SOSYAL PSİKOLOJİ unite14

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite14

1/16

Bu nitede kitle davranflnn ne olduu, nasl ortaya kt ve kitlesel srete ne

tr psikolojik mekanizmalarn iflledii incelenecektir.

nsanlar ok eflitli nedenlerle bir araya gelerek kitlesel olaylar yaratmaktadr-

lar. Bir araya gelifl nedenleri ne olursa olsun, kitleler her zaman btn toplumsal

kesimlerin ama en ok da siyasi iktidarlar ve gvenlik glerinin gndeminde yer

almfltr. Bilimsel bir disiplin olarak sosyal psikoloji de, kitle davranflnn psikolo-

jik temellerini anlamaya ve aklamaya alflmaktadr.Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

Kitle davranfl tanmlayabilecek,

Kitle konusundaki ilk kuramsal yaklaflmlarn kitle davranfln nasl etkilediini

aklayabilecek ,

Kitleye ynelik ilk kurumlarn kitle davranfln nasl grdklerini aklayabilecek,

Kitlede kimliksizleflmenin ne demek olduunu aklayabilecek,

Beliren norm kuram ile kitle davranfln aklayabilecek,

Sosyal kimlik kuram ile kitle davranflnn nasl aklanmas gerektiini

saptayabileceksiniz.

221

Kitle Davranfl14


2/16

Krelleflme Karflt Eylemlerden Bazlar

Bergamada fiafak Eylemi

zmirin Bergama ilesinde, siyanr yntemiyle altn madeni iflletilmesine karfl

yllardr birbirinden deiflik eylemler yaparak mcadele eden kyller (yaklaflk

yz kifli), Ovack Ky yaknlarnda deneme retimi yaplan madeni sabaha kar-

fl basmak istedi.

27 Mays2001http://arsiv.hurriyetim.com.tr/hur/turk/01/05/27/Turkiye/51.tur.html

Baflkentteki esnaf yryflnde arbede kt.

Baflkentteki esnaf yryfl srasnda kan olaylarda 137si polis, toplam 202 ki-

fli yaraland. Atlan tafllar ve sopalarla yaralanan veya sklan gazlardan etkile-

nen ou polis, gsterici ve gazeteciden oluflan 202 kifli Ankaradaki eflitli hasta-

nelere kaldrld.

Nisan,2001 http://www.bigglook.com/haber/Haberlzlex.asp?hid=5813Aralk 1999, Seattle : 50 bin kifli DTnn (Dnya Ticaret rgt) konferans

yerine giden btn yollar kapatt. Beflyz kifli gzaltna alnd.

Eyll 2000, Prag :Yaklaflk 10 bin kifli kreselleflme karflt, Dnya Bankas ve

IMFnin bir konferansna ulafltran baz yollar kapatt.

http:/www.bianet.org/2003/09/12/23592.htm

indekiler

KTLE DAVRANIfiI

KTLE DAVRANIfiINA LK KURAMSAL YAKLAfiIMLAR

KMLKSZLEfiME

BELREN NORM KURAMI

SOSYAL KMLK KURAMI

222 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar

Kitle Davranfl Kimliksizleflme

Grup Zihni

Beliren norm

Anonimlik Sosyal Kimlik

Bulaflma


3/16

GRfiLe Bon XX. yzyln baflnda, bu yzyln bir kitleler a olaca kehanetinde

bulunmufltu. Ayn yzyln sonunda ise, yzyln baflnda kitlelerin zaferlerin-den emindik, sonunda ise liderlerin tutsa olduk diyen nl Fransz sosyalpsikolog Moscovici, kitleleri olumsuzlasa da, bu kehaneti dorular gibidir. XXI.yzyla girerken, henz kitlelerin bu yzyl iin bir anlam ifade edip etmeyece-ini bilmiyoruz.

Ancak demokrasinin kurum ve kurallarn yeterince hayata geirememifl top-lumlarda, demokratik hak arayfllarn ve eflitsizliklere tepkileri yanstan kitlesel ha-reketlerin hala nemli olduu sylenebilir. Yukarda sadece iki rneinin verilme-sine ramen lkemizde her toplumsal kesim (memur, ifli, renci, esnaf, kyl,ve hatta polis) zaman zaman kitlesel hareketlerde yer almaktadr. Dier yandan,belli bir demokratik anlayfla ulaflmfl toplumlarda insanlar, demokratik hak arayfl-larn bitirmifl olsalar da, bu kez dnya leindeki eflitsizlikler iin kitleselleflmek-

tedirler. Yukarda da rnekleri verildii zere, kreselleflme karflt hareket ok b-yk kitle gsterilerine sahne olmaktadr.

KTLE DAVRANIfiIKitle davranflad altnda grlen davranfllar ok eflitli olabilecei iin kapsa-

yc bir tanm vermek zordur. Grece kk gruplardaki etkileflimlerden binlerceinsann ortak bir ama iin biraraya geldii eylemlere kadar pek ok davranfl, kit-le davranfl olarak adlandrlabilir. Dnler, metro ya da dier toplu taflma ara-lar, alflverifl merkezleri, parklar, plajlar, konser salonlarndaki davranfllar kitledavranfl grlebilecei gibi, ayaklanmalar, panik durumlar, protesto gsterileri,savafl ve spor olaylar da bu kategoriye sokulabilir (Young, 1991).

Kitle davranflnn ne tr psikolojik sreler sonucunda ortaya ktn, yaniok sayda insann ayn anda ayn davranfl gsterebilmesini aklama abalarnda,kitlenin gruptan ne kadar ve nasl farkl olduu gibi sorular nemli bir yer tutmak-tadr. Kimilerine gre ister kk grup isterse binlerce kiflilik kitle olsun, psikolo-jik iflleyifl mekanizmalar asndan farkllk gstermez. Dier bir deyiflle, kitle b-yk bir gruptan baflka birfley deildir. Ancak, kitle davranflnn ou kez ncedenplanlanmad, nceden belirlenmifl bir lideri, kurulu bir iletiflim a vb. olmad,yani bir grupta olduu gibi formel bir yapdan ve sreklilikten sz edilemeyeceiaktr. Kitle davranfl terimi genellikle ok sayda insann ayn yer ve zamandabir uyum iinde, youn duygusal, ve sosyal normlar ihlal eden davranfllar iinkullanlmaktadr (Hogg ve Vaughan, 1995, s.340).

Kitle davranflndan ne anlaflld tartflmal da olsa, gnlk yaflamda ve ou

kez bilimsel alanda da kitle neredeyse sadece olumsuz yanyla anlan bir olgudur.

zellikle dflardan izleyenler kitle davranfln korkutucu, dizginlerinden boflal-

mfl, aflr, ykc vb. grmektedirler. Oysa katlmclar asndan kitle iinde ol-

mak ou kez olumlu yaflantlar iermektedir. Scak havada kalabaln iinde bu-

lunan bireylerin yaflad bunalma ve skflklk duygusu ya da yangn veya baflka

bir felaket annda bireylerin kitlesel olarak yafladklar panik durumu gibi hakika-

ten olumsuz yaflantlardan sz etmek elbette mmkndr. Ama dier taraftan, bir

konserde hep birlikte elenmekten duyulan coflku, bir futbol manda birlikte te-

zahrat ve gsteri yapmann coflkusu, bir protesto gsterisinde hakl bir eylem-

de dier insanlarla birlikte yer almann verdii haz, bir karnavaln ya da yeni yln

kitlesel kutlanflndan duyulan coflku... Tm bunlar, insana, tek baflnayken yaka-

223nite 14- Ki t le Davranfl

Kitle Davranfl: Bu terimgenellikle ok sayda insannayn yer ve zamanda biruyum iinde, younduygusal, ve sosyal normlarihlal eden davranfllar iinkullanlmaktadr.


4/16

lamayaca trden heyecanlar yaflatr. Her fley bir yana, kitleler, olumlu ya da

olumsuz olsun, ama her zaman toplumsal deiflimin bafl aktrleri olduklar iin

nemlidirler. 68deki zgrlk hareketi, souk savafln ardndan heykellerin bir bir

yklfl, Berlin duvarnn ortadan kaldrlmas gibi nice tarihsel dnm noktasnda

sahnede hep kitleler olmufltur.

Bylesine renkli ama bir o kadar da karmaflk bir olgu olan kitle, sosyal psiko-

loji disiplinin bafllangcndan bu yana en ok tartfllan konularn baflnda gelmifltir.

Kitle iindeki birey yalnz olduu durumdakinden farkl m davranr? Farkl davra-

nrsa, neden? Kitle iindeki birey, davranfllar zerindeki kontroln yitirir mi? Kit-

lenin bireyler st bir zihni var mdr? gibi sorular zerinde odaklanan sosyal psi-

kologlar, kitle davranflnn nasl ortaya ktn, kitlede ne tr psikolojik mekaniz-

malarn ifllediini aklayan kuramlar gelifltirmifllerdir.

Aflada ilk nce kitleye iliflkin ilk kuramsal yaklaflmlar ve daha sonra modern

sosyal psikolojideki kuramlar ele alnmfltr.

KTLE DAVRANIfiINA LK KURAMSAL YAKLAfiIMLARKitle konusundaki ilk kuramsal aba, Fransz hekim Gustave Le Bona aittir. Yafla-

d an Fransasnda tank olduu sendikal eylemlerden etkilenerek kitle hak-

kndaki grfllerini oluflturan Le Bon (1895/1999), kitleyi ilkel, barbar ve korkun

olarak grmektedir. Ona gre, kitleyi oluflturan bireyler ne trden olursa olsun, ya-

flayfllar, iflleri, karakterleri, zekalar birbirine ne kadar benzerse benzesin ya da

birbirinden ne kadar ayrlrsa ayrlsn, kitleleflme sonucu, yalnzca ve yalnzca bu

nedenden tr, kollektif bir ruh kazanr; dolaysyla, her biri, tek baflnayken his-

sedecei, dflnecei ve davranacandan baflka trl hisseder, dflnr ve davra-

nr. Baflka bir ifadeyle, rastgele bireyler topluluunun kitle haline gelebilmesi, bi-

reylerin tek tek karakterlerinin deiflmesi, bilinli kifliliin silinmesi, kollektif ruhun

oluflmas ve topluluun tek bir varlk haline gelmesiyle mmkn olur. Bu srete

artk bireyden sz edilemez. Le Bon, kitleleflme srecini psikolojik mekaniz-

mayla aklamaktadr: Anonimlik, bulaflma ve telkine yatknlk (etkiye ak olmak).

Anonimlik: Kitlede kifli says fazlallnn verdii rahatlk duygusu ile sorum-

luluk duygusunun ortadan kalkmasdr. Sorumluluk hissi ortadan kalkan bireyler,

tek baflnayken zaptettikleri igdlerini serbest brakrlar. Hemen eyleme gemek

isterler. Bireyler kendilerinde deildir, iradeleriyle hareket etmezler, bilindfllar-

nn egemenliine girerler.

Bulaflma: Le Bon bulaflmay, aklamas zor olan bir mekanizma olarak grr.Bununla, kitledeki bireylerin sanki hipnotize edilmifl gibi, karfllkl olarak birbirle-

rinin duygu ve davranfllarn taklit ettiini ifade etmek ister. Lider konumundaki

kifli ya da kiflilerden kaynaklanan duygu ve davranfllar, bir kartopugibi giderek

byr ve tm kitleye yaylr. Bulaflma grflnde, kitlenin davranfllarnda bir snr

olamayaca, kitlenin kendisini kontrol edemeyecei fikri yatar.

Telkine yatknlk (etkiye ak olma): Bireyler, kitle iinde kiflisel bilinlerini yi-

tirdikleri iin, kitledeki baflat ve etkileme gc yksek olan kifliler tarafndan ko-

layca ikna edilebilir hale gelirler. Zaten bulaflma sreci de, etkiye ak olma haliy-

le mmkn olabilmektedir (Bkz. fiekil 14.1)



5/16

Yukarda aklanan psikolojik mekanizmalarla hareket eden kitlelerde flu trzellikler grlr:

...Duygular abartlmfl ve basittir. fipheci ve kararsz deillerdir. Hoflgr-

sz, yetkeci ve muhafazakardrlar. Yerine gre hem ok ahlakl (yce bir da-

va uruna kendini feda etme), hem de ok ahlaksz (cani, cellat) olabilirler.

Hibir fley nceden dflnlmez, engel tannmaz. Rasyonel dflnce ve yar-

g gc kaybolur. Ahlaki yasaklar sprlp atlr, kollektif ruhun etkisinde

bir yenilmezlik duygusu belirir; kr ve zaptedilmez bir gce dnflen kitle,

ipini koparmfl bir sosyal hayvan niteliindedir... (Bilgin, 1994, s.129).

Yukarda kitleye iliflkin anahatlar verilen Le Boncu anlayfl, sosyal psikolojidegrup zihniad verilen yaklaflmn iinde yer alr. Grup zihni yaklaflm, grup ya dakitlenin, onu oluflturan tek tek bireylerden ayr olarak ve onlarn zerinde ortak birzihni olduunu iddia eder. Bu bakfl asndan, grup ya da kitleyi anlamak iin tektek bireylerin zihni deil grup zihni incelenmelidir. Buna karfllk modern sosyalpsikolojinin ncs olan Allport (1924) davranfl yaklaflmna uygun bir tarzda,grup zihni kavramn reddetmifltir. Allport, sadece grup zihni kavramn reddet-mekle kalmamfl, grubun (ve kitlenin) gerekliini de reddetmifltir. Ona gre, tekpsikolojik gereklik bireydir. Daha ak bir ifadeyle, grup (ve kitle) tek tek birey-lerin toplamndan baflka birfley deildir. Dolaysyla grup (ve kitle) davranflnaklamak iin birey psikolojisine bakmaktan baflka yol yoktur. Uyaran-tepki (dav-ranfl) psikolojisini sosyal psikolojiye uygulayan Allport, bireyin grupta iken yal-nz baflna olduu durumdan farkl davranmasnn zel bir durum olmadn, bu-nun fiziksel uyaran yerine bu defa sosyal uyarana tepki vermekten ibaret olduu-nu ileri srmfltr.

225nite 14 - Ki t le Davranfl

fiekil 14.1

LeBonun KitleModeli

Kaynak: Hogg veVaughan, 1995;s.341

Grup Zihni: Baz kuramsalyaklaflmlara gre, kitleyeleri tarafndan paylafllanve kitle davranfln mmknklan ortak ruh halidir.

Bulaflma

Telkine

Yatknlk

Anonimlik

(Tannmazlk)

Davranfllarda hzl ve

beklenmedik

deiflmelerin olmas

lkel, barbar

igdlerin yzeye

kmas

Yenilmezlik,

Sorumsuzluk

fiiddet ieren,

antisosyal,

ilkel, igdsel

davranfl

Sre

+ +

++

Grnen Olay Davranfl


6/16

Allportun bireyselci yaklaflm olarak adlandrlan bu yaklaflmn, kitle davra-

nflna uyarlayan giriflimlerden biri, sosyal psikolojide birleflme kuramlar (con-

vergency theories) olarak bilinmektedir (Hogg ve Abrams, 1988). kfl noktas bi-

rey olan bu kuramlarda kitlenin kompozisyonu nemli hale gelmektedir. Bu gr-

fle gre, kitleler, genellikle ortak deer ve karlar paylaflan kiflilerden oluflur. Kit-

le davranfl, belirli tarzlarda davranmaya yatkn olan birbirine benzer insanlarn bi-

raraya gelmesiyle ortaya kar. rnein, kimileri futbolda taraftar fliddetini, birlefl-

me kuramlarnn mantna uygun bir flekilde, taraftar kitlesini oluflturan bireylerin

zelliklerine dayanarak aklamaya alflr. Olduka popler olan bu yaklaflma g-

re, futbolda sorun karan kitleler genellikle manyak, anormal, sulu, eitimsiz,

iflsiz vb. zellikleri taflyan kiflilerden oluflmaktadr. Yine bu grfl asndan, bu ki-

fliler, saldrgan ve antisosyal davranfllara eilimli kifliliklere sahiptirler. Bu konuda

yaplan bu tr grflleri desteklememekte,tam tersine eitimli, ifl sahibi ve pekok

olumlu zellii taflyan bireylerin de fanatik taraftar olabildiini gstermifltir. Bu

bakfl asn elefltiren arafltrmaclar, futbol taraftar kitlesi iinde anormal kiflilie

sahip bireyler olabileceini kabul etmekte, fakat, futbolda grlen taraftar fliddeti-

nin sadece bununla aklanamayacan ileri srmektedirler (Smith, 1983).

Trkiyedeki pop, rock ya da Mslm Grses konserlerindeki izleyici kitlesinin lgn

davranfllar, sizce yukarda verilen kuramlardan hangisiyle daha iyi aklanr, neden?

KMLKSZLEfiMEModern sosyal psikolojide, Le Bonun etkisinin ak ve gl bir biimde hissedil-dii yaklaflm, hi tartflmasz, anonimlik olgusunun kimliksizleflme (deindividuati-on) olarak yeniden kavramsallafltrld yaklaflmdr. Kimliksizleflme, bireyin dav-

ranfllar zerinde normalde varolan snrlamalarn gevflemesinin saldrgan, antisos-yal ve bencil davranfllara yol amasna araclk eden psikolojik bir durumdur. Bafl-ta anonimlik (tannmazlk) olmak zere grup ya da kitle ortamndaki pek ok et-men, bireyin kendisini ayr bir birey olarak grmesini ve kendi davranfllarna dik-kat etmesini engeller. Dier bir deyiflle, kitle ortamndaki etmenler, bireyin benlik-farkndalln azaltr ve bu da psikolojik bir durum olan kimliksizleflmeyi yaratr(Bkz. fiekil 14.2). Kimliksizleflme durumunun saldrganlk da dahil olmak zerepek ok sonucu vardr. Bunlar, drtsel davranfllar (genellikle bencilce davranfl-lar) zerindeki ketlemenin zayflamas, bireyin kendi davranfllarna dikkat edeme-yifli ve davranfllarna hakim olamamas, baflkalar tarafndan nasl grndne al-drmama, mantkl bir plan yapma becerisinde azalma ve o andaki duygusal duru-

ma gsterilen aflr duyarllk (Hogg ve Vaughan, 1995). zetle, bu yaklaflmda kit-leye giren birey, kiflisel kimliini (onu biricik klan zelliklerini) kaybeder, kitleninisimsiz bir yesi haline gelir; bunun sonucu olarak da kitlelerde grmeye alflkolduumuz aflr davranfllar gsterir.


Kimsizlikleflme:Kimliksizleflme, bireyindavranfllar zerindenormalde varolan

snrlamalarn gevflemesininsaldrgan, antisosyal vebencil davranfllara yolamasna araclk edenpsikolojik bir durumdur.

Bireyselci yaklaflmasndan kitle davranfl,belirli tarzlarda davranmayayatkn olan, birbirine benzerinsanlarn birarayagelmesiyle ortaya kar.

SIRA S ZDE


7/16

Sosyal psikolojide kimliksizleflme konusundaki deneysel arafltrmalar, kitle or-tamndaki etmenler iinde en ok anonimliin (tannmaz oluflun) etkileri zerindeodaklanmfllardr. Ancak, bu alflmalardan kesin ve tutarl bir sonuca ulafllama-mfltr. Genel olarak ifade etmek gerekirse, bu alflmalar sonucunda, kimliksizlefl-menin otomatik olarak ve kanlmaz bir biimde saldrgan ve antisosyal davran-fla yol amad grlmfltr. Hatta baz alflmalarda, kimliksizleflmenin denekler-de yardmseverlik gibi olumlu sosyal davranfla yol at grlmfltr (Hogg veVaughan, 1995).

Kimliksizleflme yaklaflm pek ok sosyal psikolog tarafndan elefltirilmifltir. r-nein Reicher (1982, 1987) bu yaklaflmn, tek baflna bireyi mantkl ve akl bafln-

da grerek yceltmesinin, dier yandan kitledeki bireyi, kitlenin kurban olarakgrmesinin problemli bir durum olduunu ileri srmektedir. Byk olaslkla netek baflna birey o kadar mantkldr, ne de kitledeki birey o kadar zavalldr. Dieryandan, Postmes ve Spears (1988) da otuz yllk kimliksizleflme arafltrmalarn de-erlendirdiklerinde, grup ya da kitle iinde bireyin kimliksizlefltiine dair bir kantbulamadklarn belirtmektedirler. Baflka arafltrmaclarn kimliksizleflme dedikleridurumlarda deneklerin aslnda grupla beraber hareket ettiklerini, grupla birliktehareket etmenin ise kimliksizleflme saylamayacan ileri srmektedirler.

Metinden anlaflld zere, anonimlik, kimliksizleflmeyi yaratan etmenlerden biridir.

Anonim olma ise kiflinin bireysel kimliini gizleyecek bir kyafet giymesi ya da byk bir

grubun iinde yer almakla salanabilmektedir. Sizce polisin kitle karflsnda bir grubuniinde olmas ve niforma giyiyor olmas, poliste kimliksizleflme durumu yaratr m? Yara-

trsa, polisin kitleye ynelik davranfllarn etkileyebilir mi, nasl?

BELREN NORM KURAMIBeliren norm kuram (emergent norm theory), modern sosyal psikolojide kitleyianormal olarak grmekten uzaklaflan ilk kuramdr (Turner ve Killian, 1987). Dier kit-le kuramlarnn tersine, bu kuram, kitle davranfln, kurallar olan normal bir sosyal s-reolarak grmektedir. Kitle davranfl birtakm normlar ieriyorsa ve kitle de kendi-liinden yani planlanmamfl flekilde davranfl gsteriyorsa, o zaman hemen o anda veo duruma zg norm oluflturuluyor demektir. flte bu yzden kurama, ortaya kan(daha nceden var olmayan anlamnda), beliren norm kuram ad verilmifltir.


SIRA S ZDE

Norm: Bir grup yesi iinuygun davranfln neolduuna iliflkin grupyelerince paylafllan

inanlardr.

Beliren Norm Kuram : Kitledavranflnn normsuz vebaflbofl olan bir davranflbiimi olmadn, kitleselsrete oluflturulannormlarla ynlendirildiinine sren bir yaklaflmdr.

fiekil 14.2

Anonimlik Yksek dzeyde

uyarlma Dflardaki olaylara

odaklanma Grup i inde

yaknlaflma

Benlik farkndalnnazalmas

Drtsel davranfl zerindekibasknn zayflamas

O anda ,orada bulunan ipularnaya da o andakiduruma iliflkinduyarln artmas

Bireyin kendi davranflntakip edememesi ya dakontrol edememesi

Baflkalar tarafndandeerlendirme kaygsnn azalmas

Mantkl plan yapma yeteneininazalmas

Kimliksizleflme

evresel Koflullar

Kimsizlikleflme

Kaynak:Akt. Hoggve Vaughan,1995; s.345


8/16

Bu kurama gre, aslnda kitle bir rnek davranfl gstermez, ama hem kitlenin iin-dekiler hem de dflardan bakanlar tm kitle ayn davranfl gsteriyormufl yanlsa-masn yaflar. nk kitledeki belirli bireyler dierlerinden farkl ve daha dikkatekici davranfl gsterirler. rnein bir protesto kitlesinin iindeki kk bir grup

yoldaki dkkanlarn camlarna tafl atabilir. Bu eylem, kitledeki dierleri tarafndanbir norm gibi grnebilir (yani o durumda yaplmas gereken davranfl olarak g-rnebilir) ve bunun sonucunda, normlara (yaplmas gerekenlere) uymayan niyet-ler ve duygular varsa bunlar bastrlr. Kitlenin bu tafl atan grup dflndaki yelerihibir fley yapmadklar iin, aka olmasa da, kk grubun yapt faaliyeti (taflatmak) kabul ettiklerini ve desteklediklerini gsterir(Bkz.fiekil14.3). Bir normunbelirmesi, kitlenin duygu ve davranfllarnn da snrlar olduu, kitlenin baflbofl vedizginlerinden boflanmfl olmad anlamna gelir. Bu, Le Boncu bulaflma kura-mnda iddia edildii gibi kitlede duygu ve davranfllarn snrsz bir biimde bulafl-madn gsterir.

Gerek yaflamda kitle olaylarna tank olan sradan gzlemciler bile, kitleninkendiliinden ayn tarzda davrandn, hissettiini ve kitle eyleminin sanki tek bir

merkezden ynetiliyormuflcasna uyumlu olduunu dile getireceklerdir. Kitlenin


Daha nce birbirleriyle hibir iliflkisi olmayan bireylerin bir

araya gelmesi ve bu yzden daha nceden var olan norm

olmamas

Sradfl davranfllarn ya da sradfl bireylerin davranfllarnn

rtk norm olarak alglanmas

Normatif etkinin devreye girmesi ve kitledeki uymamaeilimleri zerinde bask yaratmas

ounluun hibir faaliyet gstermemesinin, rtk normun

kabul edilmesi olarak yorumlanmas ; (norm)uymama

eilimleri zerindeki basknn gitgide artmas

Kollektif

davranfl

fiekil 14.3

Beliren NormKavram

Kaynak:Akt. Hoggve Vaughan,1995 ; s. 347


9/16

bu byk uyumu, zerinde durup dflndmz ve karara vardmz bir fley de-il, daha ok gneflin domas gibi doal ve normal bir fley. Bu basit gzlemler,Gruba iliflkin alglar gerek midir, geerli midir?, Gruplar, bireyleri dflnd-mz tarzda gerek midir?, Bireyden ayr bir grup psikolojisi var mdr, gruplarnkendilerine zg zihni var mdr? sorularn anlaml hale getirmektedir. Yukarda-ki sorular, modern sosyal psikolojideki bireyselci yaklaflmdan hareketle olum-suz yantlanrsa, o zaman grup ya da kitle diye bir fleyden sz edemeyecek duru-ma geliriz. Yok eer, olumlu yantlanrsa o zaman da grup zihni diye soyut vegzlenemeyen bir olgunun varln kabul etmek zorunda kalabiliriz. Bu da enazndan baz arafltrmaclar tarafndan bilimsel olarak grlmez. Bu durum tam birparadokstur. zetle, grup ve kitlenin bireyden ayr bir psikolojisi olduunu bilim-sel olarak kantlamak gerekmektedir.

flte aflada verilen sosyal kimlik yaklaflm bu paradoksu zd iddiasntaflmaktadr.

Sizce kitlenin normlara bal ve anlaml davranfl gsterdii fikri ya da kitlesel olayn

kontrolsz, bafl bofl ve ykc bir sre olduu fikri, polisin kitleye ynelik davranfllarn

etkiler mi, nasl?

SOSYAL KMLK KURAMI13. nitede gruplar aras iliflkilerin incelenmesinde grdmz sosyal kimlik ku-ram, kitle davranfln aklamak iin de kullanlmaktadr. Sosyal kimlik yaklaflmasndan en temel nokta, kitlenin gruplar arasbir olgu olmasdr. Pek ok kitledavranflnda, kitle tek baflna deildir, her zaman kitlenin karfl karflya geldii birgrup vardr. Yani kitle tek baflna ortaya kan ve sonra da ylece kaybolan bir var-lk deildir. ou kez, girifl ksmndaki rneklerde olduu gibi, kitlenin karflsndapolis ya da jandarma olur. Baflka baz olaylarda iki sivil grup karfl karflya gelebi-lir. ki rakip futbol takmnn taraftarlarnn atflmas buna rnek olarak gsterile-bilir. Ayrca, kitleyle ak ak karfl karflya gelen bir grup olmadnda bile hlsembolik bir karfl karflya gelme sz konusudur: kitle ve devlet.

Kitle davranfln gruplar aras bir olgu olarak aklamak iin, ilk nce ok basitolarak kitle ve kitle karflsndaki grubun iindeki (yani iki grupta da ayr ayr efl za-manl geliflen grup ii dinamikleri) psikolojik sreci incelemek uygun olacaktr.Sosyal kimlik kuram, kitlesel sreci mmkn klan fleyin bireyin kitlede erimesi vekaybolmas deil, tam tersine bir kimlikten baflka bir kimlie geifl olduunu ilerisrmektedir. Buna gre, kitle yeleri, kitlede bireysel kimliklerini bir kenara bra-karak sosyal kimlik temelinde eylemde bulunurlar. Dier bir deyiflle, bireyler artk

tek baflna Ali, Hasan, Ayfle veya Fatma olarak deil ama rnein GalatasaraylAli,renciFatma, ifliAyfle ya dapolisHasan gibi grup yelikleri, yani paylafllan or-tak kimlik temelinde davranfl sergilerler. Kitlenin karflsnda fiziken bir grup olsunya da olmasn, kitle yeleri biz ve onlar ayrmn yapar. Biz kategorisine ig-rup, onlar kategorisine dflgrupdenmektedir. Birey, kendini koyduu kategorinindier yeleriyle, dier bir deyiflle igrup yeleriyle zdeflleflir. rnein, renciolan Fatma, polisin bir arkadaflna vurmasn kendisine yaplmfl gibi alglar ve bu-na tepki gsterir. Ya da bir gstericinin att taflla yaralanan polis memurunun ar-kadafllar, kendileri yaralanmadklar halde yaralanmfl gibi tepki gsterirler. Artkher iki grup da kendilerini konumlandrdklar biz kategorisinin normlarna gredavranfl gsterir. Yani, o grubun iinde bulunmak neyi gerektiriyorsa yle davra-

nfl gsterilir. Ancak hemen belirtmek gerekir ki, byle bir aklamayla kitle ile


Sosyal kimlik kuram,kitlesel sreci mmkn klanfleyin bireyin kitlede erimesive kaybolmas deil, tam

tersine bir kimlikten baflkabir kimlie geifl olduunuileri srmektedir.

SIRA S ZDE


10/16

grup arasndaki fark silinmifl olur. Oysa kitle, gruptan farkl olarak nceden belir-lenmifl, ak seik normlara sahip deildir. Genel birtakm davranfl normlar olsabile, kitle iin o andaki durum hala belirsiz olabilir. rnein, kreselleflme karflteylemlerde yer alan anarflist (felsefi anlamda anarflist) gruplarn fliddet konusundafarkl normlar olduu bilinmektedir. Bir grup fliddet kullanmay her ne olursa ol-sun reddedebilirken, dieri sadece saldr olduunda fliddet kullanmay meflru g-rebilir. Saldr karflsnda fliddet kullanmay meflru gren gstericiler iin bile, birgsteri annda neyin saldr olarak grlmesi gerektiine iliflkin karar verilmesi ge-reklidir. Dolaysyla kitlede o anda karfl grubun davranflna (rnein polisin yr-yfl engelleme giriflimine) ne tepki verileceine kitle, anlk olarak karar vermekve uygulamaya gemek zorundadr. Kitle davranflnn tam ortasnda, uygun eyle-min ne olduunu tartflmak ve demokratik bir tarzda karara ulafllmasn dflnmekanlaml deildir. Hele nceden belirlenen bir liderin olmad durumlarda, kitleyioluflturan bireyler, hep birlikte ve hemen tepki gstermeyi nasl baflarmaktadr?

sorusu ok nemli hale gelmektedir. Sosyal kimlik yaklaflmna gre, bu tr durum-larda kitle yeleri, sosyal kimliklerine, yani ait olduklar sosyal kategorilerin zel-liklerine uygun tarzda davranmak iin o anda o kategoriyi temsil edici tarzda dav-ranfl gsteren kitle yesinin davranfllarn rehber edinir. rnein, polisin yry-fl engelleme giriflimine polise tafl atarak tepki veren herhangi bir kitle yesinin -bu baflna ya da koluna bant takmfl bir eylemci olabilir- bu davranfl, annda dieryeler tarafndan, o anda yaplacak uygun bir hareket olarak alglanp benimsene-bilir. Eer davranfl benimsenirse, bundan sonra polisin zerine tm kitleden taflyamaya bafllar. Sosyal kimlik kuramna gre, bu davranfl, kr bir heyecandan ga-leyana gelerek tm kitleye bulaflan bir davranfl olarak yorumlamak doru deildir.Tam tersine tm kitle yelerinin o anda sz konusu davranfl sosyal kimliklerineuygun bulduu ve benimsedii iddia edilmektedir (Reicher 1982, 1987).

Yukardaki rnekte, kitlenin polise ynelik saldrgan davranfl (tafl atmay) szkonusu edilmifltir. Bu rnekten hareketle, sosyal kimlik kuramna gre, tm za-manlarda tm kitlelerin saldrgan bir davranfl benimseyecei dflnlmemelidir.Eer kitle yukardaki rnekte olduu zere saldrgan bir davranfl benimsemifl ol-sa bile, sosyal kimlik kuramna gre, bunu meflru grd iin benimsemifl olma-ldr. Yani, bireyler, kitle yesi olmaktan edindikleri sosyal kimlikleri erevesinde,meflru olarak algladklar hedeflere dnk, seici bir biimde saldrgan davran-maktadrlar. Bu konuda yaplmfl arafltrmalar, kitle yelerinin setikleri davranflbiimlerinin ve setikleri hedeflerin rastgele olmadn gstermektedir (Reicher,1984). rnein bir futbol fanatii karflt grupla kavga ederken, oradan geen veolayla ilgisi olmayan birine vurduunda kendi arkadafllar tarafndan bu davranfl

hofl grlmeyebilir ve uyarlabilir. Ksacas kitle davranfl kontrolsz deil, aksinesnrlar kitlenin kendisi tarafindan verili balam iinde izilen kontroll bir sre-tir (Reicher, 1984; Drury ve Reicher, 1999).

Yukarda hem kitle hem de kitlenin karfl karflya geldii grup (bu grup ouzaman polis olmaktadr) iinde iflleyen psikolojik sreler ana hatlaryla verilmifl-tir. Ancak hemen belirtmek gerekir ki kitle ya da grup iinde iflleyen psikolojik s-reler eflzamanl olarak gruplar arasnda iflleyen psikolojik srelerle karfllkl etki-leflim halindedir. Gruplar arasndaki bu etkileflimi, ngilterede gereklefltirilmifl birarafltrma zerinden gstermek, konunun daha iyi anlafllmasna yardmc olacak-tr. Bu arafltrmada, niversite harlar konusunda yaplan yasal deifliklii protes-to eden renci kitlesi incelenmifltir (Reicher, 1996). Arafltrmac, eylemin baflnda

renci kitlesini gzlemlemifl ve kitlenin homojen olmadn, kendilerini eflitli



11/16

flekillerde tanmlayan alt gruplardan olufltuunu saptamfltr. En belirgin altgruplar,amalarnn yalnzca parlamentoya seslerini duyurmak olduunu syleyen sra-dan renciler ve haklarn elde etmek iin gerekirse otoriteyle atflacaklarnsyleyen politik rencilerdir. Gsteri srasnda, politik rencilerin atflmaceylemleri karflsnda, otorite yani polis, btn kitleyi kordona almfl, rencilerinparlamento binasna ilerleyiflini engellemeye alflmfl ve kordonu yarmaya alflanrenciler geri pskrtlmfltr. Btn bu srete kritik olan nokta, polisin eylem-lerinin kitlenin herhangi bir alt grubunu deil, tmn hedeflemesidir. Yani, b-tn kitle yelerine, alt grup yesi ya da birey olarak davranfllar ne olursa olsun,atflmay bafllatan kifli muamelesi yaplmfl ve dflmanca davranlmfltr. Bunun so-nucunda, bafllangta pasif olan ounluk, dflgrubun -polisin- eylemini gayrimefl-ru ve kendi haklarna bir saldr olarak alglamfl ve bunun zerine polis kordonu-nu yarmaya teflebbs eden renciler kitleden daha byk bir destek almaya bafl-lamfllardr. Arafltrmac, bu sreci, rencilerin, baflta paral bir yaps olan gru-

bun, dflgrupla etkileflimleri sonucunda kendilerini bir ve daha byk bir kategori-nin yesi olarak grmeleri fleklinde betimlemektedir. Bu, renci kitlesinin kendi-sini, polis karflsnda daha gl hissetmesine yol at gibi, polise karfl kmakiin gereken meflru zemini de yaratmfltr. renciler polis kordonunu, tansnlarya da tanmasnlar birbirlerine kenetlenerek yarmaya alflmfllardr. Karfllkl geri-limin trmandrlmas, polisin bafllangtaki kitlenin tmne ynelik korkusunu vebastrma eylemlerini pekifltirmifltir. Gsteri, yedek polisin olay yerine arlmas vebaz rencilerin yaralanmasyla sona ermifltir. Yukarda betimlenen btn bir kit-lesel sre boyunca, her iki grubun davranfllarnn birbirine nasl baml bir seyirizledii grlebilir.

Gruplarn karfllkl olarak birbirlerinin davranfllarn nasl etkilediini gsterenbu arafltrma, kitlede yer alan bireylerin geirdii psikolojik deiflim srecine deflk tutmaktadr. Gsteri sonrasnda, zellikle kendilerini sradan kabul eden,atflmac olarak grmeyen rencilerin, sadece polis ve genel olarak toplumhakkndaki deil, ama kendileri hakkndaki grflleri de deiflmifltir. nceleri veri-li dzenin tarafsz koruyucular olarak alglanan polis, artk baskc bir devlet ayg-t olarak, nceleri uzlaflma temelli olarak grlen toplumsal iliflkileri artk atflmatemelli olarak grmeye bafllamfllardr. Bu erevede, toplumsal iliflkilerde kendikimliklerini konumlandrdklar yer de deiflmifltir.

Sizce sadece sorun karan bireylere deil tm kitleye ayn flekilde davranmann, daha

popler bir deyiflle kitleye potansiyel sulu muamelesi yaplmasnn nedeni ve sonular

nelerdir ve bunun nne geilebilir mi?


SIRA S ZDE


12/16

Sosyal Psikoloj i232

zet

Kitle davranfln tanmlamak

ok eflitli trde kitleler ve dolaysyla kitle davra-nfllar olabilecei iin, kapsayc bir tanm vermek

zordur. Protesto kitleleri, dini kitleler, spor kitleleri,

konser kitleleri gibi pek ok farkl kitle, biraraya

gelme amalarna gre farkl davranfllar gsterirler.

Ama tm kitlesel srete ortak olan olan ynler,

ksmen de olsa flyle bir tanmla verilebilir: Kitle

davranfl, genellikle ok sayda insann ayn yer

ve zamanda bir uyum iinde youn duygusal ve

sosyal normlar ihlal eden davranfllardr. (Hogg ve

Vaughan, 1995, s.340).

Kitleye ynelik ilk kuramlarn kitle davranfln na-sl grdklerini aklamak

Kitle davranfl konusunda ilk kuram Fransz hekim

Le Bon tarafndan ortaya atlmfltr. Le Bon kitleleri

hep olumsuz bir flekilde ele almfltr. Kitlesel sreci

anonimlik, bulaflma ve telkine yatknlk mekaniz-

malaryla aklayan Le Bon iin kitleler her zaman

ilkel, ykc ve anormaldir. Bireyin kitlede kaybol-

duunu, onun yerine grup zihninin getiini ileri

sren Le Boncu anlayfla karfllk, Allport grup zih-

ni kavramn, gzlenememesi ve dolaysyla bilim

dfl olmas nedeniyle reddetmifltir. Bu grfle gre,grup ya da kitle yoktur, sadece ve sadece birey var-

dr. Grup davranfln anlamak iin de bireye bak-

mak gereklidir. Bu grfl kitle davranfln akla-

mak iin kullanan birleflme kuramlar, kitlenin ne

tr bireylerden olufltuunu saptamaya alflrlar.

Kitlede kimliksizleflmenin ne demek olduunu

aklamak

Modern sosyal psikolojide Le Bonun anonimlik

kavram kimliksizleflme olarak yeniden ele alnmfl-

tr. Kimliksizleflme, bireyin davranfllar zerinde

normalde varolan snrlamalarn gevflemesinin sal-

drgan, antisosyal ve bencil davranfllara yol ama-

sna araclk eden psikolojik bir durumdur.Kimsiz-

likleflme sonucunda bireyde flunlar grlr: baflka-

lar tarafndan nasl grndne aldrmama, man-

tkl bir plan yapma becerisinde azalma ve o anda-

ki duygusal duruma gsterilen aflr duyarllk. zet-

le, bu yaklaflmda kitleye giren birey, kiflisel kimli-

ini (onu biricik klan zelliklerini) kaybeder, kitle-

nin isimsiz bir yesi haline gelir; bunun sonucu ola-

rak da kitlelerde grmeye alflk olduumuz afl-

r davranfllar gsterir.

Beliren norm kuram ile kitle davranfln aklamak

Dier kitle kuramlarnn tersine, beliren norm kura-

m, kitle davranfln, kurallar olan normal bir sos-

yal sre olarak grmektedir. Kitle davranfl birta-

km normlar ieriyorsa ve kitle de kendiliinden

yani planlanmamfl flekilde davranfl gsteriyorsa, o

zaman hemen o anda ve o duruma zg norm olufl-

turuluyor demektir. Bu kuram, kitlesel srete, ani

olarak normun ortaya kfln, temelde kifliler aras

iletiflim yoluyla aklamaktadr.

Sosyal kimlik kuram ile kitle davranflnn nasl

aklandn saptamakSosyal kimlik kuram, kitlesel sreci mmkn klan

fleyin bireyin kitlede erimesi ve kaybolmas deil,

tam tersine bir kimlikten baflka bir kimlie geifl ol-

duunu ileri srmektedir. Buna gre, kitle yeleri,

kitlede bireysel kimliklerini bir kenara brakarak

sosyal kimlik temelinde eylemde bulunurlar.

Sosyal kimlik kuram, kitle davranflnn gruplar ara-

s bir davranfl olduuna vurgu yapar. Ve yukarda

sz edilen grup ii srecin gruplar aras etkileflim-

lerle eflzamanl gereklefltiine dikkati eker.

1

A M A

4

A M A

5A M A

2A M A

3A M A


13/16

nite 14-Kit le Davranfl 233

Kendimizi Snayalm1. Afladakilerden hangisi kitle davranfln grup davran-flndan ayran bir zellik deildir?

a. Kitle davranflna rehberlik edecek nceden belirlenmifl normlar yoktur.

b. Kitlenin belirlenmifl bir lideri olmayabilir.c. Kitle yeleri arasnda kurulu bir iletiflim a yoktur.d. Kitle, iyi rgtlenmifl bir topluluk deildir.e. Kitle her zaman homojen bir yapdadr.

2. Kitle davranfln aklamada grup zihni kavramnkullanan yaklaflm afladakilerden hangisidir?

a. Beliren norm kuramb. Birleflme kuramlarc. Le Boncu yaklaflmd. Sosyal kimlik kurame. Gestalt psikolojisi

3. Afladakilerden hangisi kitle davranflnda bireyselciyaklaflm temsil eden bir zellik deildir?

a. Grup ya da kitle yoktur, birey vardr.b. Kitle biraraya gelmifl bireylerden ibarettir.c. Kitlenin davranfl, onu oluflturan bireylerin zel

likleriyle aklanabilird. Grup zihni yoktur.e. Kitlenin normlar herzaman bireylerin davranfllar-

na yn verir.

4. Kimliksizleflme yaklaflmna iliflkin olarak, afladakiler-den hangisi yanlfltr?

a. Kimliksizleflme yaklaflm, kitle davranflnn norm-suz bir sre olduunu ima eder.

b. Kimliksizleflme yaklaflm, bireyin, kitlede bireyselkimliini kaybedip sosyal kimlik kazandn ilerisrer.

c. Kimliksizleflme kavram, Le Bonun anonimlik kav-ramndan ok farkl deildir.

d. Kimliksizleflme sonucu birey, antisosyal davranfl-lar gsterir.

e. Kimliksizleflme, kitle davranfln mantk dfl olarakgrr.

5. Kitle davranflnn belirli birtakm normlarla ynlendi-rildiini ileri sren kuramsal yaklaflm afladakilerden

hangisidir?a. Kimliksizleflmeb. Sosyal kimlik kuramc. Belirlenen norm kuramd. Birleflme kuramlare. Sosyal kimlik kuram ve birleflme kuramlar

6. Sosyal kimlik yaklaflm erevesinde kitle davranfl ileilgili afladaki saptamalardan hangisi yanlfltr?

a. Kitle davranfl mantk dfl ve kontrolszdr.

b. Kitle davranfl normlar tarafndan ynlendirilir.c. Kitle davranfl anlaml bir sosyal sretir.d. Kitle davranfl, snrlar kitlenin kendisi tarafndan

izilen bir sretir.e. Kitle davranfl gruplar aras bir davranfltr.

7.Aflada verilen seeneklerden hangisi, kitlenin anlam-l bir sosyal sre olduu fikriyle ters dfler?

a. Kitleyi oluflturan bireyler, kendilerini biz katego-risine koyarlar.

b. Kifliler bireysel zellikleri temelinde deil, grupyelikleri temelinde davranfl gsterirler.

c. Kitle davranfl her zaman ykcdr.d. Kitlesel sre sonunda, kitlede yer alan bireyler

psikolojik bir deiflim yaflarlar.e. Kitle, sadece sosyal kimlik erevesinde meflru g-

rlen davranfllar gsterir.

8. Kitlenin saldrgan davranfl gstermesi ile iliflkili olarakafladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?

a. Sosyal kimlik kuramna gre, kitleler sadece mefl-ru grdklerinde saldrgan davranrlar.

b. Le Bonun kuramna gre, kitleler her zaman veher yerde saldrgan ve ykcdr.

c. Birleflme kuramlarna gre, kitlenin saldrgan dav-ranfllar, kitle yelerinin saldrgan kifliliklere sahipolmalarndan kaynaklanr.

d. Beliren norm kuramna gre kitleler hibir zamansaldrgan davranfl gstermezler.

e. Kimsizlikleflme kanlmaz bir biimde saldrgandavranfla yol amaz.

9.Afladaki saptamalardan hangisi beliren norm kuramile uyuflmaz?

a. Kitle davranfln ynlendiren normlar, kitlesel ey-lem bafllamadan belirlenir.

b. Kitle gerekte bir rnek davranfl sergilemez, bubir yanlsamadr.

c. Kitlede norm oluflumu, kifliler aras iletiflimi gerektirir.d. Kitle davranfl anlamsz ve patolojik deildir.e. Kitle davranfl, norma gre ykc veya yapc

olabilir.

10. Kitle davranflnda, birey-grup ikilemine iliflkin olarakafladaki saptamalardan hangisi dorudur?

a. Baz bilim insanlar gzlenememesi nedeniylegrup zihni kavramn bilim dfl grmekte ve red-detmektedirler.

b. Sosyal kimlik kuram, bireyden ayr bir grup psiko-lojisinin var olduunu kabul etmez.

c. Birleflme kuramlar, grup (kitle) davranflnn sade-ce grup dzeyinde anlafllabileceini iddia eder.

d. Allporta gre, tek psikolojik gereklik gruptur(kitledir).

e. Beliren norm kuram, kitle davranflna iliflkin bi-reyselci bir yaklaflm temsil eder.


14/16


15/16

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. e Yantnz yalnfl ise Kitle Davranfl konusunu

tekrar okuyunuz

2. c Yantnz yalnfl ise Kitle Davranflna lk Kuramsal

Yaklaflmlar konusunu tekrar okuyunuz

3. e Yantnz yalnfl ise Kitle Davranflna lk Kuramsal

Yaklaflmlar konusunu tekrar okuyunuz.

4. b Yantnz yalnfl ise Kimliksizleflme konusunu

tekrar okuyunuz.

5. e Yantnz yalnfl ise Beliren Norm Kuram ve

Sosyal Kimlik Kuram konusun tekrar okuyunuz.

6. a Yantnz yalnfl ise Sosyal Kimlik Kuram

konusunu tekrar okuyunuz.

7. c Yantnz yalnfl ise, Beliren Norm Kuram ve

Sosyal Kimlik Kuram konusunu tekrar okuyunuz8. d Yantnz yalnfl ise, Beliren Norm Kuram


9. a Yantnz yalnfl ise, Beliren Norm Kuram


10. a Yantnz yalnfl ise, Kitle Davranflna lk Kuramsal

Yaklaflmlar konusunu tekrar okuyunuz

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Allport, F. (1924). Social Pyschology. Houghton Mifflin,Boston.

Bilgin, N. (1994). Sosyal Bilimlerin Kavflanda Kimlik

Sorunu. Ege Yaynclk, zmir.

Drury, J., & Reicher, S. (1999). The intergroup dynamics of

collective empowerment: Substantiating the social iden-

tity model of crowd behavior. Group Processes and

Intergroup Relations, 2, 1-22.

Hogg, M. A. & Abrams, D. (1988). Social Identifications:

A Social Psychology of Intergroup Relations and

Group processes. Routledge, London.

Hogg, M. A. & Vaughan, G. M. (1995). Social Psychology:

An Introduction. Prentice Hall/Harvester Wheatsheaf,

London.

Le Bon, G. (1895/1999). Kitleler Psikolojisi. (ev.) Tolga

Salam. Timafl Yaynlar, stanbul.

Postmes, T., & Spears, R. (1998). Deindividuation and anti-

normative behavior: A meta-analysis. Psychological

Bulletin, 123, 238-259.

Reicher, S. (1982). The determination of collective behav-

ior. inde: H. Tajfel (Ed.), Social Identity and

Intergroup Relations. Cambridge University Press,

Cambridge.

Reicher, S. (1984). The St Pauls riot: An explanation of thelimits of crowd action in terms of a social identity model.

European Journal of Social Psychology, 14, 1-21.

Reicher, S. (1987). Crowd behavior as social action. inde:

J. C. Turner with M. A. Hogg, P. J. Oakes, S. D. Reicher

& M. S. Wetherell (Eds.), Rediscovering Social

Group: A Self-Categorization Theory. Blackwell,

Oxford.

Reicher, S. (1996). The Battle of Westminster: Developing

the social identity model of crowd behavior in order

to explain the initiation and development of collective

conflict. European Journal of Social Psychology,

26, 115-134.

Smith, M. D. (1983). Violence and Sport. Butterwort &

Co.Ltd., Toronto.

Turner, R. & Killian, L. (1987). Collective Behavior.

Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.Young, K. (1991). Sport and Collective Violence. In J.O.

Holloszy, (Ed.), Exercise and Sports Reviews, 19,

American College of Sport Medicine Services.

nite 14-Kit le Davranfl 235


16/16

Documents

SOSYAL PSİKOLOJİ unite14