Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
SPIS TREŚCI
Wstęp……………………………………………………………………………........2
1) Charakterystyka i rola sektora MSP…………………………………………….…..4
1.1 Istota i klasyfikacja małych i średnich przedsiębiorstw………………..…….....41.2 Specyficzne cechy sektora MSP……………………………………….............111.3 Bariery i ograniczenia w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw..21
2) Rys historyczny rozwoju sektora MSP………………………………………….....29
2.1 Determinanty marginalizacji sektora MSP do lat 80. XX wieku………..292.2 Renesans sektora MSP i czynniki jego odrodzenia…………………….372.3 Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw po 1989r……………………43
3) Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw dla polskiej gospodarki……………53
3.1 Rola sektora MSP w zatrudnieniu i tworzeniu miejsc pracy……………...53
2.1.1. Przedsiębiorstwa zarejestrowane i aktywne……………………53
3.1.2. Zatrudnieni w sektorze MSP…………………………………....67
3.1.3. Przeciętne miesięczne zarobki………………………………….69
3.1.4. ,,Szara strefa”…………………………………………………...73
3.2 Udział sektora w tworzeniu PKB…………………………………………76
3.3 Udział małych i średnich przedsiębiorstw w eksporcie…………………...80
3.4 Inwestycje w sektorze MSP……………………………………………….87
3.5. Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw………………………92
3.6 Wpływ sektora MSP na rozwój regionalny………………………………107
Zakończenie………………………………………………………………………….114
Streszczenie………………………………………………………………………….116
Bibliografia…………………………………………………………………………..118
Spis tabel……………………………………………………………………………..121
Spis wykresów……………………………………………………………………….121
2
Spis map……………………………………………………………………………...122
WSTĘP
Rola małych i średnich przedsiębiorstw w każdej gospodarce jest niezwykle
istotna. W Polsce jest zarejestrowanych ponad 4 miliony małych i średnich
przedsiębiorstw, co stanowi 99,8% wszystkich zarejestrowanych firm. Zapewniają one
około 67% miejsc pracy oraz tworzą około 47,6% PKB. Sektor ten wywiera znaczny
wpływ na wszystkie dziedziny życia gospodarczego i społecznego. Istotnie wpływa on
na dynamikę rozwoju gospodarczego. Będąc swoistym stymulatorem rozwoju
gospodarki pozwala zredukować bezrobocie, uzupełnia rynek w zakresie świadczenia
usług i produkcji towarów, ożywia lokalną gospodarkę. Ich potencjał jak i również ich
liczba są jedną z miar oceny wzrostu gospodarczego. Rozwój i konkurencyjność tego
sektora decyduje o rozwoju i konkurencyjności gospodarczej poszczególnych krajów
jak również ich pozycji na rynkach międzynarodowych.
Zdecydowano się na taki temat pracy, ze względu na chęć zbadania faktycznej
roli sektora MSP, który ciągle rozwija się w polskiej gospodarce. W tym celu wzięto
pod uwagę różne aspekty, które łącznie wpływają na całościowe znaczenie małych i
średnich przedsiębiorstw w polskiej gospodarce.
W pierwszym rozdziale scharakteryzowano sektor MSP. Klasyfikując małe i
średnie przedsiębiorstwa, podano ich istotę. Następnie przedstawiono cechy, którymi
odznaczają się te przedsiębiorstwa, uwzględniając kryteria ilościowe i jakościowe, a
także omówiono bariery w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw.
W drugim rozdziale zaprezentowano rys historyczny sektora MSP. Omówiono
zarówno czynniki, które początkowo wpłynęły na marginalizację tego sektora, jak
również te, które spowodowały jego renesans pod koniec XX wieku. Przedstawiono
również rozwój małych i średnich przedsiębiorstw po 1989 roku.
W trzecim rozdziale zanalizowano znaczenie sektora MSP dla polskiej
gospodarki biorąc pod uwagę jego udział w tworzeniu PKB, w eksporcie, inwestycje
przeprowadzane w tym sektorze, jego innowacyjność i wpływ na rozwój regionalny.
Szczególną uwagę zwrócono na czynnik zatrudnienia analizując przedsiębiorstwa
zarejestrowane i aktywne, liczbę osób w nich zatrudnionych oraz ich zarobki a także
,,szarą strefę”.
3
W pracy wykorzystano dostępną literaturę przedmiotu, czasopisma fachowe oraz
Internet. Dane empiryczne pochodzą z roczników statystycznych GUS, Raportów o
stanie małych i średnich przedsiębiorstw, raportu „Innowacyjność 2010" i „Działalność
innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011” oraz publikacji książkowych.
4
ROZDZIAŁ I
Charakterystyka i rola sektora MSP.
1.1 Istota i klasyfikacja sektora MSP.
Definicja sektora małych i średnich przedsiębiorstw jest nieostra.
Heterogeniczność i jej dynamika zrodziły mnogość i różnorodność definicji-definicje
dla różnych celów, odmienność definicji w innych krajach. Ponadto w miarę postępu
badań naukowych nad sektorem MSP ulegała ciągłej modyfikacji.
,,Wielkość (rozmiar) przedsiębiorstwa jest kategorią ilościową. Jednak zmiany
wielkości prowadzą do przemian jakościowych. Dopiero wypadkowa suma jednych i
drugich wpływa na zmiany wyników, zachowań, roli poszczególnych firm. W efekcie
mamy do czynienia z:
1. problemem doboru kryteriów- ich liczby, struktury (ilościowe/jakościowe) i
konfiguracji2. kwestia mierników ( w przypadku kryteriów ilościowych) i sposobów ocen ( w
przypadku kryteriów jakościowych)3. problemem określenia progów/pułapów (kryteria ilościowe) i granic (punktów
krytycznych), których przekroczenie powoduje zmianę zakwalifikowania firmy
do innej klasy wielkości.”1
Istnieje wiele kryteriów według których klasyfikowane są małe i średnie
przedsiębiorstwa. Jeśli chodzi o kryteria ilościowe, dzielą się one na nakłady i efekty.
W skład nakładów wchodzi zatrudnienie, kapitał i aktywa, natomiast w skład efektów-
obrót, wartość dodana i udział w rynku. Kryteria jakościowe biorą pod uwagę
niezależność, własność, organizację, zarządzanie i szereg innych. W praktycznych
definicjach klas najczęściej stosowanymi kryteriami są zatrudnienie, obrót i
niezależność.
Jeśli natomiast weźmiemy pod uwagę cele według których definiujemy sektor MSP
możemy je podzielić na:
1) badawcze/naukowe mikroekonomiczne,
1 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”
5
makroekonomiczne, ewidencja statystyczna, zarządzanie.
2) praktyczne wspomaganie publiczne, instytucje finansowe, banki, ewidencja statystyczna, instytucje fiskalne, inne.2
Wspólnotowa definicja sektora małych i średnich przedsiębiorstw zawarta jest w
Rekomendacji 96/280/EC, którą Komisja Europejska przyjęła 6. kwietnia 1996r.( Dz.
Urz. L 107 z 30.04.1996r.) Była to sugestia, która została uwzględniona i wzięta pod
uwagę w niektórych państwach członkowskich oraz tych, które starały się o
przystąpienie do Unii Europejskiej. Odnosiła się ona jedynie do definicji prawnych, a
nie statystycznych.
Dla celów administracyjnych wykorzystuje się definicje prawne, które mają
charakter multikryteryjny, jak najnowsze zlecenie Komisji z maja 2003 roku-
2003/361/EC (Dz. Urz. L 124 z 20.05.2003). Dotyczyło one mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw. Weszło ono w życie 1. stycznia 2005 roku. Wprowadzone one zostało,
aby sprecyzować kto może starać się o wsparcie z pomocowych programów unijnych i
narodowych. Porównując ją z poprzednią Rekomendacją, dokładniej skonkretyzowane
zostało mikroprzedsiębiorstwo poprzez wprowadzenie do ich definicji sumy bilansowej
i obrotu. W związku z tym podwyższone zostały również wspomniane progi dla małych
i średnich. Aby liczenie wielkości zatrudnienia oraz wskaźników finansowych było
ujednolicone, zaproponowano jednolity formularz.
Rekomendacje Unii Europejskiej nie są wiążące dla państw członkowskich, w
związku z powyższym użyte tam definicje nie są obligatoryjne. ,,Zgodnie z art. 1.
Zalecenia 96/280/EC Komisja jedynie zachęca państwa członkowskie do stosowania
wspólnotowej definicji małego i średniego przedsiębiorcy”3. A zatem polski
ustawodawca nie musiał jej stosować, a tym bardziej umieszczać ją w ustawie o
swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. nr 173, poz. 1807 z 2.07.2004 r.)
2 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” Piotr Dominiak3 Aftyka W., Chmielewski ., ,Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej”
6
Jedynym skutkiem niezastosowania się do wspólnotowej definicji jest konieczność
udzielenia ewentualnej pomocy publicznej zgodnie z ogólnymi zasadami po uprzedniej
akceptacji i notyfikacji przez Komisję Europejską takowych poczynań.
Tabela przedstawia klasyfikację małych i średnich przedsiębiorstw według unijnej
rekomendacji:
Tabela Nr 1 Klasyfikacja sektora MSP według Rekomendacji Unii
Europejskiej
Kategoria
Liczba osób
zatrudnionych
Przychody
netto ze
sprzedaży
Bilansowa
suma
aktywów
Niezależność
Mikro- <10 osób ≤ 2 mln Euro ≤ 2 mln Euro poniżej 25%
kapitału lub
głosów w
posiadaniu
innego
przedsiębiorstw
a
Małe- <50 osób ≤ 10 mln Euro ≤ 10 mln Euro
Średnie-
<250 osób ≤ 50 mln Euro ≤ 43 mln Euro
Źródło: opracowanie własne na podstawie Rekomendacji Komisji Europejskiej 2003/361/EC
Zakwalifikowanie przedsiębiorstwa to sektora MSP wymaga spełnienia trzech
czynników, a mianowicie: stanu zatrudnienia, wielkości obrotów i wielkości bilansowej
sumy posiadanych aktywów. Według Rekomendacji Komisji Europejskiej 2003/361/EC
i zgodnie z art. 1. Zalecenia 96/280/EC mikroprzedsiębiorstwo to takie przedsiębiorstwo
w którym pracuje mniej niż 10 osób, przychody netto ze sprzedaży jak i bilansowa
suma aktywów nie są wyższe niż 2mln euro. Małe przedsiębiorstwa zatrudniają więcej
niż 50 pracowników a jego przychody i bilansowa suma aktywów nie przekraczają 10
mln euro. Średnie przedsiębiorstwa z kolei to takie przedsiębiorstwa, które zatrudniają
więcej niż 250 osób a przychody ze sprzedaży nie przewyższają 50 mln euro, natomiast
bilansowa suma aktywów jest mniejsza niż 43 mln euro.
W Polsce podział przedsiębiorstw według wielkości uregulowano dwiema
ustawami:
7
1. Prawo do działalności gospodarczej z 19 listopada 1999r.
2. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004r.-aktualnie
obowiązująca
Według Prawa do działalności gospodarczej z 19 listopada 1999r. w Polsce
obowiązywał następujący podział na małe i średnie przedsiębiorstwa:
małe przedsiębiorstwo to takie, które nie zatrudnia więcej niż 50 osób,
którego roczny obrót jest mniejszy niż 7mln Euro i jego suma bilansowa
nie przekracza 5 mln Euro,
średnie przedsiębiorstwo to takie, które zatrudnia mniej niż 250 osób,
którego roczny obrót nie przekracza 40 mln Euro i którego suma
bilansowa jest mniejsza niż 27 mln Euro.4
Podział ten nie uwzględniał mikroprzedsiębiorstw.
Tabela Nr 2 Klasyfikacja sektora MSP wg Prawa do działalności gospodarczej z
dn. 19. listopada 1999 roku
KategoriaLiczba osób
zatrudnionychRoczny obrót Suma bilansowa
Małe- <50 osób ≤ 7 mln Euro ≤ 5 mln Euro
Średnie- <250 osób ≤ 40 mln Euro ≤ 27 mln Euro
Źródło: opracowanie własne w oparciu o Prawo do działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004r.
,,Aby przedsiębiorstwo mogło być zakwalifikowane do małych lub średnich
przedsiębiorstw musi także spełniać kryterium niezależności. Firma określana mianem
niezależnej to taka firma, w której co najwyżej 25% kapitału lub prawa głosu znajduje
się w rękach jednego przedsiębiorstwa lub jest własnością kilku firm
niezakwalifikowanych jako małe czy średnie. Mikroprzedsiębiorstwo natomiast
4 http://brebank.pl/images/BreKorpo2/Portal/BinaryPL/103101/Klasyfikacja_przedsiebiorstw_wg_ustawy_o_swobodzie_dzialalnosci_103101.pdf
8
zaliczane jest do grup rzemieślniczych, które nie są zdefiniowane ze względu na ich
specyficzną charakterystykę”.5
,,Do zaleceń Komisji Europejskiej z 6 maja 2003r. dotyczących definiowania
małego i średniego przedsiębiorcy, nawiązuje ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004r. nr 173, poz. 1807) oraz ustawa z dnia 2 lipca
2004 r.- Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U.
z 2004 r. nr 173, poz. 1808). Definiują one również kategorię mikroprzedsiębiorcy”6.
Klasyfikacja przedsiębiorstw według tej ustawy jest zbieżna z unijną Rekomendacją.
Zastosowane w niej przepisy mają głownie charakter ilościowy i zgodnie z nimi:
za mikroprzedsiębiorcę uważa się tego, kto w co najmniej jednym z dwóch
ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 10
pracowników i roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, usług lub wyrobów
nie przekroczył 2 mln euro lub suma aktywów jego bilansu na koniec roku
obrotowego jest mniejsza niż 2 mln euro;
za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej
jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej
niż 50 pracowników i roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, usług lub
wyrobów nie przekroczyła 10 mln euro lub suma aktywów jego bilansu na
koniec jednego z tych lat nie przekroczyła 10 mln euro;
za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej
jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej
niż 250 pracowników oraz roczny obrót netto ze sprzedaży towarów,
wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający
równowartości 50 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego
na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości 43 mln euro.
Średnioroczne zatrudnienie określane jest w przeliczeniu na pełne etaty- nie
uwzględnia ono pracowników na urlopach macierzyńskich i wychowawczych ani
odbywających staż lub praktykę zawodową.
5 Ślusarczyk S., ,,Aktywność marketingowa małych i średnich przedsiębiorstw” 6 Aftyka W., Chmielewski ., ,Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej”
9
Tabela Nr 3. Podział sektora małych średnich przedsiębiorstw wg Ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej z dn. 2. lipca 2004 roku
KategoriaLiczba osób
zatrudnionych
Roczny obrót
netto
Suma aktywów
bilansu
Mikro- <10 ≤ 2 mln Euro ≤ 2 mln Euro
Małe- <50 ≤ 10 mln Euro ≤ 10 mln Euro
Średnie- <250 ≤ 50 mln Euro ≤ 43 mln Euro
Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 2.lipca 2004r. o swobodzie działalności
gospodarczej
,,Określenie kategorii sektora MSP w ustawie o swobodzie działalności
gospodarczej opiera się na wyżej wymienionych progach zatrudnienia oraz wielkości
realizowanego obrotu lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec roku.
Ustalając takie kryteria w 2004 r., przy opracowywaniu ustawy posiłkowano się
definicjami małych i średnich przedsiębiorstw ustalonymi dla celów udzielania pomocy
publicznej w załączniku I do rozporządzenia nr 70/2001/WE z dnia 12 stycznia 2001 r.
w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla
małych i średnich przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001, z późn. zm.)”.7
Innowacyjne w porównaniu z Rekomendacją z 1999r. jest zrezygnowanie z
wyraźnego warunku niezależności sektora MSP. Rekomendacja Komisji Europejskiej z
2003r. wprowadza trzy typy przedsiębiorstw:
,,przedsiębiorstwo autonomiczne (autonomous enterprise) – każde, które nie
jest partnerskie lub ściśle powiązane,
przedsiębiorstwo partnersko-powiązane (partner enterprise )- wszystkie,
które nie jest ściśle powiązane a między którymi występuje relacja, w której
jedno przedsiębiorstwo posiada samodzielnie lub wspólnie z jednym lub
kilkoma przedsiębiorstwami ściśle powiązanymi 25 procent lub więcej
kapitału lub głosów innego przedsiębiorstwa,
7 http://www.mg.gov.pl/node/14952
10
przedsiębiorstwo ściśle współistniejące (linked enterprise)- firmy
współistniejące, które przy spełnieniu wyżej opisanych kryteriów
charakteryzują się dodatkowo jedną z poniższych relacji w stosunku do
siebie:
-posiadają większość akcji (udziałów) lub głosów w zgromadzeniu
akcjonariuszy (wspólników),
-posiadają prawo do mianowania lub usunięcia większości członków
kierownictwa zarządu lub rady nadzorczej,
-mają prawo do wykorzystania dominującego wpływu nad drugim
przedsiębiorstwem w celu perswazji w kwestii zawarcia kontraktu lub w
celu umieszczenia odpowiedniego warunku lub klauzuli w statucie lub
umowie zrzeszenia,
-takie, które są członkiem lub udziałowcem innego przedsiębiorstwa i
dążąc do osiągnięcia porozumienia z jego członkami lub udziałowcami,
kontrolują samodzielnie większość udziałowców lub większość głosów.
Do sektora MSP nie zalicza się firm, których powyżej 25 procent kapitału lub
głosów jest kontrolowanych przez jednego lub kilka gremiów administracji państwowej
lub samorządowej.”8
W przypadku, gdy dana firma utrzymuje się na rynku przez okres czasu krótszy niż
rok, o jej przyznaniu do kategorii małego bądź średniego przedsiębiorstwa decyduje
wysokość średniomiesięcznego zatrudnienia za ostatni miesiąc jej działania.
1.2 Specyficzne cechy sektora MSP.
Istnieje wiele cech jakimi odznaczają się małe i średnie przedsiębiorstwa.
Wyróżniamy zarówno kryteria jakościowe jak i ilościowe. Cechy ilościowe związane są
z ilością osób zatrudnionych, średnim rocznym obrotem i sumą aktywów netto.9 Sektor
MSP posiada szereg cech jakościowych niżej wymienionych:
8 Aftyka W., Chmielewski ., ,Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej”9 Wymienione cechy wraz z podziałem małych i średnich przedsiębiorstw zostały przedstawione w podrozdziale: Istota i klasyfikacja sektora MSP.
11
W małych i średnich przedsiębiorstwach funkcję kierownika stanowi
przedsiębiorca, który jej zazwyczaj właścicielem. Podejmuje on decyzje operacyjne.
Często zdarza się, że zarówno jego wiedza dotycząca zarządzania przedsiębiorstwem
jak i informacje na temat otoczenia w jakim ono występuje są niewystarczające.
Planowanie nie odgrywa tu zasadniczej roli a zarządzanie najczęściej oparte jest na
stosunkach patriarchalnych, gdzie decyzje podejmuje tylko i wyłącznie przedsiębiorca a
reszta musi wykonywać jego polecenia. W związku z powyższym grupowe
podejmowanie decyzji jest tu rzadkością. Instytucja ma natomiast duże znaczenie. Małe
i średnie przedsiębiorstwa mogą funkcjonować nie posiadając osobowości prawnej. W
dużych przedsiębiorstwach funkcję kierowniczą spełnia menadżer, który powinien
posiadać gruntowną wiedzę na temat zarządzania. Podejmuje on decyzje strategiczne.
W takich firmach występuje dobrze rozbudowany i sformalizowany system
informacyjny. Decydujące znaczenie ma tu planowanie a system zarządzania oparty jest
na funkcjach zarządzania. Znaczenie instytucji jest znikome a decyzje podejmowane
grupowo są częstym zjawiskiem. Duże przedsiębiorstwa muszą posiadać osobowość
prawną.
Biorąc pod uwagę organizację działania jednych i drugich przedsiębiorstw
można zauważyć, że struktura organizacyjna małych i średnich przedsiębiorstw jest w
większości wypadków funkcjonalna. Informacje przekazywane są bezpośrednio,
dlatego też droga do ich przekazania jest krótka, natomiast wskazówki i polecenia
osobiście, więc niski jest stopień formalizacji zadań. W ograniczonym stopniu
przekazywane są uprawnienia kierownicze. Ponadto występuje tu także wysoka
elastyczność struktury organizacyjnej. W przypadku dużych przedsiębiorstw struktura
organizacyjna jest bardzo zróżnicowana. Zarówno droga przekazywania informacji jak i
wskazówek i poleceń jest długa i bardzo sformalizowana, dlatego tez mija trochę czasu
zanim informacja dotrze do pracowników. W związku z powyższym stopień
formalizacji zadań jest wysoki, a uprawnienia kierownicze przekazywane są w szerokim
zakresie. Niska jest elastyczność struktury organizacyjnej, więc nie wiele można w niej
zmienić.
Jeśli chodzi o popyt to małe i średnie przedsiębiorstwa nastawione są na
indywidualne potrzeby klientów a ich pozycja na rynku jest niejednolita, podczas gdy
duże rynek zbytu widzą u masowych odbiorców i są nastawione na ich masowe
potrzeby. W związku z tym mają dobrą pozycję na rynku.
12
Sektor MSP z punktu widzenia produkcji jest pracochłonny czego efektem jest
niski podział pracy. Stosuje się w nim uniwersalne maszyny i urządzenia. Jeśli
pojawiają się na rynku jakieś innowacje to mija sporo czasu zanim zostaną one
wprowadzone. Istnieje niewielka możliwość obniżki kosztów, nawet wraz ze wzrostem
ilości produkcji. W dużych przedsiębiorstwach występuje kapitałochłonny rodzaj
produkcji. Podział pracy jest wysoki i stosuje się specjalistyczne maszyny i urządzenia.
Wraz ze wzrostem produkcji obniża się koszt jednostkowy produkcji a różnego rodzaju
innowacje wprowadzane są niemalże natychmiastowo.
Małe i średnie przedsiębiorstwa nie posiadają wyodrębnionych działów
badawczo-rozwojowych a prowadzone przez nich badania naukowe są krótkoterminowe
i bardzo często oparte na intuicji. Brak jakichkolwiek badań podstawowych. Rozwój
produktów i technologii nastawiony jest wyłącznie na potrzeby konsumentów. W
przypadku dużych przedsiębiorstw prowadzone badania naukowe oparte są na ściśle
określonej strategii przez długi okres czasu. Takie badania przeprowadzają tam stałe,
wyodrębnione działy badawczo-rozwojowe. Podstawowe badania prowadzone są tam w
szerokim zakresie a rozwój produktów i technologii idzie z nimi w ścisłym związku.
Sektor MSP posiada słabą pozycję na rynku zaopatrzeniowym, w
przeciwieństwie do mocnej pozycji dużych przedsiębiorstw, których system
zaopatrzenia materiałowego oparty jest na długoterminowych umowach z dostawcami.
W przypadku tych pierwszych są to głównie zamówienia z wyjątkiem sfery handlu.
Biorąc pod uwagę kryterium finansów, własność kapitału w małych i średnich
przedsiębiorstwach należy do rodziny tudzież wąskiego grona osób. Nie ma możliwości
dostępu do rynku kapitałowego, przez co ograniczone są możliwości finansowe. Z
reguły państwo nie wspiera ich w sytuacjach kryzysu, w przeciwieństwie do dużych
przedsiębiorstw w których ta pomoc byłaby bardzo prawdopodobna. Ich dostęp do
rynku kapitałowego jest swobodny co powoduje wielostronne możliwości
finansowania. Własność kapitału natomiast jest przy współudziale rynku kapitałowego.
Stosując kryterium kadr zauważamy, że w sektorze MSP jest niewielka liczba
zatrudnionych, mało jest niewykwalifikowanych pracowników, co nie znaczy, że
zatrudniani są tam absolwenci szkół wyższych, wręcz przeciwnie. Kontakty między
wszystkimi pracownikami są wyraźne, co z pewnością jest rezultatem ich niewielkiej
ilości. Z uwagi na duża liczbę pracowników, tylko w zespołach roboczych ma miejsce
13
kontakt między pracownikami. Dawniej ludzie cieszyli się powszechnym uznaniem
pracując w dużym przedsiębiorstwie. Z czasem jednak pracownicy zaczęli dostrzegać,
że są oni tylko jednym z trybików wielkiej machiny do produkcji, w której nie ma
miejsca na pokazanie swojej kreatywności i swoich pomysłów. Takie szanse dawała
praca w sektorze MSP.
Bardzo często zdarza się, że działanie na małych rynkach jest nieopłacalne dla
dużych przedsiębiorstw, stąd często rezygnują one z wchodzenia w takie właśnie
segmenty ustępując tym samych miejsca dla małych i średnich firm. Taki sposób
podziału rynku poprawia funkcjonowanie całej gospodarki. Firmy sektora MSP są
doskonale rozeznane w zakresie luk rynkowych, niedostatków jakiś towarów tudzież
usług na rynku. Takie drobne nisze są błyskawicznie rozpoznawane i zagospodarowane
przez lokalnych przedsiębiorców.
,,Z rynkowego punktu widzenia małe i średnie przedsiębiorstwa niejednokrotnie
mogą mieć przewagę nad firmami dużymi, szczególnie w zakresie takich czynników,
jak:
szybka reakcja na zmieniające się wymagania rynku, niezbiurokratyzowane struktury zarządzania, wykorzystanie okazji gospodarczych przez przedsiębiorczych
kierowników, którzy umieją wykorzystać przewagę konkurencyjną na
rynku i skłonni są do pojęcia ryzyka, racjonalny przepływ informacji wewnątrz firmy w celu najlepszego
dostosowania się do zmian i wymagań zewnętrznych, lepsze wykorzystanie specjalistów o szerszym zakresie wiedzy, którzy
dobrze się znają nie tylko na nowoczesnych technologiach, ale także na
rynku, na konkurentach, itp., otwarcie na szybkie wykorzystanie innowacji, które mogą być łatwiej
weryfikowane przez potrzeby rynkowe, łatwe wchodzenie w układy kooperacyjne przez szybkie organizowanie
nowych miejsc pracy, częste wykorzystywanie metody nakładczej itp., wykorzystanie uprzywilejowanych warunków do uzyskania środków
finansowych ze źródeł specjalnie uruchamianych dla wspierania rozwoju
gospodarki lokalnej”10
10 Strużycki M., ,,Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem”
14
Specyfika działalności rynkowej sektora MSP może być efektywniej realizowana
jeśli uwzględniają one korzyści skali i korzyści zakresu. Korzyści skali osiągają głównie
dzięki specjalizacji lub wspólnemu zlecaniu wykonywania usług takich jak reklama,
organizacja sieci dystrybucji, konserwacja urządzeń technicznych, obsługa księgowa,
szkolenie pracowników, badania rynku itd. Korzyści zakresu natomiast związane są z
możliwością rozszerzania zakresu dystrybucji, produkcji czy usług a także oferowanie
dla innych jednostek specjalistycznego doradztwa w zakresie informacji, interpretacji
przepisów prawa itp.
Oddzielną grupę czynników stanowią te, które wynikają z faktu rozproszenia
małych i średnich przedsiębiorstw w różnorodnych układach lokalnych, które z reguły
przybliżają ich działalność do obszaru występowania różnych zakresów popytu, co
pozwala na:
,,redukcję kosztów transportu, zwiększanie lub zmniejszanie produkcji danego wyrobu, ograniczanie kosztów przechowywania wyrobów, bardziej trafne określanie zmian w popycie, zmniejszanie kosztów ogólnych, co wpływa na konkurencyjność firmy, rozwijanie możliwości indywidualnego sprawdzania się twórczych i
przedsiębiorczych pracowników i kierowników, indywidualizowanie kontaktów między pracownikami a klientami, kształtowanie reputacji lokalnej we wszystkich przejawach orientacji
marketingowej, a także tradycji firmy kształtowanie lojalności wobec marki i firmy, nawet gdy łączy się to z
wyższą ceną”11
Wymienione wyżej czynniki mają wpływ na rozległą branżową strukturę, która ma
miejsce w Polsce jak również w innych krajach. Największe udziały w tym sektorze
odnotował handel, który stanowi ponad 48% tej grupy. Poza nim zainteresowaniem
małych i średnich przedsiębiorstw cieszy się przemysł paszowy i utylizacyjny,
odzieżowy, precyzyjny, poligraficzny, skórzany, materiałów budowlanych, drzewny,
elektroniczny, elektrotechniczny, chemiczny, włókienniczy itp. Poza tym także w
przemyśle spożywczym widoczny jest udział sektora MSP. Przedstawiona wyżej paleta
widocznego wpływu małych i średnich przedsiębiorstw ulega ciągłej zmianie z biegiem
czasu. Jedna firmy tracą rynek, zmieniają branżę lub się wycofują z dotychczasowej
11 Strużycki M., ,,Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem”
15
produkcji lub usług w czasie gdy inne umacniają swoją pozycje na rynku i gwarantują
sobie rozwój.
Coraz częściej zdarza się, że firmy w tym sektorze starają się celowo kształtować
swoją pozycje na rynku. W tym celu posiłkują się na wzorach innych firm, obserwują
konkurencję, która właśnie wchodzi na rynek i dążą do umacniania więzi z klientami,
którzy reprezentują określone grupy popytu konsumpcyjnego.
,,Funkcjonowanie sektora MSP w każdej gospodarce to przejaw zdrowej
konkurencji przez co odzwierciedla on przedsiębiorczość społeczeństwa.
Charakteryzuje się wysoką efektywnością działania i dynamicznym podejściem do
otoczenia. Są one w stanie najszybciej reagować na powstające potrzeby i preferencje
potencjalnych klientów. Inwestując w różne branże są elastyczne. Poszukują dla siebie
określonych nisz rynkowych, w których mogłyby aktywnie działać i w których nie
byłyby zagrożone przez konkurencję ze strony dużych przedsiębiorstw”12
,,Pomimo swoich rozmiarów, firmy MSP śmiało konkurują, z wielkimi
przedsiębiorstwami, a wypełniając braki harmonizują mechanizm rynkowy. Dodatkowo
spełniają szereg ważnych funkcji gospodarczych i społecznych, m. in. poprzez:
Tworzenie infrastruktury gospodarczej,
Kreowanie postaw przedsiębiorczych,
Szerzenie i urzeczywistnienie innowacji,
Tworzenie klasy średniej-właścicieli,
Zagospodarowanie nadwyżek siły roboczej, tworzenie nowych miejsc
pracy,
Budowanie stabilnego systemu demokracji przedstawicielskiej,
Łagodzenie konfliktów odmiennych interesów.”13
12 Klimek J., ,,Pracownicy małych i średnich przedsiębiorstw-ich rola i znaczenie” 13 Grzywacz J., Kowalski S., ,,Rozwój przedsiębiorczości w gospodarce rynkowej”
16
Polski rynek kształtuje się w sposób stopniowy i powolny. Zawiera wszystkie fazy
życia przedsiębiorstwa: fazę tworzenia, fazę wzrostu, fazę dojrzałości a także fazę
schyłkową. Jest to rynek powstający, gdzie trudno ustalić jest liderów, gdyż występują
na nim ogromne nisze rynkowe brakujących usług i produktów. Zbyt dużo
spontanicznych zachowań ze strony firm w tym sektorze a także ich nieprofesjonalne
działania często prowadzą je do upadłości.
W sektorze MSP możemy wyróżnić również kilka cech ekonomicznych i
organizacyjnych, które wpływają na ich specyfikę zarządzania marketingiem. Przede
wszystkim jest to inne nastawienie do ludzi. Menadżerowie tych firm posługują się
mniejszą liczbą reguł pisanych a ich styl zarządzania opiera się głównie na ich własnym
doświadczeniu. Kolejna cecha to odpowiedzialność społeczna- przedsiębiorcy traktują
swoje firmy jako integralną część lokalnej społeczności. Działają w sposób społecznie
odpowiedzialny, gdyż zacieśniają więzy między klientami, dostawcami, pracownikami,
kredytodawcami a lokalną społecznością. Negocjacje wewnątrz przedsiębiorstwa to
następna cecha sektora MSP. Przedsiębiorcy prowadzą, oprócz tych zewnętrznych,
także wewnętrzne negocjacje, jednak przedkładają w nich interesy firmy nad celami
indywidualnych pracowników. Kolejnym atrybutem sektora MSP jest nacechowanie
społecznej struktury przedsiębiorstwa przez osobę właściciela lub menadżera.
Właściciel, lub specjalnie wynajęty do tego menadżer posiada autonomię, która
umożliwia mu sprawowanie kontroli i samodzielne podejmowanie kluczowych decyzji.
Osobiste zaangażowanie właściciela w działania firmy to niewątpliwie zaleta. W ten
sposób ma on ścisłe i osobiste kontakty z całym miejscem pracy co sprzyja realizacji
orientacji rynkowej przez pracowników. Kolejną cechą jest rozumienie rynku wyrażone
poprzez bardzo zróżnicowane podejście do rynków, ale także poszukiwanie nisz
rynkowych. Sektor MSP posiada szczególny charakter gospodarki finansowej.
Tworzenie firmy jest finansowane głównie z własnego kapitału-oszczędności i
pożyczek od rodziny. Rozwój natomiast jest finansowany ze środków wypracowanych
przez przedsiębiorstwo, dopłat do wspólników czy środków kontrahentów. Małe i
średnie firmy unikają finansowania się kapitałami obcymi, gdyż tylko finansowanie się
kapitałem własnym zapewnia niezależność i samodzielność, wyzwala motywację
właściciela, gdyż nie będzie musiał dzielić się dochodami z innymi podmiotami.
Pomimo tych czynników niektórzy przedsiębiorcy decydują się na finansowanie
swojego przedsiębiorstwa obcym kapitałem. W różnych stadiach rozwoju
17
przedsiębiorstwa możemy korzystać z różnych źródeł finansowania. Kiedy rozmyślamy
dopiero nad koncepcją przedsiębiorstwa możemy skorzystać wyłącznie z venture
capital. Gdy jesteśmy w fazie rozruchu innymi dostępnymi źródłami finansowania jest
kredyt i leasing. W małej firmie, oprócz tych wyżej wspomnianych, możemy
posiłkować się również factoringiem a w średniej emisją akcji.
Dzięki szczególnej strukturze organizacyjnej wszystkie kraje, gdzie jest system
gospodarki rynkowej doceniają i wspierają działanie sektora MSP, gdyż to on
umożliwia sprawne działanie mechanizmów rynkowych. Przyczyniając się do
wzmocnienia wolnej konkurencji umożliwiają utrzymywanie się cen na niskim
poziomie a tym samym równowagę rynkową. Poza tym małe firmy mogą się łatwo
przebranżowić a także dostosować się do zmieniających się preferencji konsumentów.
Ich reakcja na zmiany popytu jest elastyczna. Duże przedsiębiorstwa nastawione są na
produkcję wieloseryjną i masową, dlatego to te małe lepiej zaspokajają gusty i
wymagania klientów.
Sektor MSP może stać się także miejscem pracy wielu osób, które w wyniku
restrukturyzacji przedsiębiorstw zostały wyrzucone z pracy. Założenie małego
przedsiębiorstwa nie wymaga bowiem dużych nakładów pieniężnych, jak to ma miejsce
w przypadku dużego przedsiębiorstwa. Poprzez samozatrudnienie pokazują one szanse i
możliwości, aby osiągnąć zamierzony sukces a tym samym stwarzają okazję do
podniesienia statusu społecznego ludności.
,,Struktura branżowa sektora MSP w Polsce wykazuje znaczne zróżnicowanie w
zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Najwięcej z nich funkcjonuje w
sekcji ,,Handel i naprawy”-35,7% i w ,,Przemyśle”-27,1%. Wysokimi udziałami
odznaczają się również sekcje ,,Obsługa nieruchomości firm”-12,5%, ,,Budownictwo”-
10,1% a także ,,Transport, gospodarka magazynowa i łączność”-6,3%.”14
W przeciwieństwie do dużych firm, gdzie menedżerowie posiadają wizję strategii
rozwoju, wpływu różnorodnych regulacji na sprzedaż i zyski, strategie szefów małych i
średnich firm są słabo znane lub słabo znane. Sytuacja ciągłej konkurencji zmusza
firmy do łączenia się w celu uzyskania siły przetargowej. ,,Wyróżnia się tu dwie teorie
przedsiębiorstw:
14 Ślusarczyk S., ,,Aktywność marketingowa małych i średnich przedsiębiorstw”
18
Dzięcioły-kierują się zasadą dziedziczenia własności. Pierwszeństwo
nadają trwałości przedsiębiorstwa jako masy majątkowej, a także
niezależności finansowej. Nie chcą wspólników ani kredytów. Liderzy-priorytetem wzrost i rentowność. Otwartość na nowych
wspólników, chęć zaciągania kredytów, samodzielność
podejmowanych decyzji, akceptacja wysokiego poziomu ryzyka.”15
Poprawiają się warunki funkcjonowania sektora MSP, które stwarzają szanse na
stabilizację wzrostu gospodarczego, który stymulowany jest wzrostem
konkurencyjności. Potencjał wzrostu wzmacniają również rosnące inwestycje. Wiąże się
to z poczuciem bezpieczeństwa w podejmowaniu różnych nowych inicjatyw a także z
większym poczuciem stabilności. Dotyczy to szczególnie strategii rozwoju zasobów
ludzkich i świadomości inwestowania w kapitał ludzki.
Małe i średnie przedsiębiorstwa wykazują różne formy zachowań
dostosowawczych do wymagań gospodarki rynkowej, takie jak:
,,dostosowywanie struktury ilościowo-asortymentowej i jakościowej do
potrzeb nabywców, wybór dostawców oraz odbiorców na podstawie krótkookresowej
strategii rozwoju, rozwój dystrybucji, poszukiwanie nowych rynków zbytu, stosowanie promocji.”16
Związki pomiędzy sektorem MSP a gospodarką są bardzo rozległe i łączą się z
PKB, kosztami, podatkami, pracami naukowo-badawczymi, poziomem wykształcenia
społeczeństwa, infrastrukturą, ochroną środowiska, zamówieniami publicznymi jak i
również rozległymi warunkami prawnymi, które określają warunki rozpoczęcia
działalności.
Sektor MSP posiada zróżnicowane normy prawne. Zaliczamy do nich:
przedsiębiorstwo osoby fizycznej, spółkę cywilną, spółkę handlową, w tym jawną, komandytową, z ograniczoną
odpowiedzialnością i akcyjną,
15 Ibidem16 Ślusarczyk S., ,,Aktywność marketingowa małych i średnich przedsiębiorstw”
19
spółdzielnię.
W większości krajów jednoosobowa forma firmy przekracza ponad połowę
wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw.
Pomimo, iż pojedyncze małe lub średnie przedsiębiorstwo nie ma siły
przetargowej, to wspólnie tworzą one ogromną siłę, która napędza rozwój gospodarki.
W związku z powyższym posiadają one wiele pozytywnych cech takich jak: niewielkie
rozmiary mierzone liczbą zatrudnionych, niski kapitał własny, elastyczność, niewysoka
sprzedaż, satysfakcjonująca aktywność marketingowa, przedsiębiorczość właścicieli i
menadżerów, niewielkie koszty tworzenia nowych miejsc pracy, lokalność
przyczyniając się tym samym w znacznym stopniu do tempa wzrostu gospodarczego.
Polskie małe i średnie przedsiębiorstwa maja zarówno swoje słabe jak i mocne
strony. ,,Jeśli chodzi o ich słabe strony to są to:
-konkurencyjność cenowa, a nie jakościowa,
-niski potencjał ekonomiczny,
-koncentracja na rynku lokalnym i mała zdolność eksportowa,
-brak doświadczenia przedsiębiorców,
-brak strategii działania, koncentracja na strategii bieżącej,
-niedostrzeganie kapitału intelektualnego pracowników,
-niewielki nowatorski i innowacyjny charakter produktów,
-przewaga mikroprzedsiębiorstw,
-niski poziom kooperacji pomiędzy przedsiębiorstwami,
-niski poziom wiedzy na temat zarządzania i marketingu,
-niski poziom inwestycji.
Mocne strony małych i średnich przedsiębiorstw są następujące:
niższy poziom kosztów produkcji, zdolność do naśladowania i imitacji produktów, silna motywacja do pracy zarówno pracowników, jak i pracodawców, realizacja inwestycji sposobem gospodarowania, znacznie obniżającym
koszty, zdolność do szybkiej zmiany rodzaju działalności, duży dynamizm i szybki rozwój, zdolność do szybkiego uczenia się i nabywania umiejętności.”17
17 Matejun M., ,,Wspomaganie i finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw”
20
1.3 Bariery i ograniczenia w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw
Istnieje wiele modeli wzrostu małych i średnich przedsiębiorstw, jednak w
przypadku teorii barier wzrostu jest ich dużo mniej, a ich autorzy skupiają swoją uwagę
głównie na wynikach badań empirycznych. Bariery w najszerszym znaczeniu tego
słowa to praktycznie wszystkie ograniczenia, które hamują wzrost firmy. W celu analizy
barier wzrostu sektora MSP niezbędna jest ich klasyfikacja.
Biorąc pod uwagę czas ich występowania w trakcie działalności firmy wyróżnia się:
bariery wejścia bariery rozwoju.
Istnieją dwa rodzaje czynników, które w różnym czasie i w odmienny sposób wpływają
na dynamikę firmy:
moment wejścia, kiedy idea przechodzi do realizacji moment, w którym firma przechodzi w fazę wzrostu lub zaczyna upadać.
Moment wejścia a tym samym akt założenia firmy zależy zwykle od czynników
zewnętrznych. Niezwykle ważnym czynnikiem jest wola działania przedsiębiorcy,
jednak zawsze jest ona stymulowana tudzież osłabiana przez wspomniane wyżej
czynniki zewnętrzne.
21
Okres inkubacji trwa 2-3 lata. Zawiera on w sobie najważniejszy moment dla życia
firmy zwany punktem krytycznym przetrwania. Dopiero po jego przejściu można
mówić o efektywnym powstaniu firmy.
Bariery wejścia pojawiają się już w momencie zakładania firmy- dotyczą problemów
związanych z zaistnieniem firmy na rynku. Są to głównie: niejasność przepisów, zła
koniunktura, niewystarczający popyt, prawa patentowe, korupcja i niekompetencja
urzędników oraz wysokie koszty inwestycji.
Bariery rozwoju są z kolei związane z problemami przedsiębiorstwa znajdującego się
już na rynku- na różnych etapach cyklu życia firmy ich wpływ na rozwój
przedsiębiorstwa jest zróżnicowany. Pojawiają się one w punkcie krytycznym
przetrwania, kiedy firma przechodzi do fazy wzrostu tudzież upadku. W tym momencie
istotne jest dokonanie oceny zasadności powstania firmy i możliwości jej adaptacji do
istniejących potrzeb rynku. W kapitał wynikające z faktu upewnienia się czy dana
koncepcja ma tym okresie pojawia się wiele barier, zróżnicowanych pod względem
etapu cyklu życia przedsiębiorstwa i charakterystycznych dla danego typu działalności.
,,D. Felsenstein i D. Swartz wyróżniają następujące fazy cyklu życia firmy:
-pierwszy etap- faza koncepcji, czyli określenie ,,czym firma ma być”- powstaje idea
działalności firmy; niewielkie zapotrzebowanie ma sens
-drugi etap- moment wejścia- idea przechodzi do realizacji; rośnie zapotrzebowanie na
kapitał, które natrafia na barierę finansową
-trzeci etap- etap działania-firma rozpoczyna ciągłą produkcję; nowe problemy, głównie
finansowe- konieczne jest zwiększenie wydatków i zastąpienie roli przedsiębiorcy przez
specjalistów
-czwarty etap- etap ekspansji- firma wymaga zwiększania nakładów we wszystkich
obszarach.”18
Rozszerzający się asortyment wytwarzanych produktów wymaga nakładów
kapitałowych, nowych specjalizacji, rozbudowy infrastruktury, wzrasta również
zapotrzebowanie na informację.
,,Klasyfikacja barier według D.J. Storey’a:
18 Bławat F., ,,Przetrwanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw”
22
barierę zarządzania barierę finansową barierę popytu”19
Bariera zarządzania wynika z niewystarczających umiejętności menadżerskich
przedsiębiorców, którzy rzadko wykazują przygotowanie z zakresu zarządzania, na ogół
posługując się intuicją. Najsilniej ujawnia się w tych firmach, gdzie kompetencje
właściciela, będącego równocześnie menedżerem, są niewielkie. Natomiast im lepiej
jest on wykształcony a tym samym posiada lepszą wiedzę i umiejętności, tym słabiej
bariera zarządzania hamuje wzrost firmy.
Bariera finansowa- w fazie startu mała firma finansowana jest ze środków właścicieli,
ich rodzin i znajomych. W miarę rozwoju firmy zmienia się jej struktura kapitałowa-
rośnie zapotrzebowanie na kapitał pożyczkowy. Zazwyczaj potrzeby finansowe
przewyższają poziom jej rozwoju.
Bariera popytu- także rynek ogranicza rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Są to
ograniczenia naturalne, które wynikają z istoty gospodarki rynkowej. Dzieje się tak,
gdyż popyt globalny jest zawsze ograniczony. W okresie dobrej koniunktury bariera
popytu jest osłabiana, natomiast gdy gospodarka znajduje się w fazie recesji silniej
hamuje wzrost małych i średnich przedsiębiorstw.
Warunki funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw, a tym samym ich bariery,
mają charakter dynamiczny i zmieniają się w czasie. Zachodzące we współczesnym
świecie procesy takie jak globalizacja, internacjonalizacja i integracja tworzą nowe
ograniczenia w ich działaniu. W przeciwieństwie do dużych firm i korporacji
transnarodowych, które kreują tymi procesami, małe i średnie przedsiębiorstwa nie mają
na nie żadnego wpływu-są wyłącznie ich biorcami.
L. C. Leonidou łącząc swoją teorię z teorią S.T. Cavusgila wyodrębnił cztery kategorie
barier:
wewnętrzne krajowe wewnętrzne zagraniczne
19 Ibidem
23
zewnętrzne krajowe zewnętrzne zagraniczne
Bariery wewnętrzne krajowe wynikają z wnętrza firmy i odnoszą się do otoczenia
krajowego. Obejmują naciski menedżerskie na rozwój działań na rynkach krajowych,
negatywną percepcję ryzyka związanego ze sprzedażą za granicą, brak personelu w
dziedzinie marketingu eksportu.
Bariery wewnętrzne zagraniczne wynikają z kolei z ograniczonych zdolności
marketingowych małej firmy i są odczuwane na rynkach zagranicznych, które są
zazwyczaj rynkami docelowymi.
Bariery zewnętrzne krajowe związane są z krajowym otoczeniem małych i średnich
przedsiębiorstw, ale są poza ich kontrolą.
Bariery zewnętrzne zagraniczne to problemy z zewnątrz firmy, odczuwalne na
międzynarodowych rynkach.
,,Miesenbock porządkuje je w cztery grupy:
1.Bariery eksportowe spowodowane przyczynami zewnętrznymi, takie jak: formalności celne, dokumenty eksportowe bariery handlowe standardy i normy sytuacja konkurencyjna za granicą brak popytu na produkty przedsiębiorstwa wysokie koszty związane z eksportem wahania kursów walutowych recesja, sytuacja polityczna i gospodarcza na rynkach
zagranicznych
2.Bariery związane z brakiem wystarczających zasobów, takie jak: brak zdolności produkcyjnych brak informacji brak wykwalifikowanego personelu brak środków finansowych, możliwości finansowania
3.Bariery związane z marketingiem, takie jak: trudności z oszacowaniem wolumenu sprzedaży trudności z niezbędną adaptacją produktu trudności z zapewnieniem usług posprzedażnych problemy z pośrednikiem handlowym problemy z logistyką sprzedaży zbyt wysoka cena trudności ze sprostaniem stawianym warunkom sprzedaży
24
problemy z komunikacją
4.Bariery związane z postawą właściciela/ menedżera, takie jak: brak zainteresowania eksportem złe doświadczenia eksportowe nierozważanie możliwości podjęcia działalności eksportowej brak doświadczeń w eksporcie brak wiedzy na temat zarządzania działalnością eksportową brak znajomości języków obcych zbyt słabe rozumienie odmienności obcej kultury brak czasu zbyt wysokie ryzyko”20
Stopień wpływu tych barier na wzrost małych i średnich przedsiębiorstw zależy
głównie od kraju w którym prowadzona jest dana działalność gospodarcza. Na
podstawie wyników regularnie przeprowadzanych badań przez Polską Agencję
Rozwoju i Przedsiębiorczości, Ministerstwo Gospodarki i Główny Urząd Statystyczny
sklasyfikowano bariery wzrostu sektora MSP w Polsce. Są to:
-bariery rynkowe i społeczne
-bariery kapitałowe
-bariery wynikające z polityki gospodarczej
-bariery prawne
-bariery informacyjne
-bariery infrastrukturalne
Pomimo prób państwa w celu ich zniwelowania, są one identyfikowane przez
przedsiębiorców i nadal hamują rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce.
Bariery rynkowe i społeczne. Według ,,Raportu o stanie sektora małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce w latach 1999-2000” tempo rozwoju tego sektora jest
hamowane przez bariery rynkowe na które napotykają przedsiębiorstwa. Co więcej są to
lata kiedy koniunktura gospodarcza kraju pogarszała się. Rozwój sieci hipermarketów
również nie jest czynnikiem wspomagającym wzrost sektora MSP. Podsumowując
konkurencja na rynku staje się coraz bardziej agresywna, a wymagania konsumentów
coraz wyższe.
Z kolei jeśli chodzi o barierę społeczną, występuje tu duża niechęć niektórych grup
pracowniczych, zwłaszcza tych z niskim poziomem wykształcenia, do zatrudniania się
20 Głodek P., ,,Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce”
25
w małych przedsiębiorstwach sektora prywatnego a także mobilność polskiego rynku
pracy plasuje się na niskim poziomie.
Bariery kapitałowe. Firmy w sektorze MSP mają ograniczony dostęp do zewnętrznych
źródeł finansowania co jest powodem faktu, iż stosunkowo mało przedsiębiorstw
korzysta z takiej formy pozyskiwania kapitału. Zazwyczaj takie firmy finansują
prowadzoną działalność z środków własnych. Przyczyną tego typu zachowań może być
niestabilność rynków finansowych a także wahania kursów walut. Dodatkowym
problemem jest wysoki stopień formalizacji i biurokratyzacji procedur uzyskania
finansowania od podmiotów zewnętrznych. Kolejną barierą jest wysoki koszt kapitału-
opłaty bankowe i prowizje są duże, a realna stopa procentowa jest wysoka. Co więcej
oferta instytucji finansowych nadal nie jest dostosowana do potrzeb małych i średnich
przedsiębiorstw.
Finansowanie działalności tego sektora ze środków publicznych także nie jest łatwo
dostępne, a niekomercyjne instytucje wspierania takich firm są w większości nieznane
drobnym przedsiębiorcom. Co więcej, ich działalność skupia się głównie na usługach
doradczych i organizowaniu szkoleń.
Kolejnym problemem zaliczanym do barier finansowych są utrudnienia w uzyskiwaniu
przez sektor MSP zamówień publicznych. Pomimo, iż są one intratne procedura
przetargowa stanowi istotny problem. Wymaga zazwyczaj wniesienia tak wysokiego
wadium, że małe firmy nie są w stanie go zgromadzić. Ponadto, gdy chcemy odrzucić tą
ofertę, wadium zwracane jest dopiero po jakimś czasie a więc taka sytuacja blokuje
środki finansowe. W przypadku wygrania wymaga się od danej firmy wniesienia kaucji,
na co nie stać wiele przedsiębiorstw.
Następną bariera rozpatrywaną w ramach barier kapitałowych są terminy płatności.
Małe i średnie firmy muszą się dostosowywać do warunków dyktowanych przez
większe przedsiębiorstwa, które najczęściej zalegają z zapłatą lub stosują wydłużone
terminy płatności. Firmy działające w sektorze MSP nie wnoszą takich spraw do sądu z
obawy utracenia ważnego odbiorcy a także z uwagi na wymogi płacenia wysokiego
wadium.
Bariery wynikające z polityki gospodarczej. Kolejną barierą wzrostu przedsiębiorstw
jest niekorzystna polityka na rynku pracy i ubezpieczeń społecznych. Koszty
wytworzenia miejsc pracy są wysokie, a pracownik kosztuje firmę około 150% jego
26
pensji. Ponadto, wymagane jest tworzenie drogich dla przedsiębiorców funduszy
socjalnych.
W Polsce występuje także zjawisko nadmiernego fiskalizmu. Zakres ulg podatkowych
jest coraz mniejszy a próg podatkowy jak i kwota wolna od podatku są niskie. Krajowy
system podatkowy wpływa nie korzystnie na równomierny rozwój regionów. Jeśli
chodzi o podatki pośrednie zwiększają się obciążenia podatkowe w podatku
akcyzowym oraz stopniowo ogranicza się możliwości odliczania podatku VAT.
Podatki lokalne to przykład kolejnej bariery stojącej na drodze firmie w sektorze MSP.
Dzieje się tak, ponieważ istnieje prawna możliwość wyższego opodatkowania
nieruchomości służących do prowadzenia działalności gospodarczej w stosunku do
innych typów lokali. Wartość tego podatku zależy wtedy od powierzchni a nie od
wartości nieruchomości.
Następnym istotnym problemem jest skomplikowanie polskiego systemu podatkowego
w którym wyjaśnienia i przepisy są często niejasne dla przedsiębiorców. Wiąże się to
zatem z prawdopodobieństwem poniesienia sankcji za ich nieprzestrzeganie.
Bariery prawne. Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej polskie prawo
przystosowywane do jej norm jest mało stabilne. Często zdarza się, że zmiany w aktach
prawnych są dla przedsiębiorców niejasne. Biorąc pod uwagę fakt, iż nie mają oni czasu
śledzić wprowadzonych modyfikacji, sami dokonują interpretacji prawa co naraża ich
na określone sankcje.
Mimo, że zakres swobody prowadzenia działalności gospodarczej jest coraz większy, w
niektórych dziedzinach nadal wymagane są pewne zezwolenia. Czasem takie wymogi
zniechęcają do jej rozpoczynania.
Następną ważną kwestią jest ,,nieprzyjazny” stosunek sądownictwa do sektora MSP.
Przedsiębiorcy z uwagi na ich opieszałość rzadko wnoszą sprawy do sądu. Najczęściej
stosowaną karą za wykroczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej są grzywny,
czasem dochodzi również do zamknięcia firmy. Aparat kontrolny państwa jest
nadmiernie rozbudowany, a panująca w kraju korupcja i administracja państwowa nie
sprzyjają rozwoju przedsiębiorczości.
Bariery informacyjne. Wynikają one zwykle z niewiedzy przedsiębiorców o źródłach
informacji. Władze nie organizują kampanii informacyjnych skierowanych do
przedsiębiorców dotyczących nowych programów pomocy, aktów prawnych, działań
27
publicznych na rzecz rozwoju kraju, wskaźników makroekonomicznych czy też
zamówień publicznych.
Bariery infrastrukturalne stanowiące trudności i koszty dostępu do infrastruktury a także
jej niską jakość. W związku z powyższym niezbędna jest poprawa jakości polskich
dróg, budowa oczyszczalni ścieków i utylizacja odpadów.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wymaga dostosowania się polskiej
gospodarki do gospodarek innych państw członkowskich. Cały proces dostosowawczy
dotyczy także sektora MSP. Jego szanse na wypracowanie sobie pozycji na jednolitym
rynku zależą w głównej mierze od przełamywania barier rozwoju. Nie należy jednak
uważać, że bez pomocy z zewnątrz przełamią je wyłącznie własnymi siłami.
28
ROZDZIAŁ II
Rys historyczny rozwoju sektora MSP.
2.1 Determinanty marginalizacji sektora MSP do lat 80. XX wieku
Losy sektora MSP najlepiej obrazują podstawową prawdę, że gospodarka ciągle
się zmienia. Wraz z rozwojem wiedzy, postępu technologicznego, zdolności
zarządczych i organizacyjnych a także ze wzrostem kapitału dynamika tego systemu
ulega wzrostowi. Przejawia się ona na wiele sposobów. Największym zainteresowaniem
cieszy się wzrost PKB, produktywność kapitału i ziemi, wartość majątku, sprzedaż,
wzrost zatrudnienia, wydajność pracy. Pozostałe zmiany są dużo mniej widoczne,
dlatego nie są interesujące dla większości społeczeństwa.
Dla zrozumienia rzeczywistości gospodarczej ważne są długookresowe zmiany
znaczenia firm różnej wielkości. Ujawniają się one w gospodarkach zlokalizowanych w
różnych miejscach świata, o różnym stopniu rozwoju i funkcjonujących w różnych
kulturach.
Zmiany znaczenia sektora MSP dla gospodarki mają charakter relacji
przyczynowo-skutkowych, a niekiedy przypadkowych. To efekt połączenia wielu
zmiennych, a skutki tych splotów mają wpływ na przebieg procesów ekonomicznych,
ich charakter i dynamikę.
Pierwszym trendem, który odzwierciedla znaczenie małych i średnich
przedsiębiorstw był opadający. Był dużo dłuższy od drugiego w którym znaczenie tego
sektora znacznie wzrosło. Trwał około 180-200 lat-od początku kapitalizmu do ósmej
dekady XX wieku. Ciężko natomiast ustalić granicę dla drugiego trendu. Wiadomym
jest, że rola tego sektora przestała spadać i że wzrosła ono pod względem wielu
kryteriów takich jak np. udział w zatrudnieniu.
Droga na margines sektora MSP prowadziła od rewolucji przemysłowej do
kryzysów naftowych. Długoterminowy proces marginalizacji działalności na małą skalę
zależał między innymi od następujących czynników:
1. ,,czynniki związane ze strona podażową na poziomie przedsiębiorstwa:a) postęp technicznyb) organizacja produkcji
29
c) zarządzanied) relacja własność a władza
2. czynniki popytowe związane z masowością i homogenicznością potrzeb
odbiorców3. czynniki związane z rynkiem i konkurencją
a) możliwości ekspansji na nowe rynkib) charakter przewagi konkurencyjnej i sposoby jej uzyskiwania
4. teoria ekonomii-doktryny wywodzące się z ekonomii klasycznej i neoklasycznej
oraz marksistowskiej5. polityka- koncepcje liberalne, keynesowski interwencjonizm, państwo dobrobytu6. czynniki związane z rynkiem pracy i systemem edukacyjnym, zwiększające
atrakcyjność pracy najemnej wobec działalności na własny rachunek7. pozostałe czynniki.”21
Jako skutek oddziaływania wszystkich tych czynników były zmiany w populacji
przedsiębiorstw, które miały miejsce w procesach wzrostu przeciętnych rozmiarów
firmy, które mierzone były wielkością obrotów i liczbą zatrudnionych a także spadku
liczebności firm z powodu eliminacji najsłabszych ogniw-głównie były to małe
przedsiębiorstwa, jak również osłabiania bodźców prowokujących do zakładania
nowych przedsiębiorstw.
Analizując czynniki związane ze stroną podażową trzeba przede wszystkim
zwrócić uwagę na fakt, iż na początku kapitalizmu wszystkie podmioty gospodarcze
były małe-co oczywiście jest rzeczą względną. Jednakże przyjmując nawet dzisiejsze
kryteria podziału przedsiębiorstw można zauważyć, że bez wątpienia były to niewielkie
zakłady rzemieślnicze, zarówno pod względem obrotów, zatrudnienia czy udziału w
runku. Coraz częściej jednak pojawiały się wyjątki od tej reguły. Szereg barier
technicznych, ustrojowych i organizacyjnych osłabiał rozwijanie się tych
przedsiębiorstw. Brak jakiejkolwiek presji ze strony popytu na produkty i rynku także
przyczyniał się do braku wprowadzania istotnych zmian.
W wyniku Rewolucji Przemysłowej w latach 1780-1850 powstało wiele
wynalazków, które przyczyniły się do wzrostu wydajności pracy, a co za tym idzie, do
obniżenia kosztów produkcji. Był to wszakże proces bardzo powolny i stopniowy.
Rewolucje mieszczańskie w znacznym stopniu spowodowały przyspieszenie tego
procesu poprzez upowszechnianie nowych produkcji i technologii.
21Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”
30
Wpływ na wydajność pracy w tamtym okresie miało niewątpliwie zastosowanie
sprawniejszych i szybszych maszyn a także znacznie większa produktywność kapitału.
Nowe technologie i nowe maszyny wymagały również zmian w organizacji produkcji,
gdyż były one bardzo drogie. Aby opłacało się z nich korzystać skala produkcji
musiałaby być duża, a to powodowało konieczność posiadania dużego kapitału
początkowego.
Zmiany w produkcji miały miejsce zarówno w przemyśle ciężkim jak i lekkim.
Upowszechniano czółenka mechaniczne, powstawały nowe maszyny przędzalnicze aż
do wynalezienia mechanicznego krosna, które całkowicie zastąpiło produkcję ręczną.
Mechanizacja przemysłu lekkiego pociągała za sobą konieczność rozwoju zakładów,
które zajmowałyby się budową maszyn. Umaszynowienie gospodarki z kolei wymagało
stworzenia nowych urządzeń napędowych- siła wody, wiatru, zwierząt i ludzi była
niewystarczająca. Udoskonalono maszynę parową zwiększając jej wydajność tak, aby
jej eksploatacja była opłacalna.22 Za czasów Królestwa Polskiego w Warszawie było
początkowo 8 warsztatów wyposażonych w maszyny parowe- pierwsza zainstalowana
została w 1818r. w mennicy państwowej.23 ,,Maszyna parowa uniezależniła człowieka
od warunków przyrodniczych, dając możliwość większej swobody w lokalizacji
przemysłu.”24
Wytworzone produkty musiały być jednak dotransportowane a to pociągało za sobą
konieczność dobrze rozwiniętej infrastruktury. W latach 1830-1850 bardzo dużą rolę
odegrał dla rozwoju przemysłu transport kolejowy. Budowa i eksploatacja tego typu
transportu jest bardzo kosztowna, dlatego opłaca się on jedynie przy dużej skali
działania. W związku z tym koncentrowano produkcję w coraz większych
przedsiębiorstwach. Obniżało to przede wszystkim koszty produkcji, głównie za sprawą
większej wydajności w eksploatacji maszyn oraz lepszej organizacji produkcji.
Rozwój technologii w hutnictwie zwiększył dostępność żelaza co spowodowało
wymianę maszyn z drewnianych na metalowe, które były bardziej stabilne i dużo
trwalsze. Skutkiem tego był rozwój maszyn do obróbki metali-tokarek co
zapoczątkowało erę produkcji maszyn za pomocą maszyn.
22 Wojnarski D., ,,Powszechna historia gospodarcza” str.9923Jezierski A., Leszczyńska C. ,,Historia gospodarcza Polski” str.12724 Wojnarski D., ,,Powszechna historia gospodarcza” str.99
31
Proces powstawania nowych fabryk skutkował zmianami samego procesu
produkcyjnego. Najważniejszą zmianą był podział pracy którego kreatorem był Adam
Smith pod koniec XVII wieku. Uznał on pracę za podstawowe źródło bogactwa, a jej
rozmiary zależą od wydajności pracy i liczby zatrudnionych pracowników. Na
wydajność składa się podział pracy i specjalizacja. Aby rozwijać podział pracy trzeba
najpierw zwiększyć zasoby. ,,Podział pracy umożliwia stosowanie sprawniejszych
maszyn i urządzeń, a także wzrost kwalifikacji pracowników. Decyduje on zatem o
wzroście stopnia produkcyjności pracy, determinuje też wielkość otrzymanego produktu
społecznego. Zdaniem Smitha przyczyną podziału pracy jest ludzka skłonność do
wymiany- zamiany jednej rzeczy na drugą. To wymiana zachęca do specjalizacji i
dalszego podziału pracy. Natomiast granice specjalizacji i podziału pracy określa
chłonność i wielkość konkretnego rynku. To właśnie rynek decyduje o rzeczywistej
potrzebie i możliwościach pogłębiania specjalizacji pracy.”25 Dowodzi tego przykład
produkcji szpilek. Pojedynczy rzemieślnik jest w stanie wyprodukować jedną szpilkę
dziennie, ale jeśli poszczególnym czynnościom niezbędnym do produkcji szpilek
przyporządkowalibyśmy kilka innych osób i każda z nich zajęłaby się konkretną
czynnością, to dzienna produkcja wzrosłaby wielokrotnie.
Kolejnym istotnym elementem, który wprowadzał zmiany w światowej gospodarce
było wprowadzenie w produkcji broni w Stanach Zjednoczonych na początku XIX
stulecia części wymiennych. W związku z powyższym można było wykorzystać
standardowe części do wielu modeli. Taka sytuacja obniżała koszty produkcji wyrobów
i poprawiła wykorzystanie materiałów. Jednakże aby można było wcielać takie
rozwiązania w życie należało dużo produkować. System fordowski który pojawił się w
1913 roku był konsekwencją takiego rozwiązania. ,,Oparty był na powiązaniu
najwyższych osiągnięć techniki z postępem organizacyjnym, mającym charakter
jednostronny. Głównymi cechami fordyzmu jest podział pracy doprowadzony do
najwyższego stopnia i zautomatyzowana taśma produkcyjna. Przy systemie tym każdy
robotnik wykonuje stale tylko jedną nieskomplikowaną czynność, składającą się z
jednego lub kilku ruchów, a przedmioty pracy przesuwane są z jednego stanowiska
pracy na drugie za pomocą taśmy, przy czym tempo pracy robotnika uzależnione jest od
szybkości przesuwu taśmy i przez nią regulowane. W latach 20-tych uchodził za
szczytowe osiągnięcie naukowej organizacji pracy.”26
25 http://www.smith.hydra.waw.pl/teoria%20pracy.html26 http://www.ekonomista.eu/5/Fordyzm.htm
32
Powstawały coraz większe przedsiębiorstwa, które posiadały coraz bardziej
skomplikowane struktury organizacyjne. Nie wystarczał już jeden człowiek, aby mieć
kontrolę nad wszystkim, a kierowanie wymagało coraz większych kompetencji. Tak jak
w produkcji, tak i również w zarządzaniu pojawił się podział pracy. Struktury
zarządzania stawały się coraz bardziej hierarchiczne. ,,Hierarchia ta wprowadzała liczne
formalne zarządzenia regulujące zachowanie poszczególnych członków organizacji.
Zasady naukowego zarządzania, wyłożone przez inżyniera-mechanika nazwiskiem
Frederick Winslow Taylor i wcielone w życie przez Forda, zawierały implicite
założenie, że w inteligencji kierowniczej działa prawo ekonomii skali i że organizacją
można lepiej zarządzać wtedy, kiedy ta inteligencja zostaje oddzielona od robotników i
tworzy białokołniekorzykową hierarchię zarządzania, a nie wówczas, gdy jest rozłożona
równomiernie w obrębie całej organizacji.”27
Kolejnym aspektem, który uległ zmianie były relacje między własnością a władzą.
Do tej pory głownie dominowała własność jednoosobowa- władza była skupiona w ręce
jednego właściciela. Czerpał on środki na prowadzenie działalności z własnych
oszczędności, prywatnych pożyczek oraz wygenerowanych zysków. Właściciel był
typowym przedsiębiorcą, który sam finansował swoją działalność i sam ponosił
związane z nią ryzyko.
W drugiej połowie XIX wieku zaczęły pojawiać się na coraz szerszą skalę spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne. Spółki kapitałowe stwarzały
możliwość wciągnięcia do obiegu gospodarczego oszczędności klasy średniej, bez
konieczności dzielenia się z nimi władzą w przedsiębiorstwie.
,,Zaczęła maleć rola indywidualnego przedsiębiorcy. Na scenę zaczął wkraczać
menedżer-pracownik najemny o wysokich kwalifikacjach w zakresie zarządzania.
W okres wielkiego kryzysu przełomu lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku,
gospodarka światowa wkraczała z:
wysoko wydajnymi technologiami (przede wszystkim mechanicznymi), daleko posuniętym podziałem pracy (nie tylko wewnątrz przedsiębiorstw, ale
także pomiędzy nimi), fordowską taśmą produkcyjną, taylorowskim systemem naukowej organizacji pracy,
27 Fukuyama F., ,,Wielki wstrząs: natura ludzka a odbudowa porządku społecznego” str.191
33
masową, standardową produkcją, dominacją wielkich korporacji silnie zintegrowanych pionowo, rozbudowanymi strukturami organizacyjnymi DP, pogłębiającym się rozdziałem władzy i własności, ważną, ale wyraźnie malejącą rolą sektora MSP” 28
II woja światowa przyspieszyła rozwój technologii oraz produkcji. Efekty jakie one
powodowały natychmiastowo wprowadzane były do gospodarki przez wielkie, głównie
międzynarodowe, korporacje. Ich pozycję podtrzymywał rozwój robotyzacji i
automatyzacji produkcji. W jednakowym tempie rozwijały się również metody
zarządzania przedsiębiorstwami. Zarządzanie opierało się teraz na precyzyjnym
planowaniu, specjalistycznych kompetencjach menedżerów, wdrażaniu metod
ilościowych i naukowym podejściu do motywacji. ,,Procedury i ścisłe reguły, wraz z
podziałem obowiązków i kompetencji, wypierały intuicję i ograniczały swobodę
działania jednostki. Przestrzeń dla zachowań przedsiębiorczych kurczyła się. Ich
miejsce zajmowało przestrzeganie zasad biurokracji.”29
Ponadto należy pamiętać, że ,,technologia i specjalizacja społeczeństwa
przemysłowego są w sposób konieczny i wyróżniający związane z organizacjami
działającymi na wielką skalę”30.
Reasumując postęp techniczny sprzyjał rozwojowi dużych firm-,,działalność
gospodarcza jest prowadzona przez przedsiębiorstwa wielkiej skali, co wymaga
wielostronnej koordynacji menedżerów i ich podwładnych”31. Korzystając z tych
przemian umacniały one swoją pozycje na rynku.
Kolejnymi czynnikami, które determinowały marginalizację sektora MSP były
czynniki popytowe związane z masowością i homogenicznością potrzeb odbiorców.
Aby masowa produkcja spowodowana rozwojem technologii miała sens, musiał istnieć
masowy popyt na produkty przez nią wytwarzane. Rozmiary tego popytu w pierwszych
okresach kapitalizmu były ogromne. Pomimo tego często nawet podstawowe potrzeby
ludności były niezaspokojone z uwagi na ograniczone dochody. Zaczęły one rosnąć,
gdy rozwijała się praca najemna. Z powodu rozwoju pracy malały ceny wielu towarów.
28 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”29 Ibidem30 Kerr Clark ,,Industrialism and industrial man” 31 Kerr Clark ,,Industrialism and industrial man”
34
Potrzeby konsumentów nie były zróżnicowane, dlatego ich zaspokojenie nie wymagało
produktów o wysokiej jakości co sprzyjało rozwojowi produkcji masowej.
Inne czynniki determinujące marginalizację małych i średnich przedsiębiorstw
związane są z rynkiem i konkurencją. Masowy popyt zaspokajany poprzez masową
produkcję powodował walkę konkurencyjną między konkurującymi rywalami. Główną
płaszczyzną, na której rozgrywała się ta rywalizacja była ekspansja rynkowa. Polegała
ona na rozszerzaniu rynków zbytu na coraz to nowsze grupy klientów, które pojawiały
się łącznie ze wzrostem dochodów, a także na nowe rynki przestrzenne przez nikogo
jeszcze nie zajęte. Przewagę nad konkurencją należy zdobywać poprzez jak największą
produkcję i jak najszersze rynki zbytu obniżając przy tym koszty wytwarzania. Nie ma
tu miejsca dla małych firm.
,,Zastosowanie nowych technik i nowoczesnych urządzeń technologicznych,
powstałych w wyniku rewolucji mikroelektronicznej, umożliwiło zapoczątkowanie
zintegrowanej automatyzacji procesów produkcji, pozwoliło na intensywniejszą
eksploatację urządzeń produkcyjnych, w niektórych przypadkach stuprocentowe
wykorzystanie czasu pracy. Zwiększona została elastyczność produkcji wieloseryjnej,
możliwa stała się automatyzacja produkcji krótkoseryjnej, a co za tym idzie-szybsze
dostosowanie się do zmieniających się na rynku warunków. Proces automatyzacji objął
też fazy przed i poprodukcyjne, zwłaszcza zaś projektowanie wspomagane
komputerowo oraz działalność menedżerską (planowanie, zarządzanie, marketing,
dystrybucję).”32
Jeśli chodzi o teorię ekonomii to zarówno ona jak i wielcy teoretycy ekonomii
nigdy nie mieli wpływu na kształtowanie się procesów gospodarczych. Zawsze starała
się ona nadążać za zmianami rzeczywistości, poszukując regulujących je prawidłowości
i próbując wyjaśnić jej mechanizmy. Odkąd zaczęła kształtować się gospodarka
kapitalistyczna teoretycy nie mieli najmniejszych wątpliwości, że przyszłość należy do
dużych przedsiębiorstw i korporacji.
32 Eckert M., Nadolny A., Stobrawa W., ,,Historia gospodarcza świata XIX i XX wieku”
35
2.2. Renesans sektora MSP i czynniki odrodzenia tego sektora.
,,Zaledwie dziesięć lat temu, pogląd, że małe przedsiębiorstwa mogłyby być
kluczem do gospodarczej odnowy i drogą do ponownego wzrostu zatrudnienia, a także
sposobem na zwalczanie masowego bezrobocia, mógł być traktowany jako
ekscentryczny, a nawet absurdalny. Dziś, ten punkt widzenia wydaje się znacznie mniej
naciągany.”33
Takiej sytuacji ekonomicznej nie przewidzieli zarówno politycy jak i
ekonomiści. Pewne symptomy zmian pojawiały się już dawno, ale nikt nie myślał, że
trend jak największych efektów skali przestanie być kontynuowany. Sytuacja krytyki
miała miejsce do lat 70. XX wieku. Ekonomiści byli wierni założeniu, że kapitał i praca
są najlepiej wykorzystywane w sektorze wytwórczym, ale na dużą skalę. W związku z
powyższym tworzono coraz to większe przedsiębiorstwa. Korzystając z efektów skali
33Sengenberger W., Loveman G., Piore M. J. ,,Re-emergence of Small Enterprises” str.1
36
były one dużo lepsze niż sektor MSP pod względem wyników ich działalności takich
jak gwarancja miejsc pracy, produktywność czy postęp techniczny Początkowe lektury
przedstawiające pogląd o początkach rozwoju sektora MSP spotkały się z krytyką.
Później jednak pojawił się szeroko idący entuzjazm ku temu sektorowi, który zaczął być
utożsamiany jako lekarstwo na wszystkie problemy świata, jak np. bezrobocie.
Dopiero w drugiej połowie lat 70. w krajach kapitalistycznych sektor MSP
zaczął się dynamicznie rozwijać. Jako wynik kryzysu nastąpił spadek globalnego
popytu a tym samym wzrost cen a rządy nie chciały udzielać pomocy dużym
przedsiębiorstwom. Zaostrzono konkurencję poprzez cięcie kosztów stosując np.
outsourcing polegający na oddaniu innym podmiotom usług, które muszą być miejsce w
przedsiębiorstwie, ale nie są związane z jego podstawową działalnością.34 Pojawiła się
liberalizacja i globalizacja a także zmiany techniczne, technologiczne, strukturalne,
które dawały szansę na prowadzenie efektywnej działalności małym i średnim
przedsiębiorstwom. Nastąpiły przejęcia i fuzje a korporacje zaczęły bankrutować. Te
osoby, które zostały zwolnione, zaczęły zakładać własne firmy.
,,W latach kryzysu zaczęli pojawiać się mali wytwórcy, którzy dość szybko
zwiększali zatrudnienie, istniejące zaś duże firmy były zmuszone do zamykania fabryk i
redukcji zatrudnienia.”35 Tym samym zaczęto dostrzegać coraz bardziej znaczącą rolę
sektora MSP, który w znacznej mierze przyczynia się do wzrostu gospodarczego.
,,W skutek zmian przepisów prawnych zaczęły powstawać przedsiębiorstwa
polonijne, które zaczęły wprowadzać nowe metody zarządzania. Przemiany ustrojowe
w państwie, wprowadzenie elementów gospodarki rynkowej, a także przebudowa
struktury własnościowej sprawiły, że wzrosło zainteresowanie zakładania prywatnych
działalności gospodarczych. Wzorem państw zachodnich, także w Polsce zaczęły się
rozwijać MSP”36.
Niewątpliwie ostatnie 25 lat XX wieku pokazało, że małe i średnie
przedsiębiorstwa nie są skazane na boczną pozycje na arenie rynkowej, a duże
przedsiębiorstwa bywają bezradne w niektórych wyzwaniach współczesności. Liczba
firm a także osób w nich zatrudnionych znacznie wzrosła- pozycja sektora MSP
34 http://www.outsourcingandmore.pl/35Mikołajczyk B., Krawczyk M., ,,Aniołowie biznesu w sektorze MSP” 36 Janiuk I. ,,Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej” str.20
37
znacznie się umocniła. ,,Sektor MSP jest dziś ogromnie zróżnicowany. Małe firmy
funkcjonują w sektorach tradycyjnych i bardzo nowoczesnych. Wykorzystują
najnowocześniejsze technologie, dokonują ważnych innowacji. Parają się także
pracochłonnymi, tradycyjnymi rodzajami produkcji i usług. Są wśród nich firmy lokalne
i ,,ukryci mistrzowie” rynków międzynarodowych.”37
,,Renesans małych firm, który nastąpił w latach 70. ubiegłego wieku, spowodował
wzrost zainteresowania tym sektorem, między innymi wzrostem pojedynczych firm.
Rozpoczęto badania nad zjawiskiem wzrostu w mniejszych firmach, próbując
opracować model pozwalający na ujęcie wszystkich czynników, jakie mogą mieć na
wzrost wpływ.”38
Na tworzenie konkurencyjności i innowacyjności małych i średnich
przedsiębiorstw mają wpływ zarówno czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne. Wśród
wewnętrznych najważniejsze są te, związane z osoba przedsiębiorcy, gdyż to on
podejmuje wszystkie decyzje związane z założeniem i prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Ważnym aspektem są w związku z powyższym czynniki, które wynikają z osobowości
samego przedsiębiorcy. Do nich możemy zaliczyć otwartość na innowacje, zdolności
organizacyjne, kreatywność, chęć wyróżnienia się, wytrwałość, umiejętność
przekonania do swoich poglądów, odporność na chwile niepowodzenia, wytrwałość.
Kolejne czynniki mają związek z kwalifikacjami i doświadczeniem
przedsiębiorcy. Ukończone studia tudzież średnia szkoła zawodowa stanowią źródło
pewnej podstawowej wiedzy technicznej, jednak znacznie ważniejsze jest
doświadczenie nabyte w trakcie pracy zawodowej. ,,Kreatywny przedsiębiorca
poświęca czas na dyskusje i korespondencję z odbiorcami produktów, obserwuje
bacznie przedsięwzięcia konkurencji, uczestniczy w targach branżowych, odwiedza
sieci handlowe. Wszystko to pobudza jego wyobraźnię i oddziałuje na poprawę pozycji
rynkowej. Wielu przedsiębiorców docenia konieczność uzupełnienia wykształcenia
formalnego i uczestniczy w studiach podyplomowych, szkoleniach, konferencjach
naukowych.”39 Ważnymi umiejętnościami dla współczesnego przedsiębiorcy jest
również znajomość języków obcych a także obsługi komputera.
37 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” str.5238 Wasilczuk E, ,,Wzrost małych i średnich przedsiębiorstw” str. 2539 A. Sosnowska, S. Łobejko,,Drogi do sukcesu małych i średnich przedsiębiorstw” str.19
38
Następnym czynnikiem jest struktura i kwalifikacje pracowników a także poziom
ich zaangażowania. Pełne zaangażowanie w działalność firmy umożliwia współpraca
kierownictwa ze współpracownikami poprzez współpracę z klientami, włączanie ich w
proces podejmowania decyzji a także zapewnienie im godziwej pensji.
Do wewnętrznych czynników wpływających na wzrost nowoczesności i
innowacyjności sektora MSP należy także stan wewnętrznych materialnych i
niematerialnych zasobów firmy. W firmach produkcyjnych ważne znaczenie ma poziom
nowoczesności, wyposażenie i sprawność środków trwałych a także możliwość
skorzystania z nowoczesnych technologii.
Wewnętrzne zasoby firmy obrazują hipotetyczne możliwości prezentowania
produktów, technologii czy usług, które decydują o zdolności i w jej wyniku o pozycji
konkurencyjnej firmy na rynku. ,,Tylko nowoczesny, o wysokiej jakości produkt
oferowany a rynku po konkurencyjnej cenie pozwala na zdobycie a następnie
utrzymanie klienta. Dla małych i średnich firm takie produkty należą najczęściej do tzw.
Produktów niszowych, zdobywając tę część rynku, której nie zagospodarowały wielkie
korporacje.”40
Innowacyjność w sektorze MSP zależna jest w dużym stopniu od otoczenia
zewnętrznego. Atrybuty konkurencyjności:
1. ,,wpływ środowiska i otoczenia,2. instrumenty kształtowania konkurencyjności przez firmę,3.potencjał i pozycja konkurencyjna podmiotów,4.makroekonomiczne instrumenty sterowania konkurencyjnością podmiotów, czyli
przedsiębiorstw, regionów i całych gospodarek,5.poziomy konkurencji,6. skala oddziaływania podmiotów.”41
Zdaniem przedsiębiorców główną rolę w kształtowaniu innowacyjności sektora MSP
spełniają uwarunkowania rynkowe i instytucjonalne. Popyt na rynku na produkty
innowacyjne jest ograniczony z powodu niskiego poziomu dochodów Polaków, małej
skali produkcji wyrobów innowacyjnych a także silna ekspansja wielkich producentów
zagranicznych. Uwarunkowania instytucjonalne z kolei to wszystkie uwarunkowania
prawne i polityczne, które określają zasady funkcjonowania sektora MSP-warunki
40 Ibidem str.2141 Świtalski W., ,,Innowacje i konkurencyjność” str.168
39
tworzenia przedsiębiorstw, system rejestracji, zobowiązania względem administracji
państwowej.
Jednym z głównych czynników odrodzenia sektora MSP był bez wątpienia postęp
techniczny. Najważniejsze były innowacje związane z technologiami informacyjnymi i
telekomunikacyjnymi ICT. Bez trudu bariery takie jak:
,,dostęp do informacji, obniżka części kosztów transakcyjnych, dostęp do odległych geograficznie rynków, poprawa sprawności zarządzania, obniżenie kosztów promocji, łatwiejszy dostęp do źródeł finansowania”42
zostały przezwyciężone. Rozwój ICT jest bardzo szybki przez co ciężko określić jego
skutki. Innowacje te pojawiają się nieoczekiwanie a tempo ich dyfuzji rośnie. Małe i
średnie przedsiębiorstwa mają do nich coraz większy dostęp. Technologie
telekomunikacyjne i informatyczne wpłynęły także zmiany w usługach. Zmieniły się
środki masowego przekazu, konsulting, przesyłanie informacji, doradztwo, bankowość i
edukacja. Zakres efektów rozwoju ICT miał charakter globalny co wyjaśnia
powszechność dla odrodzenia małych i średnich przedsiębiorstw na świecie.
Postęp technologii miał istotne znaczenie dla przemysłu przetwórczego. Pojawiły
się numerycznie sterowane maszyny (pierwsza w 1952r.) co spowodowało stopniową
zamianę urządzeń mechanicznych na elektroniczne. Bynajmniej nie prowadziło to
jednak do zaniku korzyści skali. Nowe, bardzo pracooszczędne technologie
,wprowadzane przez wielkie korporacje, ograniczały zatrudnienie. ,,Dla zaspokojenia
rosnącego, w rezultacie wzrostu dochodów, popytu wystarcza wzrost podaży
spowodowany wzrostem wydajności pracy.” 43 Wielkie przedsiębiorstwa zaczęły
redukować swoje rozmiary, gdyż chciały poprawić efektywność ekonomiczną. Aby
zachęcić pracowników do przedsiębiorczości, zaczęły decentralizować decyzje poprzez
podział firmy na samodzielne zakłady. Takie działania były jednak możliwe tylko
wówczas, gdy istniały technologiczne i techniczne warunki do ich realizacji.
Z powodu licznych zwolnień w dużych przedsiębiorstwach, coraz więcej
przedsiębiorców decydowało się, aby otworzyć swoja działalność gospodarczą.
42 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” str.5543 Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” str.56
40
Możliwości jakie dała rewolucja ICT sektorowi MSP :
,,bogactwo informacji o pomysłach i produktach dostępnych nieodpłatnie bądź po
bardzo niskim koszcie dla wszystkich, którzy planują rozpoczęcie własnej
działalności,nowe możliwości prezentacji i promocji firmy, jakie daje witryna i adres
internetowy,nowe możliwości sprzedaży za pośrednictwem Internetu,ułatwienia w budowaniu więzi korporacyjnych, także z dużymi organizacjami.”44
Postęp techniczny to proces spontaniczny, dlatego przeznaczanie dużej ilości
środków na badania i rozwój zmusza do bardzo precyzyjnego rozeznania w potrzebach i
kierunkach poszukiwania innowacji. Gospodarki krajów wysoko rozwiniętych stanęły
pod poważnym wyzwaniem-popyt z masowego i homogenicznego zmienił się na
heterogeniczny, ponieważ ludzie zaczęli szukać czegoś, co odróżni ich działalność od
innych. Konsumenci zgłaszali popyt na produkty dostosowane do ich indywidualnych
preferencji. Tym samym nastąpił rozkwit produkcji niszowej oferowanej przez sektor
MSP.
Kolejnym determinantem rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw był rozwój
gospodarczy. Zmiana popytu to z pewnością najważniejszy czynnik jaki miał wpływ na
coraz większą rolę małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce. Segmentacja rynku
pociąga za sobą wiele istotnych zmian. ,,Krótsze serie dla mniejszych grup odbiorców
są bardziej pracochłonne. Na polu dystrybucji wymagają innej organizacji- zapasy w
handlu muszą być minimalizowane, a czas pomiędzy zamówieniem a jego realizacją
musi ulec znacznemu skróceniu. Stąd gospodarka składająca się z wielu małych firm
jest lepiej przystosowana do rosnącej ,,personifikacji” rynków i szybszych ich zmian.”45
Najczęściej podkreślaną cechą aktualnej fazy rozwoju gospodarczego jest
globalizacja. To proces, którego ,,warunkiem jest usuwanie barier dla wymiany i
produkcji dóbr i usług, przepływów kapitału i ludzi. Bariery te znosi się m.in. pomiędzy
krajami OECD i krajami Unii Europejskiej. Znosi je także większość pozostałych
krajów świata, określanych często mianem „rynków wschodzących” (emerging
markets). Głównymi korzyściami z globalizacji jest obniżka kosztów produkcji – a
zatem i cen wytwarzanych towarów i usług, oraz lepsze wykorzystanie dostępnych na
44 Cieślik J., ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych” str.20-2145 ,,State of the Art. In Small Business and Entrepreneurship” P-A Julien
41
świecie zasobów pracy i kapitału”.46 Globalizacja objawia się szerokim procesem
internacjonalizacji gospodarek narodowych. Do tej pory internacjonalizacja była
udziałem wyłącznie dużych przedsiębiorstw. Liberalizacja rynków, ICT, integracja
regionalna itp. spowodowały zmianę tego stanu.
Proces globalizacji wywołał bez wątpienia coraz bardziej zaostrzona konkurencję
na wszystkich rynkach. Duże firmy zaczęły się restrukturyzować, gdyż nie mogły
zapanować nad niestabilnością rynkowej rzeczywistości. Niewątpliwe jest więc to że po
ICT, to globalizacja głównie sprzyja sektorowi MSP. ,,Gdy świat integruje się pod
względem gospodarczym, jego elementy składowe stają się coraz liczniejsze, mniejsze i
coraz ważniejsze. A więc, globalna gospodarka rośnie, podczas gdy rozmiary jej części
zmniejszają się(…). Im większa i bardziej otwarta staje się gospodarka światowa, tym
bardziej będzie zdominowana przez małe i średnie przedsiębiorstwa”47. Większe
zróżnicowanie rynków spowodowane jest większym jego zintegrowaniem-na tym
polega właśnie globalny paradoks. W związku z powyższym taka sytuacja stwarza
bardzo korzystne warunki dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.
,,Omawiając szanse MSP w warunkach globalizacji i internacjonalizacji, nie
sposób pominąć pojęcia glokalizacji. Mianem tym określa się przedsiębiorstwa
działające na rynku lokalnym, które nie mają żadnych powiązań z zagranicą, lecz w
odpowiedzi na globalizację są zmuszone do modyfikacji swoich zachowań
strategicznych.”48
,,Małe i średnie przedsiębiorstwa działające dotychczas głównie na rynkach
lokalnych, w pewnym punkcie ewolucji gospodarki ku internacjonalizacji i globalizacji
muszą wypracowywać swoje pozycje konkurencyjne na rynkach międzynarodowych.
Wiele z nich, zarówno tych funkcjonujących w dziedzinach tradycyjnych ( handel,
odzież, przemysł motoryzacyjny), jak też w branżach najnowocześniejszych
(telekomunikacja, informatyka) będzie musiało konkurować z dużymi
przedsiębiorstwami.”49
Rozwój gospodarczy pociąga również za sobą zmianę preferencji konsumentów
jako pracowników. Początkowo sukcesem społecznym i wielkim poważaniem cieszyła
46 http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=137&pageId=60847 Naisbitt J., ,,Global paradox” str.1448 Łuczka T., ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań XXI wieku” 49 Daszkiewicz N., ,,Internalizacja małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce” str.25
42
się osoba która została zatrudniona w wielkim przedsiębiorstwie. Szybko jednak ludzie
zdali sobie sprawę, że są wyłącznie trybikami w działaniu dużego przedsięwzięcia, a
szanse na awans czy zaistnienie w firmie były nieprawdopodobne. Pracownicy, którym
ciągle podwyższano poprzeczkę kwalifikacji w żaden sposób nie mogli wykazać się
swoją innowacyjnością i kreatywnością. Takie środowisko pracy budziło frustrację w
pracownikach. Z drugiej jednak strony zaczęło pojawiać się przekonanie, że owe
środowisko pracy jest bardziej przyjazne pracownikom w małych przedsiębiorstwach.
Dla przedsiębiorczych i ambitnych ludzi dużo atrakcyjniejsza była praca w tym
sektorze-mieli oni dużo większy wpływ na działanie przedsiębiorstwa i mogli wykazać
się swoimi pomysłami przez co realizowali się zawodowo. ,,Praca dla wielkiej
korporacji nie daje już teraz prestiżu. Ekscytujące i satysfakcjonujące jest pracowanie
dla małej firmy, gdzie człowiek ma większą odpowiedzialność i możliwość sterowania
własną pracą i jest znacznie bardziej zaangażowany w misję przedsiębiorstwa.(…)
Najlepsi ludzie coraz częściej wiążą się z małymi firmami albo zakładają własne.”50
Silna inflacja i wzrost bezrobocia wywarły duży wpływ na teorię ekonomiczna i
politykę gospodarczą, które są kolejnymi czynnikami, które wpływają na odrodzenie
małych i średnich przedsiębiorstw. W stosunku do poprzednich dekad dynamika
rozwoju gospodarczego była słabnąca. Miały na to wpływ zmiany w gospodarce przez
które szoku doznał przemysł przetwórczy, naftowy, silna pozycja związków
zawodowych, presja na płace, propopytowa polityka interwencyjna. Odpowiednia
polityka gospodarcza ułatwiła ekspansję małych firm w warunkach kreowanych przez
zmianę popytu i postęp techniczny. Uruchomione zostały programy wsparcia dla
nowych przedsiębiorców a także wprowadzono nowe rozwiązania w polityce fiskalnej,
które były bardziej korzystne dla przedsiębiorców.
,,Nowe rozwiązania organizacyjno-prawne w zakresie prowadzenia działalności
produkcyjnej i usługowej pozwoliłyby na połączenie dwóch pozornie sprzecznych
efektów: prowadzenia działalności na wielką skalę, a jednocześnie dyskontowania
korzyści z przedsiębiorczego stylu zarządzania i łączenia funkcji zarządczych z
bezpośrednim zaangażowaniem właścicieli w prowadzenie biznesu. Takim
przełomowym rozwiązaniem jest niewątpliwie rozwój sieci franczyzowych.”51
50 Daszkiewicz N., ,,Internalizacja małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce” str.20-2151 Cieślik J., ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych” str.21
43
Poza wyżej wymienionymi czynnikami wpływającymi na rozwój sektora MSP
warto wymienić także większą zdolność małych i średnich przedsiębiorstw do zmian
koniunkturalnych jak i opory właścicieli firm przed powiększaniem ich rozmiarów z
uwagi na znaczne wpływy związków zawodowych. Duże przedsiębiorstwa działają
zgodnie z długookresowymi strategiami, natomiast to małe przedsiębiorstwa są bardziej
elastyczne na zachowania rynku.
2.3 Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw po 1989r.
W latach 70. i 80. warunki do zaangażowania kapitału zagranicznego były
bardzo ograniczone, co spowodowało powstawanie spółek z udziałem kapitału
zagranicznego a także firm polonijnych. Pod koniec 1988 r. 765 podmiotów
gospodarczych prowadziło aktywną działalność z udziałem takowego kapitału.52 Gdy
wprowadzano zasadnicze zmiany ustrojowe w latach 1989-1990 w Polsce była już
spora ilość osób posiadająca wiedzę o tym, jak prowadzić interesy na własną rękę,
jednak większość przedsiębiorców nie miała żadnego doświadczenia na polu
biznesowym.
W latach osiemdziesiątych pojawiły się dwa nurty badań nad sektorem MSP.
Oba z nich zwracają szczególną uwagę na aktywną rolę tego sektora w życiu
gospodarczym. Pierwszy z nich uważał przedsiębiorczość za bardzo ważny składnik
rozwoju (zgodnie z schumpetowską tradycją). Drugi z nich analizował zachowania
sektora we współczesnej gospodarce. ,,W efekcie zmian technologicznych oraz
nasilania się konkurencji od lat siedemdziesiątych wzorzec masowej produkcji zaczął
ustępować elastycznym metodom organizacji produkcji. Wspólną ich cechą jest to, że w
miejsce dążenia do osiągnięcia korzyści skali we wszystkich dziedzinach, preferuje się
małą skalę i różnorodność oferty. W analizie elastycznej specjalizacji podkreśla się
specyfikę nie tyle małego przedsiębiorstwa, ile struktury produkcyjnej, której
składnikiem jest mała firma.”53 Podstawą funkcjonowania małej firmy jest urozmaicona
oferta a także zdolność do wykorzystania potencjału aglomeracji. Na rynku światowym
wzrosła konkurencyjność a także nastąpiła internacjonalizacja działalności gospodarczej
co było przyczyną prowadzenia badań nad drobnym przemysłem w kierunku analizy
52 Cieślik J. ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych” str. 2553 Piasecki R., ,,Ekonomia rozwoju” str. 116
44
procesu globalizacji. Spowodowało to potraktowanie małych firm jako jednego z ogniw
łańcucha produkcyjnego, gdzie występują one jako podwykonawcy i kooperanci
większych firm w wymianie międzynarodowej.
W rozwoju sektora MSP można wyróżnić cztery fazy:
1. Wstępna faza rozwoju przedsiębiorczości (do 1989r.)2. Faza eksplozji przedsiębiorczości(lata 1989-1994)3. Faza samoregulacji rynkowej (lata 1995- 2003)4. Faza akcesyjna rozwoju sektora MSP (od 2003r.)
Pierwsza z faz miała swoje początki już w okresie gospodarki centralnie
planowanej. Ówczesne zmiany uwarunkowane były sytuacją społeczną w końcu lat 80.
Trzeba było przede wszystkim opanować kryzys gospodarczy, który wywoływał
powszechne niezadowolenie. Bariery, które hamowały przedsiębiorczość zaczęły być
eliminowane przez co od razu zaczęły się pojawiać na rynku nowe przedsiębiorstwa.
Rozkwit przedsiębiorczości nastąpił, gdy zniesiono konieczność uzyskania zezwolenia
na prowadzenie działalności. Reformy zmieniły głównie uwarunkowania prawne
towarzyszące zakładaniu firmy. ,,W latach 1981-1989 liczba prywatnych firm wzrosła z
375 142 w 1981 roku do 572 451 w 1988 roku. Natomiast liczba zatrudnionych
wynosiła odpowiednio 654 075 oraz 1 287 693 osób.”54
Faza eksplozji miała miejsce po przyjęciu przez Sejm ustawy o działalności
gospodarczej. Zgodnie z tym aktem prawnym każdy miał równe prawa do założenia
nowej działalności gospodarczej. Ponadto, wszystkie podmioty miały wolną rękę w
prowadzeniu firmy z wyjątkiem takich działań, które są zabronione prawem.
Rozpad gospodarki centralnie planowanej spowodował dynamiczny rozwój
sektora MSP. Miał on miejsce głównie dzięki ustawie z 13 lipca 1990 roku, która
dotyczyła procesu prywatyzacji. Określała warunki przekazania majątku państwowego
w ręce prywatne. Takie zasady spowodowały powstawanie nowych małych i średnich
54Piasecki R., ,,Ekonomia rozwoju” str.20
45
przedsiębiorstw na bazie przekształcenia przedsiębiorstw państwowych. Sektor MSP
zaczął się rozwijać bardzo dynamicznie.
Nowe firmy okazały się być bardziej elastyczne na sytuacje na rynku.
Rozbudowywały one swoje moce przerobowe angażując swój kapitał. Dysponowanie
młodym majątkiem produkcyjnym stwarzało szersze możliwości rozwoju
technologiczno-innowacyjnego a także wypełnienie istniejących luk w rynku.
Tabela przedstawia dynamikę rozwoju małych przedsiębiorstw w Polsce z podziałem
na liczbę osób zatrudnionych:
Tabela Nr 4. Dynamika rozwoju małych przedsiębiorstw w Polsce w latach 1989-
1994
Przedsiębiorstwa 1989 1990 1991 1992 1993 1994Zatrudniające do 5 osób 636,4 882,1 1113,5 1131,5 1138,2 1426,1Zatrudniające do 50 osób 831 1141,4 1474,
2
1701,3 2047,3 2126,5
Źródło: W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej w
Polsce, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa, warszawa 1998, s.28
Tabela przedstawia dynamikę liczby aktywnych przedsiębiorstw w latach 1994-2003,
przyjmując rok 1994 za rok bazowy:
Tabela Nr. 5 Dynamika zmian liczby aktywnych przedsiębiorstw (1994=100) w
latach 1994-2003
RokPrzedsiębiorstwa
ogółemMSP
Małe (0-
50)Średnie (51-250)
Duże
(powyżej 250)1994 100,0 100,0 100,0 100,0 100,01995 102,4 102,4 102,3 104,5 99,61996 120,6 120,7 120,8 111,3 100,21997 142,2 142,3 142,5 119,7 102,21998 155,0 155,1 155,4 124,8 103,31999 163,3 163,5 163,8 133,7 95,12000 158,5 158,7 159,0 133,3 91,82001 148,8 149,0 149,2 125,7 83,9
46
2002 155,8 156,0 156,3 122,6 81,42003 153,5 153,7 154,0 124,9 79,6
Źródło: http://www.ue.katowice.pl//images/user/File/katedra_ekonomii/M._Chadrzynski_Zarejestrowane_i_aktywne_msp_w_Polsce_w_latach_1994_2004.pdf
Rozwój sektora MSP przyczynił się do powstawania dużej liczby miejsc pracy,
tym samym wspierając procesy reformacji. W latach 1989-1991 duże firmy stracił 3233
tys. miejsc pracy, w MSP powstało ich 1974 tys.55 W pierwszej połowie dekady lat
90.pozytywny wpływ na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw było rozbudowanie
infrastruktury instytucjonalno-prawnej.56
Tabela Nr 6. Aktywne MSP w Polsce w latach 1995-2000 oraz ich udział w PKB
Rok Liczba przedsiębiorstw ogółem Aktywne MSPUdział MSP w PKB
(%)1995 2 099 577 1 136 808 301996 2 379 949 1 340 269 401997 2 552 649 1 580 187 45,31998 2 792 697 1 772 616 47,81999 3 013 876 1 816 016 48,52000 3 162 546 1 763 002 49,4
Źródło: ,,Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji
europejskiej” I. Janiuk
Tabela Nr 7. Liczba aktywnych przedsiębiorstw w latach 2000-2003
RokPrzedsiębiorstwa
ogółemMSP Małe (0-49)
Średnie (50-
249)
Duże
(ponad
250)200
01 776 073 1 763 002 1 748 775 14 227 3 071
200
11 657 630 1 654 822 1 641 403 13 419 2 808
200
21 735 424 1 732 701 1 719 615 13 086 2 723
55 Janiuk I., ,,Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej” str.2256
47
200
31 709 542 1 699 526 1 693 547 13 330 2 665
Źródło: http://www.ue.katowice.pl//images/user/File/katedra_ekonomii/M._Chadrzynski_Zarejestrowane_i_aktywne_msp_w_Polsce_w_latach_1994_2004.pdf
Kolejna faza to okres samoregulacji rynkowej. Od 1995 roku charakteryzuje się
coraz większą liczbą nowych jednostek a także jednostek likwidowanych. Efektem jest
mniejsze tempo wzrostu sektora a także jego mniejsza dynamika. Biorąc pod uwagę
powyższe tabelki warunki funkcjonowania tego sektora stają się mniej korzystne w
porównaniu z poprzednimi fazami. Jedną z przyczyn takiego staniu rzeczy jest niski
poziom nakładów inwestycyjnych. Wzrost ilościowy bez zmian jakościowych nie jest
możliwy.57
W latach po 1989r. polska gospodarka przeszła rewolucyjne zmiany.
Nierozerwalnym elementem procesów transformacyjnych była prywatyzacja.
Oczywistym jest, że pojedyncze firmy nie miały wpływu na przebieg procesów
gospodarczych w danym kraju, jednakże jako całość w swojej masie, oddziaływały na
otoczenie. Kolejnym, równie istotnym, elementem transformacji była eksplozja
przedsiębiorczości tłumionej w okresie gospodarki centralnie planowanej. ,,Rosnący
PKB powodował, że sytuacja gospodarcza stawała się coraz lepsza, był to z resztą
mechanizm do pewnego stopnia samonapędzający się: rosnący PKB powodował wzrost
popytu globalnego i tworzył przestrzeń dla nowych firm, które z kolei podnosiły
PKB.”58 W roku 1992 po raz pierwszy zauważono wzrost PKB. Do 1995 r. cały czas
utrzymywała się tendencja wzrostowa. Następnie do 2001r. PKB zaczął systematycznie
spadać.
Pozytywnym zjawiskiem powstałym w wyniku transformacji było obniżenie
stopy inflacji. W 1992r. wynosił on 44% i spadł do poziomu 7,7% w 2003 roku. Spadek
inflacji był przyczyną obniżenia stopy redyskontowej przez Narodowy Bank Polski a
tym samym powodowało to obniżenie kosztów kredytów oferowanych przez banki
komercyjne.
Zmiany na polskiej arenie gospodarczej oprócz pozytywów, przyniosły również
negatywne zjawiska takie jak np. bezrobocie. Co prawda przedsiębiorcy sektora MSP
zatrudniali zwalnianych, w wyniku procesów restrukturyzacyjnych przedsiębiorstw
państwowych, pracowników. Spowodowało to zahamowanie wzrostu bezrobocia i po
57
58 Wasilczuk E., ,,Wzrost małych i średnich przedsiębiorstw” str.175
48
1993r. jego stopniowe obniżanie, ale po 1997r. w wyniku niekorzystnej sytuacji
gospodarczej nastąpił jego wzrost. Wpłynęło to zarówno na zamożność społeczeństwa
jak i na popyt globalny a skutkowało upadłością wielu małych i średnich
przedsiębiorstw.
Kolejnym istotnym czynnikiem, który ułatwiał transformacje były zmiany
regulacyjno-prawne do prowadzenia biznesu. Zmiany te wpłynęły na całą gospodarkę.
Należało zmienić prawo stosowane w gospodarce centralnie planowanej na prawo
przysługujące obywatelom w ramach wolnej gospodarki a także uwzględnić w tym
wymogi stawiane przez Unię Europejską. ,,Przełomowym momentem było uchwalenie
ustawy Prawo o Działalności Gospodarczej w 1999r.”59
Najszerzej skalę zmian obrazuje fakt wprowadzenia 118 aktów prawnych w
1998 roku dotyczących działalności małych i średnich przedsiębiorstw.60 Nie wszystkie
zmiany były korzystne. Wprowadzono wysokie podatki dla małych przedsiębiorstw a
także wszelkiego rodzaju sprawozdawczość, którą musieli prowadzić przedsiębiorcy.
Właściciele firm byli zobligowani do śledzenia na bieżąco wszelkich zmian w
prawodawstwie, które często się zmieniało.
Zmiany podstawowych reguł systemowych takich jak otwarcie granic,
wprowadzenie wymienności pieniądza i dewaluacja, otwarcie rynku kapitałowego czy
wprowadzenie podatków stwarzało z jednej strony utrudnienia w prowadzeniu własnej
działalności gospodarczej, a z drugiej dawały możliwość prowadzenia biznesu na
wielką skalę. W obliczu radykalnych zmian jedni tracili głowę, a inni wykorzystując
pozytywny splot okoliczności do realizacji własnych celów, czuli się w swoim żywiole.
W tym okresie wielu adeptów biznesu zarobiło duże pieniądze.61
Ostatnia z faz rozwoju sektora MSP w polskiej gospodarce ma związek ze
wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej 01.05.2004 roku i jest to faza akcesyjna.
Wspólna polityka unijna w zakresie przedsiębiorczości ma za zadanie usuwanie barier,
które utrudniałyby swobodny przepływ usług, towarów, kapitału i osób. Przyłączenie
Polski do Unii Europejskiej ułatwiło kontakty biznesowe a także usprawniło przepływ
towarów i informacji. Kolejną zaletą są fundusze strukturalne oferowane przez Unię.
59 Wasilczuk E., ,,Wzrost małych i średnich przedsiębiorstw” str.17760 Ibidem str. 17761 Cieślik J., ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych” str. 26
49
Mają one modernizować i restrukturyzować gospodarki krajów Unii Europejskiej.
Skierowane są głównie do tych gałęzi gospodarki, które bez takiej pomocy finansowej
nie byłyby w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w Unii.
,,Dokumentem określającym kierunki i wysokość wsparcia finansowego ze strony
Funduszy strukturalnych na realizację zamierzeń rozwojowych w Polsce w latach 2004-
2006 są Podstawy Wsparcia Wspólnoty. Wdrażane za pomocą pięciu
jednofunduszowych sektorowych programów operacyjnych (SPO), w ramach których
beneficjenci mogą ubiegać się o dofinansowanie. Dotyczą one:
wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw,
rozwoju zasobów ludzkich,
restrukturyzacji i modernizacji sektora żywnościowego oraz rozwoju obszarów
wiejskich,
rybołówstwa i przetwórstwa ryb,
infrastruktury transportowej i gospodarki mostów”62
,,Nie można jednoznacznie odrzucić hipotezy o małych i średnich
przedsiębiorstwach, że są one czynnikiem sprawczym rozwoju gospodarczego, to raczej
są one cechą charakterystyczną, a nie przyczyną dynamicznie rozwijających się
gospodarek. W obecnym spojrzeniu na problemy małych przedsiębiorstw
charakterystyczne jest to, że przyjmuje się fakt ich funkcjonowania w gospodarce za
dany, a badania w mniejszym stopniu koncentrują się na szczególnej roli tego sektora w
gospodarce, a w większej mierze na jego problemach i możliwościach ich
rozwiązania.”63
Współcześnie sektor MSP stanowi podstawę wszystkich gospodarek. Jego rola
ciągle rośnie o czym świadczą liczne badania i raporty. Zarówno te sporządzane
wewnątrz kraju przez np. Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości czy Business
Center Club, jak i przez te sporządzane w celu porównania w innych krajach, np. OCED
czy departament Unii Europejskiej.
62 http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/Podstawowe+informacje/63 Piasecki R., ,,Ekonomia rozwoju” str. 117
50
,,Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych jasno dowodzą, że omawiany sektor
odgrywa w gospodarce bardzo ważną rolę, przede wszystkim wpływając na kreację
wzrostu gospodarczego. Zwłaszcza dziś, w okresie, kiedy wiele krajów europejskich
walczy ze zbyt wysoką stopą bezrobocia, najważniejszą zaletą sektora MSP oraz nowo
powstających przedsiębiorstw jest to, że stanowią one, zdaniem większości badaczy,
największe źródło nowych miejsc pracy”64
64 ,,Aniołowie biznesu w sektorze MSP” B. Mikołajczyk, M. Krawczyk str. 11
51
ROZDZIAŁ III
Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw dla polskiej gospodarki.
3.1. Rola sektora MSP w zatrudnieniu i tworzeniu nowych miejsc pracy.
3.1.1. Przedsiębiorstwa zarejestrowane i aktywne.
Różnica między tymi dwoma typami przedsiębiorstw polega na tym, że
przedsiębiorstwa aktywne to takie przedsiębiorstwa, które aktywnie prowadzą
działalność gospodarczą, natomiast przedsiębiorstwa zarejestrowane to podmioty w
znacznej mierze jedynie zarejestrowane w rejestrze REGON, a nie prowadzące
aktywnej działalności gospodarczej, które liczą na uzyskanie różnego rodzaju korzyści z
faktu zarejestrowania firmy.
Zarówno w latach 80., 90. jak i obecnie większość nowych miejsc pracy
tworzona jest w sektorze MSP. Ogromne zainteresowanie tym sektorem spowodowała
praca D. Bircha, który zauważył, że w latach 1969-1976 około 2/3 miejsc pracy w
Stanach Zjednoczonych zostało stworzonych przez firmy, które zatrudniają mniej niż 20
osób. Jego spostrzeżenie zapoczątkowało rozwój badań na ten temat. W świadomości
polityków, rzadziej ekonomistów, bardzo szybko ukształtował się pewien schemat
myśleniowy, a mianowicie: sektor MSP generuje nowe miejsca pracy, przez co wzrasta
zatrudnienie, zatem państwo powinno wspierać i ułatwiać rozwój firmom z tego sektora
co spowoduje spadek zatrudnienia. W przypadku dużych przedsiębiorstw ma miejsce
odwrotna sytuacja- korzystając z pracooszczędnych technologii, duże korporacje
przyczyniają się do zmniejszenia zatrudnienia, więc państwo powinno odmawiać
promocji dla tego sektora gospodarki i nie musi go wspierać. Taka polityka spowoduje
jednak wzrost bezrobocia. Przedstawiony tu sposób rozumowania jest jednakże
pewnym uproszczeniem, którego należy przestrzegać. Niepodważalnym faktem jest, iż
istnieje udokumentowany wzrost zatrudnienia w małych i średnich przedsiębiorstwach,
52
może on jednak wynikać ze znacznie szybszego przyrostu miejsc pracy w tym sektorze
niż w przypadku dużych przedsiębiorstw jak również z wolniejszego w nim ubytku. Z
drugiej strony, sektor MSP ma dużo trudniejszy dostęp do obcego kapitału obcego niż
duże firmy.65
Na niekorzyść tego sektora wpływa fakt, że istnieje znacznie duże
prawdopodobieństwo upadku małej firmy i dużo większe ryzyko, że fundusze
pomocowe zostaną zaprzepaszczone.66 Problem w tym, że prawdopodobieństwo upadku
jest największe właśnie w tej grupie, która ma największe szanse na rozwój i wzrost, a
więc w młodych i małych firmach. Jeśli państwo wykaże się odpowiednią inicjatywą i
pomocniczością, to prawdopodobieństwo upadku takiej firmy, zwłaszcza w pierwszym
okresie jej istnienia, powinno zasadniczo zmaleć. Co więcej, za wspieraniem tego
sektora przemawiają także niższe przeciętne koszty tworzenia miejsc pracy w tym
sektorze. Jest tak dlatego, że sektor ten dominuje głównie w dziedzinach
pracochłonnych dotyczących zarówno usług jak i produkcji. Dla rządu każdego kraju
taka informacja to zasadniczy argument przemawiający za pomocą takiej grupie
przedsiębiorstw, ponieważ za taką samą wielkość środków można stworzyć więcej
miejsc pracy, co byłoby niemożliwe w dużym przedsiębiorstwie.
Poniższa tabela przedstawia podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON
uwzględniając podział klasowy:
Tabela Nr 8. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2003-2011
Mikro Małe Średnie Duże
2003 3 463 245 144 618 30 106 6 0232004 3 485 970 149 159 30 029 5 7572005 3 528 198 154 643 30 174 5 5062006 3 548 677 156 408 30 219 5 4372007 3 599 259 159 426 30 266 5 4712008 3 666 481 164 795 31 225 5 5602009 3 672 853 170 182 31 648 5 5542010 3 876 199 173 099 31 670 5 5212011 3 861 352 173 449 31 329 5 446
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstw dla roku 2012”
65 P. Dominiak ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”66 C. Wren ,,Subsidies for Job Creation- Is Small Best?”
53
Poniższy wykres przedstawia przedsiębiorstwa zarejestrowane w rejestrze
REGON w badanych latach z uwzględnieniem podziału na wielkość przedsiębiorstwa:
Wykres Nr 1. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w latach
2003-2011
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.
54
mikro małe średnie duże0
500 000
1 000 000
1 500 000
2 000 000
2 500 000
3 000 000
3 500 000
4 000 000
4 500 000
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Wykres przedstawia przedsiębiorstwa zarejestrowane w rejestrze REGON w
2011 roku z podziałem na klasy przedsiębiorstw:
Wykres Nr 2 Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w roku
2011r.
Rok 2011
mikro
małe
średnie
duże
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.
Z powyższych danych wynika, że już od kilku lat to sektor małych i średnich
przedsiębiorstw dominuje w Polskiej gospodarce. Na pierwszym miejscu są tu
mikroprzedsiębiorstwa, które zatrudniają do 9 osób. W rejestrze REGON jest ich ponad
3 miliony a liczba ta z roku na rok systematycznie wzrasta-na przestrzeni ostatnich 10
lat wzrosła o około 400 tysięcy. Małych i średnich firm, w porównaniu z
mikroprzedsiębiorstwami jest zdecydowanie mniej. Dynamika wzrostu ilości małych
przedsiębiorstw jest większa w porównaniu do mikroprzedsiębiorstw. Począwszy od
2003 roku w którym ich liczba wynosiła ponad 144 tysiące, aż do 2011 roku gdzie
wynosiła już ponad 173 tysiące. Został zanotowany wzrost o 29 tysięcy. Małymi
kroczkami, lecz systematycznie wzrasta również rola średnich przedsiębiorstw-wzrost
ich liczby o 1 223 przedsiębiorstw. Odmienną tendencję przedstawiają duże
przedsiębiorstwa, których liczba maleje z roku na rok. Tendencja malejąca utrzymuje
się już od kilku lat. W przeciągu lat 2003-2013 ich liczba zmalała z 6 023 do 5 446, a
55
więc nastąpił spadek o 577 przedsiębiorstw. W związku z powyższym widać wyraźnie
jak ważną rolę w polskiej gospodarce odgrywa sektor MSP-już w 2011 roku liczba
przedsiębiorstw w nim zarejestrowanych była o ponad 746 razy większa niż w dużych
korporacjach, które stanowiły wyłącznie 0,13% wszystkich przedsiębiorstw w polskiej
gospodarce.
Tabela przedstawia ilość aktywnych przedsiębiorstw w latach 2003-2010
uwzględniając podział na wielkość przedsiębiorstwa:
Tabela Nr 9. Liczba przedsiębiorstw aktywnych w latach 2003-2010
Mikro Małe Średnie Duże
2003 1 666 696 42 770 14 368 2 702
2004 1 653 856 44 369 14 003 2 754
2005 1 615 167 44 519 14 254 2 835
2006 1 652 998 44 228 14 708 2 981
2007 1 713 194 45 184 15 452 3 246
2008 1 787 909 54 974 16 327 3 252
2009 1 604 417 50 189 15 808 3 113
2010 1 655 064 52 591 15 841 3 167
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstwach na rok 2012”
Wykres przedstawia przedsiębiorstwa aktywne w badanych latach z podziałem
na klasy przedsiębiorstw:
56
Wykres Nr 3. Liczba przedsiębiorstw aktywnych w latach 2003-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012
roku”.
Poddając analizie również i powyższy wykres a także tabelę dotyczącą liczby
przedsiębiorstw aktywnych także nasuwa się wniosek, że to sektor MSP pełni
dominującą rolę w polskiej gospodarce. Trend wzrostu, jak to miało miejsce w ilości
przedsiębiorstw zarejestrowanych, uległ załamaniu w 2009 roku, ale miało to miejsce
we wszystkich typach przedsiębiorstw. Nie zmienia to jednak faktu, że w 2003 roku
było o około 11 tysięcy więcej mikroprzedsiębiorstw niż w roku 2010. Powyższe dane
przedstawiają najwyższy rozkwit tego typu przedsiębiorstw dla roku 2008-1 787 909.
Podobnie pozostałe kategorie w tymże roku odnotowały najwyższe wyniki. Jeśli chodzi
o małe przedsiębiorstwa to na przestrzeni lat 2003-2010 odnotowały one wzrost liczby
przedsiębiorstw aktywnych o około 10 tysięcy. Z kolei liczba średnich przedsiębiorstw
wzrosła o około 1,5 tysiąca. Duże korporacje również mogą się pochwalić
zwiększonym udziałem w rynku, jednakże ten udział jest bardzo mały, co najlepiej
widać na powyższym wykresie-wielkości są tak małe, że przy zastosowaniu takiej skali
wręcz niewykrywalne. W 2010 roku było aktywnych 0,18% dużych przedsiębiorstw,
0,92% średnich, 3,05% małych i 95,86% mikroprzedsiębiorstw.
57
mikro
małe
średnie
duże
0 200 000 400 000 600 000 800 000 1 000 000 1 200 000 1 400 000 1 600 000 1 800 000 2 000 000
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Analizując dane w tabelkach dotyczących liczby zarejestrowanych w rejestrze
REGON i liczby aktywnych przedsiębiorstw widać, że te dane nie pokrywają się. W
2003 liczba zarejestrowanych mikroprzedsiębiorstw była około 2 razy większa niż
faktyczna liczba przedsiębiorstw aktywnych. Dla tego samego roku liczba
zarejestrowanych małych przedsiębiorstw od ich liczby aktywnej różniła się o około
120tysięcy co znaczy, że firm aktywnych jest ponad 3 razy mniej. W przypadku
średnich przedsiębiorstw ma miejsce podobna sytuacja z tym, że przedsiębiorstw
aktywnych było około 2 razy mniej w porównaniu z zarejestrowanymi. Również taki
sam przypadek ma miejsce dal dużych korporacji-w 2003 roku liczba firm
zarejestrowanych od tych aktywnych była około 3 razy mniejsza.
Tworzenie nowych miejsc pracy jednoznacznie kojarzy nam się ze
zwiększeniem zatrudnienia a tym samym z redukcją bezrobocia. Podchodząc do sprawy
bardzo ogólnie, nie budzi to żadnym wątpliwości, jednak nie każde ,,nowe” miejsce
pracy wywołuje opisane wyżej skutki. W zasadzie dzieje się tak tylko i wyłącznie
wówczas, gdy takie miejsce pracy jest nowe z punkty widzenia gospodarki
narodowej- ,,nowe”=,,dodatkowe”. Taka sytuacja stwarza możliwość spadku
bezrobocia, ale tylko wtedy, gdy owe ,,dodatkowe” miejsce pracy będzie zajęte przez
osobę bezrobotną. Jeśli tak się nie stanie, pracownicy zostaną po prostu przesunięci z
jednych miejsc pracy na inne, a liczba bezrobotnych nie ulegnie zmianie.
Każda polityka prozatrudnieniowa państwa ma na celu wspieranie nowych
miejsc pracy, które są ,,dodatkowe” na szczeblu makro i obsadzane są nie przez
przeniesionych pracowników z innych firm, ale przez osoby bezrobotne. Powinna być
ona ukierunkowana na takie firmy, w których nowe miejsca pracy są bardziej
prawdopodobne.
Małe i średnie przedsiębiorstwa charakteryzują się dużym ,,obrotem” miejsc
pracy, mając tym samym duży udział w likwidowaniu miejsc starych. Dzieje się tak
dlatego, że cechuje je duża umieralność. ,,Przyrost netto (nowe miejsca pracy jako
różnica pomiędzy sumą wszystkich nowych utworzonych w poszczególnych MSP a
sumą wszystkich utraconych w likwidowanych i ograniczających zatrudnienie MSP)
jest w dużym stopniu determinowany różnicą pomiędzy stopą narodzin nowych firm i
stopą ich umieralności”.67
67 P. Dominiak ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” s. 136
58
Tabela przedstawia nowopowstałe przedsiębiorstwa w latach 2003-2011 z
podziałem według wielkości przedsiębiorstw:
Tabela Nr 10. Liczba przedsiębiorstw nowopowstałych w latach 2003-2011
Mikro Małe Średnie Duże
2003 265 946 7 569 1 071 251
2004 223 863 4 144 484 47
2005 282 517 6 144 651 94
2006 311 732 4 409 448 92
2007 309 248 4 317 442 84
2008 334 812 5 180 526 82
2009 397 114 5 240 381 53
2010 459 270 5 838 494 78
2011 401 208 6 153 531 116
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.
Wykres przedstawia ilość nowopowstałych przedsiębiorstw w latach 2003-2011
z uwzględnieniem podziału na klasy przedsiębiorstw:
Wykres Nr 4. Liczba przedsiębiorstw nowopowstałych w
latach 2003-2011
59
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
300 000
350 000
400 000
450 000
500 000
mikro
małe
średnie
duże
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.
Powyższe dane obrazują nowopowstałe przedsiębiorstwa w polskiej gospodarce
w latach 2003-2011. Jak łatwo dostrzec, najwięcej powstało mikroprzedsiębiorstw,
które na przestrzeni tych lat wykazywały rosnącą dynamikę wzrostu aż do ponad 400
tysięcy nowopowstałych przedsiębiorstw w 2011 roku. Małe i średnie przedsiębiorstwa
pod tym względem przechodziły pewne wahania, spadki, ale także i wzrosty. Najmniej
małych przedsiębiorstw powstało w 2007 roku, a średnich w 2009. Ciekawą sytuację
obrazują natomiast duże przedsiębiorstwa-początkowo nastąpił ich szybki spadek (z 251
do 47 w następnym roku), po czym powolny wzrost, a następnie powolny spadek, aż od
2009 roku ich liczba zaczęła systematycznie wzrastać. W 2011 roku nastąpił bardzo
gwałtowny wzrost liczby nowopowstałych dużych przedsiębiorstw- z 78 w roku 2010
do 116 w roku następnym.
Tabela przedstawia liczbę zlikwidowanych przedsiębiorstw w latach 2003-2011
według wielkości przedsiębiorstw:
Tabela Nr 11. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych dla lat 2003-2011
60
Mikro Małe Średnie Duże2003 148 202 3 888 978 341
2004 204 979 3 723 911 232
2005 228 171 4 059 665 172
2006 283 271 3 742 451 178
2007 253 100 3 348 490 122
2008 257 717 5 166 988 240
2009 377 920 4 726 612 182
2010 264 133 3 963 493 123
2011 412 995 5 498 734 170Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.
Wykres przedstawia liczbę przedsiębiorstw zlikwidowanych w latach 2003-2011
z uwzględnieniem podziału na klasy firm:
Wykres Nr 5. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych dla lat 2003-
2011
61
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000 450000
mikro
małe
średnie
duże
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.
Analizując wykres i tabelę dotyczącą ilości przedsiębiorstw zlikwidowanych
łatwo można zauważyć, że nie ma w nim stałych trendów rosnących bądź malejących
przez okres lat 2003-2011. W mikroprzedsiębiorstwach jednak od 2004 do 2009 roku
utrzymywał się trend rosnący, a to znaczy, że mimo tego, iż powstawało coraz to więcej
nowych przedsiębiorstw, to także coraz więcej zostawało poddawanych likwidacji. W
2010 trend ten uległ zmniejszeniu- zlikwidowano ponad 260 tysięcy
mikroprzedsiębiorstw, jednakże już w następnym roku zlikwidowano ponad 400 tysięcy
przedsiębiorstw. Z kolei jeśli chodzi i małe, średnie i duże przedsiębiorstwa
likwidowanie przedsiębiorstw miało różny przebieg-jednego roku rosło, innego malało,
po czym znowu malało albo przez kilkanaście miesięcy utrzymywało się na takim
samym poziomie.
Wykres przedstawia wskaźnik przeżycia przedsiębiorstw w pierwszym roku ich
działalności:
Wykres Nr 6. Wskaźnik przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw w
latach 2001-2010
62
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20100
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Wskaźnik przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw powstałych w latach 2001-2010
Wskaźnik przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw powsta-łych w latach 2001-2010Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”.
Z wykresu dotyczącego wskaźników przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw,
które powstały w latach 2001-2010 wynika, że przedsiębiorstwa największe szanse na
przeżycie miały w 2010 roku. Lata 2007, 2008, 2009 również owocowały dobrymi
warunkami dla przetrwania firm. Najniższym wskaźnikiem odznacza się rok 2002-
61,5.
,,Głównym kreatorem nowych miejsc pracy są firmy nowe ( w tym nowi
samozatrudnieni) oraz młode, polityka prozatrudnieniowa powinna być
ukierunkowywana na wspieranie:
1. Powstawania nowych przedsiębiorstw2. Samozatrudnienia3. Rozwoju firm szybko rosnących, czyli głównie firm młodych, innowacyjnych,
działających w sektorach zaawansowanych technologii, próbujących wyjść poza
rynki lokalne.”68
Wspieranie narodzin nowych firm może przyczynić się do wzrostu śmiertelności
starych, już istniejących. Jednakże związek między bezrobociem a uruchamianiem
działalności na własny rachunek nie jest jeszcze do końca poznany przez ekonomistów.
68 P. Dominiak ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” s.138
63
Według teorii J. Ritsila i H. Tervo w analizie relacji bezrobocie-proces
zakładania nowych firm, uwzględnia się trzy poziomy:
1. Jednostkowy- mikroekonomiczny2. Regionalny- mezoekonomiczny3. Krajowy- makroekonomiczny.
Jeśli chodzi o indywidualną jednostkę, często decyduje się ona na założenie
swojej własnej firmy w sytuacji, gdy nie może znaleźć pracy lub jest zagrożona jej
utratą. Brak jakiejkolwiek alternatywy jest najsilniejszym bodźcem, który niejako
zmusza ją do rozpoczęcia działalności na własny rachunek. Nie można się więc
spodziewać, aby była ona realizacją ambicji życiowych przedsiębiorcy.
Prawdopodobieństwo, czy takie przedsiębiorstwo odniesie sukces w dużej mierze
zależy od warunków otoczenia. Spotykają się oni z wieloma barierami, które pokonują
w dużej mierze tylko po to, aby przeżyć.
Na poziomie regionalnym hipoteza mówiąca o przymusowym zakładaniu firm
brzmi: ,,w regionach o wysokim bezrobociu powstaje więcej nowych firm”. To co
przemawia za nią jest korzyść płynąca z dostępu do tańszych zasobów, głównie siły
roboczej. Poza tym istnieje również wiele okazji do zakupu o dużej niższej cenie
środków trwałych używanych przez przedsiębiorstwo upadające.
Na szczeblu makroekonomicznym wyżej wymieniona zależność jest oczywista.
Wiele zależy tu od typu bezrobocia. Z pewnością bezrobocie koniunkturalne nie będzie
nas zachęcało do założenia własnego przedsiębiorstwa. Niepewność i małe szanse
przeżycia z pewnością nie skłaniają do rozpoczęcia własnej działalności. Z badań
przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wynika, że cykle koniunkturalne silniej
wpływają na tworzenie nowych miejsc pracy i zatrudnienie w przedsiębiorstwach
dużych niż w małych. ,,Wyniki (tych badan) sugerują, że wahania koniunktury odbijają
się na dużych firmach, podczas gdy małe kreują zatrudnienie stałe, bez względu na
sytuację makroekonomiczną”69 ,,Małe firmy wykazują skłonność do zwiększenia
zatrudnienia zarówno podczas fazy ekspansji, jak i recesji”70 W związku z powyższym
można wysunąć wniosek o tym, że w fazie koniunkturalnego załamania czynniki
wymuszające są tak silne, że ich wpływ przewyższa negatywne oddziaływanie
czynników przyciągających. ,,Podczas recesji rośnie udział sektora MSP w
69 D.J. Storey ,,Understanding the Small Business sector”70 B. A. Kirchhoff ,,The effect of firm formation and growth on job creation in the United States”
64
zatrudnieniu, ale nie wolno tych zmian utożsamiać z wyższą niż podczas ekspansji
kreacją miejsc pracy.”71
Przyjrzyjmy się dokładniej jakości miejsc pracy w badanym przeze mnie
sektorze. W małych i średnich przedsiębiorstwach są one przeciętnie tańsze od tych w
dużych korporacjach. Przez to są one dużo bardziej atrakcyjne dal pracodawców. Taka
sytuacja nie jest jednak korzystna dla pracowników. Jakość miejsc pracy można ocenić
biorąc pod uwagę wiele kryteriów, najczęściej spotykane to:
,,wysokość płac, poziom i zakres różnego typu dodatków i bonusów, długość czasu pracy, niższe techniczne uzbrojenie pracy, warunki bhp, ochrona praw pracowniczych, dostęp do szkoleń, stabilizacja zatrudnienia, satysfakcja z pracy.”72
Współczesne dane wykazują wyraźną korelację między wysokością płac a
wielkością firmy. Taka zależność występuje zarówno w krajach wysoko, jak i słabo
rozwiniętych. Można wywnioskować tezę, że w skali makroekonomicznej rośnie udział
w zatrudnieniu ogółem w sektorze MSP i oddziałuje on w kierunku w kierunku wzrostu
rozpiętości wynagrodzeń i hamowania wzrostu przeciętnych płac. Przyczynami tego
zjawiska mogą być różne, m. in. niższa wydajność pracy niż w dużych
przedsiębiorstwach, niższe przeciętne kwalifikacje zatrudnionych w sektorze MSP.
3.1.2. Zatrudnieni w sektorze MSP.
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw wyróżnia się dużym udziałem w
gospodarce Polski-istnieje bardzo duża ilość mikroprzedsiębiorstw i cały czas powstają
coraz to nowsze. Ilość dużych korporacji w porównaniu z małymi jest na tyle znikoma,
że aż ledwo zauważalna na przedstawionych w poprzednim podrozdziale wykresach.
Jakie to przełożenie na liczbę osób zatrudnionych w tym sektorze jak i w całej
gospodarce? Przyjrzyjmy się poniższemu wykresowi.
Tabela przedstawia liczbę pracujących w sektorze MSP w latach 2003-2011
według klas przedsiębiorstw:
71 P. Dominiak ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce” s.14272 Ibidem s. 144
65
Tabela Nr 12. Liczba pracujących w latach 2003-2010 według
wielkości firm
Mikro Małe Średnie Duże
2003 3 396 685 953 636 1 478 707 2 310 207
2004 3 383 470 967 301 1 461 519 2 348 398
2005 3 403 095 972 030 1 494 052 2 418 325
2006 3 474 574 976 451 1 542 386 2 562 721
2007 3 592 817 1 007 453 1 619 286 2 749 746
2008 3 727 242 1 194 972 1 698 165 2 873 623
2009 3 464 201 1 123 287 1 643 384 2 599 062
2010 3 399 096 1 143 458 1 649 103 2 667 396Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012
roku”
Wykres ten pokazuje, że w porównaniu z danymi przedstawiającymi liczbę
przedsiębiorstw zarejestrowanych w REGON tudzież liczbę przedsiębiorstw
aktywnych, gdzie mikroprzedsiębiorstwa w bardzo znaczącym stopniu przewyższały
swoją liczbą duże przedsiębiorstwa, w tym wypadku ta różnica nie jest aż kilkakrotnie
razy większa. Przyczyną takich danych jest fakt, że pomimo ogromnej ilości
mikroprzedsiębiorstw, zatrudniają one maksymalnie 9 osób, natomiast duże
przedsiębiorstwa, których na polskim rynku jest stosunkowo mało zatrudniają ponad
250. Analizując powyższą tabelę widzimy, że mikroprzedsiębiorstwa charakteryzowały
się trendem rosnącym na przestrzeni badanych lat-wyjątkiem jest tu rok 2009 w którym
nastąpił spadek liczby zatrudnionych o ponad 250 tysięcy do 3 464 201. Z kolei nastąpił
wzrost ilości zatrudnionych w małych przedsiębiorstwach, które zatrudniają od 10 do 49
osób o niecałe 190 tysięcy pracowników. Małe przedsiębiorstwa wykazujące się swoją
większą ilością, zatrudniają znacznie mniej pracowników niż średnie, których liczba jest
zasadniczo mniejsza. W 2003 roku różnica ta wynosiła aż ponad 500 tysięcy osób
zatrudnionych i różnica ta utrzymuje się względnie na takim samym poziomie. Jeśli
chodzi zaś o duże przedsiębiorstwa to zatrudniają one więcej pracowników niż średnie,
ale mniej niż mikroprzedsiębiorstwa. W porównaniu z ilością przedsiębiorstw i tak te
66
dane są bardzo duże. Tak jak i w dwóch omawianych przeze mnie wcześniej
kategoriach , tak i w dużych przedsiębiorstwach nastąpił wzrost ilości osób
zatrudnionych. Na przestrzeni lat 2003-2008 wynosił on ponad 550 tysięcy, po czym w
2009 nastąpił spadek do 2 599 062, lecz teraz dalej notuje się tendencję rosnącą.
3.1.3. Przeciętne miesięczne zarobki.
Tabela przedstawia przeciętne miesięczne wynagrodzenie na jednego zatrudnionego
uwzględniając podział na wielkości firm w latach 2003-2010:
Tabela Nr 13. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie na jednego zatrudnionego z
podziałem na klasy w latach 2003-2010
Mikro Małe Średnie Duże
2003 1 390 1 584 2 156 2 658
2004 1 449 1 741 2 372 2 856
2005 1 483 1 777 2 441 2 949
2006 1 509 1 831 2 579 3 105
2007 1 555 1 934 2 839 3 361
2008 1 726 2 149 3 129 3 715
2009 1 879 2 323 3 242 3 850
2010 2 006 2 472 3 363 4 012
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”
Powyższy wykres przedstawia przeciętne miesięczne wynagrodzenie na jednego
zatrudnionego w latach 2003-2010. Jak widać na pierwszy rzut oka, pracownicy
67
zarabiają najmniej w mikroprzedsiębiorstwach. Mikroprzedsiębiorstwa, których ilość
jest największa na polskim rynku zatrudniają mała ilość pracowników, nie korzystają z
nowoczesnych wyspecjalizowanych technologii jak duże przedsiębiorstwa co może być
przyczyna niższych zarobków a tym samym też niskiego wynagrodzenia dla
pracowników. Przedstawione dane obrazują jednak trend rosnący w tej dziedzinie. Od
2003 roku do 2010 wynagrodzenie dla jednego pracownika wzrosło o ponad 600zł co
przy kwocie 2000zł stanowi aż 30%. Lepszym wynagrodzeniem mogą się pochwalić
pracownicy małych firm, jednak i w tym przypadku nie jest ono duże. W badanych
latach wzrosło ono o prawie 900 zł, więc jak widać trend ten jest bardziej dynamiczny
niż w przypadku mikroprzedsiębiorstw. W 2010 roku przeciętne miesięczne
wynagrodzenie było o prawie 500zł większe niż w mikroprzedsiębiorstwie. Jeszcze
wyższymi pensjami wynagradzani są pracownicy średnich przedsiębiorstw. Także i w
tym przypadku ma miejsce trend rosnący. Różnica w dochodach między 2010 rokiem a
2003 wynosi około 1200zł. W porównaniu z mikroprzedsiębiorstwami w 2010 różnica
ta wynosiła ponad 1300 zł, natomiast z małymi-900zł. Pracownicy dużych
przedsiębiorstw zarabiają najwięcej spośród tu wymienionych kategorii firm. Średnie
miesięczne zarobki na jednego pracownika w 2010 roku wynosiły ponad 4 tysiące
złotych co jest dwa razy wyższą wartością niż wynagrodzenie pracowników
mikroprzedsiębiorstw. Analizując powyższe dane i zakładając, że ten rosnący trend się
utrzyma można założyć, że różnica między wynagrodzeniem w
mikroprzedsiębiorstwach a dużych będzie się znacznie pogłębiać.
Tabela znajdująca się na następnej stronie przedstawia wynagrodzenie brutto według
sekcji PKD uwzględniające podział na klasy przedsiębiorstw, wyrażony w tysiącach
złotych w 2010 roku:
68
Tabela Nr 14. Wynagrodzenie brutto ogółem według sekcji PKD , wielkości firm, w tys. zł w roku
2010.
Mikro Małe Średnie Duże
Ogółem 30 871 776 69 248 739 63 948 930 124 008 361Przemysł 5 389 992 15 681 080 26 592 974 64 331 659
Budownictwo 3 990 130 8 720 124 7 016 074 6 738 959Handel i
naprawa poj.
samochodowych
10 628 540 21 582 689 12 710 298 15 242 163
Transport i
gospodarka 1 989 856 3 534 232 2 958 054 13 667 970
Zakwaterowanie
i gastronomia 1 023 125 1 915 182 794 387 1 051 350
Informacja i
komunikacja 1 080 249 2 838 386 2 703 299 7 961 761
Obsługa rynku
nieruchomości 927 841 2 352 436 1 914 788 645 128
Działalność
profesjonalna 2 929 284 5 706 865 4 399 254 5 405 570
Administracja i
działalność
wspomagająca
903 866 2 234 211 2 273 588 6 690 230
Edukacja313 874 786 365 143 525 121 850
Opieka
zdrowotna i
pomoc społeczna
962 659 2 399 976 1 214 194 1 510 724
69
Kultura i
rekreacja143 802 673 536 977 184 482 387
Pozostała
działalność
usługowa
588 559 823 668 251 310 158 610
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstwach dla 2012
roku”.
Powyższa tabelka przedstawia wynagrodzenia brutto ogółem dla roku 2010,
według podziału na wyżej wymienione sekcje. Jak widać po wynagrodzeniu ogółem,
duże przedsiębiorstwa przeznaczają znacznie większe sumy pieniędzy na
wynagrodzenie dla swoich pracowników niż mikroprzedsiębiorstwa- około 4 razy
więcej. W swoim wynagrodzeniu brutto małe i średnie przedsiębiorstwa oscylują
między 60 a 70 milionów, co jest wartością dwukrotnie większą niż w przypadku
mikroprzedsiębiorstw.
Mikroprzedsiębiorstwa najwięcej pieniędzy przeznaczają na wynagrodzenie dla
handlu i naprawy pojazdów samochodowych, co stanowi 30% ich wynagrodzenia
ogółem. Na tę samą kategorię najwięcej przeznaczają również małe przedsiębiorstwa,
natomiast duże i średnie na przemysł. Średnie przedsiębiorstwa przeznaczają na
przemysł około 30% wszystkich wynagrodzeń brutto, natomiast duże aż 50%.
Najmniejszą ilość pieniędzy na wynagrodzenie przeznacza się w
mikroprzedsiębiorstwach na edukacje, tak samo jak w średnich i dużych z tym, że
mikroprzedsiębiorstwa w porównaniu ze średnimi przeznaczają na nią dwukrotnie
więcej. Najwięcej pieniędzy na wynagrodzenie przeznaczają małe przedsiębiorstwa-
prawie 800 tysięcy, najmniej natomiast wydają one na kulturę i rekreację.
70
3.1.4 ,,Szara strefa”.
Szarą strefę trudno zdefiniować, bowiem kryje się ona, jak sama nazwa
wskazuje, w cieniu, jak nie w podziemiu gospodarczym. Cechą charakterystyczną
szarej strefy jest nierejestrowana praca lub nierejestrowane zatrudnienie. Różni się ona
od pracy rejestrowanej następującymi cechami:
Jest to praca na rachunek własny, jeśli z prowadzonej przez nas
działalności gospodarczej nie odprowadzamy podatków ani składek na
ubezpieczenie czy innych zobowiązań na rzecz państwa. Jest to praca najemna bez podpisania umowy o pracę. Pracownik nie
uzyskuje ubezpieczenia społecznego, więc nie ma prawa do korzystania
ze świadczeń społecznych.73
Ze względu na rodzaj łamanych reguł obszar szarej strefy dzieli się na:
gospodarkę niezgłoszoną- to działania, które przynoszą dochód nie
zgłaszany organom podatkowym gospodarkę nielegalną- to działania, które łamią prawo gospodarkę nieformalną- to działania, w których unika się kosztów, które
wynikają z wszelkich regulacji i nie są objęte korzyściami, które
wynikają z powyższych reguł gospodarkę niezarejestrowaną- to działania, które nie są zgłaszane
urzędom statystycznym.74
Szara strefa to unikanie odpowiedzialności życia społecznego oraz
nieprzestrzeganie przepisów prawa. Podstawową jej cechą jest wzbogacanie się
kosztem innych. Kontakt z szarą strefą mają przede wszystkim konsumenci
73 ,,Praca nierejestrowana w Polsce w 1998 r.”, praca zespołowa pod kierunkiem Stanisławy Kostrubiec,GUS, Warszawa 1999.
74 L.E. Feige, Defining and Estimating Underground and Informal Economies: the New Institutional Economics Approach, Madison 1990. Unpiversity of Wisconsin – Madison.
71
indywidualni. To kobiety częściej niż mężczyźni pozostają bez zatrudnienia, pomimo
często wyższych kwalifikacji. Chwytają się one więc każdej pracy, która
dostarczyłaby im jakikolwiek dochód, który często jest dochodem całej rodziny. Co
więcej, macierzyństwo często pozbawia je szansy na znalezienie oficjalnego
zatrudnienia.
Oprócz osób prywatnych w szarej strefie spotykane są też:
instytucje państwowe, organizacje nienastawione na zysk, przedsiębiorstwa prywatne, gospodarstwa domowe.75
,,Do dziedzin, w których występowanie szarej strefy jest szczególnie częste zaliczyć
należy:
budownictwo (wymieniane najczęściej, głównie z powodu nielegalnego
zatrudnienia),
handel (zwłaszcza handel bazarowy, uliczny, tzw. giełdy); znacznie większe szkody
budżetowi państwa wyrządzają legalne firmy handlowe, które księgują tylko część
obrotów, a proceder ten jest trudny do wykrycia, o ile sprawca nie zostanie
zaskoczony „na gorącym uczynku”,
„narkobiznes”,
prostytucja,
produkcja alkoholu,
przemysł lekki (produkcja obuwia, tekstyliów – produkcja domowa, chałupnicza i
sprzedaż bazarowa),
usługi, w szczególności informatyczne, a także oświatowe (korepetycje), medyczne,
wymiaru sprawiedliwości, organów administracji państwowej i samorządowej (tu
występuje korupcja).”76
Przyczyny występowania zjawiska szarej strefy w polskiej gospodarce:
75 ,,Metodologia działań szarej strefy ”praca pod redakcją T. Smugi76 Ibidem
72
1. nadmierny fiskalizm,
2. nieelastyczne przepisy prawa pracy,
3. rozbudowany system ulg i preferencji,
4. małe ryzyko wykrycia nieprawidłowości,
5. niska świadomość praw pracowniczych, w tym brak wyobrażenia
okoliczności pozyskiwania emerytury,
6. rozbudowany system ulg i preferencji,
7. powszechny system bonusów,
8. zróżnicowanie stawek podatkowych dla podobnych grup
asortymentowych,
9. nieprzejrzyste przepisy dotyczące działalności gospodarczej,
10. nielegalne zatrudnianie osób pracujących dodatkowo, które nie muszą
płacić podatków.
Skutki występowania zjawiska szarej strefy w polskiej gospodarce:
1. zafałszowane statystyki,
2. zaniżone wpływy podatkowe,
3. błędna alokacja pomocy społecznej,
4. wadliwe konstruowanie polityki makroekonomicznej,
5. nieprawidłowa alokacja funduszy strukturalnych.
Wielkość szarej strefy w Polsce szacuje się od 14,4% PKB (według GUS) do
około 27% (według niezależnych ośrodków badawczych)77.
Niewątpliwą zaletą występowania szarej strefy jest rozszerzenie rynku pracy.
Zwiększa ona bowiem liczbę marginalnych miejsc pracy, które cechują się małą
produktywnością i niskim wynagrodzeniem, dlatego nie byłyby utworzone w sferze
formalnej gospodarki. Z drugiej jednak strony, nie jest tak do końca, że osoby
77 M. Bednarski, ,,Różne odcienie szarości”
73
pracujące w szarej strefie nie płacą w ogóle podatków-kupują oni przecież towary i
produkty obciążone podatkiem VAT, a więc są pośrednimi płatnikami podatków.
Zwiększają oni popyt i zatrudnienie rejestrowane, a tym samym przyczyniają się do
wzrostu gospodarczego.
3.2. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego działające w Polsce
pzredsiębiorstwa generują prawie trzy czwarte polskiego PKB- 71,6%. Wynik ten
oznacza jednak spadek o 0,7 p.p. w porównaniu z rokiem wcześniejszym, kiedy to od
2006 roku do 2009 miał miejsce nieprzerwany wzrost ich udziału. Małe i średnie
przedsiebiorstwa wytwarzają blisko co drugą złotówkę PKB -47,6% , z czego
mikroprzedsiębiorstwa prawie co trzecią-29,6%.78
Tabela przedstawia udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB
w milionach złotych w 2010 roku:
Tabela Nr 15. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010r. w mln zł
Ogółem
PKBMikro Małe Średnie
Ogółem 1 416 447,0 418 861,8 527 395,5 147 026,7
Sektor
publiczny
Sektor
prywatny
Sektor
publiczny
Sektor
prywatny
Sektor
Publiczny
Sektor
prywatny
0 418 861,8 2720,4 524 675,1 17 568,8 129 457,9
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na rok 2012”
78 GUS
74
Wykres przedstawia udział małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu PKB
w roku 2010 z uwzględnieniem podziału na wielkość przedsiębiorstw:
Wykres Nr 7. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010 roku
Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010r.
mikro
małe
średnie
dużeŹródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na rok 2012”
Jak wynika z danych PARP-u, w 2010 roku największy udział w tworzeniu PKB
zajmowały małe przedsiębiorstwa- 527 395,5mln złotych. Na drugim miejscu plasują
się mikroprzedsiębiorstwa wytwarzające 418 861,8 mln złotych, o ponad 100 tysięcy
mln zł mniej od małych przedsiębiorstw. Średnie przedsiębiorstwa natomiast są na
ostatniej pozycji, gdyż generują mniej PKB niż duże przedsiębiorstwa.
Zważywszy na fakt podziału między sektorem publicznym a prywatnym, od
razu zauważalna jest znacząca przewaga sektora prywatnego nad publicznym,
niezależnie od skali przedsiębiorstwa. Największy udział sektora prywatnego
obserwujemy w małych przedsiębiorstwach, podobnie jak jego najwyższy tu udział-
37%. Udział sektora prywatnego w małych przedsiębiorstwach stanowi niewielki
odsetek 0,2%. Ciekawa sytuacja ma miejsce w przypadku mikroprzedsiębiorstw,
których sektor publiczny generuje tak małe wartości, że w skali tak dużych liczb w
75
jakich liczone jest PKB całego kraju, została podana wartość równa 0. Najwiekszy
udział w tworzeniu PKB w sektorze publicznym mają duże przedsiębiorstwa- aż 5,8%
co stanowi jedną piątą wytwarzanej przez nie wartości.
Analizując głębiej te dane można zauważyć, że udział całości sektora
publicznego w porównaniu z sektorem prywatnym jest praktycznie znikomy, wynosi
zaledwie 7,2%. Resztę, a więc 92,8% stanowi sektor prywatny, co najtrafniej
charakteryzuje polską gospodarkę.
Wykres przedstawia udział wartości dodanej brutto wygenerowanej przez
przedsiębiorstwa w PKB w Polsce oraz wybranych krajach Unii Europejskiej w roku
2009:
Wykres Nr 8. Udział wartości dodanej brutto wygenerowanej przez
przedsiębiorstwa w PKB w Polsce i wybranych krajach UE w 2009r.
Źródło: opracowanie PARP na podstawie danych Eurostatu
Na powyższym wykresie został przedstawiony udział wartości dodanej brutto
wygenerowanej w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw w PKB, zarówno w
Polsce jak i w innych krajach Unii Europejskiej. Wynika z niego, że najwyższą
wartością może pochwalić się Norwegia, która osiąga prawie 60%. Równie dobrym
wynikiem odznacza się Wielka Brytania, Irlandia, Holandia, Austria, Szwecja, Cypr i
Niemcy, których udział wartości dodanej oscyluje między 50 a 55%. Wartość dla Polski
76
jest nieco niższa i wynosi 48% co plasuje nas mniej więcej w połowie rankingu
wymienionych krajów. Wartość dodana brutto poniżej 40% występuje we Włoszech,
Rumunii, Hiszpanii i Słowacji. Najniższą wartość ma Litwa-ok.33%.
Wykres przedstawia dynamikę wartości dodanej brutto, która została
wytworzona w przedsiębiorstwach w latach 2004-2010 w Polsce:
Wykres Nr 9. Dynamika wartości dodanej brutto wytworzonej w
przedsiębiorstwach w Polsce w latach 2004-2010 (2004=100%)
Źródło: opracowanie PARP na podstawie danych GUS
Powyższy wykres liniowy przedstawiający dynamikę wartości dodanej brutto w
Polsce obrazuje wyraźną tendencję rosnącą na przestrzeni uwzględnionych lat. Pomimo
spadku o kilka procent w 2005 dla średnich przedsiębiorstw, tendencja ta jest wyraźnie
rosnąca dla wszystkich kategorii przedsiębiorstw. Największą dynamiką wzrostu
odznaczają się duże przedsiębiorstwa, które w 2010 roku osiągnęły wartość prawie
170%, co w porównaniu z rokiem 2004, który był rokiem wyjściowym, stanowi wzrost
aż o 70%. Kolejną wysoką wartością charakteryzują się średnie przedsiębiorstwa, które
nie zawsze generowały wzrost-wyjątkiem jest tu wcześniej wspomniany 2005 rok.
77
Najbardziej równomierną dynamikę wzrostu miały mikroprzedsiębiorstwa, natomiast w
małych między 2008 a 2009 rokiem nastąpił gwałtowny wzrost o około 22%.
3.3 Udział małych i średnich przedsiębiorstw w eksporcie79
W 2011 roku liczba małych i średnich przedsiębiorstw ( nie wliczając
mikroprzedsiębiorstw-liczba osób pracujących poniżej 9 osób), które sporządziły
sprawozdanie finansowe F-01 o przychodach, kosztach, wyniku finansowym oraz
nakładach na środki trwałe dla GUS wynosiła 50 519, z czego 15 828 to firmy, które
przypadły na eksporterów. W drugiej grupie podmiotów do małych i średnich
eksporterów zaliczało się 13 888 firm. W porównaniu z rokiem ubiegłym, nastąpił
wzrost w tej kategorii o 90, co spowodowało, że udział eksporterów sektora MSP w
ogólnej liczbie eksporterów zmniejszył się o 0,1 %.
Biorąc pod uwagę liczbę wszystkich badanych eksporterów można zauważyć,
że na początku kształtował się trend rosnący, osiągając wynik 17 079 w 2009 roku, po
czym w 2010 roku ta liczba zmniejszyła się o 1360. W kolejnym omawianym przeze
mnie roku nastąpił nieznaczny wzrost o 109. Podobnie miała miejsce sytuacja z
eksporterami MSP- najpierw odnotowano tendencję wzrostową, po czym nastąpił
spadek w 2010 roku o 1380 i nieznaczny wzrost w roku kolejnym. Z podanych danych
wynika, że udział eksportu na przestrzeni lat 2007-2011 nie wykazywał jednoznacznej
tendencji wzrostowej lub malejącej, a także nie pozostawał na niezmienionym poziome.
Tabela przedstawia eksporterów MSP na tle wszystkich badanych eksporterów z
uwzględnieniem udziałów eksporterów sektora MSP w ogólnej liczbie eksporterów w
latach 2007-2011:
Tabela Nr 16. MSP-eksporterzy na tle wszystkich badanych eksporterów w latach 2007-2011
Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011Liczba wszystkich
badanych eksporterów15 845 16 290 17 079 15 719 15 828
Liczba MSP-
eksporterów13 785 14 249 15 178 13 798 13 888
Udział MSP-
eksporterów w ogólnej
liczbie eksporterów -%
87,0 87,5 88,9 87,8 87,7
Źródło: IBRKK i PARP na podstawie danych GUS-u
79 podane dane nie dotyczą mikroprzedsiębiorstw
78
Poniższa tabelka przedstawia podział małych i średnich przedsiębiorstw na
eksporterów i nie eksporterów wyrażony w procentach. Jak widać, na przestrzeni lat
2007-2011 został odnotowany ciągły spadek udziału eksporterów w małych i średnich
przedsiębiorstwach, na korzyść nieeksporterów, którzy wykazali się stałym wzrostem.
Co prawda różnice te z roku na rok nie były aż takie znaczące, jednakże na przestrzeni
lat wyniosły 3,4%.
Biorąc pod uwagę podział na małych i średnich eksporterów, zauważamy
wzrost udziału małych przedsiębiorstw i eksporcie, natomiast spadek udziału średnich
przedsiębiorstw. W 2007 roku eksporterzy mieli 3% przewagi nad małymi
eksporterami, natomiast w 2011 różnica ta zmalała o 0,8%.
Tabela przedstawia sektor MSP w podziale na eksporterów i nieeksporterów w
latach 2007-2011 wyrażony w procentach:
Tabela Nr 17. MSP w podziale na eksporterów i nieeksporterów (w %)
w latach 2007-2011
Źródło: opracowanie IBRKK na podstawie danych GUS-u
79
WyszczególnienieMSP-
eksporterzy
MSP- nie
eksporterzy
MSP-
ogółem
Mali
eksporterzy
Średni
eksporterzy
MSP
ogółem
2007 32,7 67,3 100 48,5 51,5 1002008 32,0 68,0 100 48,7 51,3 1002009 31,8 68,2 100 50,2 49,8 1002010 30,0 70,0 100 50,3 49,7 1002011 29,3 70,7 100 51,1 48,9 100
Wykres przedstawia eksporterów sektora MSP według sekcji PKD w 2011 roku:
Wykres Nr 10. MSP eksporterzy według sekcji PKD w 2011 roku
Źródło: dane GUS przetworzone przez IBRKK
Według sekcji PKD w 2011 roku sektor MSP najwięcej eksportował
przetwórstwa przemysłowego- aż 53,4%. W tej kategorii najliczniej reprezentowane
były małe i średnie przedsiębiorstwa z działów:
produkcja artykułów spożywczych, produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem urządzeń i maszyn, produkcja maszyn i urządzeń nigdzie wcześniej niesklasyfikowana, produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcja mebli, produkcja wyrobów z drewna oraz korka, bez udziału mebli.80
80 ,,Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw 2012”
80
Drugą sekcją, która eksportuje najwięcej po przetwórstwie przemysłowym, są
handel i naprawy. Stanowią one 26,2%. Pozostałe kategorie zajmują w eksporcie
udział mniejszy niż 10% a są to: transport i gospodarka magazynowa-5,8%,
działalność profesjonalna, naukowa i techniczna- 3,8%, budownictwo-3%, informacja
i komunikacja- 3%. Pozostałe sekcja zajmują 4,9%.
Wykres przedstawia udział sektora MSP w eksporcie firm w latach 2007-2011
nie uwzględniając mikroprzedsiębiorstw:Wykres Nr 11. Udział MSP w eksporcie firm o liczbie pracujących
powyżej 9 osób (w %) w latach 2007-2011
Źródło: dane GUS przetworzone przez IBRKK
Powyższy wykres przedstawia udział małych i średnich przedsiębiorstw w
eksporcie. Dostrzegamy w nim początkowy spadek w 2008 roku o 0,3%, po czym
nastąpił wzrost do 27,3% w 2009 roku. Po owym roku miała miejsce tendencja
malejąca i w 2011 roku udział sektora MSP w eksporcie wynosił już tylko 25,7%, czyli
nastąpił spadek aż o 1,6%.
Tabela przedstawia wartość eksportu MSP według klas zatrudnienia w miliardach
złotych w latach 2007-2011:
81
Tabela Nr 18. Wartość eksportu MSP według klas zatrudnienia (w mld zł) w latach 2007-
2011
Wyszczególnienie Małe Średnie MSP ogółem2007 19,03 78,27 97,302008 20,63 80,16 100,792009 22,56 81,26 103,812010 26,41 86,45 112,862011 31,77 99,53 131,30
Źródło: opracowanie własne na podstawie przetworzonych przez IBRKK danych GUS –u
W podziale na małe i średnie przedsiębiorstwa, wartość eksportu zarówno dla
małych jak i dla średnich przedsiębiorstw wykazuje się tendencją rosnącą. Na
przestrzeni lat 2007-2011 nastąpił wzrost eksportu z 19 mld złotych aż do ponad 31
mld, co stanowi wzrost o ponad 60%. W przypadku średnich przedsiębiorstw eksport w
2007 roku wynosił ponad 78 mld, co jest prawie czterokrotnie większe od wartości
eksportu dla małych firm w tym samym roku. W ostatnim z badanych lat wartość
eksportu dla średnich firm wynosiła prawie 100 mld złotych, a więc został zanotowany
wzrost o 22 mld zł. W związku z tym, że zarówno małe jak i średnie przedsiębiorstwa
odnotowały wzrost wartości eksportu dla lat 2007-2011, także ich wartość ogółem
wzrosła.
Tabela przedstawia eksport małych i średnich przedsiębiorstw uwzględniając
podział na przedsiębiorstwa z sektora MSP z kapitałem zagranicznym oraz
przedsiębiorstwa bez tego kapitału w latach 2007-2011:
Tabela Nr 19. Eksport MSP w podziale na podmioty z kapitałem
zagranicznym i podmioty bez kapitału zagranicznego (w mld zł)
WyszczególnienieMSP z kapitałem
zagranicznym
MSP bez kapitału
zagranicznegoMSP ogółem
2007 43,32 53,98 97,302008 44,61 56,18 100,792009 52,04 51,77 103,81
82
2010 57,07 55,79 112,862011 65,59 65,71 131,30
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS-u przetworzonych przez IBRKK
Powyższa tabelka przedstawia eksport w podziale na kapitał zagraniczny, a także
eksport bez udziału tego kapitału. Wynika z niej, że podobnie jak w danych wyżej,
wzrasta zarówno udział jednych , jak i drugich. Małe i średnie przedsiębiorstwa biorące
udział w eksporcie, a posiłkujące się kapitałem zagranicznym, odnotowały tendencję
rosnącą na przestrzeni lat 2007-2011 z ponad 43 mld do ponad 65 mld złotych. Dla
średnich przedsiębiorstw nastąpił natomiast wzrost o 12 mld zł- z 54 mld do 66 mld.
Porównując te dwie kolumny zauważamy, że większy był udział w eksporcie
przedsiębiorstw, które nie posługiwały się kapitałem obcym, jednak na przestrzeni lat ta
różnica znacznie malała, a w 2011 roku wynosiła zaledwie 0,12mld zł, co może
oznaczać przyszłe prognozy większego udziału firm posiłkujących się obcym
kapitałem, niż tych, które nie korzystają z takiej pomocy. Ogółem w 2011 roku eksport
wynosił ponad 130 mld zł.
Wykres przedstawia udział eksportu w przychodach ogółem u eksporterów
małych i średnich przedsiębiorstw w 2011 roku:
Wykres Nr 12. Udział eksportu w przychodach ogółem u MSP-
eksporterów w 2011 roku
83
Źródło: dane GUS przetworzone przez IBRKK
Analizując wykres udziału eksportu w przychodach u eksporterów małych i
średnich przedsiębiorstw dla 2011 roku, widzimy, że największą rolę odegrał tu
transport i gospodarka magazynowa- 40,1%. Na drugim miejscu plasuje się
przetwórstwo przemysłowe, które traci do transportu prawie 6%. Budownictwo,
informacja i komunikacja stanowią prawie połowę udziału eksportu w przychodach
badanych przedsiębiorstw w porównaniu z transportem i gospodarką magazynową.
Najmniejszy m udziałem charakteryzuje się natomiast handel- tylko 13,5%.W porównaniu z rokiem 2010, w 2011 roku sytuacja finansowa eksportu sektora
MSP pogorszyła się. Rentowność brutto obniżyła się o 2,1%, a wynik finansowy z 23,1
do 15,5 mld zł- spadek o 7,6mld zł. Gorsze wyniki były sprawą podstawowej
działalności operacyjnej, lecz pozostałej działalności operacyjnej, związanej z regresem
podmiotów eksportujących w sekcji- działalność profesjonalna, naukowa i techniczna.
3.4. Inwestycje w sektorze MSP.
Tabela przedstawia źródła finansowania inwestycji w sektorze MSP w 2010 roku
z podziałem na klasy przedsiębiorstw:
Tabela Nr 20. Źródła finansowania inwestycji w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw
w 2010r. (w %).
Środki
własne
Środki
budżetowe
Krajowe
kredyty i
pożyczki
Środki
zagraniczne
Inne
źródła
Nakłady
niefinansowane
Ogółem 69,01% 4,52% 11,53% 7,91% 2,57% 4,46%
Małe 60,97% 3,10% 17,11% 14,34% 3,94% 0,55%
Średnie 67,08% 3,72% 16,87% 7,01% 4,16% 1,16%
Duże 71,38% 5,1% 8,37% 6,93% 1,69% 6,51%
MSP 64,92% 3,50% 16,96% 9,60% 4,08% 0,94%
84
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w
Polsce w latach 2010-2011”
Wykres przedstawia źródła finansowania inwestycji w sektorze MSP z
podziałem na wielkość przedsiębiorstwa w 2010 roku wyrażony w procentach:
Wykres Nr 13. Źródła finansowania inwestycji w sektorze
MSP w 2010 roku (w %)
Małe i średnie przedsiębiorstwa
środki własne
srodki budżetowe
krajowe kredyty i pożyczki
środki zagraniczne
inne źródła
nakłady niefinansowane
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w
Polsce w latach 2010-2011”
Z powyższych danych wynika, że zarówno cały sektor MSP jak i małe i średnie
przedsiębiorstwa osobno, w przeważającej mierze finansują się ze środków własnych-
powyżej 60%. Kolejnym znaczącym źródłem finansowania są udzielane kredyty i
85
pożyczki, z tym, że ich odsetek jest nieznacznie większy dla małych przedsiębiorstw-
17,11% aniżeli dla średnich-16,87%. Zasadniczą różnicą w poszukiwaniu źródeł
kapitału między małymi i średnimi przedsiębiorstwami jest dwukrotnie większe
finansowanie ze środków zagranicznych dla małych przedsiębiorstw- 14,34% (średnie-
7,01%). Środki budżetowe wykorzystywane są przez przedsiębiorstwa w podobnym
stopniu. W porównaniu sektorem MSP, duże przedsiębiorstwa korzystają w większej
mierze ze środków własnych- 71,38% i nakładów niefinansowanych-6,51%, MSP-
0,94%.
Wykres przedstawia nakłady inwestycyjne małych i średnich przedsiębiorstw w
latach 2007-2010 w milionach złotych z podziałem na klasy:
Wykres Nr 14. Nakłady inwestycyjne małych i średnich
przedsiębiorstw w latach 2007-2010 w mln zł
mikro-
małe
średnie
duże
0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 80 000 90 000 100 000
2007
2008
2009
2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstw dla 2012 roku”
Jak wynika z powyższego wykresu, z roku na rok coraz więcej kapitału
lokuje się w inwestycje (wyjątek-2007rok). W 2010 roku nastąpił gwałtowny wzrost
tych nakładów w każdej z wyróżnionych dziedzin i wynosił ponad 60 000 mln zł, a
w małych przedsiębiorstwach aż ponad 80 000mln zł. W każdym z wymienionych
lat sektor małych i średnich przedsiębiorstw odnotowywał wyższe wskaźniki niż
duże przedsiębiorstwa. Spowodowane jest to faktem, iż sektor MSP jest bardziej
86
elastyczny a co za tym idzie bardziej podatny na wprowadzanie nowych zmian w
życie.
Tabela przedstawia nakłady inwestycyjne ogółem w milionach złotych według
sekcji PKD w 2010 roku z uwzględnieniem podziału na wielkości przedsiębiorstw:
Tabela Nr 21. Nakłady inwestycyjne ogółem w mln zł wg sekcji PKD w
2010r.
Mikro- Małe Średnie Duże OgółemPrzemysł 3 162 740 4 836 221 14 126 778 45 969 987 68 095 726Budownictwo 5 777 223 2 836 038 2 888 706 1 344 896 12 846 863Handel i naprawa poj.
samochodowych4 420 313 4 189 808 4 558 363 6 972 926 20 141 410
Transport i gospodarka 1 677 543 965 615 1 651 351 7 249 010 11 543 519Zakwaterowanie i
gastronomia1 052 189 412 065 480 004 577 677 2 521 935
Informacja i
komunikacja593 315 381 104 879 531 5 495 319 7 349 269
Obsługa rynku
nieruchomości4 253 700 5 781 799 1 998 254 411 473 8 191 526
Działalność
profesjonalna1 759 742 2 177 170 742 453 1 272 445 4 192 068
Administracja i
działalność
wspomagająca
730 929 1 284 125 1 224 341 703 630 3 212 096
Edukacja 150 337 203 069 15 162 4 388 222 619Opieka zdrowotna i
pomoc społeczna904 050 1 354 314 454 779 373 332 2 182 425
Kultura i rekreacja 129 866 310 826 453 484 196 899 961 209Pozostała działalność
usługowa235 830 309 203 125 100 43 834 478 137
Źródło: opracowanie własne na podstawie ,,Raportu o małych i średnich przedsiębiorstwach w latach 2010-2011”
87
Powyższa tabelka przedstawia nakłady inwestycyjne ogółem według sekcji
PKD. Wynika z niej, że w niektórych dziedzinach takich jak przemysł, transport i
gospodarka, informacja i komunikacja to duże firmy dominują nad sektorem MSP.
Natomiast w budownictwie, handlu, zakwaterowaniu i gastronomii, obsłudze rynku
nieruchomościami, profesjonalnej działalności, administracji, edukacji, opiece
zdrowotnej i rekreacji to sektor MSP dominuje nad dużymi przedsiębiorstwami.
Małe i średnie przedsiębiorstwa inwestują w te dziedziny gospodarki w których
pojedynczy przedsiębiorca może osobiście dotrzeć do klienta. Jeśli chodzi na przykład o
edukację ma to miejsce począwszy od udzielania korepetycji a skończywszy na
budowaniu szkół prywatnych z szeroką ofertą programową i mnóstwem korzyści
wynikających z uczęszczania do tej właśnie placówki. Darmowe karnety na basen czy
siłownie, zniżki do pubów czy pizzerii to tylko niektóre z ofert proponowanych
dodatkowo przez szkoły niepubliczne. Tak samo dzieje się w gastronomii, gdzie małym
firmom łatwiej jest wprowadzić jakąś innowację, która będzie polegała na opracowaniu
nowego przepisu lub sposobu przyrządzenia jakiejś potrawy w dużo szybszy i tańszy
sposób.
88
3.5 Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw.
„Działalność innowacyjna — szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, przy czym produkty te i procesy są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa. Niektóre z tych działań są innowacyjne same w sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz są niezbędne do opracowania i wdrożenia innowacji. Działalność innowacyjna może być prowadzona przez samo przedsiębiorstwo na jego własnym terenie (wewnątrzfirmy, tzw. in-house innovation) lub może polegać na nabyciu dóbr, usług, w tym usług konsultingowych, bądź wiedzy ze źródeł zewnętrznych (bywa to określane jako nabycietechnologii zewnętrznej w postaci materialnej bądź niematerialnej).”81
J. A. Schumpeter, który jako pierwszy ekonomista zajmował się teorią
innowacji, widział innowacje jako przetworzone nowe pomysły i wynalazki
przedsiębiorców w periodyczny cykl rozwoju gospodarki kapitalistycznej.82
Polski ekonomista T. Sztucki pisze, że „Innowacją jest każda idea, postępowanie
lub rzecz, która jest nowa ponieważ jest jakościowo odmienna od dotychczasowych.
Przekształcenie innowacji w produkty i działania rynkowe to rozpoznanie czegoś
całkowicie nowego, podejmowanie skomplikowanej działalności o wysokim stopniu
ryzyka i niepewności.”83
Według książki Duraj i Papiernik- Wojdera, pojęcie innowacji ma szerokie
znaczenie. ,,Jest kategorią wielo- i interdyscyplinarną, opisywaną i analizowaną z wielu
perspektyw badawczych wraz z użyciem różnorodnych technik i metod analizy
naukowej(..), jest atrybutem przedsiębiorczości.”84 Najczęściej innowacja jest
81 Informacje i opracowania statystyczne, Nauka i technika w 2007 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, str. 119.82 S. Marciniak ,,Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki”83 Tadeusz Sztucki, Encyklopedia marketingu, Wydawnictwo Placet, Warszawa 1998, str. 102-10384 J. Duraj, M. Papiernik-Wojdera ,,Przedsiębiorczość i innowacyjność” s. 61
89
definiowana po prostu jako nowość- coś nowego lub ulepszonego w danej kategorii, na
danym obszarze.85
Aby określić innowacje najczęściej prezentuje się następujące podejścia:
koncepcja, rezultat, proces.86
Jako koncepcja, innowacje odnoszą się do charakterystycznego i
indywidualnego efektu ludzkiej działalności jakim jest pomysł w formie niematerialnej.
Innowacje jako rezultat są końcowym efektem procesów i działań, których
zrealizowanie było przyczyną powstania nowych usług, wyrobów, produktów itp. Jako
proces, innowacje to różnorodne i współzależne subprocesy o charakterze technicznym,
ekonomicznym, twórczym, prawnym , społecznym itd.87
,,Efektywnie działająca jednostka gospodarcza to przede wszystkim jednostka
przedsiębiorcza. Przedsiębiorczość z kolei wiąże się z koniecznością wprowadzania
zmian w działalności przedsiębiorstwa.(...). Przedsiębiorstwo innowacyjne, to takie,
które:
prowadzi w szerokim zakresie prace badawczo-rozwojowe (lub dokonuje
zakupów projektów nowych produktów czy technologii), przeznacza na tę działalność stosunkowo wysokie nakłady finansowe, systematycznie wdraża nowe rozwiązania naukowo-techniczne, reprezentuje duży udział nowości (wyrobów i technologii) w wolumenie
produkcji i usług, stale wprowadza innowacje na rynek.”88
,,Innowacje prowadzą do zjawiska zwanego postępem technicznym. Określenie
to odnosi się zarówno do nowości na skalę światową, jak również do imitacji
wcześniej, gdzie indziej zastosowanych wynalazków. Poza nowością lub imitacją
85 B. Petrozolin- Skowrońska ,,Nowa encyklopedia powszechna PWN” t.3, s. 60, ,,Słownik współczesnegojęzyka polskiego” wyd. Wilga str. 323 86 A. Pomykalski ,,Zarządzanie innowacjami, Globalizacja, Konkurencja, Technologia informacyjna” s. 1787 J. Duraj, M. Papiernik-Wojdera ,,Przedsiębiorczość i innowacyjność” s. 6288 A. H. Jasiński ,,Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji” s. 41
90
nowości zmiana techniczna musi się charakteryzować następującymi cechami: musi
przynosić korzyści ekonomiczne, ekologiczne oraz społeczne.”89 Pierwszy z
warunków dotyczycący nowości, niezależnie od skali jaką ona przyjmie, powinien
być także efektywny ekonomicznie. Aby takowym był, twórca innowacji powinien
posiadać elementarną wiedzę ekonomiczną i umiejętność liczenia rachunku
efektywności ekonomicznej. Kryterium ekologiczne oznacza natomiast, że polityka
innowacyjna nie może wpłynąć w sposób negatywny na pogorszenie się
istniejącego środowiska naturalnego. Co więcej, to innowacje powinny się
przyczyniać do regeneracji zanieczyszczonej przez człowieka, natury. Dotychczas
było ono lekceważone przez większość krajów świata, gdyż nie uświadamiały sobie
one wagi tego problemu. Sytuacja uległa zmianie dopiero po doświadczeniu przez
nie katastrof ekologicznych i klęsk żywiołowych. Natomiast jeśli chodzi o
kryterium społeczne w dużej mierze należy tu się skupić na zapewnieniu
pracownikom higieny pracy i elementarnych zasad bezpieczeństwa. Pomimo wielu
szkoleń organizowanych na ten temat, w Polska nadal odznacza się
ponadprzeciętną wypadkowością i śmiertelnością.90
Poniższy wykres przedstawia wysokość nakładów na innowacje przeznaczone przez
sektor MSP w porównaniu z dużymi przedsiębiorstwami dla sektora przemysłu:
Wykres nr 15. Zmiany wysokości nakładów na innowacje w sektorze
przemysłu dla roku 2004 i 2008.
2004 20080%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
duże
średnie
małe89 S. Marciniak ,,Innowacje i rozwój gospodarczy” s. 5690 S. Marciniak ,,Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki” s. 26
91
Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Analiza zróżnicowania regionalnego aktywności inwestycyjnej sektora MŚP, ze
szczególnym uwzględnieniem działalności innowacyjnej, Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2010.
Powyższy wykres obrazuje, jak w roku 2004 i 2008 wyglądały wysokości
nakładów na innowacje w sektorze przemysłu. Jak widać, duże przedsiębiorstwa
odgrywały w tej kwestii zasadniczą rolę. W 2004r. przeznaczały one ponad 70% na
innowacje, a w 2008r. ich udział procentowy w nakładach a nie wzrósł do prawie
80%. Sektor MSP w 2004 roku przeznaczył na inwestycje w przemyśle niecałe
30%, w tym średnie przedsiebiorstwaok.20%. W 2008r. udział ten zmalał (ok.21%),
zarówno w małych jak i w średnich (ok. 15%) firmach.
Poniższy wykres przedstawia wysokość nakładów na innowacje przeznaczone
przez sektor MSP w porównaniu z dużymi przedsiębiorstwami dla sektora usług:
Wykres nr 16. Zmiany wysokości nakładów na innowacje w sektorze
usług dla roku 2004 i 2008.
2004 20080%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
duże
średnie
małe
Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Analiza zróżnicowania regionalnego aktywności inwestycyjnej sektora MŚP, ze
szczególnym uwzględnieniem działalności innowacyjnej, Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2010.
Wykres ten, podobnie jak uprzedni, jednoznacznie obrazują zasadniczą
przewagę innowacyjności dużych przedsiębiorstw w porównaniu z sektorem MSP.
Dla sektora usług, różnica ta jest jednakże mniejsza. W 2004r. duże
92
przedsiębiorstwa posiadały ok.65% udziałów w innowacyjności sektora usług,
natomiast w 2008r. wzrósł on o ok.3%. Sektor MSP natomiast zwiększył wysokość
swoich nakładów na innowacje i w 2004r. wynosił on ok. 35%, w tym średnie
przedsiębiorstwa-ok. 23%, a w 2008 roku zmalał on o ok.3%, do 31%.Powyższe wykresy potwierdzają prawidłowość, że im firma jest większa, tym
częściej prowadzi ona działalność innowacyjną. Duże przedsiębiorstwa posiadają
więcej środków finansowych na prowadzenie działalności innowacyjnej, mają
bardziej profesjonalną kadrę menedżerską i większy dostęp do dobrze
wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Duże firmy działają na bardzo
wymagających rynkach i są narażone na konkurencję zagraniczną, stąd ich większa
skłonność ku innowacjom, w porównaniu z małymi i średnimi przedsiębiorstwami.
Poniższy wykres przedstawia udział sektora MSP, w rozróżnieniu na klasy, w
innowacjach w 2011 roku wyrażony w procentach.
Wykres nr 17. Odsetek firm innowacyjnych sektora MŚP w 2011 r.
mikro
małe
średnie
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
20,50% 28,60%40,90%
Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Trendy rozwojowe sektora MSP w ocenie przedsiębiorców w pierwszej połowie 2011
roku (numer 2/2011), Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2011.
93
Z wykresu wynika, że w 2011 roku największy udział w sektorze MSP na
innowacje miały średnie firmy-ponad 40%. Na drugim miejscu plasują się małe
przedsiębiorstwa, których udział w innowacjach to niecałe 30% (28,60%).
Najmniej innowacyjne są mikroprzedsiębiorstwa, które w 2011 roku miały jedynie
20%-owy udział w innowacyjności.
Rodzaje innowacji: produktowe- wszystkie zmiany polegające na udoskonaleniu produktu
już wytworzonego. Nie może to być jednak zwykłe ulepszenie- musi
ono objąć znaczące ulepszenia parametrów technicznych, komponentów
i materiałów oraz funkcjonalności albo może poszerzyć asortyment
przedsiębiorstwa o nowy produkt. procesowe (technologiczne) – zmiany w sposobach wytwarzania. Mogą
one polegać na zmianach w organizacji produkcji czy też dokonywaniu
zmian w urządzeniach albo być wynikiem wykorzystania nowej wiedzy. organizacyjne- wprowadzenie nowych metod organizacji w
biznesowych praktykach firmy, relacjach zewnętrznych czy organizacji
miejsca pracy. marketingowe- wprowadzenie nowych metod marketingowych,
włączając w to strategię cenową. Owe metody mogą dotyczyć na
przykład nowego projektu opakowania lub produktu czy też
spersonifikowanego systemu informacji- stosowanie kart
lojalnościowych, kart członkowskich itd.91
Poniższa tabela przedstawia liczbę przedsiębiorstw innowacyjnych, a także
odsetek przedsiębiorstw, które wprowadziły ulepszenia z podziałem na klasy
przedsiębiorstw:
Tabela Nr 22. Odsetek firm, które wdrożyły innowacje w Polsce, w latach 2006-2008
Wyszczególnienie Liczba
przedsiębiorstw
Odsetek przedsiębiorstw, które
wprowadziły nowe lub istotne ulepszenia
91 http://www.bwdsi.dolnyslask.pl/index.php?Itemid=46&id=151&option=com_content&task=view
94
innowacyjnych
(innowacje
produktowe
lub procesowe)
Produkty
w tym
nowe na
rynku
procesy
w tym
nowe na
rynku
Małe 3383 70% 42% 80% 27%Średnie 2500 74% 44% 77% 27%
Duże 1019 78% 50% 86% 38%Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu ,,Innowacyjność 2010”
Z tabeli wynika, że najwięcej było małych przedsiębiorstw innowacyjnych-
ponad 3300. Średnie natomiast w latach 2006-2008 osiągnęły liczbę 2500, a duże
jedynie trochę ponad 1000. Spośród 6,9 tysiąca przedsiębiorstw innowacyjnych,
najwięcej jest innowacji procesowych- dla dużych przedsiębiorstw odsetek ten wynosi
86%. Na drugim miejscu są małe przedsiębiorstwa-80%, a następnie średnie-77%. Z
kolei jeśli weźmiemy pod uwagę te przedsiębiorstwa, które wprowadziły nowe
innowacje na rynku, to przeważają innowacje produktowe. Różnica między nowymi
produktami, a nowymi procesami dla małych przedsiębiorstw wyniosła 15%, dla
średnich-17%, a dla dużych-12%. Najwięcej nowych produktów na rynku wprowadziły
duże przedsiębiorstwa-50%.
Poniższy wykres przedstawia małe, średnie i duże przedsiębiorstwa, które
wprowadziły w badanych latach innowacje organizacyjne z podziałem na
przedsiębiorstwa przemysłowe i przedsiębiorstwa z sektora usług:
Wykres Nr 18. Przedsiębiorstwa, które w latach 2009-2011
wprowadziły w Polsce innowacje organizacyjne według liczby
pracujących
95
Źródło:,, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011”
Wykres ten pokazuje, że najwięcej innowacji organizacyjnych w latach 2009-
2011 zostało wprowadzonych w dużych przedsiębiorstwach- dla przedsiębiorstw
przemysłowych było to 38,8%, a dla przedsiębiorstw z sektora usług-34,5%. Udział
średnich przedsiębiorstw we wdrażaniu innowacji organizacyjnych oscylował w
granicach 13-15%, natomiast udział małych przedsiębiorstw wynosił odpowiednio 4,5%
i 7,4%.
Poniższy wykres przedstawia małe, średnie i duże przedsiębiorstwa, które
wprowadziły w latach 2009-2011 innowacje marketingowe z podziałem na
przedsiębiorstwa przemysłowe i przedsiębiorstwa z sektora usług:
Wykres Nr 19. Przedsiębiorstwa, które w latach 2009-2011
wprowadziły w Polsce innowacje marketingowe według liczby
pracujących
96
Źródło:,, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011
Wykres ten, podobnie jak wcześniejszy pokazuje najwyższy udział w
innowacjach dużych przedsiębiorstw. Ich udział w innowacjach marketingowych
wynosił około 30%. Jeśli chodzi o średnie przedsiębiorstwa wynosił on, zarówno dla
przedsiębiorstw przemysłowych, jak i przedsiębiorstw z sektora usług, 11,4%. Jeśli
chodzi o małe przedsiębiorstwa, dla przedsiębiorstw przemysłowych odsetek
przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje marketingowe wynosił 5,3%, a
przedsiębiorstw z sektora usług 6,5%.
Poniższa tabela przedstawia przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na
innowacje z podziałem na regiony a także przedsiębiorstwa z sektora usług i
przedsiębiorstwa przemysłowe w 2011 roku:
Tabela Nr 23. Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na
działalność innowacyjną według województw w 2011roku
97
Źródło: publikacja ,,Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011”wydana przez GUS
Na przedsiębiorstwa przemysłowe najwięcej nakładów na działalność
innowacyjną zostało przeznaczone w województwie podkarpackim-16,6% i opolskim-
16,2%. Najmniejszym odsetkiem w tej kategorii charakteryzuje się województwo
łódzkie-9,5% i zachodniopomorskie-9,3%. Jeśli chodzi z kolei o przedsiębiorstwa z
sektora usług, to najwięcej nakładów przeznacza się na ulepszanie w województwie
mazowieckim i śląskim-11,9%, a także pomorskim-11,5%, a najmniej w
zachodniopomorskim-5,6% i opolskim-5,3%.
Istotną rolę w kształtowaniu dobrobytu społecznego oraz wzrostu
gospodarczego odegrała wiedza i umiejętności kapitału ludzkiego. Te określenie
obejmuje zasób kwalifikacji, zdolności, wiedzy, umiejętności a także chęć i gotowość
do ciągłego zwiększania potencjału gospodarczego przez jego właścicieli. W Polsce tak
charakteryzowany kapitał ludzki rozwija się niezwykle szybko- po 1989 roku nastąpiło
podwojenie liczby osób studiujących. Jednakże Polska nie dorównuje grupie najwyżej
rozwiniętych państw z uwagi na niezadawalające tempo i strukturę rozwoju kapitału
ludzkiego.
98
Poniższy wykres przedstawia procentowy udział firm z w innowacyjności z
uwzględnieniem województw, a także Unii Europejskiej jako całości 27 państw,
Niemiec i Polski w latach 2006-2008:
Wykres Nr 20. Odsetek firm innowacyjnych w Polsce wg województw,
UE-27 i Niemczech w latach 2006-2008
99
*dane dla UE-27 obejmują okres 2004-2006Źródło: Raport ,,Innowacyjność 2010”
Powyższy wykres pokazuje, że największym odsetkiem innowacyjności
charakteryzują się Niemcy- aż blisko trzy czwarte przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa,
które wdrażają w życie innowacje. W porównaniu z nimi sytuacja innowacyjności
polskiej gospodarki jest dużo gorsza- odsetek firm innowacyjnych w to zaledwie 21%, a
więc ponad 3krotnie mniej. Dla Unii Europejskiej odsetek ten jest średnią z
innowacyjności wszystkich 27 państw członkowskich i wynosi on 41%.Biorąc pod uwagę analizę polskich regionów pod względem innowacyjności,
zauważamy, że w każdym z regionów odsetek ten nie jest na tyle wysoki co w Unii czy
Niemczech. Największy udział innowacji w przedsiębiorstwach ma miejsce w
województwie mazowieckim i pomorskim, gdzie co czwarte przedsiębiorstwo
wprowadza ulepszenia w życie. Najmniejszym odsetkiem innowacyjności odznacza się
województwo Łódzkie-15% i Lubuskie-14%.
100
Polska jest jednym z krajów w których małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią
podstawę gospodarki. Rozwijanie nowych inicjatyw a także duża elastyczność
produkcji są zaletami tych przedsiębiorstw. Co więcej, wywierają one duży wpływ na
łagodzenie różnych problemów społecznych a także zmniejszanie bezrobocia, gdyż
tworzą nowe miejsca pracy. Niewątpliwie, odgrywają istotną rolę w gospodarce,
aczkolwiek nie odznaczają się wysokim dynamizmem w swojej innowacyjności. W tej
kwestii nie mają także szans na konkurowanie z dużymi przedsiębiorstwami. Jedną z
przyczyn takiej sytuacji jest szereg barier na które napotykają, szczególnie jeśli chodzi o
konkurencyjność.92
,,Przyczyny niskiej innowacyjności sektora MSP:
niedostatek środków finansowych, mała pomoc finansowa ze strony administracji państwowej i
samorządowej, trudny dostęp do osiągnieć naukowo-technicznych, słabe kontakty przedsiębiorstw oraz sfery B+R, brak zainteresowania właścicieli oraz (z innych powodów) pracowników
MSP postępem technologicznym, wysokie koszty transferu techniki, pasywna postawa placówek naukowych i ich niezadowalająca oferta, trudności we współpracy z bankami, niedostatek kadry technicznej, zła polityka gospodarcza państwa.”93
Poniższy wykres przedstawia odsetek innowacyjności w poszczególnych krajach
europejskich w roku 2010 obejmujący wszystkie klasy przedsiębiorstw:
Wykres Nr 21. Unijna tablica wyników innowacyjności za rok 2010
92 Więcej na temat barier w rozdziale 1.3 ,,Bariery i ograniczenia w funkcjonowaniu małych i średnich przedsiębiorstw”.93 S. Marciniak ,,Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki” s. 143
101
LEGENDA:
102
LV- Łotwa
BG- Bułgaria
LT- Litwa
RO- Rumunia
SK- Słowacja
PL- Polska
HU- Węgry
MT- Malta
GR- Grecja
ES – Hiszpania
CZ- Czechy
IT- Włochy
PT- Portugalia
EE- Estonia
SI- Słowenia
CY-Cypr
FR- Francja
LU-Luksemburg
IE- Irlandia
NL- Holandia
AT- Austria
BE- Belgia
UK- Wielka Brytania
DE- Niemcy
FI- Finlandia
DK- Dania
SE- Szwecja
Źródło: : http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/iu-scoreboard-2010_en.pdf
103
Z tablicy innowacyjności opublikowanej przez Komisję Europejską w 2010r. wynika,
że Polska plasuje się na 22 miejscu w skali innowacyjności wśród 27 państw Unii
Europejskiej. Liderami w tej dziedzinie są kraje Skandynawskie i Niemcy. Kraje takie jak
Wielka Brytania, Belgia, Austria, Holandia, Irlandia, Luksemburg czy Francja należą do
grona państw umiarkowanie innowacyjnych. Natomiast Litwa, Łotwa, Bułgaria i Rumunia
odznaczają się bardzo niskim poziomem innowacyjności w ich gospodarce.
W długim okresie czasu, dla Polski, pogłębiająca się luka technologiczna będzie
oznaczała obniżenie konkurencyjności naszej gospodarki a co za tym idzie mniejsze korzyści
ze sprzedaży polskich wyrobów. Niezwykle istotne jest podjęcie jak najszybszych działań,
które będą pozyskiwały środki na finansowanie działalności rozwojowej i badawczej.
,,Od 2008 r. znacząco spada ilość małych i średnich przedsiębiorstw inwestujących w B+R,
jak również ilość przedsięwzięć finansowanych ze źródeł Venture Capital, umożliwiających
realizację inwestycji wysokiego ryzyka, w tym w szczególności przedsięwzięć
innowacyjnych. Dodatkowo, alarmującym wnioskiem wynikającym z raportu, jest stagnacja
w poziomie wydatków B+R przedsiębiorstw, która może być zapowiedzią ich trendu
spadkowego w kolejnych latach.”94
94 http://www.egospodarka.pl/62183,Innowacyjnosc-w-Polsce-jest-zle,1,39,1.html
3.6. Wpływ sektora MSP na rozwój regionalny.
Aby rozwój regionalny mógł się sprawnie rozwijać niezbędne jest połączenie polityki
władz danego kraju z inicjatywą prywatną przedsiębiorców. Organy publiczne powinny
przede wszystkim wspierać prywatną przedsiębiorczość, ułatwiając jej działanie, a także
uchwalając takie uwarunkowania prawne, które by pozwoliły inicjować nowe projekty i
zadania. Kolejnym czynnikiem warunkującym rozwój regiony jest wewnętrzna transformacja
społeczeństwa. Właściwą transformację społeczeństwa stanowi wszelka aktywizacja
społeczeństwa poprzez przedsiębiorczość, co jest podstawą do długofalowego rozwoju
gospodarczego.
Polityka rozwoju regionalnego ma na celu:
podniesienie konkurencyjności regionu, wyrównanie dysproporcji rozwojowych między regionami.
Wzrost konkurencyjności regionu następuje poprzez działania, które zmierzają do
poprawy jakości życia na danych terenie. Szczególne znaczenie ma to dla dziedzin takich jak
edukacja, ochrona środowiska oraz bezpieczeństwo i zdrowie publiczne. Dużą rolę dla
konkurencyjności odrywa również rozwój sektora MSP a także tworzenie warunków
sprzyjających inwestowaniu.W ramach polityki rozwoju regionalnego, działania, które są prowadzone koncentrują
się na poniższych priorytetach: wspieranie inwestycji, rozwój infrastruktury informatycznej i technicznej, działania dla rozwoju zasobów ludzkich, wspieranie rozwoju instytucji otoczenia przedsiębiorczości.95
Wspieranie rozwoju sektora MSP uznawane jest za jeden z najlepszych sposobów
aktywizacji słabszych gospodarczo regionów. Zarówno władze centralne jak i władze lokalne
mają możliwość wspierania działalności małych i średnich przedsiębiorstw-taka sytuacja ma
miejsce w większości krajów Unii Europejskiej. Największe uprawnienia w tej kwestii mają
władze w Niemczech, Belgii, Włoszech, Francji, Grecji i Hiszpanii.96
W Polsce jest 16 regionów, które odpowiadają podziałowi administracyjnemu na
województwa.
Poniższa mapa przedstawia wskaźnik syntetyczny poziomu przedsiębiorczości w
Polsce w podziale na regiony:95 PARP ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny” s .1296 B. Winiarski, L. Patrzałka ,,Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego”
Mapa Nr 1 Poziom przedsiębiorczości w regionach-wskaźnik syntetyczny
w roku 2010
Źródło: ,,Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na lata 2010-2011”
Analizując mapę nr 1 zauważamy, że najwyższym stopniem przedsiębiorczości
charakteryzuje się województwo mazowieckie- aż 89,49%. Na drugim miejscu jest
województwo Wielkopolskie z wskaźnikiem 74,36% a na trzecim Pomorskie 72,31%. W
wymienionych województwach poziom przedsiębiorczości jest bardzo wysoki, natomiast w
pozostałych nie przekracza on 60%, z wyjątkiem województwa Małopolskiego i
Dolnośląskiego. Najniższy poziom tego wskaźnika obserwujemy dla województwa
Warmińsko-mazurskiego.
Mapa Nr 2 przedstawia ilość aktywnie działających przedsiębiorstw w sektorze MSP
na 1000 mieszkańców w roku 2010:
Mapa Nr 2. Liczba aktywnie działających małych i średnich
przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców w Polsce w 2010 roku
Źródło: ,,Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na lata 2010-2011”
Powyższe dane przedstawiające aktywnie działające przedsiębiorstwa pokazują, że na
1000 mieszkańców największą ilością przedsiębiorstw z sektora MSP charakteryzuje się
województwo mazowieckie- ponad 54,29. Wysoki wynik ma również województwo
Zachodnio-pomorskie (53,21), a także Wielkopolskie (51,11)-te województwa dominują w
sferze ilości małych i średnich przedsiębiorstw. Województwo Pomorskie, Dolnośląskie i
Małopolskie również charakteryzuje się znaczną ilością przedsiębiorstw w tym sektorze-
ponad 45. Najmniej małych i średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców przypada na
województwo podkarpackie-32,64. Równie niskim wynikiem charakteryzuje się
województwo Lubelskie, Podlaskie, Opolskie i Warmińsko-Mazurskie.Średnia dla Polski wynosi 45,12.
Poniższa mapa przedstawia wartość ilościową małych i średnich przedsiębiorstw,
które zostały zlikwidowane, a także tych nowopowstałych w 2010 roku na 1000 mieszkańców
z podziałem na regiony:
Mapa Nr 3. Liczba nowo powstałych i zlikwidowanych małych i
średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców w Polsce w 2010 roku
Źródło: ,,Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw na lata 2010-2011”
Z powyższych danych wynika, że w każdym województwie liczba
przedsiębiorstw nowopowstałych jest większa niż liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych. Na
1000 mieszkańców w Polsce w poszczególnych województwach liczba przedsiębiorstw
nowopowstałych charakteryzuje się w większości wypadków podobną wartością, natomiast
jeśli chodzi o przedsiębiorstwa zlikwidowane, to najwięcej ich zanotowano w województwie
Podlaskim, Warmińsko-mazurskim, Kujawsko-pomorskim i Zachodnio-pomorskim. Najmniej
likwiduje się przedsiębiorstw z sektora MSP w województwie Śląskim.
Rozwój regionalny to jeden z głównych priorytetów Unii Europejskiej. W jej budżecie
uwzględnione są wydatki na Fundusze Strukturalne, w skład których wchodzą: Europejski Fundusz Socjalny, Fundusz Kohezji, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Socjalny, Fundusz Rybołówstwa, Fundusz Gwarancji i Orientacji dla Rolnictwa.97
Fundusze strukturalne obejmują ponad 30% wydatków z budżetu Unii Europejskiej.
Zasady polityki regionalnej:
97 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Strony/glowna.aspx
1. zasada partnerstwa-współpraca między wszystkimi zainteresowanymi partnerami
społecznymi,2. zasada dodatkowości (uzupełnienia)- kapitał powierzony przez UE powinien
uzupełniać środki finansowe państw członkowskich, a nie je zastępować,3. zasada subsydiarności- wszelkie działania powinny być podejmowane na możliwie jak
najniższym szczeblu,4. zasada koncentracji- wsparcie jedynie dla tych działań, które mają podstawowe
znaczenie dla spójności społeczno-gospodarczej Unii,5. zasada programowania-instytucje UE kontrolują i monitorują zarządzanie
otrzymanymi środkami,6. zasada koordynacji-reguluje działanie funduszy strukturalnych.98
W latach 2004-2006, aby dostać dotację z Unii Europejskiej, państwo musiało posiadać 25%
środków własnych, a Unia finansowała pozostałe 75%. Od 2006 roku do chwili obecnej limit
ten spadł do 15% środków krajowych.
Największym z funduszy jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).
Wspiera on regiony wyrównując różnice między regionami słabiej i bardziej rozwiniętymi
gospodarczo. Finansuje on wszystkie programy unijne, które przyświecają temu celowi.
Dziedziny, które mogą być finansowane z tego funduszu:
,, inicjatywy na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak też działalności małych
i średnich przedsiębiorstw;
rentowne inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymywanie
trwałego zatrudnienia;
infrastruktura;
rozwój turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury;
ochrona i poprawa stanu środowiska;
rozwój społeczeństwa informacyjnego.”99
Prace nad Jednolitym Aktem Europejskim przyczyniły się do stworzenia strategii
wobec sektora MSP. Działania UE na rzecz tego sektora mają przyświecać następującym
celom:
98 Ibidem99 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Strony/glowna.aspx
zapewnienie uczciwej konkurencji, popieranie eksportu, liberalizacja i harmonizacja prawa, popieranie inwestycji, uproszczenie systemu podatkowego.100
,,Podstawowe instrumenty wsparcia MSP w ramach polityki rozwoju regionalnego obejmują:
dotacje na zakładanie nowych firm, zwiększanie poziomu inwestycji i modernizację
MSP, dotacje do regionalnych funduszy inwestycyjnych, lokalnych funduszy pożyczkowych
oraz funduszy poręczeń kredytowych dla MSP, subsydiowanie usług doradczych oraz informacyjnych dla MSP.”101
Podsumowując najwięcej małych i średnich przedsiębiorstw, w ujęciu regionalnym,
powstaje w województwach najbardziej rozwiniętych a najmniej w tych słabo rozwiniętych,
gdzie zapotrzebowanie na pracę jest duże z uwagi na wysoki poziom bezrobocia. Zadaniem
małych i średnich przedsiębiorstw jest aktywizacja regionów i wyrównywanie różnic między
nimi. To zadanie nie zostaje jednak wypełnione, ponieważ firmy z sektora MSP powstają tam,
gdzie już jest dużo przedsiębiorstw (województwo mazowieckie, wielkopolskie), a nie tam
gdzie ich nie ma (województwo warmińsko-mazurskie, lubelskie).
100 PARP ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny” s.19101 Ibidem s.22
ZAKOŃCZENIE Małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają niezwykle istotną rolę w gospodarce
każdego państwa. Stanowią one silną podstawę dla gospodarki tworząc nowe miejsca pracy, a
także rozpoczynając działalność na rynkach nie opłacalnych dla dużych przedsiębiorstw, co
wpływa na poprawę funkcjonowania całej gospodarki. Pomimo początkowej marginalizacji,
pod koniec XX wieku nastąpił ich rozkwit i w chwili obecnej generują one 47,6% polskiego
PKB. Największy udział w tworzeniu PKB przypadł klasie średnich przedsiębiorstw-
527 395,5 mln zł. W rejestrze REGON zarejestrowanych jest ponad 4 miliony małych i
średnich przedsiębiorstw, a 1 723 496 z nich działa aktywnie co stanowi 99,8% wszystkich
przedsiębiorstw działających na polskim rynku. Małe i średnie przedsiębiorstwa zatrudniają
ponad 6 milionów pracowników, co nie jest jednak adekwatne do ich zarobków. Pracownicy
mikroprzedsiębiorstw zarabiają około 2 tysięcy złotych, małych-2,5 tysiąca, a średnich-ponad
3 tysiące. 30% wynagrodzeń wypłacanych przez sektor MSP dotyczy handlu i naprawy
pojazdów samochodowych.Wszystkie klasy sektora MSP charakteryzują się tendencją rosnącą wartości dodanej
brutto. Przyjmując za rok bazowy rok 2004, w 2010 nastąpił jej wzrost do ponad 140% we
wszystkich klasach sektora.Sektor MSP bierze aktywny udział w eksporcie dóbr i usług. W 2011 roku udział
eksporterów tego sektora wynosił 87,7% w ogólnej liczbie eksporterów. 53,4% dóbr finalnych
przeznaczonych na eksport pochodziło z przetwórstwa przemysłowego, a 26,2% dotyczyło
handlu i napraw.Źródła finansowania inwestycji w tym sektorze pochodzą głownie ze środków
własnych-64,92% dla całego sektora, a także w mniejszej części z kredytów i pożyczek-
16,96%. Małe i średnie przedsiębiorstwa finansują się również środkami z budżetu-3,50% i
środkami zagranicznymi-9,60%.Sektor MSP nie przeznacza dużych nakładów pieniężnych na innowacyjność. W 2008
jego udział w nakładach dotyczących przemysłu wynosił około 22%, a w sektorze usług
około 31%. Najbardziej skłonne ku innowacjom są średnie przedsiębiorstwa, których odsetek
firm innowacyjnych sektora MSP wynosi ponad 40%. W latach 2006 i 2008 małe i średnie
firmy wdrożyły około 40% innowacji produktowych i około 77% innowacji procesowych, w
tym odpowiednio 43% i 27% to nowe ulepszenia na rynku.W ujęciu regionalnym, największy poziom przedsiębiorczości ma miejsce w
województwie mazowieckim-89,49%, wielkopolskim-74,36% i pomorskim-72,38%, a
najniższy 26,62% w warmińsko-mazurskim. Na 1000 mieszkańców, w 2010 roku działały 54
firmy z sektora MSP w województwie mazowieckim, 53 w zachodnio-pomorskim, 51 w
wielkopolskim, a najmniej-32 w województwie podkarpackim.Reasumując, sektor MSP odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu każdego z wyżej
wymienionych aspektów, z wyjątkiem innowacyjności, w której to dominują duże
przedsiębiorstwa. Małe i średnie przedsiębiorstwa mają duży wpływ na rozwój regionalny,
wykorzystując środki pomocowe z Unii Europejskiej, powinny przyczyniać się do
wyrównywania różnic między regionami. W Polsce jednakże powstają one tam, gdzie już
dużo przedsiębiorstw tego sektora funkcjonuje, a nie tam gdzie ich brak.
STRESZCZENIE
Definicja sektora MSP jest nieostra i ulega ciągłej modyfikacji. Istnieje wiele kryteriów według których klasyfikowane są małe i średnie przedsiębiorstwa. Możemy je podzielić na ilościowe i jakościowe. Kryteria ilościowe dotyczą głównie zatrudnienia, obrotu iniezależności, a jakościowe biorą pod uwagę niezależność, własność, organizację i zarządzanie.
W świetle Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z 2. lipca 2004 roku, w mikroprzedsiębiorstwach pracuje mniej niż 10osób, w małych- powyżej 50, a w dużych- powyżej 250. Przychody netto ze sprzedaży w mikroprzedsiębiorstwach muszą być mniejsze niż 2 mln Euro, w małych-10 mln Euro, a w dużych-50 mln Euro. Bilansowa suma aktywów w mikroprzedsiębiorstwach nie może przekraczać 2 mln Euro, w małych przedsiębiorstwach-10 mln Euro, a w dużych 43 mln Euro.
Wśród cech jakościowych znajduje się kierownictwo sprawowane przez właściciela, funkcjonalna struktura organizacyjna, niski stopień formalizacji zadań, wysoka elastyczność struktury organizacyjnej, nastawienie na indywidualne potrzeby klientów, finansowanie z własnego kapitału tudzież rodzinnego, wchodzenie w segmenty rynku nieopłacalne dla dużych przedsiębiorstw.
Sektor MSP spotyka się z wieloma barierami zarówno tymi, które są związane z wejściem na rynek, jak i utrudniającymi jego działalność, takimi jak niejasność przepisów, złąkoniunktura, niewystarczający popyt, prawa patentowe, korupcja, niekompetencja urzędników, wysokie koszty inwestycji, problemy z pozyskaniem kredytu i wiele innych.
Od początków kapitalizmu do ósmej dekady XX wieku miała miejsce marginalizacja sektora MSP. Determinanty, które na nią wpłynęły to między innymi: czynniki związane ze stroną podażową na poziomie przedsiębiorstwa, takie jak postęp techniczny, organizacja produkcji, zarządzanie, czynniki popytowe związane z masowością i homogenicznością potrzeb odbiorców, czynniki związane z rynkiem i konkurencją, a także doktryny wywodzące się z ekonomii klasycznej i neoklasycznej, koncepcje liberalne i keynesowski interwencjonizm.
W drugiej połowie lat 70. W krajach kapitalistycznych sektor MSP zaczął się dynamicznie rozwijać. Czynnikiem, który spowodował to ożywienie to przede wszystkim osoba przedsiębiorcy, która podejmuje wszystkie decyzje w przedsiębiorstwie, dlatego ważne jest, aby cechowała go otwartość na innowacje, kreatywności i chęć wyróżnienia się. Kolejne czynniki mają związek z wykształceniem przedsiębiorcy, kwalifikacjami pracowników, korzystanie z nowoczesnych technologii, postęp techniczny, dostęp do informacji, dostęp do odległych geograficznie rynków, rozwój gospodarczy.
Analizując rolę sektora MSP na zatrudnienie i tworzenie nowych miejsc pracy zauważamy, że liczba mikroprzedsiębiorstw w znacznym stopniu przeważa nad liczbą małychi średnich przedsiębiorstw, biorąc pod uwagę liczbę podmiotów zarejestrowanych w rejestrze
REGON, liczbę podmiotów aktywnie działających a także przedsiębiorstwa nowopowstałe. Mikroprzedsiębiorstwa przeważają również w ilości przedsiębiorstw zlikwidowanych. Zatrudniają one największą liczbę pracowników, ale ich wynagrodzenie nie jest aż tak wysokie jak pracowników w dużych przedsiębiorstwach.
Sektor MSP wytwarza blisko co druga złotówkę- 47,6%, z czego mikroprzedsiębiorstwa prawie co trzecią-29,6%. Udział małych i średnich przedsiębiorstw odgrywa również istotną rolę w eksporcie- na tle wszystkich badanych eksporterów wynosi on 87,7%.
Źródłem finansowania inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw są głównie środkiwłasne pochodzące z oszczędności lub pożyczone od rodziny. Przedsiębiorstwa napotykają nawiele barier związanych z pozyskiwaniem kapitałów w inny sposób, dlatego ich udział w krajowych kredytach i pożyczkach to zaledwie 16,96%. Najwięcej nakładów inwestycyjnych przeznaczają one na budownictwo, handel, zakwaterowanie i gastronomię, obsługę rynku nieruchomościami, edukację i rekreację.
Według Unijnej tablicy wyników innowacyjności za 2010 rok Polska znajduje się na 22 miejscu. Również sektor MSP nie odgrywa znaczącej roli we wdrażaniu w swoją działalność innowacji. Największym odsetkiem (40%) firm w sektorze MSP, które przeznaczyły znaczne środki na działania innowacyjne były średnie przedsiębiorstwa. Przyczyn niskiej innowacyjności tego sektora możemy się doszukiwać w niedostatkach środków finansowych, małej pomocy państwa, braku zainteresowania postępem technicznym,niedostatku kadry technicznej, złej polityce gospodarczej państwa i w trudnościach we współpracy z bankami.
Aby rozwój regionalny mógł się sprawnie rozwijać niezbędna jest połączenie polityki władz danego kraju z inicjatywą prywatną przedsiębiorców. Polityka rozwoju regionalnego ma na celu podniesienie konkurencyjności regionu i wyrównanie dysproporcji rozwojowych między regionami.
BIBLIOGRAFIA
1) Aftyka W., Chmielewski A., ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej”, Wydawnictwo M. M., Warszawa 2005
2) Bednarski M., ,,Różne odcienie szarości”
3) Bławat F., ,,Przetrwanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw”, Scientific PublichingGroup, Gdańsk 2004
4) Cieślik J., ,,Przedsiębiorczość dla ambitnych”, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne,Warszawa 2010
5) Daszkiewicz N., ,,Internalizacja małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce”, Scientific Publiching Group, Gdańsk 2004
6) Dominiak P., ,,Sektor MSP we współczesnej gospodarce”, PWN, Warszawa 2005
7) Eckert M., Nadolny A., Stobrawa W., ,,Historia gospodarcza świata XIX i XX wieku”
8) Feige L.E., ,,Defining and Estimating Underground and Informal Economies: the New Institutional Economics Approach”, Madison 1990. University of Wisconsin – Madison
9) Fukuyama F., ,,Wielki wstrząs: natura ludzka a odbudowa porządku społecznego”
10) Głodek P., ,,Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005
11) Grzywacz J., Kowalski S., ,,Rozwój przedsiębiorczości w gospodarce rynkowej”, PWSZ, Płock 2010
12) Janiuk I., ,,Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej”, Difin, Warszawa 2004
13) Jasiński A. H., ,,Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji”, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010
14) Jezierski A., Leszczyńska C., ,,Historia gospodarcza Polski”, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 2003
15) Julien P-A, ,,State of the Art. In Small Business and Entrepreneurship”
16) Kerr C., ,,Industrialism and industrial man”
17) Kirchhoff B. A., ,,The effect of firm formation and growth on job creation in the United States”
18) Klimek J., ,,Pracownicy małych i średnich przedsiębiorstw-ich rola i znaczenie”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007
19) Kosturbiec S., ,,Praca nierejestrowana w Polsce w 1998 r.”, GUS, Warszawa 1999
20) Łuczka T., ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań XXI wieku”, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2005
21) Marciniak S., ,,Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki”, Wydawnictwo C. H. Beck,Warszawa 2010
22) Matejun M., ,,Wspomaganie i finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw”, Difin, Warszawa 2011
23) Mikołajczyk B., Krawczyk M., ,,Aniołowie biznesu w sektorze MSP”, Difin, Warszawa 2007
24) Naisbitt J., ,,Global paradox”
25) Papiernik-Wojdera M., Duraj J., ,,Przedsiębiorczość i innowacyjność”, Difin, Warszawa 2010
26) Petrozolin-Skowrońska B., ,,Nowa encyklopedia powszechna PWN”, PWN
27) Piasecki R., ,,Ekonomia rozwoju”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011
28) Pomykalski A., ,,Zarządzanie innowacjami”, PWN, Warszawa 2011
29) Sendenberger W., Loveman G., Piore M. J., ,,Re-emergence of Small Enterprises”
30) Smugi T., ,,Metodologia działań szarej strefy”
31) Sosnowska A., Łobejko S., ,,Drogi do sukcesu małych i średnich przedsiębiorstw”, Szkoła Główna Handlowa- Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2011
32) Storey D.J. ,,Understanding the Small Business sector”
33) Strużycki M., ,,Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem”, Difin, Warszawa 2004
34) Ślusarczyk S., ,Aktywność marketingowa małych i średnich przedsiębiorstw”, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2011
35) Świtalski W., ,,Innowacje i konkurencyjność”
36) Wasilczuk E., ,,Wzrost małych i średnich przedsiębiorstw”, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2005
37) Winiarski B., Patrzałka L., ,,Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego”
38) Wojnarski D., ,,Powszechna historia gospodarcza”, Poltext, Warszawa 2004
39) Wren C., ,,Subsidies for Job Creation- Is Small Best?”
40) Ministerstwo Gospodarki, ,,Analiza zróżnicowania regionalnego aktywności inwestycyjnej sektora MŚP, ze szczególnym uwzględnieniem działalności innowacyjnej”, Departament Prognoz, warszawa 2010
41) ,,Raport o stanie stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011” PARP 2011
42) ,,Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw 2012”, PARP 2012
43) ,,Innowacyjność 2010” PARP 2010
44) ,,Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009-2011” GUS 2011
45) ,,Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny” PARP
46)
http://brebank.pl/images/BreKorpo2/Portal/BinaryPL/103101/Klasyfikacja_przedsiebiorstw_wg_ustawy_o_swobodzie_dzialalnosci_103101.pdf,
47) http://www.mg.gov.pl/node/14952,
48) http://www.smith.hydra.waw.pl/teoria%20pracy.html,
49) http://www.ekonomista.eu/5/Fordyzm.htm,
50) http://www.outsourcingandmore.pl/,
51) http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/Podstawowe+informacje/,
52) http://www.bwdsi.dolnyslask.pl/index.php?Itemid=46&id=151&option=com_content&task=view,
53) http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Strony/glowna.aspx.
Spis tabel:
Nr 1. Klasyfikacja sektora MSP według Rekomendacji Unii Europejskiej…………..6Nr 2 Klasyfikacja sektora MSP wg Prawa do działalności gospodarczej z dn. 19. listopada 1999 roku……………………………………………………………………………...7Nr 3.Podział sektora małych średnich przedsiębiorstw wg Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dn. 2. lipca 2004 roku…………………………………………………9Nr 4. Dynamika rozwoju małych przedsiębiorstw w Polsce w latach 1989-1994…...46Nr.5 Dynamika zmian liczby aktywnych przedsiębiorstw (1994=100) w latach 1994-2003…………………………………………………………………………………..46Nr 6. Aktywne MSP w Polsce w latach 1995-2000 oraz ich udział w PKB…………48Nr 7. Liczba aktywnych przedsiębiorstw w latach 2000-2003……………………….48Nr 8. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2003-2011…………...54Nr 9. Liczba przedsiębiorstw aktywnych w latach 2003-2010……………………….57Nr 10. Liczba przedsiębiorstw nowopowstałych w latach 2003-2011……………….60Nr 11. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych dla lat 2003-2011………………….62Nr 12. Liczba pracujących w latach 2003-2010 według wielkości firm……………..67Nr 13. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie na jednego zatrudnionego z podziałem na klasy w latach 2003-2010……………………………………………………………………69Nr 14. Wynagrodzenie brutto ogółem według sekcji PKD , wielkości firm, w tys. zł w roku 2010……………………………………………………………………………………71Nr 15. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010r. w mln zł………………….....76Nr 16. MSP-eksporterzy na tle wszystkich badanych eksporterów w latach 2007-2011………………………………………………………………………………….....80Nr 17. MSP w podziale na eksporterów i nieeksporterów (w %) w latach 2007-2011………………………………………………………………………………….....81Nr 18. Wartość eksportu MSP według klas zatrudnienia (w mld zł) w latach 2007-2011………………………………………………………………………………….....84Nr 19. Eksport MSP w podziale na podmioty z kapitałem zagranicznym i podmioty bez kapitału zagranicznego (w mld zł)…………………………………………………….85Nr 20. Źródła finansowania inwestycji w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw w 2010r.(w %)………………………………………………………………………….............87Nr 21. Nakłady inwestycyjne ogółem w mln zł wg sekcji PKD w 2010r……………90Nr 22. Odsetek firm, które wdrożyły innowacje w Polsce, w latach 2006-2008……...98
Nr 23. Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną według województw w 2011roku……………………………………………………………101
Spis wykresów:
Nr 1. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2003-2011…………..55Nr 2 Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w roku 2011r…………………..56Nr 3. Liczba przedsiębiorstw aktywnych w latach 2003-2010…………………….....58Nr 4. Liczba przedsiębiorstw nowopowstałych w latach 2003-2011………………...61Nr 5. Liczba przedsiębiorstw zlikwidowanych dla lat 2003-2011…………………...63Nr 6. Wskaźnik przeżycia pierwszego roku przedsiębiorstw w latach 2001-2010…..64Nr 7. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 2010 roku…………………………..77Nr 8. Udział wartości dodanej brutto wygenerowanej przez przedsiębiorstwa w PKB w Polscei wybranych krajach UE w 2009r…………………………………………………….78
Nr 9. Dynamika wartości dodanej brutto wytworzonej w przedsiębiorstwach w Polsce w latach 2004-2010 (2004=100%)………………………………………………………79Nr 10. MSP eksporterzy według sekcji PKD w 2011 roku…………………………...82Nr 11. Udział MSP w eksporcie firm o liczbie pracujących powyżej 9 osób (w %) w latach 2007-2011……………………………………………………………………………..83Nr 12. Udział eksportu w przychodach ogółem u MSP-eksporterów w 2011 roku…..86Nr 13. Źródła finansowania inwestycji w sektorze MSP w 2010 roku (w %)………..88Nr 14. Nakłady inwestycyjne małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2007-2010 w mln zł……………………………………………………………………………………….89Nr 15. Zmiany wysokości nakładów na innowacje w sektorze przemysłu dla roku 2004 i 2008…………………………………………………………………………………...94Nr 16. Zmiany wysokości nakładów na innowacje w sektorze usług dla roku 2004 i 2008.…………………………………………………………………………………...95Nr 17. Odsetek firm innowacyjnych sektora MŚP w 2011 r………………………….96Nr 18. Przedsiębiorstwa, które w latach 2009-2011 wprowadziły w Polsce innowacje organizacyjne według liczby pracujących…………………………………………......99Nr 19. Przedsiębiorstwa, które w latach 2009-2011 wprowadziły w Polsce innowacje marketingowe według liczby pracujących…………………………………………….100Nr 20. Odsetek firm innowacyjnych w Polsce wg województw, UE-27 i Niemczech w latach 2006-2008……………………………………………………………………………..103Nr 21. Unijna tablica wyników innowacyjności za rok 2010………………………...105
Spis map:
Nr 1 Poziom przedsiębiorczości w regionach-wskaźnik syntetyczny w roku 2010….108Nr 2. Liczba aktywnie działających małych i średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców w Polsce w 2010 roku…………………………………………………………………109Nr 3. Liczba nowo powstałych i zlikwidowanych małych i średnich przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców w Polsce w 2010 roku…………………………………………………..110