Qeveria e Republikës se Kosovës

Ministria e Zhvillimit Ekonomik

Raport nga

STUDIMI I PARA-FIZIBILITETIT

FINANCIAR

PËR

Fondin e Efiçencës së

Energjisë në Kosovë

Punuar nga:

Adresa: Anton Cetta 5a, 10000 Prishtina, Kosove

tel: +381 (0)38 777 800, Fax: +381 (0) 38 22 14 14 ; cel: +386(0)49 160 049; 777 800 info@recura.biz - www.recura.biz

Tabela e Përmbajtjes

HYRJE ............................................................................................................................................................. 4

ANALIZË KRAHASIMORE E FONDEVE PËR EFIÇENË TË ENERGJISË NË RAJON ............................................... 6

Fondi për Efiçencë të Energjisë në Bullgari ............................................................................................... 6

Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë - Kroaci ....................................................... 9

Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë të Sllovenisë ............................................. 11

Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë të Armenisë ............................................. 12

POTENCIALI PËR KURSIMIN E ENERGJISË .................................................................................................... 14

KËRKESA E TREGUT PËR INVESTIME NË EFIÇENCË TË ENERGJISË ............................................................... 15

FONDI I EFIÇENCËS SË ENERGJISË NË KOSOVË ........................................................................................... 17

Objektivat e Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë ....................................................................... 17

Themelimi dhe funksionimi i Fondit ....................................................................................................... 19

Burimet e propozuara të financimit të Fondit ........................................................................................ 20

Analiza e Instrumenteve Financiare........................................................................................................ 21

Kreditë Investive ................................................................................................................................. 22

Ekuiteti ................................................................................................................................................ 22

Linjat kreditore përmes institucioneve financiare .............................................................................. 23

Subvencionet e interesit ..................................................................................................................... 23

Grantet ................................................................................................................................................ 24

Garancionet kreditore ......................................................................................................................... 24

Instrumentet e strukturuara financiare .............................................................................................. 25

Mekanizmi Investues i propozuar dhe modelet e kthimit – Qëndrueshmëria e Fondit ......................... 27

Investimet e Fondit për Efiçencë ............................................................................................................ 31

Investimet në sektorin publik – ndërtesat publike ............................................................................. 31

Investimet në sektorin privat .............................................................................................................. 38

Parashikimi i Investimeve kumulative dhe efektet në kursimet e energjisë ...................................... 59

Operimi i Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë ............................................................................ 60

Parashikimi i të Hyrave të Fondit ........................................................................................................ 60

Shpenzimet operative ......................................................................................................................... 62

Shpenzimet e Stafit ............................................................................................................................. 66

3

Shpenzimet e Kamatave për Kredinë nga Banka Botërore ................................................................. 68

Termat për te akretueshmet dhe te pagueshmet .............................................................................. 68

Pasqyrat e Parashikuara Financiare të Fondit ..................................................................................... 70

Ndikimi Fiskal dhe Ekonomik i themelimit dhe operimit të Fondit në Kosovë ....................................... 77

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE DHE KONKLUZIONET ...................................................................................... 78

4

HYRJE

Qëllimi i këtij studimi të para-fizibilitetit është analiza financiare për krijimin e Fondit për Efiçencë të

Energjisë në Kosovë. Studimi analizon specifikat e kërkesave energjetike në Kosovë dhe mundësitë për

kurisme të energjisë. Për të analizuar dhe rekomanduar opcionet për krijimin e Fondit të Efiçencës së

energjisë, studimi fillon me një analizë krahasimore të Fondeve të ngjajshme të Efiçencës së Energjisë dhe

analizon modalitetet e funksionimit të tyre dhe performancën ndër vite.

Studimi i parafizibilitetit financiar pastaj në bazë të përvojave ndërkombëtare dhe specifikave të tregut të

Kosovës, shqyrton mundësitë ligjore të ofruara nga korniza ligjore në Kosovë për të propozuar modalitetin

optimal i cili mund të jetë funksional në Kosovë me modifikime minimale në aspektin ligjor, duke definuar

modalitetin e funksionimit të Fondit, caqet investive, përfituesit e mundshëm nga investimet dhe definon

instrumentet financiare dhe mekanizmin e investimeve dhe kthimit për funksionimin e Fondit. Universi

investiv i studiuar është i bazuar në analizën e kerkesës dhe mundësive në treg për investimet e efiçencës

në ndërtesat publike të nivelit qendror dhe atij lokal (përfshi ndërtesat qeveritare, komunale, shkollat,

spitalet, etj.), kërkesën nga Ndërmarrjet e vogal dhe të mesme (duke i zbërthyer këto në sektore specifike

në bazë të natyrës së punës dhe kërkesës energjetike, dhe përfundimisht kërkesën e sektorit rezidencial.

Në bazë të kërkesave të tregut, studimi pastaj analizon investimet e nëvojshme, plasimin e këtyre

investimeve, mekanizmat e kthimit dhe kohëzgjatjen dhe bën vlerësimin e Fondeve investive të

nëvojshme në bazë të kërkesës, mekanizmit investues dhe targeteve për efiçencë. Studimi pastaj shqyrton

instrumentet e mundshme financiare për financimin e investimeve dhe pastaj në bazë të modelit të

sugjeruar për operimin e fondit dhe synimeve të tij propozon dhe zbërthen instrumentet e duhura

financiare për përdorim nga Fondit, gjithmonë me qëllimin e utilizimit sa më të mirë të mjeteve në

dispozicion. Studimi poashtu analizon kostot operative të menaxhimit të një Fondit për Efiçencë dhe synon

të propozojë modelin e vetëqëndrueshëm financiarisht.

Synimi i studimit të fizibilitetit është të ofrojë modelin optimal për Kosovë, i cili maksimizon efektin e

investimeve në efiçencë të energjisë dhe prodhon optimumin e kursimeve duke pasur parasysh targetet

e caktuara dhe identifikuara në NEEAP-in e dytë. Modeli synon krijimin e një Fondi që ripërtrihet dhe rritet

në mënyrë që në periudhë afatgjatë të jetë në dispozicion për investime të vazhdueshme në efiçencë dhe

në të njejtën kohë të operojë pa shkaktuar asnjë ngarkesë në buxhetin e konsoliduar të Kosovës por

përkundrazi duke krijuar mundësi për kursime dhe kthim të mjeteve në buxhet.

Studimi i parafizibilitetit financiar është vetëm një pjesë e analizës së bërë nga Ministria e Zhvillimit

Ekonomik mbi mundësitë e zhvillimit të Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë dhe, së bashku me

studimet e para-fizibilitetit teknik dhe ligjor, do të kontribuojë në studimin përmbledhës i cili do të japë

rekomandimet konkrete dhe do të ofrojë analizën përfundimtare për themelimin e Fondit të Efiçencës

dhe funksionimit të tij në Kosovë.

Studimi më poshtë fillon me një analizë krahasimore të Fondeve të ngjajshme në vendet e regjionit dhe

më gjerë, për të analizuar funksionimin e këtyre Fondeve. Studimi pastaj vazhdon me një analizë të

5

përgjithshme të potencialit për kursim të energjisë në Kosovë dhe zbërthen kërkesën e tregut në Kosovë

për investime në efiçencë, duke përfshi investimet në sektorin publik dhe privat.

Raporti vazhdon me kapitullin mbi modlitetin optimal të propozuar për Fondin e Efiçencës së Energjisë në

Kosovë. Kapitulli fillon me paraqitjen e Objektivave të Fondit për Efiçencë dhe ofron modelin dhe bazën

për themelimin e Fondit. Kapitulli pastaj shtjellon burimet potenciale të financimit të Fondit dhe

parashikimet për financimin total të nevojshëm për periudhën e parashikuar 10 vjeçare. Analiza pastaj

vazhdon me prezentimin e të gjitha instrumenteve financiare të mundshme dhe jep rekomandimin për

instrumentet më të përshtatshme të propozuara për arritjen e objektivave të Fondit, duke analizuar

përparësitë dhe magësitë e qasjeve të ndryshme. Në bazë të instrumenteve financiare, sekcioni në vijim

pastaj prezenton mekanizmin investues dhe modelet e kthimeve në Fond si dhe mekanizmin e arritjes së

qëndrueshmërisë financiare të Fondit. Sekcionet në vijim pastaj paraqesin supozimet kryesore për caqet

e investimeve, përfshi investimet totale të parashikuara në sipërfaqe, numër ndërtesash, vlerë monetare

dhe kursimet e realizuara nga këto investime. Paraqitja e investimeve të parashikuara është ë ndarë në

investimet direkte në ndërtesat publike dhe investimet indirekte në sektorin privat, duke i treguar efektet

kumulative të investimeve.

Pas shtjellimit të operacioneve investuese, kapitulli vazhdon me prezentimin e operacioneve të Fondit,

përfshi themelimin e tij, burimet e nevojshme njerëzore, shpenzimet operative të fondit dhe rezultatet

financiare nga veprimet investive të tij. Pastaj, raporti paraqet pasqyrat financiare të parashikuara për

Fondin e Efiçencës për një periudhë 10 vjeçare si dhe përfundon me një analizë të ndikimit fiskal të Fondit

në buxhetin e Kosovës. Përfundimisht, studimi analizon efektin e Fondit të buxhetin e Kosovës dhe

ndikimin financiar të themelimit dhe operimit të Fondit, përfshi edhe kontributin e Fondit në kthimin e

kredisë të cilën Kosova e ka nënshkruar me Bankën Botërore për financimin e investimeve në efiçencë të

energjisë. Studimi përfundon me një përmbledhje të të gjeturave kryesore dhe konkluzionet kryesore nga

studimi.

6

ANALIZË KRAHASIMORE E FONDEVE PËR EFIÇENË TË ENERGJISË NË RAJON

Me qëllim të shqyrtimit të modaliteteve optimale për funksionimin e Fondeve për Efiçencë të Energjisë,

janë analizuar Fondet e Efiçencës në disa shtete të rajonit, përfshi Bullgarinë, Slloveninë dhe Kroacionë si

dhe fondin e efiçencës në Armeni. Seksioni i mëposhtëm prezenton shkurtiisht këto Fonde dhe mënyrën

e tyre të operimit, përfshi bazën ligjore për themelimin e tyre, burimet e financimit, strukturën e

qeverisjes dhe menaxhimit si dhe produktet financiare, investimet dhe targetet e tyre.

Fondi për Efiçencë të Energjisë në Bullgari Fondi për Efiçencë të Energjisë në Bullgari (FEEB) është themeluar nëpërmjet Aktit për efikasitetin e

energjisë të miratuar nga Parlamenti Bullgar në Shkurt 2004. Kapitali fillestar i FEEB është tërësisht i

përbërë nga fondet e granteve dhe donatorët e saj kryesore janë: “Global Enviroment Facility” nëpërmjet

Bankës Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim (IBRD) pjesë e Bankës Botërore me një kontribut prej

10 milion USD; Qeveria e Austrisë me një kontribut prej 1.5 milion Euro; Qeveria e Bullgarisë me kontribut

prej 1.5 milion Euro; dhe investime nga disa kompani private bullgare.

Struktura operacionale e BEEF është bazuar në një partneritet publiko-privat. Fondi ndjek një axhendë të

mbështetur plotësisht nga Qeveria e Bullgarisë, por ajo është e strukturuar si një subjekt i pavarur juridik,

i veçantë nga çdo agjenci ose institucion qeveritar, komunal dhe privat. Struktura organizative përbehet

nga Asambleja e Donatorëve, Bordi Menaxhues dhe Menaxhuesi i Fondit. Kuvendi i donatorëve mblidhet

në seancë të rregullt çdo dy vjet dhe përfshinë përfaqësues nga burimet kryesore të financimit të Fondit

për Efiçencë të Energjisë:

- Global për Mjedisin (GEF)

- Qeveria e Bullgarisë;

- Qeveria e Austrisë;

- Donatorët dhe kontribuesit privat.

Bordi Menaxhues është organi kryesor i qeverisjes dhe është përgjegjës për menaxhimin strategjik të FEEB

ne përputhje me objektivat e vendosura dhe parimet e operacioneve.

Sipas nenit 59 (1) nga Energy Efficiency Act (EEA), bordi Menaxhues përbëhet nga 9 anëtarë:

- Një përfaqësues i Ministrisë së Ekonomisë dhe Energjetikës, i caktuar nga Ministri i Ekonomisë dhe Energjetikës;

- Një përfaqësues i Ministrisë së Zhvillimit Rajonal, i caktuar nga Ministri i Zhvillimit Rajonal; - Një përfaqësues i Ministrisë së Mjedisit dhe Ujërave, i caktuar nga Ministri i Mjedisit dhe Ujërave; - Drejtor Ekzekutiv i Agjencisë për Zhvillim të Qëndrueshëm të Energjisë (SEDA); - Pesë përfaqësues të zgjedhur nga Asambleja e Donatorëve, si më poshtë:

- një përfaqësues i organizatave jo-qeveritare, aktivitetet e të cilave janë të fokusuar në uljen e rrezikut të ndryshimeve klimatike globale;

7

- dy ekspertë me arsim të lartë ekonomik me përvojë në financimin e projekteve në fushën e prodhimit të energjisë;

- një ekspert në fushën e efiçencës së energjisë me arsim të lartë inxhinieri; - një ekspert në fushën e burimeve të ripërtëritshme me arsim të lartë inxhinieri.

Bordit Menaxhues mblidhet çdo muaj, me ftesë zyrtare nga Kryetari i tij. Menaxhimi i fondit për FEEB

realizohet nga një kontraktor i pavarur privat i përbërë nga konsorciumi “Econoler-EnEffect-Elana”.

Konsorciumi përbehet nga një palë me eksperiencë në konsulencë për efiçencë energjetike “Econoler

International”, fondacioni “Center for Energy Efficiency - EnEffect” dhe institucioni financiar jo-bankar

“Elena Holding”. Menaxhuesi i Fondit është përgjegjës për zbatimin dhe implementimin e të gjitha

detyrave operacionale. Objektivi kryesor është për të operuar Fondi si kompani e orientuar drejt fitimit

në mënyrë që të nxis investimet tjera të qëndrueshme për efiçencë të energjisë në Bullgari.

Kapitali fillestar për Fondin për Efiçencë të Energjisë në Bullgari është përdorur për tri qëllime kryesore:

1. të sigurojë kapitalin bazë për fondin për efiçencë të energjisë;

2. të mbulojë shpenzimet operative për FEEB derisa vet fondi të arrijë të sigurojë të hyra të

mjaftueshme për mbulimin e shpenzimeve operacionale,

3. të mbulojë pjesërisht shpenzimet fillestare të ndërtimit të kapaciteteve për efiçencë të energjisë

(zhvillimi i projektit, modalitetet financiare, etj.).

Pjesa kryesore e kapitalit është përdorur për investime duke ofruar qasje në produkte financiare të

përshtatura për realizimin e investimeve në efiçencë të energjisë. Kapitali i Fondit kryesisht i dedikohet

investimeve nga sektori privatsi dhe entitetet publike përmes huasë publike, dhe në parim ëshë në

konkurrencë me tregun Bankar në Bullgari.

Produktet e financimit të përdorura nga FEEB janë të ndara në dy grupe kryesore:

produkte të kreditimit,

produkte të garancioneve financiare.

Produktet e Kreditimit

Produktet e kreditimit janë të dedikuara për investime në teknologji me standarde të larta të efiçencës

energjetike. Kostot e pranueshme për financim kapin gamën prej 15,000 deri nëe 1,500,000 Euro edhe

pse përjashtimet janë të mundshme në raste të veçanta. Fondi kërkon nga pronari i projektit qe të

kontribuojë së paku 10% në rastet kur ekziston bashkëfinancimi në mes të FEEB dhe ndonjë banke

komerciale apo 25% në rastet kur FEEB është i vetmi financues institucional. Për tu financuar, projekti

duhet të ketë një periudhë maksimale për shpagim prej pesë (5) viteve.

FEEB kërkon kolateral standard duke përfshirë hipotekat, premtimet, sigurim i rrezikut financiar, apo

garanci bankare. Lloji dhe vlera e kolateralit përcaktohen në përputhje me gjendjen financiare të

huamarrësit; njëkohësisht, duke marrë parasysh asetet e shtuara nga plani investiv.

8

Interesant indikative në kreditë për efiçencë që lëshohen nga Fondit Bullgar varen nga rastet specifike,

mirëpo gama e kamatave për huamarrësit është me si vijon:

Përfituesi Interesi Vjetor Periudha Maksimale Minimumi i kontributit të zhvilluesit të projektit

Komunat 4.5 – 8% Deri ne 5 Vite 10-25%

Korporatat dhe Individët

5-9% Deri ne 5 Vite 10-25%

Për të arritur maksimumin e shfrytëzimit të fondeve të limituara për efiçencë të energjisë, FEEB ka

dizajnuar dhe implementuar tri lloje të specializuara të garancioneve financiare: garancione të pjesshme,

garancione të portfoliove kreditore për performancë të energjisë dhe portfolio garancione kreditore për

individë. Në parim, garancionet kreditore si instrumente janë të dizajnuara asilloji që të mundësojnë qasje

në financim edhe për ato palë të cilat në parim do të shiheshin se palë me risk të madh nga institucionet

financiare dhe si pasojë do të kishin vështirësi në sigurimin e qasjes në financim.

FEEB ofron garancione kreditore për kreditë e kolateralizuara të cilat mbulojnë deri në 80% të vlerës së

kryegjësë të kredisë. Në parim, vlera e pjesës së garantuar nuk mund të tejkalojë 400,000 Euro për kredi,

mirëpo në raste specifike janë lëshuar edhe garancione në vlera me të por vetëm me Aprovim të Bordi.

Garancitë nga FEEB janë të njohura nga Banka Kombëtare Bullgare si “FirstClass” ekuivalentë me një

garanci bankare.

Instrumenti tjetër i përdorur nga FEEB është garancioni i performancës, i dedikuar për kompanitë ESCO, i

cili garanton një pjesë të të hyrave pa kërkuar kolateral duke marrë për peng portfolion e të

arkëtueshmeve të kompanive të shërbimit të energjisë (ESCO) që rrjedhin nga kontratat për vlerësim të

performancës energjetike. FEEB garanton se do të mbulojë deri në 5% te pagesave të vonuara të portfolios

së mbuluar.

FEEB ofron edhe garancione kreditore për huamarrës individual duke ofruar garantim të portfoliove

kreditore për individë të dedikuara për kreditimin e investimeve në efiçencë energjetike. FEEB në këtë

formë ofron mbulueshmëri për deri në 5% të vlerës së kredive të dështuara brenda një portfolio, duke

ofruar mbulueshmëri të humbësit të parë (first loss cover).

Mekanizmi i financimit kryhet përmes operacioneve të “Elena Holding” si një institucion financiar jo-

bankar i pavarur dhe privat, i cili njëkohësisht është edhe pjesëmarrës në konsorciumin e angazhuar për

menaxhimin e FEEB.

Fondi përdorë interesat e fituara nga Kreditë dhe tarifat për garancione kreditore për të mbuluar

shpenzimet operative si dhe për të shtuar vlerën e kapitalit të fondit për efiçencë për investime të

mëtutjeshme.

9

Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë - Kroaci Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe për Efiçencën e Energjisë në Koraci është një pikë kyçe për mbledhjen

dhe investimin e burimeve buxhetore shtesë në programet dhe projektet e mbrojtjes së natyrës dhe

ambientit, efiçencës së energjisë dhe përdorimit të burimeve të energjisë së ripërtëritshmë. Ky fond është

themeluar në 2003 si institucion publik i pavarur jo-buxhetor dhe filloi punën në 2004. Qëllimi i këtij fondi

është të siguroj burime shtesë për financimin e projekteve, programeve dhe aktiviteteve të ngjajshme në

fushën e konservimit, përdorimit të qëndrueshëm, mbrojtjes dhe përmirësimit të ambientit.

Detyrat dhe të drejtat e Themeluesit i përkasin Qeverisë së Kroacisë në emër të Republikës së Kroacisë.

Sidoqoftë, fondi menaxhohet nga Bordi Menaxhues dhe Drejtori i Fondit. Fondi menaxhohet në

përputhshmëri me vendimin mbi Fondin për Mbrojtjen e Ambientit dhe për Efiçencën e Energjisë, Statutin

e Fondit dhe dokumente të tjera të përgjithshme të fondit, si dhe vendime dhe rregullore të tjera. Qeveria

kroate i përzgjedh anëtarët e Bordit Menaxhues, si në vijim:

Dy përfaqësues të ministrisë përkatëse për mbrojtjen e ambientit,

Një përfaqësues i ministrisë përkatëse për energjetikë,

Një përfaqësues i ministrisë përkatëse për financa,

Një përfaqësues i Odës Ekonomike Kroate, dhe

Një përfaqësues i ekspertëve në fushën e mbrojtjes së ambientit.

Poashtu, Drejtori i Fondit përzgjedhet Qeveria e Republikës së Kroacisë.

Ky fond është i ndarë në 6 sektorë dhe 5 departamente të pavarura, të cilat punojnë në përputhje me

detyrat e përcaktuara paraprakisht. Sektorët ekzistues për momentin janë:

Sektori i mbrojtjes së natyrës

Sektori i efiçencës së energjisë

Sektori për pagesa dhe për menaxhimin e kategorive të veçanta të mbeturinave

Sektori për fonde të BE-së

Sektori për financa, si dhe

Sektori për çështje ligjore

Burimet e financimit të Fondit bazohen në të ardhurat e prezentuara në vijim:

Pagesat e ndotësve të ambientit,

Pagesat e përdoruesve të ambientit,

Pagesat nga ngarkuesit e ambientit me mbeturina, si dhe

Pagesat nga përdoruesit e makinave motorike.

Fondi poashtu financohet nga burimet shtesë siç janë:

Donacionet dhe mbështetjet tjera financiare

Të hyrat e fituara nga bashkëpunimet bilaterale dhe multilaterale ndërkombëtare në programe

dhe aktivitete të ngjashme

10

Burime të tjera të bazuara në Vendime Qeveritare.

Aktivitetet kryesore që i mbështet ky Fond janë Mbrojtja e ambientit, Menaxhimi i mbeturinave, si dhe

Efiçenca energjetike dhe përdorimi i burimeve të ripërtëritshme.

Fondi Kroat është i dedikuar për investimet e lartëcekura dhe ofron financim për entitete

private dhe publike. Alokimi i mjeteve financiare bëhet përmes ftesave publike njoftuese për aplikim.

Mjetet mund të ndahen për entitete vetë-qeverisëse rajonale dhe lokale, si dhe për persona juridik dhe

privat. Përveç disa rasteve të veçanta, Fondi i mbështet të gjitha aktivitetet me 40% të kostos totale të

investimit.

Për të përkrahur investimet Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe për Efiçencën e Energjisë në Koraci

përdor një sërë instrumentesh financiare të cilat përfshijnë:

Kreditë – me zero interes, dhe periudhë të kthimit 7 vjeçare (grace periudha 2 vjeçare, periudha

e kthimi 5 vjet), deri në vlerë prej 190,000 Euro.

Subvencione deri në vlerë prej 108,000 Euro

Ndihmat financiare – vetëm për njësitë rajonale dhe lokale vetë-qeverisëse deri në vlerë prej

190,000 Euro.

Grantet – për aktivitete edukative, hulumtuese dhe zhvilluese, deri në 22,000 Euro.

Në bazë të dhënave të vitit 2008, ky Fond ka menaxhuar me një kapital pre 189 milion Euro.

11

Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë të Sllovenisë Fondi Eco, apo Fondi Slloven për Mbrojtje të Ambientit, është themeluar si një entitet ligjor publik në

kuadër të Vendimit për Mbrojtje të Ambientit të aprovuar nga Republika e Sllovenisë në vitin 1993. Fondi

është themeluar si shoqëri aksionare jo-profitabile me një kapital fillestar prej 65,000 Euro, mjeket këto

të alokuara nga buxheti shtetëror në vitin 1994. Më vonë, bazuar në Vendimin për Fondet Publike, ky Fond

u shndërrua në fond publik financiar më 1 janar 2001. Fondi është nën juridiksionin e Ministrisë së

Ambientit në Slloveni.

Qëllimi i këtij fondi është promovimi i zhvillimit në fushën e mbrojtjes së ambientit. Është institucioni i

vetëm i specializuar në Slloveni që ofron mbështetje financiare për projekte ambientale. Dallimi kyç në

mes të këtij fondi dhe bankave komerciale qëndron në faktin se ky Fond ofron kredi të buta me norma të

interesit më të ulëta dhe poashtu ofron periudhë më të gjatë të huazimit, duke financuar kryesisht

projekte investive të cilat nuk janë atraktive sa duhet për sektorin Bankar.

Burimet financiare të Fondit për grante mblidhen nën Rregulloren për ruajtjen e energjisë të siguruar tek

konsumatorët e fundit. Poashtu, institucionet në vijim ndihmojnë në bashkë-financimin e këtij Fondi:

Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim (IBRD)

EC Phare

Banka Evropiane për Investime (EIB)

Programet financuese aktuale të këtij fondi janë me si vijon:

Kredi për entitete ligjore për investime në infrastrukturë ambientale, efiçencë të energjisë, etj.

Kredi për individ (ekonomi familjare) për investime për konvertim në energji të ripërtëritshme,

investime për zvogëlimin e konsumit të ujit, etj.

Grante për individ (ekonomi familjare) për investime në vetura elektrike dhe për investime në

objekte banimi.

Grante për entitete ligjore (komunat apo ofruesit e shërbimeve publike) për investime në vetura

elektrike apo autobus për transport publik.

Grante për komuna për investime në objekte arsimore (shkolla, parashkollore, bibliotekë, etj.)

Fondi Slloven ofron mbështetje financiare përmes kredive të buta granteve si dhe përmes ofrimit të

asistencës tëknike, duke ofruar këshilla dhe aktivitete vetëdijësuese; duke financuar punën e rrjetit

ENSVET (rrjet i cili ofron këshilla profesional mbi efiçencën e energjisë, pa pagesë për qytetarë).

Gjatë vitit 2013, ky fond arriti të alokoj 49.8 milion Euro, nga te cilat 29 milion Euro u alokuan për kredi të

buta, ndërsa 20.8 milion Euro u shpërndanë në formë të granteve.

12

Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë të Armenisë Fondi i Armenisë për Burime të Ripërtëritshme dhe Efiçencë të Energjisë është themeluar më 21 nëntor

2005 nga Republika e Armenisë dhe nga Kryeministri i Republikës së Armenisë si autoriteti i qeverisë së

shtetit. Ky fond është një institucion jo profitabil që ndjek interesin publik, dhe është një entitet ligjor i

pavarur që vepron ndaras nga çdo agjenci apo institucion qeveritarë, mirëpo vepron në përputhshmëri

me legjislacionin armen dhe marrëveshjet që ka me agjencitë donatore. Poashtu, marrëdhëniet mes

Themeluesit (Republikës të Armenisë) dhe Fondit janë të rregulluara nga legjislacioni i po këtij shteti dhe

nga Statuti aktual. Qëllimi kryesor i këtij fondi është të lehtësoj investimet në Efiçencë të Energjisë dhe në

Burime të Ripërtëritshme dhe të promovoj zhvillimin e këtyre dy sektorëve në Armeni. Kapitali fillestar i

këtij fondi i alokuar nga Qeveria Armene në kohën e themelimit ishte AMD 22,362,874 (përafërsisht

40,000 Euro).

Aktivitetet e Fondit menaxhohen nga Bordi i Kujdestarëve (Board of Trustees – BOT), dhe Drejtori i Fondit.

Bordi i Kujdestarëve është trupi primar qeverisës i Fondit i cili i drejton aktivitetet e Fondit në përputhje

me kërkesat e Republikës së Armenisë. Ky Bord ka gjithsej 10 anëtarë të cilët janë të pavarur dhe nuk

mund të jenë aktiv në pozita të tjera në Fond. Anëtarët e këtij Bordi fillimisht caktohen nga Themeluesi

(Republika e Armenisë). Ky bord ka për detyrë të japin drejtimet për zhvillimin e projekteve strategjike të

Fondit, aprovojnë buxhetin dhe raportet financiare të Fondit; aprovojnë rregullore të punës dhe objektivat

e Fondit, si dhe te nominojë dhe përzgjedh drejtorin e Fondit si dhe anëtarët e rinj të Bordit.

Drejtori i Fondit është përgjegjës për menaxhimin e aseteve të Fondit, përfaqësimin e Fondit në

Republikën e Armenisë dhe në shtetet e huaja, menaxhimin e stafit dhe resureve të Fondit si dhe zhvillimin

e rregulloreve të brendshme, statutet e organizatave të themeluara nga zyrat përfaqësuese,

institucioneve, strukturës organizative të Fondit, dhe stafit të Fondit për t’u aprovuar nga Bordi.

Fondi Armen kontribuon në disa drejtime drejt arritjes së objektivave për efiçencë të energjisë dhe

promovim të burimeve të ripërtritshme. Këto angazhime përfshijnë edhe Pjesëmarrjen në zhvillimin e

politikave për burime të ripërtëritshme dhe efiçencë të energjisë dhe zhvillimin e epropozimeve për

reforma ligjore në aspektin e zhvillimit të tregjeve të burimeve të ripërtëritshme dhe efiçencës së energjisë.

Fondi poashtu kontribuon në themelimin dhe zhvillimin e infrastrukturës për industri të reja dhe

organizimin e shërbimeve të ndërlidhura si dhe bën trajnimin dhe ngritjen e kapaciteteve për afarist privat

dhe auditorë, kompani të shërbimeve të energjisë (ESCO), institucione financiare (FI) dhe shoqata të

pronarëve të shtëpive (HOA). Fondi poashtu vepron në drejtim të ngritjes së kapaciteteve për investime

në sektorët e burimeve të ripërtëritshme dhe efiçencës së energjisë..

Burimet aktuale të financimit të Fondit Armen përfshijnë investimet në kapitalin themeltar nga shteti

Armen, donacionet nga personat dhe entitetet ligjore, duke përfshi institucionet ndërkombëtare

financiare , mjetet nga kthimet e kredive dhe fitimet e Fondit, si dhe financimi nga buxheti shtetëror.

Fondi Armen ofron poashtu financim për investime në efiçencë të energjisë dhe energji të ripërtritshme

dhe këto investime janë të dedikuara për persona fizik, ekonomi familjare, shoqata të rezidentëve, biznese

si dhe entitete publike.

13

Instrumentet financiare të Fondit janë: Kreditë, dhe Grantet. Kreditë jepen nga institucionet financiare

participuese në fond për zhvillues të projekteve, shoqata të pronarëve të shtëpive, dhe për ekonomi

familjare Individuale. Në anën tjetër, grantet jepen për ekonomi familjare të varfëra dhe për objekte me

interest publik siç janë shkollat apo spitalet. Gjithashtu, vlen të ceket se Fondi ka edhe nën-kontraktues

që shërbejnë si Qendra Këshilluese për studime fizibiliteti, planifikime biznesi, këshillime teknike,

ekonomike dhe ligjore, e poashtu shërbejnë edhe për vetëdijesim publik dhe për ngritje të kapaciteteve.

Këta nën-kontraktor ndihmojnë zhvillimin e projekteve ku jepen grante dhe kredi, përmes asistencës së

tyre teknike.

14

POTENCIALI PËR KURSIMIN E ENERGJISË

Në bazë të të dhënave të përpunuara dhe prezantuara në kuadër të studimit të para-fizibilitetit teknik,

potenciali total i kursimeve të energjisë në Kosovë është shumë i madh. Në kudër të këtij potenciali mund

të llogaritet stoku total i ndëtesave në Kosovë, i cili vlerësohet të jetë rreth 45 milion metra katororë, prej

te cilave 2/3 ndërtesa private rezidenciale, rreth 18% ndërtesa të ndërmarrjeve private dhe pak nën 5%

ndërtesa publike. Kjo jep një potencial të përgjithshëm për kursimin e energjisë në sektorin e ndërtesave

në Kosovë që perbën afërsisht 11% të furnizimit me energji primare dhe 20.07% të konsumit total të

energjisë për vitin 2013. Kursimet totale të energjisë për të gjithë stokun e ndërtesave përbëjnë pothuajse

45% të konsumit total të energjisë duke bashkuar sektorin rezidencial dhe atë të shërbimeve. Duke

realizuar potencialin e efiçencës së energjisë në sektorin e ndërtesave Kosova mund te kurseje 239 ktoe.

Gjithnjë sipas studimit teknik, vlerësimi i kursimit të energjisë tregon për një nivel të rëndësishëm të

kursimeve potenciale të energjisë, i cili mund të arrihet në Kosovë vetëm duke zbatuar masat e efiçencës

së energjisë në stokun e ndërtesave. Realizimi i të gjithë potencialit të kursimeve të energjisë, duke u

bazuar në masat më kosto efektive, kërkon një investim total prej €1.367 bilion, i cili ka potencial të

gjenerojë tek investitorët dhe konsumatorët e fundit një kosto totale prej rreth €198 milion, që do të

thotë se kursimet e energjisë duhet t’i mbulojnë kostot e masave brenda 7 viteve.

Potenciali më i madh për kursimin të energjisë vjen nga sektori rezidencial (72%), i cili më pas ndiqet nga

sektori privat dhe komercial (20%). Edhe pse niveli i potencialit total të kursimeve të energjisë për

ndërtesat komunale dhe ndërtesat publike qendrore është i vogël në krahasim me dy sektorët e tjerë

(8%), aktualisht ndërtesat publike përfaqesojnë mundësinë më të mirë për të arritur kursime reale të

energjisë, për arsye se në shumë raste ato tashmë e kanë plotësuar nivelin e kërkuar të komfortit. Ky fakt

sygjeron qe cfaredo programi per eficencen e energjise duhet te filloje me zbatimin e masave ne ndertesat

publike. Tashmë, Banka Botërore dhe Qeveria e Kosovës kanë filluar një projekt shumë të rëndësishëm

prej 25.5 Milion Euro për të realizuar investime për Efiçencën e Energjisë në rreth 200 ndërtesa qendrore

në Kosovë. Parë nga këndvështrimi i kërkesës, një zbatim i suksesshëm i programit të MZHE-BB do të

krijojë mundësi reale për kompanitë ndërtimore duke i nxitur ato të përmirësojnë aftësitë dhe njohuritë

e tyre në mënyrë që të fitojne sfidat e ardhshme në botën e biznesit.

Poashtu, duke marrë parasysh investimet totale të kërkuara në sektorin privat, rekomandohet që të

gjehen instrumente financiare të cilat do të stimulonin investimet nga vetë sektori privat (rezidencial dhe

biznesor), duke ofruar mundësi për të nxitur investime shtesë nga ta.

Sipas studimit teknik, llogaritjet e kryera tregojnë se për të realizuar nivelin e mundshëm të kursimeve të

energjisë në ndërtesat komunale dhe ato qendore, duhet të shpenzohen respektivisht €61.68 milion dhe

€17.63 milion në investime. Potenciali i kursimeve në ndërtesat publike qendrore dhe komunale është në

total rreth 237 GWh energji apo shprehur në ktoe 20.37.

15

KËRKESA E TREGUT PËR INVESTIME NË EFIÇENCË TË ENERGJISË

Në bazë të analizës teknike të tregut të investimeve në efiçencë të energjisë, mund të dallohen dy

elemente në treg, i pari ka të bëjë me potencialin për investime dhe kursime në të gjitha sektoret, ndërsa

i dyti ka të bëjë me kërkesën reale nga tregu. Derisa potenciali i kursimeve, siç është paraqitur edhe në

tabelën mëpopshtë, është më i madh në ndërtesat rezidenciale (për shkak të numrit të tyre), kërkesa reale

e tregut për investime në këtë kategori ndërtesash është më e ulta nga të gjitha sektoret. Shkak i kësaj

është standardi relativisht i ulët i jetesës dhe të hyrave të disponueshme për ekonomitë familjare në

Kosovë, që shihet edhe nga niveli i ulët BPV në Kosovë. Arsyeja tjetër për këtë qëndron edhe në faktin se

çmimi i energjisë elektrike dhe burimeve të tjera të energjisë është ende relativisht i ultë në Kosovë. Duke

kaluar në sektorin komercial privat, kërkesa është në rritje, duke marr parasysh se ndërmarrjet janë më

koshiente mbi shpenzimet e tyre dhe janë më të interesuara për të gjeneruar margjina më të mira. Situata

për sa i përket kërkesës është më ë mira me ndërtesat publike si në nivelin qendror ashtu edhe në ate

lokal, duke marr parasysh edhe vendimet politike për të stimuluar investimet në këtë nivel nga Qeveria e

Kosovës si dhe përkushtimet e marra në raport me Bankën Botërore.

Sektori i

Ndertesave

Siperfaqj

a totale

e

sektorit

te

ndertes.

[milion

m2]

Siperfaqja

totale e

sektorit te

ndertesave

[%]

Potenciali per

Kursimet e

Energjise ne

Sektorin e

Ndertesave

shprehur ne

funksion % te

Kosumit Final

te Energjise

Potenciali i

Kursimeve te

Energjise te

Sektorit te

Ndertesave

shprehur ne %

Furnizimit me

Burime Primare te

Energjise

Potenciali

Total per

Kursimet

e

Energjise

[ktoe]

Potenciali

total per

Reduktimin e

CO2

[shprehur ne

mije ton/vit]

I. Rezidenciali 34.72 76.9% 45% 7.86% 171.74 2236.76

II. Ndertesat Komunale Publike

2.36 5.2% 32% 0.77% 16.77 35.96

Shkollat 1.69 3.7% 37% 0.50% 10.90 23.37

Ndertesat e Shendetit/Spitalore

0.39 0.9% 37% 0.15% 3.35 7.18

Ndertesa te tjera 0.28 0.6% 30% 0.11% 2.52 5.40

II. Ndertesat Qendrore Publike

0.18 0.4% 49% 0.16% 3.60 10.28

Spitalet Qendrore 0.05 0.1% 45% 0.05% 1.12 3.20

Qeveria Qendrore 0.14 0.3% 50% 0.11% 2.49 7.08

II. Private dhe Komerciale

7.86 17.4% 46% 2.15% 46.95 102.04

TOTAL 45.12 100.0% 20.07% 10.94% 239.05 2385.03

Përmbledhje e potencialit të kursimeve të energjisë sipas kategorisë së ndërtesave

Burimi: Studimi i parafizibilitetit Teknik për Fondin e Efiçencës së Energjisë në Kosovë

16

Aktualisht kërkesat e sektorit privat në Kosovë, si atij rezidencial ashtu edhe atij komercial, janë duke u

servisuar nga një projekt i financiar nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (EBRD) përmes

projektit të saj KOSEP. Ky projekt ofron linja të dedikuara kreditore përmes bankave komerciale për

rezidentë dhe ndërmarrje, duke ofruar edhe masa të insentivave për investime të suksesshme.

Megjithëatë, një problem evident i këtij mekanzimi qëndron në kërkesën e Bankave komerciale në Kosovë

për sasi të mëdha të hipotekave dhe kolateralit si bazë për lëshimin e kredive, gjë që u pamundëson qasjen

në financim të një numri të madh të kredimarrësve potencial. Masa specifike të cilat do të mundësonin

uljen e kërkesës për hipotekë dhe kolateral nga bankat do të lironte një potencial shumë më të madh të

kredimarrjes dhe do të stimulonte investimet në efiçencë të energjisë.

Një faktor tjetër kufizues për Fondin e Efiçencës së Energjisë në Kosovë për të përkrahur investimet

eventuale në sektroin privat është edhe vetë madhësia e vlerës së investimeve të kërkuara. Financimi i

vetëm një pjese të kërkesës totale për investime e cila vlerësohet të jetë rreth 1.35 miliardë Euro është

shifër e pakapshme për një fond të vetëm investiv. Sfida e financimit të sektorit privat mund të arrihet

vetëm duke nxitur shfrytëzimin e likuiditetit pasiv të fjetur në sektorin privat. Kjo përfshin një pjesë të

likuiditetit të tepërt i cili sot qëndron nëpër depozitat e Bankave komerciale në Kosovë, i cili vlerësohet të

jetë mbi 600 milion Euro. Këto mjete të pashfrytëzuara në Bankat Kosovare kanë koston e vetë të kapitalit

dhe një gjë e tillë paraqet edhe nje incentivë që bankat të jenë të interesuara ti plasojnë këto fonde, me

kusht që niveli i riskut të plasmanit për bankat të zvogëlohet. Çfarëdo kreditimi nga bankat në parim

poashtu kërkon edhe pjesëmarrjen financiare të kredimarrësit, ashtu që nxitja e bankave për të kredituar

investimet në efiçencë të energjisë do të nxisë edhe një shumë shtesë të investimeve nga kursimet private

personale të sektorit privat, duke kontribuar kështu drejt realizimit më të mirë të potencialit investiv në

efiçencë nga sektori privat dhe duke ndihmuar kështu në shtimin e kursimeve. Modeli i propozuar i

përkrahjes së investimeve në efiçencë nga sektori privat duke ulur riskun e ekspozimit për bankat

komerciale është i paraqitur më poshtë në këtë raport.

Në anën tjetër, institucionet publike kanë bazë shumë të kufizuar për qasje në financim dhe deri tani të

gjitha investimet e bëra janë financuar nga buxheti i konsoliduar i Kosovës, përkatësisht nga linja e

investimeve kapitale, e cila edhe ashtu është mjaft e kufizuar. Në parim, shfrytëzimi i mjeteve investive të

siguruara përmes kredisë së Bankës Botërore për investime në efiçencë në ndërtesat publike duke

shfrytëzuar Fondin për Efiçencë të Energjisë në Kosovë, do të mundësonte investime të dedikuara në

ndërtesat publike, pa afektuar mundësinë e tyre për të realizuar edhe investimet tjera kapitale të

nevojshme. Modeli i funksionimit të Fondit të Efiçencës së Energjisë në Kosovë, i prezantuar më poshtë

në këtë raport, ofron mundësinë për realizimin e këtyre investimeve përmes mekanizmave financues të

cilët janë kompatibil me legjislacionin në fuqi në Kosovë duke mos krijuar implikime me Ligjin mbi Huanë

Publike dhe duke stimuluar në mënyrë direkte këto investime në ndërtesat publike.

Potenciali investiv në ndërtesat publike i paraqitur mëposhtë rezulton me mbi 200 ndërtesa përfituese

dhe me 389,000 m2 të investuara gjatë dhjetë viteve të para të operimit të Fondit. Poashtu, duke stimuluar

investimet e sektorit privat përmes instrumenteve për limitimin e riskut të bankave që do të stimulonte

kreditimin e sektorit privat nga bankat komerciale, do të stimulonte gjenerimin e rreth 133 milion Euro

investime në sektorin privat gjatë dhjetë viteve të parashikuara. Investimet e kombinuara në ndërtesat

publike së bashku me ato në ndërtesat private parashikohet të gjenerojnë një kursim total prej 237.4 GWh

energji deri në vitin e 10, apo 20.4 ktoe, gjë që paraqet rreth 8.5% të totalit të përgjithshëm të kursimeve

totale të mundshme nga të gjitha sektoret në Kosovë.

17

FONDI I EFIÇENCËS SË ENERGJISË NË KOSOVË

Kapitulli në vijim paraqet rekomandimin e konsulentit për modelin optimal për themelimin dhe operimin

e Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë. Modaliteti i propozuar merr parasysh situatën aktuale dhe

kërkesën në treg, kornizën e aplikueshme ligjore në Kosovë dhë mundësitë të cilat i ofron, kapacitetet

buxhetore të Kosovës si dhe mundësitë për fonde shtesë nga burime të tjera, potencialin për realizim të

investimeve dhe kapacitetin absorbues në treg.

Kapitulli fillon me paraqitjen e Objektivave të Fondit për Efiçencë dhe ofron modelin dhe bazën për

themelimin e Fondit. Kapitulli pastaj shtjellon burimet potenciale të financimit të Fondit dhe parashikimet

për financimin total të nevojshëm për periudhën e parashikuar 10 vjeçare. Analiza pastaj vazhdon me

prezentimin e të gjitha instrumenteve financiare të mundshme dhe jep rekomandimin për instrumentet

më të përshtatshme të propozuara për arritjen e objektivave të Fondit. Në bazë të instrumenteve

financiare, sekcioni në vijim pastaj prezenton mekanizmin investues dhe modelet e kthimeve në Fond si

dhe mekanizmin e arritjes së qëndrueshmërisë financiare të Fondit. Sekcionet në vijim pastaj paraqesin

supozimet kryesore për caqet e investimeve, përfshi investimet totale të parashikuara në sipërfaqe,

numër ndërtesash, vlerë monetare dhe kursimet e realizuara nga këto investime. Paraqitja e investimeve

të parashikuara është ë ndarë në investimet direkte në ndërtesat publike dhe investimet indirekte në

sektorin privat, duke i treguar efektet kumulative të investimeve.

Pas shtjellimit të operacioneve investuese, kapitulli vazhdon me prezentimin e operacioneve të Fondit,

përfshi themelimin e tij, burimet e nevojshme njerëzore, shpenzimet operative të fondit dhe rezultatet

financiare nga veprimet investive të tij. Pastaj, raporti paraqet pasqyrat financiare të parashikuara për

Fondin e Efiçencës për një periudhë 10 vjeçare si dhe përfundon me një analizë të ndikimit fiskal të Fondit

në buxhetin e Kosovës.

Objektivat e Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë Qëllimi primar i Fondit për Efiçencën e Energjisë në Kosovë është krijimi i një mekanizmi financues

innovativ me qëndrueshmëri financiare , i cili do të shërbente si burim financimi direkt për investimet në

efiçencë, do të ofronte instrumente për nxitjen e investimeve shtesë nga sektori privat dhe me aktivitetin

e saj do të kontribuonte në arritjen e caqeve për efiçencë të energjisë në Kosovë.

Objektivat kyçe të Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë janë me si vijon:

Krijimi / themelimi i Fonit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë me sa më pak ndryshime në kornizën

ligjore në Kosovë;

Krijimi i Fondit të Vetëqëndrueshëm financiarisht, i cili prodhon të hyra dhe nuk ngarkon buxhetin

e Kosovës;

Utilizimi i mjeteve investuese në dispozicion, pa e ndikuar buxhetin e konsoliduat të Kosovës;

18

Shfrytëzimi i planifkuar dhe vetëm në masë të nevojshme të fondeve nga kreditë ndërkombëtare

për investime në efiçencë të energjisë;

Etablimi i një mekanizmi i cili duke shfrytëzuar mjetet e kapitalit fillestar investiv, arrin të plasojë

investime për efiçencë të energjisë në të gjitha sektoret (publik dhe privat);

Krijimi i mekanizmit për Fond rrotullues (Revolving Fund), i cili jo vetëm që i ri-shfrytëzon kapitalin

investiv për investme të vazhdueshme por edhe arrin që përmes investimeve dhe kthimeve nga

investimet të rritë madhësine e Kapitalit Investiv ndër vite, pa pasur nevojë për shfrytëziin e

kapitalit shtesë të freskët;

Krijimi i shembullit nga sektori publik për investime ne efiçencë energjetike, me qëllim të

promovimit të ketij lloji të investimeve si dhe krijimit të përvojës në ndërtimtari dhe mbikqyrje

për investime në efiçencë;

Investimet në ndërtesat publike nga Fondi dhe kthimi i investimit nga organiziatat buxhetore të

mos shkaktojnë shpenzime shtësë buxhetore për organizatat buxhetore deri në momentin e

kthimit të investimit;

Pas periudhës së kthimit të investimit, investimet të krijojnë mundësi për kursime në shpenzime

energjetike;

Ofrimi i instrumenteve financiare të cilat do të nxisin investimet private, duke shfrytëzuar

likuiditetin e pashfrytëzuar në sistemin bankar si dhe duke nxitur investimet vetanake nga sektori

privat;

Kushtet e financimit si dhe instrumentet financiare të përodrura të limitojnë riskun për Fondin

dhe të kenë efektivisht nivelin “risk-free” ngjajshëm me bonot e thesarit të Kosovës;

Kthimi i investimeve dhe instrumentet financiare duhet të përllogarisin në vete disa elemente, që

përfshijnë mbulimin e kostove operative të Fondit, vlerën kohore të parasë dhe inflacionin, kostot

e financimit të Fondit nga Kredia e Bankës Botërore, riskun nga investimi dhe përfundimisht

synimin që fondi të jetë rrotullues (revolving) dhe që në fund të secilit cilël ivestiv, vlera e kapitalit

investiv të Fondit të rritet për rreth 10%;

Të gjithë investimet e kthyera duhet të ri-investohen përsëri deri në arritjen e plotë të synimeve

për investime në efiçencë të energjisë;

Fondi merr përsipër që të paguajë koston e kapitalit investiv si rrjedhojë e shfrytëzimit të mjeteve

nga kredia e Bankës Botërore për investime ne efiçencë, duke marrë përsipër kthimin e plotë të

kryegjësë dhe intereseve të ndërlidhura sipas marrëveshjes së nënshkruar me Bankën Botërore;

Synim i investimeve është edhe krijimi i vendeve të punës direkte dhe indirekte përmes stimulimit

të investimeve;

Arritja e targeteve për kursim të energjisë sipas NEEAP për ndërtesat publike dhe stimulimi direkt

i arritjes së synimeve për kursim në sektorin privat;

Efekti pozitiv në buxhetin e Kosovës, duke mos shkaktuar shpenzime shtesë, duke marrur përsipër

koston e plotë e kthimit të kredisë së Bankës Botërore dhe duke krijuar krusime direkte në

buxhetin e mallrave dhe shërbimeve përmes reduktimit të shpenzimit energjetik.

19

Themelimi dhe funksionimi i Fondit Duke marrur parasysh kornizën ekzistuese ligjore në Kosovë dhe objektivat e Fondit për Efiçencë të

Energjisë në Kosovë, dhe duke u bazuar në rekomandimin ligjor nga studimi i parafizibilitetit ligjor,

propozohet që Fondi të themelohet si agjenci e pavarur përmes plotësimit dhe ndryshimt të Ligjit për

Efiçiencën e Energjisë. Subjektiviteti i pavarur juridik i FEE-së i ofron atij mundësinë të hyj në marrëdhënie

kontraktuese me organizatat e ndryshme buxhetore lokale dhe qëndrore, me qëllim të realizimit të

misionit të FEE-së në shtyllën e dytë të tij: Energjia Efiçiente për Ndërtesat Publike, që njëkohësisht është

edhe qëllim i politikës së Kosovës për EE. Duke qenë se mënyra e funksionimit dhe realizimit të misionit

të FEE do të jetë si një fond rrotullues (revolving fund), ai do të shërbej mbi bazën e gjenerimit të mjeteve

nga faturimi i shërbimeve që i ofron. Kështu, FEE hyn në marrëdhënie të rregullta kontraktuese me

organizatat buxhetore, kontrata të cilat përpilohen në bazë të planit të investimit në ndërtesën publike,

me qëllim të shndërrimit të ndërtesës publike në ndërtesë me përdorim efiçient të energjisë. Një qasje e

tillë, përmes ndryshimit të Ligjit për Efiçiencë të Energjisë, krijimit të Fondit për Efiçiencë të Energjisë dhe

krijimit të mekanizmave të FEE nuk ngarkon buxhetin e vendit, është në përputhje me ligjet në fuqi dhe

krijon qëndrueshëm dhe zhvillim të FEE, në konceptin e Fondit Rrotullues (revolving fund).

Fondi propozohet të ketë 3 instrumente kryesore në dispozicion, dhe ate:

1) Instrumentet e Strukturuara financiare (marrëveshjet investive me organizata buxhetore) për

investime në ndërtesa publike – investim direkt ne EE

2) Garancionet Kreditore për portfolio, të cilat do të plasoheshin përmes Fondit Kosovar për

Garancione Kreditore (agjenci publike në themelim e sipër) – investim indirekt në EE i cili nxit

shfrytëzimin e kapitalit privat

3) Asistenca Teknike ku fondit përmes stafit të vet do të bëhej qendër e resurseve dhe njohurisë për

Efiçencën e Energjisë në Kosovë.

Fondi do të themelohej përmes amandamentimit të Ligjit për Efiçencë të Energjisë, duke bërë plotësim

ndryshimin e Ligjit për efiçiencë të energjisë të reflektoj kërkesat që rrjedhin nga Direktiva për Efiçiencen

e Energjisë, qëllimet e Planit të dytë Kombëtar të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë (PKVEE) 2013-2015

në Kosovë si dhe strategjisë së Energjisë të Republikës së Kosovës për Periudhën 2009 – 2018 (Rishikimi i

Strategjisë së Energjisë për periudhën 2005-2015) dhe Planit të veprimit të Kosovës për Efiçiencë të

Energjisë 2010-2018.

Sipas studimit ligjor, Ligji për EE duhet të ndryshohet në atë mënyrë, që të përfshij në dispozitat e tij

themelimin e fondit, definimin e subjektivitetit juridik të tij, ku si rezultat, FEE krijohet si një revolving

fund (fond rrotullues) i cili bazën e gjenerimit të mjeteve e ka faturimin për shërbimin që e ofron. Plotësimi

dhe ndryshimi i Ligjit të Efiçiencë të Energjisë i cili krijon FEE, në të njejtën kohë parasheh edhe mënyrën

e funksionimit të tij dhe mënyrat e realizimit të misionit të FEE dhe organizimin e fondit, si dhe produktet

që i ofron.

20

Fondi propozohet të jetë i pavarur dhe i udhëhequr nga Bordi i Fondit, i cili do të funksiononte në bazë të

parimeve më të mira të Qeverisjes Korporative. Mënyra e zgjedhjes së bordit, i cili menaxhon me FEE

përcaktohet me ligj. Bordi do të ketë pesë anëtar:

Anëtari i Bordit i zgjedhur nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik;

Anëtari i Bordit i emëruar sipas detyrës zyrtare: Drejtori i Agjencionit për Efiçiencë të Energjisë;

Drejtori Menaxhues i FEE i zgjedhur me konkurs, në cilësi të Anëtarit të Bordit;

Anetari i propozuar përmes konkursit publik (ekspert financiar) i emruar nga Kuvendi i Kosovës;

Anëtari i propozuar përmes konkursit publik (ekspert ligjor) i emruar nga Kuvendi i Kosoves;

*Dy anëtaret e fundit kanë mandat të vlefshëm për 4 vite, dhe mandati i tyre zgjat deri sa Kuvendi nuk i

emëron anetarët e tjere, me qëllim që pozitat të mos mbesin të zbrazëta.

Sipas studimit Ligjor, FEE duhet të gëzojnë autonomi të plotë operacionale dhe administrative dhe duhet

të funksionoj jashtë kornizës së strukturave qeveritare të Kosovës dhe shërbimit civil të Kosovës. Ajo

përcakton pergjegjesite, menyrat e financimit dhe te raportimit financiar, rregullat e veta të brendshme

dhe procedurat specifike të qeverisjes ,të funksionimit te mekanizmave të produkteve dhe shërbimeve të

saj, duke përfshirë të ardhurat, shpenzimet dhe procedurat e prokurimi, si dhe punësimin dhe

kompenzimin e punetoreve të Fondit, konsulentëve dhe ekspertëve. Çdo e ardhurar që rrjedh nga FEE nga

taksat, kthimi nga investimi, donacionet dhe çdo detyrim tjetër i marra në mënyrë të ligjshme ose të vëna

në bazë të këtij ligji të ri, dhe legjislacionin në fuqi, do të rregullohet nga dispozitat e FEE. Në rast të ndonjë

mospërputhje me ligjet tjera në fuqi që kanë të bëjnë me buxhetin dhe menaxhimin e financimit te FEE,

ky ligji do të mbizotërojë.

Draftligji për plotësimin dhe ndryshimin e ligjit per EE do të përmbajë edhe dispozitat për parimet e punës

së FEE, procedurat e aplikimit për produktet dhe shërbimet e fondit. Në bazë të legjislacionit fuqi , krahas

aktit kryesor ligjor që duhet të plotesohet dhe ndryshohet me qëllim të themelimit të Fondit për Efiçiencën

e Energjisë si Ligji për themelimin e këtij Fondi, duhet të draftohen edhe akte nënligjore që janë të

nevojshme për implementimin e Ligjit , e qe janë aktet nënligjore në lidhje me organizimin e brendshëm

të Fondit, rregullat e punës si dhe procedurat e vendimmarrjes dhe të raportimit.

Burimet e propozuara të financimit të Fondit Modeli financiar i përpiluar enkas për modelin e propozuar për fondin e efiçencës se energjisë në Kosove

parasheh shfrytëzimin e fondeve në dispozicion për efiçencë të energjisë. Mjetet financiare për

themelimin e fondit për efiçencë te energjisë janë te bazuara ne kredinë afatgjate qeveritare e siguruar

nga Banka Botërore (Asociacioni Ndërkombëtar për Zhvillim) në vlerë prej 25,557,916 Euro (sipas

këmbimit me datë 24 korrik 2015). Modeli financiar gjithashtu synon krijimin e mekanizmave financiare

dhe ligjore qe do te mundësonin ngritjen e kapacitetit te fondit duke tërhequr mjete financiare nga

institucionet financiare, KFË dhe Qeveria e Republikës se Kosovës.

21

Në bazë të modelit të zhvilluar dhe analizuar për nevojat e këtij studimi të parafizibilitetit financiar për

Fondit, del se në parim se Fondi do të ketë nevojë të absorbojë si kapital investues vetëm vlerën prej

18,850,000 Euro, gjë që sipas shkallës së këmbimit të SDR më 24 korrik 2015 shfrytëzon vetëm një pjesë

të mjeteve në dispozicion nga Kredia, derisa Qeverisë së Kosovës i mbeten në dispozicion edhe 6.7 milion

Euro për nevoja dhe qëllime të tjera të ngjajshme.

Poashtu, duke marrur parasysh kapacitetin absorbues të tregut dhe mundësisë së Fondit të Efiçencës për

plasimin e investimeve, edhe shuma totale e Kredisë së tërhequr do të jetë në transha vjetore dhe ate

vlera prej 18.85 milion Euro do të tërhiqet komplet vetëm në vitin e 8 të operimit të Fondit. Kjo dinamikë

e tërheqjeve synon të optimizojë koston e kapitalit, ashtu që niveli i tërheqjeve është i mjaftueshëm për

të mbajtur likuiditetin pozitiv të Fondit por pa tërhequr shuma më të medha se që mund të plasohen dhe

shfrytëzohen. Kjo dinamikë, e paraqitur në tabelën mëposhtë, mundëson që interesat në Kredi të tëhequr

të paguhen vetëm për pjesën e nevojshme, derisa interesat për mjetet e përkushtuara janë më të ulta. Në

këtë mënyrë edhe optimizohet dhe ulet kosto e huazimit të mjetev dhe kthimi i investimeve është edhe

më i shpejtë.

Analiza e Instrumenteve Financiare Duke u nisur nga përvojat e Institucioneve Financiare dhe posaçërisht nga përvojat e studiuara dhe

krahasuara nga Fondet e Efiçencës së Energjisë në Europë dhe rajon, sekcioni në vijim i raportit paraqet

insturmentet financiare, si kategori kryesore, të mundshme për financim dhe analizon përparësitë dhe

mangësitë e tyre – gjithmonë duke pasur parasysh objetivat e lartë cekura të Fondit si dhe mundësitë

ligjore në kuadër të kornizës së aplikueshme ligjore në Kosovë si dhe specifikat e themeluesit të Fondit

(Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik) dhe mundësive dhe kufizimeve që ky fakt paraqet. Poashtu,

instrumentet financiare të mundshme janë të analizuara edhe në bazë të reflektimit të burimeve të

financimit për fondit dhe implikimeve që këto burime ngërthejnë në vete.

Kestet e Terheqjes se Kredise nga Banka Boterore

Viti 1 4,150,000

Viti 2 4,400,000

Viti 3 3,000,000

Viti 4 1,750,000

Viti 5 2,000,000

Viti 6 2,200,000

Viti 7 850,000

Viti 8 500,000

Viti 9 -

Viti 10 -

Totali I terhequr 18,850,000

Vlera totale e marreveshjes (sipas kembimit me 24.07.2015) 25,557,916

Vlera e mbetur per shfrytezim alternativ nga Qeveria 6,707,916

22

Kreditë Investive

Në botën klasike të investimeve, kreditë investive janë një instrument shumë i përdorur i financimit të

projekteve investive. Kreditë mund të strukturohen në mënyra të ndryshme, mirëpo parimi bazë është që

ato lëshohen për të financuar investime specifike duke marr për bazë projektin investiv, riskun e projektit,

periudhat e kthimit dhe elementete e sigurisë si hipotekat dhe kolaterali i ofruar nga kredi-marrësi. Në

parim, kreditë funksionojnë ashtu që disbursohen në një kohë të caktuar dhe me afat të kthimit fiks, ku

kthimi programohet përmes planit të amortizimit me një frekuencë të caktuar të pagesave, të cilat

përfshijnë kthimin e kryegjësë dhe interesit në bilancin e mbetur të kryegjesë në periudhën e caktuar për

të cilën kalkulohet pagesa e kthimit.

Përparësitë e Kredive janë se ato konsiderohen si forma relativisht më të sigurta të investimit, pasi

ekzistojnë elementet e sigurisë si hipotekat dhe kolaterali. Mirëpo, këto forma të sigurisë poashtu

paraqesin edhe kufizime në ate se kush dhe cilat projekte mund te jenë të financueshme.

Në rastin e Fondit për Efiçencë të Energjisë, kreditë investive nuk janë instrument i përshtatshëm dhe ate

për disa arsye. Së pari, Fondi me veprimtarinë e vet duhet të funksionojë në kuadrin e tregut aktiv në

Kosovë dhe në parim nuk duhet të shkaktojë dëmtime në sektorin ekzistues dhe stabil bankar në Kosovë

duke krijuar konkurrencë jo-lojale (për shkak të natyrës së Fondit) dhe synimeve investive të tij. Së dyti,

përvoja nga shumë vende tregon se një Fond i tillë kredi-dhënës në treg nuk mund të jetë efikas në treg

dhe do të ketë shumë probleme për të konkurruar me bankat komerciale në treg. Shembulli praktik nga

Bullgaria tregon se Fondet e tilla nuk janë konkurrente në treg dhe se nuk mund të arrijnë shkallën e

nevojshme për të siguruar operacione të suksesshme dhe profitabile vizavi bankave komerciale. Poashtu,

kapacitetet e limituara të burimeve njerëzore (si pasojë e synimit të qëndrueshmërisë financiare të Fondit)

pamundësojnë përcjelljen e vazhdueshme të portfolios investive dhe riskut investiv gjë që mund të

shkaktojë humbje të mëdha nga kredidhënia. Poashtu, kapacitetet e limituara njerëzore pamundësojnë

ndjekjen ligjore të borxheve të kqëija dhe një qasje e tillë do të shkaktonte humbjen e kapitalit investiv të

Fondit për një periudhë të shkurtër kohore, dhe si e tillë nuk rekomandohet.

Nësë analizohet mundësia e kredi-dhënies klasike për organizatat buxhetore, atëherë kufizimet janë si

ligjore ashtu edhe praktike. Në parim kufizimet ligjore lindin nga Ligji për Huamarrjen Publike, derisa

kufizimet praktike lindin nga fakti se këtu do të kishin interesa të dyfishta duke marr parasysh se

organizatat buxhetore (si organ i Qeverisë) do të paguanin interest te Fondit, derisa po e njejta Qeveri do

të paguante interesa tek Banka Botërore. Një qasje e tillë do të shkaktonte shpenzime dhe humbje të

panevojshme.

Ekuiteti

Invesimet në ekuitet janë poashtu formë shumë e shpeshtë e investimit në përgjithësi në botë, mirëpo në

parim nuk përdoren ekskluzivisht për investime në efiçencë të energjisë – duke marrë parasysh faktin se

këtu nuk kemi gjenerim të të hyrave dhe fitimit shtesë por në fakt kemi kursime. Nga Fondet e Efiçencës

të analizuara nuk kemi hasur në asnjë shembull kur Fondet investojnë në Ekuitet. Poashtu, investimet në

ekuitet mund të behën vetëm tek shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëritë aksionare, gjë që e

kufizon mundësinë e financimit të ndërtesave publike në përgjithësi. Poashtu, nuk është e

rekomandueshme që Fondi si agjencion publik të hyjë në strukturë pronësore të bizneseve private, pasi

23

indirekt kjo do të thoshte edhe pronësi e pjesërishme publike në bizneset private. Përfundimisht,

investimet me ekuitet nuk mund të bëhen tek personat fizik, gjë që eliminon edhe një sektor shumë të

madh. Për kete arsye, ky instrument financiar nuk rekomandohet për Fondin e Efiçencës së Energjisë në

Kosovë.

Linjat kreditore përmes institucioneve financiare

Një instrument financiar i përdorur shpesh, sidomos nga Institucionet Financiare Ndërkombëtare, ëshë

linja kreditore përmes institucioneve financiare aktive në një treg të caktuar. Parimi i funksionimit të

linjave të tilla kreditore është ai që Fondi u ofron Institucioneve Financiare aktive në një vend një shumë

të caktuar si kredi me interes të caktuar dhe pastaj pritet që Institucioni Financiar kredi-marrës të plasojë

këtë shumë tek huamarrësit përfundimtar. Shpesh, linjat kreditore janë të lidhura për aktivitete të

caktuara financuese. Një shembull i tillë në Kosovë është financimi i kredive për efiçencë energjetike

përmes linjës kreditore të ofruar nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (EBRD) përmes projektit

KOSEP, duke plasuar kështu mjete investive (kredi) për investime në efiçencë përmes bankave komerciale

dhe institucioneve mikrofinanciare për sektorin privat. Ngjajshëm me EBRD-në, linja të tilla kreditore janë

aktive edhe nga Banka Evropiane për Investime (EIB) si dhe disa institucione të tjera ndërkombëtare

financiare.

Duke marrur parasysh faktin se tregu qysh tani ka likuiditet te mjaftueshëm nga linja të tilla kreditore, nuk

rekomandohet që Fondi të ofrojë një produkt të tillë në treg, pasi do të ishte dyfishim i panevojshëm.

Poashtu, duhet pasur parasysh edhe rrethanat në tregun financiar në Kosovë, ku Bankat komerciale janë

tej-likuide dhe në parim nuk janë duke kërkuara fonde e burime shtesë financimi pasi kanë problem për

plasimin e financimit ekzistues. Nëse kësaj i shtohet edhe fakti se kosto e financimit përmes depozitave

të qytetarëve ka rënë në pothuajse zero dhe duke pasur parasysh se depozitat nga qytetarët përbëjnë

pjesën më të madhe të kapitalit likuid të bankave për kreditim, një linjë kreditore nga Fondi për Efiçencë

nuk do të ishte konkurrente në treg. Interesat të cilat bankat komerciale janë të gatshme ti paguajnë për

linja të tilla kreditore janë më të ulta se interesat të cilat Fondi duhet ti paguaj në emër të shfrytëzimit

dhe kthimit të kredisë nga Banka Botërore. Pra një instrument i tillë do të shkaktonte humbje për Fondit

si dhe shumë vështirë do të mund të plasohej përmes institucioneve financiare në Kosovë.

Subvencionet e interesit

Subvencionet e interesit janë poashtu instrument i cili shpesh përdoret për të nxitur investimet për

qëllime të caktuara. Subvencionet e interesit janë një formë e grantit që për qëllim ka uljen e kostos së

kapitalit të marur hua, dhe si pasojë nxitjen e hua-marrjes dhe investimeve për një qëllim të caktuar.

Ofrimi i subvencioneve të interesit nuk rekomandohet në rastin e Fondit në Kosovë dhe ate për disa arsye.

Së pari, shumë nga linjat kreditore që ofrojnë kreditim për investime në efiçencë energjetike kanë të

integruara në vete subvencione dhe mekanizma të shpërblimit për të nxitur huamarrjen dhe investimet

në efiçencë. Këto përfshin elemente të ndryshme sigurie që mundësojnë nivel më të ulët të interesit për

këto kredi. Poashtu, në rastet e investimeve te suksesshme, linja të ndryshme kreditore janë poashtu të

lidhura me grante në kryegjë, të cilat detyrimisht e ulin drastikisht koston e kapitalit investiv.

24

Përfundimisht, në bazë të trendeve të fundit në sistemin financiar në Kosovë, niveli i interesave në kredi

edhe ashtu ka rënë drastikisht dhe tani mund të krahasohet me mesataret e vendeve në rajon dhe më

gjerë.

Prandaj, nuk rekomandohet që Fondi për Efiçencë të ofrojë subvencione në interesa, se një gjë e tillë do

të shkaktonte humbje në kapitalin investiv të Fondit, duke e zvogëluar përgjithmonë kapacitetit e Fondit

për të financuar e investuar në efiçencë. Një qasje e tillë poashtu do të shkaktonte shqetësime në treg,

duke krijuar konkurrencë jo të barabartë në mes të institucioneve financiare aktive në Kosovë.

Grantet

Ngjajshëm me subvencionet e interesave, grantet janë poashtu një instrument që ka gjetur zbatueshmëri

në shumë vende të botës. Në Kosovë, grantet për efiçencë janë direkt të lidhura me investimet e

suksesshme dhe të dokumentuara në efiçencë. Mirëpo, kur mirren parasysh argumentet e prezentuara

më lartë tek subvencionet e interesave, e posaçërisht kur kihet parasysh objektivi që Fondi të jetë i

vetëqëndrueshëm dhe të ketë aftësi për të vazhduar me investime në efiçencë për një periudhë afatgjate,

atëherë grantet nuk janë një instrument financiar i përshtatshëm dhe në rastin e Fondit të Efiçencës nuk

rekomandohet që të ofrohen apo përdoren grante për investime në efiçencë.

Garancionet kreditore

Garancionet kreditore janë një formë e shpeshtë e përdorur për përkrahjen e investimeve në efiçencë.

Modeli i funksionimit të garancioneve kreditore është i tillë që institucioni që ofron garancionet kreditore

i ofron një limit të caktuar të ekszpozimit institucionit financiar në treg (bankës) me qëllim të ofrimit të

garancionit të pjesëshëm për kryegjënë e portfolios së kredive për një qëllim të caktuar.Baza e

funksionimit të garancioneve kreditore është e tillë që ofron ulje të shkallës së riskut të kreditimit për

bankën apo institucionin financiar i cili krediton investime të caktuara. Ulja e shkallës së riskut përmes

garancionit kreditor të pjesëshëm ofron sigurinë që në raste të dështimit të kthimit të kredisë, pjesa e

garantuar e kryegjësë së kredisë do të paguhet nga institucioni që ka lëshuar garancionin, duke zvogëluar

kështu mundësinë për humbje për bankën. Ulja e tillë e riskut detyrimisht e rritë apetitin për kredidhënie

të bankës apo institucionit financiar i cili e shfrytëzon garancionin dhe në kët mënyrë e rritë direkt shkallën

e kreditimit për një qëllim të caktuar.

Përparësia tjetër e garancioneve kreditore është se ato luajnë rolin e shumëfishuesit. Në parim

instumentet e tilla funksonojnë me multiple të eksponimit (leverage). Skemat me siguri të lartë shkojnë

me një multipël prej 5 fish, ku për 1 Euro kapital bazë garantues ofrohet mbulesë e 5 fishtë në formë të

garancioneve kreditore të lëshuara për portfoliot e institucioneve financiare kredituese. Duke pasur

parasysh faktin se këto janë garancione të pjesëshme (mesatarisht garantojnë 50% të eksponimit), kjo

rezulton me një kreditin 10 fish më të madh se kapitali bazë i shfrtyëzuar për lëshimin e garancionit

kreditor. Pra, si shembull, me 1 milion Euro kapital bazë garantues mund të lëshohet mbulesë prej rreth

5 million Euro në garancione të pjesëshme. Duke marrur parasysh se kjo paraqet në mesatare vetëm 50%

25

të kryegjësë, kjo nënkupton se kapitali fillestar prej 1 milion Euro mund të përdoret për të garantuar

kreditim prej 10 milion Euro. Përfundimisht, duke marr parasysh faktin se institucionet financiare kërkojnë

që edhe kedi-marrësi të investojë një pjesë të investimit nga fondet vetanake (në mesatare 30% e

investimit vetanak), atëherë kapitali fillestar prej 1 million mund të nxisë në total investime nga bankat

dhe sektori privat në vlerë prej mbi 14 milion Euro.

Skemat e garancioneve kreditore përdoren rregullisht në tregje të ndryshme financiare dhe në paim kanë

treguar sukses në lirimin e likuiditetit dhe shtimin e investimeve për qëllime të caktuara. Në rastin e

Kosovës, garancionet kreditore për sektroin e nujqësisë të ofruara nga agjencioni DCA i Shteteve të

Bashkuara të Amerikës ka shtyrë shumicën e bankave në Kosovë që të financojnë projekte në sektorin e

bujqësisë, dhe kanë ndikuar që situata të ndërrojë drastikisht nga një pozitë ku bankat aspak nuk kanë

financuar investimet në agrobiznes në një situatë sot ku shumica e bankave në Kosovë sot financojnë

projekte në sektorin e bujqësisë.

Në Kosovë sot nuk ekziston ofertë e garancioneve kreditore për kredi investive në efiçencë dhe ofrimi i

një instrumenti të tillë nga Fondi për Efiçencë të Energjisë në Kosovë do të ishte një inovacion në treg dhe

si i tillë shumë i rekomandueshëm. Duke marr parasysh faktin shtesë se krijimi i Fondit Kosovar për

Garancione Kreditore si agjenci publike simotër është në fazat përfundimtare, përdorimi i Fondit të

Garancive për plasimin e këtij instrumenti është mënyra më e mirë e përfitimit nga ekonomitë e shkallës,

duke mos shkaktuar asnjë ngarkesë administrative për Fondit e Efiçencës. Përfundimisht, shkalla e kredive

jo-performuese dhe humbjeve nga kreditë e kqija në Kosovë është më e ulta në rajon dhe ndër më të ultat

në Evropë, dhe si ë tillë ofron siguri shtesë për garancionet kreditore.

Instrumentet e strukturuara financiare

Instrumentet e strukturuara financiare janë instrumenti kryesor të cilin ky studim e rekomandon si formë

e plasimit të investimeve nga Fondi në efiçencë energjetikë për objektet publike. Në parim instrumente

financiare të bazuara në kontrata për marrëdhënie detyrimore të cilat përcaktojnë parimet kryesore të

financimit dhe mekanizmin e kthimit të investimit. Këto instrumente të struktururara janë forma e vetme

e financimit e cila mund të gërshetojë në vete të gjitha objektivat e Fondit të cekura më lartë dhe të ofrojë

instrumentin specifik të përshtatur për investimet e synuara nga Fondi.

Duke qenë se mënyra e funksionimit dhe realizimit të misionit të FEE do të jetë si një fond rrotullues

(revolving fund), ai do të shërbej mbi bazën e gjenerimit të mjeteve nga faturimi i shërbimeve që i ofron.

Kështu, FEE hyn në marrëdhënie të rregullta kontraktuese me organizatat buxhetore, kontrata të cilat

përpilohen në bazë të planit të investimit në ndërtesën publike, me qëllim të shndërrimit të ndërtesës

publike në ndërtesë me përdorim efiçient të energjisë. Kjo marrëdhënie kontraktuale lidhet për një

periudhë të caktuar kohore, varesisht nga rezultatet e analizave të bëra nga FEE (analiza të cilat përfshijnë

llogaritjen e kursimit të energjisë elektrike në KË/h pas renovimit të ndërtesës, kursimet në ngrohje të

objektit, etj.) dhe krahasimit të ndryshimit të shpenzimeve për energji, në mes të periudhës para

renovimit dhe pas tij. Në bazë të analizës, FEE ka një pasqyrë të kursimit të shpenzimeve të energjisë nga

ndërtesa publike efiçiente në fjalë dhe bën llogaritjen financiare se sa kohë i nevojitet organizatës

26

buxhetore t’ia kthej FEE mjetet në bazë të kursimit të energjisë. Në një rast hipotetik, ku organizatës

buxhetore i nevojiten 8 vite për të kthyer investimin në renovim të ndërtesës publike, FEE lidh kontratën

10 vjecare me organizatën buxhetore, gjatë të cilës periudhë FEE e faturon organizatën buxhetore në baza

mujore. Për më tepër faturimi mujor nga FEE për organizatën buxhetore bëhet në bazë të kontratës në

mes të FEE dhe organizatës buxhetore, ndërsa pagesa e faturës nga organizata buxhetore bëhet si për cdo

shpenzim dhe shërbim të pranuar komunal. Koncepti i faturimit nga FEE do të njihet si “Fatura e Efiçiencës

së Energjisë”, e cila nuk e ngarkon buxhetin e organizatës buxhetore pasi që reflekton kursimin e energjisë

nga njëra anë, dhe nga ana tjetër i ofron mundësi FEE të kthej mjetet, shpenzimet e saj dhe të ketë

mundësi të vazhdoj të mbaj dhe rrotulloj investimet për organizatat tjera buxhetore (komunale ose

qendrore) si dhe të rrisë gamën dhe e produkteve të ofruara nga FEE në të ardhmen. Në këtë mënyrë,

mjetet e investuara kthehen dhe u ofrohen organizatave të tjera buxhetore që të përmbushin edhe ato

kërkesën për renovim të objekteve për efiçiencë të energjisë.

Një qasje e tillë, përmes ndryshimit të Ligjit për Efiçiencë të Energjisë, krijimit të Fondit për Efiçiencë të

Energjisë dhe krijimit të mekanizmave të FEE nuk ngarkon buxhetin e vendit, është në përputhje me ligjet

në fuqi dhe krijon qëndrueshmëri financiar dhe zhvillim të FEE, në konceptin e Fondit Rrotullues (revolving

fund).

27

Mekanizmi Investues i propozuar dhe modelet e kthimit – Qëndrueshmëria e Fondit Mekanizmi bazik i fondit është i mbështetur ne dy struktura financiare, të rekomanduara në sekcionin

paraprak, të cilat kanë për qellim financimin e investimeve ne ndërtesa publike dhe stimulimin e

investimeve nga sektori privat për investime në efiçencë te energjisë.

Investimet e Strukturuara Financiare

Investimet e strukturuara financiare kanë për qëllim implementimin e investimeve për efiçencë të

energjisë në sektorin publik. Investimet e parapara ne sektorin publik do te realizohen ne bashkëpunim

me organizatat buxhetore përkatëse. Investimet nga fondi i efiçencës se energjisë do te drejtohen tek

ndërtesat publike, përkatësisht ndërtesat publike qendrore dhe ndërtesat publike lokale.

Elementi esecial këtu është mundësia e lidhjes së marrëdhënieve detyrimore kontraktuale në mes të

Fondit dhe Organizatës Buxhetore si palë në vete (psh. Organizata buxhetore Shtepia e Shëndetit Qendër

Prishtinë). Kështu, FEE hyn në marrëdhënie të rregullta kontraktuese me organizatat buxhetore, kontrata

të cilat përpilohen në bazë të planit të investimit në ndërtesën publike, me qëllim të shndërrimit të

ndërtesës publike në ndërtesë me përdorim efiçient të energjisë. Kjo marrëdhënie kontraktuale lidhet për

një periudhë të caktuar kohore, varesisht nga rezultatet e analizave të bëra nga FEE (analiza të cilat

përfshijnë llogaritjen e kursimit të energjisë elektrike në KË/h pas renovimit të ndërtesës, kursimet në

ngrohje të objektit, etj.) dhe krahasimit të ndryshimit të shpenzimeve për energji, në mes të periudhës

para renovimit dhe pas tij. Në bazë të analizës, FEE ka një pasqyrë të kursimit të shpenzimeve të energjisë

nga ndërtesa publike efiçiente në fjalë dhe bën llogaritjen financiare se sa kohë i nevojitet organizatës

buxhetore t’ia kthej FEE mjetet në bazë të kursimit të energjisë. Në një rast hipotetik, ku organizatës

buxhetore i nevojiten 8 vite për të kthyer investimin në renovim të ndërtesës publike, FEE lidh kontratën

10 vjecare me organizatën buxhetore, gjatë të cilës periudhë FEE e faturon organizatën buxhetore në baza

mujore. Për më tepër, faturimi mujor nga FEE për organizatën buxhetore bëhet në bazë të kontratës në

mes të FEE dhe organizatës buxhetore, ndërsa pagesa e faturës nga organizata buxhetore bëhet si për cdo

shpenzim dhe shërbim të marr komunal. Koncepti i faturimit nga FEE do të njihet si “Fatura e Efiçiencës

së Energjisë”, e cila nuk e ngarkon buxhetin e organizatës buxhetore pasi që reflekton kursimin e energjisë

nga njëra anë, dhe nga ana tjetër i ofron mundësi FEE të kthej mjetet, shpenzimet e saj dhe të ketë

mundësi të vazhdoj të mbaj dhe rrotulloj investimet për organizatat tjera buxhetore (komunale ose

qendrore) si dhe të rrisë gamën dhe e produkteve të ofruara nga FEE në të ardhmen. Në këtë mënyrë,

mjetet e investuara kthehen dhe u ofrohen organizatave të tjera buxhetore që të përmbushin edhe ato

kërkesën për renovim të objekteve për efiçiencë të energjisë.

Investimet bëhen në bazë të kërkesës së organizatës buxhetore për implementimin e investimeve për

efiçencë te energjisë në ndërtesën përkatëse publike. Në këtë rast, Fondi do të krijonte ekipin e

inxhinjerëve të efiçencës së energjisë dhe ekspertëve financiar për të bërë analizën teknike në bazë të së

cilës do të nxjerren parametrat për nivelin e kursimeve ne GWh dhe ne vlere te Euro. Gjithashtu, grupi i

inxhinjerëve në bashkëpunim me ekspertët financiare do të bëjë kalkulimin për vlerën e nevojshme të

investimit për të arritur kursimet krahas analizës teknike. Në bazë të krusimeve të pritura pastaj

përcaktohet periudha kohore e kthimit te investimit nga Organizata Buxhetore tek fondi përmes pagesave

fikse mujore. Hapi i fundit para-kontraktual do të verifikoj të gjithë parametrat teknik dhe ata financiar që

28

do të përcaktojnë saktësisht vlerën e pagesës fikse mujore për periudhën e parashikuar në bazë të

kursimeve të fituara me implementimin e investimit. Fondi i efiçencës në marrëdhënie kontraktuale me

Organizatën Buxhetore do të pranoje kthimin e investimit të realizuar tek ndërtesa publike duke

konsideruar periudhën e kthimit edhe vlerën e shtuar, e cila është përshkruar më poshtë në këtë sekcion.

Vlera e shtuar do te përcaktohet ne bazë të parametrave dhe qëllimeve të modelit të propozuar që janë:

ngritja e efiçencës se energjisë në Kosovë dhe qëndrueshmëria financiare e fondit.

Vlera e shtuar në parim duhet të ngërthejë në vete kthimin e disa elementeve, që përfshijnë kthimin e

kostos së kapitalit në bazë të kostos së kredisë nga Banka Botërore, vlerën kohore të parasë e inflacionin,

kontributin proporcional për mbulimin e kostove operative të Fondit si dhe synimin e rritjes së kapitalit

investiv ashtu që vlera e Fondit të rriten në secilin cikël të plotë investiv.

Me qëllim të arritjes së objektivit të efektit zero në buxhetin e organizatës buxhetore, vlera e shtuar për

kthim investimi mbi kryegjënë e investimit nga Fondi nuk ngarkohet si shtesë, mirëpo përmes formulës së

paraqitur mëposhtë shtrihet në kohë dhe ndikon në përcaktimin e periudhës së kthimit, gjëgjësisht

kohëzgjatjen e pagesës së “Faturës së Efiçencës së Energjisë” nga organizata buxhetore.

Vlera e shtuar është kalkuluar mbi faktorin e investimit i cili është marre 1.00 Euro për të përllogaritur dhe

për të gjetur faktorin shumefishues i cili pastaj përcakton kohën totale (numrin e periudhave) për

shpagimin e investimit gjatë të cilit organizata buxhetore obligohet të paguajë “Faturën e Efiçencës”,

gjithmonë duke llogaritur që shpenzimi total i buxhetit të mos tejkalojë shpenzimet aktuale energjetike

në objektin e organizatës përkatëse buxhetore.

Siç mund te vërehet ne tabelën me larte, parametrat e përdorur për te kalkuluar vlerën e shtuar te kthimit

te investimeve janë: faktori i rritjes se fondit përfshi edhe koston e kredisë nga Banka Botërore, shkalla e

inflacionit (vlera kohore e parasë) dhe kostoja fikse operative për fond. Nder te tjera, ne tabelën me larte

është parapare edhe kursimi mesatar qe do te mund te përfitohet me realizimin e investimeve qe është

20%, vlere kjo e cila do te siguroje kthimit e investimeve. Në bazë të këtyre parametrave pastaj modeli

përllogarit edhe kohëzgjatjen e kthimit te investimeve nga organizatat buxhetore.

Investimi 1.00€

Kursimi mesatar konservativ 20.00%

Increase Fund Factor 23.00%

Inflation Rate 2.72%

Shpenzimet Operative vjetore 421,780.00

Kostot Operative tw shperndara proporcionalisht per Projekt 0.0228

29

Ne tabelën më lartë, kolona e pare tregon vitet e parashikimeve ne ketë model financiar. Kolona e dyte

saktëson termat kohore te parasë; ne rreshtin e pare te kolonës se dyte është vlera e faktorit te investimit

prej 1.00 Euro e cila është rritur ne baze te faktorit për rritje te fondit për efiçencë te energjisë ne vlere

prej 23% duke rezultuar me 1.23 Euro. Kjo është paraqitur ne vlere negative për arsye se kjo është vlera

e cila duhet te skontohet deri në kohën / vitin 0. Ne vitin 1 deri 10 ne ke te kolone janë vlerat e kësteve te

ktheyra nga kursimet me realizimin e investimeve. Kjo vlere fitohet si rezultat e parametrit te kursimit qe

është 20% dhe vlera e faktorit te investimeve 1.00 Euro. Me pas ne kolonën e trete janë te paraqitura

vlerat e kostos operative vjetore e cila është e kalkuluar ne baze te formulës:

𝑆ℎ𝑝𝑒𝑛𝑧𝑖𝑚𝑒𝑡 𝑂𝑝𝑒𝑟𝑎𝑡𝑖𝑣𝑒 𝑉𝑗𝑒𝑡𝑜𝑟𝑒 ∗ 𝐹𝑎𝑘𝑡𝑜𝑟𝑖 𝑖 𝐼𝑛𝑣𝑒𝑠𝑡𝑖𝑚𝑖𝑡

𝑉𝑙𝑒𝑟𝑎 𝑒 𝑆ℎ𝑓𝑟𝑦𝑡𝑒𝑧𝑢𝑎𝑟 𝑒 𝐾𝑟𝑒𝑑𝑖𝑠𝑒

Rezultati i fituar 0.0228 Euro është vlera e shpenzimeve operative për çdo 1.00 Euro te investuar. Ne

kolonën e katërt janë te listuara vlerat e kësteve nder vite, te cilat janë te kalkuluara duke zbritur nga kësti

i për pagesë vlerën e kostos së shpenzimeve operacionale. Ne kolonën e pestë janë te kalkuluara vlerat e

kësteve te iskontuara ne baze te viteve te parashikuara sipas modelit financiar. Skontimi është bere ne

baze te vlerës së shkallës së inflacionit e cila është parapare te jete 2.72%. Koha e kthimit te vlerës së

investuar ne baze te vlerës se kursyer është kalkuluar ne kolonën e gjashtë. Si përfundim modeli financiar

parasheh qe për çdo 1.00 Euro te investuar, kthimi i këtij investimi i realizuar nga kursimet e përfituara

me implementimin e investimeve ne efiçencë te energjisë do te behet ne periudhe prej 7.7991 vite apo

vlera e rrumbullaksuar në muaj është 94 muaj. Ndërsa vlera e kthimit te investimeve e përcaktuar mbi

faktorin e investimeve 1.00 Euro është kalkuluar te jete 1.382 Euro, me saktësisht për çdo 1.00 Euro te

investuar ne fond do te kthehen 1.382 Euro.

Garancionet Kreditore

Vitet

Termat

Kohore

te Parase

Shpenzimet

Teknike dhe

Operacionale

te Projektit

Kestet Kestet e

Skontuara

Kthimi

pozitiv

ne

investim

Koha e

Kthimit te

Vleres se

Diskontuar

Vlera e 1 Euro te

Investuara

(shumefishuesi)

0 -1.2300 (1.2300) (1.2300) - - -

1 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1725 (1.0575) 7.1301 - - -

2 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1679 (0.8896) 7.2968 - - -

3 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1635 (0.7261) 7.4409 - - -

4 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1592 (0.5669) 7.5617 - - -

5 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1549 (0.4119) 7.6585 - - -

6 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1508 (0.2611) 7.7309 - - -

7 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1469 (0.1142) 7.7779 - - -

8 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1430 0.0287 7.7991 7.7991 0.7991 1.3820

9 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1392 0.1679 7.7936 - - -

10 0.2000 (0.0228) 0.1772 0.1355 0.3034 7.7608 - - -

30

Garancionet kreditore janë instrumenti i dytë financiar i rekomanduar nga ky studim. Garancionet

kreditore si instrument janë paraparë si komponenta që do të stimulojë investimet nga sektori privat,

duke shfrytëzuar kështu likuiditetin e pashfrytëzuar në bankat komerciale në Kosovë dhe kursimet private,

dhe në këtë mënyrë duke shumëfishuar vlerën e kapitalit të investuar në efiçencë të energjisë.

Garancionet parciale kreditore janë parapare te mbulojnë 50% te portfolios se kredive te huazuara për

investime ne efiçencë te energjisë. Niveli i garantimit i rekomanduar është me një multipël 5, ku për 1

Euro kapital bazë garantues ofrohet mbulesë e 5 fishtë në formë të garancioneve kreditore të lëshuara

për portfoliot e institucioneve financiare kredituese. Duke pasur parasysh faktin se këto janë garancione

të pjesëshme (mesatarisht garantojnë 50% të eksponimit), kjo rezulton me një kreditin 10 fish më të madh

se kapitali bazë i shfrtyëzuar për lëshimin e garancionit kreditor. Pra, si shembull, me 1 milion Euro kapital

bazë garantues mund të lëshohet mbulesë prej rreth 5 million Euro në garancione të pjesëshme. Duke

marrur parasysh se kjo paraqet në mesatare vetëm 50% të kryegjësë, kjo nënkupton se kapitali fillestar

prej 1 milion Euro mund të përdoret për të garantuar kreditim prej 10 milion Euro. Përfundimisht, duke

marr parasysh faktin se institucionet financiare kërkojnë që edhe kedi-marrësi të investojë një pjesë të

investimit nga fondet vetanake (në mesatare 30% e investimit vetanak), atëherë kapitali fillestar prej 1

million mund të nxisë në total investime nga bankat dhe sektori privat në vlerë prej mbi 14 milion Euro.

Duke marr parasysh faktin shtesë se krijimi i Fondit Kosovar për Garancione Kreditore si agjenci publike

simotër është në fazat përfundimtare, përdorimi i Fondit të Garancive për plasimin e këtij instrumenti

është mënyra më e mirë e përfitimit nga ekonomitë e shkallës, duke mos shkaktuar asnjë ngarkesë

administrative për Fondit e Efiçencës. Pra, rekomandohet që Fondi për Efiçencë te Energjisë t’ia kaloj

shumen e nevojshme për garancione Fondit për Garancione Kreditore te Kosovës (ne Themelim) për

menaxhimin e tyre. Kjo do te behet me qellim qe te mos ketë nevoje te bëhen dy apo me shume fonde

për realizimin e te njëjtit qellim.

Modeli financiar i propozuar parasheh se garancionet kreditore do të përkrahin kreditimin e investimeve

të e sektorit privat, dhe ate duke përfshirë sektoret të cilat janë te listuara me poshtë.

Banor/Individ

Ndërmarrjet shërbyese

Ndërmarrjet Prodhuese

Ndërmarrjet Industriale

Agrobizneset

Ne kapitujt ne vazhdim është vlerësuar kapaciteti i investimeve krahas kursimeve ne efiçencë te energjisë

për te gjitha sektorët e larte përmendur. Në bazë të analizave është parapare edhe shuma e fondit që do

të kaloj nën menaxhimin e Fondit për Garancione Kreditore te Kosovës në kundërshpërblim për një normë

interesi për kapitalin e dhënë në shfrytëzim.

31

Investimet e Fondit për Efiçencë

Investimet në sektorin publik – ndërtesat publike

Përfituesit kryesorë të investimeve direktë të Fondit do të jenë organizatat buxhetore të cilat do të

investojnë në efiçencë të energjisë në ndërtesat e tyre – pra ndërtesat publike, si në nivelin qendror ashtu

edhe ne nivelin lokal. Investimet do te jene te mbështetura në marrëveshje kontraktuale ne mes Fondi të

Efiçencës së Energjisë dhe organizatave buxhetore. Këto investime ne ndërtesa publike dhe gjithashtu

marrëveshja kontraktuale do te jete e bazuar ne analizën teknike për çdo projekt për efiçencën e energjisë

sipas së cilës do te vlerësohet niveli i nevojshëm i investimeve krahas pritshmërisë se kursimeve te

energjisë. Krahas analizës teknike do te realizohet dhe vlerësimi monetar i investimit për arritjen e

parametrave te pritshëm te kursimit te caktuar nga analiza teknike për energjinë. Ne baze te këtyre

vlerësimeve përcaktohet kohëzgjatja e kthimit te investimit nga organizatat buxhetore tek fondi duke

marre parasysh vlerën e shtuar të kthimit të detajuar në sekcionet më lartë.

Kthimi i investimeve nga organizatat buxhetore tek fondi për efiçencë te energjisë është modeluar me

qellim të sigurimit të qëndrueshmërisë financiare të fondit me një ngritje te vazhdueshme duke krijuar

mundësi për investime të reha në ndërtesat tjera publike (revolving fund). Organizatat buxhetore, pas

kthimit te investimit do te kenë shpenzim më te ultë te energjisë me c ‘rast do të kenë ndikim të

drejtpërdrejtë në uljen e shpenzimeve buxhetore në Kosovë. Investimet ne ndërtesat publike ne baze te

modelit financiar do te referohen si Investime te Strukturuara Financiare.

Për investimet ne ndërtesa publike janë përcaktuar disa faza neper te cilat do te vlerësohet investimi ne

aspektin teknik te efiçencës se energjisë dhe atë financiare për vlerësimin e investimit. Fillimisht është

parapare te hartohet plani për efiçencë te energjisë ne ndërtesat publike ku tashme janë bere auditime

te energjisë në 200 ndërtesa. Hartimi i planit gjithashtu do te ndihmojë në përcaktimin e një renditje te

investimeve në bazë të vlerësimit nga inxhinjerët e efiçencës së energjisë. Pas hartimit te planit te

efiçencës se energjisë për një projekt investues do te realizohen hapat e prezantuar ne vijim:

Kalkulimi i nivelit te kursimit ne ndërtesën publike e shprehur ne KWh.

Verifikimi i nivelit te kursimit ne ndërtesën publike e shprehur ne KWh

Kalkulimi i vlerës se investimeve për te gjitha masat për efiçencë te energjisë ne ndërtesën

publike përkatëse

Kalkulimi i nivelit te kursimeve ne Euro ne ndërtesën publike për Organizatën Buxhetore

Verifikimi i nivelit te kursimeve ne Euro, qe do te jete baze për përcaktimin e kohëzgjatjes

se kthimit te investimit nga Organizata Buxhetore.

Nënshkrimi i marrëdhënies kontraktuale në mes të Organizatës Buxhetore dhe Fondit për

Efiçencë te Energjisë krahas parametrave të kursimit dhe vlerës se investuar.

Realizimi i kontratës ne mes Organizatës Buxhetore dhe Fondit për Efiçencë te Energjisë

ne baze te se cilës, Organizata Buxhetore obligohet te realizoj pagesat fikse mujore –

“Faturën e Efiçencës së Energjisë” për kohëzgjatjen e përcaktuar nga ekspertet financiare.

Implementimi i investimit për efiçencë te energjisë ne ndërtesën publike e kontraktuar

nga Organizata Buxhetore.

32

Verifikimi i investimit nga inxhinieret e fushës përkatëse ne baze te se cilës vlerësohet

nëse projekti është implementuar sipas kushteve te përcaktuara.

Verifikimi i nivelit te kursimeve ne ndërtesën publike pas implementimit te investimit dhe

konfirmimi i pritjeve me analizat paraprake ne faze para-kontraktuale.

Përfundimisht, organizata buxhetore gjatë periudhës së kthimit të investimit do të ketë

nivelin e njejtë të shpenzimit buxhetor për shpenzime energjetike (efekti zero në buxhet),

ku një pjesë të këtij shpenzimi do ta paguaj tek operatorët ekonomik të cilët bëjnë

furnzimin energjetik të zakonshëm, ndërsa pjesën e mbetur të shpenzimit mesatar

energjetik do ta paguaj tek Fondi i Efiçencës për kthimin e investimit në emër të “Faturës

së Efiçencës Energjetike”.

Kthimi i investimit nga Organizata Buxhetore sipas marrëveshjes kontraktuale për periudhën e parapare

kohore.

Duke marrur parasysh implikimet administrative dhe kapacitetet ekzistuese në organizatat buxhetore në

Kosovë, për qëllime modelimi është paraparë që në ndërtesat publike të realizohen mesatarisht dy

projekte investive ne muaj gjatë gjithë periudhës së parashikuar me model, gjë që na jep një mesatare

prej 23 ndërtesave në vit.

Investimet do te realizohen në ndërtesat publike të kategorive në vijim:

1. Objekte Shkollore

2. Ndërtesa Shëndetësore

3. Objekte Qeveritare

4. Ndërtesa për Sport dhe Rekreacion

5. Objekte Kulturore

Për modelimin financiar të investimeve dhe kursimeve për projektet për efiçencë të energjisë, kalkulimet

për ndërtesat e lartpërmendura janë bërë në bazë të sipërfaqes së objekteve e shprehur në m2. Tabela

më poshtë saktësisht paraqet sipërfaqet e supozuara për ndërtesat publike. Objektet kulturore janë

supozuar te kenë hapësirë mesatare më të madhe prej 2,500 m2, pastaj vijojnë ndërtesat për sport dhe

rekreacion me mesatare prej 2,200 m2, ndërtesat shëndetësore me 1,800 m2, objektet shkollore me

mesatare prej 1,400 m2 dhe në fund objektet qeveritare me një sipërfaqe mesatare prej 850 m2.

Nr. I projekteve te Aprovuara

Mesatarisht ne Muaj

Ndertesat Publike 2

33

Duke u bazuar ne analizën teknike vlera e investimeve të nevojshme për efiçencë në ndërtesat publike

është supozuar te jete 62.55 ne Euro/ m2 . Ne modelin financiar, vlera e investimeve për të gjitha masat

për efiçencë të energjisë për m2 është përdorur për kalkulimin monetar të vlerës së investimeve të

nevojshme për realizmin e investimeve ne ndërtesat publike.

Pas realizmit te investimeve për efiçencë te energjisë në ndërtesat publike, përkatësisht krijimit të

potencialit për kursim te energjisë, janë supozuar parametrat e modelimit financiar për kalkulimin e

vlerës se kursyer e cila është e shprehur në KWh dhe gjithashtu në vlerë monetare.

Ne tabelën më lartë janë paraqitur parametrat e supozuar në bazë të vlerësimeve teknike për efiçencë te

energjisë. Përqindja e kursimit të energjisë në sektorin e ndërtesave publike është parapare te jete në

mesatare 40%, vlere kjo e cila është ne koherence me studimet e fundit të efiçencës së energjisë të bera

në ketë sektor në Kosovë. Mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë për sektorin e ndërtesave publike

është përllogaritur të jetë 0.0795 Euro/KWh. Gjithashtu është vlerësuar se konsumi mesatar i energjisë

për m2 për vit i shprehur në KWh është 250. Parametrat e lartpërmendur janë futur ne modelin financiare

për të kalkuluar kursimet e energjisë ne ketë sektor në vlerën monetare dhe gjithashtu kursimet në KWh.

Modeli financiar ndërlidhë vlerat e investimeve të realizuara në ketë sektor, përkatësisht vlerat e

hapësirave sipërfaqësore për ndërtesat publike të shprehura në m2 mekalkulimin e vlerës së kursyer të

energjisë për objektin përkatës. Përqindja e kursimit prej 40% aplikohet në sipërfaqen e objektit ku si

rezultat fitohet vlera e kursyer e energjisë për m2 njësi. Duke përdorur vlerën e konsumit të përllogaritur

të energjisë për m2 për vit, të shprehur ne KWh, kursimi konvertohet në KWh. Në bazë të këtij kalkulimi

është parashikuar vlera e kursimit të energjisë për ketë sektor ndër vite e shprehur në KWh. Me pas, në

bazë të mesatares së ponderuar të çmimit të energjisë për ndërtesat publike me vlere prej 0.0795 Euro/

m2, vlera e kursimeve ne KWh është paraqitur ndër vite në vlerë monetare (Euro). Tabela me poshtë

paraqet parashikimet për 10 vite.

Objektet per Investime ne Eficienc

te Energjise Objektet ne meter katrore

Objekte Shkollore 1,400.00

Ndertesa Shendetsore 1,800.00

Objekte Qeveritare 850.00

Ndertesa per Sport dhe Rekreacion 2,200.00

Objekte Kulturore 2,500.00

Vlera e investimit per te gjitha

masat per EE per m2 62.55

Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 40%

Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise

(Euro/kWh) 0.0795

Konsumimi I Energjise ne vite per m2 250

Parametrat per Kursimet e Energjise

34

Tabela në vijim paraqit numrin e ndërtesave të investuara, përfshi edhe sipërfaqet e tyre në bazë vjetore

si dhe kumulativin gjatë përiudhës së modeluar prej 10 vitesh. Poashtu tabela paraqet edhe vlerat

monetare të investuara për vit dhe kumulative, kursimet e gjeneruara në KWh si dhe në vlerë monetare

gjatë periudhës së parashikuar me model.

35

Parashikimi i Investimeve dhe kursimeve nga Ndërtesat Publike për një periudhë 10 vjeçare

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Numri I Projekteve Investuese 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23

Madhesia e Projekteve Investuese (m2) 37,160 39,963 39,239 36,884 41,413 37,715 39,201 39,541 40,454 37,380

Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 2,336,858 2,538,479 2,517,678 2,390,001 2,710,515 2,493,829 2,617,555 2,667,213 2,756,765 2,572,763

Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 2,336,858 4,875,337 7,393,015 9,783,015 12,493,530 14,987,359 17,604,914 20,272,127 23,028,892 25,601,655

Konsumi I energjise (kWh) 3,846,440 13,363,573 23,273,223 32,890,350 42,568,005 52,427,275 62,161,393 71,877,450 81,724,130 91,592,960

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0%

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kWh) 1,538,576 5,345,429 9,309,289 13,156,140 17,027,202 20,970,910 24,864,557 28,750,980 32,689,652 36,637,184

- - - - - - - - - -

Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 122,317 424,962 740,088 1,045,913 1,353,663 1,667,187 1,976,732 2,285,703 2,598,827 2,912,656

Ndertesat Publike

36

Duke ju referuar tabelës më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet të investojë

në rreth 230 ndërtesa publike për një periudhë 10 vjeçare, me një sipërfaqe totale prej 389,000 m2. Vlera

kumulative e investimeve të parapara për ndërtesat publike të realizuara në periudhën e parashikuara

është 25.6 milion Euro të investuara drejtpërdrejt nga Fondi. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo

rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit 10 prej 36.64 GWh energji dhe një kursim bazuar në

vlerën e sotme të ponderuar të kostos së energjisë prej 2.9 milion Euro në vit. Kjo paraqet një arritje prej

15.4% në krahasim me potencialin e vlerësuar apsolut për kursime në ndërtesa publike të nivelit qendror

dhe lokal.

Me poshtë është paraqitur grafikoni qe ilustron vlerën e investimeve vjetore ne ndërtesat publike dhe

vlerën komulative te investimeve për 10 vitet e parashikuara. Ne baze te grafikonit mund te vërehet se

vlera e investimeve ne baza vjetore është mesatarisht 2,560,165 Euro.

Konsumi dhe kursimet e shprehura në KWh në ndërtesat publike janë paraqitur në grafikonin më poshtë.

37

38

Investimet në sektorin privat

Në bazë të analizës së tregut të paraqitur më lartë në këtë studim, si dhe duke i marrur parasysh objektivat

e Fondit të Efiçencës dhe kufizimet në treg, është rekumanduar që investimet në sektorin privat të

stimulohen përmes instrumenteve financiare që do ti anashkalonin problem aktuale me qasje në financa.

Investimet ne sektorin privat propozohet të jenë në formë indirekte duke stimuluar sektorin privat për

implementimin e investimeve për efiçencë te energjisë. Për të adresuar problemin me kërkesat e Bankave

komerciale në Kosovë për sasi të mëdha të hipotekave dhe kolateralit si bazë për lëshimin e kredive, gjë

që u pamundëson qasjen në financim të një numri të madh të kredimarrësve potencial, masat specifike

të rekomanduara për Fondin janë të lidhura me ofrimin e garancioneve kreditore të cilat do të

mundësonin uljen e kërkesës për hipotekë dhe kolateral nga bankat do të lironte një potencial shumë më

të madh të kredimarrjes dhe do të stimulonte investimet në efiçencë të energjisë. Një ëasje e tillë e uljes

së riskut do të ndikonte poashtu në adresimin e edhe një faktori tjetër kufizues për Fondin e Efiçencës së

Energjisë në Kosovë për të përkrahur investimet eventuale në sektroin privat është edhe vetë madhësia

e vlerës së investimeve të kërkuara. Financimi i vetëm një pjese të kërkesës totale për investime e cila

vlerësohet të jetë rreth 1.35 miliardë Euro është shifër e pakapshme për një fond të vetëm investiv. Sfida

e financimit të sektorit privat mund të arrihet vetëm duke nxitur shfrytëzimin e likuiditetit pasiv të fjetur

në sektorin privat. Kjo përfshin një pjesë të likuiditetit të tepërt i cili sot qëndron nëpër depozitat e

Bankave komerciale në Kosovë, i cili vlerësohet të jetë mbi 600 milion Euro. Këto mjete të pashfrytëzuara

në Bankat Kosovare kanë koston e vetë të kapitalit dhe një gjë e tillë paraqet edhe nje incentivë që bankat

të jenë të interesuara ti plasojnë këto fonde, me kusht që niveli i riskut të plasmanit për bankat të

zvogëlohet. Çfarëdo kreditimi nga bankat në parim poashtu kërkon edhe pjesëmarrjen financiare të

kredimarrësit, ashtu që nxitja e bankave për të kredituar investimet në efiçencë të energjisë do të nxisë

edhe një shumë shtesë të investimeve nga kursimet private personale të sektorit privat, duke kontribuar

kështu drejt realizimit më të mirë të potencialit investiv në efiçencë nga sektori privat dhe duke ndihmuar

kështu në shtimin e kursimeve. Modeli i propozuar i përkrahjes së investimeve në efiçencë nga sektori

privat duke ulur riskun e ekspozimit për bankat komerciale është i paraqitur më poshtë.

Përparësia tjetër e garancioneve kreditore është se ato luajnë rolin e shumëfishuesit. Në parim

instumentet e tilla funksonojnë me multiple të eksponimit (leverage). Skemat me siguri të lartë shkojnë

me një multipël prej 5 fish, ku për 1 Euro kapital bazë garantues ofrohet mbulesë e 5 fishtë në formë të

garancioneve kreditore të lëshuara për portfoliot e institucioneve financiare kredituese. Duke pasur

parasysh faktin se këto janë garancione të pjesëshme (mesatarisht garantojnë 50% të eksponimit), kjo

rezulton me një kreditin 10 fish më të madh se kapitali bazë i shfrtyëzuar për lëshimin e garancionit

kreditor.

Ky studim rekomandon plasimin e mjeteve nga Fondi i Efiçencës përmes Fondit të Garancioneve Kreditore

në tre këste të ndara gjatë tre viteve të para të Fondit, secili nga 1.33 Milion Euro, për një total të plasuar

prej 4 milion Euro deri në fund të vitit 3. Një vlerë e tillë e kapitalit për garantim të kredive do të

nënkuptonte që pas plasimit të plotë të kapitalit prej 4 milion Euro, ky kapital të përdoret nga Fondi

Garantues për të përkrahur me shumefish 5 një vlerë të garantuar prej 20 milion Euro. Duke u nisur nga

supozimi se garancionet mbulojnë mesatarisht 50% të kryegjësë së kredisë, kjo jep një vlerë kreditimi prej

40 milion Euro në një moment kohor. Duke marr parasysh se kohëzgjatja mesatare e kredive në Kosovë

është pak mbi 3 vite, dhe poashtu duke marrur parasysh edhe kërkesën e bankave për investim nga vetë

39

kredimarrësi, kapitali garantues parashihet të përkrahë mbi 130 milion Euro investime në sektorin privat,

që do të rezultonte më një kursim të vlerësuar prej 200.75 GWh energji apo kursime prej rreth 16 milion

Euro ne vit pas vitit 10 të Fondit, mjete këto që mund të shfrytëzohen për investime shtesë nga sektori

privat duke krijuar vlerë shtesë në ekonomi. Një kontribut i tillë në kursim të energjisë, që paraqet një

arritje prej 7.9% ndaj total potencialit të vlerësuar për kursim energjetik nga sektori privat, i gjeneruar

veteëm nga Fondi i Efiçencës përmes garancioneve.

Efekti i parashikuar i garancioneve kreditore të ofruara në treg përmes Fondit të Kosovës për Garancione

Kreditore është i paraqitur mëposhte për secilin sub-sektor veçmas, duke filluar nga personat fizik dhe

investimet në prona rezidenciale dhe pastaj duke prezentuar kategoritë kryesore të bizneseve aktive në

sektorin privat në Kosovë.

Investimet në prona rezidenciale

Sipas analizave teknike, tek ndërtesat apo objektet private është supozuar se numri i projekteve

investuese në muaj mesatarisht të jetë 100, ndërsa sipërfaqja mesatare e projektit është supozuar te jete

100 m2. Sipas analizave teknike është supozuar se çmimi mesatar për të gjitha masat për efiçencë të

energjisë të jetë 71.35 Euro/ m2. Tabela me poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin

financiar te investimeve tek ndërtesat private (objetkete rezidenciale).

Në bazë të realizimit të investimeve të parashikuara, kursimet e energjisë janë të kalkuluara në bazë të

parametrave të supozuar. Përqindja e kursimit të realizuar pas investimeve në sektorin e rezidenteve

është paraparë të jetë 40%, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë është 0.0678 Euro/KWh,

ndërsa konsumi i energjisë ne vite për m2 është supozuar të jetë 220 KWh.

Ne baze te parametrave te larte përmendur te cilat janë pjese e modelit financiar, tabela me poshtë

paraqet vlerat e kalkuluara te investimeve ne ketë sektor dhe gjithashtu vlerat e kursimeve. Ne baza

vjetore, janë parapare te realizohen 1,200 projekte. Siç është cekur më lartë, vlera mesatare e madhësisë

se një projekti e shprehur në m2 është paraparë të jetë 100 m2 që rezulton me sipërfaqet totale të

investuara prej 120,000 m2. Çmimi mesatar për të gjitha masat e efiçencës së energjisë është përdorur në

Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 100

Madhesia mesatare e Projektit ne m2 100

Cmimi mesatar per te gjitha masat per EE per m2 71.35

Parametrat per Investime - Rezidentet

Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 40%

Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise

(Euro/kWh) 0.0678

Konsumimi I Energjise ne vite per m2 220

Parametrat per Kursimet e Energjise

40

model për të kalkuluar vlerën e investimeve të parashikuar në ketë sektor në baza vjetore. Krahas

realizimit të investimeve në ketë sektor, madhësia e projekteve hyn në funksion për të llogaritur kursimet

e përfituara me realizmin e investimeve. Konsumi i energjisë në vite për m2 shërben për te kalkuluar vlerën

e konsumuar para realizimit të investimeve të shprehura në KWh dhe në bazë të përqindjes se kursimit të

energjisë në ketë sektor është kalkuluar vlera e supozuar e kursimeve ne bazë vjetore e shprehur në KWh.

Për të ardhur deri tek vlera monetare e kursimeve është përdorur mesatarja e ponderuar e çmimit te

energjisë 0.0678 Euro/KWh. Vlerat e kursimit te energjisë me realizmin e investimeve janë paraqitur ndër

vite për një periudhë 10 vjeçare.

41

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Numri I Projekteve Investuese 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200

Madhesia e Projekteve Investuese (m2) 120,000 120,000 120,000 120,000 120,000 120,000 120,000 120,000 120,000 120,000

Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000

Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 8,562,000 17,124,000 25,686,000 34,248,000 42,810,000 51,372,000 59,934,000 68,496,000 77,058,000 85,620,000

Konsumi I energjise (kWh) 11,106,480 37,506,480 63,906,480 90,306,480 116,706,480 143,106,480 169,506,480 195,906,480 222,306,480 248,706,480

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0%

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kWh) 4,442,592 15,002,592 25,562,592 36,122,592 46,682,592 57,242,592 67,802,592 78,362,592 88,922,592 99,482,592

Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 301,208 1,017,176 1,733,144 2,449,112 3,165,080 3,881,048 4,597,016 5,312,984 6,028,952 6,744,920

Rezidentet

42

Duke ju referuar tabelës më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes

garancioneve kreditore të stimulojë investimet në rreth 12,000 objekte rezidenciale për një periudhë 10

vjeçare, me një sipërfaqe totale prej 1,200,000 m2. Vlera kumulative e investimeve të parapara për

ndërtesat rezidenciale të realizuara në periudhën e parashikuar është 85.6 milion Euro të investuara

përmes stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe institucionet

tjera financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit

10 prej 99.4 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së

energjisë prej 6.74 milion Euro në vit.

Grafikoni më poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin rezidencial e paraqitur në baza vjetore dhe

vlerën komulative te investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga grafikoni mund te

vërehet se vlera mesatare e investimeve në baza vjetore është 8,562,000 Euro të cilat në vlerë komulative

në vitin 10 arrijnë vlerën prej 85,620,000 Euro.

Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te

shprehura ne KWh për ketë sektor.

43

44

Investimet në ndërmarrjet shërbyese

Krahas analizave teknike, për ndërmarrjet shërbyese është supozuar se numri i projekteve investuese për

muaj mesatarisht të jetë 2 dhe madhësia mesatare e secilit projekt e shprehur në m2 është supozuar të

jetë 500. Ne anën tjetër, çmimi mesatar për te gjitha masat për efiçencë te energjisë për m2 në ketë sektor

është supozuar te jete 64.42 Euro/ m2. Tabela me poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin

financiar të investimeve për efiçencë te energjisë për bizneset shërbim ofruese.

Me implementimin e investimeve të parashikuara, konsumi dhe kursimet e energjisë janë të kalkuluara

në bazë të parametrave të supozuar. Përqindja e kursimit në sektorin e ndërmarrjeve shërbyese është

supozuar të jetë mesatarisht 30%, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë është

përllogaritur të jetë 0.0906 Euro/KWh dhe konsumi i energjisë në vite për m2 është supozuar të jetë 380

KWh.

Modeli financiar përdor parametrat e cekur më lartë për të kalkuluar vlerat monetare të investimeve ndër

vite, konsumin e energjisë të shprehur në KWh dhe në fund vlerën e kursimeve të shprehur në KWh dhe

Euro. Ne ketë sektor është parashikuar të realizohen rreth 23 projekte investive në vit në sipërfaqe

mesatare për projekt prej 500 m2, qe rezulton me një sipërfaqe totale prej 11,500 m2 për vit. Çmimi

mesatar për të gjitha masat e efiçencës së energjisë është përdorur në model për të kalkuluar vlerën e

investimeve të parashikuara në ketë sektor në bazë vjetore. Krahas realizimit të investimeve në ketë

sektor, madhësia e projekteve hyn në funksion për të llogaritur kursimet e përfituara me realizmin e

investimeve. Konsumi i energjisë në vite për m2 shërben për të kalkuluar vlerën e konsumuar pa realizimin

e investimeve të shprehura në KWh dhe në bazë të përqindjes së kursimit të energjisë në ketë sektor është

kalkuluar vlera e supozuar e kursimeve e shprehur në KWh. Vlera monetare e kursimeve është kalkuluar

duke përdorur mesataren e ponderuar të çmimit të energjisë për këtë sektor në vlerë prej 0.0678

Euro/KWh. Vlerat e kursimit të energjisë me realizmin e investimeve janë paraqitur ndër vite për një

periudhë 10 vjeçare.

Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 2

Madhesia mesatare e Projektit ne m2 500

Cmimi mesatar per te gjitha masat per EE per m2 64.42

Parametrat per Investime - Bizneset Sherbim Ofruese

Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 30%

Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise

(Euro/kWh) 0.0906

Konsumimi I Energjise ne vite per m2 380

Parametrat per Kursimet e Energjise

45

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Numri I Projekteve Investuese 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23

Madhesia e Projekteve Investuese (m2) 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500

Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 740,830 740,830 740,830 740,830 740,830 740,830 740,830 740,830 740,830 740,830

Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 740,830 1,481,660 2,222,490 2,963,320 3,704,150 4,444,980 5,185,810 5,926,640 6,667,470 7,408,300

Konsumi I energjise (kWh) 1,786,000 6,156,000 10,526,000 14,896,000 19,266,000 23,636,000 28,006,000 32,376,000 36,746,000 41,116,000

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0%

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kWh) 535,800 1,846,800 3,157,800 4,468,800 5,779,800 7,090,800 8,401,800 9,712,800 11,023,800 12,334,800

Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 48,543 167,320 286,097 404,873 523,650 642,426 761,203 879,980 998,756 1,117,533

Biznese Sherbim Ofruese

46

Duke ju referuar tabelës më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes

garancioneve kreditore të stimulojë investimet në rreth 230 objekte të ndërmarrjeve shërbyese për një

periudhë 10 vjeçare, me një sipërfaqe totale prej 115,000 m2. Vlera kumulative e investimeve të parapara

në ndërmarrjet shërbyese të realizuara në periudhën e parashikuar është 7.4 milion Euro të investuara

përmes stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe institucionet

tjera financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit

10 prej 12.3 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së

energjisë prej 1.1 milion Euro në vit.

Grafikoni me poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin e ndërmarrjeve shërbyese të paraqitur në

baza vjetore dhe vlerën komulative të investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga

grafikonit mund te vërehet se vlera e investimeve në bazë vjetore është 740,830 Euro të cilat në vlerë

komulative arrijnë vlerën 7,408,300 Euro.

Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te

shprehura ne KWh për ketë sektor.

47

48

Investimet në ndërmarrjet prodhuese

Për ndërmarrjet prodhuese është supozuar se numri i projekteve investuese për muaj mesatarisht të jetë

2 dhe madhësia mesatare e secilit projekt e shprehur në EURO është supozuar të jetë 50,000 Euro. Tabela

më poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin financiar te investimeve për efiçencë te

energjisë për bizneset shërbim ofruese.

Me implementimin e investimeve te parashikuara, konsumi dhe kursimet e energjisë janë te kalkuluara

ne baze te parametrave te supozuar. Përqindja e kursimit ne sektorin bizneseve prodhuese është

parapare te jete 18%, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë është 0.08154 Euro/KWh dhe

konsumi i energjisë ne vite për m2 është supozuar te jetë 250 KWh.

Parametrat e cekur më lartë janë përdorur për të kalkuluar vlerat monetare të investimeve ndër vite,

konsumin e energjisë të shprehur në KWh dhe në fund vlerën e kursimeve të shprehur në KWh dhe Euro.

Në sektorin e ndërmarrjeve prodhuese është parashikuar të realizohen rreth 23 projekte investive për vit

më një madhësi mesatare të investimit prej 50,000 Euro për ndërmarrje. Kjo rezulton me investime totale

për vit prej 1,150,000 Euro. Krahas implementimit të investimeve në ketë sektor, madhësia e projekteve

hyn në funksion për të llogaritur kursimet e përfituara me realizmin e investimeve. Kursimet janë kalkuluar

përmes përqindjes se kursimit te energjisë në ketë sektor të aplikuar në madhësinë e investimit të

shprehur në Euro, duke përdorur koerficientin prej 18% kursim në vlerë për çdo Euro të investuar. Me

pas, duke përdorur parametrin për mesataren e ponderuar te çmimit te energjisë janë kalkuluar vlerat e

kursimit te shprehura në Euro dhe KWh.

Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 2

Madhesia mesatare e Projektit ne (EURO) 50,000

Parametrat per Investime - Bizneset Prodhuese

Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 18.00%

Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise

(Euro/kWh) 0.08154

Parametrat per Kursimet e Energjise

49

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Numri I Projekteve Investuese 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23

Madhesia e Projekteve Investuese (EURO) 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000

Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000

Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 1,150,000 2,300,000 3,450,000 4,600,000 5,750,000 6,900,000 8,050,000 9,200,000 10,350,000 11,500,000

Konsumi I energjise (kWh) 6,489,657 20,593,165 34,696,672 48,800,180 62,903,687 77,007,195 91,110,702 105,214,210 119,317,717 133,421,225

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0%

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kWh) 1,168,138.34 3,706,770 6,245,401 8,784,032 11,322,664 13,861,295 16,399,926 18,938,558 21,477,189 24,015,820

Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 95,250 302,250 509,250 716,250 923,250 1,130,250 1,337,250 1,544,250 1,751,250 1,958,250

Biznese Prodhuese

50

Nga tabela më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes garancioneve

kreditore të stimulojë investimet në rreth 230 objekte të ndërmarrjeve prodhuese për një periudhë 10

vjeçare, me investime kumulative të realizuara gjatë periudhës së parashikuar prej 11.5 milion Euro, të

investuara përmes stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe

institucionet tjera financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në

fund të vitit 10 prej 24 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos

së energjisë prej 1.96 milion Euro në vit.

Grafikoni më poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin e ndërmarrjeve prodhuese të paraqitur në

baza vjetore dhe vlerën komulative te investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga

grafikoni mund te vërehet se vlera e investimeve mesatare për vit është 1,150,000 Euro, të cilat ne vlerë

kumulative në vitin 10 arrijnë vlerën totale të investimeve prej 11,500,000 Euro.

Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te

shprehura ne KWh për ketë sektor.

51

52

Investimet në Indursti

Për sektorin industri numri i projekteve investuese për muaj mesatarisht është supozuar të jetë poashtu

2 projekte dhe madhësia mesatare e secilit projekt e shprehur në EURO është supozuar të jetë 100,000

Euro. Tabela me poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin financiar të investimeve për

efiçencë te energjisë për ndërmarrjet industriale.

Me implementimin e investimeve te parashikuara, konsumi dhe kursimet e energjisë janë të kalkuluara

në bazë të parametrave të supozuar. Përqindja e kursimit të energjisë në sektorin industri është parapare

të jetë 22% në bazë vjetore, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit të energjisë është 0.0906 Euro/KWh

dhe konsumi i energjisë për vit për m2 është supozuar te jete 250 KWh.

Modeli financiar përdorë parametrat e cekur më larte për të kalkuluar vlerat monetare të investimeve

ndër vite, konsumin e energjisë të shprehur në KWh dhe në fund vlerën e kursimeve të shprehur në KWh

dhe Euro. Në sektorin e industrisë është parashikuar te realizohen mesatarisht 23 projekte investive në

vit, madhësia mesatare e të cilave është 100,000 Euro, që rezulton me investime totale të shprehura në

EURO prej 2,300,000 çdo vit. Krahas implementimit të investimeve në ketë sektor, madhësia e projekteve

hyn në funksion për të llogaritur kursimet e përfituara me realizmin e investimeve. Kursimet janë kalkuluar

përmes përqindjes së kursimit të energjisë në ketë sektor të aplikuar në madhësinë e investimit të

shprehur në Euro. Më pas, duke përdorur parametrin për mesataren e ponderuar te çmimit të energjisë

janë kalkuluar vlerat e kursimit të shprehura në KWh. Në fund, përmes përqindjes së kursimit në ketë

sektor dhe vlerës së kursyer në KWh janë kalkuluar vlerat e konsumit të energjisë në KWh për sektorin

industri. Vlerat e kursimit të energjisë me realizmin e investimeve janë paraqitur ndër vite për një

periudhe 10 vjeçare.

Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 2

Madhesia mesatare e Projektit ne (EURO) 100,000

Parametrat per Investime - Industri

Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 22%

Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise

(Euro/kWh) 0.0906

Konsumimi I Energjise ne vite per m2 250

Parametrat per Kursimet e Energjise

53

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Numri I Projekteve Investuese 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23

Madhesia e Projekteve Investuese (EURO) 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000

Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000

Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 2,300,000 4,600,000 6,900,000 9,200,000 11,500,000 13,800,000 16,100,000 18,400,000 20,700,000 23,000,000

Konsumi I energjise (kWh) 11,681,383 37,067,697 62,454,010 87,840,324 113,226,637 138,612,951 163,999,264 189,385,578 214,771,891 240,158,205

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0%

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kWh) 2,569,904 8,154,893 13,739,882 19,324,871 24,909,860 30,494,849 36,079,838 41,664,827 47,249,816 52,834,805

Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 232,833 738,833 1,244,833 1,750,833 2,256,833 2,762,833 3,268,833 3,774,833 4,280,833 4,786,833

Industri

54

Nga tabela më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes garancioneve

kreditore të stimulojë investimet në rreth 230 objekte industriale për një periudhë 10 vjeçare, me

investime kumulative të realizuara gjatë periudhës së parashikuar prej 23 milion Euro, të investuara

përmes stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe institucionet

tjera financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit

10 prej 52.8 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së

energjisë prej 4.8 milion Euro në vit.

Grafikoni më poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin industrial e paraqitur në baza vjetore dhe

vlerën komulative te investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga grafikoni mund te

vërehet se vlera e investimeve vjetore është 2,300,000 Euro të cilat në vlerë komulative në vitin 10 arrijnë

23,000,000 Euro.

Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te

shprehura ne KWh për ketë sektor.

55

56

Investimet në agrobiznese

Agrobizneset janë te ndara si sektor i veçante dhe numri mesatar i projekteve investuese për muaj është

supozuar të jetë 2 ndërsa madhësia mesatare e secilit projekt e shprehur në EURO është supozuar të jetë

25,000 Euro. Tabela më poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin financiar të investimeve

për efiçencë te energjisë për agrobizneset.

Konsumi dhe kursimet e energjisë janë te kalkuluara në baze te parametrave të supozuar krahas

implementimit të investimeve të parashikuara. Përqindja e kursimit të energjisë në agrobiznes është

paraparë të jetë 25%, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë është përllogaritur të jetë

0.1126 Euro/KWh dhe konsumi vjetor i energjisë për m2 është supozuar te jete 250 KWh.

Parametrat e cekur më lartë janë përdorur për të kalkuluar vlerat monetare të investimeve ndër vite,

konsumin e energjisë të shprehur në KWh dhe në fund vlerën e kursimeve te shprehur në KWh dhe Euro.

Ne sektorin e agrobizneseve është parashikuar të realizohen mesatarisht rreth 23 projekte për vit,

madhësia mesatare e të cilave është 25,000 Euro për projekt që rezulton me investime totale të

shprehura në EURO prej 575,000 në vit. Krahas implementimit të investimeve në ketë sektor, madhësia e

projekteve hyn në funksion për të përllogaritur kursimet e përfituara me realizmin e investimeve. Kursimet

janë kalkuluar përmes përqindjes së kursimit të energjisë në ketë sektor te aplikuar në madhësinë e

investimit të shprehur në Euro. Më pas, duke përdorur parametrin për mesataren e ponderuar te çmimit

te energjisë janë kalkuluar vlerat e kursimit te shprehura në KWh. Në fund, përmes përqindjes se kursimit

në ketë sektor dhe vlerës se kursyer në KWh janë kalkuluar vlerat e konsumit te energjisë në KWh për

sektorin e agrobizneseve. Vlerat e kursimit të energjisë me realizmin e investimeve janë paraqitur ndër

vite për një periudhe 10 vjeçare.

Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 2

Madhesia mesatare e Projektit ne (EURO) 25,000

Parametrat per Investime - Biznese ne Agroculture

Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 25%

Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise

(Euro/kWh) 0.1126

Konsumimi I Energjise ne vite per m2 250

Parametrat per Kursimet e Energjise

57

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Numri I Projekteve Investuese 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23

Madhesia e Projekteve Investuese (EURO) 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000

Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000 575,000

Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 575,000 1,150,000 1,725,000 2,300,000 2,875,000 3,450,000 4,025,000 4,600,000 5,175,000 5,750,000

Konsumi I energjise (kWh) 2,349,763 7,456,335 12,562,907 17,669,479 22,776,051 27,882,623 32,989,195 38,095,767 43,202,339 48,308,911

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0%

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kWh) 587,441 1,864,084 3,140,727 4,417,370 5,694,013 6,970,656 8,247,299 9,523,942 10,800,585 12,077,228

Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 66,146 209,896 353,646 497,396 641,146 784,896 928,646 1,072,396 1,216,146 1,359,896

Biznese ne Bujqesi

58

Nga tabela më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes garancioneve

kreditore të stimulojë investimet në rreth 230 agrobiznese për një periudhë 10 vjeçare, me investime

kumulative të realizuara gjatë periudhës së parashikuar prej 5.75 milion Euro, të investuara përmes

stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe institucionet tjera

financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit 10

prej 12 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së energjisë

prej 1.36 milion Euro në vit.

Grafikoni më poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin agrobiznese të paraqitur në baza vjetore

dhe vlerën komulative te investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga grafikoni mund te

vërehet se vlera e investimeve ne baza vjetore është 575,000 Euro te cilat ne vlere komulative ne vitin 10

arrijnë vlerën 5,750,000 Euro.

Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te

shprehura ne KWh për ketë sektor.

59

Parashikimi i Investimeve kumulative dhe efektet në kursimet e energjisë

Në bazë të supozimeve për investime dhe kursime të gjeneruara, të paraqitura më lartë, rezulton se Fondi

i propozuar do të investojë në 1,315 objekte publike dhe private, në formë direkte dhe indirektë dhe do

të gjenerojë 25.6 milion Euro investime direkte dhe rreth 133 milion Euro investime indirekte përmes

garancioneve bankare. Kjo do të rezultojë me një kursim prej rreth 237.38 GWh energji, që paraqet rreth

8.5% të potencialit total të vlerësuar për kursime nga investimet në efiçencë të energjisë nga të gjitha

sektoret në Kosovë. Kjo bën që Fondi i propozuar të jetë një ndër kontribuesit kryesor në Kosovë për

arritjen e objektivave të kursimit të energjisë. Në vlerë monetare, kursimet vjetore pas vitit të 10 arrijnë

shumën prej 18.8 milion Euro në vit, të cilat pastaj lirohen për investime në drejtime të tjera si dhe rritje

në konsum në sektorët tjerë, gjë që kontribuon në përmirësimin e performancës ekonomike të vendit.

Tabela më poshtë paraqet rezultatet kumulative të aktivitetit investiv të Fondit në mënyrë të

përmbledhur.

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Numri I Projekteve Investuese 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315

Madhesia e Projekteve Investuese (EURO) 4,193,660 4,196,463 4,195,739 4,193,384 4,197,913 4,194,215 4,195,701 4,196,041 4,196,954 4,193,880

Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 15,664,688 15,866,309 15,845,508 15,717,831 16,038,345 15,821,659 15,945,385 15,995,043 16,084,595 15,900,593

Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 15,664,688 31,530,997 47,376,505 63,094,335 79,132,680 94,954,339 110,899,724 126,894,767 142,979,362 158,879,955

Konsumi I energjise (kWh) 37,259,724 122,143,249 207,419,292 292,402,813 377,446,861 462,672,523 547,773,034 632,855,484 718,068,557 803,303,780

Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kWh) 10,842,451 35,920,568 61,155,691 86,273,805 111,416,131 136,631,102 161,796,012 186,953,699 212,163,634 237,382,429

Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 866,297 2,860,437 4,867,058 6,864,377 8,863,621 10,868,641 12,869,680 14,870,145 16,874,765 18,880,088

Realizimet per te gjitha sektoret

60

Operimi i Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë

Parashikimi i të Hyrave të Fondit

Fondi i propozuar i Efiçencës së Energjisë në Kosovë pritet që, në bazë të objektivave të cekura më lartë,

të operojë në mënyrë të vetëqëndrueshme dhe të arrijë që jo vetëm të mbulojë shpenzimet operative

por edhe të gjenerojë të hyra për rritjen e kapitalit investiv të Fondit rrotullues (revolving fund).

Në parim të hyrat e Fondit gjenerohen nga dy burime kryesore. Burimi i parë është pjesa e vlerës së

shtuar në kuadër të pagesave për “Faturën e Efiçencës Energjetike” të cilën e paguajë organizatat

buxhetore përfituese të skemës investive për efiçencë.

Të Hyrat nga Investimet e Strukturuara

Siç është përmendur më lartë, modeli i propozuar për fondin për efiçencë të energjisë parasheh që

investimet në ndërtesa publike për efiçencë të energjisë do të financohen direkt nga fondi për efiçencë te

energjisë në Kosovë. Financimi i projekteve është përcaktuar të jetë neë formë të investimeve të

strukturuara. Investimet do financohen nga fondi për efiçencë të energjisë te Kosovës tek ndërtesat

publike përmes kontratave direkte me organizatat buxhetore përkatëse në bazë të marrëveshjes për

kthimin e investimit për periudhën e caktuar. Kthimin i investimit do te marre parasysh vlerën e shtuar e

cila për fondin do të konsiderohet si e hyrë.

Në bazë të kalkulimeve të paraqitura tek kthimi i investimeve dhe vlera e shtuar, të hyrat nga investimet

e strukturuara janë kalkuluar dhe paraqitur më lartë. Për çdo investim të realizuar, do të përcaktohet

kohëzgjatja e kthimit të investimit dhe vlera e këstit mujor e përcaktuar ne mënyre që të përmbush

kthimin e investimit (kryegjësë) dhe vlerën e shtuar. Në bazë të kalkulimeve të paraqitura tek seksioni i

kthimit të investimeve dhe vlerës së shtuar, është paraparë që për çdo 1.00 Euro të investuar organizatat

buxhetore do të paguajnë këstet mujore në kohëzgjatje prej 94 muajsh në vlerë prej 0.1772 Euro. Këto

kalkulime rezultojnë me të hyra nga investimet e strukturuara në vitin e parë prej 53,025 Euro, të cilat të

hyra kanë një ngitje në raport të drejtëpërdrejt me realizimin e investimeve dhe në vitin e 10 arrijnë vlerën

prej 1,172,118 Euro.

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Vlera Monetare e Investimeve

te Realizuara 2,336,858 2,538,479 2,517,678 2,390,001 2,710,515 2,493,829 2,617,555 2,667,213 2,756,765 2,572,763 Vlera Komulative e Investimeve

te Realizuara 2,336,858 4,875,337 7,393,015 9,783,015 12,493,530 14,987,359 17,604,914 20,272,127 23,028,892 25,601,655

Te Hyrat nga Investimet e Strukturuara 53,025 171,555 294,697 416,892 540,872 665,996 793,635 920,859 1,041,226 1,172,118

Ndertesat Publike

61

Grafikoni më lartë ilustron të hyrat nga vlera e shtuar e investimeve të strukturuara në ndërtesat publike.

Në vitet e para të hyrat rriten me një nxitim më të madhe dhe kjo vjen si rezultat i realizimit të investimeve

të reja çdo vit; ndërsa në fund të vitit të 7, investimet e realizuara në vitin e parë përfundojnë periudhën

e kthimit të investimeve dhe me ketë përfundojnë edhe të hyrat për investimet e realizuara ne vitin e

parë. Kjo rezulton me një stabilizim të nxitimit te ngritjes së të hyrave.

Të Hyrat nga Garancionet Kreditore

Për investimet e sektorit private për efiçencë te energjisë, ku përfshihen investimet nga rezidentet,

ndërmarrjet shërbyese, prodhuese, industriale ahd agrobizneset, është paraparë që Fondi i Efiçencës të

ofrojë kapitalin garantues agjencisë simotër Fondit të Kosovës për Garancione Kreditore. Këto mjete do

të lëshohen më një interes vjetor prej 1.5%, që paraqet edhe burimin e dytë të të hyrave të Fondit.

Te hyrat nga garancionet kreditore për fondin e efiçencës te energjisë janë kalkuluar ne baze te disa

parametrave te cilat janë te prezantuar ne tabelën me poshtë.

Ne tabelën me poshtë janë paraqitur te hyrat totale te fondit përgjatë periudhës se parashikuar.

Perqindja e te Hyrave ne Vite nga Investimet e Garantuara 1.50%

Vlera e Garantuar e Investimeve ne % 50%

Shumefishimi I Parase se Investuar ne Raport me Vleren ne Garancion 5.00

62

Te hyrat totale te ndara ne dy grupe nga tabela me larte janë ilustruar ne tabelën me poshtë.

Grafikoni me poshtë paraqet rëndësinë e te hyrave në fondin e efiçencës së energjisë në Kosovë.

Vërejmë qartë se afro 95% të të hyrave janë të gjeneruara nga investimet e strukturuara respektivisht

investimet në ndërtesat publike, dhe 5% e të hyrave janë të hyrat nga garancionet bankare respektivisht

nga investimet në sektorin privat.

Shpenzimet operative Shpenzimet operacionale të fondit janë të supozuara në vlera vjetore, të cilat janë parashikuar të ngriten

në bazë vjetore me faktorët përkatës te rritjes sipas ndikimit të inflacionit. Të gjitha shpenzimet

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Te Hyrat nga Investimet e Strukturuara 53,025 171,555 294,697 416,892 540,872 665,996 793,635 920,859 1,041,226 1,172,118

Te Hyrat nga Garancionet Kreditore 19,992 39,983 59,975 59,975 59,975 59,975 59,975 59,975 59,975 59,975

Te Hyrat Totale 73,017 211,538 354,673 476,867 600,847 725,971 853,610 980,834 1,101,201 1,232,093

Te Hyrat Totale - Fondi I Eficence te Energjise ne Kosoves

63

operacionale, duke përjashtuar shpenzimet për energjinë elektrike, janë supozuar të kenë ngritje sipas

vlerës së përcaktuar të inflacionit prej 2.5% në bazë vjetore, ndërsa shpenzimet e energjisë elektrike janë

parashikuar të kenë ngritje vjetore prej 4%. Ne tabelën më poshtë janë vlerat e shpenzimeve të supozuara

operacionale në baza vjetore të fondit për efiçencë te energjisë.

Nga tabela më lartë mund të vërejmë vlerat e supozuara për shpenzimet operacionale të fondit sipas

madhësisë janë: shpenzimet për shërbime profesionale nga partneret e kontraktuar (asistenca teknike

nga ekipet e inxhinjerëve energjetik), shpenzimet e qirasë dhe të marketingut të fondit. Për të parë

rëndësinë e shpenzimeve operacionale më poshtë grafikoni ilustron pjesëmarrjen e çdo shpenzimi në

total shpenzimet operacionale.

Shpenzimet Operacionale

Shpenzimet Vjetore Ngritja Vjetore

Tarifa Ligjore 5,100 2.50%

Tarifa Bankare 6,000 2.50%

Furnizim I zyres 5,300 2.50%

Internet 1,400 2.50%

Posta & Dergesa 600 2.50%

Marketing dhe Promovim 12,000 2.50%

Licenca dhe Lejet 1,900 2.50%

Shpenzimet e Sigurimit 2,800 2.50%

Telefone 5,200 2.50%

Qira 24,000 2.50%

Uje, Mbeturina dhe shpenzime tjera 2,600 2.50%

Shpenzimet per Energji Elektrike 2,400 4.00%

Sigurim I Nderteses 1,800 2.50%

Karburante 3,800 2.50%

Mirembajtja e Zyres dhe Veturave 6,200 2.50%

Sherbime te realizuara nga partneret e kontraktuar 150,000 2.50%

64

65

Shpenzimet Operacionale për periudhën e parashikuar janë prezantuar ne tabelën me poshtë.

Shpenzimet Operacionale Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Tarifa Ligjore 5,100 5,228 5,358 5,492 5,629 5,770 5,914 6,062 6,214 6,369

Tarifa Bankare 6,000 6,150 6,304 6,461 6,623 6,788 6,958 7,132 7,310 7,493

Furnizim I zyres 5,300 5,433 5,568 5,708 5,850 5,996 6,146 6,300 6,458 6,619

Internet 1,400 1,435 1,471 1,508 1,545 1,584 1,624 1,664 1,706 1,748

Posta & Dergesa 600 615 630 646 662 679 696 713 731 749

Marketing dhe Promovim 12,000 12,300 12,608 12,923 13,246 13,577 13,916 14,264 14,621 14,986

Licenca dhe Lejet 1,900 1,948 1,996 2,046 2,097 2,150 2,203 2,259 2,315 2,373

Shpenzimet e Sigurimit 2,800 2,870 2,942 3,015 3,091 3,168 3,247 3,328 3,412 3,497

Telefone 5,200 5,330 5,463 5,600 5,740 5,883 6,030 6,181 6,336 6,494

Qira 24,000 24,600 25,215 25,845 26,492 27,154 27,833 28,528 29,242 29,973

Uje, Mbeturina dhe shpenzime tjera 2,600 2,665 2,732 2,800 2,870 2,942 3,015 3,091 3,168 3,247

Shpenzimet per Energji Elektrike 2,400 2,496 2,596 2,700 2,808 2,920 3,037 3,158 3,285 3,416

Sigurim I Nderteses 1,800 1,845 1,891 1,938 1,987 2,037 2,087 2,140 2,193 2,248

Karburante 3,800 3,895 3,992 4,092 4,194 4,299 4,407 4,517 4,630 4,746

Mirembajtja e Zyres dhe Veturave 6,200 6,355 6,514 6,677 6,844 7,015 7,190 7,370 7,554 7,743

Sherbime te realizuara nga partneret e kontraktuar150,000 153,750 157,594 161,534 165,572 169,711 173,954 178,303 182,760 187,329

Total Shpenzimet Operacionale 231,100 236,914 242,874 248,985 255,250 261,673 268,259 275,011 281,933 289,031

66

Shpenzimet e Stafit Shpenzimet e stafit janë kalkuluar në bazë të supozimeve për numrin e punëtoreve në raport me pozitën

brenda fondit dhe nevojat e fondit për resurse njerëzore në bazë të dinamikës së investimeve. Ne

tabelën më poshtë janë të listuara pozitat në fondin për efiçencë të energjisë në Kosovë. Gjithashtu

mund te vërehen edhe numri i punëtoreve të nevojshëm për pozitën e përcaktuar.

Nga tabela më larte gjithashtu mund të vërehen edhe vlera e supozuar e pagave mujore për çdo pozite.

Poashtu modeli parasheh edhe ngritjen e shpenzimeve të stafit në raport me vlerën e inflacionit që është

përcaktuar të jetë 2.50%. Me poshtë janë ilustruar shpenzimet e stafit për secilën pozite ne fondin për

efiçencë te energjisë ne Kosove.

Shpenzimet e Stafit Number Monthly Salaries

Drejtor Ekzekutiv I Fondit 1 1560

Inxhiniera 5 1040

Drejtor Financiar 1 1450

Kontabilist 2 700

Financier dhe Ekonomist 2 780

Kshilltar Legal 1 910

Auditor I Brendshem 1 1200

Zyrtar per IT 1 700

Administratore 1 650

Recepcioniste 1 350

Staf te tjere 2 455

Ngritja ne baza vjetore 2.50%

67

Shpenzimet e Stafit për periudhën e parashikuar janë prezantuar ne tabelën me poshtë.

Shpenzimet e Stafit Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Fund Executive Director 18,720 19,188 19,668 20,159 20,663 21,180 21,709 22,252 22,809 23,379

Engeniers 62,400 63,960 65,559 67,198 68,878 70,600 72,365 74,174 76,028 77,929

Chief Financial Officer 17,400 17,835 18,281 18,738 19,206 19,687 20,179 20,683 21,200 21,730

Accountants 16,800 17,220 17,651 18,092 18,544 19,008 19,483 19,970 20,469 20,981

Finance and Economic Officers 18,720 19,188 19,668 20,159 20,663 21,180 21,709 22,252 22,809 23,379

Legal Adviser 10,920 11,193 11,473 11,760 12,054 12,355 12,664 12,980 13,305 13,638

Internal Audit 14,400 14,760 15,129 15,507 15,895 16,292 16,700 17,117 17,545 17,984

IT Officer 8,400 8,610 8,825 9,046 9,272 9,504 9,741 9,985 10,235 10,490

Administrative Officer 7,800 7,995 8,195 8,400 8,610 8,825 9,046 9,272 9,504 9,741

Recepsionist 4,200 4,305 4,413 4,523 4,636 4,752 4,871 4,992 5,117 5,245

Other Staff 10,920 11,193 11,473 11,760 12,054 12,355 12,664 12,980 13,305 13,638

Total Shpenzimet e Stafit 144,960.0 148,584.0 152,298.6 156,106.1 160,008.7 164,008.9 168,109.2 172,311.9 176,619.7 181,035.2

68

Shpenzimet e Kamatave për Kredinë nga Banka Botërore

Ne baze te dokumenteve zyrtare për marrjen e kredisë nga Qeveria e Republikës se Kosovës për Fondin

për Efiçencë te Energjisë ne Kosove, vlera e kredisë ne totale është përcaktuar te jete 25,557,916 Euro (në

bazë të kursit të këmbimit të SDR me 24/07/2015). Ne baze te kontratës së kredisë, interesat janë të ndara

në tri grupe kryesore: Norma e Tarifës për Bilancin e Pa tërhequr, Tarifa e Shërbimeve për Bilancin e

Tërhequr dhe Tarifa e Interesit për Bilancin e Tërhequr. Vlerat e tarifave/interesave janë paraqitur ne

tabelën me poshtë:

Në bazë të vlerësimeve të rrjedhës së parasë, tërheqjet janë planifikuar në bazë të nevojës së Fondit të

Efiçencës për mjete investive dhe operim te fondit, duke mbajtur nivelin e likuiditetit minimal mbi zero,

mirëpo duke mos tërhequr kredinë pa nevojë. Ne Tabela më poshtëparaqet vlerat e parashikuara për

tërheqje përgjatë periudhës se parashikuar prej 10 viteve.

Në bazë të vlerave të tërhequra është kalkuluar bilanci i tërhequr dhe bilanci i pa tërhequr. Kalkulimet e

interesave janë bëre duke përdorur tarifat e lartpërmendura të cilat janë aplikuar në bilancin e tërhequr

respektivisht bilancin e pa tërhequr. Vlerat e interesit ne vitin e parë arrijnë vlerën prej 189,564 Euro,

ndërsa arrijnë kulmin në vitin e 7 me vlerë prej 381,513 Euro. Pas këtij kulminacioni shpenzimet në

interesa vazhdojnë me një rënie të lehtë ku në vitin e 10 është paraparë që obligmet e interesave të jenë

364,322 Euro. Vlerat e interesave të paguar nga fondi për kredinë e Bankës Botërore për efiçencë të

energjisë janë pjesë e pasqyrës së të ardhurave që është paraqitur në vijim.

Termat për te akretueshmet dhe te pagueshmet

Për te parashikuar performancën financiare te fondin për efiçencë e energjisë janë supozuar parametrat

për modelimin e të arkëtueshmeve dhe të pagueshmeve në mënyrë që të vlerësohet rrjedha e parasë

dhe bilancet e të hyrave dhe daljeve të parasë. Tabela më poshtë paraqet supozimet për të

arketueshmet dhe të pagueshmet për fondin.

Kushtet e pagesave Muaji i Realizimit

Muaji i Ardhshëm

Muaji i trete

Te arketueshmet nga Shitjet 90 % 10 % -

Te pagueshmet për Shpenzimet Operacionale

60% 30% 10%

Interest -

Norma e Tarifes - Bil. Pa-Terhequr 0.50%

Tarifa e Sherbimeve- Bil. E Terhequr 0.75%

Tarifa e Interesite- Bil. E Terhequr 1.25%

Kredia Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Fillimi 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809

Vlera e Terhequr 4,150,000 4,400,000 3,000,000 1,750,000 2,000,000 2,200,000 850,000 500,000 - -

Bilanci I Terhequr 4,150,000 8,550,000 11,550,000 14,830,550 14,586,998 16,237,597 16,528,358 16,471,058 15,931,998 15,410,579

Bilanci I Pa-Terhequr 21,312,809 16,912,809 13,912,809 12,382,259 10,875,811 9,225,212 8,934,451 8,991,750 9,530,811 10,052,230

Interesat 189,564 255,564 300,564 326,814 351,656 377,042 381,513 380,632 372,342 364,322

Norma e Tarifes - Bil. Pa-Terhequr 106,564 84,564 69,564 60,814 52,533 44,072 42,581 42,875 45,638 48,311

Tarifa e Sherbimeve- Bil. E Terhequr 31,125 64,125 86,625 99,750 112,171 124,864 127,100 126,659 122,514 118,504

Tarifa e Interesite- Bil. E Terhequr 51,875 106,875 144,375 166,250 186,952 208,106 211,833 211,098 204,190 197,507

69

Te pagueshmet për Shpenzimet e Stafit 100% - -

Siç mund te shihet nga tabela e mësipërme, pritet që 90% e të hyrave të fondit do të inkasohen në muajin

e realizimit, ndërsa vlera e mbetur prej 10% do të inkasohet në muajin e ardhshëm. Në anën tjetër

pasqyrat financiare të parashikuara janë bazuar në supozime për të pagueshmet të cilat janë të ndara në

dy grupe. Të pagueshmet për shpenzime operacionale janë supozuar të realizohen 60% në muajin e

shpenzimit, 30% në muajin e ardhshëm dhe vlera e mbetur prej 10% të realizohet në muajin e tretë.

Ndërsa grupi i dyte, të pagueshmet për shpenzimet e stafit janë paraparë të realizohen 100% gjatë të

njëjtit muaj që ato ndodhin. Tabela më poshtë prezanton të arketueshmet për periudhën e parashikuar

prej 10 viteve. Ndër të tjera mund të vërehen edhe vlerat e keshit të cilat do të paraqiten tek rrjedha e

parasë.

Ndërsa me poshtë janë paraqitur te pagueshmet për shpenzimet operacionale dhe shpenzimet e stafit

për periudhën e parashikuar.

Te Arketueshmet Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Total Te Hyrat 73,125 211,755 354,997 477,192 601,172 726,296 853,935 981,159 1,101,526 1,232,418

Te hyrat ne Kesh 72,004 210,551 353,802 476,216 600,066 725,278 852,866 980,070 1,100,401 1,231,368

Te arketueshmet 1,121 2,325 3,520 4,496 5,602 6,620 7,688 8,777 9,902 10,952

Te Pagueshmet Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Total Shpenzimet Operacionale 231,100.0 236,913.5 242,873.8 248,984.6 255,249.7 261,673.0 268,258.7 275,010.7 281,933.3 289,030.9

Pagesat ne Kesh 221,470.8 236,671.3 242,625.4 248,729.9 254,988.6 261,405.4 267,984.2 274,729.3 281,644.9 288,735.2

Te Pagueshmet 9,629.2 9,871.4 10,119.7 10,374.4 10,635.4 10,903.0 11,177.4 11,458.8 11,747.2 12,043.0

Shpenzimet e Stafit 144,960.0 148,584.0 152,298.6 156,106.1 160,008.7 164,008.9 168,109.2 172,311.9 176,619.7 181,035.2

Pagesa ne Kesh 144,960.0 148,584.0 152,298.6 156,106.1 160,008.7 164,008.9 168,109.2 172,311.9 176,619.7 181,035.2

Te Pagueshmet - - - - - - - - - -

70

Pasqyrat e Parashikuara Financiare të Fondit

Pasqyra e Të Ardhurave

Më poshtë është paraqitur pasqyra e të ardhurave me parashikime financiare për 10 vitet në vijim:

Year 1 Year 2 Year 3 Year 4 Year 5 Year 6 Year 7 Year 8 Year 9 Year 10

Te Hyrat 73,125 211,755 354,997 477,192 601,172 726,296 853,935 981,159 1,101,526 1,232,418

Kostoja e Sherbimit - - - - - - - - - -

Shpenzimet e Stafit 144,960 148,584 152,299 156,106 160,009 164,009 168,109 172,312 176,620 181,035

Shpenzimet Operacionale 231,100 236,914 242,874 248,985 255,250 261,673 268,259 275,011 281,933 289,031

Shpenzimet e Zhvlersimit 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800

Interesi 189,564 255,564 300,564 326,814 351,656 377,042 381,513 380,632 372,342 364,322

Total Shpenzimet 573,424 648,862 703,536 739,705 774,714 810,524 825,681 835,755 838,695 842,189

Net Profit (500,299) (437,107) (348,539) (262,513) (173,543) (84,227) 28,253 145,404 262,831 390,229

71

Histogrami i mëposhtëm tregon fitimin bruto, të ardhurat operative, dhe fitimin neto të projektuar për

fondin për efiçencë te energjisë ne Kosove. Për shkak se modeli nuk parasheh kosto të shërbimit të ofruar

dhe gjithashtu për faktin qe shitjet janë parashikuar me një rritje te vazhdueshme rezultojnë gjithashtu

me një ngritje te vazhdueshme të bruto fitimit siç mund të vërehet edhe në grafikonin më poshtë. Ne

anën tjetër, EBITDA, ka vlera negative deri në vitin 3, ndërsa ne vitin 4 fondi ka aftësi për ti mbuluar

shpenzimet operacionale dhe shpenzimet e stafit. Mirëpo fondi nuk arrin ti mbuloje shpenzimet e

zhvlerësimit dhe amortizimit dhe shpenzimet e interesit deri në vitin 7, që është viti ku fondi siguron neto

fitim pozitiv, siç mund te vërehet edhe ne tabelën me poshtë.

Humbjet e parashikuara për gjashtë vitet e para janë normale dhe nuk paraqesin problem për operimin e

Fondit, pasi Fondi gjatë gjithë kësaj periudhë ka rrjedhë pozitive të parasë dhe është likuid. Arsyeja e

shtyerjes së daljes në profit është dinamika e plasimit të investimeve të Fondit e cila merr kohë si dhe

përmbushja e një cikli të plotë investiv, ku mjetet e kthyera fillojnë të investohen përsëri.

Një propozim është që Ministria e Zhvillimit Ekonomik të kërkojë përkrahje buxhetore ose nga donatorët

për të mbuluar shumën kumulative të humbjeve vjetore të pritura për gjashtë vitet e para, e cila kap

shumën prej 1.8 milion Euro, që është ekuivalente me një vlerë projekti të asistencës teknike. Një sigurim

i tillë i mjeteve operative për Fondin në formë të një donacioni drejtuar Fondit do të siguronte që pasqyrat

financiare të jenë pozitive gjatë gjithë periudhës së parashikuar.

72

Bilanci i Gjendjes

Year 1 Year 2 Year 3 Year 4 Year 5 Year 6 Year 7 Year 8 Year 9 Year 10

Asetet

Paraja 49,958 590,295 162,372 138,800 184,006 1,007,002 792,995 631,445 331,069 702,460

Te Arketueshmet 1,121 2,325 3,520 4,496 5,602 6,620 7,688 8,777 9,902 10,952

Net Investimet 2,198,051 4,287,445 6,033,683 7,332,371 8,627,025 9,377,451 9,917,478 10,174,125 10,205,234 9,709,700

Investimet e Realizuara 2,336,858 4,875,337 7,393,015 9,783,015 12,493,530 14,987,359 17,604,914 20,272,127 23,028,892 25,601,655

Kthimi I Investimeve (138,806) (587,891) (1,359,332) (2,450,645) (3,866,505) (5,609,909) (7,687,436) (10,098,002) (12,823,658) (15,891,954)

Garancionet Kreditore 1,340,000 2,680,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000

Total Asetet Qarkulluese 3,589,130 7,560,066 10,219,575 11,495,667 12,836,633 14,411,072 14,738,162 14,834,347 14,566,206 14,443,113

Asetet Fikse 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000

Zhvlersimi I Akumuluar (7,800) (15,600) (23,400) (31,200) (39,000) (46,800) (54,600) (62,400) (70,200) (78,000)

Total Asetet Fikse 70,200 62,400 54,600 46,800 39,000 31,200 23,400 15,600 7,800 -

Total Asetet 3,659,330 7,622,466 10,274,175 11,542,467 12,875,633 14,442,272 14,761,562 14,849,947 14,574,006 14,443,113

Detyrimet

Te Pagueshmet 9,629 9,871 10,120 10,374 10,635 10,903 11,177 11,459 11,747 12,043

Pagat e Pagueshme - - - - - - - - - -

Kredite 4,150,000 8,550,000 11,550,000 13,080,550 14,586,998 16,237,597 16,528,358 16,471,058 15,931,998 15,410,579

Mbiterheqja - - - - - - - - - -

Total Detyrimet 4,159,629 8,559,871 11,560,120 13,090,924 14,597,633 16,248,500 16,539,536 16,482,517 15,943,745 15,422,622

Ekuiteti

Kapitali Fillestar - - - - - - - - - -

Fitimi I Mbajtur (500,299) (937,406) (1,285,945) (1,548,458) (1,722,000) (1,806,228) (1,777,974) (1,632,570) (1,369,739) (979,510)

Total Ekuiteti (500,299) (937,406) (1,285,945) (1,548,458) (1,722,000) (1,806,228) (1,777,974) (1,632,570) (1,369,739) (979,510)

Detyrimet dhe Ekuiteti 3,659,330 7,622,466 10,274,175 11,542,467 12,875,633 14,442,272 14,761,562 14,849,947 14,574,006 14,443,113

73

Më poshtë është paraqitur histogrami i cili paraqet asetet e fondit të efiçencës të ndara në grupe sipas

tabelës më lartë. Mund të vërejmë që neto investimet marrinë pjesën më të madhe të total aseteve të

Fondit. Investimet pasohen nga garancionet dhe paraja në kesh. Asetet fikse dhe të arkëtueshmet po

thuajse kanë vlera jo signifikante krahasuar me vlerën totale të aseteve të fondit.

Më poshtë janë paraqitur Neto investimet ndër vite, të ndara në investimet e realizuara dhe kthimin e

investimeve. Ndryshimi në mes të investimeve të realizuara dhe kthimit të investimeve rezulton me neto

investime, të cilat janë pjesë e bilancit të gjendjes siç është paraqitur më lartë.

74

Ne fund është paraqitur krahasimi në mes të aseteve totale të fondit, detyrimeve dhe ekuitetit. Rreth

99.9% të total detyrimeve përfaqësohen nga kredia e marrura nga Banka botërore. Ndërsa ekuitet

përfaqësohet tërësisht nga fitimi i mbajtur. Në pasqyrën e të ardhurave mund të vërejmë se fondi arrin të

sigurojë neto fiti pozitiv ne vitin e 7 dhe kjo reflektohet edhe në bilanc të gjendjes ku vlera e ekuitetit fillon

të realizojë ngritje.

75

Rrjedha e Parasë

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Paraja ne Fillim - 49,958 590,295 162,372 138,800 184,006 1,007,002 792,995 631,445 331,069

Aktivitetet OperueseTe Hyrat ne Kesh 72,004 210,551 353,802 476,216 600,066 725,278 852,866 980,070 1,100,401 1,231,368

Total Te Hyrat ne Kesh 72,004 210,551 353,802 476,216 600,066 725,278 852,866 980,070 1,100,401 1,231,368 Pagesat ne Kesh per Shpenzimet Operacionale 221,471 236,671 242,625 248,730 254,989 261,405 267,984 274,729 281,645 288,735 Pagesat ne Kesh per Shpenzimet e Stafit 144,960 148,584 152,299 156,106 160,009 164,009 168,109 172,312 176,620 181,035 Total Pagesat per Aktivitetet Operuese 366,431 385,255 394,924 404,836 414,997 425,414 436,093 447,041 458,265 469,770

Net Rrjedha e Parase - Aktivitetet Operuese (294,427) (174,704) (41,122) 71,380 185,068 299,864 416,773 533,029 642,136 761,597

Aktivitetet InvestueseBlerjet e Pajisjeve (78,000) - - - - - - - - - Investments ne Eficienc te Energjise (2,336,858) (2,538,479) (2,517,678) (2,390,001) (2,710,515) (2,493,829) (2,617,555) (2,667,213) (2,756,765) (2,572,763) Kthimi I Principalit te Investimeve 138,806 449,085 771,440 1,091,313 1,415,861 1,743,403 2,077,527 2,410,566 2,725,656 3,068,297 Garancionet Kreditore (1,340,000) (1,340,000) (1,340,000) - - - - - - -

Net Rrjedha e Parase - Aktivitetet Investuese (3,616,051) (3,429,394) (3,086,237) (1,298,688) (1,294,654) (750,426) (540,028) (256,647) (31,109) 495,534

Activitetet Financuese

Kredite 4,150,000 4,400,000 3,000,000 1,750,000 2,000,000 2,200,000 850,000 500,000 - - Kestet e Kredise (189,564) (255,564) (300,564) (546,264) (845,209) (926,442) (940,752) (937,932) (911,402) (885,741) Mbiterheqja - - - - - - - - - -

Net Rrjedha e Parase - Activitetet Financuese 3,960,436 4,144,436 2,699,436 1,203,736 1,154,791 1,273,558 (90,752) (437,932) (911,402) (885,741)

Keshi ne Fund 49,958 590,295 162,372 138,800 184,006 1,007,002 792,995 631,445 331,069 702,460

Projeksionet

76

Grafikoni më poshtë ilustron rrjedhën e neto keshit nga aktivitetet operative të fondit dhe keshin në fund

të secilit vit për periudhën e parashikuar prej 10 viteve.

Ne anën tjetër, grafikoni me poshtë ilustron paranë e gjeneruar nga aktivitetet operative dhe investuese

si dhe financimin e aktiviteteve.

77

Ndikimi Fiskal dhe Ekonomik i themelimit dhe operimit të Fondit në Kosovë

Sipas analizës dhe modelit të projektuar në kuadër të këtij studimi të parafizibiliteti financiar për Fondit e

Efiçencës së Energjsë në Kosovë dhe rezultateve të kësaj analize, Fondi del të jetë i realizueshëm dhe

fizibil. Modeli i propozuar arrin të gjitha objektivat e përcaktuara më lartë dhe krijon efekte direkte dhe

indirekte pozitive si në bilancin energjetik, ashtu edhe në buxhetin e Kosovës dhe ambientin makro-

ekonomik.

Siç edhe është prezentuar më lartë, Fondi arrin të gjenerojë investime direkte dhe indirekte ne efiçencë

të energjisë në vlerë mbi 158 milion Euro. Kursimet vjetore të realizuara në konsumin energjetik në vitin

e 10 arrijnë vlerën prej 237.38 GWh për vit, që paraqet realzim të 8.5% të total potencialit për kursim të

energjisë në Kosovë.

Fondi arrinë të operojë në mënyrë të pavarur dhe financiarisht të vetëqëndrushme pa krijuar ngarkesa në

buxhetin e Kosovës. Fillimisht, operacionet dhe parashikimet e rrjedhës së parasë tregojnë për një

likuiditet të vazhdueshëm. Në anën tjetër, investimet e strukturuara në ndërtesat publike përmes

marrëveshjeve kontraktuale me organizatat buxhetore dhe kthimi i investimeve është i paraparë me

mekanizëm i cili nuk shton shpenzimet buxhetore për energji të organizatës së financuar pasi instrumenti

është i dizajnuar ashtu që pagesat mujore të mos kalojnë shpenzimin mesatar të zakonshëm për energji

në ndërtesën përkatëse. Përkundrazi, në momentin e kthimit të plotë të investimit nga organizata

buxhetore, efekti i kursimeve ne shpenzime energjetike bëhet i dukshëm për buxhetin e organizatës

buxhetore si dhe rrjedhimisht bëhet i dukshëm edhe në buxhetin e konsoliduar të Kosovës duke gjeneruar

kursime prej rreth 3 milion Euro në bazë vjetore. Si shtesë kësaj, kapaciteti i Fondit për të marr përsipër

shpagimin e kredisë ndaj Bankës Botërore është poashtu edhe një efekt direkt pozitiv në thesarin e

Qeverisë së Kosovës dhe buxhet. Mbi kete duhet shtuar edge efektet pozitive makro-ekonomike që lindin

si pasojë e kursimeve energjetike, të cilat ndikojnë në shtimin e investimeve nga sektori privat, kapacitet

më të madh për shpenzime në ekonomi dhe rritje të konkurrentshmërisë.

Nisur nga disa parametra empirik se një vend pune krijohet për çdo 15,000 Euro investime, përllogaritjet

nga modeli tregojë se për 10 vite funksionimi, Fondi për Efiçencë do të krijojë 11,851 vende pune në

Kosovë, që poashtu ka efektin e vet pozitiv ekonomik.

Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10

Vendet e punes te krijuara nga investimet

publike156 325 493 652 833 999 1,174 1,351 1,535 1,707

Vendet kumulative te punes te krijuara nga

investimet e stimuluara te sektorit privat 889 1,777 2,666 3,554 4,443 5,331 6,220 7,108 7,997 8,885

Vendet e punes te krijuara nga mundesia per

investime shtese si pasoje e krusimeve ne

shpenzime energjetike

58 191 324 458 591 725 858 991 1,125 1,259

Total punesimi kumulativ 1,102 2,293 3,483 4,664 5,866 7,055 8,251 9,451 10,657 11,851

Ndikimi ne krijimin e vendeve te punes nga Investimet e Fondit te Eficences se Energjise ne Kosoves

78

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE DHE KONKLUZIONET

Qëllimi i këtij studimi të para-fizibilitetit është analiza financiare për krijimin e Fondit për Efiçencë të

Energjisë në Kosovë. Studimi analizon specifikat e kërkesave energjetike në Kosovë dhe mundësitë për

kurisme të energjisë. Për të analizuar dhe rekomanduar opcionet për krijimin e Fondit të Efiçencës së

energjisë, studimi fillon me një analizë krahasimore të Fondeve të ngjajshme të Efiçencës së Energjisë dhe

analizon modalitetet e funksionimit të tyre dhe performancën ndër vite.

Studimi i parafizibilitetit financiar pastaj në bazë të përvojave ndërkombëtare dhe specifikave të tregut të

Kosovës, shqyrton mundësitë ligjore të ofruara nga korniza ligjore në Kosovë për të propozuar modalitetin

optimal i cili mund të jetë funksional në Kosovë me modifikime minimale në aspektin ligjor, duke definuar

modalitetin e funksionimit të Fondit, caqet investive, përfituesit e mundshëm nga investimet dhe definon

instrumentet financiare dhe mekanizmin e investimeve dhe kthimit për funksionimin e Fondit.

Me qëllim të shqyrtimit të modaliteteve optimale për funksionimin e Fondeve për Efiçencë të Energjisë,

janë analizuar Fondet e Efiçencës në disa shtete të rajonit, përfshi Bullgarinë, Slloveninë dhe Kroacionë si

dhe fondin e efiçencës në Armeni. Seksioni i mëposhtëm prezenton shkurtiisht këto Fonde dhe mënyrën

e tyre të operimit, përfshi bazën ligjore për themelimin e tyre, burimet e financimit, strukturën e

qeverisjes dhe menaxhimit si dhe produktet financiare, investimet dhe targetet e tyre. Gjetjet nga

përvojat e Fondeve të ngjajshme në rajon pastaj janë shfrytëzuar për të dhënë rekomandimet për Fondin

e Efiçencës Energjetike në Kosovë.

Në bazë të të dhënave të përpunuara dhe prezantuara në kuadër të studimit të para-fizibilitetit teknik,

potenciali total i kursimeve të energjisë në Kosovë është shumë i madh. Në kudër të këtij potenciali mund

të llogaritet stoku total i ndëtesave në Kosovë, i cili vlerësohet të jetë rreth 45 milion metra katororë, prej

te cilave 2/3 ndërtesa private rezidenciale, rreth 18% ndërtesa të ndërmarrjeve private dhe pak nën 5%

ndërtesa publike. Kjo jep një potencial të përgjithshëm për kursimin e energjisë në sektorin e ndërtesave

në Kosovë që perbën afërsisht 11% të furnizimit me energji primare dhe 20.07% të konsumit total të

energjisë për vitin 2013. Kursimet totale të energjisë për të gjithë stokun e ndërtesave përbëjnë pothuajse

45% të konsumit total të energjisë duke bashkuar sektorin rezidencial dhe atë të shërbimeve. Duke

realizuar potencialin e efiçencës së energjisë në sektorin e ndërtesave Kosova mund te kursejë 239 ktoe.

Gjithnjë sipas studimit teknik, vlerësimi i kursimit të energjisë tregon për një nivel të rëndësishëm të

kursimeve potenciale të energjisë, i cili mund të arrihet në Kosovë vetëm duke zbatuar masat e efiçencës

së energjisë në stokun e ndërtesave. Realizimi i të gjithë potencialit të kursimeve të energjisë, duke u

bazuar në masat më kosto efektive, kërkon një investim total prej €1.367 bilion, i cili ka potencial të

gjenerojë tek investitorët dhe konsumatorët e fundit një kosto totale prej rreth €198 milion, që do të

thotë se kursimet e energjisë duhet t’i mbulojnë kostot e masave brenda 7 viteve.

Edhe pse niveli i potencialit total të kursimeve të energjisë për ndërtesat komunale dhe ndërtesat publike

qendrore është i vogël në krahasim me dy sektorët e tjerë (8%), aktualisht ndërtesat publike përfaqesojnë

mundësinë më të mirë për të arritur kursime reale të energjisë, për arsye se në shumë raste ato tashmë

e kanë plotësuar nivelin e kërkuar të komfortit. Ky fakt sygjeron qe cfaredo programi per eficencen e

79

energjise duhet te filloje me zbatimin e masave ne ndertesat publike. Tashmë, Banka Botërore dhe

Qeveria e Kosovës kanë filluar një projekt shumë të rëndësishëm prej 25.5 Milion Euro për të realizuar

investime për Efiçencën e Energjisë në rreth 200 ndërtesa qendrore në Kosovë. Parë nga këndvështrimi i

kërkesës, një zbatim i suksesshëm i programit të MZHE-BB do të krijojë mundësi reale për kompanitë

ndërtimore duke i nxitur ato të përmirësojnë aftësitë dhe njohuritë e tyre në mënyrë që të fitojne sfidat

e ardhshme në botën e biznesit. Poashtu, duke marrë parasysh investimet totale të kërkuara në sektorin

privat, rekomandohet që të gjehen instrumente financiare të cilat do të stimulonin investimet nga vetë

sektori privat (rezidencial dhe biznesor), duke ofruar mundësi për të nxitur investime shtesë nga ta. Sipas

studimit teknik, llogaritjet e kryera tregojnë se për të realizuar nivelin e mundshëm të kursimeve të

energjisë në ndërtesat komunale dhe ato qendore, duhet të shpenzohen respektivisht €61.68 milion dhe

€17.63 milion në investime. Potenciali i kursimeve në ndërtesat publike qendrore dhe komunale është në

total rreth 237 GWh energji apo shprehur në ktoe 20.37.

Potenciali investiv në ndërtesat publike i paraqitur mëposhtë rezulton me mbi 200 ndërtesa përfituese

dhe me 389,000 m2 të investuara gjatë dhjetë viteve të para të operimit të Fondit. Poashtu, duke stimuluar

investimet e sektorit privat përmes instrumenteve për limitimin e riskut të bankave që do të stimulonte

kreditimin e sektorit privat nga bankat komerciale, do të stimulonte gjenerimin e rreth 133 milion Euro

investime në sektorin privat gjatë dhjetë viteve të parashikuara. Investimet e kombinuara në ndërtesat

publike së bashku me ato në ndërtesat private parashikohet të gjenerojnë një kursim total prej 237.4 GWh

energji deri në vitin e 10, apo 20.4 ktoe, gjë që paraqet rreth 8.5% të totalit të përgjithshëm të kursimeve

totale të mundshme nga të gjitha sektoret në Kosovë.

Qëllimi primar i Fondit për Efiçencën e Energjisë në Kosovë është krijimi i një mekanizmi financues

innovativ me qëndrueshmëri financiare , i cili do të shërbente si burim financimi direkt për investimet në

efiçencë, do të ofronte instrumente për nxitjen e investimeve shtesë nga sektori privat dhe me aktivitetin

e saj do të kontribuonte në arritjen e caqeve për efiçencë të energjisë në Kosovë.

Objektivat kyçe të Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë janë me si vijon:

Krijimi / themelimi i Fonit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë me sa më pak ndryshime në kornizën

ligjore në Kosovë;

Krijimi i Fondit të Vetëqëndrueshëm financiarisht, i cili prodhon të hyra dhe nuk ngarkon buxhetin

e Kosovës;

Utilizimi i mjeteve investuese në dispozicion, pa e ndikuar buxhetin e konsoliduat të Kosovës;

Shfrytëzimi i planifkuar dhe vetëm në masë të nevojshme të fondeve nga kreditë ndërkombëtare

për investime në efiçencë të energjisë;

Etablimi i një mekanizmi i cili duke shfrytëzuar mjetet e kapitalit fillestar investiv, arrin të plasojë

investime për efiçencë të energjisë në të gjitha sektoret (publik dhe privat);

Krijimi i mekanizmit për Fond rrotullues (Revolving Fund), i cili jo vetëm që i ri-shfrytëzon kapitalin

investiv për investme të vazhdueshme por edhe arrin që përmes investimeve dhe kthimeve nga

investimet të rritë madhësine e Kapitalit Investiv ndër vite, pa pasur nevojë për shfrytëziin e

kapitalit shtesë të freskët;

80

Krijimi i shembullit nga sektori publik për investime ne efiçencë energjetike, me qëllim të

promovimit të ketij lloji të investimeve si dhe krijimit të përvojës në ndërtimtari dhe mbikqyrje

për investime në efiçencë;

Investimet në ndërtesat publike nga Fondi dhe kthimi i investimit nga organiziatat buxhetore të

mos shkaktojnë shpenzime shtësë buxhetore për organizatat buxhetore deri në momentin e

kthimit të investimit;

Pas periudhës së kthimit të investimit, investimet të krijojnë mundësi për kursime në shpenzime

energjetike;

Ofrimi i instrumenteve financiare të cilat do të nxisin investimet private, duke shfrytëzuar

likuiditetin e pashfrytëzuar në sistemin bankar si dhe duke nxitur investimet vetanake nga sektori

privat;

Kushtet e financimit si dhe instrumentet financiare të përodrura të limitojnë riskun për Fondin

dhe të kenë efektivisht nivelin “risk-free” ngjajshëm me bonot e thesarit të Kosovës;

Kthimi i investimeve dhe instrumentet financiare duhet të përllogarisin në vete disa elemente, që

përfshijnë mbulimin e kostove operative të Fondit, vlerën kohore të parasë dhe inflacionin, kostot

e financimit të Fondit nga Kredia e Bankës Botërore, riskun nga investimi dhe përfundimisht

synimin që fondi të jetë rrotullues (revolving) dhe që në fund të secilit cilël ivestiv, vlera e kapitalit

investiv të Fondit të rritet për rreth 10%;

Të gjithë investimet e kthyera duhet të ri-investohen përsëri deri në arritjen e plotë të synimeve

për investime në efiçencë të energjisë;

Fondi merr përsipër që të paguajë koston e kapitalit investiv si rrjedhojë e shfrytëzimit të mjeteve

nga kredia e Bankës Botërore për investime ne efiçencë, duke marrë përsipër kthimin e plotë të

kryegjësë dhe intereseve të ndërlidhura sipas marrëveshjes së nënshkruar me Bankën Botërore;

Synim i investimeve është edhe krijimi i vendeve të punës direkte dhe indirekte përmes stimulimit

të investimeve;

Arritja e targeteve për kursim të energjisë sipas NEEAP për ndërtesat publike dhe stimulimi direkt

i arritjes së synimeve për kursim në sektorin privat;

Efekti pozitiv në buxhetin e Kosovës, duke mos shkaktuar shpenzime shtesë, duke marrur përsipër

koston e plotë e kthimit të kredisë së Bankës Botërore dhe duke krijuar krusime direkte në

buxhetin e mallrave dhe shërbimeve përmes reduktimit të shpenzimit energjetik.

Duke marrur parasysh kornizën ekzistuese ligjore në Kosovë dhe objektivat e Fondit për Efiçencë të

Energjisë në Kosovë, dhe duke u bazuar në rekomandimin ligjor nga studimi i parafizibilitetit ligjor,

propozohet që Fondi të themelohet si agjenci e pavarur përmes plotësimit dhe ndryshimt të Ligjit për

Efiçiencën e Energjisë. Subjektiviteti i pavarur juridik i FEE-së i ofron atij mundësinë të hyj në marrëdhënie

kontraktuese me organizatat e ndryshme buxhetore lokale dhe qëndrore, me qëllim të realizimit të

misionit të FEE-së në shtyllën e dytë të tij: Energjia Efiçiente për Ndërtesat Publike, që njëkohësisht është

edhe qëllim i politikës së Kosovës për EE. Duke qenë se mënyra e funksionimit dhe realizimit të misionit

të FEE do të jetë si një fond rrotullues (revolving fund), ai do të shërbej mbi bazën e gjenerimit të mjeteve

nga faturimi i shërbimeve që i ofron. Kështu, FEE hyn në marrëdhënie të rregullta kontraktuese me

organizatat buxhetore, kontrata të cilat përpilohen në bazë të planit të investimit në ndërtesën publike,

me qëllim të shndërrimit të ndërtesës publike në ndërtesë me përdorim efiçient të energjisë. Një qasje e

81

tillë, përmes ndryshimit të Ligjit për Efiçiencë të Energjisë, krijimit të Fondit për Efiçiencë të Energjisë dhe

krijimit të mekanizmave të FEE nuk ngarkon buxhetin e vendit, është në përputhje me ligjet në fuqi dhe

krijon qëndrueshëm dhe zhvillim të FEE, në konceptin e Fondit Rrotullues (revolving fund).

Fondi propozohet të ketë 3 instrumente kryesore në dispozicion, dhe ate:

4) Instrumentet e Strukturuara financiare (marrëveshjet investive me organizata buxhetore) për

investime në ndërtesa publike – investim direkt ne EE

5) Garancionet Kreditore për portfolio, të cilat do të plasoheshin përmes Fondit Kosovar për

Garancione Kreditore (agjenci publike në themelim e sipër) – investim indirekt në EE i cili nxit

shfrytëzimin e kapitalit privat

6) Asistenca Teknike ku fondit përmes stafit të vet do të bëhej qendër e resurseve dhe njohurisë për

Efiçencën e Energjisë në Kosovë.

Modeli financiar i përpiluar enkas për modelin e propozuar për fondin e efiçencës se energjisë në Kosove

parasheh shfrytëzimin e fondeve në dispozicion për efiçencë të energjisë. Mjetet financiare për

themelimin e fondit për efiçencë te energjisë janë te bazuara ne kredinë afatgjate qeveritare e siguruar

nga Banka Botërore (Asociacioni Ndërkombëtar për Zhvillim) në vlerë prej 25,557,916 Euro (sipas

këmbimit me datë 24 korrik 2015). Modeli financiar gjithashtu synon krijimin e mekanizmave financiare

dhe ligjore qe do te mundësonin ngritjen e kapacitetit te fondit duke tërhequr mjete financiare nga

institucionet financiare, KFË dhe Qeveria e Republikës se Kosovës.

Në bazë të modelit të zhvilluar dhe analizuar për nevojat e këtij studimi të parafizibilitetit financiar për

Fondit, del se në parim se Fondi do të ketë nevojë të absorbojë si kapital investues vetëm vlerën prej

18,850,000 Euro, gjë që sipas shkallës së këmbimit të SDR më 24 korrik 2015 shfrytëzon vetëm një pjesë

të mjeteve në dispozicion nga Kredia, derisa Qeverisë së Kosovës i mbeten në dispozicion edhe 6.7 milion

Euro për nevoja dhe qëllime të tjera të ngjajshme.

Poashtu, duke marrur parasysh kapacitetin absorbues të tregut dhe mundësisë së Fondit të Efiçencës për

plasimin e investimeve, edhe shuma totale e Kredisë së tërhequr do të jetë në transha vjetore dhe ate

vlera prej 18.85 milion Euro do të tërhiqet komplet vetëm në vitin e 8 të operimit të Fondit. Kjo dinamikë

e tërheqjeve synon të optimizojë koston e kapitalit, ashtu që niveli i tërheqjeve është i mjaftueshëm për

të mbajtur likuiditetin pozitiv të Fondit por pa tërhequr shuma më të medha se që mund të plasohen dhe

shfrytëzohen. Kjo dinamikë mundëson që interesat në Kredi të tëhequr të paguhen vetëm për pjesën e

nevojshme, derisa interesat për mjetet e përkushtuara janë më të ulta. Në këtë mënyrë edhe optimizohet

dhe ulet kosto e huazimit të mjetev dhe kthimi i investimeve është edhe më i shpejtë.

Duke u nisur nga përvojat e Institucioneve Financiare dhe posaçërisht nga përvojat e studiuara dhe

krahasuara nga Fondet e Efiçencës së Energjisë në Europë dhe rajon, si dhe duke pasur parasysh objetivat

e lartë cekura të Fondit si dhe mundësitë ligjore në kuadër të kornizës së aplikueshme ligjore në Kosovë

si dhe specifikat e themeluesit të Fondit (Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik) dhe mundësive dhe kufizimeve

që ky fakt paraqet, Studimi rekomandon përdorimin e dy llojeve të instrumenteve financiare: Investimeve

të Strukturuara dhe Garancioneve kreditore.

82

Investimet e strukturuara financiare kanë për qëllim implementimin e investimeve për efiçencë të

energjisë në sektorin publik. Elementi esecial këtu është mundësia e lidhjes së marrëdhënieve detyrimore

kontraktuale në mes të Fondit dhe Organizatës Buxhetore si palë në vete. Fondi lidh kontratë disa vjecare

me organizatën buxhetore, gjatë të cilës periudhë Fondi e faturon organizatën buxhetore në baza mujore.

Për më tepër, faturimi mujor nga FEE për organizatën buxhetore bëhet në bazë të kontratës në mes të

FEE dhe organizatës buxhetore, ndërsa pagesa e faturës nga organizata buxhetore bëhet si për cdo

shpenzim dhe shërbim të marr komunal. Koncepti i faturimit nga Fondi do të njihet si “Fatura e Efiçiencës

së Energjisë”, e cila nuk e ngarkon buxhetin e organizatës buxhetore pasi që reflekton kursimin e energjisë

nga njëra anë, dhe nga ana tjetër i ofron mundësi Fondit të kthej mjetet, shpenzimet e saj dhe të ketë

mundësi të vazhdoj të mbaj dhe rrotulloj investimet për organizatat tjera buxhetore (komunale ose

qendrore) si dhe të rrisë gamën dhe e produkteve të ofruara nga FEE në të ardhmen. Në këtë mënyrë,

mjetet e investuara kthehen dhe u ofrohen organizatave të tjera buxhetore që të përmbushin edhe ato

kërkesën për renovim të objekteve për efiçiencë të energjisë. Në bazë të krusimeve të pritura pastaj

përcaktohet periudha kohore e kthimit te investimit nga Organizata Buxhetore tek fondi përmes pagesave

fikse mujore. Hapi i fundit para-kontraktual do të verifikoj të gjithë parametrat teknik dhe ata financiar që

do të përcaktojnë saktësisht vlerën e pagesës fikse mujore për periudhën e parashikuar në bazë të

kursimeve të fituara me implementimin e investimit. Fondi i efiçencës në marrëdhënie kontraktuale me

Organizatën Buxhetore do të pranoje kthimin e investimit të realizuar tek ndërtesa publike duke

konsideruar periudhën e kthimit edhe vlerën e shtuar. Vlera e shtuar në parim duhet të ngërthejë në vete

kthimin e disa elementeve, që përfshijnë kthimin e kostos së kapitalit në bazë të kostos së kredisë nga

Banka Botërore, vlerën kohore të parasë e inflacionin, kontributin proporcional për mbulimin e kostove

operative të Fondit si dhe synimin e rritjes së kapitalit investiv ashtu që vlera e Fondit të rriten në secilin

cikël të plotë investiv. Me qëllim të arritjes së objektivit të efektit zero në buxhetin e organizatës

buxhetore, vlera e shtuar për kthim investimi mbi kryegjënë e investimit nga Fondi nuk ngarkohet si

shtesë, mirëpo përmes formulës së paraqitur mëposhtë shtrihet në kohë dhe ndikon në përcaktimin e

periudhës së kthimit, gjëgjësisht kohëzgjatjen e pagesës së “Faturës së Efiçencës së Energjisë” nga

organizata buxhetore.

Garancionet kreditore janë instrumenti i dytë financiar i rekomanduar nga ky studim. Garancionet

kreditore si instrument janë paraparë si komponenta që do të stimulojë investimet nga sektori privat,

duke shfrytëzuar kështu likuiditetin e pashfrytëzuar në bankat komerciale në Kosovë dhe kursimet private,

dhe në këtë mënyrë duke shumëfishuar vlerën e kapitalit të investuar në efiçencë të energjisë.

Garancionet parciale kreditore janë parapare te mbulojnë 50% te portfolios se kredive te huazuara për

investime ne efiçencë te energjisë. Niveli i garantimit i rekomanduar është me një multipël 5, ku për 1

Euro kapital bazë garantues ofrohet mbulesë e 5 fishtë në formë të garancioneve kreditore të lëshuara

për portfoliot e institucioneve financiare kredituese. Duke pasur parasysh faktin se këto janë garancione

të pjesëshme (mesatarisht garantojnë 50% të eksponimit), kjo rezulton me një kreditin 10 fish më të madh

se kapitali bazë i shfrtyëzuar për lëshimin e garancionit kreditor. Duke marr parasysh faktin shtesë se

krijimi i Fondit Kosovar për Garancione Kreditore si agjenci publike simotër është në fazat përfundimtare,

përdorimi i Fondit të Garancive për plasimin e këtij instrumenti është mënyra më e mirë e përfitimit nga

ekonomitë e shkallës, duke mos shkaktuar asnjë ngarkesë administrative për Fondit e Efiçencës. Pra,

rekomandohet që Fondi për Efiçencë te Energjisë t’ia kaloj shumen e nevojshme për garancione Fondit

për Garancione Kreditore te Kosovës (ne Themelim) për menaxhimin e tyre. Kjo do te behet me qellim qe

të mos ketë nevoje te bëhen dy apo me shume fonde për realizimin e te njëjtit qellim.

83

Përfituesit kryesorë të investimeve direktë të Fondit do të jenë organizatat buxhetore të cilat do të

investojnë në efiçencë të energjisë në ndërtesat e tyre – pra ndërtesat publike, si në nivelin qendror ashtu

edhe ne nivelin lokal. Në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet të investojë në rreth 230

ndërtesa publike për një periudhë 10 vjeçare, me një sipërfaqe totale prej 389,000 m2. Vlera kumulative

e investimeve të parapara për ndërtesat publike të realizuara në periudhën e parashikuara është 25.6

milion Euro të investuara drejtpërdrejt nga Fondi. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një

kursim kumulativ në fund të vitit 10 prej 36.64 GWh energji dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të

ponderuar të kostos së energjisë prej 2.9 milion Euro në vit. Kjo paraqet një arritje prej 15.4% në krahasim

me potencialin e vlerësuar apsolut për kursime në ndërtesa publike të nivelit qendror dhe lokal.

Për stimulimin e investimeve në sektorin privat, studimi rekomandon plasimin e mjeteve nga Fondi i

Efiçencës përmes Fondit të Garancioneve Kreditore në tre këste të ndara gjatë tre viteve të para të Fondit,

secili nga 1.33 Milion Euro, për një total të plasuar prej 4 milion Euro deri në fund të vitit 3. Një vlerë e

tillë e kapitalit për garantim të kredive do të nënkuptonte që pas plasimit të plotë të kapitalit prej 4 milion

Euro, ky kapital të përdoret nga Fondi Garantues për të përkrahur me shumefish 5 një vlerë të garantuar

prej 20 milion Euro. Duke u nisur nga supozimi se garancionet mbulojnë mesatarisht 50% të kryegjësë së

kredisë, kjo jep një vlerë kreditimi prej 40 milion Euro në një moment kohor. Duke marr parasysh se

kohëzgjatja mesatare e kredive në Kosovë është pak mbi 3 vite, dhe poashtu duke marrur parasysh edhe

kërkesën e bankave për investim nga vetë kredimarrësi, kapitali garantues parashihet të përkrahë mbi

130 milion Euro investime në sektorin privat, që do të rezultonte më një kursim të vlerësuar prej 200.75

GWh energji apo kursime prej rreth 16 milion Euro ne vit pas vitit 10 të Fondit, mjete këto që mund të

shfrytëzohen për investime shtesë nga sektori privat duke krijuar vlerë shtesë në ekonomi. Një kontribut

i tillë në kursim të energjisë, që paraqet një arritje prej 7.9% ndaj total potencialit të vlerësuar për kursim

energjetik nga sektori privat, i gjeneruar veteëm nga Fondi i Efiçencës përmes garancioneve. Në kursimet

e gjeneruara nga sektori privat, kontributin më të madh e japin investimet në sektorin rezidencial, të cilat

deri në fund të vitit të 10 pritet të arrijnë shumën prej 85.6 milion Euro (me burim nga bankat komerciale

në Kosovë) të cilat do të gjenerojnë një kursim në baza vjetore prej 96.74 GWh energji. Në sektorin privat,

ndërmarrjet me veprimtari të ndryshme parashihet të realizojnë investime dhe të gjenerojnë nivele të

ndryshme të kursimit. Ndërmarrjet shërbyese pritet të investojnë rreth 7.4 milion Euro deri në vitin e 10,

duke gjeneruar një krusim prej 12.3 GWh energji për vit, pasi vitit 10. Ndërmarrjet prodhuese pritet të

investojnë 11.5 milion Euro duke gjeneruar një kursim prej 24 GWh. Sektori industrial pritet të realizojë

investime në vlerë prej 23 milion Euro dhe të gjenerojë kursime prej rreth 52.8 GWh energji për vit pas

vitit 10. Përfundimisht, investimet në agorbiznese pritet të kapin një vlerë prej 1.36 milion Euro dhe pritet

të gjenerojnë një kursim prej rrth 12 GWh.

Në bazë të supozimeve për investime dhe kursime të gjeneruara, të paraqitura më lartë, rezulton se Fondi

i propozuar do të investojë në 1,315 objekte publike dhe private, në formë direkte dhe indirektë dhe do

të gjenerojë 25.6 milion Euro investime direkte dhe rreth 133 milion Euro investime indirekte përmes

garancioneve bankare. Kjo do të rezultojë me një kursim prej rreth 237.38 GWh energji, që paraqet rreth

8.5% të potencialit total të vlerësuar për kursime nga investimet në efiçencë të energjisë nga të gjitha

sektoret në Kosovë. Kjo bën që Fondi i propozuar të jetë një ndër kontribuesit kryesor në Kosovë për

arritjen e objektivave të kursimit të energjisë. Në vlerë monetare, kursimet vjetore pas vitit të 10 arrijnë

shumën prej 18.8 milion Euro në vit, të cilat pastaj lirohen për investime në drejtime të tjera si dhe rritje

në konsum në sektorët tjerë, gjë që kontribuon në përmirësimin e performancës ekonomike të vendit.

84

Fondi i propozuar i Efiçencës së Energjisë në Kosovë pritet që të operojë në mënyrë të vetëqëndrueshme

dhe të arrijë që jo vetëm të mbulojë shpenzimet operative por edhe të gjenerojë të hyra për rritjen e

kapitalit investiv të Fondit rrotullues (revolving fund). Në parim të hyrat e Fondit gjenerohen nga dy

burime kryesore. Burimi i parë është pjesa e vlerës së shtuar në kuadër të pagesave për “Faturën e

Efiçencës Energjetike” të cilën e paguajë organizatat buxhetore përfituese të skemës investive për

efiçencë. Burimi i dytë konsiston nga të hyrat e interesit të paguara nga Fondi i Garancive Kreditore për

kapitalin e ofruar. Afërsisht 95% të të hyrave janë të gjeneruara nga investimet e strukturuara

respektivisht investimet në ndërtesat publike, dhe 5% e të hyrave janë të hyrat nga garancionet bankare

respektivisht nga investimet në sektorin privat. Me zhvillimin dhe plasimin e investimeve nga Fondi, të

hyrat vjetore arrijnë vlerën prej 1.2 milion Euro në vit. Për shkak se modeli nuk parasheh kosto të shërbimit

të ofruar dhe gjithashtu për faktin qe shitjet janë parashikuar me një rritje te vazhdueshme rezultojnë

gjithashtu me një ngritje te vazhdueshme të bruto fitimit. Në anën tjetër, EBITDA, ka vlera negative deri

në vitin 3, ndërsa ne vitin 4 fondi ka aftësi për ti mbuluar shpenzimet operacionale dhe shpenzimet e

stafit. Mirëpo fondi nuk arrin ti mbuloje shpenzimet e zhvlerësimit dhe amortizimit dhe shpenzimet e

interesit deri në vitin 7, që është viti ku fondi siguron neto fitim pozitiv. Humbjet e parashikuara për

gjashtë vitet e para janë normale dhe nuk paraqesin problem për operimin e Fondit, pasi Fondi gjatë gjithë

kësaj periudhë ka rrjedhë pozitive të parasë dhe është likuid. Arsyeja e shtyerjes së daljes në profit është

dinamika e plasimit të investimeve të Fondit e cila merr kohë si dhe përmbushja e një cikli të plotë investiv,

ku mjetet e kthyera fillojnë të investohen përsëri. Një propozim është që Ministria e Zhvillimit Ekonomik

të kërkojë përkrahje buxhetore ose nga donatorët për të mbuluar shumën kumulative të humbjeve

vjetore të pritura për gjashtë vitet e para, e cila kap shumën prej 1.8 milion Euro, që është ekuivalente me

një vlerë projekti të asistencës teknike. Një sigurim i tillë i mjeteve operative për Fondin në formë të një

donacioni drejtuar Fondit do të siguronte që pasqyrat financiare të jenë pozitive gjatë gjithë periudhës së

parashikuar.

Sipas analizës dhe modelit të projektuar në kuadër të këtij studimi të parafizibiliteti financiar për Fondit e

Efiçencës së Energjsë në Kosovë dhe rezultateve të kësaj analize, Fondi del të jetë i realizueshëm dhe

fizibil. Modeli i propozuar arrin të gjitha objektivat e përcaktuara më lartë dhe krijon efekte direkte dhe

indirekte pozitive si në bilancin energjetik, ashtu edhe në buxhetin e Kosovës dhe ambientin makro-

ekonomik.

Fondi arrinë të operojë në mënyrë të pavarur dhe financiarisht të vetëqëndrushme pa krijuar ngarkesa në

buxhetin e Kosovës. Fillimisht, operacionet dhe parashikimet e rrjedhës së parasë tregojnë për një

likuiditet të vazhdueshëm. Në anën tjetër, investimet e strukturuara në ndërtesat publike përmes

marrëveshjeve kontraktuale me organizatat buxhetore dhe kthimi i investimeve është i paraparë me

mekanizëm i cili nuk shton shpenzimet buxhetore për energji të organizatës së financuar pasi instrumenti

është i dizajnuar ashtu që pagesat mujore të mos kalojnë shpenzimin mesatar të zakonshëm për energji

në ndërtesën përkatëse. Përkundrazi, në momentin e kthimit të plotë të investimit nga organizata

buxhetore, efekti i kursimeve ne shpenzime energjetike bëhet i dukshëm për buxhetin e organizatës

buxhetore si dhe rrjedhimisht bëhet i dukshëm edhe në buxhetin e konsoliduar të Kosovës duke gjeneruar

kursime prej rreth 3 milion Euro në bazë vjetore. Si shtesë kësaj, kapaciteti i Fondit për të marr përsipër

shpagimin e kredisë ndaj Bankës Botërore është poashtu edhe një efekt direkt pozitiv në thesarin e

85

Qeverisë së Kosovës dhe buxhet. Mbi kete duhet shtuar edge efektet pozitive makro-ekonomike që lindin

si pasojë e kursimeve energjetike, të cilat ndikojnë në shtimin e investimeve nga sektori privat, kapacitet

më të madh për shpenzime në ekonomi dhe rritje të konkurrentshmërisë. Nisur nga disa parametra

empirik se një vend pune krijohet për çdo 15,000 Euro investime, përllogaritjet nga modeli tregojë se për

10 vite funksionimi, Fondi për Efiçencë do të krijojë 11,851 vende pune në Kosovë, që poashtu ka efektin

e vet pozitiv ekonomik.