ssip arCil eliaSvilis marTvis sistemebis instituti · Web view2009 wlis gegma ssip arCil eliaSvilis marTvis sistemebis instituti proeqti: marTvis problemebis Teoriuli kvleva, didi

ssip arCil eliaSvilis marTvis sistemebis instituti

PAGE

2

damtkicebulia

saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis

ministris ____ ____________ 2009 w.

# _____ brZanebiT

ssip _ არჩილ ელიაშვილის მართვის სისტემების ინსტიტუტი(organizaciuli kodi 32 13 03 15)

2009 wlis gegma

ssip arCil eliaSvilis marTvis sistemebis instituti

proeqti:

marTvis problemebis Teoriuli kvleva, didi sistemebis modelireba, identifikacia da optimizacia, marTvis sistemebisa da mowyobilobebis daproeqteba-ageba Tanamedrove informaciuli teqnologiebis bazaze

proeqtis koordinatori

institutis direqtori mecnierebaTa doqtori n. yavlaSvili

proeqti moicavs Semdeg programebs:

I. temperaturisa da tenianobis gadawyobadi kontrolisa da adapturi

marTvis mikroprocesoruli sistemis damuSaveba da gamokvleva

1. problemis aRwera

warmoebis efeqturobisa da Sromis nayofierebis amaRlebis erT-erT mZlavr berkets warmoadgens haeris kondicireba, romelic mniSvnelovnad gansazRvravs warmoebis efeqturobas da gamoSvebuli produqciis xarisxs saxalxo meurneobis iseT dargebSi, rogoricaa qimiuri boWkoebis warmoeba, zusti manqanaTmSenebloba, industriuli mebostneoba, saTburebSi produqciis Senaxva da sxva.

haeris kondicirebis sistemebis gaumjobeseba mimdinareobs ori mimarTulebiT. erTi mxriv, haeris Tburi da tendamuSavebis procesebis xangZlivi kvleva saSualebas iZleva Seiqmnas haeris kondicirebis sistemebis axali teqnologiuri sqemebi, meore mxriv, avtomatizaciis saSualebaTa gazrdili SesaZleblobebi (gansakuTrebiT es exeba gamoTvliT teqnikas) ganapirobebs haeris kondicirebis sistemebis marTvis axali meTodebisa da saSualebebis Seqmnas.

aRsaniSnavia, rom am orive mimarTulebas gaaCnia mWidro urTierTkavSiri. haeris kondicirebis axali meTodebis damuSaveba Cveulebriv ayenebs haeris kondicirebis sistemebis regulirebis sistemebisadmi axal moTxovnebs, xolo axali sistemebis Seqmna saSualebas iZleva haeris kondicirebis axali saSualebebis ganxorcielebis SesaZleblobebs.

mikroklimatis parametrebis regulirebis maRali sizustis moTxovna da im saTavsoebis mniSvnelovani moculobebi, sadac xorcieldeba haeris kondicireba gansazRvraven gamzomi informaciis da mmarTveli zemoqmedebebis did moculobas. amitom haeris kondicirebis sistemebis kontrolisa da marTvisaTvis saWiro xdeba mTeli kompleqsebis damuSaveba kompiuteruli teqnikis bazaze.

haeris kondicirebis sistemebis centralizebuli marTvis kompleqsebis efeqturi gamoyeneba mniSvnelovanwilad ganisazRvreba mikroklimatis ZiriTadi parametrebis – temperaturisa da tenianobis pirveladi gardamqmnelebisa da maTi Cvenebebis gadamcemi saSealebebis sizustiT.

haeris kondicirebis sistemebis avtomatizaciisaTvis lokaluri seriuli gamzomi da maregulirebeli xelsawyoebis gamoyenebis SemTxvevaSic ki informaciis gadacema pirveladi gardamqmnelebidan marTvis pultamde saWiro sizustiT sul ufro Zneli xdeba xelovnuri mikroklimatiani msxvili samrewvelo Senobebis haeris kondicirebis sistemebis kontrolisa da marTvis centralizaciis Tanamedrove tendenciis gamo.

warmodgenili proeqti gaTvaliswinebulia kvlevis samwlian ciklze.

programis dasawyisi – 01.01.2007 w.

programis dasasruli _ 31.12.2009 w.

2. programis mizani

mocemuli programis mizans warmoadgens xelovnuri mikroklimatis ZiriTadi parametrebis – temperaturisa da tenianobis gadawyobadi kontrolisa da mikroprocesoruli teqnikis bazaze adapturi marTvis sistemebis agebis principebis damuSaveba da muSa mdgomareobaSi myofi laboratoriuli maketis Seqmna da gamocda.

dasamuSavebel sistemaSi gamoyenebuli iqneba adapturi marTvis xerxi, romlis avtorebi arian am programis Semsruleblebi [n.yavlaSvili, o.labaZe, l.gvaramaZe, T.saaniSvili, g.gelazonia. – mikroklimatis marTvis adapturi xerxi. inteleqtualuri sakuTrebis erovnuli centri “saqpatenti”, patenti P 1984, gancxadebulia 25.11.1997 w., gamoqveynebulia 12.05.1999 w., samrewvelo sakuTrebis oficialuri sainformacio biuleteni 1999w., # 13(53) gv.42.]

3.1. 2007 w. Sesrulebuli amocanebi

I-II kvartali

3.1. damuSavda sistemis saerTo struqturisa da funqcionirebis algoriTmi.

3.2. SeirCa tevaduri tipis temperaturisa da tenianobis gardamqmnelebi, kompiuterSi informaciis Setanis saSualebebi da mTlini sistemis kontrolisa da marTvis magistraluri struqtura.

III-IV kvartali

3.3. sistemis realizaciisaTvis SeZenil iqna firma Mikrofor-is temperaturisa da tenianobis DB2TC da DB2TCM tipis tevaduri gardamqmnelebi da firma MOXA-s TCC-100 tipis kompiuterTan damakavSirebeli adapteri.

2008 w. Sesrulebuli amocanebi

I-II kvartali 2008w.

3.4. Sesrulebulia temperaturuli da tenianobis gadamwodebis sistemis maketis magistralTan SeuRleba da magistralis gavliT gadamwodebis signalebis mikroprocesorul blokSi Setana. damuSavda sistemis marTvis qvesistemis saerTo struqturisa da funqcionirebis algoriTmi.

3.5. damuSavda sistemis marTvis qvesistemaSi calkeuli Semadgeneli nawilebi (marTvis magistrali, misi kompiuterTan SeuRlebis adapteri, Semsrulebeli meqanizmebis marTvis bloki) damuSaveba.

III-IV kvartali 2008w.

3.6 agebulia marTvis qvesistemis marTvis magistralis, misi kompiuterTan SeuRlebis adapteris, Semsrulebeli meqanizmebis marTvis bloki da misi funqcionirebisaTvis aucilebeli programuli uzrunvelyofa.

3.2. 2009w. Sesasrulebeli programis amocanebi

I-II - kvartali

3.7. maketisaTvis teperaturis cvlilebis danadgaris SerCeva/ damuSaveba, misi marTvisaTvis Semsrulebeli meqanizmis damuSaveba.

3.8. temperaturis cvlilebis danadgaris marTvis arxis programuli uzrunvelyofis Seqmna, misi testireba.

3.9. maketisaTvis tenianobis cvlilebis danadgaris SeCeva/damuSaveba, misi marTvisaTvis Semsrulebeli meqanizmis damuSaveba.

3.10. tenianobis cvlilebis danadgaris marTvis arxis programuli uzrunvelyofis Seqmna, misi testireba.

III-IV kvartali.

3.11. marTvis adapturi algoriTmis programireba, eqsperimentis Catareba temperaturis marTvis arxis gamoyenebiT. algoriTmis struqturisa dazusteba da parametrebis dadgena.

3.12. marTvis adapturi algoriTmis programireba, eqsperimentis Catareba tenianobis marTvis arxis gamoyenebiT. algoriTmis struqturisa dazusteba da parametrebis dadgena.

3.13. sistemis maketis gamocda. gamocdebis Sedegebis Sefaseba, adapturis algoriTmis parametrebis saboloo koreqtireba, saboloo angariSi, gamocdis oqmi, Ppublikacia, patenti.

4. ganxorcielebis gzebi.

proeqtSi damuSavebuli struqturuli sqemebis safuZvelze, Tanamedrove gadamwodebisa da mikroprocesoruli mowyobilobebis gamoyenebiT Seiqmneba sistemis aparaturuli nawili.

dapatentebuli marTvis adapturi xerxis gamoyenebiT damuSavdeba temperaturisa da tenianobis gadawyobadi kontrolisa da adapturi marTvis mikroprocesoruli sistemis marTvis programa.

5. mosalodneli Sedegebi.

warmodgenili proeqtis Sesrulebis Sedegad damuSavdeba temperaturisa tenianobis gadawyobadi kontrolisa da adapturi marTvis sistema, romlis danergvac saxalxo meurneobis iseT dargebSi, rogorebicaa qimiuri boWkoebis warmoeba, zusti manqanaTmSenebloba, industriuli mebostneoba saTburebSi, produqciis Senaxva da sxva, mniSvnelovnad ganapirobebs am dargebSi warmoebis efeqturobas da gamoSvebuli produqciis xarisxs.

proeqtis damTavrebis Semdeg Seiqmneba temperaturisa da tenianobis gadawyobadi kontrolisa da adapturi marTvis sistemis dokumentacia, muSa mdgomareobaSi myofi maketi oTxi sakontrolo wertilisaTvis, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba kontrolis sistemis programuli gadawyobis saSualeba rogorc informaciis warmoCenis TvalsazrisiT (parametris mniSvnelobis, maTi sidideebis an maTi cvlilebis siCqaris dakveTil farglebs gareT gamosvla), ise wertilebSi gazomvis sxvadasxva reJimebis organizaciaSi (sxvadasxva wertilisaTvis gazomvis periodulobis gansxvavebuli sidideebis dakveTa).

6. Sedegebis Sefaseba da monitoringis meqanizmebi.

miRebuli Sedegebis Sefaseba ganxorcieldeba periodulad, kalendaruli gegmis Sesabamisad, damuSavebuli aparaturis gamocdebisa da kvlevis Sedegebis ganyofilebis mudmivmoqmed seminarze ganxilvis Sedegad.

proeqtis TiToeuli etapi dasruldeba angariSiT.

7. programis koordinatori

informaciis gardaqmnis ganyofilebis xelmZRvaneli, teqnikis mecnierebaTa doqtori, oTar labaZe. A

A

II. marTvis sistemebis optimizaciisa da identifikaciis problemebis kvleva Tanamedrove informaciuli teqnologiebis safuZvelze

1. problemis aRwera

Tanamedrove sabazro ekonomikam, konkurenciam, konfliqtebma, kadrebis SerCevis problemam, bunebrivi da xelovnuri resursebis gamokveTilma deficitma wina planze wamoswia socialuri, ekonomikuri, politikuri Tu teqnikuri tipis procesebis gonivruli, anu optimaluri marTvis ideologiis Teoriulad gaRrmavebisa da praqtikaSi misi efeqturi gamoyenebisaTvis axali algoriTmebis Seqmnis aucilebloba dRevandeli informaciuli teqnologiebis SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT. sistemaTa optimaluri marTvis, kerZod, identifikaciisa da maTi Sesabamisi ricxviTi meTodebis klasikuri midgomebisa daDdReisTvis arsebuli maTematikuri uzrunvelyofis analizi gvarwmunebs, rom es TvalsaCino praqtikuli da Teoriuli mniSvnelobis mqone dargi moiTxovs gadaxalisebas, axali SedegebiT gamdidrebas da gamoyenebis arealis gafarToebas. warmodgenili Tematikis problematuroba, erTi mxriv, ganpirobebulia im garemoebiT, rom optimizaciis klasikuri meTodologiis CarCoebSi aRar Tavsdeba praqtikuli da Teoriuli mniSvnelobis mqone mravali amocana, romlebic SeiZleba wamoiWras teqnikaSi, ekonomikaSi, politikasa Tu dapirispirebul mxareTa konfliqtur situaciebSi. meore mxriv, aseTi amocanebi daiyvaneba iseTi obieqtebis analizis aucileblobaze, romlebic xasiaTdebian e.w. aragluvi struqturiT. gasagebia, rom aseTi amocanebis gadawyveta aucileblad moiTxovs zogierTi maTematikuri koncefciis ganzogadebas. dRes SeiZleba Tamamad iTqvas, rom optimizaciis klasikuri ideologia, romelic gulisxmobs gadawyvetilebis miRebas sruli informaciisa da erTaderTi kriteriumis SemTxvevaSi, ar SeiZleba CaiTvalos realuri procesebis marTvis unaklo Teoriad. magaliTad, socialur-ekonomikuri, politikuri da organizaciuli procesebis marTva arsebiTad moiTxovs urTierTganpirobebul interesTa gaTvaliswinebas. rTuli procesebis marTvis realur aucileblobas mniSvnelovani koreqtivebi Seaqvs mraval gamoyenebiT dargSi, kerZod, optimaluri marTvis TeoriaSic. radgan nebismieri samarTi procesi Tavisi bunebiT mravalkriteriulia, amitom optimaluri gadawyvetileba, klasikuri azriT, sinamdvileSi aris kompromisuli bunebis da logikurad sakiTxi dgeba marTvis problemebis mravalkriteriuli modifikaciis aucileblobis Sesaxeb.

radgan gadawyvetilebis miRebis sfero ganekuTvneba Znelad formalizebad samecniero disciplinaTa kategorias, dRis wesrigSi dgeba misi aqsiomaturi dafuZnebis aucilebloba, araskalaruli dinamikuri amocanebis ufro srulfasovani kvleva, gadawyvetilebis miRebis Teoriis gafarToeba ganuzRvrelobisa da riskis pirobebSi, dinamikuri sistemebis identifikaciis problemebis Teoriuli da praqtikuli analizi, optimizaciis dinamikuri amocanebis gadawyvetis maTematikuri da programuli uzrunvelyofis bazis SemuSaveba da sxva. aseTi sakiTxebis gadaWra, erTi mxriv, gulisxmobs gadawyvetilebis miRebis erTiani ideologiis formalizaciis, xolo, meore mxriv, zogadi Sedegebis reduqcias praqtikuli mniSvnelobis mqone konkretuli amocanebisaTvis, kerZod, ekonomikis, ekologiisa da medicinis dargebSi. TavisTavad igulisxmeba, rom aRniSnuli problemebis Teoriuli analizi da saTanado algoriTmuli realizacia moiTxovs saTanado faqiz maTematikur aparats da Tanamedrove kompiuteruli teqnologiebis efeqtur gamoyenebas.

aRniSnulidan gamomdinare, warmodgenili proeqti gulisxmobs kvlevas Semdegi mimarTulebebiT:

mravalkriteriuli optimizaciis maTematikuri safuZvlebis kvleva. warmodgenili proeqtis es mimarTuleba ZiriTadad gulisxmobs gadawyvetilebis miRebis araskalaruli optimizaciis amocanaTa farTo speqtrisadmi logikurad dasabuTebuli axali erTiani midgomis Camoyalibebas arawrfivi analizis TeoriaSi dagrovili Sedegebisa da maTi saTanado gaRrmavebis an modifikaciis safuZvelze. TviT arawrfivi analizi, kerZod, amozneqili analizi, aris mZlavri da Sors mimavali maTematikuri mimarTuleba, romlis gamoyenebis perspeqtivac gadawyvetilebis miRebis dargSi Zneli warmosadgeni ar aris. es uSualod gamomdinareobs Tundac im faqtidan, rom araskalaruli optimizaciis amonaxsnTa simravle sazogadod ar warmoadgens eqvivalentur alternativaTa erTobliobas erTi kriteriumis eqstremaluri mniSvnelobis azriT. es niSnavs, rom aseT amonaxsnTa simravlis analizi mizanSewonilia ganxorcieldes mravalsaxa asaxvaTa Teoriis gamoyenebiT.

proeqti gulisxmobs araskalaruli optimizaciis amocanebis analizs zogadi formiT. es niSnavs, rom alternativaTa simravle SeiZleba iyos sxvadasxva struqturis mqone qvesimravle wrfiv topologiur sivrceSi, xolo kriterialuri sivrce – konusiT nawilobriv dalagebuli wrfivi topologiuri sivrce. araskalaruli asaxva, rogorc Cveulebrivi funqcionalis analogi, SeiZleba iyos rogorc calsaxa, ise mravalsaxac. struqturulad mimarTuleba Sedgeba ori nawilisagan. pirveli nawili Seicavs simravleTa dalagebis nairsaxeobaTa analizs, konusuri eqstremumebis cnebaTa formalizacias da aseTi eqstremumebis arsebobis debulebebs, araskalaruli optimizaciis problemis maTematikur interpretacias, aucilebeli Sedegebis mimoxilvasa da maT saTanado modifikaciebs arawrfivi analizidan, skalaruli optimizaciis mravalsaxa analogebs da konusuri optimalobis diferencialur pirobebs. meore nawili gaTvaliswinebulia veqtoruli optimizacis algoriTmebisa da maTi ricxviTi realizaciis sakiTxebisaTvis.

dinamikuri sistemebis identifikaciis amocanebis kvleva. marTvis Tanamedrove meTodebis gamoyeneba Txoulobs garkveuli informaciis arsebobas procesis Sesaxeb, romelic mimdinareobs sakvlev sistemaSi, e.i. mis formalizebul warmodgenas gantolebis, maTematikuri modelis saxiT. maTematikuri modelis ageba SeiZleba emsaxurebodes sxvadasxva miznebs, kerZod, is SeiZleba gankuTvnili iyos kvlevis, daproeqtebis an marTvis miznebisaTvis.

marTvis Teoriis erT-erTi ZiriTadi mimarTuleba – sistemebis identifikacia gulisxmobs sistemis garkveuli azriT optimaluri modelis agebas sistemis funqcionirebis dros sistemis Sesaval da gamosaval cvladebze dakvirvebebis Sedegad miRebuli informaciis safuZvelze. sistemebis identifikacia eyrdnoba ZiriTadad wrfiv stacionarul modelebs, romlebic farTod gamoiyenebian sawarmoo procesebisaTvis. amave dros, umravlesi realuri sistema aris arawrfivi da maTi warmodgena wrfivi modelebiT SesaZlebelia mxolod cvladebis cvlilebis SezRudul SualedSi. aseTi sistemebi miekuTvneba rTul dinamikur sistemebs, maTSi gvxdeba principulad axali movlenebi da maTi warmodgena wrfivi stacionaruli modelebiT ar iZleva maRalefeqturi marTvis sistemebis Sesaqmnelad maTi gamoyenebis SesaZleblobas. amrigad, arawrfivi sistemebis identifikaciis meTodebisa da algoriTmebis damuSaveba metad aqtualuria da aqvs didi Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba. SemoTavazebuli proeqtis es nawili miznad isaxavs rTuli dinamikuri sistemebis, romlebic aRiwerebian arawrfivi mudmivkoeficientebiani Cveulebrivi diferencialuri gantolebebiT, struqturuli da parametruli identifikaciis meTodebisa da algoriTmebis SemuSavebas. dagegmilia damuSavebuli meTodebisa da algoriTmebis eqsperimentaluri gamokvleva, kompiuteruli modelireba.

optimizaciis dinamikuri amocanebis gadawyvetis maTematikuri da programuli uzrunvelyofis SemuSaveba. optimizaciis dinamikuri amocanebis gadasawyvetad SemuSavebul efeqtur meTodTa Soris gansakuTrebulad gamoirCeva pontriaginis maqsimumis principi, belmanis dinamikuri daprogramebis meTodi, regulatorebis analizuri konstruirebis meTodi, arawrfivi daprogramebis meTodi da sxv. magram, miuxedavad maTi zogadobisa da maTematikuri daxvewilobisa, aRniSnuli meTodebi kompiuteruli daprogramebisaTvis mouxerxebelia. ase magaliTad, maqsimumis principi, zogierTi kerZo amocanis gamoklebiT, algoriTmizaciisTvis mouxerxebelia meoreze ufro maRali rigis obieqtebisaTvis, radgan masSi gaTvaliswinebulia arawrfiv gantolebaTa rTuli sistemis ricxviTi integrireba da fazuri traeqtoriebis ojaxis ageba mravalganzomilebian sivrceSi. dinamikuri daprogramebis meTodis praqtikuli gamoyeneba meoTxeze ufro maRali rigis obieqtebisaTvis gaZnelebulia imis gamo, rom moiTxovs Zalian didi tevadobis kompiuterul mexsierebas da kompiuteruli drois mniSvnelovan danaxarjebs, ris gamoc aRniSnuli meTodi, rig SemTxvevaSi, araefeqturia. rac Seexeba analizuri konstruirebis meTods, es ukanasneli ZiriTadad emyareba eileris variaciuli amocanis amoxsnis klasikur ideologias da dinamikuri daprogramebis meTods. amitom algoriTmizaciis TvalsazrisiT mas igive xarvezebi gaaCnia, rac zemoT aRniSnul meTodebs.

aRniSnulidan gamomdinare, warmodgenil proeqtis aRniSnuli mimarTuleba gulisxmobs optimizaciis dinamikuri amocanebis gadasawyvetad miaxloebiTi meTodis SemuSavebas, romlebSic, mocemuli usasruloganzomilebiani funqcionaluri sivrcis sasrulganzomilebiani qvesivrciT aproqsimaciis safuZvelze, cvladi funqciis nacvlad garkveuli sizustiT ganixileba misi maproqsimirebeli wrfivi mravalsaxeoba, romlis safuZvelzec saoptimizacio funqcionali gardaiqmneba sasruli cvladebis Cveulebriv funqciad, xolo sawyisi dinamikuri amocana daiyvaneba arawrfivi daprogramebis sasrulganzomilebian amocanaze. SemuSavebul meTodebze dayrdnobiT proeqtSi gaTvaliswinebulia Sesabamisi programuli uzrunvelyofis realizacia da konkretuli sailustracio amocanebis gadawyveta.

warmodgenili proeqtis avtorTa koleqtivs aqvs saTanado codna da gamocdileba proeqtis srulfasovnad ganxorcielebisaTvis, rasac mowmobs maTi mravlicxovani samecniero publikaciebi rogorc saqarTveloSi, ise sazRvargareT.

warmodgenili proeqti gaTvlilia kvlevis samwlian ciklze.

programis dasawyisi _ 01.01.2007 w.


2. programis mizani

warmodgenili proeqtis mizania arasakalaruli optimizaciis amocanebis Seswavla TvalTaxedvis erTiani poziciidan – arawrfivi analizis poziciidan. mizani ganpirobebulia im garemoebiT, rom praqtikul amocanaTa didi nawilisaTvis maTematikuri modelebi xasiaTdeba aragluvi struqturiT.

proeqti iTvaliswinebs araskalaruli optimizaciis gluvi da aragluvi amacanebisaTvis saTanado maTematikuri konstruqciebis agebas maTi mravalmxrivi gamoyenebisa da zogadobis TvalsazrisiT SesaZleblobis CarCoebSi. proeqtis interesebis farglebSia axali Teoriuli Sedegebis garkveuli nawilis ricxobrivi realizacia dialoguri algoriTmebis saxiT.

proeqtSi dagegmilia wrfivi arastacionaruli dinamikuri sistemebis parametruli identifikaciis amocanis Seswavla, romelic Camoyalibebuli iqneba rogorc Cveulebrivi cvladkoeficientebiani diferencialuri gantolebebis amoxsnis Sebrunebuli amocana garkveuli SezRudvebis dros.

proeqti gulisxmobs marTvis dinamikuri optimizaciis amocanebis gadawyvetis arsebuli meTodebis analizs da moqnili miaxloebiTi algoriTmebis efeqturi maTematikuri uzrunvelyofis SemuSavebas Tanamedrove informaciuli teqnologiebis SesaZleblobis gaTvaliswinebiT.

3. programis amocanebi

2007 wlis amocanebi da Sesrulebuli samuSaoebi:

ganxorcielda araskalaruli optimizaciis amocanebis SeswavlisaTvis aucilebeli fundamentis momzadeba simravleTa konusiT nawilobrivi dalagebisa da konusuri optimalobis cnebebis ganzogadoebis TvalsazrisiT. Catarebuli iqna aseT wertilTa Teoriuli analizi da dadginda maTi topologiuri Tvisebebi. funqcinaluri analizis Zireul debubelebeze dayrdnobiT dadginda konusuri da sustad konusuri optimaluri wertilebis arsebobis pirobebi. miRebulia Sedegebi wrfivi topologiuri kriteriuli sivrceebisaTvis, rac TavisTavad iZleva maTi gamoyenebis saSualebas rogorc statistikuri, ise dimamikuri veqtoruli da araskalaruli optimixaciis amocanebisaTvis. dadginda konusuri optimalobis pirobebi arskalaruli optimizacis zogadi gluvi amovanisaTvis. saangariSo periodSi ganxorcielda arsebuli mdgomarebis dazusteba arastacionaruli sistemebis identifikaciis amocanebis kvlevis sferoSi sistemebis identifikaciis meTodebis mimoxilvisa da analizis saSualebiT. konkretulad ganxiluli iqna wrfivi arastacionaruli dinamikuri sistemebis parametruli identifikaciis amocana - rogorc Cveulebrivi cvladkoeficientebiani diferencialuri gantolebebis amoxsnis Sebrunebuli amocana garkveuli SezRudvebiT. SemuSavda aseTi sistemebis parametruli identifikaciis meTodi sistemis Sesavali determinirebuli zemoqmedebebisas, romelic ar Txoulobs sistemis aRmweri araerTgvarovani diferencialuri gantolebis Sesabamisi erTgvarovani gantolebis fundamenturi amonaxsnTa sistemis codnas. SemuSavebuli identifikaciis algoriTmi gamokvleuli iqna meore rigis sistemebis magaliTze rogorc Teoriulad, ise ise praqtikulad programuli paketis MATLAB-is saSualebiT. Seswavlili iqna da gaanalizda dinamikuri optimizaciis amocanebi da maTi gadawyvetis arsebuli meTodebi. SefasebiTi analizis safuZvelze gamokveTilia optimaluri marTvis im amocanebis jgufi, romelTa gadasawyvetad dagegmilia originaluri algoriTmebisa da programebis Seqmna.

2008 wels dadginda konusuri optimalobis pirobebi gluvi da aragluvi aaraskalaruli optimizaciis zogadi amocanebisaTvis. Teoriulad damuSavda da Seiqmna saTanado ricxviTi alogoriTmi MATLAB sistemaSi efeqtur amonaxsnTa gadarCevisaTvis veqtoruli optimizaciis diskretuli amocanebisaTvis, romelic SeZleba gamoyenebul iqnas dinamikuri veqtoruli optimizaciis efeqtur amonaxsnTa aproksimaciis SemTxvevaSic. Camoyalibda ideologia veqtoruli optimizaciis amocanebis efeqtur amonaxsnTa analizuri warmodgenisaTvis, romelic eyrdnoba ZiriTadi veqtoruli optimizaciis amocanis aproksimacias wrfivi veqtoruli optimizaciis amocanebis erTobliobiT. miRebulia integraluri tolobebi efeqtur amonaxsnTa gansazRvrisaTvis amocanaTa garkveuli klasisaTvis, romlebic eqvedebareba Semdgom ganzogadebas. Camoyalibda mravalsaxa araskalaruli optimizaciis amocana da mimdinareobs kvleva konusuri optimalobis pirobebis dadgenisaTvis. ganxorcielda arsebuli mdgomareobis dazusteba arawrfivi sistemebis struqturuli da parametruli identifikaciis amocanebis kvlevis sferoSi, arawrfivi dinamikuri sistemebisaTvis SemuSavebulia struqturuli da parametruli identifikaciis meTodebi da algoriTmebi uwyvet blokurad-orientirebuli modelebis simravleze, romlis elementebia vinerisa da hamerSteinis modelebis sxvadasxva modifikaciebi. Catarda SemuSavebuli meTodebisa da algoriTmebis gamokvleva modelirebis saSualebiT. ganxorcielda globaluri optimizaciis meTodebis efeqturobis eqsperimentuli Sefaseba da damuSavda algoriTmi geometriuli programirebis amocanebis gadawyvetad simZimis centrebis meTodis gamoyenebiT. ganxorcielda aRniSnuli programebis gamarTva kompiuterze.

2009 wlis ZiriTadi amocanebi:

I kvartali

1. analizuri warmodgenebi veqtoruli optimizaciis amocanebis zogierTi klasis efeqturi amonaxsnebisaTvis.

2. ukukavSiriani arawrfiva sistemebis identifikaciis meTodebis mimoxilva da analizi.

3. programuli uzrunvelyofis SemuSaveba „swrafi beisikis“ algoriTmul enaze.

II kvartali

1. amozneqili mravalsaxa asaxvebi. mravalsaxa asaxvaTa diferencirebadoba.

2. erTeulovani ukukavSiriani arawrfivi sistemebis struqturuli identifikaciis meTodis SemuSaveba.

3. SemuSavebuli programuli uzrunvelyofis gamarTva

III kvartali

1. optimalobis pirobebi mravalsaxa araskalaruli optimizaciis amocanebisaTvis.

2. erTeulovani ukukavSiriani arawrfivi sistemebis struqturuli identifikaciis meTodis SemuSaveba.

3. SemuSavebuli programuli uzrunvelyofis Semowmeba testur amocanebze;

IV kvartali

1. efeqtur amonaxsnTa simravlis TandaTanobiTi Seviwroebis meTodi.

2. arawrfiva sistemebis struqturuli identifikaciis algoriTmis gamokvleva Teoriuli kvlevebisa da modelirebis saSualebiT..

3. miRebul SedegTa analizi. programuli dokumentaciis SemuSaveba. teqnikuri angariSis Sedgena.

4. programis ganxorcielebis gzebi

proeqtis am etapis miznebis misaRwevad gamoyenebuli iqneba funqcionaluri analizis, arawrfivi da amozneqili analizis, eqstremalur amocanaTa zogadi Teoriis, mravalkriteriuli optimizaciis, Cveulebrivi diferencialuri gantolebebis, maTematikuri analizis, umaRlesi algebris, gamoTvliTi maTematikisaA da marTvis Teoriis meTodebi.

proeqtSi Casatarebeli kvlevebi ZiriTadad damyarebuli iqneba monawileTa naSromebze mravalkriteriuli optimizaciis, arawrfivi da arastacionaruli sistemebis identifikaciisa da optimizaciis ricxviTi meTodebis sferoSi. amisaTvis avtorebs aqvT saTanado codna, axali informacia problematikis irgvliv da profesiuli gamocdileba. ricxviTi meTodebis damuSavebisa da algoriTmebis kvlevisaTvis gaTvaliswinebulia gamoyenebul iqnas programuli paketi MATLAB-i.

5. mosalodneli Sedegebi

radgan araskalaruli optimizacia moicavs mravalkriteriul optimizacias, xolo ukanaskneli, Tavis mxriv, aris klasikur eqstremalur amocanaTa Teoriis ganzogadeba, savaraudoa axali Sedegebis miReba klasikuri da mravalkriteriuli amocanebisaTvisac SemuSavebuli erTiani midgomis gamoyenebiT. uSualod proeqtSi miRebuli zogadi Sedegebi topologiuri sivrceebisaTvis iZleva maTi reduqciis saSualebas aragluvi araskalaruli konkretuli dinamikuri amocanebisaTvis rogorc determinirebul, ise ganuzRvrelobisa da aramkafio kriterialuri asaxvebis SemTxvevaSi. migvaCnia, rom mosalodneli Sedegebi gamokveTilad mniSvnelovani iqneba araskalaruli diferencialuri TamaSebis axali mimarTulebisaTvis. mosalodnelia proeqtSi ganxorcilebuli kvlevis pozitiuri efeqtic gadawyvetilebis miRebis praqtikuli amocanebisaTvis algoriTmebis daxvewisa da ricxviTi teqnologiebis gaumjobesebis TvalsazrisiTac.

proeqtis warmatebiT ganxorcielebis SemTxvevaSi avtorebs dagegmili aqvT miRebuli zogadi Sedegebis reduqcia praqtikuli mniSvnelobis mqone konkretuli amocanebisaTvis, kerZod ekologiisa da medicinis dargebSi. igegmeba Sedegebis gamoyeneba araskalaruli optimizaciis dinamikuri sistemebisaTvis ganuzRvrelobis, aramkafio miznisa da riskis pirobebSi.

Catarebuli kvlevis Sedegad damuSavebul iqneba rTuli dinamikuri sistemebis struqturuli da parametruli identifikaciis axali, originaluri, efeqturi meTodebi da algoriTmebi. miRebuli Sedegebi xels Seuwyobs arawrfivi dinamikuri sistemebis identifikaciis Teoriis ganviTarebas, rasac didi mniSvneloba aqvs rTuli procesebis marTvis Tanamedrove sistemebis Teoriuli da praqtikuli safuZvlebis SeqmnisaTvis. Catarebuli kvlevis Sedegad damuSavebuli rTuli dinamikuri sistemebis struqturuli da parametruli identifikaciis meTodebi da algoriTmebi SeiZleba dainergos praqtikaSi. ganxorcieldeba arsebuli mdgomareobis dazusteba arawrfivi sistemebis struqturuli da parametruli identifikaciis amocanebis kvlevis sferoSi arawrfivi dinamikuri sistemebisaTvis. SemuSavebuli iqneba struqturuli da parametruli identifikaciis meTodebi da algoriTmebi uwyvet blokurad-orientirebul modelebis simravleze. Catardeba SemuSavebuli meTodebisa da algoriTmebis gamokvleva kompiuteruli modelirebis saSualebiT.

optimaluri marTvis dinamikuri amocanebisaTvis SemuSavebuli meTodologiis safuZvelze mosalodnelia konkurentunariani ricxviTi meTodebis maTematikuri paketis Seqmna amocanaTa farTo klasisaTvis.

6. Sedegebis Sefaseba da monitoringis meqanizmebi

proeqtis saTanado doneze ganxorcielebisa da masze muSaobis kontrolis mizniT muSaobda da momavalSic imuSavebs samuSao periodis yovel kvartalSiLSemsrulebelTa ori seminari, kvartaluri angariSebi waredgineba institutis samecniero sabWos, igegmeba kvlevis Sedegebis publikaciebi, moxsenebebi adgilobriv da saerTaSoriso konferenciebze SesaZleblobis farglebSi da proeqtis saboloo sruli angariSis saxiT warmodgena.


arCil eliaSvilis marTvis sistemebis institutis optimaluri marTvis problemebis ganyofilebis gamge, mecnierebaTa doqtori, mTavari mecnieri TanamSromeli v. maisuraZe.

III. xelovnuri inteleqtis meTodebis gamoyeneba ekologiuri monitoringis Teoriuli modelis Seqmnisa da eqstremaluri ekologiuri situaciebis prognozirebisaTvis

1. problemis aRwera

garemo da misi dacva Tanamedrove kacobriobis erT-erT umTavres problemas warmoadgens. msoflios yvela civilizebul qveynaSi didi yuradReba eqceva ekologiur monitorings, risTvisac Seqmnilia ekomonitoringis saxelmwifo programebi. Tanamedrove informaciuli teqnologiebis ganviTarebam axleburad warmoaCina ekomonitoringis problema da mas globaluri xasiaTi misca. evropaSi Seqmnilia ekomonitoringis erTiani informaciuli sistema, romelic farTovdeba da samomavlod sasurveli iqneboda am sistemaSi saqarTvelos Tavisi adgili daekavebina.

ekologiuri monitoringis sistema Seicavs or ZiriTad mdgenels: regularul, yoveldRiuri monitorings da impaqtur monitorings, romlis CarTvac xdeba eqstremaluri situaciebis SemTxvevaSi.

amocana mdgomareobs SemdegSi: xelovnuri konceptualuri inteleqtis meTodebis gamoyenebiT Seiqmnas ekologiuri monitoringis iseTi Teoriuli modeli, romelic moaxdens parametrebis mniSvnelobebs ganxilvas da maT analizs, raTa SemdgomSi SesaZlebeli gaxados ekosistemis mdgomareobis dinamikis prognozireba. Tanamedrove informaciuli teqnologiebis gamoyenebiT moxdes sainformacio sistemis programuli garsis SemuSaveba.

monitoringis sistemebis mier mopovebuli informacia miewodeba Sesabamis samsaxurebs, rac iZleva saSualebas paremetrebis mniSvnelobebze regularuli kontrolis ganxorcielebas. eqstremalur situaciebSi (bunebrivi an antropogenuri katastrofebi) es informacia miscems Sesabamis samsaxurebs saSualebas efeqturad moaxdinon zemoqmedeba „zegavlenidan gamosuli“ parametrebis mniSvnelobebze rac Seuwyobs xels SesaZlo katastrofis Tavidan acilebas.

aseTi monitoringis magaliTi SeiZleba iyos navTobis daRvra misi transportirebisas an navTobsadenis dazianebisas, didi raodenobiT mavne nivTierebebis zalpuri CaRvra wyalsatevebSi. impaqtur monitorings miekuTvneba kontroli cunamis warmoqmnasa da gavrcelebaze, mdinareebze moulodnel did wyaldidobebze, zvavebis Camowolaze da sxva katastroful movlenebebze.

yovel calkeul SemTxvevaSi parametrebis gazomvas axorcieleben Sesabamisi samsaxurebi, romlebic miekuTvnebian rogorc kerZo kompaniebs, aseve saxelmwifo struqturebs. Sesabamisad am gazomvaTa Sedegebi ar aris Tanabrad xelmisawvdomi yvelasaTvis.

xSirad mniSvnelovan rols asruleben arasamTavrobo organizaciebic, romlebic pirvelebi scemen gangaSs, afrTxileben xelisuflebas da mosaxleobas mosalodneli an ukve momxdari katastrofis Sesaxeb.

modelis Seqmnis procesSi aucilebeli iqneba msoflios sxvadasxva qveynebis ekomonitoringis sistemis moqmedebis gamocdilebis gacnoba, gansakuTrebiT imitom, rom sakuTrebis sferos gadanawilebis Semdeg mkveTrad Seicvala Tanafardoba kerZo da saxelmwifo seqtorebs Soris, rogorc samecniero kvlevebS, aseve ekologiuri monitoringis mimarTebiT.

Eekologiuri monitoringis Teoriul sakiTxebs wlebis ganmavlobaSi eZRvneboda akad. v.WavWaniZis, misi TanamSromlebi da mowafeebi, maT mier miRebuli Sedegebi gamoqveynebulni arian sxvadasxva samecniero SromebSi. Zalian saintereso Sedegebi iyo moRebuli prof. n.beruCaSvilis iniciativiT Seqmnil martyofis landSaftur nakrZalSi, Seqmnili iyo unikaluri kompiuteruli monitoringis monacemTa baza.


programis dasawyisi - 01.01.2007 w.

programis dasasaruli - 31.12.2009 w.

2. programis mizani

Seiqmnas saqarTvelos erTiani parametrebis monacemTa baza, romlis gazomvac SeiZleba ganxorcieldes dRevandel dRes, raTa SesaZlebeli gaxdes qveynis ekologiuri monitoringis ganxorcieleba. moxdes garemos (wyali, niadagi, haeri) monitoringis parametrTa srulyofili aRwera.

programis ZiriTadi mizania nela an swrafad ganviTarebadi bunebrivi procesebis prognozireba, SesaZlo katastrofebis Tavidan acileba.


saqarTveloSi ekomonitoringis Teoriuli modelisa da programuli garsis Seqmna. ekosistemis SesaZlod bevri parametrebis mniSvnelobis moZieba. parametrebis mniSvnelobebis erTian sistemaSi moyvana, maTi normireba da standartireba saerTaSoriso wesebis mixedviT.

2007 wels Sesrulebuli samuSaoebi:

“ekosistemis (wyali, haeri,niadagi) parametrebis srulyofili aRwera: parametrebis normireba da standartireba adgilobrivi Tu saerTaSoriso standartis Tanaxmad”.

Seswavlilia haeris, wylis da niadagis damaxasiaTebeli ZiriTadi parametrebi, Seswavlilia am parametrebis sasazRvro dasaSvebi mniSvnelobebi (sdm), erT sistemaSi moyvanilia parametrebis gazomvis erTeulebi.

SeviswavleT ekomonitoringis arsebuli sistemis organizacias estoneTSi. dawvrilebiT SeviswavleT kanadis tyeebis damcavi ekomonitoringis organizaciis sistema.

Seswavlil iqna Caketil sivrceSi haeris dabinZurebis SesaZlo wyaroebi da am dabinZurebis uaryofiTi zemoqmedeba adamianze an sxva cocxal organizmze.

daviwyeT muSaoba zogadi ekomonitoringis sistemis Teoriuli modelis Seqmnaze. SemoTavazebulia ekomonitoringis organizaciis meTodi, romelsac vuwodeT « dinamiuri ekomonitoringi » (moZravi ekomonitoringis sistemis Seqmna.

2008 wels Sesrulebuli samuSaoebi:

“ekomonitoringis Teoriuli modelis ZiriTadi elementebisa da informaciuli sistemis zogadi saxis SemuSaveba”

xelovnuri konceptualuri inteleqtis midgomis safuZvelze da ekomonitoringis miznebidan gamomdinare SemuSavda Teoriuli modelis, kerZod, ekomonitoringis safuZvelze ekosistemebis aracocxali komponentis (wylis, haeris da niadagis) mdgomareobis gamocnoba da maTi xarisxis Sefaseba mdgomareobis Secvlis (marTvis) mizniT.

xelovnuri konceptualuri meTodis safuZvelze Seqmnilia atmosferuli haeris, gamdinare da aragamdinare wylebis Semadgenlobis gamocnobis da Sefasebis inteleqtualuri modeli. Seswavlilia garemos aracocxali komponentebis ekologiuri mdgomareobis prognozirebis amocanisadmi midgoma.

wylis dabinZurebis gansazRvrisaTvis gamoyenebulia bolo xanebSi gavcelebuli arapirdapiri e.w. bioindikaciis meTodi. Seswavlilia wyalSi ekologiurad mavne faqtorebis dasaSvebi mniSvnelobebis raodenoba. ganxilulia 20 abiotikuri faqtori: 1) rentgenis gamosxiveba; 2) radioaqtiuri gamosxiveba; 3) rkinis koncentracia; 4) aluminis koncentracia; 5) wylis mJavianoba; 6) marilmJavas koncentracia da a.S. ganxilulia am faqtorebis dasaSvebi mniSvnelobebis intervalebi Sesabamisi zdk-s mixedviT. Bbioindikaciis meTodi gamoyenebulia rogorc gamdinare wyalisTvis (mdinare), aseve mdgari wyalisaTvis (tba, wyalsacavi). cocxali organizmebis magaliTad SerCeulia Tevzebis ramodenime saxeoba.

ganxilulia agreTve Caketil sivrceSi (ofisebSi, samuSao da sportuli an gasarTob darbazebSi, savaWro centrebSi) mavne nivTierebebis da sxvadasxva tipis gamosxivebis Semcveloba. agebulia am sivrceebis monitoringis Teoriuli modeli.

amocanebis gadawyvetisas gamoyenebulia akademikos v. WavWaniZis mier SemuSavebuli konceptualuri midgomis meTodebi, romlebic gamosadegia rTuli mravalparametriani sistemebis analizis SemTxvevaSi.

miRebuli Sedegebi aRwerilia gamoqveynebul samecniero naSromebSi.

2009 wels Sesasrulebeli samuSaoebi:

I kvartali _ xelovnuri konceptualuri inteleqtis meTodis gamoyenebiT ekomonitoringis Teoriuli modelis dasruleba.

II kvartali _ Seqmnili Teoriuli modelis saeqsperto sistemis SemuSaveba ekologiuri situaciis prognozirebisaTvis.

III kvartali _ ekomonitoringis da ekologiuri mdgomareobis prognozirebis Teoriuli modelis programuli garsis Seqmna.

IV kvartali _ Seqmnili Teoriuli modelis muSaobis aprobireba realur monacemebze.


gamoyenebuli iqneba xelovnuri konceptualuri inteleqtis meTodi, romelic gamoirCeva Tavisi moqnilobiT didi sistemebis modelirebis SemTxvevaSi. zustad aseT sistemas warmoadgens ekologiuri sistema, romlsac gaaCnia didi raodenobis aRmweri parametrebi, romlebic mravalnairad urTierTqmedeben erTmaneTTan. modelis Seqmnisas gamoyenebuli iqneba Tanamedrove informaciuli teqnologiebi.

5. mosalodneli Sedegebi da maTi gamoyeneba

Teoriuli modelis Seqmnisas gamokvleuli iqneba ekosistemis TiToeuli parametris buneba, dadgindeba misi cvalebadobis farglebi. Catardeba sistemis aRmweri parametrebis struqturizacia. Tanamedrove informaciuli teqnologiebis gamoyenebiT Seqmnili iqneba ekomonitoringis sistemis programuli garsi.

moxdeba informaciuli sistemis garsis mibma saqarTvelos geoinformaciul sistemaze.

6. Sedegebis Sefaseba da monitoringis meqanizmis Seqmnis Sedegebi

yoveli etapis damTavrebisas wardgenili iqneba werilobiTi angariSebi; Temis damTavrebisas srul angariSs warvadgenT institutis samecniero sabWoze.

7. proeqtis koordinatori

karina kvinixiZe - manqanuri inteleqtis problemebis ganyofilebis gamge, mecnierebaTa doqtori.

IV. sxvadasxva simZlavris hesebisaTvis marTvisa da dacvis

mowyobilobebis proeqtireba da ageba

1. problemis aRwera:

energetikul sistemebSi hesebis mdgradi muSaoba ZiriTadad damokidebulia Zabvisa da sixSiris regulatorebis funqcionirebaze. hesis mier gamomuSavebuli eleqtroenergiis xarisxi mniSvnelovnadaa damokidebuli am regulatorebis muSaobis xarisxze. rodesac hidroagregati muSaobs avtonomiur reJimSi (ar aris mierTebuli saerTo qselTan an teqnikurad ver xerxdeba misi mierTeba), moTxovna Zabvisa da sixSiris regulatorebis funqcionirebis mimarT gansakuTrebiT izrdeba: am regulatorebma tvirTis farTo diapazonSi cvlilebis dros momxmareblisTvis unda uzrunvelyos stabiluri sixSire – 50 herci da Zabva 220 volti. amitom, nebismieri simZlavris hesebis struqturaSi am regulatorebs gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba.

sixSirisa da Zabvis regulatorebis warmoeba saqarTveloSi ar arsebobs da saWiroebis SemTxvevaSi maTi SeZena sazRvargareT xdeba.

2. programis mizani:

warmodgenili programa aris gagrZeleba im samuSaoebisa, romlebic wlebis ganmavlobaSi mimdinareobda institutSi da exeboda sxvadasxva simZlavris hesebisaTvis sixSiris regulatorebis Teorias, maT proeqtirebas, agebasa da gamocdas Hhidroagregatis modelTan erTad. warmodgenili programis mizani mdgomareobs imaSi, rom garkveuli simZlavris hesebisaTvis damuSavdeba da aigeba marTvis sistema, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba yvela is Tanamedrove moTxovna, romelic gansazRvravs hesis mdgrad muSaobas ZabviT, sixSiriT, Hhesis gaSvebiT da yvela im dacvebiT, romelic gamoricxavs avariul reJimebs.

3. programis amocanebi:

programis Sesrulebis vada ori weli 2009-2010

2009 wels Sesasrulebeli amocanebi:

1. mcire da saSualo simZlavris hidroagregatebisaTvis Zabvis regulatorebis marTvis algoriTmebis dadgena da algoriTmSi Semavali cvladebis gansazRvra.

2. gansazRvruli cvladebis realizacia Tanamedrove teqnikis gamoyenebiT: struqturuli sqemis Sedgena, elementebis bazis SerCeva.

3. mcire simZlavris hesebisaTvis (50-500 kilovati) Zabvis regulatoris maketis damzadeba.

4. maketis gamocda Zabvis regulatoris modelTan erTad. Ddinamiuri procesebis Sefaseba.

4. programis ganxorcielebis gzebi:

programis ganxorcielebisaTvis saWiroa Teoriulad damuSavdes marTvis algoriTmi da ganisazRvros masSi Semavali cvladebi. Tanamedrove teqnikis gamoyenebiT SerCeuli simZlavris hesisaTvis (100 kvt) aigeba Zabvis regulatoris maketi, romelic gamoicdeba hidroagregatis modelTan erTad.


50-500 kvt simZlavris hesebisaTvis damuSavdeba da aigeba marTvis sistema, romelic uzrunvelyofs hesis mdgrad muSaobas: ZabviT, sixSiriT, hesis gaSvebiT da yvela im dacvebiT, romelic gamoricxavs avariul reJimebs.

am proeqtis gamoyenebiT hesis eleqtronuli marTvis sistemis Rirebuleba arsebulebTan SedarebiT 35-40 procentiT Semcirdeba.

proeqtis SesrulebiT safuZveli Caeyreba hesis eleqtronuli marTvis sistemis warmoebas saqarTveloSi, rac xels Seuwyobs Cveni energetikis damoukidebel ganviTarebas.

6. Sedegebis Sefaseba da monitoringis meqanizmebi:

Sefaseba moxdeba yovel kvartalSi angariSebiT da stendze procesebis demonstrirebiT.

7. programis koordinatori:

Tamaz troyaSvili, ganyofilebis gamge, mecnierebaTa doqtori

V. inglisur-qarTuli Targmnis avtomaturi sistema

1. problemis aRwera.

inglisur-qarTuli Targmnis avtomaturi sistema, iseve rogorc Targmnis nebismieri avtomaturi sistema, warmoadgens ori sruli enobrivi modelis Serwymas, romelTagan pirveli erT enaze (source language) warmodgenil saTargmn teqsts aanalizebs, meore ki amave Sinaarsis mqone teqstis sinTezirebas axdens meore enis (target language) saSualebiT. am or fundamentur nawils emateba kidev erTi _ interenobrivi komponenti, romelic uzrunvelyofs Sesavali da gamosavali teqstebis Sinaarsis identurobas.

nax. 1. L1 enidan L2 -ze Targmnis zogadi sqema:

m1, m2 – Sesabamisi enebis morfologiuri doneebia, s1, s2 – sintaqsuri, sem1, sem2 – Sinaarsis warmodgena semantikur doneze; Int komponents SesabamisobaSi mohyavs sem1 da sem2 iseTnairad, rom T1 da T2 teqstebis Sinaarsi darCes ucvleli.

enobrivi modelebi, rogorc es naxazzea asaxuli, mravaldoniani da Zalze rTuli sistemebia, romelTa srulyofili da amomwuravi variantebi (miuxedavad mravali mcdelobisa) jerjerobiT ar arsebobs, Tumca amgvari “idealuri” sistemebis ageba Tanamedrove mecnierebis ZiriTad mizans unda warmoadgendes, winaaRmdeg SemTxvevaSi Cveni codna enaze, adamianis erT-erT umniSvnelovanes Tvisebaze, arasodes ar iqneba sruli.

rac Seexeba avtomatur Targmans rogorc gamoyenebiT amocanas, garkveuli, praqtikulad sasargeblo Sedegebis miRweva SesaZlebelia arasruli modelebis safuZvelzec: kerZod, enaTSorisi Sesabamisobebis (Int) dadgena ase Tu ise SesaZlebelia ufro dabal doneze (vidre sem1, sem2 –ze) da sistemaSi CarTuli doneebic SeiZleba ar iyos miyvanili “idealur”, srulyofil mdgomareobamde. swored es naklovanebebi axasiaTebs yvela arsebul Targmnis avtomatur sistemas, ris Sedegadac maTi funqcionirebac xSir SemTxvevaSi moisustebs.


programis dasawyisi _ 01.01.2007 w.


2. programis mizani.

programis saboloo mizania avtomaturi mTargmneli sistemis Seqmna. aqedan gamomdinare, saWiroa, erTi mxriv, enis modelirebis Semdgomi gafarToeba da daxvewa, da, meore mxriv, ukve arsebuli SesaZleblobebis gamoyeneba maqsimalurad efeqturi (am SesaZleblobaTa farglebSi) praqtikuli Sedegebis misaRebad.

miT umetes, rom programiT gaTvaliswinebuli konkretuli mizani exeba metad saWiro da sasargeblo (gansakuTrebiT dRevandeli politikuri da socialuri situaciis gaTvaliswinebiT) amocanis gadawyvetas _ inglisur enaze warmodgenili informaciis qarTul enaze Targmnis avtomatizacias. albaT zedmetia im sayovelTaod cnobili faqtis aRniSvna, rom dRevandel samyaroSi faseuli informaciis lomis wili kodirebulia swored inglisuri enis, am Tanamedrove bunebrivi esperantos, saSualebiT, rac, Tavis mxriv, ganapirobebs am enidan qarTul enaze Targmnis saSualebebis Seqmnas da gavrcelebis ara marto sasurvelobas, aramed aucileblobasac, Tu gvsurs gavxdeT msoflios civilizebuli sazogadoebis Tanasworuflebiani wevri.

3. programis amocanebi.

2007-2008 wels Sesrulebuli samuSaoebi:

1. dasrulebuli da programulad realizebulia inglisuri da qarTuli enebis morfologiuri procesorebi. pirveli maTgani warmoadgens ormimarTulebian (analizi/sinTezi) sistemas, romelic Cawerilia qseluri meTodiT da kompiuterizebulia am meTodis farglebSi damuSavebuli interpretatoris saSualebiT.

qarTuli morfologiuri sinTezi Cawerilia specialuri algoriTmuli eniT da daprogramebulia C-programuli enis saSualebiT.

orive sistema testirebulia sakmaod vrcel enobriv masalaze;

2. Sedgenilia inglisuri da qarTuli enis saleqsikono bazebi, sadac saleqsikono erTeulebi dalagebulia arsebuli gramatikuli kategoriebis, maTi klasebis, qveklasebis, jgufebisa da qvejgufebis mixedviT;

3. Seqmnilia leqsikonis da morfologiuri wesebis swrafi Sevsebis programuli moduli, romelic amosavali erTeulidan miRebul yvela formaTa swrafi Semowmebis saSualebas iZleva;

4. Sedgenilia inglisur-qarTul amosaval formaTa Sesatyvisobebis leqsikoni;

5. inglisuri da qarTuli teqstebis leqsikuri interpretatoris programul uzrunvelyofaSi damatemulia gramatikuli tegeris komponenti.

6. Sedgenilia inglisuri martivi winadadebis sintaqsuri analizis algoriTmi.

7. Sedgenilia qarTuli martivi winadadebis sintaquri sinTezis algoriTmi.

8. ganxorcielebulia orive enis (inglisuris, qarTulis) martivi winadadebis sintaqsuri procesorebis Sepirapireba morfologiuri donis Sesabamis procesorebTan da leqsikonTan;

9. urTierTSesabamisobaSia moyvanili martivi inglisuri winadadebis morfologiur-sintaqsuri analizi da qarTuli martivi winadadebis sinTezi.

2009 wlis samuSao programa:

1. inglisuri martivi winadadebis sintaqsuri analizis programuli realizacia da testireba;

2. qarTuli martivi winadadebis sintaquri sinTezis programuli realizacia da testireba;

3. qarTuli da inglisuri enebis sematikuri doneebis urTierTSesabamisobaSi moyvana (orive enis semantikuri rolebis Sepirapireba).

4. rTuli winadadebis farglebSi martivi winadadebis mimarTebebis semantikis gamokvleva da urTierTSeTanxmeba.

4. programis ganxorcielebis gzebi.

warmodgenili samuSao ZiriTadad sam sxvadasxva aspeqts moicavs:

1. inglisuri da qarTuli enebis morfologiuri modelebis SemuSavebis dasruleba;

2. sityva-sityviTi leqsikuri interpretatoris programuli uzrunvelyofis SemuSaveba;

3. kompiuteruli saleqsikono bazebis Sevseba sityvaTa gansxvavebuli fleqsiis mqone amosavali formebiT da maTi Sesabamisi morfologiuri qcevis amsaxveli wesebiT.

5. mosalodneli Sedegebi.

2009 wlis programis Sedegi iqneba morfologiurad da nawilobriv sintaqsurad gafarToebuli sityva-sityviTi Targmani, saxeldobr, sistema inglisuri teqsts Seusabamebs mis Sesatyviss qarTul enaze.

6. Sedegebis Sefaseba da monitoringi.

2009 wlis I da II kvartlebis Sedegs unda warmoadgendes inglisuri martivi winadadebis sintaqsuri analizis da qarTuli sintaqsuri sinTezis programuli realizaciis dasruleba.

III kvartlisTvis dagegmilia II da III kvartlis farglebSi damuSavebuli programebis saSualebiT sistemebis nawilobrivi testireba da koreqtireba.

IV kvartlis bolos sistema iqneba mzad testirebisaTvis da inglisuri teqstebis SezRudul masalaze misi moqmedebis demonstraciisaTvis.

7. programis koordinatori.

enobrivi da sametyvelo sistemebis ganyofilebis gamge, filologiis. mecnierebaTa doqtori g. CikoiZe.

VI. aratradiciuli ganaxlebadi energoresursebisa

da energodamzogi teqnologiebis roli saqarTvelos energetikaSi

1. problemis aRwera

saqarTvelos eleqtroenergetikul sistemaSi 90-iani wlebidan dawyebuli krizisi dRemde grZeldeba, ris Sedegadac vercerTi eleqtrosadguri ver anviTarebs saproeqto simZlavres. arsebuli eleqtrosadgurebis dReRamuri gamomuSaveba amJamad ar aRemateba 20 _ 25 mln kvt.sT-s. es maSin, rodesac 1989 wels eleqtroenergiis dReRamuri gamomuSaveba 40 mln kvt.sT-s aRemateboda da damatebiT warmoebda dRe-RameSi daaxloebiT 15 mln kvt.sT eleqtroenergiis importi. ase rom, 1989 wels miRweuli donis pirobebSic ki, 80-iani wlebis bolos saqarTvelo ganicdida eleqtroenergiis sagrZnob deficits.

zemoaRniSnuli krizisuli situaciis erT-erTi ZiriTadi mizezi aris is araswori energetikuli politika, romelic aTeuli wlebis ganmavlobaSi xorcieldeboda saqarTveloSi. ase magaliTad, 80-ian wlebSi eleqtroenergetikuli sistemis struqtura iseTi iyo (dadgmuli simZlavris mixedviT igi dResac iseTivea), rom gamomuSavebuli eleqtroenergiis daaxloebiT 60% modioda Tboeleqtrosadgurebze. es maSin, rodesac hidroenergoresursebis teqnikuri potencialis mxolod 10% iyo aTvisebuli, xolo mcire hidroeleqtrosadgurebis wili saerTo energetikul balansSi praqtikulad nulamde iyo dayvanili. amasTan, TboeleqtrosadgurebisaTvis saWiro organuli saTbobis 90% sxva qveynebidan Semogvqonda.

rogorc es sayovelTaodaa cnobili, energetika warmoadgens ekonomikis safuZvels da, amdenad, damoukidebeli qveynis ganviTareba warmoudgenelia importze damyarebuli energetikuli baziT.

aqedan gamomdinare, cxadia, aucilebelia SemuSavdes iseTi energetikuli politika, romlis realizacia uzrunvelyofs saqarTvelos energo-moTxovnilebis ZiriTadad adgilobrivi resursebiT dakmayofilebas.

energetikuli politikis SemuSavebis dros, upirveles yovlisa, saWiroa qveyanaSi arsebuli energoresursebis Seswavla da maTi analizi.

organul saTbobze fasebis zrdis mkveTrad gamoxatuli tendenciis pirobebSi gansakuTrebiT did mniSvnelobas iZens hidroenergoresursebis, maT Soris, mcire hidroenergoresursebis aTviseba. saqarTvelo, rogorc cnobilia, mdidaria hidroenergetikuli resursebiT. saqarTvelos mdinareebis mTliani hidroenergetikuli potenciali Seadgens daaxloebiT 320 mlrd.kvtsT/w. aqedan teqnikuri potenciali aris daaxloebiT 90 mlrd.kvtsT/w, xolo ekonomikurad gamarTlebuli potenciali ki - 45-50 mlrd.kvtsT/w. es ukanaskneli, organul saTbobebis gaZvirebis pirobebSi, xasiaTdeba zrdis tendenciiT. aRsaniSnavia, rom dReisaTvis aTvisebulia teqnikuri hidroenergopotencialis mxolod 12%. saerTo hidroenergetikul potencialSi, cxadia, garkveuli adgili uWiravs mcire hidroenergetikul potencials, romlis teqnikuri resursi ukanaskneli monacemebiT aWarbebs 20 mlrd.kvtsT/w. Aaqedan ekonomikurad gamarTlebuli potenciali SeiZleba Sefasebul iqnes 12-14 mlrd.kvtsT/w odenobiT.

imis gamo, rom mcire hidroeleqtrosadgurebis mSeneblobis periodi sakmaod xanmoklea, Tanamedrove etapze maTze aqcentis gamaxvileba energosistemaSi krizisuli situaciidan swrafi gamosvlis mizniT sruliad gamarTlebulia. amave dros, cxadia, umniSvnelovanesi roli eniWeba ekonomikur sakiTxebs.

saerTo energetikul balansSi sagrZnobi wvlilis Setana SeuZlia energiis iseT aratradiciul wyaroebs, rogorebicaa: qari, mze, geoTermuli wylebi, biomasa, narCeni siTbo da sxva.

aseve mniSvnelovania energodamzogi teqnologiebis, maT Soris, Tburi tumbos srulyofili sistemebis farTod danergvas meurneobis sxvadasxva obieqtebze.

ganviTarebis strategiis da taqtikis SemuSavebisas, energousafrTxoebisa da teqnikur sakiTxebTan erTad, upirvelesi roli ekonomikur maCveneblebs eniWeba.

rogorc cnobilia, eleqtroenergetikuli sistemis optimaluri struqturis dasadgenad ukanasknel wlebSi farTod gamoiyeneba maTematikuri modelirebis meTodebi. am sakiTxebisadmi ukanasknel wlebSi miZRvnili iyo ara erTi, maT Soris programis avtorTa mier Sesrulebuli samuSao.

garda amisa, programis avtorebs gaaCniaT sakmaod didi gamocdileba energodamzogi teqnologiebis gamoyenebiT dabalpotenciuri siTbos aTvisebisa da komunalur da samrewvelo obieqtebze gamoyenebis dargSi. sakmarisia iTqvas, rom avtorTa monawileobiT me-20 saukunis 80-ian wlebidan moyolebuli saqarTveloSi realurad iqna ganxorcielebuli Tburi tumbos bazaze moqmedi siTbo-siciviT momaragebis sistemebi: sagarejos xorcisa da rZis gadamamuSavebeli qarxanaSi, samtrediis Cais fabrikaSi da sxva. am mimarTulebiT aucilebelia kvleviTi samuSaoebis Semdgomi gagrZeleba sxvadasxva obieqtebisaTvis gankuTvnili Tburi tumbos sistemebis srulyofis mizniT.

programis avtorTa mier am dargSi Catarebuli kvlevebis Sedegad miRebulia mniSvnelovani Sedegebi, romlebic gamoqveynebulia rogorc saqarTveloSi, ise sazRvargareT gamomaval avtoritetul samecniero JurnalebSi da moxsenebulia mraval saerTaSoriso forumebsa da konferenciebze.

programis dasawyisi - 01.01.2007w.

programis dasasruli - 31.12.2009w.

2. programis mizani

programis ZiriTad mizans warmoadgens saqarTvelos saerTo energetikul balansSi aratradiciuli ganaxlebadi energoresursebisa da energodamzogi teqnologiebis farTod gamoyenebis rolis dadgena im pirobebeSi, rodesac erTi mxriv SeiniSneba organul saTbobebze fasebis aSkarad gamoxatuli zrdis tendencia, xolo meore mxriv, am fasebis mkveTri ryevebi. es ukanaskneli aqtualurs xdis energetikis ganviTarebis perspeqtivebis gansazRvrisas riskis faqtoris gavlenis gaTvaliswinebas.


2007-2008 wlis amocanebi da Sesrulebuli samuSaoebi:

· msoflio energetikis ganviTarebis tendenciebis mokle analizis Catareba (2007);

· saqarTvelos aratradiciuli energetikuli resursebis Sesaxeb informaciis Segroveba da analizi (2007);

· saqarTvelos aratradiciuli energetikuli resursebis aTvisebis sadReiso mdgomareobis analizi da am analizis safuZvelze maTi gamoyenebis perspeqtivebis Sefaseba (2008);

· saqarTvelos energetikuli sistemis maTematikuri modelis damuSaveba aratradiciuli ganaxlebadi energoresursebisa da energodamzogi teqnologiebis gamoyenebisa da msoflioSi organul saTbobze fasebis mkveTri zrdis tendenciis gaTvaliswinebiT; maTematikuri modelis Sesabamisi optimizaciis amocanebis amoxsna; miRebuli Sedegebis analizi(2008).

· agrosamrewvelo kompleqsisa da fermeruli meurneobebisaTvis energodamzogi Tburi tumbos bazaze moqmedi siTbo-siciviT momaragebis sistemebis tipiuri sqemebis damuSaveba da saTanado Termodinamikuri analizi. wlis ganmavlobaSi miRebuli Sedegebis analizi (2008).

2007 wlis ganmavlobaSi Catarebulia msoflio energetikis ganviTarebis tendenciebis mokle analizi. analizis Sedegad naCvenebia, rom Tanamedrove etapze msoflios energetikul balansSi izrdeba qvanaxSiris wili, xolo gazisa da navTobis moxmareba ganicdis garkveul stabilizacias. arsebuli prognozebis mixedviT 2020-30 wlebidan moyolebuli mosalodnelia gazisa da gansakuTrebiT navTobis wilis Semcireba energetikul balansSi. naCvenebia, agreTve, rom atomuri energetikis ganviTarebis tempebi mniSvnelovnad CamorCeba prognozirebuls.

analizis Sedegad gamoikveTa, rom sul ufro da ufro izrdeba aratradiciuli ganaxlebadi energoresursebis, gansakuTrebiT ki, mcire hesebis, qaris, mzis, geoTermuli wylebis, narCeni siTbosa da biomasis wili energetikul balansSi.

analizma gviCvena, rom saqarTveloSi qaris energiis sruli potenciali Seadgens daaxloebiT 1012 kvt.sT/w. qaris energiis mniSvnelovani potencialiT xasiaTdeba baTumis, foTis, quTaisis, xaSuri-goris, samgoris, rusTavis regionebi, agreTve faravani, sabueTis mTa, cxrawyaros mTa, mamisonis gadasasvleli da sxva. SaerTo potencialidan realurad SeiZleba miviRoT 2_3 mlrd.kvt.sT/w eleqtroenergia. A

aRsaniSnavia, rom mcire mdinareebis energoresursebis sapirispirod qaris jamuri energiis daaxloebiT 2/3 nawili modis Semodgoma-zamTris periodze, roca maqsimaluria eleqtroenergiis moxmareba.

saqarTvelos teritoriaze mosuli mzis energiis sruli potenciali Seadgens 10 mlrd.kvt.sT/w. unda aRiniSnos, rom dReisaTvis arsebuli teqnologiebiT mzis energiis gamoyeneba eleqtroenergiis misaRebad nakleb efeqturad gamoiyureba, magram, amasTan erTad mzis energia SeiZleba farTod iqnes gamoyenebuli gaTbobisa da cxel-wyal momaragebis sistemebSi, rac organuli saTbobis mniSvnelovan ekonomias mogvcems.

aseve farTod SeiZleba iqnes gamoyenebuli gaTbobisa da cxel-wyal momaragebis sistemebSi biomasis da geoTermuli wylebis energia, romelTa mniSvnelovani maragi arsebobs saqarTveloSi. Aase magaliTad, sakmarisia iTqvas, rom geoTermuli wylebis prognozuli debiti Seadgens daaxloebiT 220_250 mln.m3/w. geoTermuli wylebis temperatura meryeobs 50 0C _ 100 0C farglebSi.

saerTo eleqtrenergetikul balansSi mniSvnelovani roli ganekuTvneba dabalpotenciuri siTbos farTod gamoyenebas rogorc komunaluri momsaxurebis obieqtebze, ise Cais, xorcisa da rZis, Tambaqos da sxva gadamamuSavebeli mrewvelobis teqnologiur procesebSi. Aam TvalsazrisiT, cxadia, didi mniSvneloba eniWeba energodamzogi teqnologiebis, kerZod, Tburi tumbos sistemebis farTod gamoyenebas.

2008 wlis gegmis Sesabamisad Catarebulia saqarTvelos aratradiciuli resursebis aTvisebis sadReiso mdgomareobis analizi. am analizis safuZvelze naCvenebia, rom mcire hidroenergopotencialis mxolod umniSvnelo nawilia dReisaTvis aTvisebuli. praqtikulad auTvisebelia sxva aratradiciuli energoresursebis (qari, mze, geoTermuli wylebi da a.S.) potenciali. naCvenebia, agreTve, rom aratradiciuli energoresursebis farTo maStabiT aTviseba mniSvnelovan wvlils Seitans (daaxloebiT 15-20%) saerTo energetikul balansSi. damuSavebulia saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis maTematikuri modeli aratradiciuli ganaxlebadi energoresursebis, energodamzogi teqnologiebis gamoyenebisa da organul saTbobze fasebis mkveTri zrdis tendenciis gaTvaliswinebiT. amoxsnilia saTanado optimizaciis amocana organul saTbobze fasebis garkveuli diapazonisaTvis. gaanalizebulia miRebuli Sedegebi, ris safuZvelzec naCvenebia saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis ganviTarebis gzebi.

damuSavebulia agrosamrewvelo kompleqsisa da fermeruli meurneobebisaTvis energodamzogi Tburi tumbos bazaze moqmedi tipiuri sqemebi da Catarebulia saTando Termodinamikuri analizi. naCvenebia Tburi tumbos sistemebis gamoyenebis uaRresad didi praqtikuli mniSvneloba energo resursebis dazogvis saqmeSi.

2009 wlis ZiriTadi amocanebi:

I da II kvartali

· saqarTvelos energetikuli sistemis maTematikuri modelis damuSaveba da srulyofa aratradiciuli ganaxlebadi energoresursebisa da energodamzogi teqnologiebis gamoyenebis, msoflioSi organul saTbobze fasebis mkveTri zrdis tendenciis, am fasebis farTo diapazonSi ryevebis gaTvaliswinebiT; maTematikuri modelis Sesabamisi optimizaciis amocanebis dasma da amoxsna;

· Tburi tumbos bazaze moqmedi Cais saRnobi Rumelisa da safermentacio konveieris garemoSi haeris temperaturis avtomaturi kontrolisa da regulirebis mowyobilobebis principuli sqemebis damuSaveba.

III kvartali

· optimizaciis amocanebis amoxsna (gagrZeleba).

· Tburi tumbos bazaze moqmedi Cais saRnob da safermentacio garemoSi magnitostriqciur principze dafuZnebuli haeris gamtenianeblis, tenianobis gazomvisa da regulirebis principuli sqemebis damuSaveba.

IV kvartali

· miRebuli Sedegebis analizi. winadadebebisa da rekomendaciebis SemuSaveba samecniero kvleviTi samuSaos sruli angariSis Sedgena da gaformeba.


programaze momuSave specialistebisgan Seqmnilia sami jgufi:

a) aratradiciuli ganaxlebadi energoresursebis Semswavleli

jgufi (xelmZRv. ufr. mecn.TanamS., mecnierebaTa doqtori n.bancaZe)

b) maTematikuri modelirebis jgufi (xelmZR. mecn.TanamS. x.lomiZe)

g) energodamzogi teqnologiebis jgufi (xelmZR. mTavari mecn.

TanamS., t.m.d. n.mirianaSvili)

programas saerTo xelmZRvanelobas uwevs ganyofilebis gamge, t.m.d. T.magraqveliZe.

programis gansaxorcieleblad gamoiyeneba:

· maTematikuri modelirebis meTodebi;

· optimizaciis, kerZod wrfivi programirebis meTodi;

· Tburi tumbos danadgarebSi mimdinare procesebis Termodinamikuri analizis meTodebi;


31.12.2009 wlisTvis:

damuSavdeba saqarTvelos energetikuli sistemis maTematikuri modeli aratradiciuli ganaxlebadi energoresursebisa da energodamzogi teqnologiebis gamoyenebisa da msoflioSi organul saTbobze fasebis mkveTri zrdis, am fasebis farTo diapazonSi ryevebis gaTvaliswinebiT; amoixsneba saTanado optimizaciis amocanebi.

damuSavdeba Tburi tumbos bazaze moqmedi Cais saRnobi Rumelisa da safermentacio konveieris garemoSi haeris temperaturis kontrolisa da regulirebis principuli sqemebi.

Sefasdeba Tburi tumbos bazaze moqmedi Cais saRnob da safermentacio garemoSi haeris magnitostriqciuri gamtenianeblebis gamoyenebis efeqturoba, damuSavdeba tenianobis gazomvisa da regulirebis principuli sqemebi.

gaanalizdeba miRebuli Sedegebi, SemuSavdeba winadadebebi da rekomendaciebi. gaformdeba sam wliani programiT gaTvaliswinebuli samecniero kvleviTi samuSaos sruli angariSi.


kvlevis Sedegebi sistematurad ganixileba da momavalSic iqneba ganxiluli seminarebze, romlebzec mowveul iqnebian dainteresebuli specialistebi.


v.gomelauris sax. energetikis problemebisa da teleavtomaturi sistemebis ganyofilebis gamge, t.m.d. T. magraqveliZe.

VII. gamowveuli otoakustikuri emisiis registraciis gamoyeneba

pirovnebis verifikaciis mizniT

1. problemis aRwera

Catarebulia saTanado literaturis moZieba damuSaveba. gakeTebulia mimoxilva, sadac naCvenebia gamowveuli otoakustikuri emisiis (goae-s) miRebis saSualebebis da misi parametrebis miRebis sxvadasxva midgomebi.

gacnobil literaturaSi naCvenebia, rom individualuria agreTve gamowveuli otoakustikuri emisiis ZiriTadad yvela parametri rogorc droiTi, aseve speqtraluri. goae lokokinis bgeriTi stimulaciis sapasuxod aRmocendeba da akustikuri stimulis koxlearul anarekls warmoadgens. goae gareTa sasmen milSi moTavsebuli zemgrZnobiare mikrofonos gamoyenebiT varegistrirebT. yuradsaRebia, rom goae mkacrad individualuri da drois didi intervalebis monakveTSic stabiluri fenomenia. goae-is aRniSnuli Tvisebebi saTanado gamokvlevebis Catarebis Semdeg SesaZloa gaxdnen erTerT perspeqtiul niSanTa erTobliobaT pirovnebis verifikaciis sistemebis damuSavebisas. ganxiluli masalis safuZvelze goae daikavebs saTanado adgils cnobil anatomur da fiziologiur maxasiaTebelTa kompleqsSi, romelTa gamoyenebiT individualobis dadastureba realizdeba. es niSnebia: TiTebis anabeWdebi, Tvalis badura, molaparakis xma, sisxlis Semadgenloba, terfis forma da sxva.

yuradsaRebia, rom goae mkacrad individualuri da drois didi intervalebis monakveTSic stabiluria.

warmodgenili programa iTvaliswinebs samwliani kvleviTi samuSaoebis ciklis Catarebas:

programis dasawyisi - 01.01.2007w.

programis dasasruli - 31.12.2009w.

2. programis mizani

programis ZiriTad mizans warmoadgens goae-is niSanTa parametruli aRwera, maTi Tvisebebis saTanado kvleva da informatiulobis dadgena. miRebuli Sedegebis safuZvelze damuSavdeba pirovnebis verifikaciis sistema, aseve misi gamoyenebis rolis dadgena.



· Catarebulia mopovebuli samecniero literaturis mimoxilva;

· gakeTebulia gamowveuli otoakustikuri emisiis parametrebis damaxasiaTebeli niSnebis mokle analizi da dadgenilia maTi gamoyenebis SesaZleboba pirovnebis verifikaciis mizniT;

· dagrovebulia verifikaciis Casatareblad statistikurad sarwmuno informaciuli baza yuris gaRizianebisas standartuli akustikuli tkacunis gamoyenebiT.

· SerCeulia realuri sametyvelo signalidan miRebuli akustikur stimulTa maxasiaTeblebi;


· SeirCa akustikur stimulTa maxasiaTeblebis SerCeva da maTi gamoyenebis perspeqtivebis Sefaseba;

· Seswavlilia goae-is maxasiaTeblebis sametyvelo stimulebis gamoyenebisas;

· eqsperimentebi Catarda da III-IV kvartalSi drezdenis teqnikuri universitetis HNO klinikis bazaze, maTi unikaluri aparaturis gamoyenebiT.

· goae-is yurTaSorisi gansxvavebis Seswavla da am parametris efeqturobis Sefaseba verifikaciisaTvis gagrZeldeba 2009 wels.

· miRebul masalebze dayrdnobiT momzadebulia samecniero naSromi: “arekvlis fenomenis damokidebuleba eqspoziciis da test-stimulis intensivobasa da sixSireze: goae-is meTodiT Catarebuli kvleva adamianSi”.


programis am etapis gansaxorcieleblad gamoiyeneba:

- sametyvelo signalis specialuri redaqtorebi;

- iqmneba verifikaciisaTvis saWiro akustir stimulTa baza;

- tardeba saTanado donis inJineringi da akustikuri sametyvelo stimulaciis modelireba.

- eqsperimentebi Catarda da III-IV kvartalSi drezdenis teqnikuri uni-versitetis HNO klinikis bazaze, maTi unikaluri aparaturis gamoyenebiT.

5. mosalodneli Sedegebi 2009 wlisTvis:

1. samecniero naSromis gamoqveyneba igegmeba 3-4 kvartalSi;

2. saavtoro mowmobebi, patentebi ar gagvaCnia;

3. saavtoro mowmobis da patentis mosapoveblad saeqspertod gamzaddeba saTanado dokumenacia 2-3 kvartalSi;

4. 2-3 kvartalSi igegmeba drezdenis teqnikuri universitetis meqanikis fakultetTan moeweros xeli memorandums erToblivi samecniero samuSaoebis Catarebis Sesaxeb;

5. adgilobriv sagranto konkursisaTvis momzadebulia da wardgenilia saqarTvelos erovnul samecniero fondSi erTi paketi (pirovnebis identifikaciis mizniT metyvelebis analizis teqnologia, Sifri 08_521_1-100).

6. 2-e kvartlSi momzaddeba verifikaciis algoriTmi da Sefasdeba misi efeqturoba.

7. verifikciis saimedoobis Sefasebis ZiriTadi kriteriumi goae-s parametrebis dispersiis gazomvis Sedegebze recipientebis did raodenobaze iqneba dafuZnebuli.

8. gamoiTvleba intraindividualuri dispersia

s

i

erTis mxriv, da goae-is interindividualuri dispersia, , meores mxriv, individualuri recipientis mimarTebaSi gaizomeba.

9. goae-is parametrebis efeqturobis Sefasebis ZiriTadi kriteriumi gamoisaxeba rogorc

s

s

0

1

i

E

-

=

.

10. monitoringi Seqmnili monacemTa bazis da eqsperimentebis Sedegad dagrovili masalis SefasebiT da kvartaluri Sedegebis sainstituto seminarebze moxsenebebiT Catardeba.


kvlevis Sedegebi sistematurad ganixileba da momavalSic iqneba gan-xiluli seminarebze, romlebzec mowveul iqnebian dainteresebuli specialistebi.

test-stimulebiT gamoyenebiT vaxdendiT goae-s registrirebas uwyveti tonis miwodebamde da miwodebis Semdeg normaluri smenis mqone mozrdilebSi. eqspoziciis Semdeg goae-is cvlilebebi ganixileboda rogorc arekvlis fenomenis obieqtur gamoxatulebad. es movlena dabali sixSiris, maRali intensivobis tonis miwodebis Semdeg smenis simaxvilis cTomaSi mdgomareobs anu goae-is Tanamimdevar matebasa da daklebaSi gamoixateboda. maqsimalur mniSvnelobebs aRwevdnen 1 da 3 wuTis Semdeg eqspoziciidan. miRebuli monacemebis analizis safuZvelze, eqspoziciis sawyisi efeqturi intensivobebisas goae-is mateba mniSvnelovnad sWarbobs Semcirebas. ufro maRali intensivobebisas ki arekvlis orive Semadgeneli Tanabarzomieri iyo. yvelaze maRali intensivobisas Semcireba dominirebda, matebas ki praqtikulad ar hqonda adgili. saeqspozicio tonis dabali sixSireebisas (250, 500 hc) arekvlis orive faza mkafiod iyo gamoxatuli da msgavsi maCveneblebi hqonda. ufro maRali sixSirisas (2000 hc) fenomeni aRar inicirdeboda – aRiniSneboda Semcireba matebis gareSe. goae-is ufro mkafio posteqspoziciuri cvlilebebi test-stimulTa dabali, vidre maRali intensivobisas aRiniSna. eqsperimentSi test-stimulTa sxvadasxva sixSirisas (250, 500, 2000 hc) goae-is identuri cvlilebebi dafiqsirda. ganxilulia arekvlis fenomenis meqanizmebi. xazi aqvs gasmuli mis rTul bunebas. miRebuli Sedegebi gamoyenebuli iqneba yurTasxvaobis parametrebis mniSvnelobebis dasazusteblad.


mixeil TuSiSvili _ mecnierebaTa doqtori

VIII. orpoziciuri dinamiuri obieqtis ukontaqto adapturi marTvis

mikroprocesoruli sistemis damuSaveba da gamokvleva

1. problemis aRwera

termini “orpoziciuri dinamiuri obieqti” ZiriTadad dakavSireblia orxeduri informaciis amsaxvel mowyobilobebTan, romlebSic winaswar micemuli drois Sualedis gavlis Semdeg xeduri informaciebi periodulad enacvlebian erTmaneTs. sistema Sedgeba ramdenime (3-dan 100‑mde an meti) identuri mbrunavi kvanZisgan da ganlagebulia erT sibrtyeSi. monacvle xeduri informaciis Secvla SesaZlebelia mmarTavi kvanZebis 1800-iani kuTxiT SemobrunebiT erTdrouli, mimdevrobiTi an uban-uban erTdrouli an sxva kombinirebuli xerxis gamoyenebiT. aseTi teqnikuri amocanis gadasaWrelad iyeneben Semobrunebis gadacemis meqanikur an eleqtromagnitur xerxs. cnobili eleqtromagnituri xerxis gamoyenebiT informaciis matarebeli firfita Semobrundeba ara Tavisi simetriis RerZis, aramed erT-erTi pirobiTad dafiqsirebuli da wibosTan dakavSirebuli RerZis garSemo, rac umetes SemTxvevaSi praqtikaSi gamouyenebelia. brunvis ganxorcielebis meqanikur xerxebs Soris gamoiyeneba sami tipis Semsrulebeli mowyobilobebi, romlebic kinematikurad dakavSirebulia erTmaneTTan Rveduri, jaWvuri an kbilanuri gadacemiT, Sesabamisad. aqedan gamomdinareobs, rom informaciis SecvlisaTvis arsebobs sami midgoma. teqnikis ganviTarebis dRevandel pirobebSi brunvis gadacema ZiriTadad eqvswaxnagas gamoyenebiT xorcieldeba, romelic bijuri amZravis zemoqmedebiT SeuCerebliv brunavs, xolo masze ganTavsebuli sxvadasxva odenobis mavalebeli kbilanebi Sedian ra meqanikur kavSirSi maT mimarT 900-iT ganlagebuli firfitis mosabrunebel kbilanebTan, aiZuleben mas mobrundnen mavalebeli kbilanebiT gansazRruli kuTxiT. eqvswaxnagas mier sruli mobrunebis Semdeg firfitis mobruneba ganmeordeba.

ganxiluli meqanikuri Semobrunebis meTodis Rirsebebia:

kbilanuri meqanikuri gadacema, romelic gamoricxavs brunviT gamowveuli milevadi rxevebis gamowvevas da xeduri informaciis Secvlis saimedoba. naklovanebebis ricxvs miekuTvneba:

aucilebeli kinematikuri kavSiri, anu is, rom meqanikuri kontaqtis gareSe misi funqcionireba SeuZlebelia;

xeduri informaciis ganaxlebis (Secvlis) da periodulobis Sualedebi pirdapir dakavSirebulia mbrunavi RerZis kuTxur siCqareze da arCeuli kbilanebis ricxvze;

energiis didi moxmareba (eqvswaxnaga RerZi gauCereblad brunavs);

informaciis firfitebi ver Seqmnian, magaliTad, wriul, elifsur an ovalur xedur sibrtyes, vinaidan brunvis mavalebeli RerZi eqvswaxnagaa da SeuZlia ibrunos mxolod erTi wrfis gaswvriv. SesaZlebelia Seiqmnas uban-uban wrfivi ubnebi, magram maSin brunvis gadacema SeuZlebeli iqneba, Tu ar gamoviyenebT specialur kbilanur an sxva saxis moqnil gadacemas.

2. programis mizani

mocemuli programis mizans warmoadgens orpoziciuri dinamiuri obieqtis ukontaqto adapturi marTvis mikroprocesoruli sistemis agebis principebis damuSaveba da muSa mdgomareobaSi myofi laboratoriuli maketis Seqmna da gamocda.

dasamuSavebel sistemaSi gamoyenebuli iqneba adapturi marTvis xerxi, romlis avtorebi arian am programis ZiriTadi Semsruleblebi [o.labaZe, p.manjaviZe, S.kiknaZe: „indikatori“ inteleqtualuri sakuTrebis erovnuli centri “saqpatenti”, patenti P 4068, gancxadebulia 31.08.2004 w., gamoqveynebulia 11.09.2006 w., samrewvelo sakuTrebis oficialuri sainformacio biuleteni 2006 w., # 17 gv.20; „orxeduri informaciis marTvis mowyobiloba“, gancxadebulia 10.10.2007 w, saregistacio # 10313/01 (ganixileba); „orxeduri informaciis marTvis xerxi“, gancxadebulia 10.10.2007 w, saregistracio # 10314/01 (ganixileba)].

3. programis amocanebi (2008-2010w.w.)

3.1. Sesrulebuli amocanebi (2008w.)

I-II kvartali (2008)

3.1. Tanamedrove teqnikuri donis pirobebSi arsebuli mmarTavi sistebis saerTo struqturisa da funqcionirebis analizi.

3.2. sistemis realizaciisaTvis aucilebeli gardamsaxebis, gadamwodebis da aparaturuli saSualebebis SerCeva.

III-IV kvartali

3.3. mcire gabarituli (oTx elementiani) sacdeli maketis damzadeba.

3.4. calkeuli elementebis moqmedebis gavlenis Seswavla.

3.5. fizikuri modelis aRwera.

3.2. programis amocanebi (2009w.)

V-VI kvartali

3.6. gamoTvlis algoriTmis damuSaveba.

3.7.programuli saSualebebis SerCeva, SeZena, dokumentaciis Seswavla,

sacdeli testirebis Catareba.

VII-VIII kvartali

3.8. sacdeli programis gaSveba.

3.9. gamoTvlebiT miRebuli Sedegebis analizi.

3.10. maketisaTvis magnitomgZnobiare gardamsaxebis SerCeva/damuSaveba, da sxva damxmare periferiuli mowyobilobebis SeZena.

4. ganxorcielebis gzebi

winaswar Seswavlili marTvis obieqtis qcevis da TiToeul moZrav elementze moqmedi dinamiuri Zalebis safuZvelze Seiqmneba mmarTavi obieqtis fizikuri modeli.

proeqtSi damuSavebuli marTvis struqturuli sqemebis safuZvelze, Tanamedrove gadamwodebisa da mikroprocesoruli mowyobilobebis gamoyenebiT Seiqmneba sistemis aparaturuli nawili.

dapatentebuli indikatoris da ganxilvaSi myofi marTvis xerxis da mowyobilobis gamoyenebiT damuSavdeba adapturi marTvis mikroprocesoruli sistemis marTvis programa.


warmodgenili proeqtis Sesrulebis Sedegad damuSavdeba orxeduri indikatoris periodulad marTvadi adapturi marTvis sistema, romlis danergvac saxalxo meurneobis iseT dargebSi, rogorebicaa satransporto saSualebebis moZraobis marTva, cvladi sagzao niSnebis gamoyeneba ara marto trasebze (an avtobanebze) atmosferuli pirobebis Secvlisas satransporto saSualebebis siCqaris Secvlis aucileblobis dros, aramed radio marTvadi avtomaturad cvladi parkirebis niSnebis gamoyenebisas, mZime mrewvelobis industria vibraciebis pirobebSi, sareklamo saqmianoba, da sxva, mniSvnelovnad ganapirobebs informaciis gamoyenebis efeqturobas, transportis moZraobis organizebis saSualebas, sainformacio xedis Secvlis swrafqmedebis gazrdas, orxeduri informaciis Secvlis saimedobas da moxmarebuli eleqtroenergiis xarjis Semcirebas.

proeqtis damTavrebis Semdeg Seiqmneba adapturi marTvis sistemis dokumentacia, muSa mdgomareobaSi myofi maketi Tvrameti identuri xeduri informaciis amsaxveli moZravi elementiT, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba avtomaturad gadamwyobi saSualeba.

6. Sedegebis Sefaseba da monitoringis meqanizmebi.

miRebuli Sedegebis Sefaseba ganxorcieldeba periodulad, kalendaruli gegmis Sesabamisad, damuSavebuli aparaturis gamocdebisa da kvlevis Sedegebis ganyofilebis mudmivmoqmed seminarze ganxilvis Sedegad.

proeqtis TiToeuli etapi dasruldeba angariSiT.


informaciis gardaqmnis ganyofilebis xelmZRvaneli, teqnikis mecnierebaTa doqtori, o. labaZe

L2

L1

T1

T2

Int

m1 s1 sem1

sem2 s2 m2

_1305383328.unknown

_1305383330.unknown

_1305383331.unknown

_1305383327.unknown

Documents

ssip arCil eliaSvilis marTvis sistemebis instituti · Web view2009 wlis gegma ssip arCil eliaSvilis marTvis sistemebis instituti proeqti: marTvis problemebis Teoriuli kvleva, didi