

virxiniski tutuni, da se ostvaruvaat

posolidni rezultati, osobeno koga se znae

deka ovde se nao|a i najgolemata fabrika za

cigari vo R. Makedonija, koja e golem

potro{uva~ na virxiniska tutunska surovina.

Od podatocite za proizvodstvoto na

virxiniski tutuni vo organizacionata forma

na sopstveno proizvodstvo A.D."Tutunski

kombinat" - Prilep dadeni vo Tabela1 i

Grafikon 1, moè da se konstatira slednoto:

na prose~na povr{ina od 273 ha rasadeni se

vo prosek 23.060 strakovi po hektar ,

prose~noto proizvodstvo na zelena masa

iznesuva 9127 kg/ha, suva masa 1437 kg/ha {to

zna~i odnosot zelen sprema suv tutun

iznesuva prose~no 6,3:1.

[to se odnesuva do prose~niot prinos

po edinica povr{ina-gramovi po strak,

dobieni se 394 g/strak zelen i 62 g/strak suv

tutun.


259

Graf

ikon 1

P

roizvod

stvoto n

a v

irxiniski t

utuni v

o s

opstveno p

roizvod

stvo,

A.D

. "T

utunski K

om

binat" -

Pril

ep

Fig

ure

1 P

roduction o

f V

irgin

ia tobaccos in the c

om

pany o

f private

pro

duction

A.D

. “T

utu

nski K

om

bin

at”

-Prile

p

S. Stojanoska, L. Stojanoski: Sostojba i perspektivi vo proizvodstvoto na virxiniski tutun vo R. Makedonija

260

Tabela 2 Proizvodstvoto na virxiniski tutuni vo organizaciona forma na kooperativni

odnosi, A.D. "Tabak" - Ohrid

Table2 Production of Virginia tobaccos in the company with cooperative relations,

A.D. “Tabak” - Ohrid

vo kilogrami

in kg

PROIZVODSTVO NA VIRXINISKI TUTUNI VO ORGANIZACIONA FORMA

NA KOOPERATIVNI ODNOSI I A.D. "TABAK" - OHRID

Vo A.D. "Tabak"- Ohrid vo osnova se

odvivaat slednite proizvodni fazi:

rasadoproizvodstvoto, otkup na tutunot vo

zelena i suva masa, su{ewe na zeleniot tutun

vo su{nicite koi se sopstvenost na

akcionerskoto dru{tvo, klasirawe i

obrabotka na isu{eniot tutun vo industriski

(trgovski klasi). Isto taka, i kaj

kooperantite koi sklu~uvaat dogovor so

akcionerskoto dru{tvo se izveduvaat site

fazi na proizvodstvo po~nuvaj}i od

rasaduvawe, pa se do negovata proda`ba vo

zelena ili suva sostojba. Del od

kooperantite koi raspolagaat so sopstveni

su{nici tutunot go predavaat na

akcionerskoto dru{tvo vo suva sostojba.

Najdelikaten odnos pome|u akcionerskite

dru{tva i kooperantite pretstavuva

sposobnosta na kooperantot da go izveduva

primopredavaweto i proda`bata na tutunot

vo optimalna tehnolo{ka zrelost, a

nedovolnata tehnololo{ka zrelost ili pak

prezreanost, moàt negativno da se odrazat

vrz krajniot kvalitet na tutunot vo

akcionerskoto dru{tvo kade {to se vr{i

su{ewe i ponatamo{no obrabotuvawe na

predadeniot tutun.

Vo sega{niov period vo ovaa

organizaciona forma se sklu~uvaat mal broj

na dogovori so kooperantite , taka da

proizvodstvoto e sosema namaleno.

Ako gi pogledneme podatocite {to go

karakteriziraat proizvotstvoto na

virxiniski tutuni vo A.D. "Tabak" - Ohrid

prezentirani vo Tabela 2 i Grafikon 2 }e

utvrdime deka na prose~na povr{ina od 82

ha zasadeni se 23413 strakovi po ha,

ostvareno e prose~no proizvodstvo od

10.399kg/ha, zelena masa i 1733kg/ha suva

masa.Odnosot na zelena sprema suva masa

iznesuva vo prosek 6,0:1, a {to se odnesuva

do prinosot po edinica povr{ina , ostvareno

e prose~no 448 grama zelen tutun po strak i

75 grama suv tutun po strak.


261

Graf

ikon 2

P

roizvod

stvo n

a v

irxiniski t

utuni v

o o

rganizaciona f

orm

a n

a k

ooperativni

od

nosi, A

.D. "

Tabak" -

Ohrid

Fig

ure

2 P

roduction o

f V

irgin

ia tobaccos in c

om

pany w

ith c

oopera

tive rela

tions A

.D. “T

abak”-

Ohrid


262

Tabela 3 Proizvodstvo na virxiniski tutuni vo organizaciona forma na kooperativni odnosi,

A.D. "Makedonski tutuni" - Resen

Table 3 Production of Virginia tobaccos in the company with cooperative relations,

AD “Makedonski Tutuni” - Resen

vo kilogrami

in kg

PROIZVODSTVO NA VIRXINISKI TUTUNI VO ORGANIZACIONA FORMA

NA KOOPERATIVNI ODNOSI, A.D."MAKEDONSKI TUTUNI"- RESEN

Poorganizirano proizvodstvo na

virxiniski tutuni vo kooperacija so

individualni tutunoproizvoditeli zapo~na

vo periodot na 1984 i 1985 godina vo

akcionerskoto dru{tvo A.D."Makedonski

tutuni" - Resen.

Vo ovoj period se odgleduva{e

Makedonskata virxiniska sorta MV-1 na

povr{ina od 30 hektari. Vo 1999 godina

nejzinoto proizvodstvo se zgolemi i go svrti

interesot na golem broj tutnoproizvoditeli

(kooperanti) da proizveduvaat {to pogolema

koli~ina od ovoj tip tutun.

Istraùvawata napraveni vo

poslednive godini pokaàa deka vo

Resenskiot proizvoden reon skoro ne

postojat kooperativni odnosi so

individualni tutunoproizvoditeli ,

naj~esto proizvodstvoto se ostvaruva vo

selata: Mogila (Bitolsko), Debre{te,

(Prilepsko), Plasnica (Makedonski brod) i

Kukure~ani (Botolsko) . Najgolem del od

proizvodstvoto (80%) se ostvaruva vo selo

Mogila, a samo 20% vo drugite gorenavedeni

sela.

Proizvodstvoto vo ova akcionersko

dru{tvo vo rekoltata 2004 godina e

prekinato.

Od podatocite za proizvodstvoto na

virxiniski tutuni vo.A.D. "Makedonski

tutuni" - Resen, (Tabela 3 i Grafikon 3) moè

da se vidi deka na prose~na povr{ina od 127

ha zasadeni se 22400strakovi po ha,

ostvareno e prose~no proizvodstvo od 9241kg

zelena masa po hektar, 1577kg suva masa po

hektar , {to zna~i odnosot na zelen sprema

suv tutun iznesuva 5,9:1. Po odnos prinosot

po edinica povr{ina ostvareno e prose~no

414g/strak zelen tutun i 71 g/strak suv tutun.

Istraùvawata na proizvodstvoto vo

A.D."Tutunski kombinat" - Prilep -

organizaciona forma na sopstveno

proizvodstvo, A.D."Tabak" - Ohrid i A.D.

"Makedonski tutuni" - Resen , organizaciona

forma na kooperativni odnosi ,

nedvosmisleno pokaàa deka sekoj od niv ima

svoi prednosti i nedostatoci:

Proizvodstvoto vo A.D. "Tutunski

kombinat" - Prilep poseduva{e

karakteristiki na planta`no proizvodstvo

bidej}i raspolaga{e so najgolema povr{ina,

dodeka vo A.D. "Tabak" - Ohrid i A.D.

"Makedonski tutuni" - Resen ima{e

ostvareno pogolemo prose~no proizvodstvo na

zelena i suva masa po hektar i pogolem

prinos po edinica povr{ina - g/strak zelen i

suv tutun.

Za taa cel na proizvoditelite na

virxiniski tutuni vo na{ata Republika im

sugerirame vo potpolnost da gi iskoristat

prednostite na onaa organizaciona forma {to

e najdostapna za proizvoditelot-kooperantot

i vo pobliska perspektiva go zgolemat

proizvodstvoto po edinica povr{ina,

koristej}i najsovremeni agrotehni~ki merki.


263

Graf

ikon 3

P

roizvod

stvoto n

a v

irxiniski t

utuni v

o o

rganizaciona f

orm

a n

a k

ooperativni

od

nosi, A

.D. "M

aked

onski t

utuni" -

Resen

Fig

ure

3 P

roduction o

f V

irgin

ia tobaccos in c

om

pany w

ith c

oopera

tive rela

tions

A.D

. “

Makesonski T

utu

ni” -

Resen


264


ZAKLUÔK

Vrz osnova na prezentiranata

problematika vo ova istraùvawe }e

navedeme nekolku zaklu~ni sogleduvawa:

1. R. Makedonija pretstavuva

tradicionalen proizvoditel na poznati i

priznati aromati~ni tipovi tutun. Denes

postoi tendencija na stagnacija vo

proizvodstvoto na virxiniski tutuni se

razbira vo kolku prirodnite uslovi go

dozvoluvaat toa.

2. Organizacionata forma na

sopstveno proizvodstvo A.D. "Tutunski

kombinat" - Prilep raspolaga{e so pogolemi

povr{ini zasadeni so virxiniski tutuni,

naprotiv vo organizacionata forma na

kooperativni odnosi A.D. "Tabak" - Ohrid i

A.D. "Makedonski tutuni" - Resen ima{e

ostvareno pogolemo prose~no proizvodstvo na

zelena i suva masa po hektar i pogolem prinos

po edinica povr{ina g/strak zelen i suv

tutun.

3. Na proizvoditelite na virxiniski

tutuni vo na{ata Republika im sugerirame

vo potpolnost da gi iskoristat prednostite

na sekoja organizaciona forma so cel da se

zgolemi prinosot po edinica povr{ina.

4. Ne treba da zaboravime deka

na{ata dr‘`va mora da prevzeme soodvetni

aktivnosti koi }e ovozmoàt zgolemeno

proizvodstvo na ovoj tip tutun.

5. Perspektivata na virxiniskite

tipovi tutun e tesno povrzana so odnosot na

pobaruva~kata i potro{uva~kata na tutunska

surovina od koja zavisi proizvodstvoto i

potro{uva~kata na cigari.

6. Od ispituvawata napraveni vo

oddelni organizacioni formi na

proizvodstvo na virxiniski tutuni vo R.

Makedonija moè da se donese kraen zaklu~ok

deka kaj nas se javuva deficit na virxiniski

tip tutun koj denes i vo idnina moè da se

nadopolni so pogolemo zalagawe na nau~nite

i stru~ni rabotnici po{iroko vo tutunskoto

stopanstvo na R. Makedonija.

7. Porastot na proizvodstvoto na

virxiniski tutuni na svetsko nivo treba da

se reflektira vo zgolemuvaweto na

proizvodstvoto na ovie tipovi tutun i vo R.

Makedonija.

LITERATURA

1. Stojanoska S; 2002.Proizvodstvo i

proizvodna organizacija na tutunot od tipot

virxinija vo odredeni organizacioni formi

vo R. Makedonija.Tutun br.9-10.

2. Stojanoska S;Stojanoski L;

2002.Regionalna zastapenost i perspektivi

vo proizvodstvoto na virxiniski tutuni vo

R.Makedonija (pe~at).

3. Stojanoska S; Stojanoski L; 2003.

Dizajnirawe na optimalna organizacija na

proizvodstvoto na tutun od tipot virxinija

vo R. Makedonija.Me|unaroden simpozium -

CORESTA-PHYTO MEETING-BUCHAREST,

Romanija,12-17 oktomvri..

4. Stojanoska S; 2003. Iznao|awe na

najpogodna organizaciona forma za

proizvodstvo na virxiniski tutuni vo R.

Makedonija - Proekt odobren od

ministerstvoto za obrazovanie i nauka na R.

Makedonija.

5. Izvorni podatoci od organizaciite

- akcionerski dru{tva {to proizveduvaat

virxiniski tutuni : A.D. "Tutunski kombinat "

- Prilep, A.D. "Tabak" - Ohrid i A.D.

"Makedonski tutuni" - Resen

265

SITUATIONS AND PERSPECTIVES IN THE PRODUCTION OF VIRGINIA

TOBACCOS IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA

Snezana Stojanoska1, Lazar Stojanoski2

1Tobacco Institute - Prilep2Faculty of economy

The long tradition in growing Virginia tobaccos in R. Macedonia is now oriented toward two

forms of ownership: private and cooperate. AD “Tutunski Kombinat” -Prilep, AD “Tabak”-Ohrid and AD

“Makedonski tutuni”-Resen are taken as representatives of these forms.

Republic of Macedonia gives optimum soil and climate conditions which make solid ground for

increasing production of Virginia tobacco.

The analyses showed that each form of ownership has its own advantages and disadvantages

resulting from the form of organization itself. In the future period, special attention should be paid to the

cooperate form of ownership.

Our investigations were aimed toward presentation of situations and perspectives in production

of Virginia tobacco in some companies in the Republic of Macedonia.

Our country must undertake certain activities which will enable increase in the production of

Virginia tobacco.

Special accent during investigation was put on the production of green and dry mass (kg/ha)

and achieved yield per unit area (g/stalk) green and dry tobacco.

Author’s address:

Snezana Stojanoska

Toabcco Institute - Prilep

Kicevski pat bb, 7500 Prilep

Republic of Macedonia


SUMMARY

Documents

SOSTOJBA I PERSPEKTIVI VO PROIZVODSTVOTO … 55/Tutun 2005 11-12 (4).pdf257 SOSTOJBA I PERSPEKTIVI VO PROIZVODSTVOTO NA VIRXINISKI TUTUNI VO R. MAKEDONIJA Sne`ana Stojanoska 1, Lazar