-
229
Nefise BULGUHacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi
YüksekokuluSporda Toplumsal Araştırmalar Grubu (STOAG)
Spor Bilimleri DergisiHacettepe J. of Sport Sciences2005, 16
(4), 229-250
Geliş tarihi : 18.09.2006Yayına kabul tarihi : 25.09.2006
SPORDA ŞİDDET VE ALT-KÜLTÜR
ÖZET
Sporda alt-kültürler, erkeklik kimliğini kültürleyen
yapılanmalardır. Spor-güç ilişkisinişiddetle; şiddeti kimlikle,
kimliği erkeklikle sınırlayan bu yazı, sporun toplumsaldan
soyut-lanamayacağı görüşüne dayandırılmıştır. Belirtilen ilişkiler;
kültür, alt-kültür, habitus, hege-monik erkeklik anahtar sözcükleri
çerçevesinde, sporu toplumsal işaretler taşıyan birgösterge
niteliğinde ele almakta. Bunun yanında, bir olgu tarihsel
sürecinden bağımsızdüşünülemeyeceği için, bir noktaya kadar betisel
(figurational) sosyoloji çizgisinden, amabütünsel bir açıklama
yerine, kültürel özellikleri dikkate alan, farklılığa, çeşitliliğe
prim verenbir akış çizgisini izlemiştir.
Anahtar Sözcükler: Şiddet, Kültür, Alt-kültür, Habitus,
Hegemonik erkeklik
VIOLENCE AND SUB-CULTURE IN SPORT
ABTRACT
Violence is a masculine sub-culture which teaches male values to
both athletes and fans.This study, which restricts the relationship
between sport and power with violence, violencewith identity and
identity with masculinity, is based on the argument that sport
cannot beisolated from the society. Mentioned relationships
consider the sport as an indicator havingcommunal signs within the
framework of the keywords of culture, sub-culture, habitus
andhegemonic masculinity. On the other side, since any phenomenon
cannot be consideredindependently from the historical process ,
this study followed a course which takes cultur-al characteristics
into account and follows the figurational sociology line up to a
point, avoid-ing a total explanation and stressing the variety and
differences.
Key Words: Violence, Culture, Sub-culture, Habitus, Hegemonic
masculunity.
Davetli Derleme
-
230
Bulgu
“Tahakküm edenler,
tahakküm yoluyla tahakküme
uğramaktalar”
V. Wolf
GİRİŞ
Sosyoloji, sporu son 60 yıldır bir top-lumsal olgu olarak
inceleme alanına alsada, arkeolojik buluntular ve yazılı belge-ler,
ilk toplumlardan beri sporun önemlibir etkinlik olduğunu
göstermekte. Gi-rit’te, genç erkek ve kadın figürlerini birboğanın
üzerinden atlarken gösterenduvar resimleri eğlence; Meksika
rölyef-lerinde, Aztekler’in, güneş ve ayın doğu-şunu futbol
oyunuyla ritüel kutlamayadönüştürmeleri, kutsallık yönünü
işareteder sporun. Oyunda kaybedenin boy-nunun vurulabildiği
(Blake, 1996) du-rumlar ise, sporun şiddetle ilişkisini veşiddetin
de kültürel içeriğini yansıtır.
Sporda fair-play’in, kuralların uygu-landığı dönem olarak
akademik söylem-lerde Antik Yunan yüceltilir. Günümüzdeulaşılmak
istenen spor anlayışını, idealspor uygulamalarını temsil eder Antik
Yu-nan (Mechikoff ve Estes, 2002). Aslındabu dönemde, oyunlar
sırasında, sporcu-ların birbirine günümüze oranla daha sertşiddet
uyguladıkları, izleyicilerin taşkın-lıklarının görevlilerce kontrol
altında tutul-duğu belirtilse de (Dunning, 1990); spor-cuların,
yarışlarda şehir devletlerini tem-sil etmelerinden ötürü, soylu
savaşçılarstatüsüne yerleştirilmeleri, aşırı şiddetle-rine toplumun
prim verdiğini düşündürt-
mekte. Sporcuların şehir halkında kolek-tif kimlik duygusunu
yüceltmesi, diğerşehir devletlerine, yani “ötekilere”
karşıkimliği/aidiyeti spor aracılığıyla gerçek-leştirmesi, şiddetin
onaylanmasının tarih-sel örneklerini karşımıza çıkarması açı-sından
önemli. Günümüz profesyonel-leşmesine ve taraftarlığına yabancı
sayıl-mayan spor-güç-şiddet ilişkisine bir gön-derme de aynı
zamanda. Şiddetin oyun-larda ve izleyenlerde bu yoğunluğunakarşın,
Antik Yunan, sporda ulaşılmak is-tenen bir dönem, Roma oyunları ise
bar-barlığa geri dönüşü temsil eder. Çoğuölümle sonuçlanan
gladyatör gösterileriya da araba yarışları sonrasında
şiddeteylemlerinin sokaklara taşması; ekmekve sirk siyasetini
izleyen imparatorların(Dunning, 1990; Mechikoff ve Estes,2002),
karnavallar ve arenalardaki şidde-ti, yönetimin gücünü sembolize
etmesive özellikle günlük sorunlardan halkıuzaklaştırması nedeniyle
“emniyet suba-bı” olarak desteklemeleri, şiddetin arkaplanının
tarihsel ama bir yanıyla, günü-müze gönderme yapan,
spor-güç-şiddetilişkisine de dikkat çeker.
SPOR-GÜÇ İLİŞKİSİ
Neden toplumsal ilginin odak nokta-sıdır spor etkinlikleri?
Şiddetin sporlabirlikteliği neden diğer alanlara göre da-ha az
yadırganır? Doğadaki tüm canlılarbedensel etkinlikleriyle gündelik
yaşamı-nı sürdürme becerisine karşın, insan,bedenini amaçları
doğrultusunda eğite-rek, günümüz uygarlığının temellerini
-
231
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
oluşturmuştur. Atletizmden boksa, yüz-meden eskrime, modern spor
ilk insan-sıların varlık savaşımında bulur köklerini.Foucalt
(2003a)’nun insan bedeninin ta-rihsel süreçte politikalar
tarafından ihti-yaçlara göre biçimlendirildiği görüşünüizleyerek;
toplumsal bedenlere, günlükyaşam düzeninin değişimleri
sürecinde,yeni işlevler yüklenmesinin, bedenin po-litik
söylemlerdeki önemine işaret ettiği-ni; bununla bağlantılı olarak
da bedenselaktivitelere toplumsal görev ve anlamlarverilerek,
sporun, toplumsal kurum hali-ne dönüştürüldüğünü görmekteyiz.
Ku-rumlar, toplum ideolojisini öğretme, do-layısıyla kuşaklara
aktarmada araçtır bi-lindiği gibi. Spor kurumunun günümüz-de;
eğitim kurumunun bir parçası olaraktoplumsal değerleri iletmesi
yanında,ayrıca, bireyin kendi bedenini kontrol vedisipline
edebilmesi, takım (birlik) ruhukazandırması, başarıya
yönlendirmesigibi toplumsal yaşam düzenini öğrete-cek biçimde
bireyi donanımlı hale getir-meyi üstlendiği de anlaşılmaktadır.
Be-denle ilgili, egzersiz, cimnastik vb. be-densel etkinliklerle
iktidar, aslında bedenüzerindeki egemenliğini sürdürerek (Fo-ucalt,
2003b) sisteme uygun bireyleri ye-tiştirmeyi hedeflemekte ve
toplumsalideolojiyi yaymada da sporu kullanmak-tadır. ABD’de, okul
bütçelerinde spora,diğer etkinliklerden daha fazla pay
ayrıl-masını, rekabet üzerine kurulu Amerikantoplumsal sisteminde,
sporun; başarıyönelimli, yarışmacı bireyler yetiştirilme-sindeki
önemine bağlayabiliriz. Mücade-
le ve rekabet sporun olmazsa olmaz de-ğerleridir. Şiddetle
sporun ilişkisi, şidde-tin sporda normalleşmesi işte bu nokta-da
çakışmakta. Rekabet ve mücadeleşiddeti yasallaştıran bir ortam, bir
alanyaratır sporda. Bunlar aynı zamanda er-keklik değerlerini de
tanımlamaktadır.Şiddet ve erkeklik toplumsal değerleregönderme
yapan, bu nedenle gücünütoplumdan alan iki kavram olarak karşı-mıza
çıkmakta. Sporda güç ve şiddeti,bu bağlamda birbiriyle ilişkili
kültürel an-lamlar içeren birer gösterge olarak alıyo-ruz. Ayrıca;
toplumdaki farklılıkların, ça-tışmanın, eşit olmayan güç
ilişkilerininsporda yansımalarını da görmezden gel-miyoruz. Güç
kavramı ise, salt siyasi et-kinlik, siyasi örgütlenme ile
sınırlandırıla-maz. Ekonomiden ataerkil sisteme, ka-pitalist
sistemdeki sınıfsal yapıdan siya-si elitlere, bir toplumsal düzen
biçiminiiçerir güç kavramı. Sporun mükemmeldeğerleri,
toplumsal/bireysel standartlarıve masum keyifleri tanımlayan bir
yanıolduğu gerçeğini unutmadan; onun top-lumsal güç ile sıkı
bağlarının siyaset ol-madan var olamayacağını, özellikle
sonzamanlardaki boykotlar ve grup baskıla-rıyla bir kez daha
hatırlamaktayız. Spor-da güç ilişkileri hem sivil toplum hem
dedevlet üzerinden yapılandırılır. Sivil top-lum, gönüllü kurum ve
kuruluşlar, günlükyaşantıyı (ekonomik, politik, kültürel açı-dan)
düzenleyen informel toplumsal iliş-kiler ağıdır. Bu ilişkiler ağı
devletin yasa-ları ve yargılama yetkisi içinde işletilir.
Modern sporun, sivil toplumun yayıl-
-
masıyla ortaya çıktığı (Hargreaves,1998), İngiliz spor formunun
imparator-luğa bağlı ülkelerde ve kıta Avrupa’sındayayıldığı 20.
yüzyıl; İngiliz imparatorluğu-nun kültürünü dayatma biçimi olarak
danitelenen bir dönem. Bu gelişme; (a) mil-liyetçiliği yoğun
biçimde ortaya çıkarırve (b) küreselleşmenin hızlanmasına yolaçar.
Özellikle milliyetçilik, etnik ulusdevletleri ve geleneklerin
keşfedildiği budönemde, spor önemli bir güç kazanmaaracıdır artık.
Batı ve batılı olmayanlararasındaki rekabet yanında, Batı
kendiiçinde de geleneksel sporlarıyla ege-menlik kurma mücadelesine
girişmiştir.Bu süreçte, Batı sporu diğer ülkeleriegemenliğine almış
(Maguire, 1994;2001) olmasına karşın, aslında Batınında kendi
içinde güç kurma çabası, çe-kişmesi, sporda güç ayağının
kültürel,ekonomik ve siyasetle bağlantısınınönemli göstergesidir.
Örneğin, Danimar-ka ve İsveç cimnastiğini yayma politika-ları,
Avrupa ayağının küresel pazardakültürel güç dengelerinin
öncülüğünüyaparken, Kuzey Amerika da, 20 ve30’larda beyzbol,
basketbol, buz hokeyive voleybol ile sporda egemenlik yarı-şında
yerini alır. Artık sporda yarışan bi-çim, imaj kısaca ideolojik
egemenlik mü-cadelesidir. 1920’den 1960’a Batı tümoyun festival,
organizasyonlarıyla, ide-olojik anlamda, derin kültür ve
yapılarıkendi dışına taşımıştır (Maguire, 1994;2001). Bununla
birlikte, gelişmelere, Ba-tı dışından direncin, ülkelerin
ekonomik,kültürel gücü ile ilişkili (Hargreaves,
2002) olduğuna Japonya geçerli bir ör-nektir. Beyzbol -Batı
sporu- Japonya’dakendi geleneksel oyunlarından çok
dahayaygınlaşmıştır. Burada dikkat çekicinokta, Japonların,
beyzbola, tıpkı gele-neksel sporlarında olduğu gibi, kenditoplumsal
değerlerini öğretmede/güç-lendirmede görev yükleyerek
(Chiba,Ebihara ve Morino, 2001), batı sporunuyerel kültür dokusuna
işlemesidir.
Spor gösterilerine, çağdaş kültürel,toplumsal, politik ve
ekonomik anlamlaryüklenmesini, spor ve güç ilişkisi açısın-dan
olimpiyatlarda da açıkça görmekte-yiz. Örneğin 1936 Berlin
Olimpiyatlarıgüçlü milliyetçi sembol ve ideolojiyi ser-gilerken,
1984 Los Angelas Olimpiyatla-rı yeni pazar ekonomisi modelinin
ha-bercisi olarak nitelenir. Kellner’ın belirtti-ği gibi,
gösteriler, medya kültürü aracılı-ğıyla çağdaş toplumun temel
değerleriniiletirken, spor da, kutlamalarıyla, ticari-leşmesiyle ve
medyadaki gösterileriylehakim değerlerin, ürünlerin ve
birleşme-lerin ittifakı içinde yer alarak (Tomlinson,2002),
küreselleşme sürecinde salt siya-si değil, ekonomik güç
ilişkilerinin deodak noktası haline gelmiştir. Küresel-leşmede çok
uluslu şirketlerin gücününve rolünün özel ve kamu alanında
büyükoranda artarak kapitalizmin gelişip yayıl-masına olanak
tanıdığını biliyoruz. Spo-run ticarileşmesi büyük oranda
televiz-yon ağıyla dünyada yaygın ve etkili halegelmiş. Küresel
spor ise, Batı kaynaklıbir Amerikan önderliğinde, sürdürülmek-
232
Bulgu
-
te (Hargreaves, 2002; Maguire, 2005;Tomlinson, 2002). Kısaca;
küresel spo-run Amerikanlaşması, sporda küresel-leşmenin ekonomik,
politik ve kültürelgüçlerle yakın ilişkisinin göstergesi. Kü-resel
spor, milli kimlik ve milliyetçiliği bü-yüten aktivitelere yardımcı
olabilmekte;statükoya, devlet millliyetçiğine yadadevlete karşı
milliyetçi tepkileri besleme-sine fırsat tanımaktadır
(Hargreaves,2002; Maguire ve Tuck, 2005). Özellikleşiddet
eylemlerinin, ırkçılıktan, gençlikeylemlerine, yükselen ivmesini bu
geliş-meler temellendirmiştir. Bunun yanında,batı dışında kalan bir
çok ülkede, küre-selleşmenin Batı karşıtlığı
yarattığını,milliyetçiliği güçlendirdiğini, biliyoruz.Dünyanın
büyük bir “köy”e dönmediğini,Batı kökenli sporların, Batı’ya karşı
tepkigöstermede kullanılmasından da anlaşıl-makta. Meksika ve
Dominik, iki Batı dı-şından ülke; beyzbolu, Amerika’nın eko-nomik
ve kültürel egemenliğinden hoş-nutsuzluklarını dile getirdikleri
bir alanolarak her fırsatta kullanmışlar, beyzbolsahalarından
Amerikan karşıtlıklarını açı-ğa vurmuşlardır (Hargreaves, 2002).
Kü-reselleşmeyle, benzer dünyalar yaratıla-cağı, çeşitliliğin
azaltılacağı görüşü, top-lulukların kimliklerini koruma
direnciyleçelişmekte (Dyreson, 2003), “küçükköy”lerin, evrenselden
öte kendi değer-lerine, yani yerele yaslanmaları öne
çık-maktadır.
Günümüz dünyasında, birey “yereli”yani kendisini keşfinde ortak
bir kültüre
gereksinim duyar. Paylaşılan mitler, anı-lar, gelenekler ortak
kültürü yaratırkenbireyin kendisini bulduğu gördüğü yeride belirler
(Smith, 2002). Etnik mitolojilerve semboller ortak mirası restore
ede-rek, “bizim” ve “ötekinin” sınırını çizer.Ulus inşasında önceki
kuşaklara sem-bollerin aktarımı, kimliğin bir kültüre vemillete
bağlanmasına, dayanışma, aidi-yet kazanmasına yol açar. İnsanların
An-dersen’in “hayali cemaatler” olarak ta-nımladığı (Hobsbawm,
2006) birlikteliğeolan gereksinimleri bu dünyada bir yerbulma,
kendini bir topluluk içinde tanıma(Smith, 2004), biz ve öteki
karşıtlığınaböylece dayanak bulma ve güçlenme is-teğinden
kaynaklanmakta. Millet ve millikimliğin yapıları birbiriyle
ilişkili etnik,kültürel, bölgesel, ekonomik ve yasal si-yasi
ögelerle (Simith, 2004) bir bellekoluşturmaya yol açar. Milli
kimliğin de-ğerleri bu ortak bellekte yer alarak, üye-lerine
kültürlenir. Bourdie’nun “habitus”terimine, bu noktada dayanarak,
millet-lerin “biz”, “onlar” karşıtlığına temeloluşturan ayrımları
yarattığını söyleyebi-liyoruz. Habitus, kimliklerin
oluşumunda,bilinçaltında, bireyin farkına varmadantoplumuna özgü
davranış, duygu, zevkvb. renkleri edindirir ve dolayısıyla bireyide
tanımlayıcıdır aynı zamanda (Bourdi-eu, 2002). Uzun uygarlık süreci
sonundabirey ve ulus kimlikleri birbirine nasılbağlanıp, kolektif
kimlik haline gelir?Sporda milliyetçilik, neredeyse bir
millimücadele biçimine dönüştürüldüyse;milletleri yada devletleri
temsil eden
233
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
-
sporcular (Antik Yunan’da site devletleri-nin sporcularını
hatırlatan bir gelişme),hayali cemaatlerin esas temsilcileri
ola-rak sahnede yer alıyorlarsa (Hobsbawm,2006); sporda şiddet
eylemlerinde milli-yetçi kimliğin, spor-güç ilişkisi düzlemin-de
dikkate alınması kaçınılmaz. Elias(Elias, 2002; Elias ve Dunning,
1986)’ın“betisel sosyoloji” yaklaşımı; uygarlaş-ma sürecinde
davranışları kurallara bağ-lanan, modernleşen ve gittikçe sıkıcı
ha-le gelen bir toplumda, bireyin yaşantısı-na renk ve anlam
katabilecek bir etkinlikolarak sporun, eski dönemlerdeki özüneuygun
bir rekreasyonel etkinlik olarakyeniden sahneye çıkarıldığını
vurgular.Neydi eski dönemlerdeki özü sporun?Şiddet. Mücadele
sporlarındaki saldır-ganlık, savaş taklidi yada dövüş
oyunubiçiminde şiddeti merkezi bir yerde tu-tan, kent sokaklarında
bölgesel kurallaragöre oynanan, dışsal hiç bir kontrol
me-kanizmasının olmadığı bazen binlercekişinin izlediği bu oyunlar
üst düzeydeşiddete açıktı (Elias ve Dunning, 1986).Şiddet
kullanımının tek merkezde (parla-menter sistem) toplandığı sistem,
spo-run da örgütlenip kurallarının belirlenme-sini zorunlu
kılmıştır. Bununla birliktesporda şiddetin erkek kimliğini
besleyenve yeniden üreten özelliği bu kurallariçinde de varlığını
sürdürür. Dunning veMaguire (1996), 19. yüzyılda okullardaoyunların
modernleşmesi ile oyuncularınyoğun şiddet eylemleri kurallara
bağlan-sa bile şehir-endüstriyel ulus-devletinortaya çıktığı
başlangıç dönemindekine
benzer bir toplumun ataerkil özellikleriniyansıttığını
söylerler. Şiddet düzenlen-miş bile olsa, cinsiyetler arasındaki
güçdengesi erkekten yanadır (Elias ve Dun-ning, 1986) ve erkek
aristokrat toplum-sal gruplardan orta-sınıf elitlere, toplum-sal
güç, dereceli bir değişime uğrar. İn-giltere’de 18. yy.’da hem
parlamentersistemin hem de sporun örgütlenmesi,bu güç yapısındaki
dönüşümün, bireyle-rin toplumsal habitusunda da benzerdönüşümlere
yol açan gelişmeleri gös-terir (Maugiure, 1994). Sporda
şiddetkullanımının, özünde erkek kimliğini ta-nımladığını ve
kültürel bir olguya (ataer-kil yapı) bağlanarak toplumdan güç
aldı-ğını Leicester okulu makro boyutta, Eli-as’ın betisel
(figurational) sosyoloji kura-mına dayanarak (Dunning, 2002;
Dun-ning ve Maguire, 1996), futbol temellişiddetin, erkeklik
göstergesi olduğunusavunmuştur. Toplumsal gelişmelerdeAvrupa’da
toplumsal sınıflar arasındadereceli olarak davranışların ve
yaşamınuygarlaştırılmasına karşın, Dunning’egöre bu değerler işçi
sınıfına sızmadı-ğı/ulaşmadığı için, alt işçi sınıfının
ya-bancılaşmasıyla şiddet davranışını ya-sallaştıran özel bir
alt-kültür oluşturul-muştur. İşçi-sınıfının alt-kültürü de
er-keklik üzerine odaklanmıştır. Sokaklardakavga ve saldırıyı
öğrenerek toplumsal-laşan işçi sınıfından genç erkekler
kimlikgöstergesini, futbolda maço erkek tarzısaldırılarla şiddet
biçiminde ortaya koy-maktadırlar (Dunning, 2002; Dunning,Murphy ve
Waddington, 1991). Tarihsel
234
Bulgu
-
köklere inen bu hegemonik erkeklik de-ğerlerinin -erkek
şiddetinin- sporcudanizleyiciye onay bulması, onun doğallaş-masında
ve tabii sürdürülmesindeönemlidir, diyebiliriz. Taraftar
açısındantakımının oyuncularının sertliğini onayla-mak ise; bir
takımı ve onun şiddet ey-lemlerini destekleyerek diğer takımakarşı
olduğunu ortaya koymak demektir(Finn, 1999). Güney Amerika ve
Avru-pa’da taraftar şiddeti incelendiğinde fut-bolla ilişkili
olarak, genç işçi sınıfındanerkeklerin şiddet eylemleri
Dunning’idestekler görünmesine karşın, sosyo-politik etkenler,
özellikle ırk, sınıf, top-lumsal cinsiyet de şiddet eylemindeönemli
etkenlerden sayılmaktadır (Ward,2002). Ayrıca, 1980’lerle birlikte
alt işçi-sınıfı dışından grupların da şiddet ey-lemlerine katılması
(Dunning, 2000; Gu-ilianotti, 1999a, b) sporda şiddetin yuka-rıda
belirtilen etkenlerle birlikte ekono-mik ve siyasi yönelimlerin de
katkısıylaciddi bir toplumsal sorun haline geldiği-ni
göstermektedir. Gençlik hareketlerin-den, siyasi çizginin yeni sağa
kayan po-litikalarına, ekonomik bunalımlara, etki-lerin spora,
özellikle futbola yansıması,bu alana özel değişik yaklaşımları
gün-deme getirmiştir. İki büyük savaş, genel-likle sanatçıları ve
gençliği etkisine alanbaşkaldıran insan profilini karşımıza
çı-karır. Savaşın yıkımlarıyla karamsarlığaitilen, ellili yılların
kuşağı, kapitalist siste-min tüketim nesnesi konumuna
düşürengelişmelere, soğuk savaşın kutuplaştır-dığı bir dünyaya
tepkilerini, geleneklere
karşı çıkan saldırgan bir tutumla belirtir.Toplumsal sistemin
bir yaşam biçimi da-yattığını düşünenler, daha çok da şidde-te konu
olan genç kuşaklar alternatif biryaşam biçimi olarak alt-gruplarla
kendi-lerini tanımlama yolunu seçmişlerdir.Şiddeti tarihsel
süreçte, davranışlarındüzenlenmesini ve bunun toplumsal dö-nüşümünü
sporla ilişki kurarak açıklayanLeciester Okulu da dahil, tüm
araştırmayaklaşımları, dolayısıyla şiddet analizle-rini gençlik
kesimi ve işçi sınıfı üzerindenyapmışlardır. 1960’larla özellikle
İngilte-re’de artış eğilimi gösteren taraftar şid-detinin, medyanın
ilgi alanına girmesiylemoral panik havasına
büründürüldüğü,yönetimlerin yasal düzenlemelerine şid-det eylemleri
nedeniyle dayanak bulma-ları (Merrill, 1986), İngiliz
akademisyen-lerini futbol şiddetini araştırmaya yönelt-miştir.
Futbol Şiddetine Yaklaşımlar: Araş-tırmalarını Marksist
çerçeveye dayandı-ran Ian Taylor (1970), II. Dünya Savaşısonrası,
kulüplerin topluluk özelliğini yiti-rip, ticari niteliğinin öne
çıkarılmasıyladeğişen spor yapısının futbol holiganiz-mine yol
açtığını, işçi sınıfının yabancı-laşmasında oyunun
ticarileşmesininönemli payı olduğunu vurgulamıştır(Marsh, Fox,
Carnibella, McCann veMarsh, 1996). Kültürel çalışmalar grubuise,
futbolda şiddeti gençlik alt-kültürle-riyle ilişkilendirerek
açıklar. Clark ve Hall(Hebdige, 2005), gençlik alt-kültürleri-nin;
işçi sınıfından genç erkeklere işçi sı-
235
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
-
nıfı üyesi olmanın ikinci sınıfı ima etmesi,yetişkinlere boyun
eğme gibi, yaşamla-rındaki temel çatışmaları çözmelerindeyardımcı
olduğunu savunmuşlardır. II.Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan,Teddy
Boys, Mods ve Rockers, Skinhe-ad, yakın zamanlarda Glamrock,
Punk,House vb. çeşitli gençlik alt-kültürleri,futbol
taraftarlarının da değişen niteliğiniyansıtmakta. Clark (Hebdige,
2005),“skinhead”in, işçi sınıfını temsil eden je-ans ve botlarıyla,
kendine güvenen, sertve ırkçı tutumlarıyla geleneksel işçi
sınıfıdavranışını taklit ettiklerini ve bu sembo-lik tavırlarla bir
şiddet topluluğu oluştur-duklarını belirtir. Mod’lar ise, tersine
işçisınıfı değerlerinden kaçacak biçimde,yukarı mobiliteyle
birleştirilen şık görü-nümlü, diğerlerinden farklı olarak kolek-tif
toplumsal kimliği çözmeye uğraşanbir topluluktur. Bununla birlikte,
hepsinintakımı destekleme biçimleri önceki ta-raftarların davranış
kalıplarından farklıdeğildir. Clark (Hebdige, 2005),
artık,oyuncuların birbirine uyguladığı şiddetin(oyun içi şiddetin),
izleyicilere taşındığınıve taraftar grupları arasında
bölgeninkazanılması, kaybedilmesi savaşına dö-nüştüğünü
belirtmekte. Bu görüş, futbolgençlik alt-kültürü bağlamında,
şiddetegeniş bir sosyolojik perspektif kazandır-ması (Hebdige,
2005; Marsh ve ark.,1996) nedeniyle, araştırmalarda yaygınkabul
bulmaktadır. Peter Marsh (etnoje-nik yaklaşım) ise tribünlerdeki
şiddetinsembolik ve kurallı olduğunu, kurallarınsaldırganlığın
belli sınırlar içinde sergi-
lenmesini garantilediğini düşünmektedir.Saldırganlığı,
yıkıcılığı önleyen bir subap,erkeklik meziyetlerini gösteren
ritüellerolarak aldığı ve şiddeti zararsız bir etkin-lik saydığı
için eleştirilen Marsh, dahasonraları, şiddetin içerik
değiştirdiğinikabul eder (Marsh ve ark., 1996). Leic-hester Okulu,
futbol holiganizmi araştır-malarını betisel (figurational)
sosyolojikuramına dayandırarak, makro boyutta(Dunning, 1990, 2000;
Elias, 2002), ho-liganizme tarihsel ve değişim açısındanyaklaşır.
Ayrıca, holiganların durumlarınıanaliz ederek, holigan davranışının
neanlama geldiğini ortaya çıkarmayı he-defler. Onları toplumsal
yapıya özelliklesınıf sistemi içine yerleştirerek toplumungeneli
içindeki gruplar ile aralarındakiilişkinin dinamiklerini
araştırırlar (Dun-ning, 2000). Leicester Okulu’na yönelti-len
eleştiriler; Batı kaynaklı bir uygarlaş-ma modelinin, batı dışında
kalan ülkele-ri kapsamadığı (Dyreson, 2003; Evansve Rowe, 2002;
Giulianotti, 2005), futbolşiddetinin sınıfsal olarak salt alt-işçi
sını-fına bağlanamayacağı (Armstrong veHarris, 1991; Giulianotti,
2005) ve tümülkelerdeki işçi gruplarının İngiliz holiganözelliği
göstermediği (Marsh ve ark.,1996) üzerinedir. Tipik holigan;
eğitim-siz, işsiz, kesimden gelen, prestij ve sta-tüyü kavgayla,
maço özellikleriyle sağla-yan gruplar olsa da, Leicester
Okulu’nunholiganların sınıfsal yapısı üzerinden şid-det
yaklaşımlarında; toplumların sporakatılımlarını, seçtikleri spor
dallarını, top-lumsal yapıların özelliklerini dikkate al-
236
Bulgu
-
mamaları yaklaşımlarının önemli zayıfnoktaları sayılmakta.
Betisel (figurati-onal) sosyoloji kuramının, Avrupa mer-kezli
uygarlaşma yaklaşımı, eksiklikleri-ne karşın, Elias’ın,
Bourdieu’nun kültürelçevrede temellenen habitus
kavramınadayandırdığı bir toplumsal dönüşümün,kolektif kimliklerin,
sporda şiddete yö-nelmesini anlamada yararlı olduğunudüşünüyorum.
Ayrıca habitus kavramı,kanımca, kültürel özü içinde,
ataerkilsistemle bağlantılı erkeklik kimliğini kül-türlemede de
açıklayıcı bir anahtar. Ant-ropolojik yaklaşımın temsilcileri,
Armst-rong ve Harris (1991), Sheffield Unitedtaraftarları ile
yaptıkları mikro boyutta,derinlemesine araştırmalarda,
holiganla-rın çeşitli rol ve kimlikleri yapılandırarak,bunları
yeniden ürettiklerini göstermiş-lerdir. Giulianotti (1991) ise,
İskoç futboltakımı taraftarlarının davranışlarını bellikültürel ve
tarihsel güçlere dayandırdığı(etnografik yaklaşım) araştırmaları
sonu-cunda, şiddet eylemlerini içinde ortayaçıkan durumla ilişkili
olarak (casual) de-ğerlendirilmesi gerektiğini belirtir. Armst-rong
ve Hobbs (1999) ile Giulianotti(1999b) ayrıca, şiddet eylemlerinin
yö-netimler, güvenlik güçleri ve özelliklemedyanın gösterdiği
oranda yaygın vetehlikeli olmadığını, olayların olduğun-dan farklı
yansıtılarak, kamuoyunda po-litik düzenlemelere zemin
hazırlandığıgörüşündeler. Dunning, Murphy ve Willi-ams (1991) ile
Dunning (2000), antropo-lojik yaklaşımı zengin verilerine
karşı,araştırma alanlarının kısıtlılığı (tek bir ta-
kımın taraftarı) ve tarihsel köklerinin za-yıflığı ve
dolayısıyla günümüzle sınırlan-dırdığı için eleştirirken;
antropolojik yak-laşım da makro düzeyde çalışmaların,holiganların
ortaya nasıl çıktığını (Armst-rong ve Harris, 1991) açıklamakta
yeter-siz kaldığını öne sürerek Leicester oku-lunu eleştirir. Bu
yaklaşımlar bize, taraf-tar şiddetini açıklamada tek bir yaklaşı-ma
bağlanmadan öte, spor alt-kültürleriçerçevesinde, toplumların
yapılarının,konjonktürel gelişmelerinin dikkate alın-ması
gerektiğini vurgulamakta.
SPOR ALT-KÜLTÜRÜ, KİMLİK VE ŞİDDET
Sporcu Alt-Kültürü ve Şiddet: Spor-da şiddetin bir yönüyle,
toplumsal cinsi-yet ideolojisi ve erkeklik kültürünü anla-maktan
geçtiğini (Lance, 2005) kabulediyorsak, sporda şiddetin
açıklanma-sında, kültürel boyutun, bölgesel özellik-lerin, sınıf,
ırk, cinsiyet ayrımının dikkatealınması ve modernist
çözümlemeleretemkinli yaklaşılması önemli. Elias (Ma-guire, 2005)
ulusların habitusunu “uyu-yan bellek” olarak tanımlıyor.
Bireyselözellik yanında, toplumsal olarak bireyindiğer grup
üyeleriyle paylaştığı kişiselözelliklerinin tümüdür uyuyan
bellek(Maguire, 2005). Bu çerçeveden kolektifkimlikler, bireyle
ilişkili habitus kodlarıyada davranış kalıplarıyla
tanımlanabilir.Bireyler bir grubun habitusuna dayanır.Athen (Lance,
2005)’in şiddet kuramı;grupların değerleri, kültürel tanım ve
237
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
-
normları, egemen düzenleri, motivas-yonları ve ilişkilerine
bağlı olarak farklıdeğerleri öğretir görüşünü temel alır.Grup
yapısı, bu görüşe göre, şiddeteolan yatkınlığı ve derecesini
belirler.Önemli şiddet eylemleri durumla (grupdeğerleri, beceri,
normlar) ilişkili olarakortaya çıkar, kısaca durumun bir ürünü-dür
şiddet. Bu yaklaşımın arka planındasembolik etkileşim yatmaktadır.
Toplum-sal öğrenmede, erkek ayrıcalığının yeni-den üretilmek için
kullanıldığı yer, yuka-rıda da belirtildiği gibi, modern
sporlar-dır. Messner (Lance, 2005), genç oyun-cuların sporda
kadınlardan farklı sportifyetenek gösterilerine koyulur ve
şiddet-ten hoşlanmasalar da oyunun sınırlarıiçinde şiddeti yasal ve
doğal bulurlar di-yerek, sporun erkekler için aslında bizebir
şiddet alt-kültürü de oluşturabildiğinihatırlatır. Bloom ve Smith
(1996), yaptık-ları araştırmalarda, hokeydeki şiddetindiğer
toplumsal alanlara yayıldığını gör-müşler. Bu nedenle, hokey
oyuncuları ilehokey oyuncusu olmayanlar arasında,hokey alanı
dışında kavga etmeyi onay-lama konusunda yaptıkları bir
karşılaştır-mada, şiddeti onaylama konusunda, ho-key oyuncularının
diğer gruba göre dahafazla eğilimli olduğu anlaşılmış. Spor
alt-kültüründe o spor dalına özgü norm vedeğerlerin etkileşim
içinde öğrenildiği,yani toplumsallaşma sürecinde kimlikedinmede
önemli rol oynadığı bilinmek-te. Grup üyeleri değerleri öğrenir,
yeniroller alır ve böylece grubun politika vesembolleri öğrenilerek
yeni kimlikler olu-
şur (Donnely ve Young, 1988). Profesyo-nel hokeyin meslek
alt-kültüründe şid-det davranışını destekleyen norm ve
de-ğerlerinin benimsenmesi, oyuncularınkavga etme ve ceza alma ve
oyun dışın-da barlarda, toplumsal alanlarda şiddetdavranışı
sergilemeleri (Bloom veSmith, 1996), hokey grubunun tanımla-yıcı
özellikleridir. Grup üyelerinin şiddetikültürel norm olarak
içselleştirmesiylekimlikler biçimlenir (Weiss, 2001) ve şid-det,
sporcuların grup kimliğini güçlendi-ren önemli bir alt-kültür
etmeni halinegelir. Bir diğer gruba bağlanma etmenide, bireylerin
kendilerini objektif olarakdeğerlendirmek ve aynı zamanda
üstün-lüklerini, özelliklerini ortaya çıkarma iste-ğidir (Bilgin,
1994). Sporun bireyin per-formansını sayılabilir kılma özelliği
(birin-cilik, 5 metre yüksek atlama, 3 sayı yap-ma vb.) nedeniyle
semboller açık, su-num herkes tarafından anlaşılır olduğun-dan
spor, katılan kişinin kimliğini güçlen-dirici (Weiss, 2001) kendini
değerlendiri-ci bir işleve sahiptir. Onun açık ve anla-şılabilir
özelliği, bireyin farkedilip, kendi-sini değerlendirmesine fırsat
vermekte-dir. Bu nedenle hokey, ragbi, futbol vb.mesleki spor
alt-kültürleri, toplumsallaş-ma sürecinde, grubun öz değerlerini
be-nimseyenlerin kimliğinin inşasına katkı-da bulunmakta, onu
biçimlendirici etki-leşimi yaratmaktadır. Sporda başarıyaulaşmada
karşı tarafa şiddet uygulamaöğrenilen bir davranıştır diye
belirtmiştikama çevreden destek bulduğu sürece,bu davranış yeniden
üretilmekte ve de
238
Bulgu
-
yasallaşmakta. Genç buz hokeycileri veAmerikan futbol oyuncuları
üzerine yapı-lan araştırmalarda; antrenörlerin, arka-daşların ve
toplulukların şiddet beklenti-lerinden ötürü, şiddet normatif bir
dav-ranış biçimine dönüşmüştür (Messner,1992). Hokey oyuncuları
belirli şiddetdavranışlarını geleneksel erkeklik değe-ri olarak
öğrenerek (toplumsallaşma) dö-vüşü hokey kültürünün geleneksel
ele-menti, güçlülük işareti saymaktalar. Bukültürlenme, toplumun
(izleyici/taraftar)beklentisiyle örtüşünce, şiddetin hokeyözelinde
ama genel anlamda sporda do-ğallaştırılması kaçınılmaz. Şiddet
alt-kül-türüyle neredeyse özdeşleşmiş bir spordalı olan hokeyin,
Kuzey Amerika’daRus, İsveç, Finlandiya ve eski Çekosla-vak
oyuncularından çok daha sert oy-nandığı belirtilmekte. Öyle ki,
şiddet üstdüzey buz hokeyi oyuncuları arasındabaşvurulan bir beceri
niteliği haline gel-miş. Kazanmak için gerekmese de, oyunsırasında,
çevresi ve izleyici, oyuncular-dan bir şekilde dövüşmesini
bekliyor(Weinstein, Smith ve Wiesenthal, 1995).Sporun, alt-kültür,
özellikle bir meslekialt-kültür özelliği, yaşanılan
toplumunbeklentileriyle uyuşuyor görüldüğü gibi.Şiddet oyun içi bir
element olsa da dere-cesi ve beklentiler, onun toplumsal yanı-na
atıf yapıyor. Meslek alt-kültürü ola-rak, sporda şiddetin spor
dalına özel alt-kültür özelliklerinin bulunması, bunlarısporcuların
öğrenmesi, sembolik etkile-şim yoluyla, grup-içi ilişkiyle
bağlantılıbir süreç. Toplumsal öğrenme de diyebi-
leceğimiz bu etkileşim/süreç, kimliği in-şa etmekte ve ayrıca
grup yapısı hakkın-da da ip uçları vermekte. Mitlerin tanrı-insan,
iyi-kötü gibi zıtlıklar/uzaklıklarüzerine kurulu yapısı ideolojik
anlamlaryüklerken (Barthes, 1990), alt-kültürler-deki biz-öteki
zıtlığı/uzaklığı da kimliğioluşturmada grup yapısına
anlamlaryüklemektedir.
Kimlik ve Şiddet: Spor -sırasındamitlerin nesnesi konumuna
indirgensede – kendini yenileyen ve güçlenen kim-likler inşa
ederek, ideolojik düzeni sür-dürmekte etken. Milli-etnik kimlik,
er-keklik kimliği, izleyici/taraftar yada katı-lımcı/sporcu
kimlikleri, sporda şiddetleörtüşen bir anlam ifade etmekte.
Kimlik-şiddet-spor; spor alt-kültürünü temel-lendiren
elementlerden. Bireyin toplum-sal varlık olarak ilk yaşadığı çevre
vetoplumda kendini onaylatması, kimliği-nin tanınmasıyla olası,
bunu biliyoruz.Evren varolduğundan beri, insan-doğave insan-insan
çatışması süregelmekte,bilinen diğer bir gerçek. Varlığı
onaylat-maya yönelik çatışma araçlarından birişiddet, ayrıca da bu
amaçla kullanıldı-ğında yasal bir araç olarak düşünülmek-te. Sanat,
bu araçların içinde diğer enbildik ve tabii kabul göreni de. Sanat
vespor her ikisi farklı düzlemlerde de olsakimliğin dışa vurumunda
birer araçtırlarve eylemleriyle birer söz, birer mesaj ile-tirler.
Şiddetin kültürel mesajını nasılokuyabiliriz? Güney Amerika
yerlilerininyetişkinliğe giriş ritleri (Clastres, 1992),
239
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
-
bizim destanlarımızda, Dede Korkut öy-külerinde erkekliğe adım
atmada, güç,kahramanlık gösterileri, bireye toplumsalnormları ve
kuralları öğreten şiddetin yo-ğun kullanıldığı ritüellerdir. Şiddet
kulla-nımı bu iki örnekte kimlik edinmede ya-sal bir araç olarak
kullanılırken toplum-dan onay alındığına ve en önemlisiözünde
şiddetin erkek kimliğini tanımlar-ken, kültürel bir olguya
bağlandığına işa-ret etmesidir. Küreselleşmenin, değişikboyutlarda
çeşitliliğe yol açtığını milli veetnik kimliklerin güçlenmesinden
vespor sahalarındaki gösterilerden anlaya-bilmekteyiz daha önce
değinildiği gibi.Kültür sıradan günlük davranış kalıpları-na anlam
ve değerler yükleyerek hem biryaşam biçimi anlatır öğretir hem de
ku-şaklara aktarır ve bireyin toplumsal de-neyimini temellendirir
(Williams, 1993).Deneyimin edinilme sürecinde içinde ya-şadığımız
kültürün gizli/açık anlam vedeğerlerinin açıklamasını da yapar.
An-lam ve değerlerin, ardlarında ise ideolo-jik mesajlar
konumlanmıştır. Kültürel ça-lışmalar grubunun, bu kodların
toplum-sal yaşamı sınıflandırıp, anlaşılabilir veanlamlı hale
getirdiği görüşünden (Heb-dige, 2005), ideolojik işlevi üstlenen
çe-şitli araçların toplumsal belleği oluştur-mada, kolektiflik
duyusunu güçlendir-mede kullanıldığını yeniden
hatırlıyoruz.Mitlerin her aracı, nesneyi yaşamı an-lamlandırmada
kullanarak ideolojik yapı-yı kurup, güçlendirdiğini biliyoruz
(Bart-hes, 1990). Ritüeller, ayinler, mitler,oyunlar, öyküler
toplumsal bellek oluştu-
ran ve bunu bireye aktaran ideolojikaraçlardandır ve günümüz
dünyasındaspor tüm gösterenleriyle bize ideolojikbir öze sahip
olduğunu öyküleriyle(Dyreson, 2003) dile getirmektedir. Gü-ney
Amerika’da yerlilerin toplumla dış-sallık ilişkisi çerçevesinde,
varolan kuralve normlar aracılığıyla toplumun kendiniyeniden
üretmesini ritüellerle, mitlerlegerçekleştirmesi (Claster, 1992)
gibi,spor da, kolektiflik duyusunu güçlendi-ren bir ortama olanak
hazırlayarak, kül-türel kimliğin edinilme ve dışavurumun-da, kısaca
yeniden üretiminde ritüel işlevüstlenmiştir. Sporun, şiddet de
dahil ey-lemleri, araçları, mekanları, kısaca tümokunmaları,
Dyreson (2003)’un deyimiy-le “öykü anlatması”, ideolojik
anlamlarlayüklüdür. Durkheim’ın “toplumsal belle-ği”, Bourdieu’nun
“habitusu”, Elias’ın“uyuyan belleği”, bireyin bireysel kimliği-ni
kendinden bağımsız dışsal bir top-lumsal çevrede edinildiğini
söylemekte.Habitus’un esnek değişkenliğini Bourdi-eu (2002)
vurgulamış olsa da, kimliğinbelirli bir gelenek çevresinde
edinildiğibu alanda çalışanlar tarafından genelkabul görmektedir.
Bu gelenek içindeşiddet hangi ideolojik anlamları, değer-leri
sembolize etmektedir? Sporun kim-likle ilişkisinin bir yüzü şiddet.
Sporun in-sanlık tarihiyle iç içe geçmiş serüvenin-de, insan-doğa,
insan-insan arasındakisavaşım uygarlığın temellerini oluşturur-ken,
şiddet ve spor varlık gösterimindede bir araç demiştik. Doğada,
kendi cin-siyle bu yoğunlukta iletişim, dayanışma
240
Bulgu
-
yanında, savaşan, egemenlik kuran bircanlı bulunmuyor. Sporun
ilk insanlardayaşamsal beden etkinlikleri, toplu-luk/devlet
yaşamına geçişte savaş, sta-tü edinme aracı olarak kullanımı
(Mechi-koff ve Estes, 2002) mitolojilerde, des-tanlarda, örneğin,
Homeros’un İlya-da’sında karşımıza çıkar. Bildiğimiz gibi,ilk
insanların yaşamsal önemdeki aktivi-teleri güçlülüğün de simgesiydi
şüphe-siz. İnsanlığın geçirdiği evrelerde bede-nini iyi
kullanabilen, gücünü doğaya, di-ğer canlılarla birlikte kendi
türüne degösterenler ancak yaşamda kalma şan-sını yakalayabilmiş ve
üstünlüğünü kur-muştur. Şiddetin çağdaş dünyada kont-rollü etkenlik
biçiminde karşımıza çık-masında, bu geçmişi ve kökleri
dikkatealınmakta. Şiddet kullanımına, uygarlıksürecinde merkezi bir
kurumda toplana-rak kurallara bağlanmış saldırganlık dür-tülerinin,
kontrollü ve denetimli spor ala-nında açığa vurulabilmesine
olanak/izinverilmiştir yaklaşımı (Elias, 2002 ); şidde-tin yasal
adresinin, çağdaşlaşan toplum-larda spor alanlarına kaydığına
işareteder. Böylece, saldırgan dürtülerin top-lumsal onayla
yönlendirildiği bir etkinlikolarak karşımıza çıkarılır spor.
Şiddetininsanın köklerinde bulunduğunu öne sü-ren biyolojik
yaklaşımla çakışır Elias’ınbetisel (figurational)
sosyolojisindekispor-şiddet ilişkisi. Kondrad Lorenz(Bakker,
Whiting ve Van der Brug, 1990)için saldırganlık, doğuştan, doğal ve
hat-ta gerekli bir güdüdür. Düşmanlık eğilim-lerini bir noktaya
toplamasından ötürü
yararlı bile bulmaktadır onu. Sporda sal-dırganlığın;
hoşnutsuzluğu, düşmanlıkla-rı kanalize edebilen “güvenlik subabı”
iş-levinin temelinde de bu biyolojik yakla-şım seçilir. Spor ve
şiddet; biyolojik an-lamda -insan bedeni özelinde-
evrensel,kullanılan araçlar ve mesajlar açısındanise toplumlara
özel yani kültürel kılanözelliğinin bir bakıma açıklamasıdır dabu
ikilinin gelişimi. Dolayısıyla, evrenselboyutuna karşın, şiddetin
kimler tarafın-dan ve ne için uygulandığı araştırması,bizi
toplumlara özel bir şiddet değerlen-dirmesine yönlendirmektedir.
Yukarıdasöylediklerimizi toparlarsak; şiddet top-lumsal belleğe, o
toplumun mitleri, des-tanları, sanat yapıtları aracılığıyla
yerleş-mektedir ve şiddeti biçimlendiren değer-ler, kültürel
mirasla ilişkilidir.
Etnik kimliklerin yitirilme endişesinekarşı, varlığı hatırlatma
girişimlerininfarklı siyasal, kültürel platformlardan,spor
sahalarına çekilmesine; Sidney’deBad Blue Boys adlı 16-21
yaşlarındakiHırvat gençlerin, Hırvat alt-kültürünü ho-ligan
uygulamalarıyla spor sahalarındasergilemelerini örnek
gösterebiliriz(Hughson, 1998). Toplumsal direnmebiçimi olarak
sahaları seçen bu gençle-rin taraftarlık adına yaptıkları
eylemlerde,“ötekilere” ilettikleri mesaj, varlığınonaylanması ve
sürdürülmesi içeriğinitaşımaktadır. Sporda şiddetle
bağlantılıtaraftar kimliği, milli kimlik etiketi altındaırkçılık
biçiminde de karşımıza çıkabil-mekte. Sporda şiddet-güç
ilişkisi,1970’lerde başlayan konser salonlarına
241
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
-
ve özellikle futbol sahalarına taşan ırkçıeylemler genelde ırkçı
şiddet eylemleri-nin bir yansıması olarak kendini gösterir.İzleyici
şiddeti genel ekonomik ve siya-sal konjonktürden bağımsız
değildir.Futbolda ırkçılık olgusunun 1970’lerinsonu, 1980’lerin
başında ilk ortaya çıkıphızla yayılması ve ırkçı davranışın
artışı,sağ kanat hareketlerinin futbolu temeldekendine
yandaş/militan toplamak içinkullanmaya yeltenmesiyle ilgilidir.
Siyahoyuncuların 1970’lerde futbolda ortayaçıkmalarıyla, ırkçı
şarkılar ve sataşmalar,doğrudan incitmeye, aşağılamaya yö-neldi ve
futbolda gittikçe yaygın halegelmeye başladı (Back ve
Solomos,1999). Sporda ırkçı politikalar salt fut-bolla sınırlı
değil. Yakın zamanlarda 2000Wimbledon Tenis turnuvasında, ilk
siyahkadın tenisçi Venus Williams’ın tek ba-yanlarda şampiyonluğu,
elit, beyaz, he-teroseksüel, 19. yüzyıl İngiliz ataerkil(Vincent,
2004) yapısına bir saldırı olaraknitelenir. Tarihsel ve kültürel
pratiklerde,tenisin beyaz orta-sınıf sporu olarak ka-lacağı görüşü,
beyaz izleyiciler arasındayaygın. Chris Evert, Anna
Kournikova,Maria Sharapova gibi orta sınıfın stan-dartlarını
oluşturan beyaz kadın tenisçi-ler, ırkçı kadınlığın imajını
geliştiren (Do-uglas, 2005) örnekler olarak sunulması-na karşılık,
sporculuklarından öte fizikselgörünümleri öne çıkarıldığı için,
beyazkadın için de bir cinsiyet ayrımıyla karşı-laşmaktayız. Siyah
kadın tenisçiler Sere-na ve Venus Williams’ın başarılarındanduyulan
genel rahatsızlık, özellikle med-
ya söylemleriyle yansıtılır. Medya, Afrikakökenli siyah
kadınların bedenlerinin aşı-rı gücü üzerine geliştirdiği
söylemlerle,onların başarılarını biyolojik ırksal özelli-ğe
indirger (Vincent, 2004). Irkçı politika-ların arka planında,
beyaz, elit, hetero-seksüel erkek gücünün varlığının yattığı-nı
biliyoruz. Irkçılık, sınıfsal farklılık vecinsiyet ayrımı gibi
toplumun egemendeğerlerini gelecek kuşaklara aktaranspor;
ritüelleriyleriyle özellikle toplumunegemen değerlerini yeniden
üreterekbelki de toplumdaki anlayışın değişme-sini bir ölçüde
yavaşlatıyor yada engelli-yor da diyebiliriz. Foley (1990)’in
birAmerikan kasabasında lise futbolu üze-rine yaptığı çalışma;
futbol ritüellerinintoplumsal statüyü, toplumsal mobiliteyikorumaya
yönelik olduğuna, hiyerarşikyapının korunmasına, toplumsal
cinsiyetve toplumsal sınıf özelliklerinin yenidenüretilmesine katkı
sağladığına değin-mektedir. Bu araştırma; yerel örgütlüsporun,
Amerika’da hala arkaik özelliktetutucu bir güç olmayı
sürdürdüğünügöstererek, “sporun toplumdaki anlayı-şın değişmesini
bir ölçüde yavaşlatıyoryada engelliyor” görüşüne destek
ver-mekte.
Erkeklik kültürü’nün milliyetçilik bağ-lamında, taraftar
şiddetinde karşımızaçıktığı ve taraftarlık merkezinde,
milliyet-çilik ve erkeklik yapısının yeniden üretil-diğine de
(King, 1995), İstanbul’daManchester United ve Galatasaray
ta-kımları arasında oyun öncesi çıkan olay-
242
Bulgu
-
larda tanık olunmuştur. İstanbul’dakiolay şiddetin, toplumsal
pratikleri vurgu-lamasıyla önem kazanmıştır. King(1995), tarihsel
perspektiften, Manches-ter United takımı taraftarlarının
şiddeteylemlerini; milliyetçi erkeklik bilincinin,Türk devletinin
ve bazı Türk vatandaşla-rının politik konumlarının ve ideolojik
ko-şulların tetiklediğini açıklar. Taraftar şid-deti, yukarıda
belirtilen erkek/milliyetçiözünü korumasına karşın,
konjonktürelgelişmeler taraftar profilinin değişimindeve eylemlerin
şekillenmesinde etkendir.Dunning (2000) 80’li yıllara
gelindiğindeşiddet eylemlerinde niteliksiz işçiler ya-nında,
nitelikli işçilerin de (erkek işçiler),60 ve 70’lere oranla
arttığını ve bunlarınişçi sınıfından gelen “skinhead”
tarzınıbenimseyen bir taraftar grubu oluştur-duğunu belirtmektedir.
Nitelikli işçi sını-fından gelen “skinhead”ler, görünüşteorta
sınıfa uyum sağlamış bir futbol “ca-sual”u (şiddet eylemlerinin
durumla iliş-kili ortaya çıkması) olarak adlandırılmak-tadır.
Giulianotti (1999b)’nin İskoç taraf-tar özelliğiyle ve Merkel
(1999)’in Almantaraftarlarının karnaval eylemleriyle çakı-şan bir
kesimdir bu futbol “casual”ları.Bu araştırmacılar özellikle de
Giulianotti,taraftar eylemlerini gençlik alt-kültürünebağlanan
“futbol casual”la, yeni bir holi-gan kuşağının oluştuğunu,
tüketim,zevkleri ve giyimleriyle (ünlü markalarıkullanma) bunların
üst-işçi sınıfındangeldiklerini açıklar. Şiddet, “casual”lardaerkek
kimliğini öne çıkarmada yine araçolmayı sürdürürken, Tartan Army
grubu
ise, şiddete başvurmadan erkek kimliği-ni geliştirmeyi
yeğlemektedir (Giulianot-ti, 1999b). Taraftarlar arasındaki bu
fark-lılıklar, post-modern kimliklerin futbol ta-raftarlığında
“yeni-kabile” (neo-tribal)toplumsal ilişkisini ortaya çıkarmakta
Gi-ulianotti (2005)’ye göre. Post-modernhabitus’un çok daha esnek
olduğu sportüketimindeki çeşitlilikten de anlaşılmak-ta. Eklektik
post-modern kültür, tarafta-rın küresel spor mallarını
tüketmesinemedya aracılığıyla fırsat veriyor. Yeni ta-raftar
kimliği, bu anlamda, bütünsel birtaraftar profili sergilemiyor.
Aynı taraftargrubu içindeki, farklı tarzlar ve
görüşleri,rekabetleri, post-modern alt-kültürde,“yeni kabilelerin”
varlığının işaretleri ola-rak alır (Giulianotti, 2005).
Giulianotti’ninpost-modern alt-kültürlerde işaret ettiğiyeni kabile
oluşumlarını izleyerek, Manc-hester United kulübünün
taraftarlarıarasındaki güç çekişmesi (King, 2000);Ülkemizde
Bursaspor taraftarları (Kaya-oğlu, 2004) arasındaki alt-grupların
sıra-dan taraftarlardan takımla özdeş olma,maço değerlere ve
şiddete eğilim açısın-dan farklılıkları, mikro
araştırmalarınönemine dikkat çekmesi açısındanönemli. Manchester
United kulübününişçi sınıfından uzaklaştırıldığını
eleştirentaraftarlarla, yeni uygulamaya onay ve-renler arasındaki
bölünmelere rağmen,bu erkekler arasında, kültürü anlama vepaylaşım
alanı olarak bir alt-kültür özelli-ğini hala koruduğunu belirtir
King (2000).
Son olarak; taraftar alt-kültürleri ve
243
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
-
profillerinin ülkelerin toplumsal yapısınıyansıtmasına;
Dunning’e yöneltilen eleş-tirileri doğrular nitelikte, şiddet
araştır-malarından bazı örneklerle destek ver-mek istiyorum. Kuzey
Amerika’da, sportaraftarları, genelde eğitimli orta-sınıftangelen
kadınlardır. Toronto Maple Leafshokey takımının örneğin
taraftarlarının%45’i kadındır ve hokey bu ülkede fut-boldan daha
fazla yaygındır. Futbolla il-gili şiddet ise, düşük düzeyde olup,
ge-nelde kutlamaya yönelik eylemlerdir. Ay-rıca, takım taraftarlığı
güçlü bir alt-kültüroluşturmaz (Roberts ve Benjamin,2000). Taraftar
şiddeti de dolayısıylatoplumsal sorun niteliğine
dönüşmemiş-tir.
Amerika’da da örneğin, İngiltere ben-zeri futbol
taraftarlığından söz edilmesede, şiddete toplum, sporcu ve
taraftararasındaki yabancılaşma neden olmak-tadır (Young, 1991).
Almanya’da ise, fut-bol holiganları mesleklerinde,
işlerindebeklentilerine yanıt alamayan, başarılıolamayan
orta-sınıftan gençlerden oluş-maktadır (Pilz, 1996). Amerikan
toplu-munu tanımlayan, yarışmacı sistem için-de aradığını
bulamayan, kendini güçsüzhisseden bireye spor alanının, başkası-nın
yerine geçme deneyimi yaşatarak,güç duygusu kazandırması
(Young,1991) yanında, yoğun din, ırk, etnisitegibi ayrımların
çatışması da ayrıca spor-da yansımalarını bulurken (Young,2002),
Alman gençleri kendilerine daya-tılan yaşamın dışında, yaşamlarına
renkkatmak ve heyecan amacıyla şiddete
yönelmektedir (Pilz, 1996). Buna karşı-lık, İtalyan (Roversi,
1991; Roversi veBalestri, 2000) ve İspanyol (Spaaj ve Vi-nas,
2005), “ultras”ları, siyasi kimlikleriy-le taraftarlıklarını
vurgulamışlardır. Bubenzerliklere karşın, İtalyan
“ultras”larıçoğunluk nitelikli işçi sınıfından ve öğ-renci
kesiminden gelirken, İspanyol “ult-ras”ları belirgin bir sınıfı
temsil etmez.Arjantin’de de benzer biçimde, taraftar-ların,
toplumsal muhalefeti temsil edeneylemleri, futbol sahalarında,
diktatörlükrejimine karşı özellikle militarist bir gös-teri şekline
dönüşmüş ve sahalar her fır-satta siyasi arenaya çevrilmiştir
(Alabar-ces, 1999).
Toplumların kültürel özellikleri, siyasiyapıları ve ekonomik
gelişmişlikleri taraf-tar profilini belirlemede etkendir ve
dola-yısıyla farklılık da bu nedenle yaratılmışolsa da, Avrupa ve
Güney Amerika’dataraftar profilinin genç, işçi sınıfındanbeyaz
erkeklerden oluştuğunu, Yunanis-tan (Courakis, 1998) ve Fransa
(Marshve ark., 1996)’nın, nitelikli/niteliksiz işçisınıfından gelen
genç erkeklerin taraftareylemlerinin, erkeklik gösterisine
yönelikolmasına da gönderme yaparak söyle-yebiliriz.
Bu farklı/benzer özelliklere karşın,alt-kültür araştırmalarının
(mikro boyut-ta) bize çizdiği yeni bir taraftar profilinde;takımla
organik bir bağ kurmayan taraf-tarların, son dönemlerde kendi
içlerindegüç ve varlık mücadelesi (yeni kabile tu-tumu) verme
eğiliminde oldukları göz-
244
Bulgu
-
lenmiştir. “Ultras”ların örneğin, takımlarıile grup bağları çok
zayıftır ve çatışmalar,rakip takımlardan öte, kendi
kulüplerinintaraftarları arasında güç mücadelesi ya-da zıtlıklar
nedeniyle çıkmaktadır (Ro-versi ve Balestri, 2000). Şiddet
eylemle-rinin özellikle futbol şiddetinin, polis ka-yıtlarında
yüksek gösterilmesinin yadaşiddet senaryolarının hazırlanmasının
ar-dında, yeni sağın yükselen değerlerinitoplumda yasal
düzenlemelerle yerleş-tirme çabasına bağlayanlar (Armstrongve
Hobss, 1999; Giulianotti, 1999a;1999b), örneğin; İskoç
taraftarlarının ey-lemlerinin, çok küçük, organize olmamışgenç
erkeklerin eylemleri olduğu (casu-al) üzerinde dururlar. Eylemlerin
niteli-ğindeki ve taraftar profilindeki değişim-lere karşın,
yönetimlerin, “moral panik”yaratarak, güvenlik güçleri ve
medyanındesteğiyle, yeni yasal düzenlemelerinedayanak hazırlama ve
iktidarın gücünüsağlamlaştırmada futbol şiddetini kul-landıkları
görüşüne, sporun tarihsel çiz-gisi izlenerek onay
verebilmekteyiz.Özellikle polisin, şiddet olaylarını,
diğeralanlardaki suç ve şiddetin daha yüksekolduğunu dikkate
almadan, geneldesporda şiddet üzerinde odaklanarak vemedyaya
malzeme yapacak biçimdeabartılı önlemler alarak,
politikacıla-ra/yönetimlere destek verme uygulama-ları (Armstrong
ve Hobbs, 1999; Giuli-anotti, 1999a; 1999b; Merril, 1986), sa-nırım
sporun güçle ilişkisini bize bir kezdaha hatırlatmakta.
SONUÇ
Sporda alt-kültürel kimlik çerçeve-sinde şiddet uygulayanların,
milliyetçi veerkeklik kimliği üzerine
odaklandıklarınısöyleyebiliyoruz. Bourdieu ve Wacquant(2003)’a
göre, erkek tahakkümü bedenaracılığıyla zorlanmakta,
toplumsallaştır-ma işlevi cinsel tahakküm bağıntılarınıgiderek
bedene doğru yöneltmektedir.Biyolojik kökenli bir toplumsal
yapılan-ma da dolayısıyla biyolojiye yaslanarakmeşrulaştırılmakta.
“Tahakküm edenle-rin, tahakküm yoluyla tahakküme uğra-ma”ları,
simgesel şiddet bağlamında,Wolf (Bourdieu ve Wacquant,
2003)’unaltını çizdiği, bir hegemonik erkeklik da-ha da önemlisi
hiyerarşik bir erkeklik ya-pılanması. Sporda hegemonik
erkekliğininşasını açıklamada kullandığımızda ise;tüm oyunculardan
sert erkeklik kültürü-nün özelliklerini göstermesini bekleyentoplum
bakışı söz konusu olduğunda,simgesel ve fiziksel/bedensel bir
üstün-lük kurma, başarmak için, gücünü kul-lanma şeklinde
anlaşılır. Dolayısıylaoyuncular arasında yasal olmayan şid-det
davranışının tolare edilmesinin ar-dında (habitus kanadından)
erkekliğinbedenle dışa vurumu yatmaktadır. Finn(1999)’e göre,
futbolda oyuncuların serterkek olma gerekliliği, oyun içindeki
bir-birine meydan okuyan, erkeklikle ilişkili.Connel (1998)’ın
deyimiyle, hegemonikerkeklik ve ataerkil şiddet arasındaki ya-kın
ilişkide, fiziksel/ekonomik şiddetegemen konumdaki bir kültürel
örüntüyü
245
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
-
destekler yada ideolojiler fiziksel gücüolanları onaylar.
Şiddetin evrenselliğine karşın, şiddetdilinin kültürel arka
planı, çeşitliliği yad-sınamaz. Toplumda geleneksel değerle-rin
içerik ve yoğunluğu ya da simgelerebağlılık derecesinde farklılık
sergilemek-tedir şiddet davranışı. Buna ek olarak,toplumdaki güncel
eğilimler, benzer de-ğerlerin kültürel içerik ve şiddetini de
et-kileyebilmektedir. İstanbul’da Nisan2000 yılında,
Galatasaray-Leeds Unitedkarşılaşması sonrasında, Türk
bayrağınasaygısızlık yaptığı gerekçesiyle bir İngiliztaraftarın
(holiganın) ölümüyle sonuçla-nan olayın görünen yüzü, bayrağa
say-gısızlık, tarihsel kökenlere inen “bayra-ğın kutsallığına”,
kültürel değere bir sal-dırı olarak nitelendirilmiştir. Olayda,
ge-leneksel kimliği inşa eden değerlerle öz-deşleşmiş şiddetin
haklılaştırmasına da-yandırılan bu noktayı, Batı’nın
üstünlüğümitine tepkiyle; küreselleşme karşısında,kültürel
değerleri koruma ve onun öte-sinde, siyasi konjonktürde yaygın
milli-yetçilik söylemleriyle özdeşleşmiş güçlüerkeklik
göstergeleriyle ilişkilendirebili-riz. Dolayısıyla toplumumuzun
ataerkildeğerlere bağlılığı, onu koruma ve sür-dürme isteği,
gelişen toplumsal olaylarında etkisiyle diğer toplumlardan ayrı
birkonumda incelenmeyi gerektirmektedir.Destanlarımızda; kahraman,
cesur, sa-vaşçı özellikleri günümüzde hala arkaikerkeklik değerleri
olarak yaşamaktadır.Erkeklik sembollerinin günümüzde belli
alanlarda ve topluluklarda geçerliğini ko-ruması, bir çeşit
modern-gelenekselkarşıtlığını ortaya koymaktadır. Sahipolunan
ayrıcalıklı erkeklik kalıp-yargıları-nı değiştirme girişimleri,
ataerkil siste-min direnciyle karşılaşmaktadır. Toplum-sal
cinsiyet, bu nedenle toplumumuzdaetkisini tüm gücüyle
duyurmaktadır. Ga-zetelerde, erkek sporcuların haber ve
fo-toğraflarının kadın sporculardan dahafazla yer alması yanında,
görüntüleringeleneksel erkek değerlerini yansıtması(Bulgu, 1997),
beden eğitimi derslerindetoplumsal cinsiyetin kültürlenmesi (Ko-ca,
2006), medyadan eğitime tüm ku-rumların toplumsal değerleri
yenidenüretme işlevinin, uyuyan belleklere yer-leştirilmesi olarak
alınmalıdır.
Sonuçta, sporda şiddet tüm ülkelerinsorunu. Horak (1991),
futbola yönelikşiddet çözümünde taraftar alt-kültürünüüç temel
soruna odaklamıştır: a. İlk be-lirdiği 70’lerin başından beri
alt-kültürolarak taraftarların stil, norm ve moralstandartlarındaki
temel değişimler, b.Taraftarın yaşadığı çevredeki değişimlerve
taraftar üzerine bunların etkisi, c. Ku-şaklar arasındaki değişimin
yönü ve ta-raftar popülasyonu içinde kuşaklar arasıfarklar. Ayrıca,
yine futbola özel taraftarşiddetini araştırmada; futbolun
popüler-liğinin derecesi ve medyanın futbol vediğer sportif
olayları sunuşu, tarafta-rın/izleyenlerin sosyo-kültürel
özellikleri,polisin önlemleri ve davranışları, toplum-daki etnik
kimlikler, dinsel, bölgesel ay-
246
Bulgu
-
rımlar/çatışmalar, sosyo-ekonomik eşit-sizlikler ve toplumsal
cinsiyet normları-nın önemi (Ward, 2002) özellikle vurgu-lanmakta
ve polis, kulüpler, medya ilepolitikacılar ve siyasi kurumlara
önemliroller yüklenmektedir (Horak, 1991).Makro çözümlemeler
dışında; son sözolarak, alt-kültürel etkileşimlerin
araştırıl-masında; şiddet alt-kültürünün toplum-lara özgü yanı
dışında, mikro düzeyde,aynı alt-kültür içindeki taraftar
tanımla-maları da şiddet analizlerinde anahtar roloynayabilir,
düşüncesindeyim.
Yazışma Adresi (Corresponding Address)
Dr. Nefise BULGUHacettepe ÜniversitesiSpor Bilimleri ve
Teknolojisi Yüksekokulu06800 Beytepe / ANKARAe-posta:
[email protected]
KAYNAKLAR Alabarces, P. (1999). Post-modern times:
ıdentities and violence in argentinefootball. In Armstrong G.
& Giulianot-ti R. (Eds) Football Cultures and Iden-tities. (pp.
77-85). Basingstoke:McMillan Press.
Armstrong, G. & Harris, R. (1991). Footballhooligans: theory
and evidence. So-ciol Rev, 39(33), 427-458.
Armstrong, G. & Hobbs, D. (1999). Tackledfrom behind. In
Giulianotti,R. BonneyN. & Hepworth M. (Eds). Footbal, Vi-olence
and Social Identity. (pp. 196-228). London: Routledge.
Back, L.C. & Solomos, T.J. (1999). Beyondthe racist/hooligan
couplet:race, so-cial theory and football culture. Brit JSociol,
50(3), 419-442
Bakker, F.C., Whiting, H.T.A. & van der Brug,H. (1990).
Sport Psychology Con-cepts and Application. Chickester:John Wiley
&Sons.
Barthes, R. (1990). Çağdaş Söylen. Çev. T.Yücel. İstanbul:
Hürriyet Vakfı Yayın-ları.
Bilgin, N. (1994). Sosyal Bilimlerin Kavşağın-da Kimlik Sorunu.
İzmir: Ege Yayıncı-lık.
Blake, A. (1996). Body Language-The Me-aning of Modern Sport.
London: Law-rence & Wishard.
Bloom, A. G. & Smith, M. (1996). Hockey vi-olence: A test of
cultural spillover the-ory. Sociol Sport J, 13, 65-77.
Bourdieu, P. (2002). Distinction A Social Cri-tique of the
Judgement of Taste.Translated by R. Nice. Harvard Uni-versity
Press.
Bourdieu, P. & Wacquant, J.D. (2003). Düşü-nümsel Bir
Antropoloji İçin Cevaplar.Çev. N. Ökten. İstanbul: İletişim
Ya-yınları.
Bulgu, N. (1997). Spor kurumunda cinsiyetayrımı: Haber
fotoğraflarına yansıyantoplumsal değerler. Spor BilimleriDergisi, 8
(2), 26-37.
Chiba, N., Ebihara, O. & Morino, S. (2001).Globalization,
naturalization andıdentity Int Rev Sociol Sport, 36(2),203-221.
Clastres, P. (1992). Vahşi Savaşçının Mutsuz-luğu. Çev. A.
Türker & M. Sert. İstan-bul: Ayrıntı Yayınları.
Connell, R.W. (1998). Toplumsal Cinsiyet veİktidar Toplum, Kişi
ve Cinsel Politika.Çev. C. Soydemir. İstanbul:
AyrıntıYayınları.
Courakis, N. (1998). Football violence: Notonly a British
problem. Eur J CrimPolicy Res, 6, 293-302.
Donnely, P. & Young, K. (1988). The const-ruction and
confirmation of identity in
247
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
-
sport subcultures. Sociol Sport J, 5,223-240
Douglas, D. D. (2005). Venus, Serena, andthe Women’s Tennis
Association:When and where “race” enters. Soci-ol Sport J. 22,
256-282.
Dunning, E. (1990). Sociological reflectionson sport violence
and civilization. IntRev Sociol Sport J, 25(1), 65-81.Dunning, E.
(2000). Towards a soci-ological understanding of football
ho-oliganizm as a world phenomen. EurJ Crim Policy Res, 8,
141-162.
Dunning, E. (2002). Figurational contributi-ons to the
sociological study of sport.In Maguire J. & Young K. (Eds)
The-ory, Sport and Society. (pp. 239-266)JAI Elsevier Science
Ltd.
Dunning, E. & Maguire, J. (1996). Process-sociological notes
on sport, genderrelations and violence control. Int RevSociol Sport
J, 31(3), 295-321.
Dunning, E., Murphy, P. & Waddington, I.(1991).
Anthropological versus soci-ological approaches to the study
ofsoccer holiganism: some critical no-tes. Sociol Rev, 39(33),
459-480.
Dunning. E., Murphy, P. & Williams, J. (1991).Spectator
violence at football matc-hes: towards a sociological explana-tion.
Brit J Sociol, 37(2), 221-244.
Dyreson, M. (2003). Globalizing the nati-on_making process:
Modern sport inworld history. Int J Hist Sport, 20(1),91-106.
Elias, N. (2002). Uygarlık Süreci. C. I-II. Çev.E. Ateşman &
E. Özbek). İstanbul: İle-tişim Yayınları.
Elias, N. & Dunning, E. (1986). Quest for Ex-citement: Sport
and Leisure in the Ci-vilizing Process. New York:
BasilBlackwell.
Evans, R. & Rowe, M. (2002). For club and
country: Taking football disorder ab-road. Soccer and Society,
3(1) 37-53.
Finn, G.P. (1999). Football Violence: a Soci-etal Psychological
Perspective. In Gi-ulianotti R., Bonney N. & HepworthM. (Eds).
Football, Violence and Soci-al Identity. (pp.90-127). London:
Ro-utledge.
Foucault, M. (2003a). Deliliğin Tarihi. Çev.H.U. Tanrıöver).
İstanbul: Ayrıntı Ya-yınları.
Foucault, M. (2003b). İktidarın Gözü. Çev. I.Ergüden. İstanbul:
Ayrıntı Yayınları.
Foley, D. (1990). The great american footballritual: reproducing
race, class, andgender ınequality. Sociol Sport J,7(111),
111-135.
Giulianotti, R. (1991). Scotland’s tartan armyin Italy: The case
for the carnivales-que. Sociol Rev, 39(33), 503-527.
Giulianotti, R. (1999a). Taking liberties: Hibscasuals and
Scottish law. In Giuli-anotti R., Bonney N. & Hepwort M.(Eds)
Footbal, Violence & Social Iden-tity. (pp.229-261) London:
Routledge.
Giulianotti, R. (1999b). Hooligans and carni-val fans: Scottish
football supportercultures. In Armstrong G. & Giulianot-ti R.
(Eds). Football Cultures andIdentities. (pp.29-40)
Basingstoke:McMillan Press.
Giulianotti, R. (2005). Sport a Critical Soci-ology. Cambridge,
MA: Polity press.
Hargreaves, J. (1998). Sport, Power andCulture. London:
Blakwell.
Hargreaves, J. (2002). Globalisation Theory,Global Sport, and
Nations and Nati-onalism. In Sugden J. & Tomlinson A.(Eds)
Power Games. (pp. 25-43)London: Routledge.
Hebdige, D. (2005). Alt-Kültürler, Tarzın An-lamı. Çev. S.
Nişancı. İstanbul: BabilYayınları.
248
Bulgu
-
Hobsbawm, E.J. (2006). Milletler ve Milliyet-çilik, Program,
Mit, Gerçeklik. Çev. OAkınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Horak, R. (1991). Things change: Trends inAustrian football
hooliganism from1977-1990. Sociol Rev, 39(33), 531-548.
Hughson, J. (1998). Soccer support and so-cial ıdentity-finding
the “thirdspace”.Int Rev Sociol Sport J, 33(4), 403-409.
King, A. (1995). Outline of a practical theoryof football
violence. J Sport Sociol,29(4), 635-651.
King, A. (2000). Football fandom and post-national identity in
the New Europe.Brit J Sociol, 51(3), 419-441.
Kayaoğlu, A.G. (2004). Futbolda seyirci şid-deti: Sosyal
psikolojinin katkıları vesınırlılıkları. Türk Psikoloji Yazıları,
7(13), 79-101.
Koca, C. (2006). Beden Eğitimi ve Spor Ala-nında Toplumsal ve
Kültürel YenidenÜretim. Yayınlanmamış doktora tezi.Hacettepe
Üniversitesi Sağlık Bilimle-ri Enstitüsü.
Lance, M.L. (2005). Violence in sport: A the-retical note.
Sociol Spectrum, 25,213-214.
Maguire, J. (1994). Sport, identity politicsand globalization:
Diminishing cont-rasts and incrasing varities. SociolSport J,
11,398-427.
Maguire, J. (2001). Global Sport, Identities,Societies,
Civilizations. Polity.
Maguire, J. (2005). Power and Global Sport,Zones of Prestige,
Emulation and Re-sistance. London: Routladge.
Maguire, J. & Tuck, J. (2005). National Iden-tity, rugby
union and the “Irish”. IrishJ Sociol, 14(1), 86-109.
Marsh, P., Fox, K., Carnibella, G., McCann,J. & Marsh, J.
(1996). Football Violen-
ce in Europe: The Amsterdam Group.Amsterdam.
Mechikoff, R.A. & Estes, S.G. (2002). A His-tory and
Philosophy of Sport andPhysical Education From Ancient
Ci-vilization To The Modern World.(Third Edition). Boston, MA:
McGraw-Hill.
Merkel, U. (1999). Football Identity and Yo-uth Culture in
Germany. In ArmstrongG. & Giulianotti R. (Eds) Football
Cul-tures and Identities. (pp.52-66).Basingstoke: McMillan
Press.
Merrill, J. M. (1986). The mythology of foot-ball hooliganism: A
closer look at theBritish experience. Int Rev SociolSport J, 21(1),
1-19.
Messner, M.A. (1992). Power at Play Sportsand the Problem of
Masculinity.Boston: Beacon Press.
Pilz, G.A. (1996). Social factors influencingsport and violence:
On the problemof football hooliganism in Germany.Int Rev Sociol
Sport J, 31(1), 49-59.
Roberts, J.V. & Benjamin, C.Y. (2000). Spec-tator violence
in sports: A North Ame-rican perspective. Eur J Crim PolicyRes, 8,
163-181.
Roversi, A. (1991). Footbal violence in Italy.Int Rev Sociol
Sport J, 26(4),311-331.
Roversi, A. & Balestri, C. (2000). Italian ultrastoday:
Change or decline? Eur J CrimPolicy Res, 8, 183-189.
Spaaij, R., Vinas, C. (2005). Passion, politicsand violence: A
socio-historicalanalysis of Spanish ultras. SoccerSoc, 6(1),
79-96.
Smith, A.D. (2002). Ulusların Etnik KökeniÇev. S.
Bayramoğlu.& H. Kendir. An-kara: Dost.
Smith, A.D. (2004). Milli Kimlik. Çev. B.S. Şe-ner. (3. Baskı).
İstanbul: İletişim.
Tomlinson, A. (2002). Theorising spectacle
249
Sporda Şiddet ve Alt-Kültür
-
beyond Debord. In Sugden J. & Tom-linson A. (Eds) Power
Games ACritical Sociology of Sport. (pp. 44-60). London:
Routledge.
Vincent, J. (2004). Game, sex and match:The construction of
gender in Britishnewspaper of the 2000 coverageWimbledon
Championships. SociolSport J, 21, 435-456
Ward, R. (2002). Fan violence social problemor moral panic.
Aggres Violent Beh,7, 453-475.
Weinstein, M.D., Smith, M.D. & Wiesenthal,D.L. (1995).
Masculinity and hockey
violence. Sex Roles, 33(11-12), 831-847.
Weiss, O. (2001). Identity reinforcement insport. Int Rev Sociol
Sport J, 36(4),393-405.
Williams, R. (1993). Kültür. Çev. E. Başer. İs-tanbul:
İletişim.
Young, K. (1991). Sport and collectiveviolence. Exerc Sport Sci
Rev, 19,539-587
Young, K. (2002). Standart deviations: Anupdate on North
American sportscrowd disorder. Sociol Sport J, 19,237-275.
250
Bulgu
