Sulfur Et

SISTEMATIKA E MINERALEVE –

Agim 1

Sulfuret

Klasa e Sulfureve dhe e kompozimeve të ngjashme me toKomponime të kationeve me S ose elementë të ngjashëm me të (As, Se, Te, ...) dhe p a O Në bazë të strukturës ndahen 5 nënklasa :

n/klasa koordinative

gr. Kalkozinës gr. Pirotinës Kalkozina Pirotina Pentlanditi Nikelina

Cu2S Fe1-xS (Fe,NiS

gr. Galenitit Galeniti PbSgr. Sfaleritit Sfaleriti ZnS

Vurciti ZnSGrinokiti CdS

Gr. Kalkopiritit KalkopiritiBornitiStanini

CuFeS2

Cu5FeS4

Cu2FeSnS4

n/klasa ishulloregr. Realgarit realgari AsSgr. Piritit

gr. Kobaltinës

piritimarkazitikobaltina

FeS2

FeS2CoAsS

arsenopiriti FeAsS

n/klasa vargoregr. Mileritit mileriti

cinabaritiNiSHgS

metacinabariti HgSgr. Antimonitit

gr. Bulanzheritit

antimonitibismutinabulanzheritixheimsoniti

Sb2S3

Bi2S3

Pb5Sb4S11

Pb4FeSb6S14

n/klasa shtresore

gr. Kovelinës kovelina CuS gr. Auripigmentit auripigmenti As2S3

gr.molibdenitit molibdeniti MoS2

n/klasa skeletore

gr. Argjentitit argjentiti Ag2Sgr. Tenantit – tetradritit tenantiti Cu10(Zn,Fe,Cu)2As4S13

tetraedriti Cu10(Zn,Fe,Cu)2Sb4S13


Agim 2

• Struktura : paketim KUBIK i S ku :– Qeliza elementare : kub faqecentruar

Sfaleriti ZnS

S2–

Zn2+

– Zn zë gjysmëm e boshllëqeve tetraedrike(4 nga 8 kube të vegjël) numër koordinativ “Nk” = 4

– S ndodhet në koordinim tetraedrik (Nk4)– Numri i njësive formulare

S : (1/8 x 8) + (1/2 x 6) = 4Zn : 1 x 4 = 4

4 ZnS ⇒ z = 4

– Simetria e brendëshme : 43m• Singonia Kubike : Kristale tetraedrike• Simetria e jashtme : 42m

• Elementë izomorfë :– Zn : Fe (deri 20%), Cd, Cu, In, Ga, Ge, …– S : Se, As, …

Shpesh ndarje të sulucioneve të ngurta Cp

• Veti Fizike :

– Ngjyra : ≠, kafe (varieteti kleofan), gjelbër;me Fe i zi (varieteti marmatit), me Cu humb transparencën

– Ngjyra e vijës : kafe e errët– Shkëlqimi : gjysëm metalik deri metalik (varieteti marmatit)– Kristale të rritur mirë tetraedrikë dhe oktaedrikë ;– Vijëzime karakteristike në faqe (paralel me brinjët)– Shpetëzimi : i mirë– Fortësia : 3.5-4– Densiteti : 4.2

• Gjeneza : hidrotermale, rrallë sedimentare• Bashkëshoqërohet : py, mz, prro, cp, gal, asp, bn, tn, Q, kalc …• Përdorimi : Mineral kryesor për nxjerrjen e Zn• Tjetërsimi : Gjatë ekspozimit në kushte atmosferike kalon kryesisht në smitsonit (ZnSO4), i cili është

lehtësisht i tretshëm

KalkopiritiCuFeS2

BornitiCu5FeS4


Agim 3

Vurciti ZnS

• Struktura :– Paketim HEGZAGONAL i S– Zn zë gjysmën e boshllëqeve tetraedrike

• Elementë izomorfë :– Zn : Cd, Mn, Fe …– S : Se, …

• Singonia : hegzagonale• Veti Fizike :

– Ngjyra : kafe deri e zezë– Ngjyra e vijës : kafe e errët– Shkëlqimi : gjysëm metalik– Kryesisht kollomorf, rrallë kristale të rritur mirë piramidalë dhe hegzagonalë ; Vijëzime në

faqet e piramidës paralel me pinakoidën. Vetëm f o r m a e k r is ta l e v e , si n go n ia dhe a n i z o tr o p ia në mikroskop e dallojnë nga sfaleriti.

– Shpetëzimi : i mirë– Fortësia : 3.5 - 4– Densiteti : 4.2

• Gjeneza : hidrotermale, rrallë sedimentare• Bashkëshoqërohet : py, mz, cp, gal, bn, Q, kalc …• Përdorimi : Ka rëndësi kryesisht gjenetike

S Sistemi Cu-Fe-Snë temperaturë ~ 300°C

n ë temperaturë ~ 600°C

Në temperaturë të lartë mineralet d e vi j o j n ë n ga f o r m u la te o r i k e shumë më tepër se në temperaturë të ulët

Kalkopiriti CuFeS2

Kovelina CuS

Piriti FeS2

Pirrotina Fe1-xS

Trohilit FeS

• Struktura koordinative(tip sfaleriti me qelizë të dyfishuar)

Kalkozina Cu2S

– Cu, Fe - në boshllëqe tetraedrike (Nk4)të formuara nga S

– S - në boshllëqe tetraedrike (Nk4)të formuara nga metalet

• Singonia Tetragonale 42m– Kristale tetraedrike tetragonale

Cu Fe

• Elementë izomorfë :– Cu : Zn, Ag, Hg, …– Fe : Ni, Co, …– S : Se, Te, …

Shpesh ndarje të sulucioneve të ngurta Sph, Bn• Veti Fizike :

– Ngjyra : Verdhë ; nga oksidimi skuqet– Ngjyra e vijës : zezë– Shkëlqimi : metalik

FeCu

S

– Rrallë kristale të rritur mirë ; Vijëzime në faqet e kristaleve tetraedrike


Agim 4

– Shpetëzimi : i dobët– Fortësia : 3.5 – 4– Densiteti : 4.2

• Gjeneza : hidrotermale, magmatike, rrallë sedimentare• Bashkëshoqërohet me py, sph, gal, asp, bn, pnt, prro, ar, Q, kalcit …• Përdorimi : Mineral kryesor për nxjerrjen e bakrit

• Temp ulët (<230°C) : Tetragonal 42m.– Strukturë tip Kalkopiriti

Borniti Cu5FeS4 Cu

• Cu, Fe - në boshllëqe tetraedrike (Nk4) të formuara nga S• S - në boshllëqe kubike (Nk8) të formuara nga metalet Fe

– Kristale tetraedrike• Temp. lartë (>230°C) : Kubik 4/m3 2/m

– Kristale tetraedrike dhe oktaedrikeS

• Elementë izomorfë :– Cu : Ag, Ge, Bi, …– Fe : Zn, …– S : Se, Te, …

Në temp. të lartë solucione të ngurta Cp – Bn – Id• Veti Fizike :

– Ngjyra : Gri ; nga oksidimi nxihet– Ngjyra e vijës : zezë– Shkëlqimi : gjysëm metalik - metalik– Rrallë kristale të rritur mirë, përgjithësisht agregate

mikrokristalorë– Fortësia : 2.5– Densiteti : 5.1

• Gjeneza : hidrotermale, egzogjene (zonat e pasurimit dytësor)• Bashkëshoqërohet me py, sph, cp, gal, cov, calc, Cu, Au, Q, kalcit, …• Përdorimi : Mineral i rëndësishëm për nxjerrjen e bakrit


Agim 5

Kovelina CuS

• Struktura shtresore– Shtresa të S sipas paketimit të ngjeshur– Në gjysmën e boshllëqeve trigonale një Cu++

– Shtresa e dyte e S formon boshllëqe tetraedrike me shtresën e parë– Në gjysmën e boshllëqeve tetraedrike nga një atom Cu+

• Paketa treshtresore të veçuara nga njëra-tjetra• Kristale pllakorë ++

– Singonia hegzagonale 6/m2/m2/m• Elementë izomorfë :

– Cu : Ag, Ge, Bi, … 2

– S : Se, Te, … 1

Shpesh ndarje të sulucioneve 2

të ngurta Sph, Bn• Veti Fizike : 1

– Ngjyra : blu - vjollcë ; nga oksidimi nxihet– Ngjyra e vijës : zezë– Shkëlqimi : Gjysëm metalik - metalik– Rrallë kristale pllakorë të rritur mirë ; vërehet shpetëzimi– Fortësia : 1.5-2– Densiteti : 4.7

• Gjeneza : hidrotermale, magmatike, rrallë sedimentare• Bashkëshoqërohet me py, sph, bn, tn, cs, ar, Q, kalcit …• Përdorimi : Mineral i rëndësishëm për nxjerrjen e bakrit

Kalkozina Cu2S

• Struktura : paketim i ngjeshur i S (si kovelina).Cu zë të gjithë boshllëqet trigonale në shtresat e S.

• Elementë izomorfë :– Cu : Ag, Fe, …– S : Se, Te, …

• Veti Fizike :– Ngjyra : gri e zezë– Ngjyra e vijës : zezë– Shkëlqimi : Gjysmë metalik - metalik– Rrallë kristale pllakorë hegzagonalë ;

shpetëzimi përsosur– Fortësia : 2.5 – 3– Densiteti : 5.5 – 5.8

• Gjeneza : hidrotermale, egzogjene (zonat e pasurimit dytësor)• Bashkëshoqërohet me py, sph, bn, cov, ar, Q, kalcit …• Përdorimi : Mineral i rëndësishëm për nxjerrjen e bakrit


Agim 6

Pirotina Fe1-xS

• Struktura : paketim hegzagonal i S.Fe++ zë të gjitha boshllëqet Oktaedrike.

• Singonia : Hegzagonale ose monokline(sidomos për defiçit të madh të S)

• Elementë izomorfë :– Fe : Ni, Co, Cu, …– S : rrallë As

Defiçiti i Fe deri në 1% (x ≤ 0.2)Defiçiti i Fe = 0 : varieteti Trohilit (temp. e lartë)

• Veti Fizike :– Ngjyra : verdhë bronxi deri kafe– Ngjyra e vijës : zezë– Shkëlqimi : metalik– Rrallë kristale piramidalë ose pllakorë hegzagonalë– Shpetëzimi i mirë– Fortësia : 3.5 – 4– Densiteti : 4.6– Veti magnetike

• Gjeneza : hidrotermale e temperaturës së lartë, magmatike• Bashkëshoqërohet me : py, sph, cp, asp, gal, hm, ar, Q, (origjina hidrotermale)

py, nick, pnt, aw, mgn, ilm, Pt, ol, px (origjina magmatike)• Përdorimi : Mineral i rëndësishëm gjenetik (bashk. py/po – përmb. Ni dhe Co)

Pentlanditi (Fe,Ni)9S8

• Struktura : paketim kubik i S.Fe++ dhe Ni zënë boshllëqe oktaedrike dhe tetraedrike. Tetraedrat (Fe,Ni)S4 formojnë grupe me nga 8 tetraedra

• Singonia : Kubike• Elementë izomorfë :

– Fe, Ni :, Co, Cu, …– S : rrallë As

varieteti i pasur me Co (deri 40%) : stabël deri 746°C• Veti Fizike :

– Ngjyra : verdhë bronxi deri kafe– Ngjyra e vijës : kafe e errët– Shkëlqimi : metalik– Rrallë kristale ; kub, oktaedër ose pentagondodekaedër– Shpetëzimi i mirë sipas (111)– Fortësia : 3.5-4– Densiteti : 4.5-5

• Gjeneza : hidrotermale e temperaturës së lartë, magmatike• Bashkëshoqërohet me : prro, py, sph, cp, asp, gal, hm, ar, Q, (origjina hidrotermale)

prro, nick, aw, mgn, ilm, Pt, ol, px (origjina magmatike)• Përdorimi : Mineral i rëndësishëm për nxjerrjen e Ni

S


Agim 7

Piriti FeS2

• Konsiderohet si derivat i strukturës së NaCl(strukturë koordinative, qel. elementare : Kub faqecentruar)– Në vend të një atomi Cl ka një girë S2

2- ;– në vend të një atomi Na ka një atom Fe2+

• Girat e S formojnë “ishuj” që ndërtohen nga lidhje shumë të forta kovalente– Struktura e piritit : ISHULLORE– Simetria e strukturës : P 21/a3– Simetria e jashtme : 2/m3

• Elementë izomorfë :– Fe : Ni, Co, gjurmë Cu, …– S : As

• Veti Fizike :– Ngjyra : verdhë kashte– Ngjyra e vijës : zezë– Shkëlqimi : metalik

S2–

Fe2+

Girat2–

2

102021

210

– Kristale kubikë ose pentagondodekaedrikë, shpesh vijëzime në faqe– Binjakë meriedrikë– Shpetëzimi mungon, thyerja konkoidale– Fortësia : 6 – 6.5– Densiteti : 5

• Gjeneza : hidrotermale, sedimentare, magmatike (poligjenetik)• Bashkëshoqërohet me : cp, sph, gal, hm, mgn, ar, Q, … (origjina hidrotermale)

pnt, nick, … (origjina magmatike)qymyre, kalcit, …(origjina sedimentare)

• Përdorimi : Nxjerrja e S (prodhimi i H2SO4).• Tjetërsimi : në kushte atmosferike alterohet lehtësisht (përgjegjës kryesor për shplarjen acide)

Markaziti FeS2

• Strukrura si Piriti por pozicionet oktaedrike janë më të deformuara : singonia rombike• Elementë izomorfë :

– Fe : Ni, Co, …– S : As, …

• Veti Fizike (vetëm format e kristaleve dhe vetitë mikroskopike e dallojnë nga piriti):– Ngjyra : Verdhë kashte– Ngjyra e vijës : zezë– Shkëlqimi : metalik– Kristale : Prizma rombikë ose gjilpëror, shpesh agregatë radialo-rezor

dhe agregatë mikrokristalor Mz + Py (melnikovit)– shpetëzimi mungon– Fortësia : 6– Densiteti : 4.9

• Gjeneza : hidrotermale– formohet në temp. < 250°C dhe pH acid (< 5)

• Bashkëshoqërohet me py, sph, gal, Q, …• Përdorimi : Rëndësi gjenetike :• Tjetërsimi : alterohet më shpejt se piriti në kushte atmosferike (shplarje acide)


Agim 8

Arsenopiriti FeAsS

• Struktura : e ngjashme me markazitin,S formon gira me AsFe - koordinim tetraedrik.

• Singonia : monokline• Elementë izomorfë :

– Fe : Au, Ni, Co, …– As : Sb, …– S : As, …

• Veti Fizike :– Ngjyra : Bardhë– Ngjyra e vijës : zezë– Shkëlqimi : metalik– Prizmatikë shkurtër ose të zgjatur, vijëzime

tërthor zgjatjes, binjakë yll ; shpetëzimi i dobët– Fortësia : 5.5– Densiteti : 7

• Gjeneza : hidrotermale• Bashkëshoqërohet me py, prro, sph, gal, ar, Q,• Përdorimi : Mineral i rëndësishëm për nxjerrjen e Au !?

Galeniti PbS

• Struktura (tip NaCl) :– Paketim kubik i S– Pb zë gjithë boshllëqet oktaedrike– Qeliza elementare : kub faqe centruar

• Elementë izomorfë :– Pb : Ag, Bi, …– S : Se, As …

• Singonia : kubike• Veti Fizike :

– Ngjyra : gri çeliku– Ngjyra e vijës : gri e errët– Shkëlqimi : metalik më i fortë në planet e shpetëzimit– Kryesisht kristale të rritur mirë kubikë dhe kuboktaedrikë,

rrallë kollomorfë– Shpetëzimi : shumë i mirë sipas faqeve të kubit (100)– Fortësia : 2.5 - 3– Densiteti : 7.5

• Gjeneza : hidrotermale, rrallë sedimentare• Bashkëshoqërohet : py, sph, cp, bn, asp, Q, kalc …• Përdorimi : Mineral kryesor për nxjerrjen e Pb• Tjetërsimi : Gjatë ekspozimit në kushte atmosferike kalon kryesisht në anglezit (PbSO4), që është i pa

tretshëm dhe duke veshur kokrrizat e galenitit pengon prishjen e mëtejshme të tij.


Agim 9

Realgar AsS

• Struktura ISHULLORE :– Ishuj me nga 4 molekula AsS (As4S4 si S8)– Brenda ishullit lidhje të forta kovalente

• Elementë izomorfë :– As : Sb, Bi, Au …– S : Se, …

• Singonia : monokline• Veti Fizike :

– Ngjyra : kuqe– Ngjyra e vijës : kuqe-rozë– Shkëlqimi : xhamor– Kristale prizmatikë– Shpetëzimi : i mirë– Fortësia : 1.5 - 2– Densiteti : 3.5

• Gjeneza : hidrotermale e temperaturës së ulët (teletermale)• Bashkëshoqërohet : aupg, py, sph, cp, kalc, Q …• Përdorimi : për nxjerrjen e As, pigment, fishekzjarre• Tjetërsimi : Gjatë ekspozimit në kushte atmosferike kalon kryesisht në auripigment (As2S3)

Auripigment As2S3

• Struktura SHTRESORE :– Piramida trigonale AsS3 me kulmet e S të përbashkëta

duke formuar shtresa me unaza gjashtëshe të S– Lidhjet brenda shtresës kryesisht kovalente– Lidhjet midis shtresave natyrë van der Vals

• Elementë izomorfë :– As : Sb (deri 2.7%), Bi, Au …– S : Se, …


– Ngjyra : verdhe– Ngjyra e vijës : verdhe e çelur– Shkëlqimi : xhamor– Kristale të rrallë prizmatikë gjilpërorë ose pllakorë– Shpetëzimi : shumë i mirë– Fortësia : 1.5 - 2– Densiteti : 3.5

• Gjeneza : hidrotermale temp. ulët (teletermale), egzogjene• Bashkëshoqërohet : realg, py, sph, cp, kalc, Q …• Përdorimi : Mineral kryesor për nxjerrjen e As


Agim 1

Cinabariti HgS

• Struktura VARGORE :– Vargje spirale Hg – S – Hg – … sipas boshtit c

• Elementë izomorfë :– Hg : Ag, Bi, Au …– S : Se, Te …

• Singonia : trigonale (stabël < 344°)• Veti Fizike :

– Ngjyra : kuqe e errët (gjak dragoi)– Ngjyra e vijës : kuqe– Shkëlqimi : xhamor– Kristale romboedrikë, prizmatikë, masa dherore– Shpetëzimi : shumë i mirë sipas faqeve prizmit trigonal– Fortësia : 2 – 2.5– Densiteti : 8

• Gjeneza : hidrotermale e temperaturës së ulët (teletermale)• Bashkëshoqërohet : py, sph, cp, kalc, Q …• Përdorimi : Mineral kryesor për nxjerrjen e Hg• Të tjera : Mbi 344°C është stabël HgS kubik (metacinabarit, i zi)

Antimoniti Sb2S3

• Struktura VARGORE :– Vargje zigzage Sb – S – Sb – … paralel me zgjatjen

e kristaleve– Brenda vargut lidhje kovalente

• Elementë izomorfë :– Sb : Au, Ag, Fe, Pb, Cu, …– S : Se, As …

• Singonia : rombike• Veti Fizike :

– Ngjyra : gri çeliku– Ngjyra e vijës : gri e errët– Shkëlqimi : metalik– Kryesisht kristale të rritur mirë prizmatikë, gjilpërorë– Shpetëzimi : i mirë (paralel me zgjatjen e kristaleve)– Fortësia : 2.5– Densiteti : 4.6

• Gjeneza : hidrotermale,• Bashkëshoqërohet : py, sph, cp, bn, tet, Q, kalc …• Përdorimi : Mineral kryesor për nxjerrjen e Sb


Agim 1

Bullanzheriti Pb5Sb4S11

• Struktura VARGORE :– Paketim kubik i S– Zn gjithë boshllëqet oktaedrike

• Elementë izomorfë :– Pb : Ag, …– Sb : As, Bi, …– S : Sb, …


– Ngjyra : gri me nuancë blu (plumozit)– Ngjyra e vijës : gri– Shkëlqimi : metalik deri gj. metalik– Kristale gjilpërorë deri flokorë– Shpetëzimi : ??– Fortësia : 2.5 - 3– Densiteti : 6.2

• Gjeneza : hidrotermale• Bashkëshoqërohet : gal, ant, sulfukripra (tn-tet …), sph, py, Q, kalc …• Përdorimi : për nxjerrjen e Pb dhe Sb ; rëndësi gjenetike

• Struktura SHTRESORE :Molibdeniti MoS2

– Një shtresë Mo midis dy shtresa S (paketë 3-shtresore)– Lidhja brenda paketës shumë më e fortë se midis paketave

• Elementë izomorfë :– Mo : Sb, Bi, …– S : Se, As …

• Singonia : hegzagonale• Veti Fizike :

– Ngjyra : gri çeliku – e zezë– Ngjyra e vijës : gri e errët– Shkëlqimi : metalik më i fortë në planet e shpetëzimit– Kristale pllakorë– Shpetëzimi : shumë i mirë sipas faqeve të pinakoidës (0001)– Fortësia : 1 – 1.5– Densiteti : 4.7

• Gjeneza : hidrotermale, rrallë sedimentare• Bashkëshoqërohet : py, sph, cp, bn, gal, Q, kalc …• Përdorimi : Mineral kryesor për nxjerrjen e Mo


Agim 1

Tenantit Cu10(Zn,Fe,Cu)2As4S13 – tetrahedriti Cu10(Zn,Fe,Cu)2Sb4S13

• Struktura SKELETORE :– Paketim kubik i S– Anione komplekse [AsS3]

3–

– Cu+ koord trigonal ; Zn, Fe, Cu2+ koord. tetraedrik• Elementë izomorfë :

– Cu+ : Ag (deri 18% - fraibergit), Bi, …– As, Sb :Bi, Se, …– S : shpesh difiçit (S13–x)

• Singonia : kubike• Veti Fizike :

– Ngjyra : gri deri zezë– Ngjyra e vijës : gri e errët– Shkëlqimi : gj. metalik– Kristale të rritur mirë tetraedrikë, masa të çrregullta– Shpetëzimi : i mirë– Fortësia : 3 - 4.5– Densiteti : 4.6 – 5.1

• Gjeneza : hidrotermale,• Bashkëshoqërohet : sph, py, cp, bn, gal, Q, kalc …• Përdorimi : për nxjerrjen e Cu ; rëndësi gjenetike.

Tenantit

Tetraedrit

Documents

Sulfur Et