1. UVOD

Pisati o Staroj džamiji u Špionici je zadovoljstvo i obaveza. Zadovoljstvo,

prije svega iz razloga što je taj objekat stavljen na listu nacionalnih spomenika države

Bosne i Hercegovine, te zahvaljujući toj činjenici restauriran ili bolje reći sačuvan.

Prije početka radova na restauraciji, zaista je bilo žalosno proći pored ove

ljepotice i gledati kako se iz dana u dan povija pod djelovanjem zuba vremena. Od

vremena izgradnje nove džamije u Špionici, stara je izgubila svoju prvobitnu funkciju

i nažalost prepuštena sama sebi kao neka starica koja čeka svoj posljednji dan.

Hvala Allahu, danas kada je pogledate imate dojam da sva blista od radosti što

će još dugo vremena, ako Bog da, svjedočiti o vremenima koje je proživjela i o

ljudima koje je odgajala.

Obaveza je pisati o njoj, jer ono što nije zapisano kao da se nije ni dogodilo,

kao da nije ni postojalo. Tragajući za podacima koji bi mogli potvrditi vrijeme u

kojem je ova džamija sagrađena vidio sam koliki je značaj dokumentovati i male

stvari i male događaje jer oni itekako mogu biti od koristi onima koji se bave

istraživanjima i naučnim radom.

U okvirima ovog seminarskog rada nastojao sam da zabilježim osnovne

informacije do kojih sam došao o džamiji, kao i da vizuelno dokumentujem elemente

koje sam opisao.

Rad je zamišljen kao jedan mali doprinos Islamskoj kulturi Bošnjaka. Svakako

da rad ima svoje nedostatke i manjkavosti, koje nisu namjerno učinjene, ali iskreno se

nadam da može poslužiti i kao koristan materijal onima koji se budu interesovali za

ovu ili slične teme.

1

2. HISTORIJSKI PODACI

Od kada datiraju naselja na području Špionice ne možemo tačno reći, ali

arheološki uzorci sa lokaliteta Luke-polja koji se nalazi nedaleko od stare džamije u

Špionici, govore da je ovaj kraj bio nastanjen još u prahistorijsko vrijeme.1

Pored arheoloških nalaza, o starosti ovog naselja govore i defterski popisi

stanovništva. Tako se u popisu iz 1533.godine kaže da Špionica pripada nahiji

Srebrenik i ima: 35 muslimanskih kuća, neoženjeni 8, kršćanskih kuća 40,

neoženjenih 12, baština 2, primćura od navedenog sela iznosio je 5070.akči. Petnaest

godina kasnije 1548.godine, Špionica je u posjedu sandžak-bega Mehmed-hana

Skenderpašića imala 27.500. akči prihoda, te 147 kuća.2

Godine 1604. Špionica predstavlja jedno od najvećih naselja nahije Srebrenik i

jedno od najvećih naselja cijelog Zvorničkog sandžaka. Špionica tada broji 177 kuća,

od čega 132 muslimanske.3

Stara džamija u Špionici, zasigurno predstavlja, najstariji vjerski objekat na

području Špionice. Na samoj džamiji ne postoji tarih ili neki drugi pisani trag koji bi

nam potvrdio vrijeme njene gradnje.

Prema kazivanju stanovnika Špionice, džamija je izgrađena u periodu između

1820-1827 godine. U Kartonu objekta, koji je uradio Centar za islamsku arhitekturu u

Sarajevu, objekat je nastao oko 1870.godine. Prema istraživanjima dr.Edina

Mutapčića objekat je nastao u prvoj polovini 17.vijeka.

Za razliku od franjevačke crkve u Špionici za koju se zna da je sagrađena

1881.godine, možemo konstatovati da tačnu godinu izgradnje stare džamije u Špionici

ne znamo. U haremu u kojem se nalazi džamija nalazi se stotinjak nišana, od kojih je

najstariji iz 1730. godine.

1Opširnije pogledati u: Mutapčić Edin, 2007.,Prethistorijske gradine i ostali arheološki lokaliteti na području opštine Srerenik, u: Srebrenik – historijsko-etnografske skice, Srebrenik2 Opširni defter Zvorničkog sandžaka iz 1548.godine, prijevod Medžide Selmanović, Biljeg Srebrenika, broj 2, Srebrenik, 2004., str. 74-77.3 Opšti defter Zvorničkog sandžaka iz 1604.godine, prijevod Amine Kupusović, Biljeg Srebrenika, broj 3, Srebrenik, 2005., str.38-42.

2

3. PODACI O DŽAMIJI

Bosanska tradicija poznaje tri osnovna stila gradnje džamija i to: potkupolne

džamije, džamije sa četverovodnim krovom i džamije sa drvenom munarom.4 Stara

džamija u Špionici pripada tipu džamija sa četverovodnim krovom i ravnom

tavanicom. Smatra se da je ovakav stil gradnje džamija proizašao iz lokalnog

prilagođavanja ekonomskim i klimatskim uvjetima. Kao reprezentativan primjer tipa

ovakve džamije možemo navesti: «Magribiju» u Sarajevu, «Handanaginu džamiju» u

Pruscu i «Šarenu džamiju» u Travniku.

slika 1. Stara džamija

Spoljašnje dimenzije stare džamije u Špionici iznose približno10x9 m. Trijem

sa sofama je izgrađen sa sjeverozapadne strane objekta i kao što se vidi sa slike nema

visinu dvije etaže, nego je dio iznad sofa ozidan i na taj način je dobijena još jedna

prostorija koja je služila kao mektebska učionica, a u ramazanskim danima služila je

za itikaf.. S obzirom na razliku u debljini zidova ove prostorije u odnosu na ostale

4 Pogledati detaljnije «Tipovi džamija u BiH» na http://www.rijaset.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=80&Itemid=204

3

zidove centralnog dijela džamije stiče se dojam da je ovo bila kasnija nadogradnja na

prvobitnom objektu. Ova prostorija se oslanja na poprečno položenu drvenu gredu

koju nosi osam drvenih stupova. Ograda i pod sofa su također izrađeni o drveta.

Trijem je širine 2.80 m, a središnji prolaz između sofa je širok 2m. Centralni dio

džamije zajedno sa ulaznim trijemom povezani su strmim četverovodnim krovom u

jednu cjelinu. U džamiju se ulazi kroz dvokrilna drvena vrata ukrašena geometrijskim

izvedbama.

slika 2. ulazna vrata

4

Centralni dio džamije ili molitveni prostor ima dimenzije približno

6.50x6.50m. Ovaj prostor pokriva ravna drvena tavanica koja na svom centralnom

dijelu ima kvadratičnu dekorativnu formu. Pod džamije je također obložen sa drvnim

daskama.

Iz jugoistočnog zida džamije izveden je mihrab koji je ožbukan vapnenom

žbukom preko koje je naneseno nekoliko slojeva uljane boje. Mihrab je širine oko

1.20m, a polukružna mihrabska niša oko 80 cm. Kao što se može primjetiti sa slike 3.

u gornjem dijelu niše korišteni su komadi cigle koji su polagani u zidnu masu pod

različitim uglovima.

slika.3. detalj iz mihraba

Minber je bogato dekorisan sa dekoracijama koje predstavljaju određene

geometrijske i floralne motive. Na slici 4. se vidi rekonstruisana verzija koja čuva

elemente koje je posjedovala prvobitna izvedba minbera.

slika 4. Minber

5

Ćurs je kao i minber izrađen od drveta. Jednostavna konstrukcija sastavljena

od pet stupova kvadratne osnove, povezanih horizontalnim gredicama. Sa desne

strane dodana je polukružna daska za držanje knjige.

slika.5. Ćurs.

Džamija ima zidove debljine oko 90 cm. Prozori su postavljeni u dva

horizontalna pojasa, U donjoj zoni nalaze se po dva pravougaona prozora dimenzija

80x120 cm, na sjeveroistočnom, sjeverozapadnom i jugoistočnom zidu. Na

jugozapadnom zidu je izveden samo jedan prozor. Prozori smješteni u gornjoj zoni

imaju trouglasti završetak i prate ritam donjih prozora.

slika 6. prozor u donjoj zoni

6

slika 7. prozor u gornjoj zoni

Uz sjeverozapadni zid džamije nalazi se mahfil, na koji se pristupa spolja,

preko drvenog stubišta smještenog u sjevernom dijelu trijema. Stubište je širine 90

cm. Širina mahfila iznosi oko 2.5 m. Na sredini mahfila se nalazi drvena konzolno

izbačena platforma za mujezina. Cijelom dužino položena je niska drvena ograda. Sa

prostora mahfila, uz zapadni ugao džamije, nalazi se ulaz u minaret.

slika 8. Mahfil

7

Minaret džamije je postavljen na kamenoj podlozi koja ima visinu zidanog

dijela objekta. Visina minareta je oko 12 m. Prije restauracije objekta minaret je bio

obložen limom, što se može vidjeti na slici 9., dok se je prilikom restauracije

pristupilo prvobitnoj izvedbi drvenog minareta. Džamija je pokrivena četverovodnim

strmim krovom i biber crijepom kao pokrivačem. Restaurirana verzija krova kao

pokrivač koristi drvene elemente.

slika 9. pogled na minaret

slika 10. džamija nakon restauracije

8

Odlukom Povjerenstva za zaštitu nacionalnih spomenika broj: 07.2-2-296/03-3

od 7. ožujka 2007. objekat se proglašava nacionalnim spomenikom Bosne i

Hercegovine. Samoj restauraciji objekta se pristupilo 28.06.2008. godine, a taj posao

je povjeren iskusnom arhitekti Ibrahimu Bajraktareviću. U restauraciju ove džamije je

utrošeno 119.000 KM, koje su obezbijeđene od strane Federalnog ministarstva nauke,

kulture i sporta i Općine Srebrenik.

9

4. LITERATURA

1. Mutapčić Edin, 2007., Prethistorijske gradine i ostali arheološki lokaliteti na

području opštine Srerenik, u knjizi: «Srebrenik – historijsko-etnografske

skice», Srebrenik,

2. Opširni defter Zvorničkog sandžaka iz 1548.godine, prijevod Medžide

Selmanović, Biljeg Srebrenika, broj 2., Srebrenik, 2004.godina,

3. Opširni defter Zvorničkog sandžaka iz 1604.godine, prijevod Amine

Kupusović, Biljeg Srebrenika, broj 3., Srebrenik

10

5. REGISTAR SLIKA

1. Slika 1. Stara džamija, str.3.

2. Slika 2. Ulazna vrata, str.4.

3. Slika 3. Detalj iz mihraba, str.5

4. Slika 4. Minber, str.5.

5. Slika 5. Ćurs, str. 6.

6. Slika 6. Prozor u donjoj zoni, str. 6.

7. Slika 7. Prozor u gornjoj zoni, str.7.

8. Slika 8. Mahfil, str. 7.

9. Slika 9. Pogled na minaret, str.8.

10. Slika 10. Džamija nakon restauracije, str.8.

11