SOSYAL PSİKOLOJİ unite17

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite17

1/22

Etik, davranfl ve ahlak konusunu tartflmak, gnmz karmaflk, rekabeti, global

ekonomik dzeninde ayakta kalabilmek iin gereklidir. Etik konusu gnmzde

kiflilerin, toplumlarn ve rgtlerin mkemmellie ve kaliteye ulaflma abalarnndoal bir uzants olmaldr. Bu nedenlerle etik, son yllarda zerinde tartfllan,nemsenen ancak yerleflmesi sre alan bir konu olma zellii taflmaktadr. Bu

nitede de etik kavram tanmlanacak, etik dfl davranfllarn nedenleri ve etikdavranfllarn oluflturulmas zerinde durulucaktr.

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

Etik kavramn tanmlayacak ve nemini aklayabilecek,Bireysel etik geliflimini inceleyebilecek,

Bireysel etik davranfllarn nedenlerini sralayabilecek,Etik davranfllar ynetebileceksiniz.

271

Etik Davranfllarve Ynetimi 17


2/22

Trafik ve Etik

Bir trafik polisi, acelesi olan bir yakn arkadaflnn trafikte skflmfl olduunu g-rr. Arkadaflnn kendisinden yardm istemesiyle ona eskortluk ederek, gidecei

yere ulaflmasn salar. Fakat bu arada trafiin akfln aksatr.Bu olayda trafik polisinin yapt davranfl size gre etik bir davranfl mdr?

Dier bir rnekte ise,

Televizyonda ve basnda sk sk yer alan haberlerden biri flyledir: Trafik kontrolesnasnda trafik kurallarn ihlal eden vatandafllardan birinin milletvekili yakn

olduu ortaya kmfltr. Trafik polisi bu durumu rendikten sonra, bu suu gr-

memezlikten gelmifltir. Ancak daha sonra ayn kural ihlal eden baflka bir vatan-dafla ceza kesmifltir. Sizce insanlar toplumsal statlerine gre mi deerlendirilme-

li, yoksa her vatandafla eflit mi davranlmaldr?

Bu rnek olaylar zmlemek iin etik davranfllar ve etik dfl davranfllarincelemek, etik davranfllarn ynetimini renmek gerekecektir.

indekiler ETK KAVRAMI fi ET KAVRAMI BREYSEL ETK KURAMLARI BREYSEL ETK GELfiM BREYSEL ETK DAVRANIfiLAR NORMLAR, DEERLER VE BREYSEL ETK DAVRANIfiLAR RGTLERDE ETK DAVRANIfiLARIN KONTROLU RGTLERDE ETK DAVRANIfiLARIN YRTLMES ETK DAVRANIfiLARIN YNETMNDE KLTRN NEM RGTLERDE KfiSEL AHLAK GELfiMNN KONTROLU

272 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar Etik Ahlak Norm

fl Etii Etik Kodlar Deer


3/22

GRfiToplumlarda yaflamn kendi iinde devam edebilmesi iin birtakm kurallarn olufl-

mas gerekmektedir. Bu kurallarn bazlar dini, bazlar hukuki, bazlar da mesle-ki olmufltur.lkemizde de geifl dnemi toplumlarnda olduu gibi, kurallar ve etik sistem-

ler henz yerleflmemifltir. Ancak zaman iinde her rgtn kendi geleneklerindenoluflturduu bir ifl etii sistemi ortaya kmaktadr. fl ortam ve iliflkiler karmaflklafl-tka, alflanlarn birbirlerine olan gvenleri de gittike nem kazanmaktadr. G-ven unsurunun salanamamas halinde ise iktisadi, ticari ve sosyal iliflkilerin aile, ar-kadafllk ve hemflehrilik gibi dar gruplar iinde kalmas kanlmaz olmaktadr.

ETK KAVRAMIEtik kavram her fleyden nce, istenebilecek bir yaflamn arafltrlmas ve anlafllma-sdr. Daha genifl bir bakflas ile btn etkinlik ve amalarn yerli yerine konul-

mas; neyin yaplaca ya da yaplmayacann; neyin isteneceinin ya da istenme-yeceinin; neye sahip olunaca ya da olunmayacann bilinmesidir (Sayn, 1998).

Etik, insanlar iin neyin doru ve iyi olduunun ortaya konmasn vearafltrlmasn inceleyen bir felsefe disiplinidir. Ayrca etik, ahlaki grev ve sorum-luluklar da ierir. Birok dflnr, etik ve ahlak szcklerini birbirinin yerine kul-lanmakta saknca grmemektedir. Gerekte etik, doru ve yanlfl davranfl teorisi-dir; ahlak ise onun pratiidir. Etik ilkelerden, ahlaki bir davranfl tarzndan sz et-mek daha dorudur.

Gnmzde etik deerlerin alflma hayat ile birlikte gndeme alnmas gerek-lilii ortaya kmfltr. Srekli olarak basnda ve televizyonda karflmza kan ifllet-me odakl rflvet, yolsuzluk, dolandrclk, yetkilerin ktye kullanm, ahlak dfl

davranfllar kamunun duyarl olduu bafllca konular arasndadr.

fi ET KAVRAMIfl etii, ifl dnyasndaki davranfllar ynlendiren, onlara rehberlik eden etik pren-sipler ve standartlar toplamdr.

fl etii kavram erevesinde gelifltirilen grfllerin nemli bir blmnn ha-reket noktas iflletmelerin gnmz toplumlarnda, zel bir ahlaki sorumluluununolduunun kabul edilmesidir. Buna bal olarak, rgtte alflanlarn etik davranfl-lar da nem kazanmfltr.

fl etii, ifl dnyasnda hkm sren doru ve yanlfl davranfllar ele almaktadr.Dier bir anlatmla ifl etii drstlk, sznde durmak, doaya saygl olmak, hak-a davranfl, yaplan hakszlklara karfl kmak gibi deerlerle ilgilenmektedir. Fa-kat drstlk, gven, sayg ve adalet gibi etik deerler genel kavramlardr. Bu ne-denle kesin izgilerle belirlenmeleri ok zordur.

fl etii genel olarak etiin zel bir uygulama alandr. Etik adan doru ve yan-lfl kavramlar ifl hayat erevesinde zellefltirilerek incelenmektedir. fl etiininodak noktas da iflletme politikalar, kurumlar ve davranfllar iin etik standartlarnnasl uygulanaca konusudur.

fl etii kavramnn neden gncel olduunu tartflnz.

273nite 17 - Etik Davranfllar ve Ynetimi

Etik, insanlar iin neyindoru ve iyi olduununortaya konmasn vearafltrlmasn inceleyen birfelsefe disiplinidir. Ayrcaetik, ahlaki grev vesorumluluklar da ierir.

SIRA S ZDE


4/22

BREYSEL ETK TEORLEREtik daha nce de bahsedildii gibi, ahlak biliminin felsefe yn ile ilgilenir. Bi-

reysel etik kavram ahlak hkmlerinin temel deerlerini, davranfl prensiplerini,insan dflnce ve eylemlerinin niteliini kapsar. bireysel etik teorisi mevcuttur.Bunlar Ama Etii, lke Etii ve Sonu Etiidir (Roberts, 1971).

Ama EtiiYunan filozofu Aristo, etiin dorular zerine kurulu olduunu, insann doasn-da iyi kavramnn var olduunu aklamfltr. Aristoya gre eylemin ne olduunemli deildir; ama, iyi bir sonu almaktr. Aristo, bireyin iyi son un ne olaca-n bilmesi konusundaki yeteneinin, o bireyin anlayflna gre deifltiini belirt-mifltir. Birey sona ulaflmak iin kt sonu, iyi bir son gibi dzenleyebilir. Gerek-ten iyi bir sonu gereklefltirmek iin abalamak, her bireyin temel doasdr. Fakatiyi bir sonuca ulaflmak iin, kt aralar kullanmak byk tutarszlk yaratmakta-

dr. Ama etiinin temeli, hem kullanlan aralarn, hem de baflarlan sonularn iyiolmasdr.

lke EtiiAlman filozof Kanta gre, insan faaliyetlerinin ilkesi sebep temeline dayanr. Herinsann tabiatnda iyilik veya ktlk vardr. Bireylerin iyi veya kt davranfllar,birbirimizle olan eylemlerimizde bize yol gsteren kural ve ilkelerle belirlenir.Kant, Her insann deerleri olduuna inanrsan, nasl davranacan da anlayabi-lirsin diyerek insan davranfllarnn sebeplerini aklamaya alflmfltr.

Sonu Etii

ngiliz filozof John Stuart Millsin alflmalar, sonucun getirecei fayda zerinedir.Mills, davranfln ahlakl olup olmadn, davranfln sonucunun belirlediini ifadeetmifltir. Ama veya ilkeden ok sonu nemlidir. Eer bir hareket mutsuzluktandaha ok mutluluk yaratyorsa, o davranfl dorudur. oulculuk ilkesine gredavranfl, zarar verdiinden daha ok insan mutlu ediyorsa, dorudur. Millse g-re, az da zarar verse bu durumdan kanlmaldr. Uzun dnemde ahlaki bir kararalnaca zaman toplumda aznln haklar gznnde bulundurulmaldr. nkaznlk zarar grrse, ounluun menfaati de tehdit altna girebilir (Carell, Jen-nings, Heavrin, 1997).

Bireysel etik anlayflna gre ilke ve amalarnzn neler olduunu dflnnz.

BREYSEL ETK GELfiMBireylerin etik geliflimleri farkl aflamalarda meydana gelebilir. En alt aflama, saltdorular tarafndan ynetilir. Yasalar, belli davranfllar engellemek iin kullanlr.Bir eyleme ynelik yasa mevcut ise, o eylemi farkl bir flekilde uygulamak yanlflve yasa dfl demektir. Belli bir eylem iin herhangi bir yasa sz konusu deilse, bi-reyin davranfllar kendi dorularna gre ynlenir. Ancak birey yanlfl bir davranfl-ta bulunmaktan kanr. Her yanlfl eylemi ayrntl olarak anlatan etik kurallar, buaflamada insanlar iin tek etkili aratr.

Orta aflamada ise, yasa dfl eylemlerin dfln da da, daha ok yanlfl eylemlerolduunun alglanmas sonucu ortaya kar. Burada bireyin yargs, bir baflkasnnneyin doru, neyin yanlfl olduu konusundaki yargs kadar geerlidir. Birey, bu

aflamada etik aktr roln kabul etmek istemez.


SIRA S ZDE

Etik daha nce debahsedildii gibi ahlak

biliminin felsefe yn ileilgilenir. Bireysel etikkavram ahlak hkmlerinintemel deerlerini, davranflprensiplerini, insan dflnceve eylemlerinin niteliinikapsar.


5/22

Etik gelifliminin son aflamas, bireyin kendi inanlar ile tatmin olduu ve dav-ranfllarnda etiksel standartlar uygulama konusundaki sorumluluu kabul ettiin-de ortaya kar.

Bireysel etik gelifliminin son aflamasnda en ok hangi davranfllarn olabileceini tartflnz.

BREYSEL ETK DAVRANIfiLAREtik davranfllar ve ahlak, ncelikle aileden renilir. Daha sonra ise davranfl vedeerler sistemimizin bir paras olarak, bydke tekrar renilir. Deerlerimizve dolaysyla davranfllarmza iliflkin doru ve yanlfl kavramlarmz ailemiz veevremizin deerlerinden etkilenir (Costley, Todd, 1991).

fl etiinde incelenecek en nemli konulardan biri de, bireysel etik davranfllarolmaktadr. Bireylerin etik davranfllarnn incelenmesi, ifl etiini belirlemede nem-li bir faktrdr.

rgtlerde etiin geliflimine etki eden unsurlarn baflnda rgtsel yap gelir.rgtteki aflr merkeziyetilik, grev ve sorumluluklarn belirlenmemifl olmas,grev tanmlarnn yaplmamfl olmas, rgtn aflr byyerek hantallaflmas, say-damln olmamas, gizliliin ne kartlmas gibi rgtsel zellikler, bireylerinetik davranfllarna olumsuz etki yapar.

Bireylerin etik davranfllarn etkileyen dier bir faktr de alflanlarn zellikle-ridir. alflanlar, davranfl kalb iinde deerlendirilmektedir (Sayn, s.10):

karc Grevci Ahlakkarc davranfl kalb iinde deerlendirilecek zellikler gsteren alflanlar,

ynetsel etiin oluflumuna olumsuz etki yapacaklardr.Grevci davranfl kalb iinde deerlendirilecek bir alflann ise ifl etiinin olu-

flumuna etkisi hem olumlu hem de olumsuz olacaktr.rnein, alflann yasa dfl ve haksz eylemde bulunmamas etik oluflumuna

olumlu etki yapacak; te yandan stnn emirlerine emir yerinde olmasa bile, kar-fl kmamas etik oluflumuna olumsuz etki yapacaktr.

Ahlak davranfl kalb iinde yer alan alflan ise, etik oluflumuna katk sala-yacaktr. Ahlak alflann temel davranfllar flyle sralanabilir:

Ahlak ve yasa dfl ifller yapmaz, yaplmasna karfl kar, yapanlar affetmez. flini en iyi biimde yapar, yapanlar destekler. karclarn fark edilmesi iin alflmay dllendirir. Drstl savunur, brokratik oyunlar nlemeye alflr.

Ak ve drst iletiflim kurar. stlerinin verdii yasa ve ahlak dfl emirlere direnir. Kamu ynetiminin halka hizmet iin var olduu bilinciyle hareket eder. mkanlarn, toplum yararn ve birey zgrln dikkate alarak, kurum

amalar dorultusunda kullanr.Baz dflnrler de etik dfl davranfllarn nedenlerini flyle sralamfllardr (Ste-

inberg, Austern, 1996): yi niyetler Yasalarn, kurallarn ve yntemlerin bilinmemesi Agzllk deoloji

Arkadafllk Kiflisel ya da ailesel kazan


SIRA S ZDE


6/22

Etrafnzda en ok hangi etik dfl davranfllara rastlyorsunuz? Neden?

NORMLAR, DEERLER VE BREYSEL ETKDAVRANIfiLAREtik normlar ve ilkeleri belirlemek, snrlarn izmek kolay bir ifl deildir. oukifli basit bir flekilde kendilerine doru gelenleri vicdanlarnn sesine gre hare-ket ederek belirlemektedir. Etik normlarn nemi ve deeri, btn kt davranfl-larn kkn kurutmak veya yok etmek deildir. Eer belirli bir insan grubu be-lirli bir zamanda daha ahlakl davranmaya bafllarsa, bu norm ve ilkeler amalar-na ulaflmfl demektir. Etik norm ve ilkeleri belirlemeden nce bu kavramlarla ya-kndan ilgili baz tanmlamalarn yaplmasnda yarar grlmektedir (Hoffman,Frederick, 1995, s.98).

rnein ahlak, manevi ahlak, kiflisel ahlak, deerler, ahlaki deerler, ahlaki ol-

mayan ilkeler bunlardan bir kadr.Ahlak, bir bireyi veya grubu ynlendiren davranfl prensipleridir. Ahlak, kifli-

nin bireysel yaflam hakknda kullanldnda kiflisel ahlak; profesyonel ve mes-leki anlamda kullanldnda sorumluluk ahlak kavramlaryla grlmektedir (Ve-lasquez, 1998, s.11).

Manevi ahlak, karakter ve davranflta neyin iyi ve doru olduudur. Kiflisel ah-lak ise daha nce de belirtildii gibi, bir bireyin doru ya da iyinin ne olduu ko-nusundaki kiflisel deer ve inanlar hakknda var olan kurallara dayanmaktadr.Ahlaki deerler de, asl olarak neyin iyi veya kt olduu ve nasl davranlmas ge-rektiiyle ilgili olan inanlardr (rnein, doruluk ve drstlk gibi). Ahlaki ol-mayan deerler de doal olarak var olan deerlerdir (Zenginlik, salk, konfor,prestij gibi). Ahlaki deerlerle uyumsuzluk iinde olmamalar gerekmez; ancak sk-lkla aralarnda atflma vardr. Ahlaki ilkeler ise ahlakl bir kiflinin iinde bulunma-s ve bulunmamas gereken davranfl tarzn tanmlayan standartlar ve kurallardr.

Politika ve dinde olduu gibi ahlak bir fikir ve kiflisel inan durumudur. Seks-el ve dini konularla iliflkili tartflmal inanlarn manevi bir kimlik altnda yer alma-snn yannda kltr ve zamana yaylan ahlaki normlar da vardr. Temel ahlaki de-erler, genel hatlaryla flunlardr:

Drstlk: Dorucu, iten, akszl, candan olmak, kopya ekmemek, alma-mak, yalan sylememek, ktlk etmemek veya kt harekette bulunmamak.

Doruluk: lkeli, saygl, kurallara sadk olmak, iki yzl veya vicdansz olma-mak, duruma gre deiflen ve ilkeleri yok sayan biri olmamak.

Sz Tutan: Gvenilir, verdii sz tutan, ballklarn yerine getiren, gerek sz-

leflme hkmlerine gerekse szl olarak verilen szlere bal kalmak.Sadakat: Ailene, arkadafllarna, alflanlara ve lkene bal ve inanl olmak,

profesyonel bir yapda gereksiz etki veya kar atflmalarndan etkilenmeden ba-msz karar verebilme yeteneini korumak.

Adalet: Tarafsz ve ak fikirli olmak, hatalar kabul etmek, uygun durumlarda po-zisyon ve inanlar deifltirmek, yargya olan ball sergilemek, bireylere eflit dav-ranmak, baflkalarnn hatalarndan veya eksiklerinden kendine kar salamamak.

Baflkalarna Yardm Etmek: Dflnceli, iten ve tutkulu olmak, paylaflmak, ve-rici olmak, baflkalarna yardm etmek ve zarar vermekten kanmak.

Baflkalarna Sayg Gstermek: Kiflilerin haklarna, zel yaflamlarna ve kifliseltercihlerine saygl olmak, nazik, anlayfll, teflvik edici olmak, insanlarn kendi ha-

yatlaryla ilgili karar verebilmelerinde ihtiya duyduklar bilgiyi salamak, patron-luk taslamamak, baflkalarn kltc davranfllar sergilememek.


SIRA S ZDE

Ahlak, bir bireyi veya grubuynlendiren davranflprensipleridir.


7/22

Vatandafllk Sorumluluuna Sahip Olmak: Kanunlara uymak (eer kanunlar adildeilse, aka protesto etmek), katlmc, toplumsal, bilinli ve toplumsal hizmetveren biri olarak tm demokratik hak ayrcalklar kullanmak (oy vermek, grfl-n vurgulamak), gerekli olmadka gizlilikten ve bilgileri saklamaktan kanmak.

Mkemmeliyeti Aramak: Her konuda mkemmeliyeti aramak, gayretli, gvenilir,retken ve bal olmak, yeteneiniz dahilinde tm grevlerde en iyisini denemek,yksek mcadele istei yaratmak ve gelifltirmek. Doru bilgilere sahip olmada orta-lama olaym diye abalamamak ve ne pahasna olursa olsun yeneyim dememek.

Sorumluluk:Verilecek kararlarda sorumluluk alabilmek, yaplan davranfllarlarnek oluflturmak, kendi davranfllarndan sorumlu olmak, davranfllarn sonular-n nceden grmek, kendini baflkalarnn yerine koymak, aileye, kuruma, hk-mete karfl gvenilir bir rnek oluflturmak.

Bireylerin etiksel davranfllarn dayandrdklar deerler, ailelerden, retmen-lerden, kardefllerden ve iinde yaflanlan toplumdan renilir. Bu etkenlerin tm

bireyin kafasndaki doru ve yanlfl arasndaki fark yaratr. Doru davranfl dl-lendirilir; yanlfl davranfl cezalandrlr. ocuklara doru ve yanlfl kavramlar okbasit ifadelerle retilir. Bu tamamen yanlfl veya Bu kesinlikle doru gibi. Ba-zen de bunlarn anlatmnda dl ve cezalandrmalardan yararlanlr. Fakat yllarilerledike doru ve yanlfllarn ayrlmas zorlaflr. Yetiflkinler, deer yarglarn kul-landklar iin doru ve yanlfl arasndaki izgiyi bulmada glk ekerler.

Norm, deer ve etik kavramlarnn ortak noktalar nelerdir?

RGTLERDE ETK DAVRANIfiLARIN KONTROLUKontrol, personelin etik davranfllarn dzenlemek iin rgtler tarafndan kulla-nlan teknikleri ifade etmektedir. Etik ile ilgili rgt politikalar oluflturmak ve bun-lar uygulatmak gibi kontrol teknikleri, ahlaki karar alma srecinde hangi faaliyet-lerin kabul edilebilir veya edilemez olduunu ortaya karr. rgtsel kontrol tek-nikleri, ifl ortamnda doabilecek atflmalar zmeye yarar. Etik davranfllar iindller getirmenin yannda, etik-dfl davranfllar iin cezalarn uygulanmas saye-sinde, alflanlar kendilerinden ne beklendiini anlayabilirler (Krel, 2000, s.7).

Kontrol teknikleri, ilk olarak ifle alma srecinde kullanlabilir. rgtlerin ou,tutum ve kiflilik testleri uygulayarak, potansiyel olarak etik standartlara uyma ei-limi iinde olan ve olmayan bireyleri ortaya karrlar. fle aldktan sonra da kont-rol tekniklerinin uygulanmasna devam edilir.

Kontrol teknikleri, rgt ierisinde etik zerine flirket politikalar oluflturmak veuygulamak ynnde kullanlmaktadr. Kontrol; rgtsel standartlar ve etik kodlar,

performans lm, iyilefltirici faaliyetler olmak zere aflamada gerekleflmektedir.

rgtsel Standartlar ve Etik KodlarEtik davranfl kontrol, rgtsel standartlarn oluflturulmas ile teflvik edilebilir. Bu

standartlar etik kurallarn bir dzenlemesi fleklinde karflmza kar.Farkl kltr ve gemifle sahip olan bireylerin ahlak felsefeleri de farkl olabilir.

Ayn politika ve standartlar uygulanmad srece, alflanlar flirkette hangi davra-nfln kabul grdn saptamakta zorluk ekerler. Etik kodlar, alflanlara yolgsteren kurallar belirleyerek, etik davranfllarn yerleflmesine yardmc olurlar.

Gnmzde kurumlarn ounun kendi etik kodlarn dzenleme abas iinegirdii gzlenmektedir. Bazen de kamu hizmetlerini dzenleyen ynetmeliklerde,

meslek mensuplarnn davranfllarna iliflkin ahlaki kurallar koyulduunu grmek-


SIRA S ZDE


8/22

teyiz. rnein, baz denetim birimlerinin alflmalarn dzenleyen ynetmelikler-de, denetim elemanlarnn denetledikleri birimin alflanlarndan ikram kabul et-melerinin, bor alp vermelerinin ya da denetimde bulunduklar yerde grevlilerlealflverifl yapmalarnn yasaklandn grmekteyiz.

rnein, polislere retilen vatandafllar arasnda hibir flekilde din, dil, rk,cinsiyet, sosyal stat, ekonomik durum ayrm yapmakszn grevini yerine getir-mesi vardr. Bu hem bir insan olarak, hem de kamu grevlisi olarak byk nemtaflmaktadr.

Birok kamu grevlisine, eflitli nedenlerle farkl niteliklerde hediye verilmesiTrk toplumunun ve Trk brokratik kltrnn bir gerei ve kabul edilebilir birdavranfl olarak alglanmaktadr. Ancak dnyann pek ok yerinde olduu gibi, l-kemizde de hediye greceli bir kavramdr ve rflvet ile arasndaki fark ayrmakok zordur. Bu adan bakldnda ifl iliflkisi iinde olunan gruplardan hibir fle-kilde hediye kabul edilmemesi, kamu grevlisi olan polislerin de temel ilkelerin-

den biri olmak durumundadr. Bylece zellikle trafik polisleri, rflvet sulamala-rndan ve toplum gzndeki saygnln yitirilmesi riskinden de kurtulacaklardr.Hediye kabul edilmeyeceinin kesin bir dille aklanmas, ilgili gruplar hem bazahlak dfl beklentilerden hem de madur olmaktan kurtaracaktr (atflma ve StresYnetimi Meslek Etii El Kitab, 1999).

Performans lmKontrolun dier bir grevi de, alflanlarn performanslarn rgtn etik standart-larna gre kyaslama yapmasdr.Bireyin iflini dzgn ve etik standartlara uygunbir flekilde yapp yapmadn gzlemlemesi gerekir.alflanlarn, yneticilerin r-gtleri hakkndaki etiksel alglamalarn ve rgtn etik ve etik dfl davranfllarnarafltran alflmalar ve anketler , etik performansn genel deerlendirmesini ortayakoyarlar. Bylece etik dfl davranfllarn yaygn grld rgtlerde, bu davranfl-larn nedenleri ortaya kabilir.

yilefltirici Faaliyetleryilefltirici faaliyetler, rgt ilke ve standartlarna uyan alflanlarn dllendirilme-si ve uymayanlarn cezalandrlmasn ierir. alflanlar, rgt standartlarna uyduk-larnda abalar fark edilir; ikramiye, terfi gibi amalarla dllendirilirler.Fakat a-lflanlar, rgt standartlarndan saptklarnda knanabilir, baflka yere tayin edilebi-lir, iflten uzaklafltrlabilir veya ifline son verilebilir.

Etik kurallar, st ynetim ve alflanlar denetleyen tm amirlerin desteini al-maldr. Kurallar, kat bir flekilde uygulandnda ve kurum kltrnn bir paras

olduunda, rgt iinde etik davranfl gelifltirme konusunda etkili olabilirler. r-gtsel veya sosyal olarak etik dfl bulunan bir davranfla karfl iyilefltirici faaliyetleruygulamaya konmadnda, bu tr davranfllarn devam etme olasl fazladr.

rgtlerde etik davranfllar iyilefltirmede alnacak nlemlerden birisi de rgt-sel ball arttrmaktr. alflanlarn rgte ballnn, rgte katlmla dorudanilgisi vardr. Kurum, ball deiflik flekillerde etkileyebilir. Etik ve etik dfl dav-ranfllara ynelik beklentiler ak olmaldr. nk sonular, geri dnfl olmayanbir sonla bitebilir. alflanlar, ahlakl veya ahlakl olmayan davranfllar konusundakendi iradelerine gre karar verirler ve sonutan sorumlu olmalar alflann etikamaca olan balln etkiler.Etik davranfllarn ynlendirilmesinde kuflkusuz enbyk rol yneticinindir.



9/22

Eer alflyorsanz, rgtnzdeki etik kodlarn neler olduunu tartflnz.

RGTLERDE ETK DAVRANIfiLARIN YRTLMESEtik davranfllarn yrtlmesi, rgtsel etik ynetimi faaliyetlerine dier baz stra-tejileri ilave etme anlamnda kullanlmaktadr. Bu stratejiler, dier etik ynetim tek-nikleriyle birlikte kullanldnda rgtsel etii glendirerek, alflanlarn ou ta-rafndan benimsenmesinde etkili olabilecektir.

rgt etiinin yrtlmesinde nemli strateji arac kullanlmaktadr. Bunlar;rgt, motivasyon ve iletiflimdir (Krel,2000, s.95-98).

rgtrgtn etiksel standartlar planlama ve uygulamaya koyma yetenei, bir ldergtn koflullarna baldr. rgt, etiksel anlamda, performansn tatmin edici

bulmuyorsa (etik dfl davranfllar engellemiyorsa) ynetim, etik kararlarn alndyntemleri yeniden organize etmelidir. rnein, nemli kararlarn alnmasndamerkezileflme, alt dzey yneticilerin ve alflanlarn etik-dfl kararlar almalarnengelleyebilir. Bylece st ynetim, rgt kltrn gelifltirmede ve rgte etikdeerlerin afllanmasnda etkili olabilir. Bunu yaparken de olumlu davranfllar iindller, olumsuz davranfllar iin de yaptrmlar kullanabilir.

MotivasyonMotivasyon, kiflilerin belirli bir amac gereklefltirmek zere kendi arzu ve istek-leri ile davranmalardr. Bir rgtte motivasyon, rgtsel amalara varmak iin a-lflanlar cesaretlendiren davranfllarda gerekleflir.

Etiksel davranfllar dllendirerek ve bireysel amalara ulaflmalarna yardmcolunarak yneticiler, alflanlar daha verimli etiksel olmaya ynlendirebilir.

cret ve maafllar, alflanlarn motivasyonunda nemli bir kaynak olsalar da,tek bir kaynak deillerdir. Gnmzde alflanlar, daha ok alflma yaflam kalite-si, bireysel geliflim iin frsatlar, rgtlerin etik performanslar gibi konularla dahaok ilgili olmaya bafllamfllardr. alflanlara daha fazla bireysel baflar ve tannmasalayan, etiksel problemleri zmeleri iin frsatlar yaratan ifl zenginlefltirme prog-ramlar, ayn zamanda bireysel geliflim ve byme de salamaktadr.

Rasyonel bir motivasyon sistemi, bireylerin davranfllarn etkileyebilecek, dav-ranfllarna yn verebilecek sosyal alflkanlk ve tutumlarn da olumlu etkileyerek,etik davranfllarn gelifltirebilecektir.

letiflimYneticiler, zel bir iletiflim sistemi olmadan alflanlar motive edemez ve abala-rnn organizasyonunu salayamaz. letiflim, etiksel standartlara rehberlik yapar veiflletmenin fonksiyonel blmleri arasnda birleflmeyi salayc eylemleri berabe-rinde getirir.

Her bireyin salkl bir temele dayansn veya dayanmasn, eflitli kifli ve konu-lar hakknda peflin ve deiflmesi zor bir takm deer yarglar olabilir. Bu yarglar,baz kiflilerin etkisiyle oluflabilecei gibi, kiflinin ac deneyimlerinin bir sonucuolarak da oluflabilir. Bu tr yarglarn olumsuz etkileri en ok iletiflim olgusundakendisini gsterir. Kiflinin belirli kiflilere karfl nyargs varsa, karflsndakilere g-venmiyorsa, byk bir olaslkla bu kiflilerden gelecek mesajlar ya hi alglama-

yacak ya da vericinin kastettiinden farkl bir biimde alglayacaktr. nsanlarn


SIRA S ZDE

rgtn etiksel standartlarplanlama ve uygulamayakoyma yetenei, bir lde

rgtn koflullarna baldr.

Motivasyon, kiflilerin belirlibir amac gereklefltirmekzere kendi arzu ve istekleriile davranmalardr.

Yneticiler, zel bir iletiflimsistemi olmadan alflanlarmotive edemez veabalarnnorganizasyonunusalayamaz.


10/22

hofllarna gitmeyen fleyler veya hesaplarna gelmeyen fleyleri duymamazlktangelmeleri bu durumun somut rneidir (fiimflek, Akgemci, elik, 1998, s.57). Butr davranfllar, etik dfl davranfllara yol aabilecek gvenilirlik ve ball olum-suz etkileyecektir. Bu adan iletiflim, rgtlerde etik davranfllarn yerleflmesindeetkili olmaktadr.

ETK DAVRANIfiLARIN YNETMNDE KLTRNNEMEtik kurallar, her etik problemi zemez; ama alflanlara yol gsteren kurallar ko-

yar. rgtlerde etik davranfllar gelifltirmenin bir yolu da etik kltrn alflanlar-ca benimsenmesidir. Etik davranfllarn ynetimi aflamada gerekleflir: Bunlar-dan ilki, yneticilerin rgtlerindeki mevcut etik kltr anlamalar; ikincisi, etikkltr gelifltirici faaliyetlerde bulunmalar; ncs de etik davranfllarn kuvvet-lendirilmesidir (Krel,2000, s.98-105).

Varolan Etik Kltrn AnlafllmasBtn bireylerde olduu gibi rgtler de birer kltre sahiptirler. Bu sahip olduk-lar etik deer ve normlar, karar ve davranfllarnda bireylere ve rgtlere rehber-lik ederler. rgtlerin mevcut etik kltrlerini anlamak, etik davranfllarn yneti-minde nemli bir ilk admdr. Bu nedenlerle ncelikle rgtlerin mevcut kltrelyaps incelenmeli, norm ve deerler ortaya konmaldr. rgtlerin mevcut etik de-erlerinin saptanmas ve yerlefltirilmesi konusunda liderler de nemli rol oynarlar.

Etik Kltrn Geliflimirgtlerde etik kltrn geliflimi iin rgt iinde, insan ve kltrn etik deer-lerinin birlikte deiflimi gereklidir.

rgtte her bir alflan yeteri kadar cesaretli ve dayankl ise, etik olmayan dav-ranfllarla mcadele edebilir veya etik davranfllar dorultusunda yol gsterebilirler.rnein gammazlk yapmak, sabotajda bulunmak, rflvet almak, ihmalkarlk yap-mak gibi etik olmayan davranfllarla bafla kabilirler.

rgtler ve yneticiler etik kltrler gelifltirebilmek amacyla uygun birokmetotlar kullanmaktadrlar. Bu metotlar, etik kodlar gelifltirmek, rehberlik ede-cek politikalar oluflturmak, etik performans standartlar gelifltirmek, etik eitimisalamaktr.

Etik Davranfllarn DesteklenmesiEtik davranfllarn gelifltirilmesi ve desteklenmesi konusunda alflan yneticiler,

alanda nemle durulmas konusunda birleflmifllerdir: rgt kltrnn etik deerlerini yeni alflanlara retmek, Etik ynlendirmelerde davranfllar etkileyen eflitli yollar kullanmak, rgt kltrndeki etik davranfllar kurumsallafltrmak.rgt kltrnn deerlerini alflanlara henz ifle girmeden nce aklamak

ve benimsetmek gerekir. Bylece, neyin doru veya yanlfl olduunu anlayan ye-ni alflanlar, ifle girmeden nce deerlendirme flansna sahip olabileceklerdir.Bylece, alflanlar hangi davranfllarnn glendirileceini ve cezalandrlaca-n renebilirler.

rnein polisler, yasalarla kendilerine verilen grevleri yerine getirmek ve yet-kilerini snrlar iinde kullanmakla sorumludurlar. Nedeni ne olursa olsun, grev-

lerin savsaklanmas, grevin ihmal edilmesi anlamn taflr. Grev ihmali, yasal



11/22

olarak cezalandrlmay gerektirir. Bu nedenle, bu tr cezalar vermemek iin iflebafllamadan nce bu deerlerin alflanlara benimsettirilmesi gerekir.

Etik davranfllarn yerleflmesinde kltrn nemini rneklerle tartflnz.

RGTLERDE KfiSEL AHLAK GELfiMNNKONTROLUrgtte etiksel iflletme standartlarn kontrol etme srecinde, bireysel ahlak gelifliminemli bir rol oynar. Baz dflnrlere gre ahlaki geliflim, rasyonel byme vebireysel geliflimin bir paras olmaktan ok, toplumsallaflma srecinin bir par-asdr. rgtler, etiksel ilkeleri uygulamaya alflrken eitim programlarna bafl- vururlar. Baflarl olmak iin rgtn etik programlar konusunda alflanlareiterek, kiflisel ahlak geliflimlerine yardmc olmaldrlar. rnein yneticilerin,alflanlar din, dil, etnik kken ve cinsiyete dayal bir ayrma tabi tutmamas etik

bir sorumluluktur. alflanlar, amirlerinin bu kriterlerinden hoflnutluk duyarak, onumodel alabilirler.

rnein trafik polisleri, her gn, farkl yafl, cinsiyet, sosyo-ekonomik dzey vekiflilikteki yzlerce insanla iliflki iinde olmak durumundadrlar. Bu ifl iliflkileri iin-de retilen hizmetin kalitesi ve ifl yaflamndan doyum salayabilmek iin insan ilifl-kilerine byk bir nem vermek gerekecektir.

fl etiinde, bireyleri etik dfl davranfllara iten en byk faktr amir korkusudur.flinden olma, tayin edilme, cezalandrlma korkusu bireyin etik dfl davranfllardabulunmasna neden olabilir. zellikle bu durum kiflisel gveni az kiflilerde dahada sklkla rastlanr. Bu tr korkularla bafla kmada yneticiler, alflanlara destekolmal, korkular bastrmak yerine, onlarla bafl edebilmelidir. Gereken gven sa-lanmal, kiflisel ahlaklarnn geliflmesine yardmc olunmaldr.

Etrafnzdaki kamu grevlilerinde korkuya dayal etik davranfllar neler olabilir?


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


12/22

zetEtik kavramn tanmlamak ve nemini aklaya-

bilmek.Etik, insanlar iin neyin doru ve iyi olduunun or-

taya konmasn ve arafltrlmasn inceleyen bir fel-

sefe disiplinidir. Gnmzde etik deerlerin alfl-

ma hayat ile birlikte gndeme alnmas gerei or-

taya kmfltr. Srekli olarak basnda ve televizyon-

da karflmza kan iflletme odakl rflvet, yolsuzluk,

dolandrclk, yetkilerin ktye kullanm, ahlak d-

fl davranfllar, kamunun duyarl olduu bafllca ko-

nular arasndadr.

Bireysel Etik Geliflimini inceleyebilmek.Bireysel etik kavram, ahlak hkmlerinin temel

deerlerini,davranfl prensiplerini, insan dflnce

ve eylemlerinin niteliini kapsar. bireysel etik

teorisi mevcuttur. Bunlar; ama etii, ilke etii ve

sonu etiidir. Bireylerin etik geliflmeleri farkl afla-

malarda meydana gelebilir. En alt aflama salt do-

rular tarafndan ynetilir. Bir eyleme ynelik yasa

mevcut ise, o eylemi farkl bir flekilde uygulamak

yanlfl ve yasa dfl demektir. Orta aflama ise yasa d-

fl eylemlerin dflnda daha ok yanlfl eylemler ol-

duunun alglanmas sonucu ortaya kar. Etik ge-

lifliminin son aflamas bireyin kendi inanlar ile tat-min olduu ve davranfllarnda etiksel standartlar

uygulama konusundaki sorumluluu kabul ettiin-

de ortaya kar.

Bireysel etik davranfllarnn nedenlerini sralaya-

bilmek.Deerlerimiz ve dolaysyla davranfllarmza iliflkin

doru ve yanlfl kavramlarmz ailemizin ve evre-

mizin deerlerinden etkilenir. fl etiinde incelene-

cek en nemli konulardan biri de bireysel etik dav-

ranfllar olmaktadr. Bireylerin etik davranfllarn et-

kileyen dier bir faktr alflanlarn zellikleridir.

alflanlar, davranfl kalb iinde deerlendiril-

mektedir. Bunlar;

karc

Grevci

Ahlak davranfllardr.

Etik davranfllar ynetebilmek.

rgtlerde, alflanlarn etik davranfllarn dzenle-

mek, etik dfl davranfllar ise ortadan kaldrmak

amacyla birtakm teknikler kullanlmaktadr. Bun-

lardan biri kontrol teknikleridir. Kontrol teknikleri,

rgtsel standartlar ve etik kodlar, performans l-

m, iyilefltirici faaliyetler olmak zere aflama-

da gerekleflmektedir.

rgtlerde etik davranfllar gelifltirmenin bir yolu

da etik davranfllarn yrtlmesidir. Bunun anlam,

rgtsel etik ynetimi faaliyetlerine, dier baz stra-tejileri ilave etmektir. rgt etiinin yrtlmesin-

de nemli strateji arac kullanlmaktadr. Bunlar:

rgt, motivasyon ve iletiflimdir.

rgtlerde etik davranfllar gelifltirmenin bir yolu

da etik kltrn alflanlarca benimsenmesidir. Etik

davranfllarn ynetimi admda gerekleflir. Bun-

lardan ilki, yneticilerin rgtlerindeki mevcut etik

kltr anlamalar, ikincisi etik kltr gelifltirici

faaliyetlerde bulunmalar, ncs de etik davra-

nfllarn kuvvetlendirilmesidir.

Sosyal Psikoloj i282

1A M A

2A M A

3A M A

4A M A


13/22

Kendimizi Snayalm1. nsanlar iin neyin doru ve iyi olduunun ortaya kon-masn ve arafltrlmasn inceleyen disipline ne ad verilir?

a. Felsefe

b. Psikoloji

c. Ahlak

d. Etik

e. Sosyoloji

2. Afladakilerden hangisinde alflann ifl etiinin oluflu-muna etkisi hem olumlu hem de olumsuz olacaktr?

a. karc davranfl

b. Bencil davranfl

c. Eksik deerlendirme

d. Grevci davranfle. Ahlak davranfl

3. Afladakilerden hangisi ahlak bir davranfl iersindeyer almaz?

a. Brokratik oyunlar dzenler

b. Ak ve drst iletiflim kurar

c. mkanlar toplum yararna kullanr

d. flini en iyi biimde yapar

e. Yasa ve ahlak dfl emirlere direnir.

4. Bireyin doru ya da iyinin ne olduu konusundaki ki-flisel deer ve inanlar hakknda var olan kurallara daya-nan kavram afladakilerden hangisi aklar?

a. Sorumluluk ahlak

b. Manevi ahlak

c. Kiflisel ahlak

d. Maddi ahlak

e. Politik ahlak

5. Afladakilerden hangisi temel ahlaki deerlerden birideildir?

a. Drstlk

b. Doruluk

c. Adalet

d. fieffaflk

e. Sadakat

6. Davranfllarnn sonularn nceden grmek, kendinibaflkalarnn yerine koymak, aileye, kuruma, hkmete

karfl gvenilir bir rnek oluflturmak hangi ahlaki deere

bir rnektir?

a. Sorumluluk

b. Baflkalarna yardm etmek

c. Baflkalarna sayg gstermek

d. Adalet

e. Mkemmeliyeti aramak

7. Afladakilerden hangisi etik davranfllar kontrol tek-niklerinden biri deildir?

a. rgtsel standartlar oluflturmak

b. Etik kodlar oluflturmak

c. Yasa ve kurallar dzenlemekd. Performans lm

e. yilefltirici faaliyetler

8. Kiflilerin belirli bir amac gereklefltirmek zere kendiarzu ve istekleri ile davranmalarna ne ad verilir?

a. Stat

b. Norm

c. letiflim

d. Motivasyon

e. Etik

9. Afladakilerden hangisi varolan etik kltrn anlafll-masnda kullanlan aflamalardan biridir?

a. rgtsel yapy iyilefltirmek

b. rgtsel iletiflim an kurmak

c. rgtlerde motivasyonu iyilefltirmek

d. rgt kltrn yaygnlafltrmak

e. rgt kltrndeki etik davranfllar kurumsallafl-

trmak

10. Afladakilerden hangisi rgtlerde etik oluflumunaolumsuz etki yapan unsurlardan biri deildir?

a. Aflr merkeziyetilikb. Grev ve sorumluluklarn belirlenmemifl olmas

c. rgtn aflr bymesi

d. rgtlerde kariyer planlamasnn olmamas

e. Grev tanmlarnn yaplmamfl olmas

nite 17 - Etik Davranfllar ve Ynetimi 283


14/22

Yaflamn inden

Ahlaki Deerler Bir Tehdit midir, Yoksa Frsat m?

nsanlar sr tutmay sevmezler, elde ettikleri bilgileri ken-

di karlar iin kullanabilir, rflveti hkmetlerle ifl ya-

parlar ve kimse bunlar bilmiyor veya umursamyor gibi

grnebilirler. Yakalamak ya da yakalanmamamak

bir ynetii iin gerek bir kaygdr. Ancak skandal korku-

su, bir yneticinin ahlaki deerlere uygun davranmasnda

temel drt olmamaldr.

fl ahlak, kalite ve mkemmellik; hepsi de ifl yaflamnn

evrensel deerleridir. Ahlaki deerler de bunlarn ayrl-

maz parasdr. Bu nedenle, nemli olan, ahlaki standart-

larn gelifltirilmesini, baflarmz engelleyen ya da tehdit

eden bir konu olarak deil, alflma yntemlerimizi iyilefl-tirecek bir frsat olarak grmemizdir.

Ben patronumun basks ve sendika baflkann dolayl teh-

didi ile karfllafltmda, kendimi yapayalnz ve flaflkn his-

setmifltim. fiyle dflndgm hatrlyorum: Ben btn

bunlar hakettim mi? Drst olmaya alfltm, baflma bun-

lar geldi. Sendikaya karfl makul olmaya alflyorum, fay-

da etmiyor. Standartlar korumaya alflyorum; ama pat-

ron kurallar iniyor.

O zamanlar bir motivasyon grafiim karlsayd, izginin

hzla afla dflt grlebilirdi. Bir sre alflmak bile

iimden gelmedi.Yneticiler olarak hibirimiz benim baflma geleni demo-

tive olmay-yaflamak istemeyiz. fiirketteki geleceim ko-

nusunda da endifle duymaya bafllamfltm. Ahlaki deerle-

rin, alt dzeydeki alflanlar nasl etkileyecei konusunda

uzun vadeli alflmalar yaplmamaktadr. Ahlaki deerlere

nem veren bir flirketin, daha ok kr edeceinin garanti-

si de yoktur. Ancak, deerlere nem verilen bir ortam ya-

ratmak konusunda sylenecek ok sz var. Ahlaki sorun-

lar ifl yaflamnn kanlmaz gerekleridir. Karmaflk, zor ve

rahatsz edicidirler; bu yzden kendi sorumluluk alanm-

za giren deerleri bazen grmezden geliriz.

Yine de, ahlaki deerleri dikkate almak, bize ok fley ka-

zandrr. Daha nce grdmz gibi, hepimiz yaflam bo-

yu standartlarla yaflar ve onlar tarafndan ynlendiriliriz.

Drstlk, gven ve sorumluluk kifliler iin olduu kadar

kurulufllarn baflars asndan da nemlidir. Yneticiler,

bu kavramlar yerlefltirmek ve ifl ahlakna uygun davranl-

masn salamak zorundadr.

Birbirimize gvenirsek iflbirlii yapabilir, ak davranabili-

riz. Gvensizlik, korkuya ve risk almaktan ekinmeye yol

aar. Birbirimize karfl drst olursak hofl olmayan bilgile-

ri bile paylaflabiliriz; aksi halde enerjimizi ve zamanmz,

baflkalarnn neler diyeceini tahmin etmek iin harca-makla geiririz.

Birbirimize, flirketimize ve topluma karfl sorumluluk du-

yarsak saygnlmz artar, sonuta zorluklardan ve dier

gruplarla karfl karflya gelmekten kanmfl oluruz. Ahlaki

deerlere nem vermek bu kadar iyi ise, insanlar neden

ahlaki deerlere aykr davranrlar?

Kaynak: Elizabeth P. Tierney, fl Ahlak, (ev: Gnhan

Gnay) Rota Yaynlar, stanbul, 1997.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. d Yantnz yanlfl ise, Etik Kavram konusunu

tekrar okuyunuz.

2. d Yantnz yanlfl ise, Bireysel Etik Davranfllarkonusunu tekrar gzden geiriniz.

3. a Yantnz yanlfl ise, Ahlak alflann Temel

Davranfllar konusunu tekrarlaynz.

4. c Yantnz yanlfl ise, Normlar, Deerler ve Bireysel

Etik Davranfllar konusunu okuyunuz.

5. d Yantnz yanlfl ise, Temel Ahlaki Deerler

konusunu genel hatlaryla okuyunuz.

6. a Yantnz yanlfl ise, Ahlaki Deerler Konusunda

Sorumluluk konusunu tekrar okuyunuz.

7. c Yantnz yanlfl ise, Etik Davranfllarn

Ynetiminde Kontrol Teknikleri konusunu tekrar

okuyunuz.

8. d Yantnz yanlfl ise, Etik Davranfllarn

Yrtlmesi konusunu tekrar okuyunuz.

9. e Yantnz yanlfl ise, rgtlerde Etik Davranfllarn

Ynetiminde Kltrn nemi konusunu gzden

geiriniz.

10. d Yantnz yanlfl ise, fl Etii konusunu tekrar

inceleyiniz.

Sosyal Psikoloj i284


15/22

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklarCarell, M. J. Daniel, F., Heavrn C. (1997). Fundamentals

of Organizational Behavior. Prentice Hall, New Jersey.

Costley, D. L., Todd, R. (1991). Human Relations in

Organizations, West Publishing Company, New

Jersey.

Hofmann, W. M., Frederick, R. E., (1995). Business

Ethics, McGraw Hill Inc, New York.

Krel, ., (2000). rgtlerde Etik Davranfllar, Yneti-

mi ve Bir Uygulama alflmas. A....B.F. Yaynla-

r, Eskiflehir.

Roberts, S. H. (1971). Roberts Dictionary of Industrial

Relations, Washington D.C., Bureau of National

Affairs,Sayn, D., (1998). Ynetsel Etik,Yerel Ynetim ve De-

netim. iflleri Bakanl Mahalli dareler Kontrolrleri

Der. Yayn, Cilt:2, Say:12, Ocak, Ankara.

Steinberg, S., Austern, D. T. (1996). Hkmet Ahlak ve

Yneticiler(ev: Turgay Ergn), TODAI Yaynlar,

Ankara.

fiimflek, fi. Akgemci, T., elik, A., (1998). Davranfl Bilim-

lerine Girifl ve rgtlerde Davranfl. Nobel Yayn

Datm, Ankara.

Velasquez, M., (1988). Business Ethics, Concept and

Cases. Prentice Hall, Englewood Cliffs, New York.

nite 17 - Etik Davranfllar ve Ynetimi 285


16/22

Szlk286

Szlk

AA Tipi Kiflilik:Yksek dzeyde rekabetilik, zamanla yarflmave dflmanl ieren kiflilik rnts.

Atfetme: Olaylarn ya da davranfllarn nedenlerine iliflkin izle-

nim oluflturmak iin bilgileri kullanma sreci.

Ahlak: Bir bireyi veya grubu ynlendiren davranfl prensibi.

Akraba Seimi Prensibi:Ayn kandan olduumuz kiflilere yar-

dm etmekte neden daha uygun ve istekli olduumuzu

aklar.

Aldatc Yaygnlk: Kendi davranflmz ve fikirlerimizin yaygn-

ln abartma eilimine aldatc yaygnlk etkisi.

Antisosyal Saldrganlk: Toplumsal normlar ineyen ve top-

lumca onaylanmayan saldrganlk biimi.

Arasal Saldrganlk: Saldrganln, kifli tarafndan deerli g-

rlen bir amaca ulaflmak iin gsterilmesi.

Arnma: Uyarlmfl (harekete gemifl) psiflik enerjinin harcan-

mas ve sistemin tekrar psikolojik denge durumuna dn-

mesi.

Arttrma Etkisi: Sosyal kategorizasyon srecinde, kategori ii

benzerlikleri ve kategori aras farkllklar abartl alglama

eilimi.

Ayrmclk: Bir kifliye, sadece grup yeliinden dolay olumsuz

(bazen olumlu) davranfl gsterilmesi.

Aznlk: yelerinin kendi yaflamlar zerinde, baskn grubunyelerinden daha az gc, kontrol ve etkili olan grupla-

ra, aznlk grup ad verilmesi.

BBaml Deiflken: Bir deneyde bamsz deiflkende yaplan

deiflimlerin, zerinde yol aaca etkiyi grmek iin l-

len deiflken.

Bamsz Deiflken: Bir deneyde baml deiflken zerindeki

etkisini grebilmek iin deiflime uratlan deiflken.

Beliren Norm Kuram: Kitle davranflnn normsuz ve baflbofl

olan bir davranfl biimi olmadn, kitlesel srete olufltu-rulan normlarla ynlendirildiini ne sren yaklaflm.

Benlik: Kendimiz hakknda edindiimiz ilk ve en nemli inan-

larmzn toplam.

Benlik Duygusu: Bebeklik dneminin bafll baflna zellii olan

ayrmlardan birini tanmas.

Benzefltirme: Birisi ok ekici olan iki kifli birlikte grldn-

de; daha az ekici olann, olduundan daha ekici olarak

alglanmas.

Biliflsel Psikoloji: Zihinsel sreleri en genifl anlamda incele-

yen psikoloji okulu.

Biliflsel Tarz: Kiflilerin nesneler, kifliler ya da gruplarla ilgili d-

flnme biimleri.

Biliflsel Uyumsuzluk: Bir kimsenin tutumlaryla tutarsz davra-

nflta bulunmadan kaynaklanan rahatszlk duygusu.

Birey Dzeyli atflmalar: Bireyin kendi kararn vermede, ey-

lem tarzn semede ya da eylemi yerine getirmede glkle

karfllaflmas sonucu ortaya kan durumlar ifade edilmesi.

Bireyselci: Yaklaflm asndan kitle davranfl, belirli tarzlarda

davranmaya yatkn olan, birbirine benzer insanlarn bir

araya gelmesiyle ortaya kmas.

Bilinirlik Ksa Yolu: Kolayca anmsanabilen rneklerin, ya da

anmsadnz bilgilerin karar vermede esas alnmas.

Birincil Gruplar: Dolaysz iliflkiler yani hiyerarfli araclyla

salanan iliflkilerin tersine, yzyze iliflkilerden oluflmas.

Boyun Eme: stemesek de, yapmamz istenen bir fleyi yap-

mak. Boyun eme, yasal otoritenin bask uygulayabilecei

inancna dayanmas.

C-Ceza: Davranfl izleyen ve organizma zerinde hofla gitmeyen

bir etki yaparak davranfln tekrar olma olasln azaltan

ya da durduran uyarc.

Cinsel Kimlik: Erkek veya difli bilgisinin isellefltirilmesi.

atflma: Birey ya da gruplarn iinde ve aralarnda eflitli ne-

denlerle ortaya kan anlaflmazlk, ztlaflma, uyumsuzluk

ve birbirine ters dflme durumu olarak tanmlanr.

DDavranfl Yaklaflm:Yalnzca gzlenebilir ve llebilir dav-

ranfln incelenmesi gerektiini ne sren psikoloji okulu.

Deerler: Bir sosyal grubun veya toplumun kendi varlk, birlik,

iflleyifl ve devamn salamak ve srdrmek iin yelerinin

ou tarafndan doru ve gerekli olduklar kabul edilen,

onlarn ortak duygu, dflnce, ama ve menfaatini yans-

tan, genellefltirilmifl temel ahlaki ilke ve inanlar olmas.

Denek: Bir deneyde tepkileri ya da yantlar gzlenen ya da l-

len bireyler.

Denence (Hipotez): Bir kuramdan karlan zel ve snanabilir

tahminler.

Deney Grubu: Bir deneyde bamsz deiflkende yaplan dei-flimin uyguland grup.

Dflgrup Homojenlii: Dflgrup yelerinin birbirlerine, igrup

yelerinin benzediinden daha fazla benzediine iliflkin al-

gsal yanlg.

Doal Gzlem: Belirli bir davranfl konusunda dorudan ve be-

timsel bilgi edinilen yntemi.

Dnflmsel Liderlik: Toplumlarda ve rgtlerde kkl dei-

flikliklerin gereklefltirilmesinde baflar ile uygulanabilen

bir liderlik tarz.

Duyarszlafltrma Etkisi: Uzun sre fliddeti izleme sonucunda,

bireyin ac eken insanlara karfl duyarszlaflmas ve eskiye

oranla daha az duygusal tepkiler vermesi.


17/22

Szlk 287

Dflmanca Saldrganlk:Amac dier kifliye zarar verme ya da

onu incitmek olan saldrganlk.

EEdimsel (Arasal) Koflullama: Belirli uyarclarn var olduu

bir ortamda, davranfllarn dl kazanmak ya da cezadan

kanmak iin ortaya konulduu renme tr.

Engellenme: Kiflinin amaca ynelik davranflnn dflsal olarak

bloke edilmesi.

Engellenme-Saldrganlk Modeli: Engellenmenin, saldrganl-

n gl bir belirleyicisi olduunu ne sren kuramsal

yaklaflm.

Etik: nsanlar iin neyin doru ve iyi olduunun ortaya konma-

sn ve arafltrlmasnn inceleyen bir felsefe disiplini.

Etnosentrizm:yesi olunan grubun (igurubun) dier btn

gruplardan stn olduuna iliflkin inan.

FFormal Gruplar: rgtn kendisi tarafndan belirli iflleri yerine

getirmek amacyla oluflturulan ve rgtle belirli yeri olan

gruplar.

Face-ism: Medyada kadn vcudu ve erkek yznn kullanm.

GGereki atflma Kuram: Gruplar arasndaki atflmann

gerek kar atflmalarndan kaynaklandn ileri sren

yaklaflm.Gestalt Psikolojisi: nsanlarn nesneleri nasl bir btn olarak

algladklarn inceleyen psikoloji okulu.

Gzlem Yoluyla renme: Dier insanlarn davranfllarnn

gzlenmesi yoluyla gerekleflen renme.

Grup Ball: Grup yelerinin bir arada kalmasnda etkili olan

ekim gc olarak tanmlanr.

Grup Kompozisyonu: Grup yelerinin homojen veya hetoro-

jen oluflu ile ilgili olarak tanmlanr.

Grup Zihni: Baz kuramsal yaklaflmlara gre, kitle yeleri tara-

fndan paylafllan ve kitle davranfln mmkn klan ortak

ruh hali.

Gruplar Aras Davranfl: Bir ya da birden fazla kiflinin grup

yelikleri temelinde etkileflimde bulunmas.

Gruplar Aras Rekabet: Sosyal kimlik kuram balamnda alt

statdeki gruplarn statkoyu deifltirmek zere st stat-

deki grup ya da gruplarla direkt olarak atflmaya girmesi.

Gnah Keisi: Engellenme-saldrganlk kuram balamnda, sal-

drganln gerek hedefine ynelemedii zaman bulunan

grece zayf dflgrup.

HHayali liflkisellik: ki olay arasnda gerekte olmayan bir

iliflki alglama ya da var olan ok az dzeydeki iliflkiyiabartma.

kincil Gruplar: liflkilerin zihinsel-rasyonel ve szleflmeli oldu-

u, formal ve aka tanmlanmfl sorumluluklarla kifliselolmama eilimi.

nan: Bireylerin kendi duygularnn bir yn ile ilgili alglarn

ve tanmlarn meydana getirdii srekli duygular a.

nanlar: Bireylerin kendi duygularnn (i alemlerinin) bir y-

n ile ilgili alglarn ve tanmlarn meydana getirdii srek-

li duygular a.

flbirlii: ddiac ve iflbirliki bir davranfl ifade eder.

taat: stemesek bile, bizden yaplmas isteneni yapma.

zin Verilmifl Saldrganlk: Toplum kurallarnn snrlar iinde

olan ve ak bir onay verilmese de toplum tarafndan mefl-

ru olarak alglanan saldrganlk biimi.

zlenim Oluflturma: Bir kiflinin baflka birisi hakknda genel bir

yargya varmak iin; deiflik bilgi kaynaklarn birlefltirme

sreci.

KKanma: ddiasz ve iflbirliksiz bir davranfl ifade eder.

Kalpyarg: Bir sosyal grubun yeleri hakknda yaygn bir bi-

imde paylafllan genelleme.

Kapal Zihinlilik: Deiflime direnli ve hoflgrsz dflnme

biimi.

Karizmatik Liderlik: Bireysel ekicilii olan, baflkalarn etkile-

mek ve onlara istediklerini yaptrmada nemli rol oynayanve sadk astlarn oluflumunu salayan bir lider tipi.

Kimliksizleflme: Bireyin kitle iinde bireysel kimliini yitirerek,

kimliksiz hale gelmesi ve davranfllarnn sorumluluunu

stlenmemesi.

Kiflileraras ekicilik: Bir kiflinin baflka bir kifliye yaklaflma

istei.

Kiflilik Deerlendirmeleri: Sklkla yanl dflnme zerine

kurulmas.

Kitle Davranfl: ok sayda insann, nceden belirlenmifl norm-

lar olmad, bir liderin olmad yani yksek belirsizlik

ieren durumlarda ayn anda ayn davranfl gstermeleri.

Klasik Koflullama: Bir uyarc tarafndan doal olarak uyarlan

bir tepkinin, farkl ve ntr olan bir dier uyarc tarafndan

da uyandrlabilir hale geldii renme tr.

Kontrol Grubu: Bir deneyde bamsz deiflkende yaplan de-

iflimin uygulanmad ve deney grubu ile karfllafltrmak

iin kullanlan grup.

Korelasyon: ki ya da daha ok deiflken arasndaki iliflki.

Korelasyon Yntemi: ki ya da daha ok deiflken arasnda

kendiliinden oluflan iliflkileri arafltrma yntemi.

Kuram: Bir konunun sistemli bir flekilde aklanmas.

Kltr: Doann ya da tanrnn yarattklarna karfllk, insano-

lunun yaflayarak yaratt, rendii, rettii, aktard,gelifltirdii maddi manevi anlamda her fley.


18/22

Kltrleme: Bir toplumdaki kltr, o toplumun bireylerine

kazandrma sreci.

MModel: Davranflnn taklit edildii ve uygun davranfl iin reh-

ber olarak alnan kifli.

Model Alarak renme: Deer verilen kiflilerin davranfllarn

gzlemleyerek renme.

Motivasyon: Kiflilerin belirli bir amac gereklefltirmek zere

kendi arzu ve istekleri ile davranmalar.

NNorm: Bir grup yesi iin uygun davranfln ne olduuna iliflkin

grup yelerince paylafllan inanlar.

Normatif Etki: dller almak ya da cezalandrmalar nlemekisteine bal uyum, itaat.

Numunecilik: Daha sonraki ayrmc davranfllar mazur gster-

mek zere, sosyal bir gruptan az sayda kifliye nemsiz ko-

nularda olumlu davranfl gsterme.

O-Olumluluk Yanll: Tek tek insanlar, grup ya da nesneler-

den daha olumlu deerlendirme eilimi.

Olumsuzluk Etkisi: zlenim oluflturmada, olumsuz zelliklerin

olumlu zelliklerden daha ar basmas eilimi.

Otoriteryen Kiflilik Kuram: nyargl tutum ve ayrmc dav-

ranfllar, kkleri kifliliin derinlerinde olan bir eilim ola-

rak grlmesi.

Otoriteye Boyun Eme: Uyum ya da itaat gerektirdii davra-

nfllarn edinimi iin kullanlabilecek g.

ncelik Etkisi: Bir kifli hakknda edinilen ilk izlenimlerin son-

rakileri belirlemede esas olmas ve sonrakilerden daha et-

kili olmas.

zgeci Davranfl: Herhangi bir biimde, dllendirilme beklen-

tisi (belki, iyi bir fley yapmfl olmann verdii duygu dfln-

da) olmakszn bir baflkasna yardm etmesi.

zgeci Saldrganlk: Toplumsal normlara uygun olarak gr-

len ve toplum tarafndan onaylanan saldrganlk biimi.

rneklem: Genifl bir evrenden, evrenin zelliklerini temsil eden

katlmclarn seilmesiyle oluflturulan grup.

zsayg: se kendimizi deerlendirme flekli.

nyarg: Bir kifliye ynelik, sadece grup yeliinden dolay ge-

lifltirilen olumsuz (bazen olumlu) tutum.

PPasif Saldrganlk: Dier kifliye zarar vermeyi ya da onu incit-

meyi amalayan faaliyetsizlik hali.

Pekifltirme: Davranfl izleyen ve organizma zerinde hofla gidi-

ci bir etki yaratarak, davranfln tekrar olma olasln artt-

ran uyarclarn verilmesi.Prototip: Bir snfn zelliklerini en iyi temsil eden eleman.

Psikodinamik Kuramlar: nyargcy, bireyin bilindflndaki

belirli dinamiklerin bir sonucu olarak gren ve analiz eden

kuramlar.

RRekabet: atflmay dikkate almadan her iki tarafnda da kendi

karlarn dflnmesi.

Rol Belirsizlii: Birey dzeyli atflmalardan birisidir. Rol belir-

sizlii en basit bir ifade ile bireyin ne yapacan, kimlere

ve nelere karfl sorumluluklarnn olduunu bilememesi.

Rol atflmalar: Bir role ve rol ykmlsne iliflkin beklentile-

rin uyumsuzluu.

Rol fiemalar: Bunlar belli bir roldeki insanlar iin elimizde

olan, organize edilmifl kavramlar.

S-fiSaldrganlk: Dier kifliye fiziksel ve psikolojik olarak zarar

vermeyi ya da incitmeyi amalayan davranfl.

Sekisiz rneklem: Her potansiyel katlmcnn rnekleme se-

ilme flansnn eflit olduu rneklem.

Sosyal Alg: Baflka insanlar ve olaylar tanma ve anlatma

abas.

Sosyal Bilifl: Toplumsal dnyaya iliflkin bilgileri yorumlama,

analiz etme, anmsama ve kullanma biimi.

Sosyal Deifl-Tokufl Kuram: Bizim, getirisi gtrsnden faz-

la olan iliflkiler arama ve bu tr iliflkileri srdrme peflinde

olduumuzu ileri sren kuram.Sosyal Deiflme: Sosyal kimlik kuram balamnda, alt statde-

ki grubun kollektif biimde st statye gemesi.

Sosyal Hareketlilik: Sosyal kimlik kuram balamnda alt stat-

deki grup yelerinin kolektif olarak deil, kiflisel olarak st

statl gruba gemesi.

Sosyal Karfllafltrma Kuram: Kifli ya da kiflilerin kendi grup-

larn eflitli deerlendirme boyutlar (doruluk ve drst-

lk, alflkanlk-tembellik, zenginlik-yoksulluk, vatanse-

verlik-vatansever olmama vb.) zerinde dier gruplarla

kyaslamas.

Sosyal Kategorizasyon: Sosyal dnyann belirli zellikler

(cinsiyet, yafl, rk, din, milliyet vb.) temelinde gruplara

blnmesi.

Sosyal Kimlik: Bireyin bir gruba aidiyeti ile elde edilen kimlik-

tir; bireyin kim olduunu ve o grup yeliinin birey iin

ne anlam tafldn ifade eden kavram.

Sosyal Kimlik Kuram: Sosyal deiflmeye araclk eden psiko-

lojik sreleri sosyal kimlik kavram erevesinde ifle ko-

flan bir gruplar aras iliflkiler kuram.

Sosyal Norm: Bir grup tarafndan belirlenen ve zorunlu tutulan

davranfl ve inan lt.

Sosyal renme Kuram: Sosyal davranfllarn direkt pekifltir-

me ve model alma yoluyla renildiini ne sren kuram-sal yaklaflm.

Szlk288


19/22

Sosyal Psikoloji: Bir bireyin, davranfl, duygu ve dflnceleri-

nin baflkalarnn gerek yada hayal edilen varlndan nasl

etkilendiinin bilimsel yollarla arafltrlmas.

Sosyal Snflama: nsanlar ortak zelliklerine gre gruplara

ayrma.

Sosyal Yaratclk: Sosyal kimlik kuram balamnda alt stat-

deki grup yelerinin statkoyu deifltiremedikleri durum-

da, olumsuz olan sosyal kimliklerini olumluya evirmek

iin bulduklar yollar.

Sosyalleflme: ocuklarn sosyal evrelerindeki yerleflik sosyal

normlar renme sreci.

fiema: Herhangi bir fley hakknda, gemifl yaflantlarmza bal

olarak oluflturulan inan ve beklentiler.

fiiddet: Dier kifliye fiziksel olarak zarar vermeyi amalayan

davranfl.

TTemsil Edici rneklem: Evrenin zelliklerine olduka yakn

zelliklere sahip katlmclarn seildii rneklem.

Temsillilik Ksa Yolu: nsanlarn bir toplumsal snf yesi ol-

masna, o snfn prototipine ne kadar uygun olduuna ba-

karak karar verme eilimi.

Tersine Ayrmclk: Bir kifliye sadece grup yeliinden do-

lay, dier kiflilere davrandndan daha olumlu davran-

ma biimi.

Toplumsal Rol: nsanlarn belli bir ortamda yerine getirmeleri

beklenen; toplumsal olarak tanmlanmfl beklentiler.

Tutum: Bireyin belirli bir objeye veya bir kimseye karfl zihinsel

adan hazr olufl durumu veya belirli bir biimdeki vaziyet

alfl.

U-Uyum: ddiasz ve uzlaflc bir davranfl ifade edilmesi.

Uzlaflma: ddiac ve iflbirliki davranfllarn arasnda bir yerdedir.st Dzey Hedefler: Gruplar aras balamda her bir grubun

tek baflna ulaflamayaca, sadece gruplararas iflbirlii ile

ulafllabilecek trden hedefler.

YYanltc liflki: Gerekte, aralarnda ok az ya da hibir iliflki

yokken; iki deiflkenden birinin dieriyle iliflkili olduu

inanc.

Yer Deifltirmifl Saldrganlk: Engellenme sonucu ortaya -

kan saldrganlk drtsnn, gerek hedefine ynelemedi-

i zaman alternatif bir hedefe ynelmesi.

ZZtlk Etkisi: lk edinilen izlenime bal olarak, sonrasndaki iz-

lenimin daha olumlu ya da daha olumsuz olmas.

Szlk 289


20/22

Dizin290

DizinA

A Tipi Kiflilik116, 126, 131Alan Deneyi2, 11, 12, 202, 203

Aldatc Yaygnlk28

Ama atflmas140

Ama Etii274, 282

Anlam Ykleme 24

Anomi249

Anonimlik222, 224-227, 232

Antisosyal Saldrganlk116, 119, 130

Arabuluculuk137, 214

Arasal Saldrganlk116, 118, 126, 130

Arnma116, 127, 131, 180, 190

Arkadafllk5, 83, 85, 91, 157, 167, 168, 171, 173, 175, 203, 249,

273, 275

Artan Benzerlik248

Arzulanabilirlik92

Aflk Dflncesi94

Ayrc zellik19, 20, 30

Ayrmclk4, 13, 179, 180, 183-186, 189, 193, 194, 210

BBamllk96, 143, 204, 244

Balanma Kuram96, 97

Bakm Frsat88

Beliren Norm221, 222, 227, 232

Benlik5, 46, 48, 75, 112, 120, 192, 206, 207, 226, 237, 238, 240, 243,

245-248,252, 255, 257, 261, 268

Benlik Algs 112, 238

Benlik Verimlilii246

Benzerlik20, 90-92, 94, 97, 130, 187, 188, 211, 219, 240

Benzefltirme 20

Bilinirlik Ksa Yolu 43

Biliflsel Etiket241

Biliflsel Uyumsuzluk57, 84, 90, 92

Biliflsel Yaklaflm2, 5, 6, 7, 13

Biliflsel Yk18, 20

Boyun Edirme Teknikleri53, 60, 62, 65

Bulaflma222, 224, 225, 228, 232

C-Cezalandrma107, 128, 131, 262, 277

Cinsiyet Snflandrma257

Cinsiyet fiablonlar260

atflma Ynetimi136, 137, 144, 146

DDavranfl 3-6, 8, 9, 11, 13, 19, 21, 22, 25, 27-30, 38-40, 45-48, 49,

53, 55, 57, 64-66, 71-74, 76-79, 83, 86, 87, 91, 94, 95, 103-107, 109, 112,117-128, 130, 137, 139, 140, 142, 144, 145, 147, 153-156, 158-162, 167,

172, 173, 181, 182, 184-186, 188-194, 201, 202, 205-207, 215, 216, 223-232,

239, 241, 243-248, 250-252, 257, 258, 261-264, 266, 268, 273-279, 281, 282

Davranflsal Yaklaflmlar144, 154

Deer7, 19, 21-25, 28, 30, 37, 39, 42, 45, 46, 48, 49, 63, 64, 65, 71-

77, 79, 87-89, 91, 92, 94, 95, 98, 104, 106, 112, 117-119, 124, 130, 137, 138,

140-142, 147, 153, 159-161, 164, 167, 168, 170, 172, 174, 181, 182, 189,

190, 192, 194, 206, 207, 208, 212-214, 216, 226, 227, 234, 239, 240, 242,

247-250, 252, 257, 259, 260, 264, 268, 273,-283

Deerin Teslimi88, 98

Destek Duygusu 88, 98

Dflgrup Homojenlii180, 187, 188, 194

Dogmatik Kiflilik192, 194

Doal Gzlem8, 9, 13

Dnflmsel Liderlik160, 162

Durumsal Liderlik Modelleri156, 162

Duyarszlafltrma Etkisi124

Dflmanca Saldrganlk118, 130, 133

EEgoizm104, 109

Engelleme 22, 118, 230, 231, 274

Engellenme 121, 122, 125, 129, 130, 138, 140, 148, 190, 191, 193,194

Eflcinsellik261

Etik Kod277, 279, 280, 282

1 60, 153, 161, 224

Etkileflimci Yaklaflm138, 147

Etnik Kimlik242

Evlilik86, 91, 94, 97

FFiziksel ekicilik 94, 97

Flrt91, 94

GGeleneksel Yaklaflm138, 147

Gereki atflma199, 202-204, 216

Gereklik Duygusu 133, 240

Geri Bildirim239, 241, 243

Grup Ball 171-175

Grup Kompozisyonu 172, 173

Grup Normlar55, 56, 169, 172, 175, 192

Grup Zihni222, 225, 229, 232

Gruplar Aras Davranfl 193, 201, 205, 207, 216

Gruplar Aras Temas 200-212, 216


21/22

Dizin 291

G Mcadeleleri142, 147

Gd 2, 5, 6, 13, 26, 46, 47, 74, 112, 118-120, 122, 127, 137, 139,

147, 156, 158, 169, 170, 173, 175, 208, 216, 224, 225, 243, 248, 268

Gdsel yaklaflm5, 13, 119

Gnah Keisi190, 191, 194

Gvenli Balanma87

HHakem Yoluyla Anlaflma200, 213, 214, 216

Halo Etkisi24

Hayali liflkisellik188

Hofllanma30, 83, 90, 91, 92, 93, 124, 211

letiflim137, 142, 147liflkiye Ynelik Davranfl 154

lke Etii274

nan 72

fl Etii272, 273, 275, 282

fl Tatmini69, 70, 77, 78, 79

fllev41, 75, 79, 136

zin Verilmifl Saldrganlk116, 119

zlenim Oluflturma19, 20, 21, 22, 23, 24

KKanan Balanma 87

Kalpyarg4, 36, 40-42, 49, 89, 94, 179, 180-183, 187, 189, 190,

194, 202, 211, 212, 216, 264-267

Kapal Zihinlilik192

Karar Verme 3, 25, 35, 43-45, 48, 49, 92, 94, 101, 108, 112, 169-

173, 181, 230

Karar Verme Modeli101, 112

Karfllafltrma86, 199, 200, 207, 216, 242, 249, 252

Karfllkl ekim85

Kendini Gelifltirme 111, 240

Kendini Gereklefltirme 170, 171, 176

Kimsizlikleflme 226, 227, 232

Kiflileraras ekicilik85Kiflisel Alg Teorisi 241

Kiflisel Dorulama248

Kiflisel Engel251

Kiflisel Karflklk246

Kitle Davranfl4, 193, 221-227, 229, 232

Kontrol5, 11, 12, 26, 58, 70, 120, 128, 140, 142, 152, 156, 157, 169,

170, 172, 176, 184, 224, 230, 245, 246, 248, 251, 252, 266, 272, 277, 278,

281, 282

Korelasyon 2, 8, 13, 123

Kltrel Kimlik242

LLaboratuvar Deneyi2, 4, 12

Lider ye liflkileri158

M-NMedyada fiiddet116, 121, 123

Milgram Deneyleri63

Model Alarak renme 116, 121

Motivasyon 18, 77, 139, 145, 161, 167, 249, 250, 279

Norm20, 54-57, 63, 64, 72, 73, 89, 92, 105, 106, 108, 118, 119, 141,

142, 166-169, 172-174, 179, 185, 189, 190, 192, 193, 206, 207, 221-223,

226-230, 247, 250, 261, 263, 264, 267, 272, 276, 277, 280

Numunecilik180, 185, 186

O-Olumsuzluk Etkisi23

Ortak Deiflim Modeli27

Otoriteryen Kiflilik5, 180, 191, 192

Oyuncu-Gzlemci Etkisi28

dl6, 57, 59, 75, 77, 78, 87, 92, 103, 107, 109, 121-123, 136, 142,

143, 157, 158, 160, 174, 189, 207, 266, 275, 277-279

renme 5, 6, 24, 37, 54, 70, 73, 75, 77, 87, 106, 119, 121, 128, 167,

183, 189, 193, 242, 246, 247, 249, 257, 262, 272

ncelik Etkisi19, 24, 39

ncelik-Sonralk Etkisi24

nyarg4, 5, 7, 12, 39, 40, 42, 43, 110, 179, 180-193, 202, 210, 211,241-243, 279

rgt40, 63, 76-78, 135, 136, 138, 140-144, 146, 152-156, 158, 159,

, 165-172, 174, 242

zbilgi244

zdeer248

zdzenleme 245

zfarkllk244

zgeci Saldrganlk116, 118, 119

zgven 28, 248, 250

zsayg239, 240, 242-245, 248, 250

zflema244

PPartner25, 87

Pasif Saldrgan 118

Pazarlk Yapma200, 213

Psikolojik ekicilik 85

RRol Belirsizlii138, 140, 141

Rol atflmalar138, 140

Rol fiemalar25

Rolleraras atflma140Romantik Aflk85, 94, 96


22/22

Dizin292

S-fiSaldrganlk4, 11-13, 115-127, 130, 140, 190-194, 204, 226, 266,

268Saygnlk75, 105

Sevgi13, 38, 70, 83, 86, 91, 95-97, 157, 169, 174, 182, 255

Scaklk93, 97, 125, 130

Sonu Etii274, 282

Sosyal Alg4, 19, 92

Sosyal Bilifl 4, 7, 13, 33, 35, 49, 179, 180, 187, 194

Sosyal Btnleflme 88, 97

Sosyal Deiflme 199, 200, 207-209, 216, 217

Sosyal Destek88, 267, 268

Sosyal Hareketlilik200, 208, 216

Sosyal Kategorizasyon 180, 187, 188, 194, 199, 200, 205, 206,

216

Sosyal Kimlik13, 187, 199, 200, 202, 206-209, 216, 221, 222, 229,

230, 232, 242, 252

Sosyal Norm56, 105, 106, 112, 179, 185, 223, 232, 247, 267

Sosyal renme Kuram6, 106, 121, 128, 194

Sosyal Psikoloji1-8, 10-13, 108, 123, 130, 153, 183, 184, 187, 202-

204, 207, 221, 224-227, 229, 232, 262, 266, 267

Sosyal Yaratclk200, 209

Stat Farkllklar142, 147

Stereotip 258, 259

Survey2, 9, 10, 13, 123

fiiddet11, 116, 117, 121, 123, 124, 130, 225

TTahrik116, 121, 123, 125, 127, 128, 130, 144

Tanflklk Etkisi91

Tersine Ayrmclk180, 185, 186, 194

Testosteron 266

Toplam Alma22, 30

Toplumsal Rol21, 22, 36, 262, 263, 264

Toplumsal Rol Teorisi264

Toplumsallaflma Sreci21, 240, 281

Tutarl Benlik248

Tutarllk23, 29, 47, 49, 73, 76, 92

Tutum3-5, 7-10, 13, 19, 23, 26, 27, 36, 38, 41, 45, 47, 53, 55, 57, 65,

69, 70-77, 79, 85, 90, 91, 93, 94, 97, 140-142, 144, 147, 161, 174, 179, 181,

183, 184, 187, 189, 190-192, 194, 210-212, 243, 252, 262, 264, 277, 279

Tutum Deiflimi4, 69, 71, 75, 76

U-Uyarlma Dzeyi241

Uzlaflma61, 136, 140, 144, 145, 174, 193, 194, 200, 201, 214,-217,231

st Dzey Hedefler193, 194, 200, 203, 213, 216

YYakn liflki83, 85

Yanltc liflki41

Yanl Dflnce 22

Yapya Ynelik Lider154

Yer Deifltirmifl Saldrganlk180

Yeterlilik93, 238

Ynetim Biim lei155

Ykleme 18, 26, 209

ZZtlk Etkisi20

Documents

SOSYAL PSİKOLOJİ unite17