Studija o opravdanosti osnivanja opstine Tuzi

STUDIJA O OPRAVDANOSTI OSNIVANJA OPŠTINE TUZI

Avgust 2013

Studija o opravdanosti osnivanja opštine Tuzi 2013

2


3

SADRŽAJ

METODOLOŠKA OBJAŠNJENJA .................................................................................................... 7

UVOD ......................................................................................................................................... 9

ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA ................................................................................................. 13

1. Prirodni resursi ..................................................................................................................... 13 1.1. Zemljište ................................................................................................................................... 13 1.2. Vode ......................................................................................................................................... 13 1.3. Šume ......................................................................................................................................... 14 1.4. Mineralne sirovine .................................................................................................................... 15

2. Demografija ......................................................................................................................... 16 2.1. Kretanje stanovništva i domaćinstava ........................................................................................ 16 2.2. Starosna i polna struktura stanovništva ..................................................................................... 16 2.3. Obrazovna struktura stanovištva ............................................................................................... 17 2.4. Aktivnost stanovništva .............................................................................................................. 18 2.5. Nacionalna ili etnička pripadnost i vjeroispovijest ...................................................................... 19 2.6. Nivo urbane razvijenosti ............................................................................................................ 19

3. Društvene djelatnosti ........................................................................................................... 20 3.1. Zdravstvena zaštita .................................................................................................................... 20 3.2. Obrazovni sistem ....................................................................................................................... 21 3.3. Socijalna zaštita ......................................................................................................................... 23 3.4. Kultura ...................................................................................................................................... 24 3.5. Sport ......................................................................................................................................... 25

4. Privreda ............................................................................................................................... 26 4.1. Poljoprivreda ............................................................................................................................. 26 4.3. Trgovina .................................................................................................................................... 28 4.4. Turizam ..................................................................................................................................... 28

5. Tehnička infrastruktura ........................................................................................................ 30 5.1. Saobraćajna infrastruktura ........................................................................................................ 30 5.2. Elektroenergetska infrastruktura ............................................................................................... 32 5.3. Telekomunikacije ...................................................................................................................... 33 5.4. Vodovodni sistem ...................................................................................................................... 35 5.5. Kanalizacioni sistem i otpadne vode ........................................................................................... 35 5.6. Upravljanje otpadom ................................................................................................................. 36 5.7. Ostala komunalna infrastruktura ............................................................................................... 36

ADMINISTRATIVNI KAPACITETI ................................................................................................. 38

ANALIZA FISKALNOG KAPACITETA ............................................................................................ 43

SWOT ANALIZA ........................................................................................................................ 59

PARAMETRI RAZVOJA .............................................................................................................. 61

GRAFIČKI PRILOZI ..................................................................................................................... 62

IZVORI PODATAKA ................................................................................................................... 65


4

Lista skraćenica

AD Akcionarsko društvo

ADSL Asimetrična digitalna pretplatnička linija (Asymmetric Digital Subscriber Line)

CG Crna Gora

DOO Društvo sa ograničenom odgovornošću

DUP Detaljni urbanistički plan

ED Elektrodistribucija

EES Elektroenergetski sistem

EPCG Elektroprivreda Crne Gore

EUR Euro

GJ Gazdinska jedinica

GO Gradska opština

GUP Generalni urbanistički plan

IPS Istureni pretplatnički stepen

JP Javno preduzeće

JPU Javna predškolska ustanova

KIC Kulturno-informativni centar

KO Katastarska opština

KUD Kulturno-umjetničko društvo

KV Kablovski vod

LSL Lokalna studija lokacije

MONSTAT Zavod za statistiku Crne Gore

MOP Materijalno obezbjeđenje porodice

MZ Mjesna zajednica

NV Nadzemni vod

OŠ Osnovna škola

PO Područno odeljenje

PPPN Prostorni plan posebne namjene

PTT Pošta, telegraf, telefon

RDC Radio-difuzni centar

SWOT Snage, slabosti, šanse i prijetnje

TS Trafostanica


5

Lista tabela Tabela 1. Područje Gradske opštine Tuzi: Bilans površina - postojeće stanje ................................................... 9

Tabela 2. Osnovni pokazatelji šumskog fonda ................................................................................................ 14

Tabela 3. Struktura stanovništva prema starosnim grupama ......................................................................... 17

Tabela 4. Obrazovna struktura stanovništva ................................................................................................... 18

Tabela 5. Stanovništvo starosti 15 i više godina prema ekonomskoj aktivnosti ............................................. 18

Tabela 6. Stanovi prema korišćenju tj. namjeni .............................................................................................. 20

Tabela 7. Pokazatelji pristupačnosti vanbolničke i primarne zdravstvene zaštite .......................................... 20

Tabela 8. Broj odjeljenja, učenika i nastavnog kadra u osnovnim školama .................................................... 21

Tabela 9. Površina školskih objekata osnovnih škola ...................................................................................... 22

Tabela 10. Broj odjeljenja, učenika i nastavnog kadra .................................................................................... 23

Tabela 11. Broj i struktura korisnika MOP-a .................................................................................................... 23

Tabela 12. Oblici socijalne zaštite .................................................................................................................... 24

Tabela 13. Struktura stočarske proizvodnje .................................................................................................... 27

Tabela 14. Pregled dužine lokalnih puteva ...................................................................................................... 31

Tabela 15. Dužine distributivnih vodova po naponskim nivoima .................................................................... 32

Tabela 16. Struktura i karakteristični podaci trafostanice na 10/04kV ........................................................... 32

Tabela 17. Fiksne telefonske linije ................................................................................................................... 34

Tabela 18. Ostvareni prihodi po osnovu poreza na nepokretnost na području GO Tuzi ................................ 46

Tabela 19. Procjena ostvarenih prihodi po osnovu prireza porezu na dohodak fizičkih lica .......................... 47

Tabela 20. Ostvareni prihodi po osnovu lokalnih administrativnih taksi na području GO Tuzi ...................... 48

Tabela 21. Ostvareni prihodi po osnovu lokalnih komunalnih taksi na području GO Tuzi ............................. 49

Tabela 22. Ostvareni prihodi po osnovu naknada za komunalno opremanje građevinskog zemljišta na

području GO Tuzi ............................................................................................................................................. 49

Tabela 23. Ostvareni prihodi po osnovu naknada za korišćenje opštinskih i nekategorisanih puteva na

području GO Tuzi ............................................................................................................................................. 49

Tabela 24. Proračun naknada za elektro distributivne kablove na opštinskom putu ..................................... 50

Tabela 25. Prihodi od koncesionih i drugih naknada za korišćenje prirodnih dobara .................................... 52

Tabela 26. Broj registrovanih motornih i priključnih vozila u 2012. godini ..................................................... 52

Tabela 27. Projektovani tekući prihodi ........................................................................................................... 54

Tabela 28. Projektovani tekući izdaci .............................................................................................................. 57

Tabela 29 Pregled projektovanih prihoda, rashoda i nedostajuća sredstva ................................................... 58

Tabela 30. Procjene fiskalnog kapaciteta za područje koje ostaje nakon izdvajanja i područja na koje se

odnosi teritorijalna promjena ......................................................................................................................... 58

Lista grafika Grafik 1. Kretanje broja stanovnika (1971-2011) ............................................................................................ 16

Grafik 2. Piramida starosti GO Tuzi: stanovništvo prema polu i starosti ......................................................... 17

Grafik 3. Stanovništvo prema nacionalnoj ili etničkoj pripadnosti .................................................................. 19

Grafik 4. Stanovništvo prema vjeroispovijesti ................................................................................................. 19

Grafik 5. Kretanje broja stanova (1971-2011) ................................................................................................. 19


6


7

METODOLOŠKA OBJAŠNJENJA Skupština Gradske opštine Tuzi, na sjednici održanoj 04.10.2012. godine, donijela je Odluku o upućivanju inicijative Skupštini Glavnog grada za teritorijalnu promjenu za područje Gradske opštine Tuzi u skladu sa članom 16 tačka 7 Zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore, tj. izdvajanjem gradske opštine u novu opštinu. Inicijativa je dostavljena Skupštini Glavnog grada radi pokretanja zakonom propisane procedure, u vezi sa raspisivanjem konsultativnog referenduma shodno članu 54 Zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore. Shodno odredbama Zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore ("Sl. list Crne Gore", br. 54/11, 26/12), proizilazi da se teritorijalna promjena može izvršiti izdvajanjem gradske opštine u novu opštinu, da inicijativu može podnijeti i skupština opštine, te da se uz inicijativu podnosi studija o opravdanosti teritorijalne promjene, koja se dostavlja na mišljenje Ministarstvu unutrašnjih poslova u Vladi Crne Gore. Poštujući zakonom definisanu proceduru, Gradska opština Tuzi je raspisala javni tender za izradu Studije o opravdanosti osnivanja opštine Tuzi i formirala jedanaestočlanu Komisiju za otvaranje i vrednovanje ponuda. U transparentnoj proceduri, na osnovu dostavljenih referenci, kvalifikacija stručnog tima i predložene metodologije, preduzeće Investment&Consulting d.o.o. Podgorica odabrana je za obrađivača studije. U cilju nadzora rada Obrađivača i podrške u obezbjeđivanju neophodnih podataka i informacija, formirana je devetočlana Komisija koja će ostvarivati potrebnu komunikaciju sa Obrađivačem, pomagati u obezbjeđivanju potrebnih podataka i pratiti rad Obrađivača. Sadržaj i struktura Studije o opravdanosti osnivanja opštine Tuzi su usklađeni sa važećom zakonskom regulativom koja uređuje pitanja iz ove oblasti. U prvom redu se pošlo od Zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore (“Sl. list CG.”, br. 54/11) i Pravilnika o sadržaju i metodologiji izrade studije o opravdanosti teritorijalne promjene (“Sl. list CG.”, br. 15/12). Kako bi u potpunosti ispoštovali predloženu metodologiju, u Studiji su korišćeni zvanični izvori podataka, odnosno podaci nadležnih institucija. Tokom rada na Studiji Investment&Consulting je imao stalnu komunikaciju sa predstavnicima Gradske opštine Tuzi u cilju dobijanja neophodnih inputa za projekcije onoga što su budući administrativni kapaciteti opštine Tuzi. Shodno primijenjenoj metodologiji, ova Studija o opravdanosti osnivanja opštine Tuzi na objektivan, metodološki ispravan i argumentovan način prezentuje rezultate analize opravdanosti osnivanja opštine Tuzi. Pravni okvir Pravo građana na lokalnu samoupravu propisano je Ustavom Crne Gore (“Sl. list CG.”, br. 01/07), članom 22, “jemči se pravo na lokalnu samoupravu”. Opredijeljenost Crne Gore da usvaja i poštuje evropske vrijednosti i u ovoj oblasti potvrđena je ratifikovanjem Povelje o lokalnoj samoupravi 2008. godine (“Sl. list CG - Međunarodni ugovori”, br. 5/08) koju su potpisale države članice Savjeta Evrope 1985. godine. Ovom Poveljom se naglašava potreba za jakim demokratskim sistemom lokalne samouprave sa dovoljno finansijskih sredstava. Koncept lokalne samouprave utvrđen ovom Poveljom “podrazumijeva pravo i


8

sposobnost lokalnih vlasti da, u zakonskim okvirima, uređuju i upravljaju značajnim dijelom javnih poslova iz svoje nadležnosti i u interesu lokalnog stanovništva“ (član 3). Zakon o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore (“Sl. list CG.”, br. 54/11) propisuje članom 18 da je cilj teritorijalne promjene podsticanje ekonomskog razvoja određenog područja, pružanje višeg nivoa usluga, kao i efikasnije vršenje poslova u cilju zadovoljenja potreba lokalnog stanovništva i privrednih subjekata na području opštine. Teritorijalna promjena se procjenjuje na osnovu:

1) Kriterijuma iz člana 15 ovog zakona koji glasi: “Nova opština se može osnovati na teritoriji koja predstavlja prirodnu i geografsku cjelinu, kao i ekonomski povezan prostor sa sjedištem opštine kao gravitacionim centrom“.

2) pokazatelja efekata teritorijalne promjene koja se inicira (ekonomskih, demografskih, prostornih i drugih) i

3) fiskalnog kapaciteta opština i područja za koje se zahtijeva teritorijalna promjena. Ispunjenost uslova iz člana 19 stav 1 tačke 1 i 2 ovog Zakona procjenjuje se na osnovu geografske i saobraćajne povezanosti naselja, prirodnih, kao i postojećih fiskalnih i ukupnih - ekonomskih potencijala područja, parametara mogućeg razvoja, istorijskih, kulturnih i društvenih obilježja područja i stanovništva, kao i posebnosti turističkog razvoja, odnosno međunarodne pozicije područja na koje se odnosi teritorijalna promjena. Fiskalni kapacitet iz člana 19 stav 1 tačka 3 ovog Zakona procjenjuje se prema sposobnosti područja za koje se zahtijeva teritorijalna promjena da iz raspoloživih prihoda obezbijedi kontinuirano finansiranje poslova koji su od interesa za lokalno stanovništvo. Fiskalni kapacitet određuje se na osnovu podataka o ostvarenim prihodima i rashodima opštine iz koje nastaju teritorijalne promjene i procjenama ostvarenja prihoda i rashoda u narednom periodu na području za koje se zahtijeva teritorijalna promjena. Pravilnik o sadržaju i metodologiji izrade studije o opravdanosti teritorijalne promjene (“Sl. list CG.”, br. 15/12) propisuje sadržaj i metodologiju izrade studiju o opravdanosti osnivanja opštine. Član 2 bliže određuje sadržaj studije:

Uvod,

Analiza postojećeg stanja,

Analiza fiskalnog kapaciteta,

Ocjena prednosti i nedostataka predložene teritorijalne promjene (SWOT analiza),

Parametri budućeg razvoja,

Grafički prikaz,

Korišćeni izvori informacija.


9

UVOD Naziv i sjedište područja na koje se odnosi teritorijalna promjena Ovom Studijom je tretirana opravdanost formiranja opštine Tuzi sa sjedištem u Tuzima, koje obuhvata područje Gradske opštine Tuzi (u nastavku GO Tuzi). Razlozi za teritorijalnu promjenu Osnovni zahtjev za promjenu teritorijalne organizacije i izdvajanje GO Tuzi u opštinu Tuzi, vrši se u cilju podsticanja bržeg ekonomskog i sveukupnog razvoja ovog područja, zaustavljanja dalje emigracije stanovništva, pružanja višeg nivoa usluga, kao i efikasnijeg vršenja poslova u nadležnosti lokalne uprave u cilju zadovoljenja potreba lokalnog stanovništva i privrednih subjekata na pomenutom području. Osnovni geografski podaci Područje GO Tuzi prostire se na površini od oko 240km2. Graniči se sa Skadarskim jezerom sa južne strane; sa zapadne strane se graniči sa Gradskom opštinom Golubovci i granicama generalnog urbanističkog plana Podgorice (GUP Podgorice); na sjeveru granicama naselja Fundina, Dučići, Ubli i Orahovo, a na istoku sa granicom Albanije. Gradska opština Tuzi se sastoji od dvije morfološke cjeline i to ravničarskog i brdskog dijela. Kao reljefne cjeline prepoznaju se brdske površine Korita sa nadmorskom visinom od 1.442 metara; dalje, ističe se i brdo Kaženik sa visinom od 1.650 metara, brdo Bukovik sa visinom od 1.229 metara, brdo Suka sa visinom 1.212 metara i brdo Dečić sa nadmorskom visinom od oko 650 metara. Najjužnije brdo Gradske opštine je brdo Hum sa nadmorskom visinom od oko 274 metara. Na ravničarskom dijelu prostiru se brda koja postižu maksimalnu visinu do 112 metara. Od ovih brda se prepoznaju: Vranjska gora, brdo Burg (Lekovići), brdo Šipčanik, brdo Rogame, brdo Mileša itd. Na samom jugu je zona Nacionalnog parka sa Skadarskim jezerom koje je područje svjetske baštine. Područje Jezera koje pripada Crnoj Gori 1995. godine je prema odredbama Ramsarske konvencije upisano u spisak močvara od međunarodnog značaja kao izuzetno stanište ptica močvarica.

Tabela 1. Područje Gradske opštine Tuzi: Bilans površina - postojeće stanje

Površina (ha)

% Namjena GO Tuzi

Kuće Rakića (GUP)

Ukupno

Površina naselja 661,17 - 715,97 2,27

Građevinsko zemljište - 54,80 54,80 0,26

Obradivo zemljište 5.350,21 256,61 5.606,82 23,12

Drugo poljoprivredno zemljište 1.223,90 0,00 1.223,90 5,05

Površine i koridori ostale infrastrukture 13,16 0,00 13,16 0,05

Površine voda 61,03 0,95 61,98 0,26

Privredne šume 662,74 0,00 662,74 2,73

Zaštitne šume 4.366,53 8,07 4.374,60 18,04

Ostale površine 11.586,58 2,12 11.588,70 47,79

Ukupno 23.925,32 322,56 24.247,88 100,00


10

Osnovni istorijski podaci Arheološki nalazi nadomak Podgorice u koritu rijeke Morače i Cijevne pokazuju da su ljudi od davnina naseljavali ove prostore. Nađeni arheološki predmeti (keramika, nakit, oruđe i oružje) pripadali su Ilirima: Labeatima i Dokleatima iz trećeg vijeka stare ere (srednji laten). Bakarna krstasta sjekira labrys, nađena u Tuzima (u priobalnom pojasu Skadarskog jezera), najstariji je metalni predmet pronađen u Crnoj Gori. U antičko doba, u Skadarsko-zetskoj ravnici postojala su tri grada – Duklja (rimska Dioclea), Alata (Halata) i Birziminium (Burzumon). Poslije novijih arheoloških istraživanja, preovladalo je mišljenje da je Alata (Halata) bila na mjestu gdje je nastala stara Podgorica, a Birziminium u reonu Tuzi, moguće na brdu Samobor, gdje su pronađeni značajni ostaci materijalne kulture.1 Ilirska naselja na ovom području su: pećine, gradine, otvorena naselja i utvrđeni gradovi. Gradinski tip naselja koristio se kroz čitavo metalno doba i na ovom terenu. Kako nijedna gradina sa ovog područja nije istraživana, to i nemamo sigurniju sistematizaciju, ali čini se, na osnovu terenskih opservacija, da najveći broj pripada ilirskom periodu. Ove su gradine locirane na karakterističnom položaju. Važna karakteristika gradina na ovom prostoru, pored arheoloških ostataka gradinske arhitekture koja najčešće potvrđuje da je to odbrambeni sistem naselja, pored stambenih objekata i ulomaka keramike, je i izvanredni smisao za izbor položaja gradine koji impresionira dominacijom položaja nad okolinom, orijentacijom i vizuelnošću koja predstavlja jedan od načina komuniciranja između gradina, pa i unutar čitavog sistema. U prvom planu brdovitog opasača jezerske nizije locirane su: gradina Samobor, dvije gradine u ataru sela Prifte (od kojih je jedna iznad korita rijeke Cijevne, na mjestu svanom Kodra, a druga u zaseoku Pikalji, na istoimenoj glavici), te gradina zvana Gradac u Loparima iznad sela Dinoša. Utvrđenje Samobor koje leži na strmom i nepristupačnom uzvišenju iznad Skadarskog jezera, u blizini albanske granice, na osnovu nađenog novca Skodre, Apolonije, Dirahija i Korinta, može se vezati za period 225-100. godinu p.n.e. U selu Dinoša, u pravcu albanske granice, na oko 7 km od Podgorice, na toponimu Đuteza konstatovani su ostaci fortifikacionog karaktera iz vremena ilirsko - helenističkog i srednjeg vijeka. Jedan broj naselja formiran je van gradinskog položaja, najčešće na osojnim stranama ili u podnožju brda. Takvih ostataka ima na više mjesta: u Zatrijepču, Loparima, u Hotima u selu Helmice na užoj lokaciji zvanoj Petini i dr. Pored (ili blizu) gradinskih naselja locirani su i tumuli.2 U ovom periodu su dominantni tipični grobovi, humke ili tumuli. Većina humki je locirana pravcem prirodne komunikacije od Skadra preko Tuzi i Zetske ravnice, potom Podgorice ravnicom uz dolinu rijeke Zete ka Nikšićkom polju.3 U našem skadarskom regionu istražen je i jedan tumul u Dušićima kod Tuzi.4 Na lokalitetu Kuće Rakića u devastiranoj humci otkriveno je sedam grobova. Sačuvani skeleti su pronađeni u zgrčenom položaju i pokriveni većim kamenim pločama, a od grobnog inventara se izdvaja nalaz jedne muške i tri ženske figurine.5 Grupa antropomorfnih figurina u kojoj preovladavaju ženske figurine, bez identiteta, personifikuju kult majke – boginje, u značenju potrebe obnavljanja života,

1 Monografija Podgorica (redakcija: Mihailo Burić... et, izdavač Grad Podgorica 2003)

2 Portal Montenegrina.net: Olivera Velimirović-Žižić: Na tragu središta ilirske države u skadarskom basenu





11

njegovan na širokim prostorima Balkansko-anadolskog kompleksa u neolitskom i postneolitskom dobu.6 Prvo pominjanje Tuzi zabilježeno je u istorijskim izvorima još u XIV vijeku. Pretpostavlja se da je mjesto naziv dobilo po soli (tuz – na turskom znači so), jer je tuda prolazio karavanski put kojim je so sa primorja prevožena prema unutrašnjosti. Kаtun Tuzi je imаo formirаnu teritoriju prije dolаskа Turаkа koju su činile nekаdаšnje oblаsti Lješа Tuzа, iz 1330. godine. Tuzi se pominju u poznаtom spisku kаtunа u Gornjoj Zeti i po mletаčkom dokumentu (Sen. Misti LX, 160, od 12.07.1439.) iz 1455. godine. Predstаvljeni su kao „proceres et capita Montanearum Gente“, odnosno vođe naroda i planina. Tuzi su bili velika družina sastavljena od srodnika sa istim prezimenom (Tuz). Od 1403. godine držаli su selo Tuzi, čiji je glаvаr 1417. godine bio Jurko Tuz. Pod mletаčkom vlаšću ovаj kаtun se nаlаzio od 1416 – 1417. godine na osnovu sklopljenog sporаzuma sа Mlečanima. Premа Veneciji su ispunjаvаli dostа mаle obаveze (zа 150 domovа u selu Tuzi – 120 perperа godišnje). Međutim, nа zаhtjev Mlečаnа, zа njih su imаli obаvezu rаtovаnjа. Godine 1479., za vrijeme sultana Muhameda II, Turska je okupirala Malesiju i djelove današnje Crne Gore i formirala nahije. Međutim, Malesija je zajedno sa ostalim djelovima Crne Gore neprekidno vodila borbu za oslobođenje od otomanske vlasti, sve do konačnog oslobođenja 1912. godine. Poseban istorijski značaj ima Malisorski ustanak 1911. godine. U Kraljevini Jugoslaviji (1918-1941), kao i u bivšoj SFRJ sve do 1957. godine, u administrativnom smislu sadašnja GO Tuzi je bila organizovana kao posebna lokalna jedinica. Međutim, nakon reforme lokalne samouprave iz 1957. godine, administrativno je pripojena tada opštini Titograd, sada Glavnom gradu Podgorica. Od 2006. godine na osnovu Zakona o Glavnom gradu Podgorici, područje Tuzi je administrativno uređeno kao gradska opština.7


7 Zakon o Glavnom gradu Podgorice, (”Službeni list Crne Gore”, broj 65/05)


12

Prostor na koji se odnosi teritorijalna promjena Područje GO Tuzi sastoji se od 40 naselja definisanih Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore („Službeni list Crne Gore“, broj 54/11). Prema Zakonu o teritorijalnoj organizaciji ("Službeni list Crne Gore, broj 54/11") čl. 5, Gradska opština Tuzi obuhvata naselja: Tuzi, koje su i sjedište Gradske opštine, Arzu, Barlaj, Vuksanlekići, Gornja Selišta, Gornji Milješ, Gurec, Zatrijebač, Budzu, Benkaj, Delaj, Mužečka, Nik Maraš, Stjepovo, Koće, Dinoša, Donja Selišta, Donji Milješ, Drume, Krševo, Lovke, Pankala, Pikalja, Prifta, Podhum, Skorać, Spinja, Traboin, Nabojin, Helmica, Šipčanik, Vranj, Vladne, Drešaj, Dušiće, Kotrabudan, Omerbožovići, Sukuruć, Cijevna i Kuće Rakića i druga naselja utvrđena posebnom odlukom Glavnog grada.8 Zakonom o teritorijalnoj organizaciji članom 8 navodi se da su granice jedinice lokalne samouprave određene granicama naselja. Granice lokalne samouprave, po pravilu, poklapaju se sa područjem katastarskih opština koje ulaze u njen sastav. Ako se granice lokalne samouprave ne poklapaju sa granicama naselja, odnosno sa područjem katastarskih opština, to pitanje može se rješavati sporazumno ili se njegovo rješavanje može povjeriti arbitraži. Za potrebe izrade Studije o opravdanosti osnivanja opštine Tuzi, korišteni su podaci koji obuhvataju katastarske opštine: KO Tuzi, KO Dinoša, KO Gruda, KO Hoti, KO Stari Traboin, KO Gornji Zatrijebač, KO Koći, KO Budza, KO Vuksanlekić, KO Donji Zatrijebač i KO Vranj. Iako se dio naselja Kuće Rakića (KO Tuzi) nalazi u granicama Generalnog urbanističkog plana Glavnog grada Podgorice, za potrebe Studije i obračuna fiskalnog kapaciteta, u obzir je uzeta ukupna površina naselja Kuće Rakića. Administrativna podjela GO Tuzi je administrativno podijeljena na 40 naselja. Na ovom području kao oblik mjesne samouprave postoje 8 mjesnih zajednica, putem kojih stanovništvo učestvuje u poslovima od neposrednog interesa. Na području GO Tuzi se nalaze sljedeće mjesne zajednice9:

- MZ “Tuzi“, za područje naseljenih mjesta Tuzi, Šipčanik, Akšabanovići, Kodra i Tuško Polje. - MZ “Milješ“, za područje naseljenih mjesta Gornji Milješ, Donji Milješ, Rogami, Vulevići,

Krševo, Gurec, Pankal i Kuće Rakića, - MZ “Dinoša“, za područje naseljenih mjesta Omerbožovići, Dinoša, Pikalja, Prifte, Lovka,

Selišta, Cijevna, Trgaja, Planinica, Hadžaj i Gornja Selišta. - MZ “Vuksanlekići-Podhum“, za područje naseljenih mjesta Vuksanljekaj, Drešaj i Podhum. - MZ “Sukuruć“, za područje naseljenih mjesta Gornji Sukuruć, Sukuruć i Kodrabudan. - MZ “Vranj“, za područje naseljenih mjesta Vranj, Lekovići, Dušići i Vladne. - MZ “Hoti“, za područje naseljenih mjesta Spinja, Skorać, Helmica, Nabom, Traboin, Drume,

Barlaj i Arza. - MZ “Zatrijebač“, za područje naseljenih mjesta Zatrijebač, Rudine, Stijepovo, Gvozdenac,

Mužečka, Gornja Cijevna, Poprat i Gornja Sumica, Nikmaraš, Deljaj, Budza i Benkaj.

8 Prema Statutu Glavnog grada Podgorice ("Sl. list RCG - opštinski propisi", br. 28/06 od 21.07.2006) članom 3

utvrđena su područja gradskih opština kojim se izuzima dio koji je u zahvatu Generalnog urbanističkog plana Podgorice. Područje GO Tuzi je potvrđeno Statutarnom odlukom Gradske opštine Tuzi ("Sl. list CG - opštinski propisi", br. 50/06 od 28.12.2006, "Sl. list Crne Gore - državni propisi", br. 08/07, "Sl. list Crne Gore - opštinski propisi", br. 07/12 od 02.03.2012) članom 3 u kojem se navodi da je područje Gradske opštine uređeno Statutom Glavnog grada. 9 Odluka o mjesnim zajednicama („Sl.list Crne Gore – opštinski propisi“, br.19/95) i Odluka o naseljima i granicama

naselja na teritoriji Glavnog grada –Podgorica („Sl.list Crne Gore – opštinski propisi“, br.41/12) i Statut Glavnog grada.


13

ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA

1. Prirodni resursi

1.1. Zemljište Na području GO Tuzi, pod uticajem raznih geoloških procesa, formirano je više tipova zemljišta različite produktivne sposobnosti. Zemljišta su uglavnom karbonatna i izdvajaju se organo-mineralna i tresetna zemljišta, aluvijalna-karbonatna, sedimentna i antropogena zemljišta - terra rossa, šumsko zemljište i dr. Najkvalitetnije zemljište, zemljište visoke plodnosti (bonitet I i II), prostire se uzanim pojasom od Mahale do Podhuma, na prelazu između Ćemovskog polja i priobalja Skadarskog jezera. U uslovima obilnog navodnjavanja, predstavlja najbolje voćarsko–vinogradarsko i povrtlarsko zemljište. Za ovaj tip zemljišta vezana je proizvodnja kvalitetnih vrhunskih vina i duvana, povrća na otvorenom i zatvorenom prostoru, pa i mnogih vrsta voća (breskve i trešnje) kao i ljekovitog i aromatičnog bilja. Područje GO Tuzi ima značajne površine poljoprivrednog zemljišta koje se nalaze u visinskom dijapazonu od 4,6 mnm (neposredno priobalje Skadarskog jezera) do 1.500 mnm (visoki planinski pašnjaci i livade). Ovakav vertikalni raspored dominatno je uslovio veliki broj tipova mikro klime, odnosno biljnih zajednica, pa se u takvom mozaiku formirao veliki broj tipova zemljišta, sa značajnom strukturom proizvodnog potencijala:

- priobalje Skadarskog jezera, iznad kote 10.44 mnm, koje pod specijalnim režimom nacionalnih parkova

- visinske pozicije između kote 20 i 70 mnm, odnosno Tuško polje i Dinoško polje, - visinske pozicije između 70 i 250 mnm, gdje dominiraju tipovi zemljišta kao što su crvenice,

renzine i dr. Najveće površine u ovoj zoni nalaze se na rječnim terasama Cijevne, čije su najvisočije pozicije male zaravni u Dinoši,

- visinske pozicije između 250 i 500 mnm dosežu submediteranske poljoprivredne vrste: smokva i vinova loza,

- visinske pozicije između 500 do 1000 mnm u ambijentu posebne bio-geo cenoze, formirala su se plodna zemljišta – pretaložene i antropogene crvenice i buavice, koja sve više postaju šumska, a manje poljoprivredna zemljišta.

1.2. Vode Hidrografiju GO Tuzi prije svega karakteriše Skadarsko jezero, kao i rijeka Cijevna, ali i rječice Rujela, Riječina i druge. Pored navedenih, postoje i izvorišta u blizini Mileškog bunara, izvorište Krevenica pored sela Vuksanlekići, kao i karstička izvorišta koja se nalaze na brdovitim djelovima Tuzi i to: izvorišta Traboin, Radeć (Arza), Radeć (Koštica), Korita (Korita). Brijegovi Skadarskog jezera poznati su po mnogo izvorišta kao što su: Vitoja, Ploča, Podhum. Skadarsko jezero (obalna linija na oko 5,5mnm) je najveće balkansko jezero. Kao poseban ekosistem, koji čini njegova živa i mrtva priroda, ono je posebno stanište za ihtio i ornitofaunu, pa je kao takvo Ramsarskom kovencijom proglašeno kao „zaštićeno močvarsko područje“. Njegova specifičnost je i u tome što se dio njegovog dna nalazi ispod nivoa mora, pa ima osobenost kripto –


14

depresije. Dotok njegovih izvorišta i pritoka je dva do tri puta veći nego njegova zapremina, pa takva izmjena ukupne vodene mase u toku godine značajno armotizuje njegovu sve veću zagađenost što omugućava egzistenciju njegove žive prirode – flore i faune. Vode rijeke Cijevne od izvorišta u Albaniji (Gropa E Selces) do Dinoše su iskonske čistote. Njen kanjon koji je, u milenijumskom postajanju, izdubila u glacio-fluvijalnom nanosu Ćemovskog polja je izuzetne ljepote, odnosno vizuelne atrakcije. Cijevna ima prosječni godišnji proticaj 26 m3/s HS Trgaj. Vodotok Cijevne ima površinu sliva 382 km2, od čega je na teritoriji Crne Gore 40%. Cijevna posjeduje značajne hidroenergetske potencijale, koji su kvantifikovani državnim dokumentima10. Prema tim dokumentima pozicionirana je hidroelektrana: Cijevna – Prifta snage 82MW sa ukupnom godišnjom proizvodnjom 193 GWh/god.

1.3. Šume Prema podacima Uprave za šume – PJ Podgorica, šume na području GO Tuzi nalaze se na prostoru tri gazdinske jedinice: GJ Kuči, GJ Cijevna-Zatrijebač i GJ Dečić-Božaj. Pomenuta područja zahvataju djelove gazdinskih jedinica. Podaci su u gazdinskim jedinicama prikazani zbirno, tako da se moraju uzeti sa rezervom jer nije bilo moguće izdvajanje djelova. Pomenute gazdinske jedinice nijesu uređivane, tako da su podaci preuzeti iz Opšte šumsko privredne osnove, sa rokom važenja do 2003. godine.

Tabela 2. Osnovni pokazatelji šumskog fonda

Gazdinska jedinica Površina

(ha) Zapremina

(m3) Zapreminski prirast

(m3)

GJ Kuči 1.753 3.161 86

GJ Cijevna-Zatrijebač 3.366 15.215 189

GJ Dečić-Božaj 1.444 15.615 202 Izvor: Uprava za šume – Područna jedinica Podgorica

Slijedi pregled strukture šuma:

- GJ Kuči - ukupne površine 1.753,15 ha. Izdanačke šume čine 70,25 ha, šikare 521,40 ha i neobraslo zemljište 1.161,50 ha. Zastupljene vrste: Cer (Quercus cerris).

- GJ Cijevna-Zatrijebač - ukupne površine 3.366,40 ha. Visoke šume čine 179,00 ha, šikare 128,00 ha i neobraslo zemljište 3.059,40 ha. Zastupljene vrste: Cer (Quercus cerris), Bukva (Fagus moesiaca).

- GJ Dečić-Božaj - ukupne površine 1.444,50 ha. Visoke šume čine 173,50 ha, šume za ostale namjene 255,00 ha i neobraslo zemljište 1.016,00 ha. Zastupljene vrste: Crni grab (Ostrya carpinifolia), Bukva (Fagus moesiaca)

S obzirom da se na području GO Tuzi veliki dio odnosi na neprivredne šume, koncesije na šume neće biti od većeg značaja u narednom periodu.

10

Vodoprivredna osnova Crne Gore (2001. godina)


15

1.4. Mineralne sirovine

Gradska opština Tuzi raspolaže nemetaličnim mineralnim sirovinama i to: tehničko-građevinski kamen, šljunak, pijesak i treset.11 Tehničko građevinski kamen Na području GO Tuzi nalaze se dva ležišta tehničko-građevinskog kamena:

- Ležište „Dubrava“ je preko Tuzi povezano asfaltnim putem sa Podgoricom. Od Tuzi je udaljeno 4,5km prema Arzi a od Podgorice 13 km. Ležište izgrađuju dvije vrste karbonatnih stijena: krečnjaci i dolomitični krečnjaci. Površina ležišta iznosi 2,2 ha u dužini 225 m u pravcu istok-zapad i širini od 100 m u pravcu sjever-jug. Maksimalna debljina je oko 100 m. Na osnovu rezultata istraživanja utvrđene su rezerve u ukupnoj količini od 239.000 t. Fizičko-mehaničke osobine kamena su povoljne. Perspektivne rezerve C1 kategorije procjenjene su na 155.000 m3.

- Ležište „Trgaja“ nalazi se jugoistočno od Podgorice, udaljeno oko 12 km. Smješteno je na lijevoj obali rijeke Cijevne. Utvrđene geološke rezerve iznose ukupno 4.524.000 t.

Pijesak i šljunak Riječni nanosi pijeska i šljunka na području GO Tuzi se nalaze u koritu rijeke Cijevne. Najznačajnije ležište je „Kuće Rakića“ - nalazi se u koritu rijeke Cijevne, 200 m uzvodno od mosta preko Cijevne do Rakića kuće (oko 1.200 m). Zahvata vodotok rijeke u nivou njenog plavnog talasa. Aluvijalni nanosi javljaju se pretežno gdje rijeka meandrira. Ne postoje podaci o dimenzijama nekoliko naslaga u ovom ležištu niti o obimu eksploatacije. U cilju zaštite vodotoka Cijevne, pokrenuta je inicijativa od strane GO Tuzi, nevladinih organizacija i civilog sektora, da se vodotok Cijevne isključi iz Nacrta plana davanja koncesija i da se vodotok zaštiti i proglasi spomenikom prirode. Uprava za vode je podržala ovu inicijativu i za vodotok Cijevnu, kao budući spomenik prirode, ne izdaje koncesije za eksploataciju riječnih nanosa12. Treset U Podhumskom zalivu nalaze se najveće naslage treseta na Skadarskom jezeru. U tom prostoru izdvojeno je 12 površina (kompleksa) sa tresetom. Sjevernim obodom jezera fluvioglacijalni sedimenti su prekriveni, u geološkom smislu, najmlađim, jezerskim organogenim (treset), organogenomineralnim (polutreset sapropel) i mineralnim tvorevinama (mulj, glina i dr.). Prostiru se na površini od oko 1.500ha (ukupno svi kompleksi) sa debljinom naslaga od 0,5 do 7m. Orijentacione naslage treseta su oko 31.000.000m3, a polutreseta oko 8.000.000m3. Laboratorijskim istraživanjima utvrđeno je da se materijal iz Podhumskog zaliva može koristiti kao kvalitetna sirovina za dobijanje organsko-mineralnih i humusnih đubriva, a može poslužiti i kao vrlo podoban materijal za liječenje mnogih oboljenja poznatih u balneologiji. Treset se može koristiti isključivo u skladu sa zakonom, prostornim planom posebne namjene i programima zaštite i razvoja nacionalnih parkova kao energetska sirovina, ali je u Crnoj Gori u fokusu njegovo moguće korišćenje kao agromineralne sirovine. Zvaničan stav13 JP Nacionalni parkovi Crne Gore je da bi bilo potrebno sprovesti dodatna detaljna geološka istraživanja i utvrđivanje rezervi prema važećim propisima iz oblasi rudarstva i geoloških istraživanja i utvrđivanje uticaja planirane eksploatacije na biljni i životinjski svijet, iz čega se može zaključiti da se u narednom periodu od 3 do 5 godina ne može očekivati eksploatacija.

11

Strateški plan razvoja Glavnog grada 2012-2017. godine 12

Dopis br. 11/13-0101/391/2 od 27.05.2013. god. – Uprava za vode Crne Gore 13

Dopis br. 01-968/1 od 19.06.2013- god. – JP Nacionalni parkovi Crne Gore


16

2. Demografija

2.1. Kretanje stanovništva i domaćinstava Poslednjih par decenija zabilježena je velika promjena u veličini i strukturi stanovništva. Ove promjene su direktno vezane sa ekonomskim i društvenim razvitkom koji je doveo do razvoja poljoprivrede, porasta saobraćaja, uređenja područja, urbanizacije i sl. Trend rasta broja stanovnika bio je prisutan do 2003. godine, da bi u periodu između poslednja dva popisa zabilježio pad.

Grafik 1. Kretanje broja stanovnika (1971-2011)

Izvor: Monstat

Prema podacima iz Popisa 2011. godine, na posmatranom području živi 11.420 stanovnika, od čega 4.784 ili 41,5% u gradskom području Tuzi. U odnosu na prethodni popis (2003), ukupno stanovništvo je smanjeno za 3.954 ili 25,7%. Trend pada broja stanovnika praćen je demografskim pražnjenjem ruralnih područja, posebno brdsko-planinskog područja. Stanovništvo ruralnog područja je smanjeno za 35,6%. Ovi trendovi su prouzrokovani mehaničkim kretanjima stanovništva ruralih područja. Ukupan broj domaćinstava na području GO Tuzi u 2011. godini je iznosio 2.748, od čega 1.161 ili 42,2% na gradskom području, odnosno 1587 ili 57,8% na ruralnom području. Prosječan broj članova po domaćinstvu na cjelokupnom području je iznosio 4,16.

2.2. Starosna i polna struktura stanovništva Polna i starosna struktura i njene promjene u vremenu predstavljaju jednu od osnovnih karakteristika demografskog razvitka društva. Prema starosnoj i polnoj strukturi, područje spada u jedno od rijetkih u Crnoj Gori sa pozitivnim pokazateljima. Odnos brojnosti muške i ženske populacije je uravnotežen. Nešto veće učešće od 51,2% ima muška populacija, u odnosu na 48,8% ženske populacije, dok indeks starenja14 od 0,44 ukazuje da na posmatranom području živi pretežno mlađa populacija, što predstavlja jedan od najvažnijih preduslova za dalji razvoj.

14

Indeks starenja predstavlja odnos broja stanovnika od 60 i više godina starosti prema broju stanovnika ispod 20 godina starosti. Ukoliko je indeks veći, stanovništvo je starije.

12.10713.077

13.759

15.374

11.420

2.0592.720 2.886

5.0124.748

10.04810.357 10.873 10.362

6.672

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

1971 1981 1991 2003 2011

GO Tuzi Tuzi Ostalo


17

Tabela 3. Struktura stanovništva prema starosnim grupama

GO Tuzi Tuzi Ostalo

muško žensko ukupno muško žensko ukupno muško žensko ukupno 0-19 1.953 1.799 3.752 862 800 1.662 1.091 999 2.090 20-59 3.106 2.892 5.998 1.294 1.251 2.545 1.812 1.641 3.453 60 i više 786 881 1.667 256 283 539 530 598 1.128 nepoznato 1 4 5 0 2 2 1 2 3

Indeks starenja

0,40 0,49 0,44 0,30 0,35 0,32 0,49 0,60 0,54

Izvor: Monstat

Osnovi oblik grafičkog prikazivanja starosne i polne strukture predstavlja piramida starosti, koja pokazuje strukturu stanovništva u datom momentu i odražava uticaj različitih faktora na generacije koje predstavlja.

Grafik 2. Piramida starosti GO Tuzi: stanovništvo prema polu i starosti

Izvor: Monstat

Priramida starosti stanovništva GO Tuzi ima oblik koji karakteriše populaciju sa smanjenim natalitetom. Kada je u pitanju polna struktura, biološki faktor je svakako od najvećeg uticaja. Primjećuje se da je broj muške novorođenčadi veći od ženske. Muškarci umiru više od žena, tako da se po pravilu odnos polova izjednačava oko 30-te godine, a kasnije se mijenja u korist žena. Ovakav starosni sastav na duži rok može imati za posljedicu smanjenje i starenje stanovništva. To potvrđuje i indeks starenja koji je nešto veći kod ženske populacije, nego kod muške. Takođe, primjetna je određena neravnoteža između muške i ženske populacije, kao i značajan pad broja stanovnika od 20. do 40. godine prouzrokovan migracijama radno sposobnog stanovništva, što može predstavljati jedan od ograničavajućih faktora daljeg razvoja opštine.

2.3. Obrazovna struktura stanovištva Obrazovna struktura stanovništva u opštini GO Tuzi je nepovoljna, sa dominatnim učešćem lica sa srednjim i osnovnim obrazovanjem (73,11% od ukupnog broja stanovnika starijih od 15 godina). Takođe, značajno učešće imaju lica bez škole ili sa nepotpunim osnovnim obrazovanjem - 18,18%, dok je broj stanovnika koji su završili više ili visoko obrazovanje svega 7,52%. Podaci o obrazovnoj strukturi stanovništva pokazuju da muška populacija ima veće učešće u višim nivoima obrazovanja (visoko i više obrazovanje), dok je ženska populacija zastupljenija u nižim nivoima obrazovanja (nezavršeno osnovno i osnovno obrazovanje). Isto tako, gradsko stanovništvo ima veće učešće u


18

višim nivoima obrazovanja u odnosu na seoska područja. Prema Popisu 2011. godine ukupan broj nepismenih lica je iznosio 428 ili 4,45% nepismenih od ukupne populacije starije od 10 godina.

Tabela 4. Obrazovna struktura stanovništva

Broj stanovnika Učešće (%)

Bez škole 670 7,88

Nepotpuna osnovna škola 876 10,30

Osnovna škola 2.920 34,33

Srednja škola 3.299 38,78

Više i visoko obrazovanje 640 7,52

Bez odgovora 101 1,19

Ukupno 8.506 100,00 Izvor: Monstat

2.4. Aktivnost stanovništva Aktivnost stanovništva predstavlja pokazatelj raspoloživog radnog kontigenta stanovništva. Prema Popisu iz 2011. godine ukupno aktivno stanovništvo na području GO Tuzi je iznosilo 2.733 stanovnika ili 31,72% od ukupnog broja stanovnika sa 15 i više godina, što predstavlja značajan pad u odnosu na 2003. godinu kada je aktivno stanovništvo iznosilo 4.964 ili 34,78% ukupnog broja stanovnika. Ovakve prilike mogu predstavljati značajan ograničavajući faktor za dalji socio-ekonomski napredak ovog područja.

Tabela 5. Stanovništvo starosti 15 i više godina prema ekonomskoj aktivnosti

Pol Ukupno

Aktivno stanovništvo Neaktivno stanovništvo Bez odgovora

Nezaposlen Zaposlen Penzioneri Studenti Domaćice

GO Tuzi

muško 4.406 581 1.279 570 555 1.406 15

žensko 4.210 334 539 407 493 2.413 24

ukupno 8.616 915 1.818 977 1.048 3.819 39

Tuzi

muško 1.766 306 562 218 241 435 4

žensko 1.730 202 297 160 212 847 12

ukupno 3.496 508 859 378 453 1.282 16

Ostalo

muško 2.640 275 717 352 314 971 11

žensko 2.480 132 242 247 281 1.566 12

ukupno 5.120 407 959 599 595 2.537 23

Izvor: Popis 2011, Monstat

Takođe, primjećuje se značajna disproporcija u polnoj strukturi ekonomski aktivne populacije, a ujedno i broja zaposlenih i to u korist muške populacije. Prema rezultatima popisa, od ukupnog broja zaposlenih, 1.279 ili 70,35% čini muška populacija, dok ženska populacija broji 539 ili 29,65% zaposlenih. Rezultat ovako niske stope aktivnosti i registrovane zaposlenosti žena je prisustvo tradicije u manjim područjima, posebno u ruralnim područjima, da se aktivna ženska populacija u većoj meri vezuje za porodično domaćinstvo i poslove u njemu. U stukturi neaktivnog stanovništva najzastupljeniju grupu predstavljaju domaćice.


19

2.5. Nacionalna ili etnička pripadnost i vjeroispovijest Stanovništvo GO Tuzi karakteriše multietnička struktura, koju čine Albanci, Crnogorci, Bošnjaci, Muslimani, Srbi i ostale etničke grupe. Najbrojniju etničku grupu čine Albanici sa 69,1%. Na području GO Tuzi preovladava živalj islamske i katoličke vjeroispovjesti.

Grafik 3. Stanovništvo prema nacionalnoj ili

etničkoj pripadnosti Grafik 4. Stanovništvo prema vjeroispovijesti

Izvor: Popis 2011, Monstat

2.6. Nivo urbane razvijenosti Prema poslednjem popisu iz 2011. godine na području GO Tuzi je registrovano 3.267 stanova što je za 33,18% više u odnosu na prethodni popis, odnosno 72,49% više u odnosu na popis iz 1981. godine. Najveći broj stanova izgrađen je u periodu 2003-2011, posebno u gradskom području gdje je broj stanova gotovo utrostručen. Značajnije povećanje broja stanova je zabilježeno i na područjima naselja: Kuće Rakića, Omerbožovića, Sukuruća, Donjeg Milješa i Vranja.

Grafik 5. Kretanje broja stanova (1971-2011)

Izvor: Monstat

Albanci69,12%

Crnogorci9,95%

Bošnjaci9,27%

Muslimani6,20%

Srbi2,15%

Romi0,98%

Ostalo0,81%

Ne želi da se izjasni

1,52%Islamska50,67%

Katolička43,03%

Pravoslavna5,45%

Ostale 0,27%

Ne želi da se izjasni

0,57%

1.894 1.941

2.453

3.267

472 544

865

1.3221.422 1.3971.588

1.945

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

1981 1991 2003 2011

GO Tuzi Tuzi Ostalo


20

Od ukupnog broja stanova najviše se koriste za stanovanje (96,78%), od čega je privremeno nenastanjenih stanova 13,29%, a napuštenih 4,19%. Značajni procenat privremeno nenastanjenih stanova je rezultat emigracije stanovništva ruralnih područja, koja je posebno izražena u protekle dvije decenije.

Tabela 6. Stanovi prema korišćenju tj. namjeni

Ukupno

Za stanovanje

Sezonsko korišćenje

Samo za obavljanje djelatnosti

Bez podataka

Nastanjeni Prazni

Samo za stanovanje

Za stanovanje i obavljanje djelatnosti

Privremeno nenastanjeni

Napušteni

GO Tuzi 3.252 2.581 13 418 132 102 0 6

Tuzi 1.307 1.086 12 201 2 5 0 1

Ostalo 1.945 1.495 1 217 130 97 0 5

Izvor: Monstat

3. Društvene djelatnosti

3.1. Zdravstvena zaštita Zdravstvena zaštita stanovništva na području GO Tuzi se ostvaruje u okviru zdravstvenog punkta u Tuzima koji je sastavni dio JU Doma zdravlja Podgorica. U zdravstvenim punktu u Tuzima pružaju se usluge zdravstvene zaštite primarnog nivoa. Na ruralnom području smještene su seoske ambulante (Zatrijebač, Traboin, Dinoša i Skorać) koje služe kao zdravstveni punktovi u kojima se pružaju usluge zdravstvene zaštite jednom sedmično.

Tabela 7. Pokazatelji pristupačnosti vanbolničke i primarne zdravstvene zaštite

Izabrani doktor (ID) Broj osiguranika Broj osiguranika po doktoru

Ukupno 7 10.203 1.314,7

ID odrasli 5 6.926 1.385,2

ID djeca 2 2.277 1.138,5

ID žene - 1.000 - Izvor: Dom zdravlja Podgorica

Objekat Doma zdravlja u Tuzima prije nekoliko godina u potpunosti je rekonstruisan i zadovoljava trenutne potrebe stanovništva. Broj doktora na području GO Tuzi je zadovoljavjući, imajući u vidu vrijednosti opterećenja po normativu kadra za primarnu zdravstvenu zaštitu. Usluge zdravstvene zaštite sekundarnog i tercijalnog nivoa ostvaruju se u okviru Kliničkog centra Crne Gore koji pruža usluge skundarnog nivoa za stanovništvo Podgorice, Danilovgrada i Kolašina. Na području GO Tuzi nalazi se privatna apoteka „Remedia“.


21

3.2. Obrazovni sistem Obrazovni sistem na području GO Tuzi se obavlja kroz osnovno i srednje obrazovanje. Mrežu obrazovnih institucija čine četiri osnovne škole i Gimnazija „25 maj“. U sklopu predškolskog obrazovanja radi vaspitna jedinica „Dječja radost“ Tuzi u okviru JPU „Ljubica Popović“ Podgorica. Predškolsko obrazovanje Predškolsko vaspitanje je konstituisano kao samostalni dio vaspitanja i obrazovanja. Na području GO Tuzi predškolsko obrazovanje se obavlja u okviru vaspitne jedinice „Dječja radost“ Tuzi, koja je organizovana u okviru JPU „Ljubica Popović“. Vrtić ,,Dječja radost’’ osnovan je 1968. godine u prostorijama Osnovne škole ,,Mahmut Lekić’’ u Tuzima. U vaspitnoj jedinici ,,Dječja radost’’ postoje dvije vaspitne grupe od kojih jedna na albanskom jeziku. U vrtiću rade dva vaspitača u dvije poludnevne smjene. Ukupna površina radnih soba ove vaspitne jedinice je 35 m2 a u njoj boravi 37 djece. Standardi postojeće izgrađene površine predškolskih ustanova se kreću ispod 6m2 zatvorenog, odnosno ispod 13m2 otvorenog prostora po djetetu, što ne zadovoljava propisane normative. Odstupanja od propisanih normativa, visok nivo preopterećenosti i mala kvadratura po djetetu, ukazuju na nedovoljne prostorne kapacitete predškolskih ustanova u odnosu na potrebe. Strateškim planom razvoja Glavnog grada Podgorice 2012-2017 planirana je izgradnja dječijeg vrtića, čime bi se riješio nedostatak smještajnih kapaciteta za prihvat djece predškolskog uzrasta. Osnovno obrazovanje Osnovno obrazovanje na području GO Tuzi se sprovodi u okviru četiri osnovne škole sa svojim područnim odjeljenjima i to: OŠ “Mahmut Lekić” Tuzi (1.132 učenika), OŠ “Jedinstvo” Skorać (77 učenika), OŠ “Đerđ Kastrioti Skenderbeg” Zatrijebač (43 učenika) i OŠ “29 novembar” Dinoša (180 učenika). U odnosu sa prethodni period (2008-2012), primjetan je pad broja učenika iz godine u godinu, što je direktna posljedica cjelokupnog demografskog trenda na području GO Tuzi.

Tabela 8. Broj odjeljenja, učenika i nastavnog kadra u osnovnim školama

Godina Broj odjeljenja Broj učenika Nastavni kadar

2008/2009 82 1.522 117

2009/2010 81 1.510 112

2010/2011 81 1.473 127

2011/2012 83 1.463 132

2012/2013 83 1.432 135 Izvor: Osnovne škole

JU OŠ “Jedinstvo” Skorać - pored matične škole u Skoraću, škola ima tri aktivne područne jedinice i to: Traboin, Gornje Drume i Donje Drume. Svi školski objekti su renovirani i u dobrom su stanju sa dovoljno školskog prostora. JU OŠ “Đerđ Kastrioti Skenderbeg” Zatrijebač - pored matične škole sa sjedištem u Stjepovu, škola ima tri aktivne područne jedinice i to: Poprat, Zatrijebačka Cijevna i Donji Zatrijebač. Proces rada u matičnoj školi odvija se u dva školska objekta površine. Školski objekti u kojem se izvodi nastava izgrađen su 1960. godine. Škola ima solidne uslove za izvođenje nastavnog procesa, ali je neophodno obezbijediti dodatne investicije kako bi uslovi rada u potpunosti ispunili pedagoške


22

kriterijume i normative za normalno izvođenje nastave. U područnim jedinicama neophodne su rekonstrukcije krovne konstrukcije, zamjena crijepa kao i zamjena kompletne stolarije. Objekat matične škole ne posjeduje fiskulturnu salu. Fizička aktivnost se odvija u dvorištu škole gdje su stvoreni minimalni uslovi za obavljanje iste. Naime, postoji sportski poligon koji je asfaltiran, ali je neophodno ograditi školsko dvorište jer sama lokacija škole ne pruža adekvatnu bezbjednost djece. U ostalim školskim objektima tj. područnim jedinicama stanje za obavljanje fizičke aktivnosti nije na zadovoljavajućem nivou, jer se objekti nalaze pored saobraćajnica, bez ograđenih školskih dvorišta. JU OŠ “29 novembar” Dinoša – pored matične škole u Dinoši, škola ima dvije aktivne područne jedinice i to: Krševo i Prifte. Područno odjeljenje u naselju Seljište ne radi. Objekat matične škole je u solidnom stanju, iako su dotrajali krov i stolarija. Takođe, ograda školskog dvorišta je u dosta lošem stanju i treba je što prije sanirati. Škola ne posjeduje fiskulturnu salu. Postoji jedan sportski poligon u sklopu školskog dvorišta na kojem je asfaltni sloj u veoma lošem stanju. Objekti područnih odjeljenja su u vrlo lošem stanju, dotrajali su i neadekvatni za odvijanje nastave.

U nastavku su dati površine i kapaciteti objekata osnovnih škola sa njihovim područnim odeljenjima.

Tabela 9. Površina školskih objekata osnovnih škola

OŠ „Mahmut Lekić“ Tuzi

Površina (m2)

OŠ “Jedinstvo”

Skorać

Površina (m2)

OŠ “Đerđ Kastrioti

Skenderbeg” Zatrijebač

Površina (m2)

OŠ “29 novembar”

Dinoša

Površina (m2)

Matična škola

4950 Matična

škola 645 Matična škola 450 Matična škola 700

PO Milješ 380 PO Traboin 140 PO Poprat 60 PO Krševo 70

PO Vuksanljekići

175 PO Gornje

Drume 102

PO Zatrijebačka Cijevna

78 PO Prifte 65

PO Sukurić 500 PO Donje

Drume 64

PO Donji Zatrijebač

65 PO Seljište 65

Izvor: Osnovne škole

Objekti matičnih škola većinom zadovoljavaju potrebe učenika. Objekti područnih odjeljenja u kojima se izvodi nastava ne zadovoljavaju u potpunosti uslove za izvođenje nastave, pa je u narednom periodu neophodno otkloniti nedostatke, kako bi se stvorili optimalni uslovi za rad i obrazovanje učenika. U narednom periodu neophodno je očuvati mrežu osnovnih škola na seoskom području u što većem opsegu. Problem održavanja školskih zgrada, sa malim brojem učenika, je potrebno rješavati povezivanjem funkcija obrazovanja i kulturno-društvenog života u pojedinim ruralnim područjima.

Srednje obrazovanje Srednje obrazovanje u GO Tuzi odvija se u Gimnaziji „25 maj“, koja je počela sa vaspitno-obrazovnim radom školske 1971/72 god kao područno odjeljenje Gimnazije „Slobodan Škerović, a od 1976. godine svoju djelatnost obavlja samostalno. U ovoj školi su se obrazovali razni smjerovi i profili, a od 2009. godine u okviru škole postoji samo jedan programski smjer - opšti smjer. Gimnaziju „25 maj“ u 2012. godini je pohađao 651 učenik.


23

Tabela 10. Broj odjeljenja, učenika i nastavnog kadra

Godina Broj odjeljenja Broj učenika Nastavni kadar

2008 20 546 47

2009 21 587 43

2010 22 598 45

2011 23 640 48

2012 24 651 48 Izvor: JU Gimnazija „25 maj“

Nastava se odvija u objektu ukupne površine 3.194m2. Stanje objekta je u zadovoljavajućem stanju. Škola posjeduje 18 učionica, biblioteku, fiskulturnu salu i osam prostorija za namjenu pripreme učila i drugih sredstava za nastavu. Za obavljanje fizičke aktivnosti postoji sala površine 463m2 koja je u solidnom stanju i u njoj se obavljaju različite sportske aktivnosti. Svlačionice nijesu u upotrebi, međutim u izradi je projekat za njihovo renoviranje.

3.3. Socijalna zaštita Prema Zakonu o socijalnoj i dječjoj zaštiti15 pravo na materijalno obezbjeđenje porodice, kao osnovno pravo iz socijalne zaštite, ostvaruje porodica, odnosno član porodice ako je nesposoban za rad ili sposoban u zavisnosti od prihoda i imovine. Zaštita materijalno neobezbjeđenih porodica, realizuje se ostvarivanjem prava iz socijalne i dječije zaštite preko Centra za socijalni rad Podgorica. Na području GO Tuzi prisutno je konstantno povećanje broja korisnika socijalnih primanja. Posebno zabrinjavajući podatak predstavlja rast broja višečlanih porodica koje su korisnici ovog vida materijalne zaštite.

Tabela 11. Broj i struktura korisnika MOP-a

2009 2010 2011 2012

Jednočlane porodice 74 70 74 80

Dvočlane porodice 35 32 39 36 Tročlane porodice 70 76 87 89 Četvoročlane porodice 102 109 116 120 Petočlane i šestočlane porodice 161 157 162 170 Ukupno 442 444 478 495 Izvor: Izvor: JU Centar za socijalni rad Podgorica

Posredstvom JU Centra za socijalni rad Podgorica ostvaruju su i drugi oblici socijalne pomoći kroz: ličnu invalidninu, njegu i pomoć drugog lica, smještaj u ustanovu, smještaj u drugu porodicu i dodatak za djecu.

15

Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti ("Službeni list Crne Gore, broj 27/2013")


24

Tabela 12. Oblici socijalne zaštite

2009 2010 2011 2012

Njega i pomoć drugog lica 138 152 158 163

Lična invalidnina 71 73 72 75

Smještaj u ustanovu 1 1 1 1

Smještaj u drugu porodicu 4 3 3 4

Dodatak za djecu

br. porodica

br. djece 345 826

304 676

371 810

395 859

Izvor: JU Centar za socijalni rad Podgorica

Iz prikazanog se može uočiti da je broj korisnika socijalno-zaštitnih prava visok, naročito MOP-a, što ukazuje na problem siromaštva.

3.4. Kultura Kulturna djelatnost Nosilac kulturnog života na području GO Tuzi je JU Kulturno-informativni centar “Malesija” Tuzi čija tehnička opremljenost u dobroj mjeri odgovara potrebama izvođenja programskih aktivnosti. Sala ima 312 mjesta, a scena je površine 90m2 (10 x 9m). U zgradi sjedišta pomenute ustanove smješteni su i MZ Tuzi, odjeljenje Biblioteke „Radosav Ljumović”, Etnografska kuća koju je osnovalo KUD „Ramadan Šarkić” i kancelarija Crvenog krsta GO Tuzi. Međutim, odjeljenje biblioteke „Radosav Ljumović” nema odgovarajući fond knjiga prilagođen jezičkom području, što je uzrok slabe posjećenosti, uz evidentirani nedostatak čitaonice. Osim u okviru prostorija Kulturno-informativnog centra “Malesija”, kulturni događaji povremeno se organizuju i na dvije ljetnje scene: sceni u Milješu (koja se postavlja na poligonu Osnovne škole “Mahmud Lekić”) i na sceni u Vitoji (gdje se svake četvrte godine održava međunarodni festival folklora). U Domu kulture u Sukuruću, površine oko 940 m² i Domu kulture “Besa” u Zatrijepču (400 m²), već neko vrijeme ne odvijaju se kulturni događaji. Dom kulture „Besa“ u Zatrijepču otvoren je krajem decembra 2004. godine i u sklopu objekta nalaze se mjesna kancelarija, ambulanta, Dom penzionera, mala pošta i svečana sala. U Lekovićima se nalazi Etnografski muzej koji je u privatnom vlasništvu. Spomenici kulture Na području gradske opštine Tuzi nalazi se i veliki broj spomenika kulture, od kojih su neki lokaliteti zaštićeni, a neki još uvijek nedovoljno istraženi. Zaštićena kulturna dobra na prostoru GO Tuzi su16:

- Kula Camovića, Vuksanlekić - Tvrđava Planinica, Dinoša - Tvrđava Dečić, Tuzi - Ostaci crkve, Ćaf-Kiša, Malesija - Ostaci crkve, Kirza, Sukuruć - Crkva Sv. Mihaila, Dinoša - Groblje u Vuksanlekiću

16

Sekretarijat za kulturu i sport - Glavni grad Podgorica


25

Pored navedenih evidentirana su i sledeća kultura dobra:

- Utvrđenje Samobor - Selo Vuksanlekić - Gradina Đuteza - Merćes - Crkva Sv. Antuna, Tuzi.

3.5. Sport U sportskoj infrastrukturi na području GO Tuzi najvažniji su objekti: stadion FK “Dečić” i pomoćni teren za treninge i trening utakmice ovog fudbalskog kluba. Oba objekta su standardnih dimenzija. U narednom periodu planirana je dogradnja tribina i komplementarnih sadržaja za postojeće fudbalske terene. Na ovom području je veoma mali broj zatvorenih sportskih objekata koji su na raspolaganju sportistima, omladini i građanima. U sastavu srednje škole i osnovne škole “Mahmut Lekić” postoje sportske dvorane za rekreaciju koje pored učenika ovih škola, koriste i amaterski sportski klubovi sa područja gradske opštine Tuzi. Međutim, zbog neadekvatnih uslova za profesionalno takmičenje u tim dvoranama javlja se potreba za izgradnjom sportske dvorane čija je izgradnja predviđena Strateškim planom razvoja Glavnog grada Podgorice 2012-2017. godine. Na području jednog broja mjesnih zajednica postoje i igrališta za mali fudbal i košarku. Većina njih je u neuslovnom stanju i potrebno je uložiti dodatna finansijska sredstva kako bi se stvorili uslovi za razvoj sporta i rekreaciju lokalnog stanovništva.


26

4. Privreda U posljednjih dvadeset godina dogodile su se brojne promjene u privrednom razvoju. Pomenute promjene su imale obilježje zaostajanja i stagnacije u periodu devedesetih godina. Tranzicioni proces i neuspješno restrukturiranje uslovilo je zatvaranje brojnih preduzeća ili smanjenje njihovih aktivnosti. Privredne aktivnosti su uglavnom usmjerene na sektor trgovine i drugih uslužnih djelatnosti. Na području GO Tuzi ne posluje nijedno preduzeće koje obavlja djelatnost industrije. Privredu GO Tuzi karakteriše sektor malih i srednjih preduzeća u okviru kojeg je najzastupljenija trgovina na veliko i malo. Takođe, prisutan je rast i razvoj sektora poljoprivrede. Najznačajniji potencijali za razvoj područja GO Tuzi su: poljoprivredno zemljište, šume, prirodne ljepote kao turistički resurs, mineralni resursi i vodni potencijali. Održivi razvoj treba bazirati na valorizaciji ovih resursa i razvoju sektora usluga u oblasti preduzetništva, odnosno malih i srednjih preduzeća.

4.1. Poljoprivreda Sektor poljoprivrede na području gradske opštine Tuzi ima veoma važnu ulogu u ekonomiji odnosno prihodima koje stvaraju gazdinstva. Značaj poljoprivrede pored ekonomskog stanovišta, ima značajnu ulogu sa aspekta: održivog ruralnog razvoja, ekološke funkcije, razvoja agro-turizma, socijalna funkcije, prehrambene sigurnosti i dr. Glavni prirodni resurs područja Tuzi predstavlja plodno poljoprivredno zemljište na površini od oko 6.500 hektara, blaga klima i izdašne podzemne vode koje služe za navodnjavanje obrađenih površina. Na ovom području postoje izuzetno dobri uslovi za razvoj i jačanje biljne proizvodnje. Dominantne grane biljne proizvodnje su: vinogradarstvo, povrtarstvo (proizvodnja u plastenicima i na otvorenom), u manjoj mjeri ratarstvo i voćarstvo. Na ovom području prisutno je skupljanje ljekovitog i eteričnog bilja i šumskih plodova. Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja nadležno je za registraciju poljoprivrednih proizvođača, ali to nije jedini registar odnosno evidencija koja se vodi za poljoprivredne proizvođače. Postoje i drugi registri ili evidencije koje vođe određene uprave, sektori i/ili službe koje implementiraju ili vrše kontrolu određenih mjera Agrobudžeta, kao što su Veterinarska uprava, Fitosanitarna uprava, Služba za selekciju stoke i Savjetodavna služba u biljnoj proizvodnji. Na području GO Tuzi postoji znatno više proizvođača nego što je evidentirano u zvaničnim registrima. Poljoprivredni proizvođači da bi ostvarili penzijsko i zdravstveno osiguranje potrebno je da se upišu u Registar poljoprivrednih proizvođača koje vodi Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja. Po tom osnovu, Sekreterijat za razvoj preduzetništva je izdao 72 potvrde za poljoprivredne proizvođače sa područja GO Tuzi. Međutim, treba istaći da poljoprivredni proizvođači koji su pribavili navedene potvrde ne mora da znači da su se osigurali kod resornog Ministarstva i da izmiruju obaveze po tom osnovu. Prema podacima Ministarstva, na području GO Tuzi registrovano je 18 poljoprivrednih proizvođača, od kojih: 10 se bavi biljnom proizvodnjom (ratarstvo, povrtarstvo, voćarstvo,


27

vinogradarstvo), 2 proizvođača stočarskom proizvodnjom i 6 proizvođača koji se bave i biljnom i stočarskom proizvodnjom.17 Od povrtarskih kultura koje se gaje na otvorenom dominiraju lubenica i paprika. Rani krompir se gaji na površini od oko 250 ha, zatim pšenica na oko 68 ha, ječam na oko 10 ha i raž na oko 50 ha. Na ovom području dosta je zastupljena i proizvodnja duvana i zadnjih godina površine variraju od 40 do 60 ha. U zaštićenom prostoru najviše se gaje: paprika (oko 60%), paradajz (oko 20%) i krastavac (oko 20%). Na području GO Tuzi 52 poljoprivredna proizvođača bavi se plasteničkom proizvodnjom povrća. Od toga njih 27 ima plastenike čija je površina 2000 m² i veća i isti su u 2012. godini ostvarili pravo na podršku iz Agrobudžeta. Ostali proizvođači imaju plastenike manjih površina i ukupno ih ima 25. Ukupna površina plastenika na ovom području iznosi 109.049 m². Na području GO Tuzi razvijeno je vinogradarstvo. Prema podacima Registra proizvođača grožđa i vina18 na ovom području je registrovano 45 vinogradara i vinara. U Registar proizvođača alkoholnih pića upisano je svega dva proizvođača sa područja GO Tuzi. Na ovom području obavlja djelatnost najveći proizvođač vina i grožđa u Crnoj Gori - Plantaže 13 jul AD. U posjedu Plantaža se nalazi najveći vinograd u jednom kompleksu u Evropi na preko 2310 ha. Posjeduju i plantažu pod zasadom breskve na oko 85 ha, matičnjak lozne podloge, kao i sopstvenu proizvodnju loznog sadnog materijala.19 Na području GO Tuzi zastupljene su sljedeće grane stočarske proizvodnje: govedarstvo, ovčarstvo i kozarstvo, dok su ostale grane (svinjogojstvo i živinarstvo) zastupljene u manjoj mjeri za sopstvene potrebe gazdinstava i nijesu obuhvaćene mjerama podrške resornih organa.

Tabela 13. Struktura stočarske proizvodnje

Vrsta stoke Broj vlasnika Priplodna grla Grla za premiju

Goveda 95 672 387

Ovce 63 4311 3036

Koze 11 1092 962 Izvor: Selekcijska služba za stočarsku proizvodnju - Biotehnički institut Podgorica

Prema procjenama Selekcijske služba za stočarsku proizvodnju, rasni sastav stoke20 u GO Tuzi je: Goveda:

- 39% Holštajn- Frizijska rasa - 9% Smeđa rasa - 5% Simentalska rasa - 2% Sivo tirolsko goveče - 45% Melezi

Ovčarstvo: - 95% Bardoka i ljuba - 5% Sjenička i ostale rase

17

Izvor: Registar poljoprivrednih proizvođača - Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja 18

Izvor: Sekretarijat za razvoj preduzetništva Glavnog grada Podgorice 19

Podaci se odnose na ukupne površine koje ova kompanija posjeduje na teritoriji Glavnog grada Podgorice. 20

Podaci su vezani za gazdinstva koja ispunjavaju uslove mjera podrške propisane Agrobudžetom i nalaze se u bazi podataka Veterinarske uprave Crne Gore (sistem I&R životinja).


28

Kozarstvo: - 98% Domaće balkanske rase svih varijateta - 2% Alpina i ostale

Proizvodnja kvalitetnih poljoprivrednih proizvoda, organska proizvodnja, brendiranje poljoprivrednih proizvoda, kao što je Tuška jagnjetina i sl. predstavlja potencijal ovog područja. Isto tako, razvojem poljoprivrede otvara se mogućnost za podizanje mini pogona za preradu voća i povrća. Na području GO Tuzi postoje: Udruženje poljoprivrednih proizvođača “Malesija”, Udruženje vinogradara, Udruženje sakupljača ljekovitog bilja i Udruženje pčelara.

Na području GO Tuzi nalazi se lovište “Podgorica III”-“Tuzi” površine od 13.043 ha sa zastupljenim vrstama divljači: srne, zečevi, divlje patke i jarebice kamenjarke. Komercijalni ribolov je prisutan na Skadarskom jezeru sa značajnim potencijalom za razvoj sportskog ribolova u turističke svrhe.

4.3. Trgovina Porastom broja stanovnika i povećanjem kupovne snage, nametala se potreba bržeg razvoja trgovinske mreže. Razvoj trgovine je intenziviran tek tokom 80-ih godina, što je u direktnoj vezi sa ukupnim privrednim razvojem. Trgovina oslikava sve karakteristike socioekonomskog okruženja pokazujući se kao najvitalnija oblast u tranzitornim uslovima. U godinama visokog ekonomskog rasta prije izbijanja krize, pored sektora usluga, trgovina je bila glavni izvor rasta i oporavka. Glavnim saobraćajnim koridorom postojeće magistrale Podgorica – Tuzi – Božaj razvila se poslovno trgovačka zona. Uz zonu su se razvile specijalizovane trgovine. Na području GO Tuzi za obavljanje trgovinske djelatnosti, evidentirano je ukupno 130 preduzeća i 269 preduzetnika21. Značajnije trgovinske kompanije sa prodajnim objektima na području GO Tuzi su: EUROPACT, CASTELLANA, ROKŠPED, GOLDEN GATE, DELTA SPORT MONTENEGRO, PISTOLATO i dr. Takođe, na ovom području su prisutni djelovi većih trgovačkih lanaca: VOLI TRADE, NOVITO i SWISSLION MARKETI. Privredna društava koja obavljaju privrednu djelatnost na području naselja Kuće Rakića su: CITI TRADE, KAN COMPANY, NIX COMPANY, LENOX COMPANY, SIM COMPANY, COCA COLA, DONATO, ŠAHOVIĆ COMPANY, RIMANDI, PLAM, SCAN INTERNATIONAL, ŠABOVIČ, TEHNOPUT, HIDROMOL, LIPA, NIJAGARA. Na području ovog naselja postoji i servisno skladišna zona – magacini: Đoko Đolević, Rajko Popović, Čedo Milović, Milo Božović i dr. Sadašnje površine i raspored trgovina na urbanom području Tuzi zadovoljavaju potrebe stanovništva. Na podučju GO Tuzi, prema Registru prijava zanatlija, evidentirano je 6 preduzeća i 4 preduzetnika.

4.4. Turizam

Prema podacima Sekreterijata za razvoj preduzetništva Glavnog grada Podgorice, ugostiteljsku djelatnost na području GO Tuzi obavljaju 22 preduzeća i 8 preduzetnika. Najpoznatiji ugostiteljski objekti su: restoran Troja, rađen u etno stilu, koji se nalazi 2km od centra Tuzi ka graničnom

21

Izvor: Sekretarijatat za razvoj preduzetništva Glavnog grada - Registar prijava trgovine


29

prelazu Božaj sa raznovrsnom ponudom nacionalnih jela, i etno restoran Nijagara na rijeci Cijevni, koji u toku ljetnjih mjeseci ima funkciju plažnog bara.

Kada su u pitanju smještajni kapaciteti, trenutno postoji samo jedan manji hotel „Imperial palace“ koji je kategorisan sa jednom zvjezdicom i raspolaže sa: 16 soba, 2 apartmana i 42 kreveta. Na području GO Tuzi nedostaju osnovni smještajni kapaciteti potpunijeg sadržaja, što je jedno od ograničenja, budući da predstavljaju glavni faktor za jačanje turističko-ugostiteljske privrede.

Na području GO Tuzi postoje potencijali za razvoj određenih vidova turizma poput: tranzitnog, izletničkog, kulturno-istorijskog i spomeničkog turizma.

Tranzitni turizam - Budući da magistralni put Tuzi sa svojim graničnim prelazom Božaj povezuje Crnu Goru sa Albanijom te otvaranjem planiranog puta Podgorica-Gusinje preko Albanije, stvoriće se uslovi za razvoj tranzitnog turizma, odnosno zadržavanje turista u ovom mjestu uz odgovarajuće turističko-ugostiteljske sadržaje.

Izletnički turizam - Za razvoj ovog vida turizma izdvajaju se lokaliteti: Rijeka Cijevna predstavlja jednu od najpopularnijih gradskih izletišta tokom ljetnjih mjeseci –

Ova rijeka sa svojim kanjonom i vodopadom, bogatim biljnim svijetom i prirodom u dužini od 20km protiče kroz jedan od najdužih vinograda u Evropi. Vodopad kod Kuća Rakića, tzv. “Nijagara”, visine oko deset metara, jedna od najpopularnijih gradskih plaža. Kanjon Cijevne jedan je od najvećih botaničkih lokaliteta u Evropi i kao takav je prepoznat u Prostornom planu Crne Gore kao 12. “pejzažna jedinica”. Kanjon je jedno od najznačajnijih staništa za grabljivice i važno gnjezdilište za više vrsta lasta i zaštićenih vrsta ptica. Ovo bogatsvo, osim značaja u zaštiti ptičije faune u Crnoj Gori i Evropi, takođe ima i vrijednosti u razvoju ekoturizma. Kako se radi o kanjonu koji je na većini lokacija i dalje netaknut, postoje potencijali za razvoj turizma baziranog na ribolovu, posmatranju ptica, biciklizmu i šetnji.

Brdo Šipčanik se nalazi na samoj istočnoj periferiji Ćemovskoga, odnosno Karabuškoga polja, nedaleko od Tuzi. Šipčanik je 2007. godine pretvoren u riznicu vina, i na taj način su stvoreni uslovi za razvoj novog vida turizma- vinskog turizma. Ovaj vinski podrum nalazi se na površini od 2310 ha sa ukupno 11 miliona čokota vinove loze, kako domaćih tako i svjetski poznatih sorti. Budući da je vinski podrum „Šipčanik“ otvoren tokom čitave godine, na raspolaganju je svim turistima na „putevima vina“. "Plantaže 13. jul" pripremaju program vinskog turizma, koji osim uživanja u piću i gastronomskim specijalitetima, obuhvata i posjetu čuvenim vinogradima Ćemovskog polja, podrumima i mnogobrojnim sadržajima u okviru kompanije. Projekat vinskog turizma uključuje i uređenje prostora oko podruma Šipčanik kao važnog segmenta turističke ponude nazvane “Vinski put”. Planirana je i izgradnja vinskog sela, između vinograda i podruma, koje će ponuditi zanimljive sadržaje.

Kulturno-istorijski i spomenički turizam - Brojna kulturna dobra pružaju odlične uslove za prezentaciju kulturno-istorijskog i spomeničkog turizma u Tuzima, među kojima se izdvajaju:

- fortifikacije - Tvrđava Dečić u Tuzima iz turskog perioda, Gradina Đuteza iznad sela Dinoša - ilirsko- helenistički i srednjevjekovni period

- profane objekti - Kula Camovića u Vuksanlekićima, Tuzi je iz XIX vijeka - sepulkralna dobra - Malisorsko groblje u selu Vuksanlekić – XVII – XVIII vijeka.


30

5. Tehnička infrastruktura Infrastukturni objekti opredjeljuju razvijenost privrede, a sam ekonomski razvoj je uslovljen što efikasnijim povezivanjem njenih elemenata. Kao takva, infrastruktura odražava stepen razvijenosti i predstavlja jedan od najvažnijih elemenata za usmjeravanje cjelokupnog razvoja. Tehnička infrastruktura obuhvata saobraćajnu, elektroenergetsku, vodovodnu, telekomunikacionu i drugu komunalnu infrastrukturu.

5.1. Saobraćajna infrastruktura Saobraćajna infrastruktura obuhvata razne vidove infrastrukturnih objekata koji omogućavaju promet ljudi i roba. Saobraćajni sistem koji je izgrađen na području gradske opštine Tuzi čine dva vida saobraćaja: putni i željeznički. Drumski sistem čini magistralni put Skadar - Podgorica – Nikšić – Sarajevo, regionalni put Podgorica – Gusinje (u izgradnji) i mreža lokalnih puteva, a željeznički - pruga Podgorica – Skadar sa graničnom stanicom Tuzi. Željeznička infrastruktura Mreža željezničkih pruga Crne Gore je povezana sa željezničkom mrežom dvije države i to Albanije i Srbije. Željeznički saobraćaj u GO Tuzi ostvaren je jednokolosječnom željezničkom prugom Podgorica - Skadar, sa graničnom stanicom Tuzi koji se, za sada, koristi isključivo za teretni saobraćaj. Pruga nije kodirana za profile kombinovanog transporta, međutim izvršena mjerenja su pokazala da je dozvoljen saobraćaj vozova tovarenih sa ”HIGH CUBE” kontejnerima na relaciji Podgorica – Tuzi, bez posebnih uslova i ograničenja u vremenu 08-20 h. Na željezničkoj mreži postoji stanica i saobraćajno transportno otpremništvo za utovar i istovar robe, stanica za pružanje putničkih usluga. Stanica, robni terminal i transportna otpremništva su opremljeni rampom za utovar, istovar i pretovar tereta i mjeračem tovarnog profila. Putnička stanica je opremljena odgovarajućim objektima i opremom za pružanje usluga putnicima. Putna infrastruktura Okosnicu putne infrastrukture GO Tuzi sačinjava mreža magistralnih, regionalnih puteva i lokanih (kategorisanih i nekategorisanih) puteva u dužini 205,1km. Dva najznačajnija putna pravca su:

- magistralni pravac M-18 (Šćepan polje – Nikšić – Podgorica – Božaj), u dužini od 18,6 km - regionalni put Podgorica – Tamara - Gusinje (u izgradnji).

Postojeći magistralni put pruža prihvatljiv nivo usluga za savremeni motorni saobraćaj, mada u potpunosti ne zadovoljavaja trenutne potrebe. Kritična dionica na magistralnom putu M-18 je što isti prolazi kroz centar Tuzi. Izgradnjom mini obilaznice Šipčanik – Vuksanlekići uz postojeću željezničku prugu dijelom bi se riješio saobraćaj kroz naseljeno mjesto. Ova obilaznica u dužini od oko 5km rasteretila bi frekvenciju saobraćaja u najužoj zoni Tuzi, tako da glavna saobraćajnica koja je do sada imala karakter tranzitne poprimi karakter i obilježje glavne gradske ulice. Prosječna gustina magistralnih i regionalnih puteva u gradskoj opštini Tuzi iznosi 7,75 km/100km².


31

Mrežu lokalnih puteva čine lokani kategorisani i nekategorisani putevi. Skoro sva naselja na području GO Tuzi su saobraćajno povezana asfaltnim putevima različitih kategorija i različitog kvaliteta. Dobra povezanost i kvalitet lokanih puteva su vezani za puteve koji povezuju ostala naselja sa urbanim jezgrom, dok su putevi u ruralnim područjima nešto slabiji po pitanju kvaliteta. Sa aspekta tehničko-eksploatacionih karakteristika širina kolovoza se kreće od 3,0-5,50m. Glavni lokalni putni pravci koji obezbjeđuju vezu sa gravitacionim (urbanim) područjem su:

- Dinoša - Milješ – Tuzi, - Traboin – Arza – Tuzi, - Podhum – Vuksanlekići – Tuzi, - Sukuruć – Kodrabudan – Tuzi, - Vranj – Tuzi, - Šipčanik – Tuzi, - Golubovci - Mataguži - Vladne – Tuzi.

Tabela 14. Pregled dužine lokalnih puteva

Lokalni putevi (kategorisani) Lokalni putevi (nekategorisani) Ukupno

Dužina (km)

Asfaltirano (%)

Gustina (km/km²)

Dužina (km)

Asfaltirano (%)

Gustina (km/km²)

Dužina (km)

Gustina (km/km²)

176,1 100 0,734 29,0 12 0,121 205,1 0,855

Mrežu gradskih saobraćajnica čine magistralna saobraćajnica u gradu (5000m), pješačke staze, i parking prostori u gradu. Javni saobraćaj Javnim autobuskim prevozom sa Glavnim gradom povezana su naselja: Tuzi, Dušići, Vladni, Vranj i Lekovići. Ostala naselja nemaju organizovan javni prevoz. Na području GO Tuzi trenutno saobraćaju tri prigradske autobuske linije:

- L-41-42 “Podgorica-Tuzi-Vranj-Vladne”, dužina linije 16.800 m, vrijeme obrta 80 minuta, broj obrta radnim danom 11 a nedjeljom i praznikom 5 obrta.

- L-44 „Podgorica-Tuzi-Helmica“, dužina linije 22.500 m, vrijeme obrta 60 minuta, broj obrta radnim danom, nedjeljom i praznikom iznosi 2,

- L-45 “Podgorica-Dinoša-Milješ-Tuzi” (đačka linija), dužina linije 19.000 m, vrijeme obrta 60 minuta, broj obrta radnim danom iznosi 2.

Postojeći nivo usluge javnog masovnog prevoza putnika ne zadovoljava potrebe stanovništva (kvalitet autobusa, prevozni kapaciteti, broj obrta, stanje putne mreže, uređenost stajališta, cijena karte, način naplate, informisanje korisnika prevoza). Pokrivenost teritorije javnim masovnim prevozom ne zadovoljava prema Zatrijepču, Cijevni i Božaju. Prema navedenim naseljima ranije su postojale prigradske autobuske linije, ali su ukinute zbog nerentabilnosti.


32

5.2. Elektroenergetska infrastruktura Prenosna mreža Napajanje električnom energijom potrošača Glavnog grada Podgorice, pa tako i područja GO Tuzi, vrši se preko prenosne mreže. Prenosnu mrežu na području GO Tuzi je teško izdvojiti kao zasebnu cjelinu jer je ona dio šireg sistema prenosne mreže Crne Gore u kojoj se ističu dvije najveće transformatorske stanice u Crnoj Gori:

- TS 220/110 kV; 2x150 MVA Podgorica 1, i povezana je na 220 kV naponu sa EES Albanije (TS Vau Dejes) i

- TS 400/110 kV; 600 MVA Podgorica 2, koja je na 400 kV naponu povezana sa TS 220/110 kV Podgorica 1; RP Ribarevine; EES Bosne i Hercegovine (TS Trebinje), i sa EES Albanije (TS Kashar)

preko kojih se vrši snabdijevanje najvećeg dijela potrošača Crne Gore. Distributivna mreža Distributivna mreža obuhvata vodove srednjeg napona (35 i 10 kV) i vodove niskog napona 0,4 kV, kao i transformatorske stanice napona TS 35/10 kV i TS 10/0,4 kV. Napajanje distributivnih potrošača realizovano je preko dalekovoda 35kV povezanih sa napojnom trafostanicom TS 220/110/35kV Podgorica 1 i trafostanice TS 35/10 kV Tuzi instalisane snage 12,5 MVA. Dalekovod DV 35 kV su izveden je sa čelično-rešetkastim stubovima i Al-Fe užetom 3x50/8+1x35 mm2 i AlFe 3x240/40 +1x50. Po svojoj strukturi i konfiguraciji distributivna mreža 10 kV može se podijeliti na gradsku koja je izvedena pretežno sa kablovima tipa IPO 13A, presjeka od 70-150 mm2 dok je na pojedinim dionicama izvršena rekonstrukcija kablova sa kablovima tipa XHE 49A presjeka 150 odnosno 240 mm2 i ruralnu-seosku koja je vazdušna Al-Fe 35 mm2 i u većini slučajeva čisto radijalna (bez rezerve).

Tabela 15. Dužine distributivnih vodova po naponskim nivoima

NV 35kV KV 35kV NV 10kV KV 10kV NV 0.4kV KV 0,4kV Ukupno

km km km km km km km

14,90 0,00 60,00 18,00 220,00 9,00 321,90

Izvor: EPCG FC Distribucija, ED Podgorica

U sastavu distributivne mreže, nalazi se 96 trafostanica 10/0,4kV instalisane snage 22,4 MVA, kao i 7.337 stubova (35kV-61; 10kV-976; 0.4kV-6300) 8 potrošača na srednjem naponu 10kV čiji su vlasnici privredni subjektii koji nijesu obuhvaćeni ovim pregledom. Distributivni sistem napaja 4.828 potrošača raznih kategorija. Mreža 10kV u gradu je kablovska, dok je u ruralnim područjima vazdušna.

Tabela 16. Struktura i karakteristični podaci trafostanice na 10/04kV

DTS Inst.snaga Potrošnja Potrošači (broj) Pin/priklj

broj (kVA) (kWh) Domaćinstva Ostali Pr.subjekti Ukupno (kW)

96 22 400 24 307 278 4 467 353 8 4 828 4,65 Izvor: EPCG FC Distribucija, ED Podgorica


33

Podaci o instalisanoj i angažovanoj snazi trafostanica po naponskim nivoima 35/10kV (inst. snaga 14.9MVA – angažovana snaga 7,7MVA) i 10/0,4kV (inst. snaga 22,4MVA – angažovana snaga 6.06MVA) odražavaju znatnu rezervu u distributivnim kapacitetima, ali raspored 10/04kV trafostanica po pojedinim rejonima je neravnomjerno raspoređen pa je i broj potrošača neadekvatno raspoređen. Angažovana snaga po potrošaču iznosi 4,64 kW, što predstavlja približno zadovoljavajuću snagu za potrošače u ruralnim područjima (min 5kW/potrošaču), ali ne i za potrošače sa urbanog gradskog područja čija minimalna snaga po potrošaču ne bi trebala biti manja od 8kW/potrošaču. Prosječan broj korisnika električne energije po trafostanici iznosi 50,218 potrošača. Sva stalno naseljena mjesta imaju napajanje električnom energijom. Potrošači sa područja gradske opštine Tuzi u 2011. godini od EPCG preko trafostanica 10/0,4kV iz kategorija „potrošnja domaćinstava“ i „ostala potrošnja“ preko svojih mjernih uređaja preuzeli su ukupno 24.3073.287 kWh električne energije. Prosječan porast potrošnje na godišnjem nivou u odnosu na 2010. godinu iznosio je >1,5% i uglavnom predstavlja rezultat porasta potrošnje domaćinstava. Potrošači na srednjem naponu ostvarili su potrošnju od 1.545.053kWh što čini 6,35% ukupne potrošnje, a ovaj podatak ilustruje smanjeni obim privredne aktivnosti jer proizvodnja uglavnom koristi srednji napon. Iz navedenih podataka može se zaključiti da postoje određene zone u kojima su elektroenergetska opterećenja veća (crvene zone) i trafostanice u tim zonama ne mogu izdržati nova dodatna opterećenja bez dodatnih investicionih zahvata. Naravno, postoje lokaliteti koji energetski nijesu opterećeni i na kojima se može, bez posebnih uslova, omogućiti priključenje novih ili dozvoliti povećanje potrošnje postojećim kupcima. Preopterećenje na pojedinim lokalitetima, rezultat je povećane potošnje postojećih potrošača, kao i prostim povećavanjem broja novih korisnika.

5.3. Telekomunikacije Aktuelno stanje u telekomunikacijama definisano je zakonima o telekomunikacijama i radiodifuziji kao i djelovanjem dviju regulatornih agencija za telekomunikacije i radiodifuziju. U navedenom zakonskom okviru razvijaju se javni telekomunikacioni sistemi: fiksna telefonija, mobilna telefonija, radio difuzija i internet. Fiksna telefonija i internet Sadašnja organizacija javne elektronske komunikacione mreže je takva da fiksne telekomu-nikacije cijelog područja, koje uglavnom pripadaju „Crnogorskom Telekomu“ se realiziju preko dva instalisana digitalna komutaciona čvora, pomoću optičkih kablova i odgovarajućih sistema prenosa povezani sa udaljenim pretplatničkim stepenima (IPS), koji su locirani na području GO Tuzi. Gradska opština Tuzi je pokrivena sa 4 komunikacionih čvorišta, 4 RSS lokalnih čvorova (Tuzi, Sukuruć, Karabuško Polje i Dinoša) koji su povezani optičkim kablovima. Na području GO Tuzi postoji konkurencija 2 operatora sa licencama za pružanje javnih telekomunikacionih servisa putem fiksnog i fiksnog bežičnog pristupa. Fiksni pristup se oslanja na fiber-optičku infrastrukturu na bazi savremenih bakarnih kablova, a bežični pristup se bazira na WIMAX tehnologiji. Pored „T-com“-a, operatera, područje Gradske opštine Tuzi pokriveno je i signalom fiksnog bežičnog pristupa telefonije putem operatera „M-tel“.


34

Tabela 17. Fiksne telefonske linije

Broj korisnika fiksne telefonije (T-com) 1940

Broj korisnika fiksne telefonije – M-tel 86*

Broj korisnika ADSL-a 299

Broj korisnika WiMAX-a 271** *Korisnički paketi koji omogućavaju korišćenje fiksne telefonije **Korisnički paketi koji omogućavaju korišćenje interneta Izvor: Agencija za elektronske komunikacije i poštansku djelatnost

Svi operatori fiksne i mobilne telefonije koji posjeduju licence su potencijalni davaoci Internet servisa i servisa prenosa govora preko Interneta. Kod širokopojasnog pristupa Internetu, i dalje je dominantan ADSL. Broj korisnika interneta je u stalnom porastu. Prema datim podacima, stanje javne elektronske komunikacione mreže može se ocijeniti kao dobro. To se ogleda naročito u sljedećem:

- Izvršena je digitalizacija elektronske komunikacione mreže, cca 99%; - Broj uključenih TK priključaka je relativno visok (17, 74 priključaka/100 stanovnika); - Dobra izgrađenost spojnih optičkih kablova i - Dobro riješene telekomunikacione potrebe i u ruralnim područjima

Mobilna telefonija Područje GO Tuzi je pokriveno signalom mobilne telefonije, i to putem usluga tri operatora – „T-Mobile“, „M-tel“ i „Telenor“, sa sistemom od 17 baznih stanica (7 T-Mobile, 6 Telenor i 4 M-Tel). Pokrivenost teritorije servisima mobilne telefonije je približno ista za sve operatore i iznosi preko 95%. Podaci po opštinama nijesu dostupni iz razloga što još nije gotova registracija prepaid korisnika. Razvoj mobilne telefonije, se intenzivno razvija. Zahvaljujući velikom broju izgrađenih baznih stanica, ukupno 17, na području gradske opštine obezbijeđeno je kvalitetno pokrivanje signalom, i što je značajno, stvorene su mogućnosti korišćenja novih usluga GSM mreže. PTT Poštanski saobraćaj u području odvija se preko Pošte Podgorica, koja posluje u okviru jedinstvenog sistema Pošta Crne Gore iz Podgorice. Pored primarnog poštanskog centra, organizovani su i sekundarni centri u mjesnim zajednicama. Radio-difuzija Na tržištu postoji konkurencija: državni javni radio – difuzni servisi, lokalni javni radio – difuzni servisi, komercijalni emiteri (radio i TV stanice), kablovski i bežični operatori za distribuciju radio i TV programa do krajnjih korisnika, itd. Usluge prenosa i distribucije signala radija i TV za potrebe javnih radio-difuznih servisa „Radio Crne Gore” i „Televizija Crne Gore” vrši JP Radio-difuzni centar Crne Gore čiju fukcionalnu i položajnu okosnicu čine radio-relejni punktovi na Lovćenu i Bjelasici. Prvi radijski program pokriva oko 97% stanovništva, dok drugi program pokriva 95% stanovništva Crne Gore. Prvi i drugi program RTCG emituje se preko dvije odvojene zemaljske analogne mreže. Oba programa imaju nacionalnu pokrivenost i dopiru do oko 93% stanovništva Crne Gore. Jedan program emituje se preko satelita za evropsku regiju. Na području gradske opštine usluge radio-difuzije pružaju 3 lokalna radija i 1 TV stanica TV BOIN koja emituje cjelodnevni program na albanskom jeziku. Na javnom servisu svakodnevno se emituju radio i TV vijesti, a sedmično se emituje i TV emisija MOZAIKU na albanskom jeziku.


35

5.4. Vodovodni sistem Na području GO Tuzi postoje dva sistema za snabdijevanje naselja vodom i to:

- Vodovodni sistem „Tuzi“ koji koristi vodu iz kopanih bunara i to: jednog bunara u Tuzima, tri bunara u Milješu i jednog bunara u Vuksanlekićima.

- Vodovodni sistem Dinoša koji koristi vodu iz sopstvenog bunara. Ukupni zahvatni kapaciteti ovih bunara iznose 130 l/s. Zavisno od potrošnje, vrši se selektivno uključivanje pumpi, pa se vodosnabdijevanje GO Tuzi vrši sa 50 – 100 l/s. Pumpna stanica „Dinoša“ sa kapacitetom 28 l/s snabdijeva vodom selo Dinošu odvojeno od sistema Tuzi. Vodovodni sistem područja GO Tuzi je potisnog karaktera dužine (110 km). Sistem se sastoji od primarnog cjevovoda izgrađen je od (PEVG, azbest cement, PC) cijevi presjeka, Ø 300 i Ø 100 ukupne dužine 30 km, i sekundarne mreže od (PEVG, azbest cement, PC) cijevi presjeka, Ø 90 i Ø 40 ukupne dužine 80 km, a građeni su u perodu od 1960. do 2012. godine. Postojeća vodovodna infrastruktura snabdijeva 1.648 domaćinstava i 118 pravnih lica sa tendencijom za priključenje novih potrošača. Zahvaćena voda na godišnjem nivou je iznosila 1.452.272 m3, a fakturisana voda 471.513 m3 (411.784m3 za fizička lica i 59.729m3 za pravna lica). Upoređujući zahvaćenu i fakturisanu vodu, primjećuje se da su gubici u mreži veliki i iznose 67,6%. Gubici u mreži su uglavnom prouzrokovani zbog dotrajalosti mreže u pojedinim zonama kao i velikim brojem neregistrovanih potrošača. Održavanje postojećeg postaje sve skuplje i ekonomski neodrživo jer je vodovodni sistem u centralnim djelovima Tuzi zastareo i oštećen, pa zahtijeva rekonstrukciju. Postojeća gradska vodovodna infrastruktura je oštećena, a u pojedinim reonima preopterećena pa je neophodno planirati rekonstrukciju primarne i sekundarne infrastrukture, objekata na njoj, kao i izgradnju novih infrastrukturnih objekata radi smanjenja gubitaka.

5.5. Kanalizacioni sistem i otpadne vode

Fekalna kanalizacija u području GO Tuzi nije izgrađena kao jedinstveni sistem i zasnovana je na malim internim mrežama sa septičkim jamama. Količine otpadnih voda koje se ispuštaju od domaćinstava nijesu evidentirane. Kanalizacija je rađena parcijalno i djelimično je dotrajala. Broj domaćinstava priključenih na ovakvu kanalizaciju nije poznat. Ovakav vid fekalne kanalizacije, glavni je izvor zagađivanja voda na ovom prostoru, kao i pogoni za preradu sa svojim atmosferskim, fekalnim i tehnološkim otpadnim vodama, u kojima se nalaze različiti zagađujući materijali. Centralizovan sistem odvođenja atmosferskih otpadnih voda ne postoji već se otpadne vode ispuštaju na više lokacija. Uređaji za prečišćavanje otpadnih voda ne postoje, te se i bujični tokovi koriste za ispuštanje voda iz kanalizacije. Neriješen odvod otpadnih voda, koji ima za posljedicu zagađivanje zemljišta i rijeka, predstavlja prioritetan zadatak za izradu mreže i kolektora za prečišćavanje otpadnih voda i dijela kanalizacije kojom se sakupljaju otpadne vode.


36

5.6. Upravljanje otpadom Na području GO Tuzi, sakupljanje i odvoz komunalnog čvrstog otpada i održavanja čistoće javnih površina vrši JP „Čistoća“ u okviru obavljanja poslova iz svoje djelatnosti na prostoru Glavnog grada, koja obuhvata i područje GO Tuzi. Za sakupljanje i odvoz komunalnog otpada na području ove gradske opštine, rasporedjeno je 348 posuda – kontejnera, zapremine 1,1m3 i tri kontejnera od 5m3 za odlaganje komunalnog otpada i devet posuda od 1,1m3 za selektivno odlaganje otpada. Pražnjenje posuda se vrši svakodnevno putem specijalnih vozila autosmećara i autopodizača, a dva puta sedmično se vrši sakupljanje i odvoz raznog kabastog otpada odloženog na velikom broju nelegalnih odlagališta i pored posuda za komunalni otpad (biljni otpad, građevinski šut, zemljani iskop, namještaj, bijela tehnika i dr). Broj fizičkih lica kojima se ispostavljaju mjesečne fakture za odvoz i sakupljanje komunalnog otpada iznosi: za Tuzi 297 i naselje Sukuruć 214. Broj pravnih lica kojima se ispostavljaju fakture iznosi, odnosno kreće se od 90 do 100 pravnih lica, a obuhvata područja: Tuzi, Karabuško polje i Kuće Rakića.

Studijom i Glavnim projektom „Sanacije i izgradnje sanitarne deponije“ na prostoru deponije „Livade“, definisano je da GO Tuzi ima riješeno pitanje deponovanja neselektovanog i selektovanog komunalnog otpada. Postojeća deponija zadovoljava osnovne tehničke uslove.

5.7. Ostala komunalna infrastruktura Ulične i javne površine Uređenost uličnih i javnih površina na urbanom području GO Tuzi nije na zadovoljavajućem nivou. Uslijed nedostatka prostora, trotoari na mnogim mjestima nemaju dovoljnu širinu, a ne postoje ni posebno uređeni prostori za prolaz lica sa posebnim potrebama. Poseban problem predstavlja nedostatak parking prostora, zbog čega mnogi vozači uzurpiraju prostor predviđen za pješake. Ulične i javne površine u ruralnim naseljima su u lošem stanju, a u većini naselja one i ne postoje. U centralnim djelovima većih mjesnih zajednica postoje improvizovani prostori namijenjeni pješacima koji se nalaze oko mjesnih zgrada, škola, ambulanti, poštanskih ekspozitura i djelimično su asfaltirani. Javna rasvjeta Javna rasvjeta u urbanim zonama Gradske opštine Tuzi je u zadovoljavajućem stanju. Javna rasvjeta na ruralnom području postoji samo u dijelu koji predstavlja centralne zone nekih većih naselja (Šipčanik, Milješ, Vuksanlekići, Dinoša, Karabuško, Vranj, Traboin). Infrastruktura je u lošem stanju i neophodna je zamjena dotrajalih stubova. Takođe, postoje potrebe za osvijetljenjem još nekih mjesnih zajednica, kao i djelova naselja u kojima već postoji javna rasvjeta.

Održavanje javne rasvjete povjereno je JP „Komunalne usluge“. Na prostoru GO Tuzi postoji oko 1200 komada rasvjetnih tijela različitih snaga (od 70 do 400W), koja su rasporedjena u urbanom djelu naselja Tuzi i centrima većih mjesnih zajednica. Rasvjeta u ovom obimu predstavlja instalisanu snagu od 160.6 KW, koja izuskuje velike troškove el.energije


37

Parking prostori GO Tuzi ima izražen problem sa nedostatkom parking prostora. Njihov kapacitet se u sadašnjim uslovima ne može ocijeniti kao zadovoljavajući. Problem parkiranja motornih vozila jedan je od aktuelnih problema cjelokupne mreže, a najviše je izražen u centru Tuzi. Centar Tuzi raspolaže sa ukupno 120 parking mjesta. Ovaj problem usložnjava velika stopa motorizacije, što utiče na bezbjednosti učesnika u saobraćaju. Takođe, izražen je problem parkiranja vozila na kolovozima i trotoarima kao i neadekvatno uređeni pješački prelazi za potrebe invalidnih lica. Takođe, u većini naselja na ruralnom području nema uređenih parking prostora. U pojedinim mjesnim zajednicama potrebe parkiranja automobila se zadovoljavaju na improvizovanim parkinzima u blizini škola i groblja. Za taksi vozila postoji uređeno stajalište u centru Tuzi sa četiri parking mjesta. Za sada navedeno taksi stajalište zadovoljava potrebe taksi prevoznika. Za parkiranje teretnih vozila nema posebno planiranih parking prostora. Problem parkiranja raznih kategorija – vrsta motornih vozila uključujući i teretna vozila moguće je rješavati u okviru izrade planske dokumentacije. Pijace Na području GO Tuzi posluje pijaca kapaciteta 299 tezgi koja posluje u okviru „Tržnice i pijace“ d.o.o. Pijaca je privremenog karaktera i planirano je njeno rušenje i izgradnja objekta koji će zadovoljiti standarde o bezbjednosti hrane i higijenskim uslovima na najvećem mogućem nivou. Takođe, na području GO Tuzi nedostaje zelena pijaca. U sklopu pijace nema parking prostora što dodatno otežava prilaz, tj. kretanje pješaka – posjetilaca pijace. Problem prilaza i parkiranja je posebno izražen pazarnim danima kada usluge pijace koristi i stanovništvo izvan mjesnih centara, a parkiranje se uglavnom obavlja na trotoarima i privatnim posjedima, koji se nalaze u okolini pijace. Groblja U GO Tuzi ne postoji centralno gradsko groblje. JP „Pogrebne usluge“ kojem su povjereni poslovi pružanja pogrebnih usluga i poslovi uređenja i održavanja groblja, pruža pomoć u održavanju groblja (poslovi košenja i grebuljanja) sa jednim zaposlenim, prema prioritetima koje odredi Gradska opština. U većini naselja na ruralnom području postoje lokalna groblja. Njihovo održavanje obavlja lokalno stanovištvo. Održavanje nije organizovano već se obavlja po potrebi. Ova groblja su skromno uređena bez ambicija da se urede kao posebni urbani elementi sa urđenim stazama, zelenim površinama ili obodnim drvoredima. Uređenje riječnih korita Kroz GO Tuzi protiče rijeka Cijevna. Njeno korito nije uređeno. Kanalizacione vode se sprovode u septičke jame i vodotoke (podzemne i nadzemne), zbog čega prijeti zagađenije rijeke i zemlje. Vodotok rijeke se dodatno ugrožava i brojnim divljim deponijama. Rješenje ovog problema je u uređenju riječnih korita, izgradnju kanalizacionih sistema i ugradnju kolektora otpadnih voda.


38

ADMINISTRATIVNI KAPACITETI Na osnovu Zakona o Glavnom gradu22, formirana je Gradska opština Tuzi za obavljanje poslova na području GO Tuzi. Organi gradske opštine su: skupština gradske opštine i predsjednik gradske opštine. Skupština gradske opštine je predstavnički organ građana gradske opštine. Predsjednik gradske opštine je izvršni organ gradske opštine. Za vršenje poslova lokalne uprave obrazovan je jedinstveni organ lokalne uprave gradske opštine. U Upravi Gradske opštine Tuzi kao jedinstvenom organu, utvrđene su sledeće organizacione jedinice:

1) Kabinet predsjednika Gradske opštine. 2) Odjeljenje za normativne, upravno-pravne i administrativno tehničke poslove 3) Odjeljenje za ekonomske poslove, razvoj, preduzetništvo, sport i kulturu.

Ukupan broj zaposlenih Uprave Gradske opštine Tuzi broji 18 lica, uključujući i tri pripravnika. Za vršenje poslova i zadataka Uprave Gradske opštine Tuzi, prema sistematizaciji, je predviđeno ukupno 26 radnih mjesta sa 26 izvršilaca, uključujući sekretara Uprave Gradske opštine.23 Poslovi Gradske opštine Poslovi Gradske opštine, u skladu sa statutom Glavnog grada, predviđaju sledeće:

1) donosi program razvoja gradske opštine, u skladu sa programom razvoja Glavnog grada; 2) donosi finansijski plan i završni račun; 3) odlučuje o raspisivanju mjesnog referenduma i uvođenju samodoprinosa, u skladu sa

statutom Glavnog grada; 4) daje saglasnost na odluku o osnivanju mjesne zajednice na području gradske opštine i vodi

evidenciju mjesnih zajednica, u skladu sa propisom Skupštine; 5) daje saglasnost na nacrt lokalnih planskih dokumenta, u dijelu koji se odnosi na gradsku

opštinu; 6) odlučuje po zahtjevima za postavljanje privremenih objekata na javnim površinama, u

skladu sa propisima Skupštine; 7) obezbjeđuje socijalnu zaštitu koja se odnosi na kućnu pomoć starim i invalidnim licima i

druge oblike socijalne zaštite; 8) vrši, u skladu sa zakonom, poslove u pogledu zaštite, upravljanja i održavanja stambenih

zgrada, koje se nalaze na području gradske opštine; 9) daje mišljenje na program zaštite i unapređenja životne sredine Glavnog grada; 10) stara se o izgradnji i održavanju lokalnih puteva od značaja za gradsku opštinu; 11) obezbjeđuje uslove za uređivanje i održavanje groblja koja nijesu u nadležnosti Glavnog

grada; 12) stvara uslove za razvoj i unapređenje kulture i svih oblika stvaralaštva u ovoj oblasti; 13) planira i preduzima mjere na prevenciji narkomanije; 14) stara se o uslovima i oblicima informisanja lokalnog stanovništva na svom području;

22

Zakon o Glavnom gradu ("Sl. list RCG", br. 65/05 od 03.11.2005, "Sl. list Crne Gore", br. 88/09 od 31.12.2009, 72/10 od 08.12.2010) 23

Pravilnik o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta Uprave Gradske opštine Tuzi


39

15) planira i preduzima mjere u slučaju nastanka vanrednih situacija i stvara uslove za otklanjanje njihovih posljedica, u skladu sa planovima za zaštitu i spasavanje;

16) stvara uslove za unapređivanje sporta i sportske rekreacije, odmora i rekreacije djece, omladine i odraslih i za održavanje objekata u tim oblastima;

17) daje mišljenja na izvještaje o radu javnih službi, koje razmatra Skupština; 18) neposredno izvršava propise i opšte akte Glavnog grada, kada je to određeno tim aktima; 19) neposredno sarađuje sa opštinama u Crnoj Gori i opštinama drugih država radi ostvarivanja

zajedničkih interesa u oblasti lokalne samouprave; 20) obavlja i druge poslove, u skladu sa statutom i drugim aktima Glavnog grada.

Izdvajanjem Gradske opštine u novu opštinu nužne su promjene u organizaciji s obzirom na buduća prava i obaveze definisane Zakonom o lokalnoj samoupravi24. Prema dostavljenoj strukturi od strane Gradske opštine Tuzi25, projekcija organizacije lokalne samouprave bi obuhvatila sledeće:

Glavni Administrator

Menadžer

Sekeretarijati:

1. Sekretarijat za opštu upravu, komunalne poslove i društvene djelatnosti 2. Sekretarijat za urbanizam, imovinu i zaštitu životne sredine 3. Sekretarijat za privredu i finasije

Službe za vršenje specifičnih poslova i stručne službe:

1. Komunalna policija 2. Služba zaštite 3. Služba predsjednika 4. Služba za zajedničke poslove

Vršenje poslova od neposrednog interesa za lokalno stanovništvo u oblasti kulure, će i dalje obavljati JU KIC Malesija koja je glavni nosilac kulturnog života na prostoru GO Tuzi. Organizacija lokalne uprave opštine Tuzi će se bliže organizovati na osnovu Akta o sistematizaciji radnih mjesta, a očekivani broj zaposlenih bi trebao biti 40 lokalnih službenika i namještenika (procjena sadašnje Uprave GO Tuzi). GO Tuzi u narednom periodu raspolagaće sa tri objekta za smještaj organa lokalne uprave i službi:

Objekat stare MZ Tuzi se nalazi u centru Tuzi i ima pet kancelarija,

Objekat KIC-a “Malesija” raspolaže sa pet kancelarija koje su opremljene kancelarijskim materijalom i trenutno se ne koriste i

Zgrada GO Tuzi sa 17 kancelarija, tri kabineta sa prostorom za sekretara, skupština sala, sala za vjenčanje, šalterska služa za sve organe opštine.26

24

"Sl. list RCG", br. 42/03, 28/04, 75/05, 13/06, "Sl. list Crne Gore", br. 88/09, 03/10 i 38/12 25

Dopis br. 01-2-032/13-1711 od 25.06.2013. god. – Gradska opština Tuzi 26

Prema Zakonu o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore nije definisano pravo podjele imovine u slučaju teritorijalne promjene izdvajanjem gradske opštine u novu opštinu. Ipak, Obrađivač je za potrebe Studije sadašnje objekte Glavnog grada na području GO Tuzi posmatrao kao njenu imovinu.


40

Tehnički kapaciteti za buduće potrebe nijesu dovoljni, pa ih je potrebno unaprijediti u cilju samostalnog obavljanja budućih javnih funkcija. Poslovi lokalne samouprave U skladu sa Zakonom o lokalnoj samoupravi i drugim propisima, opština donosi:

1) planove i programe razvoja; 2) planove i programe za pojedine upravne oblasti; 3) prostorno-urbanističke i druge planove; 4) budžet i završni račun budžeta; 5) višegodišnji investicioni plan; 6) druge akte, u skladu sa svojim nadležnostima.

Takođe, u skladu sa zakonom i drugim propisima:

1) uređuje i obezbjeđuje obavljanje i razvoj komunalnih djelatnosti, održavanje komunalnih objekata i komunalnog reda;

2) uređuje i obezbjeđuje obavljanje poslova izgradnje, rekonstrukcije, održavanja i zaštite lokalnih i nekategorisanih puteva, kao i ulica u naseljima;

3) uređuje i obezbjeđuje prevoz putnika u gradskom i prigradskom linijskom saobraćaju, autotaksi prevoz i prevoz za sopstvene potrebe;

4) uređuje i obezbjeđuje obavljanje saobraćaja na svom području; 5) uređuje i obezbjeđuje uslove za izgradnju i korišćenje objekata, kao i uslove za izgradnju i

postavljanje pomoćnih objekata i montažnih objekata privremenog karaktera; 6) uređuje i obezbjeđuje privođenje namjeni građevinskog zemljišta u skladu sa lokalnim

planskim dokumentima i komunalno opremanje građevinskog zemljišta; 7) uređuje i obezbjeđuje uslove za razvoj preduzetništva; 8) uređuje, obezbjeđuje i stara se o lokalnim dobrima od opšteg interesa; 9) obezbjeđuje uslove i stara se o zaštiti životne sredine i pojedinih njenih djelova (kvalitet

vazduha, zaštita od buke, upravljanje čvrstim otpadom i dr.); 10) uređuje i obezbjeđuje uslove za upravljanje vodama, vodnim zemljištem i vodnim

objektima od lokalnog značaja, stara se o njihovoj zaštiti i korišćenju, izdaje vodna akta i vodi propisane evidencije; utvrđuje erozivna područja, protiverozivne mjere i sprovodi zaštitu od erozija i bujica; organizuje i obezbjeđuje obavljanje drugih poslova iz oblasti upravljanja, korišćenja i zaštite voda i vodosnabdijevanja;

11) uređuje odnose u oblasti stanovanja i stara se o obezbjeđenju uslova za održavanje stambenih zgrada;

12) uređuje, obezbjeđuje i stvara uslove za razvoj kulture i zaštitu kulturne baštine; 13) uređuje, organizuje i stvara uslove i stara se o razvoju turizma, kao i razvoju djelatnosti

kojima se unaprjeđuje razvoj turizma; 14) stvara uslove za razvoj i unaprjeđenje sporta djece, omladine i građana, kao i razvijanje

međuopštinske sportske saradnje; 15) stvara uslove za korišćenje poljoprivrednog zemljišta i stara se o njegovoj zaštiti; 16) u skladu sa mogućnostima, učestvuje u obezbjeđivanju uslova i unaprjeđenju djelatosti:

zdravstvene zaštite, obrazovanja, socijalne i dječije zaštite, zapošljavanja i drugih oblasti od interesa za lokalno stanovništvo i vrši prava i dužnosti osnivača ustanova koje osniva u ovim djelatnostima, u skladu sa zakonom;


41

17) u skladu sa mogućnostima, uređuje i obezbjeđuje rješavanje stambenih potreba lica u stanju socijalne potrebe i lica sa posebnim potrebama i pomaže rad humanitarnih i nevladinih organizacija iz ovih oblasti;

18) uređuje i obezbjeđuje uslove za informisanje lokalnog stanovništva; 19) uređuje i obezbjeđuje uslove za razvoj bibliotečke i drugih djelatnosti od interesa za

lokalno stanovništvo; 20) rješava o pravima iz oblasti boračko-invalidske zaštite i vodi evidenciju o korisnicima prava; 21) uređuje i obezbjeđuje uslove za zaštitu i spašavanje lokalnog stanovništva od elementarnih

nepogoda, požara, eksplozija, havarija i drugih akcidentnih i vanrednih događaja; 22) organizuje i sprovodi mjere zaštite stanovništva od zaraznih bolesti; 23) stvara uslove za razvoj poljoprivredne proizvodnje (voćarstvo, povrtlarstvo, maslinarstvo i

dr.) i obavlja druge poslove iz ove oblasti; 24) obezbjeđuje uslove za zaštitu potrošača; 25) uređuje način i uslove držanja kućnih ljubimaca, način postupanja sa napuštenim i

izgubljenim životinjama, obezbjeđuje uslove za njihovo zbrinjavanje i sprovodi mjere kontrole njihovog razmnožavanja;

26) utvrđuje radno vrijeme u određenim djelatnostima i određuje područja u kojima se može obavljati određena djelatnost;

27) uređuje i obezbjeđuje uslove za održavanje javnih sajmova lokalnog značaja; 28) uređuje način organizovanja javnih radova od lokalnog značaja.

U okviru sopstvenih nadležnosti, opština vrši i sljedeće poslove:

1) upravlja, raspolaže i štiti svoju imovinu i vrši pojedina svojinska ovlašćenja na državnoj imovini, u skladu sa zakonom;

2) uređuje, uvodi i utvrđuje visinu sopstvenih prihoda, u skladu sa zakonom; 3) organizuje i vrši poslove utvrđivanja, naplate i kontrole sopstvenih prihoda; 4) rješava o pravima i obavezama građana i pravnih lica u poslovima iz svoje nadležnosti; 5) utvrđuje javni interes za eksproprijaciju nepokretnosti od lokalnog značaja, u skladu sa

zakonom; 6) vodi birački spisak i druge evidencije, u skladu sa zakonom; 7) vrši poslove inspekcijskog nadzora i poslove obezbjeđenja komunalnog reda, u skladu sa

zakonom; 8) organizuje i obavlja poslove pružanja pravne pomoći građanima; 9) ustanovljava javna priznanja i nagrade; 10) vrši i druge poslove u skladu sa potrebama i interesima lokalnog stanovništva.

Za obavljanje komunalnih djelatnosti lokalna samouprava može osnovati jedno ili više komunalnih preduzeća za obavljanje djelatnosti u skladu sa Zakonom o komunalnim djelatnostima27:

1) snabdijevanje vodom, 2) prečišćavanje i odvođenje otpadnih voda, 3) snabdijevanje toplotom, 4) javni prevoz putnika u gradovima i drugim naseljima; 5) održavanje čistoće u gradovima i drugim naseljima, 6) uređivanje i održavanje parkova, javnih zelenih i rekreacionih površina, 7) održavanje ulica, saobraćajnica i drugih javnih površina u gradovima i drugim naseljima i

javna rasvjeta, kao i izgradnja, održavanje i korišćenje lokalnih puteva,

27

Zakon o komunalnim djelatnostima ("Sl. listu RCG", br. 12/95)


42

8) izgradnja, održavanje i korišćenje deponija, 9) izgradnja, održavanje i korišćenje mostova, javnih objekata i regulacija i održavanje riječnih

korita, 10) održavanje groblja i sahranjivanje, 11) dimnjačarske usluge, održavanje javnih WC-a, održavanje javnih kupatila, kafilerija, javnih

prostora za parkiranje, održavanje pijaca i pružanje usluga na njima. Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore nije definisano pravo podjele imovine u slučaju teritorijalne promjene izdvajanjem gradske opštine u novu opštinu (član 44 i član 16). Stav GO Tuzi je da se za obavljanje komunalnih poslova na svom području osnuje javno preduzeće koje bi obavljalo poslove propisane Zakon o komunalnim djelatnostima. Zbog nedostatka polaznih osnova za projektovanje budućeg javnog preduzeća (potrebnog broja radnika, sredstava za opremanje, prihoda, rashoda i drugih izdataka), Obrađivač je uzeo u obzir samo obaveze po osnovu javne funkcije koje bi novoformirana opština morala da ispuni propisane zakonom i to:

- održavanje lokalnih puteva, - čišćenje javnih površina, - održavanje javne rasvjete, - održavanje zelenih javnih površina, i - održavanje groblja.

Ostale usluge poput vodosnabdijevanja i sakupljanja i deponovanja otpada, na početku bi obavljala javna preduzeća koja su do sad obavljala ove usluge. Komunalne usluge bi se na samom početku najvjerovatnije obavljale po osnovu komercijalnih ugovora za obavljanje poslova sve do tehničkog i administrativnog osposobljavanja sopstvenog komunalnog preduzeća. Takođe, u početnoj godini osnivanja opštine nije za očekivati da se u potpunosti osposobi Služba zaštite i spašavanja, tako da će se određene usluge vršiti po principu ugovorenih usluga.


43

ANALIZA FISKALNOG KAPACITETA Fiskalni kapacitet područja za koji se zahtijeva teritorijalna promjena procjenjuje se prema sposobnostima područja da, iz raspoloživih prihoda, obezbijedi kontinuirano finansiranje poslova koji su od interesa za lokalno stanovništvo. Fiskalni kapacitet se određuje na osnovu podataka o ostvarenim prihodima i rashodima opštine iz koje nastaju teritorijalne promjene i procjenama ostvarenja prihoda i rashoda u narednom periodu, na području za koje se zahtijeva teritorijalna promjena. Sredstva za finansiranje sopstvenih poslova opštine obezbjeđuju se u budžetu opštine. Opština samostalno raspolaže sredstvima. Sredstva moraju biti primjerena izdacima potrebnim za finansiranje nadležnosti opštine utvrđenih Ustavom i zakonom. Opštini za obavljanje prenesenih i povjerenih poslova sredstva se obezbjeđuju iz budžeta Države, u skladu sa propisom o prenošenju, odnosno povjeravanju tih poslova. IZVORI SREDSTAVA Izvori sredstava lokalne samouprave ostvaruju se iz:28

1) sopstvenih prihoda, 2) zakonom ustupljenih prihoda, 3) Egalizacionog fonda i 4) budžeta Države.

1) Sopstveni prihodi obuhvataju: 1) porez na nepokretnosti, 2) prirez porezu na dohodak fizičkih lica, 3) lokalne administrativne takse, 4) lokalne komunalne takse, 5) naknada za komunalno opremanje građevinskog zemljišta, 6) naknade za korišćenje opštinskih puteva, 7) naknada za zaštitu i unaprjeđenje životne sredine, 8) prihodi od prodaje i davanja u zakup imovine opštine, 9) prihodi od kapitala (od kamata, akcija, udjela i dr.), 10) novčane kazne izrečene u prekršajnom postupku, kao i oduzeta imovinska korist u tom

postupku, 11) prihodi od koncesione naknade za obavljanje komunalne djelatnosti i prihodi od drugih

koncesionih poslova koje opština zaključi, 12) prihodi koje svojom djelatnošću ostvare opštinski organi, službe i organizacije, 13) prihodi po osnovu donacija i subvencija i 14) drugi prihodi.

28

Zakon o finansiranju lokalne samouprave (“Sl. list RCG”, br. 42/03 i 44/03(ispravka) i "Sl. list CG", br. 5/08 i 74/2010.)


44

2) Zakonom ustupljeni prihodi su: 1) prihodi od poreza na dohodak fizičkih lica, 2) prihodi od poreza na promet nepokretnosti, 3) prihodi od koncesionih i drugih naknada za korišćenje prirodnih dobara koje dodjeljuje

Država, 4) prihodi od godišnje naknade pri registraciji motornih vozila, traktora i priključnih vozila.

3) Egalizacioni fond služi za finansijsko izravnanje, odnosno ujednačavanje finansiranja opština.

- Pravo na korišćenje sredstava fonda ima opština čiji je prosječni fiskalni kapacitet po glavi stanovnika, za posljednje tri fiskalne godine koje prethode godini za koju se vrši raspodjela sredstava Fonda, niži od prosječnog fiskalnog kapaciteta po glavi stanovnika svih opština za isti period.

- Fiskalni kapacitet opštine utvrđuje se procjenom ukupnih lokalnih fiskalnih prihoda koje je opština mogla da ostvari iz sopstvenih izvora i ustupljenih državnih prihoda. Bliži način utvrđivanja fiskalnog kapaciteta opštine propisuje Ministarstvo finansija.

4) Uslovne dotacije budžeta

- Opština za finansiranje investicionih projekata koji su od posebnog interesa za opštinu ili više opština ima pravo na korišćenje uslovnih dotacija iz budžeta Države.

- Dotacije se mogu koristiti za kofinansiranje projekata koji se finansiraju iz donatorskih sredstava.

- Pravo na korišćenje uslovnih dotacija ima opština koja je donijela višegodišnji investicioni plan.

- Višegodišnjim investicionim planom utvrdjuje se naročito: kapitalni zahtjevi (lista svih potreba za postizanje optimalnog nivoa javnih usluga), kapitalne nabavke (sredstva i oprema), prioriteti uticaja na životnu sredinu, uticaj na budžet, izvori finansiranja i obrazloženje za svaki projekat u planu.

- Opštini se na ime uslovnih dotacija može odobriti najviše do 50% iznosa sredstava predviđenih za realizaciju investicionog projekta.


45

PROJEKTOVANI PRIHODI Projekcije prihoda napravljene su u najvećoj mjeri na osnovu dosadašnjih ostvarenih prihoda na području GO Tuzi i potencijalnih prihoda koji bi se mogli ostvariti prilikom obavljanja novih funckija.

Projekcija prihoda je napravljana na nivou prosječnih ostvarenih prihoda u prethodne tri godine uz određene procjene gdje se nije moglo doći do egzaktnih podataka, što je uvijek naglašeno u tekstu. Na osnovu prikupljenih podataka od lokalnih organa i javnih službi Glavnog grada, u nastavku je dat pregled ostvarenih prihoda u posljednje tri godine na području GO Tuzi: porez na nepokretnost, prirez porezu na dohodak fizičkih lica, lokalne administrativne takse, lokalne komunalne takse, naknade za korišćenje opštinskih puteva, prihodi od poreza na dohodak fizičkih lica, prihodi od prometa nepokretnosti.

Projekcije se zasnivaju na sljedećim pretpostavkama:

1) porez na nepokretnost je u iznosu prosječnog naplaćenog poreza za 2011. i 2012. godinu,

jer je od 1.1.2011. godine na snazi novi Zakon o porezu na nepokretnosti;

2) prirez porezu na dohodak fizičkih lica (na osnovu procjene) zasnovan je na broju

zaposlenih na području GO Tuzi prema Popisu 2011. godine i prosječne bruto zarada na

nivou Crne Gore za 2012. godinu po djelatnostima, uvećani za 35 radnih mjesta (25 lokalna

uprava i 10 kancelarije: Centra za socijalni rad, Zavoda za zapošljavanje i Uprave za

nekretnine), na osnovu prosječne bruto plate u 2012. godini na nivou Crne Gore;

3) lokalne administrativne takse su u iznosu ostvarenih prihoda po ovom osnovu u 2012.

godini, jer se u međuvremenu promijenio i ambijent i normativa koja uređuje ovu oblast;

4) lokalne komunalne takse su u iznosu prosječnih ostvarenih prihoda po ovom osnovu u

posljednje tri godine (2010-2012);

5) naknade za komunalno opremanje zemljišta su u iznosu ostvarenih prosječnih prihoda po

ovom osnovu u posljednje tri godine (2010-2012);

6) naknade za korišćenje opštinskih puteva su u iznosu prosječnih ostvarenih prihoda po

ovom osnovu u posljednje tri godine (2010-2012) uz uvećanje za procjenjeni iznos prihoda

koje bi opština imala za elektro i kablovske vodove u trupu ili van trupa lokalnih puteva;

7) prihodi od poreza na dohodak fizičkih lica (na osnovu procjene) obračunati su na osnovu

broja zaposlenih na području GO Tuzi prema Popisu 2011. godine i prosječne bruto zarada

na nivou Crne Gore za 2012. godinu po djelatnostima, uvećani za 35 radnih mjesta (25

lokalna uprava i 10 kancelarije: Centra za socijalni rad, Zavoda za zapošljavanje i Uprave za

nekretnine), na osnovu prosječne bruto plate u 2012. godini na nivou Crne Gore.


46

Porez na nepokretnost Prihodi poreza na nepokretnosti pripadaju u cjelosti lokalnoj samoupravi na čijoj teritoriji se nalaze, u skladu sa Zakonom o porezu na nepokretnosti (,,Sl.list CG’’ br. 42/2003, 44/2003, 5/2008, 51/2008 i 74/ 2010). Nepokretnostima se smatraju:

- građevinski objekti (poslovni, stambeni, stambeno-poslovni i dr) - zemljište (građevinsko, šumsko, poljoprivredno i ostalo) - posebni djelovi stambene zgrade (stanovi, poslovne prostorije, podrumi i garaže, odnosno

garažna mjesta); Osnovica poreza je tržišna vrijednost nepokretnosti koja predstavlja vrijednost te nepokretnosti na dan 1. januar godine za koju se utvrđuje porez. Osnovni kriterijumi za određivanje tržišne vrijednosti nepokretnosti su: 1) namjena nepokretnosti; 2) veličina nepokretnosti; 3) mjesto gdje se nepokretnost nalazi; 4) kvalitet nepokretnosti i 5) drugi elementi koji mogu imati uticaja na tržišnu vrijednost nepokretnosti. Bliže kriterijume i metodologiju za određivanje tržišne vrijednosti nepokretnosti propisuje Vlada Crne Gore, na prijedlog organa državne uprave nadležnog za poslove finansija. Tržišnu vrijednost nepokretnosti u svrhu utvrđivanja osnovice za plaćanje poreza na nepokretnosti određuje nadležni poreski organ jedinice lokalne samouprave. Zbog činjenice da se od 2011. godine izmijenio sistem finansiranja lokalne samouprave, za procjenu poreza na nepokretnost uzet je prosjek prihoda ostvarenih 2011. i 2012. godine (od 1.1.2011. god. na snazi novi Zakon o porezu na nepokretnosti).

Tabela 18. Ostvareni prihodi po osnovu poreza na nepokretnost na području GO Tuzi

2010 2011 2012 prosjek

zaduženje (€) 210.332 168.491 160.681 179.835

naplaćeno (€) 50.586 80.700 69.481 66.923

% naplate 24,05 47,90 43,24 37,21 Izvor: Uprava lokalnih javnih prihoda

Dodatno, prihodi po osnovu poreza na nepokretnost su uvećani za porez nepokretnosti koji bi opština ubirala na osnovu poreza na nepokretnosti preduzeća AD „13. jul – Plantaže i to29:

60% utvrđenog poreza na nepokretnost za poljoprivredno zemljište-njiva, vrt, voćnjak 31.556 x 0,6 = 18.934 €

50% utvrđenog poreza na nepokretnost za proizvodne objekte- hale i dr 21.725 x 0,5 = 10.863 €

Prirez porezu na dohodak fizičkih lica Prihodi po osnovu prireza porezu na dohodak pripadaju opštini u skladu sa Zakonom o finansiranju lokalne samouprave (“Sl. list RCG”, br. 42/03 i 44/03(ispravka) i "Sl. list CG", br. 5/08 i 74/2010.).

29

Ukupan godišnji porez na nepokretnost za AD Plantaže za 2012. godinu je iznosio 96.824 eura koji obuhvata porez na: građevinsko zemljište, poljoprivedno zemljište, poslovne objekte i prostorije, kao i proizvodne objekte-hale na teritoriji cijelog Glavnog grada, uključujući obje gradske opštine.


47

Opština može pravnim i fizičkim licima, sa svoga područja, propisati obavezu plaćanja prireza porezu na dohodak fizičkih lica po stopi do 13%. Prirez porezu na dohodak plaća se na porez na prihode od ličnih primanja, porez na dohodak od samostalne djelatnosti, porez na prihode od imovine i imovinskih prava i porez na prihode od kapitala.

Za procjenu budućih prihoda po osnovu prireza porezu na dohodak fizičkih lica uzet je broj zaposlenih na području GO Tuzi prema Popisu 2011. godine i prosječna bruto zarada na nivou Crne Gore za 2012. godinu po djelatnostima te na osnovu toga izračunata osnovica tj. ukupni porez na dohodak fizičkih lica. Prema definiciji Popisa (metodologija MONSTAT-a) zaposlenim se smatra lice koje je obavljalo bilo kakav redovan ili uobičajen rad za platu u nedelji makar jedan sat ili je obavljao bilo kakakav neplaćen posao (u preduzeću, profesionalnoj praksi ili poljoprivrednoj farmi koja je u vlasništvu bilo kojeg člana njegove porodice). Na osnovu navedenog umanjen je broj zaposlenih koji je imao status porodičnog radnika tj. pomažućeg člana domaćinstva (116 članova).

Tabela 19. Procjena ostvarenih prihodi po osnovu prireza porezu na dohodak fizičkih lica

Broj zaposlenih po Popisu 2011

Broj zaposlenih umanjen za pomoćne radnike

Bruto zarade

Osnovica

Porez na dohodak fizičkih

lica

Prirez porezu na dohodak fizičkih lica

(13%)

Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo 212 96 894 1.029.888 92.690 12.050

Vađenje ruda i kamena 6 6 1.054 75.888 6830 888

Prerađivačka industrija 100 100 773 927.600 83.484 10.853

Snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom 10 10 1.311 157.320 14.159 1.841

Snabdijevanje vodom; upravljanje otpadnim vodama, kontrolisanje 37 37 692 307.248 27.652 3.595

Građevinarstvo 70 70 594 498.960 44.906 5.838

Trgovina na veliko i trgovina na malo; popravka motornih vozila 498 498 494 2.952.144 265.693 34.540

Saobraćaj i skladištenje 110 110 835 1.102.200 99.198 12.896

Usluge smještaja i ishrane 79 79 570 540.360 48.632 6.322

Informisanje i komunikacije 39 39 1.125 526.500 47.385 6160

Finansijske djelatnosti i djelatnost osiguranja 27 27 1295 419.580 37.762 4.909

Poslovanje nekretninama 3 3 1.179 42.444 3.820 497

Stručne, naučne i tehničke djelatnosti 25 25 641 192.300 17.307 2.250

Administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti 33 33 523 207.108 18.640 2.423

Državna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje 126 126 734 1.109.808 99.883 12.985

Obrazovanje 202 202 674 1.633.776 147.040 19.115

Zdravstvena i socijalna zaštita 65 65 723 563.940 50.755 6.598

Umjetničke zabavne i rekreativne djelatnosti 38 38 567 258.552 23.270 3.025

Ostale uslužne djelatnosti 68 68 679 554064 49.866 6.483

Djelatnost eksteritorijalnih organizacija i tijela 10 10 727 87240 7.852 1.021

Bez podataka 60 60 727 52.3440 47.110 6.124

Ukupno u EUR

160.411

Izvor: Kalkulacije Obrađivača


48

Postojeći proračun podrazumijeva da svi zaposleni ostvaruju zarade punih godinu dana, kao i da se porezi na dohodak uplaćuju na puni iznos zarada koji su uzeti kao osnovica za proračun.30 Lokalne administrativne takse Prihodi po osnovu lokalnih administrativnih taksi pripadaju opštini u skladu sa Zakonom o administrativnim taksama ("Sl. list RCG", br. 55/03 od 01.10.2003, 46/04 od 09.07.2004, 81/05 od 29.12.2005, 02/06 od 18.01.2006, "Sl. list Crne Gore", br. 22/08 od 02.04.2008, 77/08 od 16.12.2008, 03/09 od 21.01.2009, 40/10 od 22.07.2010, 20/11 od 15.04.2011, 26/11 od 30.05.2011) i sa Odlukom o lokalnim administrativnim taksama (,,Sl.list RCG’’-opštinski propisi, i br. 7/2004 ,,Sl.list CG’’). Prihodi od lokalnih administrativnih taksi realizovani su preko uplatnog računa GO Tuzi kao i prihodi ostvareni preko sekreterijata Glavnog grada. Za potrebe procjene budućih prihoda, lokalne administrativne takse su obračunate u iznosu prosječnih ostvarenih prihoda po ovom osnovu u posljednje tri godine (2010-2012).

Tabela 20. Ostvareni prihodi po osnovu lokalnih administrativnih taksi na području GO Tuzi

2010 2011 201231 prosjek

ostvareni prihod (€) 111.957 122.861 87.124 107.314 Izvor: Završni računi Finansijskog plana za GO Tuzi i podaci sekretarijata Glavnog grada

Uvidom u strukturu ukupnih prihoda po osnovu lokalnih administrativnih taksi, zaključeno je da u najvećoj mjeri učestvuju naplate takse za ovjeru prepisa, potpisa i rukopisa, te da najvećim dijelom u ostvarenim prihodima participiraju pravna lica iz Podgorice. Važno je napomenuti da se ovaj iznos ne može uzeti u obzir kao prihod na koji buduća opština Tuzi može sigurno računati budući da Glavni grad trenutno osposobljava šalter za ovjere na način koji će omogućiti efikasnu i brzu uslugu pravnim licima iz Podgorice, koji tada neće imati potrebu da za istu uslugu odlaze u Tuzi.

Lokalne komunalne takse Prihodi po osnovu lokalnih komunalnih taksi pripradaju opštini u skladu sa Zakonom o lokalnim komunalnim taksama ( ,,Sl.list RCG’’ br.27/06) i Odlukom o lokalnim komunalnim taksama (,,Sl.list RCG’’-opštinski propisi, br. 9/2007 i ,,Sl.list CG’’ – opštinski propisi, br. 9/2011). Lokalne komunalne takse se mogu uvesti za: korišćenje prostora na javnim površinama (ljetnje bašte), priređivanje muzike u ugostiteljskim objektima, korišćenje reklamnih panoa i bilborda, korišćenje prostora za parkiranje, korišćenje vitrina za izlaganje robe, držanje brenti, gatera i cirkulara, držanje baza za drobljenje i preradu kamena i pijeska, korišćenje slobodnih površina za karting staze, zabavne parkove i cirkuse. Za potrebe projekcije budućih prihoda, lokalne komunalne takse procijenjene su u iznosu ostvarenih prihoda po ovom osnovu u 2012. godini, jer se u međuvremenu promijenio i ambijent i normativa koja uređuje ovu oblast

30

Planirane prihode po ovom osnovu treba uzeti sa rezervom imajući u vidu sivu ekonomiju koja čini 20% od BDP-a Crne Gore, te da je najveća u oblastima trgovine i usluga, ugostiteljstva i građevinarstva. Izvor: Ekonomski i fiskalni program Crne Gore 2007-2010 31

Planirani prihodi - Odluka o izmjenama i dopunama Odluke o finansijskom planu Gradske opštine Tuzi za 2012. god.


49

Tabela 21. Ostvareni prihodi po osnovu lokalnih komunalnih taksi na području GO Tuzi

2010 2011 2012 prosjek

zaduženje (€) 4.961 15.551 34.764 18.425

naplaćeno (€) 1.061 2.421 20.450 7.977


Naknada za komunalno opremanje građevinskog zemljišta Prihodi po osnovu naknade za komunalno opremanje građevinskog zemljišta u potpunosti pripadaju opštini, u skladu sa Zakonom o uredjenju prostora i izgradnji objekata ("Sl. list Crne Gore", br. 51/08 od 22.08.2008, 40/10 od 22.07.2010, 34/11 od 12.07.2011, 40/11 od 08.08.2011, 47/11 od 23.09.2011) i sa Odlukom o naknadi za komunalno opremanje građevinskog zemljišta (,,Sl.list CG’’ –opštinski propisi, 11/2009 i 39/2010).

Tabela 22. Ostvareni prihodi po osnovu naknada za komunalno opremanje građevinskog zemljišta na području GO Tuzi

2010 2011 201232 prosjek

zaduženje (€) 294.461 86.594 141.037 190.528

naplaćeno (€) 237.095 76.783 0 156.939

% naplate 80,52 88,67 0 82,37 Izvor: Agencija za izgradnju i razvoj Podgorice d.o.o.

Naknade za korišćenje opštinskih puteva Prihodi po osnovu naknada za korišćenje opštinskih puteva pripadaju opštini u skladu sa Zakonom o putevima ("Službeni list RCG", broj 42/04 i “Službeni list CG”, br. 54/09) i Odlukom Glavnog grada od 4.12.2009. o naknadama za korišćenje opštinskih i nekategorisanih puteva na teritoriji Glavnog grada. Za potrebe projekcije budućih prihoda, naknade za korišćenje opštinskih puteva obračunate su u iznosu prosječnih ostvarenih prihoda po ovom osnovu u posljednje tri godine (2010-2012) uz uvećanje za procjenjeni iznos prihoda koje bi opština imala za elektro i kablovske vodove u trupu ili van trupa lokalnih puteva.

Tabela 23. Ostvareni prihodi po osnovu naknada za korišćenje opštinskih i nekategorisanih puteva na području GO Tuzi

2010 2011 2012 prosjek

zaduženje (€) 21.113 33.302 21.473 25.296

naplaćeno (€) 17.793 25.266 8.893 17.317


Prihodi za naknade za korišćenje opštinskih puteva uvećani su za iznos koje bi Opština ostvarivala na osnovu naknade za vodove koji prolaze kroz GO Tuzi postavljeni u trupu ili van trupa lokalnih puteva. Magistralni telefonski i elektro vodovi koji prolaze kroz GO Tuzi postavljeni

32

Učešće Glavnog grada u izgradnji Medrese


50

u trupu ili van trupa magistralnog puta (u dužini od po 7km) ne pripadaju opštinskim već regionalnim putevima. Za obračun naknada za korišćenje magistralnih puteva ne može se primijeniti “Odluka o naknadama za korišćenje opštinskih puteva na teritoriji Glavnog grada – Podgorice ("Sl. list Crne Gore - opštinski propisi", br. 06/12 od 21.02.2012, 30/12 od 01.10.2012)” pa je po ovom osnovu smanjena dužina telefonskih kablova prilikom obračuna. Za kablovske telefonske i elektro vodove uzeta je dužina, uz prethodno pomenuto umanjenje, pod pretpostavkom da su svi ostali vodovi postavljeni u trupu ili van trupa opštinskog puta.

Tabela 24. Proračun naknada za elektro distributivne kablove na opštinskom putu

Kablovska mreža Dužina

(m) €/m (2x3)

Umanjene 30% za

>5000m (4x5)

Procenat za naknadu

Iznos

1 2 3 4 5 6 7 8

Kablovska mreža 10KV van trupa ulice u naselju 11.000 1,9 20.900,0 0,70 14.630,0 15% 2.194,5

Kablovska mreža 0.4KV van trupa uz lokalne puteve

9.000 0,9 8.100,0 0,70 5.670,0 15% 850,5

Ukupno kablovska mreža

20.000 ukupno 3.045,0

Izvor: Kalkulacije Obrađivača

Proračun po osnovu kablovskih vodova za telefon je uzet u istom iznosu kao i za elektro vodove, s tim da treba imati u vidu da je kablovska mreža za telefonske vodove kraća od elektro mreže, te da bi ostvareni prihodi po ovom osnovu bili nešto niži od projektovanih.

Prihodi od prodaje i davanja u zakup imovine opštine Prema Zakonu o državnoj imovini "Službeni list Crne Gore, broj 21/2009" od 20.3.2009. god. opština raspolaže sa zemljištem koji je obuhvaćen GUP-om, DUP-om, UP-om i LSL, a koji su donijeti do stupanja ovog zakona na snagu. Sve ostalo predstavlja državnu imovinu. Imajući u vidu navedeno, eventualni prihodi po osnovu prodaje i davanja u zakup imovine ne mogu se računati u fiskalni kapacitet jer je u pitanju državna imovina, a ista ne može biti predmet prodaje bez prethodne saglasnosti državnih organa. Važno je napomenuti i da, ukoliko se ostvare prihodi od prodaje i davanja u zakup imovine opštine, nije ih moguće koristiti za pokrivanje tekućih rashoda. Imajući ovo u vidu, Obrađivač nije isključio mogućnost ostvarivanja ovih prihoda, ali nije ni imao mogućnost da predvidi koliki prihod bi mogao da se ostvari po ovom osnovu. U svakom slučaju, zbog njihove namjene, neuključivanje prihoda od prodaje i davanja u zakup imovine opštine ne utiče na obračun fiskalnog kapaciteta buduće opštine.


51

Novčane kazne izrečene u prekršajnom postupku, kao i oduzeta imovinska korist u tom postupku Novčane kazne izrečene u prekršajnom postupku, kao i oduzeta imovinska korist u tom postupku, pripadaju opštini u skladu sa Zakonom o prekršajima ("Sl. list Crne Gore", br. 01/11 od 11.01.2011, 06/11 od 25.01.2011, 39/11 od 04.08.2011). Odlukom o organizaciji organa lokalne samouprave će se predvidjeti postojanje inspekcijske službe koja će obavljanjem svoje aktivnosti zaračunavati mandatne kazne licima koja se ne pridržavaju propisanih pravila. Takođe će se naplaćivati kamata za neblagovremeno plaćene obaveze. Prihodi koje svojom djelatnošću ostvare opštinski organi, službe i organizacije Prihodi su korigovani na osnovu dosadašnjih ostvarenih prihoda po osnovu KIC Malesija. Ostali prihodi po osnovu djelatnosti koju ostvaraju opštinski organi službe i organizacije se većinom ubiraju na osnovu taksi i naknada. Prihodi od poreza na dohodak fizičkih lica Prihodi od poreza na dohodak fizičkih lica pripadaju opštini u skladu sa Zakonom o finansiranju lokalne samouprave (“Sl. list RCG”, br. 42/03 i 44/03(ispravka) i "Sl. list CG", br. 5/08 i 74/2010.) Prema Zakonu, opštini se ustupa 12% prihoda od poreza na dohodak fizičkih lica ostvarenih na njenoj teritoriji. Sredstva se preko ovlašćenog nosioca platnog prometa direktno uplaćuju na račune budžeta opština. Porez na dohodak fizičkih lica je izveden na osnovu podataka procijenjenjenog dohotka koji je prikazan prilikom obračuna prireza (tabela 19). Ustupljeni prihodi po ovom osnovu iznose 12% ili 148.072€. Postojeći proračun podrazumijeva da svi zaposleni ostvaruju zarade punih godinu dana, kao i da se porezi na dohodak uplaćuju na puni iznos zarada koji su uzeti kao osnovica za proračun.33 Prihodi od poreza na promet nepokretnosti Prihodi od poreza na promet nepokretnosti pripadaju opštini u skladu sa Zakonom o finansiranju lokalne samouprave (“Sl. list RCG”, br. 42/03 i 44/03 (ispravka) i "Sl. list CG", br. 5/08 i 74/2010.) Opštini se ustupa 80% prihoda od poreza na promet nepokretnosti ostvarenih na njenoj teritoriji. Na području GO Tuzi prisutna je trgovina nepokretnostima koje se rijetko prijavljuju nadležnim poreskim organima. Imajući ovo u vidu, kao i činjenicu da se porez na promet nepokretnosti ne obračunava za stambene objekte kojima kupac rješava stambeno pitanje, odnosno ako se kupovina vrši od investitora, bez obzira o kakvom građevinskom objektu se radi, prihodi po ovom osnovu su procijenjeni na 40.000€.

33

Planirane prihode po ovom osnovu treba uzeti sa rezervom imajući u vidu sivu ekonomiju koja čini 20% od BDP-a Crne Gore, te da je najveća u oblastima trgovine i usluga, ugostiteljstva i građevinarstva. Izvor: Ekonomski i fiskalni program Crne Gore 2007-2010


52

Prihodi od koncesionih i drugih naknada za korišćenje prirodnih dobara koje dodjeljuje Država Prihodi od poreza na promet nepokretnosti pripadaju opštini u skladu sa Zakonom o finansiranju lokalne samouprave (“Sl. list RCG”, br. 42/03 i 44/03(ispravka) i "Sl. list CG", br. 5/08 i 74/2010.) i Zakonom o koncesijama (,,Sl.list Crne Gore br. 08/2009). Opštini se ustupa 70% prihoda od koncesionih i drugih naknada za korišćenje prirodnih bogatstava koja se nalaze na njenoj teritoriji. Prirodna bogatstva obuhvataju: šume, vode, vodotoke, rudno blago, pijesak, šljunak, kamen i druga prirodna bogatstva u skladu sa zakonom kojim se uređuje državna imovina. Prihodi po osnovu konsesionih naknada se mogu očekivati u djelu koncesija na vode, tj. na korišćenje izvora koji se koristi za vodsnabdijevanje. Prihodi po osnovu koncesija za šume ne mogu se planirati zbog strukture šuma. Zbog pokretanja inicijative i proglašenja kanjona rijeke Cijevne spomenikom prirode, ne mogu se očekivati koncesije po osnovu eksploatacije riječnih nanosa (šljunka i pijeska). Koncesije po osnovu eksploatacije ostalih mineralnih sirovina trenutno nijesu moguće, ali će prihodi po osnovu ovih naknada biti dostupni tek u nekom daljem periodu, odnosno nakon donošenja prostorno planskih dokumenata (koji će ih prepoznati kao koncesiona područja), detaljnih geoloških istraživanja i procjene uticaja na životnu sredinu.

Tabela 25. Prihodi od koncesionih i drugih naknada za korišćenje prirodnih dobara

zahvaćena voda (m3) 1.452.272

jedinična cijena (€/m3) 0,015

vrijednost koncesione naknade (€) 21.784

Ustupljeni prihod - 70% (€) 15.249 Izvor: Kalkulacije Obrađivača

Prihodi od godišnje naknade pri registraciji motornih vozila, traktora i priključnih vozila Prihodi od godišnje naknade pri registraciji motornih vozila, traktora i priključnih vozila pripadaju opštini u skladu sa Zakonom o finansiranju lokalne samouprave (“Sl. list RCG”, br. 42/03 i 44/03(ispravka) i "Sl. list CG", br. 5/08 i 74/2010.)

Tabela 26. Broj registrovanih motornih i priključnih vozila u 2012. godini

Mo

toci

kl

Pu

tnic

ki

auto

mo

bil

Ko

mb

i

Au

tob

us

Tere

tna

vozi

la

Spec

ijala

i

rad

na

vozi

la

Vu

cen

a

vozi

la

Pri

klju

cna

vozi

la

Po

ljop

rivr

e

dn

i tra

kto

r

UK

UP

NO

Glavni grad 513 59.419 31 280 4.700 92 350 283 22 66.168

GO Tuzi 12 3.248 19 24 301 11 36 23 6 3.680

Izvor: Ministarstvo unutrašnjih poslova

Godišnje naknade pri registraciji motornih vozila se naplaćuju u zavisnosti od različitih parametara (radne zapremine motora, nosivosti i sl). Uslijed nedostatka podataka o svim karakteristikama motornih i priključnih vozila, proračun je izveden na osnovu ostvarenih prihoda po osnovu ove naknade Glavnog grada u 2012. godini (540.182€) i podataka o broju registrovanih vozila na području Glavnog grada (66.168) i GO Tuzi (3.680). Ukupan broj vozila na području GO Tuzi čini 5,56% ukupnog broja vozila na području Glavnog grada, tako da su prihodi po osnovu ove naknade za GO Tuzi iznose 30.034 eura.


53

Egalizacioni fond

Prihodi po osnovu sredstava Egalizacionog fonda nijesu uzeti u obzir prilikom kreiranja

budžetskih prihoda. Na osnovu Zakona o teritorijalnoj organizaciji, područje koje zahtijeva

teritorijalnu promjenu se ocjenjuje na osnovu pokazatelja efekata teritorijalne promjene

(ekonomskih, demografskih i fiskalnog kapaciteta tog područja (član 19)). Fiskalni kapacitet

procjenjuje se prema sposobnosti područja da se iz raspoloživih prihoda obezbijedi kontinuirano

finansiranje poslova koji su od interesa za lokalno stanovništvo. Fiskalni kapacitet određuje se na

osnovu podataka o ostvarenim prihodima i rashodima iz koje nastaju teritorijalne promjene i

procjenama ostvarenja prihoda i rashoda u narednom periodu na području za koje se zahtijeva

teritorijalna promjena (Član 21).

Egalizacioni fond je ustanovljen Zakonom o finansiranju lokalne samouprave i koristi se kao

instrument za ujednačavanje finansijski slabijih opština, tj. opština čiji je fiskalni kapacitet ispod

prosjeka svih opština. Planiranjem sredstava iz Egalizacionog fonda na startu za područje za koje

se zahtijeva teritorijalna promjena ukazuje na ekonomsku neodrživost, odnosno nedovoljan

fiskalni kapacitet, što je u suprotnosti sa kriterijumima propisanim Zakonom o teritorijalnoj

organizaciji.


54

Tabela 27. Projektovani tekući prihodi

Prihodi Iznos (€)

Tekući prihodi 660.460

Porezi 460.241

Porez na dohodak fizičkih lica 151.370

Porez na nepokretnosti 104.888

Porez na promet nepokretnosti 40.000

Prirez porezu na dohodak fizičkih lica 163.983

Takse 127.764

Lokalne administrativne takse 107.314

Lokalne komunalne takse 20.450

Naknade (bez naknade za kom.opremanje zemljišta) 68.690

Naknada za korišćenje voda 15.249

Naknade za korišćenje opštinskih puteva 23.407

Godišnja naknada pri registraciji drumskih motornih vozila, traktora i priključnih vozila

30.034

Ostali prihodi 3.765

Novčane kazne i oduzete imovinske koristi 1.000

Prihodi koje organi ostvaruju vršenjem svoje djelatnosti 2.765


55

PROJEKTOVANI RASHODI

Projektovni rashodi su u najvećem dijelu bazirani na ostvarenim rashodima Gradske opštine Tuzi u prethodnom periodu, uz povećanje određenih stavki po osnovu većeg broja zaposlenih i većeg obima posla, koje će kao novonastala opština imati. Takođe, napravljene su određenje uštede i korekcije po pitanju određenih izdataka koje se odnose na izdatke pomoći pojedincima, nevladinim organizacijama, političkim partijama i sl. Troškovi za ovu svrhu biće izdvajani u skladu sa mogućnostima opštine.

Treba imati u vidu da se projekcije rashoda zasnivaju na scenariju minimalnih rashoda za obavljanje osnovnih funkcija opštine.

Tekući izdaci U nastavku su date napomene za značajnije stavke u budžetu po pitanju rashodne strane, kao pretpostavke od kojih se pošlo prilikom projektovanja rashoda:

1) Najveća stavka na rashodnoj strani tekućih rashoda predstavljaju bruto zarade i doprinosi koji su proračunati (za 40 lokalnih službenika) na osnovu prosječne bruto zarade u 2012. na nivou Crne Gore. Imajući u vidu aktivnosti i zakonske obaveze opštine, ovaj broj zaposlenih smatra se minimalnim. U suprotnom, buduća opština ne bi bila u mogućnosti da pruži očekivani servis građanima, kao ni da prikupi prihode koji su uzeti u obzir prilikom projekcije ukupnih prihoda buduće opštine.

2) Formiranjem nove opštine, u okviru stavke materijal i usluge, značajno će se povećati rashodi za energiju po osnovu obaveze za električnu energiju za javnu rasvjetu. Takođe, u početnoj godini osnivanja opštine nije za očekivati da se u potpunosti osposobi Služba zaštite i spašavanja, tako da će se određene usluge vršiti po principu ugovorenih usluga. Potpuno opremanje Službe zaštite i spašavanja, kao i poštovanje svih odredbi zakona zahtijevaće dodatne troškove za nabavku opreme i mehanizacije, kao i dodatno zapošljavanje.

3) U okviru tekućeg održavanja, očekuje se značajan porast rashoda za održavanje javne infrastrukture koje obuhvata:

o održavanje puteva, o čišćenje javnih površina, o održavanje javne rasvjete, o održavanje zelenih javnih površina i o održavanje groblja.

Rashodi su projektovani na osnovu dosadašnjih izdvajanja javnih preduzeća uz umanjenje po osnovu nekih stavki. Obrađivač je uzeo u obzir samo obaveze po osnovu javne funkcije koje bi novoformirana opština morala da ispuni. Usluge bi se najvjerovatnije obavljale po osnovu komercijalnih ugovora za obavljanje poslova sve do tehničkog i administrativnog osposobljavanja sopstvenog komunalnog preduzeća.

4) U okviru stavke transferi javnim institucijama očekuje se značajno povećanje po osnovu izdvajanja za JU KIC Malesija koja je glavni nosilac kulturnih aktivnosti na ovom području i finansira se gotovo u potpunosti iz budžeta.

5) Takođe, značajne stavke i transferi sportskom klubu FK Dečić.


56

Kapitalni izdaci Budžet za kapitalne izdatke nije projektovan. Izdvajanja za kapitalne izdatke biće uslovljena prihodima koje opština može da obezbijedi na osnovu sopstvenih prihoda, naknada za komunalno opremanje zemljišta, prodajom zemljišta i izdavanjem u zakup uz prethodnu saglasnost nadležnih državnih organa, uslovnih dotacija Države i eventualnih donacija. Strateškim planom razvoja Glavnog grada Podgorice 2012-2017, predviđeni su značajni infrastukturni projekti na području GO Tuzi vrijednim više desetina miliona eura. U nastavku je dat pregled pojedinih planiranih infrastrukturnih projekata:

- Izgradnja puta Dinoša-Pikalja-Zatrijebač - Izgradnja saobraćajnice koja povezuje naselje Dinoša sa autoputem - Izgradnja mreže primarnih kolektora fekalne kanalizacije i planova detaljne razrade za

područje GO Tuzi - Izgradnja mreže sekundarnih kolektora naselja na području GO Tuzi - Izgradnja i sanacija infrastrukture za vodosabdijevanje GO Tuzi. Izgradnja novih kapaciteta

na vodoizvorištu Dinoša - Izgradnja groblja u Tuzima i proširenje groblja u Dinoši - Izgradnja pijace u Tuzima - Izgradnja vrtića u Tuzima - Rekonstrukcija KIC Malesija - Nabavka tehničke opreme za kulturno informativne centre - Arheološka istraživanja i konzervacija nepokretnih kulturnih dobara - Izgradnja sportske dvorane u Tuzima - Izgradnja Drušvenog doma u naselju Dinoša - Uređaj za prečišćavanje otpadnih voda u GO Tuzi - Izgradnja reciklažnog dvorišta u GO Tuzi - Selektivno prikupljanje otpada - Igradnja podzemnih kontejnera i dr

Zbog nedostatka informacija, nije moguće dati preciznu vrijednost planiranih investicija. Na samom početku biće neophodno izdvojiti sredstva za izradu projektne dokumentacije. Izdvajanja za kapitalni budžet i raspodjela po stavkama biće opredijeljena na osnovu prioritetnih potreba opštine. Kapitalni budžet će biti određen visinom ostvarenih sredstava specijalno namjenjenih za kapitalne izdatke. Formiranjem nove opštine, pored navedenih kapitalnih izdataka, opština će morati da izdvoji značajna sredstva za izgradnju objekata i njihovo opremanje radi obezbjeđenje uslova za rad komunalnog preduzeća i službe zaštite. Visina potrebnih sredstava u ove svrhe zavisiće od samih djelatnosti koje će obavljati, ali će svakako značajno opteretiti budžet.


57

Tabela 28. Projektovani tekući izdaci Vrsta rashoda Rashodi

Tekući izdaci 1.060.557

I. Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 390.687

Neto zarade 233.760

Porez na zarade 31.406

Doprinosi na teret zaposlenog 83.750

Doprinosi na teret poslodavca 37.688

Opštinski prirez 4.083

II. Ostala lična primanja 53.400

Naknada za prevoz 8.500

Naknada skupštinskim odbornicima 40.400

Ostale naknade 4.500

III. Rashodi za materijal i usluge 184.000

Rashodi za materijal 15.000

Rashodi za službena putovanja 7.000

Rashodi za reprezentaciju 5.000

Rashodi za energiju 107.000

Rashodi za telefonske usluge 8.000

Rashodi za poštanske usluge 500

Bankarske usluge i negativne kursne razlike 1.500

Ugovorene usluge 40.000

IV. Tekuće održavanje 224.000

Tekuće održavanje javne infrastrukture 212.000

Tekuće održavanje gradjevinskih objekata 6.000

Tekuće održavanje opreme 6.000

V. Ostali izdaci 14.000

Ostalo 14.000

VI. Transferi za socijalnu zaštitu 10.000

VII. Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru 184.470

Transferi javnim institucijama 112.470

Transferi NVO, pol. partijama,strankama i udruženjima 20.000

Transferi pojedincima 12.000

Transferi sportskim organizacijama 40.000

VIII. Rezerve 20.000

Tekuća budžetska rezerva 10.000

Stalna budžetska rezerva 10.000

UKUPNI RASHODI ( I+II+III+IV+V+VI+VII+VIII ) 1.080.557


58

PREGLED PROJEKTOVANIH PRIHODA, RASHODA I NEDOSTAJUĆA SREDSTVA Prema Zakonu o finasiranju lokalnih uprava, primanja i izdaci budžeta opština moraju biti uravnoteženi. Izdaci budžeta opština mogu biti finansirani iz prihoda i budžetskih rezervi, uključujući i kratkoročne zajmove za očekivane prihode ukoliko služe za zadovoljavanje kratkoročnih potreba za likvidnošću. Tekući rashodi budžeta opština i otplata duga moraju se finansirati iz tekućih prihoda. Tekućim rashodima smatraju se: bruto zarade i doprinosi, ostala lična primanja, rashodi za materijal i usluge, tekuće održavanje, kamate, renta, subvencije, ostali izdaci, transferi za socijalnu zaštitu i transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru.

Tekućim prihodima smatraju se: opštinski porezi, takse i naknade, ustupljeni prihodi i sredstva Fonda, izuzev naknade za komunalno opremanje građevinskog zemljišta.

Tabela 29. Pregled projektovanih prihoda, rashoda i nedostajuća sredstva

U EUR

1) Tekući prihodi (bez nak.za kom.opr.zemlj.) 660.460

2) Tekući rashodi 1.060.557

3) Nedostajuća sredstva (1-2) -400. 097

4) Ostali prihodi -

5) Kapitalni rashodi -

6) Nedostajuća sredstva (4-5) -

7) Budžetska rezerva 20.000

8) Ukupno nedostajuća sredstva (3+4) -420.097

PROCIJENJENI FISKALNI KAPACITET PO STANOVNIKU Prosječni fiskalni kapacitet utvrđen je na osnovu ostvarenih prihoda i određuje se sabiranjem lokalnih fiskalnih prihoda (lokalni porezi, lokalne takse i lokalne naknade, izuzev naknade za komunalno opremanje građevinskog zemljišta) i ustupljenih prihoda (poreza na dohodak fizičkih lica, poreza na promet nepokretnosti, koncesionih i drugih naknada za korišćenje prirodnih dobara koje dodjeljuje Država, godišnje naknade pri registraciji motornih vozila, traktora i priključnih vozila) podijeljen sa brojem stanovnika područja. Tabela 30. Procjene fiskalnog kapaciteta za područje koje ostaje nakon izdvajanja i područja na koje se odnosi teritorijalna promjena

Glavni grad Podgorica

2012. god. Glavni grad bez

Opštine Tuzi Opština Tuzi

Ostvareni prihodi 26.545.395 25.888.700 656.695

Broj stanovnika 185.937 174.517 11.420

Fiskalni kapacitet po stanovniku

142,77 148,34 57,50


59

SWOT ANALIZA

PREDNOSTI NEDOSTACI - Prirodni resusi (poljoprivredno zemljište,

ambijentalne vrijednosti, mineralni resursi) - Povoljna starosna struktura - Skladna multietnička struktura - Zadovoljavajuća mreža srednjeg i osnovnog

obrazovanja - Razvijena voćarsko–vinogradarska i

povrtlarska proizvodnja - Razvijena trgovinska djelatnost - Dobar geografski položaj - Dobra povezanost mjesnih centara - Razgranata mreža lokalnih puteva - Dobra pokrivenost (elektrificiranost)

distributivnom mrežom niskog napona 0,4kV

- Dobra povezanost sa optičkim kablom mjesnih centara sa glavnom centralom

- Dobra pokrivenost signalom mobilne telefonije i radiodifuzije

- Dobra izdašnost izvorišta za napajanje gradskog vodovoda i mjesnih centara u nižim nivoima

- Depopulacija u ruralnim područjima - Negativni migracioni tokovi - Nepovoljna obrazovna struktura - Nizak stepen aktivnog stanovništva,

posebno ženske populacije - Neadekvatni uslovi za rad nekih školskih

objekata posebno područnih odjeljenja - Porast broja korisnika socijalne pomoći - Loše stanje objekata i terena za sport i

rekreaciju - Nedovoljno razvijeni turistički kapaciteti - Usitnjeni poljoprivredni posjedi - Gubitak poljoprivrednog zemljišta

korišćenjem za druge namjene - Nedovoljna vertikalna povezanost primarne

proizvodnje i prerade - Siva ekonomija - Nedovoljna povezanost ruralnih područja,

prvenstveno na visočijim kotama - Neadekvatno riješen gradski saobraćaj - Nedostatak parking prostora - Jednostrana povezanost magistralnim

putevima sa okruženjem - Jednostrano napajanje konzumnog

područja prenosne mreže srednjeg napona 35 kV i neadekvatna raspoređenost trafostanica 10/0,4 kV prema konzumu u pojedinim rejonima

- Povećani gubici vode zbog starosti, oštećenosti primarne i sekundarne mreže

- Neadekvatna riješenost vodosnadbijevanja pojedinih naselja u ruralnim područjima.

- Postojanje azsbestnih cijevi u vodovodnom sistemu i njihova oštećenost

- Nezaštićenost vodoizvorišta - Neadekvatna riješenost kanalizacionog

sistema - Ispuštanje neprečišćenih otpadnih voda


60

ŠANSE PRIJETNJE - Valorizacija prirodnih resursa (vode,

mineralne sirovine, poljoprivredno zemljište)

- Razvoj malog i srednjeg preduzetništva - Razvoj biznis zone - Novi trendovi razvoja zdrave/organske

hrane - Korišćenje raznih mogućnosti udruživanja,

prvenstveno klastera - Unapređenje prekogranične saradnje sa

Albanijom - Izgradnja puta Gusinje –Podgorica preko

Albanije - Izradnja jadransko-jonskog autoputa - Regionalno povezivanje i razvoj klastera - Korišćenje sredstava dostupnih EU fondova - Sredstva po osnovu donacija dijaspore,

razvojnih institucija, državnog nivoa - Realizacija projekta rekonstrukcije

vodovodne mreže - Izgradnja kanalizacione mreže sa sistemom

prečišćavanja otpadnih voda - Primijena EU propisa o zaštiti životne

sredine - Decentralizacija upravljanja razvojem

- Nastavak depopulacije stanovništva - Odliv stručnog kadra - Nizak stepen naplate lokalnih poreza i

naknada - Nedostatak sredstava za realizaciju

infrastrukturnih projekata - Eventuali spor oko granica i neizvjesan

ishod arbitraže - Nedovoljna konkurentnost domaćih

proizvoda na međunarodnom tržištu - Rad na crno/siva ekonomija - Restriktivan državni budžet i smanjeni

kapitalni budžet - Nedovoljna apsorpciona sposobnost za

korišćenje sredstava EU fondova - Dugi sudski procesi i rješavanje imovinsko-

pravnih odnosa - Globalna konkurencija, masovna

proizvodnja - Trend smanjivanja pojedinih vrsta izvornih

prihoda opštine - Moguće nesuglasnosti između politika

razvoja lokalnih samouprava i države - Neadekvatna zaštita Skadarskog jezera kao

prirodnog rezervata - Neplanska eksploatacija prirodnih resursa - Nelegalna gradnja - Elementarne nepogode - Usporen proces decentralizacije - Globalna ekonomska kriza


61

PARAMETRI RAZVOJA Razvoj područja GO Tuzi za koji se zahtijeva teritorijalna promjena pruža mogućnosti razvoja u oblasti: poljoprivrede, turizma, prerađivačke industrije. Poljoprivreda Poljoprivreda će na području GO Tuzi i u narednom periodu predstavljati jednu od najznačajnijih privrednih djelatnosti s obzirom na raspoložive poljoprivredne potencijale, mogućnosti njihovog razvoja i potrebe za proizvodnjom hrane na ovom području. Na nižim predjelima postoji mogućnost za razvoj biljne proizvodnje kao što su: vinogradarstvo, povrtarstvo (proizvodnja u plastenicima i na otvorenom), dok na višim predjelima postoje mogućnosti za bavljenje stočarstvom i sakupljanjem ljekovitog bilja. Turizam Područje ima dobar geografski položaj i izdašne prirodne i antropogene turističke vrijednosti. Izgradnjom puta Gusinje-Vrmoša-Tamara-Dinoša-Podgorica i povezivanjem sa sjeverom Crne Gore i Albanijom, područje će imati značajno mjesto u sve frekventnijem turističkom prometu šireg područja. Na bazi ovoga stvoriće se uslovi za razvoj tranzitnog turizma, usputno zadržavanje turista u ovom mjestu uz odgovarajuće turističko-ugostiteljske sadržaje. Prekogranično područje ima veliki turistički potencijal u oblasti Skadarskog jezera. Pravci daljeg razvoja treba da budu usmjereni na stvaranje zajedničkog turističkog proizvoda na Skadarskom jezeru i njegovu održivu valorizaciju. Master planom razvoja turizma do 2020. godine, Skadarsko jezero je označeno kao najznačajnija turistička destinacija sa potencijalom za razvoj više vrsta turizma i programom razvoja turističkih kapaciteta na lokalitetima Vranjina, Plavnica i Podhum. Za razvoj izletničkog turizma izdvajajaju se kanjon rijeke Cijevne i brdo Šipčanik.

Prerađivačka industrija Za bolje životne uslove od velikog su značaja radna mjesta - pogoni male privrede. Razvoj proizvođačke djelatnosti na ovom prostoru treba zanivati na preradi poljoprivrednih proizvoda, čime bi se unaprijedila vertikalna povezanost primarne proizvodnje i viših nivoa. Na prostoru u neposrednoj blizini željezničke stanice uz gradsku obilaznicu formirana je zona za buduće industrijske i proizvodne objekte i sadržaje. Od velikog značja za razvoj privrede će biti sposobnost opštine za privlačenje investitora, kroz stimulativne mjere. Eksploatacija mineralnih sirovina Područje raspolaže mineralnim sirovinama tehničko-građevinskog kamena i treseta čija bi valorizacija u perspektivi mogla biti da jedno od razvojnih djelatnosti. Eksploatacija treseta na prostoru Skadarskog jezera i njegova upotreba bi se zbog specifičnosti ove mineralne sirovine i njenog ležišta, odredila tek nakon detaljnih istraživanja i ispitivanja. Eksplatacija tehničko – građevinski kamena će biti moguća ukoliko se ovo područje predvidi planom koncesija od stane nadležnog ministarstva.


62

GRAFIČKI PRILOZI

Prilog 1. Grafički prikaz područja naselja koje ulaze u sastav područje na koje se odnosi teritorijalna promjena


63

Prilog 2. Grafički prikaz područja katastarskih opština koje ulaze u sastav područje na koja se odnosi teritorijalna promjena


64

Prilog 3. Grafički prikaz saobraćajnih veza naselja na koja se odnosi teritorijalna promjena


65

IZVORI PODATAKA

1. Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine 2. Predlog Nacrta PUP-a Glavnog grada Podgorice, 2013 3. Strategija socio-ekonomskog razvoja Glavnog grada Podgorice, 2011 4. Bazna studija zemljišne politike Glavnog grada Podgorice, 2011 5. Strateški plan razvoja glavnog grada 2012-2017 6. Završni račun Bužeta Glavnog grada Podgorice 7. Završni računi Finansijskog plana Gradske opštine Tuzi za 2009, 2010 i 2011. godinu 8. Odluka o izmjenama i dopunama Odluke o finansijskom planu Gradske opštine Tuzi za

2012. godinu

9. Zakon o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore („Službeni list Crne Gore“, broj 54/11) 10. Zakon o lokalnoj samoupravi ("Sl. list RCG", br. 42/03, 28/04, 75/05, 13/06, "Sl. list Crne

Gore", br. 88/09, 03/10 i 38/12 ) 11. Zakon o Glavnom gradu Podgorice, (”Službeni list Crne Gore”, broj 65/05) 12. Zakon o finansiranju lokalne samouprave (“Sl. list RCG”, br. 42/03 i 44/03(ispravka) i "Sl. list

CG", br. 5/08 i 74/2010.) 13. Zakon o komunalnim djelatnostima ("Sl. listu RCG", br. 12/95) 14. Zakon o porezu na nepokretnosti (,,Sl.list CG’’ br. 42/2003, 44/2003, 5/2008, 51/2008 i 74/

2010). 15. Zakon o administrativnim taksama ("Sl. list RCG", br. 55/03 od 01.10.2003, 46/04 od

09.07.2004, 81/05 od 29.12.2005, 02/06 od 18.01.2006, "Sl. list Crne Gore", br. 22/08 od 02.04.2008, 77/08 od 16.12.2008, 03/09 od 21.01.2009, 40/10 od 22.07.2010, 20/11 od 15.04.2011, 26/11 od 30.05.2011)

16. Zakon o lokalnim komunalnim taksama ( ,,Sl.list RCG’’ br.27/06) 17. Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata ("Sl. list Crne Gore", br. 51/08 od

22.08.2008, 40/10 od 22.07.2010, 34/11 od 12.07.2011, 40/11 od 08.08.2011, 47/11 od 23.09.2011)

18. Zakon o putevima ("Službeni list RCG", broj 42/04 i “Službeni list CG”, br. 54/09) 19. Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti , ("Službeni list Crne Gore, broj 27/2013") 20. Statut Glavnog grada Podgorice ("Sl. list RCG - opštinski propisi", br. 28/06 od 21.07.2006) 21. Statutarna odluka Gradske opštine Tuzi ("Sl. list CG - opštinski propisi", br. 50/06 od

28.12.2006, "Sl. list Crne Gore - državni propisi", br. 08/07, "Sl. list Crne Gore - opštinski propisi", br. 07/12 od 02.03.2012)

22. Odluka o mjesnim zajednicama („Sl.list Crne Gore – opštinski propisi“, br.19/95) 23. Odluka o naseljima i granicama naselja na teritoriji Glavnog grada –Podgorica („Sl.list Crne

Gore – opštinski propisi“, br.41/12) 24. Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2003. i 2011. godine 25. Podaci:

- Ministarstvo poljopivrede i ruralnog razvoja - Ministarstvo unutrašnjih poslova - JP Nacionalni parkovi Crne Gore - Uprava za šume - PJ Podgorica - Uprava za vode - Centar za socijalni rad Podgorica - EPCG – Elektrodistribucija Podgorica - Agencija za telekomunikacije i poštansku djelatnost


66

- Gradska opština Tuzi - JU Gimnazija ”25. maj”-Tuzi - JU OŠ “Mahmut Lekić” Tuzi - JU OŠ “Jedinstvo” Skorać - JU OŠ “Đerđ Kastrioti Skenderbeg” Zatrijebač - JU OŠ “29 novembar” Dinoša - Sekretarijat za planiranje i uređenje prostora i zaštitu životne sredine - Glavni grad - Sekretarijat za komunalne poslove i saobraćaj - Glavni grad - Sekretarijat za razvoj preduzetništva - Glavni grad - Sekretarijat za kulturu i sport - Glavni grad - Uprava lokalnih javnih prihoda - Glavni grad - Agencija za izgradnju i razvoj Podgorice doo - JP Čistoca Podgorica - JP Pogrebne usluge Podgorica - JP Tržnice i pijace Podgorica - JP Vodovod i kanalizacija Podgorica - JP Zelenilo Podgorica - Putevi doo Podgorica

Documents

Studija o opravdanosti osnivanja opstine Tuzi