UISKuBiHUISKuBiH

2014

UDRUŽENJE INŽENJERA SAOBRAĆAJA I KOMUNIKACIJAU BOSNI I HERCEGOVINI

Stručni skup:

„SIGURNOST I ZAŠTITA U SAOBRAĆAJU, TRANSPORTU I KOMUNIKACIJAMA U BIH”

Zenica, 07.06.2014. g.

ZBORNIK RADOVAPriredio Prof. dr. Osman Lindov

Sarajevo, 2014.

Dr.sc. Fadila Kiso Elma Plasto, MA-dipl.inž.saob. i kom.

„STANJE I PROBLEMI SAOBRAĆAJNOG VASPITANJA DJECE U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE“

Prof. Dr. Fadila Kiso, dipl. ing. saob. Fakultet za saobraćaj i komunikacije Univerziteta u Sarajevu

Mr. Elma Plasto, dipl. ing. saob. Fakultet za saobraćaj i komunikacije Univerziteta u Sarajevu

Sažetak: Poznato je da u saobraćaju učestvuje populacija stanovništva od rođenja pa sve do povlačenja iz aktivnog učešća. U vezi s tim obrazovni proces mora da započne već od uzrasta kada se stječu prvi pojmovi o okolini, što znači da dijete prve pojmove o cestovnom saobraćaju i ponašanju stiče u porodici. Nakon što dijete od svojih roditelja i porodice nauči osnovna pravila o saobraćaju, njegova stečena znanja se dalje nadograđuju u predškolskim i školskim ustanovama. S tim u vezi, veoma je važno znati na koji način i kako educirati dijete.

1. UVOD

Intenzivan razvoj cestovnog saobraćaja, koji se bilježi, kako u cijelom Svijetu, tako i kod nas u Bosni i Hercegovini, sa sobom donosi i nagli porast broja saobraćajnih nezgoda, sa veoma teškim i najtežim posljedicama, a koje vidimo kroz gubitke ljudskih života i tjelesne povrede, ali i kroz materijalne štete.

Među nastradalima, nažalost je i veliki broj djece, koja su žrtve stradanja u saobraćajnim nesrećama, kako u naseljenim mjestima, tako i na otvorenim putevima. Zbog nedovoljne psihofizičke zrelosti, nedovoljnog životnog i saobraćajnog iskustva djeca nisu u mogućnosti da udovolje uslovima koji su takvi da i najmanji trenutak nepažnje za posljedicu može da ima saobraćajnu nezgodu. Posljedice koje saobraćajne nesreće ostavljaju na djecu mnogo su veće od onih koje imaju na starije učesnike, te se njihovoj sigurnosti mora posvetiti posebna pažnja, a prvi korak ka tome je edukacija djece.

Veoma je važno da se djeca pravovremeno educiraju iz oblasti saobraćaja, da bismo preventivno djelovali i spriječili nesreće, koje se dešavaju kao posljedica nepravilnog učestvovanja djece u saobraćaju. Postoji niz razloga zbog čega su djeca ugrožena kategorija učesnika u saobraćaju. Nižeg su rasta, zbog čega nemaju dobru preglednost, teže su uočljiva ostalim učesnicima u saobraćaju. Često su zaigrana, reagiraju iznenada,

2

nemaju razvijen osjećaj za procjenu opasnosti. Greške kod djece nastaju najčešće zbog nemogućnosti opažanja i predviđanja opasnosti.

Ovakvo stanje zahtjeva brzu i efikasnu intervenciju cijele zajednice, koja bi trebala ne samo spriječi dalji porast žrtava među djecom, već i da sadašnji broj u što većoj mjeri smanji. To je moguće jedino postići planskim razvijanjem djelatnosti, usmjerene na sistemsko pripremanje naših najmlađih građana da se sa uspjehom uključe u savremeni saobraćaj i da postanu njegovi disciplinovani učesnici. Rezultate, koji će biti zadovoljavajući, moguće je postići jedino ako se aktivnosti te vrste zasnivaju na dugoročnim planovima koji bi za osnovu imali dovoljno poznavanje cjelokupne problematike i uzroka ove, po društvo itekako štetne pojave.

2. UZROČNICI NASTANKA SAOBRAĆAJNIH NEZGODA

Kako bi se poduzele preventivne aktivnosti u socijalnom domenu, za polaznu tačku moramo imati i glavnu komponentu, a to su iscrpna znanja o uzročnim faktorima konkretne pojave koja se prati i sprječava. Otuda proizilazi da je, i kada se govori o saobraćajnom vaspitanju djece – kao bitnoj formi prevencije na ovom planu, nužno krenuti od uzroka visokog procenta žrtava saobraćajnih nezgoda među djecom. Jedino otklanjanjem stvarnih, posrednih i neposrednih uzroka, možemo uspješno da se suprotstavimo datoj pojavi i da je suštinski mijenjamo u pozitivnom smislu.

Za učestvovanje u javnom saobraćaju nije data starosna granica niti prema dole niti prema gore, ukoliko se ne radi o nekim posebnim kategorijama učesnika (kao što se za vozača motornih vozila traži navršenih 18. godina).

Na slici 1. prikazan je postotak učešća pješaka u saobraćaju, u užem i širem smislu, kao i osoba sa odgovarajućim smetnjama, odnosno djeca i odrasli s posebnim potrebama.

Slika 1. Učešće pješaka u saobraćaju

3

Analize pokazuju da uzroci saobraćajnih nezgoda imaju dvojaku prirodu, sa jedne strane tu je intenzivan porast motorizacije, a sa druge strane tu je nepoštivanje saobraćajnih propisa i pravila, te nedisciplina učesnika.

Proces podizanja saobraćajne kulture učesnika, koji je inače spor i zahtjeva dugoročne, planske akcije, još uvijek ne može da prati intenzivan razvoj motorizacije. Ovakva situacija u sklopu navedenih kretanja, dovodi do neusklađenosti između osnovnih faktora. Učesnici u saobraćaju, kao dio heterogenog sastava (od goniča zaprežnog vozila i bicikliste do vozača motornih vozila) nedovoljno su pripremljeni da prate burni razvoj motorizacije. To dovodi do toga da učesnici ne mogu da se prilagode u potpunosti i na vrijeme, te samim tim ne udovoljavaju ni osnovnim zahtjevima sigurnosti koji se pred njih postavljaju.

Iako nemamo sistematizovane i razrađene statističke podatke o uzrocima saobraćajnih nezgoda u kojima stradaju najmlađi, možemo tvrditi da je i ovdje subjektivni bitni faktor koji se ogleda kako u nepoznavanju saobraćaja i njegovih pravila, od strane djece, ali i odraslih učesnika.

Na slici 2. Prikazani su statistički podaci stradanja djece u saobraćaju koje je obavila Svjetska zdravstvena organizacija u 31 evropskoj državi za period 2007. do 2011. godinu.

Slika 2. Prosječno stradanje djece kao pješaka u saobraćaju

Mališani teže procenjuju koliko imaju vremena da pređu ulicu, što znači da su još više izloženi riziku da neko vozilo naleti na njih. Prema istraživanju Kraljevskog koledža Holovej u Londonu, generalno gledajući, djeca imaju poteškoća s uočavanjem vozila koja im se približavaju i teško primećuju vozila koja se kreću brže od 32 kilometra na sat.

Percepcijska ograničenja djecu izlažu većem riziku izlaska pred automobile koji se kreću većim brzinama – piše u rezultatima istraživanja. Vožnja iznad 32 kilometra na sat u području stanovanja ili škole ne samo da povećava potencijalnu ozbiljnost bilo kakvog udara već povećava i rizik da će dijete nepromišljeno izaći pred vozilo.

Prema riječima profesora Džona Vana, jednog od autora istraživanja, te činjenice samo podržavaju tezu da bi saobraćaj u urbanim sredinama, naročito oko škola i područja stanovanja, trebalo još bolje nadzirati i usporiti.

4

Smatra se da dijete prije navršenih 10 godina života nema razvijene sposobnosti neophodne za donošenje odluka u saobraćajnim situacijama. I pored toga djeca sa navršenih pet-šest godina prisutna su u saobraćaju bez pratnje odraslih.

Mnogo je čvrstih dokaza o tome da djeca donose riskantne odluke o prelasku ulice kad se vozila kreću brzinama između 40 i 65 kilometara na sat – naveo je Van, dodajući da djeca izlaze najčešće upravo pred vozila koja se brže kreću, a to svakako podrazumijeva neuporedivo tragičnije ishode.

Dijete razmatra alternative, predviđa posljedice i donosi odluke koje su, jedino u ovim situacijama, potpuno ravnopravne s odlukama odraslih. Prerana samostalnost djeteta u svijetu saobraćaja često je sudbonosna. Statistički podaci govore da je posljednjih godina broj djece žrtava u saobraćaju veliki i konstantan. Djeca su žrtve u svakoj trećoj saobraćajnoj nesreći.

Postoje zakoni i propisi koji obezbjeđuju decu kao učesnike u saobraćaju. Oko škola su brzine ograničene i vozači ne mogu da zanemare propise i prolaznike. Jedinu odgovornost snose upravo oni jer djeca su djeca i ne može se očekivati da ona budu pažljiva i kriva

2.1. Psihološki aspekt saobraćajnih nezgoda djece i omladine

Ne samo zakonske nego i moralne norme nalažu staranje o bezbjednosti invalida, djece i nemoćnih lica u javnom saobraćaju. Ove norme učesnik u saobraćaju počinje postepeno da usvaja još u vrijeme kada je i sam objekt staranja drugih, kroz proces sazrijevanja, vaspitanja i socijalizacije svoje ličnosti.

Neograničena mogućnost učestvovanja u saobraćaju bez obzira na životnu dob je sasvim racijonalan saobraćano-pravni institut. Razumljivo je da ne možemo dijete od određenog uzrasta držati u vitrini ili zaključavati vrata dvorišta, niti stare i iznemogle slati u azil. Ali ova duboko humana odredba – naročito se tiče djece i omladine, ima i svoju drugu stranu i nameće mnoge socijalno-psihološke probleme.

Vrtoglavi tempo razvoja, nameće problem prilagođavanja zahtjevima savremenog cestovnog saobraćaja, odraslima i djeci, koja uz to prolaze mukotrpan put osamostaljivanja i prilagođavanja na sve uslove i manifestacije društvenog života. Dijete i omladina učestvuje u javnom saobraćaju na vrlo različite načine, u skladu sa svojim razvojem. Ipak se može reći da se do druge godine života dijete ne pojavljuje kao samostalni učesnik u javnom saobraćaju.

Između druge i treće godine starosti, ono se postepeno pojavljuje kao pješak, pri čemu, a prema lokalnim uslovima, čak trčkara po kolovozu bez nadzora. Odgovornost roditelja, staratelja i ostalih učesnika u javnom saobraćaju, ovdje je potpuna, jer malo dijete usljed nezrelosti i nerazvijenosti intelektualnih i drugih funkcija, još nije doraslo za složena saobraćajna iskustva, uz to ono je još uvijek u procesu ovladavanja motorikom.

Postepeno, dijete dorasta zahtjevima javnog saobraćaja i od 5. do 6. godine života koristi jednostavna ali nipošto bezopasna saobraćajna sredstva, kao što su koturaljke, sanke,

5

mali bicikl, kolica sa četri točka, i slično. Ona omogućuju značajno ubrzanje dječijeg kretanja. U ovoj svojoj fazi, djeca su vrlo opasna po bezbjednost saobraćaja.

Ubrzo zatim, dijete postaje biciklista. Najčešće se to dešava između 6. i 12. godine starosti. U tom trenutku dijete se uključuje u opšti saobraćaj na kolovozu. Ono mora da koristi kolovoz, jer posebne biciklističke staze su rijetka pojava, i aktivno se kreću među motorizovanim učesnicima. Zahtjeva se da takav učesnik savlada bar osnovna pravila i najvažnije saobraćajne znakove.

Dijete i omladina ostaju do 16. godine života biciklisti, nakon čega se prebacuju na motorizovano vozilo. Sa 18. godina može da upravlja i ostalim motornim vozilima. Na početku svakog od ovih stadija učešća u javnom saobraćaju, mora se mladi čovjek iznova preorjentisati na novu saobraćajnu situaciju. On je prinuđen da upoznaje i savladava stalno nove opasnosti.

2.2. Preventivne mjere u smanjenju broja saobraćajnih nezgoda

Na području BiH ostvaren je brz tempo razvoja motorizacije, a to zahtijeva promjene u ponašanju svih učesnika u saobraćaju. Preventivno vaspitni rad sa svim učesnicima u saobraćaju od posebnog je značaja za sticanje i podizanje na viši nivo saobraćajno-tehničke kulture uopšte. Kad su pedagoške mjere u pitanju, neophodno je stvaranje i razvijanje humanijih odnosa među svim učesnicima u saobraćaju, zatim razvijanje moralnih normi, etičkih vrijednosti i razvijanje potrebne svijesti o solidarnosti u saobraćaju. U dijelu preventivnog rada koji će doprinijeti u smanjenju broja saobraćajnih nezgoda, potrebno je obuhvatiti sve kategorije učesnika u saobraćaju, od djece i omladine do starijih ljudi.

Potrebno je kontinuirano provoditi aktivnosti koje će se odnositi na upoznavanje školske omladine sa osnovama sigurnosti saobraćaja, sa uključivanjem sredstava javnog informisanja (lokalne radio i tv-stanice i štampe).

Saobraćajno vaspitanje školske djece zasad se zasniva u većini slučajeva samo na sticanju neophodnog znanja za pravilno ponašanje u skladu sa saobraćajnim propisima putem odgovarajućih školskih sekcija, što nije dovoljno za potpunu pripremu djece za uslove koji vladaju u saobraćaju.

Analize pokazuju da od ukupnog broja poginulih pješaka na djecu otpada znatan procenat, što dovoljno ukazuje na potrebu organizovanog i preventivnog rada sa školskom djecom, kao i sa ostalim učesnicima u saobraćaju koji ugrožavaju kretanje djece. Iz ovog proizilazi potreba za uvođenje saobraćajnog vaspitanja u nastavne planove i programe osnovnog obrazovanja.

3. EDUKACIJA KAO PREVENCIJA STRADANJA DJECE U SAOBRAĆAJU

Razvoj čovjeka se vrši u fazama koje se smjenjuju brzo, a naročito u doba djetinjstva i mladalaštva. Znamo da dijete nije odrasli čovjek u malom, pa bi se mogle pojednostaviti one saobraćajno-vaspitne mjere, koje su predviđene za odrasle i primjeniti na njih.

6

Između djece i omladine, postoje znatne razlike, na što bi saobraćajna pedagogija trebala da obrati posebnu pažnju. Saobraćajno vaspitanje treba da bude dio ukupnog vaspitanja. Čitav čovjek se nalazi u centru saobraćajno-pedagoškog zadatka.

Naravno, metode se trebaju prilagoditi životnoj fazi saobraćajnog vaspitanika. Posljedice nekih zakonitosti razvoja ličnosti ne mogu se sasvim izbjeći u saobraćaju, ali se mogu znatno ublažiti vaspitanjem i kontrolom.

Istraživanja se uglavnom danas odnose na izučavanje psihologije učesnika u saobraćaju u doba puberteta i adolescencije. Tačno je da oni kao prouzrokovači saobraćjnih nesreća igraju značajnu ulogu, ali je nesumnjivo tačno i to da za prevenciju saobraćajnih nesreća nema manju važnost psihološka situacija djece do puberteta.

Intenzivnim proučavanjem psihologije vožnje i vozača, utvrđeno je da 'čovjek vozi onako kako živi', a mi dodajemo da se dijete snalazi u saobraćaju onako kako se umno razvija, raste, uči i emocijonalno sazrijeva. Bez dobrog poznavanja saobraćajne psihologije, nije moguća ni pravilna i uspješna saobraćajna psihologija. Rad sa djecom se ne može i ne smije posmatrati izolovano, već kao dio cjelokupne angažovanosti društvene zajednice na opštem planu prevencije u saobraćaju.

U školama ne postoje predmeti koji se bave samo saobraćajnom edukacijom, no saobraćajne propise djeca uče na časovima redovne nastave, u okviru pojedinih predmeta ili na saobraćajnim sekcijama. Ipak važno je zapamtiti da se djeca mogu obučiti do određene mjere u pravilima i ponašanju u saobraćaju, ali se ne može očekivati da će se uvijek ponašaju onako kako su naučeni. Neočekivani događaji mogu ometati dječju pažnju i učiniti da na trenutak zaborave šta su učili.

Prvo obrazovanje djece polazi od roditelja. Poslije roditeljskog obrazovanja, predstoji predškolsko i školsko obrazovanje, s tim da je neophodno naglasiti da je uvijek najbolje primjenjivati obje vrste obrazovanja.

Boravkom djece u predškolskim i školskim institucijama nije završen proces edukacije djece od strane roditelja. Svakako ovu činjenicu trebaju imati u vidu i predškolske i školske institucije i stalno je razvijati kroz organizovano druženje i razgovore sa roditeljima. Sve je više pritisaka na razvoj i odrastanje djece i mladih od svih opasnosti razvoja savremenog društva, što usložnjava i edukaciju djece u predškolskim i školskim institucijama. Prema tome i uloga predškolskih i školskih institucija u razvijanju saobraćajne kulture djece i mladih predstavlja imperativ zbog činjenice da će se daljnji razvoj bazirati na usvojenim znanjima iz ovih institucija.

Veoma je važno da djeca dobiju priliku da, kroz kvalitetne sadržaje i forme, saznaju i nauče osnove saobraćajne kulture i sigurnog ponašanje u saobraćaju. Da se pomogne roditeljima da na pravi način pripreme i obuče djecu za samostalno kretanje i ponašanje u saobraćaju, da odgajatelji, učitelji i nastavnici, u okviru nastavnih i vannastavnih aktivnosti, primjerenim i programskim sadržajima i formama, budu obučeni za kvalitetan pedagoški rad sa predškolskom i školskom djecom u oblasti saobraćajne kulture. Organizovati stručne seminare za odgajatelje, učitelje i nastavnike zadužene za rad sa djecom iz oblasti sigurnosti saobraćaja.

7

Sve naprijed navedeno ukazuje na potrebu sistemskog pristupa edukaciji djece o njihovom učestvovanju u saobraćaju, ali za sve uzraste i za svu djecu prema odgovarajućim kriterijima i pedagoškim mjerilima.

3.1. Saobraćajno vaspitanje i saobraćajna psihologija

Razvoj saobraćaja u većini gradova se ne može u cijelosti kontrolisati. Sve ovo podrazumijeva da razvoj djeteta i mladih mora imati dimenziju koja će ne samo pratiti ovaj razvoj i prilagođavati mu se, nego imati mogućnosti da ide ispred, odnosno da predviđa eventualne opasnosti koje će biti posljedica takvog razvoja. Sve je više pritisaka na razvoj i odrastanje djece i mladih od svih opasnosti razvoja savremenog društva, što usložnjava i edukaciju djece u predškolskim i školskim institucijama.

U publikaciji „Polazne osnove strategije sigurnosti drumskog saobraćaja (2008.–2013.)“ naveden je niz mjera i aktivnosti koje je potrebno sprovesti u cilju unapređenja edukacije djece i mladih u oblasti saobraćaja. Navedena Strategija nalaže sljedeće aktivnosti: − Pripremiti i realizovati trajne programe unapređenja saobraćajne kulture i sigurnosti

na nivou lokalnih sredina. − Organizovati školske saobraćajne sekcije i takmičenja na nivoima od predškolskih i

školskih ustanova, kojima bi se djeca stimulisala za kvalitetnije i intenzivnije učešće i prihvatanje vještina ponašanja u saobraćaju.

− Oformiti i opremiti saobraćajne kabinete u školama. − Obnoviti i reafirmirati saobraćajne poligone u lokalnim sredinama koji bi bili u

funkciji prethodno navedenih programa i sadržaja. − Organizovati stručne seminare za odgajatelje, učitelje i nastavnike zadužene za rad

sa djecom iz oblasti sigurnosti saobraćaja. − Napraviti zbirku pitanja i zadataka, s upustvom, objašnjenjima, odgovorima i

rješenjima iz oblasti saobraćajne kulture i pravila sigurnog ponašanja djece u saobraćaju za sve predškolske i školske uzraste.

Saobraćajni odgoj i obrazovanje predstavlja bitan podsistem ukupnog sistema prevencije u saobraćaju. Nosioci odgojno-obrazovnog rada iz oblasti sigurnosti saobraćaja su roditelji-staratelji i odgajatelji. Od njihovog nivoa opće kulture, saobraćajnog obrazovanja i zrelosti da obave tu složenu dužnost zavisi kvalitet razvoja saobraćajne kulture kod djece. Proces obrazovanja i odgoja u ovoj oblasti nema zakonsku uobličenost. Ne provodi se na osnovu programsko-metodičkih upustava, niti jedinstveno.

U našem društvu, porodice nemaju programe rada, sva djeca nemaju mogućnost da budu u predškolskim ustanovama, što se posebno odnosi na djecu sa nedovoljno razvijenih područja a, pored toga, sva djeca i nemaju mogućnost boravka u predškolskim ustanovama iz materijalnog razloga ili nedovoljnog broja mjesta u ustanovama. Osim toga, predškolske ustanove za sada nemaju jedinstven program, a ni odgajatelji istih kvaliteta, s obzirom da ni stručne škole koje pripremaju odgajatelje nemaju sadržaje iz programa sigurnosti saobraćaja.

8

Sve naprijed navedeno ukazuje na potrebu sistemskog pristupa edukaciji djece o njihovom učestvovanju u saobraćaju, ali za sve uzraste i za svu djecu prema odgovarajućim kriterijima i pedagoškim mjerilima.

3.2. Osnovni problemi saobraćajnog vaspitanja djece

S obzirom na iznijete činjenice postaje nesporno da je saobraćajno vaspitanje djece, kao dio vaspitnog rada sa svim kategorijama učesnika u saobraćaju, od izuzetne važnosti, jer se njegovim pravilnim postavljanjem i dosljednjim sprovođenjem najuspješnije pripremaju budući odrasli učesnici u saobraćaju.

U ovoj složenoj i veoma osjetljivoj problematici postavljaju se sljedeća osnovna pitanja: iznalaženje adekvatnih formi vaspitnog rada sa djecom predškolskog i školskog uzrasta, određivanje oblika angažovanja svih zainteresovanih službi i organizacija, stručno osposobljavanje kadrova koji bi vaspitali djecu i uređivanje prostora za očiglednu nastavu i igru djece. Rješavanjem ovih pitanja bilo bi iznađeno i rješenje za permanentnu aktivnost, prilagođavanju, ne samo današnjem, dostignutom stepenu razvoja saobraćaja kod nas, nego i u uslovima u kojima se može i mora računati u narednim periodima.

Zavisno od uzrasta djece i psihičkih svojstava, karakterističnih za te godine, oblasti interesovanja i mogućnosti saznavanja određenih pojava (kod čega primarnu ulogu ima način prenošenja znanja) vaspitači su tu suočeni sa brojnim problemima. Vaspitanik treba što više da sazna, da stekne sigurne osnove za daljnje obrazovanje, a sredstva koja stoje na raspolaganju vaspitačkom osoblju su specifična i moraju da budu pažljivo odabrana. Naime, dijete tog uzrasta znatno lakše prima i doživljava ono što mu se pruži vizuelnim putem, posebno kroz igru, pa je to i baza metodološkog pristupa.

Prema tome, glavni vidovi aktivnosti ovdje bi bili: − Lakše priče, praćene slikovnicama; − Razne igre koje sadrže elemente saobraćajnog odgoja; − Grupne šetnje sa ukazivanjem na zanimljive i važne momente koji inače privlače

dječiju pažnju u dinamičnom životu ulice i slično.

Djeca predškolskog uzrasta provode neznatan dio vremena u organizovanim vaspitnim ustanovama, dok ostatak vremena provode u krugu porodice. Iz toga proizilazi i zanačaj uloge roditelja u radu sa djecom u toku tog perioda. Važno je da roditelji djeci prenesu što više znanja iz oblasti bezbjednosti saobraćaja. Ti kontakti djece i roditelja, mogli bi da se uspostavljaju uz pomoć relacije roditelj – vaspitači u ustanovama za staranje o djeci i na relaciji roditelj – društvene organizacije koje su zainteresovane i pozvane da se bave ovim problemima.

Ono što se do sada pokazalo dosta korisnim i dobrim jeste rad ustanova, koje se staraju o djeci predškolskog uzrasta, sa organima službe bezbjednosti u saobraćaju, jer dijete kroz te susrete razvija povjerenje prema tim organima. Djeca na taj način stiču dojam bezbjednosti koju im ovi organi pružaju, umjesto da u njima gledaju 'strašnog čika policajca', kako nas roditelji često uče.

9

Rad sa djecom starijeg uzrasta koji su već obuhvaćeni školskom nastavom usko je vezan sa tom nastavom, pa kroz to i treba posmatrati probleme saobraćajnog vaspitanja. Osnovno pitanje koje se ovdje postavlja jeste usaglašavanja programa redovnog obrazovanja, sa programima vaspitanja u oblasti saobraćaja. Alternativa je: da li ove dvije aktivnosti posmatrati odvojeno ili kao cjelinu, odnosno da li uvesti saobraćajno vaspitanje ili ga ipak uklopiti u predmete stalne nastave iz pojedinih premeta.

Kod djece školskog uzrasta, nužno je imati u vidu i činjenicu da to više nisu isključivo pješaci, već da se djeca tog uzrasta počinju uključivati u saobraćaj i u drugim vidovima – kao biciklisti i mopedisti, dok se neposredno po izlasku iz srednje škole mogu pojaviti na putevima i kao vozači motornih vozila.

Kada su vaspitivači u pitanju, tada se javlja diskusija, da li oni treba da budu prosvjetni radnici ili stručnjaci iz službe bezbjednosti saobraćaja, koji bi bili angažovani kao nastavnici u školama. S jedne strane, nastavnici su više posvećeni postizanju uspjeha u radu, imaju jako dobro pedagoško predznanje za rad sa djecom, dok s druge strane, stručnjaci iz oblasti saobraćaja, imaju znatno bogatije iskustvo i znanje iz oblasti saobraćajne problematike.

Ono što treba da bude zajedničko i za nastavnike i za stručnjake iz saobraćajne bezbjednosti, jeste da se za realizaciju problematike saobraćaja u školama, trebaju pripremiti, kako sa jako puno znanja iz ove oblasti, tako i sa pedagoškim pristupom ovoj kategoriji učesnika u saobraćaju. Ovo je moguće postići na dva načina, putem specijalističkih kurseva i kontaktiranjem nastavnika sa organima službe bezbjednosti saobraćaja, što bi trebalo da bude stalno, a ne periodično.

Također, zadatke treba povjeriti starijim službenicima sa dovoljno bogatim znanjima i iskustvima, upoznavajući ih sa osnovnim pojmovima iz pedagogije.

Osim što školske ustanove treba da imaju kadrove osposobljene za predavanje i pristup djeci saznanjima iz bezbjednosti saobraćaja, potrebno je da budu opremljena i adekvatnim rekvizitima za praktičnu vježbu.

Naravno, nastava u školi nije jedini vid aktivnosti sa djecom, u njihovom saobraćajnom vaspitanju. Kako van škole, tako i u samoj školi, zapaženi rezultati se mogu postići stvaranjem različitih organizacija koje imaju za zadatak okupljanje mladih u svrhu izučavanja saobraćajne problematike i neposrednog učešća u saobraćaju.

Ma koliko rad u školi bio sistematizovan i sveobuhvatan, ne smijemo zaboraviti i dozvoliti da se saobraćajno vaspitanje djece školskog uzrasta završi sa školskim časom saobraćajnog vaspitanja. Treba nastaviti rad sa djecom, kroz različite sekcije, saobraćajne klubove i naravno literaturom, prilagođenoj ovom uzrastu.

4. ANALIZA PROGRAMA EDUKACIJE U PREDŠKOLSKOM, ŠKOLSKOM I SREDNJEMOBRAZOVANJU IZ OBLASTI SIGURNOSTI U SAOBRAĆAJU

Predškolsko obrazovanje djeteta je od izuzetne važnosti, jer djeca uče o osnovnim pravilima saobraćaja, saobraćajnoj kulturi i to sve na njima najbolji način – kroz igru. No

10

u takvim situacijama je jako neophodno da se djeci ukaže i da doznanja, da sve što uče o saobraćaju u vrtiću, trebaju i moraju da primjenjuju u saobraćaju, ali nikako kao kroz igru. Sto znači, djecu bi trebalo podučiti svim pravilima kroz igru, ali pri tom ubijediti ih da saobraćaj, nije niti može biti igra i igralište.

Edukaciji djece u predškolskim i skolskim ustanovana ima osnovni cilj razvijanje saobraćajne kulture koja će omogućiti djetetu da kao učesnik u saobraćaju pravi daleko manje grešaka i razvijanje osjećaja odgovornosti za vlastito ponašanje u saobraćaju. Prioritetno je da se djeci ukaže na posledice koje nastaju u saobraćaju izazvane od strane učesnika u saobraćaju koji nije poštovao saobraćajnu kulturu, pravila i propise. Na taj način će se sa sigurnošću djeci dati do znanja, šta zapravo saobraćaj može da znači i kako stravičan može da bude.

Djeca se trebaju kroz predškolsku i školsku edukaciju o saobraćaju usmjeravat ka izvršenju onog što im je rečeno iz oblasti ponašanja u saobraćaju, poštivanju i primjeni saobraćajnih propisa i pravila i pri tome trebaju biti dosljedni. Također, veoma je važno da se kroz edukaciju u saobraćaju djetetu razvija stepen pažljivosti, samostalnosti, discipliniranosti, uočljivosti, odnosno sve ono što djetetu može biti od koristi za sigurno kretanje u saobraćaju.

4.1. Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta, kao jedna od institucija nadležnih za edukaciju u saobraćaju

Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta predstavlja instituciju koja je u svoju odgovornost dobila da vrši edukacije u saobraćaju i komunikacijama.

Ministarstva za obrazovanje su dužna da predlože programe iz oblasti odgoja i obrazovanja učenika u saobraćaju, a koji su zasnovani na rezultatima istraživanja iz različitih oblasti, koja se bave problematikom sigurnosti u saobraćaju. Nastavni planovi i programi obilati su različitim edukativnim sadržajima, dok se manje pažnje posvećuje odgoju učenika odnosno, pripremanju ličnosti za život. Kao primjer za navedenu tvrdnju, možemo staviti sadržaje iz oblasti edukacije i prevencije u saobraćaju.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i mlade putem nastavnih planova i programa ima dugoročne ciljeve u formiranju ličnosti sa svim njenim karakteristikama, znanjima i vještinama. Smije li ministarstvo obrazovanja, kao institucija za odgoj i obrazovanje zažmiriti nad znanstvenom činjenicom da se stavovi, navike i kultura življenja i ponašanja počinju razvijati od najranije dobi.

Osobama koje se bave odgojno - obrazovnim radom jasno je da u obrazovanju ne postoje instant rješenja, već samo dugoročan put sa dobro postavljenim ciljevima i idejama. Osjećamo li se moralno odgovornim ako za deset ili petnaest godina društvo bude represivno kažnjavalo pojedince, naplaćujući kazne za nepoštovanje saobraćajnih propisa i kulture dok mi istim tim pojedicima odnosno našim sadašnjim učenicima nismo pružili dovoljno znanja i vještina za cjeloživotno učešće u saobraćaju. Ne zaboravimo u našim rukama su životi budućih generacija, a sigurnost u saobraćaju dio je nacionalne sigurnosti svake zemlje.

11

Naročitu pažnju poklanjamo psihološkom pristup u saobraćajnoj prevenciji, gdje se naglašava lična savjest i odgovornost kao odrednice ponašanja u saobraćaju. Razvoj savjesti i odgovornosti počinje od najranijeg životnog doba, a završava sa formiranjem moralne ličnosti, tj. kada se osoba ponaša u skladu sa svojim internaliziranim normama, neovisno od vanjskih faktora kao što su nagrada ili kazna. To znači da će pojedinac staviti sigurnosni pojas jer posjeduje spoznajnu o značaju pojasa za očuvanje vlastitog života neovisno od toga da li će ga zaustaviti policija i da li će morati platiti kaznu (represija). Pripremiti osobu za saobraćaj ne znači samo upoznati je sa saobraćajnim pravilima i propisima, nego je nužno, pored obrazovnih postići i odgojne efekte tj. formirati navike, stavove i shvatanja.

Osposobljavanje za saobraćaj je nedvojbeno dio jedinstvenog odgojno - obrazovnog sistema, tj. organiziranog procesa poučavanja. Pripremanje osobe za učešće u saobraćaju ne treba početi osposobljavanjem u autoškoli, već od trenutka kada dijete prohoda, kroz cijelu vertikalu obrazovanja. Autoškola ima svoj posebni odgojno - obrazovni utjecaj, ali ona ne bi smjela imati prednost nad klasičnim odgojno - obrazovnim sistemom. Jedan od zadataka Ministarstva za obrazovanje jeste oblikovanje i pripremanje ličnosti učenika za sigurno učešće u saobraćaju, povećanje saobraćajne kulture u zajednici i u konačnici, smanjenje saobraćajnih nesreća, a sve to kroz određene nastavne procese.

Ministarstvo obrazovanja kao obrazovna institucija koja je dobila u svoju nadležnost odgovornost edukacije i prevencije iz oblasti saobraćaja, kroz sektore za edukaciju, između ostalog rade na:

1. edukaciji djece i omladine, kao i cjelokupne populacije iz oblasti saobraćaja;2. edukaciji instruktora vožnje;3. edukaciji ispitivača vožnje;4. edukaciji predavača teoretske nastave;5. edukaciji kandidata za polaganje vozačkih ispita;6. edukaciji i osvješćivanju učesnika u saobraćaju na postojanje niza faktora

nastanka saobraćajnih nesreća;7. izdavanju licenci;8. oragnizovanju ispita iz poznavanja propisa o sigurnosti prometa na cestama, koja

proizilaze iz nepoštivanja ili nepoznavanja propisa, a u skladu sa kaznenimodredbama;

9. istraživanju i publikacijama iz oblasti saobraćajne prevencije;10. komunikaciji (edukativno - preventivno djelovanje) sa javnošću u cilju

iskazivanja značaja saobraćajne problematike;11. nadzoru nad radom autoškola;12. stručnom usavršavanju ispitivača, predavača i instruktora vožnje;13. saobraćajno-preventivnim akcijama u cilju poboljšanja sigurnosti u saobraćaju i

još toga.

4.2. Usporedan pregled strane prakse u oblasti saobraćajnog vaspitanja djece

U Bosni i Hercegovini predškolski i školski razvoj djeteta kao učesnika u saobraćaju nije na zavidnom nivou, razlog je što se tome ne posvećuje dovoljno pažnje. Još uvijek u nastavne planove i programe nisu uvedeni zasebni premeti koji djecu uče o sigurnom učešću u saobraćaju. Razlog tome sigurno da leži u problemima druge prirode, kao što je

12

politika, kojima se posvećuje puno više pažnje, nego zaštiti ljudskih života. Nestručnost kadrova, koji donose pravila i propise po kojima treba da rade preškolske i školske ustanove, također je pokazatelj velikog broja stradanja u saobraćaju, dobrim dijelom i same djece i omladine.

Da bi unaprijedili svoja nastojanja u saobraćajnom vaspitanju djece, kao dobra osnova može da nam koriste stečena iskustva drugih zemalja koje imaju razvijeni saobraćaj od nas i koje su puno ranije počele da se sistematski bave problemima saobraćajnog vaspitanja djece.

Od ne male koristi mogu da budu i savjeti međunarodnih organizacija, naročito onih koji su posvećeni posebni problemima ove vrste. Jasno je da se ova iskustva i savjeti ne mogu direktno i u potpunosti prenositi u našu praksu, jer da bi se od njih imalo stvarno koristi, potrebno je usaglasiti ih sa uslovima saobraćaja kod nas. Jedino tako mogu da se nađu adekvatne forme za njihovo korištenje i da se našoj djeci prezentiraju ona znanja kojima se ona mogu poslužiti kao učesnici u saobraćaju. Stepen tih i takvih prilagođavanja zavisi od trenutnih okolnosti. Bitno je da iskustva drugih zemalja i preporuka međunarodnih savjeta i organizacija predstavljaju osnovu, polaznu tačku i za mnoga naša nastojanja, s tim prije što mi nemamo duge tradicije u razvijenom savremenom saobraćaju.

U Švicarskoj postoje posebno razvijene službe za saobraćajno vaspitanje djece, kroz koju se odvija i najveći broj aktivnosti na područiju djece u saobraćaju. Ova služba ima za cilj da osposobi vrijedne i zainteresovane učenike za pomoć svojim nastavnicima, gdje će kasnije zajednički davati primjer svoji prijateljima, školskim drugovima i drugim vršnjacima šta smiju, a šta ne u saobraćaju.

U Austriji su veoma razvijeni seminari iz oblasti sigurnosti u saobraćaju, koji su posvećeni svima onima koji dolaze u dodir sa sigurnošću saobraćaja i prenošenju tog znanja mladima. Ovi kursevi imaju za cilj da osposobe ljude koji će kasnije u svim školama imati zadatak da svoje znanje prenose svojim kolegama – nastavnicima, učenicima, kao i roditeljima.

U Francuskoj i Njemačkoj se stručnjaci vode činjenicom da 'vaspitati znači 1000 puta ponoviti isto', iz tog razloga, saobraćajna edukacija se uvodi u škole, kao obavezan predmet. U tom predmetu se uče različite stvari o učešću u saobraćaju na siguran način. Ono što je zanimljivo za Francusku, jeste da se djeca pripremaju čak i na mogućnost promjene sredine u kojoj žive, te prilagođavanje uslovima saobraćaja koji tamo vladaju (npr. selidba selo – grad).

5. ZAKLJUČAK

Nedvojbeno je da će negativne posljedice i u budućnosti pratiti razvoj saobraćaja, ali ono na čemu se može raditi intenzivnije jeste podizanje saobraćajne kulture svih kategorija učesnika u saobraćaju, njihovo sistematsko vaspitanje i pripremanje ne samo zato da savladaju tehniku vožnje, nego i da u svakom trenutku prihvate norme ponašanja u saobraćaju sa šireg stanovišta humanosti i uzajamnog poštovanja. Postizanjem ovog cilja svakako da će otkloniti dobar dio faktora koji najozbiljnije ugrožavaju zajednice i uzrokuju štete neslućenih razmjera. Poznato je da su djeca najranjivi dio učesnika u

13

saobraćaju. Preventivno-odgojni rad sa učesnicima u saobraćaju od posebnog je značaja za sticanje i podizanje na viši nivo saobraćajno-tehničke kulture uopće.

U dijelu preventivnog rada koji će doprinijeti smanjenju broja saobraćajnih nezgoda, potrebno je obuhvatiti sve kategorije učesnika u saobraćaju, od djece i omladine do starijih ljudi. Potrebno je kontinuirano provoditi aktivnosti koje će se odnositi na upoznavanja školske djece i omladine s osnovama sigurnosti saobraćaja, s uključivanjem sredstava javnog informisanja (lokalne radio i TV-stanice i štampa).

Poznato je, da u saobraćaju učestvuje populacija stanovništva od rođenja pa sve do povlačenja iz aktivnog učešća. U vezi s tim obrazovni proces mora da započne već od uzrasta kada se stječu prvi pojmovi o okolini, što znači da dijete prve pojmove o cestovnom saobraćaju i ponašanju stiče u porodici. Nakon što dijete od svojih roditelja i porodice nauči osnovna pravila o saobraćaju, njegova stečena znanja se dalje nadograđuju u predškolskim i školskim ustanovama. S tim u vezi, veoma je važno znati na koji način i kako educirati dijete. Veoma je važno da djeca dobiju priliku da, kroz kvalitetne sadržaje i forme, saznaju i nauče osnove saobraćajne kulture i sigurnog ponašanje u saobraćaju. Da se pomogne roditeljima da na pravi način pripreme i obuče djecu za samostalno kretanje i ponašanje u saobraćaju, da odgajatelji, učitelji i nastavnici, u okviru nastavnih i vannastavnih aktivnosti, primjerenim i programskim sadržajima i formama, budu obučeni za kvalitetan pedagoški rad sa predškolskom i školskom djecom u oblasti saobraćajne kulture. Organizovati stručne seminare za odgajatelje, učitelje i nastavnike zadužene za rad sa djecom iz oblasti sigurnosti saobraćaja.

Dominantnu ulogu, pored roditelja ima i policija i medicinsko osoblje, koji u kooperaciji trebaju odrasle i djecu educirati po pitanju djelovanja u saobraćajnim nezgodama i pružanju prve pomoći, ukoliko se nađu na mjestu saobraćajne nesreće u kojoj su stradala djeca.

LITERATURA 1. Bušić, D., Gačanin, E., Spahić, N. 2005, Poznavanje saobraćaja – priručnik,

Bosanskohercegovački auto-moto klub, Sarajevo. 2. Karić, A., Hadžihasanović, H. 2002, Saobraćaj i mladi ( prevencija i edukacija), D.O.O.

“ Selimpex” Srebrenik. 3. Lindov, Osman 2010, Sigurnost u cestovnom saobraćaju, Fakultet za saobraćaj i

komunikacije, Sarajevo. 4. Lindov, Osman 2012, Saobraćajna kultura, Fakultet za saobraćaj i komunikacije i

Pedagoški fakultet, Sarajevo. 5. Ministarstvo komunikacija i prometa Bosne i Hercegovine 2005, „Zakon o osnovama

bezbjednosti saobraćaja na putevima u BiH“, Službeni glasnik BiH, Sarajevo. 6. Road Safety Authority 2012, „Child Safet Safety in Cars“, Dublin [datum pristupa:

16.07.2012.], http://www.rsa.ie/Documents/Road%20Safety/Leaflets/Leaf_booklets/Child%20safety%20in%20cars.

7. Organisation for economic co-operation and development 2004, „Keeping ChildrenSafe in Traffic“, Paris [datum pristupa: 03.06.2012.],http://www.internationaltransportforum.org/Pub/pdf/04ChildrenSafeE.pdf

14

UISKuBiHUISKuBiH

2014

UDRUŽENJE INŽENJERA SAOBRAĆAJA I KOMUNIKACIJAU BOSNI I HERCEGOVINI

Sarajevo, 2014.