SOSYAL PSİKOLOJİ unite01

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite01

1/32

TC. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1570

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 826

SOSYAL PSKOLOJ

YazarlarDo.Dr. idem Krel (nite 5-9-10-11-17)

Yard.Do.Dr. Aysel Kayaolu (nite 1-8-12-13-14)Yard.Do.Dr. Rhan Gkda (nite 2-3-4-6-7-15-16)

EditrProf.Dr. Sezen nl

ANADOLU NVERSTES


2/32

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt

veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.Copyright 2004 by Anadolu University

All rights reservedNo part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted

in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, withoutpermission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel KoordinatrProf.Dr. Levend Kl

Genel Koordinatr YardmcsYard.Do.Dr. Mjgan Bozkaya

retim TasarmcsYard.Do.Dr. Mjgan Bozkaya

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. T. Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

Televizyon Programlar YneticisiProf.Dr. Naci Ghan

Dil ve Yazm DanflmanlarYard.Do.Dr. Hlya Pilanc

r.Gr. fiennur Arslan

Okt. Gnl Yksel

lme Deerlendirme SorumlularUzm. Blent Gezen

Kitap Koordinasyon BirimiYard.Do.Dr. Feyyaz Bodur

Uzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. T. Fikret Uar

Dizgi

Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Sosyal Psikoloji

ISBN975-06-0292-7

1. BaskBu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 75.000 adet baslmfltr.

ESKfiEHR, Eyll 2004


3/32

indekiler

Sunufl ............................................................................................................ xiiiKullanm Klavuzu ....................................................................................... xiv

Sosyal Psikoloji Nedir? ............................................................ 1GRfi .............................................................................................................. 3SOSYAL PSKOLOJ NEDR? ........................................................................ 3SOSYAL PSKOLOJNN ALIfiMA KONULARI .......................................... 4SOSYAL PSKOLOJNN DER SOSYAL BLMLERLE LfiKS ................ 4SOSYAL PSKOLOJDE KURAMSAL YAKLAfiIMLAR ................................... 5Gdsel Yaklaflm ......................................................................................... 5Davranfl Yaklaflm ...................................................................................... 5Biliflsel Yaklaflm ........................................................................................... 6

SOSYAL PSKOLOJDE ARAfiTIRMA YNTEMLER ................................... 7Deneysel Olmayan Yntemler ..................................................................... 8

Doal Gzlem ......................................................................................... 8Survey ...................................................................................................... 9Arfliv Arafltrmas ..................................................................................... 10

Deneysel Yntemler ..................................................................................... 10Laboratuvar Deneyleri ............................................................................ 11Alan Deneyleri ........................................................................................ 12

zet ............................................................................................................... 13Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 14Yaflamn inden ........................................................................................... 16Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 16

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 16

Sosyal Alg ................................................................................ 17GRfi .............................................................................................................. 19ZLENM OLUfiTURMA ................................................................................. 19zlenim Oluflturma Fiziksel zelliklerden Etkilenir .................................... 19

Fiziksel pular ...................................................................................... 19Ayrc zellik ......................................................................................... 19

zlenim Oluflturma Karfldakinin Ait Olduu Sosyal Kategoriden Etkilenir 20zlenim Oluflturma Balamdan Etkilenir ..................................................... 20zlenim Oluflturma Biliflsel Ykten (Meflguliyet) Etkilenir ......................... 20zlenim Oluflturma Szel Olmayan Davranfllardan Etkilenir ..................... 21

Yz fadeleri ........................................................................................... 21Vcut Hareketleri ................................................................................... 21

ZLENMLER BTNLEfiTRME .................................................................. 22Kiflilik zlenimleri, Karfldakinin Temel zellikleri Yardmyla fiekillenir... 22

Toplam Alma ve ya Ortalama Modeli ................................................... 22Deerlendirmenin Merkezilii ............................................................... 22

Olumluluk Yanll ...................................................................................... 23Olumsuzluk Etkisi ......................................................................................... 23Tutarllk ........................................................................................................ 23ncelik-Sonralk Etkisi ................................................................................. 24Anlam Ykleme ............................................................................................ 24Atfetme Tutarll (Halo Etkisi) ................................................................... 24

fiemalar .................................................................................................... 25

indeki le r iii

NTE 1

NTE 2


4/32

Kiflilik Deerlendirmeleri, Ama ve Duygulardan Etkilenir ....................... 25ATFETME - YKLEME .................................................................................. 26Uygun karm Kuram ................................................................................. 26

Ortak Deiflim Modeli .................................................................................. 27Atfetme Srecinde Yanllk ........................................................................... 27Oyuncu-Gzlemci Etkisi ............................................................................... 28Aldatc Yaygnlk .......................................................................................... 28YARGILARIN DORULUU ........................................................................ 28zleyenin Gz .............................................................................................. 28Kiflilii Yarglamak ........................................................................................ 29zet ............................................................................................................... 30Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 31Yaflamn inden ........................................................................................... 32Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 32Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 32

Sosyal Bilifl............................................................................................... 33GRfi .............................................................................................................. 35SOSYAL BLfi ............................................................................................. 35Sosyal Snflama ............................................................................................ 35SOSYAL BLfi VE fiEMALARIN KULLANIMI ............................................... 36fiemalarn Dzeni ......................................................................................... 37fiemalarn Avantajlar ................................................................................... 37

fiemalar Bilgiyi Kullanmamza Yardmc Olurlar .................................. 37fiemalar Anmsamamza Yardmc Olurlar ............................................ 37fiemalar Bilgi fllemeyi Hzlandrrlar ..................................................... 38fiemalar Otomatik Yargda Bulunmaya Yardm Ederler ...................... 38fiemalar Bilgideki Boflluklar Doldurur ................................................. 38fiemalar Yorumlamaya Yardmc Olurlar .............................................. 38fiemalar Beklentiler Oluflturur ............................................................... 39fiemalar Duyufllar erir ......................................................................... 39

KALIP YARGILAR .......................................................................................... 40Kalpyarglar Harekete Geiren Faktrler .................................................. 41Kalpyargsal Dflnmenin fllevleri ............................................................. 41

Cinsiyet Bilgisi Ska Kalpyarglar zerine Kuruludur ........................ 41Kalpyarglar Ska Yanltc liflkiler zerine Kuruludur ..................... 41Kalpyarglarla Dflnme, Daha ok Glnn zelliidir ................ 42

ZHNSEL KISA YOLLAR .............................................................................. 42

Temsililik Ksa Yolu ..................................................................................... 43Bilinirlik Ksa Yolu ....................................................................................... 43Simlasyon Ksa Yolu .................................................................................. 44SOSYAL BLfiTE HANG fiEMA NE ZAMAN KULLANILIR? ....................... 44evre ............................................................................................................. 44Farkllk ......................................................................................................... 44Roller ............................................................................................................. 45ncelik .......................................................................................................... 45pucu Verme ................................................................................................. 45nem ............................................................................................................. 45Bireysel Farkllklar ....................................................................................... 46Amalar ......................................................................................................... 46

ATFETME ...................................................................................................... 46Atfetmede Yaflanan Tarafgirlikler ................................................................ 48

indeki le riv

NTE 3


5/32

zet ............................................................................................................... 49Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 50Yaflamn inden ........................................................................................... 51

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 51Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 51

Sosyal Etki ve Sosyal G ....................................................... 53KLTR-KLTRLEME-KLTRLENME KLTRLEfiME .......................... 55UYUM ............................................................................................................ 55Muzaffer fierifinUyumArafltrmalar ............................................................... 55Akran Basksna Uyma ................................................................................. 56UYUM DAVRANIfiININ NEDENLER ............................................................ 57Bilgisel Etki; Doru Davranma Arzusu ....................................................... 57Normatif Etki; Beenilme Arzusu ................................................................ 57NSANLAR NE ZAMAN UYUM GSTERR .................................................. 57Grubun Bykl ....................................................................................... 58Grup Btnl ............................................................................................ 58Grubun Vaadi ................................................................................................ 58Bireycilik Arzusu ........................................................................................... 58Aznlk Etkisi: Gruplarda Yenilik ................................................................. 58BOYUN EME - TAAT ................................................................................ 59nsanlar Etkileme Yollar ............................................................................. 59

dller .................................................................................................... 59Bask ........................................................................................................ 59Uzmanlk ................................................................................................. 59Bilgi ......................................................................................................... 60Yasal Otorite ........................................................................................... 60Acizliin Gc ........................................................................................ 60

Boyun Edirme Teknikleri ........................................................................... 60nce Kk, Sonra Byk Rica Teknii (Foot-in-the door Teknii) 61Giderek Artan Ricalar Teknii (The low ball Teknii) ........................ 61Sadece O Deil Teknii (The thats not all) ......................................... 62Sradfl stek Teknii (The pique Teknii) ........................................... 62

Dfl Baskya Direnme .................................................................................... 62OTORTEYE BOYUN EME ........................................................................ 63Milgram Deneyleri ......................................................................................... 63zet ................................................................................................................ 65Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 66

Yaflamn inden ........................................................................................... 67Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 67Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 68

Tutum ve Tutum Deiflimi .................................................... 69GRfi ............................................................................................................. 71TUTUM KAVRAMI VE NEM ..................................................................... 71TUTUM LE LGL KAVRAMLAR ................................................................. 72nanlar ......................................................................................................... 72Deerler ......................................................................................................... 72Normlar ......................................................................................................... 72TUTUM VE DAVRANIfi ................................................................................ 73

TUTUMU OLUfiTURAN FAKTRLER .......................................................... 74Tutumu Oluflturan Zihinsel ve Bilgisel Faktrler ....................................... 74

indeki le r v

NTE 4

NTE 5


6/32

Tutumu Oluflturan Duygusal-Hissi Faktrler .............................................. 74Tutumu Oluflturan Davranflsal Faktrler .................................................... 74TUTUMLARIN DEfiME BM ................................................................. 75

renme Kavramlar .................................................................................... 75fllevsel Kuramlar .......................................................................................... 75Biliflsel Tutarllk Kuramlar .......................................................................... 76Algsal Yaklaflmlar ....................................................................................... 76kna Edici letiflim ......................................................................................... 76TUTUMLAR VE fi TATMN ......................................................................... 77zet ............................................................................................................... 79Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 80Yaflamn inden ........................................................................................... 81Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 81Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 81

Kiflileraras ekicilik ve Yakn liflkiler .................................. 83GRfi .............................................................................................................. 85NSANA LfiKN GRfiLER ....................................................................... 85Yakn liflki .................................................................................................... 85ocuklukta Balanma ................................................................................... 86Sosyal liflkilerin Yararlar ............................................................................. 87 Yalnzlk ......................................................................................................... 88

Yalnzlk Yaflants .................................................................................. 88Kimler Yalnz Kalma Riski Altndadr? ......................................................... 89KfiLERARASI EKCLN TEMEL LKELER ............................................ 90Yaknlk ......................................................................................................... 90Yaknln Etkileri ......................................................................................... 90Tanflklk ....................................................................................................... 91Benzerlik ....................................................................................................... 91

Benzerliin Etkisini Aklamak .............................................................. 92Benzerlik lkesinin Snrlar .................................................................... 92

Kiflisel zellikler ........................................................................................... 93Scaklk .................................................................................................... 93Yeterlilik .................................................................................................. 93Fiziksel ekicilik ..................................................................................... 94

AfiK ................................................................................................................ 94Romantik Aflk Deneyimi ............................................................................... 94Aflk Dflncesi .............................................................................................. 94

Aflk Davranfllar ............................................................................................ 95Aflk ve Sevgi .................................................................................................. 95YETfiKNLERN ROMANTK BALANMASI ............................................... 96zet ............................................................................................................... 97Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 98Yaflamn inden ........................................................................................... 99Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 99Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 100

zgeci Davranfl........................................................................ 101GRfi .............................................................................................................. 103YARDIMLAfiMAYI N PLANDA TUTMAK NE DEMEKTR? ....................... 103

Gnll Yardm Etme Davranfllar ve Bireylere Yararlar ......................... 103Cinsiyet ve Yafl Farkllklarnda Yardm ...................................................... 104

indeki le rvi

NTE 6

NTE 7


7/32

NEDEN YARDIM EDERZ? ............................................................................ 104Evrimsel Teorilerle Tutarl Yardmlaflma ..................................................... 105 Akraba Seimi ............................................................................................... 105

Karfllkl Yardmlaflma .................................................................................. 105Baflkalarna Yardm Etme Kurallarnn Akland Sosyal Normlar .......... 105Kltrel Farkllklar ....................................................................................... 106Kiflisel Yardmlaflma ...................................................................................... 106ocuklarda Gzlemle renme .................................................................. 106Yetiflkinlerde Yardm Edici Model ............................................................... 106Yardm Etme Davranflnda dllendirilme ve Cezalandrlma ................. 107NE ZAMAN YARDIM EDERZ? ..................................................................... 107Mdahale Eden zleyicileri eren Bir Arafltrma ........................................ 107Pozitif ya da Negatif Ruh Hali Yardm Etme Davranfln Etkileyebilir ..... 108

Ruh Halinin yi Olmas ve Cmertlik ......................................................108Kt Ruh Hali ve Yardm Dileme ............................................................... 109BAfiKALARINI DfiNME DAVRANIfiININ(ALTURZM) VAROLDUU GEREKTEN DORU MU? ............................ 109KME YARDIM EDLR? ................................................................................. 109Baflkalarna Yardm Etmek in Arada Benzerlik Aranmas ....................... 109YARDIMI KABUL EDEN Kfi N GZL BEDELLER VAR MIDIR? ........... 110Yardmn Karflln Verememifl Olmak Stres Yaratabilir .......................... 110Kabul Edilen Yardm Kendimize Olan Saygmz da Tehdit Edebilir ........ 110zet ............................................................................................................... 112Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 113 Yaflamn inden ........................................................................................... 114Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 114Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 114

Saldrganlk ............................................................................... 115GRfi .............................................................................................................. 117SALDIRGANLIK NEDR? ............................................................................... 117SALDIRGANLIIN KKENLER ................................................................... 119gdsel Yaklaflmlar ................................................................................... 119Sosyal renme Yaklaflm .......................................................................... 121SALDIRGANLIIN SOSYAL, DURUMSAL VE KfiSEL BELRLEYCLER . 121Sosyal Belirleyiciler: Engellenme, Tahrik ve Medyada fiiddet ................... 121

Engellenme ............................................................................................. 121Tahrik ...................................................................................................... 123

Medyada fiiddet ...................................................................................... 123Durumsal Belirleyiciler: Alkol ve Yksek Scaklk ..................................... 125 Alkol ........................................................................................................ 125 Yksek Scaklk ...................................................................................... 125

Kiflisel Belirleyiciler: Kiflilik ve Cinsiyet Farkllklar ................................... 126Kiflilik ...................................................................................................... 126Cinsiyet Farkllklar ............................................................................... 126

SALDIRGANLII AZALTMA ......................................................................... 127 Arnma (Katarsis) .......................................................................................... 127Cezalandrma ................................................................................................ 128Saldrgan Olmayan Davranfllarn Model Alnmas ..................................... 128Sosyal Beceri Eitimi .................................................................................... 128

zet ............................................................................................................... 130Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 132

indeki le r vii

NTE 8


8/32

Yaflamn inden ........................................................................................... 133Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 134Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 134

atflma......................................................................................135GRfi .............................................................................................................. 137ATIfiMA KAVRAMI ..................................................................................... 137ATIfiMA DfiNCESNDE GENEL YAKLAfiIMLAR ................................... 138Geleneksel Yaklaflm...................................................................................... 138nsan liflkileri Yaklaflm .............................................................................. 138Etkileflimci Yaklaflm ..................................................................................... 138ATIfiMA TRLER ....................................................................................... 138Birey Dzeyli atflmalar .............................................................................. 139

Engellenme ............................................................................................ 140Ama atflmas ....................................................................................... 140Rol atflmalar ve Rol Belirsizlii ......................................................... 140

Sosyo-Psikolojikatflmalar............................................................................ 141Birey-Grup Arasndaki atflmalar ......................................................... 141Gruplar Aras atflmalar ....................................................................... 141Grup-Sosyal Sistem atflmas................................................................. 142Birey- Sosyal Sistem atflmas............................................................... 142

ATIfiMA NEDENLER .................................................................................. 142G Mcadeleleri ......................................................................................... 142Stat Farkllklar ........................................................................................... 142letiflim Eksiklii ............................................................................................ 142 Yapya liflkin Nedenler ............................................................................... 143Kifliye liflkin Nedenler ................................................................................. 143ATIfiMA YNETM .................................................................................... 144Rekabet ......................................................................................................... 145flbirlii ........................................................................................................... 145Uyum ............................................................................................................ 145Uzlaflma ......................................................................................................... 145Kanma ......................................................................................................... 145ATIfiMAYI NLEME VE AZALTMA YOLLARINDANTUTUMSAL YAKLAfiIM ................................................................................. 145zet ................................................................................................................ 147Kendimizi Snayalm ...................................................................................... 148Yaflamn inden ............................................................................................ 149

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................. 149Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar................................................. 149

Liderlik veKuramlar .............................................................. 151GRfi................................................................................................................ 153LDERLK KAVRAMI ...................................................................................... 153LDERLKLE LGL YAKLAfiIMLAR .............................................................. 154ZELLK YAKLAfiIMLARI............................................................................... 154DAVRANIfiSAL YAKLAfiIMLAR ..................................................................... 154Michigan State ve Ohio State niversitesi alflmalar ............................... 154Blake ve Moutonun Ynetim Biim lei ............................................... 155D. Mc Gregorun X ve Y Kuramlar ............................................................ 156

DURUMSAL LDERLK MODELLER ............................................................. 156Fiedlerin Durumsallk Modeli ...................................................................... 156

indeki le rviii

NTE 9

NTE 10


9/32

Yol-Ama Modeli .......................................................................................... 158 Vroom-Yetton-Jago Modeli .......................................................................... 158Lider Katlm Modeli ..................................................................................... 159

YEN YAKLAfiIMLARDAN DNfiMSEL LDERLK MODEL .................. 160LDERLK FAKTRLERN ETKLEYEN DEfiKENLER .............................. 161zet ................................................................................................................ 162Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 163 Yaflamn inden ........................................................................................... 164Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 164Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 164

rgtlerde Grup ve Grup Sreleri ......................................165GRfi .............................................................................................................. 167GRUP TANIMI ............................................................................................... 167GRUP EfiTLER .......................................................................................... 167Formel ve nformel Gruplar ......................................................................... 168Birincil ve kincil Gruplar ............................................................................. 169GRUP GELfiM SREC ................................................................................ 169Karfllkl Kabul .............................................................................................. 169letiflim ve Karar Verme ................................................................................ 170Gd ve Verimlilik ....................................................................................... 170Kontrol ve Organizasyon .............................................................................. 170GRUPLARA KATILMA NEDENLER .............................................................. 170GRUBUN BAfiARISINI ETKLEYEN FAKTRLER ....................................... 171Grubun Kompozisyonu ................................................................................ 172Grubun Bykl ....................................................................................... 172Grup Normlar ............................................................................................... 172Grup Ball ................................................................................................ 173RGT NDEK GRUPLARI YNETME .................................................. 174zet ................................................................................................................ 175Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 176 Yaflamn inden ........................................................................................... 177Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 177Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 177

nyarg............................................................................. 179GRfi ............................................................................................................ 181NYARGI ..................................................................................................... 181

KALIPYARGI ................................................................................................. 181 AYRIMCILIK .................................................................................................. 183Baz Ayrmclk Biimleri .............................................................................. 185 Yardm Etme steksizlii .............................................................................. 185Numunecilik .................................................................................................. 185Tersine Ayrmclk ......................................................................................... 186NYARGININ KKENLER ......................................................................... 187Sosyal Bilifl .................................................................................................... 187

Sosyal Kategorizasyon: Biz ve Onlar ............................................... 187Dflgrup Homojenlii ............................................................................... 188Hayali liflkisellik ..................................................................................... 188

Kiflilik ve Toplumsal Etmenler ...................................................................... 189

Sosyal renme .................................................................................... 189Engellenme-Saldrganlk Kuram ve Gnah Keisi Anlayfl ................. 190

indeki le r ix

NTE 11

NTE 12


10/32

Otoriteryen Kiflilik Kuram ........................................................................... 191Dogmatik Kiflilik Kuram .............................................................................. 192NYARGININ AZALTILMASI ....................................................................... 193

zet .............................................................................................................. 194Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 195 Yaflamn inden ........................................................................................... 196Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 197Yararlanlan ve Baflvurabilecek Kaynaklar .................................................. 197

Gruplar Aras liflkiler ............................................................. 199GRfi .............................................................................................................. 201GRUPLAR ARASI DAVRANIfi ....................................................................... 201GEREK ATIfiMA KURAMI .................................................................... 202Hrszlar Maaras: Gruplar Aras liflkiler zerineKlasik Bir Deney .......................................................................................... 202SOSYAL KMLK KURAMI ............................................................................ 204Asgari Grup Paradigmas .............................................................................. 204Sosyal Kategorizasyon .................................................................................. 205Sosyal Kimlik ................................................................................................. 206Sosyal Karfllafltrma ...................................................................................... 207Sosyal Kimlik ve Sosyal Deiflme ................................................................ 207GRUPLAR ARASI LfiKLERN GELfiTRLMES ......................................... 210Propaganda ve Eitim .................................................................................. 210Gruplar Aras Temas .................................................................................... 211

Benzerlik ................................................................................................. 211Genelleme ............................................................................................... 212okkltrl Balamda Temas Politikas ............................................... 212

st Dzey Hedefler ...................................................................................... 213letiflim ........................................................................................................... 213

Pazarlk Yapma ....................................................................................... 213Arabulucudan Yararlanma ...................................................................... 214Hakem Yoluyla Anlaflma ........................................................................ 214

Uzlaflma ......................................................................................................... 215zet ................................................................................................................ 216Kendimizi Snayalm ...................................................................................... 217Yaflamn inden ............................................................................................ 218Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................. 220Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar................................................. 220

Kitle Davranfl ...................................................................221GRfi ............................................................................................................ 223KTLE DAVRANIfiI ........................................................................................ 223KTLE DAVRANIfiINA LK KURAMSAL YAKLAfiIMLAR ............................. 224KMLKSZLEfiME .......................................................................................... 226BELREN NORM KURAMI ............................................................................ 227SOSYAL KMLK KURAMI ........................................................................... 229zet ............................................................................................................... 232Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 233 Yaflamn inden ........................................................................................... 234Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 235


indeki le rx

NTE 13

NTE 14


11/32

Benlik......................................................................................... 237GRfi .............................................................................................................. 239BENLK NEDR? ............................................................................................. 239KfiSEL BLGLERMZ NEREDEN GELR? .................................................. 240Toplumsallaflma ............................................................................................. 240Deer Yarglarnn Yansmas ....................................................................... 240nsanlardan Geribildirim ............................................................................... 240Kiflifle Alg ...................................................................................................... 241Etiketli Uyarlma Durumlar .......................................................................... 241evresel Belirsizlikler .................................................................................... 242Dierleriyle Karfllafltrma .............................................................................. 242Sosyal Kimlik ................................................................................................. 242KLTR VE BENLK ..................................................................................... 243

ZBLGNN GRNM .......................................................................... 244Kendi zflemalarmz .................................................................................... 244zfarkllklar .................................................................................................. 244BENLK DZENLEME ................................................................................... 245flleyen Kiflisel Alg ........................................................................................ 245Kiflisel Karflklk ............................................................................................ 246Benlik Verimlilii ve Kiflisel Kontrol ............................................................ 246Kiflisel Farkndalk ......................................................................................... 247MOTVASYON VE BENLK .......................................................................... 247Doru Benlik htiyac ................................................................................... 248Kiflisel Geliflme .............................................................................................. 248Kiflisel Dorulama ......................................................................................... 248

Tesserin Kiflisel Deerlerin Savunulmas Modeli ....................................... 249SOSYAL KIYASLAMA KURAMI ................................................................... 249Doru Kiflisel Deerler ................................................................................. 249Karfllafltrma Sreleri ................................................................................... 249KENDN SUNMA .......................................................................................... 250yi Bir zlenim Yaratmak .............................................................................. 250Etkisiz Kendini Pazarlama ............................................................................. 251Kiflisel Engel .................................................................................................. 251zet ................................................................................................................ 252Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 253 Yaflamn inden ........................................................................................... 254Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 254


Cinsiyet ..................................................................................... 255GRfi .............................................................................................................. 257CNSYET KATEGORLER ........................................................................... 257Gzlemcinin Gznde Cinsiyet ................................................................... 258Cinsiyetin Medya Hayalleri .......................................................................... 258Face-sm ........................................................................................................ 258Kltrel ve Kiflisel Klifleler ........................................................................... 259Cinsiyetin Alt Kategorileri ............................................................................ 259CNSYET VE BENLK .................................................................................. 260Cinsel Kimlik ................................................................................................. 261

Fiziksel Erillik, Kadnlk ve Eflcinsellik ........................................................ 261CNSYET ZERNE KURAMSAL PERSPEKTFLER ..................................... 262

indeki le r xi

NTE 15

NTE 16


12/32

Biyoloji .......................................................................................................... 262Sosyallefltirme ................................................................................................ 262Toplumsal Roller ........................................................................................... 263

Erkek ve Kadnn Rol Deiflimi ................................................................... 264Cinsiyet Rollerinde Deiflen Tutumlar ......................................................... 264TOPLUMSAL CNSYET FARKLILIKLARI ..................................................... 264Toplumsal Cinsiyet ve Biliflsel Beceriler ..................................................... 265Toplumsal Cinsiyet ve Duygu ...................................................................... 265TOPLUMSAL CNSYET VE SOSYAL DAVRANIfi ........................................ 266Saldrganlk .................................................................................................... 266 Yardm Etme Davranfl ................................................................................ 266Uyma Davranfl ............................................................................................. 267Liderlik ........................................................................................................... 267zet ............................................................................................................... 268Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 269 Yaflamn inden ........................................................................................... 270Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 270Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 270

Etik Davranfllar ve Ynetimi ................................................. 271GRfi.............................................................................................................. 273ETK KAVRAMI ............................................................................................. 273fi ET KAVRAMI ...................................................................................... 273BREYSEL ETK TEORLER ......................................................................... 274 Ama Etii ..................................................................................................... 274lke Etii ........................................................................................................ 274Sonu Etii .................................................................................................... 274BREYSEL ETK GELfiM ............................................................................ 274BREYSEL ETK DAVRANIfiLAR ................................................................... 275NORMLAR, DEERLER VE BREYSEL ETK DAVRANIfiLAR ..................... 276RGTLERDE ETK DAVRANIfiLARIN KONTROLU .................................. 277rgtsel Standartlar ve Etik Kodlar ............................................................. 277Performans lm ..................................................................................... 278yilefltirici Faaliyetler ..................................................................................... 278RGTLERDE ETK DAVRANIfiLARIN YRTLMES ............................. 279rgt ............................................................................................................. 279Motivasyon .................................................................................................... 279letiflim ........................................................................................................... 279

ETK DAVRANIfiLARIN YNETMNDE KLTRN NEM ................... 280Varolan Etik Kltrn Anlafllmas ............................................................... 280Etik Kltrn Geliflimi .................................................................................. 280Etik Davranfllarn Desteklenmesi ................................................................ 280RGTLERDE KfiSEL AHLAK GELfiMNN KONTROLU ..................... 281zet ............................................................................................................... 282Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 283 Yaflamn inden ........................................................................................... 284Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 284 Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar .............................................. 285Szlk ...................................................................................................... 286Dizin ......................................................................................................... 290

indeki le rxii

NTE 17


13/32

Sunufl

Bu kitabn konusunu oluflturan Sosyal Psikoloji, olduka gen bir bilim daldr.Bilimsel arafltrmalar bakmndan olduka zengindir. Sosyal psikolojide grup, li-

derlik ve tutum deifliklii gibi geleneksel konularn hala ok nemli olmakla bir-

likte, artk sosyal psikologlar ekicilik, sevgi, aflk, kitle davranfl, nyarg gibi ko-

nular zerinde durmaya bafllamfllardr. Doal olarak da kitap bu deifliklii yan-

stmaktadr. Bu kitapta karfllaflacanz kavramlar, edineceiniz bilgi, kendinizi ve

evrenizi daha farkl grmenize yardmc olacaktr.

fl hayat, salk, evrecilik, halkla iliflkiler, aznln hareketleri, televizyon,

reklamclk, gazetecilik, propaganda, politika ve aile iliflkileri gibi bir ok konula-

r deiflik alardan yorumlayabileceksiniz.

nitelerin bafllangcnda bir fotoraf ve onun altnda girifl blm bulunmak-

tadr. Girifl blm niteyle ilgili genel bilgileri vermek, amalarmz blm ise

niteyi kolay ve sistemli bir biimde okumanza yardmc olmaktr. rnek olay-

lar ise konuya ilginizi ekerek o nitenin daha iyi kavranmasn amalamakta-

dr. nite sonunda yaflamn iinden blmlerini okuyup farkl rnekler geliflti-

rebilirsiniz. Szlk anahtar kavramlar sizin toplu grmenize, dizin ise istedii-

niz konu ve kavramn getii sayfalar hzl ve kolay bir biimde bulabilmenize

yardmc olacaktr.

Bu kitabn bu hale geliflmesinde elefltiri ve nerileriyle byk katklar ve

yardmlar olan Sayn Yrd.Do.Dr. Mjgan YAZICI BOZKAYAya teflekkr bir

bor bilirim.

Baflarlarnzn salkl ve mutlulukla gemesi dileiyle.

Baflarlar

Editr

Prof.Dr. Sezen NL

Sunufl xiii


14/32

xiv Kul lan m K lavuzu

Girifl: nitede iflle-nen konulara ilifl-kin bilgi veren, ko-nuya bafllamadannce sizi dfln-meye iten, gerekti-inde konular da-ha iyi kavrayabil-meniz iin yapma-nz gerekenleribelirten ksa ak-lamalardr.

endi kendine renmeilkelerine gre

hazrlanmfl olan bu kitabnifllevlerini renmek iinhazrlanan KullanmKlavuzu, konularanlamanzda ve snavlarahazrlanmanzda sizlerefayda salayacaktr.

K

Amalarmz: ni-teyi tamamlad-

nzda kazanacanz bilgi vebecerilerdir.

Anahtar Kavramlar:nitede amlanantemel kavramlardr.nitedeki nemlinoktalara iliflkinipular verir.

indekiler: nite iinde hangi konu-larn iflleneceini gsterir. Ana konu-larn bafllklarn ierir.

Sra Sizde: fllenen konular kavraypkavramadnz kendi kendinize l-

menize yardmc olmaya amalayan, dfln-meye ve uygulamaya ynlendiren sorulardr.

rnek Olay: nitede ifllenen konularn gnlk ya-flama yansmalarn ieren, kuramsal aklama-larla evrenizde yaflanan olaylar arasnda bakurmanza yardmc olmay hedefleyen rnek olay-lar, anektodlar, alntlar ya da gazete haberleridir.

Yana kma: Metin iindeyer alan nemli kavram veifadelere iliflkin tanm yada aklamalardr. nem-semeniz gereken noktala-r gsterir. Metin iindeyaplan aklamalarn birtr ok ksa zeti gibi d-flnlebilir.


15/32

Kul lan m K lavuzu xv

Yaflamn inden:nitede aktarlan

kuramsal aklamalar ilegnlk yaflammzda kar-fllafltmz olaylar arasn-da iliflki kurmanz sala-mak iin verilmifl haber vealntlardr.

Kendimizi Snayalm: nitede ifllenen konularrenip renmediinizi kendi kendinize lme-nizi salayacak, bir tr snava hazrlk testidir.Snavlarda kabilecek trde sorular ierir.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar:"Kendimizi Snayalm" blmndeki so-rularn cevaplarn ve ilgili olduklar ko-nular ierir. Yanlfl cevapladnz soru-larla ilgili konular tekrar etmeniz snav-daki baflarnz artrabilir.

zet: nitede ayrntl iflle-nen konularn nemli nok-talar tekrar vurgulanr.

Yararlanlan veBaflvurulabilecekKaynaklar: flle-nen konulara ilifl-kin daha genifl bil-gi edinmek istese-niz bu blmde yeralan kaynaklarinceleyebilirsiniz.


16/32


17/32

Bu nitede sosyal psikolojinin tanm, dier bilim dallar arasndaki yeri, alanda-ki temel kuramsal ynelimler ve bu bilim dalnda kullanlan belli bafll bilimsel

yntemler ele alnacaktr.Aflada amalar ksmnda verilen sorular dorultusunda niteyi okumanz,

metin iinde ve sonunda verilen sorular yantlamanz sosyal psikoloji disiplinininne olduu, nelerle uraflt ve hangi yntemleri kulland konusunda sizi aydn-latacaktr. Bu niteyi dikkatle okumanz bundan sonraki niteleri anlamanz

iin de ok nemlidir.

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;Sosyal psikolojiyi tanmlayabilecek,Sosyal psikolojinin belli bafll arafltrma konularn tanmlayabilecek,Sosyal psikolojinin kendisine yakn olan dier bilim dallar ile arasndaki

farkllklar saptayabilecek,Sosyal psikoloji alannda hangi kuramsal yaklaflmlarn kullanldnaklayabilecek,Sosyal psikoloji alannda kullanlan arafltrma yntemlerinin neler olduu-

nu sralayabileceksiniz.

1

Sosyal Psikoloji Nedir?1


18/32

Bunlar Hepimiz Yaflyoruz

Ayfle Hanm durakta otobse biner, bir yer bulur ve oturur. Oturur otur-maz da karflsndaki kadnn kendisini, kyafetini dikkatle incelediini farkeder. Hi fark etmemifl gibi yaparak kendine ekidzen verir, poz alarak ba-kfllarn baflka tarafa evirir (Katbafl, 1999, s. 67).

Burcu aynann nnde oturmufl, o sabah yapaca ifl grflmesinde ne giy-mesi gerektiini dflnyordu. Geen ay lks bir maazadan ald flk fu-larn, kariyerine nem veren yetenekli bir kadn imaj vereceini dflnerek,bu fular takmaya karar verdi. (Uyarland kaynak: Brewer ve Crano,1994, s. 2).

Oul: Baba, kamp yapmaya deniz kysna gidiyorum. nmzdeki iki ayiin arabay dn alabilir miyim?.

Baba: Sen ldrdn m?Oul: Tamam tamam. Hi olmazsa bu akflam iin dn verebilir misin?Kz arkadaflm sinemaya gtreceim de.Baba: flte flimdi mantkl konuflmaya baflladn. (Brewer ve Crano, 1994,s.368).

1960larda, Kbadaki Castro ynetiminin eski Sovyetler Birlii ile ok ya-kn iliflkisi sebebi ile ABDde byk bir kriz dnemi yaflanyordu. O sralar-da baflkan olan John Kennedy dnyaca nl danflmanlarn ve st dzeybrokratlarn toplayarak bir kriz masas oluflturdu. Saatlerce sren toplan-tlar yapld, en sonunda Kbaya kartma yapma karar alnd. Yaplankartma tam bir kepazelikle sonuland. Tecrbeli, zeki ve ok iyi eitilmifl

olan bu adamlar biraraya geldikleri bu toplantlar sonucunda nasl bu ka-dar aptalca ve yanlfl bir karar alabilmifllerdi? (Akt. Arkona, 1998, s. 43).

indekiler

SOSYAL PSKOLOJ NEDR? SOSYAL PSKOLOJNN ALIfiMA KONULARI SOSYAL PSKOLOJNN DER SOSYAL BLMLERLE LfiKS SOSYAL PSKOLOJDE KURAMSAL YAKLAfiIMLAR SOSYAL PSKOLOJDE ARAfiTIRMA YNTEMLER

2 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar

Sosyal Psikoloji Doal Gzlem Gdsel Yaklaflm Survey Davranfl Yaklaflm

Laboratuvar Deneyi Biliflsel Yaklaflm Alan Deneyi Korelasyon


19/32

GRfiSosyal psikoloji hepimizin gnlk yaflammzda yaflad olaylar aklamaya alfl-

maktadr. Yukardaki ilk iki olay tanmadmz kifliler zerinde olumlu bir izlenimoluflturma abalarmz, nc olay bir ikna teknii olan nce byk, sonra k-

k rica tekniini ve sonuncusu tarihi bir olay anlatsa da sk sk yaflanlan grup-

ta karar verme srecine iliflkin rneklerdir. rneklerden grlebilecei gibi sosyal

psikoloji, gnlk yaflammzdaki olaylar bireysel, kifliler aras ve grup dzeyinde

incelemektedir.

SOSYAL PSKOLOJ NEDR?Sosyal psikolojinin, bilim insanlar tarafndan zerinde anlaflmaya varlan bir tan-

m bulunmamaktadr. Sosyal psikoloji nedir? sorusuna verilen eflitli yantlar

mevcuttur. Kimileri (r.: Taylor, Peplau ve Sears, 2000, s. 3), sosyal psikolojiyi in-

sanlarn dier insanlar hakknda nasl dflndklerinin, onlar nasl etkilediklerininve onlarla nasl iliflki kurduklarnn bilimsel bir biimde alfllmas olarak, kimile-

ri ise (Akt. Katbafl, 1999, s. 19) sosyal ve kltrel ortamdaki birey davranfl-

nn zelliklerinin ve nedenlerinin bilimsel bir biimde incelenmesi olarak tanm-

lamaktadr. Bu tanmlar ve daha pek oklar sosyal psikolojinin analiz birimi ola-

rak bireye vurgu yaparken, baflka baz arafltrmaclar bireyler arasndaki etkileflime

vurgu yapmaktadr. rnein, sosyal psikoloji insan etkileflimlerini ve bu etkile-

flimlerin psikolojik temellerini sistematik olarak inceleyen bir disiplindir (Bilgin,

2000, s. 2). Ama asl olarak nl sosyal psikolog Allportun yapt kapsaml tanm

yaygn kabul grmektedir: (akt. Hogg ve Vaughan, 1995; s.1). Bu kadar ok ta-

nmdan hangisinin doru olduu sorusu akla gelebilir. Sosyal psikolojinin ne ol-

duu ile ilgili olarak aklda tutulmas gereken en nemli nokta, tek bir doru tan-mn olamayacadr. Tanmlarn eflitlilii, bir zayfla deil tam tersine bu alan-

da farkl grfllerin yan yana olduu bir zenginlie iflaret etmektedir.

Sosyal psikoloji bireyin davranfllarn alflmaktadr. Davranfl sadece yr-

mek, koflmak ya da atlamak gibi byk motor faaliyetleri deil, rnein kafllar

kaldrmak ya da glmsemek gibi daha ince birtakm faaliyetleri de kapsar. Gene

de davranfla yklenen anlamlar bir kuramsal grflten dierine deiflir. Sosyal

psikologlar sadece davranflla deil, duygularla, dflncelerle, inanlarla, tutum-

larla, niyetlerle vb. ile de ilgilenirler. Bunlar dflardan gzlenemeseler de davra-

nfltan karsanabilirler. Bu sreleri anlamak davranfl anlamak kadar nemli g-

rlmektedir, zira davranfl ynlendirenin bu sreler olduu dflnlmektedir

(Hogg ve Vaughan, 1995).Psikolojinin bir alt dal olarak sosyal psikoloji, bireyin davranfllarn incelemek-

le birlikte, temel olarak bireyin dier bir bireyle ya da grupla etkilefliminde sergi-

ledii davranfllara odaklanmaktadr (Brewer ve Crano, 1994). Ancak hemen belirt-

mek gerekir ki bir davranfln sosyal olmas demek, yani bir kiflinin dier bir kifliy-

le, bir grupla etkileflimde bulunmas demek, ikinci kiflinin ya da grubun fiziksel

olarak varln zorunlu klmaz. Girifl blmnde verilen bir rnekte, Burcu ayna

karflsnda yalnz olmasna karfln sosyal bir davranfl sergilemektedir. nk bafl-

ka bir kifliyle olan etkileflimini hayal etmektedir.

3nite 1 - Sosyal Psikoloj i Nedir?

Sosyal Psikoloji: Bir bireyin,davranfl, duygu vedflncelerinin baflkalarnn

gerek ya da hayal edilenvarlndan nasletkilendiinin bilimselyollarla arafltrlmasdr.


20/32

SOSYAL PSKOLOJNN ALIfiMA KONULARInceki blmde Sosyal psikoloji nedir? sorusuna basit ve ksa bir cevap verme-

nin gl zerinde durduk. Bu gl aflmann bir yolu sosyal psikologlarnhangi konular arafltrdklarna bakmak olabilir. Dier bir deyiflle, sosyal psikolo-ji, sosyal psikologlarn uraflt fleydir biiminde de tanmlanabilir (Hogg ve Va-ughan, 1995, s. 5).

nceledii konular asndan kkleri ok eskilere giden sosyal psikolojinin bi-limsel bir disiplin olarak ortaya kfl grece yenidir. Tarihsel olarak ilk sosyal psi-koloji deneyi 1897de gereklefltirilmifl, alandaki ilk iki ders kitab 1908de yayn-lanmfltr. Ancak, arafltrma konu ve yntemleri itibaryla bugn bildiimiz haliyledisiplin, 1930larda geliflmeye bafllamfltr (Brewer ve Crano, 1994).

Tarihsel olarak, dier sosyal bilimler gibi sosyal psikolojinin de yapsn ve ie-riini belirleyen sosyal, kltrel ve ekonomik balamdr. Sosyal psikolojiyi olufltu-ran konular, kendisinin de bir paras olduu toplumun ihtiyalarndan ortaya k-

mfltr (Arkona, 1998). rnein bugnk tutum deifltirme kuramlarnn temelinioluflturan etkileyici iletiflim (propaganda) alflmalar, 2. Dnya Savafl srasndapropagandann neminin anlafllmas sonucunda bafllamfl, ABDde psikologlar or-du ile iflbirlii yaparak bu konuda bir dizi laboratuvar deneyi gereklefltirmifllerdir(Katbafl, 1999).

Grece yeni bir disiplin olmasna karfln modern sosyal psikoloji olduka ha-cimli bir literatre sahiptir. Bu literatrde yer alan ve artk birer klasik haline gelenbafllca konular flunlardr: gruba uyma davranfl, ikna, g, sosyal etki, itaat, nyar-g, nyargnn azaltlmas, ayrmclk, kalpyarglar, sosyal bilifl ve sosyal alg, sos-yal kategoriler, saldrganlk, zgeci davranfl, kifliler aras ekicilik, tutumlar ve tu-tum deiflimi, iletiflim, izlenim oluflturma, kk gruplar, liderlik, kitle davranfl,

gruplar aras iliflkiler.

SOSYAL PSKOLOJNN DER SOSYAL BLMLERLELfiKSYukarda sosyal psikolojinin ieriiyle tanmlanabilecei belirtilmiflti. Ancak, by-le tanmlannca, sosyal psikolojiyi ona yakn olan dier bilimsel disiplinlerdenayrmak zorlaflmaktadr. rnein kk gruplar, gruplar aras iliflkiler, kitle dav-ranfl sadece sosyal psikolojinin deil sosyolojinin de inceledii konulardr (Bre-wer ve Crano, 1994).

Sosyoloji, ekonomi, siyaset bilimleri ve kltrel antropoloji de sosyal psikolojigibi sosyal davranfl alfltndan, bu disiplinler arasnda kesin snrlar bulunma-maktadr. Sosyal psikoloji, dierlerinden iki noktada farkldr: analiz birimi ve ko-nuya yaklaflm. Birinci olarak, sosyal psikolojide analiz birimi davranflta bulunanbireydir. Bireyin dierleriyle iliflkilerine odaklanlmaktadr. Oysa dierlerinin ilginoktas byk kurum veya gruplardr; parlamento, siyasal partiler, ekonomik sis-tem gibi (Bilgin, 2000). Bu disiplinlerde oy verme, cinayet oranlar, kentlerde flid-det gibi daha genel bir rnt gsteren sosyal davranfllar incelenir. kinci olarak,sosyal psikoloji ve dier disiplinler yukarda deinildii zere ayn konuyu alflsa-lar bile, sz konusu sosyal davranfl aklama temeli asndan farkllk gsterirler.Dierlerinde sosyal davranfl ekonomik krizler, snf atflmalar, hkmet politika-lar, etnik gruplar arasndaki rekabet ya da teknolojik deiflim gibi byk lekliglerle aklanmaya alfllrken (Taylor, Peplau ve Sears, 2000), sosyal psikoloji,aklama temeli olarak psikolojik yani birey ii srelere baflvurmaktadr. Bunlar;

bilifller, duygular, niyetler, tutumlar, hedefler vb.dir.

4 Sosyal Psikoloj i


21/32

Son olarak, sosyal psikoloji ile psikolojinin geliflim, kiflilik ve renme gibi di-er alanlar arasndaki snrn da ok net olmadn belirtmek gereklidir. Bu alan-lar direkt olarak sosyal etkileflimi alflmasalar da, sosyal psikolojide kullanlabile-cek kavram ve kuramlar retmektedirler. rnein renme psikolojisinin kavram-lar saldrganl aklamada, kiflilik psikolojisinin kavramlar da nyarg ve g ko-nusunu aklamada kullanlmaktadr (Bilgin, 2000).

SOSYAL PSKOLOJDE KURAMSAL YAKLAfiIMLARKuram, birok olgudan sistematik biimde birka temel ilkenin karlmas de-mektir. Her kuram, ilgilenilen olgu hakknda birka denence (hipotez) ne sr-me imkan verir. Bir olgu hakknda, rnein insanlarn neden yardma ihtiyacolanlara yardm ettikleri ya da etmedikleri hakknda birden fazla kuram gelifltirile-bilir. Bir kuram bu davranfl kiflilik zellikleriyle aklarken, dieri birtakm ortam-sal etmenler (r; o anda halihazrda yardm edebilecek kifli says) temelinde ak-

layabilir. Her bir kuramdan karlan denencelerin snanmasyla elde edilen sonu-lar, bilinen olgular aklama ve yeni olgular tahmin etmede hangi kuramn dahaiyi olduunu gsterecektir.

Sosyal psikologlar insann sosyal davranfln anlamak iin kuramlar gelifltir-mekte ve bunlarn geerliliini snamaktadrlar. Modern sosyal psikolojide sosyaldavranfl aklamaya ynelik byk kuramsal yaklaflm bulunmaktadr: Gd-sel yaklaflm, davranfl yaklaflm, biliflsel yaklaflm.

Gdsel YaklaflmSosyal psikolojideki genel yaklaflmlardan biri, bireyin ihtiyalar ya da gdlerineodaklanmaktadr. Gnlk yaflam deneyimlerimiz ve sosyal psikoloji arafltrmalarihtiyalarn alglar, tutum ve davranfllar etkilediini gstermektedir. rnein,benlik-saygsn arttrmak ve kendisini iyi hissetme ihtiyacn doyurmak isteyen birkifli yaflamndaki baflarlar sahiplenip, baflarszlklarnda baflkalarn sulayabilir(Taylor, Peplau ve Sears, 2000).

Genel psikolojide davranfllarn altnda yatan nedeni doufltan gelen birka i-gdnn varlna balayan Freudu yaklaflm, sosyal psikolojide de etkisini gs-termifltir. Bunun en bilinen rnei, Adorno ve arkadafllarnn nyargl tutumlar veayrmcln psikodinamiini akladklar otoriteryen kiflilik kuramdr.

Genel olarak sosyal psikologlar insann sosyal davranflnn birka igdyleaklanmasna karfl kmakta ve davranfl zerinde ok sayda istek ve ihtiyacn et-kili olduuna inanmaktadrlar. Davranfln ortaya konduu duruma zg ihtiyala-rn davranfl ortaya karmada nemli olduu dflnlmektedir. rnein arkadafl-

lk ihtiyacn karfllayamayan bir gen, doyumsuzluunu derslerine ok younlafla-rak ya da alkol ya da uyuflturucu kullanarak gidermeye alflabilir. Bu yaklaflmda-ki temel dflnce, kiflinin iinde bulunduu durumun, o duruma zg ihtiyalaryaratabilmesi ya da uyarabilmesi ve kifliyi ihtiyac gidermeye ynelik davranfla y-neltmesidir (Taylor, Peplau ve Sears, 2000).

Davranfl YaklaflmDavranfln temel olarak evre tarafndan belirlendiini iddia eden davranfl

yaklaflmn temeli, Rus fizyolog Pavlovun kpekler zerinde yrtt klasik ko-flullama deneyleriyle atlmfltr. Bu yaklaflma gre, davranfln renilmesinde mekanizma vardr: Klasik koflullama, edimsel koflullama ve gzlem yoluyla

renme ya da model alma. Klasik koflullama olarak adlandrlan koflullama t-


Kuram: Bir konunun sistemlibir flekilde aklamasdr.Kuram bilinen olgulardzenler, yeni olgularyordamamza (tahminetmemize)yardmc olur veilgilendiimiz olay zerindebelirli bir lde kontrolsalar.

Denence: Bir kuramdankarlan zel ve snanabilirtahminlerdir.

Davranflc Yaklaflm:Yalnzca gzlenebilir vellebilir davranflnincelenmesi gerektiini nesren psikoloji okuludur.


22/32

rnde, bir uyarcy otomatik olarak izleyen istemsiz, refleks davranfllar, renmencesinde ntr olan dier uyarclar tarafndan uyandrlrlar(Morris, 2002). n-sanlar gnlk yaflamda pek ok davranfl kalbn, rnein baz duygu tepkilerinibu yolla renmektedir. Edimsel koflullama olarak adlandrlan ikinci koflullamatrnde, belirli uyarclarn var olduu bir ortamda, istemli davranfllar bir dl ka-zanmak ya da cezadan kanmak iin ortaya konur(Morris, 2002). Sosyal renmekuramtarafndan nerilen nc renme tr baflka insanlar izleyerek ya dataklit ederek gereklefltirilen gzlem yoluyla renmedir.

Davranfln tamamen evrenin bir fonksiyonu olduunu ileri srenler radikaldavranfllardr. Skinnern nclk ettii radikal davranflla gre, tm davra-nfllar evre tarafndan verilen dl ve ceza yoluyla renilir, korunur ve terk edi-lir. Dier taraftan radikal davranfllktan ziyade ou sosyal psikoloun benimse-dii neo-davranfllkta, inanlar, duygular, dflnceler ve gdler gibi gzlene-meyen psikolojik sreler de davranfl anlamak iin nemlidir. Bu yaklaflmda,

dl ve cezann psikolojik sreleri, bu srelerin de davranfl etkilediine inanl-maktadr (Hogg ve Vaughan, 1995; Bilgin, 2000).

Sosyal psikolojide davranfl yaklaflmn en nemli temsilcisi Floyd Allporttur.Allport 1924te yaynlad Social Psychology (Sosyal Psikoloji)adl kitabnda, dav-ranfln flekillendirilmesinde evrenin gcne vurgu yapmfl, psikologlarn gele-cekte davranfl ile evre arasndaki iliflkinin yasalarn keflfedeceklerini ifade et-mifltir (Bilgin, 2000). Davranfl yaklaflm, sosyal psikoloji alannda, sosyal davra-nfl aklamada evresel etmenlerin ve pekifltirmenin rolne arlk veren kuram-lar gelifltirilmesine yol amfltr. Bireylerin dier bireylerle iliflkisini, o iliflkinindl ve bedellere gre yrtldn ileri sren sosyal takas kurambunlardanbiridir. Bir dier rnek, baflkasnn pekifltirilen davranflnn taklit edildiini vedavranfllarmzn gzlem yoluyla flekillendirildiini ileri sren sosyal renme ku-ramdr (Hogg ve Vaughan, 1995).

Biliflsel YaklaflmDavranfllar, insan dflsal etkilere maruz kalan pasif alclar olarak grdkleri iinelefltirilmifllerdir. Sosyal psikologlardan bazlar davranfl grfl reddetmifl, bu-nun yerine biliflsel sreler ve biliflsel temsiller yoluyla insann aktif olarak evre-sini yorumlama ve deifltirme gcne odaklanan biliflsel psikolojiyaklaflmnbenimsemifllerdir (Hogg ve Vaughan, 1995).

Biliflsel yaklaflmn kkeni Gestalt psikolojisine dayanmaktadr. Almanca birterim olan Gestalt, btn ya da biim anlamna gelmektedir. zellikle alg psi-kolojisinde kullanlan bu terim, bir uyaran belirli bir rnt halinde grme, bir

uyaran yer ald zeminden ayrt etme ve sadece verili birka ipucundan hareket-le bir resmi tamamlama eilimini ifade etmektedir. rnein, bir gen rntshalinde konmufl noktay, ayr ayr nokta olarak deil de bir gen olarak al-glarz. Benzer flekilde bir masa drt tahta ya da metal ubuk ve bir yatay yzey-den oluflsa da, masaya baktmzda birbiriyle iliflkisiz drt ubuk ve bir yatay y-zey deil, bir btn olarak masa grrz (Morris, 2002).

Gestalt fikirleri sosyal psikolojiye uygulayan ilk psikolog, deneysel sosyal psi-kolojinin babas olarak kabul edilen Kurt Lewindir. Sosyal psikolojide 1970lerdenitibaren giderek glenen bir akm olan biliflsel yaklaflm, 1980 ve 90larda da ne-mini korumufl ve bugn sosyal psikolojide hakim anlayfl haline gelmifltir.

Biliflsel yaklaflm erevesinde, insanlarn neleri nasl dflnd ve hissettii-

ne, ne istediklerine ve ne tr insanlar olduklarna dair birtakm anlaml yorumlar

6 Sosyal Psikoloj i

Klasik Koflullama: Biruyarc tarafndan doalolarak uyarlan bir tepkinin,farkl ve ntr olan bir dieruyarc tarafndan dauyandrlabilir hale geldiirenme trdr.

Biliflsel Psikoloji: Zihinselsreleri en genifl anlamdainceleyen psikoloji okuludur.

Gestalt Psikoloji: nsanlarnnesneleri nasl bir btnolarak algladklarninceleyen psikoloji okuludur.

Gzlem Yoluyla renme:Dier insanlarndavranfllarnn gzlenmesiyoluyla gerekleflenrenmedir.

Edimsel Koflullama: Belirliuyarclarn var olduu birortamda, davranfllarn dlkazanmak ya da cezadankanmak iin ortayakonulduu renme trdr.


23/32

yapmaya alflrz. Dier bir deyiflle, her birimiz bir sosyal dflnr olarak sosyaldnyay anlamlandrmaya alflr ve bundan sonra harekete geeriz. evreden ge-len bilginin ne tr zihinsel srelerden getiini, yani nasl ifllendiini inceleyenbiliflsel psikolojide son yllarda meydana gelen geliflmeler, sosyal psikolojiye uy-gulanmfltr. Sosyal bilifl ad verilen bu alflmalar, insanlar, sosyal ortamlar vegruplar hakknda karsama yapmamz iin gereken bilgiyi nasl topladmz vebir araya getirdiimizi arafltrmaktadr (Taylor, Peplau ve Sears, 2000). Sosyal psi-kolojide nyarglar, tutumlarn deifltirilmesi, gnlk hayatta insan davranfllarnnnedenlerine iliflkin yaptmz atflar gibi birok konuyu aklamada biliflsel yak-laflm kullanlmaktadr.

Sosyal psikolojide yukarda aklanan temel yaklaflmdan baflka yaklaflmlar-dan da sz etmek mmkndr. Sosyal davranfl kiflilik temelinde aklayan yakla-flm, evrimsel yaklaflm, roller-kurallar yaklaflm ve kltrler aras yaklaflm bunlar-dan birkadr.

Bunlardan kiflilik temelli yaklaflm sosyal psikologlarn sosyal davranfl akla-mada ska baflvurduklar bir yaklaflmdr. Bu yaklaflm erevesinde rnein, iyi li-derlerin karizmatik kifliliklerinden dolay iyi lider olduu, nyargl davranfln n-yargl kiflilik zelliklerinden kaynakland, bireyin gruba uyma davranflnn altn-da uymac kiflilik zelliklerinin yatt ileri srlmektedir. Ancak genel olarak sos-yal psikologlar kifliliin sosyal davranfl sadece ksmen aklayabileceini ileri sr-mektedirler. Zira kifliliin de davranfl gsterilen balama gre deiflebildii veonun da aklanmaya muhta olduu iddia edilmektedir (Hogg ve Vaughan, 1995).

Dier yandan son yllarda sosyal psikolojide, kltrn davranfl aklamadakinemi artmfl, kltrler aras psikolojiad ile yeni bir arafltrma alan ortaya kmfl-tr. Kltrler aras karfllafltrmal alflmalar; hangi psikolojik srelerin evrensel ol-duunu, hangilerinin kltrden kltre deifltiini arafltrmaktadr. Bylece, sosyalpsikolojide sosyal bilifl, tutum ve deerler gibi pek ok konunun evrensellik snr-lar anlafllmaya alfllmaktadr (Katbafl, 1999).

Modern sosyal psikologlar arafltrdklar konunun tek bir kuramsal yaklaflmasndan aklanmasn ounlukla yetersiz bulmaktadrlar. Farkl kuramsal bakflalarndan eflitli dflnceleri biraraya getirme ve btnlefltirmenin konunun dahaiyi aklanmasn salayacana inanlmaktadr.

Sosyal psikoloji yaklaflk yz yl gemifli olan gen bir bilim daldr. Sosyal psikolojinin bi-

ze sunduklar olmadan da insanlar sosyal iliflkilerine dair kendilerince kuramlar ret-

mifl, sorunlarn zmfl ve sosyal dnyalarn anlamlandrabilmifllerdir. Sizce sokaktaki

insann saduyusal aklamalar ile sosyal psikolojinin bilimsel olarak sunduu akla-

malar birbirinden farkl mdr?

SOSYAL PSKOLOJDE ARAfiTIRMA YNTEMLERSosyal psikoloji bilimselbir disiplindir. Bilimi dier bilgi trlerinden ayran, soru-larn yantlamada kulland yntemdir. Sosyal psikologlar belirli bir olguyu be-timlemek, iki olgu arasnda bir iliflki olup olmadn ve olgular arasndaki neden-sonu iliflkisini arafltrmak iin eflitli yntemler kullanmaktadrlar. yi ya da ktyntem yoktur, uygun yntem vardr. Uygun bir arafltrma ynteminin seimi arafl-trma sorusunun nitelii, eldeki mevcut kaynaklar ve birtakm etik konular olmakzere pek ok etmene baldr. Bu, tpk bir yerden bir yere giderken tren, otobs,uak, gemi gibi mevcut ulaflm arac seeneklerinden birini semeye benzer. Bun-

lardan hangisiyle yolculuk yapacanz, para durumuna, hava durumuna, ne kadar


Sosyal psikolojide nyarglar,tutumlarn deifltirilmesi,gnlk hayatta insandavranfllarnn nedenlerineiliflkin yaptmz atflar gibibirok konuyu aklamadabiliflsel yaklaflmkullanlmaktadr.

SIRA S ZDE

yi ya da kt yntem yoktur,uygun yntem vardr. Uygunbir arafltrma yntemininseimi arafltrma sorusununnitelii, eldeki mevcutkaynaklar ve birtakm etikkonular olmak zere pek oketmene baldr.


24/32

vaktiniz olduuna, seyahat konforu anlayflnza ya da bu aralara iliflkin gvenilir-lik algnza gre deiflebilir (Arkona, 1998). Aflada grlecei gibi, her bir arafl-trma ynteminin kendine zg gl yanlar ve snrllklar vardr.

Sosyal psikolojide kullanlan arafltrma yntemlerini deneysel yntemler ve de-neysel olmayan yntemlerolmak zere iki genifl kategoride toplamak mmkndr(Hogg ve Vaughan, 1995).

Deneysel Olmayan YntemlerDeney, olgular arasndaki neden-sonu iliflkisini gstermenin tek yolu olduun-dan, daha ok tercih edilen bir yntemdir. Hatta bilimsel yntemin deneyle eflit tu-tulduu bile sylenebilir (Hogg ve Vaughan, 1995). Deneyin mmkn ya da uy-gun olmad durumlarda sosyal psikologlar deneysel olmayan dier yntemleride kullanmaktadrlar. Bu yntemlerle gereklefltirilen arafltrmalardan nedensel birsonu karmak mmkn deildir. Bu tr arafltrmalarn saysal veri elde edilebi-

lenlerinde deiflkenler arasndaki korelasyon arafltrlr. Bunlar korelasyon yn-temiolarak adlandrlabilir. rnein bir sosyal psikolog nfus younluu (metre-kareye dflen insan says) ile su oran arasndaki iliflkiyi arafltrd bir alflmada,bu iki deiflken arasnda olumlu bir korelasyon elde etmifl olabilir. Yani, nfus yo-unluu arttka su orannn da artt sonucunu elde edebilir. Bu sonuca daya-narak, nfus younluunun su oran artflna neden olduu iddia edilemez. Belkide bir nc deiflken bu iki deiflken arasndaki iliflkinin ortaya kmasna yolayor olabilir. rnein nc bir deiflken olarak yoksulluk, hem yksek nfusyounluundan hem de yksek su oranndan sorumlu olabilir.

Doal GzlemBelirli bir davranfl konusunda dorudan ve betimsel bilgi edinmenin yolu doalgzlemdir. Bu tr arafltrmalarda davranfla neden olan isel srelere, yani duy-gu, dflnce, tutum veya niyetlere iliflkin bir veri elde edilemez, ancak sz konu-su davranfln ortaya kfl sreci incelenebilir. Doal gzlem sz konusu sosyaldavranfl sistematik bir biimde gzlemeyi, kaydetmeyi (not tutmak ve/veya vide-oya ekmek) ve kodlamay iermektedir. Akla gelebilecek tm doal mekanlardadoal gzlem yaplabilir; okul, ev, sokak, fabrika, hastane, alflverifl merkezi, oto-bs ya da uak terminali, tren istasyonu vb. (Bilgin, 2000). Bu yntemde, gzlenensosyal davranfla hibir mdahalede bulunulmaz. Sosyal davranfl kendiliindengerekleflir. Arafltrmac gzlemini baz durumlarda grnmeden (rnein sokaktabir aacn ya da duvarn arkasna gizlenerek) gereklefltirebilir. Dier durumlardabu mmkn olmadndan arafltrmac gzledii grup ya da topluma katlr ve hat-

ta bir sre onlarla yaflayabilir. Bu durumda katlmc gzlemgereklefltirmifl olur(Hogg ve Vaughan, 1995).

Doal gzlem yoluyla pek ok sosyal davranfl hakknda veri toplanabilir. -retmenimizin dersi nasl anlatt; kz ve erkek niversite rencilerinin kendi cin-siyetlerinden ve karfl cinsiyetten kiflilerle konuflurken aralarnda ne kadar fizikselmesafe brakmay tercih ettii; dolmufl flofrleri ya da zel ara sahiplerinin trafikpolisi yokken trafik kurallarna ne kadar uyduu; bir protesto kitlesi ve polis ara-sndaki gerilimin nasl bafllad, gelifltii ve sonland; futbol taraftarlarnn stad-yumda ne tr davranfllar gsterdii, bunlardan sadece birkadr.

8 Sosyal Psikoloj i

Korelasyon: ki ya da dahaok deiflken arasndakiiliflkidir.

Korelasyon Yntemi: ki yada daha ok deiflkenarasnda kendiliindenoluflan iliflkileri arafltrmayntemidir.

Doal Gzlem: Belirli birdavranfl konusundadorudan ve betimsel bilgiedinilen yntemdir.


25/32

Doal gzlemin gl yanlar: Bu yntem, doal ortamnda kendiliinden ortaya kan bir davranfl arafl-

trmada mkemmel bir yoldur (Hogg ve Vaughan, 1995). Bu yntemin kullanld arafltrmalar sk sk gerek hayata uygulanabilen

denencelerin gelifltirilmesini salar, nk gzlenen gerek hayattr (Ka-tbafl, 1999).

Doal gzlemin snrllklar: Bu yntemde ou kez saysal veriler elde edilemez. Bu da toplanan verile-

ri standartlafltrma sorunu yaratabilir (Katbafl, 1999). Gzlenen davranfl belirli bir zamana, yere ve bir grup insana bal olduun-

dan, yani yinelenmeyen ve sadece bir kez grlebilecek nitelikte olduun-dan, genel sonular karlmamaldr (Morris, 2002).

Doal gzlemin bir baflka snrll gzlemci etkisi olarak adlandrlan du-rumdur. Gzlenilen kifliler, gzlendiklerini bildiklerinde doal olmayp,

tepkisel davranmaya bafllar. Bu tr durumlarda doal gzlem amacnaulaflmamfl olur.

Sosyal evreye uyum salamak ve sosyal iliflkilerimizi srdrebilmek iin srekli insanla-

r ve olaylar gzlemekteyiz. Sizce, bir sosyal psikoloun yapt gzlemle sradan bir in-

sann yapt gzlem arasnda ne fark vardr, tartflnz.

SurveySosyal psikolojide en sk baflvurulan arafltrma yntemlerinden biri surveydir. Sur-

vey yntemi ile bir davranfln ya da bir tutumun bir toplumda ya da belli birgrupta grlme derecesi ve bunlarn yafl, cinsiyet, eitim dzeyi, sosyal ardalanvb. etmenlerle nasl bir iliflki iinde olduu arafltrlmaktadr. rnein, lise genli-inde uyuflturucu kullanma yaygnl nedir, uyuflturucu maddeye ynelik tutum-lar nelerdir ve liselilerin uyuflturucular hakkndaki bilgi dzeyi nedir sorularna buyntem ile yant aranabilir. Ayrca, uyuflturucu kullanma ve bu konudaki tutum vebilgi ile cinsiyet, anne-baba eitimi, sosyal snf vb. deiflkenler arasndaki iliflkide incelenebilir. Survey yntemi kullanlarak arafltrlan konular ok eflitlidir. Si-yasi parti tercihi, bir reklam rnnn tercihi, televizyon kanal tercihi konusun-da yaplan kamuoyu yoklamalar gnlk yaflammzda sk karfllafltmz rnek-lerdendir. Bunlarn yannda tm toplumun ya da belirli bir grubun madde kulla-nm (alkol, sigara ve uyuflturucu), cinsellik, kanser, AIDS benzeri hastalklar,okulda ve ailede fliddet, ocuk says ve aile planlamas gibi, sosyal politikalar ge-lifltirmek zere durum saptamas gerektiren sorunlarn arafltrlmasnda da bu yn-

tem kullanlmaktadr.Survey ynteminde veri toplama teknii olarak anketve grflmekullanlr. An-

ket, ak ulu ya da oktan semeli olarak hazrlanmfl soru formudur. Anket, kat-lmclara yz yze uygulanabildii gibi posta ile de gnderilebilir. Ancak posta ilegnderilen anketlerin geri gelme oran dflktr. Dier taraftan grflme teknii,

yaplandrlmfl, yar yaplandrlmflve yaplandrlmamflolabilir. Yaplandrl-mfl grflmede arafltrma iin sahaya kmadan nce katlmclara sorulacak tmsorular belirlenmifltir. Yar yaplandrlmfl grflmede katlmclara sorulacak anasorular bellidir, ancak grflme esnasnda katlmcnn verdii yantlara bal ola-rak da soru retilir. Yaplandrlmamfl grflmede ise, katlmc ile grfllecek ko-nu belli olmasna karfln nceden hazrlanmfl soru yoktur. Bunun yerine grflme-

nin akflna gre sorular sorulur.


SIRA S ZDE


26/32

Survey yntemindeki en nemli nokta, ulafllmas gereken insan says fazla ol-duundan, yaplacak rneklemseimidir. rnein uyuflturucu konusunda anketuygulamak iin bir flehirdeki btn liseli genlere ulaflmak zaman ve maliyet asn-dan makul olmadndan, bu gruptan rastgele kiflilere anket uygulanabilir. Bylecesekisiz rneklemoluflturulmufl olur. Ya da arafltrlmak istenen grubun, yani ev-renin (poplasyon) nemli zelliklerini (rneimizde bunlar cinsiyet, sosyal snf vb.olabilir) oran olarak yanstan bir rneklem seilebilir. Bu temsil edici rneklemdir.

Surveyin gl yanlar: Surveyle ok sayda kifliden ok miktarda bilgi toplama olana vardr. rnekleme tekniiyle yapld iin, toplanlan bilgiden genelleme yaplr. Bu yntem, dier yntemlere gre zaman ve maddi kaynaklarn kullanm

asndan daha tasarrufludur.Surveyin snrllklar: Survey ile ok miktarda bilgi toplanr, ancak bu bilgi yzeyseldir.

Byk rneklem alnmas gereken durumlarda ok zaman ve paraya ihtiyavardr. Kendisine genelleme yaplmak istenen evren ok genifl ise, rneklem olufl-

turma bir sorun yaratabilir. Surveyde katlmclarn yantlarna bal kalma zorunluluu vardr. Katlm-

clar ise anket ve grflmede ok eflitli etmenlerin etkisi altnda kalarak ya-nt verebilirler (Katbafl, 1999).

Trkiyedeki tm Emniyet teflkilatnda, polislerin insan haklar konusunda bilgi, tutum ve

davranfllarn arafltrmak zere bir anket alflmas planladnz varsayn. Byle bir arafl-

trmada nelere dikkat etmeniz gerekirdi? Yantnz rneklem seimi, anketin hazrlanma-

s ve sonularn yorumlanmas gibi konular etrafnda tartflnz.

Arfliv ArafltrmasArfliv arafltrmasnda arafltrmac, baflkas tarafndan ve ou zaman baflka nedenlerletoplanmfl ve kaydedilmifl veriyi kullanmaktadr. Sosyal psikolojide en az kullanlanyntemlerden biri olan arfliv arafltrmas, gemiflteki bir olgunun arafltrlmas iin kul-lanlabilecei gibi, bir olguya iliflkin tarihsel eilimi ortaya karmak iin de kullan-labilir. Arfliv arafltrmasndan genellikle istatistik verilerin kullanlmas akla geliyorsada, her trl yazl ve grsel materyal (r; halk hikayeleri, gazeteler, romanlar, anlar,tv programlar ya da video bantlar vb.) arafltrmac iin arfliv olarak ifllev grebilir.

Arfliv arafltrmasnn gl yanlar: Bu yntemde cansz materyaller kullanld iin, insanlarn yer ald yn-

temlerde ortaya kan sorunlar (yantlarn kiflilik, beklenti gibi etmenlerdenetkilenmesi gibi) bulunmamaktadr.

Bu yntemle, bir olgunun zaman iindeki deiflimi ve geliflimi izlenebilir. Gemiflteki bir olguyu arafltrmak iin tek yoludur.Arfliv arafltrmasnn snrllklar: Arafltrmac sadece var olan bilgiyle yetinmek zorundadr. Materyal ok olduunda, materyalden rneklem seimi, daha sonra tm ma-

teryale bir genelleme yaplaca iin nem taflmaktadr.

Deneysel YntemlerDeney, bir deiflkenin dier bir deiflken zerinde etkisinin arafltrlarak bir denen-cenin snand yntemdir. Deney ynteminde temel olarak, bir ya da daha fazla

bamsz deiflken deiflimlenmekte (maniple edilmekte) ve bu mdahalenin

10 Sosyal Psikoloj i

Sekisiz rneklem: Herpotansiyel katlmcnnrnekleme seilme flansnneflit olduu rneklemdir.

Temsil Edici rneklem:rnekleme, evreninzelliklerine olduka yaknzelliklere sahipkatlmclarn seilmesidir.

rneklem: Genifl birevrenden katlmclarn

seimidir.

SIRA S ZDE

Bamsz Deiflken: Birdeneyde baml deiflkenzerindeki etkisinigrebilmek iin deiflime

uratlan deiflkendir.


27/32

bir ya da daha fazlabaml deiflken zerinde yaratt etki llmektedir. r-nein, televizyon programndaki fliddetin ocuklarn daha sonraki davranfllarzerinde bir etkiye neden olup olmadn snayan bir arafltrmada, televizyon

programndaki fliddet dzeyi bamsz deiflken, ocuklarn saldrganlk ierendavranfl dzeyi baml deiflkendir.

Btn arafltrma yntemler

Documents

SOSYAL PSİKOLOJİ unite01