Svaboda - Ô ‡Á ‰‡ Ó„‡ · 2005. 5. 21. · 7 ‰‡ Ó„‡ Ô ‡Á ÍÛ ‡Ô‡Ú˚ 6 ‰‡ Ó„‡ Ô ‡Á ÍÛ ‡Ô‡Ú˚ Курапатаў 8—9 лістапада,

Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода

‰‡Ó„‡Ô‡ÁÍÛ‡Ô‡Ú˚

Кнiга аднаго рэпартажу

Жывыя ў Курапатах

…Пазванілі зь Менску — праз Курапаты пачынаюцьпрабіваць дарогу. Я папрасіў неадкладна паслаць тудыкарэспандэнта, і ў вечаровым этэры 20 верасьняпрагучаў рэпартаж. Мы ня ведалі, што гэта толькіпачатак, што паўстане ўнікальная кругласутачная вахта,што нажы бульдозэра будуць бурыць крыжы, штозгарыць намёт, што нашыя магнітафоны будуцьзамярзаць пры мінус 20 градусах, а валанцёры будуцьабараняць Курапаты, як абараняюць гонар ці Радзіму —без тлумачэньняў, рацыянальных падставаў, пошукусродкаў і надзеі на перамогу.

«Свабода» была ў Курапатах, бо іх спрабаваліпарушыць. Ня зьнішчыць — пасьля адкрыцьцяЗянона Пазьняка і Яўгена Шмыгалёва месца сталінскіхрасстрэлаў увайшло ў гісторыю, як Хатынь і Чарнобыль,назаўсёды. Паскудзтва на могілках абражала нямёртвых, а жывых.

На беларускай «Свабодзе» яшчэ не было такогавыпадку, каб штодня больш за восем месяцаў запарвесьці рэпартаж з аднаго месца. Так б’юць у звон —разьмерана, у адно і тое ж месца, і пругкі мэталпрацінае паветра працяжнымі ўсхліпамі. Так кайлом нарудніках вырубаюць мёрзлую руду — у адну кропку,зноў і зноў, пакуль не надколецца глыба. У нас былімікрафон, сярэднія і кароткія хвалі. І слухачы. У тым ліку— у Курапатах.

Зь дзёньніка валанцёраў: «24 сакавіка 2002 году.19 гадзіна. ...Праслухалі першы рэпартаж РадыёСвабода, зь якога даведаліся пра тое, што сапраўды

ДАРОГА ПРАЗ КУРАПАТЫ. (Бiблiятэка Свабоды.XXI стагодзьдзе). — Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода, 2002. — 464 с.

Рэдактар Сяргей ДубавецМастак Генадзь МацурКарэктар Аляксандра Макавiк

© Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода, 2002

ISBN 0-929849-03-5

5

Моладзь у абарону КурапатаўВаланцёры, якія згадваюцца ў рэпартажах

Арцём АГМЕНЬ (сапраўднае прозьвішча невядомае).Нарадзіўся ў 1984 годзе. Студэнт Магілёўскагаўнівэрсытэту імя А.Куляшова. Актывіст Беларускай ПартыіСвабоды.

Аляксандра АНДЖЫЕЎСКАЯ, 18 гадоў. Навучэнкападрыхтоўчага аддзяленьня БДПА, спэцыяльнасьцьархітэктура. Зьбітая амонаўцамі 9 лістапада 2001 году.Актывістка руху «Зубар».

Віталь АПЕТ. Жыве ў Крупках. Каля трох тыдняў правёў уКурапатах. Актывіст Беларускай Партыі Свабоды.

Аляксандар АТРОШЧАНКАЎ, 21 год. Выключаны з факультэтуміжнародных зносінаў БДУ падчас перадвыбарчайкампаніі 2001 году. Затрыманы і зьбіты АМОНам уКурапатах пры спробе перакрыць дарогу будаўнічайтэхніцы 8 лістапада 2001 году. Прысуджаны да штрафу.Прэсавы сакратар руху «Зубар».

Цімох АТРОШЧАНКАЎ. Нарадзіўся 22 сьнежня 1983 году ўМенску. Скончыў менскую 195-ю школу. Цяпер вучыццана другім курсе Інстытуту кіраваньня. Зьяўляеццастарастам курсу. У Курапатах — ад самага пачатку й дазавяршэньня вахты памяці. Прыходзіў ва ўрочышчапасьля заняткаў амаль штодня. Сябра Беларускай ПартыіСвабоды.

Яўген АФНАГЕЛЬ, 23 гады. Скончыў Беларускі ДзяржаўныПэдагагічны Ўнівэрсытэт. Затрыманы і зьбіты АМОНам уКурапатах 9 лістапада. Прысуджаны да штрафу. Актывіструху «Зубар».

Кацярына БАРАВІК, 16 гадоў. Школьніца. Затрыманая ўКурапатах 9 лістапада. Прысуджаная да штрафу.Актывістка руху «Зубар».

Стася БАСАВА. Нарадзілася 27 жніўня 1983 году ў Менску.Скончыла 182-ю школу. Цяпер вучыцца на трэцім курсефакультэту журналістыкі БДУ. У Курапатах ад пачатку дазавяршэньня вахты памяці. Звычайна прыходзіла пасьлявучобы і ўвечары сыходзіла. Актывістка МаладогаФронту.

адбывалася ў цэнтры. Чулі крыкі й шум прызатрыманьні, даведаліся пра сапраўдную колькасьцьзатрыманых, больш за семдзесят. Мы ў шоку... Калірэпартажы скончыліся, выйшлі паліць ды ўбачылі, як унаш бок рухаецца «ментавоз». Усталі ў ланцуг,перагарадзілі дарогу. Пасьля нядоўгай размовы«мянты» разьвярнуліся ды зьехалі. Адразу ж напілілі йусталявалі 13 слупкоў поперак дарогі на ўезьдзе ваўрочышча з поля. Па радыё чулі, што барысаўскіяапазыцыянэры зранку паставілі крыж, які павалілівандалы сёньня ўначы. Гэта змагары. Хвала ім...»

Ганна Соусь перадала больш за дзьвесьце рэпартажаў зКурапатаў і была ўганараваная прэміяй АлесяАдамовіча, якою Беларускі ПЭН-Цэнтар адзначаенайлепшую журналісцкую працу году. Там таксамапрацавалі Альгерд Невяроўскі ды іншыя нашыя калегі.Але героі гэтай кнігі — не журналісты, а сама падзея і яеўдзельнікі — валанцёры, людзі, якія прыносілі харчы,прывозілі дровы, ладзілі талокі, рабілі археалягічныяэкспэртызы, вялі перамовы з будаўнікамі, адпраўлялінабажэнствы, — каля паўтысячы імёнаў згадана ў гэтыхрэпартажах. Яшчэ больш, верагодна, не згадана.

Мяжа ў Курапатах праходзіць не паміж мёртвымі йжывымі, а паміж памяцьцю і хлусьнёй, паміж учора ізаўтра, і заўсёды — паміж катамі і ахвярамі.Абаронцы адваявалі ў дарогі нашу годнасьць.

Аляксандар Лукашук,Беларуская служба Радыё СвабодаПрага

7

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

6

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Курапатаў 8—9 лістапада, пакараны штрафам. Намесьнікстаршыні Беларускай Партыі Свабоды.

Сяргей ДРАНКОВІЧ. 1965 году нараджэньня. Скончыў МенскіТэхналягічны Iнстытут. Жыве ў Бярэзінскім раёне, працуелесьніком. Сябра Беларускай Партыі Свабоды.

Алена ЖУК. Нарадзілася 30 сакавіка 1983 году ў Менску.Скончыла 9 клясаў агульнаадукацыйнай школы ймэдычную вучэльню. Зараз — на другім курсе БДУ. «Калі бмы «здалі» Курапаты, мы б прайгралі значную часткубарацьбы з рэжымам», — кажа Алена. СяброўкаБеларускай Партыі Свабоды.

Хведар ЖЫВАЛЕЎСКІ. Нарадзіўся 29 ліпеня 1982 году ўМенску. Вакаліст рок-гурта «Голая манашка». Ваўрочышчы правёў каля трох месяцаў. За абаронуКурапатаў 9 лістапада суд прысудзіў Хведара да сямісутак зьняволеньня.

Андрэй ЗАЙЦАЎ, 24 гады. Актывіст руху «Зубар» з Гомеля. 20сьнежня 2001 году скончыў жыцьцё самагубствам падціскам афіцэра КГБ, які прымушаў яго стацьінфарматарам.

Зьміцер ЗАХАРЭВІЧ. Нарадзіўся 20 сакавіка 1980 году ўМенску. Скончыў гістарычны факультэт БДУ. Піша песьні йвершы. Друкаваўся ў «Нашай Ніве» і «Беларускаймаладзёжнай». Сябра Беларускай Партыі Свабоды.

Зьміцер ЗДАНЬ (сапраўднае прозьвішча невядомае).Нарадзіўся ў 1981 годзе. Карэнны мянчук. СтудэнтМэдычнага Ўнівэрсытэту. Сябра Беларускай ПартыіСвабоды.

Раман КАЗАКЕВІЧ, 18 гадоў. Затрыманы ў Курапатах 9лістапада. Прысуджаны да штрафу. Сябра руху «Зубар».

Марыя КАНТАЎТАЙТЭ. Непаўнагадовая дзяўчына з інтэрнатуў Смалявічах.

Аляксей КАПЭЛЯН (сапраўднае прозьвішча невядомае). Каля30 гадоў. Казаў, што нарадзіўся ў Воршы. Працаваўкіроўцам. У часе, калі жыў у Курапатах, стаў дыяканамБеларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы. Устудзені 2002 году зьехаў у невядомым накірунку. СяржукВысоцкі такім чынам характарызуе Аляксея: «Бадай,самая загадкавая асоба ў Курапатах. Маленькі, дзіўнарухавы, працяглы час ён быў адной з галоўных фігур у

Дзяніс БІЛЬДЗЮК. Нарадзіўся 12 верасьня 1982 году ўМенску. Навучаўся ў менскім ліцэі №1. Паступіў уБеларускі Дзяржаўны Ўнівэрсытэт Інфарматыкі йРадыёэлектронікі, адкуль быў выключаны заапазыцыйную дзейнасьць. Сёлета ізноў паступіў у туюсамую навучальную ўстанову. Як сьцьвярджае Дзяніс,«апазыцыйную дзейнасьць распачаў з маленства, яшчэ збацькам». Сябра Беларускай Партыі Свабоды.

Сяржук ВЫСОЦКІ. Нарадзіўся 16 красавіка 1971 году ўМенску. У 1993-м скончыў факультэт «Гісторыя,паліталёгія і права» Беларускага ДзяржаўнагаПэдагагічнага Ўнівэрсытэту імя Максіма Танка. ЛідэрБеларускай Партыі Свабоды.

Глеб ВЯЗОЎСКІ. Нарадзіўся 17 студзеня 1982 году ў Менску.Упершыню трапіў у Курапаты пяцігадовым хлапчуком —тады яго прывёў ва ўрочышча бацька. У 2001 годзепаступіў у Кадэцкі юрыдычны агульнаадукацыйны корпус,адкуль пазьней быў адлічаны за ўдзел у апазыцыйныхакцыях. Правёў у Курапатах шэсьць з паловай месяцаў. 8лістапада пры спробе перакрыць дарогу будаўнічайтэхніцы моцна зьбіты амонаўцамі і дастаўлены ў шпіталь зтраўмай галавы. Актывіст руху «Зубар».

Ірына ВЯТКІНА. Нарадзілася 14 траўня 1986 году ў Менску.Навучаецца ў 88-й менскай сярэдняй школе. Амальштодзённа ўдзельнічала ў абароне Курапатаў. АктывісткаМаладога Фронту.

Алег ГНЕДЧЫК. Нарадзіўся 22 лістапада 1986 году ў Менску.Скончыў сярэднюю школу, цяпер вучыцца ў Вышэйшымбудаўнічым каледжы. Правёў у Курапатах некалькімесяцаў. Актывіст Маладога Фронту.

Зьміцер ДАШКЕВІЧ. Нарадзіўся ў 1981 годзе. Скончыўстарадароскую школу №2, потым Гарадзенскісельскагаспадарчы інстытут. Актывіст Маладога Фронту.

Алесь ДРАБ (сапраўднае прозьвішча невядомае). Нарадзіўся ў1984 годзе ў Шклове. Прыватны прадпрымальнік.Актывіст Беларускай Партыі Свабоды.

Генадзь ДРАНКОВІЧ (Барада). Нарадзіўся ў жніўні 1968 годуў Докшыцкім раёне. Скончыў сярэднюю школу, атрымаўспэцыяльнасьці кіроўцы, трактарыста й газазваршчыка.Служыў у войску. Двойчы быў затрыманы за абарону

9

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

8

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Сяржук ЛІСІЧОНАК. Нарадзіўся 24 красавіка 1980 году ўМенску. Студэнт 4 курсу юрыдычнага факультэту БДУ.Актывіст Маладога Фронту.

Аляксей ЛЯЎКОВІЧ, 18 гадоў. Навучэнец машынабудаўнічагаПТВ. Затрыманы ў Курапатах 9 лістапада. Прысуджаны даштрафу. Актывіст руху «Зубар».

Сяржук МАЦКОЙЦЬ. Нарадзіўся 8 сакавіка 1972 году ўМенску. Скончыў 8 клясаў. Майстар мотаспорту. АктывістМаладога Фронту.

Людміла ПАКЛОНСКАЯ. Нарадзілася 28 красавіка 1983 годуў Гомелі. Дзяцінства правяла ў Сьвіслацкім раёне ў бабулі.Цяпер навучаецца на 4 курсе Вышэйшага каледжу сувязі.У Курапаты ўпершыню трапіла раніцай 9 лістапада 2001году і фактычна ўвесь час правяла там да новага году,потым рэгулярна прыходзіла ва ўрочышча. Актывісткаарганізацыі «Маладыя сацыял-дэмакраты», сяброўкааб’яднаньня «Гісторыка».

Міхась ПАНКОЎ. Актывіст Беларускай Партыі Свабоды.

Васіль ПАРФЯНКОЎ. Нарадзіўся 30 жніўня 1983 году ўМенску. Скончыў 9 клясаў менскай школы №163. Працуеаўтасьлесарам у 7-м аўтапарку. Прыйшоў у Курапатылетась 9 лістапада й застаўся ва ўрочышчы да самагазавяршэньня вахты памяці. Прысуджаны да штрафу.

Алесь ПІТКЕВІЧ. Нарадзіўся ў 1971 годзе. Мянчук. Працуеінжынэрам-электрыкам. Браў удзел у курапацкім чыненапачатку. Быў у шэрагах БПС.

Алесь ПОКЛАД. Нарадзіўся 23 траўня 1978 году ў Менску.Мае сярэднюю адукацыю. Актывіст Беларускай ПартыіСвабоды.

Алесь САМОНЧАНКА. Нарадзіўся 20 сьнежня 1979 году.Карэнны мянчук. Тэхноляг-электроншчык, працуе наадным зь менскіх заводаў. Актыўна ўдзельнічаў укурапацкім чыне ў зімовыя месяцы. Сябра БеларускайПартыі Свабоды.

Аляксей САРОКА. Сябра Маладога Фронту з Крупак.

Мікіта САСІМ, 18 гадоў. Жыве ў Баранавічах, вучыцца ўсярэдняй школе. У Курапатах ад самага пачатку вахтыпамяці. Правёў ва ўрочышчы каля чатырох месяцаў. Заабарону Курапатаў 8—9 лістапада быў аштрафаваны.Актывіст руху «Зубар».

лягеры. Прыродная актыўнасьць разам са здатнасьцю дакантактаў зь людзьмі вельмі хутка зрабілі Капэляна сваім ісярод абаронцаў і сярод рабочых, і нават сяродамонаўцаў. Зьяўленьне яго ў Курапатах было раптоўным,як і яго зьнікненьне».

Каця КАРПЕНКА. Жыве ў Віцебску. Правяла ў Курапатах калячатырох месяцаў. Актывістка Маладога Фронту.

Зьміцер КАСЬПЯРОВІЧ. Нарадзіўся 25 лютага 1982 году.Студэнт Беларускага Ўнівэрсытэту Культуры. Зь першыхдзён трымаў варту ў Курапатах. Актывіст МаладогаФронту.

Ірына КАШТАЛЯН. Студэнтка гістарычнага факультэту БДУ.Старшыня грамадзкага аб’яднаньня «Гісторыка».Актывістка руху «Зубар».

Натальля КІЙКО. Нарадзілася 24 жніўня 1980 году ў Менску ўсям’і мастакоў. Скончыла менскі мастацкі ліцэй №26 іпаступіла ў Беларускую Акадэмію Мастацтваў нааддзяленьне станковай графікі. Зараз студэнтка 4 курсу.Актывістка Маладога Фронту.

Алег КОРБАН. З аўтабіяграфіі: «Я, Корбан Алег Міхайлавіч,нарадзіўся 4 лютага 1985 году ў Менску. Скончыўсярэднюю школу №22. З 2000 году зьяўляюся актывістамарганізацыі Малады Фронт. Восем разоў затрымліваўсясупрацоўнікамі міліцыі. Удзельнічаў у абаронеКурапатаў».

Віталь КОШАЛЕЎ. Нарадзіўся 31 сьнежня 1981 году ў Менску.Скончыў 103-ю менскую школу, зараз навучаецца ўрадыётэхнічным каледжы. Прыйшоў у Курапаты 24верасьня й заставаўся ва ўрочышчы практычна штодзённада 8 лістапада. Сябра Маладога Фронту.

Вераніка КУПЧАНКА. Была затрыманая за абарону Курапатаў9 лістапада. Тады была грамадзянкай Расеі, цяпер маебеларускае грамадзянства. Жыве ў Гомелі. Актывісткаруху «Зубар».

Вольга КУЎШЫНАВА. Вучыцца ў адной з камэрцыйных ВНУМенску. Дзяжурыла ва ўрочышчы цягам месяцанапрыканцы вахты памяці. Актывістка Маладога Фронту.

Вераніка ЛАЕЎСКАЯ. Жыве ў Маладэчне. Каля двух тыдняўправяла ў Курапатах.

11

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

10

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ў «Белорусской деловой газете» скарбнікам. У Курапатахад самага пачатку і да завяршэньня вахты памяці.Актывіст Беларускай Партыі Свабоды.

Мікола ЦЯЦЁРКІН. Вучыцца на трэцім курсе БДУ. Браў удзел уабароне Курапатаў на самым пачатку й напрыканцыакцыі. Актывіст Маладога Фронту.

Дзяніс ЧЫКАЛЁЎ. Нарадзіўся 17 ліпеня 1986 году ў Расеі. У1987 годзе сям’я пераехала ў Гомель. Там скончыўсярэднюю школу №45. Цяпер вучыцца ў Гомельскімдзяржаўным вышэйшым каледжы народных мастацкіхпромыслаў №126. Пяць разоў прыяжджаў у Курапаты,каб узяць удзел у вахце памяці — усяго аддзяжурыў ваўрочышчы адзін месяц і 5 дзён. Актывіст МаладогаФронту.

Міхаіл ШАРАМЕТ. Нарадзіўся ў 1982 годзе ў Менску. АктывістМаладога Фронту.

Антось ШКУРЫНСКІ. Нарадзіўся 27 студзеня 1978 году ўМураме Ўладзімерскай вобласьці Расеі. У 2001 годзепрыехаў у Беларусь. Да курапацкай вахты далучыўся ўстудзені 2002 году. Фактычна штодзённа заставаўся ваўрочышчы да чэрвеня. У красавіку быў затрыманыміліцыянтамі і амаль месяц знаходзіўся ў прыёмніку-разьмеркавальніку на Акрэсьціна. Пасьля заканчэньнявахты памяці працаваў на Ждановіцкім рынку грузчыкам,пасьля зьехаў дахаты ў Расею. Замежны сябра БеларускайПартыі Свабоды.

Уладзімер ШЛЯХЦІЧ (сапраўднае прозьвішча невядомае).Нарадзіўся ў 1983 годзе ў Магілёве. Працуе на заводзе.Актывіст Беларускай Партыі Свабоды.

Антось ШТУРМАН (сапраўднае прозьвішча невядомае).Нарадзіўся ў 1983 годзе ў Менску. Студэнт БеларускагаДзяржаўнага Політэхнічнага Ўнівэрсытэту. СябраБеларускай Партыі Свабоды.

Арына ШЫКУРАВА. Нарадзілася 28 траўня 1986 году ўМенску. Вучыцца ў 11 клясе Беларускай нацыянальнайгімназіі №23. Калі пачалася вахта памяці ў Курапатах, 24дні запар няспынна правяла ва ўрочышчы. Пасьляперапынку ізноў жыла ў лягеры валанцёраў каля месяца.

Аляксей ШЭІН. Нарадзіўся ў Менску ў 1976 годзе. Закончыўшколу з мастацкім ухілам у Горадні, вучыўся ў ліцэі пры

Павал СЕВЯРЫНЕЦ. Нарадзіўся 30 сьнежня 1976 году ўВоршы. Скончыў геаграфічны факультэт БДУ. СтаршыняМаладога Фронту.

Яўген СКОЧКА. Нарадзіўся 7 кастрычніка 1979 году ў Менску.Скончыў Гомельскі політэхнічны тэхнікум паспэцыяльнасьці «лесанарыхтоўка й транспарт драўніны».У 1995 годзе паступіў у Беларускі ДзяржаўныТэхналягічны Ўнівэрсытэт, адкуль быў адлічаны заапазыцыйную дзейнасьць. Намесьнік старшыні МаладогаФронту.

Цімох СУГАКА. Нарадзiўся 21 сакавiка 1982 году.Характарызуе Сяржук Высоцкі: «Праявіў асабістуюмужнасьць 9 лістапада, калі стаў пад самазвал, што сыпаўпясок на крыжы».

Яраслаў СЬЦЕШЫК, 20 гадоў. Быў выключаны зь БеларускагаДзяржаўнага Тэхналягічнага Ўнівэрсытэту за ўдзел уапазыцыйных акцыях. Жыве ў Салігорску. Затрыманы 8лістапада ў Курапатах за тое, што перашкаджаў людзям уцывільным ламаць крыжы. 9 лістапада зьбіты АМОНам ізатрыманы. Прысуджаны да буйных штрафаў. Актывіструху «Зубар».

Аляксей ТАЛСТОЎ. Нарадзіўся 17 сьнежня 1984 году ўМенску. Скончыў сярэднюю школу й вучыцца цяпер напершым курсе ва Ўнівэрсытэце Культуры. Паэт, мастак. УКурапатах з самага пачатку вахты памяці. Да сьнежня2001 году прыходзіў ва ўрочышча амаль штодня. СябарМаладога Фронту.

Юрась ФАБІШЭЎСКІ, 18 гадоў. Вучыўся ў менскай мэдычнайвучэльні. У Курапаты прыходзіў амаль штодня цягамнекалькіх месяцаў, 8 і 9 лістапада быў зьбіты АМОНам ізатрыманы, прысуджаны да штрафу. Былы актывіст руху«Зубар».

Алесь ЦЯЛЕГІН (Гетман). Нарадзіўся 2 ліпеня 1971 году ўКазахстане ў сям’і вайскоўцаў. Скончыў сярэднюю школу ўЯнаве на Берасьцейшчыне. Вучыўся ў Ніжагародзкайзэнітна-ракетнай каманднай вучэльні. Пасьля скончыўЦэнтар перакваліфікацыі вайскоўцаў і атрымаўспэцыяльнасьць мэнэджэра-эканаміста. За абаронуКурапатаў быў аштрафаваны. Былы сябра БеларускайПартыі Свабоды.

Пятрусь ЦЯМАШКА (Чуб). Мае сярэднюю адукацыю. Працуе

12

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

БДУ, на філялягічным факультэце БДУ, працаваўнавуковым супрацоўнікам у Музэі Янкі Купалы. Намесьнікстаршыні Маладога Фронту.

Павал ЮХНЕВІЧ, 18 гадоў. Затрыманы ў Курапатах 9лістапада, прысуджаны да штрафу. Актывіст руху «Зубар».

Андрэй ЯГОРАЎ. Кіраўнік праваабарончай службы руху«Зубар».

Ільля ЯДРАНЦАЎ. Нарадзіўся 18 жніўня 1983 году ў Менску.Вучыцца ў Беларускім Дзяржаўным УнівэрсытэцеIнфарматыкі й Радыёэлектронікі. Сябра БеларускайПартыі Свабоды.

Зьміцер ЯДЧЭНЯ, 21 год. Некалькі тыдняў правёў у Курапатахна самым пачатку вахты памяці. Потым зьехаў ва Ўкраіну.Цяпер вучыцца ў Львове. Сябар Маладога Фронту.

■ Валанцёры на месцы курапацкага лягэру ў гадавiну пачаткувахты памяцi 24 верасня 2002 году.

˝Ô‡Ú‡Ê˚

15

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

14

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 20 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

У КУРАПАТАХ УЖО ПРАЦУЮЦЬЭКСКАВАТАРЫ

Увечары наша карэспандэнтка наведала Курапа-ты і пагутарыла з работнікамі.

Ганна Соусь:

Я прыехала ва ўрочышча а шостай вечара. На зямлі ля-жаць высечаныя дрэвы. З абодвух бакоў дарогі высеклідрэваў на 20 мэтраў. Яшчэ працуе будаўнічая тэхніка.

Я падышла да будаўнікоў. Мае суразмоўцы — бульдазэ-рыст Анатоль і экскаватаршчык Уладзімер, прыехалі сюдыз Магілёўшчыны. Пра тое, што ў гэтым месцы калісьці былірасстраляныя тысячы бязьвінных людзей, будаўнікі даве-даліся ад мяне.

АНАТОЛЬ: Мы вэрбованыя.

УЛАДЗІМЕР: Адкуль мы ведаем, што тут у вас ёсьць. Намсказалі тут капаць, вось мы й будзем капаць.

— Як асабіста вы пачуваецеся, езьдзячы па гэтым месцына бульдозэры?

УЛАДЗІМЕР: Ня ведаю. Я мяркую, што гэта проста лес. Леснішчыць нельга, але ж дарогу пашыраць трэба.

— А чаму вы з Магілёва сюды прыехалі?

АНАТОЛЬ: Таму што ў Магілёве няма працы. Вось нас сюды— у камандзіроўку...

— Калі пачнуць карчаваць?

УЛАДЗІМЕР: У бліжэйшыя дні. Можа, праз два дні, самаебольшае праз тыдзень. Хутчэй за ўсё, мы нічога тут няўбачым. Пройдзем бульдозэрамі і нічога не заўважым.

— Калі, прыкладам, ваш дзед альбо прадзед быў рас-страляны і тут пахаваны. Як вы мяркуеце, па ягоных кост-ках можна праяжджаць?

АНАТОЛЬ: Я ведаю, калі рабілі пашырэньне Гомельскай

■ 20 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

У КУРАПАТАХНА МЕСЦЫ ПАХАВАНЬНЯЎПАЧАЛІ ВЫСЯКАЦЬ ДРЭВЫ

У раёне ўрочышча Курапаты будаўнічыя брыга-ды пачалі высякаць дрэвы там, дзе хутка прой-дзе Менская кальцавая дарога. Паводле сьвед-чаньняў сяброў Кансэрватыўна-ХрысьціянскайПартыі БНФ, высечка можа закрануць каля 300магілаў.

Ягор Маёрчык:

Сёньня сябар КХП БНФ Уладзімер Юхо заўважыў, што намесцы масавых пахаваньняў будаўнікі пачалі высякацьлес.

ЮХО: Пачалі рэзаць наўпрост усе дрэвы. І асявая рыса —30 мэтраў, гэта амаль да самага крыжа. Спачатку казалі,што ўсяго 2 мэтры, а там ужо ўсе 22 мэтры ад дарогі.

— Ці закранае высечка лесу пахаваньні ахвяраў сталінскіхрэпрэсіяў?

ЮХО: Безумоўна, закранае. Па магілах, дзе адбываеццавыразка, пойдзе дарога — па самай галоўнай частцы, дзебольш за ўсё магілаў. Там каля 700 магілаў пазначана.Недзе закране 200—300 магілаў.

Паводле Ўладзімера Юхо, дзеяньні ўладаў у Курапатахадпавядаюць сутнасьці самой улады.

ЮХО: Гэта становіцца ў адзін шэраг са зьнішчэньнем бе-ларускай сымболікі, беларускай мовы, беларускай шко-лы і памяці тых, хто загінуў, бязьвінных ахвяраў.

Уладзімер Юхо ды іншыя сябры КХП БНФ лічаць невы-падковым тое, што высечка дрэваў у Курапатах распача-лася якраз у той дзень, калі Аляксандар Лукашэнка пры-няў прысягу.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

17

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

16

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

дозэры. Вакол ляжаць пасечаныя дрэвы. Сёньня ў прад-прыемстве «Магістральаўтадор», якое займаецца рэкан-струкцыяй Менскай кальцавой дарогі, мяне запэўнілі, штомесца пахаваньняў ня будзе закранутае. Дарэчы, раней уКамітэце па аўтамабільных дарогах сьцьвярджалі, што па-шырэньне дарогі адбудзецца толькі ў бок гораду. Але жцяпер я на свае вочы бачу пасечаныя дрэвы з абодвух ба-коў дарогі. Побач са мною дзьве жанчыны, учора яныпаслухалі рэпартаж Радыё Свабода пра Курапаты і сёнь-ня, абураныя, прыйшлі сюды. Адна зь іх нават кінула ка-мяні ў бок будаўнікоў. Я даю слова Веры Ціцянковай:

— Мы вельмі ўражаныя тым, што тут адбываецца. Гэта про-ста барбарства. І таму, людзі, мы павінны абараніць гэтаемесца. Ад барбараў.

Вядома, што першага кастрычніка частка кальцавой да-рогі ад Лагойскага тракту да пачатку гарадзенскай трасыбудзе зачыненая на рэканструкцыю. І ўсё ж такі, ці ёсьцьяшчэ рэальная магчымасьць прыпыніць будаўнічыя рабо-ты ў Курапатах? Калі б, прыкладам, сотні людзей прыйшлісюды і сталі перад гэтымі бульдозэрамі, якія цяпер пра-цуюць, гэтымі экскаватарамі і рашуча сказалі: «Не даз-волім!» Я зьвяртаюся з гэтым пытаньнем да Любові Сака-лоўскай, якая сёньня таксама прыйшла ў Курапаты.

САКАЛОЎСКАЯ: Ведаеце, пачуцьцё вельмі і вельміжахлівае. Гэта наша сьвятое месца руйнуецца. І ў мянетакое адчуваньне, быццам гэта мяне капаюць, маю душу.Людзі, прыходзьце! Пабачце, што тут адбываецца. Нябудзьце абыякавыя! Гэта ж наша сьвятое месца, Курапа-ты. А ўлады хочуць зруйнаваць яго.

Любоў Сакалоўская і Вера Ціцянкова прынесьлі сёньня ўКурапаты сьвежыя кветкі. Між іншым, адзін з будаўнікоў,зь якім я размаўляла ўчора, сёньня сказаў: «Дзякуй Богу,я заўтра зьяжджаю. Не магу тут працаваць».

— Ганна, тыя людзі, што там працуюць на гэтых экскавата-рах – гэта прывезеныя людзі з Магілёва, гэта не менчукі,так?

— Так.

— І яны не ўсьведамляюць, на якое месца іх прывезьлі?

— Учора яны нават ня ведалі, што такое Курапаты. Сёньня

дарогі, там было нямецкае пахаваньне. Прыехалі зь Ня-меччыны гэтыя Гансы...

УЛАДЗІМЕР: Немцы.

АНАТОЛЬ: Ну немцы. Сабралі сельсавет. Маўляў, тут на-шыя браты, немцы, Гансы... Акуратна экскаватарам...Косткі там былі, дык іх у труну. А тут — значыцца, нікомуне патрэбна.

УЛАДЗІМЕР: Мы па гэтых костках будзем езьдзіць, наспрымусяць езьдзіць. Нават калі, як вы гаворыце — дзед,прадзед... Але я спадзяюся, што ня ўбачу. Калі ўбачу, яабяцаю, што аб’еду. Я ніколі да гэтага не дакрануся.

АНАТОЛЬ: На гэта ж ёсьць праектанты. А мы проста экс-плюатацыйнікі. Нам сказалі, і мы робім.

— Няўдзячная праца...

УЛАДЗІМЕР: Калі б ня Вы, мы б нічога пра гэта ня ведалі.Мы ж не ад харошага жыцьця — а што ў Магілёве мненяма працы, альбо яму — у Бабруйску.

Калі я пакідала Курапаты, экскаватар пачаў працаваць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 21 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

РЭКАНСТРУКЦЫЯ ДАРОГІЎ КУРАПАТАХ

З намі на простай тэлефоннай сувязі Ганна Со-усь, наша карэспандэнтка, якая цяпер зна-ходзіцца ва ўрочышчы Курапаты.Ганна, добры вечар!

— Добры вечар.

— Што Вы бачыце, распавядзіце, калі ласка.

— Тут працягваюцца будаўнічыя работы. Тэхніка падве-дзеная шчыльна да месцаў пахаваньня. Слухачы РадыёСвабода могуць пачуць, як працуюць экскаватары і буль-

19

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

18

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

АЛЕСЬ: А пры чым тут вашая сям’я й могілкі? А калі я давас паеду й буду руйнаваць могілкі вашых бацькоў? ШтоВы скажаце мне?

БУЛЬДАЗЭРЫСТ: Гэта ўсё мусіць рашаць нехта наверсе.

АЛЕСЬ: Любы загад можна так апраўдаць. І людзей тутрасстрэльвалі за гарэлку... Так што, Вы хочаце сказаць, штотакі час настаў, што трэба могілкі руйнаваць? Рушыцьмёртвых?

БУЛЬДАЗЭРЫСТ: Не.

Усе, хто прыйшоў сёньня ў Курапаты, вельмі абураныя,некаторыя жанчыны ледзь стрымліваюць сьлёзы. КажаІнэса Лейпч, актывістка КХП БНФ:

— Там, дзе могілкі, дзе адбыліся такія страшныя падзеі,заўсёды знаходзяцца геапатагенныя зоны. Там будзе дрэн-ная энэргетыка, і на гэтым месцы могуць адбывацца і ава-рыі, і ўсякія няшчасныя выпадкі.

У гэтым лесе, на гэтай зямліНявінныя людзі расстраляныя былі.Дык ці ж мы антыхрысты, ці ж мы дэбілы,Каб пляжыць бязь літасьці тут іх магілы?Ці Бог розум адняў у нас, людзі?Ці д’ябал нашыя душы зьнявечыў?Ці дарога гэтая шчасьліваю будзе,Што пабудуем мы на касьцях чалавечых?

Калі я вярнулася ў рэдакцыю, мне адразу патэлефанаваліжанчыны, што засталіся ў Курапатах. Адразу пасьля май-го ад’езду яны пачалі прымацоўваць да дрэваў абразы. Ітады бульдазэрыст, дарэчы, п’яны яшчэ зранку, разьвяр-нуў сваю машыну і паехаў на іх, зачапіў дрэва й ледзь незабіў адну жанчыну. Потым бульдазэрыст выйшаў зкабіны, схапіў манціроўку й пачаў ганяцца за жанчынамі,крычаў, што ўсіх зараз заб’е.

Вера Ціцянкова, Любоў Сакалоўская, Інэса Лейпч дыіншыя жанчыны, якія прышлі сёньня ў Курапаты з квет-камі й сьвечкамі, зьбіраюцца зьвярнуцца з гэтай нагоды ўсуд.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

вось Вера Ціцянкова і Любоў Сакалоўская паказалі ім гэ-тыя крыжы. І рабочыя былі вельмі ўражаныя.

— Акрамя Вас і дзьвюх гэтых жанчын там больш нікоганяма?

— На жаль, няма.○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 22 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

П’ЯНЫ БУЛЬДАЗЭРЫСТ ГАНЯЎСЯПА КУРАПАТАХ ЗА ЖАНЧЫНАМІ,ЯКІЯ БАРАНІЛІ ПАХАВАНЬНІ

У суботу наша карэспандэнтка наведала Курапа-ты. Будаўнічыя работы ў лясным масіве працяг-ваюцца.


З самага ранку сюды прыходзяць людзі. Яны нясуць кветкі,ставяць сьвечкі, жагнаюцца. Абураюцца тым, як пашыра-юць кальцавую дарогу. Мужчыны сярэдняга веку ЛявонМішын і Алесь Кір’янаў абмяркоўваюць сытуацыю.

ЛЯВОН: Тут мусіць захавацца памяць пра ахвяраў маса-вых рэпрэсіяў.

Алесь Кір’янаў гатовы на рашучыя дзеяньні, толькі кабзахаваць Курапаты.

АЛЕСЬ: Бальшавікі хочуць зруйнаваць гэтае месца, таму ясёньня й прыйшоў, каб выказаць сваё абурэньне. Калі па-трэбна будзе, я зараз пайду й пакладуся пад гэты экска-ватар.

Зараз бульдозэр рухаецца ў бок курапацкай шыльды. Ёнпраходзіць за некалькі мэтраў ад яе. Людзі спрабуюцьзагаварыць з бульдазэрыстам.

АЛЕСЬ: Тут жа мёртвыя пахаваныя.

БУЛЬДАЗЭРЫСТ: Вы маю сям’ю карміць будзеце?

21

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

20

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 24 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

У КУРАПАТАХ ЗЬЯВІЛІСЯ КРЫЖЫ,АБРАЗЫ І ПЛЯКАТЫ

Учора ў Курапатах прадстаўнікі КХП БНФ уста-лявалі два крыжы. Гэта ня толькі напамін пратрагедыю, што адбылася тут у 1930—40-я гады,але й спроба не дазволіць будаўнікам зруйна-ваць гэтае месца. Наша карэспандэнтка запісалаў Курапатах меркаваньні людзей, якія ўдзель-нічалі ў гэтай акцыі.


Гаворыць намесьнік старшыні КХП БНФ Юрась Беленькі:

— Наша грамадзтва трэба выцягваць з багны. На жаль,самая вялікая бяда — што інтэлігенцыя маўчыць. Яна прыг-нечаная. І таму я адрасаваў бы свае словы перш-напершінтэлігенцыі. Вы ёсьць элітай нацыі, мозгам нацыі, вы —дух нацыі. Прыйдзіце першыя на гэтае месца ў Курапаты.Выкладчыкі ўнівэрсытэтаў, настаўнікі ў школах, кіраўніківытворчасьці, ідзеце сюды, прывядзеце людзей, пакажы-це прыклад.

Студэнт-гісторык Павал Космач:

— Тут зьнішчаецца ўрочышча, у якім было забіта больш за200 тысяч беларусаў. У асноўным гэта была беларускаяінтэлігенцыя, сяляне з Усходняй і Заходняй Беларусі, якіясупраціўляліся калектывізацыі. Мы зараз імкнемся з да-памогай, можа, сымбалічных вобразаў, надпісаў вырата-ваць гэтае ўрочышча, уплываючы на падсьвядомасьць тыхлюдзей, якія тут працуюць. Усё ж гэтыя людзі — беларусы,яны павінны паважаць сваіх продкаў, якія тут загінулі.

Намесьнік старшыні КХП БНФ Сяргей Папкоў:

— Мы прапануем людзям прыходзіць сюды кожны дзень,каб супрацьдзейнічаць гэтаму гвалту. Закопваць памяць,закатваць яе асфальтам — гэта проста жах. Зараз з паня-дзелка мы пачынаем кожны дзень падаваць заяўкі на піке-ты насупраць Савету Міністраў. Мы разумеем, што яны

■ 23 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

ГРАМАДЗКАСЬЦЬ ПАСТАНАВІЛАЗМАГАЦЦА ЗА КУРАПАТЫ

У Курапатах перад указальнай шыльдай людзіўсталявалі два вялікія крыжы. На ўсіх дрэвах по-бач з дарогай яны прымацавалі абразкі і над-пісы: «Тут былі расстраляныя больш за 200 ты-сяч чалавек».


Сьляды бульдозэраў сёньня бачныя ўжо каля вялікага Ку-рапацкага Крыжа й мэмарыяльнага знаку «Пакутнікам Бе-ларусі».

Прадстаўнікі Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі БНФ іМаладога Фронту, а таксама людзі, што проста прыйшлісёньня ў Курапаты, вырашылі, што два новыя крыжы недазволяць будаўнікам прайсьці бульдозэрамі па сьвятыммесцы.

Таксама сёньня ў лесе людзі адшукалі чалавечую костку,якая захавалася з часоў расстрэлаў. Парэшткі былі паха-ваныя побач з адным з усталяваных сёньня крыжоў.

Як распавёў намесьнік старшыні КХП БНФ Сяргей Пап-коў, цяпер кожны дзень у Курапаты будуць прыходзіцьлюдзі й сачыць за тым, як ідуць будаўнічыя работы. Ёнзаклікаў таксама ўсіх штодня прыходзіць сюды пасьляпятай вечара. Заўтра ж прадстаўнікі Маладога Фронтузьбіраюцца прынесьці ў Курапаты шмат крыжоў і ўсталя-ваць іх уздоўж ляснога масіву.

Варта дадаць, што ў часе сёньняшняй акцыі ўсе машыны,што рухаліся па кальцавой дарозе, зьмяншалі хуткасьць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

23

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

22

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Колькі там знаходзіцца актывістаў?

— Каля дзесяцi чалавек з Маладога Фронту, некалькі ча-лавек з КХП БНФ і яшчэ некалькі беспартыйных.

— Малады Фронт і КХП БНФ заклікалі, каб людзі прыйшліў Курапаты для пратэсту…

— Заклікі былі, але прыйшло зусім няшмат людзей. Ак-тывісты Маладога Фронту паведамілі, што заўтра яныпрывязуць яшчэ 5—6 крыжоў і ўсталююць іх паўсюль. Ну івось я бачу, што людзі пачынаюць падыходзіць. Відаць,таму, што скончыўся працоўны дзень.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 25 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

У КУРАПАТАХ СЁНЬНЯ ПРЫПЫНІЛІБУДАЎНІЧЫЯ РАБОТЫ

З учорашняга вечара ва ўрочышчы ўвесь часзнаходзяцца прадстаўнікі Маладога Фронту, яныне дазваляюць будаўнікам працаваць на тэры-торыі Курапатаў.


Калі я сёньня а дзявятай раніцы прыехала ў Курапаты, тамбыло ўжо некалькі дзясяткаў чалавек. Гарэла вогнішча.Паболела драўляных крыжоў, якімі перакрываюць даро-гу будаўнікам. Наладжаны намёт, у якім правялі гэтую ночсябры Маладога Фронту. Гаворыць лідэр гэтай арганіза-цыі Павал Севярынец:

— Ноччу тут было спакойна. Недзе а восьмай гадзінепад’ехаў трактар, падышлі некалькі рабочых, якія дастат-кова нясьмела папрасілі дазволу прыбраць сьмецьце, якоеўчора наварочалі. Але мы сказалі, што ніякіх работаў мытут не дапусьцім. Яны адказалі, што калі так, дык ня бу-дуць нічога чапаць і сышлі.

Павал Севярынец кажа, што сябры Маладога Фронту ця-

нам будуць ізноў даваць пікетаваць толькі на плошчы Бан-галор, але мы будзем настойліва патрабаваць каля Саве-ту Міністраў пікетаў у абарону Курапатаў, у абарону на-шай сьвятыні й памяці. Мы спадзяемся, што ўсё ж гра-мадзтва падымецца на абарону Курапатаў.

Сваю прапанову выказала актывістка КХП БНФ АнгелінаМасюта:

— Можа, лепей гэты ўчастак дарогі не пашыраць і пакінуцьяго такім жа вузкім. Можа, лепей, каб кіроўцы аўто про-ста прыпынялі тут рух — 40 кілямэтраў альбо 60. Яныпавінны ведаць, што калі пашырыцца дарога, яны будуцьнаогул ехаць па могілках. Хачу зьвярнуцца праз РадыёСвабода, каб да нас далучыліся ня толькі людзі, якія хо-дзяць пешшу, але й тыя, хто езьдзяць на аўто, хто непас-рэдна будзе езьдзіць па гэтай дарозе.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 24 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

ШТО СЁНЬНЯ АДБЫВАЕЦЦА Ў КУРАПАТАХ?

Простае ўключэньне ў этэр нашай карэспандэнткіГанны Соусь з Курапатаў.

— Ганна, ці пацьвярджаецца інфармацыя, што пастаўле-ныя ўчора крыжы зьнесьлi?

— Не, яны стаяць. Але дрэвы, да якіх былі прымацаваныяабразы і надпісы «Тут было зьнішчана 200 тысяч чалавек»,ужо паваленыя. Некалькі гадзінаў таму, калі я прыехала,яны яшчэ ляжалі на зямлі, а цяпер іх вывезьлі. Толькі штосябры Маладога Фронту ўсталявалі вялікі крыж менавітаў тым месцы, дзе цяпер ідуць будаўнічыя работы. У часе,калі гэта адбывалася, сюды пад’ехалі некалькі машынаў івыйшлі нейкія начальнікі. Я зьвярнулася да іх з пытань-нем, што будуць рабіць, ці зьнясуць крыж? Адказ быў нэр-вовы: «Мы поставим крест на этом всем».

25

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

24

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

лёны Луг». Спадарыня Лідзія памятае, як калісьці будава-лася кальцавая дарога.

КРЫВІЦКАЯ: Калі пракладвалася, я бачыла, як стаяў са-мазвал, у ім нейкія рэбры, косткі, рассыпаныя чарапы... Ідругі самазвал стаў, у яго таксама засыпалі. А куды ад-возілі, ня ведаю…

Сёньня будаўнічыя брыгады працавалі ў кілямэтры адКурапатаў. Я падышла да рабочых ды пацікавілася іхнымстаўленьнем да рэканструкцыі кальцавой дарогі праз па-хаваньні. Гаворыць будаўнік Міхал з Магілёва:

— Многа могілак зачыняюць. Я ведаю, 25 гадоў, і ўсё...Звычайнае пахаваньне, такіх у Беларусі багата. Можназайсьці ў любы лес, дзе ішлі баі, там шмат франтавікоўляжыць. Яны ўвогуле Радзіму баранілі... Я не лічу гэтанейкім сьвятым месцам.

А начальнік спадара Міхала, які, дарэчы, з усьмешкайпрадставіўся для Радыё Свабода як Сьцяпан Бандэра, намаё пытаньне, ці будуць адноўленыя ў Курапатах бу-даўнічыя работы й калі, адказаў наступным чынам:

— Вось як Вы сыдзеце, дык і пачнем.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 25 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

ШТО АДБЫВАЛАСЯ Ў КУРАПАТАХСЁНЬНЯ ЎВЕЧАРЫ

Што адбываецца ў Курапатах зараз, у 18:10 мен-скага часу? На простай тэлефоннай сувязі зь ляс-нога масіву пад Менскам — наш карэспандэнтАльгерд Невяроўскі.

— Ці не аднавіліся там будаўнічыя працы? Што адбыва-ецца?

— Будаўнічыя працы не аднаўляліся. Пасьля таго, як сёнь-няшнюю ноч у Курапатах правялі каля дзесяцi актывістаў

пер будуць трымаць варту ў Курапатах і дамагацца, кабтрасу вялі па іншым баку дарогі альбо ўвогуле ў іншыммесцы. Сябры Маладога Фронту таксама будуць увесь часмайстраваць і ўсталёўваць крыжы вакол ляснога масіву.

Сёньня зранку ў Курапаты прыйшоў і старшыня БНФ «Ад-раджэньне» Вінцук Вячорка.

ВЯЧОРКА: Па-першае, мы павінны высьветліць, паводлеякога праекту выконваюцца працы. Па-другое, калі ў гэ-тым праекце ўлічаны мэмарыяльны статус гэтай мясьціны,а так павінна быць, значыцца, праект мусіць датрымвац-ца жорстка. Ня можа й не павінна быць тут усялякіх са-вецкіх завядзёнак, накшталт разваротных месцаў бульдо-зэраў і гэтак далей. Праз гэтую мясьціну цягаюць зрэза-ныя камлі дрэваў, у чым няма абсалютна ніякай патрэбы.Улады павінны зразумець, што без публічнасьці ім ня ўдас-ца выканаць Лукашэнкаў загад пра чарговую «ўдарнуюстройку».

Вінцук Вячорка паведаміў таксама, што сябры БНФ і ак-тывісты некаторых грамадзкіх арганізацыяў вырашылізаўтра запрасіць на сустрэчу прадстаўнікоў усіх апазыцый-ных палітычных партыяў, грамадзкіх арганізацыяў, праф-саюзаў, каб стварыць Нацыянальны Курапацкі Камітэт, якіб выступіў кааліцыйным калектыўным арганізатарам аба-роны гэтай мясьціны.

Наступная мая суразмоўца – кіраўнічка Мартыралёгу Бе-ларусі Мая Кляшторная. Учора яна вывучала праект рэ-канструкцыі дарогі. Паводле яго пашырэньне ў бок Кура-патаў павінна быць 2—2,5 мэтра.

КЛЯШТОРНАЯ: А што тычыцца пахаваньняў, дык няма га-рантыяў, што й на гэты, і на другі бок не натыкнуцца натое, што было калісьці пры будоўлі гэтай дарогі. Да насцяпер падышоў майстра, і я пытаюся ў яго: «Паводле яко-га пляну вы працуеце?» «А які плян? Няма ніякага пляну»,– гаворыць ён. Такога ж ня можа быць. Цяпер ідзе пачат-ковая стадыя – падрыхтоўка тэрыторыі. Гэта павіннавесьціся паводле праекту, кожнае дрэва мусіць быць паз-начанае. А гэтага няма.

Лідзія Крывіцкая жыве ў мікрараёне Зялёны Луг, на-радзілася яна тут, ейныя бацькі працавалі ў калгасе «Зя-

27

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

26

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 26 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

МАЛАДЫ ФРОНТ БАРОНІЦЬ КУРАПАТЫАД БУЛЬДОЗЭРАЎ

У Курапатах працягваюць трымаць варту прад-стаўнікі Маладога Фронту — яны не дазваляюцьбудаўнікам працаваць на тэрыторыі лясногамасіву.


Сёньня ў Курапатах па-ранейшаму прыпыненыя бу-даўнічыя работы. Дарогу будаўнікам перакрываюць ужо18 крыжоў. На дрэве вісіць вялікі бел-чырвона-белы сьцяг.Паставілі два намёты, гарыць вогнішча.

Прадстаўнікі Маладога Фронту бароняць Курапаты адбудаўнікоў зь вялікім сабакам, ньюфаўндлэндам. Мой су-размоўца, сябар Кальварыйскай рады МФ Сяржук Мац-койць апрануты ў вайсковую форму.

МАЦКОЙЦЬ: Недзе а 10-й гадзіне раніцы тут, насупрацьгалоўнага крыжа спынілася машына з бартавымі знакамі«Дарожна-будаўнічае ўпраўленьне 34 акцыянэрнага та-варыства дарожна-будаўнічага трэсту Віцебску». Два су-працоўнікі гэтай канторы спрабавалі зрабіць тут пэўныязамеры. Я, Павал Севярынец ды ўсе, хто тут ёсьць, не даліім гэтага зрабіць.

Сяржук Мацкойць ды іншыя сябры Маладога Фронтусёньня размаўлялі з будаўнікамі.

МАЦКОЙЦЬ: Яны настроеныя так: пакуль людзі ёсьць —мы сюды ня пойдзем. З учорашняга дня інтэнсіўна ідуцьработы проста каля Курапатаў.

Мой другі суразмоўца Зьміцер Ядчэня правёў гэтую ноч уКурапатах.

ЯДЧЭНЯ: Вельмі халодна было. Пад раніцу, недзе а 6-йгадзіне былі замаразкі да мінус трох, увогуле нават калявогнішча было цяжка сагрэцца. Потым выглянула сонца, ікрыху пацяплела.

Маладога Фронту, рабочыя адышлі ад Курапатаў на не-калькі дзясяткаў мэтраў і там раўняюць пляцоўку… Праўда,рабочыя казалі маладафронтаўцам, што калі яны сыдуць,дык работы адновяцца. Але моладзь настроеная вельмірашуча і сыходзіць адсюль не зьбіраецца.

— Значыць, яны будуць начаваць другую ноч?

— Так, яны будуць начаваць другую ноч сёньня. І вось як-раз зараз ідзе ўсталяваньне крыжоў у Курапатах. Сёньнясіламі Маладога Фронту на камбінаце рытуальных пас-лугаў былі замоўленыя тры праваслаўныя, тры каталіцкіяі адзін пратэстанцка-рэфармацкі крыж, якія зараз будуцьусталяваныя ўжо другім ці трэцім шэрагам на пляцоўцы,дзе рабочымі былі сьпілаваныя дрэвы, і дзе меліся рас-пачынаць працу па пашырэньні дарогі. Таксама стала вя-дома, што ў гэты самы час у сядзібе БНФ адкрываеццаўстаноўчы сход камітэту ў абарону Курапатаў. На пасе-джаньне гэтага камітэту запрошаныя ўсе суб’екты шыро-кай грамадзянскай кааліцыі, а таксама сябры творчых са-юзаў, навукоўцы. Як кажуць сябры аргкамітэту, галоўнаезараз – знайсьці нейкае паразуменьне зь мясцовымі ўла-дамі і з кіраўніцтвам «Белгіпрадору», які тут праводзіцьработы. Зусім нядаўна стала вядома, што кіраўнікі бу-даўніцтва дамовіліся з прадстаўнікамі Інстытуту гісторыіАкадэміі Навук, каб правесьці дарогу, не закранаючымагілаў. Больш за тое, будаўнікі абавязаліся добраўпарад-каваць тэрыторыю Курапатаў.

— Ці гаварылі Вы з рабочымі? Можа гэтая грамадзкая ак-цыя неяк паўплывала на іх, і яны зьмянілі сваё меркавань-не?

— Так, мне ўдалося паразмаўляць з тым самым бульдазэ-рыстам, які раней выказваўся пра косткі… Ён ужо настрое-ны менш агрэсіўна, чым раней. Кажа, што трэба дамаўляц-ца зь іх кіраўніцтвам, маўляў, мы – людзі паднявольныя…Іншыя рабочыя да масіву не набліжаюцца. Шмат спыня-ецца машынаў, людзі выказваюць сваю падтрымку. Наватпрыехаў бізнэсовец, які прывез харчовую дапамогу длямоладзі, што тут начуе.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

29

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

28

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 26 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

У МЕНСКУ СТВОРАНЫ АРГКАМІТЭТДЗЕЛЯ ЗАХАВАНЬНЯ КУРАПАТАЎ

Сябры грамадзкага аргкамітэту будуць дамагац-ца ад уладаў, каб не краналі курапацкіх паха-ваньняў ды каб стварылі ў Курапатах мэмарыял.

Альгерд Невяроўскі:

У сёньняшнім паседжаньні аргкамітэту бралі ўдзел лідэ-ры БНФ, Маладога Фронту, Маладой Грамады, Марты-ралёгу Беларусі, Асамблеі няўрадавых арганізацыяў,Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук Беларусі ды іншых ар-ганізацыяў.

Лідэр Маладога Фронту Павал Севярынец распавёў пратое, што цяпер адбываецца ў Курапатах. Паводле ягоныхсловаў, дзякуючы намаганьням маладафронтаўцаў, якіяўжо некалькі дзён стала знаходзяцца ў Курапатах, бу-даўнічыя работы ва ўрочышчы цалкам спынілі. Лідэр МФзаявіў, што моладзь будзе знаходзіцца ў Курапатах да тагочасу, пакуль не пастановяць будаваць дарогу ў абыходмесцаў масавых пахаваньняў.

Маладыя апазыцыянэры заклікалі сяброў аргкамітэту гра-мадзянскай ініцыятывы неадкладна накіраваць у СаветМіністраў ды іншыя дзяржаўныя ўстановы лісты з патра-баваньнем перагледзець праект будаўніцтва кальцавойдарогі.

Прадстаўніца Інстытуту гісторыі АН Валянціна Вяргей ікіраўніца Мартыралёгу Беларусі Мая Кляшторная сказалі,што, на жаль, перагледзець праект будаўніцтва дарогінемагчыма, аднак неўзабаве адміністрацыя Інстытутугісторыі й праектны інстытут «Белгіпрадор» заключаць ад-мысловае пагадненьне. Праектны інстытут і будаўнікі аба-вязуюцца неадкладна спыніць работы, калі закрануць хацяб адно пахаваньне, а таксама добраўпарадкаваць тэры-торыю Курапатаў. Пасьля гэтага разгарэлася гарачая дыс-кусія.

Ніхто нас не прымушае, па сваім жаданьні мы тут заста-емся. Учора разам зь сябрамі Маладога Фронту тут нача-валі сябры Беларускай Партыі Свабоды. Для іх мы пас-тавілі яшчэ адзін намёт. Сёньня мы ізноў працягнем дзя-журства. Будзем стаяць да апошняга й будзем сачыць нятолькі за тым, што тут адбываецца, але й за тым, што бу-дзе вырашаць аргкамітэт у абарону Курапатаў.

Сёньня я сустрэлася ў Курапатах і з прадстаўніком «Магіст-ральаўтадору» Аляксандрам Барысевічам. Вось як ён тлу-мачыць прычыны канфлікту, што ўзьнік у сувязі з пашы-рэньнем кальцавой дарогі каля Курапатаў:

— Можа, трэба было загадзя паведаміць праз газэты, штопраектуецца такая дарога шырокая, паводле міжнарод-ных стандартаў. Можа, людзі інакш бы паставіліся, з ра-зуменьнем. Нам устанавілі тэрмін, калі трэба ўвесьці гэ-тую кальцавую — лістапад 2002 году. І таму, каб своеча-сова выканаць заданьне прэзыдэнта, тут працуе ўся краіна— Віцебск, Гомель, Берасьце, Магілёў.

Ці ёсьць яшчэ магчымасьць спыніць рэканструкцыю каль-цавой дарогі каля Курапатаў і правесьці дарогу іншымшляхам, згодна з праектам 1993 году? З гэтым пытань-нем я зьвярнулася да геадэзіста Міхала Ярца, які працуецяпер на гэтым участку дарогі.

ЯРАЦ: Гэта будуць нічым не абгрунтаваныя выдаткі. Ва-рыянт такі — каб мінімальна закрануць... Можа, некалькімагіл прыйдзецца перазахаваць. Усё астатняе застанеццанекранутым. Лепшага варыянту я як геадэзіст тут ня бачу.Праектанты некалькі разоў пераглядалі варыянты рэкан-струкцыі, каб абысьці, не закрануць і тут, і там, неяксьціснуцца. Дзе могілкі блізка, будзем ставіць падпорныясьценкі. Усё магчымае зробім, каб не закрануць.

Але гэта тэхнічны бок курапацкай праблемы, а што да ма-ральнага... Вось ужо некалькі дзён над Курапатамі лятаевялікая чарада галубоў. Некаторыя людзі кажуць, што гэтадушы бязьвінна загінулых людзей.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

31

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

30

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Гэта была ўжо трэцяя ноч у Курапатах для сяброў Мала-дога Фронту. Дарэчы, вельмі халодная. Распавядае ВітальКошалеў:

— Кветкі стаяць у вадзе, дык вось — вада замерзла. Сёнь-ня з раніцы будаўнікі сюды нават ня сунуліся. Мы перага-радзілі, каб тут ня езьдзілі. Потым зранку прыехалі архео-лягі, яны дасьледавалі костку, якую знайшлі тут у нядзе-лю. Падыходзяць увесь час людзі, цікавяцца — цяпербольш, чым раней.

Віталь Кошалеў упэўнены, што трымацца маладафрон-таўцы будуць да апошняга. Яны ўжо рыхтуюць поліэты-лен для намётаў на выпадак дажджу.

Мінулую ноч правёў у Курапатах і лідэр Маладога Фрон-ту Павал Севярынец.

СЕВЯРЫНЕЦ: Зьявіліся зьвесткі, што косткі, якія выкопваліадсюль і салдаты перазахоўвалі ў 1940–50-я гады, зна-ходзяцца недалёка, літаральна за некалькі соцень мэтраў,у лагчыне, яны засыпаныя сьмецьцем. Мы паспрабуемправерыць і гэтую інфармацыю.

Гэты дзень, я мяркую, прысьвецім таму, каб не дапусьціцьбудаўнікоў на пагорак з таго боку. Мо дасьледуем магчы-мыя пахаваньні на тым баку дарогі і ў лагчыне. Яшчэ пас-тавім некалькі крыжоў на пад’ездах, падыходах, каб яныня здолелі праехаць.

Відавочна, нас хочуць узяць зморам. Думаюць, што тутпроста людзі патусуюцца й сыдуць. Так ня будзе. Будземстаяць, пакуль ня зьменяць гэтую дарогу.

Увесь час у Курапаты прыходзяць сябры Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі БНФ. Адна зь іх, Вольга Кацянкованабыла крыж на свае грошы. Я размаўляю зь ёй, пакульмаладафронтаўцы выкопваюць яму для крыжа.

КАЦЯНКОВА: Безумоўна, людзі, якія стаяць ва ўладзе, ітой жа Ярмошын, які ўзначальвае наш урад... Ён рускі ча-лавек. Няхай бы ён падумаў, што нашыя адносіны з Расе-яй таксама залежаць ад яго палітыкі тут, у Беларусі. Цізацікаўлены ён нешта зрабіць для беларускага народу, незганьбаваць сваю нацыю?

Гаворыць прадстаўніца Асамблеі няўрадавых арганізацыяўІрына Жыхар:

— Будзе падпісаная дамова паміж Інстытутам гісторыі й«Белгіпрадорам». Калі будзе знойдзеная хоць адна кост-ка, спыняецца ўся праца і пачынаюць працаваць архео-лягі. І ў нас, калі гэтая дамова будзе заўтра падпісаная,зьяўляецца час.

Многія сябры аргкамітэту казалі, што цяпер праз ульты-матумы нічога не дасягнеш — трэба лічыцца з рэаліямі.

А вось меркаваньне Паўла Севярынца:

— Пытаньне ў тым, ці мы змагаемся за Курапаты, вядземдуховае змаганьне, ці мы спрабуем нешта выгадаць у існу-ючага рэжыму. Я не кажу, што адна пазыцыя кепская, адругая добрая, я лічу, што перамогі можна дасягнуцьтолькі тады, калі прынцыпова настойваць на сваім.

У выніку спрэчак дасягнулі кампрамісу. У сваім звароцеаргкамітэт патрабуе ад уладаў неадкладна спыніць усебудаўнічыя работы ў раёне Курапатаў, правесьці там ар-хеалягічныя дасьледаваньні, а таксама дасьледаваць уседакумэнты праекту дарогі — каб пераканацца, што магілыахвяраў рэпрэсіяў ня будуць закранутыя.

Аргкамітэт таксама прыняў зварот да партыяў і арганіза-цыяў з заклікам далучацца да грамадзкай ініцыятывы ўсправе захаваньня Курапатаў.

А актывісты Маладога Фронту пасьля паседжаньня накіра-валіся на дзяжурства ў Курапаты, дзе сёньня ноччу янызапаляць зьнічы ўздоўж дарогі каля ўрочышча.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 27 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

У КУРАПАТАХ НЕ ДАЮЦЬ ПРАЦАВАЦЬБУДАЎНІКАМ

Cябры Маладога Фронту па-ранейшаму трыма-юць варту каля мэмарыялу. У Курапаты ідуць іідуць людзі — нясуць крыжы, сьвечкі, кветкі, хар-чы для маладафронтаўцаў.

33

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

32

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Каля курапацкай указальнай шыльды цяпер знаходзіццавялікі стэнд, зь якога можна даведацца пра гісторыю гэ-тага месца — тут ёсьць падборка газэтных публікацыяў праКурапаты, фотаздымкі, што рабіліся ў часе археалягічныхраскопак. На стэндзе ёсьць здымак Біла Клінтана ў Кура-патах, а таксама мэмарыяльнай пліты «Ад народу Злуча-ных Штатаў Амэрыкі», якую месяц таму разбурылі.

У Курапатах па-ранейшаму гараць вогнішчы, стаяць на-мёты, але няма ўжо на дрэве бел-чырвона-белага сьця-га. Распавядае сябар Кальварыйскай рады МаладогаФронту Сяржук Мацкойць:

— Пад’ехаў спачатку маёр гарадзкой міліцыі. Пачаў чап-ляцца да людзей: «Што вы тут сядзіце? Што паліцевогнішча? Што за сьцяг вісіць?» Проста не пайшлі зь ім наканфлікт, і каб не раздражняць міліцыянтаў, прыйшлосязьняць сьцяг. А так больш тут канфліктаў не адбывалася.

Сёньня мы плянуем паставіць яшчэ некалькі крыжоў,прайсьціся па пэрымэтры Курапатаў, паглядзець. Учора,калі ўсталёўвалі крыж, літаральна ў мэтрах 10—15 ад да-рожнага пакрыцьця адшукалі месца, дзе было раскапа-нае пахаваньне. Гэта зрабілі ня больш як год таму.

У Курапатах начаваў і Зьміцер Ядчэня. Ён гаворыць, штоабаронцы адчуваюць вельмі моцную падтрымку жыхароўмікрараёну і кіроўцаў, што праяжджаюць мiма.

ЯДЧЭНЯ: Пад’яжджаюць людзі, якія даведваюцца пра гэтаз Радыё Свабода альбо з газэтаў, яны выказваюць сваюпадтрымку нам — тым, хто тут знаходзіцца і ўдзень, і ўна-чы.

— Ці прыходзілі да вас прадстаўнікі афіцыйнай улады,вядомыя людзі Беларусі, пісьменьнікі, палітыкі?

ЯДЧЭНЯ: На жаль, нікога зь вядомых палітыкаў альбо гра-мадзкіх дзеячоў за гэтыя дні тут не было, на вялікі жаль. Іначальства таксама.

А што да падтрымкі простых грамадзянаў, дык сёньня янеаднойчы на свае вочы бачыла яе. Каля Курапатаўспынілася вялікая фура зь берасьцейскімі нумарамі. Зкабіны выйшаў кіроўца, ён аднес абаронцам Курапатаўпакунак з харчамі.

Вольга Кацянкова зьбіраецца сёньня падаць заяву на пікеткаля Савету Міністраў, каб прыцягнуць увагу ўраду да ку-рапацкай праблемы.

Эвальд Гатоўскі жыве ў суседнім мікрараёне. Сёньня ёнпрынес у Курапаты невялічкі крыж, зроблены сваімі ру-камі.

ГАТОЎСКІ: Сёньня з раніцы пачаў рабіць гэты крыж... Пас-лухаў «Свабоду», ды нешта за сэрца так узяло... Калі па-глядзеў на гэтых хлопцаў, дык у мяне трохі надзея зьявіла-ся, што будзе ў нас будучыня, і будзе яна зьвязаная з на-шай незалежнасьцю, якую вось такія хлопцы абароняць.Я дабраслаўляю душы гэтых хлопцаў на іх вось такі гра-мадзкі подзьвіг. Сапраўды ўсё можна зрабіць — зрушыцьгэтую шашу, але не трывожыць костак нявінных людзей.На гэтым трэба паставіць крыж на ўсю гісторыю і на буду-чыню.

Эвальд Гатоўскі падараваў маладафронтаўцам чайнік, уякім яны цяпер грэюць ваду над вогнішчам. Ён прынес імтаксама з дому крыху харчоў. Дарэчы, многія жыхарыраёну чым могуць дапамагаюць абаронцам Курапатаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

«…Я САМ БЕЛАРУС, І ХАЧУ, КАБ НАС БОЛЬШНЕ СТРАЛЯЛІ Ў КУРАПАТАХ…»

Пяты дзень Курапаты вартуюць сябры Маладо-га Фронту і Беларускай Партыі Свабоды. Надо-ечы міліцыянты прымусілі абаронцаў зьняць здрэва бел-чырвона-белы сьцяг.


З учорашняга дня ў Курапатах паболела крыжоў. Самывялікі быў усталяваны ўчора ўвечары побач з дарогай напагорку, бліжэй да месца пахаваньняў.

35

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

34

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Сакратарка грамадзкай ініцыятывы Ірына Жыхар на сёнь-няшнім паседжаньні аргкамітэту агучыла дакумэнт, зь яко-га вынікае, што работы па пашырэньні Менскай кальца-вой дарогі праходзяць зь вялікімі парушэньнямі бу-даўнічага праекту.

Спадарыня Жыхар працытавала адказ кіраўніцтва ар-ганізацыі «Магістральаўтадор», якая ёсьць заказчыкампашырэньня кальцавой дарогі, прадстаўнікам Інстытутугісторыі Акадэміі Навук Беларусі.

Заказчыкі паведамляюць, што работы па пашырэньні да-рогі ў раёне Курапатаў плянуецца распачаць у 2003–2005гадах. У гэтым лісьце (ад 18 чэрвеня сёлета) прадстаўнікі«Магістральаўтадору» прапануюць археолягам АкадэмііНавук прагледзець папярэдні праект будаўніцтва, пазна-чыць на мапе ўсе месцы пахаваньняў і зрабіць заўвагіадносна рэалізацыі гэтага праекту. Гаворыць Ірына Жы-хар:

— А гэтак не адбылося, таму што ў ліпені ці ў жніўні Лука-шэнка праехаў па трасе й пабачыў, што маскоўскі шляхяго не задавальняе. Ён выклікаў заказчыкаў і сказаў: якіядва гады на праектаваньне, навошта вам праекты? Неаб-ходна сёньня зрабіць тую працу, якую вы плянавалізрабіць праз два гады. І ня тры гады рабіць, а здаць даро-гу ў 2002 годзе.

Такім чынам, цяперашняе будаўніцтва вядуць, не зважа-ючы на тое, што на шляху знаходзяцца магілы расстраля-ных людзей.

Сёньня сябры аргкамітэту зацьвердзілі канчатковы вары-янт заявы, у якой актывісты грамадзкай ініцыятывы пат-рабуюць ад уладаў неадкладна спыніць будаўніцтва ўраёне Курапатаў, правесьці ў прыдарожнай зоне дадат-ковыя археалягічныя дасьледаваньні.

Аргкамітэт таксама дамагаецца абнародаваньня вынікаўкурапацкага расьсьледаваньня, якое вайсковая пракура-тура правяла ў 1997–99 гадах, ды агарадзіць і ўпарадка-ваць тэрыторыю ўрочышча. Гэтую заяву падпісалі шэрагпартыяў, грамадзкіх арганізацыяў, а таксама такія вядо-

КІРОЎЦА: Вядома, падтрымліваю. Я ж сам беларус. І хачу,каб нас больш не стралялі... У Курапатах...

Пэнсіянэрка Аляксандра цяпер прыходзіць у Курапатыштодня.

АЛЯКСАНДРА: Гляджу — вогнішча, хлопцы сядзяць. Я ду-мала, яны проста гуляюць. Але яны мне ўсё распавялі...

— Вы хвалюецеся за іх?

АЛЯКСАНДРА: Вельмі. Я першы раз бачу такіх людзей. Гэтасапраўды героі. Яны любяць Беларусь.

Падтрымаць абаронцаў Курапатаў сёньня прыйшоў іпэнсіянэр спадар Васіль разам са сваім сябрам.

ВАСІЛЬ: У 1937 годзе ў мяне бацьку забралі. Можа, ёнтут ляжыць. Вось хаджу, сьвечкі стаўлю. Трэба ж захавацьпамяць пра гэтых людзей. Дай Бог, каб хлопцы трымаліся...А так... Вядома, якая наша краіна. Прыйдуць амонаўцыды ўсё гэта разьвярнуць, крыжа на іх няма...

Хлопцы й дзяўчаты, што бароняць Курапаты, ні на што няскардзяцца, спадзяюцца толькі, што бліжэйшым часамнадвор’е значна не пагоршыцца й ня пойдзе дождж.Адзінае, што часам абаронцам Курапатаў не хапае пітнойвады. І яны папрасілі мяне праз Радыё Свабода зьвярнуц-ца з просьбай да тых, хто неўзабаве пойдзе ў Курапаты,узяць з сабой некалькі бутэлек вады.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

У МЕНСКУ ПРОЙДЗЕ КРУГЛЫ СТОЛПА ПРАБЛЕМЕ ЗАХАВАНЬНЯ КУРАПАТАЎ

Сябры аргкамітэту грамадзкай ініцыятывы «Заўратаваньне мэмарыялу Курапаты» вырашыліарганізаваць круглы стол у справе абароны гэ-тага месца масавых рэпрэсіяў.

37

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

36

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Па-чацьвертае, будаўнікі ўсталююць спэцыяльныя плітына тым месцы, дзе кальцавая дарога некалі разрэзалаўзвышша з пахаваньнямі.

Працягвае Аляксей Фёдараў, дырэктар інстытуту «Бел-гіпрадор» — установы, якая распрацоўвала праект рэкан-струкцыі кальцавой дарогі:

— У межах выемкі будуць прадугледжаныя спэцыяльныяканструкцыі, якія будуць забясьпечваць надзейнасьць іўстойлівасьць гэтых схілаў. Яны будуць абавязкова адлю-строўваць сутнасьць таго месца, дзе праходзіць дарога.

На мапе, якую мне паказалі ў інстытуце «Белгіпрадор»,сапраўды бачна, што кальцавая дарога не закранае паха-ваньні. І разам з гэтым Аляксей Фёдараў зазначае:

— Зроблена ўсё, каб ні ў якім разе тое, што тут знаходзіцца,не закрануць. Гэта непахісна. Паўтаруся, траса спраекта-ваная такім чынам, што не парушае ўсяго таго, што тутёсьць. Мы пашыраемся ў межах дарогі, якая там сёньняпраходзіць. І не перасоўваемся ні ўлева, ні ўправа.

Спадар Фёдараў дадаў, што кантраляваць хаду рэканст-рукцыі дарогі будуць спэцыялісты Інстытуту гісторыі Ака-дэміі Навук.

З тым, што будаўнічыя працы не закрануць магілы, згод-ная і былая супрацоўніца інстытуту «Белпрампраект» МаяКляшторная, якая таксама знаёмая з плянам рэканструк-цыі. Аднак яна бачыць небясьпеку для Курапатаў у іншым:

— Гэтая дарога — першай катэгорыі. Дарога, калі мае пер-шую катэгорыю, мае права на абслугоўваньне — і ўлева, іўправа захопліваць зямлю да 200 мэтраў. Што такое нар-матыўныя 200 мэтраў? Гэта зьнішчэньне Курапацкага ўро-чышча.

Мая Кляшторная пагаджаецца з думкай, што «праблемыКурапатаў» сёньня магло б не існаваць зусім, калі б у свойчас беларускія ўлады на практыцы, а не на словах надаліўрочышчу адмысловы статус ахоўнай тэрыторыі, доб-раўпарадкавалі яе і збудавалі на месцы масавых расстрэ-лаў мэмарыяльны комплекс.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

мыя людзі як Васіль Быкаў, Рыгор Барадулін, СтаніслаўШушкевіч, Уладзімер Ганчарык ды іншыя.

Сябры аргкамітэту вырашылі арганізаваць грамадзкуюдыскусію ў справе абароны Курапатаў. На наступным тыдніяны зьбіраюцца правесьці круглы стол пад назвай «Мэ-марыял Курапаты: сёньняшні стан і праблемы захавань-ня». У ім павінны ўзяць удзел прадстаўнікі зацікаўленыхдзяржаўных установаў, гісторыкі й грамадзкасьць.

А заўтра ў Курапатах грамадзкія арганізацыі ладзяць та-лаку дзеля добраўпарадкаваньня тэрыторыі ўрочышча.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

ЦІ ПАГРАЖАЕ РЭКАНСТРУКЦЫЯКАЛЬЦАВОЙ ДАРОГІ КУРАПАТАМ?

Ці закрануць будаўнічыя работы ў раёне Кура-патаў пахаваньні ахвяраў сталінскага генацыду?Як мусіць выглядаць месца па сканчэньні рэкан-струкцыі? На гэтыя ды іншыя пытаньні адказваеАляксей Фёдараў, дырэктар інстытуту «Белгіпра-дор».


Плянуецца, што ўжо ў панядзелак 1 кастрычніка часткаМенскай кальцавой дарогі ў раёне ўрочышча Курапатыбудзе закрытая на рэканструкцыю. Адновіцца рух толькіналета, у лістападзе.

За гэты час будаўнікі плянуюць зрабіць наступнае. Па-пер-шае, ля ўрочышча пабудуюць два падземныя пераходы.

Па-другое, у раёне вуліцы Мірашнічэнкі зьявяцца дзьвеаўтамабільныя пляцоўкі, кожная на 40 аўтамабіляў.

Па-трэцяе, праезная частка насупраць пахаваньняў пашы-рыцца на 15 мэтраў. Такім чынам, будзе шэсьць аўта-мабільных палосаў шырынёй агулам 32 мэтры.

■ Сябры Маладога Фронту ўсталёўваюць крыж у Курапатах.

■ Чалавечыя косткі і рэшткі абутку ў курапацкай магiле.

■ Пачатак будаўнічых работ, 24 верасьня 2001 году.

IREX/ProMedia

IREX/ProMedia

IREX/ProMedia

41

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

40

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ў Курапатах, талаку трэба было б ладзіць. Але цяпер, калінад курапацкім мэмарыялам навісла пагроза будаўнічагавынішчэньня ў выніку загаду Лукашэнкі пра чарговуюўдарную будоўлю, гэтыя працы маюць і другое напаўнень-не — прыцягнуць увагу ўсіх людзей да Курапатаў як дамясьціны, якая дарагая дзясяткам, сотням і тысячам суг-рамадзянаў. Упарадкоўваючы Курапаты, мы паказваем,што не дапусьцім іхнага разбурэньня.

Тым часам у Курапаты прыходзілі актывісты БНФ, Мала-дога Фронту, КХП БНФ ды іншых арганізацыяў. Усяго ўталацэ ўдзельнічалi каля 50 чалавек. Сіламі маладафрон-таўцаў і актывістаў КХП БНФ уздоўж дарогі ўсталявалі каля30 новых крыжоў, а таксама ачысьцілі тэрыторыю на па-горку, дзе знаходзяцца курапацкія магілы.

Грамадзкімі работамі кіраваў адзін зь лідэраў Мартыра-лёгу Беларусі, супрацоўнік Інстытуту гісторыі Акадэміі На-вук Беларусі Мікола Крывальцэвіч. Ён паведаміў, штопаміж археолягамі й праектантамі кальцавой дарогі існуепагадненьне, паводле якога ніводная курапацкая магіланя будзе закранутая будаўнікамі, а тэрыторыя мэмарыялубудзе добраўпарадкаваная. Але гэта толькі папярэдні пра-ект.

Мікола Крывальцэвіч лічыць, што пакуль канчатковы пляняшчэ не зацьверджаны, ёсьць магчымасьць разгледзецьварыянт, пры якім новая кальцавая дарога магла б абысьціКурапаты.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 30 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

АПЫТАНЬНЕ НА МЕНСКІХ ВУЛІЦАХ

Наш карэспандэнт цікавіўся, што думаюць людзіна менскіх вуліцах пра магчымае разбурэньнемагілаў расстраляных людзей.


Пераважная большасьць апытаных рознага веку й занят-каў нічога ня чула пра канфлікт вакол Курапатаў. Да-

■ 29 ‚Â‡Ò¸Ìfl 2001

У КУРАПАТАХ ПРАЙШЛА ТАЛАКА

Каля 50 прадстаўнікоў апазыцыйных партыяў іграмадзкіх арганізацыяў прыбралі тэрыторыюмэмарыялу ад сьмецьця і ўсталявалі прыкладнатрыццаць крыжоў уздоўж курапацкага ўчасткуМенскай кальцавой дарогі.


Ноч у Курапатах прайшла спакойна. Ужо некалькі дзён тутстаяць два намёты, каля іх дзяжураць ня менш за дзесяцьпрадстаўнікоў Маладога Фронту ды іншых маладзёвыхарганізацыяў. Лідэр Маладога Фронту Павал Севярынецпаведаміў нашаму радыё, што цягам мінулае начы на да-розе каля пікету спынялася некалькі міліцэйскіх машынаў,пасажыры якіх працяглы час здалёк назіралі за тым, штоадбываецца ў Курапатах.

Паводле Севярынца, вельмі шмат жыхароў раёну ЗялёныЛуг, што знаходзіцца побач з Курапатамі, а таксама кіроў-цы, якія праяжджаюць па дарозе, салідарныя зь пікетоў-цамі. Людзі перадаюць ім цёплыя рэчы, харчы, а таксамакажуць словы падтрымкі. Будаўнічыя работы каля ўро-чышча спынілі, але толькі часова. Гаворыць Павал Севя-рынец:

— Нашы размаўлялі з будаўнікамі. Што цікава, ім заба-ранілі размаўляць зь пікетоўцамі — сказалі, каго ўбачацьзь пікетоўцамі, звольняць з працы. І другое — начальстваўвесь час гаворыць ім, што дарога ўсё роўна пройдзе паКурапатах, усё роўна пройдзе тут, мы толькі чакаем пэўнычас, а потым усё роўна павядзем дарогу тут.

На 10 гадзінаў раніцы сёньня ў Курапатах была прызна-чаная талака дзеля ўпарадкаваньня тэрыторыі могілак.Але ў гэты час ва ўрочышчы сабралася толькі каля дзесяцiапазыцыйных актывістаў. Гаворыць лідэр БНФ Вінцук Вя-чорка:

— У кожным разе напярэдадні Дзядоў, з увагі на тое, штоў нашай сталіцы агульныя Дзяды ўшаноўваюцца менавіта

43

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

42

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

лёгія будаўніцтва. Усё залежыць ад уладаў, як яны захо-чуць — так і зробяць. Калі яны зробяць кальцавую дарогуна гэтым месцы, ня ведаю... Мне здаецца, што міне час, ііх пракляне народ за тое, што яны нарабілі.

Іншую думку выказаў толькі адзін чалавек:

— Ведаеш, мне ў прынцыпе ўсё роўна. Калі вырашылі до-браўпарадкаваць, значыць, трэба.

— І ня важна, што гэта будзе на касьцях?

— Мне бяз розьніцы. Усё нашае жыцьцё пабудаванае накасьцях, і нічога ня зробіш.

Такім чынам амаль усе апытаныя (прыкладна 15 чалавек)заявілі, што разбурэньне магілаў — барбарства, якое трэ-ба неадкладна спыніць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 1 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

УЖО БОЛЬШ ЗА ТЫДЗЕНЬ МОЛАДЗЬ ВАРТУЕКУРАПАТЫ

Сябры Маладога Фронту ды іншых арганізацыяўрыхтуюцца да таго, што давядзецца бараніцьгэтае месца ажно да Дзядоў.


У Курапатах усталявалі ўжо больш за 40 крыжоў. Самыявялікія зь іх бачна амаль за кілямэтар. Найбольш ураж-вае, калі сьцямнее і побач з кожным крыжом гарыцьсьвечка. Як распавёў Радыё Свабода лідэр МаладогаФронту Павал Севярынец, за ноч згарае каля 50 сьвечак.Увогуле ж жыцьцё абаронцаў Курапатаў цяпер досыцьмірнае і поўнае гаспадарчых клопатаў. Распавядае ПавалСевярынец:

— Прыбіралі сьмецьце, яго вельмі многа. Відаць, да Дзя-доў некалькі талокаў давядзецца наладзіць. Тым ня менш,некаторыя сем’і яшчэ заходзяць у лес на пікнічок. Усімдаводзіцца тлумачыць, што гэта за месца. Большасьць

водзілася тлумачыць, што ў выніку распачатых у раёнеўрочышча дарожна-будаўнічых работ могуць зьнішчыцьмагілы расстраляных 60 гадоў таму людзей. І вось якаябыла рэакцыя мінакоў:

ДЗЯЎЧЫНА: Я думаю, што гэтага ня варта рабіць, бо дапамяці трэба ставіцца з павагай. Відаць, трэба перанесьцігэтую дарогу ў іншае месца, каб яна не праходзіла празмагілы.

ХЛОПЕЦ: Я думаю, што нельга нішчыць магілы — альбоправесьці раскопкі, і гэтых людзей пахаваць у іншым мес-цы. Гэта сьвятое месца.

Пажылая жанчына лічыць, што ў канфлікт вакол Курапа-таў павінны ўмяшацца ўлады:

— Магілы нельга нішчыць, гэта сымбалі нашы, гэта каранінашыя.

— Што павінны зрабіць улады, каб не краналі магілаў?

— Гэта павінен паклапаціцца Лукашэнка, таму што іншагавыйсьця няма. Што «бацька» рашыць. Мы ня ў сілах.Людзі, ведаеце, так — як начальства вырашыць зьверху.А шараговы чалавек ніколі не рашае такіх праблемаў.

— Вы лічыце, што магілы мусяць застацца некранутыя?

— Нельга кранаць. Ні ў якім выпадку нельга. Таму што гэтанаша памяць. Мы памрэм, нас таксама будуць вару-шыць... Нельга.

Гэтая жанчына лічыць, што ў Курапатах павінен паўстацьмэмарыял. Такую думку падзяляюць многія апытаныя. Га-ворыць студэнтка Белдзяржунівэрсытэту:

— Магілы — гэта наша сьвятое, і мы павінны іх зьберагчы.Я ня ведаю, як да гэтага ставяцца так лёгка — усё зраўнаць,згубіць. Мы павінны зрабіць так, каб яны захаваліся, кабгэта была памяць для нашых нашчадкаў. Магчыма, нейкімэмарыяльны знак, які б нагадваў тым, хто будзе жыцьпасьля нас, пра ахвяры.

Спадар сярэдніх гадоў лічыць, што ўсе будаўнічыя рабо-ты ў Курапатах трэба неадкладна спыніць:

— Проста павінны забараніць там будаўніцтва. Перагле-дзець праект, гэта ўсё рэальна. У наш час разьвітая тэхна-

45

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

44

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Паглядзіце, нават птушкінад гэтым сьвятым месцамграмадою чыняць мужнаакцыю пратэсту.А, можа, гэта й ня птушкі,а ахвяраў дух крылатытут у хваляваньні кружыць,шукаючы рады.Не чапайце Курапатаў!

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 2 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

АКЦЫЯ МОЛАДЗІ Ў КУРАПАТАХПРАЦЯГВАЕЦЦА

На простай тэлефоннай сувязі — наша карэспан-дэнтка Ганна Соусь:

— Зараз у Курапатах ідзе дождж. Тут сабралася каля 20чалавек.

— Ці бачыце Вы там новыя твары?

— Я бываю ў Курапатах штодня і кожны дзень бачу новыхлюдзей. Некаторыя мяняюцца, прыходзяць празь дзень-два, але шмат і новых твараў. Вось я бачу, што тут зьявілісяновыя плякаты, яны доўгія, 10 мэтраў, прымацаваныя дадрэваў. Там напісана: «Тут пахаваныя бязьвінныя ахвярысталінскіх рэпрэсіяў», «Курапаты – наш боль». Плякатыдобра відаць з аўтамабіляў, што едуць па дарозе. Шматкіроўцаў спыняюцца. Учора Курапаты наведала дэпутаткапалаты прадстаўнікоў Вольга Абрамава.

Зараз побач са мной знаходзіцца сябра Маладога Фрон-ту Зьміцер Ядчэня. Дзяржаўныя тэлевізія і радыё пакульніякім чынам не паведамлялі пра тое, што цяпер адбыва-ецца ў Курапатах. Тым ня менш, Вольга Абрамава хочаініцыяваць курапацкае пытаньне ў парлямэнце. Як Вымяркуеце, Зьміцер, ці здольная палата прадстаўнікоў да-памагчы вырашыць гэтае пытаньне, ці ў стане яны дапа-магчы абаронцам Курапатаў?

згортваецца і з разуменьнем сыходзіць. Будаўнікі паво-дзяць сябе спакойна, сюды ня йдуць. Былі зьвесткі, штосёньня закрыюць дарогу, але рух пакуль працягваецца.

Павал Севярынец мяркуе, што варта ўжо неяк вызначыц-ца з тым, як усё ж будзе адбывацца рэканструкцыя дарогікаля Курапатаў:

— Хутчэй за ўсё, калі аргкамітэт альбо палітыкі старэйша-га пакаленьня ня здолеюць дасягнуць нейкага выніку, мысамі распачнем кампанію. Будзем зьвяртацца ў аблвыкан-кам, у гарвыканкам. Магчыма, будуць нейкія пікеты ўжо ўгорадзе, накіраваныя на тых чыноўнікаў, што прымаюцьрашэньні па гэтай дарозе.

Пры гэтым, падкрэсьлівае Павал Севярынец, малада-фронтаўцы працягнуць вартаваць Курапаты. Магчыма, пачасе ўсталююць вагончыкі, бо ночы становяцца ўсё халад-нейшыя.

Да сталічных абаронцаў Курапатаў ужо далучаюцца людзізь іншых гарадоў Беларусі. Мой суразмоўца Дзяніс прые-хаў сюды з Гомеля.

ДЗЯНІС: Даведаўся я праз рэчыцкіх... Прыехаў падтры-маць.

Штодня ў Курапаты прыходзяць сябры КХП БНФ. СёньняРыгор Кійко разам са сваім сябром рабілі крыжы з пава-леных будаўнікамі дрэваў.

КІЙКО: Мы з гэтага лесу зробім вялікія крыжы, каб яныздалёк былі бачныя і нагадвалі людзям... Учора сем вялікіхкрыжоў зрабілі. Шмат сяброў з КХП працавалі. Пакульяшчэ дарогу не зачынілі, мы выкарыстаем гэты момант,каб паставіць яшчэ больш крыжоў. Будзем тут змагацца.Калі трэба, будзем зямлянкі рыць, бярвеньні ёсьць. Вы-трымаем аблогу...

Сяброўка КХП БНФ Інэса Лейпч прыходзіць у Курапатыштодня. І кожны дзень у яе зьяўляюцца новыя вершава-ныя радкі пра гэтае месца:

Не чапайце Курапатаў!Тут месца сьвятое.Крыжы, магілы ў соснаў шатахпакіньце ў спакоі!

47

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

46

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

канкам і аблвыканкам на правядзеньне мітынгу і жалоб-нага шэсьця на Дзяды. Побач са мной знаходзіцца сябарСойму КХП БНФ Валеры Буйвал.

БУЙВАЛ: Мы падалі заявы на нядзелю, 28 кастрычніка,каб правесьці шэсьце ў Менску і жалобны мітынг у Кура-патах у дзень ушанаваньня памяці продкаў Дзяды. Зборадбудзецца 28 кастрычніка ў 11:30 у сквэры на бульварыТалбухіна, потым людзі з крыжамі, абразамі і сьвечкаміпройдуць па праспэкце Скарыны ў Курапаты, і тут з 15 да17 гадзін адбудзецца жалобны мітынг.

У гэтыя хвіліны яшчэ працягваецца круглы стол па праб-леме Курапатаў, а побач са мной сябар Маладога ФронтуАляксей Талстоў. Пры якой умове маладафронтаўцы сы-дуць з Курапатаў? Якія гарантыі патрэбныя вам, каб вызьнялі намёты і пакінулі гэтае месца?

ТАЛСТОЎ: Мы спынім дзяжурства толькі ў тым выпадку, калітут больш ня будзе весьціся будоўля дарогі, і калі паба-чым, што будоўля вядзецца ў іншым месцы – а менавітазь іншага боку дарогі. Ніякія дакумэнты нас не задаваль-няюць.

— Ганна, тыя людзі, што там знаходзяцца, якім чынам янызмаглі ахвяраваць гэтай справе столькі часу?

— Я сёньня размаўляла з многімі людзьмі. Гэта студэнты,работнікі. Яны мяняюцца і спрабуюць спалучаць работу івось гэтую варту. Аляксей Талстоў скажа пра гэта:

— У нас тут шмат хто. Ёсьць вартаўнік, ёсьць студэнтыменскіх ВНУ. Шмат хто застаецца на ноч, некаторыя наваттут жывуць – з вучобы адразу сюды, адсюль – на вучобу.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 3 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

У МЕНСКУ ПРАЙШОЎ КРУГЛЫ СТОЛУ СПРАВЕ ЗАХАВАНЬНЯ КУРАПАТАЎ

Прадстаўнікі грамадзкасьці й дзяржаўных уста-новаў абмяркоўвалі праблемы выратаваньня

— Не, я лічу, што палата прадстаўнікоў у дадзены момантнічога ня можа вырашыць. Мы ўсе ведаем, што сабойуяўляе «палатка», ведаем яе паўнамоцтвы, ведаем, штояна прымае дасланае згары.

— Я чую там нейкія гукі, нібыта сякера. Што там у вас ад-бываецца?

ЯДЧЭНЯ: Так, гэта мы робім яшчэ некалькі крыжоў, якіяпаспрабуем сёньня ўсталяваць. Ну і таксама сячэм дровыдля вогнішчаў.

— Радыё Свабода кожны дзень асьвятляе вашую акцыю.Ці адчуваеце вы зваротную сувязь праз Радыё з тымілюдзьмі, якія прыходзяць да вас?

— Так. Вось учора шмат людзей вярталася зь лецішчаў, іяны казалі, што на лецішчах чулі Свабоду і чулі пра на-шыя заклікі, таму яны прыяжджаюць сюды і падтрымліва-юць нас матэрыяльна і маральна.

— Ці зьбіраецеся вы начаваць, колькі вас там застанецца?

— Кожную ноч нас тут застаецца 10—15 чалавек.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 3 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ВАРТА МОЛАДЗІ Ў КУРАПАТАХ ПРАЦЯГВАЕЦЦА

Наўпроставае ўключэньне ў этэр нашай карэс-пандэнткі Ганны Соусь з Курапатаў:

— Сёньня раніцай будаўнічая тэхніка пачала працавацьлітаральна ў пяці мэтрах ад крыжоў. Моладзь мела гутар-ку з прарабам будоўлі. Той сказаў, што мае загад – 20мэтраў у дзень, інакш будаўнікоў звольняць. Наконтмагілаў бязьвінна пакараных прараб сказаў: «Гэта ўсё пу-стое».

Сёньня ж сябры КХП БНФ усталявалі яшчэ два крыжы.Дарэчы, менавіта сёньня былі пададзеныя заявы ў гарвы-

49

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

48

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

рыхтаваць гэтае рашэньне, ці толькі можаце даваць па-рады?

Кіраўнікі праектнага інстытуту, а таксама заказчыка «Ма-гістральаўтадору» казалі, што зьмяніць праект немагчы-ма, бо тады дарога стане даражэйшая на 20 мільярдаўрублёў. Разам з тым, прадстаўнікі дзяржаўных установаўпрызнавалі, што калі справа ідзе пра ўшанаваньне памяціпродкаў, гаварыць пра затраты не выпадае. Кажа прад-стаўнік падрадчыкаў — арганізацыі «Магістральаўтадор»Анатоль Лыцін:

— Сёньня акупляльнасьць ня тая тэма, каб яе абмяр-коўваць. Наконт абыходу: тут можна па-рознаму пады-ходзіць, і ў кожнага будзе свая думка. Абыход можа быцьі на 2, і на 3 кілямэтры, і па цяперашняй дарозе, калі янане чапае магілаў.

Прадстаўнікі дзяржаўных установаў запэўнівалі гра-мадзкасьць, што цяпер будаўніцтва будзе весьціся падкантролем археолягаў, бо існуе адпаведная дамова зІнстытутам гісторыі. Наступнымі днямі археолягі правядуцьправерку глебы побач з дарогай, каб яшчэ раз перака-нацца, што на шляху будаўнікоў няма магілаў. Прадстаўнікідзяржаўных установаў таксама абяцаюць добраўпарад-каваць і агарадзіць тэрыторыю Курапатаў.

Падсумаваньне вынікаў круглага стала зрабіў лідэр БНФВінцук Вячорка:

— Я задаволены тым, што абмеркаваньне пачалося. Я за-даволены тым, што прадстаўнікі праектных і выканаўчыхведамстваў прыйшлі. Тое, што яны пад мікрафонамі прэ-сы й перад вачыма сапраўды шырокай грамадзкасьці па-чалі выказвацца, браць на сябе пэўныя абавязкі, не ад-маўляць каштоўнасьці Курапатаў як нацыянальнага мэма-рыялу — гэта ўжо зарука таго, што яны будуць браць насябе маральную адказнасьць за любыя рашэньні.

Лідэр БНФ спадзяецца, што прадстаўнікі дзяржавы й гра-мадзкасьці дасягнуць урэшце прымальнага для абодвухбакоў рашэньня ў справе Курапатаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

курапацкіх пахаваньняў у зьвязку з пашырэнь-нем кальцавой аўтадарогі, аднак кампрамісу незнайшлі.


Арганізатарамі круглага стала выступілі сябры грамадзкайініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты». Удзелу гэтым мерапрыемстве таксама бралі актывісты КХП БНФі некаторых грамадзкіх арганізацыяў, а таксама праектан-ты дарогі — кіраўнікі інстытуту «Белгіпрадор», Дзярж-камітэту па ахове гісторыка-культурнай спадчыны, Мен-гарвыканкаму, Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук ды іншых.

Прадстаўнікі грамадзкай ініцыятывы прапанавалі кіраў-ніцтву дзяржаўных установаў паведаміць, паводле якогапраекту да нядаўняга часу ў Курапатах вяліся будаўнічыяработы, ці ўлічвалі праектанты і будаўнікі асаблівы мэма-рыяльны статус урочышча й гэтак далей.

Прадстаўнікі праектнага інстытуту «Белгіпрадор» паве-дамілі, што існуе толькі агульны праект рэканструкцыікальцавой дарогі, паказалі праектныя мапы, а таксаматлумачылі, якую карысьць можа прынесьці пашырэньнедарогі.

Разам з тым, дзяржаўныя чыноўнікі фактычна прызналі,што будаўніцтва дарогі на курапацкім участку адбывала-ся без выкананьня якіх-кольвек нормаў правядзеньняработаў на аб’екце, які лічыцца помнікам гісторыка-куль-турнай спадчыны. Прычына ў тым, што на пастанову Аляк-сандра Лукашэнкі рэканструкцыя кальцавой дарогі ідзе ўсьціслыя тэрміны.

Лідэр Маладога Фронту Павал Севярынец абазначыў па-зыцыю сваёй ды іншых арганізацыяў, якія цяпер ахоўва-юць курапацкі нэкропаль ад разбурэньня:

— Мы там будзем стаяць, пакуль праект ня зьменяць, па-куль дарога ня пойдзе такім чынам, каб не кранала Кура-патаў. Будзем там стаяць і ўдзень, і ўначы. Пытаньне давас: ці вы кампэтэнтныя прымаць рашэньне аб спыненьнібудаўніцтва і пачаць абмеркаваньне? Ці вы кампэтэнтныя

51

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

50

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Павал Космач, студэнт-гісторык, які будзе каардынавацьпрацу Маладога Фронту ў часе раскопак. Маё пытаньнеда яго. Зараз мы стаім побач з паласой, якую пазначылібудаўнікі – гэта прыкладна 15 мэтраў з абодвух бакоўдарогі, менавіта тут будуць ладзіцца раскопкі. Якія будуцьвашыя дзеяньні, калі ня знойдзеце парэшткаў людзей?

— Мы будзем весьці свае раскопкі троху далей у бок За-слаўя. Менавіта там, паводле меркаваньня многіх гісто-рыкаў, ёсьць больш раньнія пахаваньні – не 1937—41 га-доў, а пачатку 30-х. Заўтра там Малады Фронт разам зсупрацоўнікамі Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук будзераспачынаць раскопкі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 4 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ГРАМАДЗКАСЬЦЬ ПАТРАБУЕ АДМЯНІЦЬБУДАЎНІЦТВА ДАРОГІ ПРАЗ КУРАПАТЫ

Сябры грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньнемэмарыялу Курапаты» вырашылі накіравацьзварот у пракуратуру, у якім гаворыцца, што Са-вет Міністраў парушыў закон пра захаваньнегісторыка-культурнай спадчыны, дазволіўшыправядзеньне будаўнічых работ у межах нэкро-палю.


Сябры ініцыятывы сабраліся сёньня, каб вырашыць: па-гаджацца зь дзяржаўнай прапановай працягу рэканструк-цыі кальцавой дарогі пад наглядам археолягаў і гра-мадзкасьці ці дамагацца будаўніцтва дарогі ў абыход Ку-рапатаў.

Як вядома, сёньня міністар транспарту й камунікацыяўМіхаіл Баравы ў часе наведваньня Курапатаў заявіў, штоўсе будаўнічыя работы на гэтым участку прыпыняюцца надва тыдні, і ўвесь гэты час зону магчымых дарожных ра-

■ 4 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ЗАЎТРА Ў КУРАПАТАХ ПАЧНУЦЦААРХЕАЛЯГІЧНЫЯ РАСКОПКІ.БУДАЎНІЧЫЯ РАБОТЫ СПЫНЕНЫЯ

Міністар транспарту і камунікацыяў БеларусіМіхаіл Баравы, прызначаны 10 дзён таму, паа-бяцаў, што ў бліжэйшы час работы па рэканст-рукцыі кальцавой дарогі ля Курапатаў будуцьпрыпыненыя на два тыдні. На сувязі наша карэ-спандэнтка Ганна Соусь:

— Сёньня міністар Баравы наведаў Курапаты. Разам зь імсюды прыехалі прадстаўнiкі практычна ўсіх будаўнічыхарганізацыяў, што занятыя ў рэканструкцыі кальцавой да-рогі, а таксама дэпутаты палаты прадстаўнікоў Вольга Аб-рамава, Уладзімер Навасяд і Марыя Худая. Былі таксамасупрацоўнікі Інстытуту гісторыі. З сабой яны прывезьлішмат журналістаў. Адметная рэч – за 10 дзён, штоладзіцца варта Курапатаў, ніхто з прадстаўнікоў дзяр-жаўных СМІ не наведаў гэтае месца. Але вось сёньня пры-ехала здымачная група АТН і сталічнага тэлебачаньня. Увыніку размовы, што адбылася з абаронцамі Курапатаў,была дасягнутая дамоўленасьць, што будаўнічыя работыспыняюцца на два тыдні і тут пачынаюцца археалягічныяраскопкі. Але ёсьць пэўныя недарэчнасьці. Справа ў тым,што будаўнічыя работы ў Курапатах былі прыпыненыя 10дзён таму, калі людзі пачалі ўсталёўваць крыжы і сталі непускаць бульдозэры. А што да будаўнічых работаў, якіяцягнуцца цяпер, дык сёньня на іншым баку дарогі пачалівысякаць дрэвы. Будаўнічая тэхніка ўсё ж працуе і зусімблізка ад Курапатаў.

— Ці вераць хлопцы з Маладога Фронту, што іх дапамогаўжо не спатрэбіцца?

— Яны працягваюць дзяжурства. Сёньня яны ўсталяваліновы намёт на пагорку побач зь вялікім крыжам, зьбіра-юцца павялічыць колькасьць дзяжурных. Апрача таго, янызьбіраюцца ўзяць удзел і ў археалягічных раскопках, якіяпачнуцца заўтра раніцай а 9-й гадзіне. Побач са мной

53

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

52

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

звароты з мэтай прыцягнуць увагу беларускай і міжнарод-най грамадзкасьці да праблемы Курапатаў, а таксама па-трабаваць ад уладаў стварэньня ва ўрочышчы сапраўднагамэмарыялу.

Пастанавілі таксама распачаць збор подпісаў сярод жы-хароў мікрараёну Зялёны Луг з патрабаваньнем весьцібудаўніцтва дарогі ў абыход Курапатаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 5 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ЗЯНОН ПАЗЬНЯК:ДАКАЗАЦЬ, ШТО Ў КУРАПАТАХ ЛЯЖАЦЬ НЕАХВЯРЫ СТАЛІНСКІХ РАССТРЭЛАЎ –НЕМАГЧЫМА

Гутарка нашага карэспандэнта з адкрывальнікамКурапатаў для грамадзкасьці Зянонам Пазьня-ком.

Юры Сьвірко:

— Зянон Станіслававіч, якое ваша стаўленьне да таго, штозараз адбываецца ў Курапатах?

— Стаўленьне маё вядомае. Раз Курапаты зьбіраюццазьнішчыць, стаўленьне маё рэзка нэгатыўнае. Курапатыстараліся зьнішчыць на працягу ўсяго пэрыяду, як яныўзьніклі. Рабілі гэта рознымі мэтадамі. Пракладка ў пачат-ку 60-х гадоў дарогі праз Курапаты – таксама быў адзін змэтадаў. Пасьля таго, як Курапаты былі адкрытыя і дась-ледаваныя ў 1988 годзе, і калі прыйшлося прызнаць тое,што было, увесь час былі спробы нейкім чынам зьнішчыцьгэты помнік, гэтую памяць. Спачатку рабілі гэта мэтадаміпалітычнымі, меркавалі, што можна перагледзець гэтаепытаньне. І таму некалькі разоў распачыналі новыясьледзтвы. Апошняе сьледзтва праводзіў рэжым Лука-шэнкі. Усё было пастаўлена на даволі шырокую плятфор-му. Вырашылі яшчэ раз зрабіць праверачныя раскопкі. Ігэтыя раскопкі паказалі тое ж, што і ў 1988 годзе. Яшчэ

бот будуць дасьледаваць археолягі разам з актывістаміМаладога Фронту.

Праўда, кіраўнік археалягічных работ з Інстытуту гісторыіАкадэміі Навук Алег Іоў лічыць, што новыя пахаваньні нагэтай тэрыторыі наўрад ці будуць знойдзеныя. Гаворыцьспадар Іоў:

— Мы вырашылі праводзіць раскопкі на 12 аб’ектах паабодва бакі дарогі, дзе, магчыма, знаходзяцца парэшткіахвяраў. Хаця сам я да гэтага стаўлюся даволі скептычна.Але паводле дамовы трэба правесьці гэтыя раскопкі, і адзаўтра мы пачнем.

Спадар Іоў гаворыць, што археолягі ўжо ня раз праводзілідасьледаваньні ў гэтым раёне, і ўсе знойдзеныя паха-ваньні былі пазначаныя на адпаведных мапах. Але кабяшчэ раз пераканацца, што дарога ня пройдзе па магілах,раскопкі ўсё ж правядуць.

Сябры аргкамітэту адзначалі, што Савет Міністраў Бела-русі груба парушыў Закон пра захаваньне гісторыка-куль-турнай спадчыны, дазволіўшы будаўніцтва ў ахоўнай тэ-рыторыі помніка Курапаты.

Актывісты грамадзкай ініцыятывы лічаць, што ўлады му-сяць вярнуцца да праекту 1993 году, паводле якога каль-цавая аўтадарога ідзе ў абыход Курапатаў, а ва ўрочыш-чы неадкладна стварыць сапраўдны мэмарыяльны ком-плекс.

Людзі ня надта вераць абяцаньням уладаў. Улады ж абя-цаюць, што правядуць работы вельмі адказна і ахайна,умацуюць дарожныя адхоны адмысловымі сьценкамі змэмарыяльнымі надпісамі, а калі ўсё ж знойдуць парэшткіахвяраў, дык урачыста перапахаваюць іх. На думку гэтайчасткі сяброў ініцыятывы, да ўладаў трэба выстаўляцьмаксымум патрабаваньняў.

Сябры ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты»вырашылі накіраваць зварот у пракуратуру з патрабавань-нем даць прававую ацэнку рашэньню Саўміну аб бу-даўніцтве на тэрыторыі мэмарыялу.

Вырашылі таксама стварыць юрыдычную, міжнародную,мэмарыяльную, археалягічную камісіі грамадзкай ініцы-ятывы. Гэтыя органы будуць распрацоўваць дакумэнты й

55

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

54

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Яшчэ 6 жніўня Кансэрватыўна-Хрысьціянскай ПартыяйБНФ быў накіраваны запыт у Савет Міністраў, у якім мыпатрабавалі, каб новая дарога пайшла ў аб’езд урочыш-ча. Гэта быў наш пратэст на спробы будаваць. Да гэтагачасу мы не атрымалі адказу. І ў аўторак, 25 верасьня, быўнакіраваны новы ліст у Савет Міністраў, дзе таксама гаво-рыцца, што Менская кальцавая дарога павінна прайсьціў абыход урочышча Курапаты. Чакаем адказу.

Акрамя таго, зараз стараемся разьвіць ініцыятыву людзей,каб народ стаў на абарону магілаў пакутнікаў. Толькі тадымы пераможам. Таму што, калі людзі застануцца ўбаку,чыноўнікі могуць зьнішчыць усё. Толькі сам народ можазабараніць і спыніць гэтае барбарства. Курапаты – сым-баль нашых пакутаў, яны маюць такое ж значэньне, як ібел-чырвона-белы сьцяг. Рэжым пачаў з таго, штозьнішчыў сьцяг нацыі. А цяпер вось яны хочуць зьнішчыцьі апляваць Курапаты, дзе пахаваныя сотні тысячаў забітыхнявінных людзей. І калі мы дапусьцім, што па магілах бу-дуць езьдзіць аўтамабілі, пасьля гэтага мы ня зможамлічыць сябе людзьмі. Таму трэба шырыць інфармацыю праКурапаты і намеры ўладаў, каб людзі паўсталі на іх абаро-ну, не заставаліся дома. Трэба пярэчыць барбарству.

Што датычыць тэхнічных магчымасьцяў, то, натуральна,такія магчымасьці ёсьць, каб правесьці дарогу ў абыходКурапатаў. Ёсьць пяць ужо распрацаваных варыянтаў, на-колькі мне вядома. І праблемы тут няма. Тут пытаньнепалітычнае. Рэжым вырашыў зьнішчыць наш сымбаль,наш мартыралёг. Мы павінны таксама разумець гэтапалітычна: нас зьнішчаюць, а мы павінны супраціўляцца.

— Вы сказалі, што ёсьць пяць варыянтаў пракладкі гэтайкальцавой дарогі. Наколькі вялікія Курапаты з гледзішчагэтай кальцавой дарогі? На колькі кілямэтраў трэба яеаднесьці, каб не закранаць косткі забітых?

— Можна, скажам, правесьці гэтую дарогу праз звалку.Калі ісьці ў бок Ёдкава, гэта будзе справа ад Курапатаў, закалодзішчанскай дарогай, у бок Дроздаў. Трэба зрабіцьдугу ў некалькі кілямэтраў. Гэта магчыма. Ёсьць цэлы шэ-раг варыянтаў. Мы павінны сказаць уладзе: «Вы павінныісьці на такія выдаткі, каб прычыніць боль усёй нацыі? Тыммільёнам, якія ўжо не паўстануць з магілаў на сваю аба-рону...» А для людзей, якія не разумеюць духоўных каш-

12 гадоў таму я казаў, што даказаць адваротнае немагчы-ма. Я як археоляг гэта ведаю.

А цяпер рэжым Лукашэнкі вырашыў маўчаць, таму штолюбыя спробы зараз пачынаць гэтую справу і дасьледа-ваць будуць сьведчыць толькі супраць яго. Вырашылізайсьці з другога боку – паднялі старыя праекты пашы-рэньня кальцавой дарогі, праекты яшчэ 1993 году… Штозначыць — пашыраць дарогу? Гэта – запусьціць тэхніку, ашырыня ж вымяраецца ня толькі палатном, яна вымяра-ецца і плошчай будаўнічай пляцоўкі. Па-другое, сам фактбудаўніцтва дарогі на касьцях людзей прыніжае гэтаемесца, гаворыць, што яно нязначнае, бо на ім можна бу-даваць дарогі, імчацца з хуткасьцю 100 кілямэтраў нагадзіну. Гэта проста плявок у твар нашай памяці пра лю-дзей, якія там загінулі.

— Вы ўзгадалі, што ў 60-я гады пачалі будаўніцтва каль-цавой дарогі. Цяпер Аляксандар Лукашэнка загадаў яепашырыць. Як вы думаеце, з тэхнічнага боку, ці магчы-мае ўвогуле пашырэньне кальцавой дарогі ў гэтым мес-цы?

— Яно магчымае з гледзішча тэхнічнага, але немагчымаез гледзішча духоўных інтарэсаў нацыі. Людзі, якія кіруюцьдзяржавай, павінны гэта разумець. Нельга абгрунтоўвацьэканамічнымі інтарэсамі якое б там ні было будаўніцтваля Курапатаў, на той зямлі, дзе пахаваныя людзі. Дарогутрэба весьці ў аб’езд Курапатаў. Дарэчы, такія праектыёсьць. Але яны былі проста адкінутыя, бо вымагаюць боль-шых выдаткаў. Курапаты – мартыралёг нацыі. І таму вы-даткі павінны быць большымі, каб захаваць гэты марты-ралёг.

Маю сказаць, што мы гэтае пытаньне адсочваем ужо год.Народны Фронт яшчэ летась паставіў задачу зрабіць зКурапатаў народны помнік кшталту Грабаркі на Беласточ-чыне. Гэта значыць, паколькі афіцыйныя ўлады закінуліКурапаты, не зьбіраюцца там нешта мэмарыяльнае рабіць,то хай сам народ робіць, хай кожны прынясе свой крыж упамяць пра загіблых. І калі кожны прынясе, там будуцьсотні тысячаў крыжоў. Гэта будзе помнік, які будзе кры-чаць пра наш боль. Гэты працэс пачаўся яшчэ летась і пра-цягваецца па сёньняшні дзень.

57

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

56

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

даваць тут яшчэ дзесяць аб’ектаў па абодва бакі кальца-вой дарогі. Алег Іоў не выключае, што ў некаторых мес-цах могуць быць знойдзеныя магілы. Сёньня ж у Курапа-тах сіламі актывістаў КХП БНФ была арганізаваная тала-ка. Людзі прыбіралі тэрыторыю ўрочышча, усталёўваліновыя крыжы. Прадстаўнікі КХП БНФ заяўляюць, што на-ват калі археолягі ня знойдуць магіл, яны ўсё адно не даз-воляць весьці будаўніцтва кальцавой дарогі праз Курапа-ты. Яны гатовыя ў разе патрэбы ўстаць у пікеты разам зпрадстаўнікамі маладзёвых арганізацыяў, якія таксама незьбіраюцца сыходзіць з урочышча да таго часу, пакульдарога ня пойдзе ў абыход Курапатаў.

Мэмарыял сёньня наведала і дэлегацыя прадстаўнікоўТаварыства Беларускай Культуры ў Літве ды віленскагацэнтру грамадзкай ініцыятывы «Дэмакратыя для Бела-русі», якія ўсталявалі на пагорку вялікі крыж з абразом Ва-страбрамскай Божай Маці. Паводле сябра гэтай арганіза-цыі Сержука Вітушкі, пасьля вяртаньня ў Вільню яны зьвер-нуцца да ўладаў Літвы з просьбай дапамагчы абараніцьКурапаты на міжнародным узроўні. Літоўскія беларусыспадзяюцца, што ўлады іх краіны падтрымаюць гэты зва-рот, бо ў курапацкіх магілах таксама ляжаць і грамадзянеЛітвы. А заўтра, у нядзелю, у Курапатах пройдзе зноў та-лака. Усю ноч тут будуць знаходзіцца людзі, якіх сталазначна больш. Сёньня свой лягер тут разьбілі актывістыруху «Зубар».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 8 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

У КУРАПАТАХ ПРАЦЯГВАЮЦЦА РАСКОПКІ

На пытаньні ў простым этэры адказвае наш ка-рэспандэнт Альгерд Невяроўскі:

— Ці ёсьць нейкія вынікі раскопак?

— Сёньня ўздоўж кальцавой аўтамагістралі на курапацкімучастку працягваюцца археалягічныя раскопкі, што пра-водзяць супрацоўнікі Інстытуту гісторыі Акадэміі НавукБеларусі пры дапамозе Маладога Фронту, «Зубра», іншых

тоўнасьцяў, мы павінны сказаць, што існуе тэхнічнае разь-вязаньне праблемы.

— Спадар Пазьняк, як вы ацэньваеце рэакцыю грамадзтвана тое, што адбываецца? Зазначым, што ў Курапатах сё-лета ўсё пачалося з разбурэньня лаўкі Клінтана, якую вы,здаецца, разам усталёўвалі...

— Так, гэта праўда. Што тычыцца грамадзкасьці. Я разгля-даю гэта як працэс. Грамадзкасьць ня мае інфармацыі.Недзяржаўныя газэты выходзяць маленькімі накладамі,тэлебачаньне і радыё маўчаць. Я не магу абвінавачвацьграмадзтва ў абыякавасьці. Людзі проста мала інфарма-ваныя. Будзе пашырацца інфармацыя, будуць прыходзіцьу Курапаты і людзі. Я добра памятаю 1988 год. Тады ўво-гуле людзі нічога ня ведалі пра Курапаты. Але зьявіўся ар-тыкул у «Літаратуры і мастацтве», і яго прачыталі ўсе. І калібыў абвешчаны мітынг у Курапатах 19 чэрвеня, хоць і ста-раліся камуністычныя ўлады як маглі не дапусьціць гэтагамітынгу, стыхійна сабралася 10 тысячаў чалавек. Усё за-лежыць ад інфармацыі, і калі інфармацыя будзе пашы-рацца, я перакананы, што нашыя людзі не застануцца абы-якавымі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 6 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ШТО АДБЫВАЕЦЦА Ў КУРАПАТАХ

Мы працягваем сачыць за тым, што адбываец-ца ў Курапатах. Там зараз знаходзіцца наш ка-рэспандэнт Альгерд Невяроўскі.

— Скажыце, Альгерд, ці працягваюцца там нейкія працы?

— Так, сёньня ў Курапатах працягваліся археалягічныяраскопкі. Актывісты Маладога Фронту пад кіраўніцтвамсупрацоўніка Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук БеларусіАлега Іова раскопвалі яшчэ адзін аб’ект, дзе, верагодна,маглі знаходзіцца рэшткі ахвяраў рэпрэсіяў. У гэтай ямінеані костак, ані рэшткаў адзеньня ці абутку знойдзена небыло. На гэтым археалягічныя працы ў раёне Курапатаўспыненыя да панядзелка. Археолягам засталося дасьле-

59

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

58

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 9 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

УНАЧЫ НЕВЯДОМЫЯ ПРАВЯРАЛІ РАСКОПКІ

Прадстаўнікі Маладога Фронту, «Зубра» і Пар-тыі Свабоды пад кіраўніцтвам археолягаў Інсты-туту гісторыі Акадэміі Навук Беларусі ўжо амальраскапалі шэсьць месцаў уздоўж кальцавой да-рогі ў раёне Курапатаў, дзе, як меркавалася, мо-гуць быць магілы ахвяраў масавых рэпрэсіяў.


Ніякіх пахаваньняў да гэтага часу ня знойдзена. Раскопкібудуць працягвацца яшчэ, як мінімум, тыдзень.

Сёньня ўначы ў Курапатах знаходзілася больш за дзесяцьактывістаў маладзёвых арганізацыяў, і адбылося незвы-чайнае здарэньне: некалькі груп маладых людзей прые-халі ў Курапаты на машынах і цягам начы хадзілі па ўро-чышчы. Яны паводзілі сябе вельмі дзіўна.

Калі абаронцы спрабавалі да іх наблізіцца, каб высь-ветліць прычыны зьяўленьня, тыя адразу ўцякалі.

Невядомыя засыпалі адно зь месцаў раскопак. Дарэчы,увесь час, калі яны знаходзіліся ў Курапатах, непадалёкна дарозе стаялі дзьве міліцэйскія машыны.

На думку актывіста Маладога Фронту Сержука Мацкой-ця, гэта была акцыя псыхалягічнага ціску на абаронцаўКурапатаў.

Сёньня ў Менску прайшло паседжаньне рабочай групыАсамблеі няўрадавых арганізацыяў. Як паведаміла сакра-тарка грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне Курапатаў»Ірына Жыхар, рабочая група асамблеі вырашыла зьвяр-нуцца да няўрадавых арганізацыяў з прапановай падрых-таваць і накіраваць у вайсковую пракуратуру Беларусі зва-рот з патрабаваньнем рассакрэціць і зрабіць даступнымівынікі расьсьледаваньня, праведзенага ў Курапатах у1197—99 гадах.

Паводле гісторыка Ігара Кузьняцова, гэтае расьсьледа-ваньне, ініцыяванае шэрагам праўрадавых арганізацыяў,

арганізацыяў. Пакуль новых магілаў ахвяраў рэпрэсіяў нязнойдзена.

Цяпер абаронцы Курапатаў раскопваюць трэці аб’ект звызначаных 12-ці. Актывісты раскопак тлумачаць маруд-насьць іх правядзеньня тым, што бракуе людзей. Цяперраскопкі праводзяцца сіламі 5—6 чалавек.

— Альгерд, раскопкі – справа спэцыфічная. Колькі тамнавукоўцаў і якую менавіта дапамогу яны патрабуюць? Ціможа непрафэсійны чалавек ім дапамагаць?

— Так, прадстаўнікі Інстытуту гісторыі пад кіраўніцтвамАлега Іова паказваюць маладым людзям, дзе трэба ка-паць. Раскопваюць звычайнымі рыдлёўкамі. Глыбіня да-волі сур’ёзная. Спачатку капаюць яму каля паўтара мэтра,пасьля капаюць кантрольны шурф – невялікую ямінуглыбінёй 3 мэтры, а то й болей.

— Як прайшлі апошнія суткі ў Курапатах, ці не было тамканфліктаў?

— Як паведаміў Павал Севярынец, ноч прайшла спакой-на, а вось раніцай адбыўся інцыдэнт: некалькі актывістаўКХП БНФ выкапалі пастаўленую ўчора будаўнікамі жалез-ную агароджу, зьнялі стужку ў раёне поля крыжоў, перадуваходам у Курапаты. Гэтай стужкай была вызначанаямяжа плянаванай дарогі.

Неўзабаве ў Курапаты прыехаў кіраўнік арганізацыі«Магістральаўтадор», якая каардынуе работы пашырэнь-ня дарогі, Анатоль Лыцін, ён абвінаваціў актывістаў КХПБНФ у самаўпраўстве, парушэньні дамоўленасьцяў паміжуладамі і грамадзкай ініцыятывай «За ўратаваньне Кура-патаў». Паводле Лыціна, усталяваньне агароджы прадуг-леджанае дамовай.

Сябры КХП БНФ заявілі, што не дапусьцяць пашырэньнядарогі, таму вызначэньне межаў дарогі ня мае сэнсу.

— А што будаўнікі? Ці аднаўляюць гэтую агароджу?

— Не, сёньня гэтая агароджа адноўленая не была, жалез-ныя трубы ляжаць, складзеныя ў адным месцы – перадуваходам. На дарозе сёньня днём працавала адна машы-на з будаўнікамі, якія бурылі сьвідравіны: пад плянава-най дарогай мяркуюць будаваць падземны пераход.

61

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

60

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

вальвалася на мэтар ці болей. Такіх ямінаў шмат у Кура-пацкім лесе. Разам з тым прасаджаная яміна можа знака-ваць і тое, што была эксгумацыя, калі целы перахоўвалі.Тое, што мы нічога не знайшлі, можа сьведчыць, што ча-стка ямінаў прыроднага паходжаньня, а частка — пераза-хаваныя. Непадалёк ад дарогі маглі перазахоўваць, кабне пакідаць сьлядоў. Ну а далей у лес… відаць, такой на-стойлівасьці ўжо не было.

— Наколькі нечаканай была заява Аляксандра Лукашэнкі,што трэба праявіць увагу да Курапатаў, бо там, маўляў,ляжаць і нашыя людзі?

СЕВЯРЫНЕЦ: Яна была абсалютна прадказальная. ЗаразЛукашэнку патрэбнае міжнароднае прызнаньне, трэбавыглядаць добрым царом. Я не выключаю, што Лукашэн-ка можа нават зьявіцца ў Курапатах, можа нават на Дзя-ды, можа аб’явіць аб пабудове мэмарыялу ці нейкайсьценкі, якая б знакавала ўвагу ўладаў да месца трагедыі.Карацей, чарговы раз згуляць у папулізм. Мы бачым та-кую магчымасьць, і думаем, нездарма нядаўна тут ноччузьяўлялася некалькі машынаў, высаджвалася некалькі гру-паў людзей у цывільным, хадзілі з рацыямі па лесе.

— Павал, а ці прымеце вы ідэю мэмарыялу, калі яна будзезыходзіць ад Лукашэнкі?

СЕВЯРЫНЕЦ: Чаму не? Калі гэта будзе ідэя паўнавартас-нага мэмарыялу, калі дарога пройдзе не па костках, а ўабыход Курапатаў, а тут будзе добраўпарадкаваная тэры-торыя і ўсталяваная нейкая стэла, то, безумоўна, мы пры-мем гэта. Але я сумняюся, што Лукашэнка будзе гэтарабіць, бо такім чынам ён абрынае сваю ўласную канцэп-цыю кіраваньня, бо робіць шмат у чым тое самае, шторабілася ў Беларусі ў 30-я гады – зьнішчае мову, культу-ру. І гэта будзе для яго ненатуральны крок, калі ён пойдзена поўнае прызнаньне таго, што адбылося ў Курапатах, іна пабудову тут мэмарыялу.

Паралельна з раскопкамі ладзіцца яшчэ адна акцыя Ма-ладога Фронту – ідзе збор подпісаў сярод жыхароў мікра-раёну Зялёны Луг-6 за тое, каб участак Менскай кальца-вой дарогі каля Курапатаў быў зачынены, і каб была пра-ведзеная аб’язная дарога. Учора ўвечары маладафрон-таўцы прайшлі некалькі пад’ездаў на вуліцы Мірашнічэнкі

чарговы раз пацьвердзіла, што ў курапацкіх магілах ля-жаць ахвяры менавіта камуністычнага тэрору.

Ініцыятыва «За ўратаваньне Курапатаў» падрыхтавала так-сама праект скаргі ў пракуратуру Беларусі, каб даць ацэн-ку дзеяньням службовых асобаў, якія дазволілі работы ўКурапатах.

Дарэчы, у жніўні мінулага году Аляксандар Лукашэнкасваім распараджэньнем прызначыў адказным за паско-ранае пашырэньне кальцавой дарогі цяперашнягакіраўніка ўраду Генадзя Навіцкага, у той час віцэ-прэм’ераі куратара будаўнічай галіны. Лідэры БНФ пастанавілі пра-весьці 3 лістапада шэсьце і мітынг у Курапатах з нагодыДня памінаньня продкаў.

Шэсьце пачнецца а 13-й гадзіне зь менскай плошчы Яку-ба Коласа.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 10 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

РАСКОПКІ Ў КУРАПАТАХ СЁНЬНЯПРАЦЯГВАЛІСЯ. ПАКУЛЬ БЕЗВЫНІКОВА

На простай тэлефоннай сувязі – наша карэспан-дэнтка Ганна Соусь:

— З раніцы з-за дажджу не капалі. Але вось у другой па-лове дня надвор’е палепшылася, і літаральна 5 хвілін тамухлопцы ўзяліся за рыдлёўкі. Капаюць яму, якая раней ужобыла пачатая. Яе глыбіня 1 мэтар, шырыня 1 мэтар,даўжыня 3 мэтры.

— Якая была мэтодыка выбару месца, дзе цяпер капаюць?

— Гэтае пытаньне я пераадрасоўваю лідэру МаладогаФронту Паўлу Севярынцу, які знаходзіцца побач са мной.

СЕВЯРЫНЕЦ: Аснова мэтодыкі ўзятая з працаў ЗянонаПазьняка і яго калегаў, якія пачалі тут капаць паўтара дзя-сятка гадоў таму. Паказаньнем для раскопак служыцьяміна. Звычайна запоўненая трупамі яміна з часам пра-

63

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

62

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ду і імя, ён сказаў, што ён проста выпадкова тут праяжд-жае і ніякага дачыненьня да дарогі ня мае.

— Ці спрыяе надвор’е раскопкам?

— Пакуль што дажджу няма, капаць можна, але ўначывельмі халодна, і людзям тут, відаць, ноччу цяжка. Цяперкаля вогнішча 12 чалавек. Яны адзін з двух паваленыхкрыжоў адрамантавалі і паставілі на месца.

— Ці дагэтуль прыходзяць у Курапаты людзі з падтрым-кай тым, хто бароніць месца расстрэлаў?

— Так, дагэтуль ідуць людзі. Большасьць – сябры КХПБНФ. Кожны зь іх прыходзіць з харчамі, многія дагэтульнясуць крыжы. Усе гавораць, што заўтра будзе талака іпрыйдзе шмат людзей. Дарэчы, пра раскопкі. Яны сёньняпрацягваліся, але нічога знойдзена не было.

— Які настрой у абаронцаў Курапатаў?

— Яны зьбіраюцца стаяць да канца. Настрой даволі ап-тымістычны. Здаецца, іх не палохаюць маразы. Яны наватне дазваляюць людзям, што выгульваюць сабак, пады-ходзіць да гэтага месца, ня кажучы ўжо пра будаўнікоў,якія спрабавалі зьнесьці крыжы. Дарэчы, будаўнікі не-калькі разоў казалі, што на крыжы ня пойдуць. А восьсёньня п’яны пайшоў. Магчыма, гэта невыпадкова, штоменавіта п’яныя йдуць на крыжы.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 12 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

МІЛІЦЫЯНТЫ ГАВОРАЦЬ, ШТО АБАРОНАЎРОЧЫШЧА – ГЭТА ПІКЕТ

У Беларускім Тэлебачаньні прагучала інфарма-цыя, што дарога, нягледзячы на перашкоды,будзе здадзеная ў тэрмін. Што адбываецца за-раз у Курапатах? На пытаньне адказвае ГаннаСоусь:

— Толькі што адсюль сышлі два прадстаўнікі міліцыі, адзінзь якіх – начальнік управы аховы грамадзкага парадку УУС

і сабралі ўжо больш за 100 подпісаў. У квартале, што пры-лягае да ўрочышча, жыве каля 5000 чалавек. І сябрыМаладога Фронту плянуюць зьвярнуцца да кожнага зь іх.Зьбіральнікі подпісаў адзначаюць, што практычна ўсежыхары Зялёнага Лугу вітаюць акцыю, якая цяпер пра-ходзіць у Курапатах. Людзі не задаволеныя, як адбыва-ецца рэканструкцыя, бо высякаюцца дрэвы, зьнішчаюццадзіцячыя пляцоўкі, адпаведна, павялічваецца загазава-насьць і расьце шум ад дарогі.

Дагэтуль людзі ідуць у Курапаты. Вось сёньня было ўста-лявана яшчэ некалькі крыжоў. Кругласутачнае дзяжурст-ва працягваецца. Апрача маладафронтаўцаў там дзяжу-раць сябры Беларускай Партыі Свабоды, «Зубра» і КХПБНФ.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 11 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

СЁНЬНЯ Ў КУРАПАТАХ БУЛЬДОЗЭР ПАВАЛІЎДВА КРЫЖЫ


— Гэта адбылося ўдзень, прыкладна а другой гадзіне. Ябыла сьведкай гэтай падзеі. На другім баку дарогі насу-праць лягеру абаронцаў былі ўсталяваныя тры вялікія кры-жы. Яшчэ ўчора я бачыла, як паўзь іх езьдзіла тэхніка, алеіх не краналі. Сёньня ж бульдозэр паехаў на крыжы і па-валіў два зь іх. Калі я разам з хлопцамі з Партыі Свабодыі «Зубра» падышла да бульдазэрыста, мы заўважылі, штоён п’яны і ледзь трымаецца на нагах. Там жа знаходзіўсяначальнік участку, які паводзіў сябе даволі агрэсіўна. Ёнзаявіў, што пра спыненьне працаў нічога ня ведае. Потымпад’ехала белая «Аўдзі» з магілёўскім нумарам «1001 ТР»,і зь яе выйшаў нейкі начальнік. На пытаньні, чаму яго пад-началеныя прыходзяць на працу п’яныя, ён адказваў, штохто, маўляў, даў вам права кантраляваць мяне і маіх пад-началеных. Калі ж я падышла і запыталася ў яго пра паса-

65

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

64

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Саветам. Усё гэта было вядома. Не вядома было толькітое – і гэта было адкрыцьцём Пазьняка і Шмыгалёва –што ў такіх маштабах рэпрэсіі, па сутнасьці – вынішчэнь-не, адбывалася ў ваколіцах Менску, што ўсё гэта пахава-на зусім блізка, за кальцавой дарогай. Вось гэтага ніхтоня ведаў. І вось празь некалькі дзесяцігодзьдзяў тое ўпер-шыню адкрылася, стала вядома грамадзкасьці.

— Васіль Уладзімеравіч, неўзабаве пасьля публікацыі быластвораная так званая дзяржаўная камісія ў справе Кура-патаў, і ў яе складзе былі прадстаўнікі тагачаснагакіраўніцтва Беларусі, у першую чаргу, партыйнага кіраў-ніцтва Беларусі, але таксама і ўрадавага. Былі ў яе скла-дзе і Вы. Скажэце, як прадстаўнікі тагачаснай намэнкля-туры ўспрымалі сваю працу ў камісіі?

— Старшынёй камісіі, наколькі я памятаю, была спадары-ня Мазай. Яна тады была віцэ-старшынёй ураду. Адносіныбылі ўвогуле насьцярожаныя, бо ўсё ж розныя людзі і па-рознаму да гэтага адносіліся. Я памятаю, што ў гэтуюкамісію ўваходзілі і генпракурор Тарнаўскі, і таксама стар-шыня КГБ. Памятаю, аднойчы мы засядалі нават у памяш-каньні КГБ, у кабінэце старшыні, які нам даказваў, штодакумэнтаў ніякіх няма, усё зьнішчана, і таму нічога, штопрасьвятліла б тыя факты, знайсьці немагчыма. Тым няменш, большасьць камісіі тады прыняла рашэньне пачацьраскопкі, якія і былі распачатыя пад кіраўніцтвам архео-ляга (як тады гаварылі) Зянона Пазьняка.

— Васіль Уладзімеравіч, неўзабаве пасьля таго, як праўдапра Курапаты была пацьверджаная, была створанаякамісія ў справе ўвекавечаньня памяці ахвяраў рэпрэсіяў,і Вы таксама бралі ўдзел у той камісіі. Маё пытаньне такое– чаму не ўдалося паставіць помнік у Курапатах?

— Вельмі проста. Па-першае, мяняўся час. Пасьля першагавялікага спалоху камуністы апамяталіся і зразумелі, штояны ня толькі могуць захавацца, але і ўзяць рэванш. Сап-раўды, тады была створаная камісія пераважна зь дзея-чоў мастацтва. Яе ўзначальваў мастак Васіль Шаранговіч.У якасьці прапановы было прадстаўлена ці не 15 праек-таў помніка, якія разглядаліся, абмяркоўваліся. Яны былірозныя па мастацкіх якасьцях, але нешта там адабрацьможна было. Аднак жа я вельмі хутка зразумеў, што гэты

Менскай вобласьці Ігар Уладыка. Другі – намесьнік на-чальніка міліцыі Менскага раёну. Ён не прадставіўся. Яныпрыйшлі сюды ў зьвязку з тым, што ў пятніцу міністартранспарту і камунікацыяў накіраваў ліст міністру ўнутра-ных справаў Навумаву, дзе выказаў незадаволенасьць,што пікетоўцы перашкаджаюць будаўніцтву дарогі. Як яныраспавялі, курапацкае пытаньне разглядалася на нарадзепершага намесьніка міністра ўнутраных справаў Шчурко.Міліцыянты папярэдзілі, што акцыя можа разглядацца якпікет і за гэта абаронцы могуць несьці адказнасьць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 13 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

КУРАПАТЫ: НАШЧАДКІ КАТАЎ СУПРАЦЬНАШЧАДКАЎ АХВЯРАЎ

Аляксандар Лукашук гутарыць з Васілём Быка-вым.

Улетку 1988 году ў газэце «Літаратура і мастацтва» зьявіла-ся адна з самых значных публікацыяў беларускай гісторыіХХ стагодзьдзя – артыкул Зянона Пазьняка і Яўгена Шмы-галёва «Курапаты – дарога сьмерці». З таго моманту, ужо13 гадоў, ідзе барацьба за Курапаты. З аднаго боку – наш-чадкі тых, хто расстрэльваў, з другога – нашчадкі тых, кагорасстрэльвалі. У публікацыі, якую мужна зьмясьцілі ў сваімвыданьні кіраўнікі рэдакцыі Мікола Гіль і Анатоль Вяр-цінскі, быў яшчэ адзін аўтар – Васіль Быкаў, які напісаўпрадмову. Аўтарытэт і вядомасьць Быкава праломвалісьцяну страху, баранілі аўтараў і газэту і адначасна нада-валі публікацыі ўсясьветную значнасьць. Я пазваніў уФранкфурт-на-Майне і папрасіў аўтара прадмовы ўзга-даць, што яго тады ўразіла больш за ўсё ў старонках ру-капісу, якія перадаў яму Пазьняк. Гаворыць Васіль Быкаў:

— Канечне, уразіла ня тое, што ў той час – 30-я гады –адбываліся рэпрэсіі і вынішчэньне людзей, бо гэта былоагульнавядома. Я якраз у той час на ўласную ініцыятывузаймаўся рэабілітацыяй шмат якіх рэпрэсаваных пісь-меньнікаў, дзеячоў культуры, меў справу зь Вярхоўным

67

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

66

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

гэта ўсё там прыводзілася, – паказаў праўду пра Курапа-ты. Ну і пасьля ўлады зрабілі выгляд, што нічога гэтаганяма, пачалі аспрэчваць сам факт адкрыцьця гэтага зла-чынства. Тады стала зразумела, што яны ня хочуць прыз-наць, прынамсі ўзяць на сябе адказнасьць, бо прыйшло-ся б адказваць, калі не пэрсанальна, дык камуністычнайпартыі, якая тады кіравала, а таксама органам дзяржаўнайбясьпекі – яны адчувалі адказнасьць за свой удзел у гэ-тым генацыдзе. Таму яны не маглі пагадзіцца, каб прыз-наць гэта ўсё. Я ведаю, што тады некаторыя зь сяброў гэ-тай камісіі выйшлі афіцыйна са складу камісіі, надрука-валі свае асобныя меркаваньні, як, напрыклад, «гераіня»беларускага народу Осіпава, якая першая пачала, так бымовіць, гуляць у інтарэсах органаў бясьпекі 30-х гадоў іцяперашніх. Ну і некаторыя іншыя… І вось пачалі стварацьновыя камісіі, ініцыяваць новыя раскопкі… Гэта было зроб-лена для таго, каб праўду пра Курапаты схаваць назаўсё-ды. Ну а цяпер, як бачым, яе канчаткова закопваюць падасфальт.

— Васіль Уладзімеравіч, хіба нас ня можа зьдзівіць пазы-цыя беларускіх уладаў – ні мінулых, камуністычных, ніцяперашніх іх спадкаемцаў… Але вось пазыцыя гра-мадзкасьці – ці ёсьць падставы для папрокаў на адрасбеларускай грамадзкасьці?

— Ну, грамадзкасьць можна папракаць, канечне. Але гэ-тыя папрокі, як заўсёды, будуць павісаць у паветры. Бошто такое грамадзкасьць? Гэта нешта вельмі няпэўнае…Апроч таго, тут справа яшчэ ў адным моманце, а менавітаў адносінах грамадзкасьці да Беларускага НароднагаФронту і, у прыватнасьці, да яго лідэра Зянона Пазьняка.Паколькі менавіта ён быў ініцыятарам адкрыцьця Кура-патаў, то яго праціўнікі і палітычныя апанэнты не магліпагадзіцца на яго авангардную ролю ў гэтай справе. Маг-чыма, яны хацелі самі ўдзельнічаць у гэтым, або наадва-рот замаўчаць.

— Што можа азначаць для беларускай нацыі страта Кура-патаў?

— У маральным сэнсе страты ня будзе. Таму што незалеж-на ад таго, ці будзе ў Курапатах пампэзны ці шыкоўнымэмарыял, ці яны будуць закатаныя пад асфальт, усё-ткі

помнік з удзелам прынамсі гэтай камісіі пастаўлены нябудзе. Таму што сама камісія, і асабліва яе старшыня – хоцьён аб гэтым не гаварыў – адчулі на сабе прэсінг партый-нага кіраўніцтва, якое сабатавала гэтае ўвекавечаньне. Длягэтага выкарыстоўваліся розныя сродкі. Найперш сьцьвяр-джалася, што мастацкія якасьці праектаў недасканалыя,што трэба ўдасканальваць, перарабляць, трэба, маўляў,адкласьці на наступны раз, прычым гэтыя адкладаньнірабіліся ўсё больш доўгімі. І ўрэшце ўсё і пайшло, як вадаў пясок.

— Апроч камісіяў, пра якія расказвае Васіль Быкаў, існава-ла яшчэ адна – камісія Вярхоўнага Савету, куды таксамабыў абраны і я, як прадстаўнік Мартыралёгу Беларусі. Уасноўным мы займаліся справамі рэабілітацыі, кампэн-сацыяў, ініцыявалі перагляд справаў. Але аднойчы зайш-ла гаворка пра Курапаты. Напярэдадні я быў у Курапацкімлесе і бачыў сьвежыя кастрышчы, пустыя бутэлькі, бля-шанкі і выступіў з прапановай як найхутчэй паставіць ага-роджу вакол Курапатаў, як гэта звычайна робіцца на вяс-ковых могілках. Ніхто ня быў супраць, пачалі абмяр-коўваць дэталі, вырашылі даручыць гэтую справу ВасілюШаранговічу, які таксама быў у той камісіі Вярхоўнага Са-вету. Тады ён выступіў і сказаў, што спатрэбіцца недзепаўгода – як мінімум месяцы тры, каб распрацаваць пра-ект агароджы. Для мяне гэта быў сапраўдны шок – трымесяцы на тое, што любы вясковы дзядзька зробіць запаўдня!.. Тыя тры месяцы цягнуцца ўжо дзясятак гадоў. Яксёньня Васілю Быкаву бачыцца адказ на пытаньне – хтовінаваты ў тым, што сёньня робіцца з Курапатамі?

— Найперш, канечне, вінаватая ўлада. Таму што ўлада пасутнасьці сваёй была камуністычная з самага пачатку ад-крыцьця Курапатаў і працягвае цяпер быць – яна ня можапайсьці на прызнаньне злачынстваў камуністычнай ула-ды ў 30-я гады. І гэта нягледзячы на тое, што прадстаўнікітой улады, якія былі ў камісіі афіцыйна, пацьвердзілі фактгэтага ўдзелу ў вынішчэньні людзей. Вядома, напрыклад,што генэральны пракурор Беларусі Тарнаўскі са сьледчымівыдаў у Маскве кніжку пра Курапаты, дзе вельмі даклад-на, выкарыстоўваючы вялізны фактычны матэрыял, у тымліку і вынікі раскопак, і сьведчаньні сьведкаў (нават тыхсьведкаў, якія ўдзельнічалі ў расстрэлах – былі і такія!) —

69

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

68

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

былі прапанаваныя два варыянты далейшых дзеяньняў.Частка сяброў грамадзкай ініцыятывы лічыць, што ўладыне пагодзяцца на будаўніцтва дарогі ў абыход Курапатаў,і таму самі гатовыя прыняць будаўніцтва дарогі праз уро-чышча, што будзе адбывацца пад пільным кантролем гра-мадзкасьці. Сябры ініцыятывы зьбіраюцца сустрэцца зкіраўніцтвам арганізацыі «Магістральаўтадор», каб атры-маць пэўныя гарантыі добраўпарадкаваньня тэрыторыіКурапатаў, узьвядзеньня вакол урочышча агароджы і гэ-так далей. Іншая ж група сяброў ініцыятывы не зьбіраец-ца саступаць і заяўляе, што не дапусьціць пашырэньнядарогі праз Курапаты.

Каб знайсьці паразуменьне, сябры ініцыятывы вырашыліпараіцца са сьвятарамі розных канфэсіяў. Гаворыць сак-ратарка грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмары-ялу Курапаты» Ірына Жыхар:

— Мы павінны прыйсьці да кансэнсусу. І таму ўзьнікла ідэяправесьці нараду менавіта са сьвятарамі, таму што магілы— гэта духоўнае, гэта наша памяць. І духоўныя асобы тутне апошнюю ролю адыграюць.

А вось меркаваньне актывіста ініцыятывы Вацлава Арэшкі:

— Максымальнай задачай для нас застаецца правесьцібудаўніцтва дарогі па іншай тэрыторыі. Але, зь іншагабоку, мы разумеем, у якой краіне жывем, і лічым, што нямасэнсу займацца канфрантацыяй толькі дзеля канфранта-цыі. Калі будзе магчымасьць знайсьці кампраміс, мы бу-дзем ісьці на перамовы, на дыялёг.

Сябры грамадзкай ініцыятывы вырашылі зьвярнуцца даўладаў з заклікам не аднаўляць будаўнічых работаў у Ку-рапатах, пакуль пракуратура ня дасьць адказу на іхнуюзаяву. Заява патрабуе даць юрыдычную ацэнку дзеяньнямсупрацоўнікаў Саўміну, што дазволілі весьці будаўніцтвана тэрыторыі помніка гісторыка-культурнай спадчыны.

Сёньня ж у пракуратуру Беларусі накіравалі яшчэ адзінзварот з патрабаваньнем рассакрэціць вынікі расьсьледа-ваньня, што праводзілася ў Курапатах у 1997—99 гадах,каб пакласьці канец інсынуацыям пра тое, што ва ўрочыш-чы ляжаць ахвяры нацыстаў.

Сябры грамадзкай ініцыятывы таксама накіравалі ў ам-

праўда ўжо выйшла з падзямельля, яна жыве, і ў гісторыіБеларусі яна ўжо прапісаная навек. Але было б вельмідобра, каб гэтая праўда знайшла нейкае матэрыяльнаеўвасабленьне, каб людзі бачылі нейкі знак, сымбаль таго,што там адбывалася ў 30-я гады і задавалі сабе пытаньне– хто вінаваты? Але, відаць, гэтага ня будзе, і ў тым стратадля грамадзтва. Але для гісторыі Беларусі яны знойдзе-ныя і ўпісаныя ў яе, я думаю, навек.

Кожны сам стварае сабе помнік – будаўніцтва дарогі празКурапаты стане помнікам і ўладам Беларусі на мяжы ста-годзьдзяў. Чым лепшую дарогу яны пабудуюць, тымдаўжэй яна будзе нагадваць пра вечную спрэчку ахвяраўі катаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 15 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

СЯБРЫ ІНІЦЫЯТЫВЫ «ЗА ЎРАТАВАНЬНЕМЭМАРЫЯЛУ КУРАПАТЫ»БУДУЦЬ РАІЦЦА СА СЬВЯТАРАМІ

Яны вырашылі правесьці са сьвятарамі розныхканфэсіяў сустрэчу, на якой спадзяюцца пачуцьадказ на пытаньне «Ці маральна весьці бу-даўнічыя работы ў раёне пахаваньня бязьвінназабітых людзей?»


Актывісты грамадзкай ініцыятывы заклікаюць улады неаднаўляць рэканструкцыі дарогі ў Курапатах, пакуль пра-куратура ня дасьць адказу на іхную заяву. Сёньня яныправялі прэсавую канфэрэнцыю, на якой распавялі праплян сваёй дзейнасьці на бліжэйшую будучыню. Праз двадні заканчваецца двухтыднёвы мараторы на будаўнічыяработы ў Курапатах, абвешчаны ўладамі ў зьвязку з архе-алягічнымі раскопкамі.

Археолягі не знайшлі ў прыдарожнай зоне ўрочышчаніякіх пахаваньняў, і цяпер будаўнічыя работы могуцьбыць адноўленыя. Учора адбылося паседжаньне, на якім

71

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

70

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Нікога з уладаў няма. Ёсьць прадстаўнікі Маладога Фрон-ту.

Людзі вельмі абураныя. Прыкладам, Яўгенія Назаравамяркуе, што неўзабаве іхны мікрараён можна будзе на-зываць не «Зялёным», а «Карычневым Лугам».

НАЗАРАВА: Замест спальнага тут будзе забруджаны раён.І жыць будзе немагчыма. У нас усе дзіцячыя пляцоўкі вы-ходзяць на гэтую кальцавую дарогу — 15 мэтраў да да-рогі.

А пэнсіянэр Аркадзь лічыць, што варта вярнуцца да пра-екту 1993 году і пракласьці дарогу ў аб’езд урочышча.

АРКАДЗЬ: Забруджанасьць, пыл, загазаванасьць... Трэбапераносіць дарогу далей ад жылых дамоў.

У свой час жыхары Зялёнага Лугу ўжо зьвярталіся да ўла-даў з просьбамі ды патрабаваньнямі ня весьці рэканст-рукцыю дарогі ледзь не пад іхнымі вокнамі, але гэтыязахады ня мелi плёну. Гаворыць спадарыня Ірына:

— Раней я хадзіла па дому ды зьбірала подпісы супрацьбудоўлі дарогі. Пад лістом падпісаліся 166 чалавек, алеўсё роўна дарогу зрабілі.

— А калі Вы зьбіралі подпісы?

— Месяц таму.

— На чыё імя быў ліст?

— Паўлава... Супраць улады, як гавораць, нічога ня зробіш.

Мітынг засьведчыў, што ўсё ж жыхароў Зялёнага Лугубольш хвалюе экалёгія мікрараёну і абыякавасьць уладаў,чым праблема захаваньня памяці пра ахвяраў камуністыч-нага тэрору. Людзей абурае, што зь імі ніхто не параіўся,калі прымалі рашэньне пра рэканструкцыю дарогі.Пэнсіянэр спадар Валянцін гаворыць:

— Прэзыдэнта сюды запрасіць... А так — што хачу, тое йраблю. А людзям жыць трэба. Для транспарту ўсё робяць,так? А вось для людзей дрэнна робяць.

У выніку сёньняшняй сустрэчы жыхары Зялёнага Лугу ства-рылі ініцыятыўную групу з 10 чалавек, якая будзе дама-гацца будаўніцтва дарогі ў аб’езд Курапатаў. З гэтай пра-пановай яны будуць зьвяртацца ў сродкі масавай інфар-

басады краінаў Эўропы і ЗША, а таксама ў міжнародныяструктуры адкрыты ліст да міжнароднай грамадзкасьці ззаклікам выказаць сваю салідарнасьць у справе абароныКурапатаў ды іншых гістарычных помнікаў беларускаганароду.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 17 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ЖЫХАРЫ ЗЯЛЁНАГА ЛУГУ БУДУЦЬДАМАГАЦЦА ПРАКЛАДКІ ДАРОГІЎ АБ’ЕЗД КУРАПАТАЎ

Сёньня ў Курапатах адбылася грамадзкая акцыяз удзелам жыхароў менскага мікрараёну Зялё-ны Луг-6, якія таксама выступаюць супраць па-будовы дарогі праз Курапаты. На сувязі – нашакарэспандэнтка Ганна Соусь:

— Акцыя адбываецца не зусім у Курапатах, а на дыспэ-чарскай аўтобуснай станцыі «Зялёны Луг-6». Тут сабралісякаля 50 чалавек жыхароў мікрараёну. Яны вельмі абура-ныя тым, як адбываецца рэканструкцыя кальцавой дарогі.Ім не падабаецца, што высечаныя дрэвы, што зьнішча-юцца дзіцячыя пляцоўкі, што шмат шуму, вялікая загаза-ванасьць. І вось сёньня людзі сабраліся з тым, каб ства-рыць ініцыятыўныя групы, якія будуць хадзіць у СаветМіністраў і патрабаваць перагляду рашэньня аб рэканст-рукцыі кальцавой дарогі ў раёне Курапатаў. Людзі такса-ма патрабуюць вярнуцца да праекту 1993 году, паводлеякога прадугледжвалася пабудаваць дарогу ў абыход Ку-рапатаў. За мінулы тыдзень сабрана больш за 500подпісаў. Зараз вось людзі чытаюць ліст, які дэпутатка па-латы прадстаўнікоў Вольга Абрамава даслала жыхарампрылеглых дамоў, якія яшчэ ў красавіку патрабавалі, кабкальцавая дарога не была праведзеная ў гэтым месцы.

— Ганна, ці гэтую акцыю наведалі прадстаўнікі афіцыйныхуладаў, каб пагаварыць зь людзьмі?

— Не, тут няма ніводнага прадстаўніка ўладаў. Нядаўнатолькі пад’яжджала машына міліцыянтаў, але яны зьехалі.

73

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

72

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

з пытаньнем, ці маральна будаваць дарогу на касьцяхбязьвінна расстраляных людзей. З вашага паведамлень-ня вынікае, што адгукнулася пакуль толькі БеларускаяАўтакефальная Праваслаўная Царква?

— Так, наколькі мне вядома, Леаніда Акаловіча запраша-ла кіраўніцтва КХП БНФ. Запрашалі і сьвятароў іншых кан-фэсіяў, але яны не пагадзіліся. Зрэшты, я бачыла, штосюды падыходзіў айцец Уладзімер з царквы ў ЗялёнымЛузе, што цяпер будуецца. Там ёсьць каплічка, якую ёндаглядае. Але ён не далучыўся да асьвячэньня крыжоў.

І яшчэ адна рэч. Нядаўна ў менскае бюро Радыё Свабодазаходзіў Зянон Мейкін з Астраўца. Ён выказаў прапанову– каб усе нашчадкі тых людзей, што пацярпелі ад палітыч-ных рэпрэсіяў, калі едуць па кальцавой дарозе, везьлісюды камяні. Зь цягам часу з гэтых камянёў можна былоб зрабіць помнік ахвярам палітычных рэпрэсіяў. Паколькідзяржава дагэтуль нічога зрабіць ня здолела, помнік могбы быць збудаваны з камянёў, прывезеных з тых мясь-цінаў, дзе некалі жылі пакутнікі. Зянон Мейкін папрасіўсваю прапанову перадаць праз Радыё Свабода слухачам.

— Колькі на гэты момант усталявана крыжоў і як яны вы-глядаюць? Ці ёсьць там традыцыйныя ручнікі?

— На некаторых ёсьць традыцыйныя ручнікі, ёсьць абра-зы, побач з крыжамі стаяць зьнічы, кветкі. Крыжоў ужопад сотню. І гэта вельмі важна. Калі празь некалькі дзёнбудзе прынятае рашэньне будаваць далей, ці пойдуцьбудаўнікі на крыжы? Будаўнікі кажуць, што самі здымацькрыжы ня будуць, што гэта мусяць зрабіць тыя, хто іхставіў. А тыя, хто ставіў, наўрад ці пагодзяцца іх прыбіраць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 19 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

У КУРАПАТАХ ЗАВЕРШЫЛІСЯ РАСКОПКІ


мацыі, а таксама будуць дамагацца сустрэчы з чыноўнікаміз Савету Міністраў й адміністрацыі прэзыдэнта.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 18 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

У КУРАПАТАХ АДБЫЛОСЯ АСЬВЯЧЭНЬНЕКРЫЖОЎ

Прысутнічалі як абаронцы Курапатаў, так і жы-хары мікрараёну Зялёны Луг-6. На сувязі — нашакарэспандэнтка Ганна Соусь:

— Асьвячаў крыжы айцец Леанід Акаловіч зь БеларускайАўтакефальнай Праваслаўнай Царквы. Мяркуецца, штокалі крыжы будуць асьвечаныя, дык гэта абароніць мес-ца пакутніцтва беларускага народу ад разбурэньня. Тут са-браліся больш за 30 сяброў КХП БНФ, яны і ініцыянавалігэтае мерапрыемства. Таксама тут прысутныя сябры Ма-ладога Фронту і жыхары прылеглага мікрараёну. Дарэчы,вельмі важна, што гэта адбываецца менавіта сёньня, босёньня будаўнікі зноў павалілі два крыжы, што былі ўста-ляваныя зь іншага боку дарогі. Зрэшты, яны кажуць, штогэта было зроблена ненаўмысна падчас павалкі дрэваў іабяцаюць аднавіць крыжы. Але пакуль не аднавiлi.

Сёньня раніцай у Курапатах адбыўся надзвычайны інцы-дэнт. А сёмай раніцы па дарозе ехала калёна ўнутраныхвойскаў. За 300 мэтраў да лягеру абаронцаў калёна запа-воліла хаду, уключыла фары, і калі БТРы параўналіся зьлягерам, фары скіравалі ў бок абаронцаў. Паводле адна-го зь сяброў Кальварыйскай рады Маладога Фронту,гэткім чынам улады хочуць запалохаць абаронцаў Кура-патаў.

Сёньня ж у Курапатах працягваюцца археалягічныя рас-копкі — дасьледуюць дзьве яміны, заўтра будзе яшчэ аднараскапаная, і пасьля абеду будзе рыхтавацца папярэдняезаключэньне па выніках раскопак.

— Ганна, раней перадавалася, што грамадзкі камітэт уабарону Курапатаў зьвярнуўся да сьвятароў усіх канфэсіяў

75

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

74

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

выпадку будзе справакаванае сілавое рашэньне прабле-мы зь міліцыяй і гэтак далей?

— Сэнс, безумоўна, ёсьць. Тое, што раскопкі ля самай да-рогі нічога не далі, толькі пацьвярджае, што там усё вы-капанае, і ёсьць сьведкі, якія бачылі, як у 60-я гады, калібудавалася дарога, адсюль самазваламі вывозілі косткі.Таму месца расстрэлаў і месца пахаваньняў там усё жёсьць, і тое, што адтуль выграблі косткі і пахавалі іх невя-дома дзе, гэта таксама яшчэ адно злачынства дзяржавы.Як месца расстрэлу людзей яно нікуды не зьнікае. Мыахоўваем ня нейкія фармальныя рэчы, мы ахоўваем па-мяць тых забітых, што былі замардаваныя ў гэтым лесе.

Заўтра аб’яднаньне моладзі Эўрапейскі Шлях арганізуе ўКурапатах талаку. А сёньня будаўнікі звалілі яшчэ адзінкрыж – менавіта той, які ўчора асьвячаў айцец ЛеанідАкаловіч. Сёньня таксама ў Курапаты прыяжджалі міліцы-янты Савецкага РАУС. Цікава, што гэта былі гарадзкіяміліцыянты, а гэтую тэрыторыю кантралююць міліцыянтыМенскага раёну. Міліцыянты цікавіліся тым, што тут ад-бываецца, паводзілі сябе спакойна і зьехалі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 20 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ТАЛАКА

У нас на сувязі Менск. Курапаты. Сёньня там ад-былася талака. У ёй браў удзел і наш карэспан-дэнт Валер Каліноўскі. Добры дзень, Валер.

— Добры дзень, сапраўды ў Менску зараз вельмі добраенадвор’е.

— Валер, наколькі дружная і наколькі шматлюдная сёньнябыла талака ў Курапатах?

— Нягледзячы на добрае надвор’е, ня вельмі шматлюд-ная. Некалькі дзясяткаў чалавек прыйшло. Але працавельмі спорыцца. Людзі прыйшлі з косамі, зь сякерамі.Высякаюць сухастой, хмызьняк, дрэвы, апалае лісьце.

— Як сёньня паведаміў Радыё Свабода старшы навуковысупрацоўнік Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук Алег Іоў, якій кiраваў раскопкамі, у тым месцы, дзе плянуецца пашы-рэньне дарогі, сьлядоў пахаваньняў не было знойдзена.Цяпер спадар Іоў рыхтуе заключэньне для будаўнікоў. Павысновах яго заўтра адбудзецца нарада на ўзроўні на-месьніка міністра транспарту і камунікацыяў, на якой бу-дзе абмяркоўвацца курапацкае пытаньне. Алег Іоў мяр-куе, што будаўнічыя працы будуць адноўленыя ў Курапа-тах у панядзелак або ў аўторак.

Сёньня ж я мела размову з актывісткай грамадзкай ініцы-ятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» ІрынайЖыхар. Паводле яе, у панядзелак у другой палове дня ўКурапатах адбудзецца сустрэча грамадзкасьці – усіх тыхасобаў, хто падпісваў заяву аб стварэньні ініцыятывы, ібудаўнікоў, у прыватнасьці, мусіць прыехаць генэральныдырэктар прадпрыемства «Магістральаўтадор» АнатольЛыцін. Ірына Жыхар кажа, што плянуецца дасягнуць на-ступнай дамовы: будаўнікі гарантуюць стварэньне мэма-рыялу ў Курапатах, і тады грамадзкасьць пагаджаецца зтым, што будуць адноўленыя будаўнічыя работы, і тыя,хто нясе кругласутачнае дзяжурства, сыходзяць адсюль.Але ці пагодзяцца з гэтым сябры Маладога Фронту, Бела-рускай Партыі Свабоды і «Зубра», якія ўжо трэці тыдзеньвартуюць Курапаты? З гэтым пытаньнем я зьвяртаюся даВіталя Кошалева, сябра ўправы Маладога Фронту.

КОШАЛЕЎ: Учора, як вядома, на ўправе МФ было прыня-тае рашэньне, што ня будзем сыходзіць. Абаронцы Кура-патаў тут застануцца да апошняга. Мы ня пусьцім сюдыбудаўнікоў, мы не дарма будавалі тут крыжы, улады недачакаюцца, каб мы адсюль сышлі.

— Віталь, я ведаю, што Вы бралі ўдзел у раскопках. НаВашую думку, ці былі патрэбныя гэтыя раскопкі?

— Безумоўна, так. Мы адцягнулі час, за які сабралі большза 500 подпісаў жыхароў мікрараёну Зялёны Луг-6 і на-агул больш-менш узьнялі грамадзкую думку ў мікрараё-не. Да пачатку раскопак усе тут літаральна спалі.

— Але ж ня знойдзеныя рэшткі пахаваньняў менавіта нагэтым месцы, дзе будзе праходзіць дарога. Ці ёсьць сэнспрацягваць супрацьстаяньне? Тым больш, што ў такім

77

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

76

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

на Папкова і на Юхо, маўляў, чаго вы стаіце, чаго пераш-каджаеце нам працаваць? І Юхо яму гаворыць, што янытут знаходзяцца, таму што прыйшлі абараніць Курапаты.Курапаты — месца, дзе нашы продкі ляжаць, гэта нашболь. А ён адказвае: «А мне напляваць на гэты ваш боль,мне нада грошы зарабляць». Ну і бачу, што ён разьюша-ны. Два разы спрабавалi яго супакоіць, але ён ніяк ня слу-хаўся, а потым сеў на трактар, разьвярнуўся і проста на іхпаехаў.

На шчасьце, ахвяраю п’янога трактарыста ніхто ня стаў. І,паводле сьведчаньняў Уладзімера Кармілкіна, некаторыябудаўнікі, як ён бачыў, прадаюць тыя дрэвы, якія высяка-юць у Курапатах.

З намі на сувязі працягвае знаходзіцца наш карэспандэнтВалер Каліноўскі. Ён дасьць нам магчымасьць пагутарыцьз археолягам, Міколам Крывальцэвічам.

— Спадар Мікола, увогуле якія Вашыя адчуваньні, якая бу-дучыня чакае Курапаты ў наступныя дні, прынамсі, да Дзя-доў?

КРЫВАЛЬЦЭВІЧ: Паціху працягваюцца талокі. Ужо вельмішмат зроблена ў Курапатах. Цэнтральная частка, дзе най-большая канцэнтрацыя магіл, яна ўжо вычышчана ад ку-стоў, прыбрана сьмецьце. Людзі косяць ссохлую траву.

— Ці Вы асабіста бралі ўдзел у апошніх раскопках у Кура-патах?

— Не.

— Тады — Ваша прафэсійнае меркаваньне. Чаму ўсё ж тамнічога ня знойдзена?

— Уздоўж дарогі і ў зону праектаванага будаўніцтва магілыне трапляюць. Мы гэта адразу казалі. Хаця, меркавалі, араптам чагосьці не заўважылі. Таму гаварылі пра абавяз-ковы археалягічны нагляд. А раней, калі мы рабілі ахоўнуюзону Курапатаў, дык рабілі яе зь вялікім запасам, ведаю-чы, што трэба як мага больш тэрыторыі ахапіць і ахоўвацьгэтую тэрыторыю. Фактычна гэтыя раскопкі былі правер-кай западзін ужо не ў самой зоне будаўніцтва, а трошачкіза межамі, за краем праектаванай дарогі.

Трыццатага кастрычніка мы плянуем ставіць тут крыжы, у

Хутка Дзяды, таму трэба тут прыбраць. На гэты момантбольшая частка тэрыторыі прыбраная. Тут шмат людзейсталага веку і моладзі. Прычым, неабавязкова гэта прад-стаўнікі палітычных партыяў. Вось я спытаў у маладзёнаў,адкуль яны, і яны адказалі, што не належаць да ніякіх пар-тыяў, проста прыйшлі дапамагчы.

— А ці ёсьць у Курапатах будаўнікі?

— Ведаеце, калі я ехаў сюды, у Курапаты, па кальцавойдарозе, па ёй сапраўды вельмі цяжка ехаць, там поўнарозных будаўнічых машынаў, вядзецца праца на подсту-пах да Курапатаў. Яны ўжо літаральна падбіраюцца. Усягоў некалькіх мэтрах ад Курапатаў працуюць бульдозэры.Але мяжу Курапатаў не перасякаюць. Яны з учорашнягадня пачалі працаваць, але на гэты момант таксама фак-тычна ўдзельнічаюць у талацэ. Яны прыбіраюць сьмець-це, гальлё.

— Пачатак ці аднаўленьне будаўнічых работ будзе зале-жаць ад заключэньня археолягаў. Калі яно чакаецца?

— У панядзелак. Тады нейкае канчатковае рашэньне бу-дзе прымаць грамадзкая ініцыятыва «За ўратаваньне Ку-рапатаў», сваё рашэньне будуць прымаць прадстаўнікіўлады, будаўнікі. Шчыра кажучы, у мяне, як і ў многіхлюдзей, што сабраліся тут, у Курапатах, дрэнныя прадчу-ваньні. Баюся, што будзе цяжка спыніць гэтую машыну бу-даўнічую, што разгарнулася й ідзе на Курапаты.

Мы вяртаемся ў Курапаты. З намі сёньня па тэ-лефоне зьвязаўся вядомы фотакарэспандэнтУладзімер Кармілкін. Ён паведаміў пра выпадак,сьведкам якога быў якраз сёньня ў Курапатах.

КАРМІЛКІН: Калі я прыйшоў сёньня ў Курапаты, людзейбыло спачатку малавата, але потым сталі падыходзіць. Япайшоў на левы бок дарогі, каб паглядзець, там якразпад’яжджалі трактары. Трактар «Беларусь», вялікі такі, за-дрыпаны, нядобрага такога выгляду. Ну і там Папкоў і Юхоставілі крыжы. Упоперак дарогі гэтай, дзе валяць лес. І каліяны ставілі крыжы, капалі ямы, у гэты час пад’ехаў гэтытрактар «Беларусь», зь яго выйшаў трактарыст. З выглядуя адразу зразумеў, што ён не зусім цьвярозы. Ён накінуўся

79

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

78

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

лягеры ідзе жыцьцё – тут чытаюць вершы, сякуць дровы,гатуюць ежу. Нядаўна прыбіўся бяздомны сабака, які ця-пер вартуе лягер. Вырашана, што нехта пасьля возьме ягодахаты.

Але ўсё ж чым гэта скончыцца і калі? Побач са мной ак-тывіст руху «Зубар» Яраслаў Сьцешык. Яраслаў, ці падрых-таваныя вы, што на крыжы пойдуць бульдозэры або сюдыпрыедуць міліцыянты?

— Вядома, мы падрыхтаваныя, але ня так, як хацелася б.Па-першае, як толькі пачнецца гвалт, мы зьбіраемся па-ведаміць журналістам. Зьбіраемся абараняць Курапатынегвалтоўным супрацівам – будзем сядаць на шляху буль-дозэраў, будзем рабіць, што зможам.

— Ганна, у суботу фатограф Уладзімер Кармілкін паве-даміў, што быў сьведкам сутычкі паміж абаронцамі Кура-патаў і адным з трактарыстаў нападпітку. Ці зьвяртаеміліцыя ўвагу на такія выпадкі? Што гэта за людзі, тыябудаўнікі, можа яны мяняюць сваё стаўленьне да працы ўКурапатах?

— Я часта бачу будаўнікоў нападпітку, аднойчы і прарабап’янога бачыла, але няма ўражаньня, што кіраўніцтва ціміліцыянты кантралююць іх стан. Нагадаю, што калі быўзьнішчаны першы крыж, тады нейкі кіраўнік пасадзіў усваю машыну п’янога бульдазэрыста і адвез яго кудысьці.

— Ёсьць зьвесткі, што дрэвы, якія высякаюцца, прадаюц-ца пасьля будаўнікамі. Ці так гэта?

— На маю думку, не. Тая драўніна, якая была атрыманаядагэтуль, пайшла на дровы абаронцам Курапатаў, з часткідрэваў робяць крыжы, якіх тут цяпер вельмі шмат. Астатніядрэвы проста ляжаць на зямлі.

— Выглядае, што галоўны дзень будзе заўтра?

— Так, усе чакаюць заўтрашняга дня, але аптымізму, як ябачу, у абаронцаў няма. Яны чакаюць «сілавога вырашэнь-ня» і чакаюць, што стануць ахвярамі і закладнікамі таго,што не зрабілі дарослыя палітыкі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

прыватнасьці, па расстраляных археолягах. Вядомыя трыархеолягі, якія былі расстраляныя ў Менску 27 жніўня1937 году. Гэта Дубінскі, Ляўданскі і Каваленя. Крыж уіхную памяць будзе ўсталяваны археолягамі нашай Ака-дэміі Навук. Будзе грамадзкая акцыя. Мы пастараемся яесабраць. Ужо людзі шмат грошай ахвяравалі на гэта. Ак-рамя таго, мы давалі аб’явы, далі рахунак гарадзкога Та-варыства Беларускай Мовы для збору грошай на крыжыў Курапатах. І ўжо паступілі першыя грошы. І на гэтыя гро-шы мы таксама замовім крыжы і ўсталюем іх.

— Для тых, хто ня мае магчымасьці бачыць гэтыя крыжы,скажыце, якія яны і колькі каштуе такі крыж?

— Мне цяжка сказаць, таму што розныя майстры просяцьпа-рознаму. Даляраў 20, напэўна, будзе каштаваць адзінкрыж. Мы прапанавалі праект крыжа, трошкі больш за 2мэтры вышынёю. Каб ён, калі ўкапаеш, быў у рост чала-века. Гэта звычайны крыж з адной перакладзінай.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 22 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

У КУРАПАТАХ ЗАЎТРА ЧАКАЮЦЬ «СІЛАВОГАВЫРАШЭНЬНЯ»

На сувязі – наша карэспандэнтка Ганна Соусь:

— Пакуль у Курапатах спакойна, але людзі, што знахо-дзяцца тут, называюць гэта зацішшам перад бурай. Бу-даўнічыя працы ня йдуць, кругласутачнае дзяжурства пра-цягваецца. Плянавалася, што сёньня тут адбудзецца суст-рэча актывістаў грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньнеКурапатаў» з кіраўніцтвам прадпрыемства «Магістраль-аўтадор», але яе перанесьлі на заўтра. Сёньня ж у гэтайфірме намесьнік дырэктара ў справе будаўніцтва СяргейІсакаў мне паведаміў, што работы ня будуць адноўленыя ізаўтра. Але нядаўна будаўнікі зьнялі частку асфальтавагапакрыцьця дарогі, літаральна насупраць лягеру абарон-цаў, і цяпер транспарт, едучы міма, запавольвае хаду. У

81

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

80

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

таксама правесьці нараду ў Савеце Міністраў па гэтыхпытаньнях.

Але ж ці гарантуюць будаўнікі, што яны не адновяць ра-ботаў у Курапатах, пакуль ва ўрадзе будуць разглядацьгэтае пытаньне? Гаворыць генэральны дырэктар прадпры-емства «Магістральаўтадор» Анатоль Лыцін:

— Не, такіх гарантыяў я даваць не магу. У межах паласы,дзе праведзеныя археалягічныя раскопкі, дарога будзебудавацца.

Паводле спадара Лыціна, будаўнічыя работы ў Курапатахбудуць адноўленыя праз 7–10 дзён. Гэта сталася ас-ноўным вынікам сёньняшняй сустрэчы грамадзкасьці з бу-даўнікамі. Паводле намесьніка старшыні Партыі БНФ Вя-часлава Сіўчыка, гэта можна было прадказаць.

СІЎЧЫК: Узровень прадстаўніцтва з боку ўлады не дазва-ляў спадзявацца на нейкія вынікі. Прыйшоў начальнік бу-доўлі, які абсалютна шчыра сказаў, што ад яго не зале-жыць адказ на самае галоўнае пытаньне — пройдзе каль-цавая дарога праз Курапаты ці не?

Грамадзкасьці трэба падтрымліваць тых людзей, якія кру-гласутачна знаходзяцца ў Курапатах, і не дапусьціць, кабрэжым зьнішчыў гэты мэмарыял.

Асобную пазыцыю ў справе Курапатаў займае КХП БНФ.Гаворыць намесьнік кіраўніка партыі Сяргей Папкоў:

— Сёньня стаіць галоўнае пытаньне — усё ж прымусіцьурад весьці дарогу ў абыход Курапатаў. Іншых пытаньняўзараз нельга ставіць. Не даваць ім зачэпкі. Вось на гэтыммы стаім, і на гэтым будзем бараніць Курапаты.

Адметна, што ў часе сёньняшняй сустрэчы генэральныдырэктар «Магістральаўтадору» не пацікавіўся меркавань-нямі тых людзей, што ўжо амаль месяц нясуць у Курапа-тах кругласутачнае дзяжурства. Слова прадстаўнікам «Зу-бра» й Беларускай Партыі Свабоды.

СЯБАР «ЗУБРА»: Мы застанемся, таму што яны робяцьсваю палітыку, а мы проста баронім косткі нашых суай-чыньнікаў. І мы іх не аддамо, што б яны там ні вырашылі,на якія б пагадненьні ні пайшлі.

СЯБАР БПС: Справа ў тым, што з тых, хто займаецца Ку-

■ 23 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ПРАЦА БУДАЎНІКОЎ ЛЯ КУРАПАТАЎ ПАЧНЕЦЦАПРАЗ 7–10 ДЗЁН

Такі вынік сустрэчы актывістаў грамадзкай ініцы-ятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты»,прадстаўнікоў палітычных партыяў і грамадзкіхаб’яднаньняў з генэральным дырэктарам прад-прыемства «Магістральаўтадор» АнатолемЛыціным, што прайшла непасрэдна ў Курапатах.


Генэральны дырэктар «Магістральаўтадору» зыходзіў звысновы, што пачаць будаўніцтва кальцавой дарогі ў абы-ход Курапатаў ужо немагчыма.

Спадар Лыцін зазначыў, што ў ягонай кампэтэнцыі толькіпытаньні добраўпарадкаваньня мэмарыялу Курапаты. Алеж многія з тых патрабаваньняў, якія падалі раней актывістыграмадзкай ініцыятывы, будаўнікі забясьпечыць ня здо-леюць.

ЛЫЦІН: Паставіць на дарозе чатыры ўказальнікі «Курапа-ты — месца згубы ахвяраў палітычных рэпрэсіяў», замяніцьдраўляны помнік «Тут у лясным масіве знаходзяцца ас-танкі ахвяраў масавых рэпрэсіяў». На жаль, такую работумы ня можам выканаць — паставіць чатыры ўказальнікі«Курапаты — месца згубы». Я магу ў межах маёй кампэ-тэнцыі ўсталяваць два дарожныя ўказальнікі ў межах ста-янак, якія будуць, дзе будзе напісана «Урочышча Курапа-ты».

ЖАНЧЫНА: А «месца згубы ахвяраў»?

ЛЫЦІН: Гэта трэба ўзгадніць у вызначаным парадку.

Але ж гэткі варыянт не задавальняе актывістаў грамадзкайініцыятывы, і сёньня яны накіравалі ліст у Савет Міністраў,у якім патрабуюць перагледзець цяперашнюю праектнуюдакумэнтацыю ў справе рэканструкцыі кальцавой дарогіды вярнуцца да праекту 1993 году, упарадкаваць тэры-торыю могільніка й забясьпечыць ахову пахаваньняў, а

83

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

82

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

мадзкасьці. У лягеры часта гавораць пра тое, што пра іхпроста забыліся. Побач са мной знаходзіцца актывіст руху«Зубар» Мікіта Сасім.

САСІМ: Першая хваля цікавасьці спала, і зараз тут малахто зьяўляецца.

— Хутка могуць пачацца будаўнічыя працы. Які настрой увас, што будзеце рабіць?

— Будзем заставацца тут да апошняга. Пакуль будземжывыя, дарогі тут не пабудуюць. Да маразоў мы заразрыхтуемся, хутка паставім намёт зь печкай – будзе цёпла.Адзінае, чаго хацелася б папрасіць, каб людзі сюды пры-ходзілі хаця б падтрымаць нас.

— Чаго патрабуеце ў першую чаргу?

— Добра было б, каб людзі прынесьлі коўдры. А так усёнармалёва, ежы пакуль што хапае, сядзім…

Я яшчэ дадам, што цяпер у Курапатах зьявіўся плякат «Авы паставілі крыж у абарону Курапатаў?» і заклік «Ідзецеў Курапаты – там кожны дзень павінны быць людзі. Рэ-жым задумаў зьнішчыць самую балючую старонку нашайнацыянальнай памяці. Стаўце крыжы, баранеце сьвяты-ню». Дарэчы, пра крыжы. Сёньня я была сьведкай, як бу-даўнікі фатаграфаваліся побач з крыжамі. Магчыма, янысьпяшаліся зрабіць здымак на памяць, бо хутка ім давя-дзецца накіроўваць тэхніку на гэтыя крыжы.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 25 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

У АДКАЗ НА ЗАКЛІК, ЯКІ ПРАГУЧАЎУ ЭТЭРЫ СВАБОДЫ, У КУРАПАТЫ ЗНОЎПАЦЯГНУЛІСЯ ЛЮДЗІ

На тэлефоннай сувязі – наша карэспандэнткаГанна Соусь:

— Учорашні заклік не зьмяншаць увагу да лягеру абарон-цаў Курапатаў, які прагучаў у нашай праграме, быў пачу-

рапатамі, сюды прыходзяць толькі адзін Юхо і жанчыны,у большасьці з КХП БНФ, партыі Зянона Пазьняка.

Разам з будаўнікамі ў Курапаты сёньня прыехалі й міліцы-янты на чале з намесьнікам кіраўніка абласной міліцыі Іга-рам Уладыкам. І на пытаньне Радыё Свабода пра тое, штобудуць рабіць міліцыянты, калі будуць адноўленыя бу-даўнічыя работы, а моладзь працягне вартаваць Курапа-ты, ён адказаў наступным чынам:

— Мы будзем рабіць тое, што належыць.

— Больш канкрэтна.

— Тлумачу, што мы будзем рабіць тое, што павінны рабіць.Гэтым усё сказана.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 24 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

АБАРОНЦЫ КУРАПАТАЎ РЫХТУЮЦЦА ДААПОШНЯГА СУПРАЦІЎЛЯЦЦА БУДАЎНІКАМ

На сувязі – наша карэспандэнтка Ганна Соусь:

— Сёньня лягер абаронцаў Курапатаў некалькі разоў на-ведвалі міліцыянты з раённай управы ўнутраных справаў.Адзін зь іх, маёр, пакінуў свой нумар тэлефону і параіўтэлефанаваць, калі тут нешта здарыцца. Міліцыянты так-сама паабяцалі, што будуць прыходзіць сюды некалькіразоў на дзень і адсочваць сытуацыю.

Цяпер абаронцы Курапатаў рыхтуюцца да зімы – сякуцьдровы, хутка будзе ўсталяваны вялікі вайсковы намёт з«буржуйкай», бо ночы сталі вельмі халодныя. Прыкладам,учора ўначы было каля 5 градусаў марозу, і сагрэцца быломагчыма толькі каля вогнішча.

Наагул цяпер пачынаецца найбольш складаны этап дляабаронцаў Курапатаў. Калі першыя дні была вялікая ціка-васьць, людзі прыходзілі сюды, прыносілі харчы, дапама-галі хто чым можа, дык цяпер трымацца становіцца ўсёцяжэй. Не хапае харчоў, а часам і проста ўвагі гра-

85

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

84

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 26 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

МОЛАДЗЬ ВЫРАШЫЛА СТВАРЫЦЬ СВОЙАРГКАМІТЭТ АБАРОНЫ МЭМАРЫЯЛУ

Як сёньня, напярэдадні нядзельнага мітынгу,выглядаюць Курапаты? На простай тэлефоннайсувязі — наша карэспандэнтка Ганна Соусь:

— Добраўпарадкаваньне Курапатаў працягваецца і зараз.Сёньня сябры КХП БНФ працавалі на пагорку. Яны зноўмайстравалі крыжы, я бачыла, як намесьнiк старшыні пар-тыі Сяргей Папкоў працаваў сякерай. Ён гэта вельмі спрыт-на робіць, і яго калегі кажуць, што ён можа зрабіць вялікікрыж за 40 хвілін – гэтак яго некалі навучыў бацька. Надумку сяброў КХП БНФ, у нядзельным шэсьці возьмуцьудзел каля 1000 чалавек. Гэта будуць ня толькі сябры КХПБНФ, але і сябры Беларускай Партыі Свабоды, руху «Зу-бар», Маладога Фронту, прыедуць таксама людзі зрэгіёнаў.

Сёньня сябры маладзёвых арганізацыяў, якія ўжо большза месяц вартуюць Курапаты, абмяркоўвалі ідэю стварэнь-ня свайго ўласнага аргкамітэту. Яны не задаволеныя тым,як цяпер актывісты грамадзкай ініцыятывы «За ўратавань-не мэмарыялу Курапаты» вядуць перамовы з уладамі. Чымменавіта яны не задаволеныя? Я гэтае пытаньне пераад-расоўваю сябру БПС Алесю Гетману.

— Ці ня лічыце вы, што гэта можа пашкодзіць ідэі абаро-ны мэмарыялу?

ГЕТМАН: Мы не спрабуем стварыць раскол паміж парты-ямі і групамі, якія ўваходзяць у камітэт. Справа ў тым, штоў нас да іх няма даверу, бо яны зьявіліся тут пару разоў, іда таго ж яны заклікалі нас сысьці і не бараніць Курапа-таў. Таму моладзь і партыя КХП БНФ вырашылі стварыцьсвой аргкамітэт, які ўвесь час знаходзіцца ў Курапатах, ане засядае недзе за круглымі сталамі.

— Гэта азначае, што вы ня пойдзеце нi на які кампраміс ішто вы не дапусьціце, каб кальцавая дарога прайшла празКурапаты?

ты. Сёньня ад раніцы ў Курапаты пачалі прыходзіць людзі.Прыкладам, я была сьведкай, як адна пэнсіянэрка, спа-дарыня Ніна, прынесла бульбу, нехта іншы прынес печы-ва. Кальцавая дарога цяпер зачыненая для руху транспар-ту, і актыўная будоўля ідзе ўжо ў ста мэтрах ад Курапатаў,насупраць аўтобуснай станцыі. Дарэчы, сёньня раніцай настанцыі зьявіўся бел-чырвона-белы сьцяг, які вывесілі ся-бры руху «Зубар».

28 кастрычніка, у нядзелю, КХП БНФ ладзіць шэсьце а12-й гадзіне ад гадзіньнікавага заводу і ў 15 гадзін – жа-лобны мітынг у Курапатах. Потым будуць яшчэ мерапры-емствы – 30 кастрычніка і 3 лістапада.

Мерапрыемстваў шмат, але пакуль не відаць вялікай ак-тыўнасьці грамадзянаў. Побач са мной намесьнік старшыніБНФ Вячаслаў Сіўчык.

— Вячаслаў, можа варта было наладзіць адно, але маса-вае мерапрыемства?

— Натуральна, у сёньняшніх умовах лепш было б, каббыло адно масавае мерапрыемства, але чарговы раз, нажаль, спрацаваў суб’ектыўны фактар – а менавіта тое, штопазыцыя розных палітычных партыяў і групаў не ўзгадня-ецца. Таму маем, што маем. Часткова віна ляжыць на ўсіхкіраўніках палітычных партыяў. Таму я лічу, што трэба памагчымасьці браць удзел ва ўсіх мерапрыемствах. Нашазадача – як можна дапамагчы маладым і самім паўдзель-нічаць.

— Чаму ня шмат палітычных сілаў праявілі ўвагу да таго,што адбываецца ў Курапатах?

— На жаль, прызначэньне Аляксандра Лукашэнкі прэзы-дэнтам мела кепскія наступствы для беларускага гра-мадзтва. Грамадзтва зараз у пэўнай ступені разгубленае, іактыўнасьць дастаткова нізкая. Вы ж бачыце, чыімі сіламіадбываецца абарона Курапатаў, бачыце, што робіцца ўАкадэміі Навук – там наагул ніякіх пратэстаў няма. У гэтайсытуацыі мусіць адбыцца кансалідацыя ўсіх беларускіхсілаў, бо наперадзе нас чакаюць цяжкія часы, і супраць-стаяць акупацыі можна толькі агульнымі сіламі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

87

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

86

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

На мінулым тыдні археалягічная праца ў Курапатах быласкончаная. Вось у мяне заключэньне, падрыхтаванаеІнстытутам гісторыі Акадэміі Навук. Яно пацьвердзіла, штона месцы плянаванага будаўніцтва ніякіх пахаваньняўняма. Так што праца будзе весьціся пад наглядам. Большза тое, дарожнікі пабудуюць два пераходы і спэцыяльныяпляцоўкі. У Курапаты стане лягчэй дабірацца гарадзкімтранспартам. Будуць распрацаваныя памятныя знакі.

Калі пачнецца актыўнае будаўніцтва, спадар Мінін не ска-заў.

МІНІН: У нас канкрэтна былі вызначаныя прагматычна-хрысьціянскія падыходы, якія заключаюцца ў наступным:калі ў працэсе будаўніцтва мы знойдзем нейкія парэшткі,то мы іх пахаваем на іншым месцы адпаведна закана-даўству. Што тычыцца даты, дык рашэньне аб рэканструк-цыі дарогі было прынятае ў 2000 годзе. А наконт актыўна-га будаўніцтва — дык праца і так вядзецца няспынна.

Цяпер дарожная тэхніка ўшчыльную праедзе ля месцапахаваньняў, а бульдозэры аддзяляе ад крыжоў пара дзя-сяткаў мэтраў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ШЭСЬЦЕ Ў КУРАПАТЫ ПРАЦЯГВАЛАСЯТРЫ ГАДЗІНЫ

Больш за 1000 чалавек узялі ўдзел у шэсьці,прысьвечаным Дзядам.


Удзельнікі шэсьця на Курапаты, арганізаванага актывістаміКансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі БНФ, пачалізьбірацца сёньня аб 11-й гадзіне недалёка ад прахаднойМенскага гадзіньнікавага заводу. У асноўным гэта быліпрадстаўнікі КХП і Партыі БНФ, Маладога Фронту, руху

— Мы ні ў якім выпадку не дапусьцім, каб дарога прайш-ла праз Курапаты. Адзін кампраміс для нас – гэта каб да-рога пайшла ў абыход.

Дадам яшчэ, што будаўніцтва кальцавой дарогі працяг-ваецца і з кожным днём набліжаецца да Курапатаў.Разьлічваюць, відаць, на тое, што стане халодна і людзідоўга тут ня выседзяць. Апрача таго, калі ўсё будзе зроб-лена, і застанецца толькі невялікі кавалак ля Курапатаў,дык нічога не застанецца, як пачаць працаваць і на ім.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 27 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

МІНІСТАР ЗАЯВІЎ, ШТО ДАРОГУПРАЗ КУРАПАТЫ ПАБУДУЮЦЬ

Будаўнікі абяцаюць паставіць мэмарыяльныязнакі на кальцавой дарозе ля Курапатаў, але бу-даўніцтва працягнуць. Пра гэта распавёў на-месьнік міністра транспарту й камунікацыяўАляксандар Мінін.

Любоў Лунёва:

Спадар Мінін распавёў пра сытуацыю, якая склалася ўКурапатах:

— Калі распрацоўвалі праект кальцавой дарогі, я разгля-даў гэтае пытаньне. Я сустракаўся са старшынём аб’яд-наньня «Курапаты» Вацлавам Нямковічам. Я ўдзячны ямуза тое, што ён перадаў нам мапы меркаваных пахавань-няў. Мы дасьледавалі гэтыя матэрыялы і з улікам іх пры-нялі рашэньне пра будаўніцтва кальцавой дарогі з па-соўваньнем у бок гораду. Ну, а цяпер пачалося су-працьдзеяньне розных грамадзкіх групаў. Мы ў працэсерэалізацыі праекту адразу пачалі выкарыстоўваць археа-лягічныя распрацоўкі. З Інстытуту гісторыі запрасілі гісто-рыкаў, археолягаў. Гэты праект суправаджалі таксама прад-стаўнікі Камітэту гісторыка-культурнай спадчыны ды іншыяграмадзкія арганізацыі.

89

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

88

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

многа перацярпела, была ў лягеры. Там нас зьнішчалі, гэтаў Казахстане, у Кенгіры, і я паклялася, што колькі будужыць — буду памятаць іх увесь час.

Сьвятар Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царк-вы айцец Леанід Акаловіч, які йшоў наперадзе калёны,сказаў, што асьвеціць усе крыжы, што ўсталявалі на магілахрасстраляных, і будзе маліцца за іхныя душы.

За тры гадзіны ўдзельнікі шэсьця прайшлі 10 кілямэтраў.Увесь час іх суправаджала некалькі міліцыянтаў, але па-колькі акцыя была дазволеная ўладамі, яны не перашка-джалі ўдзельнікам.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

ЗЯНОН ПАЗЬНЯК:ХАЙ ДУША КОЖНАГА РАССТРАЛЯНАГА ЎКУРАПАТАХ УВАСОБІЦЦА Ў КРЫЖ

Жалобнае шэсьце на Дзяды скончылася сёньнямітынгам у Курапатах. На простай тэлефоннайсувязі – наша карэспандэнтка Ганна Соусь:

— Тут сабралася больш за паўтары тысячы чалавек. Гэтасябры КХП БНФ, БНФ «Адраджэньне», Маладога Фрон-ту, Беларускай Партыі Свабоды, руху «Зубар» і проста ша-раговыя грамадзяне. Яны прыйшлі ў Курапаты з кветкаміі крыжамі. Гараць зьнічы. Вось толькі што адбылося наба-жэнства па бязьвінна загіблых людзях, якое правялі двасьвятары – ксёндз Ігар Лашук з парафіі Сьвятога ЯнаХрысьціцеля ў Менску і айцец Леанід Акаловіч зь Белару-скай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы на Баць-каўшчыне. Цяпер на мітынгу зачытваюць ліст Зянона Пазь-няка, які ён даслаў адмыслова на Дзяды ў Курапатах. Лістчытае сакратар КХП БНФ Валеры Буйвал. Зянон Пазьнякпіша пра тое, што гэта першыя Дзяды ў трэцім тысяча-годзьдзі, і менавіта цяпер узьнікла вялікая пагроза, штоКурапаты будуць зьнішчаныя.

«Зубар», Партыі Свабоды, Мартыралёгу Беларусі, былі йпроста жыхары сталіцы.

Адзін з арганізатараў акцыі, намесьнік старшыні КХП БНФСяргей Папкоў патлумачыў, чаму шэсьце й мітынг з наго-ды Дзядоў адбываюцца менавіта сёньня.

ПАПКОЎ: Сёньня апошняя нядзеля кастрычніка, Дзядыадзначаюцца ў канцы кастрычніка, і сёньня вельмі важна,каб Дзяды адбыліся да таго, як улады пачнуць работы папашырэньні дарогі праз Курапаты. Гэта вельмі важна, кабпрымусіць правесьці дарогу па-за Курапатамі.

Тым часам удзельнікі шэсьця пад бел-чырвона-белымісьцягамі й транспарантамі з надпісамі «Дзяды», «АбаронімКурапаты!», «Ушануйма ахвяраў Курапатаў!» ды іншымісталі ў калёну й рушылі па праспэкце Скарыны ў бок мэ-марыялу. Наперадзе калёны людзі несьлі звон і сьпявалібеларускія песьні.

Удзельнікі акцыі несьлі больш за 20 крыжоў, каб усталя-ваць іх на магілах расстраляных. Гаворыць Алесь Блізьнюкз Радашкавічаў:

— У мяне ў Курапатах пахаваны, па зьвестках сваякоў,стрыечны дзед. У 1937 годзе яны жылі ў Ігумене (цяперназываецца Чэрвень), і прыйшлі да яго энкавэдысты, за-бралі, і ён зьнік. І толькі ў 1957 годзе прыйшлі дакумэн-ты, зь якіх вынікала, што ён пахаваны недзе ва ўрочышчыКурапаты.

А вось як патлумачыла свой удзел ва ўшанаваньні прод-каў 15-гадовая вучаніца адной зь менскіх школаў МарыяЕліна:

— Я бяру ўдзел у гэтай акцыі, бо мы павінны стаяць засваю Радзіму. Некаторыя людзі думаюць, што гэта ня важ-на, што гэта ня іхная будучыня, але трэба ўсё ж стаяць заяе.

А вось меркаваньне былой зьняволенай сталінскіх ляге-раў Надзеі Дземідовіч:

— Сярод іх мог быць і мой бацька. Але, на шчасьце, ёнсядзеў у слонімскім астрозе, і там гараджане гэты астрогвызвалілі, ён ня трапіў у Курапаты. Мог бы й трапіць, каліб яшчэ пару дзён праіснавала савецкая ўлада. Я вельмі

91

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

90

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

«Зубар». Пазьней ізноў пачалі прыходзіць людзі, і цяпертут каля дзесяцi чалавек.

Удзень некалькі гадзінаў над Курапатамі кружыў гелікоп-тэр, часам вельмі нізка – 10 мэтраў над зямлёй. Некато-рыя з валанцёраў мяркуюць, што гэта спроба запалохацьабаронцаў. А дзесьці а 14-й гадзіне сюды пад’ехалі хлоп-цы ў скуранках і залатых ланцугах. Яны пачалі распытваць,колькі грошай атрымліваюць валанцёры за тое, што зна-ходзяцца тут, цікавіліся, ці беларусы ляжаць у гэтыхмагілах, а можа – габрэі? Наогул, паводзілі сябе вельмінахабна. А потым паведамілі, што хутка сюды прыедуцьамонаўцы і ўсіх разгоняць. Некаторыя абаронцы мярку-юць, што гэта быў невыпадковы візыт, бо каб выкінуцьадсюль людзей, уладам неабавязкова зьвяртацца даАМОНу – можна зьвярнуцца па дапамогу да крыміналь-ных структураў. Дарэчы, тут згадваюць пра выказваньніЛукашэнкі ў Гомелі, калі ён казаў пра шчыльныя дачы-неньні паміж уладамі і крымінальнікамі.

Сёньня 29 кастрычніка. У гэты дзень у 1937 годзе ў Кура-патах пачаліся масавыя расстрэлы беларускай інтэліген-цыі. У такі самы дзень быў забіты і Браніслаў Тарашкевіч.Побач са мной сябар КХП БНФ Уладзімер Юхо.

ЮХО: Раней тут выступалі і Ніл Гілевіч, і Васіль Быкаў, іГенадзь Бураўкін. Таму і зараз, калі будаўнічая тэхніка па-дышла зусім блізка да Курапатаў, трэба, каб інтэлігенцыяўзьняла свой голас і каб ён быў пачуты. Аб Курапатах сёнь-ня ведае ўвесь сьвет, і толькі беларускія ўлады нічога няхочуць чуць і хочуць руйнаваць помнік.

Вось толькі што зноў пралятаў гелікоптэр… Нагадаю, штозаўтра, 30 кастрычніка, ва ўсім сьвеце паводле рашэньняААН будзе адзначацца Мiжнародны дзень памяці ахвя-раў палітычных рэпрэсіяў. У Беларусі сёлета ўпершыню падэгідай грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыя-лу Курапаты» пройдзе тыдзень памяці ахвяраў палітыч-ных рэпрэсіяў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

«Я хачу сказаць, што ня раз казаў: будуйма ў Курапатахусім народам народны мэмарыял, хай кожная несьмярот-ная душа, расстраляная ў Курапатах, увасобіцца ў крыж».

Гэта словы зь ліста Зянона Пазьняка.

Людзі, якія выступаюць на мітынгу, кажуць, што яны ця-пер знаходзяцца літаральна на лініі фронту, бо робяццаўсе захады, каб зьнішчыць гэтае сьвятое месца.

Дарэчы, менавіта сёньня працягваюцца будаўнічыя пра-цы. Будоўля наблізілася літаральна на 10 мэтраў да мяжыКурапатаў і не спыняецца нават у час мітынгу. Пра гэтазараз гаворыць у сваім выступе спадар Беленькі.

Не абышлося без інцыдэнтаў. Нейкі п’яны юнак спраба-ваў крычаць «Слава Расеі», але яго хутка выгналі з Кура-патаў іхныя абаронцы.

— Ганна, ці літасьцівае надвор’е да абаронцаў Курапатаўсёньня, і як выглядае зараз сам мэмарыял? Ці пабольша-ла крыжоў?

— Тут зараз даволі вільготна, надвор’е не зусім добрае.Крыжоў вельмі шмат – больш за сто. Вось сёньня, каліправаслаўны і каталіцкі сьвятары асьвячалі крыжы, яныасьвячалі ня толькі тыя, што тут былі, але й тыя, што людзінесьлі падчас шэсьця 10 кілямэтраў. Прынесеныя сёньнякрыжы потым будуць усталяваныя на магілах.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 29 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

СЁНЬНЯ Ў КУРАПАТЫ НАВЕДАЛІСЯ ЛЮДЗІКРЫМІНАЛЬНАГА ВЫГЛЯДУ


— Ноч у Курапатах прайшла даволі спакойна, раніца так-сама. Затое паменела валанцёраў, якія нясуць варту. Уна-чы тут было чатыры чалавекі, а калі я ўдзень прыехала ўКурапаты, тут ля вогнішча сядзеў толькі адзін сябра руху

93

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

92

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Сёньня ж у Курапаты прыйшлі і тыя, хто стаўся ахвяраміпалітычных рэпрэсіяў ужо ў наш час. Непадалёк стаяцьПавал Севярынец, які нядаўна выйшаў з-за кратаў, Вячас-лаў Сіўчык, Вінцук Вячорка ды іншыя.

Толькі што быў усталяваны крыж у памяць беларускіх ар-хеолягаў, расстраляных у 1937-м. Побач са мной архео-ляг Мікола Крывальцэвіч.

КРЫВАЛЬЦЭВІЧ: 27 жніўня 1937 году ў Менску былі рас-страляныя тры беларускія археолягі, што працавалі ў сэк-тары археалёгіі Інстытуту гісторыі. А сэктар і складаўся тадыз трох чалавек. Гэта Сяргей Дубінскі, Аляксандар Ляўданскіі Аляксандар Каваленя. Яны былі арыштаваныя ў траўні, аДубінскі ў ліпені 1937 году. Па-сутнасьці, гэтыя людзі па-чалі акадэмічную беларускую археалёгію, якая ў той часстанавілася на ногі і рабілася навукай у многіх краінахсьвету, у тым ліку і ў нас. З гібельлю гэтых людзей былаперарваная натуральная хада станаўленьня беларускайнавукі. Наша археалёгія адрадзілася толькі ў 60—70-я, аможа і ў 80-я гады. Тады ж, у 30-я гады, беларуская ака-дэмічная навука згубіла каля 150 навукоўцаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 31 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

АБАРОНЦЫ ЗНОЎ НЕ ДАПУСЬЦІЛІ БУДАЎНІКОЎДА ПРАЦЫ ЛЯ МАГІЛАЎ


— Гэтая ноч у Курапатах прайшла даволі спакойна. Аба-ронцы правялі яе ў вайсковым намёце з «буржуйкай», якібыў усталяваны ўчора. Было нарэшце цёпла. Сёньняшнідзень прайшоў таксама без асаблівых здарэньняў. Галоўныяго вынік валанцёры фармулююць так: «Яшчэ адзін дзеньмы не дазволілі будаваць побач з Курапатамі кальцавуюдарогу».

Будаўнікі сюды не падыходзяць і, дарэчы, міліцыянты так-

■ 29 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

РАДА БНР ВЫКАЗАЛА ПАДТРЫМКУАБАРОНЦАМ КУРАПАТАЎ

У Нью-Ёрку пад старшынствам Івонкі Сурвіллыадбылося паседжаньне Прэзыдыюму Рады Бе-ларускай Народнай Рэспублікі.

Галіна Прыгара, Нью-Ёрк:

Прэзыдыюм Рады БНР выказаў падтрымку беларускімпатрыётам, якія выступілі ў абарону Курапатаў. Паводлесловаў старшыні Рады Івонкі Сурвіллы, спрыяць захавань-ню Курапатаў – сьвяты абавязак кожнага сумленнага бе-ларуса.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 30 Í‡ÒÚ˚˜Ì¥Í‡ 2001

У КУРАПАТАХ АДЗНАЧЫЛІ ДЗЕНЬ ПАМЯЦІАХВЯРАЎ ПАЛІТЫЧНЫХ РЭПРЭСІЯЎ

30 кастрычніка адзначаецца Міжнародны дзеньпамяці ахвяраў палітычных рэпрэсіяў. У Беларусіна прапанову грамадзкай ініцыятывы «За ўра-таваньне Курапатаў» праводзіцца тыдзень па-мяці. Сёньня ў Курапатах усталёўваюць і асьвя-чаюць крыжы.


— Сёньня ў Курапатах сабралося каля 100 чалавек. Людзіпрыйшлі з кветкамі і крыжамі, прынесьлі бел-чырвона-белыя сьцягі. Сярод прысутных — тыя, чые продкі былірасстраляныя сталінскімі катамі. Прыкладам, у кіраўніцыМартыралёгу Беларусі Маі Кляшторнай, якая цяпер по-бач са мной, бацьку расстралялі менавіта 30 кастрычніка.

95

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

94

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

далі прадстаўнікі польскай амбасады. Яны прыйшлі сасьвечкамі і кветкамі, каб ушанаваць памяць палякаў ііншых людзей, што былі тут расстраляныя. Дарэчы, гэтабыў першы візыт у Курапаты акрэдытаваных у Беларусідыпляматаў з таго часу, як тут узьнік лягер абаронцаў.

Ад моцнага дажджу парваўся цаляфан над альтанкай,сарваўся адзін намёт. Гэта была, як тут кажуць, ноч навыжываньне. Тут заставаліся 20 чалавек, якія гэта вытры-малі. Сёньня раніцай над аўтобуснай станцыяй «ЗялёныЛуг» і над дамамі мікрараёну залуналі бел-чырвона-бе-лыя сьцягі. Апоўдні іх зьнялі камунальныя службы.

Будаўнічыя работы не спыняюцца. Па ўсім відаць, хуткаяны прыйдуць і ў Курапаты. Але і абаронцы не зьбіраюц-ца сыходзіць. Сёньня вось у вайсковым намёце рабілінасьціл.

Побач са мной Арына Шыкурава з руху «Зубар». Яна пра-вяла ў Курапатах ужо 28 дзён. Як Вы мяркуеце, ці выка-рыстаюць улады сілу, каб сагнаць вас адсюль?

— Пакуль што Дзяды – дык мы думаем, што ў гэты ты-дзень нас браць ня будуць. Але будаўнікі кажуць, што ўжозаўтра прыйдзе АМОН і нас прагоняць.

— Чаму вашая вахта менавіта кругласутачная? Вы не баіцё-ся непагадзі, не баіцёся за здароўе?

— Наконт здароўя вы маеце рацыю. У нас на валасах бы-вае іней, бывае мы плаваем на паралёне ў лужынах у на-мётах. Паўцякалі нават пацукі і наш любімы сабачка Мас-калька, які сеў у 53 тралейбус.

— Што кажуць вашыя бацькі?

— Па-рознаму. Некаторыя ад бацькоў хаваюць, кажуць,што сядзяць у кампутарным клюбе. Іншым бацькі дапа-магаюць. Чаму мы ноччу сядзім? Таму што ёсьць ванда-лы, якія могуць скінуць крыжы, а на раніцу прыйдуць бу-даўнікі. Таму мы і днём і ноччу глядзім, каб у Курапатахбыў парадак.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

сама. Дагэтуль над Курапатамі лунае бел-чырвона-белысьцяг, які ўсталявалі яшчэ ў нядзелю. Гэта ўжо чацьвертысьцяг. Тры папярэднія прымусілі зьняць міліцыянты. З 24верасьня, калі пачалося кругласутачнае дзяжурства, празварту ў Курапатах прайшло ўжо больш за 100 сяброўМаладога Фронту, БПС і «Зубра», а таксама проста мо-ладзі, што не ўваходзіць ні ў якія арганізацыі. Некаторыяправялі ў Курапатах дзень ці два, а некаторыя два-трытыдні.

Курапаты, апроч усяго іншага, натхняюць на творчасьць.Прыкладам, калі я сёньня прыйшла сюды, Федзя Жыва-леўскі сядзеў ля вогнішча і пісаў вершы. Ён правёў у Кура-патах каля трох тыдняў. У яго тут нарадзіўся не адзін верш.Я папрасіла яго прачытаць нешта:

Стамляюся. Чорныя думкі прэч.Складана ў экстрыме заставацца сабою.Ня варта скарыстоўваць мяне быццам рэч,Бо ў целе яшчэ торгаецца нешта жывое.

Холадна спаць на бацькоўскіх касьцях,Склаўшы на дровы цяжкія галовы.Восеньская мыш зрабіла замахУ ахілесаву пяту маёй цёмнай паловы.

Жыцьцё ў Курапатах праходзіць у надзвычайных клопа-тах. Валанцёры рыхтуюцца да зімы. Колюць дровы, наза-пашваюць харчы, зьбіраюцца заставацца тут да апошня-га.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 1 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

СЁНЬНЯ Ў КУРАПАТЫ ПРЫЙШЛІ ДЫПЛЯМАТЫЗ ПОЛЬСКАЙ АМБАСАДЫ


— Нягледзячы на моцны вецер і дождж, у Курапатах саб-ралася каля 20 чалавек. Сёньня Дзяды. Курапаты наве-

■ Першыя намёты.■ Першыя крыжы на месцы будаўнічых работ.

■ Галубы па-над Курапатамі — нібы душы ахвяраў.

Уладзiмер КАРМIЛКIН

■ Будаўнiчыя работы працягваюцца.

IREX/ProMedia

IREX/ProMedia IREX/ProMedia

99

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

98

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ня ведае, дзе пахаваны яе бацька Міхал Коршак, якогатаксама арыштавалі ў 1938 годзе, але штогод яна пры-ходзіць менавіта ў Курапаты. І Вера Іванавіч, і МарыяМінкевіч вельмі ўдзячныя валанцёрам, якія ўжо больш замесяц нясуць у Курапатах кругласутачнае дзяжурства і недазваляюць будаваць дарогу на костках іх бацькоў.

Дарэчы, учора ўвечары тут адбылося надзвычайнае зда-рэньне. Нехта звонку падпаліў дах намёту. Пра тое, як гэтаадбылося, распавядзе сябра БПС Цімох Атрошчанкаў:

— Сёньня ўначы, а палове на другую, мы заўважылі, штодах намёту ў нас гарыць. Калі мы выбеглі яго тушыць, на-супраць намёту на дарозе стаяла белая «Волга» з танава-ным шклом. Адно шкло было апушчанае, і адтуль зды-малі на камэру ўсё, што мы рабілі, як тушылі пажар.

— Як вы ацэньваеце гэтае здарэньне?

— Я мяркую, што гэта была правакацыя. Яны вывучалінашыя дзеяньні, хацелі паглядзець, колькі людзей у на-мёце. Штучнасьць падпалу відавочная, бо калі мы паліваліагонь вадой, ён разгараўся яшчэ больш – відаць, былоўжытае нейкае хімічнае рэчыва.

— Такім чынам, вам пагражае рэальная небясьпека?

— Так. Каб мы спалі, мы маглі б нават згарэць у гэтым на-мёце.

— А вы ня думалі папрасіць дапамогі ў праваахоўчых ор-ганаў, каб падтрымаць парадак у Курапатах?

— Мы ім не давяраем.

У Курапатах чакаюць Сержука Сокалава-Воюша. Ён абя-цаўся сёньня ўвечары прыехаць і пасьпяваць валанцёрамсвае песьні. Заўтра пад эгідай ініцыятывы «За ўратавань-не мэмарыялу Курапаты» адбудзецца шэраг мерапрыем-стваў – на Кальварыйскіх могілках, у Лошыцкім парку, упарку Чалюскінцаў і ў Курапатах. Сюды прыйдуць людзі зкветкамі і сьвечкамі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 2 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

СЁНЬНЯ — ДЗЯДЫ

Сёньня — дзень, калі беларусы памінаюць сваіхпамерлых.

Сяргей Абламейка, Прага:

Менавіта на Дзяды 1987 году ў Менску адбыўся першыза савецкім часам антысавецкі мітынг, у якім мне давяло-ся браць удзел. Тады на мітынгу ўпершыню ўспаміналірэпрэсаваных у 30-я гады беларускіх дзеячоў. Менавітана Дзяды 1988 году быў разагнаны мітынг у Курапатах –і якраз з таго моманту фактычна бярэ адлік беларускі дэ-макратычны рух і новае беларускае адраджэньне. Тойразагнаны мітынг стаў пачаткам канца камунізму ў Бела-русі. Дзяды і Курапаты сёньня памятаюць усе, каму да-рагія ідэалы вольнай, дэмакратычнай і незалежнай Бела-русі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 2 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

УНАЧЫ БЫЎ ПАДПАЛЕНЫ НАМЁТ АБАРОНЦАЎ


— Сёньня Дзяды. Нягледзячы на тое, што вось ужо чаць-верты год Дзень памяці продкаў не зьяўляецца выходнымднём, сёньня з раніцы ў Курапаты пачалі прыходзіць людзі.Марыя Мінкевіч прыйшла з кветкамі і сьвечкамі, каб па-мянуць бацьку і трох дзядзькоў. Іх арыштавалі ў лютым1938 году і ўжо празь месяц расстралялі. Пазьней МарыяМінкевіч зьвярнулася ў архівы КГБ і даведалася пра тое,што ейны бацька і дзядзькі былі расстраляныя ў Менску,хутчэй за ўсё, у Курапатах. А вось Вера Іванавіч дагэтуль

101

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

100

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

справы – але таксама трэба было ведаць імя чалавека.Атрымаць матэрыялы можна было толькі з рук спэцыяль-нага супрацоўніка. Але ж напэўна там былі іншыя архівы– перапіска, дакумэнтацыя аддзелаў, службаў, раённыхуправаў, у тым ліку расстрэльнай каманды. Пазьней стар-шыня КГБ генэрал Шыркоўскі заявіў, што КГБ – гэта ня хата-чытальня, і абмежаваны доступ у архівы стаў яшчэ большабмежаваным. Кіраўніцтва КГБ пры гэтым заяўляла, штоніякіх дакумэнтаў пра месцы расстрэлаў не захавалася.

— Наколькі верагодна, што дакумэнтальныя зьвесткі ўсёж засталіся?

— У 50-я гады, пасьля сьмерці Сталіна і арышту Берыі, зархівамі «працавалі». Мне расказваў адзін былы чэкіст, якіслужыў тады на Поўначы, як яны, маладыя лейтэнанты ГБ,цягалі мяхі з картатэкай – справамі ахвяраў – у кацельню,і палілі там. Памятаю, ён скардзіўся, што дрэнна гарэлі –былі туга спрэсаваныя. У адзін мех уваходзіла да 10 тыся-чаў картак. Я таксама бачыў у архіўных справах спробывыкрасьліць, замазаць імёны тайных асьведамляльнікаў,якія датуюцца тым самым часам. Але калі гаварыць прадакумэнтальныя сьляды месцаў расстрэлаў – яны, безу-моўна, засталіся. Напрыклад, справаздачнасьць гаражу імэханічных майстэрняў НКВД, выдачы рыштунку, раскла-ды дзяжурстваў – пры дастатковай колькасьці падобныхускосных дакумэнтаў можна знайсьці ўсё, што заўгодна –было б жаданьне.

— Такім чынам, у дзясяткі месцаў пахаваньня сёньня, наДзяды, ніхто ня прыйдзе – бо невядома, куды дакладнаісьці.

— Гэта так. Сёньня многія ня ведаюць, куды ісьці. Можнапроста паставіць сьвечку ў сваім акне ў памяць ахвяраў,гэта будзе годна і дарэчы. Тут ёсьць яшчэ адна акаліч-насьць – у гэтых месцах масавага пахаваньня ляжаць ілюдзі, якія самі працавалі ў НКВД ці партыйных органах,праводзілі раскулачваньне, высылкі ў Сыбір, арганізоўвалірэпрэсіі, пакуль самі не патрапілі ў іх жорны. Камуністаўне хавалі на спэцмогілках, кідалі ў тую ж яму. Я не пры-хільнік выслоўя, што сабаку сабачая сьмерць. Але не вы-падае дараваць, зьмяшаць у адно памяць пра катаў і ах-вяраў. Каты засыпалі магілы, палілі дакумэнты, арыш-

■ 2 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

НЕВЯДОМЫЯ МАГІЛЫ АХВЯРАЎ І КАТАЎ

Сёньня сотні месцаў масавага пахаваньня ахвя-раў камуністычных рэпрэсіяў у Беларусі ня бу-дуць ушанаваныя наведнікамі, там ня будуцьзапаленыя сьвечкі, ускладзеныя вянкі. Бо ніхтоня ведае, дзе гэтыя пахаваньні, гаворыць Аляк-сандар Лукашук.

Алена Цiхановiч:

Са мной побач у студыі мой калега Аляксандар Лукашук,які быў у ліку арганізатараў Мартыралёгу Беларусі, зьяў-ляўся сябрам камісіі Вярхоўнага Савету ў справах ахвяраўпалітычных рэпрэсіяў; плёнам ягонай працы ў архівах сталінекалькі кніг і дакумэнтальных фільмаў, прысьвечаныхпалітычным рэпрэсіям у Беларусі. Аляксандар, што мыведаем з дакумэнтаў пра месцы масавых пахаваньняўахвяраў рэпрэсіяў?

— Не нашмат больш, чым пра верагодныя месцы паха-ваньня вядомых людзей, якія зьніклі ў Беларусі за апошніядва гады. Вядомыя некаторыя месцы пахаваньняў – алезаўсёды дзякуючы людзкой памяці, працы археолягаў, ане архіўным дакумэнтам. Але гэта не азначае, што такіхдакумэнтаў не было.

Наркамат унутраных справаў быў моцна бюракратызава-най арганізацыяй і падрабязна дакумэнтаваў сваю дзей-насьць. Тут дзьве праблемы: захаванасьці дакумэнтаў ідоступу да архіву. Падчас кароткай адлігі ў канцы 1991—1992 гадоў, каілі дасьледчыкі мелі доступ да архіву КГБ,яны – і я ў тым ліку – ніколі ня мелі доступу да каталёгу.Мы проста ня ведалі, што ёсьць у гэтым архіве, бо за-мовіць матэрыялы можна было толькі паводле прозь-вішча. Так рабілі сваякі ахвяраў, якія прыходзілі ў прыём-ную КГБ на вуліцы Камсамольскай, і ім паказвалі нейкіячасткі справаў забітых. Як сябра камісіі Вярхоўнага Саве-ту, я, як і дасьледчыкі з Акадэміі Навук, Саюзу Пісьмень-нікаў, навучальных установаў, мог замовіць некаторыя

103

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

102

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

сакральны вялікі сымбаль нацыянальнай гісторыі Беларусі.Таму сёньня я хацеў бы далучыцца да тых, хто паставіцьсьвечкі ў Курапатах.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 2 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ЗЯНОН ПАЗЬНЯК:ДЗЯДЫ ДЛЯ МЯНЕ ЗЬВЯЗАНЫЯ З КУРАПАТАМІІ НАРАДЖЭНЬНЕМ БНФ

На простай тэлефоннай сувязі ў ЗША – ЗянонПазьняк:

— Дзяды мне напамінаюць менавіта аб стварэньні Бела-рускага Народнага Фронту. Менавіта на Дзяды, 30 каст-рычніка 1988 году, адбылося хрышчэньне БНФ. Тады, якмногія памятаюць, ЦК КПБ падрыхтаваў велізарную пра-вакацыю супраць Фронту. Былі кінутыя ўнутраныя войскі,былі кінутыя тысячы міліцыянтаў, ужываўся газ. Зьбіралісяпроста дабіваць людзей, а потым зваліць на НародныФронт, назваўшы нас фашыстамі, і потым атрымаць мэ-далі з Масквы і расправіцца такім чынам зь беларускімадраджэньнем. Гэтае хрышчэньне тады БНФ вытрымаў.Для мяне асабіста гэта было вялікае палітычнае выпраба-ваньне.

Што датычыць духоўнага ўсьведамленьня гэтага сьвята,то я лічу, што гэты дзень ёсьць вельмі важным у чалаве-чым жыцьці, бо ён падводзіць чалавека да разуменьнясэнсу існаваньня. Увогуле лічыцца, што калі людзі пачалізадумвацца над памяцьцю роду, калі яны вылучаліся зпрыроды, тады пачала вылучацца і культура. Думаючы абпродках, чалавек пачынае думаць і аб будучым, усьве-дамляе сябе гістарычнай істотай. Людзі пачалі разумецьгісторыю… Вось у гэтым сэнсе Дзяды вельмі важныя і длякожнага чалавека, каб усьвядоміць сваё жыцьцё і па-раўнаць яго, бо ніхто ня вечны і ніхто ня ведае, што будзепотым, і як трэба жыць, каб было так потым, як мяркуюцьмудрыя людзі…

тоўвалі архівы з адной мэтай – каб пра гэта ня помнілі,каб можна было ім надалей рабіць сваю справу. І апошнімчасам, пасьля зьнікненьня вядомых у Беларусі людзей –Віктара Ганчара і Анатоля Красоўскага, Юрыя Захаранкі іЗьмітра Завадзкага, такая памяць – таксама адметнасьцьнашых беларускіх Дзядоў на пачатку ХХІ стагодзьдзя.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 2 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ВАСІЛЬ БЫКАЎ:НА ДЗЯДЫ Я ХАЦЕЎ БЫ ДАЛУЧЫЦЦА ДА ТЫХ,ХТО ПАСТАВІЦЬ СЬВЕЧКІ Ў КУРАПАТАХ

На простай тэлефоннай сувязі ў Франкфурце-на-Майне – народны пісьменьнік Васіль Быкаў:

— Старасьць – гэта, канечне, стан адзіноты. Як казаў адзінвельмі добры расейскі пісьменьнік: «Застаўся адзін, босябры разышліся па магілах». Гэта сапраўды так – у жыцьцізастаецца ўсё менш, затое ў магілах усё большае. Алебольшае таксама і ў памяці. Што да мяне, дык памяць маяшмат дзе: і ў ваенных магілах, і ў пасьляваенных. Нядаўная наведаў пратэстанцкі храм у Франкфурце – царкву Сьвя-тога Мікалая, дзе паставіў сьвечкі па двух Мікалаях, па-мерлых у Беларусі. Гэта па памерлым у мінулым годзе маімбраце Мікалаі, а таксама па нядаўнім нябожчыку МікалаіМатукоўскім.

Я хацеў бы сказаць, што, апрача дарагіх магілаў блізкіх,для беларусаў ёсьць яшчэ ўсеагульны нацыянальны сак-ральны сымбаль – Курапаты. Хаця сымбалі ў нас не ў па-шане, яны традыцыйна бурацца кожнага часу, кожнае ста-годзьдзе – і касьцёлы, і цэрквы, і могілкі, але затое ёсьцьлітаратура, ёсьць пісьменнасьць, гістарыяграфія, дзе ўсёгэта надзейна захоўваецца. І нават у гэтым сэнсе я хацеўбы сказаць, што і Курапаты, незалежна ад таго, ці будуцьяны нейкім чынам ушанаваныя ўладамі – што, канечне,вельмі сумнеўна – тым ня менш, яны ўжо ёсьць. Ёсьць

105

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

104

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

роўская, дзядзька якой ляжыць у адной з курапацкіхмагілаў.

БАРОЎСКАЯ: Яго ў 37-м годзе схапілі... Мы кожны годпрыходзім на Дзяды. Прыйдзе сьвятар альбо ксёндз, хачуя падаць, каб памаліліся.

Тацяна Андрэеўна нарадзілася ў вёсачцы побач з Курапа-тамі і была сьведкаю масавых расстрэлаў у 30-я гады.

БАРОЎСКАЯ: Яны прывозілі ўвечары. Машыны заходзіліцішком. Аўчаркі былі вялікія. Дротам было абгароджана.А мы тут гулялі, і кароўкі нашыя. Нас тады тут восемдомікаў у вёсцы той да вайны было…

Тацяна Бароўская нэгатыўна ацэньвае спробы ўладаў па-шырыць за кошт Курапатаў кальцавую дарогу.

Тым часам моладзь працягвае варту ў ацепленым вайско-вым намёце. Рыхтуецца да чарговай ночы. Мінулая ночпрайшла спакойна. А пазамінулаю невядомыя спрабаваліспаліць намёт ды здымалі гэта на відэа. Як сьведчыцьАлесь Гетман зь Беларускай Партыі Свабоды, маральныціск на абаронцаў Курапатаў працягваецца, але, нягле-дзячы на гэта, штоноч паўтара-два дзясяткі актывістаў ма-ладзёвых арганізацыяў нясуць дзяжурства. Яны мяркуюць,што пасьля памінальных сьвятаў сытуацыя можа абваст-рыцца. Гаворыць Алесь Гетман:

— Маё адчуваньне, што ідзе здача Курапатаў уладам. Тамумы прапануем сярод моладзі, гэта Малады Фронт, «Зу-бар» і Беларуская Партыя Свабоды, мы прапануем зрабіцьсвой камітэт «Моладзь у абарону Курапатаў». КХП БНФбудзе ў нас як кансультант. Сытуацыя такая, што ўлады,мабыць, пойдуць усё ж такі на штурм. Але мы адсюль нясыдзем, пакуль ня зробім сваё, пакуль не даб’емся, кабдарога пайшла ў абыход Курапатаў.

Лідэр іншай арганізацыі, прадстаўнікі якой нясуць варту ўКурапатах, Маладога Фронту, Павал Севярынец, распа-вёў Радыё Свабода пра пляны маладзёвага камітэту.

СЕВЯРЫНЕЦ: На пачатку наступнага тыдня, у панядзелак,маладзёвыя арганізацыі, якія ўдзельнічаюць у абаронеКурапатаў, правядуць нараду, пасьля якой запросяць сюдыпрадстаўнікоў грамадзкага камітэту «За ўратаваньне Ку-рапатаў», якія дзейнічаюць у крыху іншых сфэрах, у го-

■ 2 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ЛЯ ГОМЕЛЬСКІХ КУРАПАТАЎУЛАДЫ ПАЧАЛІ БУДАВАЦЬ АДСТОЙНІК

Сёньня а 17-й гадзіне на 9-м кілямэтры шашыГомель-Чарнігаў сябры БНФ правялі жалобнымітынг.

Казімер Яноўскі, Гомель:

Тут некалькі гадоў таму гомельскія дэмакраты ўстанавілічорны крыж з адмысловай таблічкай. Аднак невядомыявандалы сарвалі таблічку, а ўлады побач з крыжам распа-чалі будаўніцтва адстойніку для сьцёкаў.

Напярэдадні мітынгу маладафронтаўцы прыбралі месцаля крыжа, а сябра КХП БНФ Уладзімер Шыцікаў аднавіўнадпіс: «Адно зь месцаў масавых расстрэлаў ахвяраўбальшавіцкай дыктатуры ў 1919—1940 гадах».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 3 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ДЗЯДЫ. ПРАЦЯГ

У Беларусі працягваюць адзначаць дзень памяціпродкаў. Сёньня паводле праваслаўнага кален-дара бацькоўская субота. Многія ізноў прыйшліна могілкі.

Валер Каліноўскі:

Курапацкі лес сустрэў Дзяды прыбраным і ўпарадкаваным.Сёньня тут ціха. Машыны ня езьдзяць па прылеглым уча-стку кальцавой дарогі, выкарыстоўваючы паралельнуютрасу. Людзі прыходзяць, каб ускласьці кветкі да магілаў,запаліць сьвечкі. Некаторыя чакаюць сьвятара, каб за-мовіць памінальную малітву па сваіх рэпрэсаваныхродзічах. Як, напрыклад, менская пэнсіянэрка Тацяна Ба-

107

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

106

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

быццам бы дамовіліся, нібыта мы згодныя, каб тут буда-валася дарога, аднак такіх перамоваў увогуле не вялося.Таму мы зьбіраемся выказаць ім недавер.

Апошнім часам абаронцы Курапатаў адчуваюць, што заімі пільна сочаць. Увесь час побач зь лягерам праяжджа-юць аўтамабілі з зацененым шклом, непадалёк стаіцьадзін той самы белы фургон. Валанцёры мяркуюць, што ўім разьмешчаная тэхніка для праслухоўваньня. Увогуле тутчакаюць наступу і пэўным чынам рыхтуюцца да яго: у вай-сковым намёце, у якім жывуць абаронцы, вялікімі лічбаміпазначаныя тэлефоны ўсіх незалежных СМІ. Тут разуме-юць, што адзінае, што можа ўратаваць тых, хто нясе кру-гласутачнае дзяжурства, гэта ўвага грамадзкасьці. Ботолькі калі тут увесь час будуць знаходзіцца людзі, уладыня здолеюць пабудаваць у гэтым месцы кальцавую даро-гу і сагнаць адсюль людзей.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 6 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ЗНАК ІНІЦЫЯТЫВЫ «МОЛАДЗЬУ АБАРОНУ КУРАПАТАЎ» –КРЫЖ ПАКУТАЎ

У Курапатах прадстаўнікі маладзёвых арганіза-цыяў, якія ўжо 44 дні нясуць тут кругласутачнаедзяжурства, абвесьцілі пра стварэньне ініцыяты-вы «Моладзь у абарону Курапатаў».


Прэсавая канфэрэнцыя адбылася непасрэдна каля Кры-жа Пакутаў. Менавіта ён абраны знакам ініцыятывы «Мо-ладзь у абарону Курапатаў». Як зазначыў лідэр МаладогаФронту Павал Севярынец, сябры маладзёвых арганіза-цыяў урэшце вырашылі аб’яднацца й заявіць пра канчат-ковыя мэты доўгатэрміновай акцыі ў Курапатах.

СЕВЯРЫНЕЦ: Моладзь, якая абараняе Курапаты, лічыць,што любыя работы ў гэтым раёне немагчымыя, крыжы,

радзе, дзеля таго, каб пачуць, што думаюць грамадзкіядзеячы, археолягі, тыя, хто гэтую ініцыятыву запачат-коўваў. Бо цяпер, пасьля Дзядоў паўстае пытаньне, шторабіць далей. Маладыя людзі гатовыя абараняць Курапа-ты і крыжы ў Курапатах да апошняга. Паралельна Мала-ды Фронт зьбірае подпісы сярод жыхароў бліжэйшыхмікрараёнаў, сярод студэнтаў і сярод аўтамабілістаў.Агульная лічба гэтых подпісаў ужо за тысячу. Розныя катэ-горыі насельніцтва, па-рознаму ацэньваючы гэтую праб-лему, прыходзяць да адной высновы: патрэбна аб’езнаядарога, і патрэбны мэмарыял у Курапатах.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 5 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

МОЛАДЗЬ У АБАРОНУ КУРАПАТАЎ

Сёньня актывісты Маладога Фронту, БеларускайПартыі Свабоды і руху «Зубар» вялі перамовыаб стварэньні аргкамітэту «Моладзь у абаронуКурапатаў».


У склад аргкамітэту ўвойдуць прадстаўнікі маладзёвыхарганізацыяў, якія ўжо 43 дні нясуць у Курапатах кругла-сутачнае дзяжурства і не дазваляюць будаваць кальцавуюдарогу. У якасьці кансультантаў выступяць прадстаўнікіКХП БНФ.

Лідэр Маладога Фронту Павал Севярынец, адзін зкіраўнікоў Беларускай Партыі Свабоды Алесь Гетман і ак-тывіст руху «Зубар» Яўген Афнагель плянуюць заўтра сус-трэцца з прадстаўнікамі грамадзкай ініцыятывы «За ўра-таваньне мэмарыялу Курапаты», каб атрымаць ад іх, такбы мовіць, справаздачу: чаго яны дасягнулі ў выніку пе-рамоваў з уладамі. Перамовы гэтыя доўжыліся больш замесяц.

ГЕТМАН: Мы зьбіраемся дзейнічаць у якасьці альтэрна-тывы, бо, як мы лічым, яны ня выканалі таго, што ад іхпатрабавалася. Прайшла інфармацыя, што яны з намі

109

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

108

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

цёраў, дапамагаць моладзі, прыносіць харчаваньне, кабтут была цёплая вопратка.

Разам з кругласутачным дзяжурствам актывісты ініцыяты-вы «Моладзь у абарону Курапатаў» плянуюць працягнуцьзбор подпісаў за будаўніцтва кальцавой дарогі ў абыходКурапатаў. За гэта ўжо падпісаліся каля 1000 жыхароўмікрараёну Зялёны Луг, паўтысячы студэнтаў і больш за300 аўтамабілістаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 7 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

П’ЯНЫЯ МАЛАДЗЁНЫ ПАТРАБАВАЛІ КЕЛІХІ,КАБ «АДПАЧЫЦЬ» У ЛЕСЕ

Сёньня, нягледзячы на тое, што ва ўсёй Беларусівыходны дзень, каля Курапатаў працягвалісябудаўнічыя работы. Сёньня ж тут сябры КХП БНФробяць і ўсталёўваюць крыжы.


Большасьць сяброў партыі прыехалі ў Курапаты з наба-жэнства, якое адбывалася ў царкве ў Ратамцы. Набажэн-ства было ў памяць ахвяраў рэвалюцыі і камуністычнагатэрору.

Крыжы сёньня ўсталёўвалі з другога боку дарогі, блізумікрараёну: на тых участках, дзе яшчэ можа прайсьці бу-даўнічая тэхніка. Побач са мной сакратар Сойму КХП БНФВалеры Буйвал.

БУЙВАЛ: Я б назваў тых, хто працуе зараз на трактарах іпрывозіць у Курапаты горы зямлі, разбуральнікамі, а небудаўнікамі. Але мы тут, мы ставім крыжы, нашыя сябрыбудуць бараніць Курапаты.

Сёньня ў Курапатах не абышлося без інцыдэнту. А паловена чацьвертую сюды прыйшлі п’яныя хлопцы і сталі пат-рабаваць ад валанцёраў, каб тыя далі ім келіхі, маўляў,зьбіраюцца ісьці ў лес – «адпачываць». Паводзілі сябевельмі агрэсіўна. Адзін зь іх прадставіўся ахоўнікам нач-

усталяваныя людзьмі, недатыкальныя. З гэтай мэтай учо-ра мы прынялі сумесны зварот да міжнароднай суполь-насьці. А канчатковыя мэты ініцыятывы «Моладзь у аба-рону Курапатаў» — пабудова кальцавой дарогі ў абыходКурапатаў, альбо другі варыянт — двума рукавамі: адзінбок па гэтай дарозе безь яе пашырэньня, без таго, кабкранаць крыжы, проста ўпарадкаваньне, і другі — па гэ-так званай бэтонцы. Яшчэ адна наша мэта — дамагчысястварэньня ў Курапатах сапраўднага мэмарыялу. Прычымна аснове крыжоў, усталяваных грамадзкасьцю.

Павал Севярынец адзначыў, што маладзёвая ініцыятываня ёсьць альтэрнатывай грамадзкай ініцыятыве «За ўра-таваньне мэмарыялу Курапаты», якая зрабіла шмат карыс-нага, але з прычыны адсутнасьці згоды сярод ейных ак-тывістаў ня здолела прыняць канчатковага рашэньня —дамагацца будаўніцтва дарогі ў аб’езд альбо пагаджаццаз тым, што прапануюць улады. Гаворыць Павал Севяры-нец:

— Будзем праводзіць паралельную юрыдычную працуразам з грамадзкай ініцыятывай. Яны падаюць заявы ўГенэральную пракуратуру, мы будзем зьвяртацца ў мяс-цовыя пракуратуры, у міжнародныя юрыдычныя структу-ры. Думаю, што толькі дапаможам тым людзям, якія ўжозаняліся гэтай працай. Першай пра дапамогу нам заявілаКансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя БНФ.

Паводле Паўла Севярынца, ініцыятыва «Моладзь у аба-рону Курапатаў» адкрытая для ўсіх іншых партыяў і ар-ганізацыяў. Сваю падтрымку ёй ужо выказала ў тэлефон-най размове і старшыня Рады БНР Івонка Сурвілла.

А вось меркаваньне намесьніка старшыні Партыі БНФВячаслава Сіўчыка:

— Гэта якраз тыя людзі, якія ахвяруюць і сваім часам, і зда-роўем, бо ў такіх умовах вытрымаць паўтара месяцавельмі цяжка. Яны ўвесь час рызыкуюць, што могуць су-тыкнуцца з гвалтам улады. І таму я заклікаю ўсіх падтры-маць ініцыятыву моладзі, бо яны даказалі ўжо, што Кура-паты можна абараніць, спыніць будаўніцтва магчыма. Ізараз трэба не разважаць, а прыходзіць і дапамагаць уКурапатах, ставіць крыжы, павялічваць колькасьць валан-

111

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

110

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Ці ўдалося пацьвердзіць інфармацыю ў прадстаўнікоўміліцыі, што сапраўды нехта быў забіты ў лесе побач зурочышчам?

— Гэтую інфармацыю яны не пацьвярджаюць і не абвяр-гаюць. Хутчэй за ўсё, гэта была падстава, каб сюды прые-хала міліцыя. Міліцыянты нічога не гавораць пра нябож-чыка. Галоўнае, што трэба здымаць крыжы, паводле іх.Трэба будаваць дарогу.

Зараз бачна, што падыходзяць жыхары мікрараёну Зялё-ны Луг, яны спрабуюць падысьці да лягеру валанцёраў,але гэта зрабіць складана, бо дарога перакрытая тэхнікайі міліцыянтамі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 8 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

УКЛЮЧЭНЬНЕ А 18.30.ДЗЯСЯТКІ ЛЮДЗЕЙ ВЫЙШЛІ НА ДАРОГУ, КАБСПЫНІЦЬ ТЭХНІКУ

Прыкладна 20 хвілінаў таму людзі зрабілі жывыланцуг. У гэтым ланцугу стаялі ўсе абаронцы Ку-рапатаў, сябры Маладога Фронту, руху «Зубар»,Беларускай Партыі Свабоды, Вячаслаў Сіўчык,Ірына Жыхар, Зьміцер Бандарэнка, іншыя.


Яны выкрыквалі: «Жыве Беларусь!» і прастаялі хвілінаўпяць. Пасьля гэтага некалькі дзясяткаў амонаўцаўнакінуліся на іх і пачалі зьбіваць. Я на свае вочы бачыла,як зьбівалі Рыгора Кійка, яго білі вельмі моцна.

Я зараз у вайсковым намёце знаходжуся, вось зайшліміліцыянты. Яны загадваюць усім выйсьці з намёту. Ранейбыло затрымана каля дзесяцi чалавек, і вось зараз пачаўсянаступ на тых, якія засталіся ў намёце.

Шмат міліцыянтаў у касках. Ланцуг супраць тэхнікі ўжоразагнаны, крыжы ўсе паваленыя, іх зьвезьлі ў кар’ер насьметнік.

нога клюбу «Мэркуры», які знаходзіцца ў Зялёным Лузе.Ён папярэдзіў абаронцаў, што гэта «іхная тэрыторыя, іхнаемесца адпачынку» і пагражаў хуткай расправай. Гэтыялюдзі правакавалі бойку, але яна не адбылася, бо побачбыло некалькі дзясяткаў сяброў КХП БНФ, гэта спынілап’яных.

Цяпер валанцёры мяркуюць, што неўзабаве тыя могуцьзьявіцца зноў, калі тут ня будзе людзей сталага веку. Уна-чы тут звычайна каля дзесяці чалавек, яны здольныя сябеабараніць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 8 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

БУЛЬДОЗЭРЫ ПАВАЛІЛІ ЎСЕ КРЫЖЫКАЛЯ ЛЯСНОГА МАСІВУ

Некаторыя людзі спрабавалі спыніць будаўнічуютэхніку. Прыкладам, Уладзімер Юхо трымаўся закрыж, казаў, што паставіў яго па сваім дзеду. Алеяго схапілі і павялі амонаўцы.


Таксама затрыманы Яраслаў Сьцешык, сябра руху «Зубар».

Тэхніка працягвае працаваць, засталіся крыжы з другогабоку дарогі, але й іх пачынаюць зносіць.

Я запыталася ў аднаго з будаўнікоў, што ён адчувае, каліедзе на крыжы? Ён гаворыць: нам загадалі, мы будземвыконваць загад.

Тут увогуле вельмі нэрвовая атмасфэра, некаторыя дзяўча-ты плачуць. Пакуль грамадзкасьці мала. Патэлефанаваліўсім прадстаўнікам палітычных партыяў і заклікалі хутчэйпрыяжджаць.

— Ганна, ці абаронцы ня йдуць на канфлікт з будаўнікамі?

— Вырашылі, што на канфлікт ня пойдуць, будуць простастаяць і глядзець. Міліцыянты, дарэчы, самі крыжоў нездымаюць.

113

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

112

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Што вы адчувалі, калі крыжы здымалі?

— А нічога, нам сказалі — у нас работа.

Сябар руху «Зубар» Яраслаў Сьцешык спрабаваў спыніцьбудаўнікоў, ён узяўся за крыж, на які ехаў бульдозэр і неадыходзіў ад яго. Яраслава Сьцешыка адразу схапілінейкія людзі ў цывільным, заламілі рукі, кінулі тварам узямлю ды пачалі біць. Ад некаторых зь іх сыходзіў пахсьпіртнога.

Спрабаваў спыніць тэхніку й сябар КХП БНФ УладзімерЮхо.

ЮХО: Мой дзед пахаваны тут!

ЛЮДЗІ: Ды пусьціце яго, што вы яго трымаеце! Пусьціцечалавека!

ЮХО: Вось тут я паставіў свайму дзеду крыж! Мой бацькаінвалід вайны, у 1941-м прыняў бой пад Беластокам! Дзедмой пахаваны тут, я паставіў яму крыж!

МІЛІЦЫЯНТ: Усе адышлі!

ЛЮДЗІ: Адпусьціце яго! Што вы робіце! Фашысты! Вас усепраклянуць! Дзеці, унукі праклянуць!

Уладзімера Юхо амонаўцы зьбілі і занесьлі ў міліцэйскіаўтобус.

Я паспрабавала зьвярнуцца да міліцыянтаў па тлумачэньній атрымала наступны адказ:

МІЛІЦЫЯНТ: Ды мы ня слухаем вас — мы глуханямыя.

На гэты момант у Курапатах ужо знаходзілася каля стачалавек. Сюды прыехалі апазыцыйныя палітыкі, гра-мадзкія дзеячы, простыя людзі. Але хутка міліцыянты пе-рагарадзілі дарогу, і трапіць у Курапаты было ўжо немаг-чыма. Неўзабаве некалькі дзясяткаў чалавек выйшлі надарогу і зрабілі жывы ланцуг, каб не дазволіць праехацьбудаўнічай тэхніцы. У ланцугу былі Вячаслаў Сіўчык,Зьміцер Бандарэнка, Ірына Жыхар, Павал Севярынец, ся-бры Беларускай Партыі Свабоды, Маладога Фронту і «Зу-бра».

ГАЛАСЫ: Жыве Беларусь! Жыве! Жыве Беларусь! Рукі прэчад Курапатаў!

Абаронцы зьбіраюцца застацца на ноч. Вось Глеб Вязоўскітут, яго зьбілі, ён ляжыць з акрываўленым тварам. У часезатрыманьня зьбілі журналістку Натальлю Радзіну.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 8 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ЛЯГЕР АБАРОНЦАЎ РАЗАГНАНЫ.ЯК ГЭТА АДБЫВАЛАСЯ

Дзесьці а 16-й гадзіне ў Курапаты прыехаліміліцыянты. Да валанцёраў падышоў намесьнікначальніка міліцыі Менскага раёну Яўген Аба-кунчык.


АБАКУНЧЫК: Ёсьць заключэньне і дырэктара Інстытутугісторыі прафэсара Сташкевіча, і кіраўніка работ Іова. Калівы за дзесяць хвілін не прыбераце ўсіх перашкодаў, штозамінаюць работам, мы вымушаныя будзем зрабiць за-хады прымусовага характару. Вось — час пайшоў.

ХЛОПЕЦ: Чакайце, калі мы нічога не прыбіраем, то штоздарыцца?

АБАКУНЧЫК: Ёсьць адміністрацыйная адказнасьць — запікетаваньне.

У тую хвіліну ў Курапатах ужо знаходзілася некалькі со-цень міліцыянтаў. Усё, што адбывалася далей, яны зды-малі на відэакамэры. Да Курапатаў падагналі будаўнічуютэхніку. Празь дзесяць хвілінаў будаўнікі пачалі прыбірацькрыжы. Адразу за імі ехалі бульдозэры.

На той момант у Курапатах было ўсяго зь дзясятак люд-зей. Многія былі разгубленыя. Каця Карпенка проста пла-кала:

КАЦЯ: Ну як яны маглі гэта зрабіць? Я не разумею... Як уіх магло сумленьня хапіць? Няўжо яны не разумеюць, тутлюдзі пахаваныя...

Я падышла да будаўнікоў, што валілі крыжы.

115

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

114

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

А 12-й гадзіне ў Курапаты пачалі прыходзіць людзі, алеміліцыянты зрабілі ланцуг, каб не дапусьціць іх да аба-ронцаў. Сёньня Курапаты наведалі Станіслаў Шушкевіч,Анатоль Лябедзька, Зьміцер Бандарэнка, Аляксей Кароль,Аляксей Марачкін, Людміла Гразнова.

Заўтра ў Курапатах адбудзецца талака.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 9 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

У СУДЗЕ МЕНСКАГА РАЁНУ СУДЗЯЦЬЗАТРЫМАНЫХ АБАРОНЦАЎ КУРАПАТАЎ

Уладзімера Юхо, Уладзiмера Плотнікава, ВасiляПарфянкова, Лявона Cадоўскага, Міколу Вязь-міна і Віктара Кавешнікава затрымалі ўчора пад-час разгону акцыі ў Курапатах.


Іх прывезьлі ў суд у другой палове дня. Усіх затрыманыхабвінавачваюць у парушэньні грамадзкага парадку пад-час правядзеньня вулічных акцыяў і ў непадпарадкаваньнісупрацоўнікам міліцыі.

Пакуль старшыня суду разьмяркоўваў адміністрацыйныясправы, намесьнік начальніка міліцыі Менскага раёнуімкнуўся не пусьціць журналістаў да кабінэтаў судзьдзяў,а перад адвакатамі ўвогуле зачыняў дзьверы ў кабінэт.Журналісты зьвярталіся да судзьдзяў, каб спыніць міліцэй-скае свавольства.

Васiля Парфянкова судзьдзя Генадзь Руноў аштрафаваў на20 мінімальных заробкаў (гэта 150 тысяч рублёў).

ПАРФЯНКОЎ: Для мяне гэта вялікія грошы, амаль увесьзаробак. Я працую ў сёмым аўтобусным парку аўтасьле-сарам.

Уладзімер Юхо патрабаваў, каб ягоную справу вялі набеларускай мове. Судзьдзя адмовіў яму. ГаворыцьУладзімер Юхо:

Адразу пасьля гэтага амонаўцы пачалі зьбіваць гэтых лю-дзей. Я бачыла, як білі й кідалі тварам у бруд мастака Ры-гора Кійка, а потым яго, усяго ў крыві, вялі да міліцэйска-га аўтобуса. Зьбілі Зьмiтра Бандарэнку, Глеба Вязоўскагады іншых. Затрымалі некалькі дзясяткаў чалавек.

Далей амонаўцы пачалі валіць вайсковы намёт, а каб імне перашкаджалі людзі, што яшчэ заставаліся ў Курапа-тах, выкарысталі атрутны газ. Сымбалічна, што ў 1988годзе ўсё пачыналася ў Курапатах з газу «Черёмуха», а ў2001-м менавіта газам скончылася змаганьне за Курапа-ты.

Кругласутачнае дзяжурства ў Курапатах доўжылася 46дзён.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 9 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

РАНІЦАЙ НАД УРОЧЫШЧАМ ЛЁТАЎ ГЕЛІКОПТЭР

Абаронцы Курапатаў гавораць, што а 8-й раніцыў небе зьявіўся гелікоптэр, яны выказваюць мер-каваньне, што ў ім быў Аляксандар Лукашэнка.


Будаўнічыя работы скончыліся недзе а 18-й гадзіне. Сюдыўвесь час прыходзяць людзі. Міліцыянты сышлі разам збудаўнікамі.

Усталяваныя ўначы наноў 15 крыжоў захаваць не ўдало-ся.

Будаўнічыя працы пачаліся ад раніцы, прычым будаўнікіпрыйшлі на працу адразу зь міліцыянтамі. Абаронцы спра-бавалі спыніць тэхніку, і ў выніку былі затрыманыя 11 ча-лавек, сярод якіх Вячаслаў Сіўчык, Павал Севярынец, Сяр-гей Папкоў, Уладзімер Юхо, іншыя. Пасьля былі затрыма-ныя два актывісты руху «Зубар». Валеры Буйвал і Ўладзі-мер Раманцоў, якія спрабавалі ўратаваць крыжы, былісхопленыя і адвезеныя ў «варанку» ў невядомым кірунку.Усяго былі затрыманыя каля 20 чалавек.

117

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

116

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 9 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

МЕНЧУКІ РЭЗКА КРЫТЫКУЮЦЬ УЖЫВАНЬНЕСІЛЫ СУПРАЦЬ АБАРОНЦАЎ КУРАПАТАЎ

Некаторыя выказваюць думку, што Бог пакараетых, хто руйнуе крыжы й накіроўвае тэхніку намагілы.


Я наведаў Курапаты сёньня ўдзень. Перад кардонам АМО-Ну, які не прапускаў на тэрыторыю ўрочышча прад-стаўнікоў Маладога Фронту, КХП БНФ, руху «Зубар», Бе-ларускай Партыі Свабоды ды іншых арганізацыяў, стаялай шмат жыхароў прылеглага да Курапатаў мікрараёну Зя-лёны Луг.

Нехта прыйшоў паназіраць зь цікаўнасьці, а нехта адкры-та спачуваў маладым людзям і абураўся дзеяньняміміліцыі. Вось меркаваньні людзей сярэдняга веку ЮрыяВогнева й Валера Азарава:

ВОГНЕЎ: Па-першае, гэта парушэньне правоў чалавека, інаагул, я лічу, зьнішчаюцца рэшткі дэмакратыі ў Беларусі.

— Прагучаў заклік валанцёраў да іншых апазыцыйныхарганізацыяў, каб бараніць Курапаты. Ці будзеце ўдзель-нічаць у гэтай акцыі?

ВОГНЕЎ: Наконт таго, каб удзельнічаць, я яшчэ ня ведаю,бо я не магу кінуць працу, але маральна я разам з гэтымілюдзьмі і нават гатовы аказаць ім матэрыяльную дапамо-гу, калі будзе патрэба. Я гатовы аддаць частку свайго за-робку.

АЗАРАЎ: З боку міліцыі гэта ж проста нейкі бардак ат-рымліваецца. Гэта ж адразу было бачна. Супраць дзяцейставіць здаровых мужыкоў — гэта проста несур’ёзна.

Жыхарак дому, што насупраць Курапатаў, Сьвятлану йСоню абурае найперш тое, што дарога пройдзе каля іхныхвокнаў, але й маральны аспэкт праблемы для іх вельміважны:

— Я прасіў весьці паседжаньне на беларускай мове, алемне адмовілі на той падставе, што ў нас дзьве мовы.Судзьдзя казаў, што судовае справаводзтва вядзеццатолькі на расейскай мове. Тады я запатрабаваў, каб гэтысудзьдзя не праводзіў паседжаньне, а справу перадалііншаму судзьдзю.

Судзьдзя адхіліў хадайніцтва спадара Юхо, але суд пера-нес на іншы тэрмін.

Справу Віктара Кавешнікава суд накіраваў у міліцыю, кабміліцыянты перарабілі пратакол — яны няправільна паз-начылі частку артыкулу. Паводле заканадаўства ВіктараКавешнікава павінны вызваліць з судовай залі, але заместгэтага міліцыянты пасадзілі яго зноў у міліцэйскі «вара-нок».

Тым часам да будынку суду прывезьлі Вячаслава Сіўчыка,Цімоха Сугаку, Андрэя Будзька, Хведара Жывалеўскага іПаўла Севярынца. Разгляд іхных справаў прызначылі нарозныя тэрміны, бо яны патрабавалі адваката.

Гаворыць Павал Севярынец:

— Затрымлівалі вельмі груба. Людзі з крыжамі альбо калякрыжоў стаялі, пакуль іх бульдозэры не засыпалі пяскомда пояса. Амонаўцы сьмяяліся зьверху. Потым яны атры-малі загад: людзей зь пяску дастаць і адвесьці ў аўтобус.Нас прывезьлі ў Менскі раённы аддзел. Там было яшчэшэсьць чалавек. Трымалі ўвесь дзень. Толькі пад вечарпрывезьлі ў суд.

Хутчэй за ўсё, тым, хто затрыманы паўторна на апазыцый-ных акцыях, пагражаюць суткі арышту. Усім, хто слухае«Свабоду», хачу перадаць: ні гэтым, ні тэхнікай, ні штра-фамі, ні суткамі, ні фізычнай сілай нас не спыніць.

На гэты час у міліцэйскім пастарунку на Старабарысаўскімтракце трымаюць некалькіх сяброў Партыі Свабоды, вя-домае прозьвішча толькі аднаго зь іх — Алеся Цялегiна. Аў Савецкай управе ўнутраных справаў знаходзяцца большза дваццаць сяброў маладзёвага руху «Зубар». Некаторыхзь іх жорстка зьбілі амонаўцы. Супрацоўнікі міліцыі да не-калькіх чалавек выклікалі «хуткую дапамогу».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

119

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

118

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 9 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

КНГ АБСЭ Ў БЕЛАРУСІ АПЭРАТЫЎНААДРЭАГАВАЛА НА ПАДЗЕІ Ў КУРАПАТАХ

Кансультацыйна-назіральная група АБСЭ ў Бе-ларусі сёньня тэрмінова накіравала на адрас сва-ёй штаб-кватэры ў Вене адмысловую справаз-дачу пра падзеі ў Курапатах.

Уладзімер Глод:

Паводле супрацоўніцы КНГ Бэаты Разуміловіч, якая быланепасрэднай сьведкай згаданых сутыкненьняў, справаз-дачу даслалі, каб сьвет апэратыўна даведаўся пра падзеіў Курапатах.

Спадарыня Разуміловіч падкрэсьліла, што КНГ АБСЭ ў гэ-тым выпадку вырашыла не чакаць, пакуль надыдзе часдля звычайнай справаздачы.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 9 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

УЛАДЫ АДДАЮЦЬ ПЕРАВАГУ БУЛЬДОЗЭРАМІ ПАЛКАМ

Такая галоўная думка многіх беларускіх паліты-каў і грамадзкіх дзеячоў, якія прыйшлі ўчораўвечары на абарону курапацкіх крыжоў і магіл.


Заплянаванага паседжаньня грамадзкай ініцыятывы «Заўратаваньне мэмарыялу Курапаты» з абмеркаваньнемдалейшай тактыкі 8 лістапада не адбылося. Сытуацыя пры-мусіла ўсіх сабрацца ля бульдозэраў, што нішчылі кура-пацкія крыжы. Лідэр БНФ Вінцук Вячорка мяркуе, што гэт-кае разьвіцьцё падзеяў можна было прагназаваць, алеразьлічвалі ўсё ж на іншае.

СЬВЯТЛАНА: Гэта мой дом, мая жыльлёвая плошча, маедзеці.

СОНЯ: Мы ўжо паўгода пратэстуем, і што далей? З гэтаганічога не атрымалася. Подпісы назьбіралі й аддалі. Лука-шэнка пераступіў цераз нас. Як можна ісьці праз жывыхлюдзей? Якія б ні былі іхныя прынцыпы, жыцьцёвыя по-гляды — гэта амаральна.

СЬВЯТЛАНА: Гэта жудасна — гэтыя мянтоўскія кардоны.Мы тут жывем ужо больш як 20 гадоў. У нас ніхто не пы-таўся, вось гэтую дарогу рабіць тут ці не. Зьбітыя людзі.Гэта ж фашызм.

А вось меркаваньне пэнсіянэркі Валянціны Трэмбіцкай,што таксама жыве побач з Курапатамі, і якая паўтара ме-сяца чым магла дапамагала абаронцам мэмарыялу:

— Дарогу можна было рабіць на паўкілямэтра ад Курапа-таў. Ня трэба было гэтага скандалу. Ня трэба было бойні.Ня трэба было зьбіваць гэтых дзяцей. Ня трэба, каб яныдва месяцы сядзелі ля вогнішча, гібелі тут у холадзе, уголадзе. Але яны змагаліся, як яны казалі, за магілы на-шых продкаў. Мэта дзяржавы, можа й не дзяржавы, алеаднаго чалавека — зьнішчыць памяць аб Курапатах, абзагінуўшых нашых дзядах і бацьках!

Яшчэ адна жыхарка Зялёнага Лугу Лізавета Жукоўскаяперакананая, што тых, хто нішчыць крыжы, пакарае Бог:

— Асабіста я на баку гэных бээнэфаўцаў і гэнага саюзумоладзі! Я супраць таго, што на чалавечых костках тут бу-дуюць дарогу. Я жыву тут з 1981 году. Я бачыла тут чара-пы. 8–10-гадовыя хлопчыкі капаліся ў зямлі, бегалі з ча-рапамі, у якіх была дзірка ў патыліцы. А тады мы нават нячулі, што гэта за назва такая — Курапаты. Разумееце? Трэ-ба шанаваць памяць гэтых рэпрэсаваных людзей. Я пра-васлаўная, хрысьціянка. Гэта вялікі грэх. Прырода іх па-карае. Іх пакарае Бог.

І толькі адзін мужчына сталага веку ў часе апытаньня вы-казаў думку, што нічога страшнага ў Курапатах не адбы-ваецца, і там мусіць прайсьці кальцавая дарога.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

121

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

120

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

абаронцаў Курапатаў, яны за гэта адкажуць — не пераднамі, а перад Богам.

Гаворыць Аляксей Кароль:

— Пад салодкія размовы пра дыялёг і пра магчымасьцізьмяніць сытуацыю проста б’юць маладых. Гэта жахліва.Пад тымі ж самымі Курапатамі — сымбалю лепшага (ці гор-шага) не прыдумаеш.

— Вы лічыце, грамадзтва не змагло адстаяць Курапаты?

— Не змагло.

— Чаму?

— Шмат прычынаў. І сярод іх — апатыя грамадзтва, ягонаяабыякавасьць. І параза на выбарах.

Аляксей Кароль мяркуе, што сёньняшняя падзея вельміважная — магчыма, пераломная ў новай гісторыі Беларусі.

Адзін зь лідэраў БНФ Вячаслаў Сіўчык стаяў у ланцугу, штобыў разагнаны АМОНам. Яму пабілі акуляры.

СІЎЧЫК: Я думаю, што ўлада, здольная на такія дзікунст-вы — апаганьваць памяць ахвяраў Курапатаў — гэтая ўла-да ня мае ніякай будучыні. І што б ні казалі, той час ужоніколі ня вернецца — будуць заўжды людзі, якія адкрытавыходзяць і не баяцца зьверстваў сёньняшняй улады.

Старшыня Мартыралёгу Беларусі Мая Кляшторная плака-ла і спачатку сказала, што яна проста зьнямела.

КЛЯШТОРНАЯ: Прымаў рашэньне адзін чалавек — гэтаЛукашэнка. Таксама як і дэпутатаў выкідалі з будынку Вяр-хоўнага Савету на пачатку ягонай дзейнасьці, а зараз мож-на ўсё выкінуць зь дзяржавы. А ягоная дзяржаўная дзей-насьць — вось яна, будаўніцтва. Гэта тыя ж самыя стройкі,куды людзей гналі, і на кожным мэтры дарогі трупы ля-жалі.

Адзін зь лідэраў КХП Сяргей Папкоў быў у такім жа наст-роі.

ПАПКОЎ: Баліць сэрца, не магу нічога нават і сказаць. Гле-дзячы на гэты гвалт, на гэта ўсё — пад покрывам ночызаўжды зладзейства рабілася. Як і ў 1937–1941 гадахзабівалі тут, так і цяпер топчуць душы забітых людзей.

ВЯЧОРКА: Можна было спадзявацца, што пасьля выба-раў (калі, здавалася б, Лукашэнка ўмацаваў свае пазы-цыі) рэжым праявіць дастатковы розум і запросіць усё жлюдзей на размову. Усе мы, каму дарагі лёс Курапатаў,рыхтаваліся да такой размовы. Усе спадзяваліся, што ўдас-ца дамагчыся мэмарыяльнага статусу запаведніка Кура-паты.

Вінцук Вячорка зазначыў, што адказу на гэтыя звароты такі не было, і цяпер трэба зьвяртацца ня толькі ў пракурату-ру, але і ў міжнародныя арганізацыі — у прыватнасьці, уЮНЭСКА.

ВЯЧОРКА: Цяпер самае важнае — ня здаць Курапаты ўцэлым. Ня здаць Курапаты як знак нашай пакуты і нашайпамяці з ХХ стагодзьдзя.

Старшыня праваабарончага цэнтру «Вясна» Алесь Бяляцкілічыць, што гэты гвалт сьведчыць пра тое, што ўлады нябудуць прыслухоўвацца да грамадзкасьці, да лістоўінтэлігенцыі, жыхароў Менску.

БЯЛЯЦКІ: Гэта бяспраўе — бо рабіць гэта ўначы, выст-раіўшы міліцыю, паставіўшы кардоны для пабудовы да-рогі — мабыць, такога яшчэ не было. Замест таго, каб пра-цягнуць дыялёг, паспрабаваць знайсьці нейкае прымаль-нае рашэньне, улады вырашылі проста гвалтам працяг-нуць тое, што яны пачалі рабіць.

Мастак Аляксей Марачкін падпісваў лісты ва ўрад у аба-рону Курапатаў.

МАРАЧКІН: Сатана тут правіць баль. Я думаю, што час усёрасставіць на месцы. Зараз яны тут пад аховай АМОНу,бульдозэры тут разьяжджаюць, нішчаць крыжы — гэтавельмі балюча. Балюча за тое, як руйнуюць нашу памяць.Калі-небудзь гэтыя грахі адгукнуцца і на тых людзях, штотут на бульдозэрах, і на тых, што нас акружылі, каб мы непрайшлі.

Аляксей Марачкін лічыць, што ўсё адно нельга апускацьрук.

Лідэр Маладога Фронту Павал Севярынец падтрымліваедумку спадара Марачкіна:

СЕВЯРЫНЕЦ: Гэта сатанізм проста. І людзі, якія забіралі

123

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

122

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ларусі. Курапаты для мяне — гэта вельмі каштоўнае мес-ца. Сёньня для мяне гэта сьвятыня.

Дзесьці апоўдні ў Курапаты прыйшло некалькі соцень ча-лавек. Але яны ня здолелі прайсьці да ляснога масіву, бодарогу перакрылі амонаўцы. Людзі былі вельмі абураныя.Вось што паведаміў Зьміцер Бандарэнка:

— Учора ўначы подла ламалі крыжы, і пралілася кроў ма-стака Рыгора Кійка. Гэта што — не сатанізм? Калі гэта намогілках будавалі дарогі? Задумайцеся пра сваіх дзяцей,пра сваіх унукаў да сёмага пакаленьня.

ЖАНЧЫНА: Што Вы робіце, фашысты!

МІЛІЦЫЯНТ: Ідуць будаўнічыя работы. За невыкананьнезаконных патрабаваньняў работнікаў міліцыі ёсьцьадміністрацыйная й крымінальная адказнасьць.

Людзі прастаялі так некалькі гадзінаў, спрабуючы прайсьціў Курапаты. Але амонаўцы на чале з падпалкоўнікам Юры-ем Падабедам не дазвалялі прайсьці.

У натоўпе з другога боку дарогі стаялі Анатоль Лябедзь-ка, Вінцук Вячорка, Аляксей Кароль, Людміла Гразнова,Станіслаў Шушкевіч ды іншыя палітыкі. Прыйшоў сюды ймастак Рыгор Кійко, якога ўчора жорстка зьбілі міліцыян-ты.

КІЙКО: Усяго вывазілі ў бруд. Ледзь не задушылі. Мне натвар селі пяць чалавек, не было чым дыхаць. Білі па пят-ках гэтымі палкамі. Рукі цяпер як плеці вісяць. Гэтак у гес-тапа ня робяць, крымінальнікаў так не затрымліваюць. ХайБог зь імі разьбіраецца.

Сёньня стала вядома, які мэмарыял плянуюць зрабіць уКурапатах улады. Актывістка грамадзкай ініцыятывы «Заўратаваньне Курапатаў» Ірына Жыхар сустрэлася зь вяду-чым спэцыялістам Камітэту аховы гісторыка-культурнайспадчыны Міколам Дайнэгам.

Нядаўна спадар Дайнэга атрымаў ліст з адміністрацыі прэ-зыдэнта за подпісам памочніка Аляксандра ЛукашэнкіСяргея Посахава. Той прапаноўвае Камітэту разгледзецьпраект мэмарыялу ў Курапатах старшыні Менскай га-радзкой арганізацыі ахвяраў палітычных рэпрэсіяў спада-ра Лапіцкага.

Зараз зноў будзем арганізоўваць людзей, на месцы зла-маных крыжоў будзем зноў ставіць крыжы, будзем усёрабіць, каб спыніць гэта.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 9 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ШТО РАБІЛАСЯ Ў КУРАПАТАХМІНУЛАЕ ПЯТНІЦЫ

У Курапатах працягваецца процістаяньне. Людзізноў усталёўваюць крыжы і спрабуюць спыніцьбудаўніцтва.


Раніцай будаўнікі прыйшлі на працу разам зь міліцыян-тамі й адразу ж сустрэлі супраціў абаронцаў Курапатаў.Пра тое, як гэта адбывалася, распавядае актывістка Пар-тыі БНФ Ірма Табушава:

— Прыблізна каля 10 гадзінаў моладзь і дарослыя выйшлій перакрылі дарогу. Павал Севярынец сярод іх быў адзіныз крыжом. Пад’ехаў чырвоны аўтобус, зь якога выйшлідзясяткі два амонаўцаў. Падышлі да моладзі, сталі яеціснуць, зьбіваць і скідаць на адхон. Зьверху машынысыпалі пясок. Тут пачаўся хапун. Першымі схапілі Ўладзіме-ра Юхо і Лявона Садоўскага. Астатнія мужчыны, якіх білі,круцілі, усё ж лезьлі пад гэты пясок і стаялі пад машы-намі. Тут пачалі забіраць і астатніх.

Усяго раніцай у Курапатах затрымалі 11 чалавек. Тым ча-сам будаўніцтва дарогі працягвалася. Самазвалы высы-палі пясок. Амонаўцы не дазвалялі людзям падыходзіцьда будаўнічай тэхнікі. Тады некалькі жанчын, каб выка-заць свой пратэст, пачалі сьпяваць.

15-гадовы Рацібор Бягун, які жыве ў Зялёным Лузе, нехаваў свайго адчаю:

— Я сёньня сюды прыйшоў, бо проста немагчыма назірацьзбоку за тым, што тут робіцца. Калі я быў малы, бацькавадзіў мяне сюды. І я нібы піў усё гэтае адраджэньне Бе-

125

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

124

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

акурат насупраць ланцугу міліцыянтаў. «Зуброў» было каля20 чалавек, міліцыянтаў утрая больш. Хлопцы і дзяўчатытрымалі ў руках запаленыя сьвечкі. Гаворыць жанчынасталага веку спадарыня Дар’я:

— Гэтыя міліцыянты проста ня ведаюць, чаму мы тут стаім.Мы хочам ім патлумачыць, што нельга так рабіць. Калі мызабудземся на тое, што было, у нас ня будзе будучыні.

Сёньня 48-ы дзень, як у Курапатах ідзе кругласутачнаедзяжурства. Лідэр Маладога Фронту Павал Севярынецкажа, што гэтая акцыя будзе працягвацца і моладзь будзесачыць, каб будаўнічыя работы вяліся на 15–20 мэтраўад дарогі. Гаворыць Павал Севярынец:

— Людзі будуць падыходзіць, будуць назіраць за тым, якідзе гэтае будаўніцтва, будуць усталёўваць крыжы, якія,на наш погляд, павінны стаць асновай грамадзкага мэма-рыялу ў Курапатах. І ніякія міліцыянты, ніякія дарожныябудаўнікі тут, у прынцыпе, не перашкодзяць. Крыжы бу-дуць зьяўляцца і на дарозе, уначы і ўдзень. Гэтай дарозеспакою ня будзе.

Паказальна, што на месцы, дзе пачаўся Беларускі Народ-ны Фронт, дзе пачалося духоўнае адраджэньне Беларусіканца ХХ стагодзьдзя, зноў супрацьстаяньне, зноў зьбіра-ецца моладзь. І гэтае новае пакаленьне, відаць, зможа непаўтарыць памылак палітыкаў старэйшага пакаленьня.

А вось як ацэньвае вынікі паўтарамесячнай акцыі ў Кура-патах лідэр Беларускай Партыі Свабоды Сяржук Высоцкі:

— Гэта ўрок для ўсяго беларускага грамадзтва: што далейтак змагацца з Лукашэнкам нельга. Патрэбныя іншыялюдзі, іншыя падыходы. І беларуская моладзь якраз гэтай паказвае. На сілу трэба адказваць сілай, на гвалт трэбаадказваць чынам нацыі. Тут — найлепшая частка моладзі,якая мае волю да барацьбы, яна фактычна ратуе сумлень-не ўсёй згвалчанай, прыніжанай нацыі.

Дарэчы, сёньня нейкі мужчына ў цывільным пагражаўарыштам аднаму зь сяброў гэтай партыі Алесю Гетману.Нагадаю, што ўчора Алеся затрымалі, але праз чатырыгадзіны выпусьцілі.

Сёньня ў Курапатах ізноў рабілі і ўсталёўвалі крыжы. Але

ЖЫХАР: Спадар Лапіцкі выступіў з ініцыятывай, якую пад-трымлівае сёньня спадар Посахаў — стварыць тут мэма-рыял. У сваім лісьце Лапіцкі піша, што трэба зьнесьці ўсекрыжы, што існуюць у Курапатах — ня толькі тыя, што ста-яць тут, але й тыя, што на магілах, што ўсе ахвяры быліатэістамі. Я хачу сказаць, што гэта жах, і жах тое, што гэтападтрымлівае сёньня адміністрацыя прэзыдэнта. Усё па-казвае на тое, што будзе створаны мэмарыял ахвярамфашыстоўскага генацыду.

Зь пятнаццаці крыжоў, што раніцай былі ўсталяваныя ўКурапатах, цяпер засталося толькі дзесяць, некаторыя зьіх давялося выкопваць і ўсталёўваць у іншым месцы, кабіх не павалілі бульдозэры. Крыжы дапамагаў усталёўвацьайцец Леанід Акаловіч зь Беларускай АўтакефальнайПраваслаўнай Царквы, які асьвяціў у Курапатах каля сотнікрыжоў. Сёньня ўсю ноч побач з крыжамі будуць гарэцьсьвечкі.

Заўтра ў Курапатах а 12-й гадзіне адбудзецца талака. Аба-ронцы запрашаюць прыйсьці на яе ўсіх, каго хвалюе лёснацыянальнага нэкропалю Курапаты.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 10 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

У ТАЛАЦЭ ЎДЗЕЛЬНІЧАЛI НЕКАЛЬКІ СОЦЕНЬЧАЛАВЕК

Адбылося таксама набажэнства і асьвячэньнекрыжоў.


У Курапатах гучала жалобная музыка. На талаку прыйшлінекалькі соцень чалавек. Міліцыянтаў сёньня было большяк учора і пазаўчора. Яны былі паўсюль — каля лягеру ва-ланцёраў, на дарозе, у полі, у дварах дамоў. Будаўнікіпрацавалі пад аховай міліцыянтаў.

Дзесьці апоўдні сябры руху «Зубар» зрабілі жывы ланцуг

127

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

126

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 10 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ЗАХОДНІЯ ДЫПЛЯМАТЫ ЎЗРУШАНЫЯПАДЗЕЯМІ Ў КУРАПАТАХ

Прадстаўнікі замежных амбасадаў усе дні кан-флікту ў Курапатах наведваліся на месца падзеяўды пісалі справаздачы ў свае сталіцы.


Найбольш апэратыўна адрэагавала на падзеі Кансульта-цыйна-назіральная група АБСЭ. Яе прадстаўніца БэатаРазуміловіч асабіста сачыла за канфліктам.

РАЗУМІЛОВІЧ: АБСЭ на гэта пазірае з гледзішча правоўчалавека. Мы працягваем сачыць за сытуацыяй. Учора мывыслалі ў Вену ў штаб-кватэру АБСЭ сваю справаздачу згэтай нагоды. Наша афіцыйная інфармацыя будзе паве-дамленая ўжо зь Вены. А ў гэты момант мы сочым заразьвіцьцём.

Тым ня менш, місія АБСЭ не абмяжоўваецца справазда-чамі і зьвяртаецца да беларускага ўраду са зваротамі, па-радамі, у тым ліку і адносна сытуацыі з Курапатамі. Гаво-рыць Бэата Разуміловіч:

— Мы напісалі ліст у Міністэрства культуры з прапановайрастлумачыць сытуацыю зь іхнага гледзішча. Мы чакаемадказу. Але адказу пакуль няма.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 11 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ПОЛЬСКАЯ ПРЭСА ПРА КУРАПАТЫ

«Дарога праз магілы», «Лукашэнку патрэбнаяшаша, а ня могілкі» – пад гэткімі загалоўкамівядучыя польскія газэты зьмяшчаюць сёньняартыкулы пра будаўніцтва аўтамабільнай дарогіпраз Курапаты.

гэта не спадабалася начальніку Бараўлянскага аддзелуміліцыі Генадзю Васілеўскаму. Узьнікла спрэчка.

Што да іншых інцыдэнтаў зь міліцыяй, дык варта згадацьнаступны. Адна дзяўчына хацела падараваць кнігу праКурапаты кіраўніку менскага АМОНу Юр’ю Падабеду, алетой проста ўцёк ад яе.

Але ж галоўнай падзеяй сталася набажэнства, якое пра-вёў айцец Леанід Акаловіч.

АКАЛОВІЧ: За месца гэтае Курапацкі лес і за ўсе месцы йкраіны, за верных людзей, што жывуць у іх, Госпаду па-молімся.

ЛЮДЗІ: Госпадзе памілуй.

Айцец Леанід Акаловіч асьвяціў крыжы.

АКАЛОВІЧ: Асьвячаюцца акрапленьнем сьвятой вады гэ-тыя курапацкія пакутніцкія крыжы, у імя Айца й Сына йСьвятога Духа, Амен. Хай стаяць вечна як напамін праахвяры страшэнных пакутаў. Абарані, Божа, нашу Бела-русь ад падобнага.

На той час, калі рыхтаваўся матэрыял, не было вядомапра новыя затрыманьні ў Курапатах. Але намесьнік стар-шыні Партыі БНФ Вячаслаў Сіўчык мяркуе, што ўлады мо-гуць ізноў выкарыстаць сілу.

СІЎЧЫК: Цалкам магчыма, таму што ідуць увесь час паг-розы, увесь час ладзяцца нейкія дробныя правакацыі. Алеж я ня думаю, што сёньня гэта галоўнае. Самае галоўнае,што адбылося сёньня — ізноў былі асьвечаныя крыжы,было дастаткова многа людзей. Гэта паказвае, што мыпрацягваем барацьбу за наш мэмарыял.

У Курапатах сёньня гучалі беларускія песьні. Жанчыныпадыходзілі да міліцыянтаў і сьпявалі ім пра сапраўдныябеларускія сымбалі. І, вядома, сёньня ў Курапатах гучаў«Магутны Божа».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

129

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

128

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Гэта было вызначана на сустрэчы, але сёньня ўвечары ябыла сьведкай таго, як прараб прапаноўваў валанцёрамзабраць гэтыя крыжы, бо яны ўсё ж перашкаджаюцьвесьці будаўнічыя работы. Сёньня ў Курапатах будаўнікіпрацуюць без аховы міліцыянтаў, але міліцыя знаходзіццанепадалёк, яны сядзяць у машынах і пільна сочаць за ўсім,што адбываецца.

Сёньня ў Курапатах высякалі і карчавалі дрэвы. Гэта рабілібудаўнічыя брыгады з Магілёва. Яны будуць пракладацьдарогу да пагорку. Пазьней іх зьменяць будаўнікі зь Бе-расьця.

Сёньня актывісты грамадзкай ініцыятывы «За ўратавань-не мэмарыялу Курапаты» і валанцёры сустракаліся з бу-даўнікамі. У выніку перамоваў былі вызначаныя шэсьцьнаглядальнікаў, якія штодзень будуць сачыць, як ідуцьбудаўнічыя работы. Гэта прадстаўнікі трох арганізацыяў –Беларускай арганізацыі працоўных жанчынаў Ірына Жы-хар, Мая Кляшторная ад Таварыства Беларускай Мовы,Сяргей Сахараў з «Дыярыюшу», а таксама тры назіральнікіад партыі БНФ – Сяргей Міхноў, Уладзімер Кішкурна і Ан-дрэй Церашкоў. Заўтра з раніцы яны пачнуць наглядацьза будаўнічымі працамі. Але сёньня ўжо ідзе археалягічнынагляд за будаўніцтвам. Вось толькі што з Курапатаў сышліАндрэй Мяцельскі і Алег Іоў, археолягі з Інстытуту гісто-рыі Акадэміі Навук. Як зазначыў у размове са мной стар-шы навуковы супрацоўнік Мяцельскі, калі ў выніку бу-даўніцтва будуць знойдзеныя пахаваньні, будаўнічыя пра-цы адразу будуць прыпыненыя. Аднак, як лічаць архео-лягі, гэта малаверагодна, паколькі, як яны кажуць, паха-ваньні знаходзяцца ў 80—100 мэтрах ад дарогі.

Два дні таму сюды прыехала прадстаўніца «Мэмарыялу»з Санкт-Пецярбургу Аляксандра Рэзьнікава. У пятніцу янаўбачыла ў тэлевізары, як разбураюцца Курапаты, адразунабыла квіток на цягнік і прыехала ў Менск. Два дні і дзьвеночы яна правяла тут, у лягеры валанцёраў. АляксандраРэзьнікава вельмі абураная тым, што адбываецца ў Кура-патах. Яна расказала мне пра месца ля Санкт-Пецярбур-гу, яно называецца Левашова, гэта таксама месца рас-

Аляксей Дзікавіцкі, Варшава:

Найбольш масавая польская «Gazeta Wyborcza» ў матэ-рыяле «Навошта Курапаты», распавядае, як міліцыя на-пярэдадні зьліквідавала намёты актывістаў беларускайапазыцыі, якія спрабавалі абараніць ад будаўніцтва аўта-страды месца спачыну ахвяраў масавых рэпрэсіяў НКВД.

«У чацьвер вечарам жыхары менскага раёну Зялёны Лугбездапаможна назіралі, як бульдозэры цягнулі ў балотадзясяткі каталіцкіх і праваслаўных крыжоў. Каля дзясяткалюдзей, якія баранілі Курапаты, затрымала міліцыя, не-каторыя былі жорстка зьбітыя», — піша газэта.

«Міліцыянты атакуюць намёты, якія паставілі беларусы ўКурапатах, каб абараніць гэтую мясцовасьць ад плянаўураду, які хоча збудаваць тут новую аўтастраду», – гаво-рыцца ў матэрыяле «Лукашэнку патрэбная шаша, а нямогілкі», які зьмяшчае сёньня газэта «Życie».

«Гэтая акцыя ўладаў ёсьць доказам таго, што цяперашнібеларускі рэжым прадстаўлены вандаламі, бо толькі ван-далы ці сатаністы могуць зьнішчаць крыжы ды не зьвяр-таць увагі на чалавечыя магілы», — цытуе «Życie» сябраМаладога Фронту Аляксея Шэіна.

«Апазыцыянэры змагаліся ў чацьвер з амонаўцамі за кры-жы, усталяваныя на магілах ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяўу Курапатах», — паведамляе ў сёньняшнім нумары аўта-рытэтны польскі штодзёньнік «Rzeczpospolita».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 12 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

БУДАЎНІКІ ПАРУШАЮЦЬ ДАМОЎЛЕНАСЬЦІЗ ГРАМАДЗКАСЬЦЮ

Уздоўж дарогі ў Курапатах на адлегласьці 22мэтры ад восі дарогі стаіць ужо каля 40 крыжоў.Гэта мяжа, за якой ня могуць весьціся будаўнічыяпрацы. Такая дамоўленасьць была дасягнутая насустрэчы абаронцаў з будаўнікамі.

131

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

130

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

у суд выклікалі амонаўца, які іх затрымліваў. Яны заявілі,што будуць удзельнічаць у працэсе толькі пасьля таго, якзададуць яму некалькі пытаньняў. Паколькі суд задаволіўгэтыя хадайніцтвы, працяг справы адбудзецца заўтра.

А Лявон Садоўскі павінен будзе заплаціць штраф 20мінімальных заробкаў (гэта 150 000 рублёў). Яму слова:

— Я не зразумеў, за што мне дваццаць мінімалак. За тое,што бараніў Курапаты? Крыжы свайго рэпрэсаванага дзе-да? Тое, што амонаўцы і міліцыянты на мінулым пасед-жаньні блыталіся ў паказаньнях, сьведчыць пра хлусьнюзь іхнага боку. Я спадзяваўся, што суд улічыць усе гэтыяакалічнасьці. Калі пачуў, што судзьдзя схільны аштрафа-ваць, папрасіў, каб замянілі штраф на арышт. Дзе я вазь-му такія грошы? Але судзьдзя не пагадзіўся на гэта.

У Савецкі суд Менску супрацоўнікі міліцыі прывезьлі сяб-роў Маладога Фронту, маладзёвага руху «Зубар» і Бела-рускай Партыі Свабоды. Вось іх прозьвішчы: Андрэй Яго-раў, Яўген Афнагель, Ірына Кашталян, Мікола Ткачэнка,Юрась Фабішэўскі, Яраслаў Сьцешык, Раман Казакевіч,Мікіта Сасім, Уладзіслаў Валадзько, Алесь Цялегін, ГенадзьДранковіч, Вераніка Купчанка і Яўген Клімаў.

Амаль усе яны запатрабавалі адваката, і з гэтае прычынысуды над імі перанесьлі. Толькі студэнт Гарадзенскагаўнівэрсытэту Яўген Клімаў адмовіўся ад адваката і атры-маў штраф — сем мінімальных заробкаў (гэта 53 000 руб-лёў).

Сярод затрыманых была дзяўчына, грамадзянка РасеіВераніка Купчанка. Яна наўмысна прыехала ў Менск, каббараніць Курапаты. Вось як яна патлумачыла свой учы-нак:

— Я грамадзянка Расеі. Калі даведалася пра Курапаты і пратое, што там адбываецца — адразу прыехала ў Менск. Гэтаж блюзьнерства. Я вырасла на Сахаліне, на гэтай высьпераней было шмат палітрэпрэсаваных. Там і цяпер жывуцьіхныя нашчадкі. Гэтая тэма для мяне вельмі блізкая.

Суды будуць працягвацца тыдзень, але большасьць зь іхадбудзецца ў чацьвер.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

стрэлаў ахвяраў палітычных рэпрэсіяў, падобнае да Кура-патаў. Але ў тым месцы пабудаваны мэмарыял, туды пры-ходзяць людзі, і ўлады зь вялікай павагай ставяцца да яго.Рэзьнікаву зьдзівіла, што ў Курапаты найперш прыходзяцьня людзі сталага веку, у каго былі рэпрэсаваныя сваякі, амоладзь, і гэта, на яе думку, вельмі сымбалічна.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 12 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

10 СУТАК АРЫШТУ ПАЎЛУ СЕВЯРЫНЦУ

Такі прысуд вынесьлі лідэру Маладога Фронту заабарону крыжоў у Курапатах. Іншых затрыма-ных пакуль караюць штрафамі.


Сёньня ў суд Савецкага раёну Менску і ў суд Менскагараёну міліцыянты прывезьлі больш за дваццаць затрыма-ных удзельнікаў акцыі ў Курапатах. Судзьдзя Генадзь Ру-ноў больш за пяць гадзінаў разглядаў справу Паўла Севя-рынца. Прысуд — дзесяць сутак арышту.

Павал Севярынец паведаміў Радыё Свабода:

— Столькі каштуе сёньня правасудзьдзе, столькі каштуе,на думку ўрадавых чыноўнікаў, памяць, столькі каштуесама праблема Курапатаў. Мяне абурыў апошні сьведка— міліцыянт, начальнік Бараўлянскай міліцыі сп. Васілеўскі.Мала таго, што ён прыйшоў у суд нецьвярозы, дык яшчэадкрыта і нахабна хлусіў.

Лідэр Маладога Фронту будзе адбываць пакараньне ўбудынку на Старабарысаўскім тракце, бо спэцразьмерка-вальнік на вуліцы Акрэсьціна, дзе звычайна адбываюцьпакараньне менскія апазыцыянэры, прызначаны толькідля тых, каго асудзілі ў менскіх гарадзкіх судах.

У гэтым жа судзе адказнага сакратара КХП БНФ Уладзіме-ра Юхо аштрафавалі на пяць мінімальных заробкаў. Ва-леры Буйвал і Алесь Раманоўскі заявілі хадайніцтвы, каб

133

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

132

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ла галоўнай на сёньняшнім вечаровым паседжаньні гра-мадзкай ініцыятывы.

Будаўнікі пагадзіліся, каб за іхнай працай наглядалі гра-мадзкія назіральнікі, і прараб нават зарэгістраваў 6 ак-тывістаў ад БНФ, ТБМ ды іншых арганізацыяў. Але ніякагаафіцыйнага статусу гэтыя назіральнікі ня маюць. Актывістыініцыятывы вызначылі шэраг патрабаваньняў да ўладаў,якія агучыў лідэр БНФ Вінцук Вячорка:

— Працы вядуцца без праекту, што ёсьць найгрубейшымпарушэньнем будаўнічых нормаў і правілаў, і тэхнікі бясь-пекі, і заканадаўства, і здаровага сэнсу. З гэтага вынікае,што трэба спыніць усе будаўнічыя працы, пакуль ня будзегэтага самага канчатковага праекту. Тыя, хто рэальна дзя-журыць у Курапатах, павінны займець афіцыйны статус,каб там была пастаянна дзейная група, у якой быў бы хоцьнейкі статус.

Сябры ініцыятывы прынялі зварот да грамадзкасьці з асу-джэньнем гвалтоўных дзеяньняў уладаў супраць абарон-цаў мэмарыялу, а таксама звароты да кіраўніка ўраду Ге-надзя Навіцкага і ў пракуратуру, каб яны патлумачылі,чаму будаўніцтва такога сур’ёзнага аб’екту як кальцаваядарога вядзецца без праекту.

На паседжаньні вырашылі правесьці на наступным тыднісустрэчу прадстаўнікоў грамадзкасьці з чыноўнікамі ўра-ду, праектных установаў і Міністэрства ўнутраных справаў,у выніку якой мусіць быць падпісаны пратакол, які б рэг-лямэнтаваў правы й абавязкі абодвух бакоў, у тым ліку ўсправе добраўпарадкаваньня тэрыторыі Курапатаў.

Прадстаўнікі маладзёвых арганізацыяў, што аб’яднаныя ўініцыятыву «Моладзь у абарону Курапатаў», прапанаваліраспачаць конкурс на стварэньне ва ўрочышчы народна-га мэмарыялу. Гэтую ініцыятыву падтрымалі. Паводле са-кратаркі грамадзкай ініцыятывы Ірыны Жыхар, памочнікЛукашэнкі Сяргей Посахаў ужо накіраваў у Камітэт па за-хаваньні гісторыка-культурнай спадчыны прапанову пас-тавіць у Курапатах помнік ахвярам фашыстоўскіх рэ-прэсіяў. Каб перашкодзіць гэтым плянам уладаў, сябрыініцыятывы вырашылі зьвярнуцца да разгляду праектаўпомніка ў Курапатах, што стварылі яшчэ на пачатку 1990-хгадоў.

■ 12 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ХВЕДАР ЖЫВАЛЕЎСКІ ДАСТАЎ 7 СУТАКАРЫШТУ

Ён асуджаны судом Менскага раёну. СудзьдзяАляксандар Тачкар вынес гэты прысуд, хоць Хве-дар студэнт і неўзабаве яму трэба здаваць іспы-ты.


Хведар Жывалеўскі будзе адбываць пакараньне разам зПаўлам Севярынцам у будынку на Старабарысаўскім трак-це, дзе ўмовы ўтрыманьня значна горшыя, чым нават усумнавядомым спэцпрыёмніку на вуліцы Акрэсьціна.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 12 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

БУДАЎНІКІ ПРАЦУЮЦЬ У КУРАПАТАХБЕЗ ПРАЕКТУ

Пра гэта сёньня даведаліся актывісты гра-мадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмары-ялу Курапаты».


Актывісты грамадзкай ініцыятывы сустракаліся сёньняраніцай з прадстаўнікамі будаўнічых і праектных арганіза-цыяў, што вядуць работы на курапацкім участку кальца-вой дарогі. Падчас размовы высьветлілася, што будаўнікіпашыраюць дарогу без праекту.

Прадстаўнікі будаўнічых арганізацыяў толькі на словахзапэўнілі актывістаў ініцыятывы, што дарога будзе пашы-рацца ня больш як на 22 мэтры ў бок Курапатаў. Прабле-ма грамадзкага кантролю за дзеяньнямі будаўнікоў і ста-

135

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

134

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Канечне. У некаторых месцах яны залазяць за межы,якія стварылі самі для сябе.

Сёньня за будаўнічымі працамі ў Курапатах афіцыйнаназіраў Уладзімер Кішкурна. Ён высьветліў, што будаўнікіня маюць праекту пабудовы падпорнай сьценкі.

Я спрабавала паразмаўляць з будаўнікамі, хацела запы-тацца ў іх, як яны адчуваюць сябе пасьля таго, як накіра-валі тэхніку на асьвечаныя крыжы. Падышла да сінягамікрааўтобуса, у ім знаходзіліся шасьцёра начальнікаў, утым ліку й прараб будоўлі, зь якім я раней ня раз гавары-ла. Ніхто не пажадаў назваць сваіх імёнаў і пасадаў.

— Калі скончыцца будаўніцтва на гэтым участку?

— Калі скончыцца, тады і ўбачыце.

— Чаго хаваецеся? Тэма галосная. Усе тэлеканалы паве-дамляюць.

— Ёсьць заказчык, тэлефануйце яму.

— А вы хто?

— А мы так проста прыехалі паглядзець, палюбавацца напрыроду.

— Вы ж маеце дачыненьне да будаўніцтва?

— Я тут выпадкова.

— Я колькі разоў да Вас з гэтым мікрафонам падыходзіла...

— Гэта нехта падобны.

— Дзяўчынка, не перашкаджайце. Тут працаваць трэба.Тэма гучыць? Нічога не гучыць, усё ўжо прагучала...

— Калі людзі тут жывуць і сочаць за будаўніцтвам...

— Напэўна гэтым людзям тут цікава жыць.

— Ёсьць тут каму наглядаць. Ёсьць тут Інстытут гісторыі,спадар Іоў — ён адмыслова за гэтым назірае.

Ня мела посьпеху й спроба паразмаўляць з экскаватарш-чыкамі.

БУДАЎНІК: Да нас расстрэльвалі, пасьля нас будуць рас-стрэльваць. Машына вось зламалася. Цётка, не перашка-джай працаваць.

Сяброўка КХП БНФ Вера Ціцянкова прыходзіць у Курапа-

Будуць таксама зьбіраць сродкі на пабудову ва ўрочыш-чы народнага мэмарыялу. Мастакі суполкі «Пагоня» ўжовырашылі ахвяраваць на пабудову помніка ў Курапатахусе грошы, што яны зарабілі на выставе сваіх твораў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 13 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

НАЗІРАЛЬНІКІ Ў КУРАПАТАХ СОЧАЦЬЗА БУДАЎНІЦТВАМ ДАРОГІ

Сёньня высьветлілася, што будаўнікі ня маюцьпраекту пабудовы падпорнай сьценкі.


Дагэтуль побач з будаўнікамі ўвесь час можна пабачыцьміліцыянтаў. Але ў лягер валанцёраў яны цяпер не захо-дзяць, пільнуюць абаронцаў Курапатаў здалёк. Распавя-дае сябар Беларускай Партыі Свабоды Алесь Гетман:

— Дзесьці да 11-й начы дзяжурыла машына міліцыі, іхзьмянілі амонаўцы.

— Ці былі пагрозы?

— Начальнік «Белпалку», які тут кіруе, учора сказаў Аляк-сею, што адзін ужо тут дахадзіўся з сотавым, глядзі, хуткай цябе таксама... Будаўнікі казалі, што трэба будзепрыбіраць некаторыя крыжы. Мы кажам, што ня будземгэта рабіць, прыбірайце самі. А яны нам кажуць, штозаўтра ўзвод АМОНу прывядуць.

Валанцёры ўвесь час сочаць за тым, як адбываецца па-шырэньне кальцавой дарогі. Кантактаваць з будаўнікамічасам бывае не зусім проста. Распавядае сябар руху «Зу-бар» Мікіта Сасім:

— Учора ўвечары прыйшоў адзін зь іх у нецьвярозым ста-не. Намагаўся даведацца, колькі нас, чаго мы хочам, чагосядзім, колькі нам плацяць. Мы пагналі яго, сказалі: пры-ходзь сюды цьвярозы, тады паразмаўляем.

— Вы сочыце за тым, як ідзе будаўніцтва?

137

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

136

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

пра гэтую нашу нацыянальную трагедыю па ўсім сьвеце.Вось гэта — самая галоўная праблема.

Пасьля прагляду апэратыўнай відэастужкі Валеры Буйвалзаявіў у судзе, што яна груба змантажаваная праваа-хоўчымі органамі. Судзьдзя перанес далейшы разглядсправы на заўтра, бо вырашыў апытаць у якасьці сьведкімаёра Iгара Зяневіча, які кіраваў разгонам людзей у Ку-рапатах.

Наступным судзілі Вячаслава Сіўчыка. На суд прыйшоўапэратар расейскай тэлекампаніі TV6 Уладзімер Андро-наў. Ён прынес відэасюжэт пра Курапаты ад 9 лістапада,які трансьляваўся ў той дзень у вечаровым выпускунавінаў. Такім чынам, у судзе зьявілася дзьве відэавэрсііпадзеяў таго дня.

Далейшы разгляд справы Вячаслава Сіўчыка перанесенына заўтра.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 14 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

МЕНСКІ РАЁННЫ СУД АПРАЎДАЎВЯЧАСЛАВА СІЎЧЫКА

Суд Менскага раёну апраўдаў намесьніка стар-шыні БНФ Вячаслава Сіўчыка. Астатніх затрыма-ных караюць штрафамі й арыштамі.


Сёньня пасьля трохдзённага разьбіральніцтва судзьдзяАляксандар Тачкар спыніў адміністрацыйную справу наВячаслава Сіўчыка. Падставай для апраўданьня сталісядзьве відэастужкі. Першую перадалі ў суд супрацоўнікіправаахоўчых органаў, другую — апэратар расейскага тэ-леканалу TV6 Уладзімер Андронаў.

Відэастужкі абверглі сьведчаньне начальніка Бараўлян-скай міліцыі Генадзя Васілеўскага. Раней судзьдзя Генадзь

ты амаль штодня. Яна мяркуе, што трэба працягвацьпільнаваць будаўніцтва.

ЦІЦЯНКОВА: Адно — насыпаць вал, а другое — яшчэ іншыяработы, каб яны не пайшлі далей, бо дарога ўжо пайш-ла... На жаль. Але пад наглядам міліцыі чаго толькі нязробіш у гэтай дзяржаве. Калі мы сюды прыйшлі 21 ве-расьня, будаўнікі размаўлялі зусім інакш. Тады яны казалі,што не, на крыжы мы ня пойдзем, мы бачым, што тут ёсьцьпахаваньні. А зараз яны нават ня хочуць размаўляць. Тамушто ім няма чаго сказаць. Яны празь нешта пераступілі.Шкада, што так адбылося. Відаць, сам наш народ вінава-ты, бо дзеці стаялі як маглі. Пакуль такі народ, так і бу-дуць яны таптацца па костках.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 13 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ПРАЦЯГВАЮЦЦА СУДЫ НАД АБАРОНЦАМІ

Сёньня ў судзе Менскага раёну судзілі прэсавагасакратара КХП БНФ Валерыя Буйвала, намесь-ніка лідэра БНФ Вячаслава Сіўчыка і сябра ар-ганізацыі «Зубар» Юрася Фабішэўскага.


Судзьдзя Аляксандар Тачкар апытваў амонаўцаў, якія за-трымлівалі Валерыя Буйвала. На пытаньне: «Чаму вы ха-палі людзей?» амонавец Яўген Зяневіч адказаў: мы людзімаленькія, нам загадалі — мы выканалі загад. Ці былоправапарушэньне з боку ўдзельнікаў акцыі, амонаўцыадказаць ня здолелі. Яны спаслаліся на загад кіраўніцтва,якое прымусіла іх пісаць рапарты на затрыманых.

Падчас перапынку ў слуханьнях Валеры Буйвал паведаміўРадыё Свабода:

— Ідзе савецкі суд — «самы гуманны суд у сьвеце». Алеўсе думкі, канечне, ня тут. Дзякуй за падтрымку ўсім, хтопрыйшоў падтрымаць, дзякуй калегам-журналістам.Толькі думкі зараз у Курапатах. Трэба інфармаваць гра-мадзкасьць, трэба падымаць людзей, трэба паведамляць

139

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

138

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 14 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

АРХЕОЛЯГІ ВЫСТУПІЛІ З ЗАЯВАЙ

Археолягі, што назіраюць за будоўляй, мярку-юць, што пахаваньням пакуль нічога не пагра-жае. Але іх непакоіць, што цяпер у Курапатахулады шукаюць «нямецкі сьлед» і не рассакрэч-ваюць вынікаў сьледзтва 1997–99 гадоў. З гэтайнагоды яны й выступілі з адмысловай заявай.


У Курапатах сёньня экскаватары працавалі на пагорку. Гэ-тым займаліся будаўнічыя брыгады зь Берасьця. Магілёў-скія рабочыя каля лягеру валанцёраў рабілі шурфы, бохутка тут пачнуць будаваць падземны пераход. Некаторыябудаўнікі прапаноўвалі валанцёрам сваю дапамогу, казалі,што могуць выкапаць яміны для крыжоў, якія тут будуцьусталёўваць у суботу й нядзелю.

Раніцай за працай будаўнікоў сачыў археоляг Віктар Куд-рашоў з Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук. Мне не давя-лося сустрэцца зь ім, але пра вынікі ягонага назіраньнямне распавёў старшы навуковы супрацоўнік Інстытутугісторыі Алег Іоў.

ІОЎ: Зараз экскаватар акуратна здымае верхні слой гле-бы, недзе 20–25 сантымэтраў па адхоне — дзе Курапацкіўзгорак. Паводле словаў Кудрашова, калі б там былімагілы, яны былі б бачныя. Але нічога няма, там пясок,жвір. Ён размаўляў сёньня з прарабам, і той сказаў, штояны будуць дасыпаць дарогу на 70 сантымэтраў і ня бу-дуць кранаць Курапацкага ўзгорку. Мы сочым ня толькі затым, каб не было магілаў, але й каб бульдозэры не заяж-джалі за межы тычак.

Я запыталася ў Алега Іова, навошта было праводзіць ме-сяц таму ў Курапатах дадатковыя археалягічныя раскопкі,калі было вядома, што за 15–20 мэтраў ад дарогі нямапахаваньняў? Тым больш, што менавіта на высновы наву-коўцаў з Інстытуту гісторыі й спасылаліся міліцыянты, калі

Руноў, грунтуючыся на сьведчаньнях менавіта гэтагаміліцыянта, пакараў лідэра Маладога Фронту Паўла Се-вярынца дзесяцьцю, а Хведара Жывалеўскага — сямю сут-камі арышту.

Вячаслаў Сіўчык мае намер прыцягнуць да адказнасьцімаёра Васілеўскага за ілжывыя сьведчаньні ў судзе.

СІЎЧЫК: Менавіта са сьведчаньняў спадара Васілеўскагавынікае, што я зьдзейсьніў правапарушэньне паводле 167артыкулу Адміністрацыйнага кодэксу. Мяне абвінаваціліў несанкцыянаваным пікетаваньні. Васілеўскі дадаў сьпісз 11 чалавек і казаў, што іхныя прозьвішчы былі высьвет-леныя ў РАУСе.

Таму я лічу, што трэба падаваць скаргі на рашэньні судоўі на дзеяньні маёра Васілеўскага, які нахабна хлусіў у су-дзе. Я буду намагацца прыцягнуць да адказнасьці спада-ра Васілеўскага. Тым больш, што менавіта пасьля ягонага«бліскучага» выступу ў судзе Павал Севярынец атрымаў10 сутак арышту.

Цімох Сугака зь Беларускай Партыі Свабоды за абаронуКурапатаў пакараны штрафам 20 мінімальных заробкаў(гэта 150 000 рублёў).

СУГАКА: Я працаваў спачатку на будаўнічым рынку ваЎруччы, а потым і ў Ждановічах. Калі начальства даведа-лася пра тое, што я бараніў Курапаты, мяне звольнілі.Цяпер вось далі 20 мінімалак. Цікава, што раней ХведаруЖывалеўскаму далі 7 сутак арышту, а мы ж былі затрыма-ныя разам за тое, што стаялі на каленях. Невядома, чамусуд вырашыў даць мне больш мяккае пакараньне. У мяненяма такіх грошай. Спадзяюся, што мне дапамогуць.

А ў справе Валерыя Буйвала прысуд яшчэ не абвешчаны.Заўтра цягам дня ў двух судах — Савецкім гарадзкім іМенскім раённым — будуць судзіць 12 затрыманыхудзельнікаў акцыі ў Курапатах. Гэта юнакі й дзяўчаты з Ма-ладога Фронту, Беларускай Партыі Свабоды і руху «Зубар».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

141

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

140

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Народнага мэмарыялу памяці ахвяраў бальшавіцкага тэ-рору ў Курапатах. Гэтую заяву падпісалі археолягі МіколаКрывальцэвіч, Алег Іоў, Андрэй Мяцельскі, Валянціна Вяр-гей, Лявон Калядзінскі, Міхась Чарняўскі, Віктар Кудра-шоў і Аляксандар Мядзьведзеў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 15 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

МАСТАКІ ПРАДАЮЦЬ ТВОРЫ,КАБ ЗБУДАВАЦЬ МЭМАРЫЯЛУ КУРАПАТАХ

У Менску адкрываецца дабрачынная мастацкаявыстава-продаж, сродкі ад якой пойдуць на бу-даўніцтва мэмарыялу ў Курапатах. Паводле ар-ганізатараў, сярод якіх культурніцкая камісія БНФі гарадзкая арганізацыя ТБМ, гэта акцыя непалітычная.


Выстава-продаж распачынае працу ў менскай галерэі «Зо-лата». Цягам тыдня тут можна будзе набыць 18 новыхтвораў жывапісу, графікі й скульптуры вядомых беларускіхмастакоў Аляксея Марачкіна, Генадзя Драздова, СяргеяЦімохава, Пётры Русака і Юрыя Хілька.

Адзін з арганізатараў выставы мастак Генадзь Драздоўкажа, што ў гэтай акцыі некалькі мэтаў:

— Па-першае, зрабіць такую камэрцыйную выставу, кабназьбіраць сродкаў для пабудовы мэмарыялу. І, па-дру-гое, гэта запусьціць інфармацыйную хвалю, каб яшчэ разнагадаць людзям, што ёсьць праблема ў Курапатах. Па-колькі дэмакратычныя сродкі масавай інфармацыі, якіямогуць гаварыць наўпрост, абмежаваныя і кантакт з шы-рокімі коламі таксама абмежаваны — гэта адзін са шля-хоў, каб прыйсьці да людзей.

Учора грамадзкая ініцыятыва «Моладзь у абарону Кура-

тыдзень таму ўжылі сілу супраць абаронцаў Курапатаў.Спадар Іоў адказаў гэтак:

— Паводле нашай дамовы зь «Белгіпрадорам» раскопакне павінна было быць. І гэтыя раскопкі я праводзіў ме-навіта на просьбу Маладога Фронту й грамадзкай ініцыя-тывы. Сам я не хацеў раскопак весьці. Я проста казаў, што,відаць, там нічога няма, на 90 адсоткаў.

Дагэтуль у Курапатах застаюцца амонаўцы. Гаворыць ся-бар Беларускай Партыі Свабоды Алесь Гетман:

— Дзьве машыны АМОНу тут знаходзяцца. Нармальна данас ставяцца, размаўляем зь імі. Супраць нас нічога нямаюць. Яны тут выступаюць як ахова будаўнікоў. Ад насахова.

Валанцёры пільнуюць будоўлю, і ўжо дасягнулі пэўныхвынікаў. Прыкладам, яны не дазволілі будаўнікам пера-несьці тычкі з 22 на 26 мэтраў ад восі дарогі. Cёньня жбудаўнікі пагадзіліся перанесьці ў іншае месца аўтобусныпрыпынак, які, паводле пляну, мусіў знаходзіцца побач зьлясным масiвам. Распавядае Аляксей Капэлян:

— Сёньня рабочы інжынэрнай службы сказаў, што нампрасьцей перанесьці прыпынак на 5 мэтраў, чым валіцьгэтыя дрэвы й спрачацца з вамі. Ён таксама прагаварыўся:сказаў, што той плян, паводле якога яны будуюць дарогу,— стары і ўжо адменены, і праекту на гэтую дарогу ўвогу-ле не існуе.

Нагляд за будоўляй валанцёраў і археолягаў будзевесьціся штодня. Да таго ж археолягі, удзельнікі працыўрадавых камісіяў у справе Курапатаў 1988 і 1993 гадоўвыступілі з заявай, у якой выказваюць занепакоенасьцьапошнімі выступамі дзяржаўных СМІ на гэтую тэму. У гэ-тых артыкулах актыўна навязваецца грамадзтву думка пратое, што ў Курапатах пахаваныя ахвяры фашыстоўскіх рас-стрэлаў другой усясьветнай вайны, і пры гэтым замоўчва-ецца афіцыйная выснова ўрадавай камісіі 1988 году абКурапатах як месцы масавага зьнішчэньня людзей орга-намі НКВД. Да таго ж засакрэчаныя вынікі сьледзтва1997—99 гадоў.

Археолягі заклікаюць усіх зацікаўленых асобаў узяцьудзел у выпрацоўцы і абмеркаваньні праекту стварэньня

143

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

142

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

вып’юць, потым распачнуць дыскусію пра Курапаты. Ва-ланцёры спрабуюць паўплываць на сьвядомасьць гэтыхлюдзей.

Сёньня на Курапацкім пагорку земляныя работы не вяліся,будаўнікі здымалі асфальт. Раніцай тут пабываў археолягАлег Іоў.

ІОЎ: Учора яны зьнялі 40 мэтраў з правага боку дарогі,сёньня я думаў, што будуць здымаць астатнія, а яны ніякіхземляных працаў не праводзяць. Толькі на тым баку зды-маюць дзірван, але не з узвышша, а з плоскай мясцо-васьці. Большасьць пахаваньняў — на ўзвышшы. І калі яныздымаюць дзірван і ёсьць магіла, то адразу будзе бачнаятакая чорная пляма памерам ад 2 да 4 мэтраў. Будуцьбачныя рэчы... Тады адразу трэба спыняць будаўніцтва.

Паводле Алега Іова, археолягі будуць наглядаць за бу-даўніцтвам да 31 сьнежня, менавіта да гэтага тэрмінумусяць скончыцца земляныя працы на ўчастку ля Курапа-таў. Але назіраньне можа працягнуцца й далей.

ІОЎ: Аднавіць нагляд можна будзе, калі тут будуць парад-каваць тэрыторыю — пракладваць дарожкі, рабіць сьцен-ку, нейкія дэкаратыўныя прылады, крыжы, надпісы «Ку-рапаты», шыльды...

Ужо 53 дні ў Курапатах кругласутачна дзяжураць сябрымаладзёвых арганізацыяў. З кожным днём халаднее, іахоўваць Курапаты становіцца ўсё цяжэй. Гаворыць валан-цёр Глеб Вязоўскі:

— Мы зьвяртаемся да грамадзкасьці з просьбай уста-лёўваць крыжы на месцы зьнесеных, а таксама па ўсімурочышчы. Мы зьвяртаемся да людзей, каб яны прыходзілісюды, каб дапамаглі нам, хто чым можа. У суботу а пер-шай гадзіне тут будзе набажэнства, а ў тры пачнецца на-бажэнства ў нядзелю. Хай людзі прыходзяць, дапамага-юць. Гэта трэба нам усім. Людзі тут ужо стаміліся, некато-рыя па тыдню сядзяць...

Глеб кажа, што валанцёры будуць заставацца ў Курапа-тах, пакуль тут ня скончацца будаўнічыя работы.

патаў» абвесьціла конкурс найлепшага праекту мэмары-ялу. У журы ўвайшлі мастакі, скульптары і палітыкі. Вы-значэньне найлепшага праекту адбудзецца пасьля конкур-су эскізаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 15 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

БУДАЎНІКІ Ў КУРАПАТАХ ПЕРАСТУПІЛІПРАЗ 22-МЭТРОВУЮ МЯЖУ

Яны парушылі ранейшую дамоўленасьць пратое, што працы будуць весьціся не далей, чымза 22 мэтры ад дарогі.


Аляксандар Лукашэнка сёньня наведаў адзін з пабудава-ных участкаў Менскай кальцавой дарогі. У Курапаты, най-больш праблемную для ўладаў будоўлю, ён не прыехаў.Лукашэнка заявіў, што рэканструкцыя дарогі мусіць завер-шыцца ўжо ў наступным годзе, і зьвярнуўся да кіраўнікоўМенску й Менскай вобласьці Міхаіла Паўлава й МікалаяДамашкевіча: «Вы не павінны расьцягваць будоўлі!»

Будаўнічыя работы ў Курапатах ідуць шпарка. Сёньня тутнапалову прысыпалі жвіром крыжы, якія былі ўсталява-ныя за 22 мэтры ад дарогі, і зьяўляліся, так бы мовіць,мяжой, за якой нельга весьці будаўнічыя работы. На тэ-рыторыі ляснога масiву ўвесь дзень стаяла машына з амо-наўцамі. Гэтым быў вельмі абураны сябар КХП БНФУладзімер Юхо, ён нават спрабаваў прагнаць міліцыян-таў.

ЮХО: Заехаў АМОН на машыне ў мэмарыяльную зону. Агэтага нельга. Яны кажуць, што быў вусны загад, каб іхнаяспэцмашына стаяла каля лягеру.

Побач зь лягерам цяпер АМОН раённай міліцыі, а з дру-гога боку дарогі — гарадзкі. Раённыя амонаўцы маюцьнеблагія дачыненьні з валанцёрамі. Часам кавы разам

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

145

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

144

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Кастусь Бандарук, Прага:

Сучаснасьць у Беларусі змрочная. З часу, як уладарныпрэзыдэнт Аляксандар Лукашэнка ў верасьні быў пераа-браны на другі тэрмін у выніку сфальшаваных выбараў, –піша «Economist», — без эфэктыўнай апазыцыі ў самойкраіне і за мяжою, таксама дрэнна выглядае і будучыня.Больш за тое, цяпер нават мінуўшчына праблематычная.

Дамарослая філязофія Лукашэнкі – сумесь параноі, ру-сафіліі і савецкай настальгіі, не пакідае нават месца па-мяці аб масавых забойствах часоў Сталіна ў 1937—41-мгадах, у выніку якіх была зьнішчаная беларуская эліта іпракладзены шлях да пасьлеваеннай русiфікацыі краіны.Зараз у Курапатах непадалёк ад Менску ўлады будуюцьдарогу па найбольш вядомых магілах тых жахлівых га-доў. Беларускія дысыдэнты знайшлі гэтыя магілы ў 1988годзе. Яны лічаць, што там пахаваныя як мінімум 250 ты-сячаў ахвяраў савецкага тэрору. Беларускія ўлады назы-ваюць лічбу «ўсяго» некалькі тысячаў і кажуць, што гэтаахвяры нацыстаў. Сем тыдняў таму пачаліся пратэсты не-вялікіх групаў людзей, у якасьці галоўнага аргумэнту ўла-ды ўжылі бульдозэры і АМОН.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 16 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

У КУРАПАТАХ ЗАСЫПАЮЦЬ ПЯСКОМ КРЫЖЫ

Усталяваныя ўздоўж дарогі крыжы будаўнікі ўсёбольш засыпаюць пяском.


Сёньня за некалькі гадзінаў я налічыла ля ўрочышча каля20 самазвалаў зь пяском. Будаўнікі падвышаюць узровеньдарогі, пры гэтым прысыпаюць пяском крыжы. Як распа-вёў мне сёньня адзін з майстроў будоўлі, хутка давядзец-ца прыбіраць усе крыжы, што ўсталяваныя на адлегласьці

■ 15 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

СУДЫ НАД АБАРОНЦАМІПЕРАНЕСЬЛІ НА ЗАЎТРА

У Савецкім судзе Менску думалі судзіць дванац-цаць затрыманых абаронцаў Курапатаў. Алеразгляд перанесьлі на заўтра, бо не было сьвед-каў ад міліцыі.


Ва ўправе ўнутраных справаў Савецкага раёну судзьдзямпатлумачылі, што ўвесь асабовы склад міліцыі нясе служ-бу на Камароўскім рынку. Туды сёньня наведваўся Аляк-сандар Лукашэнка. Супрацоўнікі міліцыі зранку ачапілірынак і прылеглыя да яго вуліцы.

У другой палове дня некаторыя міліцыянты прыйшлі ў суд,але гэтага было недастаткова для разьбіральніцтва. Гэтаня першы выпадак, калі суды адкладаюць, бо няма сьвед-каў з боку міліцыі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 16 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ЧАСОПІС «ECONOMIST» ПРА КУРАПАТЫ

«Храбусьценьне касьцей» – артыкул пад такойназвай, прысьвечаны Беларусі, друкуе часопіс«Economist». У ім гаворыцца ня толькі пра пабу-дову кальцавой дарогі на месцы масавых паха-ваньняў ахвяраў сталінскага тэрору ў Курапатах,але і пра сучасную палітычную сытуацыю ўкраіне.

147

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

146

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 17 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

АБАРОНЦЫ ЗЬВЯРТАЮЦЦА ПА ДАПАМОГУДА ГРАМАДЗКІХ АРГАНІЗАЦЫЯЎ

Яны працягваюць варту ў вельмі цяжкіх умовах.Аднак, нягледзячы на холад і хваробы, незьбіраюцца пакідаць Курапаты.


Сёньня будаўнічыя работы пачаліся а палове дзявятайраніцы. Больш дзясятка самазвалаў, бульдозэраў і экска-ватараў пад аховай амонаўцаў павялічвалі насып дарогі.Побач, у вайсковым намёце й каля вогнішча знаходзіліся12 валанцёраў зь Беларускай Партыі Свабоды, руху «Зу-бар», Маладога Фронту й арганізацыі «Маладыя сацыял-дэмакраты», якія ўсю мінулую марозную ноч правялі ў Ку-рапатах.

Пра тое, як прайшла ноч, распавядае старшы лягеру ва-ланцёраў Алесь Гетман, які ўчора прыехаў ва ўрочышча зсуду, дзе быў аштрафаваны на 10 мінімальных заробкаўза абарону мэмарыялу 9 лістапада:

— Адзінае дрэнна, што пачалі людзі хварэць, і народ, ятак бачу, пачынае трохі сьціхаць. Курапацкі сындром су-працьстаяньня народу і ўладаў сьціхае.

Днямі маладзёвы курапацкі аргкамітэт абвесьціў конкурсна стварэньне ва ўрочышчы помніка ахвярам бальшавіцкіхрэпрэсіяў. Да канца году валанцёры зьбіраюцца ўсталя-ваць у Курапатах праваслаўную й каталіцкую каплічкі, атаксама памятны знак у гонар закатаваных там габрэяў.Алесь Гетман праз Радыё Свабода зьвярнуўся да слухачоўз наступнымі словамі:

— Мы зьвяртаемся да арганізацыяў, да Чырвонага Крыжаз просьбай дапамагчы цёплымі рэчамі. Таму што людзіпрыходзяць ва ўсім чыстым, і гэта ўсё брудзіцца. Я ведаю,што многія могуць дапамагчы – коўдрамі ці спальнікамі.Бо становіцца ўжо вельмі халодна.

22 мэтры ад восі дарогі. За тым, як сёньня засыпалі пяс-ком крыжы, назірала пэнсіянэрка спадарыня Вольга.

ВОЛЬГА: Гэта — жах. Нармальны чалавек гэта ўсё ня можавытрымаць. І галоўнае, што гэта ўсё непрадумана. Пас-тавілі, засыпалі, крыжы гэтыя зьнялі. А далей што?

Да таго ж будаўнікі сёньня павалілі колькі крыжоў (адзінзь іх мэталічны), якія былі ўсталяваныя з другога боку да-рогі за Курапацкім узвышшам.

Археоляг Алег Іоў сёньня назіраў за тым, як працаваў экс-каватар на пагорку.

ІОЎ: Але ён профіль ня робіць, а здымае ў ніжняй частцыдзірван на 20 сантымэтраў. Я тут з раніцы. Рэшткаў паха-ваньняў тут няма. Цяпер экскаватар паехаў далей, на самыканец, далей ад пахаваньняў, таму там, канечне, нічоганя будзе. Падагналі машыну, якая будзе здымаць асфальт.

Алег Іоў наступным чынам патлумачыў, чаму будаўнікіпрысыпаюць пяском крыжы:

— Яны, канечне, не павінныя заходзіць за гэтыя тычкі, тамусантымэтар сюды, сантымэтар туды. МАЗ ня так высыплегэты пясок, і калі яго трамбуюць, ён трошкі рассыпаецца.Але ж я бачу, што яны тут занадта заходзяць.

За будаўніцтвам працягваюць сачыць і валанцёры. Міну-лай ноччу тут было 11 чалавек. Увесь час дзьме вельмімоцны вецер, і нават вайсковы намёт ледзь вытрымлівае.Але валанцёры сыходзіць не зьбіраюцца. Гавораць ЛюдаПаклонская з «Маладых сацыял-дэмакратаў» і АляксейКапэлян.

ЛЮДА: Сьнег увечары. А тут цёпла. Увесь час распальваліпечку. Да Новага году пасядзім...

АЛЯКСЕЙ: Канечне, каб тут зьбіралася больш народу,было б лепей. У нас няроўныя сілы зь імі змагацца. Воськаб сабралася 400, 500 чалавек — іншая справа. Яны бглядзелі на гэта інакш. Але пратрымаемся й кантралявацьіхную работу будзем.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

149

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

148

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Пры гэтым спадар Задарожны заявіў, што ні пра якія да-моўленасьці з грамадзкасьцю ён ня чуў і выконваць іх незьбіраецца. Гаворыць Сяргей Высоцкі:

— Будаўнікам абазначылі новую мяжу высечкі, і сёньняяны паглыбіліся далей у лясны масiў. Як вядома, паха-ваньні тут з абодвух бакоў – і з правага, і зь левага. Восьсёньня яны ўлезьлі ў левы бок.

Неўзабаве ў Курапаты прыехалі супрацоўнік Інстытутугісторыі Акадэміі Навук Беларусі Мікола Крывальцэвіч дыіншыя грамадзкія назіральнікі. Пачалі разьбірацца, хтодазволіў высякаць прыдарожныя дрэвы.

Начальнік участку прызнаўся, што ніякага праекту ў ягоняма, аднак спыняць работы ён ня будзе, маўляў, можа-це скардзіцца начальству, якое зьявіцца на аб’екце заўтра.Пры гэтым да назіральнікаў падышоў падпалкоўнік, ка-мандзір роты АМОНу й заявіў:

— Вы маеце паўнамоцтвы... а я маю паўнамоцтвы забясь-печыць ахову работам. Калі трэба будзе, я прывяду сюдыяшчэ два ўзводы, але працу забясьпечу.

Тым ня менш, высечка лесу была спыненая.

Сёньня ў Курапатах працавала здымачная група расейска-га тэлеканалу ОРТ пад кіраўніцтвам Паўла Шарамета, якаяздымае фільм, прысьвечаны 10-м угодкам распаду СССР.На думку спадара Шарамета, улады ў Беларусі зусім незьмяніліся, і пра гэта трэба пастаянна нагадваць сьвету.Гаворыць Павал Шарамет:

— Мы вырашылі зьняць тое, што зараз адбываецца ў Ку-рапатах, бо трэба фіксаваць усё грамадзка значнае, штоцяпер адбываецца ў Беларусі. З аднаго боку, вандалізм уКурапатах — гэта чарговае злачынства рэжыму, а з друго-га — тое, што людзі спрабуюць абараніць магілы, сьвед-чыць, што грамадзянская супольнасьць у Беларусі існуе.

Сёньня ж у Курапатах адбыўся малебен, у якім брала ўдзелкаля 50 чалавек, а мінулай ноччу валанцёры ўсталяваліяшчэ 8 новых крыжоў.

Сёньня ж у Курапатах адбыўся малебен за душы палег-лых там людзей, а таксама за здароўе абаронцаў мэма-рыялу, які адправіў айцец Леанід Акаловіч. У набажэнст-ве ўдзельнічала каля 20 чалавек.

Пасьля сябры КХП БНФ і валанцёры ўсталявалі ва ўро-чышчы 4 крыжы, што былі паваленыя бульдозэрамі не-калькі дзён таму. Міліцыянты абаронцам не перашка-джалі. Аднак, калі ва ўрочышчы зьявілася здымачная гру-па расейскага тэлеканалу ОРТ пад кіраўніцтвам Паўла Ша-рамета, у Курапаты прыехалі тры дадатковыя міліцэйскіямашыны. Цягам сёньняшняга й заўтрашняга дня групаПаўла Шарамета будзе здымаць тут сюжэты для дакумэн-тальнага фільму пра распад СССР і жыцьцё ў цяперашняйБеларусі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 18 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ВА ЎРОЧЫШЧЫ ПРАЦАВАЛА ЗДЫМАЧНАЯГРУПА ПАЎЛА ШАРАМЕТА

Будаўнікі парушаюць раней дасягнутыя да-моўленасьці. Сёньня раніцай яны пачалі выся-каць лес.


Будаўнікі пачалі высякаць дрэвы з боку мікрараёну Зялё-ны Луг а 8-й гадзіне раніцы, калі ў лягеры валанцёраў зна-ходзілася ўсяго некалькі чалавек. Астатнія абаронцы, штоправялі там мінулую ноч, паехалі адпачываць дахаты.

Будаўнікі рэзалі дрэвы бэнзапіламі і адмаўляліся тлума-чыць, дзеля чаго яны гэта робяць. Аднак, група валанцё-раў на чале зь лідэрам Партыі Свабоды Сержуком Вы-соцкім патрабавала ад начальніка будаўніцтва гэтага ўча-стку спадара Задарожнага тлумачэньняў. Урэшце на-чальнік адказаў, што яны, маўляў, чысьцяць месца дляпракладкі новага вадаправоду ад возера Цна ў Зялёны Луг.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

151

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

150

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

праект уносяцца розныя зьмены, кшталту пракладкі ва-даправоду ды іншых камунікацыяў, і дзеля гэтага рабо-чыя праводзяць несанкцыяваную высечку лесу ў Курапа-тах ды іншыя працы.

Праўда, аўтар праекту спадар Крэчэтнікаў, а таксама прад-стаўнікі арганізацыі «Магістральаўтадор» запэўніваліпрадстаўнікоў грамадзкасьці, што добраўпарадкуюць тэ-рыторыю Курапатаў, зробяць на дарозе падпорныя сьценкіі могуць за кошт дзяржавы абгарадзіць урочышча.

Але чыноўнікі раілі не сьпяшацца з пабудовай агароджый выпрацаваць яе добры праект. Дырэктар дзяржаўнагаінстытуту «Менскград» Аляксандар Калантай нават пра-панаваў грамадзкасьці выпрацаваць свой праект мэма-рыялу ў Курапатах і даць яго на разгляд нечарговай наву-ковай рады ягонай установы, якая можа адбыцца ўжо ўнаступную сераду. Грамадзкая ініцыятыва падтрымала гэ-тую прапанову. Гаворыць лідэр БНФ Вінцук Вячорка:

— Варта было б скарыстаць апошні шанец і зьвярнуцца ўГенпракуратуру для таго, каб гэтыя працы прыпыняліся.Гэта раз. І другое – лавіць на слове сп. Калантая, прад-стаўніка «Менскграду», з тым, каб адбылася архітэктур-ная рада, дзе курапацкае пытаньне павінна быць абмер-каванае. І яшчэ адна выснова – безумоўна трэба патра-баваць, дамагацца ад дзяржавы закладаньня ў бюджэтадпаведных рэсурсаў дзеля таго, каб дзяржава мэмары-ялізавала гэтую мясьціну.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 19 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

АМОН НЕ ДАЕ АБАРОНЦАМ ПРАТЭСТАВАЦЬ

Будаўнікі лічаць, што ў Курапатах трэба наноўпракладаць магістральны вадавод, тэлефоннуюлiнiю й высакавольтны кабэль.

■ 19 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ГРАМАДЗКАСЬЦЬ ПАТРАБУЕМЭМАРЫЯЛІЗАЦЫІ КУРАПАТАЎ

Сёньня ўвечары прайшла сустрэча актывістаўграмадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэма-рыялу Курапаты» з прадстаўнікамі дзяржаўныхустановаў.


Актывісты ініцыятывы ладзілі гэтую сустрэчу для таго, кабвырашыць з уладамі пытаньні аховы гістарычнага помніка,якім ёсьць Курапаты. Першапачаткова плянавалася, штосустрэча адбудзецца ў канфэрэнц-залі гатэлю «Юбілей-ны». Гаворыць арганізатарка сустрэчы Ірына Жыхар:

— Сёньня да нас быў званок зь «Белінтурысту». Паведаміліпра тое, што на Машэрава, 19 прарвала трубы й сустрэчуправодзіць немагчыма.

Сябры ініцыятывы таксама зьвярталіся ў Фэдэрацыюпрафсаюзаў з просьбай даць памяшканьне, але без-вынікова. Сустрэчу правялі ў рэдакцыі газэты «Рабочы», іна яе не прыйшла большасьць запрошаных дзяржаўныхчыноўнікаў. Аднак нават тыя, што прыйшлі – аўтар пра-екту пашырэньня дарогі Мікалай Крэчэтнікаў з установы«Белгіпрадор» і дырэктар інстытуту «Менскград» Аляксан-дар Калантай – распавялі шмат цікавага. Гаворыць Міка-лай Крэчэтнікаў:

— Праектаваньне, будаўніцтва й рэканструкцыя кальца-вой дарогі адбываецца ў паскораным тэмпе, хутчэй запрадугледжаныя тэрміны. Нас паставілі ва ўмовы, што мыпавінны запраектаваць рэканструкцыю дарогі і яе пабу-даваць за адзін год. Да лістапада наступнага году кальца-вая дарога павінна быць пабудаваная. Адпаведна праект-ная дакумэнтацыя мусіць быць распрацаваная да сьнеж-ня сёлета. Праектная дакумэнтацыя будзе выпрацоўвац-ца паралельна з будаўніцтвам дарогі.

Ня дзіва, што непасрэдна ў часе будаўніцтва ў папярэдні

153

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

152

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Ўладзімера хвалюе, што трапіць у Курапаты становіцца зкожным днём усё больш складана.

ЮХО: З абодвух бакоў так засыпалі, што, калі не апра-наць адмысловы абутак, цяжка сюды дабрацца. І другое,калі людзі з прыпынку сыходзяць і адразу бачаць машынуАМОНу, безумоўна, некаторыя пужаюцца. Я сам бачыў,як некаторыя паварочвалі й ехалі дадому.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 19 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ЯШЧЭ ДВА АБАРОНЦЫ ПАКАРАНЫЯ СУДОВЫМШТРАФАМ

Працягваюцца судовыя працэсы над затрыма-нымі ў Курапатах 8 і 9 лістапада.


Сёньня ў судзе Савецкага раёну Менску судзьдзя АксанаРэлява аштрафавала сябра маладзёвага руху «Зубар» Ан-дрэя Ягорава і сябра Беларускай Партыі Свабоды ГенадзяДранковіча. Кожны мае заплаціць штраф 45 тысячаў руб-лёў. Паводле міліцэйскага пратаколу, суд інкрымінаваў імнепадпарадкаваньне супрацоўнікам міліцыі і парушэньнеграмадзкага парадку ў часе вулічных акцыяў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 20 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

ПРАТЭСТЫ ПРЫНЕСЬЛІ ПЛЁН

Будаўнікі аднавілі сёньня пілаваньне лесу ў пры-дарожнай зоне. Аднак пратэсты валанцёраў іактывістаў ініцыятывы «За ўратаваньне мэма-рыялу Курапаты» мелі вынік — шырыня ачыш-чанага ад дрэваў участку ня будзе большай за3—4 мэтры.


Сёньня раніцай ля ўрочышча ўжо стаялі машына й аўто-бус з амонаўцамі, усяго каля 40 чалавек. Нагадаю, штоўчора валанцёры змусілі будаўнікоў перапыніць высечкулесу каля мікрараёну Зялёны Луг. Верагодна, што сёнь-няшнім сваім зьяўленьнем АМОН меў намер засьцераг-чы валанцёраў ад далейшага супраціву.

Сёньня за два кілямэтры ад урочышча адбывалася нара-да будаўнікоў. На ёй мне давялося паразмаўляць з га-лоўным інжынэрам праекту на ўчастку ля Курапатаў Ва-лерам Шакалавым, які прадстаўляе «Менскінжпраект».

ШАКАЛАЎ: Для таго, каб разьвязаць «вузел» праз Кура-паты, трэба перакласьці магістральны вадавод, тэлефон-ную каналізацыю й высакавольтны кабэль. Для гэтага спа-трэбіцца зона каля 7 мэтраў уздоўж кальцавой дарогі, якаяцяпер падрыхтаваная. За гэтым абяцалі назіраць наву-коўцы з Інстытуту гісторыі. Але ж ёсьць і фармальнае за-ключэньне, што ў гэтым месцы няма пахаваньняў.

Паводле Валера Шакалава, калі пры пашырэньні дарогіне перакладваць вадавод ды іншыя камунікацыі, дарогаможа стаць небясьпечнай.

ШАКАЛАЎ: Эксплюатаваць яго пад праезнай часткай не-магчыма. Калі нешта здарыцца, будзе вялікая аварыя надарозе. Таму яго трэба выносіць. І калі прынятае рашэнь-не, што дарога пашыраецца па старому сьледу, значыцьтрэба перакладваць усе камунікацыі ў гэтым самымкалідоры.

Сёньня на нараду будаўнікоў спрабавалі трапіць і валан-цёры. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Прынамсі, гэтая інфармацыя павінна была зьявіцца ра-ней. Навукоўцы, якія, аказваецца, ведалі ўсё і давалі даз-вол на гэтае чарговае вынішчэньне дрэваў, мусілі пра гэтапаведаміць нам. Інжынэры й будаўнікі, зь якімі мы раз-маўлялі, апускаюць вочы долу. Маўляў, мы самі тут пра-цуем, і нам па начах, як яны кажуць, ня сьпіцца.

Сёньня ў першай палове дня лес ня секлі. Тым часам аба-ронцы працягвалі майстраваць крыжы. Я засьпела за пра-цай Уладзімера Юхо, які сёньня зрабіў 3 крыжы. Спадара

155

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

154

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 21 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

БУДАЎНІКІ ПЕРАКАНАНЫЯ, ШТО ВАЛАНЦЁРЫАТРЫМЛІВАЮЦЬ ПА 20 ДАЛЯРАЎ ШТОДЗЕНЬ

Сёньня раніцай будаўнікі павалілі яшчэ некалькідрэваў. Далей увесь дзень вяліся земляныя ра-боты — самазвалы сыпалі жвір на дарогу, потымсюды прывезьлі трубы для пракладкi вадаводу.


Другі дзень у Менску марозна. Валанцёры грэюцца ў вай-сковым намёце з «буржуйкай». Сёньня тут зьявілася газа-вая гарэлка, яе падаравалі незнаёмыя ім людзі. У куце на-мёту стаяць мяхі з бульбай ды яблыкамі — гэта звыклаехарчаваньне абаронцаў Курапатаў.

Тым часам і амонаўцы, што ўвесь час таксама тут дзяжу-раць, і будаўнікі ў размовах упэўнена сьцьвярджаюць, штоваланцёры атрымліваюць па 20 даляраў штодзень на кож-нага. Але я неаднойчы была сьведкай, як у лягеры простане было чаго пад’есьці. Дарэчы, тых 10 тысячаў рублёў удзень на харчаваньне, якія некалькі тыдняў таму абяцалісядаваць ім актывісты ініцыятывы «За ўратаваньне мэмары-ялу Курапаты», валанцёры чакаюць і дагэтуль. Вось мер-каваньне Мікіты Сасіма:

— Прыходзяць бабулькі 80 гадоў і прыносяць па 4—5 ты-сячаў са сваёй пэнсіі. А людзі, якія варочаюць тысячамідаляраў, ня могуць прынесьці сюды проста хаця б ежы.

Вось ужо другі дзень у лягеры знаходзіцца музыкант Хве-дар Жывалеўскі, які за абарону Курапатаў адседзеў семсутак за кратамі. Ён распавёў Радыё Свабода пра ўмовыўтрыманьня зьняволенага.

ЖЫВАЛЕЎСКІ: Было 12 чалавек у камэры. Там, дзе можнабыло спаць, зьмяшчалася толькі 8. Тры дні ў нас не быловады. З раніцы і ўвечары дзясятая заварка гарбаты з ка-валкам хлеба. У абед — сантымэтар супчыку ў талерцы йтам кашка, катлецінка.

Па-рознаму складваюцца дачыненьні валанцёраў з бу-


Пілаваньне дрэваў пачалося з самай раніцы. Тут праца-валі рабочыя магілёўскага будаўнічага трэсту, а за іхнайпрацай назіралi некалькі амонаўцаў, якія пільнавалі, кабгэтаму не перашкаджалі абаронцы Курапатаў. Зрэшты, ва-ланцёры, якіх было ў лягеры ўсяго пяць чалавек, і ня ду-малі ўмешвацца. Сытуацыю камэнтуе актывіст БПС Аляк-сей Капэлян, які ўжо некалькі дзён запар начуе ў Курапа-тах:

— Калі яны пачалі валіць лес, я пайшоў туды. На два мэт-ры яны ўсё ж такі нам саступілі. Але, калі пачынаешпрасіць, каб не валілі дрэвы на тыя, што яшчэ будуцьрасьці — бессэнсоўна, ніхто ня слухае і ў размовы не ўсту-паюць.

Будаўнікі пілавалі дрэвы ды раўнялі замерзлы за ноч да-рожны насып. Рабочыя, што рыхтуюць месца для пра-кладкі вадаводу, а таксама тэлефонных і энэргетычных ка-мунікацыяў, патлумачылі, што начальства загадала імзрабіць паласу шырынёй 3—4 мэтры ад дарогі, і больш ніна сантымэтар углыб урочышча яны ня пойдуць.

Тым часам валанцёры грэліся ў намёце каля печкі. Сёнь-няшняя ноч была надзвычай сьцюдзёнай (тэмпэратурасягала мінус 10 градусаў). Валанцёры просяць, каб людзідапамаглі ім цёплымі рэчамі й харчаваньнем.

Кожную раніцу ў лягер прыходзіць сакратар управы КХПБНФ Уладзімер Юхо і чым можа ім дапамагае. Ён лічыць,што праца будаўнікоў у Курапатах можа прывесьці дазьнішчэньня ляснога масiву.

ЮХО: Зараз відавочна, што тут паўстануць новыя эка-лягічныя праблемы. На гэтым месцы, дзе на 5—6 мэтраўпадымаюць насып, увесну будзе забалочаная частка. Бу-дзе затоплены Крыж пакутнікам Беларусі. А наступствытакія, што гэты сасновы лес будзе загублены, бо ён няможа расьці ў забалочаным месцы.

Актывісты КХП БНФ і валанцёры маюць усталяваць сёнь-ня яшчэ каля дзесяцi новых крыжоў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

157

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

156

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

саны Рэлявы Яўген Афнагель павінен заплаціць 45 тыся-чаў.

АФНАГЕЛЬ: Напрыканцы працэсу я спадзяваўся, што мянеапраўдаюць. Паказаньні супрацоўнікаў міліцыі супярэчыліадно адному. Калі міліцыянтам прапанавалі намалявацьмесца майго затрыманьня, адзін намаляваў крыжык навуліцы Мірашнічэнкі, а другі, магу нават працытаваць:«Каля елачак, побач з прыступкамі на кальцавой дарозе».

Суды над астатнімі затрыманымі абаронцамі перанесьліна іншыя тэрміны. Сярод іх і сямнаццацігадовы МікітаСасім.

САСІМ: Надакучыла хадзіць у суд амаль кожны дзень. Ясвае абавязкі выконваю, а супрацоўнікі міліцыі чамусьціне зьяўляюцца. Як затрымліваць, дык яны затрымліваюць,а як у суд прыйсьці — дык яны ня могуць. Можа ім сорам-на? Можа яны папросту не жадаюць хлусіць?

Сёньня судзьдзя Шэйко цягам дня чакала супрацоўнікаўміліцыі. Напрыканцы яна напісала адпаведнае прад-стаўленьне на іх дзеяньні ў гарадзкую ўправу ўнутраныхсправаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 22 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

МЕНСК ЗАСЫПАЛА СЬНЕГАМ

Каля Курапатаў не вялі будаўнічых работ. Валан-цёры мяркуюць, што за імі ўвесь час пільна со-чаць невядомыя людзі.


У Курапатах пад сьнегам — крыжы, дарога, будаўнічаятэхніка. На вайсковым намёце ледзяшы. Над «буржуйкай»сьцелецца дымок. Сьнег пачынае троху таяць, зьмешва-ецца са жвірам і ўтварае бруднае месіва, таму трапіцьцяпер у лягер валанцёраў досыць складана. Сёньня бу-даўнікі каля Курапатаў не працавалі. Не прыехалі на свойзвычайны пост каля лягеру й раённыя амонаўцы. Толькі

даўнікамі. Прыхільнік Беларускай Партыі Свабоды Аляк-сей Капэлян распавядае, што будаўнікі часам дапамага-юць валанцёрам нарыхтоўваць дровы.

АЛЯКСЕЙ: А з будаўнікамі добра. Уступаюць у мірныя пе-рамовы. Берасьцейскія будаўнікі ўвесь час паддатыя. Учо-ра маглі за гарэлку й сюды да нас дровы прынесьці.Магілёўскія, тыя, што насупраць нас дрэвы валяць, доб-рыя. Я папрасіў, каб яны нам накрыжавалі на чурбаны,дык яны зрабілі, засталося толькі забраць.

Цяпер у Курапатах увесь час знаходзяцца адныя й тыя жлюдзі. Многія з тых, што прыходзілі сюды да падзеяў 8лістапада, больш не зьяўляюцца. Засталіся, як мяркуеМікіта Сасім, самыя ўпартыя й шчырыя змагары за Кура-паты.

САСІМ: Тут ужо склалася курапацкая сям’я. Засталіся людзі,якія тут знаходзяцца больш за месяц.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 21 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

МІЛІЦЫЯНТЫ НЕ ЗЬЯЎЛЯЮЦЦА НА СУДЫ

Сёньня ў Савецкім судзе Менску плянаваласяразгледзець апошнія справы затрыманых 9лістапада абаронцаў Курапатаў. Але й гэтым ра-зам працэсы былі сарваныя супрацоўнікаміміліцыі.


Судзьдзі Руслан Казадаеў, Іна Шэйко і Аксана Рэляваразьлічвалі скончыць разгляд справаў чатырнаццаці ча-лавек яшчэ на мінулым тыдні. Яны штодня тэлефануюцьва ўправу ўнутраных справаў Cавецкага раёну, але без-вынікова. Большасьць супрацоўнікаў міліцыі ігнаруе су-довыя позвы.

Cёньня разгледзелі толькі дзьве справы. Судзьдзя Каза-даеў за абарону Курапатаў аштрафаваў Міколу Ткачэнкуна 37,5 тысячаў рублёў, а паводле судовага прысуду Ак-

159

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

158

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


У Менску пачалася адліга. Раніцай на курапацкім участкукальцавой дарогі адноўленыя будаўнічыя працы. Самаз-валы падвозілі жвір, рабочыя падвышалі насып дарогі. Загэтай працай назіраў Мікола Крывальцэвіч.

КРЫВАЛЬЦЭВІЧ: Я парушэньняў не заўважыў, усё ідзе ўмежах заплянаваных працаў. Будаўнікі заўжды паруша-юць нормы — у праекце адно, а на практыцы адбываеццапа-іншаму. Гэта мы ведаем са сваёй археалягічнай прак-тыкі. І наша назіраньне іх дысцыплінуе.

Дарэчы, трубы для сьцёку вады будуць накіраваныя ў бокКурапатаў, і ёсьць небясьпека, што ўвесну каля КрыжаПакутаў узьнікне сапраўднае балота. Мікола Крывальцэвічспрабаваў дамовіцца, каб будаўнікі зрабілі дрэнажнуюсыстэму і накіравалі сьцёкі на прылеглае поле, але без-вынікова. Інжынэры кажуць, што такая сыстэма будзе до-рага каштаваць, а вадасьцёк выходзіў у Курапаты і раней,да пашырэньня дарогі, і вада ніколі не размывала магілы.Валанцёры рэзка адмоўна ставяцца да намеру накіравацьвадасьцёк у Курапаты. Гаворыць актывіст БПС АляксейКапэлян:

— Зьбярэцца наша кіраўніцтва, будзем вырашаць, шторабіць. Асабіста я супраць пракладкі трубаў, і ня толькі я.Бо сюды пойдзе вада, і будзе балота.

Высечку дрэваў у прыдарожнай зоне рабочыя спынілі,аднак усе паваленыя сосны яны некуды вывозяць. Валан-цёры лічаць, што будаўнікам загадала гэта рабіць началь-ства, каб не пакідаць жыхарам лягеру дроваў і матэрыялудля вырабу новых крыжоў.

У лягеры абаронцаў сёньня было няшмат людзей. Толькіпяцёра актывістаў руху «Зубар» ды Партыі Свабоды ся-дзелі ў намёце каля печкі. Уначы ў лягеры заставаліся ўся-го тры чалавекі. Праўда, валанцёры сьцьвярджаюць, штонеўзабаве на начныя дзяжурствы зноў заступяць ня меншза дзесяць чалавек. Валанцёр Аляксей працягвае:

— Пяцідзясятнікі перадалі нам цёплыя рэчы, абяцалікоўдры. Каб было больш цёплых рэчаў, было б лепей.

— Што вы зьбіраецеся рабіць сёньня?

блізу мікрараёну стаяла адна машына з гарадзкім АМО-Нам.

Начавалі ў Курапатах дзесяць чалавек — сябры Беларус-кай Партыі Свабоды, Маладога Фронту й «Зубра». Удзеньваланцёраў паменела, бо многія зь іх пайшлі вучыцца дыпрацаваць. Я засьпела тут шэсьць чалавек. Гаворыць ся-бар Беларускай Партыі Свабоды Зьміцер Захарэвіч:

— Шчыра кажучы, зараз гэта ўжо больш справа гонару.Таму што будоўля не вядзецца.

Валанцёры ўвесь час адчуваюць увагу да сябе — і ня толькізвычайных грамадзянаў, але, як яны мяркуюць, пэўныхструктураў. Распавядае Хведар Жывалеўскі:

— Уначы, недзе а шостай гадзіне, я выходзіў з намёту іўбачыў, як з боку лесу ішоў чалавек. Так атрымалася, штоя нібыта ішоў на яго. Ён пасьпяшаўся забрацца на дарогуй пачаў неяк ненатуральна кашляць, нібыта нейкія знакіпадаваў. Потым, калі я падняўся на дарогу, то ўбачыў, штоён пабег у бок аўтобуснай станцыі. Потым я чуў нейкі крык,але не разабраў дакладна, адно слова ў загадным тоне.

Хведар трымае ў руках маленькага чорнага шчанюка. Гэтаўжо ня першы сабака, што прыбіўся да лягеру валанцё-раў. Аднаго зь іх абаронцы Курапатаў нядаўна ўладкаваліў сям’ю. Адразу з Курапатаў Хведар зьбіраўся на плошчуБангалор, на пікет у абарону бадзяжных жывёлаў. Мы ішлізь ім да аўтобуснай станцыі, і ён чытаў мне ўрыўкі зь вер-шаў і казак, якія напісаў у Курапатах:

— Самая галоўная фраза, якая была напісаная ў Курапа-тах: «У цябе за сьпінай вырасьлі крылы — увесь час заміна-юць хадзіць празь дзьверы».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 23 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

У ЛЯГЕРЫ ВАЛАНЦЁРАЎ ЗАСТАЛОСЯ ЗУСІММАЛА ЛЮДЗЕЙ

Гэтай ноччу тут былi толькі тры валанцёры. Ад-нак, абаронцы кажуць, што гэта часовая зьява.

161

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

160

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ўцякаць. Ён за мной пабег, але я прыбегла сюды, а тут сяд-зеў АМОН.

Амонаўцы адразу ж паехалі сьледам за нападнікамі й за-трымалі іх. Гэта былі тры мясцовыя жыхары зь мікрараё-ну Зялёны Луг. На іх аформілі пратаколы за кіраваньне ма-шынай у нецьвярозым стане і за супраціў работнікамміліцыі.

А сёньня амонаўцы, што дзяжурылі ў Курапатах, паве-дамілі валанцёрам, што аднаго зь іхных калегаў, які за-трымліваў гэтых хуліганаў, начальства загадала пасадзіцьна гаўптвахту. Маўляў, ня варта было дапамагаць апазы-цыянэрам.

Тым часам маладзёвая варта ў Курапатах працягваецца.Гаворыць актывістка Маладога Фронту Іра Вяткіна:

— Некаторыя са старэйшых (напрыклад, у БНФ) казалі, штотут ня трэба ўжо сядзець, бо мы нічога ўжо ня зробім. Алелюдзі, якія спадзяюцца на нашу перамогу, яны тут сяд-зяць і будуць сядзець.

Сёньня валанцёры майстравалі крыжы, якія пасьлязаўтрашняга асьвячэньня айцом Леанідам Акаловічамбудуць усталяваныя ўздоўж мяжы Курапатаў. Валанцёрытаксама рыхтуюць пляцоўку, дзе неўзабаве стане яшчэадзін намёт — для часовай капліцы.

Сёньня ў валанцёраў своеасаблівы юбілей — споўніласяроўна два месяцы, як яны знаходзяцца ў Курапатах. АлесьГетман кажа, што ўвечары яны зьбяруцца за сьвяточнымсталом і падымуць кубкі гарбаты за сваю перамогу.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 25 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

НАБАЖЭНСТВА

Ноч у Курапатах прайшла спакойна. Аднак зпрычыны маразоў валанцёраў было няшмат.Нават на сёньняшняе набажэнства прыйшло нябольш за дзесяць чалавек.

— Зараз будзем рабіць праваслаўныя крыжы, і ці сёньня,ці заўтра будзем іх усталёўваць уздоўж поля. Гэта будзесвоеасаблівая агароджа.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 24 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

НА ВАЛАНЦЁРКУ НАПАЛІ ХУЛІГАНЫ

У лягеры абаронцаў зьявілася больш людзей. Наадну з валанцёрак учора напалі невядомыя, аміліцыянта, які за яе заступіўся, пакарала на-чальства.


Рабочыя сёньня працягвалі падсыпаць жвір на дарогу, атаксама пачалі капаць канаву для пракладкі трубаў вадась-цёку. За гэтымі работамі ўжо які дзень запар назірае Міко-ла Крывальцэвіч. Ён размаўляў з прарабамі, сачыў за пра-цай тэхнікі, але ніякіх парушэньняў з боку будаўнікоў незаўважыў. Спадар Крывальцэвіч лічыць, што будаўнікі пра-цуюць вельмі ахайна дзякуючы таму, што ў Курапатах ста-ла знаходзяцца валанцёры, якія пільна сочаць за па-водзінамі рабочых.

Уначы ў лягеры валанцёраў знаходзілася дзевяць прад-стаўнікоў Партыі Свабоды, «Зубра» і Маладога Фронту. Аўчора ўвечары каля Курапатаў адбылося надзвычайнаездарэньне. Невядомыя напалі на актывістку руху «Зубар»Кацярыну Карпенку, якая ішла ў лягер, і спрабавалі сілайзацягнуць яе ў машыну.

КАЦЯРЫНА: Я ішла сюды, і нейкая машына мне пачаласыгналіць. Зь яе вылазіць хлопец, падыходзіць да мяне йпытае, як праехаць да Дразьдзінкі. Я кажу: «Я ня ведаю,дзе яна знаходзіцца, мне трэба ісьці». А ён стаіць і кажа:«А можа вы з намі праедзеце і пакажаце». Я адмовілася,а ён узяў мяне за рукі й пацягнуў да машыны. Стаіць калямашыны, трымае за руку й не адпускае. Я вырвалася і

163

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

162

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 26 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

АБАРОНЦЫ БУДУЦЬ ЗАСТАВАЦЦАВА ЎРОЧЫШЧЫ ЯШЧЭ ПАЎГОДА –ДА КРАСАВІКА

Менавіта столькі будзе працягвацца рэканструк-цыя кальцавой дарогі ў раёне Курапатаў.


У Менску зноў адліга. Валанцёры сёньня выглядалі вельмізадаволенымі, бо цяпер ня мусяць сядзець у намёце ля«буржуйкі», а нарэшце могуць заняцца парадкаваньнемтэрыторыі Курапатаў. Гэтай ноччу ў лягеры было пяць ак-тывістаў Партыі Свабоды, руху «Зубар» і «Маладых сацы-ял-дэмакратаў». Пра тое, чым займаюцца валанцёры, рас-павядае Аляксей Капэлян:

— Усталявалі некалькі крыжоў. Але цяпер нам іх трохі скла-даней ставіць, бо зямля вельмі прамерзла. Будзем ставіцьнамёт пад капліцу, да суботы мы яго павінны ўсталяваць.А сёньня трэба раскідаць пясок, які я прывез. Каб можнабыло перанесьці наш намёт на больш высокае месца.

Сёньня валанцёры пілавалі й калолі дровы, насілі ваду йрыхтаваліся да наступнай ночы. Тым часам на дарозе бу-даўнічыя работы амаль не вяліся. Кіраўнікі гэтага бу-даўнічага ўчастку ў прыватных гутарках прызнаваліся, штовядуць працы вельмі ахайна, бо за імі пастаянна назіра-юць валанцёры.

Начальнікі будаўнікоў кажуць, што сёньня ў іх адбыласянарада, у часе якой быў акрэсьлены тэрмін заканчэньняработаў на курапацкім участку — красавік наступнага году.Да гэтага часу працы будуць весьціся штодня. Валанцёрыкажуць, што таксама застануцца тут да красавіка. Праўда,дзяжурыць ім усё цяжэй. Гаворыць Людміла Паклонская:

— Я тут была тыдзень, потым хварэла. А цяпер ужо другаяноч, як я тут. Памяншаецца колькасьць абаронцаў, пра насусе забываюць, на жаль. Але мы трымаемся.

Пасьля непрацяглага перапынку сёньня ў Курапаты пры-


Будаўнікі на дарозе амаль не працавалі. Толькі на аднымучастку бульдозэр раўняў жвір. У лягеры абаронцаў трычалавекі грэліся ў намёце каля печкі. Актывіст БПС Аляк-сей Капэлян захварэў, і таму ляжаў у ложку пад цёплайкоўдрай. Вось што ён распавёў нашаму радыё:

— Сутычак з будаўнікамі няма. Яны ўсё выконваюць, ідуцьпа правілах. Хлопцы прыходзілі мясцовыя, зь ЗялёнагаЛугу, сядзелі з намі, размаўлялі аж да 5 гадзінаў ранку.

Ноччу ў лягеры было восем чалавек з Партыі Свабоды йарганізацыі «Маладыя сацыял-дэмакраты». Раніцай боль-шасьць разьехалася па сваіх справах, і ў лягер яны вер-нуцца толькі бліжэй да вечара.

Валанцёры прызнаюць, што з прычыны халадоў і хваро-баў людзей ва ўрочышчы застаецца менш. Аднак лічаць,што ў іх хопіць сілаў, каб несьці варту да таго часу, пакульусе будаўнічыя работы тут будуць скончаныя. Гаворыцьваланцёрка Людміла Паклонская:

— Будзем сядзець, не адступім… Уяўляю, што, напрыклад,праз могілкі, дзе пахаваная мая бабуля, пачалі б буда-ваць шашу — я б таксама іх адстойвала.

Апоўдні ў курапацкі лягер прыехаў душпастыр валанцё-раў айцец Леанід Акаловіч. Кожную нядзелю ён адпраўляетут набажэнства памяці загінулых, а таксама за здароўеабаронцаў мэмарыялу ды асьвячае змайстраваныя валан-цёрамі крыжы. Гаворыць Леанід Акаловіч:

— Вядома, мне як сьвятару хацелася б, каб усё гэта пра-ходзіла ціха, мірна й бяз новых пакутаў для моладзі, якаясапраўды бароніць нашую Бацькаўшчыну — Беларусь, інашую Веру.

Мы тут думаем зрабіць сьцяну памяці, зрабіць капліцы.Магчыма, прывязуць нам абразы, статуі Маткі Боскай іІсуса Хрыста. Каб гэтыя капліцы паставіць разам са сьця-ною, і на гэтай сьцяне можна было пісаць вядомыя імёнытых, хто быў расстраляны ў Курапатах.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

165

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

164

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

вы потым паставіце іх на месца». Для нас гэта вельмісьмешна — тыя людзі, якія ставілі гэтыя крыжы, зараз бу-дуць іх даставаць... Я сказаў: «Рабіце што хочаце, вы тутзь міліцыяй, мы ня будзем вам перашкаджаць. Але няхайпрыедуць журналісты, няхай людзі даведаюцца». Ня на-шая справа выкопваць крыжы. Нашая справа — іх тутставіць.

Прараб будоўлі катэгарычна адмовіўся гаварыць у мікра-фон, як, зрэшты, і называць сваё імя ды прозьвішча. Ад-нак у прыватнай гутарцы прызнаўся, што ягоныя падна-чаленыя зрабілі новы насып дарогі на некалькі мэтраўшырэйшы, чым было патрэбна. І таму цяпер прараб хоча,каб валанцёры выкапалі крыжы і будаўнікі маглі выправіцьсваю памылку.

Прараб не адмаўляў, што працуе без канчатковага праек-ту, аднак ня бачыць у гэтым нічога кепскага. Маўляў, мытак заўсёды працуем, і часам здараюцца памылкі. Пра-раб заявіў, што калі праз 2–3 гадзіны валанцёры не пры-бяруць крыжы, ён сам прыбярэ іх бульдозэрам.

Аднак у гэты час у Курапаты прыехалі журналісты з фота-й тэлекамэрамі, і будаўнікі хутка спынілі працу ды кудысьцізьніклі. Па дарозе толькі час ад часу праяжджала міліцэй-ская машына, а таксама «Волга» зь нейкім начальствам.

Тым часам ва ўрочышча прыехалі назіральнікі ад гра-мадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапа-ты» Ўладзімер Кішкурна й Сяргей Міхноў. Яны сустрэлісяз кіраўнікамі будоўлі і дамовіліся, што будаўнікі ня будуцькранаць крыжоў.

Валанцёры вельмі задаволеныя тым, што іх падтрымаластаршыня Рады БНР Івонка Сурвілла. У сваім звароце дачарговых угодкаў Слуцкага збройнага чыну, які быўапублікаваны сёньня ў недзяржаўных газэтах, спадарыняСурвілла называе абаронцаў Курапатаў случакамі нашыхдзён, якія бароняць Бацькаўшчыну. Старшыня Рады БНРзаклікае беларусаў тысячамі ісьці ў Курапаты, каб аба-раніць магілы ахвяраў чужацкага тэрору й прадэманстра-ваць сьвету сваю салідарнасьць.

ехалі й актывісты Маладога Фронту. Гаворыць АляксейТалстоў:

— У часе прэзыдэнцкай кампаніі мы былі больш занятыя,чым іншыя маладзёвыя арганізацыі, і нашы людзі стамі-ліся. Гэта па-першае. А па-другое, напэўна трохі ня тымлюдзям даручылі арганізоўваць тут дзяжурствы. Але ж гэтаня ёсьць паказьнікам таго, што структуры Маладога Фрон-ту менш дзеяздольныя за структуры іншых маладзёвых ар-ганізацыяў. Гэткі перапынак выкліканы тым, што людзі па-просту стаміліся.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 27 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

БУДАЎНІКІ ЗАПАТРАБАВАЛІ,КАБ АБАРОНЦЫ ПРЫБРАЛІАД ДАРОГІ КРЫЖЫ

Крыжы, усталяваныя пад дарожным насыпам,нібыта перашкаджаюць будаўнікам рабіць ад-хон.


Патрабаваньне зыходзіла ад прараба, які кіруе работаміў Курапатах. Маўляў, вы часова прыбярыце крыжы, мызробім дарожны адхон, а потым можаце ўсталёўваць іхзноў. Адзінаццаць прадстаўнікоў Партыі Свабоды й руху«Зубар», якія начавалі сёньня ў Курапатах, былі абураныягэтай прапановай. Гаворыць Алесь Гетман:

— Мы ня будзем выкопваць гэтых крыжоў. Бо гэтыя кры-жы асьвечаныя сьвятаром Акаловічам. А па-другое — яктак? Ужо ж вызначылі межы. Калі мы пойдзем на саступкі,яны ўвесь час будуць нечага патрабаваць.

А вось што распавёў іншы валанцёр Хведар Жывалеўскі:

— Прапанова гучала наступным чынам: «Давайце вы ця-пер дастанеце зь зямлі крыжы, мы зробім сваю справу, а

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

167

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

166

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 28 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

АДНОСІНЫ ПАМІЖ ВАЛАНЦЁРАМІЙ ІНІЦЫЯТЫВАЙ «ЗА ЎРАТАВАНЬНЕКУРАПАТАЎ» СТАЛІ НАПРУЖАНЫМІ

У Курапатах моладзь пільнуе ўсталяваныя лянасыпу дарогі 16 крыжоў.


Будаўнікі на курапацкім участку кальцавой дарогі сёньняпадсыпалі пясок, а таксама капалі канаву для пракладківадасьцёку. Трубы вадасьцёку будуць накіраваныя ў бокКурапатаў.

Прараб сёньня зноў заявіў, што насып дарогі будзе вы-роўнівацца, а таму давядзецца на пэўны час выкапацьусталяваныя там крыжы. Паводле прараба, дамоўле-насьць пра гэта была дасягнутая ўчора падчас сустрэчы зназіральнікамі ад ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыя-лу Курапаты» спадарамі Кішкурнам і Міхновым.

Самі назіральнікі заяўляюць, што гэта ня так — была да-сягнутая дамоўленасьць, каб будаўнікі рабілі адхон дарогіахайна й не чапалі ўсталяваных крыжоў. Гаворыць стар-шы ў лягеры валанцёраў Алесь Гетман:

— Назіральнікі з ініцыятывы дамовіліся з будаўнікамі, штобудуць выкопваць крыжы й адстаўляць іх убок. «Моладзьу абарону Курапатаў» супраць гэтага. Мы крыжы выкоп-ваць не зьбіраемся й будзем іх бараніць. Крыжы асьвеча-ныя Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквой, іяны ёсьць першай часткай мэмарыялу.

— Ці ёсьць тут сёньня міліцыя?

— Два ЎАЗікі былі з раніцы, цяпер застаўся адзін. Яны змашынаў не выходзяць. Але ёсьць інфармацыя, што ў іхсёньня ўзмоцнены патруль. Гэта зьвязана з нашым су-працьстаяньнем будаўнікам з-за крыжоў. Нічога, мы гэта-га не баімся.

Між іншым, адчуваецца, што паміж валанцёрамі (а сёнь-ня начавалі ва ўрочышчы 12 чалавек) і актывістамі ініцы-

■ 27 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

МІКІТУ САСІМАСУД ПАКАРАЎ ШТРАФАМ

У Савецкім судзе Менску судзьдзя Аксана Рэля-ва ўрэшце здолела разгледзець справу МікітыСасіма з Баранавічаў. Гэты 17-гадовы юнак пяцьразоў прыяжджаў у Менск, і кожнага разу судпераносілі на іншы час з прычыны адсутнасьцісьведкаў з боку міліцыі.


Сёньня міліцыянты ўрэшце ў суд прыйшлі. Нягледзячы натое, што іхныя паказаньні былі супярэчлівыя, судзьдзяпакарала Мікіту Сасіма штрафам на пяць мінімальных за-робкаў (гэта каля 38 тысяч рублёў). Адвакат Павал Са-пелка абураны гэткім прысудам:

— Супрацоўнікі міліцыі цынічна хлусілі, але ж суд палічыўіхныя сьведчаньні сапраўднымі і пакараў непаўналетнягахлопца. Спадзяюся, што вышэйшыя судовыя інстанцыі пе-рагледзяць гэтую пастанову, і адміністрацыйная справабудзе спыненая.

Раней непаўналетніх удзельнікаў апазыцыйных акцыяўвызвалялі ад судовай адказнасьці — іхныя справы разгля-далі адміністрацыйныя камісіі пры райвыканкамах. Гэтымразам Мікіту Сасіма судзілі, як усіх дарослых затрыманыхабаронцаў Курапатаў.

САСІМ: Для маёй маці гэта вялікія грошы. Атрымліваец-ца, што за абарону Курапатаў пакаралі не мяне, а маюмаці.

Судзьдзям засталося разгледзець пяць адміністрацыйныхсправаў удзельнікаў акцыі ў Курапатах.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

169

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

168

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

пярэдніх разьлікаў, даўжыня гэтай сьцяны складзе 180мэтраў, а вышыня ад 60 сантымэтраў да 2 мэтраў. Ніякіхмэмарыяльных надпісаў на сьцяне не плянуюць.

На паседжаньне рады не былі запрошаныя прадстаўнікіграмадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Ку-рапаты», хаця чыноўнікі і абяцалі гэта зрабіць. У Камітэцеархітэктуры нашаму радыё паведамілі, што разглядалісятолькі папярэднія накіды праекту, і ніякага рашэньня па-куль не прынялі. Калі праект будуць зацьвярджаць, прад-стаўнікоў грамадзкасьці абавязкова запросяць.

Актывісты грамадзкай ініцыятывы заяўляюць, што будуцьпатрабаваць, каб на падпорнай сьцяне ў Курапатах былопазначана, што гэта — месца масавых бальшавіцкіх рэ-прэсіяў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 29 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

СЁНЬНЯ Ў КУРАПАТАХ

Будаўнікі на курапацкім участку дарогі сталі пра-цаваць больш ахайна й не чапаюць усталяваныхпад насыпам крыжоў.


На сёньняшняй начной варце ў Курапатах было 9 прад-стаўнікоў БПС, Маладога Фронту, руху «Зубар» і «Мала-дых сацыял-дэмакратаў». Будаўнічыя працы аднавіліся а8-й гадзіне раніцы, рабочыя займаліся пракладкай ва-дасьцёку.

Паводле папярэдняга праекту сьцёкавыя трубы будуцьнакіраваныя ў бок урочышча, аднак падобна, што з гэ-тым пагадзіліся й назіральнікі ад грамадзкай ініцыятывы«За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты», і валанцёры.Аўтары праекту сьцьвярджаюць, што вадасьцёк не паш-кодзіць курапацкім пахаваньням, а на пабудову адмыс-ловай дрэнажнай сыстэмы, каб накіраваць ваду на пры-леглае да Курапатаў поле, няма сродкаў.

ятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» існуе сур’ёз-нае напружаньне ў дачыненьнях. Валанцёры крыўдуюць,што яны ўжо нібыта не патрэбныя ініцыятыве, дый наагулсправа абароны Курапатаў ня вельмі цікавіць большасьцьапазыцыйных партыяў і грамадзкіх арганізацыяў.

Тым часам актывісты ініцыятывы кажуць, што валанцёраўпачалі выкарыстоўваць як прыладу ва ўнутрыпартыйнайбарацьбе. Гаворыць сакратарка ініцыятывы Ірына Жыхар:

— Канфлікту з нашага боку няма. Мы спадзяемся, шторобім агульную справу. Але трэба несьці адказнасьць заўсё тое, што ты сам робіш. Маладыя людзі самі вырашыліправодзіць там дзяжурствы, робяць гэта добраахвотна, апотым кажуць, што вы дрэнныя, бо мы тут сядзім, а вынам не прыносіце ежу й цёплыя рэчы.

А я задаю пытаньне — спадарства, калі вы прымалі ра-шэньне, чаму вы з намі не параіліся? Я лічу, што начныядзяжурствы нямэтазгодныя. Працы пачынаюцца а 8-йраніцы. І калі ёсьць жаданьне назіраць за працамі, гэтамагчыма рабіць з самай раніцы да позьняга вечара.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

У ГАРВЫКАНКАМЕ АБМЕРКАВАЛІПАДПОРНУЮ СЬЦЯНУ

Архітэктурная рада пры Камітэце архітэктуры,горадабудаўніцтва й землеўпарадкаваньняМенгарвыканкаму на сваім паседжаньні ў пят-ніцу абмеркавала будаўніцтва падпорнай сьця-ны ўздоўж урочышча Курапаты.


На думку сяброў гэтай рады, падпорная сьцяна павіннавыглядаць эстэтычна, але ня мусіць быць занадта мэма-рыяльнай. Прапанавалі зрабіць яе з маналітных бэтонныхканструкцыяў з фрагмэнтамі шэрага граніту. Паводле па-

171

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

170

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Цна, а не да Курапатаў. Распавядае старшы ў лягеры ва-ланцёраў Аляксей Капэлян:

— Вельмі добра, што тут ня будзе балота. Будаўнікі гэтасамі пацьвердзілі, ды й вокам бачна, куды нахіленая тру-ба. Яны сёньня павінны скончыць укладку гэтай трубы,крыжы не чапаюць. Я ўчора размаўляў з майстрам і зінжынэрам. Яны казалі, што навядуць тут парадак.

Паводле валанцёраў, з будаўнікамі ў іх склаліся даволіпрыязныя дачыненьні, і тыя нават абяцалі дапамагчы ўсправе ўсталяваньня палявой капліцы для набажэнстваў.Частка валанцёраў пакінула сёньня лягер а 4-й гадзінераніцы. Паехалі сустракаць сустаршыню ініцыятывы «Мо-ладзь у абарону Курапатаў» Паўла Севярынца, які за аба-рону мэмарыялу правёў 10 сутак у турме. Заўтра ў Кура-патах павінна адбыцца нарада кіраўнікоў маладзёвайініцыятывы, і будзе зацьверджаны плян далейшых дзе-яньняў.

Абаронцаў штодня падтрымліваюць мясцовыя жыхары.Гаворыць адзін зь іх, Яўген:

— Я тут жыву непадалёк. Калі першы раз прыйшоў, па-глядзеў, што тут моладзь, у якой бывае, што няма чагоесьці, дык я ім і каву прыносіў, і гарбату. Бачу, што хлопцыза сваю ідэю стаяць. Таму я падтрымліваю гэтых хлопцаў.

Людзей, якія хоць чымсьці хочуць дапамагчы абаронцамКурапатаў, нямала. Калі я ўжо сыходзіў, ва ўрочышчапрыйшла сямейная пара. Павітаўшыся з валанцёрамі, яныўзялі рыдлёўкі й пайшлі капаць прамерзлую зямлю, кабпадрыхтаваць месца для новых крыжоў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 1 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

БЕСТЭРМІНОВАЯ АКЦЫЯ ПРАЦЯГВАЕЦЦА

Лідэры кааліцыі «Моладзь у абарону Курапатаў»вырашылі працягваць бестэрміновую акцыю ваўрочышчы.

Затое валанцёры дамагліся, каб будаўнікі не чапалі ўста-ляваных пад насыпам крыжоў. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Вы бачыце, што экскаватар поўзае з розных бакоў, аледа крыжоў не дакранаецца. І гэта ў вялізнай ступені дзя-куючы людзям, што тут знаходзяцца. У нас ёсьць інфар-мацыя, што некалькі рабочых з-за гэтага звольніліся.

Паводле валанцёраў, многія амонаўцы, якія дзяжураць уКурапатах, таксама падыходзяць да іх і выказваюць падт-рымку. У курапацкі лягер апошнімі днямі прыяжджалілюдзі з розных рэгіёнаў Беларусі й аказвалі падтрымкуваланцёрам, у тым ліку й матэрыяльную.

Пра тое, чым займаюцца валанцёры сёньня, кажа Аляк-сей Капэлян:

— Сёньня мы будзем рабіць пляцоўку пад намёт для на-бажэнстваў.

— Скажыце, ці робіце вы крыжы, і ці ўсталёўваеце іхапошнім часам?

— Крыжы зробленыя, але ўсталёўваць іх стала цяжэй, бопрамерзлая зямля.

Валанцёры вырашылі, што крыжы будуць усталяваныя ўнядзелю пасьля набажэнства.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 30 Î¥ÒÚ‡Ô‡‰‡ 2001

АБАРОНЦЫ ДАМАГЛІСЯ ЗЬМЕНАЎУ ПРАЕКЦЕ ДАРОГІ

Трубы вадасьцёку будуць пракладзеныя ў адва-ротны ад мэмарыялу бок.


Сёньня ўначы ў Курапатах заставалася восем валанцёраўз БПС, руху «Зубар» і «Маладых сацыял-дэмакратаў». Яныдамагліся, каб водаадвод быў накіраваны ў бок возера

173

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

172

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


У КУРАПАТАХ АДЗНАЧЫЛІ ЎГОДКІСЛУЦКАГА ЗБРОЙНАГА ЧЫНУ

У другой палове дня тут адбылося набажэнствапамяці змагароў за незалежнасьць Беларусі.Пасьля ўзьнялі бел-чырвона-белы сьцяг і сьцягБеларускай Партыі Свабоды.


Цяпер цяжка нават уявіць, што яшчэ некалькі тыдняў тамуля ўрочышча Курапаты была Менская кальцавая дарога.Ад яе нічога не засталося. Пласт асфальту даўно зьнялі,прывезьлі пясок і ў два бакі актыўна пашыраюць падму-рак будучай праезнай часткі.

Жыцьцё ў лягеры абаронцаў праходзіць пад гукі бу-даўнічай тэхнікі. Працы не спыняюцца нават выходнымі.

Безь перапынкаў і сьвятаў дзяжураць тут і два мікрааўто-бусы з амонаўцамі. Яны сочаць за парадкам і стараюццаяк мага меней кантактаваць як зь сябрамі Маладога Фрон-ту і Беларускай Партыі Свабоды, так і з будаўнікамі.

Першым у лягеры абаронцаў мяне сустрэў Сяржук Вы-соцкі.

ВЫСОЦКІ: Сёньня начавала 14 чалавек. Гэта шмат. Рэдкакалі было больш. Пад’ехалі хлопцы з Магілёва, з Гомеля.Настрой у нас прыўзьняты. Сёньня гадавіна Слуцкагазбройнага чыну.

Сябры Маладога Фронту і БПС працягваюць рабіць кры-жы і ўсталёўваць іх вакол Курапатаў. У другой палове днясьвятар Леанід Акаловіч справіў тут памінальнае набажэн-ства за супакой душаў ваяроў Слуцкага збройнага чыну.А ўвечары сябры чэскай фундацыі «Чалавек у нядолі» па-казалі абаронцам дакумэнтальныя фільмы «Дарога на Ку-рапаты» і «Звычайны прэзыдэнт».


Павал Севярынец, Сяргей Высоцкі і Алесь Гетман арганіза-валі сёньня прэсавую канфэрэнцыю, у часе якой распа-вялі пра далейшыя пляны. Яна праходзіла каля курапац-кага Крыжа Пакутаў. Гаворыць лідэр Маладога Фронту Па-вал Севярынец, які толькі ўчора выйшаў на волю пасьля10-сутачнага арышту:

— Магчыма, тыя, хто будуе гэтую дарогу і тыя, хто ахоўваегэтае барбарскае будаўніцтва, разьлічвалі, што з надыхо-дам халадоў моладзь здыме свой лягер, што мы ня вы-трымаем такіх выпрабаваньняў і сыдзем. Але ўчора мысабраліся і вырашылі працягваць бестэрміновую акцыюдатуль, пакуль існуе пагроза крыжам, нацыянальнаму нэ-кропалю Курапаты. Па шчырасьці, я ня ведаю, колькі гэтабудзе працягвацца, можа, тыдзень, можа, месяц, можа,болей, але актывісты «Моладзі ў абарону Курапатаў» га-товыя стаяць тут столькі, колькі спатрэбіцца.

Спадар Севярынец таксама дадаў, што пасьля ягонагавыхаду на волю актыўнасьць сяброў Маладога Фронту ўсправе абароны Курапатаў узмацнілася. Ён заклікаў лю-дзей чым магчыма дапамагчы абаронцам. Тым часамсёньняшняй ноччу ў Курапатах былі заўважаныя прад-стаўнікі спэцслужбаў. У лягеры начавалі сем валанцёраў.Гаворыць старшы лягеру Алесь Гетман:

— Ноч прайшла даволі неспакойна, нэрвозна. Усю ночстаяла знаёмая нам «Волга» цёмна-сіняга колеру. Як ка-жуць міліцыянты, гэта былі людзі «са зьмежнай арганіза-цыі», з КГБ. Было адчувальна, што ідзе праслухоўка сота-вых тэлефонаў. Ізноў яны штосьці пачалі, да чагосьці рых-туюцца. Мы ўжо заўважылі, што ўлады рэагуюць спачаткутакім шляхам — сочаць, колькі людзей тут застаецца, хтопрыходзіць і адыходзіць.

Сёньня валанцёры займаліся гаспадарчымі справамі, атаксама рыхтаваліся да заўтрашніх мерапрыемстваў.Заўтра ў Курапатах адбудзецца малебен. Актывісты КХПБНФ працягвалі стварэньне народнага мэмарыялу, уста-ляваўшы яшчэ 10 крыжоў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

175

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

174

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Потым я ўзяў бульдозэр, а ён выраўняў пляцоўку, дзе былінавернутыя кучы пяску.

Учора ўвечары валанцёры ўсталявалі ўздоўж мяжы ўро-чышча сем новых крыжоў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ЗА АБАРОНУ КУРАПАТАЎ РАМАН КАЗАКЕВІЧАШТРАФАВАНЫ СУДОМ

У Менску працягваліся суды над абаронцамі Ку-рапатаў.


У Савецкім раённым судзе Менску маладафронтаўца Ра-мана Казакевіча аштрафавалі на 100 000 рублёў. Суд надСяргеем Папковым сёньня не завершыўся, бо не прыйшлісьведкі з боку міліцыі. Працяг суду — заўтра.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ВАЛАНЦЁРАМ ДАПАМАГАЮЦЬ ДЗЕЦІ

Будаўнічыя работы ў Курапатах вядуцца цяперахайна.


Ноччу ў Менску было ніжэй за 15 градусаў. Тым ня менш,у лягеры валанцёраў начавалі восем актывістаў ПартыіСвабоды, Маладога Фронту і арганізацыі «Маладых са-цыял-дэмакратаў».


УНАЧЫ Ў КУРАПАТАХ ЛЕДЗЬНЕ АДБЫЛАСЯ АВАРЫЯ

Валанцёры дамовіліся з будаўнікамі, і тыя пры-бралі тэрыторыю ад сьмецьця і пяску.


Ноч і дзень у Менску выдаліся вельмі марознымі. Пасьляўчорашняга сьвяткаваньня ўгодкаў Слуцкага збройнагачыну ў лягеры засталося 8 валанцёраў ад Беларускай Пар-тыі Свабоды, руху «Зубар» і Маладога Фронту. У намёцекаля печкі было досыць цёпла, і валанцёры спадзяваліся,што іхнае дзяжурства пройдзе спакойна, аднак пасяродначы побач зь лягерам адбылося нечаканае здарэньне.Распавядае Мікіта Сасім:

— Уначы нейкі п’яны мужчына на машыне разам зь дзьвю-ма жанчынамі «селі ў яму». Добра, што ён пасьпеўнаціснуць на гальмар, бо інакш яны б папросту забіліся.Хлопцы даставалі яго.

— Ён хіба зьехаў сюды ў Курапаты?

— Не. Там, дзе яма й труба, ён ехаў па дарозе, і нічога няведаў. Але ж там усё перакапана, нават, здаецца, дарож-ныя знакі стаяць. Ён ледзь не паваліўся, але выцягнулі.Потым прыйшлі міліцыянты, пачалі правяраць, і аказала-ся, што ў яго няма нават дакумэнтаў на машыну.

Як гэта ні дзіўна, міліцыянты ня толькі не затрымалі п’яногакіроўцу, які невядома якім чынам трапіў на перакапаныўчастак дарогі ды пацярпеў ад аварыі, але па-сяброўскупагутарылі зь ім і адпусьцілі.

Будаўнічыя работы былі адноўленыя сёньня а 8-й гадзінераніцы. Будаўнікі закопвалі трубу вадасьцёку й раўнялідарожны насып. Аднак пасьля размовы з валанцёрамі янызаняліся й прыборкай тэрыторыі. Гаворыць Аляксей Ка-пэлян:

— Я зь сябрам займаўся пяском. Прыгнаў трактар, каб тутзрабілі адхон. Мой сябра добраўпарадкаваў тэрыторыю.

177

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

176

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


ЗАВЯРШАЮЦЦА СУДЫ НАД АБАРОНЦАМІ

У Савецкім раённым судзе Менску зноў судзіліабаронцаў Курапатаў. Сяргея Папкова і Ярасла-ва Сьцешыка пакаралі штрафамі.


Намесьніка старшыні Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Пар-тыі БНФ Сяргея Папкова судзьдзя Руслан Казадаеў пака-раў штрафам на 50 тысяч рублёў. Чатыры разы вынясень-не прысуду адкладалі, бо сьведкі-міліцыянты не пры-ходзілі ў суд.

Сяргей Папкоў пракамэнтаваў прысуд для Радыё Свабо-да:

— Тое, што мне далі штраф за абарону Курапатаў, за аба-рону гэтага сьвятога месца, за тое, што мы настойваем,каб дарога ішла не праз Курапаты, а мінуючы Курапаты(існуе такі праект) — гэта сьведчыць, што сёньняшні рэ-жым па ўказцы Масквы, працуючы на ўваход ці продажБеларусі ў склад Расеі, хоча, каб не было такіх месцаў, якіяб нагадвалі пра злачынствы Масквы. Яны імкнуццазьнішчыць Курапаты. Але я думаю, што ў іх гэта не атры-маецца.

Судзьдзя Аксана Рэлява завочна пакарала штрафам сяб-ра маладзёвага руху «Зубар» Яраслава Сьцешыка на 45тысяч рублёў.

Прысуду ня вынесьлі яшчэ двум абаронцам Курапатаў —Уладзімеру Раманцову і Ўладзiмеру Плотнікаву. Судзьдзінакіравалі іхныя справы ў міліцыю, каб там перарабіліпратаколы.

Такім чынам, амаль за тры тыдні асудзілі каля трыццацізатрыманых удзельнікаў акцыі ў Курапатах. У выніку двое— лідэр Маладога Фронту Павал Севярынец і сябра гэтайарганізацыі Хведар Жывалеўскі — правялі некалькі сутакарышту ў ізалятары на Старабарысаўскім тракце.

Калі я прыехаў ва ўрочышча, экскаватаршчык ахайна зды-маў грунт з адхону дарогі, не чапаючы ўсталяваных тамкрыжоў. Распавядае старшы ў лягеры валанцёраў АлесьГетман:

— Нарэшце нам далі зацьверджаны плян будаўніцтва, іцяпер мы можам кантраляваць кожны мэтар, кожны сан-тымэтар дарогі. Зараз яны адкопваюць тое, што засыпалі.Ад нас патрабавалі, каб мы выкапалі крыжы. Будаўнікі іхзасыпалі амаль напалову, а цяпер іх адкопваюць. Калізваліўся на адзін з крыжоў камень і трохі яго прыціснуў,будаўнікі прасілі прабачэньня, што так здарылася.

Пакуль я гутарыў з Алесем Гетманам, каля лягеру спыніла-ся машына, зь якой выйшаў старшыня Камітэту аўтадаро-гаў Аляксандар Мінін, які паведаміў аднаму з валанцё-раў, што працы будаўнікоў ідуць пад ягоным кантролем.Спадар Мінін сказаў, што калі раптам валанцёры заўва-жаць нейкія парушэньні з боку будаўнікоў, то да рабочыхбудуць прынятыя адпаведныя меры.

Варта ініцыятывы «Моладзь у абарону Курапатаў» будзепрацягвацца — нягледзячы на маразы. Нядаўна валанцё-рам прынесьлі дзьве скрыні зь елачнымі цацкамі, і цяпермоладзь рыхтуецца да Калядаў і Новага году. А ўчора ўкурапацкім лягеры зь мехам сьвежых булак зьявіліся двавучні адной зь менскіх школаў. Алесь Гетман працягвае:

— Прыйшлі два хлопчыкі. Мы адразу іх заўважылі. Янытут хадзілі, перажагналіся, памаліліся каля крыжоў, а по-тым падышлі да нас і кажуць: «Вось — што змаглі сабралі,цёплых булак і мінэралкі». Таксама прынесьлі віншавань-не абаронцам: што яны нас падтрымліваюць, і што Бела-русь не загіне, пакуль ёсьць такія, як мы, што сядзяць уКурапатах.

Сёньня валанцёры нарыхтоўвалі дровы на ноч, а таксамарабілі новыя крыжы, якія будуць усталяваныя ва ўрочыш-чы выходнымі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

179

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

178

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

дрэнажнай сыстэмы. Такі падыход будаўнічага начальст-ва вельмі абурыў абаронцаў. Гаворыць валанцёр АлесьГетман:

— Мы іх з гэтай трубой сюды ня пусьцім. На такім сьвятыммесцы нельга рабіць балота.

А вось меркаваньне актывісткі арганізацыі «Маладых са-цыял-дэмакратаў» Людмілы Паклонскай:

— Мы не дапусьцім, каб сюды быў вадасьцёк. Бо, як каза-ла ўчора Мая Тодараўна, усю гэтую ваду магчыма пусьціцьу каналізацыю. А калі пусьціць ваду па костках, зноў бу-дзе супрацьстаяньне.

Сёньня Мая Кляшторная працягвала перамовы з бу-даўнічым начальствам. Паводле прэсавага сакратара гра-мадзкай ініцыятывы Сяргея Сахарава, ёсьць верагод-насьць, што будаўнікі ўсё ж пагодзяцца адвесьці трубу ва-дасьцёку ад урочышча.

Сёньня ў лягеры начавалі дванаццаць валанцёраў. Яныпрызнаюцца, што з-за маразоў начаваць у намёце сталахалодна. Валанцёры просяць людзей, у якіх ёсьць непат-рэбныя цёплыя рэчы, перадаць іх у лягер.

Аднак, нягледзячы на холад i не зусім добрае харчавань-не, пакідаць Курапаты валанцёры не зьбіраюцца. Сёньняяны нарыхтоўвалі дровы для сваёй печкі, а таксама май-стравалі новыя крыжы для адмысловай агароджы ваколмэмарыялу.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


СЬЛЕДЧЫЯ ШУКАЮЦЬ ВАНДАЛАЎ

Сьледчыя аддзелу міліцыі Менскага раёну рас-пачалі допыты сьведкаў у справе зьнішчэньня ўКурапатах мэмарыяльнага знаку, які ўсталяваўпрэзыдэнт ЗША Біл Клінтан у 1994 годзе і які трымесяцы таму разбурылі невядомыя вандалы.

Штрафамі пакаралі Яўгена Афнагеля, Андрэя Ягорава,Міколу Ткачэнку, Юрася Фабішэўскага, Яраслава Сьцешы-ка, Рамана Казакевіча, 17-гадовага Мікіту Сасіма, Ула-дзіслава Валадзька, Алеся Цялегіна, Генадзя Дранковіча,Яўгена Клімава, Вераніку Купчанку, Уладзімера Юхо, Ля-вона Садоўскага, Віктара Кавешнікава, Цімоха Сугаку, Ан-дрэя Будзька і Рыгора Кійка.

Справы на Вячаслава Сіўчыка і Ірыну Кашталян спынілі ўсудзе.

На чатырох міліцыянтаў судзьдзі напісалі прадстаўленьнеў гарадзкую ўправу ўнутраных справаў за сыстэматычнызрыў судовых паседжаньняў. Ігнараваньне судовых поз-ваў судзьдзі расцанілі як непавагу да суду.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


АБАРОНЦЫ ПАТРАБУЮЦЬ СКІРАВАЦЬСЬЦЁКАВУЮ ТРУБУ АД МЭМАРЫЯЛУ

Начальства загадала будаўнікам пракладвацьтрубу вадасьцёку ў бок курапацкага мэмарыя-лу. Валанцёры рыхтуюцца да акцыі пратэсту.


Будаўнікі фактычна скончылі пракладку вадасьцёку каляКурапатаў. Раней рабочыя й валанцёры дамовіліся, штодрэнажная сыстэма будзе такой, каб сьцёкавыя водыпайшлі не на тэрыторыю ўрочышча, а ў бок возера Цна.Аднак учора ўвечары сюды прыехала начальства і зага-дала рабочым пакласьці яшчэ адзін кавалак трубы ўнакірунку валанцёрскага лягеру. Назіральніца ад гра-мадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне Курапатаў» Мая Кля-шторная, якая ў гэты час была ва ўрочышчы, і валанцёрыдоўга спрачаліся ў гэтай справе з кіраўнікамі будоўлі. Ад-нак чыноўнікі заявілі, што ня будуць пракладваць вадась-цёк у Курапаты толькі ў тым выпадку, калі спадарыня Кля-шторная зробіць уласным коштам альтэрнатыўны праект

181

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

180

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Абаронцы пазналі аднаго зь міліцыянтаў. Гэта маёр з Ба-раўлянаў, які ўвечары 8 лістапада кіраваў захопам валан-цёраў і разбурэньнем іхнага намёту.

Дарэчы, амэрыканскі мэмарыяльны знак, які быў разьбітыневядомымі вандаламі 13 жніўня сёлета, ня быў канчат-кова зьнішчаны і ня зьнік. Сябры БНФ адвезьлі яго ў май-стэрню вядомага скульптара Алеся Шатэрніка, які ўжоадрэстаўраваў расколатую лаўку. Спадар Шатэрнік зьбіра-ецца ўсталяваць падарунак амэрыканскага народу на ра-нейшым месцы ў Курапатах 15 студзеня наступнага году— у восьмую гадавіну наведваньня мэмарыялу БіламКлінтанам.

Будаўнічых работ на курапацкім участку дарогі сёньняамаль не вялі.

Тым часам назіральніца ад грамадзкай ініцыятывы «Заўратаваньне мэмарыялу Курапаты» Мая Кляшторная сёнь-ня працягвала перамовы з чыноўнікамі Камітэту архітэк-туры й будаўніцтва Менгарвыканкаму ў справе вадасьцё-ку, які пракладзены ў бок Курапатаў. Паводле спадарыніКляшторнай, будаўнічае начальства гатовае зацьвердзіцьтакі варыянт пракладкі трубы, пры якім сьцёкавыя водыбудуць накіраваныя ў бок ад Курапатаў. Але канчатковаерашэньне ў гэтай справе прымуць заўтра.

А ў абаронцаў Курапатаў зьявіліся іншыя праблемы. Ва-ланцёры кажуць, што ім бракуе грошай на харчы. Янызаклікаюць людзей і грамадзкія арганізацыі дапамагчы ім.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


БУДАЎНІКІ ДАПАМАГАЮЦЬ ВАЛАНЦЁРАМ

Абаронцы мэмарыялу з дапамогай рабочыхрыхтуюць пляцоўку для будаўніцтва часовайкапліцы, а таксама майструюць новыя крыжы.


Міліцыянты сёньня прыехалі ва ўправу БНФ і дапыталінекалькіх сяброў гэтай арганізацыі, у тым ліку й лідэраМаладога Фронту Паўла Севярынца. Сьледчых цікавіла,хто мог учыніць гэтую барбарскую акцыю.

А ў гарадзкую міліцыю Менску сёньня выклікалі актывістаМаладога Фронту Сяргея Лісічонка, які пацярпеў ад дзе-яньняў міліцыянтаў у Курапатах 8 лістапада (яму разьбілігалаву). Спадар Лісічонак падаў скаргу ў пракуратуру, ісёньня міліцыянты ўгаворвалі яго забраць заяву.

Павал Севярынец назваў дзеяньні міліцыі кан’юнктурнымі.На ягоную думку, улады жадаюць зрабіць рэвэранс у бокАмэрыкі і адначасова супакоіць грамадзкую думку пась-ля нападу сілавых структураў на лягер абаронцаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


СЬЛЕДЧЫЯ ДАПЫТВАЛІ АБАРОНЦАЎ

Сьледчыя зь Менскага раённага аддзелу міліцыіпрацягваюць дапытваць абаронцаў Курапатаў усправе разбурэньня лаўкі Клінтана.


Нягледзячы на моцныя маразы, маладзёвая варта ў кура-пацкім лягеры працягваецца. Мінулай ноччу там заста-валіся 9 чалавек, але сёньня раніцай у лягеры быў толькіАлесь Гетман. Астатнія разьехаліся па справах.

Спадар Гетман і распавёў мне пра ўчорашні вечаровывізыт сьледчых:

— Міліцыянты патрабавалі, каб мы далі ім паказаньні ўсправе разбурэньня лаўкі Клінтана. Мы ня ведаем, хто гэтазрабіў, бо яе разбурылі яшчэ ў жніўні, да нашага прыходуў Курапаты.

183

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

182

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


СЬЦЮДЗЁНЫЯ НОЧЫ

Уначы ледзь не згарэў намёт абаронцаў Кура-патаў. Маладыя людзі, якія сочаць за працай бу-даўнікоў, пакутуюць ад моцных маразоў і пацу-коў.


Сёньня спынілася рэканструкцыя Менскай кальцавойаўтадарогі. Зранку будаўнікі не змаглі завесьці тэхніку —моцныя начныя маразы ператварылі салярку ў кісель.

Абаронцы Курапатаў таксама пакутуюць ад холаду. Яныўсё часьцей прыходзяць у намёт пагрэцца. Тут ля вогнішчаСяржук Высоцкі распавядае апошнія навіны з жыцьця ва-ланцёраў:

— Ноч была самая халодная за апошні час. Ледзь не зага-рэўся намёт. Цярушкі падалі на намёт — дзякуй Богу, заўва-жылі і затушылі.

Тым часам маладыя людзі працягваюць рабіць крыжы дыўсталёўваць іх вакол Курапацкага лесу. Гэтая праца нескла-даная, але вымагае вялікай сілы. Каб умацаваць крыж,трэба выкапаць ямку з паўмэтра глыбінёй. Але пясокзрабіўся як камень. І абаронцы доўга дзяўбуць глебу рыд-лёўкамі, каб паглыбіцца на некалькі сантымэтраў.

Нядзеля для абаронцаў — гэта як бацькоўскі дзень улетніку. Прыкладна апоўдні сюды наведваюцца простыялюдзі. Звычайна не з пустымі рукамі: найчасьцей яны пры-носяць ежу альбо фундуюць сымбалічную суму грошай.

СПАДАРЫНЯ: Купіце сабе што-небудзь. Я той раз была,дык ад сябе пяцёрку дала. І зараз я вам скварачку дам,дзеткі мае дарагія. Як вы тут маецеся?

Абаронцы, напэўна, ня раз узгадваюць добрым словампэнсіянэрку Веру Дрэвiц:

ДРЭВIЦ: Мы прыходзім кожную нядзелю. Прыносім ежу.А сёньня прынесьлі адзежу — куртку з капюшонам, цёплы


Мінулай ноччу ў курапацкім лягеры былі дзевяць ак-тывістаў Партыі Свабоды, «Зубра» й Маладога Фронту.Ноч прайшла даволі спакойна. Праўда, учора ўвечары ўлягер прыйшлі тры п’яныя будаўнікі зь Віцебску, якія ня-даўна прыехалі працаваць на кальцавую дарогу. Спачат-ку яны паводзілі сябе агрэсіўна. Аднак пасьля тлумачаль-най гутаркі перапрасілі за свой стан і паводзіны й пакінулілягер.

Зь іншымі ж рабочымі ў валанцёраў склаліся прыязныяадносіны, і яны нават дапамагаюць абаронцам добраўпа-радкаваць тэрыторыю ўрочышча. Гаворыць Аляксей Ка-пэлян:

— Будаўнікі прывезьлі пясок, каб зрабіць пляцоўку падкапліцу, каб людзі не стаялі на голым сьнезе й няроўнайзямлі. Пазьней, перад абедам вызваліцца бульдозэр, і мыўсё тут выраўняем і сплянуем. Ну а пасьля, як абяцалі,хлапцы ўкатаюць грунт — каб не хадзіць па гэтым пяску,як па пуху, а каб цьвёрда было нагам стаяць.

Сёньня будаўнікі ўкатвалі дарожны грунт для ўкладкі ас-фальту.

А ўчора ўвечары курапацкі лягер наведалі два журналістызь Вялікабрытаніі, якія доўга распытвалі валанцёраў праіхнае жыцьцё й абарону мэмарыялу.

Большасьць валанцёраў удзень выяжджае ў Менск, дзеяны наведваюць розныя арганізацыі і ўстановы ў пошу-ках сродкаў для існаваньня лягеру. Паводле валанцёраў,ранейшае фінансаваньне з боку грамадзкай ініцыятывы«За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» цяпер спыненае, іяны самі шукаюць грошай на харчаваньне.

Тым ня менш, сыходзіць з Курапатаў валанцёры не зьбіра-юцца. На іхную думку, толькі дзякуючы прысутнасьці ваўрочышчы моладзі будаўнічыя працы вядуцца ахайна і ззахаваньнем дамоўленасьцяў паміж уладамі й гра-мадзкасьцю.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

185

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

184

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Мы паведамляем, чым ёсьць на самой справе Курапа-ты. Да будаўнікоў не даведзена, што тут пахаваньні. Імкажуць, што тут нейкі падкоп апазыцыі. Мы падыходзімда іх, даводзім, падаравалі ім кнігу пра Курапаты ЗянонаПазьняка.

Сёньня я засьпела ў лягеры валанцёраў спадара Ўладзіме-ра з-пад Ракава. Ён штодзень слухае Радыё Свабода йпільна сочыць за падзеямі ў Курапатах, але трапіў сюдыўпершыню. Спадар Уладзімер пачаставаў абаронцаў мё-дам з уласнай пасекі.

УЛАДЗІМЕР: Вырашыў прыехаць, пазнаёміцца з гэтымімужнымі людзьмі, барацьбітамі за лёс Беларусі й выка-заць ім сваю падзяку. Гэты мёд з майго падвор’я, я займа-юся пчалярствам. Я – пэнсіянэр. Жыў бы ў Менску, калі бне было гаспадаркі, і канечне, быў бы тут, і быў бы даапошняга моманту.

А вось пэнсіянэрка спадарыня Алена ходзіць у Курапатыцяпер амаль штодня. Сёньня яна прынесла валанцёрамнекалькі кіляграмаў кілбасы, яблыкі ды хлеб.

АЛЕНА: Я кожны дзень слухаю Радыё Свабода, і плачукожны дзень... Мне шкада гэтых дзетак. Нам, старым, ужозасталося нямнога жыць, а вось гэтыя дзеткі... Я простахварэю за іх будучыню. Як не прыйсьці сюды, вось штомагла, тое й прынесла. Яшчэ сваю футру цёплую хачу ад-даць гэтай дзяўчынцы.

На сёньня ж прызначанае й чарговае паседжаньне арг-камітэту грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмары-ялу Курапаты». Паводле прэсавага сакратара ініцыятывыСяргея Сахарава, сёньня будзе ўтвораны выканаўчыкамітэт, які зоймецца мэмарыялізацыяй Курапатаў. У ягоўвойдуць сябры камісіяў, адказныя за грамадзкае назі-раньне, юрыдычнае забесьпячэньне, працу зь дзярж-структурамі, прэсай і міжнароднымі арганізацыямі. Будуцьабмяркоўвацца й спрэчныя пытаньні.

САХАРАЎ: У першую чаргу пра тое, якім чынам усё ж му-сяць будавацца ўзаемаадносіны прадстаўнікоў ініцыяты-вы з прадстаўнікамі арганізацыяў, якія непасрэдна знахо-дзяцца ў Курапатах – сябрамі Беларускай Партыі Свабо-ды й Маладога Фронту. Валанцёры былі запрошаныя

швэдар, ваўняныя панчохі, капялюш вязаны — тое, штоім трэба.

— Гэтыя рэчы — вашы ўласныя?

— Уласныя! Мы перагледзелі, што можна сюды прынесьці.Па «Свабодзе» чулі, што трэба ім вопратка, дык мы бягом-бягом сабралі. Трэба дапамагчы. Я ж не галадую, значыць,магу падзяліцца з тымі, хто стаіць на пярэднім пляне.

Штонядзелю ў Курапатах адбываецца традыцыйнае на-бажэнства. Сьвятар Леанід Акаловіч запрашае ўсіх па-маліцца за спакой душаў бязьвінна загінулых ахвяраўсталінскага тэрору.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 10 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

АПОШНІЯ ЗЬВЕСТКІ З КУРАПАТАЎ

У Курапатах працягваюцца земляныя работы.Валанцёры падаравалі будаўнікам кнігу ЗянонаПазьняка.


Сёньня ў Курапатах аднавіліся земляныя работы, якія быліспыненыя ў выходныя з-за моцнага марозу. Спачатку ге-адэзісты рабілі замеры на дарозе. Гаворыць Зьміцер Кіры-лаў з Магілёўскага дарожна-будаўнічага трэсту:

— Сёньня мы зрабілі разьбіўку зямельнага ўчастку. Заразпрыедзе прадстаўнік тэхнагляду й будзе прымаць працу.Пасьля гэтага мы будзем насыпаць слой пяску таўшчынёй45 сантымэтраў.

За будаўнічымі працамі ўвесь час назіраюць валанцёры.Мінулай ноччу ў лягеры было дзесяць чалавек, удзенькрыху менш – адны пайшлі на вучобу, другія – на працу.Апошнім часам у валанцёраў склаліся прыязныя дачы-неньні з будаўнікамі. Прыкладам, на кабіне аднаго буль-дозэра я заўважыла эмблему Беларускай Партыі Свабо-ды. Распавядае Алесь Гетман:

187

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

186

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ваньне Курапатаў», на якім адбылася спрэчка паміж ак-тывістамі ініцыятывы й валанцёрамі. Распавядае АлесьГетман, які браў удзел у паседжаньні:

— Нас пачалі абражаць, нібыта моладзь толькі кажа, анічога ня робіць. Вы ведаеце, што насамрэч моладзьробіць, а ня кажа. Адзіны чалавек з гэтай ініцыятывы, зьякім мы будзем размаўляць — гэта Мая Тодараўна.

Алесь Гетман меў на ўвазе сташыню Мартыралёгу Бела-русі Маю Кляшторную. Працягвае Сяржук Высоцкі:

— Калі мы вырашым, што не патрабуецца тут нашая вартакруглыя суткі, дык гэтае рашэньне прымем толькі мы, аніхто з гэтак званых цэнтрысцкіх палітыкаў. Фактычна заапошні месяц тут ня быў ні адзін зь беларускіх апазыцыя-нэраў. Натуральна, акрамя так званых «праклятых нацыя-налістаў».

Кажа Люда Паклонская з арганізацыі «Маладых сацыял-дэмакратаў»:

— Амэрыканцам, немцам патрэбна, а беларусам?.. Ша-раговыя грамадзяне, канечне, прыходзяць. Прыходзяцьцудоўныя жанчыны з БНФ. Але ж галоўныя палітыкі – не...Яны ўжо зарабілі свае ганарары.

Гаворачы са мной, Люда трымае ў руках нататнік — у імяна робіць графічныя мініятуры пра Курапаты — вось вай-сковы намёт, у якім жывуць валанцёры, лес, асобныя дрэ-вы, сонца над Курапатамі. Люда мяркуе, што калі-небудзьгэтыя мініятуры могуць стаць пэўнай ілюстрацыяй таго, якбеларуская моладзь змагалася за мэмарыял.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 12 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ВАЛАНЦЁРЫ НЯ ВЕДАЛІ, ШТО ІХУЗНАГАРОДЗІЛІ

Абаронцы трымаюцца адмысловых правілаў: уКурапатах забаронена лаяцца, паліць там, дзеёсьць пахаваньні, і даводзіць размовы да сур’ёз-ных спрэчак.

сёньня, і варта нагадаць, што прадстаўнікі БПС зьяўляюц-ца таксама сябрамі некалькіх падкамісіяў – па мэмары-ялізацыі й па грамадзкім назіраньні.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 11 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

У КУРАПАТАХ ПАБОЛЕЛА МІЛІЦЫЯНТАЎ

Магчыма, неўзабаве пачнецца высечка дрэваўна пачатку ляснога масiву. Валанцёры кажуць,што апошнім месяцам Курапаты не наведаўамаль ніхто з апазыцыйных палітыкаў.


Гаворыць Аляксей Капэлян:

— Раніцай а 9-й гадзіне прыехала машына з амонаўцамі.Я адразу не зразумеў. Думаю, чаго іх нагналі сюды. Яныпастаялі тут, потым далей ад’ехалі й цяпер там стаяць.

Нядаўна Аляксей даведаўся ад будаўнікоў, што два тыднітаму ў іх зьмянілася кіраўніцтва, а дакладней, прызнача-ны новы адказны за рэканструкцыю ўчастку кальцавойдарогі ад Лагойскага тракту да вёскі Цна. Але валанцёрыбачылі яго ля Курапатаў толькі аднойчы. Да таго ж, па-водле Аляксея, новы кіраўнік адмовіўся ад размовы забаронцамі.

Нядаўна высьветлілася і яшчэ адна акалічнасьць. Некато-рыя будаўнікі кажуць, што, магчыма, ім давядзецца вы-секчы дрэвы ў самым пачатку ляснога масiву дзеля бу-даўніцтва падземнага пераходу і аўтобуснага прыпынку,бо цяпер тут не хапае месца для развароту тэхнікі.

Паводле валанцёраў, звычайна раніца ў Курапатах пачы-наецца са слуханьня Радыё Свабода, а ўдзень ідзе агляднезалежнага друку. Валанцёры сочаць за тым, што пішуцьгазэты пра Курапаты, але апошнім часам такая інфарма-цыя зьяўляецца ўсё радзей.

Я засьпела ў лягеры Сержука Высоцкага. Ён узгадаў учо-рашняе паседжаньне грамадзкай ініцыятывы «За ўрата-

189

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

188

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

непаўнагадовым дзяўчатам цыгарэты, пачынаць размо-вы, якія прывядуць да сур’ёзнай спрэчкі, нельга ўжывацьабразьлівыя выразы. Яшчэ адно курапацкае правіла —нельга паліць у тых месцах, дзе ёсьць пахаваньні. Пару-шэньне правілаў караецца папярэджаньнем, працоўнымзаданьнем альбо адцісканьнямі (да 50 разоў). А калі язапыталася, ці існуе ў валанцёраў правіла «размаўляцьтолькі па-беларуску», мне адказалі, што такое пытаньнеамаль не ўзьнікае — усе і так карыстаюцца беларускаймовай. Адметна, што многія расейскамоўныя юнакі па-чалі менавіта тут гаварыць і пісаць па-беларуску.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 13 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ВАЛАНЦЁРЫ ЗАПРАШАЮЦЬНА НАБАЖЭНСТВЫ

І просяць дапамагчы набыць яшчэ адзін намётдля часовай капліцы.


У Курапатах сёньня было так халодна, што калі я бралаінтэрвію ў будаўнікоў, не спрацаваў дыктафон. Аднак,нягледзячы на маразы, мінулай ноччу ў Курапатах дзяжу-рылі сямёра абаронцаў. Уначы чарговы раз ад іскраў з«буржуйкі» загарэўся дах намёту. Полымя загасілі, але за-сталася дзірка, якую давялося закрыць бляхай.

Раніцай валанцёры пілавалі дровы, потым гатавалі ежу.Аляксей Капэлян, які вартуе Курапаты каля двух месяцаў,сёньня быў адказным за харчаваньне. Аляксей — дыяканБеларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы й бярэўдзел ва ўсіх набажэнствах у Курапатах. Ягоны шлях даБога распачаўся ў 1998 годзе ў Жыровіцкім манастыры.

АЛЯКСЕЙ: Будаваў у Курапатах капліцу. Аднойчы ўбачыўтут валанцёраў. Паразмаўляў зь імі. Так тут і застаўся. І гэтапрывяло мяне да Беларускай Аўтакефальнай Правас-лаўнай Царквы.


Пра тое, што абаронцы сталі ляўрэатамі прэміі «Хартыі-97» за абарону правоў чалавека ў намінацыі «За асабістуюмужнасьць», яны сёньня даведаліся ад мяне. Іх крыхузьдзівіла, што ніхто не прыйшоў да іх і не паведаміў прагэта.

Сёньня ў Курапатах марозна, але тэхніка працавала няс-пынна. Будаўнікі бралі пробы грунту, каб потым будавацьпадпорную сьцяну. За гэтым назіраў старшы навуковы су-працоўнік Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук Алег Іоў. Ёнкажа, што трэба вельмі пільна сачыць за тым, як будзебудавацца сьцяна й пракладвацца вадавод уздоўж дарогі.Але гэтыя працы адклалі да вясны.

На вуліцы 15 градусаў марозу, але ў вайсковым намёце з«буржуйкай» цёпла. Распавядае сябар руху «Зубар» ГлебВязоўскі:

— Ноч прайшла добра, было цёпла, некаторыя ў майкахспалі. Дровы нарыхтавалі, поўны дзень учора пілавалі.Уначы было шасьцёра чалавек — з Маладога Фронту, «Зу-бра» і Беларускай Партыі Свабоды.

Глеб Вязоўскі вартуе Курапаты два месяцы і тыдзень. Ёнузгадвае, як у 1988 годзе бацька прыводзіў яго, яшчэмаленькага, у гэтае месца. Бацькі Глеба вітаюць, што ёнабараняе Курапаты, часам прыносяць валанцёрам харчы,і адзінае, пра што просяць — каб сын штодня тэлефана-ваў дадому. Ёсьць і яшчэ адна акалічнасьць: верагодна,што ў Курапатах быў расстраляны прадзед Глеба — ІванБандарчук.

ГЛЕБ: Ён жыў тут недалёка ў Менску. Як распавядала пра-бабка маёй маці, прыехаў «варанок» і забраў яго — хут-чэй за ўсё, сюды. Гэта быў саракавы год, дзесьці так. Яасабіста паставіў тут тры крыжы па ім. Калі было яшчэбольш-менш цёпла, дык і сьвечку пад гэтымі крыжамі тры-маў, усю ноч хадзіў.

Сёньня Глеб Вязоўскі быў старшы ў лягеры.

У абаронцаў ёсьць шэраг правілаў, якія яны строга выкон-ваюць. Прыкладам, нельга ўжываць расейскі мат ды пры-ходзiць у лягер нецьвярозым. Забаронена прапаноўваць

191

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

190

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

могуць «шырока выкарыстаць» гэтую інфармацыю ўпалітычнай барацьбе.

Мы зьвярнуліся па камэнтар да супрацоўніцы Інстытутугісторыі Акадэміі Навук Валянціны Вяргей.

ВЯРГЕЙ: На будаўніцтва гэта не паўплывае. Адзінае, нашто можа паўплываць, — гэта на агульную грамадзкую сы-туацыю. Ня думаю, што цяпер зноў будуць падымацца пы-таньні пра «нямецкі сьлед».

Як паведамілі актывісты ўратаваньня мэмарыялу, янызьбіраюцца дамагацца выкананьня пастановы СаветуМіністраў пра ўшанаваньне памяці ахвяраў сталінскагатэрору ў Курапатах. Такая пастанова была прынятая ў 1989годзе.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 14 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ПАЛАТА ПРАДСТАЎНІКОЎ ГАЛАСУЕСУПРАЦЬ МЭМАРЫЯЛУ

Дэпутаты адмовіліся ўключыць у расходную ча-стку бюджэту краіны на 2002 год будаўніцтвамэмарыялу ахвярам сталінскага рэжыму ў Кура-патах.

Уладзімер Глод:

З 81 дэпутата толькі 15 выказаліся «за». Астатнія галаса-валі супраць, альбо ня ўдзельнічалі ў галасаваньні. Стар-шыня Камісіі ў справах бюджэту, фінансаў і падатковайпалітыкі Сяргей Кісялёў паведаміў, што камісія не падт-рымлівае прапанову дэпутата Ўладзімера Навасяда, па-колькі праект помніка ў Курапатах ня значыцца ў адмыс-ловым сьпісе пажаданых аб’ектаў манумэнтальнайскульптуры. А сьпікер Вадзім Папоў дадаў, што ўвогулебудаваць помнік у Курапатах, можа, і трэба, але «не забюджэтныя грошыкі».

У Аляксея прыязныя дачыненьні з будаўнікамі й амо-наўцамі. Валанцёры жартуюць, што Аляксей займаецца ўКурапатах місіянэрскай справай.

Штонядзелю а першай гадзіне ў Курапатах адбываеццанабажэнства. Аляксей заклікае ўсіх прыходзіць на іх:

— Служыцца малебен і тры-чатыры экцініі, Малітва за Бе-ларусь, за беларускі народ і беларускіх пакутнікаў у Кура-патах. Мы хочам тут паставіць намёт. Мы зьвяртаемся даўсіх людзей, хто хоча дапамагчы, хаця б часова ўзяць уарэнду нейкі намёт, у якім будуць праходзіць набажэнст-вы.

Калі я сыходзіла з Курапатаў, Капэлян размаўляў з буль-дазэрыстам. На кабіне машыны была налепка з эмбле-май Беларускай Партыі Свабоды.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 13 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ПРАКУРАТУРА ПАЦЬВЕРДЗІЛА,ШТО Ў КУРАПАТАХ ЛЯЖАЦЬ АХВЯРЫПАЛІТЫЧНЫХ РЭПРЭСІЯЎ

Такі быў адказ на запыт актывістаў ініцыятывы«За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты».


«Як першапачатковымі, так і дадатковымі расьсьледавань-нямі выяўлена, што ў 1937–1940-х гадах органамі НКВДзь месцаў заключэньня вывозіліся ва ўрочышча Курапатылюдзі і там расстрэльваліся», — гэтымі словамі начальнікаддзелу нагляду за выкананьнем законаў у войсках і натранспарце, старшы дарадца юстыцыі спадар Доўбышадкiнуў іншыя вэрсіі адносна таго, чые парэшткі ляжаць уКурапатах.

Разам з гэтым ён адмовіўся абнародаваць вынікі апошня-га расьсьледаваньня, якія дагэтуль засакрэчаныя. Дзяр-жаўны чыноўнік тлумачыць гэта тым, што розныя сілы

■ Арышты абаронцаў.

■ Сутыкненьне абаронцаў зь міліцыяй.

IREX/ProMedia

IREX/ProMedia IREX/ProMedia

195

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

194

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Будаўніку Андрэю з Магілёва, зь якім я сёньня пазнаёміла-ся, 22 гады. Андрэй дзесяць дзён працаваў на будаўніцтведарогі каля Курапатаў. Сёньня ён ад’яжджае дадому.

АНДРЭЙ: Можа, толькі летам прыеду сюды зноў — асфальткласьці. Працы няма ў Магілёве, толькі Менск і ратуе.

— А Вашы кіраўнікі распавядалі Вам штосьці пра Курапа-ты?

— Што Вы, навошта ім гэта? Накіравалі ды ўсё — працуй-це. Ім гэтае месца, ведаеце...

— А Вам?

— Мне? Мне і так, і гэтак...

Раней Андрэй дапамагаў валанцёрам рыхтаваць пляцоўкупад намёт для набажэнстваў. Але на пагорку — там, дзезнаходзіцца большая частка пахаваньняў, ён дагэтуль нябыў.

Сёньня я бачыла, як раніцай з Курапацкага пагорку зьяж-джалі лыжнікі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 15 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

«ХАРТЫЯ-97» ПАЧУВАЕЦЦА АБРАЖАНАЙ

Каардынатар гэтай грамадзкай арганізацыіЗьміцер Бандарэнка мяркуе, што словы аднаго зактывістаў БПС, якія прагучалі ўчора ў этэры Ра-дыё Свабода ў дачыненьні да «Хартыі-97» —абраза.


Рэканструкцыя кальцавой дарогі каля Курапатаў сёньня невялася, будаўнікі былі занятыя на іншым участку, побач заўтобуснай станцыяй «Зялёны Луг». Валанцёраў у лягерыбыло няшмат, большасьць зь іх прысутнічалі на зьезьдзеБНФ.

■ 14 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ВАЛАНЦЁРЫ АДМОВІЛІСЯ АД ПРЭМІІ«ХАРТЫІ-97»

Яны мяркуюць, што яшчэ ёсьць час, каб угава-рыць будаўнікоў перанесьці падземны пераходу іншае месца, далей ад Курапатаў.


Сёньня ля Курапатаў будаўнічых работаў не вялі. Тэхнікапрацавала на ўчастку ля мікрараёну. Валанцёры мярку-юць, што цяпер трэба дамагацца, каб падземны пераход,які заплянавалі пабудаваць ля Курапатаў, перанесьлі ўіншае месца. Гаворыць Аляксей Капэлян:

— Пакуль яны яшчэ нічога не пачалі, трэба ісьці да іх і раз-маўляць. Хай яны пераносяць гэты падземны пераход. Яныхочуць валіць лес. Але гэтага ня будзе. Мы не дамо зваліцьніводнага дрэва ды куста.

Аляксей зьбіраецца ў панядзелак пайсьці да будаўнікоўзь Віцебску, якія мусяць будаваць пераход.

У лягеры крыху паменела валанцёраў. Уначы тут былiтолькі чатыры сябры Партыі Свабоды. Паводле аднаго зкіраўнікоў партыі Зьмітра Захарэвіча, гэта зьвязана з ма-разамі, а таксама з тым, што ў многіх валанцёраў-студэн-таў пачалася сэсія. Зьміцер таксама паведаміў Радыё Сва-бода, што сябры БПС вырашылі адмовіцца ад прэміі «Хар-тыі-97».

ЗЬМІЦЕР: Мы адмаўляемся ад гэтай прэміі, таму што «Хар-тыя-97» робіць усё, каб здыскрэдытаваць нашу арганіза-цыю. Яна ў свой час спрабавала падвесьці арганізацыюда расколу, у выніку чаго частка сяброў БПС пакінула пар-тыю. Менавіта яны надрукавалі правакацыйны часопіс«Нацыя». Гэта было зроблена ў друкарні газэты «Рабочы».Там пад шыльдай БПС выкладаюцца цалкам расісцкія, на-цысцкія ідэі.

Зьміцер часта прыходзіць у Курапаты з гітарай і сьпяваеваланцёрам свае песьні. Сёньня ён чытаў свае вершы.

197

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

196

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Зьміцер Бандарэнка лічыць сябе асабіста ахвярай расей-скага нацызму:

— І ад нямецкага нацызму абодва мае дзяды загінулі, ібацька ў партызанах быў, і маці галадала ў акупацыі. Тамуя лічу гэта абразай.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 17 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001


Мы працягваем расповед пра людзей, якія ця-гам ужо амаль трох месяцаў удзень і ўначы дзя-жураць ва ўрочышчы.


Сёньня самазвалы насыпалі пясок, каб падвысіць узро-вень дарогі. Геадэзісты рабілі замеры. За працай бу-даўнікоў увесь час назіраюць абаронцы.

Мінулай ноччу ў Курапатах начавалі толькі тры чалавекі.Адзін зь іх — 19-гадовы Юрась Фабішэўскі. Я засьпела ягоза навучаньнем, хлопец чытаў падручнік гісталёгіі. Юрасьвучыцца ў 1-й менскай мэдычнай вучэльні, апошнім ча-сам яму даводзіцца рыхтавацца да заняткаў у Курапатах.

ЮРАСЬ: Выкладчыкі разумеюць мяне. Кажуць, што мы тутдобрую справу робім, але ж трэба вучыцца...

У Юрася ад сталінскіх рэпрэсіяў пацярпеў дзед — ВацлаўФабішэўскі. Яго арыштавалі пасьля другой усясьветнайвайны.

ЮРАСЬ: Дзесяць гадоў ён быў у лягерах, згубіў там сваёздароўе і, калі прыехаў сюды, хутка памёр. Ён — з Гара-дзенскай вобласьці, селянін. Кажуць, што ён быў у ней-кай, як тады называлі, бандзе. Як мне распавядаў бацька,дзед ня вельмі добра ставіўся да савецкай улады й тады,калі вярнуўся зь лягеру. Мне яшчэ бабуля казала, што ёнсапраўды ўдзельнічаў у нейкіх акцыях супраць савецкайулады.

Але ж у Курапаты, як і звычайна ў выходныя, прыходзілілюдзі. Прыкладам, спадар Мікола, які жыве недалёка,прыйшоў ва ўрочышча на лыжах. Ён прынес валанцёрамкрыху грошай на харчы. Спадар Мікола мае невялічкіўласны бізнэс і мяркуе, што дапамагчы абаронцам — яго-ны грамадзянскі абавязак.

МІКОЛА: Для мяне гэтае месца, як і для любога беларуса,многае значыць. Бо ў нашай краіне яшчэ захаваліся тыя жзахады, як і ў тыя гады, калі тут расстрэльвалі людзей. Явельмі ўдзячны гэтым маладым людзям, якія тут пад-стаўляюць свае плечы й галовы пад удары і ахоўваюцьнашу памяць.

Спадар Яўген таксама жыве недалёка ад гэтага месца ібывае ў Курапатах амаль штодзень.

ЯЎГЕН: Памятаю, як прачытаў калісьці артыкул пра Кура-паты. Я тут некалі езьдзіў у Дроздава па малако, і ўвесьчас было не па сабе, калі вяртаўся позна на ровары. Ніякня мог усьвядоміць, як гэта магло адбывацца... Мяне не-шта цягне сюды, нешта трывожна за гэтых хлопцаў.

Нагадаю, што ўчора адзін зь сяброў Беларускай ПартыіСвабоды заявіў у этэры нашага радыё пра тое, што сябрыпартыі адмаўляюцца ад прэміі «Хартыі-97», якой гэтаяарганізацыя ўзнагародзіла абаронцаў у намінацыі «Заасабістую мужнасьць». Паводле кіраўніка БПС СержукаВысоцкага, гэтае рашэньне прынялі актывісты партыі, якіявартуюць мэмарыял.

ВЫСОЦКІ: Арганізацыя «Хартыя», з нашага пункту гле-джаньня, неаднаразова скампрамэтавала сябе антынацы-янальнай дзейнасьцю, дзейнасьцю супраць БПС, супрацьМаладога Фронту.

А вось меркаваньне каардынатара «Хартыі-97» ЗьмітраБандарэнкі:

— Я ня буду камэнтаваць выказваньняў БПС, таму што нявельмі паважаю гэтую арганізацыю. Я вельмі паважаюРадыё Свабода, беларускую службу. І для мяне менавітагэтыя словы, якія прагучалі ў этэры вашай радыёстанцыі,зьяўляюцца абразай. І таму было б важна, каб радыёс-танцыя проста папрасіла прабачэньня.

199

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

198

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

сяц вартуюць Курапаты. 18-гадовы Васіль прыйшоў сюды9 лістапада. За дзень да таго ён пабачыў у тэлевізіі, якамонаўцы разганялі абаронцаў. Адразу хацеў бегчы надапамогу, але бацькі не дазволілі. Прыйшоў у Курапатытолькі раніцай, тады ж яго й затрымалі амонаўцы. За аба-рону ўрочышча судзьдзя пакараў Васіля штрафам — 20мінімальных заробкаў. Працуе Васіль у сёмым аўтобуснымпарку сьлесарам.

ВАСІЛЬ: З ночы сюды. Адсюль – у ноч, на працу. Вось такі жывем.

— А калі сьпіце?

— Сплю ўдзень.

Нядаўна Васілю на працу прыйшла «папера» зь міліцыі.

ВАСІЛЬ: Начальнік мяне таксама падтрымлівае, але ёнкажа: «Я нічога не магу зрабіць, трэба прымаць меры». Западзеі 9 лістапада прэмію зь мяне зьнялі.

— Ці вялікая прэмія?

ВАСІЛЬ: Можа, тысячаў пяцьдзясят.

Васіль яшчэ ў школьныя гады пачаў браць удзел у маса-вых акцыях. Узгадвае, як разам з бацькам хадзіў на «МаршСвабоды-1», як штогод на Дзяды ішоў у Курапаты.

Другі мой суразмоўца Дзяніс у свае 19 гадоў ужо маедосьвед палітычных рэпрэсіяў. Пасьля «Маршу Свабоды-1» яго выключылі з унівэрсытэту. У Курапатах Дзяніс амальзь першага дня, калі пачалося дзяжурства.

ДЗЯНІС: Калі я лічу сябе беларусам, то трэба бараніць Бе-ларусь.

На мае пытаньне, чаго ён баіцца, Дзяніс адказаў наступ-ным чынам:

— Больш за ўсё я баюся спалохацца. Я імкнуся нічога небаяцца. Канечне, Бога трэба баяцца.

Дарэчы, паводле Дзяніса, гэтая жыцьцёвая формула й ад-розьнівае валанцёраў ад тых людзей, што назіраюць западзеямі ў Курапатах збоку.

Сёньня ў лягер прывезьлі ўцяпляльныя шчыты з адной

Юрась Фабішэўскі, як і ягоны дзед, таксама пацярпеў адпалітычных рэпрэсіяў — сёлета, у Курапатах. Яго за-трымлівалі двойчы — 8 і 9 лістапада. Першы раз суд пака-раў Юрася штрафам на 6 мінімальных заробкаў, цяперён чакае другога суду — за другое затрыманьне. Юрасьузгадвае, як празь некалькі тыдняў пасьля падзеяў 8 ліста-пада амонаўцы, якія яго схапілі, наведаліся ў лягер ва-ланцёраў:

— Прыходзілі сюды паразмаўляць, даведацца, як справы,чым мы тут займаемся. Усё вельмі цікавяцца, колькі намтут грошай плацяць. Нам тут нічога ня плацяць.

Калі я сыходзіла з Курапатаў, Юрась разам са мной ішоўда аўтобуснага прыпынку — сустрэць дзяўчыну, якая едзеў Курапаты пасьля заняткаў. Гэта стала ўжо пэўным пра-вілам — хлопцы сустракаюць і праводзяць дзяўчат, якіябяруць удзел у вартаваньні мэмарыялу.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 18 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

АБАРОНЦЫ ЎЦЯПЛЯЮЦЬ СВОЙ НАМЁТ

У гэтым ім дапамагаюць будаўнікі.


Калі я раніцай прыйшла ў лягер, валанцёры пілавалі дрэ-вы. Колькі дроваў патрэбна штодзень? Пра гэта распавяліДзяніс Більдзюк і Васіль Парфянкоў.

ДЗЯНІС: Вышынёй дзесьці па пояс, даўжынёй – мэтрыдва...

ВАСІЛЬ: Гэта на дзень. І на ноч столькі ж патрэбна.

— А дзе цяпер дровы бярэце?

ВАСІЛЬ: На гэтым баку сухастой...

ДЗЯНІС: Мы ня валім нічога, зьбіраем зь зямлі. Ачышча-ем лес...

Дзяніс і Васіль ужо ня першы дзень і нават ня першы ме-

201

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

200

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

амонаўцы заходзяць у намёт, каб пералічыць валанцёраў.Апошнім часам Аляксей заўважыў пэўныя перамены ўміліцэйскім дзяжурстве.

АЛЯКСЕЙ: Ужо тыдзень, як гарадзкія стаяць без машыны.Прывозяць двух чалавек, выкідваюць — і мерзьніце поўныдзень. Яны й лазяць вакол Курапатаў.

— А да вас не заходзяць пагрэцца?

— Абласныя хай заходзяць, а гарадзкім сюды дарога за-крытая.

— А чым абласныя лепшыя за гарадзкіх?

— Абласныя душой і сэрцам з намі. Але ж ёсьць загад, іяны нічога зрабіць ня могуць. Яны разумеюць, што гэтатрэба ня толькі нам адным, а гэта патрэбна многім — на-ват і ім, так яны кажуць.

Паводле Аляксея, розьніца паміж гарадзкімі й абласныміамонаўцамі была бачная яшчэ 8 і 9 лістапада, у часе за-трыманьняў.

АЛЯКСЕЙ: У асноўным затрымлівалі гарадзкія. Абласныязатрымалі двух ці трох чалавек. Ёсьць у іх такі начальнікПапоў, ён аддаваў некалькі загадаў, ён крычаў на іх і ледзьнасільна ня гнаў, толькі тады яны пайшлі. І не зьбівалі так,як зьбівалі гарадзкія.

Размаўляючы з Аляксеем, я заўважаю, што полымя ў «бур-жуйцы» амаль гасьне — сырыя дровы ня хочуць гарэць.Аляксей спадзяецца, што неўзабаве нехта прыйдзе, тадыяны разам пойдуць у лес па сухія дровы.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 20 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001


Нягледзячы на тое, што абаронцам не стае хар-чаваньня і дроваў, яны ўладкоўваюць свой ля-гер і рыхтуюцца адзначыць тры месяцы абаро-ны мэмарыялу.

менскай вайсковай часткі. Дапамаглі валанцёрам у гэтымбудаўнікі. Распавядае Аляксей Капэлян:

— Машына – будаўнікоў. Я дамовіўся пра яе з галоўнымінжынэрам, паехаў на вайсковыя склады й забраў. Ранейгэта былі зборныя шчытавыя домікі. Цяпер яны пойдуцьна ўцяпленьне намёту.

А вось што кажа кіроўца машыны, 25-гадовы будаўнік зМагілёва Андрэй:

— Папрасілі – мы й прывезьлі. Мы сябруем зь імі, добрыяхлопцы.

Што да рэканструкцыі кальцавой, дык сёньня ля Курапа-таў працягваліся земляныя работы. Геадэзісты кажуць, штоўзровень дарогі ля ўрочышча трэба будзе падвысіць пры-кладна на адзін мэтар.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 19 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ВАЛАНЦЁРАМ НЕ ХАПАЕ ДРОВАЎ

Сёньня раніцай я засьпела ў лягеры толькі ад-наго валанцёра — Аляксея Капэляна. А начавалітут чатыры чалавекі.


Капэлян спрабаваў распаліць «буржуйку» пры дапамозесаляркі, бо дровы былі сырыя. Аляксей кажа, што з ацяп-леньнем намёту могуць быць праблемы.

АЛЯКСЕЙ: Будаўнікі нарэзалі нам дроваў, але ж яны сы-рыя, будуць шыпець, кіпець, а цяпла ня будзе. Нам на суткіпатрэбны адзін кубамэтар. Трэба ісьці шукаць сухастой, алеж і яго застаецца ўсё меней. Ужо і так эканомім гэтыя дро-вы. Сёньня ўначы тры разы тушылі «буржуйку» дзеля эка-номіі.

Увесь час валанцёраў пільнуе міліцыя. Адна машына забласным АМОНам стаіць непадалёк ад ляснога масiву, адругая, з гарадзкім — з боку мікрараёну. Звычайна раніцай

203

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

202

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 21 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ВАРТА Ў КУРАПАТАХ ПРАЦЯГВАЕЦЦА

Будаўнікі сёньня вазілі з кар’еру пясок — падвы-шалі ўзровень дарогі. А валанцёры працягваюцьвартаваць Курапаты.


Распавядае Аляксей Капэлян:

— Вечар і ноч прайшлі добра. Нарыхтоўвалі дровы — пры-носілі зь лесу, а потым пілавалі й калолі іх. Начавалі ў на-мёце восем чалавек — два «зубры», астатнія — зь Белару-скай Партыі Свабоды.

Аляксей частуе мяне мёдам. Надоечы нехта падараваўваланцёрам некалькі літраў. Мёд у лягеры цяпер вельміпатрэбны. У Курапатах марозна, і актывісты часта хварэ-юць.

У намёце абаронцаў прыбрана — цёплыя коўдры акурат-на складзеныя, на самаробным стале замест ручнікаўлёткі, посуд чыста вымыты (па ваду валанцёры ходзяцьна аўтастанцыю альбо да знаёмых жыхароў мікрараёну).Ля «буржуйкі» сушацца сырыя дровы.

Цімох Атрошчанкаў вартуе Курапаты ўжо больш за двамесяцы, амаль зь першых дзён. Цімох вучыцца ў аднымзь менскіх эканамічных інстытутаў.

ЦІМОХ: Тут амаль усе мае канспэкты. І я з вучобы адразусюды — раблю тут свае хатнія заданьні. І зранку — а 8-й —адразу на вучобу.

Заўтра Цімоху спаўняецца 18 гадоў. «Нарэшце мяне змо-гуць пасадзіць на «суткі», — жартуе хлопец. Цімох згад-вае, як больш за два гады таму ён вырашыў размаўляцьтолькі па-беларуску.

ЦІМОХ: Гэта было 21 ліпеня 1999 году, калі я ўпершынютрапіў на апазыцыйны мітынг, што быў прысьвечаны за-канчэньню тэрміну кіраваньня Лукашэнкі. Увосень тагогоду я прыняў рашэньне размаўляць толькі па-беларуску,


Сёньня ў Менску стаяў марозны дзень. Будаўнікі рэканст-руявалі іншыя ўчасткі кальцавой дарогі і не набліжалісяда Курапатаў. Тым часам раніцай у лягеры знаходзіліся трываланцёры — Аляксей Капэлян, Дзяніс Більдзюк і ВасільПарфянкоў. Ноччу валанцёраў было ўдвая больш. Прасёньняшнія пляны распавядае валанцёр Аляксей:

— Будзем рамантаваць шчыты, каб уцепліць намёт. Штозастанецца — пойдзе на капліцу. На нашым участку рабо-ты не вядуцца.

Валанцёры гавораць, што ім не стае харчаваньня і дро-ваў. У навакольным лесе ўжо няма дрэваў, якія б можнабыло выкарыстоўваць на дровы. Пакуль абаронцы мэма-рыялу паляць старыя запасы дрэва, а таксама салярку,якую ім даюць будаўнікі. Людзі часам прыносяць ім ежу,але гэтага недастаткова.

Пры тым частка валанцёраў адмаўляецца браць грошы зпрэміі, якую ўручыла абаронцам Курапатаў «Хартыя-97».А яшчэ ў некаторых абаронцаў зьяўляюцца нечаканыяфінансавыя выдаткі. Так, учора міліцыянты затрымалі каляўласнага дому Васіля Парфянкова. Суд пакараў яго штра-фам 200 тысяч рублёў за тое, што ён 9 лістапада пераш-каджаў руху будаўнічай тэхнікі ў бок Курапатаў. Міліцы-янты адвезьлі Васіля ў банк і прымусілі аплаціць гэтыштраф.

Нягледзячы на складанасьці, валанцёры вырашылі ар-ганізаваць 24 сьнежня сустрэчу сяброў з нагоды іхнага3-месячнага знаходжаньня ва ўрочышчы. Кажа АляксейКапэлян:

— Я запрашаю ўсіх прыходзіць сюды 24 сьнежня а 12-йгадзіне. Людзі прыйдуць, нам будзе весялей.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

205

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

204

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

дарогу ад сьнегу, а потым засыпалі пяском. Ля ўрочышчарэканструкцыя дарогі сёньня не вялася.

У лягеры я засьпела толькі аднаго валанцёра. Уначы тутбылі чатыры чалавекі, але раніцай яны сышлі — на працуды на вучобу, бо сёньня ў Беларусі працоўны дзень.

Мой суразмоўца — 20-гадовы валанцёр Цімох. Я засьпе-ла яго за распальваньнем «буржуйкі». Дровы ўсе сырыя,і каб ацяпліць намёт, даводзіцца ўвесь час дадаваць у печ-ку салярку.

У Цімоха, як дарэчы і ў многіх з абаронцаў Курапатаў,родныя пацярпелі ад сталінскіх рэпрэсіяў.

ЦІМОХ: Бабуля распавядала, што ейны брат быў у ляге-рах у 1930-я гады. Потым вярнуўся ў Беларусь. Памёр ужодаўно. Я яго ніколі ня бачыў.

На пачатку 1990-х гадоў бацька Цімоха браў актыўныўдзел у апазыцыйных акцыях.

ЦІМОХ: Распаўсюджваў улёткі, літаратуру. Выхоўваў мянеў духу беларускага адраджэньня. Вось тады ён мне рас-павядаў таксама й пра Курапаты, і пра беларушчыну. Ця-пер я пераняў ягоныя сьцягі. Зараз бацька крыху адышоў,больш працуе, бо трэба неяк жыць, карміць сям’ю.

Цімох цяпер вучыцца ў менскім пэдагагічным каледжы нааддзяленьні пачатковай школы. Нядаўна праходзіў прак-тыку ў адной зь менскіх школаў і быў уражаны тым, штоамаль ніхто з настаўнікаў ня можа размаўляць па-бела-руску.

ЦІМОХ: Калі буду працаваць зь дзецьмі, дык, натураль-на, па меры магчымасьці буду ўводзіць беларускую мову,бо на беларускай мове настаўнікі цяпер ня вельмі жада-юць размаўляць.

Цімох мяркуе, што кругласутачная варта, якую ўжо амальтры месяцы нясуць у Курапатах сябры маладзёвых ар-ганізацыяў, калісьці можа ўвайсьці ў падручнікі гісторыіБеларусі.

ЦІМОХ: Будзе што распавесьці дзецям і ўнукам — як мыбылі тут, жылі ў гэтым намёце, усталёўвалі крыжы.Пакінулі, можа, невялікую, але ўсё ж памяць. Усё ж нязьнесьлі, як меркавалі раней, палову Курапатаў, па магілах

за што шмат пацярпеў. І ў школцы, і ад сяброў — шмат хтоне разумеў, называў мяне калгасьнікам. Але я зь дзя-цінства хадзіў зь бел-чырвона-белым значкам. Мне про-ста падабаліся гэтыя колеры, а вось палітычнае жыцьцёпачалося менавіта тады.

Апошні раз Цімоха затрымлівалі за распаўсюд улётак учасе перадвыбарчай кампаніі. А найбольш пацярпеў ённа футбольным матчы паміж Украінай і Беларусяй — тадыяго моцна зьбілі амонаўцы. Пасьля гэтага ў Цімоха частабаляць ныркі, асабліва гэта адчуваецца ў Курапатах, каліхалодна.

Цімох згадаў, як правёў у Курапатах чатыры з паловайтыдні запар. Яго бацькі прыходзілі ў лягер і спрабавалізабраць сына дахаты, але беспасьпяхова. На маё пытань-не, што ў Курапатах для яго найбольш складана, Цімохадказаў наступным чынам:

— Па-першае, псыхалягічна тут вельмі цяжка, бо кожныдзень адчуваеш, што знаходзісься на чалавечых костках.Зараз ужо да гэтага прызвычаіўся паціху, але спачатку быловельмі цяжка. Асабліва, калі засынаў — у сьне прыходзілілюдзі, прасілі, каб я іх не расстрэльваў... А па-другое, ка-нечне, халодна. Зіма ўсё ж такі.

Цімох разьвітваецца са мной і сьпяшаецца на заняткі,сёньня ў яго інфарматыка, а заўтра — залік па філязофіі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 22 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

АБАРОНА КУРАПАТАЎ ЗАСТАНЕЦЦА Ў ГІСТОРЫІ

Валанцёры мяркуюць, што іхная акцыя ўвойдзеў падручнікі гісторыі Беларусі.


У Курапатах усё занесена сьнегам. Нягледзячы на гэткаенадвор’е, ля аўтобуснай станцыі «Зялёны Луг-6» сёньняпрацавала будаўнічая тэхніка. Спачатку будаўнікі чысьцілі

207

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

206

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

трэба будзе высекчы частку дрэваў зь ляснога масiву. Аваланцёры будуць імкнуцца не дазволіць ім гэтага.

Сёньня ў Курапатах я сустрэла пэнсіянэрку Тамару Івановіч.Некалі яна брала ўдзел у ліквідацыі наступстваў аварыі наЧарнобыльскай атамнай станцыі. З таго часу шмат хва-рэе, таму прыходзіць у Курапаты ня так часта, як хацелаб. Спадарыня Тамара прынесла валанцёрам бульбы дыяблыкаў.

ІВАНОВІЧ: Я сказала «вялікі дзякуй» валанцёрам. Мала-дыя хлопцы ідуць на такія ахвяры, яны тут сьпяць, жы-вуць у антысанітарных умовах. Гэта вялікі подзьвіг. Яны жне за плату ідуць, не за грошы, а за сумленьне.

Каля лягеру абаронцаў стаяць дзьве машыны з амо-наўцамі. Валанцёры часам жартуюць, што міліцыянты ра-зам зь імі вартуюць Курапаты. А давядзецца, і разам бу-дуць Новы год сустракаць.

АЛЯКСЕЙ: Прыйдуць да нашай елкі, праганяць ня будзем.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 24 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

У КУРАПАТАХ АДБЫЛАСЯПРЭСАВАЯ КАНФЭРЭНЦЫЯ

Споўнілася тры месяцы, як у Курапатах нясуцьвахту валанцёры.


Прэсавая канфэрэнцыя адбывалася ў вайсковым намёцепад гукі будаўнічай тэхнікі. Падсумоўваючы вынікі трох-месячнай акцыі, Павал Севярынец зазначыў:

— Мы будзем назіраць за працай будаўнікоў столькі, колькіспатрэбіцца. Да таго часу, пакуль будаўнікі ня сыдуць. Калігэта будзе некалькі месяцаў, мы застанемся на некалькімесяцаў.

А паводле Яўгена Афнагеля, верагодна, што моладзь пра-

не пачалі будаваць гэтую дарогу. Звычайных людзей кры-ху скаланулі, ізноў усе ўспомнілі пра Курапаты, пра сваіхпродкаў, пра тое, што мы ўсе ў Беларусі жывем.

Многія валанцёры часта просяць, каб у этэры Радыё Сва-бода не гучалі іхныя прозьвішчы. Яны ня хочуць, каб напрацы ды вучобе даведаліся пра іхны ўдзел у гэтай доўга-тэрміновай акцыі. Звычайна не называюць сваіх прозь-вішчаў і сябры Беларускай Партыі Свабоды. І таму, як ка-заў Цімох, нашчадкі, хутчэй за ўсё, ня будуць ведацьпрозьвішчаў многіх абаронцаў Курапатаў, як, дарэчы, няведаюць цяпер імёнаў большасьці расстраляных тут лю-дзей.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 23 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

РЭКАНСТРУКЦЫЯ ДАРОГІ ІДЗЕ ШПАРКА

У Курапатах марозна, усе дрэвы белыя ад сьне-гу. Сагрэцца можна толькі ля «буржуйкі» ў на-мёце абаронцаў.


Я запытваюся ў Аляксея Капэляна, ці ня зьмерзьлі яныўначы, калі было 20 градусаў марозу.

АЛЯКСЕЙ: Ну і што — 20 градусаў. Хай будзе й болей,розьніцы няма. Пераначавалі, ня зьмерзьлі — было 12 ча-лавек з руху «Зубар» і Беларускай Партыі Свабоды.

— Нягледзячы на гэткае надвор’е, ля Курапатаў сёньняпрацуе тэхніка...

— Яны возяць пясок, укатваюць. Канец году, і яны павіннызаплянаваны памер работаў выканаць. Адзін дзень наватда 10 гадзінаў вечара працавалі. Скончаць падвышацьузровень дарогі — зоймуцца падземным пераходам. Восьтады ізноў стануць у нас зь імі жорсткія адносіны.

Аляксей кажа, што дзеля будаўніцтва пераходу рабочым

209

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

208

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 25 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ДА АБАРОНЦАЎ ДАЛУЧЫЛІСЯ ВАЛАНЦЁРЫ ЗМАГІЛЁВА Й ШКЛОВА

Каля Курапатаў увесь дзень вялі земляныя ра-боты. Глеб Вязоўскі кажа, што будаўнікі хочуцьяк мага хутчэй скончыць рэканструкцыю дарогіна «праблемным» участку.


Учора ў лягер прыехалі два хлопцы з Магілёўшчыны. 17-гадовы Арцём вучыцца ў апошняй клясе школы.

АРЦЁМ: Трэба таксама паўдзельнічаць у абароне нацыя-нальнага нэкропалю Беларусі. Той народ, які ня ведае сва-ёй гісторыі, ня мае права на самастойнае існаваньне. Быўтут аднойчы раней, яшчэ ўвосень, але ж ня здолеў затры-мацца надоўга.

Бацькі Арцёма вітаюць сынава рашэньне ўзяць удзел уварце памяці ў Курапатах падчас школьных вакацыяў.Прадзеда Арцёма ў 1930-я гады раскулачылі, і толькі цу-дам ён ня трапіў у сталінскія лягеры. Сам Арцём пасьлязаканчэньня школы зьбіраецца паступаць у Магілёўскі пэ-дагагічны ўнівэрсытэт на аддзяленьне гісторыі, сацыялёгіій права. У часе нашай размовы ён узгадаў, што ў Магілё-ве ёсьць свае Курапаты:

— Ёсьць такое месца ля мясакамбінату ў кар’еры. Там так-сама пахавана некалькі дзясяткаў тысяч чалавек.

— А там ёсьць нейкі мэмарыяльны знак, помнік, крыжы?

— Там нашыя нацыянальна-патрыятычныя арганізацыіўсталявалі вялікі крыж.

— А ў Магілёве многія людзі пра гэта ведаюць?

— На Дзяды на гэтае месца прыходзілі каля 100 чалавек.А так у сьвядомасьці людзей няма таго, што вось у Магілё-ве ёсьць такое месца.

18-гадовы Алесь прыехаў у Курапаты са Шклова. Ён га-

цягне дзяжурства і пасьля заканчэньня будаўніцтва, і будзезнаходзіцца тут, пакуль не пабудуюць мэмарыял.

У часе прэсавай канфэрэнцыі ўсе выступоўцы шмат гава-рылі пра тое, што ў Курапатах фармуюцца новыя палітыч-ныя сілы Беларусі. Яўген Афнагель узгадаў запіс, зробле-ны надоечы ў адмысловым курапацкім дзёньніку дацкімжурналістам:

АФНАГЕЛЬ: Ён напісаў, што можа ў гэтым лягеры нара-джаецца новая Беларусь. Сапраўды, Курапаты прымірыліўсе маладзёвыя арганізацыі. Усе робяць адну справу. І явельмі спадзяюся, што прыклад моладзі пакажа, што трэ-ба рабіць дарослым палітыкам, якія ня могуць ніяк паз-бавіцца сваіх амбіцыяў.

Сяржук Высоцкі згадаў трагічны лёс Андрэя Зайцава з Го-меля:

— Нельга не сказаць пра трагічную гібель Андрэя Зайца-ва, аднаго з абаронцаў Курапатаў, які прыяжджаў сюды йпрацягваў тут варту некалькі дзён. Гэты чалавек апынуўсяпад вельмі сур’ёзным ціскам уладаў. Хто ён, як не чарго-вая ахвяра расейска-камуністычнай сыстэмы? Злодзеі, якіятут раней забівалі людзей, працягваюць і далей забіваць.І гэтая ахвяра — ахвяра Курапатаў таксама.

Што да канкрэтных вынікаў трохмесячнай варты, дыкПавал Севярынец акрэсьліў іх наступным чынам:

— Удалося абараніць ня вельмі, можа, глябальныя — ля-кальныя — але вельмі важныя дэталі. Куды пацячэ вада сасьцёкаў, якім чынам будзе фармавацца адхон, ці крануцькрыжы, усталяваныя грамадзтвам, — гэта ўсё адстойваліабаронцы Курапатаў. Мы ўзьнялі тэму пабудовы мэмары-ялу, і тая ж самая грамадзкая ініцыятыва «За ўратаваньнеКурапатаў» нарэшце зразумела вартасьць гэтай тэмы, іцяпер там пачалі працу.

У часе прэсавай канфэрэнцыі ў Курапатах паболеламіліцыі. Прыехаў нават адмысловы мікрааўтобус — «ва-ранок». У намёт зайшоў маёр міліцыі і, не назваўшы сябе,пачаў распытваць, хто тут галоўны, хто наладзіў прэсавуюканфэрэнцыю. Далей запрасіў усіх выступоўцаў (як, да-рэчы, і мяне) прайсьці разам зь ім у машыну, але потымзьмяніў сваё рашэньне й пакінуў урочышча.

211

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

210

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Аляксей Капэлян мяркуе, што трэба зрабіць адмысловуюдарогу ў Курапаты на час рэканструкцыі.

АЛЯКСЕЙ: Сёньня падчас перапынку на абед вазьму грэй-дэр і праб’ю новую дарогу праз поле ўздоўж гэтай дарогі,каб людзі маглі добра спускацца там каля прыпынку і неісьці па гэтай дарозе, па гэтым пяску. Я ўжо дамовіўся збудаўнікамі. І АМОН мяне падтрымаў у гэтым, бо ім так-сама нязручна стаяць тут на адхоне.

Старшым у лягеры ўжо доўгі час зьяўляецца 33-гадовыГенадзь Дранковіч, адзін з кіраўнікоў Беларускай ПартыіСвабоды. Я распытваю Генадзя пра сутнасьць ягонага стар-шынёўства ў лягеры.

ГЕНАДЗЬ: Каб парадак захоўваўся, харчаваньнем каб былілюдзі забясьпечаныя... Нарыхтоўка дроваў, стасункі з бу-даўнікамі, амонаўцамі… Каб было цэнтралізаванае разь-меркаваньне дзяжурстваў. З 10 вечара да 6 ранку разь-мяркоўваюцца зьмены.

Генадзеў дзед, Андрэй Дранковіч, у 1930-я за адмовуўступіць у калгас быў сасланы ў паўночныя лягеры. Дру-гога ягонага дзеда арыштавалі як польскага шпіёна. І толькінекалькі гадоў таму Генадзевы родныя атрымалі паперыаб рэабілітацыі, ім была выплачаная невялічкая кампэн-сацыя за канфіскаваную паляўнічую стрэльбу.

Сам Генадзь займаецца рамонтам аўто, але апошнія трымесяцы даводзіцца шмат часу аддаваць дзяжурству ў Ку-рапатах. Новы год ён таксама плянуе сустрэць тут.

ГЕНАДЗЬ: Набудзем, канечне, торт. Паспрабуем сьвятка-ваць безь сьпіртовых напояў...

— Магчыма, з шампанскім?

— Калі нават і шампанскае, то, як кажуць, дзіцячае.Сьпіртовыя напоі ня будуць ужывацца, таму што калі яныбудуць ужытыя, гэта дасьць падставу міліцыянтам і іншымказаць, што тут сабраліся п’яніцы.

Калі я сыходзіла з Курапатаў, валанцёры ўпрыгожваліяліну, якая расьце побач з намётам.

ворыць, што на радзіме Аляксандра Лукашэнкі многіялюдзі ведаюць пра трохмесячную акцыю ў Курапатах, іхтаксама хвалюе лёс нацыянальнага нэкропалю.

Арцём і Алесь не выключаюць, што цягам наступных ме-сяцаў несьці варту памяці ў Курапаты прыедуць і іншыяваланцёры з Магілёўшчыны.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 26 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

УЛАДЗIМЕР ЮХО:«КУРАПАТЫ ЗАСЫПАЮЦЬ ЖВІРАМ»

Сёньня будаўнікі зноў падвышалі ўзровень да-рогі. Сьцежку, па якой можна трапіць ва ўро-чышча, часткова засыпалі.


Апошнім часам трапіць у Курапаты становіцца ўсё большскладана. Сумёты сьнегу па калена, перакапаная дарога,па якой увесь час езьдзяць самазвалы й бульдозэры. Сёнь-ня ўзровень дарогі ля ўрочышча падвысілі амаль напаўмэтра. З гэтай прычыны спускацца ўніз да лягеру ва-ланцёраў стала вельмі складана. Гэтым быў абураныЎладзімер Юхо:

— Курапаты засыпаюць самым злачынным чынам. Возяцьі возяць гэты жвір. Тут відавочны канфлікт з прыродай.Ужо калі з вуліцы Мірашнічэнкі людзі ідуць да «Аквабе-лу», дык не пазнаюць таго месца, якое было адразу задарогай. Гэта хвалюе ўсіх жыхароў мікрараёну Зялёны Луг,дзе я жыву.

Уладзімер Юхо раней прыходзіў у Курапаты амаль што-дня. Але пасьля падзеяў 8 і 9 лістапада, калі яго моцназьбілі амонаўцы, ён быў вымушаны пэўны час лячыцца.Цяпер адчувае сябе ўжо крыху лепш і зьбіраецца разам зваланцёрамі сустракаць Новы год. ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

213

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

212

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 28 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

БУДАЎНІКІ ПАДТРЫМЛІВАЮЦЬ АБАРОНЦАЎ

Сёньня ў будаўнікоў у Курапатах быў апошні сё-лета працоўны дзень. Рабочыя едуць дахаты нанавагоднія вакацыі й вернуцца толькі 3 студзе-ня.


Звычайна будаўнікі каля ўрочышча Курапаты ня вельміахвотна размаўляюць з журналістамі. Але Ігар Шылягаў зМагілёва сам захацеў даць інтэрвію Радыё Свабода. Ёнкажа, што наша радыё найбольш аб’ектыўна даносіць даслухачоў інфармацыю пра тутэйшыя падзеі.

Ігар Шылягаў працаваў 8 і 9 лістапада, укатваў пясок.Пазьней у адной газэце ён прачытаў, што рабочыя ягонайбрыгады адразу пасьля падзеяў тых дзён звольніліся зпрацы, і быў гэтым вельмі абураны.

ШЫЛЯГАЎ: Ніхто не звальняўся, проста зьмянілася вахта.Кожны выконвае тут сваю работу. Не пакутуем мы ад каш-мараў. Але ж прыйшлі да кампрамісу пазьней, а адразуне маглі. Па-першае, звузілі дарогу і больш сюды не за-ходзім. Па-другое, знайшлі агульную мову з тымі, хто ба-роніць гэтае месца. Дык няўжо нельга было гэтага адразузрабіць, а не даводзіць да таго, што адбывалася 8 і 9 ліста-пада.

Ігар Шылягаў раней нічога ня ведаў пра Курапаты.

ШЫЛЯГАЎ: Ніхто нам нічога не тлумачыў. Прыехалі валіцьлес, і тады даведаліся. Атрымлівалі інфармацыю больш зчутак. Начальства нас папярэдзіла, каб мы дужа сюды нялезьлі пры працы, і каб не задзіраліся. А пра тое, што тутадбывалася, ніхто нічога не казаў. Інструктавалі так: пра-цуйце, глядзіце пільна, бо, можа, нехта кінецца, клемыперакрые, і каб самі ня лезьлі ў той бок.

Ігар Шылягаў працуе на вібракатку й экскаватары. Будуедарогі ўжо каля 15 гадоў, і яму вельмі крыўдна, што ця-

■ 27 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

АБАРОНЦЫ РЫХТУЮЦЦАДА НОВАГА ГОДУ

Яны дамагліся, каб будаўнікі праклалі часовуюдарогу ад канцавога прыпынку грамадзкагатранспарту «Зялёны Луг» да Курапатаў празполе.


Сёньня ў Менску адліга, і да лягеру валанцёраў дабірац-ца складана. Прараб будоўлі сказаў мне, што з валанцё-рамі наладжаныя самыя шчыльныя й прыязныя адносіны,і ні пра якое парушэньне нормаў будаўніцтва цяпер няможа быць размовы.

У курапацкім лягеры былі тры валанцёры. Яны рабілі но-выя крыжы. Гаворыць Генадзь Дранковіч:

— Крыжы будуць усталяваныя да Новага году ў бок ад поляі ўздоўж дарогі. Мы паставім яшчэ 20 крыжоў, якія будуцьпазначаць контуры мэмарыялу.

Сёньня ў курапацкім лягеры начавалі пяць чалавек. Тыяхлопцы, што засталіся несьці варту ўдзень, акрамя майст-раваньня крыжоў, зьбіралі дровы, а таксама парадкавалітэрыторыю. Для таго, каб людзі, што прыйдуць у госьціда валанцёраў у навагоднюю ноч, маглі лёгка дабраццасюды, Аляксей Капэлян разам з будаўнікамі праклаў но-вую часовую дарогу праз поле.

Валанцёры ўжо ўпрыгожылі навагоднюю ялінку, што стаіцьпасярод лягеру. Елачныя цацкі прынесьлі жыхары мікра-раёну Зялёны Луг, якія цягам апошніх дзён дапамагаюцьваланцёрам яшчэ й харчамі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

215

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

214

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

чалавек. Адчувалася перадсьвяточная атмасфэра — лянамёту стаіць елка, упрыгожаная цацкамі. Гаворыць Ге-надзь Дранковіч:

— Прыходзяць людзі, пытаюцца: як будзеце Новы год су-стракаць? Прыносяць шампанскае, гарэлку. Мы адмаўля-емся. Але будзем сьвяткаваць. Мы зараз разьмяркоўва-ем групы, хто зь якой гадзіны будзе знаходзіцца тут. Аба-вязкова набудзем тарты, будзе мінэралка, безалькаголь-нае ігрыстае шампанскае. Сьпіртовыя напоі ўжывацца нябудуць, канечне. Будуць цукеркі. Яшчэ штосьці прыдума-ем.

Сёньня ў лягер прыехала здымачная група расейскага тэ-леканалу НТВ. Павал Севярынец наступным чынам па-тлумачыў іхную цікаўнасьць:

— Новы год — гэта час, калі прынята аглядацца на мінулыгод, калі людзі хочуць адчуць гісторыю. А гісторыя тво-рыцца тут.

На Новы год Павал таксама зьбіраецца прыйсьці ў Кура-паты, але толькі на пэўны час. Бо акрамя гэтага возьмеўдзел у навагодняй акцыі Маладога Фронту. Плянуецца,што ў ноч на 1 студзеня 2002 году бел-чырвона-белыяДзяды Марозы на цэнтральных вуліцах Менску будуцьраздаваць людзям прызы.

Сёньня валанцёры абмяркоўвалі, чаго яны дасягнулі, ба-ронячы ўрочышча. Гаворыць Цімох Атрошчанкаў:

— Ёсьць некалькі галоўных вынікаў. Першы — усё ж мыадстаялі дзьве паласы, адстаялі частку гэтага лесу, хоцьня ўсё, але гэта можна лічыць нашай перамогай. І яшчэмоладзь паказала старэйшым палітыкам, на што яназдольная.

Працягвае Сяржук Высоцкі:

— Чын нацыянальнай волі на Курапатах закрэсьліў паразубеларускай апазыцыі на прэзыдэнцкіх выбарах. Гэта га-лоўны вынік. Другі галоўны вынік — многія людзі заразвярнулі сабе веру ў беларускую справу й нашу барацьбу,і тое, што многія людзі ў Беларусі могуць сказаць зараз,што Беларусь сапраўды жыве!

перашняя будоўля сталася праблемнай. На пытаньне, хтоў гэтым вінаваты, Ігар адказвае:

— Вышэйшае кіраўніцтва вінаватае... Што нашае, што мяс-цовыя ўлады. А вінаваціць рабочых... Прыходзяць нека-торыя старыя й кажуць: «Што вы робіце?» Пры чым тутрабочыя? У мяне такая ж сям’я, мне яе карміць трэба.

Апошнім часам Ігар шмат дапамагае абаронцам. Учоранавазіў сюды пяску, каб зрабіць пляцоўку пад капліцу.Дарэчы, ягонае кіраўніцтва ведае пра гэта і ня чыніць пе-рашкодаў.

Неаднойчы і ад будаўнікоў, і ад міліцыянтаў я чула, штоваланцёры знаходзяцца тут за грошы, па 20 даляраўштодзень...

ШЫЛЯГАЎ: Я чуў таксама, ходзяць чуткі. Але ж ня верыц-ца нешта, каб атрымлівалі такія грошы й жылі ў такіх умо-вах.

Ігар сёньня ад’яжджае ў Магілёў, і на разьвітаньне ён за-хацеў у этэры нашага радыё павіншаваць з Новым годамі Калядамі ўсіх валанцёраў:

— Што тычыцца абаронцаў Курапатаў, то жадаю ім пера-могі ў іхнай справе. Правільна робяць, што дамагаюцца.Нават у нас у Магілёве ёсьць пахаваньні, дзе расстрэль-валі, там усё агароджана, культурна зроблена. А тут у са-мой сталіцы ніхто нічога ня ведае пра гэта. Даўно магліагарадзіць нейкай простай агароджай, каб людзі ведалі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 29 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ЯК ВАЛАНЦЁРЫ РЫХТАВАЛІСЯДА НОВАГА ГОДУ

Яны падсумоўваюць вынікі сваёй трохмесячнайакцыі.


Сёньня раніцай у лягеры абаронцаў было каля дваццаці ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

217

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

216

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

многіх прывялі менавіта іхныя бацькі. У многіх валанцё-раў дзяды альбо прадзеды былі ахвярамі сталінскіх рэ-прэсіяў і многія рабілі крыжы менавіта па сваіх дзядах іпрадзедах. Для параўнаньня, будаўнікі, што працуюць уКурапатах, гэта таксама маладыя людзі, але большасьцьзь іх ня ведаюць імёнаў сваіх прадзедаў. Часта яны пры-водзяць такі аргумэнт: усе дарогі пабудаваныя на кост-ках. Такім чынам, розьніца паміж тымі, хто абараняе па-хаваньні, і тымі, хто цяпер будуе там дарогу, палягае ўстаўленьні да магілаў продкаў. І тут, сапраўды, унікальнаясытуацыя: моладзь бароніць будучыню на магілах. Як гэта— тры месяцы спаць, есьці, піць, чытаць, размаўляць набацькоўскіх касьцях? Што зьяўляецца для вас найбольшскладаным у гэтай доўгатэрміновай акцыі?

СЕВЯРЫНЕЦ: Найбольш складана захаваць той дух су-праціву, які вывеў нас супраць гэтага барбарскага бу-даўніцтва. Тры месяцы — гэта час. А людзі ўсялякія. Тамчасам дзесьці і сьмех, і жарт, і ўсё гэта. Варта і, я лічу, трэ-ба было гэта стрымліваць.

АЛЕСЬ ГЕТМАН: Моладзь, знаходзячыся ў Курапатах, па-казала, што яна болей працаздольная, чымся многія ста-рэйшыя людзі.

ВІТАЛЬ ТАРАС: Такое ўзьнікае пытаньне, ці Курапатынейкім чынам паспрыялі, каб людзі розных пакаленьняўлепш зразумелі адно аднаго? Ці не адбыўся новы расколпаміж нацыянальна-сьведамай моладзьдзю і тымі прад-стаўнікамі нацыянальнай інтэлігенцыі, якая раней баранілаКурапаты, а цяпер, нібы так выглядае, махнула на іх ру-кой?

ТАЦЯНА ПРОЦЬКА: Гэтыя людзі, якія там знаходзяцца,вяртаюць нам памяць пра жудасныя старонкі нашага існа-ваньня. Але бяз гэтых старонак мы ня зможам ісьці да-лей, разьвівацца як дэмакратычная краіна. Бо менавітагэтыя старонкі – наша плата за дэмакратычнае разьвіцьцё.

МІКОЛА КРУКОЎСКІ: Перафразаваўшы выраз аднаго вя-домага эўрапейскага пісьменьніка, можна сказаць, штопопел Курапатаў стукае ў сэрцы кожнага сьвядомага бе-ларуса. І мы павінны прачнуцца. І менавіта моладзь, наадрас якой многія, асабліва майго пакаленьня людзі, ад-пускалі часам словы папроку, маўляў, яна раўнадушная,

■ 30 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ПРАСКІ АКЦЭНТ

Нядзельны круглы стол Радыё Свабода.

Вiталь Тарас:

ЯЎГЕН АФНАГЕЛЬ: Заўсёды, калі робяцца сур’ёзныя, ры-зыкоўныя акцыі, заўсёды наперадзе моладзь. Гэта тычыц-ца і абароны Курапатаў.

МАЯ КЛЯШТОРНАЯ: Я б хацела, каб гэткія простыя рэчывырашаліся ў Беларусі простым шляхам. Ніхто не павінентам сядзець у маразы. Ніхто не павінен парушаць спакойтых магіл. Але што адбылося – адбылося. Нічога мы неадстаялі. Дарога прайшла, яе пашырылі, цяпер яна плюх-нулася на Курапаты ўсім сваім зьмяіным целам. Што тамужо адстойваць?! Мы не адстаялі тое, што маглі адстаяць.Зараз толькі роспач.

АФНАГЕЛЬ: Я згодны, што мы атрымалі паразу пасьляпадзеяў 8—9 лістапада, калі адбыліся сутычкі з АМОНам,калі мы, сапраўды, не змаглі спыніць будаўніцтва дарогі ўКурапатах. Зараз мы сочым за выкананьнем дамовы, каббудаўнікі не парушалі хаця б гэтую дамову. Гэта такі кам-прамісны варыянт. Нам застаецца адстаяць хаця б гэта.

ПАВАЛ СЕВЯРЫНЕЦ: Застаўся, сапраўды, сорам, застала-ся роспач ад таго, што зрабілі ўлады ў Курапатах, і штограмадзтва не змагло гэтаму супрацьстаяць. Вось чаму мыпрацягваем там быць. Курапаты — гэта ня толькі і ня столькісымбаль сьмерці. Як і крыжы, што там стаяць. Як і крыжХрыстовы, гэта, у першую чаргу, сымбаль, які абуджаелюдзей, які дае надзею на духовае ўваскрасеньне, наўздым. І моладзь будзе стаяць там, дзе боль, дзе сорам,дзе ганьба, каб усё грамадзтва бачыла і разумела, дзегэтая балявая кропка.

ГАННА СОУСЬ: За гэтыя тры месяцы варты ў Курапатах ятаксама была ва ўрочышчы амаль штодня і заўважылатакую заканамернасьць, калі добра пазнаёмілася з валан-цёрамі. Практычна ў кожнага бацькі на пачатку 90-х браліўдзел у апазыцыйных акцыях. І ўпершыню ў Курапаты

219

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

218

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

кай нацыі. Мне здаецца, проста мэмарыял, як факт – гэтаяшчэ ня ўсё. Галоўнае, што б Беларусь магла атрымаць адКурапатаў. Мы павінныя жыць гэтым болем, адчуваць ягоштодня. Для гэтага мала мэмарыялу. Для гэтага трэба быцьтам увесь час. Пакуль там ідуць работы.

ГЕТМАН: Наконт таго, што адмовіліся ад грошай. Канеч-не, у нас ёсьць цяжкасьці з грашыма, у нас іх ніколі нехапае. Мы ўжо давалі інтэрвію наконт гэтага. Адмовілісядзьве арганізацыі — БПС і Малады Фронт. А тое, што ўзяў«Зубар», – гэта іхная справа, яны ўзялі гэтыя грошы насябе.

АФНАГЕЛЬ: Малады Фронт не адмаўляўся таксама. Мылічым, што гэтая прэмія нам дапамагла ў маральным сэн-се, таму што сапраўды адчулі дапамогу з боку старэйшагапакаленьня і падтрымку, якой нам так не хапала. Ну, аматэрыяльны складнік таксама дапаможа тым людзям,якія не адмовіліся ад прэміі і знаходзяцца ў Курапатах.

СОУСЬ: Пры якой умове вы сыдзеце з Курапатаў?

АФНАГЕЛЬ: Сысьці мы зможам толькі тады, калі адтульсыйдуць будаўнікі, калі будзе дакладна вядома, што бу-дзе будавацца мэмарыял. А, магчыма, ёсьць і такое мер-каваньне, мы застанемся да таго часу, пакуль ня будзепабудаваны мэмарыял.

ГЕТМАН: Я згодны. Гэтае пытаньне мы вырашалі паміжсабой. Нам трэба будзе сыходзіць толькі тады, калі скон-чыцца будаўніцтва. Таму што самі будаўнікі кажуць: калівы, хлопцы, сыдзеце, тут невядома, што будзе.

СЕВЯРЫНЕЦ: Я таксама лічу, што мы павінны сысьці з Ку-рапатаў апошнімі. Дзеля таго, каб першымі ісьці да но-вай Беларусі, у першых шэрагах.

ТАРАС: Я прапаную паслухаць зварот Зянона Пазьняка даабаронцаў Курапатаў.

ПАЗЬНЯК: У нашым беларускім грамадзтве знайшлісялюдзі, якія добраахвотна ўсклалі на сябе абавязак стара-жаваньня Курапатаў. Істотна, што яны знаходзяцца тамувесь час. І тое будаўніцтва дарогі, якое там робіцца, ёсьцьпад іхным наглядам...

менавіта моладзь зараз пачынае прачынацца. Менавітатыя гераічныя хлопцы і дзяўчаты.

АФНАГЕЛЬ: Пра раскол між пакаленьнямі не скажу. Ёсьцьзвычайнае непаразуменьне, якое грунтуецца на адвечнымканфлікце бацькоў і дзяцей. Непаразуменьне тычыццатолькі шляхоў дасягненьня нашай мэты. Бо мэта ў нас усёж адна. Але шляхі дасягненьня, яны ў моладзі больш ра-дыкальныя, у старэйшага пакаленьня – больш, скажам,сур’ёзныя. Калі для дарослых людзей абарона Курапатаўможа зводзіцца да нейкіх інфармацыйных рэчаў, дык длянас яна зводзіцца наўпрост да знаходжаньня ў гэтым мес-цы.

ГЕТМАН: Я згодны зь Яўгенам, што заўсёды ёсьць непа-разуменьне паміж моладзьдзю і больш сталым пакалень-нем. Вы ж ведаеце, што ня так даўно было выказваньнеспадарыні Ірыны Жыхар. З чаго ў нас невялічкая сваркавыйшла. Гэта здарылася таму, што моладзь больш рашу-чая, у тым ліку і сваiмі меркаваньнямі. Таму гэта павіннабыло адбыцца.

СЕВЯРЫНЕЦ: Маё меркаваньне — расколу няма, ёсьцьсьветапоглядны разлом. Я б пайшоў крыху глыбей, чым-ся проста супярэчнасьці паміж бацькамі й дзецьмі альбо,скажам, нейкі маладзёвы радыкалізм ці максымалізм.Мне здаецца, гэта ўжо розныя пакаленьні. Новае пака-леньне, моладзь адчувае родную зямлю пад нагамі і Богапа-над сабою. Тое, чаго так не хапае старэйшаму пака-леньню. Менавіта таму, мне здаецца, у моладзі і ёсьцьбудучыня і ёсьць пэрспэктыва.

ТАРАС: Падчас падрыхтоўкі перадачы мы зьвярталіся данекаторых прадстаўнікоў грамадзкай ініцыятывы «За ўра-таваньне мэмарыялу Курапаты», але яны, на жаль, ад-мовіліся ўзяць удзел у перадачы. Да таго, вядома, часткаваланцёраў адмовілася ад прэміі «Хартыі-97». Як вы лічы-це, ці не зьяўляецца пазыцыя валанцёраў, ці не здаеццаяна многім іншым людзям, якім таксама неабыякавы лёсКурапатаў, празьмерна бескампраміснай, нягнуткай ча-сам? Што для вас галоўнае сёньня, палітычны зьмест ба-рацьбы за захаваньне Курапатаў, процістаяньне з рэжы-мам ці ўсё ж сам лёс мэмарыялу?

СЕВЯРЫНЕЦ: Самае галоўнае — гэта абуджэньне беларус- ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

221

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

220

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

(дзякуем за яе падтрымку), усіх сяброў і прыхільнікаў на-шай партыі, нашых хаўрусьнікаў ня толькі ў Беларусі, алей за яе межамі, сваіх знаёмых і блізкіх і ўвесь беларускінарод!

У Курапатах спадзяюцца, што ў наступным годзе ва ўро-чышчы нарэшце будзе пабудаваны мэмарыял.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 1 ÒÚÛ‰ÁÂÌfl 2002

ЯК АБАРОНЦЫ СУСТРАКАЛІ НОВЫ ГОД

Першую ноч 2002 году ў Курапатах правялі 15чалавек.


Але людзей, што наведалі ўрочышча ў навагоднюю ноч,было значна больш. А 12-й гадзіне валанцёры выйшлі надарогу і выпілі шампанскага — дзьве бутэлькі на ўсіх (на-гадаю, што ва ўрочышчы алькагольныя напоі ўжывацьнельга). Распавядае Аляксей Капэлян:

— Праводзілі стары год, сустрэлі новы. Пажадалі адзiнадному ўсяго найлепшага. Прыходзілі й Дзед Мароз, іСьнягурка.

— А хто быў Дзедам Марозам?

— Нехта з КХП БНФ. У сапраўдным убраньні — вось палкунават забыўся сваю. Павіншаваў нас. Прынес цёплыякоўдры й ежу. АМОНу не было.

Учора ўвечары карэспандэнты Радыё Свабода хацелі ўапошнія хвіліны 2001 году паразмаўляць у жывым этэрыз абаронцамі Курапатаў, але гэтага не адбылося зтэхнічных прычынаў. Сытуацыю тлумачыць Аляксей Капэ-лян:

— Тут былі тры мабільныя тэлефоны, але да нас не маглідатэлефанавацца, і я таксама ня мог датэлефанавацца.

■ 31 Ò¸ÌÂÊÌfl 2001

ШТО Ў КУРАПАТАХ СЁНЬНЯ

Гэтай раніцай наша карэспандэнтка наведалаўрочышча.


У Курапатах усё замяло сьнегам — і дарогу, і тэхніку. І толькіда лягеру абаронцаў вядзе сьцежка. З самага ранку сюдыпрыходзяць людзі, каб павіншаваць валанцёраў з Новымгодам. Пэнсіянэрка спадарыня Зося прынесла абаронцамкілбасаў для сьвяточнага стала.

ЗОСЯ: Прыйшла павіншаваць хлопцаў-абаронцаў, пажа-даць ім здароўя, вытрымкі, каб у наступным годзе бу-даўніцтва дарогі спынілася й споўніліся ўсе мары ня толькігэтых хлопцаў, але і ўсіх сумленных беларусаў.

Плянуецца, што ўвечары тут зьбяруцца каля дваццаці ва-ланцёраў. Адзін зь іх — Сяржук Высоцкі.

ВЫСОЦКІ: Сапраўднае вялікае сьвята, і настрой, натураль-на, ва ўсіх людзей узьняты. Буду тут на Новы год. Гэта тоеневялікае, што я магу зрабіць для гэтых людзей, таму штояны ахвяравалі сваім часам, здароўем за гэтыя месяцы.

Да Новага году абаронцы рыхтуюць адзін аднаму невялікіяпадарункі. А для Васіля Парфянкова найлепшым падарун-кам стала б наступнае:

— Напэўна, каб будаўнікі адсюль сышлі, каб не было тутгэтай дарогі, бульдозэраў. Я разумею, што Новы год — гэтатакое сямейнае сьвята. А для мяне тут некаторыя людзі —гэта больш, чым сям’я — Аляксей Капэлян, Генадзь Бара-да.

А вось што кажа Генадзь Дранковіч:

— Будзе салодкі стол у намёце. Усё залежыць ад надвор’я.Магчыма, вынесем стол на вуліцу, бо, калі прыйдзе шматлюдзей, усе ў намёце не разьмесьцяцца. Ад імя Беларус-кай Партыі Свабоды віншую ў першую чаргу старшынюРады Беларускай Народнай Рэспублікі Івонку Сурвіллу

223

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

222

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Аляксеем Капэлянам ён вывучаў плян рэканструкцыі да-рогі. В.Мацкевіч — інжынэр, мае 20-гадовы досьвед убудаўніцтве дарог. Нядаўна валанцёры даведаліся ад бу-даўнікоў, што кальцавая дарога будзе пракладвацца дву-ма рукавамі, як, дарэчы, раней і прапаноўвалі сябрыМаладога Фронту. Гэтае рашэньне для спадара Мацкевічасталася нечаканасьцю.

МАЦКЕВІЧ: Траса складаецца з шасьці палос — тры пала-сы ў адзін бок, тры — у другі. А паводле таго пляну ат-рымліваецца, што, пачынаючы зь перакрыжаваньня звуліцай Мірашнічэнкі, дзьве паласы адводзяцца па бэтон-цы на Заслаўе. Тады тут застаюцца чатыры паласы — дзьвеў тым напрамку, дзьве ў іншым. Гэтае рашэньне датава-нае жніўнем. А я ад Камітэту аўтамабільных дарог атры-маў апошні адказ, датаваны сьнежнем. І ў ім нічога не га-ворыцца пра гэта. Наадварот — аргумэнтацыя ідзе на ка-рысьць таго, што эканамічна абаснаванае ранейшае ра-шэньне.

Валянцін Мацкевіч мяркуе, што новы варыянт рэканструк-цыі ёсьць перамогай валанцёраў, а тое, што прымалі гэ-тае рашэньне цішком, сьведчыць пра паразу ўладаў. Спа-дар Мацкевіч заўважае, што пры рэканструцыі дарогі ляКурапатаў былі парушаныя будаўнічыя нормы.

МАЦКЕВІЧ: Першае, і самае галоўнае (гэта запісана ў бу-даўнічых нормах) — нельга пракладаць дарогі праз могілкіі нават на некаторай адлегласьці ад іх. Другое, нельга пра-кладаць дарогі празь і на некаторай адлегласьці ад тэры-торыяў, якія зьяўляюцца гістарычнай памяцьцю народу.Ёсьць такі запіс у будаўнічых нормах. Далей ідзе пару-шэньне санітарных нормаў, паводле якіх таксама забаро-нена пракладаць дарогі каля пахаваньняў людзей. Бо таммогуць быць закансэрваваныя бактэрыі, нават сыбірскайязвы. Ніхто ня можа гарантаваць. Якіх людзей расстрэль-валі? Тым больш на нізе гэтых самых пахаваньняў ёсьцьгумусавы слой. Ніхто не дасьледаваў, у якім ён стане.Блізкасьць мікрараёну вядомая — тут 80 мэтраў да жыло-га масiву. Кальцавая дарога зьяўляецца вельмі шумнайтрасай, і адлегласьць ад жылых масiваў павінна быць няменш за 100 мэтраў, шум ня можа быць вышэйшым за60 дэцыбэл. Безумоўна, што гэты ўзровень шуму ня бу-дзе вытрыманы, і таму трэба будзе ўзводзіць шумазась-

Здолеў гэта зрабіць толькі а 4-й гадзіне раніцы. Усе людзіадзін аднаго віншавалі, і сетка была перапоўненая.

Аляксей Капэлян частуе мяне тортам, які падаравалі ўчо-ра абаронцам. Былі й іншыя падарункі — у намёце цяпервісіць карціна мастака Сяргея Нядбальскага ды ва ўрочыш-чы зьявілася новая шыльда «Курапаты — дарога сьмерці».

Геадэзіст Уладзімер Лыско нядаўна адзначаў у КурапатахКаляды. Новы год ён таксама сустракаў разам з валанцё-рамі.

ЛЫСКО: Нарыхтавалі дровы, потым сядзелі, слухалі му-зыку, размаўлялі. Я будзільнік на сотавы запісаў, і як па-дышла 12-я гадзіна, выйшлі на дарогу, сталі кругам. Якмой будзільнік зацікаў, выпілі па чарцы шампанскага, ісказалі тосты за лепшае жыцьцё.

А вось як адзначыў новы 2002 год Лявон Ачапоўскі.

АЧАПОЎСКІ: Недзе а 2-й гадзіне выйшаў на вуліцу. Калянас пабудавалі 12-павярховы дом, я залез на яго і з дахунамаляваў бел-чырвона-белы сьцяг. А 3-й гадзіне паехаўу Курапаты — да сяброў і нашым продкам пакланіцца.

Сёньня з самага ранку ў Курапаты прыходзяць людзі. Янывіншуюць валанцёраў з Новым годам і жадаюць ім муж-насьці.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ДАРОГА ПАДЗЕЛІЦЦА НА ДВА РУКАВЫ?

Валанцёры высьветлілі, што будаўніцтва дарогіля Курапатаў будзе весьціся двума рукавамі.


У лягер валанцёраў трапіць цяпер вельмі складана, бозамяло ўсе сьцежкі, сьнегу па калена, дзьме моцны ве-цер. Рэканструкцыю кальцавой дарогі пакуль прыпынілі.Бульдозэры й самазвалы засыпаныя сьнегам.

Я засьпела ў Курапатах Валянціна Мацкевіча, разам з

225

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

224

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

запаляць іх пад крыжамі, ушаноўваючы памяць АляксеяКачаноўскага. Сёньня ў лягеры валанцёраў быў ЮрыФабішэўскі, студэнт менскай мэдычнай вучэльні. За аба-рону Курапатаў яго пакаралі штрафам 200 тысячаў бела-рускіх рублёў.

ФАБІШЭЎСКІ: Хутчэй за ўсё будуць вылічваць са стыпэн-дыі – па дзьве з паловай тысячы, 20 адсоткаў.

— А якая стыпэндыя ў Вас?

— 12 тысячаў.

— Колькі гадоў Вам давядзецца выплачваць?

— Я ўжо вучобу скончу і пачну працаваць, пакуль выплачугэты штраф.

Апошнім часам у абаронцаў ізноў узьніклі праблемы зпалівам. Па высокім сьнезе цяжка прабірацца ў лес. ВасільПарфянкоў кажа, што добрыя людзі паабяцалі валанцё-рам 20 мяхоў вуглю.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


У КУРАПАТАХ ЗНОЎ НАСЬПЯВАЕ КАНФЛІКТ

Тут пачалі будаваць падземны пераход. Бу-даўнікі кажуць, што ім давядзецца высекчы ча-стку дрэваў зь ляснога масiву.


Раніцай работы на дарозе аднавіліся. Пачалося бу-даўніцтва падземнага пераходу. «Катэрпілеры» зь цяж-касьцю прабівалі прамерзлую зямлю. Гэта сталася неча-канасьцю для валанцёраў. Гаворыць Аляксей Капэлян:

— Прыехалі магілёўскія будаўнікі. Пачынаюць падымацьпрамерзлы слой, каб выкапаць падземны пераход. Ранеймы дамаўляліся наконт лесу, што толькі некалькі дрэваўзваляць, бо больш мы не дамо секчы, і што падземныпераход перанясуць бліжэй да гораду.

церагальную сьценку. Улічваючы, што жылыя дамы ста-яць на пагорку, паводле маіх прыкідаў, бэтонная сьцянапавінна быць ня менш за 5 мэтраў. Уяўляеце, якія сродкіпатрэбныя для гэтага. Тыму якраз варыянт абыходу Кура-патаў быў бы эканамічна больш важкі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ЛЮДЗІ СТАВЯЦЬ СЬВЕЧКІПА ЗАГІБЛЫХ СВАЯКАХ

Плянуецца, што будаўнічыя работы каля Кура-патаў будуць адноўленыя заўтра.


Раніцай у лягеры былі чацьвёра валанцёраў. Адзін зь іх,Сяржук Мацкойць, кажа, што мінулай ноччу за лягерамнехта назіраў.

МАЦКОЙЦЬ: Праехаў сіні «Джып» без нумарных знакаў,але ж зь мігалкай. Першы раз асьвяціў лягер фарамі, па-стаяў хвілінку ды зьехаў. Другі раз праехаў паўзь лягер істаў на дарозе далей.

— Цяпер людзям вельмі складана дабірацца ў Курапаты...

— Так, але ў каго ёсьць намер прыйсьці сюды, дабяруцца.

Як пацьверджаньне гэтых словаў, літаральна празь не-калькі хвілінаў у вайсковы намёт заходзіць Сяргей Кача-ноўскі разам са сваім сынам Георгіем. Спадар Сяргейпрыйшоў паставіць сьвечку – у памяць пра свайго дзеда,якога расстралялі 3 студзеня 1937 году.

КАЧАНОЎСКІ: Калі ў 1994 годзе мы з маім бацькам зьвяр-таліся ў архівы КГБ, каб даведацца пра месца пахаваньнямайго дзеда Аляксея Міхайлавіча Качаноўскага, нам па-ведамілі, што ён расстраляны ў Менску, можа, у паркуЧалюскінцаў, але хутчэй за ўсё – у Курапатах. Мы з сынамходзім сюды 3 студзеня кожнага году.

Сяргей Качаноўскі прынес сьвечкі. Увечары валанцёры

227

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

226

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Калі пачнуць высякаць дрэвы?

— Зараз гэта не гарыць. Мы можам прыехаць, узгадніць,каб не было гэтых канфліктаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


БУДОЎЛЯ НЕ СПЫНЯЕЦЦА І Ў ДЗЕНЬХРЫСТОВАГА РАСТВА

У Курапатах гучаць калядныя песьні.


Айцец Леанід Акаловіч сёньня праводзіў ва ўрочышчынабажэнства.

АКАЛОВІЧ: Дарагія браты й сёстры ва Хрысьце, я, айцецЛеанід, курапацкі сьвятар, шчыра віншую нашых белару-саў на Бацькаўшчыне й на чужыне зь вялікім сьвятам —нараджэньнем Ісуса Хрыста.

Каб людзям было зручней дабірацца да Курапатаў, валан-цёры зрабілі адмысловыя прыступкі. А сёньня будаўнікірасчысьцілі грэйдэрам дарогу праз поле ад аўтобуснагапрыпынку да ўрочышча. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Шкада гэтых будаўнікоў — такі дзень, такое сьвята, на-ват у лукашэнкаўскай Беларусі гэта выходныя. А людзейпрымушаюць у такі дзень працаваць, капаць.

Я сустрэла ў Курапатах Ларысу Куўшынаву. Яна запаліласьвечкі ля Крыжа Пакутаў. У 1937 годзе былі рэпрэсава-ныя тры ейныя дзядзькі — Алесь, Міхал i Курэй Марозы.

КУЎШЫНАВА: Прыйшла з настроем ня вельмі сьвяточным,бо даводзіцца абараняць такую сьвятыню. Сэрца баліць...Ходзім, плачам трохі тут...

Спадарыня Ларыса — доктарка, працуе ў 1-й Менскайклінічнай бальніцы гінэколягам. Яна прыйшла ў Курапатыразам са сваёй сяброўкай і былой калегай Верай Дрэвіц,

Але спадзяваньні валанцёраў ня спраўдзіліся. Падземныпераход будуецца якраз насупраць ляснога масiву.

Мой суразмоўца, прараб Юры з Магілёва, кажа, што пад-земны пераход ня стане праблемай, тым больш, што ўвыніку людзям стане лягчэй дабірацца да Курапатаў — нятрэба будзе пераходзіць праз дарогу.

— Колькі спатрэбіцца часу, каб выкапаць падземны пера-ход?

ЮРЫ: Два дні.

— Цяпер так халодна, зямля прамерзла на некалькі мэт-раў. Гэта ня будзе перашкаджаць?

— Гэта не прамерзла, гэта мы так ушчыльнілі.

— Якая будзе глыбіня катлавану?

— Да ўзроўню зямлі.

— Як мне падаецца, спачатку трэба зрабіць падземны пе-раход, а потым ужо класьці дарогу. Чаму атрымалася на-адварот — засыпалі, утрамбавалі ўсё, а цяпер робіце пе-раход?

— Канкрэтнага праекту не было. Чарцяжы спачатку быліадны, пасьля пераўзгаднілі на іншыя.

— Колькі зойме часу будаўніцтва самога пераходу?

— Месяц, другі.

Сёньня я зьвязалася па тэлефоне з адным з кіраўнікоў рэ-канструкцыі дарогі на ўчастку ля Курапатаў, дырэктарамМагілёўскай дарожна-будаўнічай управы №14 ЯўгенамКазачэнкам. Ён кажа, што давядзецца яшчэ высякаць ча-стку дрэваў ляснога масiву.

КАЗАЧЭНКА: Чатыры сасны перашкаджаюць пешаходнайдарожцы, — тыя, што з краю. Высячэм шэсьць, можа ча-тыры дрэвы — але ня больш. Пешаходная дарожка будзеісьці да намёту.

— Валанцёры прасілі будаўнікоў, каб падземны пераходперанесьлі крыху далей, і тады б не было патрэбы гэтыядрэвы высякаць...

— Разумееце, гэта не мая кампэтэнцыя, не на маім узроўнівырашаецца.

229

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

228

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Плянуецца, што на заўтрашнюю сустрэчу пойдуць ПавалСевярынец, Сяржук Высоцкі й Яўген Афнагель.

Сёньня, як амаль штодня, я сустрэла ў Курапатах Уладзіме-ра Юхо. Яшчэ тры месяцы таму ён паставіў тут крыж упамяць пра свайго дзеда Іосіфа Юхо, якога арыштавалі ў1946 годзе, а ў 1948-м Іосіф Юхо загінуў у ГУЛАГу.

ЮХО: Тады судзілі «тройкі». Справа ў тым, што ён капліцуадкрыў пры немцах. Яго выбралі кіраваць гэтай капліцайі праводзіць набажэнствы, бо ён быў адукаваны чалавек,ведаў беларускую, польскую мовы.

Бацька Ўладзімера Юхо сустрэў мінулую вайну 22 чэрве-ня ў Беластоку. Узгадваючы падзеі 8 і 9 лістапада ў Кура-патах, спадар Уладзімер праводзіць паралелі:

— Якраз у той вечар падзеі неяк перапляліся з тымі, 22чэрвеня 1941 году, пра якія распавядаў мне бацька, пратое, як ішлі танкі. Было асьветлена, ішоў грэйдэр, такоебыло адчуваньне, як у бацькі ў 1941-м.

8 лістапада крыж, зроблены Ўладзімерам Юхо, быў па-ламаны, а самога яго тады затрымалі й моцна зьбілі.Блізкім часам Уладзімер Юхо плянуе зрабіць новы крыж.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


БУДАЎНІКІ ЗНАЙШЛІ НЕКАЛЬКІ СОЦЕНЬСТАРЫХ ГІЛЬЗАЎ

Учора ўвечары, капаючы катлаван для падзем-нага пераходу, яны натрапілі на сотні гільзаў са-вецкай вытворчасьці. Гільзы ляжалі на глыбінінекалькіх мэтраў.


Распавядае Аляксей Капэлян:

— Я ўжо вярнуўся да намёту, падыходжу да вогнішча, абудаўнікі мне: «Лёха, хадзі сюды». Падыходжу. На кавал-ку цыраты — гільзы. Мы высыпалі іх на пясок, пачалі гля-

якая трыццаць гадоў адпрацавала ў прыёмным пакоі 1-йклінікі. Гаворыць спадарыня Вера:

— Вось прыйшлі павіншаваць хлопцаў, прынесьлі ім піра-гоў, згушчонкі, цукерак і кавы. Мы ад шчырага сэрца ўсёробім.

Увесь дзень ва ўрочышча ішлі й ішлі людзі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


БУДАЎНІКІ ЗАПРАШАЮЦЬ ВАЛАНЦЁРАЎНА РАЗМОВУ

Раніцай у вайсковым намёце разам з валанцё-рамі ля «буржуйкі» грэліся два амонаўцы.


Яны пешшу прыйшлі на свой штодзённы пост у Курапа-тах, бо начальства гэтым разам не дало машыны. Прас-таяўшы некалькі гадзінаў на марозе, амонаўцы папрасілісяда валанцёраў.

Сёньня будаўнікі працягвалі капаць катлаван для падзем-нага пераходу. Аляксей Капэлян у суботу езьдзіў у«Белгіпрадор» і напісаў заяву, у якой ад імя абаронцаўпатрабаваў, каб дрэвы ня секлі. Вынікам гэтай заявы ста-лася запрашэньне валанцёраў на сустрэчу з прадстаўнікамібудаўнічых арганізацыяў, якія вядуць рэканструкцыю да-рогі. Сустрэча адбудзецца заўтра. Сяржук Высоцкі лічыць,што статус абаронцаў Курапатаў бясспрэчна вырас.

ВЫСОЦКІ: Адбыліся кардынальныя зьмены. Будаўнікі сталівельмі асьцярожныя. Ужо гаворкі ня можа ісьці пра тыяінцыдэнты, што былі напачатку, калі яны ганялі жанчын.

А вось меркаваньне Аляксея Капэляна:

— Яны хочуць, каб мы сустрэліся і распавялі, чаго хочамдасягнуць, і каб яны маглі прыняць іншае рашэньне. Ядумаю, гэта з-за таго, што мы не даем ім працаваць, і яныне атрымалі 13-ю зарплату.

231

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

230

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


КУРАПАТЫ НАВЕДАЛІ ПРАДСТАЎНІКІАМЭРЫКАНСКАЙ АМБАСАДЫ

Тут рыхтуюцца да ўсталяваньня адноўленайлавы Клінтана.


Сёньня валанцёры вялі перамовы з будаўнікамі — паста-навілі, што пры будаўніцтве пешаходнай дарожкі дрэвына мяжы Курапацкага ўрочышча ня будуць высечаныя.

Плянуецца, што 15 студзеня а 13-й гадзіне ў Курапатахадбудзецца ўрачыстае адкрыцьцё адноўленага мэмары-яльнага знаку «Ад народу Злучаных Штатаў Амэрыкі» —лавы Клінтана, якую ўсталёўвалі таксама 15 студзеня, але1994 году, і якую летась разбурылі вандалы.

Прадстаўнікі амэрыканскай амбасады абмяркоўвалі з ва-ланцёрамі тэхнічныя пытаньні падрыхтоўкі тэрыторыі дляцырымоніі. Амэрыканцы пакуль не атрымалі афіцыйнагадазволу беларускіх уладаў на ўсталяваньне адноўленагамэмарыяльнага знаку.

І яшчэ адна важная падзея сёньняшняга дня. Павал Севя-рынец і Аляксей Капэлян сустракаліся з кіраўнікамі бу-даўнікоў дарогі. Штаб будаўнікоў — за некалькі кілямэт-раў ад лягеру. Пытаньні тычыліся найперш пабудовы пад-земнага пераходу й пешаходнай дарожкі, каб будаўнікіпры гэтым не высякалі дрэваў. Гаворыць Павал Севяры-нец:

— Ужо некалькі месяцаў на гэтых дрэвах вісяць абразкі.Яны былі своеасаблівай мяжой Курапацкага ўрочышча.Такім чынам, дрэвы ўжо маюць значэньне.

Галоўны інжынэр праекту Мікалай Крэчэтнікаў пагадзіўся,што дрэвы валіць ня варта.

КРЭЧЭТНІКАЎ: Калі вы прынцыпова хочаце пакінуць гэтыядрэвы, то яны застануцца, але будуць тырчаць сярод пе-шаходнай дарожкі. Іх можна абкласьці пліткай.

дзець. Будаўнікі адразу спынілі працу. Пытаюцца, што імрабіць?

Сёньня будаўнікі працавалі на іншым участку дарогі. Кабаднавіць работы ля Курапатаў, ім трэба атрымаць заклю-чэньне археолягаў пра паходжаньне гільзаў. У намёцеабаронцаў іх разглядае Аляксей Капэлян.

КАПЭЛЯН: Гэта ад карабіну нашага... Вось яшчэ адна буй-нога калібру... Ёсьць зусім маленькая... Яны цалкам заржа-велі.

Сёньня ў Курапаты прыехаў археоляг Алег Іоў.

ІОЎ: Тут знойдзеныя сотні дзьве гільзаў савецкай вытвор-часьці. Тыя, што мы пасьпелі паглядзець — гэта 1938 і1949 гадоў. Гільза 1949 году буйнакалібравая. Але тутёсьць наганныя гільзы й гільзы ад вінтоўкі. Гэта папярэдніямеркаваньні.

— Вы бачылі гільзы на пагорку, у ямінах. Ці падобныя янына гэтыя?

— Канечне. Там большасьць гільзаў наганныя, бо боль-шасьць расстрэлаў праводзілася з наганаў. А тут боль-шасьць вінтовачных. Ад першых курапацкіх пахаваньняўтут мэтраў 150, таму мне цяжка зараз сказаць, ці маюцьяны дачыненьне да Курапатаў, ці проста можа бой нейкібыў. Але ж пра бой тут не было чутна да гэтага часу.

— Ці можа гэтая знаходка нейкім чынам паўплываць натое, каб прыпыніць будаўнічыя работы ля Курапатаў?

— Вядома, калі б былі знойдзеныя пахаваньні, будаўнічыяработы спынілі б і вырашалі, што рабіць далей. Пакуль,акрамя гільзаў, нічога няма. І ня думаю, што тут будуцьпахаваньні. Тут нізіна, у ёй не хавалі. Калі выкапаць туттрохмэтровую яму, як у Курапатах, яна адразу будзе на-палову ў вадзе.

Алег Іоў заўважыў сярод гільзаў і тыя, што датаваныя 1960годам. Адна з вэрсіяў — частка гільзаў магла быць сюдызавезеная разам зь пяском, калі будавалася Менская каль-цавая дарога. Але больш дакладнае заключэньне Алег Іоўабяцаў зрабіць празь некалькі дзён.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

233

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

232

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

бяз нас — напрыклад, наняць нейкую фірму. Але тое, якяны ўсё робяць, ёсьць праявай цывільнасьці й відавоч-най павагі да валанцёраў, нават не да валанцёраў, а дагэтага месца сталінскага генацыду над беларускім наро-дам. Тое, што яны менавіта цяпер, зімою заняліся гэтымпытаньнем, ёсьць праявай маральнай падтрымкі.

Працягвае Аляксей Капэлян:

— Сёньня мы пачнем «адбіваць» парамэтры пляцоўкі, якаябудзе каля лавы Клінтана, каб людзі стаялі ня ў сьнезе, ана цьвёрдай зямлі. Таксама праб’ецца дарога наверх.Прачысьцім пляцоўку ля намёту, а потым дарогу на горку.За два дні гэта будзе зроблена.

Аляксей кажа, што людзям цяпер найлепш ісьці да ўро-чышча кружной дарогай, якую надоечы праклалі грэйдэ-рам.

КАПЭЛЯН: Будзе дарога праз поле. Пад’ехаць маюць пра-ва толькі дыпляматычныя й міністэрскія машыны. А ўсеастатнія людзі павінны кінуць свае машыны ля прыпынку ісамі рухацца сюды — перасекчы дарогу, спускацца й ісьціполем.

Мэмарыяльны знак «Ад народу Злучаных Штатаў Амэ-рыкі», падараваны беларусам у 1994 годзе прэзыдэнтамБілам Клінтанам, быў разбураны вандаламі мінулым ле-там. Менш чым праз паўгода ён будзе адноўлены. Мэма-рыяльнага знаку ад беларускіх уладаў, які б ушаноўваўпамяць некалькіх соцень тысяч беларусаў, расстраляныху 1937–41-м гадах карнікамі НКВД, у Курапатах дагэтульняма.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ДОБРААХВОТНІКІ ПАРАДКУЮЦЬ ТЭРЫТОРЫЮ

Тым часам, улады ня робяць амаль нічога дзелятаго, каб людзям было зручна прыйсьці на цы-рымонію.

Мікалай Крэчэтнікаў паведаміў пра тэрміны заканчэньнябудаўніцтва. Прыкладам, падземны пераход будзе гато-вы ў лютым, а земляныя работы павінны быць заверша-ныя 30 красавіка.

Галоўны інжынэр мяркуе, што ўсе пытаньні, зьвязаныя зКурапатамі, можна вырашыць мірна.

КРЭЧЭТНІКАЎ: Мы ж ня хочам тут напаскудзіць, на-шкодзіць. Мы таксама за тое, каб Курапаты былі мэмары-ялам. І вы бачыце, што мы, дарожнікі, робім што можам.Іншая справа, цалкам упарадкоўваць тэрыторыю мы нябудзем, бо гэта ня нашыя пытаньні. Будзе абвешчаны рэ-спубліканскі конкурс на ўладкаваньне гэтай тэрыторыі.

Вось як ацаніў вынікі сёньняшняй сустрэчы Павал Севя-рынец:

— Добра, што размова ўжо ідзе не з пазыцыяў «мы тутзробім, а вы паглядзіце», а сапраўды дасягаюцца нейкіякампрамісы, хай і самыя дробныя.

Павал Севярынец спадзяецца, што сустрэчы валанцёраўз будаўнікамі стануць рэгулярнымі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ВАЛАНЦЁРЫ ДАПАМОГУЦЬ УСТАЛЯВАЦЬЛАВУ КЛІНТАНА

У Курапатах рыхтуюцца да цырымоніі.


Сёньня раніцай Курапаты зноў наведалі прадстаўнікі амэ-рыканскай амбасады, а таксама дырэктар прадпрыемст-ва «Магістральаўтадор» Анатоль Лыцін. Абмяркоўвалі па-дрыхтоўку да цырымоніі ўсталяваньня адноўленай лавыКлінтана. У перамовах бралі ўдзел і валанцёры. Яны зой-муцца падрыхтоўкай тэрыторыі. Распавядае Сяржук Вы-соцкі:

— У амэрыканскай амбасады ёсьць магчымасьці справіцца

235

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

234

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Сёньня майстравалі адмысловую драўляную трыбуну длязаўтрашніх урачыстасьцяў. Памятны знак – лава Клінтана— ужо ўсталяваны, але пакуль прыкрыты тканінай. Ачыш-чаная ад сьнегу і прысыпаная пяском дарога вядзе празполе да Курапацкага пагорку.

Як паведаміў сёньня Радыё Свабода кіраўнік «Магістра-льаўтадору» Анатоль Лыцін, які раніцай наведаў Курапа-ты, ягонае прадпрыемства не спрычынілася да падрых-тоўкі заўтрашніх урачыстасьцяў — усё зрабілі валанцёрыды прадстаўнікі амэрыканскай амбасады.

Паводле спадара Лыціна, заўтра з 12 да 14 гадзінаў бу-даўнічыя працы на ўчастку ля Курапатаў будуць прыпы-неныя, каб нічога не перашкаджала людзям прыйсьці нацырымонію і каб у часе цырымоніі й набажэнства не былічутныя гукі машынаў.

Паводле Сержука Высоцкага, тое, што валанцёры праца-валі ў Курапатах на сваю ініцыятыву, выклікала нэрвовуюрэакцыю з боку некаторых начальнікаў.

ВЫСОЦКІ: Нечакана прыехаў мясцовы начальнік, і аказа-лася, што мы ўсё падрыхтавалі — пясок насыпалі, сьнегпрыбралі, ачысьцілі ад сьнегу крыжы. І прадстаўнік Са-вецкага райвыканкаму быў гатовы з намі сварыцца. Як жатак здолелі зрабіць — без уладаў, наўпрост з амэрыкан-цамі.

Валанцёры адмовіліся ад ганарару. Сяржук Высоцкі тлу-мачыць:

— Прапаноўвалі аплаціць гэтую працу, але гэтае месца —ня бізнэс для валанцёраў. Гэта месца, дзе мы ратуем сум-леньне беларускага народу, дзе мы ратуем сваё ўласнаесумленьне.

Цырымонія адкрыцьця адрэстаўраванага мэмарыяльнагазнаку «Ад народу Злучаных Штатаў Амэрыкі беларускамународу» адбудзецца заўтра а 13-й гадзіне.


Сёньня раніцай у лягеры знаходзілася сем валанцёраў, якіяправялі там мінулую ноч. Яны расчышчалі сьнег каля кры-жоў на Курапацкім узгорку. А таксама рабілі сьцежку дамесца ўсталяваньня памятнага знаку. Гаворыць СяржукВысоцкі:

— Зараз у нас шмат працы. Мы паабяцалі амэрыканскімкалегам, што дапаможам, і гэтае слова трымаем.

Апошнім часам Курапаты па некалькі разоў на дзень на-ведваюць прадстаўнікі амбасады ЗША ў Беларусі. Цягамапошніх дзён яны вялі перамовы з будаўнічым начальст-вам у справе добраўпарадкаваньня тэрыторыі ўрочышчаі пад’ездаў да яго. Але перамовы прынесьлі няшмат плё-ну. Анатоль Лыцін паабяцаў толькі, што машыны з урада-вымі і дыпляматычнымі нумарамі змогуць 15 студзеняпад’ехаць да Курапатаў па новым дарожным насыпе.Іншыя ж госьці мусяць пакінуць свае машыны на канца-вым прыпынку транспарту «Зялёны Луг» і потым прыклад-на 200 мэтраў ісьці да Курапатаў пешкі. Гэты шлях, віда-вочна, будзе нялёгкім, бо расчышчаць падыходы да ўро-чышча ад сьнегу будаўнічае начальства адмовілася. Чы-ноўнікі заявілі валанцёрам, маўляў, гэта — вашая справа,рабіце ўсё самі. Не цікавяцца тым, як ідзе падрыхтоўка даўрачыстасьці, і прадстаўнікі Міністэрства замежных спра-ваў Беларусі. Тым ня менш, валанцёры гавораць, што дааўторка прывядуць Курапаты ў належны стан. Яны ўжопасыпалі сьцяжынкі пяском, расчысьцілі ўзгорак ад сьне-гу, а таксама зьбіраюцца зрабіць прыступкі для бясьпеч-нага спуску з насыпу.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


У КУРАПАТАХ РЫХТУЮЦЦА ДА ЦЫРЫМОНІІ

Тэрыторыю парадкуюць валанцёры і супра-цоўнікі амэрыканскай амбасады, беларускія ўла-ды фактычна не дапамагаюць. ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ Пасол ЗША ў Беларусі Майкл Козак у Курапатах15 студзеня 2002 году.■ Нарыхтоўка дроваў каля валанцёрскага намёту.

■ Валанцёры ў вайсковым намёце.

IREX/ProMedia

IREX/ProMedia

239

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

238

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

А ўжо свой выдасьць непадкупныАб нас гісторыя прысуд,Калі аглядам гляне рупнымІ разьбярэ, ў чым справа тут.

Як і восем гадоў таму, калі амэрыканскі прэзыдэнт БілКлінтан ушаноўваў памяць ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў,сёньня ў Курапатах быў Станіслаў Шушкевіч, тагачасныстаршыня Вярхоўнага Савету Беларусі. Афіцыйныя бела-рускія ўлады прадстаўляў намесьнік міністра замежныхсправаў Аляксандар Сычоў. Станіслаў Шушкевіч па-раўноўвае сёньняшнюю падзею з 1994 годам:

— Сёньня, я лічу, на вельмі нізкім узроўні прадстаўленыяўлады — на ўзроўні намесьніка міністра. Калі ўсталёўва-лася гэтая лава, тады Хвастоў, цяперашні міністар, быўперакладчыкам у нас. І сёньня мог бы прыехаць. Тады тутпрымаў усіх Пазьняк. У нас была вельмі складаная сытуа-цыя. Было вялікае супрацьстаяньне візыту амэрыканскагапрэзыдэнта наогул, і яшчэ найвялікшае супрацьстаяньнебыло ягонай паездцы ў Курапаты.

У часе сваёй прамовы амэрыканскі амбасадар выказаўпадзяку аўтару памятнага знаку скульптару Алесю Ша-тэрніку, які адрэстаўраваў лаву Клінтана.

ШАТЭРНІК: Трэба было пераасэнсаваць. Проста склеіцьбыло нецікава. Менавіта тое месца, дзе яна была раско-латая на дзьве паловы, — я яго як бы пакінуў, зрабіў сым-балічным, і на гэта месца адліў з мэталу жалобны вянок.

У Курапаты прыехала шмат дыпляматаў. Пасьля цырымоніія падышла да польскага амбасадара Марыюша Маш-кевіча. Ён стаяў ля крыжа, усталяванага ў памяць палякаў,якіх расстралялі ў Курапатах.

МАШКЕВІЧ: Сёньняшні дзень паказаў, што цэлы цывіліза-ваны сьвет супраць таталітарызму, супраць тэрарызму, іахвяры, каторыя там ляжаць у гэтых магілках, ахвярыНКВД, ахвяры таталітарнай сыстэмы — ушанаваныя, і гэтасамае галоўнае. Для мяне як для польскага амбасадараважна тое, што такім чынам ушанавалі таксама й палякаў,якія тут спачываюць.

Марыюш Машкевіч разам зь літоўскім амбасадарам Ёна-


У КУРАПАТАХ АДБЫЛАСЯ ЎРАЧЫСТАЯЦЫРЫМОНІЯ

Сюды прыехаў амбасадар ЗША, шмат іншыхдыпляматаў высокага ўзроўню.


Дарога да ўрочышча была пазначаная бел-чырвона-бе-лымі стужкамі — гэта будаўнікі агарадзілі шлях па Мен-скай кальцавой дарозе да ляснога масiву. А 13-й гадзінеў Курапатах было ўжо некалькі соцень чалавек — валан-цёраў, сяброў апазыцыйных партыяў і рухаў, дыпляматаў,навукоўцаў, шараговых грамадзянаў.

Цырымонію адкрыцьця адрэстаўраванага мэмарыяльна-га знаку «Ад народу Злучаных Штатаў Амэрыкі народуБеларусі» распачаў амэрыканскі амбасадар Майкл Козак.

КОЗАК: Сёньняшняя імпрэза як мага лепш пасуе для таго,каб аддаць даніну павагі пахаваным у гэтай сьвятой зямлі.Шмат нявінных людзей былі забітыя ў гэтым месцы. У ас-ноўным беларусы, але й расейцы, палякі, літоўцы, ук-раінцы ды іншыя.

Хаця Беларусь больш за іншыя краіны пакутавала ад за-межных захопнікаў і катастрафічных катаклізмаў, тыя, штотут пахаваныя, не былі ахвярамі падобных пакутаў. Калідакладней, яны былі ахвярамі ўраду. І многія з тых, штотут пахаваныя, самі працавалі на той урад. Выдатны бе-ларускі паэт Янка Купала адметна адлюстраваў гэтую ідэюў сваім вершы:

І прыйдзе новых пакаленьняўНа наша месца грамадаСудзіці суд, ці мы сумленнаЖыцьцё прайшлі, ці чарада

Зьняваг мінулых нас ня зьела,Пакінуўшы свой дым і чад,І мы па-даўняму нясьмелаЖылі ня ў лад і неўпапад?

241

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

240

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

таліся: дзе лава? Нават ня ведалі, дзе яна знаходзіцца. Іпаехалі на пагорак на машыне. Мы сёньня абмеркавалі йвырашылі: будзем перагароджваць дарогу, каб па Кура-патах ня езьдзілі машыны, нават міліцэйскія.

Да ўчорашніх урачыстасьцяў валанцёры паставіліся па-рознаму. Гаворыць Алесь Гетман:

— Было шмат людзей, нават такіх, якія тут ніколі не былі,нават у часе падзеяў 8 і 9 лістапада. І яны рабілі выгляд,быццам яны тут ледзь не галоўныя. Збоку гэта выглядалаяк самарэкляма перад амэрыканскімі й другімі амбаса-дарамі. Мы не былі на самой цырымоніі, але нас наве-далі польскі й літоўскі амбасадары, якія выказалі падзякуваланцёрам.

Акрамя дыпляматаў, заўважыў Алесь Гетман, зь вядомыхасобаў у намёт да валанцёраў зайшоў павітацца толькіСтаніслаў Шушкевіч.

А вось што сказаў пра Курапаты народны паэт БеларусіНіл Гілевіч:

— Гэта месца сьвятое для нас, для нашага народу. Я амальне сумняваюся, што два маіх дзядзькі тут ляжаць. На сёнь-няшні дзень невядома, дзе іх магілы. Іх схапілі ў 1937годзе, і як у ваду... Таму я сюды заўсёды прыходжу з такімпачуцьцём, што гэта нашая сьвятыня, якой мы павінныдаражыць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


АБАРОНЦАМ НЕ СТАЕ ХАРЧАВАНЬНЯ

Ежу валанцёрам прыносяць толькі некаторыяжыхары мікрараёну Зялёны Луг.


Сёньня ў Курапатах начавалі восем чалавек, але раніцайзасталіся толькі трое. Валанцёры палілі ў печы й нарых-тоўвалі дровы на вечар. Настрой у хлопцаў быў ня надтавясёлы, яны лічаць, што пасьля ўрачыстасьцяў, зьвязаных

сам Паслаўскасам наведалі намёт, у якім жывуць абарон-цы Курапатаў.

Сябры Беларускай Партыі Свабоды ў часе цырымоніі за-ставаліся ў намёце. Паводле лідэра БПС Сержука Высоц-кага, гэта было выклікана тым, што яны не атрымалі за-прашэньня на цырымонію, тады як былі запрошаныя ўсеастатнія апазыцыйныя палітыкі, і нават тыя, хто ўвогуленя браў удзелу ў абароне Курапатаў, тыя, хто не наведваўурочышча апошнія месяцы.

Тым часам урачыстасьці працягваліся. Айцец Леанід Ака-ловіч асьвяціў адноўлены мэмарыяльны знак. І, як і во-сем гадоў таму й шмат разоў за апошнія амаль чатырымесяцы, што ідзе вартаваньне Курапатаў, ва ўрочышчысьпявалі «Магутны Божа».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


У КУРАПАТАХ АКТЫВІЗАВАЛІСЯ МІЛІЦЫЯНТЫ

Пасьля ўчорашняй цырымоніі ва ўрочышча за-часьцілі міліцыянты. Валанцёры хочуць перага-радзіць дарогу, каб па лясным масiве ня езьдзіліна машынах.


Сёньня раніцай урочышча выглядала бязьлюдна, асабліваў параўнаньні з учорашнім днём. У намёце валанцёрыраспальвалі «буржуйку», геадэзiсты рабілі замеры на да-розе. Аднавілася будаўніцтва падземнага пераходу.

Я заўважыла, як па засыпанай пяском шырокай дарозена Курапацкі пагорак некалькі разоў заяжджала міліцэй-ская машына. Алесь Гетман мяркуе, што міліцыянты ат-рымалі загад сачыць за тым, каб з адрэстаўраваным па-мятным знакам ізноў чаго-небудзь ня здарылася.

ГЕТМАН: Учора пасьля цырымоніі дзесьці а пятай гадзінепрыехаў участковы, паглядзеў на лаўку і зьехаў. Сёньня асёмай гадзіне раніцы зноў прыяжджалі міліцыянты, пы-

243

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

242

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Ільлю 18 гадоў, ён вучыцца на факультэце радыёэлек-тронікі. На ягонай куртцы — шэўрон з Пагоняй. Калісьціда рэфэрэндуму 1995 году гэткія шэўроны былі наміліцэйскай форме. Ільля прыходзіць у Курапаты амаль зсамага пачатку варты, звычайна застаецца ў лягеры на ноч.Ягоны расповед працягвае Сяржук Высоцкі:

— Прыяжджалі жанчыны з Бабруйску, якія ўсю інфарма-цыю бралі выключна з Радыё Свабода. Прыходзяць людзізь Менску, яны таксама слухаюць Радыё Свабода. Высту-паў тут бард Ян з-пад Смаленску, ягонае прозьвішча —Віктар Бачыхін.

Сяржук Высоцкі распавёў пра надзвычайны інцыдэнт, якіадбыўся надоечы з часткай абаронцаў Курапатаў, калі яныбылі ў горадзе:

— РНЕ, скінгеды (эўрапейскія фашысты) і адкольнікі з БПС,як гэта ні сумна, — усе фактычна злучаныя ідэяй нянавісьціда нас, да курапацкіх змагароў. Напалі на восем чалавек,якія маюць дачыненьне да нашай арганізацыі, быў адзінпрадстаўнік арганізацыі «Зубар» Яўген Афнагель і прад-стаўніца Маладога Фронту. Зьбівалі страшэнна. Нашы,натуральна, далі адпор, наколькі маглі. Прысутнічалі прыгэтым, як ні дзіўна, нават відэакамэры, фатографы нейкія,якія ўсё гэта дакумэнтавалі. Калі пачалася бойка, тыя крык-нулі «Мы сейчас устроим вам Курапаты!»

У выніку гэтай бойкі два валанцёры трапілі ў шпіталь.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ВАДОХРЫШЧА

Сёньня ў лягеры абаронцаў адзначалі сьвята.


На ўчастку кальцавой аўтадарогі каля ўрочышча працяг-валіся будаўнічыя работы. Пакуль я дайшоў да лягеру ва-ланцёраў, пабачыў ажно тры машыны амонаўцаў. Уначыў лягеры начавалi дзесяць чалавек, і ўсе яны бачылі, як па

з аднаўленьнем лавы Клінтана, цікавасьць да Курапатаўпачала зьніжацца. Гаворыць Алесь Гетман:

— Пасьля таго буму, калі тут быў амэрыканскі амбасадар,людзі перасталі зьвяртаць на нас увагу. У нас увогуле няманіякага фінансаваньня, няма ніводнай бляшанкі тушаніны.Засталося трохі сала, вось гэтым і харчуемся. Што будзедалей — ня ведаю.

Сёньняшнюю ноч разам з хлопцамі правёў у намёце адзінзь лідэраў апазыцыі Гарадзеншчыны, прафэсар гарадзен-скага мэдунівэрсытэту Алесь Астроўскі. Спадар Астроўскілічыць, каб зразумець, чым ёсьць Курапаты для белару-саў, трэба хаця б адну ноч правесьці ў лягеры абаронцаўмэмарыялу.

Сёньня абаронцы працягвалі майстраваць новыя крыжы,якія агароджай будуць усталяваныя ўздоўж урочышча.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ЗА АБАРОНЦАМІ ЎНАЧЫ НАЗІРАЮЦЬНЕВЯДОМЫЯ АСОБЫ

Нядаўна на валанцёраў учынілі напад прыхіль-нікі РНЕ й скінгеды.


Сёньня будаўнікі ўвесь дзень клалі бэтонныя пліты дляпадземнага пераходу. Плянуюць, што вышыня пераходубудзе два з паловай мэтра. Будаўніцтва вядзецца шпар-ка.

Раніцай у намёце былi шэсьць валанцёраў. Распавядае ак-тывіст БПС Ільля Ядранцаў:

— Частку ночы я быў на варце, рэшту спрабаваў заснуць.Час ад часу праяжджалі машыны. Адна ехала вельмі ма-рудна. Гэта быў стары «рафік», шэры, зь цёмным шклом.Калі я пад вечар вяртаўся, там, дзе пачынаецца будоўлядарогі, стаяў таксама «рафік» зь цёмным шклом. Усё нас«пасуць», хочуць ведаць, што мы робім.

245

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

244

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


ГІСТОРЫКІ ПРА КУРАПАЦКУЮ ПРАБЛЕМУ

Навуковая група ў Інстытуце гісторыі, якая зай-малася гісторыяй палітычных рэпрэсіяў, быласкасаваная пасьля 1996 году.


Межы ахоўнай тэрыторыі гістарычнага помніку першайкатэгорыі – Курапацкага масiву – толькі цяпер будуць на-несеныя на мапу Генэральнага пляну разьвіцьця Менску.Гаворыць археоляг Алег Іоў:

— Да вясны будаўнікі павінны зрабіць яшчэ дзьве працы,што зьвязаныя зь землянымі работамі. З правага боку да-рогі, бліжэй да гораду будзе праводзіцца вадавод, і не-вялікая траншэя будзе рабіцца пад калектарам, каб сьця-кала вада да трубы, якую зараз ужо праклалі. І на пля-цоўцы ля Крыжа Пакутаў таксама будзе зроблены невялікікалектар, троху ўздымуць узровень грунту. І потым, каліпачнуць ставіць падпорныя сьценкі, трэба будзе за гэтымпрасачыць.

Алег Іоў браў удзел у раскопках у Курапатах разам зь Зя-нонам Пазьняком. Тады раскопкі ініцыявала пракуратурапасьля выхаду артыкула Пазьняка «Курапаты – дарогасьмерці». Паводле Алега Іова, адмысловыя археалягічныяраскопкі дзеля пошуку масавых пахаваньняў і вызначэнь-ня імёнаў ахвяраў палітычных рэспрэсіяў у Беларусі дагэ-туль не праводзіліся.

ІОЎ: Як польскія навукоўцы ў Катыні ды іншых месцахрабілі адмысловыя дасьледаваньні месцаў рэпрэсіяў. У насжа ані спэцыяльна, ані мэтанакіравана мы там не капалі.Мы капалі ў сувязі са сьледзтвам, і былі прыцягнутыя тудыяк спэцыялісты, як экспэрты. Але адмысловых раскопак невялося ў Беларусі ніколі. Хоць месцы ёсьць, якія можнабыло б дасьледаваць.

— Якія?

— Лошыца. У Менску некалькі такіх месцаў. Калі тут быў

тэрыторыі Курапатаў хадзілі невядомыя людзі ў цывіль-ным. Раніцай прыехала некалькі міліцэйскіх машынаў. Га-ворыць Алесь Гетман:

— З раніцы тут пад’ехалі два ЎАЗікі АМОНу і яшчэ дзьвеміліцэйскія машыны. Быў ізноў той маёр, які кіраваў, калі8–9-га тут былі падзеі. Як яны нам растлумачылі, пасьляўсталяваньня лаўкі Клінтана яны павінны два разы надзень назіраць за ёю. Мы там перагарадзілі пад’езд стуж-кай, але стужку яны разарвалі і паехалі ўсё роўна. Але за-раз мы будзем рабіць шлягбаўм.

Тым часам у Курапаты пачалі прыходзіць жыхары сусед-няга раёну Зялёны Луг, сябры КХП БНФ ды проста людзі,якім неабыякавы лёс мэмарыялу. Сёньня на сьвята Вадо-хрышча набажэнства ў Курапатах служыў айцец ЛеанідАкаловіч. Сабралася каля 30 чалавек. Многія несьлі ва-ланцёрам прадукты, цёплыя рэчы ды ўвогуле дапамагалі,чым маглі. Гаворыць госьць валанцёраў Валянцін Мац-кевіч, які пастаянна дапамагае жыхарам курапацкага ля-геру:

— Я кожную нядзелю прыходжу, нешта прынясу з сабою:цыгарэты, ці што. Яны адстойваюць за ўсіх нас, за ўсюБеларусь. Ім трэба дапамагчы. Фактычна, яны за гэты годзрабілі немагчымае, тое, чаго не зрабілі палітычныя пар-тыі, гэтыя хлопцы ўзводзяць такі слуп, за які можна чап-ляцца. Слуп упартасьці ў змаганьні за мэту.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


СЁНЬНЯ БУДАЎНІКІ ПРАЦАВАЛІ НАПАДЗЕМНЫМ ПЕРАХОДЗЕ

За работамі няспынна сочаць валанцёры.


Плянуецца, што неўзабаве ў Курапаты прыедуць сябрыГарадзенскай філіі Партыі БНФ, каб далучыцца да варта-ваньня нацыянальнага нэкропалю.

247

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

246

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

абаронцаў я засьпела сёньня чатырох валанцёраў. Мыразмаўляем, седзячы ля цёплай «буржуйкі». Адзін з ва-ланцёраў рэжа сала з апошніх запасаў: у абаронцаў усёбольш праблемаў з харчамі. Алесь Гетман кажа:

— Фінансаваньня ў нас увогуле ніякага няма. Учора ледзьгрошай назьбіралі на адну сьвечку, каб уначы не былоцёмна ў намёце. У людзей у саміх зараз няма сродкаў,таму нясуць тое, што нарыхтавалі ўлетку на зіму. Варэнь-ня ў нас столькі ўжо, што ня ведаем, што зь ім рабіць. Алеадным варэньнем сыты ня будзеш.

Новыя людзі амаль што не падыходзяць. Калі нас чуюць урэгіёнах, то мы запрашаем людзей, каб яны прыяжджалісюды хаця б на суботу, нядзелю, каб дапамагчы, бо пра-цы ў нас зараз шмат.

Дачыненьні з будаўнікамі, паводле Алеся Гетмана, у ва-ланцёраў даволі стрыманыя, бо цяпер у Курапатах пра-цуе зьмена рабочых, якія валілі крыжы 8 і 9 лістапада.Мой наступны суразмоўца — Сяржук Высоцкі.

ВЫСОЦКІ: Некаторыя людзі пытаюцца: «А чаму вы тут за-стаяцеся? Усё ж ужо адбылося. Пікам было ўсталяваньнемэмарыяльнага знаку ЗША, а зараз ужо час сыходзіць».Насамрэч гэта тое, чаго хоча рэжым. Каб чарговы раз ска-заць, што яны былі, каб паказацца перад камэрамі й да-памагчы амэрыканцам. Не, якраз наадварот. Тыя, хто таклічыў, якраз і сышлі, а ў Курапатах засталіся людзі, якіябачаць у гэтым справу сваёй нацыянальнай годнасьці.

Апошнім часам валанцёры адчуваюць пільную ўвагу збоку прыхільнікаў РНЕ ды іншых прафашыстоўскіх ар-ганізацыяў. Некалькі дзён таму ўвечары яны наведвалісяў лягер абаронцаў Курапатаў.

ГЕТМАН: Натоўп быў чалавек пятнаццаць. Стаялі, мабыць,паўгадзіны. Потым ад іх аддзяліўся і падышоў да нас хло-пец. Спытаўся, ці ёсьць тут БПС і нацбрыгады. Спытаўся,якая ў нас сувязь. Яго ў намёт ніхто не пусьціў. Мы ска-залі, што ў намёце пятнаццаць чалавек сядзяць. Ён па-размаўляў, пайшоў да астатніх, і яны сышлі.

Валанцёры не выключаюць, што менавіта гэтыя людзіспрычыніліся да леташняга разбурэньня лавы Клінтана. Датаго ж апошнім часам у горадзе ўжо адбылося некалькі

яшчэ Зянон Станіслававіч, хацелі раскапаць, прашурфа-ваць Лошыцу. Але літаральна за дзень да таго, як мы тудызьбіраліся, гэтае месца засыпалі гравіем і пабудавалі тамгараж! Капаць варта практычна ў кожнай турме. Дзе былітурмы, там расстрэльвалі. Гэта Вялейка, Горадня. Асабліва1941 год, калі пачалася вайна, усе палітычныя, якія тамбылі, усе загінулі каля турмы. Я ведаю, што каля Пінскуёсьць такія месцы...

Наступная мая суразмоўца – старшая навуковая супра-цоўніца Інстытуту гісторыі Валянціна Вяргей.

ВЯРГЕЙ: Гэты помнік нават ня быў нанесены на Генплян.Зараз, калі межы пазначаныя на мясцовасьці, трэба вы-значыць іхныя каардынаты й зьмясьціць на Генэральнымпляне разьвіцьця Менску.

У інстытуце ў нас была група па дасьледаваньні палітыч-ных рэпрэсіяў. Яна скасаваная пасьля 1996 году. Яшчэ быўаддзел пры архіўнай управе – зьбіраўся кампутарны архіўрэпрэсаваных у Беларусі. Зараз зьвесткі з гэтага архівуперададзеныя па абласьцях, нават у абласныя публічныябібліятэкі. Але доступ да іх закрыты, лічыцца, што яны ўраспрацоўцы знаходзяцца.

Валянціна Вяргей мяркуе, што трэба наноў ствараць ад-мысловы цэнтар дасьледаваньняў гісторыі палітычных рэ-прэсіяў у Беларусі, і менавіта цяперашнія падзеі ў Курапа-тах могуць паспрыяць гэтаму.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


АБАРОНЦАМ НЕ ХАПАЕ ЕЖЫ

Валанцёрамі зацікавіліся прыхільнікі РНЕ і рухускінгедаў — надоечы ўвечары яны прыходзілі ўКурапаты.


Ля Курапатаў працягваюць будаваць падземны пераход— ужо выклалі ягоную аснову з бэтонных плітаў. У намёце

249

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

248

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

НЯМКОВІЧ: Быў 51 варыянт помніка — ведаеце, то крыж,то страляюць, то зорка ў баку... З 51-го выбралі 26 праек-таў. Тады кожны мастак хацеў увекавечыць сваё прозь-вішча. З 26-ці выбралі лепшых пяць, потым далучыўсяяшчэ шосты. Мастакі «рэжуць» Курапаты ўздоўж і ўпопе-рак — хто царкву ставіць на гары, хто ўкопвае ў зямлю, хтокрыж празрысты, прапануюць кавярнi, фантаны...

Вацлаў Нямковіч мае ўласны погляд на тое, якім мусіцьбыць мэмарыял у Курапатах.

НЯМКОВІЧ: Ня рухаць ямы, на кожнай паставіць крыж.Зрабіць прыгожую мастацкую агароджу. Паставіць дзьвебрамы на ўваходзе й выхадзе — Брама Смутку й БрамаНадзеі. Уздоўж Алеі Смутку паставіць знакі з усіх Курапа-таў, якія ёсьць у Беларусі, знакі пра ўсіх нашых вялікіхлюдзей, загінулых у часы бальшавізму. Пасярэдзінемогільніка павінен быць вялікі крыж. У пачатку паставіцьмаленькую каплічку для ўсіх канфэсіяў. Яшчэ патрэбнынавуковы будынак — бібліятэка, кіназаля.

Вацлаў Нямковіч не спадзяецца, што й цяпер, калі чарго-вы раз будзе абвешчаны конкурс на стварэньне помніка,у Курапатах хутка паўстане мэмарыял. І вось чаму:

— Бальшавікі былі — бальшавікі засталіся. Ніхто не памя-няўся, усе на месцы, яны кіруюць...

Вацлаў Нямковіч мяркуе, што ў курапацкай зямлі мусіцьбыць руплівы гаспадар.

НЯМКОВІЧ: Я два гады «адваяваў» — шукаў гаспадара.Ніхто ня хоча, ніводны музэй у Беларусі. Ёсьць мэмарыялу нас у Хатыні, чаму й ня тут?.. Ёсьць лесапаркавая гаспа-дарка, але ж гэта паркавая арганізацыя, яны ж не гаспа-дары гэтага помніку. Няма гаспадара ў мэмарыялу.

Вацлаў Нямковіч пакуль ня бачыць арганізацыі альбо ўста-новы, што здолела б стаць сапраўдным гаспадаром на-цыянальнага нэкропалю. Але галоўнае цяпер, паводлеВацлава Нямковіча, каб у пытаньні наконт Курапатаў былазгода.

нападаў на абаронцаў Курапатаў. Сытуацыю тлумачыцьСяржук Высоцкі:

— Ужо адбыліся тры маштабныя сутычкі. Былі падрыхта-ваныя брытагаловыя. Сярод іх пазналі шэраг актывістаўРНЕ, правую руку Глеба Самойлава, прадстаўнікоў рухускінгедаў. Яны разьлічваюць вывесьці адсюль людзей,выбіць іх з Курапатаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 23 cÚÛ‰ÁÂÌfl 2002

ВАЦЛАЎ НЯМКОВІЧ: «БАЛЬШАВІКІ БЫЛІ —БАЛЬШАВІКІ ЗАСТАЛІСЯ»

Наша карэспандэнтка сустрэлася са старшынёмХрысьціянскай злучнасьці «Курапаты» ВацлавамНямковічам, які 14 гадоў займаецца справаймэмарыялу.


Летась 14 верасьня Вацлаў Нямковіч патрапіў у аварыю.Некалькі месяцаў давялося быць у гіпсе. Калі ён згадваегэты выпадак, у яго на вачах сьлёзы — бо крыўдна, што нязмог узяць удзелу ў падзеях, што адбываліся ў Курапатахгэтыя чатыры месяцы. А Курапаты для Вацлава Нямковічаапошнія 14 гадоў ёсьць сэнсам жыцьця.

Грамадзкае аб’яднаньне Хрысьціянская злучнасьць «Ку-рапаты» было створанае 10 гадоў таму дзеля ўшанавань-ня памяці ахвяраў масавых рэпрэсіяў. У невялічкай кватэ-ры Вацлава Нямковіча месьціцца сапраўдны архіў — га-зэтныя публікацыі пра Курапаты, стэнаграмы паседжань-няў, дзе разглядаліся праекты конкурсу на стварэньнепомніка, пасьведчаньне аб наданьні Курапатам статусупомніка першай катэгорыі ды іншае.

Мы сядзім за сталом, на якім ляжыць вялікая мапа Кура-патаў, і размаўляем. Вацлаў Нямковіч згадвае, як у 1993годзе ў Чырвоным касьцёле праходзіў конкурс праектаўпомніка ў Курапатах. ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

251

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

250

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

запаліць агонь сьвятла й надзеі, і паказаць, што ў нас ёсьцьбудучыня». Канадзкія беларусы не падзяляюць валанцё-раў на прадстаўнікоў тых ці іншых групаў ці плыняў, для іхусе актывісты — мужныя людзі, змагары за шчасьце бела-рускага народу.

Акрамя Згуртаваньня беларусаў Канады, надоечы абарон-цаў падтрымалі й беларусы Літвы — перадалі валанцёрамцукерак.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ПРАДСТАЎНІКІ ЖДАНОВІЦКАГА ЛЯСГАСУСКЛАЛІ НА ВАЛАНЦЁРАЎ ПРАТАКОЛ

Абаронцам належыць наведаць на наступнымтыдні сядзібу лясгасу.


Паводле Алеся Гетмана, прадстаўнікі лясгасу распавяліваланцёрам, што надоечы іхнаму начальству патэлефа-навалі зь Міністэрства ўнутраных справаў, і менавіта з гэ-тай прычыны яны цяпер і высьвятляюць, дзе валанцёрыбяруць дровы для абагрэву намёту.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ПРА КУРАПАТЫ НАПІШУЦЬ КНІГУ

Грамадзкая ініцыятыва «За ўратаваньне мэма-рыялу Курапаты» рыхтуе да друку кнігу.


Як паведаміў Радыё Свабода прэсавы сакратар грамадзкайініцыятывы Сяргей Сахараў, празь некалькі тыдняў вый-дзе ў сьвет кніга пра Курапаты, у якой будзе адлюстрава-


ВАЛАНЦЁРЫ ЧАТЫРЫ МЕСЯЦЫ ВАРТУЮЦЬКУРАПАТЫ

Згуртаваньне беларусаў Канады выказала па-дзяку і падтрымку валанцёрам у іхнай бараць-бе.


Самі валанцёры мяркуюць, што яны прайшлі толькі част-ку свайго шляху. Напэўна, самую складаную, бо давялосяперажыць міліцэйскую аблогу, суды, пакараньні, моцныямаразы, хваробы й расчараваньні. Гаворыць Алесь Гет-ман, які правёў у Курапатах каля трох месяцаў:

— Яшчэ тут вельмі шмат працы, але будзем трымацца.Вялікі дзякуй людзям, якія едуць сюды зь Менску, каб пры-везьці нам што-небудзь, альбо маральна падтрымаць.Прыяжджаюць людзі, каб паіграць нам на гітары, бо на-самрэч цяпер вельмі сумна ўсё выглядае, асабліва каліпачаў таяць сьнег. Вельмі сумна. Грукат машын з самайраніцы...

Сапраўды, пасьля адлігі ўсё больш відавочныя наступст-вы рэканструкцыі кальцавой дарогі. Пясок, заваленыякрыжы, пад нагамі куламесь. Ля намёту валанцёраў ля-жаць яловыя галінкі, каб не было гэтак вільготна. Па да-розе на Курапацкі пагорак бачныя сьляды машынаў. АлесьГетман працягвае:

— Гэта амонаўскія машыны заяжджаюць на ўзгорак пагля-дзець лаўку Клінтана. Мы з амонаўцамі ўжо размаўлялінаконт таго, каб яны хадзілі туды пешкі, а ня езьдзілі паКурапатах на машынах. Ёсьць зьмены, што пехам ідуць, аёсьць такія, што залятаюць туды на сваіх УАЗіках. Два разына дзень яны глядзяць на лаву Клінтана.

Нядаўна валанцёрам перадалі ліст са словамі падзякі йпадтрымкі ад Згуртаваньня беларусаў Канады. Зьвяртаю-чыся да абаронцаў, прадстаўнікі Згуртаваньня адзначаюць,што «гэта вельмі няпроста — выйсьці ў першыя рады і дацьпрыклад людзям, што можна змагацца з чорнымі сіламі,

253

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

252

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Раніцай каля намёту валанцёраў стаялі тры міліцэйскіямашыны. Кожная зь іх цягам дня па некалькі разоў заяж-джае на Курапацкі пагорак — гэткім чынам міліцыянтысьцерагуць адноўленую лаву Клінтана. Абаронцы неад-нойчы спрабавалі пераканаць міліцыянтаў хадзіць да мэ-марыяльнага знаку пешкі, але пакуль безвынікова.

Сёньня ў Курапатах абмяркоўвалі ўчорашнія падзеі, каліпрадстаўнікі лясной гаспадаркі склалі пратакол на АлесяГетмана за тое, што нібыта валанцёры валяць лес.

ГЕТМАН: Учора дзесьці аб 11-й гадзіне завіталі прад-стаўнікі ахоўнага лясьніцтва. Адзін зь іх — спадар Макоўскiса Ждановіцкага лясьніцтва. Яны пастанавілі, што ў квад-раце 83 незаконна ўсталяваны намёт і тэрыторыя ваколяго забруджаная рэшткамі дроваў.

Алесю Гетману належыць цяпер у аўторак наведаць кан-тору лясьніцтва, каб, як гаворыцца ў пратаколе, «узгадніцьмагчымасьць знаходжаньня на тэрыторыі лясьніцтва».Алесь мяркуе, што такім чынам улады хочуць прымусіцьваланцёраў пакінуць Курапаты.

Дарэчы, некалькі месяцаў таму ў Курапаты ўжо навед-валіся лесьнікі, але тады яны пагадзіліся з тым, каб ва-ланцёры валілі сухастой. З чым зьвязаная гэткая пераме-на ў стаўленьні лясьнічых да валанцёраў? Алесь Гетманпрацягвае:

— Яны адказалі, што ім патэлефанавалі зь Міністэрстваўнутраных справаў і прапанавалі падысьці разабрацца зтым, што тут валанцёры валяць лес і робяць крыжы. Акрыжы мы рабілі з таго лесу, які валілі будаўнікі.

Да таго ж, распавёў Алесь Гетман, цяпер валанцёры па-ляць у «буржуйцы» збольшага вуглём, які надоечы пры-везьлі іхныя прыхільнікі.

Сёньня, як і звычайна ў выходныя дні, у Курапаты пры-ходзілі людзі. Сьвятлана Данілава прыехала з Барысава.Яна прывезла валанцёрам юшку, яшчэ цёплую бульбу згрыбамі, а таксама халадзец. Бацька спадарыні Сьвятла-ны Іван Хрып быў расстраляны карнікамі НКВД, і дагэ-

ная гісторыя нацыянальнага нэкропалю ад 1930-х да2002 году. Выданьне амаль гатовае да друку, чакае толькіканчатковага рэдагаваньня, ужо ёсьць прыблізны макетвокладкі. Як адзначыў Сяргей Сахараў, кнігу падрыхтава-ла адмысловая група.

САХАРАЎ: Гэтую групу ўзначальвае старшыня грамадзкагааб’яднаньня «Дыярыюш» Ларыса Андросік, і ў яе ўвахо-дзяць Ігар Кузьняцоў, Алег Іоў, Мікола Крывальцэвіч. Атаксама Вацлаў Арэшка, які займаецца рэдагаваньнемгэтай брашуры. Кузьняцоў піша пра тое, што адбываласяў Курапатах у 1930-я гады. А што тычыцца Крывальцэвічай Іова, то яны глядзяць на курапацкую праблему згледзішча археалёгіі. Трэцяя частка тычыцца самыхапошніх падзеяў вакол Курапатаў. Спадар Вацлаў Арэшкамяркуе, што каб усе бакі былі задаволеныя кнігай, янамусіць быць чыста інфарматыўнай. Наклад мяркуецца няменшы за 500 асобнікаў.

Апроч гэтага, вырашана абвясьціць конкурс на найлеп-шы праект мэмарыялу ў Курапатах. Як адзначыў СяргейСахараў, інфармацыя пра конкурс будзе апублікаваная ўСМІ.

Пытаньне аб пабудове ў Курапатах мэмарыялу ахвярампалітычных рэпрэсіяў надоечы абмяркоўвалі й дэпутатыпалаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу. Паводлекіраўніка камісіі ў справе правоў чалавека, нацыянальныхадносінаў і СМІ Валерыя Ліпкіна, узьвядзеньне мэмарыя-лу будзе садзейнічаць «аднаўленьню гістарычнай спра-вядлівасьці» і «пакладзе канец спрэчкам, якія існуюць уграмадзтве». Сябры камісіі маюць намер зьвярнуцца дастаршыні палаты прадстаўнікоў Вадзіма Папова з тым, кабініцыяваць разгляд гэтага пытаньня на сэсіі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


ВАЛАНЦЁРАЎ ВЫКЛІКАЮЦЬ У ЛЯСЬНІЦТВА

Тым часам да іх далучаюцца добраахвотнікі зРасеі.

255

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

254

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

га прыпынку «Зялёны Луг» да Курапатаў, я бачыў, як бук-савалі й не маглі праехаць па дарозе цяжкія МАЗы бу-даўнікоў. Відаць, з прычыны такой непагоды ўсе бу-даўнічыя работы на курапацкім участку Менскай кальца-вой дарогі спынілі.

У вайсковым намёце валанцёраў знаходзіліся чатырыхлопцы (ноччу іх было шэсьць чалавек), якія палілі печкуй адпачывалі. У дождж нікому не хацелася выходзіць навуліцу. Старшы ў лягеры Алесь Гетман распавёў:

ГЕТМАН: Уначы быў цікавы візыт. Прыйшлі тры хлопцы,ад якіх пахла гарэлкай. Яны прапаноўвалі й нам прынесьцігарэлкі. Я кажу: у нас сухі закон, мы сабе забаранілі. Алеяны настойвалі. Мы тут абмяркоўвалі гэта й лічым, што,відаць, улады тут нешта зьбіраюцца рабіць. А мы ім яккостка ў горле.

Сёньня валанцёры плянавалі займацца прыборкай тэры-торыі й майстраваць новыя крыжы. Аднак апоўдні ў ля-гер прыйшлі некалькі жанчын, якія прынесьлі валанцёрамгарачай хатняй ежы. Гаворыць спадарыня Вера:

— Мы заўсёды нешта прыносім хлопцам. Ці піражкі, ціпірагі, дранікі — што ёсьць. Мы прыхільніцы таго, штохлопцы робяць, і лічым абавязкам ім дапамагчы.

Нягледзячы на кепскае надвор’е, прыйшоў у Курапаты йайцец Леанід Акаловіч.

АКАЛОВІЧ: Я абавязаны, бо мы дамовіліся, што кожнуюнядзелю — якое б ні было надвор’е, колькі б ні было тутнашых вернікаў — адзін, два ці тры. Хто прыходзіць у імяХрыстовае, будзе й Бог з намі. Дык вось, прыходзім тутсправіць малітву альбо абедніцу ды памянуць нявіннапалеглых забітых нашых курапатцаў.

А ўвечары ў лягеры пройдзе нарада маладзёвай курапац-кай ініцыятывы. Валанцёры будуць абмяркоўваць мэма-рыялізацыю Курапатаў, а таксама стварэньне разам з ар-ганізацыяй «За ўратаваньне Курапатаў» кнігі пра гісторыюй абарону ўрочышча.

туль невядома, дзе ён пахаваны. Спадарыня Сьвятлана,мяркуе, што найхутчэй у Курапатах.

ДАНІЛАВА: Калі я пачула, што тут пачалі будаваць дарогуна касьцях, я ня здолела да гэтага паставіцца абыякава, ітаму ўвесь час цяпер сюды ежджу.

Апошнім часам да валанцёраў далучыўся Антон Шку-рынскі з расейскага гораду Мураму, што ва Ўладзімерскайвобласьці. Летась ён прыехаў у Менск у госьці да свайгосябра, а калі даведаўся пра падзеі ў Курапатах, вырашыўузяць удзел у вахце памяці.

ШКУРЫНСКІ: Тут мусіць быць мэмарыял. Насамрэч цяпе-рашняя вахта — гэта таксама супрацьстаяньне цяпераш-няму рэжыму й напамін аб мінулым, аб сталінскіх рэ-прэсіях, і напамін пра тое, што мінулае можа вярнуцца.

Род Антона паходзіць з Заходняй Украіны, за савецкімчасам шмат ягоных родных пацярпелі ад масавых рэ-прэсіяў і цяпер ляжаць у брацкіх магілах ў Сыбіру, Казах-стане, на Калыме ды ў Салаўках.

Ужо некалькі тыдняў Антон Шкурынскі вывучае ў Курапа-тах беларускую мову, і на маё пытаньне, як доўга ёнзьбіраецца знаходзіцца ў Курапатах, адказаў:

— Да перамогі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


НАЧНЫЯ «ГОСЬЦІ»

Ноччу ў курапацкім лягеры зьявіліся невядомыяасобы, якія прапаноўвалі абаронцам выпіць га-рэлкі ды забыцца на сваю варту.


У Менску пачалася адліга, i дабрацца да курапацкага мэ-марыялу стала надзвычай складана. Новы дарожны на-сып настолькі разьмяк ад дажджу, што ні прайсьці, ні пра-ехаць па ім амаль немагчыма. Пакуль я ішоў ад канцаво- ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

257

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

256

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

тыя архівы, працягваюць вывучаць гісторыю палітычныхрэпрэсіяў у Беларусі. Ніна Стужынская працягвае:

— Тут ёсьць адзін момант — з гэтай тэмай немагчыма аба-раніцца. Для дзяржавы гэтая тэма небясьпечная — і тэмасупраціву, і тэма палітычных рэпрэсіяў. Вельмі кароткі быўтэрмін адноснай дэмакратыі ў Беларусі, навукоўцы про-ста не пасьпелі да канца вывучыць тэму Курапатаў. Але яўпэўненая, што дакумэнты існуюць.

Якім чынам цяпер можна даведацца пра сапраўдную гісто-рыю Курапатаў, каб прагучалі ўсе імёны забітых там лю-дзей? Многія беларусы атрымалі напачатку 1990-х да-ведкі аб рэабілітацыі сваіх родных, у якіх было запісанапрыкладна так: «Расстраляны ў Менску, хутчэй за ўсё, уКурапатах».

СТУЖЫНСКАЯ: Што тычыцца курапацкіх справаў, я думаю,што, канечне, могуць зьвярнуцца вельмі канкрэтныялюдзі, якія маюць вось такія даведкі. Але я лічу, што гэтабессэнсоўна зараз. Каб даведацца гісторыю Курапатаў,гісторыю тых людзей, якія там паляглі, патрэбныя карды-нальныя зьмены — найперш ва ўладзе.

Ніна Стужынская адзначае й яшчэ адну важную акаліч-насьць. Дагэтуль не рэабілітавалі беларусаў, якіх абвіна-вачвалі ў арганізацыі контаррэвалюцыйных выступаў ціпаўстаньняў супраць савецкай улады.

СТУЖЫНСКАЯ: Магу прывесьці прыклад Юркі Лістапада.Ён меў тры прысуды. І ён рэабілітаваны па дзьвюх спра-вах, але не рэабілітаваны па адной — гэта прысуд 1926году, якраз за арганізацыю контаррэвалюцыйнага высту-пу супраць савецкай улады. Я прысутнічала гадоў шэсьцьтаму на судзе. Наш суд вельмі жорстка паставіўся, маўляў,гэта антыканстытуцыйны ўчынак і не падлягае рэабіліта-цыі.


ШМАТ РЭПРЭСАВАНЫХ БЕЛАРУСАЎ ДАГЭТУЛЬНЕ РЭАБІЛІТАВАНЫЯ

Архівы КГБ, у якіх знаходзіцца інфармацыя прапалітычныя рэпрэсіі ў Беларусі, дагэтуль закры-тыя. Навукоўцы ня маюць доступу да матэрыя-лаў. Пра гэта — гутарка з дасьледчыцай, канды-даткай гістарычных навук Нінай Стужынскай.


Амаль уся інфармацыя пра палітычныя рэпрэсіі зна-ходзіцца ў архівах КГБ, але часткова яе можна адшукаць іў Нацыянальным архіве — тут захоўваецца частка матэ-рыялаў па гэтак званым «палітычным бандытызьме», ку-лацкай контаррэвалюцыі й палітычных рэпрэсіях.

Ніна Стужынская, якая ўжо шмат гадоў займаецца гісто-рыяй антысавецкага супраціву, у свой час мела магчы-масьць працаваць з дакумэнтамі ў архівах КГБ.

СТУЖЫНСКАЯ: Гэта вельмі спэцыфічны архіў. Ён ніколі нябыў адкрыты. Навуковец ці сваяк рэпрэсаванага можапацікавіцца канкрэтнай асобай, і толькі па прозьвішчучалавека (пажадана мець год і месца яго нараджэньня)супрацоўнік архіву, звычайна афіцэр КГБ, шукае адпавед-ныя матэрыялы. Ёсьць яны на самой справе ці няма, намневядома — мы можам толькі верыць ці ня верыць супра-цоўніку.

Ніна Стужынская згадвае, як напачатку дзевяностых, ма-ючы адмысловую паперу ад Інстытуту гісторыі АкадэмііНавук, можна было дасьледаваць пэўныя матэрыялы ўархівах КГБ. Цяпер сытуацыя кардынальна зьмянілася.

СТУЖЫНСКАЯ: Летась я праявіла такую цікаўнасьць. Спра-ва ў тым, што я заканчваю доктарскую дысэртацыю «Ан-тысавецкі рух у Беларусі ў 1918–1929 г.». Я пацікавілася,ці маю я магчымасьць зазірнуць у тыя самыя дакумэнты,якія я глядзела 4–5 гадоў таму. Аказалася, што не.

І ўсё ж многія навукоўцы і цяпер, нягледзячы на закры- ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

259

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

258

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


УЛАДЫ ЦІСНУЦЬ НА ВАЛАНЦЁРАЎ ПРАЗЬЛЯСЬНІЦТВА

Павал Севярынец, Сяржук Высоцкі й Алесь Гет-ман наведалі Ждановіцкае лясьніцтва Менскайлесапаркавай гаспадаркі.


Падставай для візыту стаў інцыдэнт на мінулым тыдні, каліна добраахвотніка Алеся Гетмана склалі пратакол за нібыта«незаконнае ўсталяваньне ў лесе намёту» і высечку дрэ-ваў.

Паводле лясьнічага Сяргея Макоўскага, у Менскую леса-паркавую гаспадарку патэлефанавалі зь Міністэрства ўну-траных справаў і папрасілі паўзьдзейнічаць на валанцё-раў. Лясьнічы на пачатку размовы з абаронцамі выказаўсядаволі шчыра:

— Адразу скажу — палітыка нам не патрэбная.

— Скажыце, калі ласка, чаму гэтае пытаньне ўзьнікла толькіцяпер, праз чатыры месяцы? Намёт у лесе даўно стаіць...

— Гэта й ёсьць палітыка. Калі ня могуць разабрацца ўла-ды, дык што нам? Пачнеце валіць лес — вось і будземразьбірацца.

Валанцёры выказвалі свае аргумэнты — каб усталяваць улесе намёт, не патрэбныя ніякія дазволы ўладаў, а на ацяп-леньне намёту ідуць дрэвы, якія будаўнікі павалілі яшчэлетась. У часе размовы высьветлілася, што ў дакумэнтахМенскай лесапаркавай гаспадаркі дагэтуль не пазначана,што Курапаты ёсьць помнікам гісторыі першай катэгорыі.

МАКОЎСКІ: Нідзе, абсалютна, ня ведаю... У нас адбылосялесаўладкаваньне — і там нічога не пазначана, проста як«лясны масiў». Канечне, мы ведаем, што гэта за месца, ітаму, зразумела, прыбіраем увесь час, робім санітарныявысечкі лесу. Усё гэта пачалося, калі капалі газаправод і


БОЛЬШ ЗА ЧАТЫРЫ МЕСЯЦЫ ПРАЦЯГВАЕЦЦАВАХТА ПАМЯЦІ

Сёньня за рэканструкцыяй Менскай кальцавойдарогі назіралі сем валанцёраў.


Будаўнікі робяць падземны пераход, а таксама падвыша-юць узровень дарогі. Валанцёры рыхтуюцца ісьці ў Жда-новіцкую лясную гаспадарку, куды іх выклікалі для раз-мовы наконт нібыта «незаконнага ўсталяваньня намёту» івысечкі лесу. Разам зь імі ў лясьніцтва пойдуць прад-стаўнікі праваабарончага цэнтру «Вясна» і карэспандэнтРадыё Свабода.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


128 ДЗЁН ВАХТЫ ПАМЯЦІ

За рэканструкцыяй Менскай кальцавой дарогісёньня сачылі тры добраахвотнікі.


Валанцёры не зьбіраюцца пакідаць урочышча да закан-чэньня земляных работ, а магчыма, і да таго часу, пакульня будзе пабудаваны мэмарыял ахвярам палітычных рэ-прэсіяў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

261

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

260

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Абаронцы разам з гісторыкамі й сябрамі арганізацыі Мар-тыралёг Беларусі акрэсьлілі межы ахоўнай тэрыторыі, іцяпер ім патрэбная дапамога, каб усталяваць на гэтыхмежах адмысловыя слупкі.

Сёньня ж адбываецца чарговае паседжаньне грамадзкайініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты», наякім будзе абмяркоўвацца канцэпцыя будучай мэмары-ялізацыі ўрочышча.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 1 Î˛Ú‡„‡ 2002

АБАРОНЦЫ ЗАПРАШАЮЦЬ НА ТАЛАКУ

Усю мінулую ноч яны трымалі намёт, які ў любымомант мог быць зьнесены моцным ветрам.


Да Курапатаў ад аўтобуснага прыпынку цяпер лепш ісьціўздоўж мікрараёну. На пачатку ляснога масiву да лягеруваланцёраў можна трапіць праз ужо напалову збудаваныпадземны пераход. Каля яго стаіць машына з АМОНам.

На вуліцы – лужыны, але ў намёце, дзякуючы «буржуй-цы», цёпла. На падлозе – драўляны насьціл, некалькі тыд-няў таму яго адмыслова пабудавалі для цырымоніі ад-крыцьця адноўленай лаўкі Клінтана. Паводле Алеся Гет-мана, гэтай ноччу ў лягеры ніхто ня спаў.

ГЕТМАН: Трымалі намёт, каб яго ня зьнесла ветрам. Ма-быць, тры разы ўбівалі калы. Я даўно такога ветру ня ба-чыў. А так нармальна ўсё. Учора быў на прэзэнтацыі кнігіІгара Кузьняцова, дамовіліся аб супрацоўніцтве. У насшмат матэрыялаў, якія нам прыносілі людзі. Перадамо іхІгару Кузьняцову для кнігі пра тых, хто загінуў у Курапа-тах, а таксама пра абаронцаў.

Алесь Гетман частуе мяне адмысловай курапацкай стра-вай – рысавым супам з тушанінай. Фірмовыя стравы ва-

раскапалі некалькі магілаў, хаця, кажуць, тое ж самаебыло, калі будавалі кальцавую.

Галоўным вынікам размовы стаўся дазвол на высечкучасткі сухастою.

МАКОЎСКІ: Калі ласка, давайце дамовімся, дашлем ваммайстра, заклеймім, адвядзем высечку, дапаможам на-ват на месцы нарыхтаваць. Выпішыце тыя дровы. Толькітрэба ўсё афіцыйна, выпішам лесарубачны квіток, як на-лежыць. Дамо пілу, дапаможам расьпіліць.

Валанцёры задаволеныя вынікамі свайго візыту. ГаворыцьПавал Севярынец:

— Пасьля кароткай размовы высьветлілі ўсе пытаньні,зьнялі ўсе праблемы, таму што людзі ў Беларусі разуме-юць, што такое Курапаты. Відавочна, што на гэтаелясьніцтва «наехалі» зьверху.

А вось меркаваньне Сержука Высоцкага:

— Па-чалавечы, канечне, шкада людзей, якіх улады про-ста падстаўляюць у розных палітычных правакацыях. Віда-вочна, што чалавек зьмяніў сваё бачаньне пасьля размо-вы, калі пазнаёміўся з намі.

Працягвае Алесь Гетман:

— Улады, КГБ, МУС ня здолелі прыціснуць нас наўпрост,пачалі шукаць іншыя шляхі. Хай шукаюць...

Пасьля лясьніцтва валанцёры паехалі ў Курапаты. Апош-нім часам там узьнікла шмат праблемаў з прычыны на-двор’я — паўсюль куламесь, увесь час падцякае намёт.Учора ўначы з-за моцнага ветру нахіліўся комін «бур-жуйкі», і таму зноў крыху падпаліўся намёт.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○


130 ДЗЁН ПРАЦЯГВАЕЦЦА ВАХТА ПАМЯЦІ

Валанцёры заклікаюць усіх ахвотных прыходзіцьва ўрочышча на талаку ў суботу аб 11-й гадзіне.

263

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

262

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

лёўкамі ды іншым рыштункам ішлі ў бок урочышча. Гово-рыць арганізатар сёньняшняй талакі археоляг Мікола Кры-вальцэвіч:

— На плянах у нас ёсьць абазначаная тэрыторыя Курапац-кага могільніка ўсяго, і гэта ёсьць ахоўная зона, якая былавызначаная яшчэ ў 1992 годзе і зацьверджаная ў 1993годзе. Але гэтую зону варта абазначыць яшчэ і на мясцо-васьці, па пэрымэтры ўсяго лесу і ў лесе па той мяжы, якаяў нас пракладзена на плянах. У сувязі з гэтым і прызнача-ецца вось гэтая талака. Трэба слупкі ўкопваць, пілавацьіх. Зямля замерзлая, трэба яе дзяўбаць – даволі цяжкаяфізычная праца.

Сёньня ў курапацкім лягеры начавалі тры валанцёры. Аленоч выдалася неспакойнай: некалькі разоў у лягер пры-яжджалі міліцыянты, хадзілі па тэрыторыі Курапатаў, аг-ледзелі памятны амэрыканскі знак. А сёньня ва ўрочыш-ча прыехаў прадстаўнік лясьніцтва Менскага раёну, якізаўважыў новыя крыжы і слупкі – пазначэньне мяжы мэ-марыялу – і заявіў, што складзе на валанцёраў пратаколза незаконную высечку лесу. Добраахвотнікі доўга тлума-чылі лесьніку, што крыжы і слупкі зробленыя не са сьве-жапаваленых дрэваў, а зь лесу, які раней сьпілавалі бу-даўнікі. Тым ня менш, перад ад’ездам лясьнік паабяцаў,што ў хлопцаў яшчэ будуць праблемы зь ягонай устано-вай. Аднак талака ў Курапатах сёньня прайшла спакойнаі арганізавана. А ўвечары прыехалі прадстаўнікі чэскайфундацыі «Чалавек у нядолі», якія паказалі некалькі да-кумэнтальных фільмаў, у тым ліку і вядомую стужку «Да-рога на Курапаты».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 3 Î˛Ú‡„‡ 2002

АЛЯКСЕЙ МАРАЧКІН: «КРЫЖ – ГАЛОЎНЫСЫМБАЛЬ КУРАПАТАЎ»

Мастак Аляксей Марачкін займаецца распра-цоўкай канцэпцыі мэмарыялізацыі Курапатаў.

ланцёраў – макарона з тушанінай, фасоль з тушанінай,бульба, зноў жа з тушанінай.

Наступны мой суразмоўца – Глеб Вязоўскі. Ён адкладваеўбок раман братоў Стругацкіх і ўзгадвае 30 верасьня –дзень, калі ўпершыню трапіў у Курапаты. З таго часу Глебпрактычна не пакідаў урочышча.

ВЯЗОЎСКІ: Чатыры месяцы ёсьць дакладна. Але ж бывае,што я зьяжджаю на дзень, каб памыцца й з бацькамі сус-трэцца. Я хацеў бы, каб сюды больш людзей прыходзіла,каб дапамагалі нам. Прыходзьце заўтра на талаку, а ў ня-дзелю – на набажэнства.

Талака ў Курапатах адбудзецца заўтра аб адзінаццатайгадзіне.

Звычайна раніцай у лягер прыходзіць Сяржук Высоцкі.Сёньня я таксама засьпела яго ў Курапатах.

ВЫСОЦКІ: Зараз, калі прайшоў пік інфармацыйнай падт-рымкі, цікаўнасьці, калі многія лічаць само сабой зразу-мелым, што людзі тут знаходзяцца, псыхалягічна вельміцяжка быць тут.

Сяржук Высоцкі мяркуе, што спэцслужбы спрабуюць шан-тажаваць некаторых абаронцаў Курапатаў, і ў выніку не-каторыя зь іх больш не зьяўляюцца ва ўрочышчы.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 2 Î˛Ú‡„‡ 2002

ТАЛАКА

Людзі прыбіралі тэрыторыю ўрочышча адсьмецьця, усталёўвалі новыя крыжы ды ўкопваліслупкі, якімі будзе пазначаная мяжа мэмарыя-лу.


На заклік узяць удзел у талацэ адгукнулася нямала лю-дзей. Пакуль я ішоў ад канцавога прыпынку «Зялёны Луг»да Курапатаў, сустрэў некалькі чалавек, якія з ламамі, рыд-

265

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

264

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

навіць камень для тых габрэяў, якія там загінулі, нейкі знак,каб ушанаваць другія нацыі. У нас ёсьць беларускія тра-дыцыі, гэта значыць, што кожны добры могільнік павіненбыць аздоблены агароджай. Павінен быць уваход, бра-ма. Магчыма, каля брамы невялічкая каплічка, каб тамзаўсёды гарэлі сьвечкі.

Такая канцэпцыя будзе прадстаўленая для абмеркавань-ня ў наступную пятніцу на чарговым паседжаньні гра-мадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапа-ты». Паводле Аляксея Марачкіна, рэалізацыя канцэпцыіне запатрабуе шмат грошай.

МАРАЧКІН: І калі б адкрылі агульны рахунак, то нават падаляру, па рублю, па капейцы мы маглі б сабраць грошысамі.

Дарэчы, гэтая праца ўжо распачатая. У мінулую суботу наталацэ былі ўсталяваныя слупкі, якія пазначаюць межымэмарыялу. А калі растане сьнег, мяркуе Аляксей Ма-рачкін, можна будзе пачаць добраўпарадкаваньне ўро-чышча, узьвядзеньне агароджы й брамы.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 4 Î˛Ú‡„‡ 2002

134 ДНІ ПРАЦЯГВАЕЦЦА ВАХТА ПАМЯЦІ

Сёньня ў лягеры знаходзіліся пяць валанцёраў.Харчоў у іх засталося толькі на два дні.


Валанцёры займаліся добраўпарадкаваньнем урочышча.У адлігу намёт падцякае, таму даводзіцца ўвесь час зма-гацца зь вільгацьцю. Плянуецца, што заўтра ўрочышчанаведаюць прадстаўнікі Ждановіцкага лясьніцтва. Янывызначаць дзялянку ў лесе, дзе валанцёрам будзе дазво-лена валіць сухастой.


У майстэрні Аляксея Марачкіна дагэтуль захоўваецца эскізкурапацкага крыжа, які ён зрабіў напрыканцы васьмідзя-сятых. Потым, як і многія, ён нес на сваіх плячах ужо рэ-альны крыж ад будынку КГБ ва ўрочышча. Лёс мастакашчыльна зьвязаны з нацынальным нэкропалем і цяпер.

Летась 8 лістапада, калі бульдозэры валілі крыжы, Аляк-сей Марачкін быў разам з валанцёрамі. І цяпер у гра-мадзкай ініцыятыве «За ўратаваньне мэмарыялу Курапа-ты» мастак узначальвае рабочую групу, якая выпрацоўваеканцэпцыю мэмарыялізацыі ўрочышча.

МАРАЧКІН: Безумоўна, найважнейшую ролю ў адкрыцьціКурапатаў адыграў Зянон Пазьняк. І маральнае права ме-навіта яго – гаварыць уголас, як зрабіць так, каб гэтае сьвя-тое месца не парушыць. Я памятаю, як Зянон сабраў нас,мастакоў і зацікаўленых асобаў тады яшчэ на Дзімітрава,3. Я, Маркавец, Кулік, Купава – мы думалі пра тое, які жазрабіць знак, сымбаль? Безумоўна, самы асноўны – гэтакрыж.

Аляксей Марачкін узгадвае, як праводзіўся конкурс намэмарыял у Курапатах. Тады ён браў удзел у абмерка-ваньні праектаў.

МАРАЧКІН: І тады гэты конкурс нічога ня даў, бо падыходбыў савецкі. Я ўзгадваю гэтыя праекты… Усё роўна штоБрэсцкай крэпасьцю былі гэтыя вялізарныя манумэнты. Ія зараз думаю, дзякуй Богу, што не ўзьвялі. Ведаеце, уры-вацца ў гэтую сьвятую мясьціну з гэтымі мэмарыяльнымікомплексамі, гэта дужа небясьпечна.

Надоечы Аляксей Марачкін абмяркоўваў канцэпцыю мэ-марыялу ў Лёндане з айцом Аляксандрам Надсанам, і тойухваліў ідэю актывістаў грамадзкай ініцыятывы.

МАРАЧКІН: Курапаты, гэтыя магілы, гэтыя сосны маўклівыя– гэта й ёсьць той храм, які павінен быць. Ніякага мэма-рыялу, ніякага будаўніцтва там ня трэба рабіць. СымбальКурапатаў — гэта крыж, і ён ужо пастаўлены. Адзінае, штояго трэба зрабіць больш даўгавечным. А далей гэтая алея— не парушаючы ніводнай сьцяблінкі, ніводнай галінкі,ідуць крыжы, праваслаўныя й каталіцкія. Там можна ўста-

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

267

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

266

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

У лягеры мяне сёньня ўразіла і адмысловае прыстасавань-не-антэна для праслухоўваньня нашага радыё. Алесь Гет-ман працягвае:

— У нас было вельмі дрэнна чуваць Радыё Свабода, якоемы ўвесь час слухаем, і да якога ставімся зь вялікай пава-гай за тое, што яно дае матэрыялы пра Курапаты. І мызрабілі адмысловую антэну – на дрэвы павесілі жалезнаекола ад ровара й працягнулі ў намёт дрот. Зараз вельмідобра стала чуваць.

Рабочыя тым часам працягвалі будаваць падземны пера-ход.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 6 Î˛Ú‡„‡ 2002

136 ДЗЁН ДОЎЖЫЦЦА ВАХТА ПАМЯЦІ

Валанцёры ўсталявалі ля намёту пяцімэтровышост зь бел-чырвона-белым сьцягам.


Плянуецца, што заўтра ва ўрочышчы зьявяцца сьцягі Бе-ларускай Партыі Свабоды й руху «Зубар». Сёньня ў ляге-ры дзяжурылі восем актывістаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 7 Î˛Ú‡„‡ 2002

КІРАЎНІКІ АБЛАСНЫХ АРГАНІЗАЦЫЯЎ БНФДАЛУЧЫЛІСЯ ДА ВАХТЫ ПАМЯЦІ

Яны вырашылі, што сябры іхных арганізацыяўтаксама возьмуць удзел у ратаваньні мэмарыя-лу.

■ 5 Î˛Ú‡„‡ 2002

ВАЛАНЦЁРЫ ЗРАБІЛІ АНТЭНУ,КАБ СЛУХАЦЬ РАДЫЁ СВАБОДА

Сёньня над Курапатамі ізноў залунаў лёзунг«Абаронім Курапаты», які летась 8 лістапада сар-валі з дрэваў амонаўцы.


Раніцай валанцёры разам зь лесьнікамі Міколам і Алесемса Ждановіцкага лясьніцтва абыходзілі лясны масiў блізумікрараёну, каб адшукаць сухія дрэвы, якія пацярпелі аджукоў-караедаў. Як патлумачыў спадар Мікола, іх абавяз-кова патрэбна высечы да красавіка, каб шкоднікі не пась-пелі перабрацца на іншыя дрэвы.

Лясьнік Алесь Трафімаў высякае на дрэвах, у асноўнымна ялінах, адмысловыя знакі. Заўтра рабочыя лясьніцтвагэтыя дрэвы сьпілуюць і аддадуць валанцёрам на дровы.

У лесе яшчэ поўна сьнегу, а вось каля лягеру валанцёраўсьнег ужо растаў. Я заўважыла пры ўваходзе ў намёт ад-мысловыя драўляныя прыступкі. Распавядае старшы ўлягеры Алесь Гетман:

— Учора была вялікая адліга – вада амаль ішла ў намёт.Мы пракапалі канаўкі, зрабілі ў намёце новы насьціл, дзя-куючы спадару Міхнову, які прывез драўляныя паддоны.Трохі сьмецьця сабралі, пілавіньня. Харчаваньня застало-ся ў нас на адзін дзень і ўсё, больш нічога няма. Грошы ваўсіх скончыліся. Я вось захварэў трохі, бо перапады на-двор’я – то зімна, то цёпла.

Вялікі плякат-расьцяжку «Абаронім Курапаты» бачна на-ват з вокнаў мікрараёну. 8 лістапада амонаўцы сарвалі яго,і толькі ўчора, прыбіраючы тэрыторыю, валанцёры адшу-калі расьцяжку ў лесе. Гаворыць Глеб Вязоўскі:

— Расьцяжку адшукалі пад гальлём, у брудзе. Мы яе па-чысьцілі й павесілі.

Абаронцы Курапатаў плянуюць неўзабаве ўзьняць над на-мётам і бел-чырвона-белы сьцяг.

269

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

268

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Артыкул у «БДГ» быў напісаны з нагоды прэсавай канфэ-рэнцыі лідэра Беларускай Партыі Свабоды Сержука Вы-соцкага, які распавядаў пра напады на абаронцаў Кура-патаў прыхільнікаў руху РНЕ й скінгедаў. Маёр міліцыімеркаваў, што гэтыя бойкі былі ў Курапатах, тады як на-самрэч яны адбываліся на Кастрычніцкай плошчы.

Пасьля ад’езду маёра да валанцёраў падышлі амонаўцы,якія сёньня дзяжурылі ва ўрочышчы, і прапанавалі зьняцьбел-чырвона-белы сьцяг каля намёту. Паводле Алеся Гет-мана, амонаўцы зьбіраліся нават самі прыбраць сьцяг, алеім перашкодзіла тое, што ў Курапаты прыехалі карэспан-дэнты польскага тэлеканалу «TVP1».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 8 Î˛Ú‡„‡ 2002

АБМЕРКАВАЛІ ПРАЕКТ МЭМАРЫЯЛУ

Гэтаму было прысьвечанае паседжаньне гра-мадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмары-ялу Курапаты».


Праект канцэпцыі падрыхтавала рабочая група на чале змастаком Аляксеем Марачкіным. Аўтары зыходзяць з таго,што Курапаты — адзінае ў Беларусі з шырока вядомыхмесцаў масавых расстрэлаў. І таму Курапаты павінны мецьстатус гісторыка-ляндшафтнага помніка найвышэйшайкатэгорыі й быць пад аховай дзяржавы й апекай усяго гра-мадзтва. Па пэрымэтры ўрочышча належыць усталявацьагароджу, узьвесьці ўваходныя брамы, пры якіх мець ахо-ву. Пастаўлены ў 1989 годзе Крыж Пакутаў застаеццадамінантай будучага мэмарыялу. Цалкам некранутыміварта пакінуць ямы-пахаваньні, бо яны найбольш моцнаўзьдзейнічаюць на сьвядомасьць і ўяўленьне людзей.

Аўтары канцэпцыі лічаць нямэтазгодным узьвядзеньне намесцы закладнога каменя мэмарыяльнага комплексу «з


Першае, што заўважаеш, падыходзячы да Курапатаў, гэтабел-чырвона-белы сьцяг, усталяваны ля намёту валанцё-раў. Амонаўцы, якія дзяжураць ва ўрочышчы, пакуль ніякна яго не рэагуюць. Летась міліцыянты неаднойчы патра-бавалі ад валанцёраў зьняць сьцяг.

Мінулую ноч у лягеры правялі тры кіраўнікі абласных ар-ганізацыяў Партыі БНФ: з Магілёўшчыны – Анатоль Фё-дараў, з Гарадзеншчыны – Мікола Байсюк і зь Меншчыны– Валянцін Баранаў. Раніцай я засьпела ў намёце МіколуБайсюка.

БАЙСЮК: Мы вырашілі падтрымаць людзей у Курапатах.Мы не павінны быць убаку, бо ўсё Адраджэньне ў Бела-русі пачалося з Курапатаў і Зянона Пазьняка. ПрафэсарАстроўскі быў першы з нашых рэгіянальных прадстаўнікоў,хто тут начаваў. Людзі на Гарадзеншчыне ведаюць праКурапаты. Адзін выпадковы кіроўца сказаў мне вельміпроста: «Ніколі ня будзе шчасьця на гэтай дарозе. Даро-га, якая прайшла па касьцях людзей, ня будзе шчась-лівай».

Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Калі прыяжджаюць людзі-аднадумцы з розных куткоўБеларусі, узьнікае адчуваньне, што мы адзіная сіла, штобеларускі супраціў – гэта рэальная рэч, і што мы – вялікінарод.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 8 Î˛Ú‡„‡ 2002

АМОНАЎЦЫ ПАТРАБУЮЦЬ ЗЬНЯЦЬ СЬЦЯГ

Раніцай у Курапаты прыехаў маёр міліцыі й па-чаў распытваць валанцёраў пра артыкул «Фа-шизм наступает», які быў надрукаваны больш затыдзень таму ў «Белорусской деловой газете».

271

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

270

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

хварэць на грып, і таму сябры далі ім адпачынак. Антонгаворыць, што апошнім часам у лягеры не хапае дроваў,а лесьнікі забараняюць секчы дрэвы нават у адлеглым адКурапатаў лесе. Праўда, лесьнікі абяцалі прыйсьці ў па-нядзелак і паказаць дзялку, дзе можна праводзіць высеч-ку. Абаронцы прызначылі на гэты дзень талаку. ГаворыцьАнтон Шкурынскі:

— У панядзелак прыйдзе шмат людзей ад розных арганіза-цыяў — ад Маладога Фронту, БПС, «Зубра». Лесьнікі бу-дуць пілаваць дровы, а нашая задача — пасекчы іх і пера-несьці сюды.

Пакуль я размаўляў з Антонам, у лягер прыйшлі Пятрусь іВасіль, якія хадзілі па харчы. Учора сябры грамадзкайініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» вы-дзелілі валанцёрам трохі грошай, на якія хлопцы купілікілбасы, некалькі вэнджаных рыбінаў і хлеба.

Учора міліцыянты прымусілі валанцёраў зьняць бел-чыр-вона-белы сьцяг. Распавядае добраахвотнік Пятрусь:

— Адбыўся невялікі канфлікт. Яны пачалі казаць: «Здыміцегэтую анучу, а то мы дапаможам і павесім яе вам на ныркі».Мы спачатку не здымалі, але потым прыйшлося зьняць.

Валанцёры гавораць, што зьнялі сьцяг, каб не правака-ваць менскіх гарадзкіх міліцыянтаў, якія апошнімі днямічаста прыяжджаюць у Курапаты. А з амонаўцамі Менскайвобласьці, што таксама патрулююць урочышча, у валан-цёраў наладзіліся добрыя адносіны, як і з будаўнікамі, штоцяпер робяць падземны пераход.

Учора паўдня ў Курапатах разам з валанцёрамі правялагрупа першага каналу польскага тэлебачаньня, якая зды-мае фільм пра палітычныя рэпрэсіі ў Беларусі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 11 Î˛Ú‡„‡ 2002

У КУРАПАТАХ ПАЧАЛАСЯ ЭПІДЭМІЯ ГРЫПУ

Мінулую ноч разам з валанцёрамі правёў кіраў-нік Гомельскай рады Маладога Фронту ДзянісЧыкалёў.

бэтону ці мэталу», або нейкага будынку, нават храму. Храмі музэй павінны быць вынесеныя за межы ахоўнай зоны,каб выключыць любыя земляныя работы на гэтай тэры-торыі.

Гаворыць адзін з распрацоўнікаў культуроляг ВацлаўАрэшка:

— Трэба максымальна захаваць тое, што ёсьць — алея,крыжы — гэта ўсё мусіць стаць асновай для далейшагаразьвіцьця мэмарыялу. Астатняе мусіць натуральнаразьвівацца ўжо з таго, што складаецца.

Паводле каардынатаркі грамадзкай ініцыятывы «За ўра-таваньне мэмарыялу Курапаты» Ірыны Жыхар, абмерка-ваньне канцэпцыі мэмарыялізацыі ня будзе простым.Прыкладам, пасьля таго, як надоечы ў этэры Радыё Свабо-да мастак Аляксей Марачкін распавёў пра сваё бачаньнебудучага мэмарыялу, да сяброў ініцыятывы пачалі зьвяр-тацца вязьні сталінскіх лягераў. Гаворыць Ірына Жыхар:

— Яны не пагаджаюцца, каб гэта быў ляндшафтны помнік.Хочуць, каб гэта было нешта манумэнтальнае. Я ведаю,што Беларускі камітэт міру абмяркоўваў учора свой сым-баль, і яны хочуць прапанаваць яго грамадзкасьці. У іхгэта такая падкова — знак прымірэньня. Але наша задача— каб усё грамадзтва ўзяло ўдзел у абмеркаваньні.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 9 Î˛Ú‡„‡ 2002

АБАРОНЦАМ НЕ ХАПАЕ ДРОВАЎ

Яны зьбіраюць сухое гальлё вакол урочышча ічакаюць панядзелка, калі прыедзе камісія зьлясьніцтва і вызначыць, якія дрэвы ў лесе мож-на высекчы й пусьціць на дровы.


У курапацкім лягеры я засьпеў трох чалавек — гэта Пят-русь Чуб, Васіль Парфянкоў і Антон Шкурынскі. Іншыяабаронцы апошнім часам ці моцна стаміліся, ці пачалі

273

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

272

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 12 Î˛Ú‡„‡ 2002

КАМІТЭТ МІРУ РАСПРАЦАВАЎ УЛАСНУЮКАНЦЭПЦЫЮ МЭМАРЫЯЛУ

і накіраваў яе прэм’ер-міністру Генадзю Навіцка-му, а таксама кіраўнікам Нацыянальнага сходуВадзіму Папову й Аляксандру Вайтовічу.


Летась менавіта з ініцыятывы Беларускага камітэту мірунекаторыя дэпутаты палаты прадстаўнікоў вырашылі вы-несьці на наступную сэсію пытаньне аб мэмарыялізацыіКурапатаў. Размаўляючы са старшынём Камітэту ІванамКірычэнкам, я зьвяртаю ўвагу на тое, што фармулёўка рас-плывістая — рэпрэсіі не названыя ні палітычнымі, ністалінскімі. Іван Кірычэнка тлумачыць:

— Можа, гэтае пытаньне і прынцыповае, але мы на прэ-зыдыюме прыйшлі да высновы, што пакуль сьледчыя ор-ганы ня скажуць апошняга слова, мы ня будзем сьпяшац-ца й даваць нейкія дакладныя вызначэньні.

Паводле Івана Кірычэнкі, ня так істотна, хто расстрэльваўу Курапатах, і хто тут пахаваны — галоўнае, каб была ўша-наваная памяць. Спадар Кірічэнка распавёў пра канцэп-цыю, якую распрацаваў Камітэт міру:

— Архітэктурны праект прадугледжвае, што ўсе працыпавінны быць выкананыя не ў манумэнтальным, а ў лянд-шафтна-паркавым стылі, і з самымі мінімальнымі выдат-камі. Пры гэтым мы хацелі б максымальна захаваць уро-чышча Курапаты, месцы пахаваньняў і навакольнае ася-родзьдзе. Мы лічым, што мэмарыял павінен мець агуль-нанацыянальны статус.

Іван Кірычэнка прапанаваў Генадзю Навіцкаму, ВадзімуПапову й Аляксандру Вайтовічу стварыць рэспубліканскуюкамісію з кіроўчых асобаў, адмыслоўцаў і прадстаўнікоўграмадзкіх арганізацыяў.

Ніхто з актывістаў грамадзкай ініцыятывы «За ўратавань-не мэмарыялу Курапаты» пакуль не знаёмы з праектам


Падземны пераход яшчэ не дабудаваны, ногі тонуць усьлізкай гліне, паўсюль лужыны. Ля намёту валанцёрывыкапалі канавы, каб не залівала вадой.

У лягеры сустракаю маладафронтаўца Дзяніса Чыкалёваз Гомеля. Летась ён каля месяца браў удзел у вахце па-мяці, 8 і 9 лістапада хлопца двойчы затрымлівалі амо-наўцы. Тады ж Дзяніса моцна зьбілі. Дзяніс распавёў, штохутка ва ўрочышча прыедуць новыя добраахвотнікі з Го-меля. Дарэчы, у ягоным горадзе ёсьць свае Курапаты.

ДЗЯНІС: У нас у Гомелі за Навабеліцай ёсьць 9-ы кілямэ-тар па Чарнігаўскай шашы — там таксама месца пахавань-ня ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў. І там стаіць сьцяна, збу-даваная рабочымі, і нейкі зьліў. Мы зьбіраемся зрабіцьтам мэмарыял. Фарбу зараз зьбіраем, крыху цяплей ста-не, дык пачнем фарбаваць.

У Курапатах дождж, таму валанцёры часова зьнялі бел-чырвона-белы сьцяг — каб не сапсаваць. Мінулым тыд-нем амонаўцы прымушалі іх зьняць сьцяг, але ў выход-ныя сытуацыя зьмянілася. Распавядае Антон Шкурынскі:

— Прыходзіў гарадзкі міліцыянт, назваў сябе — як нале-жыць. Запытаўся, як нашыя справы. Мы сказалі, што ўсёдобра, толькі вось сьцяг прымушаюць здымаць. Дыкміліцыянт сказаў: «Вешайце колькі заўгодна, хай увесь часвісіць. Калі што, клічце нас».

У валанцёраў праблемы з дровамі. Лесьнікі вызначылісухія дрэвы для высечкі і сёньня мусілі прыехаць, каб іхсьпілаваць, але чамусьці не зьявіліся. А бязь іхнага даз-волу валанцёры ня хочуць валіць дрэвы, каб іх потым неабвінавацілі ў незаконнай высечцы.

Алесь Гетман сёньня быў старшым у лягеры.

ГЕТМАН: Зараз з харчаваньнем стала лепш. На ўправеБНФ стаіць скарбонка для грашовых ахвяраваньняў «Дляабароны Курапатаў». І вось на грошы з той скарбонкі мыбудзем набываць ежу. Надвор’е вельмі дрэннае, і амальусе валанцёры хварэюць на грып. Я таксама хварэю, уАнтося таксама пачаўся грып. Некаторыя ўвогуле зьехалідахаты, таму што грып вельмі моцны.

275

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

274

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

яльны знак. Каб было напісана, што тут такое, калі лю-дзей расстрэльвалі.

Працягваючы думку Сасіма, Алесь Гетман згадаў канцэп-цыю мэмарыялізацыі ўрочышча, якую распрацавалі ак-тывісты грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне Курапа-таў».

ГЕТМАН: Гэтая канцэпцыя абмяркоўваецца на ўправе БНФкожную пятніцу. Была прапанова Беларускага камітэтуміру, мы пра яе ведаем. Але гэтая канцэпцыя непрымаль-ная для нас. Гэта тое самае, што пачаць будаўніцтва да-рогі праз Курапаты. Давайце ня гнацца, каб зрабіць вялікіяпабудовы, як у Хатыні, а захаваем тое, што ёсьць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 14 Î˛Ú‡„‡ 2002

ЯКІМ МАЕ БЫЦЬ ПОМНІК У КУРАПАТАХ

Анатоль Вярцінскі рэдагаваў газэту «ЛіМ», калі ўёй былі надрукаваныя цяпер ўжо сусьветна вя-домыя артыкулы «Курапаты — дарога сьмерці»З.Пазьняка й Я.Шмыгалёва і «Шумяць на магілаюсосны» З.Пазьняка.


«Якім быць помніку ў Курапатах» — артыкул з такой на-звай за подпісам Анатоля Вярцінскага зьмешчаны ў«ЛіМе» яшчэ ў лютым 1989 году. Спадар Анатоль паказ-вае мне яшчэ адзін надрукаваны на паперы тэкст з такойжа назвай — гэта ягоная канцэпцыя мэмарыялу.

Анатоль Вярцінскі згадвае, як пасьля выхаду артыкулаўпра Курапаты ў «ЛіМе» распачалася дыскусія пра тое, якіммусіць быць помнік.

ВЯРЦІНСКІ: Тады ў мяне ўзьнікла меркаваньне, што ў ас-нову помніка павінна легчы ідэя «За што?», таму што раз-мова ідзе пра нявінна забітых. Ён мог мне ўявіцца ў вы-глядзе дзьвюх фігураў, якія сымбалізуюць тую сілу, якаязабівае, і тых, каго забіваюць. На сёньняшні дзень я схіля-

Беларускага камітэту міру. Што да таго, ахвярам якіх рэ-прэсіяў будзе мэмарыял, дык прэсавы сакратар ініцыяты-вы Сяргей Сахараў адзначыў, што дастаткова ўзгадацьнадпіс на камені на Курапацкім узгорку: «На гэтым месцымусіць быць пабудаваны мэмарыял у памяць ахвяраўпалітычных рэпрэсіяў».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 13 Î˛Ú‡„‡ 2002

АБАРОНЦЫ ХВАРЭЮЦЬ НА ГРЫП

Валанцёраў падтрымалі сябры беларускай су-полкі «Скарына» ў Празе.


Намёт абаронцаў цяпер нагадвае вайсковы шпіталь,амаль усе валанцёры хворыя на грып, некаторыя наватне падымаюцца з ложкаў. На стале ляжаць лімоны й таб-леткі «Антыгрыпакапс». Гаворыць Алесь Гетман:

— Мяне трохі ўжо адпусьціла, учора вельмі дрэнна сябеадчуваў. Лесьнікі пакуль не зьяўляліся, сёньня будзем імізноў тэлефанаваць, бо няма ўжо чым паліць «буржуй-ку», а на вуліцы пахаладала.

— Хто вас наведвае?

— Да нас прыходзяць шараговыя людзі, а зь вядомых асо-баў нікога няма.

Надоечы валанцёрам перадалі грошы на ўтрыманьне ля-геру сябры беларускай суполкі «Скарына» ў Празе.

Мікіта Сасім прыяжджае ў Курапаты з Баранавічаў. Трыгадзіны электрычкай ды яшчэ гадзіна аўтобусам ці тралей-бусам да ўрочышча — і ён у лягеры абаронцаў. Мікіта пра-вёў ва ўрочышчы больш за тры месяцы. І цяпер, калі вя-дзецца дыскусія пра тое, якім мусіць быць мэмарыял у Ку-рапатах, я спыталася пра гэта ў Мікіты Сасіма:

— Я думаю, што асноўны мэмарыял тут ужо ёсьць — гэтыякрыжы. Можна пабудаваць агароджу, паставіць мэмары-

277

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

276

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ся хваля грамадзкай цікавасьці да гісторыі палітычных рэ-прэсіяў, тады як у іншых краінах былога СССР гэтая тэмацяпер менш актуальная, бо там ужо ёсьць помнікі ахвя-рам рэпрэсіяў. А ў Беларусі дагэтуль улады не пакаяліся йне ўшанавалі памяць бязьвінных ахвяраў сталінскага ге-нацыду.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 15 Î˛Ú‡„‡ 2002

АБАРОНЦЫ — СЯРОД ЗАТРЫМАНЫХ

Валанцёры хочуць папоўніць сваю бібліятэкутворамі Быкава й Караткевіча і абвяшчаюць Ку-рапаты «краінай, свабоднай ад лукашызму».


Сёньня раніцай абаронцы актыўна абмяркоўвалі ўчо-рашнія затрыманьні ў часе акцыі Маладога Фронту «Бе-ларусь — у Эўропу». Сярод затрыманых былі Васіль Пар-фянкоў і Ірына Вяткіна. Каб падтрымаць сваіх пацярпе-лых сяброў, некаторыя валанцёры хадзілі сёньня ў судСавецкага раёну.

Што да жыцьця ў лягеры, дык тут па-ранейшаму лютуегрып. Гаворыць Алесь Гетман:

— Ужо ўсе, хто тут знаходзіцца, хварэюць на грып. Я восьужо колькі дзён хварэю, а стан не паляпшаецца. Сёньнязьяжджаю ў Берасьце дахаты, каб трохі вылечыцца. Усім,хто да нас прыходзіць, адразу даем аксалінавую мазь, каблюдзі не захварэлі. Зараз вельмі актыўна нам дапамага-юць спадар Міхноў і спадар Кішкурна. Лесьнікоў дагэтульняма, і спадар Міхноў прывозіць нам дровы.

У намёце абаронцаў ёсьць невялічкая бібліятэка — кнігізахоўваюцца ў адмысловай скрынцы. Глеб Вязоўскі пра-чытаў тут ужо не адну кнігу.

ВЯЗОЎСКІ: «Індэкс рэпрэсаваных» — гэта была апошняякніга, якую я прачытаў. Потым твор у фантастычным стылі

юся да думкі, што манумэнтальнага ўвасабленьня там нятрэба ствараць. З другога боку, можа ўсё ж мае рацыюШатэрнік. Тут патрэбная канструктыўная дыскусія.

Анатоль Вярцінскі паказвае мне ўласны архіў па курапац-кай тэме, які ён зьбірае ўсе гэтыя гады — тут газэтныяпублікацыі, пастановы ўраду, вершы, кнігі. Большасьцьтэкстаў дагэтуль актуальная.

ВЯРЦІНСКІ: Новаму пакаленьню тых хлопцаў і дзяўчат,прадстаўнікі якіх сёньня абараняюць Курапаты, варта ве-даць канкрэтыку курапацкага злачынства, нават некаторыядэталі, мэханізм таго, як ажыцьцяўляліся рэпрэсіі. Тымбольш, што Курапаты ўжо сталі доказам таго, што менавітаБеларусь была выпрабавальным палігонам для сталінскіхрэпрэсіяў.

Вяртаючыся да падзеяў васьмідзясятых гадоў, АнатольВярцінскі згадвае тыя выпрабаваньні, якія давялося вы-трымаць у сувязі з выхадам артыкулаў пра Курапаты:

— Першая публікацыя «Курапаты — дарога сьмерці» прай-шла без асаблівага ціску з боку дырэктыўных органаў.Цяжэй было нам зь Зянонам Пазьняком надрукаваць другіартыкул «Шумяць над магілаю сосны», які зьявіўся ўжо ўвыніку раскопак, якія правялі супрацоўнікі Інстытуту гісто-рыі Акадэміі Навук. На той час улады, у тым ліку й пар-тыйныя, у нейкім сэнсе ўзброіліся, падрыхтаваліся й недавалі згоду на друкаваньне другога артыкулу. Адаслалінас да старшыні камісіі па курапацкай справе Ніны Ма-зай. Мы былі прынятыя ёй, адбылася гутарка ўтраіх з гэ-тым артыкулам у руках. Мазай пагадзілася, каб гэты ар-тыкул быў апублікаваны.

— Ці спадзяецеся Вы, што пры гэтай уладзе ў Курапатахбудзе створаны мэмарыял?

ВЯРЦІНСКІ: Я маю сумнеў, што пры гэтай уладзе будзествораны нармальны помнік. Нават з пункту гледжаньнячыста фінансавага забесьпячэньня гэта малаверагодна. Ваўсякім выпадку, я перакананы, што дадзены моцныімпульс. І мы павінны быць удзячныя тым валанцёрам, якіяднююць і начуюць там, стаяць на абароне Курапатаў.

Паводле Анатоля Вярцінскага, невыпадкова, што менавітаў Беларусі больш чым празь дзесяць гадоў ізноў узьняла-

279

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

278

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

вез абаронцам харчы. Глеб Вязоўскі кажа, што сёньня ва-ланцёры нарыхтоўваюць дровы. Яны сякуць у лесе тыядрэвы, якія раней вызначылі лесьнікі. А таксама рыхту-юць бярвёны, зь якіх пазьней будуць зробленыя новыякрыжы.

Тым часам сябры грамадзкай ініцыятывы «За ўратавань-не мэмарыялу Курапаты» зацьвердзілі сваю канцэпцыюмэмарыялізацыі ўрочышча. Асноўнай часткай мэмарыя-лу мусіць стаць Крыж Пакутаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 17 Î˛Ú‡„‡ 2002

АЛЕСЬ ШАТЭРНІК БАЧЫЦЬ У КУРАПАТАХМАСТАЦКІ ПОМНІК

Грамадзкая ініцыятыва «За ўратаваньне мэма-рыялу Курапаты» зьбіраецца абвесьціць конкурсна найлепшы праект. Многія сябры ініцыятывысупраць узьвядзеньня ў Курапатах скульптурныхкампазыцыяў. З гэтым ня згодны скульптарАлесь Шатэрнік.


Вядомы менскі скульптар Алесь Шатэрнік адрамантаваўнядаўна памятны знак — лаўку Клінтана. Ён не згаджаец-ца, што цэнтральнай кампазыцыяй будучага мэмарыялумусіць быць Крыж Пакутаў, усталяваны там у 1989 годзе,а ўрочышча будзе толькі ляндшафтным помнікам з сама-робнымі крыжамі, як на звычайных могілках. ГаворыцьАлесь Шатэрнік:

— Мы ўсё ж цывілізаванае грамадзтва. І зрабіць простамогільнік — мне не ўяўляецца. Калі ўзяць гістарычны пры-клад, як ствараліся помнікі, гэта звычайна былі творымастацтва, яны маюць большае гучаньне.

У скульптара ёсьць свой праект мэмарыялу, які ён зьбіра-ецца вынесьці на грамадзкае абмеркаваньне. Гэты помнікахвярам бальшавізму спадар Шатэрнік зрабіў яшчэ ў 1987

«Клятва крысиного короля» ды яшчэ некалькі. Зараз чы-таю «Плавучы востраў» Жуля Вэрна. Таксама прачытаў кнігі«Курапаты», «Цуды, якія ёсьць у сьвеце», «Гісторыю бая-вых мастацтваў». Мы хочам, каб у нас у бібліятэцы былоболей кніг беларускіх пісьменьнікаў, Васіля Быкава,Уладзімера Караткевіча ды іншых. Калі ў каго-небудзьёсьць магчымасьць, няхай падносяць нам кнігі, мы будземвельмі ўдзячныя.

Гэтыя амаль пяць месяцаў абаронцы Курапатаў жывуцьсвоеасаблівай еднасьцю — без тэлебачаньня й электрыч-насьці, паводле адмысловых правілаў, ва ўмовах «на вы-жываньне», аб’яднаныя адной ідэяй — захаваць нацыя-нальны нэкропаль. Апошнім часам у валанцёраў на-радзілася ідэя абвесьціць у Курапатах «Свабодную краінуБеларусь». Тлумачыць Алесь Гетман:

— Гэта краіна, свабодная ад лукашызму. Мы будзем яебараніць. Нават амонаўцы становяцца тут іншымі людзьмі.У нас вывешаны бел-чырвона-белы сьцяг, які ніхто не зды-мае, а калі спрабуюць, мы яго баронім.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 16 Î˛Ú‡„‡ 2002

У ЛЯГЕРЫ ВАЛАНЦЁРАЎ ХВАРЭЮЦЬ НА ГРЫП

Абаронцаў Курапатаў становіцца ўсё менш.


Цяпер тут толькі чатыры чалавекі — Глеб Вязоўскі, АнтонШкурынскі, Мікіта Сасім і Пятрусь Чуб. Выгляд ва ўсіххлопцаў хваравіты. Гаворыць Мікіта, які ледзь падняўся зложку:

— Няма каму больш сядзець. Было й такое, хлопцы нача-валі па адным, па два чалавекі. Калі мы сыдзем, тут на-огул нікога не застанецца.

Учора ўсіх цяжкахворых валанцёраў адправілі лячыццадахаты. Але людзі не забываюцца пра Курапаты. Сёньня ўлягер завітаў гарадзенскі мастак Юрась Мацко, які пры-

281

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

280

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

сушыла лужыны, і трапіць у лягер можна безь перашко-даў.

У намёце разам з валанцёрамі былі два амонаўцы.Міліцыянтам даводзіцца хадзіць на дзяжурства пешшу, інекаторыя заходзяць да валанцёраў пагрэцца.

АМОНАВЕЦ: Нармальныя хлопцы. Але ж па дамах трэбаразьяжджацца...

— Вы мяркуеце, што гэта нікому не патрэбна?

— Тут ужо ніхто нічога ня зробіць. Застануцца Курапаты.

Кожны з валанцёраў мае ўласны досьвед дачыненьняў зьміліцыяй — і ў часе падзеяў 8 і 9 лістапада, і пазьней. Пры-кладам, Ірыну Вяткіну ў часе акцыі Маладога Фронту ўДзень сьвятога Валянціна затрымалі амонаўцы. Тым няменш, яна ня ставіцца да іх варожа.

ВЯТКІНА: Яны ж зарабляюць грошы. Можа, яны нічогаіншага ня ўмеюць, апроч як зьбіваць моладзь. Любы хло-пец любіць пабіцца, а ім за гэта яшчэ плацяць вялікія гро-шы.

Распавядае актывіст Пятрусь Цямашка:

— Мы наладзілі санітарны дзень. Прыбралі ў намёце, вы-несьлі «буржуйку», прачысьцілі яе. Вакол прайшліся,пазьбіралі сьмецьце.

Пятрусь у Курапатах амаль зь першых дзён, калі пачаласявахта памяці. Ён адзін з тых, хто вытрымаў лютыя мара-зы, дажджы, моцныя вятры й галодныя дні. Пятрусьвельмі задаволены тым, што апошнім часам у Курапатахпаболела добраахвотнікаў. Ягоную думку падзяляе СтасяБасава:

– З надыходам вясны актыўнасьць моладзі мусіць пад-высіцца.

Я пытаюся ў Антося Шкурынскага, колькі часу яшчэ ёнзьбіраецца правесьці ва ўрочышчы.

ШКУРЫНСКІ: Думаю, што доўга. Пакуль ня будзе зробле-ны мэмарыял, трэба ахоўваць. Можа, пазьней ужо не ўнамёце, але будзем патрулямі сюды хадзіць.

— Вы са сваімі сваякамі з Расеі зьвязваецеся, размаўляе-це... Як яны ставяцца да таго, што Вы тут?

годзе, да 50-й гадавіны пачатку вялікага тэрору ў СавецкімСаюзе. Алесь Шатэрнік працягвае:

— Я ў той час зрабіў кампазыцыю ў сучасных формах.Называлася яна «Лёс. Лес». Сапраўды, лёс чалавека як лес,як сьпілаваныя дрэвы. Лёсы людзей ператвараліся ў дро-вы. Кампазыцыя сабой уяўляла тры сьпілаваныя бервя-ны, і на іх стаяць тры постаці, як птушкі. Гэтая кампазыцыянавеяная ўспамінамі 1960-х гадоў. Я ехаў у горад Вятку,Кіраў на той час. Цягнік ішоў угору, а зьлева й справа былівялікія лесапавалы. І людзі, як птушкі, стаялі на павале-ных дрэвах і позіркамі праводзілі цягнік ды махалі шап-камі. Магчыма, там былі яшчэ й рэпрэсаваныя.

Гэтую мадэль помніка скульптар прэзэнтаваў на выставе1987 году ў Полацку, а пасьля яе асобнікі набылі Музэйсучаснага беларускага мастацтва й музэй Цымбэрлі ў Нью-Ёрку. Цяпер Алесь Шатэрнік прапануе зрабіць гэтых лю-дзей-зданяў на бярвеньні ў натуральную велічыню, а так-сама дадаць да гэтай кампазыцыі дзьве вялікія шыльды,стылізаваныя пад крылы анёлаў, на якіх прапануезьмясьціць імёны й прозьвішчы вядомых і невядомыхбеларусаў, што загінулі ў час бальшавіцкага тэрору. Свойпомнік Алесь Шатэрнік хоча ўсталяваць у самым цэнтрыўрочышча, на Курапацкім узгорку, дзе цяпер ляжыць ка-мень з шыльдай. На вяршыні гэтай кампазыцыі скульптарплянуе зрабіць сонцакрыж, традыцыйны для беларускагасакральнага мастацтва.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 18 Î˛Ú‡„‡ 2002

У КУРАПАТАХ ПАБОЛЕЛА ВАЛАНЦЁРАЎ

Яны прыбіраюць тэрыторыю ўрочышча й зьбіра-юцца ўсталёўваць крыжы.


Я ішла ў Курапаты праз падземны пераход — ён ужо амальгатовы. Ва ўрочышчы сьнег практычна растаў, сонца пад-

283

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

282

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

канфэсіяў і Музэй ахвяраў таталітарызму трэба вынесьціза межы ахоўнай зоны, каб выключыць любую магчы-масьць земляных работаў у Курапатах.

Мастак Аляксей Марачкін акцэнтуе ўвагу на некаторыхпрынцыповых момантах канцэпцыі, якія адрозьніваюцьяе, прыкладам, ад канцэпцыі Беларускага камітэту міру.

МАРАЧКІН: У паралельных прапановах акцэнтуецца, штоКурапаты — гэта знак прымірэньня. Не зразумела, каго й зкім будзе прымірэньне. Курапаты — гэта знак пакаяньня,знак ахвяраў палітычных рэпрэсіяў.

Што да фінансаваньня будучага мэмарыялу, дык паводлекультуроляга Вацлава Арэшкі, яно можа адбывацца на-ступным чынам:

— Разьлічваць на істотную дапамогу дзяржавы не пры-ходзіцца. Хутчэй за ўсё, асноўнай крыніцай фінансавань-ня можа стаць усенародны збор сродкаў.

Ці скаардынавалі свае дзеяньні актывісты грамадзянскіхініцыятываў з будаўнікамі, што займаюцца цяпер пашы-рэньнем кальцавой дарогі ля Курапатаў? На гэтае пытань-не адказвае Мая Кляшторная:

— Мы абмежавалі іх тэрыторыю. Яны абавязаныя праца-ваць у межах той тэрыторыі, якая непасрэдна патрэбнаяім для будоўлі. Яны дапамогуць і ў тым, каб паставіцьзнакі, засталбіць тэрыторыю.

Працягвае мастак Аляксей Марачкін:

— Пасьля таго, як улады праклалі дарогу, яны не прыпы-няцца й пачнуць нешта будаваць. І тады гэтая канцэпцыя,якая прайшла апрабаваньне, абмеркаваньне, будзе тымтормазам ці кантролем таго, што будзе рабіцца ўладай.

Актывісты грамадзкіх ініцыятываў прапануюць усім жы-харам Беларусі ўзяць удзел у грамадзкім абмеркаваньніпраекту. Яны зьбіраюцца правесьці адмысловыя сходыдзеля абмеркаваньня канцэпцыі ў іншых месцах згубы ах-вяраў палітычных рэпрэсіяў у Беларусі, а іх вядома каля70. Праз два месяцы пасьля ўнясеньня адмысловых зьме-наў і прапановаў плянуецца абвесьціць міжнародны кон-курс на праект Мэмарыялу ахвярам масавых палітычныхрэпрэсіяў у Курапатах.

— Бацька сказаў бы «добра», таму што ён ведае, што гэта— мая справа, і я раблю яе шчыра. Нельга даць загінуцьпамяці.

Пры ўваходзе ў намёт вісяць два самаробныя сталёвыямячы — дзесяць і дванаццаць кіляграмаў. Валанцёры ча-сам наладжваюць адмысловыя турніры і, як рыцары ў ста-ражытныя часы, спаборнічаюць зь мячамі ў руках. І сёнь-ня, калі я сыходзіла, валанцёры Глеб Вязоўскі й АнтосьШкурынскі распачалі спаборніцтва.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 19 Î˛Ú‡„‡ 2002

МІЖНАРОДНЫ КОНКУРС НА ПРАЕКТМЭМАРЫЯЛУ

Сябры грамадзкіх ініцыятываў «За ўратаваньнемэмарыялу Курапаты» і «Моладзь у абаронуКурапатаў» прэзэнтавалі праект канцэпцыі мэ-марыялу журналістам.


Курапаты ёсьць месцам згубы ахвяраў палітычных рэ-прэсіяў, нацыянальным нэкропалем, абагульненым во-бразам усіх ахвярных могілак у Беларусі. З канца 1980-хгадоў і па сёньняшні дзень ва ўрочышчы адбываеццастыхійная мэмарыялізацыя. З гэтага сыходзілі аўтары пра-екту канцэпцыі. Вось яе асноўныя тэзы:

Дзяржава павінна забясьпечыць ахоўны статус урочышчаяк гісторыка-культурнай каштоўнасьці першай катэгорыі.Паводле беларускіх традыцыяў ушанаваньня й аздаблень-ня могільнікаў, па ўсім пэрымэтры ахоўнай зоны належыцьустанавіць агароджу, а таксама ўзьвесьці ўваходную бра-му. Устаноўлены ў 1989 годзе Крыж Пакутаў павінен за-стацца дамінантай будучага мэмарыялу.

Аўтары канцэпцыі лічаць мэтазгодным узьвесьці на мес-цы закладнога каменя помнік ці кампазыцыю, адпавед-ную й сумаштабную тэрыторыі могiлак. Храмы розных

285

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

284

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 21 Î˛Ú‡„‡ 2002

151 ДЗЕНЬ ПРАЦЯГВАЕЦЦА ВАХТА МОЛАДЗІ

У лягеры абаронцаў знаходзіліся тры валанцё-ры.


Тым часам пры Беларускім Саюзе Мастакоў створаная экс-пэртная камісія «Нэкропаль Курапаты». У яе ўвайшлі вя-домыя мастакі й мастацтвазнаўцы, якія зоймуцца наладж-ваньнем міжнароднага конкурсу на найлепшы праектмэмарыялу. У плянах камісіі — правядзеньне мастацкіхаўкцыёнаў дзеля збору сродкаў на мэмарыял.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 22 Î˛Ú‡„‡ 2002

АБАРОНЦЫ ЗЫЧАЦЬ ПЕРАМОГІБЕЛАРУСКІМ ХАКЕІСТАМ

Паводле Сержука Высоцкага, перамога бела-рускіх хакеістаў над швэдамі пэўным чынамзьвязаная і з барацьбой за Курапаты.


Яшчэ ідучы падземным пераходам, чую гук пілы. Калянамёту Сяржук Высоцкі й жыхар Зялёнага Лугу спадарЯўген пілуюць дровы.

ВЫСОЦКІ: Вось такое бервяно, калі пакалоць, то якразхопіць на цэлы дзень дакладна й яшчэ на частку ночы.

У валанцёраў нарэшце скончыліся праблемы з ацяплень-нем намёту. Працягвае Глеб Вязоўскі:

— Учора спадар Валянцін прывез грузавік дроваў. Сёньняізноў былі замаразкі, мінус дзесяць, але ж пратрымаліся.

■ 20 Î˛Ú‡„‡ 2002

НАД КУРАПАТАМІ —БЕЛ-ЧЫРВОНА-БЕЛЫ СЬЦЯГ

У лягеры застаецца няшмат валанцёраў. Многіяпа-ранейшаму хварэюць на грып.


Сёньня ў Менску значна пахаладала, падняўся моцнывецер. Калі раніцай я падыходзіў да курапацкага намёту,валанцёры толькі скончылі аднаўляць павалены ветрамкомін печкі-«буржуйкі». У самім намёце было досыць ха-лодна, і шасьцёра валанцёраў, пераважная большасьцьякіх хварэе на грып, спрабавалі рэшткамі дроваў распаліцьпечку. Гаворыць Васіль Парфянкоў:

— У аднаго з валанцёраў, Антося, сёньня была вялікая тэм-пэратура — 38,8. Вось у Чуба таксама флюс. Усе хварэ-юць. Зараз толькі самыя стойкія засталіся.

Мінулай ноччу ў лягеры заставаліся чатыры чалавекі, сёнь-ня раніцай прыйшлі яшчэ двое. Напрыклад, непаўналет-няя актывістка Маладога Фронту Іра Вяткіна прыходзіць улягер ледзь не штодня і чым можа дапамагае хлопцамгатаваць ежу, весьці гаспадарку. Тыя валанцёры, што ад-чуваюць сябе адносна нядрэнна, сёньня займаліся нарых-тоўкай дроваў.

Сёньня валанцёры абмяркоўвалі прэзэнтаваную ўчораканцэпцыю мэмарыялізацыі Курапатаў. Кажа Васіль Пар-фянкоў:

— Вельмі не падабаецца, што яны ўсё вырашылі бяз нас.Яны хочуць паставіць тут лаўкі нейкія. Ня трэба тут ніякіхлавак. Плотам можна абнесьці, каб было відаць, што тэ-рыторыя ахоўваецца. І вартаўніка сюды пасадзіць.

Учора жыхары курапацкага лягеру зноў паднялі на флаг-штоку бел-чырвона-белы сьцяг. Міліцыянты гэтым разамня мелі да валанцёраў прэтэнзіяў, а наадварот, сказалі, штоіхная задача — падтрымліваць парадак і ахоўваць жыха-роў лягеру.

287

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

286

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Валанцёры здымаць сьцяг адмовіліся, і амонаўцы былівымушаныя пакінуць урочышча. Цягам сёньняшняга днявосем добраахвотнікаў займаліся працамі па гаспадарцы,а таксама добраўпарадкаваньнем тэрыторыі ўрочышча.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 23 Î˛Ú‡„‡ 2002

МАСТАКІ ЗЬБІРАЮЦЦА ЛАДЗІЦЬ АЎКЦЫЁНЫ

Днямі пры Беларускім Саюзе Мастакоў створанаэкспэртная камісія «Нэкропаль Курапаты».


У яе склад увайшлі мастакі Мікола Купава і Аляксей Ма-рачкін, скульптары Алесь Шатэрнік ды Алесь Дранец,мастацтвазнаўца Яўген Шунейка ды некаторыя іншыятворцы. Пра мэты гэтай камісіі распавядае яе ініцыятарМікола Купава:

— Мэта нашай камісіі — акумуляваць усе тыя ідэі й напра-цоўкі, якія цяпер высьпяваюць у грамадзтве. Нельга жтакую справу высокага духоўнага значэньня пусьціць насамацёк. Тут патрэбнае прафэсійнае вока й прафэсійныяадносіны да таго, што будзе там рабіцца.

На старшыню экспэртнай камісіі абраны Аляксей Ма-рачкін. Камісія мае грамадзкі характар. Яе сябры незьбіраюцца прасіць у дзяржавы сродкаў на ўзьвядзеньнемэмарыялу, а вырашылі зарабіць грошы самі. Мікола Ку-пава працягвае:

— Правесьці некалькі аўкцыёнаў па продажу сваіх твораўдля таго, каб запачаткаваць фундацыю. Я думаю, што ўгэтай справе дапамогуць іншыя арганізацыі, структуры.Гэта павінна быць усенароднае рушэньне.

Глеб адчувае сябе не зусім добра, ён быў бадай адзінымз валанцёраў, хто дагэтуль не захварэў на грып, але ця-пер хвароба, напэўна, адолела й яго.

Валанцёры адзначаюць, што апошнім часам цікавасьць даКурапатаў павялічылася. Надоечы ў лягеры правёў ночкарэспандэнт «Белорусской газеты», ён цяпер рыхтуе рэ-партаж пра абаронцаў. Былі й іншыя наведнікі. Пра іх рас-павядае Антось Шкурынскі:

— Учора прыходзіла бабулька з чарнобыльскага раёну,пыталася, ці магчыма атрымаць сьпіс людзей, якія былірасстраляныя ў Курапатах. Прыходзілі міліцыянты, мыпрайшлі зь імі да лавы Клінтана, дык яны кажуць: «А гэ-ныя мярзотнікі, як гэта дарогу па касьцях будаваць. Ма-лайцы, што вы тут трымаецеся, удачы вам!»

Большасьць абаронцаў — заўзятары, і яны пільна сочацьза выступамі беларускай зборнай на Алімпіядзе ў Амэ-рыцы. Сяржук Высоцкі ўзгадвае, зь якой радасьцю ўспры-нялі валанцёры перамогу беларускіх хакеістаў надшвэдзкай зборнай:

— Ня толькі Аляксандар Лукашэнка любіць хакей. Многіяз нас любяць футбол, хакей. Нават некаторыя хакеісты —мае знаёмыя. Прыкладам, Аляксандар Бяляеў, адзін з трэ-нэраў беларускай зборнай, браты Панковы. Вядома, штовельмі спачувае беларускаму руху Аляксандар Анд-рыеўскі. Мяркую, гэтая перамога — за тыя малітвы, штобылі тут у Курапатах і тых людзей, якія былі вакол іх.

Сёньня ўвечары абаронцы зноў будуць перажываць забеларускую зборную.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 23 Î˛Ú‡„‡ 2002

АМОНАЎЦЫ ХАЦЕЛІ САРВАЦЬНАЦЫЯНАЛЬНЫ СЬЦЯГ

Сёньня ў лягер валанцёраў прыехаў патрульамонаўцаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

289

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

288

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Калі я пакідаў Курапаты, па дарозе сустрэў яшчэ некалькічалавек — яны йшлі ў бок лягеру наведаць валанцёраў іпадтрымаць іх.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 25 Î˛Ú‡„‡ 2002

МІКОЛА КАНАШ ПРАПАНУЕ СТВАРЫЦЬУ КУРАПАТАХ КРЫЖОВУЮ ГАРУ

Ва ўрочышчы трэба стварыць мэмарыял нак-шталт літоўскай Крыжовай гары. Гэтак мяркуебылы вязень ГУЛАГу Мікола Канаш са Жлобіна.


Кожны вязень сталінскіх лягераў павінен паставіць у Ку-рапатах свой крыж, на якім будзе пазначаны ягоны ля-герны нумар.

КАНАШ: Калі людзі будуць ахвяроўваць сродкі, кожнызахоча крыж паставіць. А калі гэта былыя нявольнікі, хайна крыжы яны паставяць свой нумар. Нас інакш не назы-валі, толькі па нумары. Мы былі ня людзі, нумары як нааўтамабілі ў нас на сьпінах былі напісаныя. Я б выслаўгрошы, бо сам туды ня зьежджу, і хачу, каб нехта на гэтуюсуму зрабіў крыж, які б стаяў у Курапатах.

Мікола Канаш хоча, каб на ягоным крыжы быў напісаный лягерны нумар ягонай жонкі Сафіі Канаш, зь якой ёнпазнаёміўся, працуючы на шахце ў горадзе Інта, Комі АССР.А трапіў спадар Канаш у ГУЛАГ праз тое, што ў часе дру-гой сусьветнай вайны, у 1943 годзе, стаў сябрам СаюзуБеларускай Моладзі.

КАНАШ: Мы вывучалі там беларускія песьні, першымчынам гімн «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», крыхугісторыі, маршавалі, уздымалі сьцяг. У 1944 годзе, каліпрыйшло, так бы мовіць, вызваленьне, мяне забралі ўсавецкае войска.

■ 24 Î˛Ú‡„‡ 2002

НА ВАЛАНЦЁРКУ НАПАЛІ НЕВЯДОМЫЯ

Мінулая ноч у Курапатах прайшла вельмі неспа-койна.


Раніцай ва ўрочышчы ішоў мокры сьнег, і ў намёце каляпечкі сядзелі чатыры валанцёры. Над лягерам па-раней-шаму лунае бел-чырвона-белы сьцяг.

Будаўнічыя работы на дарозе не вяліся, і таму добраах-вотнікі былі занятыя гаспадарчымі справамі. Настрой ухлопцаў даволі сумны. Спачатку яны ўвогуле не хацелігаварыць пра прычыну такога настрою. Пасьля старшы ўлягеры Алесь Гетман усё ж распавёў:

— Ноччу спрабавалі згвалтаваць адну нашу дзяўчыну, з«Маладых сацыял-дэмакратаў». Мы езьдзілі лавілі тыххлопцаў, што спрабавалі яе згвалтаваць.

Паведамляць нейкія падрабязнасьці гэтага інцыдэнту ва-ланцёры не захацелі, заявіўшы, што з бандытамі яны разь-бяруцца самі. Вядома толькі, што дзяўчыне Людзе ледзьудалося ўцячы ад гвалтаўнікоў, пасьля чаго яна прыбеглаў лягер і распавяла, што на яе напалі. Некалькі валанцё-раў пабеглі ў мікрараён, знайшлі хуліганаў і, як прыз-наліся, пагаварылі зь імі па-мужчынску.

Сёньня абаронцы разьбіралі на дровы вялікія шчыты здошак, якія прывезьлі ў лягер актывісты ініцыятывы «Заўратаваньне мэмарыялу Курапаты». Як гавораць валан-цёры, апошнім часам праблемаў з харчаваньнем у іх няма— ежу прывозяць прадстаўнікі грамадзкай ініцыятывы іпростыя людзі, што наведваюць лягер. Адна з такіх доб-раахвотніц — спадарыня Вера, яна прынесла сёньня ка-пусты й алею. Гаворыць спадарыня Вера:

— Я слухаю перадачы, чытаю газэты і вельмі занепакое-ная нашай сытуацыяй. Зьнікаюць людзі. Абаронцы Кура-патаў таксама ў такой сытуацыі, на холадзе, гэта ж ня дома.Хворыя. І я вельмі перажываю за ўсё гэта.

291

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

290

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 26 Î˛Ú‡„‡ 2002

ПЯЦЬ МЕСЯЦАЎ ВАХТЫ

На «буржуйцы» ў намёце стаіць рондаль з гара-чай вадой, хутка валанцёры пачнуць гатавацьзвыклую макарону з тушанінай.


Спадар Яўген падкідвае ў «буржуйку» сухія дровы. Ёнжыве ў суседнім мікрараёне, часта наведвае абаронцаўКурапатаў.

ЯЎГЕН: Дапамагаю хлопцам, усё ж я старэйшы. Зрабіў імдва тапарышчы. Нейкія парады даю. Трэба закончыць ужогэтую справу — агароджу каб зрабілі, каб ахова была. Кабуся краіна й горад адчулі, што тут ня месца для выгулусабак...

Эпідэмія грыпу ў Курапатах ужо скончылася, але многіяваланцёры зараз пакутуюць ад наступстваў хваробы. Ан-тось Шкурынскі пачуваецца сёньня ня вельмі добра.

ШКУРЫНСКІ: У Цімоха Сугакі пайшло ўскладненьне навушы, а ў мяне на лёгкія — бранхіт. Спрабую лекавацца,чым магу. Нам прыносяць розныя вітаміны, прымушаюцьесьці мёд. Спрабуем лячыцца, але яшчэ й працаваць трэ-ба.

У мінулую нядзелю споўнілася роўна пяць месяцаў, як тутпачалася вахта памяці. Многія прыйшлі павіншаваць ва-ланцёраў з гэтай датай. Бабулькі, як іх называюць валан-цёры, прынесьлі пірагоў і прысмакаў. Глеб Вязоўскі, які зьпершых дзён бярэ ўдзел у вахце памяці, спадзяецца, штоўвесну да сталых абаронцаў далучацца новыя.

ВЯЗОЎСКІ: Людзей не хапае. Людзі тут ужо маральнастаміліся, дзяжураць ужо вельмі шмат, таму трэба калі-нікалі, хоць раз на два тыдні, выяжджаць у горад, кабкрыху разьвеяцца.

Пакуль ідзе нашая гутарка, макарона з тушанінай амальгатовая. Скончыўшы кухарскія справы, Алесь Гетман па-чынае падсумоўваць вынікі пяцімесячнай вахты:

Арыштавалі Міколу Канаша толькі ў 1948 годзе ў Петра-заводзку. Ён дагэтуль памятае тамтэйшую ўнутраную тур-му.

КАНАШ: Сядзеў у адзіночцы, выклікалі звычайна ноччуабо днём, калі абед, каб я не харчаваўся. Спаць зрэдкудавалі. Пасьля тры месяцы судзілі — далі мне дваццацьпяць гадоў. Празь нейкі час накіравалі ў ленінградзкія«Кресты». Быў я ў 90-й камэры, было нас 89 чалавек.Ляжалі. Калі трэба было павярнуцца, дык варочаюцца ўсе,а калі падняўся, то твайго месца ўжо няма.

Пасьля «Крестов» Мікола Канаш трапіў у Комі АССР. У 22гады давялося працаваць з адбойным малатком у шахцеза 1 кіляграм 200 грамаў чорнага мокрага хлеба на дзень.Так прайшлі восем гадоў.

КАНАШ: Я заўсёды выпрацоўваў норму на 120 і большадсоткаў. Нам сказалі — вызваляць тых, хто будзе мецьадпрацаваным паўтэрміну. Пасьля сьмерці Сталіна былізалікі. І я набраў 12 з паловай гадоў — год за два.

За цяжкую рабскую працу ў ГУЛАГу Мікола Канаш атры-маў у 1992 годзе пасьля рэабілітацыі кампэнсацыю — каля60 тысяч рублёў. Набыў тады за гэтыя грошы каляровытэлевізар і мапэд. Жыве цяпер ён разам з жонкай спада-рыняй Сафіяй у Жлобіне ў невялічкай двухпакаёвай ква-тэры. Пэнсіі хапае толькі на харчаваньне, вопратку даўноўжо не набываюць, але на жыцьцё ня скардзіцца, бо зьве-даў значна горшыя часы. Спадар Мікола ўзначальваеЖлобінскую арганізацыю ахвяраў палітычных рэпрэсіяў.

КАНАШ: Каля 60 чалавек нас у Жлобіне, але ў арганіза-цыі толькі 12. Гэта пераважна людзі пацярпелыя. Жывуцьбольш-менш нармальна, таму што маюць хаты, агароды,свая бульба, свая цыбуля, таму ня вельмі гэтым цікавяц-ца.

Сам Мікола Канаш пільна сочыць за падзеямі вакол Кура-патаў, атрымлівае інфармацыю ў асноўным з Радыё Сва-бода і спадзяецца, што нарэшце ў Курапатах будзе ство-раны мэмарыял.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

293

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

292

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

юць людзей пяском, надпісы на расьцяжках, якія разар-валі амонаўцы, ды шмат іншага, што стала ўжо гісторыяй.

КАРМІЛКІН: Гэтых здымкаў вельмі шмат, і напэўна ні ад-наго, ні двух альбомаў ня хопіць, каб за столькі гадоў усёнадрукаваць.

Уладзімер Кармілкін мае ўнікальную фанатэку — запіса-ныя на аўдыёкасэтах галасы ўсіх, хто выступаў у Курапа-тах на працягу больш чым дзесяці гадоў. Вось, прыкла-дам, фрагмэнт выступу Зянона Пазьняка ў Курапатах наДзяды ў 1991 годзе.

ПАЗЬНЯК: Вельмі важна прыйсьці памянуць гэтыямясьціны, памянуць нашых продкаў, і гэта дасьць намдухоўную сілу.

Ужо некалькі гадоў спадар Уладзімер захоўвае і відэа-стужкі пра Курапаты. Сёньня мы разам зь ім яшчэ раз па-глядзелі кадры пра падзеі 8 і 9 лістапада. УладзімерКармілкін мяркуе, што з гэтага матэрыялу можна стварыцьпрацяг фільму «Дарога на Курапаты».

КАРМІЛКІН: Міхаіл Жданоўскі зрабіў цікавую кінастужкупра Курапаты, Аляксандар Лукашук быў аўтарам сцэнаругэтага фільму. Хацелася б, каб быў працяг — «Дарога наКурапаты-2».

Уладзімер Кармілкін спадзяецца, што знойдуцца людзі,якія здолеюць ажыцьцявіць гэтую ідэю і скарыстаюць яго-ныя аўдыё- і відэаархівы. Да таго ж усе дакумэнты праКурапаты, якія спадар Уладзімер карпатліва зьбірае, магліб стаць экспанатамі музэю ў Курапатах.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 27 Î˛Ú‡„‡ 2002

АБАРОНЦАЎ СПРАБАВАЛІ АТРУЦІЦЬ

Невядомыя падкінулі ў намёт валанцёраў ней-кае хімічнае рэчыва з задушлівым пахам. Хлоп-цы пачалі ванітаваць і задыхацца.

— Шмат чаго мы дасягнулі. Зараз тут будзе пабудаванымэмарыял. Гэта ўсё цягнецца амаль 13 гадоў. А цяпермоладзь паказала, што яна больш працаздольная. Мяр-кую, калі б мы тут не сядзелі, тут нічога б не пабудаваліяшчэ дзесяць гадоў.

Алесь Гетман паказвае мне кнігі, што надоечы зьявіліся ўкурапацкай бібліятэцы — гэта «Кар’ер» Васіля Быкава,брашуры пра Курапаты, Хатынь і Трасьцянец, усе творыпрысьвечаныя трагічным падзеям у гісторыі Беларусі. Алемэмарыял створаны пакуль толькі ў Хатыні.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 27 Î˛Ú‡„‡ 2002

УЛАДАЛЬНІК АРХІВУ ПРАПАНУЕСТВАРЫЦЬ ФІЛЬМ

Фатограф Уладзімер Кармілкін прапануе ства-рыць фільм «Дарога на Курапаты-2» на падста-ве ягонага архіву відэа- і аўдыёзапісаў.


У кватэры Ўладзімера Кармілкіна сабраны ўнікальны архіў.Тут і рэчы ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў, якія былі знойдзе-ныя ў часе раскопак пры канцы 1980-х — гліняныя кубкі,іржавы дрот, запальнічкі. Спадар Уладзімер захаваў на-ват стужкі зь вянкоў, якія калісьці ўскладалі ў Курапатах.На сьценах кватэры — бел-чырвона-белыя сьцягі, якіялюдзі ў розныя гады несьлі ў Курапаты.

Свае першыя здымкі пра Курапаты спадар Кармілкінзрабіў у часе вядомага мітынгу на Дзяды ў 1988 годзе. Зтаго часу цягам амаль 14-цi гадоў ён здымаў усе шэсьці ймітынгі ва ўрочышчы. У ягоным архіве ёсьць фатаграфііпра візыт Біла Клінтана й пра сёлетняе аднаўленьне раз-буранага мэмарыяльнага знаку.

На стале ў спадара Ўладзімера — апошні альбом пра Ку-рапаты з унікальнымі кадрамі. Вось крыжы, якіх ужо нямапасьля падзеяў 8 і 9 лістапада, вось грузавікі завальва-

295

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

294

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

што хатнія ўмовы — тут ані нармалёвай вады, ані памыц-ца хлопцам, нічога...

— А як бацькі ставяцца да таго, што Вы тут?

— Мая маці ня супраць. Аднойчы яна сказала, што калі бёй было дваццаць гадоў, яна таксама знаходзілася б тут,разам з намі. Яна ведае, што мы не дарэмна тут зна-ходзімся й змагаемся.

Алесь Гетман прапаноўвае мне каву зь вялікага тэрмасу.Гэта адзін з падарункаў, што надоечы прынес у Курапатыстаршыня Беларускага фонду «Дзецям Чарнобыля» Ге-надзь Грушавы.

ГЕТМАН: Ён прывез лекі, харчы, расьцяжку вельмі ціка-вую, пастанову Ўсебеларускага зьезду. Абяцаў дапамаг-чы нам вопраткай і новым намётам. Бо наш сёньняшняйноччу цалкам працёк.

Алесь Гетман кажа, што дапамога вопраткай і абуткамбудзе вельмі своечасовай. Многія валанцёры знасілі ўКурапатах па чатыры-пяць параў ботаў, ня кажучы ўжо правопратку.

Калі я сыходзіла з Курапатаў, хлопцы разварочвалі рась-цяжку, што прывез Генадзь Грушавы. На белым фоне чыр-вонымі літарамі напісана: «З нашай дзяржавай гаворацьстагодзьдзі! Не давай сабе загінуць, народзе!»

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 1 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

У ПРАЕКТУ РЭКАНСТРУКЦЫІ ДАРОГІ КАЛЯКУРАПАТАЎ НОВЫ НАВУКОВЫ КІРАЎНІК

Ім стала дачка рэпрэсаванага паэта Тодара Кля-шторнага архітэктарка Мая Кляшторная.


Гэтае рашэньне было прынятае на паседжаньні ў Дэпар-тамэнце аховы гісторыка-культурнай спадчыны й рэс-


Калі яны выбеглі з намёту, дык заўважылі, як два чалавекібеглі ў бок лесу. Алесь Гетман мяркуе, што гэта была пра-вакацыя спэцслужбаў, якая мела за мэту прымусіць валан-цёраў пакінуць урочышча.

Надоечы Курапаты наведаў старшыня фонду «ДзецямЧарнобылю» Генадзь Грушавы. Ён прывез валанцёрамхарчоў і паабяцаў падтрымку й надалей.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 Î˛Ú‡„‡ 2002

НАМЁТ ВАЛАНЦЁРАЎ ЗАЛІВАЕ ВАДОЙ

У Курапатах будаўнікі, капаючы канаву пад ва-давод, знайшлі чалавечую костку. Валанцёрызапрасілі археолягаў.


Костку адшукалі ў лясным масiве з боку дарогі блізу мікра-раёну. Будаўнікі адразу ж аддалі знаходку валанцёрам,парэшткі захоўваюцца цяпер у іхным намёце. Заўтра ўКурапаты прыйдуць археолягі. Костка невялікая, крыхубольш за 20 сантымэтраў.

Сёньня з самай раніцы абаронцы змагаліся з наступстваміадлігі. Гаворыць Глеб Вязоўскі:

— Пасьля ўчорашняй навальніцы на полі набралася шматвады. Зараз яна ўся цячэ сюды, да намёту. Думаю, штосёньня будзем поўны дзень змагацца з вадой — адводзіцьяе кудысьці, ці ў лес, ці да трубы. А зараз з поля ракашырынёй два мэтры неўзабаве прыцячэ да нас.

У намёце чыста прыбрана, акенцы ўпрыгожаныя штучнымікветкамі. Гэта Люда Паклонская апошнімі днямі займала-ся ўладкаваньнем.

ЛЮДА: Я ў Курапатах начую трэцюю ці чацьвертую ноч.Тут даволі складана, я зараз проста хварэю. Гэта ня тое

297

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

296

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ных аўтастаянак ды іншых аб’ектаў. Гэта ўсё ўжо трэба раз-глядаць разам з ахоўнай зонай.

Мая Кляшторная кажа, што за гэтую працу ёй ня трэбаніякай платы, а калі яна й будзе, то пойдзе на карысьцьмэмарыялізацыі Курапатаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 1 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ПАЧАЎСЯ СУД НАД АБАРОНЦАМ КУРАПАТАЎ

У Менскім раённым судзе разглядалася адмі-ністрацыйная справа Ўладзімера Плотнікава ўзьвязку з падзеямі ў Курапатах 9 лістапада.


Сёньня ў суд разам з Уладзімерам Плотнікавым прыйшлінекалькі чалавек, якія летась абаранялі крыжы ў Курапа-тах. Тады 9 лістапада Ўладзімера Плотнікава затрымалі ўжывым ланцугу. Судзьдзя аштрафаваў Уладзімера на 150мінімальных заробкаў завочна. Абласны суд скасаваў гэ-тую пастанову як незаконную. Цяпер у судзе будуць апыт-ваць спадара Плотнікава, міліцыянтаў і сьведкаў.

Адвакат Вера Страмкоўская напачатку паседжаньня ха-дайнічала, каб справу спынілі, бо скончыўся тэрмін. Па-водле Адміністрацыйнага кодэксу, прыцягнуць чалавекада адказнасьці можна толькі на працягу двух месяцаў. Алесудзьдзя абвесьціў, што справу трэба разгледзець, кабвысьветліць, ці было правапарушэньне. Гаворыць Уладзі-мер Плотнікаў:

— Мяне абурыла, што калі я пачаў казаць па-беларуску,дык судзьдзя адразу пачаў перакладаць усё сакратарцы.Сам я нарадзіўся ва Ўсурыйску Прыморскага краю. Я ра-сеец, але мяне абражае, як абыходзяцца зь беларускаймовай на яе роднай беларускай зямлі.

13 сакавіка судзьдзя Зьмiцер Грыцэль апытае ўсіх сьвед-каў і вынесе пастанову.

таўрацыі Міністэрства культуры Беларусі. Гаворыць на-месьнік дырэктара Дэпартамэнту Ігар Чарняўскі:

— Замена навуковага кіраўніка была праведзеная з пра-пановы цяперашняга падрадчыка прадпрыемства «Ма-гістральаўтадор» і з ініцыятывы Менскага абласнога тава-рыства аховы помнікаў гісторыі і культуры. Ведаючы, штоМая Тодараўна на грамадзкіх асновах вельмі многа ўвагінадае ўрочышчу Курапаты і фактычна вырашае многіяпытаньні, напрыклад, у справе ліўневай каналізацыі, мыпрынялі рашэньне аб замене навуковага кіраўніка.

Папярэдні навуковы кіраўнік праекту архітэктар МікалайЕмяльянаў, як сьцьвярджаюць прадстаўнікі «Магістра-льаўтадору», фактычна ня браў удзелу ні ў распрацоўцыпраекту, ні ў назіраньні за яго ажыцьцяўленьнем. Тады якМая Кляшторная вырашала ўсе спрэчныя пытаньні паміжзаказчыкам і грамадзкасьцю.

Мая Кляшторная — архітэктарка паводле адукацыі, у 1959годзе закончыла Менскі архітэктурны тэхнікум, потымвучылася ў Маскоўскім інжынэрна-будаўнічым інстытуцеі Ўсесаюзным завочным інжынэрным інстытуце. Больш затрыццаць гадоў адпрацавала ў арганізацыі «Белпрампра-ект» у аддзеле генэральнага плянаваньня, дзе займаласяпытаньнямі горадабудаўніцтва.

Яе лёс шчыльна зьвязаны з Курапатамі. Хутчэй за ўсё, ваўрочышчы быў расстраляны ейны бацька — беларускі паэтТодар Кляшторны. Да таго ж спадарыня Мая сама — былывязень ГУЛАГу, узначальвае зараз Мартыралёг Беларусі.На сваё прызначэньне Мая Кляшторная адрэагавала на-ступным чынам:

— Я ніколі не хацела, каб мая праца была адзначанаянейкімі пасадамі, але ж буду працягваць тое, што й рабілараней. Нам трэба канчаткова вырашыць пытаньне прамежы ўрочышча. Сёньня ў мяне якраз павінна быць суст-рэча наконт статусу гэтай зямлі. Калі сёньня ня прыйдземда нечага пэўнага, я пайду да Паўлава і буду ўжо весьціразмову аб тым, што Курапаты павінны ўваходзіць у межыгораду. І потым трэба распрацаваць праект ахоўнай зоны,яго таксама няма. Мы ня ведаем, якія нормы павінныбыць, прыкладам, адлегласьць ад урочышча да плянава-

299

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

298

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

час. Вясной мы абвяшчалі незалежнасьць, я маю на ўва-зе ўгодкі БНР. Вясной адбывалася вельмі шмат падзеяў,важных для краіны. І гэта адчуваецца — аўра пераможцаўвітае над абаронцамі Курапатаў, і гэтага нельга не заўва-жыць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 3 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

У ГРАМАДЗКУЮ КАМІСІЮ ПАСТУПІЛАКАЛЯ 30 ПРАПАНОВАЎ

Але, на думку Ірыны Жыхар, сярод іх няшматцікавых і арыгінальных.


Камісія ў справе мэмарыялізацыі пры грамадзкіх ініцыя-тывах «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» і «Моладзьу абарону Курапатаў» абвясьціла конкурс 19 лютага, і загэты час у камісію паступіла каля 30 прапановаў. Сваепраекты даслалі асобныя грамадзяне са Смургоняў, Віцеб-ску, Менску, аднак камісія пакуль вылучыла толькі аднуістотную прапанову, аўтар якой — менскі гісторык Нэлі Ге-расімава. Гаворыць сакратарка камісіі Ірына Жыхар:

— Яна як гісторык лічыць, што ў Курапатах трэба зрабіцьперазахаваньні. Бо нельга месцы расстрэлаў раўняць зьмесцамі пахаваньняў. Чалавек ведае, што сыдзе ў магілу,і перад магілай у яго няма аж такога страху. А на месцырасстрэлаў людзі адчувалі жах, страх і моцную трывогу.Таму яна прапануе зрабіць у Курапатах перазахаваньні йтолькі пасьля будаваць мэмарыял.

Хаця сябры камісіі і прызналі прапанову спадарыні Ге-расімавай арыгінальнай, але канчатковай згоды ў гэтайсправе няма. Частка камісіі пагаджаецца перазахавацьахвяраў у агульнай магіле, іншыя ж лічаць, што ня вартачапаць парэшткі.

■ 2 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ВАЛАНЦЁРАЎ У ЛЯГЕРЫ СТАЛА БОЛЬШ

Сяржук Высоцкі гаворыць, што з надыходам вяс-ны ў абаронцаў адкрылася «другое дыханьне».


Над лягерам па-ранейшаму лунае бел-чырвона-белысьцяг. Сёньняшняй ноччу там знаходзіліся дзевяць валан-цёраў. Раніцай многія зь іх разьехаліся па сваіх справах, аў лягер прыйшлі тры актывісты Маладога Фронту, якія на-рыхтоўвалі дровы. Гаворыць Алег Корбан:

— Сёньня мы з Маладога Фронту дапамагаем у дзяжурст-ве й абароне Курапатаў. Трэскі тут нарыхтоўваем і пілуемдровы. А яшчэ сёньня выпускаюць з турмы Васю, і мы ягосустрэнем.

18-гадовы Васіль Парфянкоў — асоба ў курапацкім ляге-ры вядомая й паважаная. Ён абараняе Курапаты амаль зьпершых дзён. За ўдзел у маладзёвай акцыі «Беларусь — уЭўропу!» 14 лютага суд пакараў Васіля 10 суткамі арыш-ту. Сёньня многія абаронцы паехалі да спэцпрыёмніка су-стракаць спадара Парфянкова.

Валанцёры Антон Шкурынскі й Алег Гнедчык гавораць,што цяпер жыхарам лягеру стала лягчэй, бо ёсьць харчый дровы, а таксама фактычна скончылася эпідэмія грыпу.

Сёньня ў лягер прыйшоў і адзін зь лідэраў грамадзкайініцыятывы «Моладзь у абарону Курапатаў» Сяржук Вы-соцкі.

ВЫСОЦКІ: Ужо пераадолены той крызыс, пра які казалі.Псыхалягічны, эмацыйны. Больш людзей сюды пры-ходзіць, больш людзей начуе. Курапацкая варта зараззнаходзіцца на моцнай хвалі.

— А, што, на вашую думку, надало другое дыханьне гэта-му чыну?

— Перамога — і гэта ўжо стала зразумела самім курапацкімабаронцам. Прыйшла вясна, а вясна — гэта наш беларускі

301

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

300

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 5 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ЛЯ ЎРОЧЫШЧА АКТЫВІЗАВАЛІСЯБУДАЎНІЧЫЯ ПРАЦЫ

Самазвалы звозяць друз на дарогу. Абаронцымяркуюць, што з прыходам вясны будаўніцтвакальцавой дарогі пойдзе больш шпаркімі тэм-памі.


Сёньня ва ўрочышчы лесьнікі Ждановіцкага лясьніцтвапрацягвалі высякаць сухія дрэвы. Алесь Гетман кажа:

— Мы дамовіліся зь лесьнікамі, што сырыя дрэвы пойдуцьна крыжы. Дапамога нам таксама патрэбная, бо гэтыядрэвы трэба пераносіць з другога боку лесу. Учора да насдвойчы завітвалі міліцыянты, мы іх павіншавалі з Днёмміліцыі. Дачыненьні зь міліцыяй цяпер нармальныя — яныставяцца да нас з павагай.

Што да адносінаў з будаўнікамі, дык, паводле СержукаМацкойця, іх можна назваць стабільна-спакойнымі.

МАЦКОЙЦЬ: Яны да нас прыходзяць і параіцца, і простапаразмаўляць. Надоечы адбыўся паказальны выпадак —прыходзіў прадстаўнік Расейскай праваслаўнай царквы,якая будуе на гары побач з урочышчам каплічку. Ён па-прасіў, каб мы дазволілі правесьці кабэль з электрычнась-цю й тэлефоннай сувязьзю ў абыход ляснога масiву. Паа-бяцаў, што й да нас правядуць электрычнасьць і тэлефон.

Сёньня ў намёце валанцёраў зьявілася новая канапа, якуюпрывез старшыня гарадзкой рады Партыі БНФ УладзімерКішкурна.

Але надыходзіць час абеду, і Каця Карпенка пачынаеабіраць бульбу.

— Што вы сёньня будзеце гатаваць?

КАЦЯ: Гэта не да мяне. Гетман, што мы сёньня будзем га-таваць?

Было таксама шмат тэлефанаваньняў. Многія пагаджаюц-ца з канцэпцыяй мэмарыялізацыі, прапанаванай гра-мадзкай камісіяй. Гэта значыць, што ў Курапатах мусіцьбыць усталявана шмат крыжоў, пабудаваны цэнтральныпомнік памяці ахвяраў, а таксама належным чынам доб-раўпарадкаваная тэрыторыя ўрочышча.

Ірына Жыхар ды іншыя сябры камісіі пакуль ня надта за-даволеныя тым, як ідзе грамадзкае абмеркаваньне.

ЖЫХАР: Я думаю, што людзі проста прызвычаіліся. Бо ку-рапацкая тэма ня новая, яна як бы старая, у тым сэнсе,што больш за 10 гадоў на слыху. З тае пары шмат часупрайшло й не адбылося галоўнага — краіна й нацыя непакаяліся за тыя грахі, якія былі ў савецкія часы.

Конкурс праектаў будзе працягвацца два месяцы, і цягамгэтага часу сябры камісіі абяцаюць знайсьці аптымальныварыянт.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 4 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

162 ДНІ ПРАЦЯГВАЕЦЦА ВАХТА ПАМЯЦІ

Ва ўрочышчы былі 10 валанцёраў. Сярод іх —Васіль Парфянкоў, у якога пазаўчора скончыўсятэрмін зьняволеньня ў прыёмніку-разьмерка-вальніку на вуліцы Акрэсьціна.


Сёньня ў Курапатах лесьнікі Ждановіцкага лясьніцтва на-рэшце пачалі высечку сухіх дрэваў. Абаронцы мяркуюць,што цяпер дроваў ім хопіць аж да лета.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

303

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

302

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Міхась Чарняўскі бачыць будучы мэмарыял у Курапатахтакім:

— Ня варта нешта будаваць на магілах, бо сам лес, схілый ямы напоўненыя пакутамі. Гэтая мясьціна ўжо ёсьцьмэмарыялам. Там толькі павінна быць чысьценька, і людзіпавінны хадзіць моўчкі са зьнятымі капелюшамі. І канеч-не, каб магілы былі нейкім чынам пазначаныя. Там будуцьрабіць апорныя сьценкі. Я там паставіў бы знак — ня большза 60 км хуткасьці. І вось на гэтых сьценках проста вы-клаў бы велізарнымі літарамі «Курапаты» зь левага й зправага боку, каб кожны, хто ехаў, прыпыняў рух.

Сам Міхась Чарняўскі ўпершыню даведаўся пра Курапа-ты ў другой палове 70-х гадоў ад Зянона Пазьняка, якіпрацаваў тады ў аддзеле археалёгіі Інстытуту гісторыі. Тадыархеолягі асьцерагаліся казаць пра трагедыю ў Курапатах,бо баяліся, што ўлады зробяць з Курапатаў чарговы кар’ер.

ЧАРНЯЎСКІ: Быццам ніхто ня ведае, дзе расстрэльвалі, алечамусьці, калі выдзяляюць зямлю пад кар’ер, дык якразтам, дзе расстрэльвалі.

Паводле Міхася Чарняўскага, гэткі кар’ер быў зробленыпад Вялейкай, дзе ў 1941 годзе перад наступам немцаўрасстрэльвалі палітычных вязьняў, і яшчэ шмат дзе ў Бе-ларусі. Што да Курапатаў, якія ўлады не пасьпелі й ня здо-лелі зраўняць зь зямлёй, дык Міхась Чарняўскі дагэтульпамятае свае пачуцьці, калі ўпершыню трапіў ва ўрочыш-ча:

— Успомніў нашых археолягаў, нашую інтэлігенцыю най-перш. І была такая думка, што во тут — нашае Адраджэнь-не 1920-х гадоў.

Сам Міхась Чарняўскі таксама пацярпеў ад палітычныхрэпрэсіяў. У 70-я гады, калі ва Ўкраіне пачаліся рэпрэсіі ўдачыненьні да мясцовых патрыётаў, якіх называлі «нацы-яналістамі», ён распачаў збор грошай у іх падтрымку. Загэта яго пакаралі папраўчымі працамі — больш за год да-вялося разгружаць цэмэнт і працаваць мулярам. Пасьлягэтага шмат гадоў імя Міхася Чарняўскага выкрэсьлівалі зрозных навуковых працаў і не давалі магчымасьці надру-кавацца.

ГЕТМАН: Капусту.

— А якія звычайна ў дзяўчат тут абавязкі?

КАЦЯ: Посуд памыць, бульбу абабраць, прыбрацца...

— А што найбольш складана для дзяўчыны ў лягеры?

КАЦЯ: Калі тут сядзіш, усё павінна быць добра, і нічога няможа быць складаным...

На ложку ляжыць гітара. Некаторыя абаронцы Курапатаў,у тым ліку й Каця, часта вечарамі сьпяваюць пад яе.Многім тут вельмі падабаецца песьня «Kein Russland»,якую напісаў адзін з актывістаў Зьміцер Захарэвіч.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 6 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

МІХАСЬ ЧАРНЯЎСКІ ПРА БУДУЧЫНЮКУРАПАТАЎ

Трэба ідэнтыфікаваць парэшткі расстраляных ізрабіць сьцяну памяці, на якой будуць напіса-ныя імёны ахвяраў.


Кандыдат гістарычных навук, старшы навуковы супра-цоўнік Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук археоляг МіхасьЧарняўскі не спадзяецца на тое, што пры цяперашняйуладзе стануць вядомыя імёны тых, хто аддаваў загады йрасстрэльваў бязьвінных людзей у Курапатах, як, дарэчы,і імёны іхных ахвяраў. Але ў будучыні, калі будуць расса-крэчаныя архівы КГБ, праўда стане вядомай.

ЧАРНЯЎСКІ: Калі ведаць па сьпісах, хто тут расстраляны,то паводле генэтычных кодаў можна будзе вылічыць,узяўшы аналіз тканак жывога чалавека — унука ці праўну-ка. Гэта вялікія грошы. Але каб такое не паўтарылася, трэ-ба й грошы выдаткаваць. Тады ўжо нейкую вялікую сьця-ну трэба рабіць, і на гэтай сьцяне пісаць усе прозьвішчы...

305

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

304

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ШКУРЫНСКІ: Нармалёва, толькі кашляю, жару ўжо няма.Там настойваюць на шпіталізацыі, але я мяркую, што калібуду лекавацца дома ці на нейкай кватэры, вынік будзетой самы. Тут у мяне ёсьць антыбіётыкі й вітаміны.

— Як паставіліся лекары да Вас, калі даведаліся, што Выабараняеце Курапаты?

— Там сказалі: «Мы ведаем, хто ты такі». А ў іх на стале«Белорусская газета» ляжыць з рэпартажам пра абарон-цаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 8 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

У АБАРОНЦАЎ АМАЛЬ СКОНЧЫЛІСЯ ХАРЧЫ

У жыхароў курапацкага лягеру зноў складанаефінансавае становішча.


Сёньня дабрацца да лягеру абаронцаў было вельмі скла-дана з прычыны моцнага сьнегу й ветру. Нават будаўнікіспынілі працу й схаваліся ў сваіх вагончыках.

А ў намёце цёпла і прыбрана, пах мімозаў. Хлопцы-ва-ланцёры (а іх у лягеры было васьмёра) віншавалі сваіхсябровак Іру Вяткіну й Кацю Карпенку з жаночым днём.Дзяўчаты амаль штодня прыходзяць у Курапаты, гатуюцьежу, прыбіраюць намёт і ўсяляк дапамагаюць хлопцам. Якваланцёры будуць сьвяткаваць сёньняшні дзень? ГаворыцьКаця Карпенка:

— Гэта будзе ня тут. Людзі, якія зараз тут знаходзяцца, пой-дуць сьвяткаваць у іншае месца. А тут будзе замена.

Тым часам валанцёры пачалі абедаць. Я заўважыў, штоелі яны толькі макарону й запівалі гарбатай. Гаворыцьстаршы ў лягеры Васіль Парфянкоў:

— Апошнім часам з харчаваньнем цяжкавата. Вось сёнь-ня 10000 нам падкінулі, дык трохі закупілі, а так былоцяжка. Учора нават хлеба тут не было.

■ 7 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

У КУРАПАТАХ ДАБУДОЎВАЮЦЬПАДЗЕМНЫ ПЕРАХОД

З самай раніцы тут ішоў моцны дождж. Калі япадышла да падземнага пераходу, дык заўва-жыла, што ў ім хаваюцца ад дажджу рабочыя.


Ужо трэці дзень у Курапатах працуе брыгада будаўнікоў зБарысава.

БУДАЎНІК: Бэтанаваць усё будзем, потым гідраізаляцыюрабіць, засыпаць і гэтак далей.

— А Вы ведалі, што ў Курапатах людзі жывуць ужо пяцьмесяцаў?

— Хто тут ведаў...

— А як Вы ставіцеся да таго, што моладзь пратэстуе, со-чыць за будаўніцтвам, пад бульдозэры клаліся раней... Ціварта гэта рабіць?

— Канечне, трэба. Гісторыю абараняць трэба.

Калі дождж крыху сьціх, будаўнікі падышлі да стэнду «Ку-рапаты — дарога сьмерці» каля намёту валанцёраў і па-чалі чытаць пра гісторыю гэтага месца.

У намёце абаронцаў цяпер стала больш утульна. Зьявіла-ся невялічкая канапа, якую прывез Уладзімер Кішкурна.Каля намёту складзеныя дровы, якія валанцёры пілаваліўчора. Але жыцьцё ў лягеры не выглядае спакойным. Га-ворыць Цімох Сугака, які правёў у Курапатах ужо большза два з паловай месяцы:

— Учора быў вельмі напружаны дзень. Тры разы прыходзілінейкія п’яныя. Прапаноўвалі нам выпіць. Казалі нам: «Чаговы тут сядзіце? Гэта ўсё роўна нічога ня вырашыць». Не-шта падобнае было перад падзеямі 8 і 9 лістапада...

Сёньня ў лягеры я засьпела Антося Шкурынскага. Учоралекары паставілі яму дыягназ — вострая форма бранхіту.Я запыталася ў Антося, як ён пачуваецца?

307

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

306

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

9 сакавіка паводле праваслаўнага календара — г.зв. баць-коўская субота, дзень, калі перад Вялікім Пастом Царкваўзгадвае памерлых продкаў і асабліва — бязьвінна загіну-лых. Вернікі сабраліся каля праваслаўнага крыжа й кура-пацкай магілы, якраз насупраць таго месца, дзе закла-дзеныя падмуркі будучай капліцы Вобразу нерукатворнагаЗбавіцеля. Гаворыць айцец Уладзімер:

— Кожную бацькоўскую суботу, а сёлета іх пяць, мы пра-водзім набажэнства ў Курапатах, бо тут у нас месцапамінаньня ўсіх, хто загінуў.

— Айцец Уладзімер, чаму пабудова капліцы актывізава-ная менавіта цяпер?

— Як грошы зьявяцца, так і робім. Мы, натуральна, просім,каб усе, хто можа, ахвяравалі нам на гэтую справу, бо гро-шай мала. Мы будуем галоўны храм Хрыстовага Ўваскра-шэньня ў Зялёным Лузе, а тут у нас падвор’е. Капліца на-званая ў гонар Збавіцеля нерукатворнага вобразу йбязьвінна забітых на беларускай зямлі.

Падмуркі капліцы былі закладзеныя паўтара года таму, ігэтай справе папярэднічала містычная гісторыя. АйцецУладзімер разам са сваімі вернікамі апякуецца курапацкімімагіламі ўжо даўно. І вось аднойчы яны прыйшлі ў Кура-паты адпраўляць паніхіду па загінулых, і, як гаворыцьсьвятар, у часе набажэнства ўсе сабраныя ўбачылі на небевыяву Ісуса Хрыста, які блаславіў вернікаў. Тады й выра-шылі пабудаваць на гэтым месцы капліцу. Празь нейкі часгэтае рашэньне вернікаў падтрымаў і мітрапаліт Філарэт.

Праўда, пакуль грошай хапіла толькі на падмуркі. Алеайцец Уладзімер перакананы, што капліца будзе-такі па-будаваная сіламі саміх вернікаў.

Нядаўна будаўнікі дарогі пагадзіліся пракласьці на ўзго-рак да падмуркаў бажніцы тэлефонную ды іншыя ка-мунікацыі.

Паводле айца Ўладзімера, нейкага супрацоўніцтва паміжвернікамі й валанцёрамі няма — проста дапамагаюць адныадным па-суседзку.

Сьвятар Стукач пакуль не ўзгадняў свой праект і з гра-мадзкай ініцыятывай «За ўратаваньне мэмарыялу Кура-

Хлопцы фактычна на апошнія грошы купілі дзяўчатамкветкі. Іра Вяткіна кажа, што такі падарунак для яе яшчэбольш каштоўны:

— Яны думаюць пра нас, не забываюць, што сёньня сьвя-та. Гэта вельмі прыемна. Насамрэч значна больш прыем-на, чым звычайна.

Амаль штодня сюды прыходзіць мужчына сталага веку,спадар Яўген. Ён дапамагае моладзі, а таксама спадзяец-ца стаць афіцыйным вартаўніком будучага Курапацкагамэмарыялу.

ЯЎГЕН: Мяне прыцягвае тое, што тут сапраўды ёсьць прык-меты барацьбы. Мы адстаялі гэтую тэрыторыю, быццамбы падведзены нейкі статус пад яе. А ў будучыні я мяркуютут уладкавацца на працу, калі тут будзе нейкая ахова цішто.

Сёньня валанцёры разам з рабочымі лясьніцтва пілавалідрэвы, якія пойдуць на ацяпленьне намёту, а таксама напабудову побач з Курапатамі праваслаўнай капліцы.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 9 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

У КУРАПАТАХ АДБЫЛАСЯ ПАНІХІДА

На месцы будучай праваслаўнай капліцы былаадслужаная паніхіда памяці ахвяраў камуні-стычнага тэрору.


Сьвятар праваслаўнага прыходу зь мікрараёну Зялёны Лугайцец Уладзімер Стукач, які апякуецца Курапатамі, гаво-рыць, што капліца там будзе пабудаваная, бо яму ды йіншым вернікам быў адмысловы Боскі знак. Каля 30вернікаў са Сьвята-Ўваскрасенскай царквы разам з айцомСтукачам прыйшлі ва ўрочышча на жалобны малебен-паніхіду.

309

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

308

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Нягледзячы на тое, што на гарадзкіх вуліцах ужо амальсуха, каля лягеру валанцёраў дагэтуль лужыны. Сёньнябудаўнікі зь менскага прадпрыемства «Інтэрвэстбуд»рабілі гідраізаляцыю падземнага пераходу. Паводле га-лоўнага інжынэра прадпрыемства Валера Міхайленкі, убудаўнікоў склаліся прыязныя дачыненьні з валанцёрамі.

МІХАЙЛЕНКА: Нармальна мы ставімся да ўсяго гэтага.Кантактуем з усімі людзьмі. Ніякіх эксцэсаў у нас тут небыло.

У лягеры валанцёраў я сустрэла рок-музыку ХведараЖывалеўскага. За ўдзел у падзеях 8 і 9 лістапада ён трапіўза краты на сем дзён. Апошнім часам Хведар зрэдку пры-ходзіць у Курапаты.

ЖЫВАЛЕЎСКІ: Тут няма ўжо чаго трымацца, няма з кімзмагацца, няма за што змагацца. Ужо ўсё прайшло, і большня будзе той хвалі, што была раней. Хутка можа й сыдзем.Я дык дакладну сыду.

Хведар Жывалеўскі мяркуе, што трэба выкарыстоўвацьновыя формы, каб прыцягнуць увагу да Курапатаў:

— Ёсьць пляны зрабіць фэстываль «СуПкультура». Тымбольш, што зараз будуць цёплыя дні, і гэта можна будзеладзіць на прыродзе. Думаю, што можна было б зрабіцьідэйны працяг Курапатаў. Працягнуць гэтую тэму ўжо непасядзелкамі й бойкамі з уладай, а пэрформансамі й гэ-так далей.

Але зь меркаваньнем Хведара ня згодныя іншыя валан-цёры. Гаворыць Васіль Парфянкоў:

— Наадварот, тут варта знаходзіцца. Зараз будзе цёпла, улесе пачнуць піць, забруджваць урочышча, і трэба сачыць,каб нічога гэтага не было. Нават калі пабудуюць дарогу,тут усё роўна будзе наш адмысловы патруль хадзіць.

28 лютага Васіль павінен быў ісьці ў войска, але ў гэтыдзень яму давялося адбываць пакараньне ў прыёмніку-разьмеркавальніку на вуліцы Акрэсьціна за ўдзел у акцыіМаладога Фронту на Дзень сьвятога Валянціна. ЦяперВасіль пойдзе ў войска, магчыма, толькі ўвосень. Заразувесь свой час ён аддае Курапатам.

паты», бо фармальна капліца будзе знаходзіцца па-за ме-жамі Курапатаў. Аднак айцец Уладзімер гаворыць, штоўзгадняць будзе, каб усе помнікі ў Курапатах выглядалігарманічна.

Удзень у лягеры было некалькі добраахвотнікаў. На наба-жэнства яны не прыйшлі, але, паводле старшага ў лягерыВасіля Парфянкова, гэта ня нейкі палітычны дэмарш. Про-ста ў хлопцаў было вельмі шмат гаспадарчых справаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 10 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

У ЛЯГЕРЫ АБАРОНЦАЎ ГУЧЫЦЬ ГІТАРА

Калі я падыходзіў да лягеру, пачуў беларускіяпесьні.


Кажа старшы ў лягеры Дзяніс Більдзюк:

ДЗЯНІС: Тут амаль кожны другі, як высьветлілася, паэт.Вельмі ціха ўначы гучала гітарная музыка. Зьявілася наватчорная сумная курапацкая рамантыка. Ноч прайшла спа-койна. Сядзелі два амонаўцы, вельмі ўважліва слухалі,спрабавалі штосьці зразумець.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 11 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

АБАРОНЦЫ КАЖУЦЬ ПРА«КУРАПАЦКІ СЫНДРОМ»

Рок-музыка Хведар Жывалеўскі мяркуе, што ўжоня варта і ўдзень і ўначы пільнаваць Курапаты, атрэба рабіць іншыя захады дзеля захаваньнянацыянальнага нэкропалю.

311

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

310

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Другую канцэпцыю прапанаваў Беларускі камітэт міру. Гэта«Мэмарыял пралітай крыві» — збудаваньне непадалёкдарогі ў выглядзе падковы, якая сымбалізуе такія паняцьціяк удача, шанцаваньне, дабрабыт і прымірэньне. Гаво-рыць старшыня Камітэту міру Іван Кірычэнка:

— Мы аддалі свае прапановы ў чатыры інстанцыі — прэ-зыдэнту, прэм’еру, кіраўнікам абедзьвюх палат парлямэн-ту. Нам паведамілі, што парлямэнт прыняў нашыя прапа-новы, абмяркоўвае іх і мае намер вынесьці іх на наступ-ную сэсію.

Мастак Аляксей Марачкін:

— Як мы да гэтага ставімся? Ці як прымірэньне й пакаянь-не, ці як да помніка ахвяраў палітычных рэпрэсіяў. Гэтафактычна помнік генацыду нацыі. А зараз я бачу, што ідзепрыніжэньне праблемы, ужо заяўка й канцэпцыя ляжацьна стале ў тых, хто вырашае лёс Курапатаў.

Сваё меркаваньне даслаў удзельнікам сёньняшняга схо-ду пісьменьнік Васіль Быкаў. Ягоныя словы перадае паэтСяргей Законьнікаў:

«Я пазнаёміўся зь дзьвюма канцэпцыямі ўвекавечаньняКурапатаў. Абедзьве яны слушныя. Важнасьць і мэтазгод-насьць іх не выклікаюць сумневу. Мне падаецца важнымулічыць патрабаваньні грамадзкіх ініцыятываў аб выня-сеньні за межы ахоўнай зоны храмавага будаўніцтва роз-ных канфэсіяў. І самае галоўнае, каб гэтае ўвекавечаньнеажыцьцявілася як мага хутчэй, не было ў чарговы раз «за-валакічанае».

Мабыць, ня трэба занадта спадзявацца на ўлады. Трэбаўсю справу весьці з удзелам і пад кантролем грамадзкіхарганізацыяў. Асабліва маладзёвых, якія тую справу да-волі выпакутавалі, пранёсшы праз паліцэйскі тэрор і сьцю-жу зімы. Посьпехаў ім».

ПАРФЯНКОЎ: Гэта, можна сказаць, мой другі дом.

Гэтак думаюць многія абаронцы. Хведар Жывалеўскі на-ват кажа пра «курапацкі сындром».

ЖЫВАЛЕЎСКІ: Курапацкіх можна пазнаць па бляску ў ва-чах. Я гэта й назваў «курапацкім сындромам». Гэта ўсё ўсьвядомасьці адкладваецца. Як гэта ў людзей бывае — хтоз вайны прыйшоў, хто з Курапатаў...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 12 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

БАЖ ЛАДЗІЦЬ ГРАМАДЗКІЯ СЛУХАНЬНІ

У слуханьнях па мэмарыялізацыі Курапатаў, якіяналадзіла Беларуская Асацыяцыя Журналістаў,узялі ўдзел усе зацікаўленыя.


У Музэі Янкі Купалы сёньня сабраліся ўсе, каго хвалюе лёсКурапатаў: пісьменьнік Янка Брыль, валанцёры і актывістыграмадзкіх ініцыятываў, сябры Беларускага камітэту міру,прадстаўнікі «Белгіпрадору» і «Магістральаўтадору»,архітэктары, мастакі, скульптары, сьвятары, археолягі,лідэры палітычных партыяў.

Абмяркоўваліся дзьве канцэпцыі мэмарыялізацыі. Адну зьіх, пра якую Радыё Свабода ўжо не аднойчы падрабязнапаведамляла, выпрацавалі грамадзкія ініцыятывы «Заўратаваньне мэмарыялу Курапаты» і «Моладзь у абаронуКурапатаў». Гаворыць мастак Васіль Шаранговіч, які напачатку 1990-х узначальваў журы конкурсу на праектпомніку ў Курапатах:

— Што такое Курапаты ў сэнсе мэмарыялізацыі? Акрамяпалітычнай падасновы, гэта месца захаваньня, гэтамогілкі. Што вызначала такое месца спакон вякоў? Агаро-джа, брама, капліца й крыжы, што характэрна для ўсіхбеларускіх могілак.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

313

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

312

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

згоду, якая ў выніку разбурае самую сутнасьць галоўнайдумкі, то мы гэтага не прымаем і будзем супрацьстаяць,як супрацьстаялі гэтаму вандалізму. Гэта той самы ван-далізм, толькі палітычны.

Абаронцы вырашылі заставацца ва ўрочышчы й пасьлятаго, як будзе пабудаваная дарога, каб сачыць, як будзеадбывацца мэмарыялізацыя нацыянальнага нэкропалю.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 13 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ПЛОТНІКАВУ ДАЛІ ШТРАФ

У Менскім раённым судзе за абарону Курапатаўпакараны сябра КХП БНФ Уладзімер Плотнікаў.


Судзьдзя Зьміцер Грыцэль аштрафаваў УладзімераПлотнікава на 150 мінімальных заробкаў. Гэта апошняясправа на затрыманага ўдзельніка падзеяў 8 і 9 лістапа-да.

Раней Уладзімера Плотнікава судзілі завочна, і таму аб-ласны суд скасаваў рашэньне як незаконнае. СпадарПлотнікаў абвінавачваецца ў супраціве міліцыянтам і па-рушэньні адміністрацыйнага заканадаўства.

Падчас суду сакратарка паседжаньня прызналася, што няведае беларускай мовы. Судзьдзя вымушаны быў аб-весьціць перапынак, каб замяніць яе на іншую. Празпаўгадзіны высьветлілася, што ніхто з сакратароў Менскагараённага суду не валодае дзяржаўнай мовай. Давялосяпрацягваць працэс у ранейшым складзе.

Уладзімер Плотнікаў не прызнаў сябе вінаватым.

ПЛОТНІКАЎ: Я сам у Курапатах усталяваў тры крыжы. Наадным крыжы зрабіў шыльдачку і напісаў там імёны маіхдзядзькоў: «Мурашка Мікалай, Мурашка Ўладзімер і Му-рашка Віктар». У 1937-м іх забралі, і мы нічога пра іх лёсня ведаем. Я вырашыў паставіць крыжы, каб прыходзіць

■ 13 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

АБАРОНЦЫ НЕ ПАГАДЖАЮЦЦАЗ КАНЦЭПЦЫЯЙ КАМІТЭТУ МІРУ

Паводле валанцёраў, ідэю мэмарыялу ў выгля-дзе падковы прапануюць людзі, якія ніколі небылі ў Курапатах.


На шляху ва ўрочышча я сустрэла Алеся Гетмана. Ён ішоўна суд над Уладзімерам Плотнікавым.

ГЕТМАН: Суд ідзе яшчэ за падзеі 8 і 9 лістапада. І мянезапрасілі ў якасьці сьведкі. Там ідзе ня суд, а «судзілішча»,наколькі я ведаю.

Учора валанцёраў наведалі журналісты з рэгіянальныхгазэтаў — «Берасьцейскага кур’ера» й «Магілёўскага тыд-нёвіка».

Сёньня ў лягеры гаварылі пра ўчорашнюю дыскусію ў Ку-палаўскім музэі. Гаворыць Глеб Вязоўскі:

— Падкова разьлічаная на вялікую колькасьць людзей. Дзеяны яе тут паставяць? Давядзецца палову лесу высекчы, амы гэтага не дамо зрабіць. Як яны казалі — гэта сымбальудачы й пакаяньня. Але ж якое пакаяньне павінны мы тутнесьці, альбо тыя, каго расстрэльвалі? Мне падаецца, штоспадар Кірычэнка ўвогуле ня быў у Курапатах і не ўяўляе,што тут і як, колькі тут месца...

З Глебам згодныя й іншыя актывісты — Васіль Парфянкоўі Антось Шкурынскі. Апошні, дарэчы, ужо ачуняў пасьляхваробы й пачуваецца цяпер значна лепш.

Мінулую ноч у лягеры правёў Сяржук Высоцкі.

ВЫСОЦКІ: Абаронцы Курапатаў павінны сказаць вельміважныя словы наконт мэмарыялізацыі Курапатаў. Узьніклапагроза таго, чаго мы найбольш апасаліся — што ўсё бу-дзе проста загаворанае. Чаму беларусы павінны каяццаза расейскі камунафашызм, які зьнішчаў беларускі народ?Калі пачынаецца гаворка пра пакаяньне, прымірэньне й

315

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

314

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Курапаты ўжо ёсьць Народны Мэмарыял. Ён існуе. Гэтамагілы, лес і крыжы. І кожны тут можа паставіць свой па-мятны крыж. Гэта наша народная традыцыя. Так адзнача-ецца наша памяць».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 14 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

СЭМІНАР АБ’ЯДНАНЬНЯ «ДЫЯРЫЮШ»

На месцах усіх масавых расстрэлаў і пахавань-няў у Беларусі варта правесьці эксгумацыю, кабпотым распачаць крымінальную справу й дась-ледаваньне, як гэта рабілася калісьці ў Курапа-тах. Да такой высновы прыйшлі ўдзельнікі на-вуковага сэмінару «Месцы масавых пахаваньняўі расстрэлаў у Беларусі».


Сэмінар, наладжаны грамадзкім аб’яднаньнем «Дыяры-юш», адбыўся ў габрэйскім цэнтры на вуліцы Інтэрнацыя-нальнай, акурат паміж будынкамі КГБ, пракуратуры й вай-сковай пракуратуры. Дарэчы, прадстаўнікі гэтых устано-ваў былі афіцыйна запрошаныя на сэмінар, але ўдзелу ўім не ўзялі.

Паводле гісторыка Ігара Кузьняцова, у 48 гарадах і мяс-тэчках Беларусі вяліся масавыя расстрэлы людзей з 1928па 1941 гады. У многіх гарадах у сярэднім ад трох да ча-тырох такіх месцаў, а, прыкладам, у Менску іх 12. ІгарКузьняцоў склаў адмысловую мапу, дзе пазначыў усе мер-каваныя месцы расстрэлаў.

Афіцыйна прызнаным месцам масавых расстрэлаў ёсьцьтолькі Курапаты. Астатнія ў большасьці вызначаліся павод-ле сьведчаньняў людзей, бо архівы КГБ па-ранейшамузасакрэчаныя. Якім чынам магчыма надаць афіцыйны ста-тус іншым месцам масавых расстрэлаў і пахаваньняў? Га-ворыць археоляг Мікола Крывальцэвіч:

КРЫВАЛЬЦЭВІЧ: У многіх краінах сьвету, у тым ліку і ў су-

туды, як на могілкі. 9 лістапада, калі прыйшоў, убачыў, штокрыжы зьнішчаныя. Гэтых барбараў не спыніла нават тое,што іх асьвяціў сьвятар.

Судзьдзя, заслухаўшы ўсіх сьведкаў і прагледзеўшы апэ-ратыўную відэастужку, прызнаў Уладзімера Плотнікаваправапарушальнікам. На думку адвакаткі Веры Страм-коўскай, прысуд вынесены з парушэньнем адміністрацый-нага заканадаўства.

СТРАМКОЎСКАЯ: Сёньняшні прысуд супярэчыць ня толькіадміністрацыйнаму заканадаўству, але й Канстытуцыі Бе-ларусі. У нас ёсьць тэрмін разгляду адміністрацыйныхсправаў у судах. Гэтая справа павінна быць спыненая, боскончыўся тэрмін разгляду. Судзьдзя спаслаўся на нейкуюпастанову пленуму Вярхоўнага суду, але, калі я папрасілапаказаць мне гэтую пастанову, як юрыст юрысту — ён няздолеў гэтага зрабіць.

Уладзімер Плотнікаў будзе абскарджваць прысуд. Хутчэйза ўсё, будзе прызначанае новае разьбіральніцтва.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 13 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ЗЯНОН ПАЗЬНЯК ЗЬВЯРНУЎСЯ ДА АБАРОНЦАЎ

У «Лісьце да моладзі, што пільнуе Курапаты» Зянон Пазь-няк піша:

«Я б вам параіў, усім маладым патрыётам Беларусі, гурта-вацца шырэй у справе аховы Курапатаў. Народны Мэма-рыял вымагае ў цяперашніх умовах комплекснага дагля-ду і пільнаваньня. Бо небясьпека падсьцерагае Курапатыня толькі з боку рэжыму, але і з боку карысьлівых людзейягонай «апазыцыі», што навучыліся існаваць за кошт іміта-цыі палітычнай дзейнасьці.

Крытэр тут адзін, і ім трэба кіравацца: у Курапатах нічоганельга будаваць (ні дарог, ні пляцовак, ні бункераў, нііншых пабудоваў, ні савецкіх «мэмарыяльных комплек-саў», ні цэркваў, ні касьцёлаў, ні мячэтаў ды сынагог. Тутне павінна быць ніякага бэтону, асфальту ды жалезьзя).

317

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

316

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 15 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

АБАРОНЦЫ ПААБЯЦАЛІ ЗЯНОНУ ПАЗЬНЯКУ,ШТО НЕ ДАЗВОЛЯЦЬ У КУРАПАТАХ НІЧОГАБУДАВАЦЬ

У тым ліку й «падкову», прапанаваную Бела-рускім камітэтам міру.


Раніцай у лягеры я засьпела дзевяцігадовага Аляксея.Перад заняткамі ў школе (а ён вучыцца ў другую зьмену)хлопчык наведаў лягер валанцёраў. Аляксей жыве непа-далёк і часта бывае ва ўрочышчы.

— Што ты ведаеш пра гэтае месца?

— Што тут загінулі нашыя продкі.

— А хто табе распавёў пра Курапаты?

— Мае бацькі.

— Як ты ставісься да таго, што тут ідзе вахта памяці?

— Трэба памінаць нашых продкаў... Я дапамагаў тут — кры-жы рабіў, ваду насіў...

Аляксей пытаецца ў абаронцаў, хто зь іх пойдзе на сёнь-няшнюю акцыю з нагоды Дня Канстытуцыі, бо сам вельміхоча ўзяць у ёй удзел. Але валанцёры вырашылі заста-вацца ў лягеры. Гаворыць Алесь Гетман:

— У Беларусі Канстытуцыя ніколі не выконвалася. Калі ўсудзе пачынаеш размаўляць па-беларуску, табе прапану-юць перайсьці на расейскую мову, тады як у Канстытуцыізапісана, што ў нас дзьве дзяржаўныя мовы. Які можабыць Дзень Канстытуцыі, калі Канстытуцыя не выконва-ецца?

Валанцёры падтрымалі прапанову археолягаў Інстытутугісторыі распачаць дасьледаваньне іншых месцаў маса-вых расстрэлаў і пахаваньняў. Дзяніс Більдзюк упэўнены,што моладзь магла б дапамагчы навукоўцам.

ДЗЯНІС: Трэба давесьці да людзей, што такіх месцаў было

седняй Польшчы, ёсьць цэлы кірунак у археалёгіі — гэтакзваная мілітарная археалёгія, і спэцыялісты-археолягі, якіязаймаюцца менавіта эксгумацыяй магілаў, месцаў расст-рэлаў, баёў. Трэба ствараць такі кірунак і ў Беларусі, тамушто ў нас, як нідзе, вельмі шмат месцаў пахаваньняў. Прамногія такія месцы дакумэнтаў не захавалася, пакуль, ваўсялякім разе, іх няма. І адзіны мэтад — гэта праз эксгума-цыю здабываць гэтыя зьвесткі.

Цяпер афіцыйна ладзіць раскопкі дзеля пошуку парэшт-каў мае права адмысловы батальён пры Міністэрстве аба-роны, які шукае парэшткі ахвяраў войнаў. Але магчымы йіншы варыянт. Паводле Алега Іова, археолягі могуць ат-рымаць ад Інстытуту гісторыі гэтак званы «адкрыты ліст»ці дазвол на правядзеньне археалягічных раскопак, а по-тым зарэгістраваць яго ў Дэпартамэнце аховы гісторыка-культурнай спадчыны.

ІОЎ: Можна атрымаць адкрыты ліст на выведкі ў любымраёне Беларусі, закласьці шурф і паглядзець, што там. Кабгэта зрабіць, трэба, каб нехта паказаў, дзе гэта было. Ізафіксаваць усё. Практычна так і пачыналіся Курапаты.Гэткія ж раскопкі можна правесьці блізкім часам ужо ўЛошыцы. Але гэта запатрабуе працы ня толькі археоля-гаў, але й іншых спэцыялістаў.

КРЫВАЛЬЦЭВІЧ: Гэта патрабуе работы вялікай колькасьціэкспэртаў для дасьледаваньня парэшткаў, клеймаў,гільзаў. Калі мы капалі Курапаты, там працавала цэлаягрупа экспэртаў, зьвязаных з пракуратурай. Мэдыкі пра-цавалі з парэшткамі, адмыслоўцы з Гандлёвай палатыладзілі экспэртызу клеймаў. Трэба рабіць заключэньне. Безэкспэртных заключэньняў такіх спэцыялістаў мы проста няздолеем легалізаваць, засьведчыць свае высновы. Трэбапрацаваць зь дзяржаўнымі органамі. І вось тут паўстаепраблема.

Што да ўшанаваньня такіх месцаў, дык, паводле Ва-лянціны Вяргей, у большасьці зь іх пачынаючы з 1989 годунамаганьнямі людзей усталяваныя невялікія помнікі. Звы-чайна гэта крыжы альбо камяні. Усе гэтыя памятныя знакісфатаграфаваныя, уся інфармацыя пра іх сабраная ў эле-ктронным выглядзе ў аб’яднаньні «Дыярыюш».

319

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

318

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

жаючы на гэта, актывісты КХП БНФ арганізавалі сёньнява ўрочышчы талаку й добраўпарадкавалі тэрыторыюмэмарыялу. Напярэдадні яны прывезьлі ў Курапаты 20новых крыжоў. Гаворыць сакратар управы КХП БНФУладзімер Юхо:

— Сёньня сябры Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыіпрыйшлі ў Курапаты, каб усталяваць яшчэ шмат крыжоў.Гэта ў нас пачынаецца першая талака. Яна будзе пра-водзіцца рэгулярна, кожную суботу.

— Чыім коштам зробленыя крыжы?

— Сябры КХП зьбіралі ахвяраваньні. Самі прыносілі і да-валі хто там тысячу, хто дзьве. І таму гэта крыжы ад лю-дзей, якія ведаюць, шануюць гэта месца і хочуць дапа-магчы, чым могуць.

Сябрам КХП БНФ актыўна дапамагалі добраахвотнікі зкурапацкага лягеру. Сёньняшняй ноччу ў намёце было 10чалавек. Раніцай тут зьявіліся амонаўцы і пачалі вы-стаўляць валанцёрам свае патрабаваньні. Гаворыць стар-шы ў лягеры Алесь Гетман:

— Прыйшлі два амонаўцы і пачалі папярэджваць, каб мызьнялі бел-чырвона-белы сьцяг, які вісіць каля намёту. Мы,як заўсёды, адмовілі ім. Яны настойліва патрабавалі, алетак жа настойліва ім было адмоўлена.

— Яны вам не пагражалі, што будуць нейкія рэпрэсіі?

— Не пагражалі, але мы бачылі, што па радыёстанцыі янывыклікалі сваю базу. Зараз вы бачыце, што зьбіраеццашмат людзей, а для іх гэта заўсёды жахліва.

Сёньня ў Курапаты таксама прыехалі некалькі лесьнікоў,каб дапамагчы валанцёрам у нарыхтоўцы дроваў. Лесьнікіпілавалі сухія дрэвы й канём везьлі іх у лягер. ЛясьнікАлесь Трафімаў тлумачыць, чаму ён у выходны дзень бя-сплатна дапамагае валанцёрам:

— Я такі ж беларус, як і ўсе. Я лясьнік. Атрымалася так,што мне далі тут участак. Я кірую тут тры гады. Хлопцаў яня крыўджу.

— Вы, як я разумею, выразаеце сухастой?

— Сухастой і толькі сухастой, бо мне сырое нельга.

шмат, што не з усёй Беларусі людзей везьлі ў Курапаты. Язаклікаю моладзь усёй Беларусі бараніць такія месцы, бо,як мне падаецца, яны ўсё ж будуць нішчыцца, калі пас-прабуюць раскрыць злачынства, што адбывалася засталінскім рэжымам. І такія спробы былі, у той жа самайЛошыцы. Я знаёмы з чалавекам, які жыве ў Лошыцы. І ёнмне шмат распавядаў, як спрабавалі ўвогуле зьнесьці Ло-шыцу, пабудаваць там дамы. Сьляды замятаюць, як мо-гуць...

Надоечы Дзяніса выключылі з унівэрсытэту за ўдзел у апа-зыцыйных акцыях. Цяпер ён часова працуе на рынку йвучыцца на курсах газазваршчыкаў. Некалькі дзён таму ёнзрабіў адмысловую мэталічную ручку на дзьверцы «бур-жуйкі» з надпісам — БПС.

Абаронцы паказалі мне ліст Зянона Пазьняка, які атры-малі некалькі дзён таму. Алесь Гетман ад імя валанцёраўвыказаў падзяку Зянону Пазьняку за падтрымку:

— Зянон Пазьняк — першаадкрывальнік Курапатаў, мыпрацягваем варту, якую ён распачаў. Ён просіць, каб мыне дазвалялі тут нічога будаваць. Мы яму гэтае абяцаем— нічога не дамо будаваць, ніякіх «падковаў» тут ня бу-дзе.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 16 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

У КУРАПАТАХ УСТАЛЯВАНЫЯ20 НОВЫХ КРЫЖОЎ

Міліцыянты, што патрулююць урочышча, зноўпатрабавалі, каб валанцёры зьнялі бел-чырво-на-белы сьцяг, але жыхары лягеру адмовілісявыканаць іхнае патрабаваньне.


Сёньня ў Менску даволі цёплае сонечнае надвор’е. У Ку-рапацкім лесе сышоў апошні сьнег і высахла зямля. Зва-

321

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

320

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Мы іх адразу папрасілі адсюль сысьці. Яны ў адказ: «Ашто вы тут робіце? Хто вы такія, і чаму у вас нейкі сьцяг нетакі, няправільны?» Пасьля адзін зь іх ударыў нашага хлоп-ца. Мы іх сілай супакоілі. Яны сыходзілі з пагрозамі вяр-нуцца зь вялікай колькасьцю людзей, спаліць уначы на-мёт, і ўвогуле ўсіх пазабіваць. Такім трэба даваць рэальныадпор. Гэта месца, дзе такога не павінна адбывацца.

Міліцыянтаў, якія патрулююць Курапаты, у часе сутычкі зхуліганамі ва ўрочышчы чамусьці не было.

Яшчэ валанцёрам пастаянна прыходзіцца тлумачыць нянадта сьвядомым аматарам выгулу сабак, чаму гэтага не-льга рабіць у Курапатах.

Аднак, паводле валанцёраў, большасьць наведнікаў Ку-рапатаў усё ж такі ведае, як трэба паводзіць сябе цывіліза-ваным людзям у мэмарыяльным месцы. Абаронцы лічаць,што на адносіны людзей да Курапатаў паўплывала й іхнаяпаўгадавая вахта.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 18 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ГІСТОРЫЯ ШУМІЛІНСКІХ КУРАПАТАЎ

Недалёка ад вёскі Мікалаева ў Шумілінскім раё-не Віцебскае вобласьці пахаваныя больш за 1000чалавек, якіх расстралялі на самым пачаткумінулай вайны.

Браніслава Станкевіч, Віцебск:

Жывыя дагэтуль сьведкі колішняй трагедыі ўзгадваюць, яку ліпені 1941 году паўзь іхную вёску рухалася вялікая ка-лёна зьняволеных. Іх пераводзілі з Заходняй Беларусі да-лей на ўсход. Як потым стала вядома, большасьць вязь-няў была пакараная за непадпарадкаваньне новай савец-кай уладзе.

У Мікалаеве канваіры надумаліся прыпыніць калёну наадпачынак. Але нечакана наляцелі нямецкія самалёты…

— Скажыце, як вы ставіцеся да таго, што тут маладыялюдзі, дзяўчаты вось ужо палову году жывуць у гэтымнамёце і абараняюць урочышча?

— Я вітаю гэта. Я сам беларус.○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 17 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

П’ЯНЫЯ ХУЛІГАНЫ СПРАБАВАЛІЎЧЫНІЦЬ БОЙКУ

З надыходам цёплага надвор’я ў абаронцаў Ку-рапатаў зьявіліся дадатковыя праблемы. Ва ўро-чышча ўсё часьцей сталі прыходзiць асобы, якіяспрабуюць арганізаваць тут пікнікі.


Сёньня ў лягеры былі толькі два валанцёры — лідэр Пар-тыі Свабоды Сяргей Высоцкі й ягоны калега Ільля Ядран-цаў. Усе астатнія абаронцы мэмарыялу, стомленыя працяг-лым дзяжурствам, былі накіраваныя дадому адпачываць.

Сёньня тут пабывала некалькі групаў менскіх жыхароў, якіяцікавіліся гісторыяй Курапатаў. Але з пацяпленьнем у ва-ланцёраў зьявіліся й праблемы. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Стала больш людзей прыходзіць, стала больш даступ-ным гэтае месца, але больш пацягнулася й гарадзкіхмаргінальных элемэнтаў. Людзей, якія прыходзяць «ад-пачыць на прыроду» з гарэлкай. Гэта новыя праблемы. Такшто на будучыню, відавочна, трэба будзе не зьмяншаць,а павялічваць колькасьць валанцёраў.

Учора ўвечары адбылася сутычка валанцёраў з падпітайкампаніяй хуліганаў, якія хацелі арганізаваць ва ўрочыш-чы пікнік. Гаворыць Ільля Ядранцаў:

— Недзе прыблізна а палове на восьмую вечара зьявіласякампанія з трох маладзёнаў. Усе яны былі нападпітку. Быловідавочна, што яны зьбіраліся прысесьці й нешта выпіць.

323

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

322

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 19 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ВАЛАНЦЁРЫ ЎЛАДКАВАЛІСЯ НА ПРАЦУНА РЫНАК

Сёньня абаронцы павесілі на дрэвы новы транс-парант-расьцяжку: «Тут пакояцца астанкі тысячграмадзян Беларусі — нявінных ахвяр расейска-га камунафашызму».


Амаль штодня хто-небудзь прыходзіць наведаць Курапа-ты й падтрымаць валанцёраў. Сёньня я засьпела ў лягерыпэнсіянэра спадара Васіля. Першы раз ён трапіў ва ўро-чышча ў 1988 годзе на Дзяды, з тых часоў наведвае Ку-рапаты некалькі разоў на год.

ВАСІЛЬ: Гэтае памятнае месца павінна быць у сэрцы кож-нага беларуса.

— Скажыце, калі ласка, ці хто-небудзь з вашых родныхпацярпеў ад палітычных рэпрэсіяў?

— Стрыечны дзядзька быў высланы на Беламорканал... Туту Курапатах павінен быць нейкі добры помнік. Гэтуюмясьціну трэба наведваць хаця б некалькі разоў на год —калі памінаюць памерлых продкаў — на Радаўніцу й наДзяды.

Некаторыя валанцёры з прычыны пастаяннага дзяжурст-ва ў Курапатах згубілі працу альбо былі адлічаныя з наву-чальных установаў. І сёньня актывісты Васіль Парфянкоў іЦімох Сугака адшукалі кампрамісны варыянт працаўлад-каваньня. Распавядае Дзяніс Більдзюк:

— Гэтае месца стала такім звыклым для хлопцаў, што янытут жывуць, можна сказаць. Знайшлі нават працу паблізуна рынку «Аквабел», будуць там цягам дня грузчыкамі, аўвечары вяртацца сюды.

Валанцёраў падтрымалі кінэматаграфісты са студыі «Та-цяна» і рэжысэр Юры Хашчавацкі. Я заўважаю на стале ўнамёце місу зь вінэгрэтам. Гэта — пачастунак ад жанчын

Напалоханыя людзі кінуліся ў розныя бакі, ды ахоўнікізагадалі ўсім палегчы проста на дарозе. Калі самалётыадляцелі за небасхіл, канваіры параіліся ды вырашылірасстраляць ацалелых вязьняў, каб ня йсьці далей з ры-зыкаю, што тыя могуць разьбегчыся пры наступным на-лёце. Трупы вырашылі запісаць на рахунак фашыстаў. Іканваіры зноў загадалі ўсім легчы на дарозе ды пачалірасстрэльваць безабаронных людзей…

Тутэйшым жыхарам было загадана ноччу перавезьці ўсіхрасстраляных у бліжэйшы сасоньнік. Адны капалі вялікуюяміну, другія перавозілі нябожчыкаў на калёсах, па 10чалавек на возе…

У 1942 годзе немцы зацікавіліся абставінамі расстрэлулюдзей. Зноў-такі сіламі тутэйшага насельніцтва яны вы-рашылі зрабіць перазахаваньне. За прымусовы ўдзел угэтым штодня давалі пачак цыгарэт ды бутэльку шнапсу.

У новую брацкую магілу перавезьлі парэшткі блізка 800чалавек. Але клопат пра іх ня быў праяваю гуманнасьці –немцы шукалі на трупах каштоўнасьці, якія забіралі сабе…

Потым захопнікі адступілі, а месца пахаваньня й сёньнявыглядае такім, якім яго пакінулі ў часе вайны. Пасьлявызваленьня ў Мікалаева былі прыяжджалі сваякі забітых,хто змог нешта даведацца пра апошні прытулак сваіхблізкіх, але большасьць пахаваных тут людзей дагэтульзастаюцца невядомымі.

Пры канцы 1980-х гадоў, калі пачыналася «галоснасьць»,пра шумілінскае пахаваньне зьявіліся два артыкулы ў бе-ларускім друку – у раённай газэце «Герой працы» ды ўрэспубліканскім часопісе «Полымя». Тады раённыя ўладыпаабяцалі неяк ушанаваць памяць забітых, але хутка за-быліся на свае абяцаньні.

Сёлета ў вёску Мікалаева наведаліся сябры ТаварыстваБеларускае Мовы з суседняга, Бешанковіцкага раёну. Янызапісалі ўспаміны відавочцаў трагедыі, а ўлетку вырашыліадправіць на гэтым месцы жалобную імшу ды ўсталявацьпамятныя крыжы.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

325

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

324

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

усясьветнай вайны ўступіў ва Ўкраінскую ПаўстанцкуюАрмію. За гэта ў 1946 годзе яго арыштавалі. Спадар Ана-толь паказвае мне сваю працоўную кніжку — з 1946 па1954 гады ён працаваў крапільшчыкам у паўночна-ўсходнім рудаўпраўленьні Паўднёва-ўсходняга горнахі-мічнага камбінату. Анатоль Татарскі тлумачыць:

— ГУЛАГ гэта... Яны ж ня могуць напісаць горад... Пашто-вы горад Андзіжан, паштовая скрыня 200. Усё, і ніякагаадрасу. Дабывалі ўранавую руду — чаму нас туды завезьлі.Цуд, мне хутка 74 гады ў траўні будзе, як я пасьля ўранузастаўся жывы? Восем гадоў працаваў з уранам...

Пасьля вызваленьня Анатоль Татарскі працаваў у Сыбіру,потым жыў у Вільні, зь цяжкасьцю вярнуўся ў Львоў (яготам доўга не хацелі прапісваць), а ў 1973 годзе пераехаўу Менск. Анатоль Татарскі, як і многія вязьні ГУЛАГу, дагэ-туль не рэабілітаваны.

ТАТАРСКІ: Не імкнуўся я, нікуды не хадзіў. Ведаеце, я баю-ся нават сёньня хадзіць па Менску. Зьнянацку падыдзекагэбіст і забярэ...

Адразу, як у Курапатах пачалася вахта памяці, у АнатоляТатарскага склаліся прыязныя дачыненьні з валанцёрамі.

ТАТАРСКІ: Я зьдзіўляюся, што яны такія ёсьць. Таму штотут і так ужо беларускую мову зьнішчылі, усе школы Лука-шэнка пазачыняў. Ва Ўкраіне яшчэ сьцяг жоўта-блакітнывісіць, а беларускага ўжо няма. А як можа быць дзяржавабезь яго? Мяне зьдзіўляюць гэтыя хлопцы. А я зь белару-самі заўсёды...

Анатоль Татарскі спадзяецца дажыць да таго часу, каліКурапаты стануць сапраўдным мэмарыялам.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 21 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ВАЛАНЦЁРЫ ЗАПРАШАЮЦЬ УСІХ АДЗНАЧЫЦЬПАЎГОДЗЬДЗЕ ВАХТЫ ПАМЯЦІ

Апошнім часам у лягеры абаронцаў багата на-веднікаў.

са студыі «Тацяна», якія надоечы наведалі лягер. Тлума-чыць Антось Шкурынскі:

— Прыходзіла жанчына са здымачнай групы «Тацяна» йпрынесла нам вячэру — рыбу, вінэгрэт, бліны. Абяцаліпрыйсьці ўсёй групаю. І яшчэ яны прынесьлі пірог ад рэ-жысэра Юр’я Хашчавацкага. Вельмі смачны пірог з твара-гом і курагой. Дзякуй яму. Хай сам прыходзіць.

Старшыня фонду «Дзецям Чарнобыля» Генадзь Грушавыпаабяцаў прывезьці сёньня абаронцам новую вопратку йабутак.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 20 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

«КУРАПАТЫ ПАДОБНЫЯ ДА КАРПАТАЎ»

Украінец Анатоль Татарскі мяркуе, што бела-рускія Курапаты ў нечым падобныя да Карпатаў,дзе змагаліся з бальшавікамі байцы ЎкраінскайПаўстанцкай Арміі.


Жыве Анатоль Татарскі ў доме насупраць урочышча, і зьягоных вокнаў часам бачны бел-чырвона-белы сьцяг лянамёту валанцёраў.

Спадара Татарскага я ўпершыню сустрэла ў Курапатах ле-тась 25 верасьня, на другі дзень пасьля таго, як распача-лася вахта памяці. З таго часу ён неаднойчы прыходзіўсюды падтрымаць валанцёраў. Праўда, апошнія некалькімесяцаў ня можа выйсьці з кватэры з-за хваробаў. Алесустракаецца з валанцёрамі спадар Анатоль амаль штод-ня — менавіта ў ягоную кватэру актывісты ходзяць па ваду.Анатоль Татарскі гаворыць пра Курапаты з хваляваньнем:

— Курапаты для мяне як Карпаты. Разумееце? У Карпатахляжаць восемдзесят тысяч нашых хлопцаў, якія змагалісяз камунаю.

Нарадзіўся Анатоль Татарскі каля Львова. У часе другой

327

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

326

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 22 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ГРАМАДЗКАЯ ІНІЦЫЯТЫВА І КАМІТЭТ МІРУВЫПРАЦАВАЛІ АГУЛЬНУЮ КАНЦЭПЦЫЮ

Сёньня адбылося абмеркаваньне гэтай канцэп-цыі на сядзібе Таварыства Беларускай Мовы.


Пасьля грамадзкіх слуханьняў наконт будучага мэмарыя-лу ў Курапатах, грамадзкая ініцыятыва «За ўратаваньнемэмарыялу Курапаты» і Беларускі камітэт міру супольнавыпрацавалі адзіную канцэпцыю мэмарыялу.

Вось яе асноўныя палажэньні: у Курапатах павінен быцьузьведзены мэмарыял бязьвінна загінулых ахвяраўпалітычных рэпрэсіяў, які мусіць мець агульнанацыяналь-ны статус. Па ўсім пэрымэтры яго належыць устанавіцьагароджу, ямы-магілы трэба пакінуць цалкам некрану-тымі. Цяперашні Крыж Пакутаў i памятныя знакі ўшана-ваньня ахвяраў павінны застацца дамінантай будучага мэ-марыялу. Дапускаецца магчымасьць лякальнага пэр-саніфікаванага ўшанаваньня ахвяраў. Мастацкае ўвасаб-леньне мэмарыялу павінна прадугледжваць прымаль-насьць для розных веравызнаньняў.

ВЯЧОРКА: Мэмарыял ствараўся натуральным чынам, і та-кая самая натуральнасьць ягонага напаўненьня павіннапрадугледжвацца й надалей. Рэальна магільныя яміныўшаноўваюць крыжамі. І гэтаксама было б натуральна,калі б нехта мусульманскага вызнаньня ўганараваў камя-нём тую ці іншую мясьціну. Ёсьць прасека, якая стыхійнасталася месцам самых розных спосабаў ушанаваньня. Тамёсьць амэрыканская лава, якая, відаць, і была прыдума-ная як вобраз, які сапраўды паядноўвае ўсіх, які ўласьцівыдля могілак. Там і стала б, хутчэй за ўсё, калектыўнае мес-ца ўшанаваньня.

У часе абмеркаваньня ўзьніклі спрэчкі наконт назвы мэ-марыялу. Старшыня Беларускай асацыяцыі ахвяраўпалітычных рэпрэсіяў Зінаіда Тарасевіч, лідэр БПС СяржукВысоцкі й скульптар Алесь Шатэрнік мяркуюць, што ў кан-


Надоечы сюды завіталі прадстаўнікі Беларускага камітэтуміру, каб, як мяркуюць валанцёры, заручыцца падтрым-кай моладзі перад заўтрашнім паседжаньнем, на якімчарговы раз будзе абмяркоўвацца канцэпцыя мэмары-ялізацыі Курапатаў. Некаторыя валанцёры паставіліся дагэтага візыту не зусім прыязна. Гаворыць Цімох Сугака:

— Прыходзіў кіраўнік Камітэту, пачынаў пра «падкову»распавядаць. Калі ён зайшоў, я прынцыпова не ўставаў зложка.

Але канфлікту не адбылося. Працягвае Антось Шкурынскі:

— Гаварылі, вось мы такія добрыя, усім дапамагаем. І вытаксама добрыя, пад трактары кідаліся. Давайце што-не-будзь тут пабудуем. Асабліва ў палеміку зь імі не ўступалі.Ня сталі тлумачыць, што ніякага будаўніцтва з тэхнікай мытут не дазволім. Яны гэта і так добра ведаюць. Яны зайшліў намёт, а потым пагаварылі з двума палкоўнікамі ў ад-стаўцы.

Антось зьвярнуў увагу на тое, што прадстаўнікі Камітэтуміру нават не падняліся на Курапацкі ўзгорак — туды, дзебольшасьць пахаваньняў.

У нядзелю 24 сакавіка споўніцца паўгода, як у Курапатахпачалася бестэрміновая вахта памяці. Валанцёры хочуцьу гэты дзень сабраць ва ўрочышчы як мага больш людзей— усіх, хто спрычыніўся да абароны нацыянальнага нэк-ропалю. Распавядае Люда Паклонская:

— Тут будзе сход, прысьвечаны паўгодзьдзю нашага зна-ходжаньня ў Курапатах. Я запрасіла спадара Скіргайлу, кабён пайграў нам на дудзе. Павінны прыйсьці й Павал Се-вярынец, і Сяржук Высоцкі, і ўсе абаронцы. Будзем шчы-ра радыя ўсіх бачыць.

Большасьць валанцёраў плянуе ўзяць удзел у акцыі з на-годы Дня Волі. Гаворыць Цімох Сугака:

— Абаронцы вырашылі, што пойдуць шэсьцем разам зКХП БНФ.

Цімоху сёньня споўнілася дваццаць гадоў. Раніцай ён пры-маў віншаваньні ад сяброў.

329

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

328

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Што зь імі будзеце рабіць далей? У іншае месца пера-носіць?

— Не. Хопіць ужо. Мы памылкова дазволілі, каб гэтыя кры-жы завалілі пяском. Цяпер такога не павінна быць. Про-ста будзем выцягваць будаўнікоў з машын і тлумачыць імгэта.

Раніцай Курапаты наведаў прафэсар Дэвід Гаўнт з Унівэр-сытэту Паўднёвага Стакгольму, які таксама зьяўляеццадырэктарам Школы Балтыйскіх і Ўсходнеэўрапейскіх дась-ледаваньняў. Прафэсар Дэвід Гаўнт — гісторык і займаец-ца дасьледаваньнем цёмных бакоў гісторыі. Паводле спа-дара Гаўнта, у сьвеце добра ведаюць пра Курапаты. Ра-ней ён сам шмат чытаў пра гэтае месца, але сёньня насвае вочы пабачыў лясны масіў, дзе ляжаць парэшткі ты-сяч ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў. Як распавёў мне навуко-вец Андрэй Катлярчук, які таксама працуе ў Школе Бал-тыйскіх і Ўсходнеэўрапейскіх дасьледаваньняў, гэта ўжоня першы візыт швэдзкіх навукоўцаў у Курапаты. Два тыднітаму Курапаты наведала група швэдзкіх археолягаў.

КАТЛЯРЧУК: Былі супрацоўнікі Нацыянальнага гістарычна-га музэю Швэцыі Уля Ульфсан і Джэкі Тэфэндар, а таксамагалоўны спэцыяліст па часе вікінгаў на ўсходзе Эўропы,прафэсар Стакгольмскага ўнівэрсытэту Інгмар Янсан. Пад-час размовы гаворка зайшла таксама пра Курапаты, боўсе ведаюць, што археолягі займаліся гэтым пытаньнем— Зянон Пазьняк і Мікола Крывальцэвіч. І мы былі тут.

Уля Ульфсан сказаў мне, што ён быў у Латвіі, Літве й Эс-тоніі ў такіх самых мясьцінах, але найбольш моцнае ўра-жаньне пакінулі менавіта Курапаты. Вось гэтая дарога,вось гэтыя крыжы ад людзей, неафіцыйныя. Археолягісказалі, што яны хочуць зрабіць сэмінар у Швэцыі й рас-павесьці пра гэтую археалягічную экспэдыцыю, пра Кура-паты, бо гэта — таксама археалёгія, але якая моцна кра-нае сэрцы.

Заўтра споўніцца паўгода, як у Курапатах пачалася бес-тэрміновая вахта памяці. Гаворыць Люда Паклонская:

— На заўтра вырашылі нічога такога не прызначаць, тамушто яшчэ невядома, каго затрымаюць на Дзень Волі, а кагоне, і хто сюды прыйдзе. У любым выпадку тут будуць

цэпцыі павінна быць пазначана: мэмарыял ахвярам баль-шавіцкага генацыду. Аднак большасьць сяброў гра-мадзкай ініцыятывы схіляецца да таго, што ў канцэпцыітрэба ўжываць агульнавядомы тэрмін «ахвяры палітыч-ных рэпрэсіяў», а паняцьце бальшавіцкага генацыду трэ-ба даць у адмысловай прэамбуле да праекту канцэпцыі.

Тэкст канцэпцыі будзе ў хуткім часе падрыхтаваны і агуча-ны 25 сакавіка, у панядзелак, пасьля чаго прадстаўнікі ўсіхграмадзкіх арганізацыяў падпішуць праект канцэпцыі ідашлюць прэм’ер-міністру Беларусі Генадзю Навіцкаму.

Грамадзкасьць таксама будзе дамагацца стварэньня рэс-публіканскай камісіі, у склад якой увойдуць прадстаўнікідзяржаўных органаў, інтэлігенцыі, грамадзкіх ініцыятываўі арганізацыяў. Плянуецца, што рэспубліканская камісіязоймецца правядзеньнем міжнароднага конкурсу на най-лепшы праект мэмарыялу ў Курапатах, зборам сродкаўна яго, а таксама будзе кантраляваць будаўніцтва мэма-рыялу.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 23 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ТАЛАКА Ў КУРАПАТАХ

У суботу сябры КХП БНФ ладзілі талаку. Яны ўста-лёўвалі крыжы й парадкавалі тэрыторыю.


Талака распачалася а 12-й гадзіне. Гаворыць прэсавы са-кратар КХП БНФ Валеры Буйвал:

— Працягваецца стварэньне народнага мэмарыялу, лесукрыжоў. Мы лічым, што менавіта такі мэмарыял павіненіснаваць у Курапатах. Не патрэбныя тут жалезабэтонныямонстры.

Валанцёры таксама бралі ўдзел у добраўпарадкаваньніўрочышча. Прыкладам, Антось Шкурынскі адкопваў рыд-лёўкай крыжы ў насыпу дарогі, якія засыпалі будаўнікі.

331

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

330

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ПЛАСКАВІЦКІ: Мне ўвогуле падабаецца гісторыя Беларусі,хочацца даведацца пра тых, хто тут ляжыць. А таксама пралюдзей, якія тут пікетуюць, намагаюцца захаваць гэтыямагілы.

КОВЕЛЬ: Проста цікава ведаць гісторыю нашай краіны.

Сёньня мінула роўна 6 месяцаў з таго дня, калі добраах-вотнікі распачалі варту ва ўрочышчы. Гаворыць Іра Вяткіна:

— Мы хацелі гэта адзначыць, прыгатаваць нешта смачнаезь ежы, але сёньня ж акцыя, Дзень Волі, і таму вырашылі,што потым, можа, у панядзелак як-небудзь адзначым,сымбалічна.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 25 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ПРЫНЯТЫ КАНЧАТКОВЫ ВАРЫЯНТ КАНЦЭПЦЫІ

Cябры грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньнемэмарыялу Курапаты» і Беларускага камітэтуміру прынялі канчатковы варыянт канцэпцыіМэмарыялу ахвяраў палітычных рэпрэсіяў «Ку-рапаты».


Менавіта з такой назвай пагадзілася большасьць удзель-нікаў сустрэчы. Гаворыць мастацтвазнаўца Валянціна Тры-губовіч:

— Гаворкі пра мэмарыял вяліся адразу ж зь першых дзён,як толькі праўда пра Курапаты сталася вядомая шырокайграмадзкасьці. Спадзяюся, што на гэты раз давядзем далягічнага завяршэньня.

Цягам гэтага тыдня канцэпцыя будзе абмеркаваная ў роз-ных палітычных партыях і грамадзкіх арганізацыях. Пля-нуецца, што 1 красавіка адбудзецца яе падпісаньне прад-стаўнікамі гэтых арганізацыяў, пасьля канцэпцыя будзедасланая прэм’ер-міністру Беларусі Генадзю Навіцкаму.

зьбірацца людзі. Усё ж афіцыйна мы тут знаходзімся з 24верасьня з 6 гадзін вечара. Прыходзьце, калі ласка. Бу-дзем шчыра радыя бачыць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 24 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ВАЛАНЦЁРЫ АДЗНАЧАЮЦЬ ДЗЕНЬ ВОЛІ

24 сакавіка споўнілася роўна паўгода, як добра-ахвотнікі вартуюць мэмарыял.


Сёньня раніцай у лягеры было шэсьць валанцёраў, якіяправялі там мінулую ноч. Настрой у хлопцаў і дзяўчат сьвя-точна-трывожны, бо большасьць зь іх зьбіраецца ехаць уцэнтар Менску на шэсьце з нагоды Дня Незалежнасьці іканцэрт у парку Янкі Купалы. Трывожацца валанцёры з таепрычыны, што гэтыя акцыі не дазволеныя ўладамі, і кож-нага ўдзельніка можа затрымаць міліцыя. Тым ня менш,валанцёры цьвёрда вырашылі браць удзел у сьвятка-ваньні. Гаворыць Васіль Парфянкоў:

— Трэба паказаць уладам, што ёсьць яшчэ людзі, якія мо-гуць прыйсьці і сказаць ім: «Не!» Якія могуць выйсьці навуліцу і нешта зрабіць. Ня толькі тут, у Курапатах, але і ўгорадзе.

Такім чынам, у лягеры засталіся толькі двое дзяжурных. Угэты час у Курапаты прыйшла невялікая экскурсія. На-стаўнік гісторыі зь менскай школы №74 Павал Баркунпрывёў на Дзень Незалежнасьці ў Курапаты некалькі сваіхвучняў.

БАРКУН: Гэта цікава мне, і я намагаюся прышчапіць ціка-васьць да гэтага маім вучням. Ёсьць у мяне цікавы курс –гісторыя Беларусі. У гэтым курсе не хапае ўражаньняў, ат-масфэры гісторыі Беларусі. Вось і намагаюся нейкую та-кую атмасфэру тут знайсьці.

А вось чаму зацікавіліся гісторыяй Курапатаў дзевяці-клясьнікі Зьміцер Пласкавіцкі і Марына Ковель.

333

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

332

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

жоў уздоўж прасекі, якія ўсталявалі сябры Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі БНФ, і пазначаныя галінкамі й ка-мянямі месцы, дзе ў выходныя будуць пастаўленыя но-выя крыжы. А таксама перагароджаная дарога, па якойміліцэйскія машыны звычайна заяжджалі ва ўрочышча.Распавядае Антось Шкурынскі:

— Сюды ўвечары 24 сакавіка прыехалі 12 «зуброўцаў» зБарысава. Праслухалі праграму Радыё Свабода а шостайгадзіне. Убачылі міліцыянтаў, сталі ў ланцуг, перагарадзілідарогу, і як толькі міліцыянты зьехалі, адразу ўсталявалікалы.

У намёце валанцёраў цяпер вісяць два гліняныя мэдалі —з тых, што ўручылі ўчора абаронцам Курапатаў на ўрачы-стым паседжаньні з нагоды Дня Волі. Мэдалямі й ганаро-вымі дыплёмамі былі ўзнагароджаныя Ірына Вяткіна, Па-вал Севярынец, Сяржук Высоцкі, Глеб Вязоўскі, ГенадзьДранковіч і Сяржук Мацкойць. Сёньня некаторыя валан-цёры выказвалі прапановы падзяліць гэтыя мэдалі нашмат кавалкаў, каб сымбалічную ўзнагароду атрымалі ўсеабаронцы Курапатаў. Працягвае Сяржук Высоцкі:

— Атрымалі прадстаўнікі розных арганізацыяў. Мэдаль, якіперадалі, напрыклад, мне, я ўспрымаю як узнагароду ўсёйБеларускай Партыі Свабоды. Гэта ўзнагарода ня толькі мне,але й астатнім 49 сябрам незарэгістраванай БПС, якія былінайбольш задзейнічаныя ў курапацкай варце.

Як адзначалі ў часе ўчорашняй цырымоніі, абарона Кура-патаў — гэта першая перамога ў XXI стагодзьдзі. А вось якставяцца да гэтага самі валанцёры. Гаворыць Васіль Пар-фянкоў:

— Курапаты — гэта адзінае месца ў Беларусі, дзе можнажыць пад нашым бел-чырвона-белым сьцягам, раз-маўляць вольна па-беларуску. Гэта й ёсьць галоўны вынік.

Я гартаю курапацкую кнігу водгукаў і прапановаў і бачу ўёй шмат запісаў, у якіх падсумоўваюцца вынікі шасьціме-сячнага знаходжаньня ва ўрочышчы. Вось адзін зь іх:«Шмат чаго адбылося за гэты час. Але ж галоўнае — мы,прадстаўнікі розных арганізацыяў, разам! І ў адрозьнень-не ад «старой апазыцыі», мы ня лаемся й ня рвем адзінаднаму горла».

Працягвае каардынатарка грамадзкай ініцыятывы ІрынаЖыхар:

— Мы будзем зьвяртацца ў Савет Міністраў, бо толькі ённа сёньняшні дзень мае паўнамоцтвы стварыць рэс-публіканскую камісію з удзелам дзяржаўных чыноўнікаў ітворчай інтэлігенцыі, куды будуць уключаныя сябры гра-мадзкіх арганізацыяў і грамадзкіх ініцыятываў.

З канцэпцыяй мэмарыялу не пагадзіліся сябры Беларус-кай Партыі Свабоды, якія прысутнічалі сёньня на пасе-джаньні. Лідэр партыі Сяржук Высоцкі прапанаваў свойварыянт прэамбулы.

ВЫСОЦКІ: Мы ня лічым, што гэты дакумэнт павінен быцьзалішне мяккім да ўлады, бо па апошніх падзеях відаць,што свае абяцанкі ўлады вельмі хутка забіраюць назад.Нам не патрэбныя тут мільённыя датацыі. Фактычна трэ-ба пабудаваць агароджу й браму.

— Вы мяркуеце, што ня трэба зьвяртацца да прэм’ер-міністра?

— Не. Я лічу, што ад уладаў патрэбнае проста прызнань-не, на якім можна будзе грунтавацца. Трэба разумець, штогэта часовая ўлада.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 26 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

АБАРОНЦЫ ПАДСУМОЎВАЮЦЬ ВЫНІКІВАХТЫ ПАМЯЦІ

Валанцёры мяркуюць, што шэсьць мэдалёў, ат-рыманых у часе ўчорашніх урачыстасьцяў з на-годы Дня Волі, трэба падзяліць на ўсіх.


Выгляд Курапатаў выклікае цяпер супярэчлівыя пачуцьці.З аднаго боку — засыпаныя пяском крыжы, амаль дабу-даваны падземны пераход, у якім можна пабачыцьразьбітыя бутэлькі й бруд. А з другога боку — каля 40 кры-

335

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

334

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

агню, уваскрашэньня й вечнасьці. Першыя хрысьціяне яговыкарыстоўвалі ня ў зьвязку з укрыжаваньнем, а якраз узьвязку з канцэпцыяй уваскрашэньня.

Думку пра тое, што цэнтральны курапацкі помнік мусіцьбыць пазбаўлены выразнай канфэсійнай сымболікі, па-дзяляюць і іншыя навукоўцы. Нават пастар царквы Эван-гельскіх хрысьціянаў-баптыстаў Зьміцер Мамойка лічыць,што мэмарыял найперш мусіць нагадваць пра кароткаезямное жыцьцё чалавека.

Аднак удзельнікі абмеркаваньня ўважаюць, што мэмары-ял ня мусіць быць і знакам прымірэньня паміж ахвярамі йкатамі, бо каты дагэтуль не пакаяліся ў сваіх злачынствах.Гаворыць Вацлаў Арэшка:

— Памяць пра тых, хто забіваў, пра катаў — гэта яшчэ аднаважная частка мэмарыялу. І нацыянальны помнік ахвярамрэпрэсіяў ня можа быць бяз гэтага напаміну. Без таго, штоня будзе названы сам факт існаваньня гэтых катаў. Катаў,якія не былі ніколі пакараныя і ў пэўнай ступені засталісясымбалем дзяржаўнай палітыкі.

Хаця ўдзельнікі абмеркаваньня й адзначалі, што ў бела-русаў дагэтуль няма агульнанацыянальнага грамадзянска-га сымбалю, тым ня менш, усе яны прызналі, што галоўнайідэяй будучага помніку мусяць стаць паняцьці «смутак іадкупленьне».

Удзельнікі таксама пагадзіліся, што пасьля таго, як мэма-рыял будзе збудаваны, трэба спыніць стыхійнае ўсталя-ваньне ў Курапатах крыжоў, каб ня ўносіць у цэльны ан-самбаль элемэнты эклектыкі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

СЯБРЫ КХП БНФ ПРЫВЕЗЬЛІ Ў КУРАПАТЫКРЫЖЫ

Алесь Чахольскі й Уладзімер Юхо выгружаюць змашыны вялікія сасновыя крыжы.

■ 27 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

НАВУКОЎЦЫ — ПРА СВАЁ БАЧАНЬНЕКУРАПАТАЎ

У Менску прайшло грамадзкае абмеркаваньнемастацкага аздабленьня будучага мэмарыялу.


Грамадзкае абмеркаваньне сымболікі курапацкага мэма-рыялу наладзілі грамадзкія арганізацыі Архіў найноўшаегісторыі, «Дыярыюш» і Рэлігійнае аб’яднаньне праг-рэсіўнага юдаізму. У дыскусіі бралі ўдзел прэзыдэнт гэта-га аб’яднаньня Якаў Басін, гісторык культуры Вацлаў Арэш-ка, мастацтвазнаўца Валянціна Трыгубовіч, намесьнікстаршыні БНФ прафэсар Юры Хадыка ды іншыя вядомыяасобы, што ўваходзяць у грамадзкую ініцыятыву «За ўра-таваньне мэмарыялу Курапаты». Гаворыць Якаў Басін:

— Праблема ў тым, што няма ніякіх сур’ёзных крытэраў,каб нейкім чынам вызначыцца па гэтай тэме. Гэта праз тое,што да нашага часу рэлігійныя сымбалі дамінуюць у ма-савай сьвядомасьці. Напрыклад, крыж — гэта хрысьціянскісымбаль. Наўрад ці юдэі пагодзяцца, каб іхныя пахаваньніапынуліся пад крыжам. А што рабіць з мусульманамі?

Такую думку падзяляе й гісторык Ігар Кузьняцоў, які доўгічас займаецца тэмай масавых бальшавіцкіх рэпрэсіяў уБеларусі. Паводле Кузьняцова, праблема сымболікі кура-пацкіх пахаваньняў вельмі сур’ёзная, бо акрамя хрысьці-янаў, юдэяў і мусульманаў у тых магілах ляжаць і атэісты-камуністы, і якім чынам ушаноўваць іхную памяць —ставіць чырвоную зорку, ці што?

Прафэсар Юры Хадыка прапаноўвае свой варыянт агуль-награмадзянскага помніку ахвярам Курапатаў:

— Павінен быць сьціплы, ляканічны сымбаль. І з улікамтаго, што загінулі людзі розных веравызнаньняў і нацыя-нальнасьцяў, праблема складаная. Я думаю, што ўсіх бызадаволіў роўнаканцовы грэцкі крыж. Ён быў сымбалемне ўкрыжаваньня, не хрысьціянства, а быў сымбалем

337

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

336

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Нейкі хлопец дзіўнага выгляду прыйшоў у лягер, алемы яго адправілі адсюль. А потым да нас прыйшла жан-чына й сказала, што недалёка ляжыць чалавек. Хлопцыпадышлі i ўбачылі, што ён ляжыць з адкрытымі вачыма йне варушыцца. Мы выклікалі «хуткую дапамогу», і лекарысказалі, што ў яго быў прыступ.

Ірына Вяткіна мяркуе, што гэты хлопец быў пад узьдзе-яньнем наркотыкаў, і непакоіцца, што з надыходам цёп-лага надвор’я моладзь зь мікрараёну зноў паспрабуе на-ладжваць у Курапатах пікнікі і гэткія інцыдэнты могуцьпаўтарыцца.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 30 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

У КУРАПАТАХ ПАЎСТАЛА КРЫЖОВАЯ АЛЕЯ

На чарговай талацэ актывісты КХП БНФ усталя-валі дзясяткі крыжоў на цэнтральнай алеі мэма-рыялу.


Некалькі дзясяткаў апазыцыйных актывістаў ды беспар-тыйных грамадзянаў прыйшлі сёньня з рыдлёўкамі і граб-лямі на традыцыйную курапацкую талаку. Жанчыныпрыбіралі леташнюю лістоту і сьмецьце, мужчыны ўста-лёўвалі крыжы. Цяпер на цэнтральнай алеі — 60 моцныхсасновых крыжоў стандартнага памеру, яны цалкамзьмянілі вонкавы выгляд мэмарыялу.

Алесь Чахольскі, сакратар управы КХП БНФ, распавёўРадыё Свабода пра канцэпцыю мэмарыялізацыі Курапа-таў, якой кіруецца ягоная партыя:

— Мы пачалі стварэньне гэтага мэмарыялу ў 2000 годзе,калі адбылося крыжовае шэсьце ў Курапаты. Зараз фак-тычна гэта і ёсьць помнік. Далей на нашых талоках што-суботы крыжы будуць усталёўвацца непасрэдна на магілаху гэтым лесе, каля дарогі. Кожная душа павінна быць ува-собленая ў крыжы.


Сакратар управы партыі Алесь Чахольскі запрашае ўсіхпрыходзіць у суботу ў Курапаты а дванаццатай гадзіне наталаку.

ЧАХОЛЬСКІ: Запрашаем з рыштункам, бярыце сякеры,граблі, рыдлёўкі... Прыйдзе час, і сапраўды тут будзе мэ-марыял, але ня зараз, таму што тое, што плянуюць роз-ныя «камітэты» і гэтак далей, абсалютна ня ўлічвае сёнь-няшняй сытуацыі пры дыктатуры. Яны ня ўлічваюць, штогэтая дарога будзе прыбраная адсюль, як толькі будзеўсталяваная нармальная дэмакратычная ўлада. І тады бу-дзе іншая канцэпцыя гэтага мэмарыялу. Зараз трэбаставіць толькі крыжы.

Алесь Чахольскі мяркуе, што варта прымацаваць да кры-жоў, якія стаяць уздоўж прасекі, шыльды з імёнамі расст-раляных у Курапатах. Гэткім чынам трэба ўшанаваць і па-мяць людзей, якія стваралі БНР і паклалі жыцьцё на адра-джэньне Беларусі. Паводле спадара Чахольскага, новыякрыжы зробленыя на ахвяраваньні людзей.

ЧАХОЛЬСКІ: Партыя распачала збор сродкаў. І людзі зрозных куткоў Беларусі ахвяруюць грошы на сьвятую спра-ву. Мы будзем і далей усталёўваць крыжы, таму я васзаклікаю ахвяраваць. Грошы можна прыносіць на адрас:праспэкт Ф. Скарыны 133—147. Запэўніваю, што ніводнаякапейка, акрамя як на гэтую справу, нікуды ня пойдзе.

Каля падземнага пераходу з боку ляснога масiву ляжацьгоры жвіру. Уладзімер Юхо вельмі занепакоены тым, яквядзецца будаўніцтва:

— Як сьпяшаюцца, забіваюць ужо палі, працягваюць за-сыпаць нават тыя крыжы, да якіх сказалі, што ня дойдуць.Мы будзем ставіць яшчэ крыжы па алеі, афармляць кам-пазыцыю, якую нам дапамаглі зрабіць мастакі суполкі«Пагоня». А наверсе ўздоўж дарогі будзем усталёўвацьжалезныя крыжы.

Што да валанцёраў, дык надоечы да іх ізноў завіталішкольнікі адной менскай школы — настаўніца зрабіла дляіх экскурсію ў Курапатах. Учора ж ва ўрочышчы адбыўсянадзвычайны інцыдэнт. Распавядае Ірына Вяткіна:

339

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

338

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

цам і дзяўчатам пытаньне, ці будуць яны ўвогуле адзна-чаць Вялікдзень. І атрымаў даволі нечаканы адказ. Гаво-рыць старшы ў курапацкім лягеры Алесь Поклад:

— Мы адзначаем яго працай. Я лічу, што ў гэты дзень, так-сама як і на Радаўніцу, трэба ўспомніць аб тых людзях,якія загінулі за нас, мабыць, за мяне асабіста ці за тыхсяброў, якія тутака знаходзяцца. Мы прыбіраем крыжы,могілкі, зьбіраем сьмецьце.

Працягвае Сяргей Мацкойць:

— Мы плянуем увечары згатаваць сьвяточную вячэру, зра-зумела, бяз моцных напояў, таму што ў нас тут гэтая рэчзабароненая.

Учора ўвечары валанцёры былі вымушаныя ўжыць сілу,каб выправадзіць з Курапатаў двух п’яных мужчынаў, якіяспрабавалі ўварвацца ў намёт і патрабавалі ад хлопцаўпачастунку.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 1 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ЗВАРОТ ДА ЎРАДУ

Прадстаўнікі грамадзкіх арганізацыяў падпісалізварот да ўраду Беларусі, у якім прапануюцьстварыць адмысловую дзяржаўную камісію ўсправе мэмарыялізацыі Курапатаў.


Паводле канчатковага варыянту канцэпцыі мэмарыяліза-цыі прапануецца захаваць усе тыя мэмарыяльныя знакі,якія ўжо ўсталяваныя ў Курапатах, а таксама выканацьпастанову ўраду ад 1989 году, паводле якой мусіць быцьусталяваны помнік ахвярам камуністычных рэпрэсіяў.Прадстаўнікі грамадзкасьці лічаць, што ў Курапатах няварта будаваць пампэзных помнікаў — галоўнае, каб гэ-тае месца набыло адпаведны ахоўны статус, было доб-раўпарадкаванае і агароджанае.

Спадар Чахольскі сказаў, што крыжы неўзабаве будуцьпафарбаваныя і асьвечаныя. Актыўны ўдзельнік талакіпэнсіянэр Аляксандар Тарала перакананы, што спадзявац-ца на дзяржаўныя мэмарыяльныя знакі ў Курапатах няварта:

— Трэба рабіць тут народны помнік, а не каб дзяржаварабіла. Спачатку дзяржава забівала тут людзей, а заразпомнік хоча рабіць. Я думаю, што трэба, каб кожны пры-нес свой крыж і паставіў у памяць тых, якія тут загінулі,невінаватых людзей.

Тым часам у Курапацкі лес пацягнуліся аматары пікнікоў ішашлыкоў. На заўвагі ўдзельнікаў талакі, што тут нельгаправодзіць гулянкі, яны проста не рэагуюць. Асабіста мнеўдалося пагаварыць зь сям’ёй, якая ў Курапацкім лесе, ад-разу за крыжамі зьбірала сок зь бярозаў. На пытаньне, ціне бянтэжыць іх, што ў гэтай зямлі ляжаць целы закатава-ных людзей, маладыя людзі адказалі, што невядома, хтотут яшчэ ляжыць, што пахаваньні былі даўно, шэсьць-дзесят гадоў таму, у гэтай зямлі няма ўжо крыві, адныкосткі, а бярозавік яны тут назапашваюць штогод. Непа-далёк прыбірала леташняе лісьце Жана Цішурова, янамяркуе, што патрэбны яшчэ немалы час, каб выхавацьпавагу да гэтага месца ва ўсіх, хто сюды прыходзіць бавіцьчас.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 31 Ò‡Í‡‚¥Í‡ 2002

ВЯЛІКДЗЕНЬ АДЗНАЧЫЛІ ПРАЦАЙ

Усе жыхары курапацкага лягеру, а іх там сёньнябыло больш за дзесяць чалавек, прыбіралі тэры-торыю ўрочышча ад сьмецьця.

Альгерд Невяроўскi:

Разам зь лесьнікамі Менскага лясьніцтва яны высякалі су-хастой ды іншы непатрэбны хмызьняк, а таксама засы-палі пяском калюжыны з вадой. Я ня мог не задаць хлоп-

341

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

340

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 2 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

БУДАЎНІКІ ЗАСЫПАЮЦЬ КРЫЖЫКАЛЯ НАСЫПУ ДАРОГІ

Валанцёры спрабуюць супрацьстаяць далейша-му пашырэньню трасы й просяць дапамогі.


Апошнімі днямі будаўнікі падсыпаюць жвір на ўчастаккальцавой дарогі ля Курапатаў. Пры гэтым існуе небясь-пека, што крыжы, усталяваныя тут раней, неўзабаве бу-дуць засыпаныя. Валанцёрка Каця Карпенка некалькі ра-зоў спрабавала спыніць рабочых.

КАРПЕНКА: Я проста пачала адкопваць крыжы. Падышлібудаўнікі, галоўны інжынэр лаяўся маскальскімі мацюкаміна нас, крычаў, каб крыжы не адкопвалі, што іх трэба ўво-гуле выкапаць і аднесьці куды-небудзь, бо іх усё роўназакапаюць.

— Што вы мяркуеце рабіць далей?

— Раней была дамова пра тое, што гэтыя першыя крыжыня будуць засыпаць. Калі яны іх будуць засыпаць як за-раз, пакрысе, то мы будзем іх адкопваць. А калі будуцьдзейнічаць нахабна, то яны будуць закопваць крыжы ра-зам з намі.

Апошнімі днямі ў лягеры абаронцаў было багата замеж-ных наведнікаў — нарвэжцы й французы, прыходзілі чэскіякінэматаграфісты. Не абмінаюць лягер і беларусы. Пры-кладам, старшыня фонду «Дзецям Чарнобыля» ГенадзьГрушавы чарговы раз прывез валанцёрам харчоў. Завіталіў Курапаты й актывісты з Барысава. Гаворыць Васіль Пар-фянкоў:

— Прыяжджалі сюды два «зуброўцы» з Барысава. Яны, якдаведаліся, што тут зараз няшмат народу (нас сёньня трычалавекі начавалi), дык паабяцалі, што з Барысава на вы-ходныя будуць прыяжджаць заўжды тры-чатыры чалавекі.

Як паведаміла Ірына Жыхар, пад зваротам да ўраду йпрэм’ера Генадзя Навіцкага падпісаліся цэнтар «Суполь-насьць», Беларускі камітэт міру, Беларуская АсацыяцыяЖурналістаў, Беларускі Гельсынскі камітэт, праваабарон-чы цэнтар «Вясна» ды іншыя арганізацыі.

У склад дзяржаўнай камісіі акрамя чыноўнікаў павінныўвайсьці вядомыя навукоўцы й грамадзкія дзеячы. КажаІрына Жыхар:

— Калі здаровы сэнс — галоўная падстава дзейнасьці ўра-ду, то, натуральна, ён прыслухаецца да звароту. Я думаю,што нязручна будзе ўраду й прэм’еру йсьці супраць гра-мадзтва.

А вось меркаваньне гісторыка культуры Вацлава Арэшкі:

— Галоўнае, што беларускае грамадзтва на гэтай глебесапраўды знайшло агульную тэму для размовы, длясалідарнасьці. А як удасца… Я думаю, што наўрад ці ваўрадзе зараз ёсьць шмат цікавасьці да гэтай справы, і мнездаецца, што яны б ахвотна выкарысталі ўсё гэта супрацьапазыцыі.

Рэзка супраць дамовы з урадам у справе мэмарыялізацыіКурапатаў выступаюць КХП БНФ і Партыя Свабоды. Гаво-рыць намесьнік старшыні КХП Сяргей Папкоў:

— Мы лічым, што помнік ёсьць. Гэта крыжовы помнік на-роднай памяці. Таму ўсе гэтыя кабінэтныя паседжаньні недаюць для людзей ніякага плёну. Беларусы павінны памя-таць пра тыя злачынныя гады. Кожны можа й павінен пры-ехаць і паставіць там крыж. А зрабіць спробу нешта тамуладкаваць і, як некаторыя прапануюць, абмежаваць до-ступ людзям ставіць там крыжы — то гэта й назваць прыс-тойным словам немагчыма.

Прадстаўнікі гэтых партыяў лічаць, што абмеркаваньнеканцэпцыі мэмарыялу павінна быць больш шырокім, а ўцяперашніх уладаў браць грошы на яго пабудову ама-ральна. Тым ня менш, зварот грамадзкасьці будзе пера-дадзены ва ўрад ўжо заўтра.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

343

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

342

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Гнедчык, якія беcпасьпяхова спрабавалі распаліць вільгот-нымі дровамі печку ў намёце. Валанцёры скардзіліся, штосёньняшняя ноч выдалася нечакана халоднай, і таму фак-тычна бяcсоннай для іх. У намёце начавалі тры чалавекі,і гэта, на іх думку, таксама вынік нечаканых халадоў.

АЛЕГ: Мы тут зіму ўсю перажылі. А тут два-тры чалавекіўсё роўна будуць заставацца кожны дзень. Такога не было,каб нікога не заставалася ў Курапатах.

АНТОН: Холад ня можа зламіць нашую волю. Мы ўсёроўна будзем змагацца, колькі б нас ні засталося.

Апошнімі днямі будаўнікі кальцавой дарогі працавалівельмі неахайна: робячы дарожны насып, засыпаліжвірам крыжы. Валанцёры прыклалі шмат намаганьняўсупраць гэтага. Сёньня рабочыя ўвогуле пакінулі курапацкіўчастак дарогі. Антон Шкурынскі працягвае:

— Спрабуем больш-менш культурна размаўляць з інжы-нэрамі і будаўнікамі. Будаўнікі кажуць: «Усе пытаньні данашага начальства...»

Істотную дапамогу валанцёрам аказвае дабрачынны фонд«Дзецям Чарнобыля» і яго старшыня Генадзь Грушавы.Паводле спадара Грушавога, Курапаты сталі сымбалем, зьякога пачаўся беларускі дэмакратычны рух. Таму ёнлічыць, што дапамагаць валанцёрам ёсьць ягоным ма-ральным абавязкам. Гаворыць спадар Грушавы:

— Сёньня я разам зь дзецьмі. Там жа дзеці Чарнобыля,там сядзяць, гэта ж не дарослыя. Я бачу ў гэтых маладыхлюдзях, якім сёньня 20, 22, 23 гады тых самых чарно-быльскіх дзяцей, якіх я 12 гадоў таму пачаў ратаваць адрадыяцыі.

Спадар Грушавы заклікаў валанцёраў цьвёрда стаяць насваім і не саступаць больш ні сантымэтру курапацкай зямліўладам і будаўнікам.

Валанцёры цяпер актыўна займаюцца фізычнымі практы-каваньнямі. Працягвае Антось Шкурынскі:

— Адпрацоўваем сьценкі, клін, робім фізычныя практы-каваньні — бег, куляньне, адцісканьне.

— А дзеля чаго гэта трэба ў Курапатах?

— Каб у выпадку нейкіх непрыемнасьцяў зь міліцыяй аль-бо зь іншымі засланымі людзьмі ўсім трымацца разам.

Гэтыя засьцярогі не беспадстаўныя. Тлумачыць СяржукВысоцкі:

— Ускладнілася становішча ў Курапатах. Шмат людзейідуць, так бы мовіць, на прыроду. 31 сакавіка былі сутычкізь імі. 30 сакавіка сюды прыйшлі каля 25 маладых лю-дзей нападпітку, агрэсіўныя такія. Я ня веру ў выпадковыягрупаваньні маладых людзей, якія прыходзяць сюды, такбы мовіць, паштурхацца з палітычнымі. Звычайна іх нехтаскіроўвае. Зараз ідзе новая форма вандалізму, каліпад’яжджае самазвал і высыпае жвір на крыжы. Нашыяпадыходзяць туды пратэставаць, а ў гэты час пад’яжджаедругі самазвал у іншым месцы. Фактычна гэта новая спро-ба пашырэньня трасы. І нам зараз тут патрэбная дапамо-га.

Сяржук Высоцкі заклікае ўсіх, каму неабыякавы лёс на-цыянальнага нэкропалю, далучацца да бестэрміновайвахты памяці ў Курапатах.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 3 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

БУДАЎНІКІ СПЫНІЛІ РАБОТЫ

Абаронцы дамагліся, каб будаўнікі праводзіліработы ахайна й не засыпалі жвірам крыжы.


Сёньня ў Менску быў халодны й сонечны дзень. У кура-пацкім лягеры заставаліся толькі Антось Шкурынскі і Алег

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

345

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

344

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Але калі я выказала жаданьне паглядзець на крыж, Ана-толь Белы, спаслаўшыся на занятасьць, адмовіў мне ў гэ-тым, паабяцаўшы паказаць крыж у іншы час.

Ці зьбіраецца Анатоль Белы прапаноўваць свой помнік наконкурс, калі будзе створаная рэспубліканская камісія?

БЕЛЫ: Ні ў якім выпадку. Я ня веру ні ў якія камісіі, я няверу ні ўва што.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 5 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ВАЛАНЦЁРЫ НЕ ДАЗВАЛЯЮЦЬПРЫБІРАЦЬ КРЫЖЫ

У Курапатах дагэтуль ня вырашана, што рабіць засьвечанымі крыжамі, якія трапілі ў насып да-рогі.


Валанцёры не дазваляюць прыбіраць крыжы з насыпу,гэтаксама як і весьці іншыя земляныя работы ў лясныммасіве. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Крыжы нельга прыбіраць зь зямлі. Будаўнікі, а даклад-ней улады самі сябе паставілі ў тупік. Яны працягваюцьнасыпаць трасу зьверху. З другога боку, каб разраўняць,ім трэба зрушыць крыжы. Узьнікае пытаньне, як гэтазрабіць?

Сяржук Высоцкі пакуль сам ня бачыць выйсьця з гэтайсытуацыі, але запэўнівае, што валанцёры не дазволяцькранаць крыжы. Будаўнікі таксама ня ведаюць, што рабіць.Гаворыць геадэзіст Віктар зь менскага прадпрыемства«Маналіт»:

— Нам кала не даюць тут забіць, ужо ня кажучы пра ка-паньне. Людзі ня могуць грошы зарабіць з-за таго, што няможам тут капаць, тэхніку паставіць.

— А якія працы вам тут трэба рабіць?

■ 4 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

АНАТОЛЬ БЕЛЫ ХОЧА ЎГАНАРАВАЦЬАБАРОНЦАЎ

Старшыня клюбу «Спадчына» Анатоль Белы рас-павядае пра свае ранейшыя спробы ўсталявацьу Курапатах помнік «Пакутнікам Беларусі».


Ён мяркуе, што трэба нейкім чынам адзначыць усіх ва-ланцёраў, якія нясуць вахту памяці.

БЕЛЫ: Я хацеў бы ўганараваць нейкім мэдалём. Зрабіцьвялікі дыплём і ўнесьці ў яго імёны ўсіх гэтых людзей. Гэтымэдаль і дыплём захоўваць дзе-небудзь у музэі ці нейкімархіве, а астатнім выдаць дублікаты гэтага дыплёму.

У 1999 годзе з ініцыятывы клюбу «Спадчына» быў ство-раны грамадзкі камітэт, які ставіў на мэце ўзьвядзеньне ўКурапатах помніка «Пакутнікам Беларусі». Плянавалася,што помнік у форме Крыжа сьвятой Эўфрасіньні Полац-кай вышынёй больш за тры мэтры будзе ўсталяваны тамна Дзень Волі 25 сакавіка 1999 году. У склад камітэту тадыўвайшлі Мартыралёг Беларусі, Асацыяцыя ахвяраўпалітычных рэпрэсіяў, Хрысьціянская злучнасьць «Кура-паты» ды іншыя арганізацыі. Быў нават адкрыты банкаўскірахунак для ахвяраваньняў на помнік. Мінула тры гады.Помніка ў Курапатах дагэтуль няма. Чаму?

БЕЛЫ: Увесь удар быў накіраваны на мяне. Па-першае,паставілі пад сумнеў стварэньне такога помніка. Па-дру-гое, паставілі пад сумнеў, што ўжо помнік робіцца. Па-трэцяе, аўтар помніка скульптар Мірончык як бы адмовіўсяад таго, што ён пачаў рабіць.

Анатоль Белы сьцьвярджае, што гэты помнік ужо зробле-ны:

— Хочаце, зараз паедзем, і я вам пакажу яго. Ён ужо зроб-лены — такі, як я і плянаваў. Я ня буду казаць, дзе быўзроблены й як. Я чакаю толькі зручнага моманту.

347

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

346

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

прадстаўнікоў розных канфэсіяў, грамадзкасьці, інтэліген-цыі, навукоўцаў, гісторыкаў. Вось гэта — шлях, які можнарэалізаваць.

Васіль Шаранговіч узгадвае падзеі дзесяцігадовай даўні-ны, конкурс на стварэньне мэмарыялу ў Курапатах і пра-екты, якія тады прапаноўваліся. У большасьці, мяркуемастак, яны не адпавядалі самой ідэі курапацкіх могілак іўяўлялі сабой жалезабэтонныя канструкцыі, выкананыя ўрэалістычным стылі. Але безвыніковасьць конкурсу мас-так зьвязвае з тым, што ён адбываўся, так бы мовіць, напераломе часу, калі ў Беларусі зьмянялася ўлада. ГаворыцьВасіль Шаранговіч:

— Я быў ініцыятарам яшчэ аднаго, нават ня конкурсу... Япроста папрасіў маладога скульптара Валяр’яна Януш-кевіча, мяркуючы, што малады чалавек можа гэта зрабіцьбліжэй да нашага разуменьня... Што ж такое Курапаты?Гэта могілкі бязьвінна загінуўшых і невядомых людзей.Што такое могілкі ў разуменьні народу? Гэта месца паха-ваньня, якое мае агароджу, капліцу й браму. Валяр’януЯнушкевічу быў прапанаваны тады менавіта такі падыход.

Васіль Шаранговіч мяркуе, што гэтую ідэю пасьля пэўнагаўдасканаленьня і трэба ажыцьцявіць:

— А зрабіць гэта могуць толькі маладыя, таленавітыяскульптары й архітэктары — той жа Валяр’ян Янушкевіч,які ўжо адчуў гэтую тэму. У нас ёсьць Аляксандар Дранец,Павал Лук. Я магу назваць шмат таленавітых людзей, якіяб маглі ўдзельнічаць у стварэньні такога мэмарыялу, якіямаюць і мастацкую падрыхтоўку, і талент, і сучаснае мысь-леньне.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 8 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

У ТАЛАЦЭ ЎЗЯЛІ ЎДЗЕЛНЕКАЛЬКІ ДЗЯСЯТКАЎ ЧАЛАВЕК

Людзі высякалі кустоўе на магілах і парадкавалітэрыторыю.

— Трэба выкапаць траншэю, потым заліць бэтонам сьцен-ку, потым усё будзе пліткай абкладвацца. Праектам усёўжо прадугледжана. Падземны пераход робіцца менавітадля людзей. Што, на звычайных могілках трактар пасьмецьце не прыяжджае? А капаюць чым? Экскаватараммагілы капаюць. Прыкладам, на Паўднёвых могілках ка-паюць «Беларусам».

Але абаронцы не прымаюць такія аргумэнты. Вось мер-каваньне Васіля Парфянкова:

— Крыжы асьвечаныя. Ніхто іх выкопваць не зьбіраецца.Натуральна, будзем вырашаць пытаньне з гэтай адсып-кай, з тым, што яны на гэты бок пясок сыплюць.

Валанцёры спадзяюцца, што ў суботу й нядзелю ў Кура-паты прыйдзе больш людзей, і будаўнікам будзе склада-ней засыпаць крыжы пяском. Дарэчы, заўтра а дванац-цатай гадзіне сябры КХП БНФ зноў будуць ладзіць у Ку-рапатах талаку.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 7 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ВАСІЛЬ ШАРАНГОВІЧ СУПРАЦЬ КОНКУРСУ

Народны мастак Беларусі Васіль Шаранговіч, якікалісьці ўзначальваў журы конкурсу на стварэнь-не мэмарыялу ў Курапатах, мяркуе, што ня трэ-ба абвяшчаць новы конкурс.


ШАРАНГОВІЧ: Я лічу, што гэта шлях у нікуды. Я глыбокаўпэўнены, ужо маючы горкі вопыт правядзеньня гэтыхконкурсаў. Трэба менавіта з маладых творцаў з новыммастацкім мысьленьнем стварыць рабочую групу, выпра-цаваць канцэпцыю, а яна, гэтая канцэпцыя ўжо лунае ўпаветры, яна патрабуе толькі мастацкага ўвасабленьня.Калі гэта будзе прынятае, ня трэба ніякіх конкурсаў. Дру-гая справа — менавіта шырокае абмеркаваньне з удзелам

349

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

348

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

у Курапатах зусім няважна, да якіх арганізацыяў належацьлюдзі.

КРЫВАЛЬЦЭВІЧ: Тут жа супольная праца. І ў гэтым нашаясіла. Мы пакажам, што нешта здолеем зрабіць. І тут ёсьцьдля ўсіх магчымасьць папрацаваць і сказаць, што я — аба-ронца Курапатаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 9 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

БУДАЎНІЦТВА ДАРОГІ МОЖА БЫЦЬСКОНЧАНАЕ ПРАЗЬ МЕСЯЦ

Рабочыя кажуць, што завяршэньне ўсіх працаўкаля ўрочышча магчымае ўжо празь месяц.


Калі ў будаўнікоў быў перакур, я зьвярнулася да іх з пы-таньнем пра тэрміны працы. Мне адказвае гэадэзіст Міко-ла Гусакоў:

— Калі ня будуць перашкаджаць, то паспрабуем за месяцусё здаць.

— Маецца на ўвазе — і асфальт пакласьці?

— І асфальт, і добраўпарадкаваць, і гэтак далей. Людзіразумеюць, што будзе існаваць дарога, і будзе ўвага даіхных крыжоў, будуць замежныя госьці прыяжджаць і нябудуць хадзіць па балоце. Тут будзе падпорная мэмары-яльная сьцяна, якая сваім выглядам будзе нагадваць пранашае мінулае.

А паводле валанцёраў, дагэтуль існуе небясьпека нацыя-нальнаму нэкропалю. Гаворыць Мікола Ткачэнка:

— Як гэта, каб па могілках нашых братоў, якіх рэпрэсаваліяшчэ за Сталіна, езьдзілі машыны? Зараз мне цікава са-чыць за тым, каб нічога не парушалася, каб рабочыя непашыралі дарогу яшчэ больш.

Апошнім часам выходзіць зь лягеру ўвечары стала небясь-


Нягледзячы на зусім не красавіцкае надвор’е — у суботуішоў сьнег — з самай раніцы ў Курапаты пачалі прыходзіцьлюдзі на талаку. Прыкладам, сябра КХП БНФ Аліна Дуб-роўская прыехала з Койданава, каб узяць удзел у доб-раўпарадкаваньні ўрочышча.

ДУБРОЎСКАЯ: Я лічу гэта сваім грамадзянскім абавязкам.Сюды трэба ісьці й працаваць для нашай будучыні, длянашых продкаў...

Сёньня ў Курапатах працаваў і археоляг Мікола Крываль-цэвіч. Чатырнаццаць гадоў таму ён разам зь ЗянонамПазьняком ладзіў раскопкі ва ўрочышчы. З таго часу спа-дар Крывальцэвіч кожны год прыбірае тэрыторыюмогільніка перад Дзядамі й Радаўніцай.

КРЫВАЛЬЦЭВІЧ: Штосуботу на працягу красавіка з 11гадзінаў мы ўсіх чакаем на талокі. Будзе высякацца кус-тоўе, сьцежка будзе рабіцца. Я думаю, што такія талокінапярэдадні Радаўніцы й Дзядоў стануць традыцыйнымі.Вось ёсьць адна магіла, вельмі глыбока раскапаная, яшчэшмат гадоў таму вандалы гэта зрабілі. Мы яе не маглі за-сыпаць, таму што кусты вырасьлі вельмі вялікія. Трэба ку-стоўе высекчы, агаліць усю гэтую прастору — там шматмагіл у кустах пазарастала, а потым і крыжы паставіць, іўпарадкаваць.

У талацэ бралі ўдзел і абаронцы. Да прыкладу, СяржукВысоцкі раскідаў пясок на ўзгорку.

ВЫСОЦКІ: Гэты пясок, які быў насыпаны тады, калі адбы-лася цырымонія аднаўленьня амэрыканскага памятнагазнаку, цяпер зьбіраецца да кучы, каб усё выглядала большпрыстойна.

А вось сябра КХП БНФ Мікола Капарыха высякае ў лесехмызьняк.

КАПАРЫХА: Вось гэтыя кусты падцярэбім. Жанчынысьмецьце зьбіраюць, каб можна было бачыць з дарогі,колькі тут крыжоў.

Ва ўрочышчы працавалі сябры самых розных палітычныхпартыяў і арганізацыяў. Паводле Міколы Крывальцэвіча,

351

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

350

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Некалькі крыжоў засыпаныя пяском амаль дарэшты. Калізаўтра будаўнікі зноў пачнуць сыпаць пясок, крыжы апы-нуцца цалкам пад насыпам дарогі.

Заўтра — 200 дзён з пачатку абароны Курапатаў. Валан-цёры заклікаюць грамадзкасьць бараніць нацыянальнынэкропаль.

ВЫСОЦКІ: Будзем зьвяртацца да іншых палітычных ар-ганізацыяў. Да тых, хто можа быць нашым саюзьнікам, даграмадзкасьці, каб актывізаваць намаганьні. Насамрэч,зацішшам улады скарысталіся для чарговага наступу. Да-вайце ўжо дагледзім Курапаты. Паспрабуем зрабіць тое,што здолеем. Ня так многа часу засталося. Але ў нас нямаўпэўненасьці, што сёньня ўвечары, уначы альбо заўтрараніцай улады не давядуць сваю справу да канца і не за-сыплюць крыжы канчаткова.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 11 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

АБАРОНА КУРАПАТАЎ ДОЎЖЫЦЦА 200 ДЗЁН

Валанцёры падсумоўваюць вынікі вахты памяціі заклікаюць грамадзкасьць далучацца да іхна-га чыну.


Над Курапатамі лунае бел-чырвона-белы сьцяг з чорнайстужкай. Ужо больш за месяц міліцыянты нават не спра-буюць зьняць яго. Паводле валанцёраў, гэта ёсьць аднымз вынікаў двухсотдзённага супрацьстаяньня. Дарэчы, сёнь-ня ва ўрочышчы ніякім чынам гэтую дату не адзначалі —падставаў для радасьці было няшмат. Засыпаныя крыжы,вада, што бесьперапынна бяжыць са сьцёку ў бок КрыжаПакутаў — гэта ўсё наступствы рэканструкцыі кальцавойдарогі.

Васіль Парфянкоў мяркуе, што цяпер пачынаецца най-больш складаны этап у вартаваньні Курапатаў — бу-даўнічыя працы павінны завершыцца цягам месяца, і тамупатрэбны пільны кантроль за хадой будаўніцтва.

печна. Надоечы Антось Шкурынскі пацярпеў ад невядо-мых хуліганаў.

ШКУРЫНСКІ: Увечары каля адзінаццаці гадзінаў вяртаўсяад шапіку з цыгарэтамі. На паўдарозе тры здаровыя хлоп-цы ўбачылі мяне. Адзін зь іх кажа: «А, гэта іхны начальнік»,і адразу наляцелі й пачалі біць. Потым пабеглі на прыпы-нак, а я пайшоў у лягер. Хлопцы нашыя спужаліся, кажуць:«Што гэта з табой?»

— Як Вы цяпер адчуваеце сябе?

— Як стары дзед. Усё баліць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 10 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

СУТЫЧКА ВАЛАНЦЁРАЎ З РАБОЧЫМІ

Улады парушылі ранейшыя дамоўленасьці йдалі рабочым распараджэньне засыпаць пяскомкурапацкія крыжы.


Раніцай некалькі самазвалаў пад’ехалі да таго месца, дзеўсталяваныя крыжы, і пачалі засыпаць іх пяском. Рабо-чыя не рэагавалі на пратэсты абаронцаў. Тады ў кабіны па-ляцелі камяні. Рабочыя былі вымушаныя спыніць працу.Намесьнік галоўнага інжынэра выклікаў міліцыю. Міліцы-янты прапанавалі рабочым напісаць заявы, каб былі пад-ставы для затрыманьня валанцёраў. Аднак ніводзін рабо-чы на гэта не пагадзіўся.

Сяржук Высоцкі лічыць, што сёньня Курапаты паўсталі пе-рад небясьпекай зьнішчэньня.

ВЫСОЦКІ: Бачыце, якая сур’ёзная сытуацыя. Падчас раз-мовы яны прызналіся, што плянуюць насыпаць да самогалесу. Будуць засыпаць вось гэтую пляцоўку, дзе зна-ходзіцца намёт, усе крыжы, знак са сьцягам. Пра гэта мыдаведаліся толькі сёньня. Ніхто нам пра гэта раней не па-ведамляў, больш за тое, нам казалі зусім іншае.

353

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

352

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

калі стан здароўя хлопца значна пагоршыўся, лекарызьлітаваліся.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 12 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ЯЕ НАЗЫВАЮЦЬ БЕЛАРУСКАЙ МАЦІ ТЭРЭЗАЙ

Нягледзячы на складанае матэрыяльнае ста-новішча (а яна адна гадуе двух дзетак і дагля-дае хворую маці), Ірына Важнік часта пры-ходзіць у Курапаты, дапамагае валанцёрам.


Калі ўвосені распачалася вахта памяці, Ірына Важнік амальштодня прыяжджала ва ўрочышча. Дапамагала валанцё-рам, чым магла, і стала для іх за гэтыя амаль сем месяцаўледзь ня самым блізкім чалавекам.

ВАЖНІК: Мяне, вядома, хвалюе лёс Курапатаў, але ж хва-люе й лёс гэтых хлапцоў і дзяўчат, якія трымаюць вахту.Чым магу, дапамагаю. Калі хто захварэе, цягну да сябе да-дому. Што ёсьць, гарбаты дам папіць, пакладу... Канапуставіла да батарэі, грэла ўзімку. Я не магла спаць спакой-на ў сваёй цёплай хаце, усё думала, як яны там. А яны ймне дапамагаюць. Ведаюць, што ў мяне два дзіцяці, іжывем мы на адную зарплату, мужык мяне кінуў, ні ка-пейкі не прыносіць, і маці ў мяне хворая. І яны прывозілімне харчы дахаты, дапамагалі сьнег узімку прыбіраць...

Ірына раней была выхавацелькай у дзіцячым садку, алецяпер ёй даводзіцца працаваць прыбіральшчыцай — Іры-на спадзяецца, што гэткім чынам яна здолее атрымацьасобную кватэру, бо жыве цяпер у камуналцы.

Дарэчы, менавіта там некалькі дзён правёў валанцёр Ан-тось Шкурынскі, якога надоечы жорстка зьбілі невядомыя.Ірына здолела ўладкаваць яго ў шпіталь на лячэньне.

ВАЖНІК: Ратуючы іншых, ратуеш сябе. Вось цяжка, і тудытрэба, і сюды, і грошы зарабляць, і я яшчэ прыбіраю хаты

ПАРФЯНКОЎ: Нарэшце тут будуць будаваць мэмарыял, якіабяцалі яшчэ ў 1989 годзе. Вось гэта галоўны вынік на-шай вахты. А тое, што дарога — дык яе падсыпаюць, пад-сыпаюць і падсыпаюць. Усё, што мы раней тут адваявалі,усё засыпалі.

Васіль бярэ ўдзел у вахце памяці ўжо амаль пяць меся-цаў.

Апошнім часам у лягеры паменела валанцёраў. Уначы тутбыло тры чалавекі. Існуюць праблемы й з харчамі. Пра-цягвае Сяржук Высоцкі:

— Трымаемся толькі дзякуючы прыватным ахвяраваньнямграмадзянаў і сямейным магчымасьцям. Нехта прыносіцьмалака, кавалак сала, хлеб.

Сяржук Высоцкі падсумоўвае вынікі двухсотдзённай вар-ты:

— У выходныя дні, асабліва калі трошкі цяплей, каля сотнічалавек прыходзяць сюды, каб ушанаваць памяць прод-каў, якія нявінна загінулі ад расейскага камунафашызму.У Курапаты прыходзяць маці з дочкамі, школьныя на-стаўнікі з вучнямі. Мэмарыялізацыя ў сэрцах людзей ужоадбылася. Гэта вялікая перамога, якой, я лічу, можна га-нарыцца. Увага, пра якую мы не маглі марыць паўгодатаму, бясспрэчна, існуе з боку простых беларускіх грама-дзянаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 12 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

АНТОН ШКУРЫНСКІ ШПІТАЛІЗАВАНЫ

Cёньня ў Курапатах начавалі тры чалавекі.Раніцай «хуткая дапамога» шпіталізавала Анто-на Шкурынскага, якога зьбілі мясцовыя хуліга-ны.


Паколькі Антон мае расейскае грамадзянства, мэдыкі ра-ней адмаўляліся класьці яго ў шпіталь бясплатна. Сёньня,

355

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

354

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

стаіць Крыж Пакутаў. А ўжо сёньня з самай раніцы ў на-мёт, дзе знаходзіліся пяць добраахвотнікаў, прыйшліміліцэйскія афіцэры. Яны заявілі, што хутка будуць аба-ронцаў высяляць. Валанцёры адразу ж патэлефанавалі ак-тывістам грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэма-рыялу Курапаты», Кансэрватыўна-Хрысьціянскай ПартыіБНФ ды іншых арганізацыяў. Неўзабаве ў Курапаты пры-ехалі Аляксей Марачкін, Мая Кляшторная, Мікола Кры-вальцэвіч ды іншыя вядомыя асобы, якія апякуюцца мэ-марыялам. Мая Кляшторная патлумачыла сытуацыю:

— Учора я сюды выяжджала з намесьнікам генэральнагадырэктара «Белаўтадору», і падрадчык быў, зь якімі мыдамовіліся, што сёньня яны прыедуць з геадэзістам,кіраўніцтва будзе «Белаўтадору» таксама. Геадэзістпавінен, згодна з маёй схемай і згодна з праектам, вы-значыць граніцы работ. Таму што так ужо немагчыма. Сып-люць і сыплюць. А для чаго сыплюць? А потым лішні жвір,што зь ім будзе?

Мая Кляшторная запатрабавала, каб будаўнікі зрабілі на-лежную дрэнажную сыстэму, якая будзе выводзіць ваду зтэрыторыі мэмарыялу. Будаўнікі пагадзіліся, але папрасіліперасунуць валанцёрскі намёт у іншае месца, бо ёнзамінае пракладцы дрэнажнай сыстэмы. Гаворыць стар-шы ў валанцёрскім лягеры Сяржук Высоцкі:

— Няправільнае рашэньне. Няправільнае хаця б таму, штоне было ўзгодненае з прадстаўнікамі іншых партыяў. Прыўсёй павазе да аўтарытэту Маі Тодараўны Кляшторнай, янане павінна была з будаўнікамі прымаць рашэньне без кан-сультацыі зь іншымі.

Думку спадара Высоцкага падтрымліваюць і многія ак-тывісты КХП БНФ, якія ладзілі сёньня ў Курапатах талаку.Гаворыць сакратар управы КХП Уладзімер Юхо:

— Выконваецца той плян зьнішчэньня Курапатаў, і гэтыяпадзеі паказваюць, што ад гэтага пляну не адступаюць падвыглядам таго, што будуць рабіць добраўпарадкаваньне.Па сутнасьці, сёньня нішчыцца самае галоўнае месца –Крыж пакутнікам Беларусі.

багаценькім. Здаецца, што ня будзе ані часу, анічога. Алеж калі падумаю пра іншых, тады й пра сябе забываю.

Калі Ірына Важнік прыходзіць у Курапаты, звычайна янаўзгадвае пра брата свайго бацькі, які пацярпеў адсталінскіх рэпрэсіяў. Пасьля вайны яго арыштавалі толькіза тое, што меў імя Адольф, і накіравалі ў Казахстан у ля-гер. Часам Ірына прыяжджае ў Курапаты на ровары са ста-рэйшай дачкой Вольгай.

ВАЖНІК: Старэйшай Вользе 12 гадоў, дык яна наагул тамхоча й начаваць. А малая, тры гады, а ўжо крычыць:«Жыве Беларусь!»

Калісьці сябра Аб’яднанай Грамадзянскай Партыі ЛюдмілаГразнова назвала Ірыну Важнік беларускай маці Тэрэзай,жанчынай са сьветлымі вачыма й сьветлым сэрцам. А восьяк гаворыць пра сябе ў сваім вершы сама Ірына:

А я не хачу паднявольнай здавацца.Не «граждане» мы, а свабодны народ.Пакліча мой край за радзіму змагацца,Пайду ў лясы адкапаць кулямёт.А ўвечары выйду — улётку наклею,Дзе чорным па беламу, я не баюсь,Хай вечна ў душах ня гасьне надзея,А ў сэрцы хай вечна «Жыве Беларусь!»

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 13 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

МІЛІЦЫЯНТЫ СПРАБУЮЦЬ ЗАПАЛОХАЦЬВАЛАНЦЁРАЎ

Сёньня міліцыянты ізноў спрабавалі запалохацьабаронцаў Курапатаў.


Яшчэ ўчора ўвечары ва ўрочышча прыехала Мая Кляш-торная і паведаміла валанцёрам, што ўлады прынялі ра-шэньне праводзіць будаўнічыя работы на пляцоўцы, дзе

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

357

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

356

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Але мы падыходзім, культурна тлумачым, маўляў, ня трэ-ба, тут жа могілкі. Яны: «Да, усё. Добра-добра». Мы ка-жам, каб сьмецьця не пакідалі. Яны пагаджаюцца: «Доб-ра. Мы за сабою ўсё прыбярэм». Пасьля там усё дап’юць– прыходзяць і пачынаюць разборкі. Зараз два чалавекіўжо ляжаць у бальніцы. Адзін з апёкамі, у яго апёкі трэ-цяй ступені, ён упаў на печку ў намёце. Было яшчэ... Адзінпайшоў па цыгарэты, хлапец, каля пераходу падпільна-валі нейкія тры, зьбілі. Таксама ляжыць у бальніцы, зла-маныя сківіцы, нос.

Васіль мяркуе, што іх вахта ў Курапатах працягнецца яшчэяк мінімум месяц. І не выключае, што зноў будуцьканфлікты з будаўнікамі, якія хочуць рабіць дрэнаж якразтам, дзе знаходзіцца намёт абаронцаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 15 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

У ВЁСЦЫ ЧАРНАГУБАВА ЎШАНАВАЛІПАМЯЦЬ АХВЯРАЎ

Станіслаў Лісоўскі на сваю ініцыятыву й за сваегрошы ўсталяваў помнік 67 рэпрэсаваным зем-лякам у вёсцы Чарнагубава, што на Капыльш-чыне.


Гэтая вёска — адна зь нямногіх, дзе ўшанавана памяць праахвяры сталінскіх рэпрэсіяў. Гэта тры дубы з крыжамі йзванамі й дзевяць мэталічных плітаў, а на іх надпісы —«1929—1937», «Сялянам і былой шляхце вёскі Чарнагу-бава — ахвярам палітычных рэпрэсіяў», «На гэтым месцыраней стаяла хата «кулака» Сьвінкоўскага», а таксама вершСяргея Грахоўскага:

Мы тут жылі, касілі і аралі,а нас, невінаватых пакараліза тое, што зямлю і вас любілі.

■ 14 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

У КУРАПАТЫ ПАЦЯГНУЛІСЯАМАТАРЫ ПІКНІКОЎ

Яны паляць вогнішчы і пакідаюць пасьля сябесьмецьце; акрамя таго, канфліктуюць з абарон-цамі.


У Курапацкім лесе цяпер чыста. Пасьля таго, як прайшлонекалькі талокаў, тэрыторыя прыбраная. Зьявіліся першыяпралескі. Прыбраныя месцы ўпадабалі жыхары бліжэй-шага мікрараёну Зялёны Луг, якія выбіраюцца ў Курапатына шашлыкі. Сёньня апоўдні тут можна было налічыцьпяць іхных вогнішчаў. На заўвагі абаронцаў аматары ша-шлыкоў звычайна ніяк не рэагуюць альбо адказваюць гру-басьцю. Разам з актывістам КХП БНФ Уладзімерам Юхомы падышлі да некалькіх такіх групаў. Малады мужчынанам адказаў, што яго зусім не хвалюе, што тут пахаваныялюдзі ды, маўляў, яшчэ трэба даказаць, хто тут пахаваны.Дзьве жанчыны, відаць, дачка з маці, якія распалілі над-звычай вялікае вогнішча, таксама не зьбіраліся апраўдвац-ца.

— 20 год тут жывем, і ніхто ня бачыў, што тут магілы. Заўсё-ды мы тут адпачываем і будзем адпачываць, —

адказала маладая жанчына, якая рабіла шашлык. Уладзі-мер Юхо лічыць, што гэтую праблему ўладам можна былоб вельмі лёгка вырашыць, калі б паставіць адпаведныяшыльды да аштрафаваць парушальнікаў некалькі разоў.Але міліцыя не рэагуе на звароты абаронцаў і не ахоўваепарадку ў мэмарыяльным лесе. Гаворыць Уладзімер Юхо:

— Нідзе адзнакі нават няма аб тым, што гэта Курапаты.Другое, улады па сутнасьці вот гэтыя ўсе гады, сем гадоў,заахвочваюць, каб людзі сюды ішлі.

Уладзімер Юхо сёньня асабіста назьбіраў колькі пакіну-тых менчукамі шампуроў. Працягвае Васіль Парфянкоў:

— Ну, канечне, сутычкі зь імі былі, і не адна была сутычка.

359

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

358

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

раз пытаюся, землякі! Мой хатні тэлефон 223-78-78. Калізахочаце ўзьняць пытаньне па сваіх вёсках (а ў 200 вёс-ках Капыльшчыны людзі былі рэпрэсаваныя), паведамцемне. І мы з вамі паціху знойдзем сьпісы рэпрэсаваных,гэта цяжкая справа. І мы з вамі ўшануем памяць нашыхземлякоў зь Семежава, Грозава... Нехта павінен пачынаць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 15 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

204 ДНІ ДОЎЖЫЦЦА ВАХТА ПАМЯЦІ

Будаўнікі дасталі з насыпу дарогі ўсе асьвечаныякрыжы й склалі іх ля намёту валанцёраў.


У лягеры дзяжурылі восем актывістаў. Як паведаміў РадыёСвабода Сяржук Высоцкі, валанцёры заўтра зьбіраюццападаць у пракуратуру заяву наконт нападаў і зьбіцьця не-каторых абаронцаў Курапатаў, што адбываліся цягамапошніх тыдняў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 16 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

МІЛІЦЫЯ ЗЬНІШЧАЕ ЛЯГЕР АБАРОНЦАЎ

Стала вядома, што супрацоўнікі міліцыі Савец-кага раёну затрымалі абаронцаў Курапатаў.


Сярод іх адна дзяўчына. Усіх адвезьлі ў дзяжурную част-ку. Міліцыянты зьнесьлі намёт і пачалі зьнішчаць лягерабаронцаў Курапатаў.

Больш за паўсотні сейбітаў забіліу страшны трыццаць сёмы год.Жыві і сьцеражыся, наш народ!

Помнік усталяваны ў 1996 годзе дзякуючы намаганьнямСтаніслава Лісоўскага. Ягоны дзед, якога ў трыццатыя гадырасстралялі ў Курапатах, родам з гэтай вёскі. СпачаткуСтаніслаў Лісоўскі высьвятляў лёс дзеда – хадзіў па дзяр-жаўных установах, па архівах...

ЛІСОЎСКІ: Калі вычытаў аднойчы ў газэтах выказваньнеАляксандра Лукашэнкі накшталт: «ня я пасадзіў ахвяраўрэпрэсій», а гэта значыць, што гэта яго амаль не цікавіць,то я зразумеў, што трэба займацца самому гэтымі пошу-камі. Я «аблазіў» менскае й віцебскае КГБ і даведаўся, дзерасстралялі аднаго дзеда, дзе расстралялі ягонага брата,дзе загінуў трэці брат. І паспрабаваў паставіць крыж. По-тым мне падалося, што крыж — гэта слабавата для трохнармальных людзей, і я пачаў хадзіць па вёсцы, цікавіцца.Так зь цягам часу набралося аж 67 чалавек рэпрэсаваных— зь іх 29 расстраляна, 20 вывезьлі на Поўнач і ў Сыбір,пяць чалавек адседзелі ў турмах свае тэрміны й вярнулісяназад. Гэтыя лічбы мяне ўзрушылі надта моцна, і я выра-шыў ставіць помнік.

Спадар Лісоўскі дадае — 67 рэпрэсаваных у вёсцы, дзеўсяго было каля сотні хат. Сем гадоў спатрэбілася на тое,каб у Чарнагубаве зьявіўся помнік. У гэтым СтаніславуЛісоўскаму дапамагалі многія людзі. Прыкладам, архітэк-тары Станіслаў Бандалевіч і Тацяна Пешкава зрабілі макеті праект помніка.

ЛІСОЎСКІ: Потым мне дапамаглі званы вытачыць, потымкрыжы недзе зварыў, але самая цяжкая была справа, кабу вёсцы камянямі не закідалі. Калі я капаў гэтыя яміны,вакол мяне хадзілі людзі, глядзелі... Потым знайшоўсяцудоўны чалавек — Віктар Татур, падключыліся ФранусьРадкевіч, Аляксандар Сапежка і суседзі. Пачалі дапама-гаць, і ўсё пайшло...

Станіслаў Лісоўскі гатовы дапамагчы ў справе ўшанавань-ня памяці продкаў сваім землякам і ў іншых вёсках Ка-пыльшчыны.

ЛІСОЎСКІ: Помнік такі зрабіць можа кожны з вас. Я яшчэ

361

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

360

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

грамадзкага транспарту, што на вуліцы Мірашнічэнкі,заўважылі некалькі машынаў зь людзьмі ў цывільным.Дакладна невядома, ці выпадковыя гэтыя машыны.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 16 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

АБАРОНЦЫ ПАДАЛІ ЗАЯВЫ Ў ПРАКУРАТУРУ

За рэканструкцыяй дарогі ля Курапатаў сёньняназіраў Вацлаў Нямковіч.


Сёньня я сустрэла ва ўрочышчы старшыню Хрысьціянскайзлучнасьці «Курапаты» Вацлава Нямковіча. Ён моцна ўра-жаны тым, як зьмяніліся Курапаты за амаль сем месяцаўбудаўніцтва.

НЯМКОВІЧ: Уражаньні страшныя. Калі стаць вунь там нагары й паглядзець на гэтую шырокую пляху высечанагалесу, то гэта — самыя густыя яміны. Не зусім апраўданаягэткая вышыня дарогі, таму што там — пагорак, і яныпавінны былі на ім зьняць які-небудзь мэтар, ня болей, ітут зьняць. Тады было б ніжэй, было б меней і работы, ізямлі.

Размаўляючы са спадаром Нямковічам, мы назіраем зарабочымі, што капаюць траншэю ля падземнага перахо-ду — тут будуць пракладзеныя высакавольтныя й тэлефон-ныя кабэлі для праваслаўнай капліцы, што будуецца ця-пер на гары. Вацлаў Нямковіч мяркуе, што месца для пад-земнага пераходу было абрана вельмі няўдала.

НЯМКОВІЧ: Гэты пераход зрабілі ў самым балоце, у са-мым нізкім месцы, дзе вада стаіць. А з гэтага боку ён вы-ходзіць на лясную палянку. Горш не прыдумаеш.

Вацлаў Нямковіч паказвае на некалькі дзясяткаў крыжоў,што ляжаць ля намёту валанцёраў — учора будаўнікі пры-бралі іх з насыпу дарогі. Вацлаў Нямковіч працягвае:

■ 16 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

УВЕЧАРЫ МІЛІЦЫЯ ЗАТРЫМАЛАЎСІХ ВАЛАНЦЁРАЎ, ЯКІЯ НЕСЬЛІ ВАРТУЎ КУРАПАТАХ

Міліцыянты зьнішчылі бел-чырвона-белы сьцяг,які некалькі тыдняў лунаў над лягерам.


У Курапаты вярнуўся Сяржук Высоцкі. Ад яго мы даве-даліся апошнія навіны. Затрыманыя хлопцы знаходзяццаў спэцпрыёмніку-разьмеркавальніку на вуліцы Акрэсьціна.

Мы таксама высьветлілі, што афіцыйныя асобы, якія ад-казваюць за рэканструкцыю Менскай кальцавой дарогі,адмаўляюць той факт, што яны папрасілі міліцыянтаў ака-заць нейкі ціск на валанцёраў у Курапатах. Сёньня ў пра-куратуру Менскага раёну была пададзеная скарга на дзе-яньні міліцыянтаў, якія парушылі закон (што да затрымань-няў).

Зараз у намёце знаходзяцца блізу дзесяці чалавек. Зпалітыкаў толькі Вячаслаў Сіўчык і Сяржук Высоцкі. Ас-татнія – шараговыя людзі, некаторыя зь іх прыйшлі сюдыпасьля таго, як пачулі ў этэры нашага радыё пра тое, штоадбывалася тут некалькі гадзінаў таму. Яны прыйшлі вы-казаць сваю падтрымку і салідарнасьць. За гадзіны, штомінулі пасьля міліцэйскага налёту, людзі пасьпелі аднавіцьфлагшток, і над Курапатамі зноў узьняўся бел-чырвона-белы сьцяг.

На ноч у Курапатах застануцца валанцёры, каб несьці вах-ту. Гэта новыя людзі, што прыйшлі дапамагчы, і тыя, камупашчасьціла ня быць затрыманымі. Заўтра мусіць адбыц-ца прэсавая канфэрэнцыя на тэму сёньняшніх падзеяў.

Людзі ў Курапатах зноў і зноў паўтараюць, што сёньняшніяпадзеі – гэта дзікунства з боку ўладаў, і ўжо няма гаворкіпра нейкі кампраміс адносна пераносу намётаў.

Звонку ніякай дадатковай міліцэйскай аховы, новых сілаўня бачна. Але людзі, што прыйшлі нядаўна з прыпынку

363

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

362

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

быў на зямлі. І сьцяга не было, напэўна яны сарвалі, бодагэтуль сьцяг быў. Яны патрабавалі пасьведчаньняў ціпашпартоў і казалі, што мы вас забіраем для высьвятлень-ня асобы.

Нам стала вядома, што кіраваў гэтай апэрацыяй «праверкіпашпартоў» начальнік Савецкага райаддзелу міліцыі Мен-ску спадар Бусло. Як вынік, міліцыянты затрымалі чаць-вярых валанцёраў – Алеся Поклада, Васіля Парфянкова,Антона Шкурынскага і дзяўчыну Машу. Дзе цяпер затры-маныя – невядома. Дзяжурныя Савецкага райаддзелуміліцыі і найбліжэйшага да Курапатаў пастарунку міліцыізаявілі мне, што людзей з такімі прозьвішчамі з Курапа-таў не прывозілі.

Неўзабаве пасьля затрыманьня валанцёраў у Курапатыпрыехалі актывісты палітычных партыяў ды грамадзкіхарганізацыяў. Вось як пракамэнтаваў затрыманьні СяржукВысоцкі:

— Вельмі характэрна, што гэта адбылося менавіта сёньня,калі мы падалі заявы ў Камітэт барацьбы з арганізаванайзлачыннасьцю і ў пракуратуру. Мы падалі заявы пра тыясыстэматычныя правакацыі й зьбіцьці, што адбываліся ту-така. Два хлопцы, якіх забралі, – яны напярэдадні выйшліса шпіталю, іх зьбіў невядома хто. Так вось, сёньняшніяпадзеі – адказ улады на тое, як яна ставіцца да сваіх гра-мадзянаў.

А вось меркаваньне актывіста БНФ Вячаслава Сіўчыка:

— Гэтую атаку можна было прадбачыць. Улады рабілі ўсё,каб выцесьніць адсюль валанцёраў, і тое, што сёньня яныправялі зачыстку, – гэта невыпадкова. Наступ на Курапа-ты працягваецца. У нашай краіне апошнім часам, на вялікіжаль, мала што адбываецца. Натуральна, курапацкая вар-та была ўладам як стрэмка ў воку, яна іх раздражняла –аж да самых вярхоў.

Месцы затрыманых валанцёраў у намёце сёньня ноччузоймуць іхныя калегі.

— У мяне вельмі прыемнае ўражаньне, што людзі панесьлікрыжы ў Курапаты. І нясуць, нясуць, нясуць. Гэта сапраўдыбудзе людзкі мэмарыял. Месца тут дужа многа. Што сас-на, то трэба крыж.

Ва ўрочышчы я засьпела сяброў руху «Зубар» з Барысава,якія вырашылі далучыцца да вахты памяці. Валанцёр Па-вал ужо ня першы раз прыяжджае сюды. Ён мяркуе, штокрыжы, прыбраныя з насыпу дарогі, трэба будзе ўсталя-ваць у іншым месцы.

Сябры ініцыятывы «Моладзь у абарону Курапатаў» падалізаявы ў пракуратуру Менскага раёну й Камітэт у бараць-бе з арганізаванай злачыннасьцю ў сувязі з правакацыяміі зьбіваньнем валанцёраў. Тлумачыць Сяржук Высоцкі:

— Гэта для нас нейкі спосаб гарантаваць бясьпеку людзям.З другога боку, гэта перасьцярога ў тым пляне, што каліпрыйдуць нейкія людзі й пачнуць гвалтоўныя дзеяньні, тонашыя дзеяньні павінны разглядацца як самаабарона йімкненьне дзейнічаць у рамках закону.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 16 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ЯК ЗАТРЫМЛІВАЛІ ВАЛАНЦЁРАЎ

А 19-й гадзіне вечара ў Курапаты прыехалі дзьвепатрульныя міліцэйскія машыны.


З машынаў выйшлі высокія міліцэйскія чыны і накіравалісяў намёт валанцёраў. Пра тое, што адбылося, распавядаесьведка Любоў Сакалоўская:

— У намёт увайшло міліцэйскае начальства з СавецкагаРАУСу, яны былі ў цывільным, але я пэўна ведаю іх. Янывыгналі хлопцаў на вуліцу, абражалі іх, бамжамі абзывалі,выклікалі нейкую машыну, але я ўжо пабегла тэлефана-ваць. Калі я прыйшла, хлопцаў ужо не было, і флагшток

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

365

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

364

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ты, узяўшы вялікі бел-чырвона-белы сьцяг, які валанцё-ры павесілі сёньня раніцай замест папярэдняга невялічкагаштандару — падарунка фатографа Ўладзімера Кармілкіна.

Прыкладна апоўдні стаў вядомы лёс Алеся Поклада йВасіля Парфянкова. Іх пратрымалі ноч і раніцу ў гарадзкімаддзеле міліцыі, потым склалі пратакол, а прыкладна адванаццатай гадзіне адвезьлі ў суд Савецкага раёну. Ва-ланцёры запатрабавалі адваката, і суд над імі быў пера-несены на заўтра.

З суду абаронцы адразу ж прыехалі на прэсавую канфэ-рэнцыю, якая ладзілася з нагоды ўчорашніх падзеяў. АлесьПоклад і Васіль Парфянкоў распавялі, што іх затрымліваўасабіста начальнiк Савецкага райаддзелу міліцыі Бусло,які, дарэчы, зараз афіцыйна ў адпачынку, і ягоны на-месьнік Гуранкоў. Варта заўважыць, што тэрыторыя Кура-патаў належыць да Менскага раёну, і таму незразумелыўдзел гарадзкіх міліцыянтаў ва ўчорашніх падзеях. Распа-вядае Алесь Поклад:

— Паводзілі сябе жорстка. Спыталіся, чаго ты сюды прый-шоў? Адказваю, што я тут жыву. Яны кажуць, што зараззьменяць мне месца жыхарства. Потым былі выкрыкі. Уда-рылі Васіля па твары. Атрымаў ён таксама дубінкай. Каліпрыехаў УАЗік, усім сказалі па адным выходзіць. Антосьсказаў, што яму таксама па назе ўдарылі. Потым нас усіхзавезьлі ў гарадзкі аддзел міліцыі. У мяне быў пашпарт зсабой, у Васіля — таксама. Па кампутары праверылі, усёбыло нармалёва. Потым нас звазілі ў наркалягічны дыс-пансэр. Далей нейкі міліцыянт забраў Антося й Машу йпавёў некуды, а нам сказаў чакаць. Закінуў у пакой — мэ-тар на мэтар прыкладна...

Алесь Поклад пры гэтым адчуваў сябе вельмі кепска — уяго зламаная рука і вялікія апёкі на сьпіне, але гэтыяакалічнасьці міліцыянтаў не цікавілі. У выніку валанцёраўабвінавацілі ў дробным хуліганстве. Тлумачыць ВасільПарфянкоў:

— У пратаколе запісана — аказвалі супраціў міліцыі, паг-ражалі фізычнай расправай і нецэнзурна лаяліся. Пры гэ-тым іх было восем здаровых ілбоў, а нас — дзяўчына йтры хлопцы, у аднога зь якіх страсеньне мозгу, у другога

■ 17 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ВАХТА ПАМЯЦІ ПРАЦЯГВАЕЦЦА

Пасьля ночы ўтрыманьня ў гарадзкім аддзелеміліцыі Васіля Парфянкова й Алеся Поклада ад-везьлі ў суд Савецкага раёну.


Валанцёраў абвінавачваюць у тым, што яны нібыта нецэн-зурна лаяліся й пагражалі міліцыянтам фізычнай распра-вай.

Першае, што я ўбачыла сёньня раніцай у Курапатах — гэтабел-чырвона-белы сьцяг ля намёту валанцёраў. Мінулуюноч ва ўрочышчы правялі пяцёра абаронцаў, у тым лікуВячаслаў Сіўчык і Сяржук Высоцкі. Дарэчы, у Сержука ўчо-ра быў дзень народзінаў, але настрой зусім не сьвяточныз прычыны затрыманьняў сяброў ягонай партыі. КажаДзяніс Більдзюк:

— Усю ноч варту трымалі, чакалі, што будзе другі напад,можа, забіраць яшчэ нас будуць.

Учора ўвечары былі затрыманыя ня толькі Антось Шку-рынскі, Алесь Поклад, Васіль Парфянкоў і Марыя Кан-таўтайтэ. На падыходзе да лягеру міліцыянты затрымаліваланцёра Сержука Мацкойця.

МАЦКОЙЦЬ: Іду па насыпе. Да мяне падыходзяць два ча-лавекі ў цывільным і паказваюць пасьведчаньні супра-цоўнікаў міліцыі. Я працягваю ваенны білет. Яны нават ягоне разгарнулі, зводзяць мяне з насыпу й перадаюць су-працоўнікам службы аховы. Прывезьлі ў Савецкі рай-аддзел, службу аховы, там пратрымалі недзе паўтарыгадзіны. Потым завалаклі ў пастарунак на вуліцы Кальцо-ва. Там на мяне склалі пратакол за тое, што я знаходзіўсяна тэрыторыі будаўнічай пляцоўкі ў непрацоўны час, і так-сама за парушэньне нейкага артыкулу Правіл дарожнагаруху. Пасьля гэтага мяне выкінулі. Прайшло больш за трыгадзіны.

Cяржук Мацкойць адразу пасьля гэтага паехаў у Курапа-

367

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

366

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ваў, атрымаў адмову. У амбасадзе нам адмовіліся дацьінфармацыю на гэты конт.

Васіля Парфянкова і Алеся Поклада, якіх міліцыянтыабвінавачваюць у дробным хуліганстве, будуць судзіцьзаўтра ў Савецкім раённым судзе Менску.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 17 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

РАДА БНР ЗАКЛІКАЕ БАРАНІЦЬ КУРАПАТЫ

Старшыня Рады Беларускай Народнай РэспублікіІвонка Сурвілла зьвярнулася да суродзічаў.

Спадарыня Сурвілла піша ў сваім звароце: «Няма таго дня,каб не прыйшла якая прыкрая зьвестка зь Беларусі. Най-больш цяжка ўспрымаць весткі пра злачынствы, зьдзек зусяго беларускага, нячэснасьць тых, хто нясе адказнасьцьза долю нашага народу, за адсутнасьць свабоды, за страх,за нялюдзкія ўмовы жыцьця.

Апошняя вестка – арышт абаронцаў Курапатаў і нішчэнь-не іхнага лягеру. Што чакае цяпер маладых герояў? Штодля іх прыдумаў «прэзыдэнт»? Адно ёсьць пэўнае: вялікаерасчараваньне кожнага беларуса, які яшчэ верыў, што ёнможа нейкім чынам нешта зьмяніць на лепшае ў жыцьцісвайго народу.

Ня менш праймае аднак і сам факт перарваньня вахты.Бо ж гэта значыць, што ўлады будуць рабіць тое, што імзахочацца ў Курапатах, каб сьцерці зь людзкой памяцісотні тысяч ахвяраў сталінскага тэрору».

Івонка Сурвілла зьвяртаецца да беларусаў: «Ідзеце ба-раніць хлапцоў і дзяўчат, якія на працягу шасьці месяцаўбаранілі ня толькі магілы вашых дзядоў, але і ваш гонар,гонар беларускага народу.

Памятайце, што зьдзек з гэтых маладых людзей – гэтазьдзек з нашай гістарычнай памяці, з нашага народу, знашай беларускасьці. Мы ня можам быць пасіўнымі гле-дачамі гэтага зьдзеку».

— сьпіна ў апёках і зламаная рука, у мяне вывіхнутая нага.І мы ім пагражалі фізычнай расправай...

Суд над Васілём Парфянковым і Алесем Покладам адбу-дзецца заўтра. Тым часам палітыкі занепакоеныя сытуа-цыяй вакол Курапатаў. Паводле актывіста Партыі БНФ Вя-часлава Сіўчыка, улады ў хуткім часе паспрабуюць ізноўразагнаць лягер абаронцаў.

СІЎЧЫК: Наступным днём і наступнай ноччу ў Курапатахбудуць нейкія падзеі. Бачна, што дзесьці наверсе рэжымупрынятае рашэньне зьліквідаваць лягер. Бачна, што гэтаня здолелі зрабіць нейкімі легальнымі шляхамі, таму бу-дзе «беспредел».

Адразу пасьля прэсавай канфэрэнцыі валанцёры АлесьПоклад і Васіль Парфянкоў паехалі ў Курапаты — надалейбараніць нацыянальны нэкропаль.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 17 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ДВУХ АБАРОНЦАЎ БУДУЦЬ СУДЗІЦЬ ЗАЎТРА

Затрыманую ўчора ў Курапатах 16-гадовую Ма-рыю Кантаўтайтэ трымаюць у спэцпрыёмніку-разьмеркавальніку для непаўнагадовых навуліцы Акрэсьціна.


Марыю пасьля сьмерці бацькоў прывёз зь Літвы да сябе ўСмалявіцкі раён ейны дзядуля. Адміністрацыя прыёмнікачакае брата Марыі, каб аддаць яму сястру пад подпіс.

Антон Шкурынскі, грамадзянін Расеі, утрымліваецца ўасобнай камэры. Паколькі Антон ня мае пашпарту, ёнможа правесьці 30 сутак у спэцпрыёмніку на вуліцы Ак-рэсьціна — для высьвятленьня асобы. Акрамя гэтага, су-працоўнікі прыёмніка будуць праводзіць праверку, ці незнаходзіцца Антон у крымінальным вышуку. Раней ёнзьвяртаўся па дапамогу ў справе аднаўленьня згубленагапашпарту ў расейскую амбасаду, але, паводле ягоных сло-

369

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

368

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Сьледам за апазыцыянэрамі ў Курапаты прыехаў і супра-цоўнік амбасады ЗША ў Менску спадар О’Ніл, якіцікавіўся, што адбылося сёньня ва ўрочышчы. Прыехалатаксама й першая сакратарка Кансультацыйна-назіраль-най групы АБСЭ Мэгі Фіцджэралд.

Тым часам шэсьць валанцёраў, якія застануцца ў Курапа-тах на ноч, усталявалі каля намёту флагшток зь вялікімбел-чырвона-белым сьцягам. Гаворыць Іра Вяткіна:

— Спаць ня будзем, будзем чакаць новых нападаў. Мыўжо нічога не баімся. Будзем чакаць і адбівацца, калі спа-трэбіцца.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 18 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

МАЯ КЛЯШТОРНАЯ ДАМАГАЕЦЦА СПЫНЕНЬНЯБУДАЎНІЧЫХ РАБОТ

Яна кажа, што рашэньне аб заезьдзе будаўнічайтэхнікі на тэрыторыю мэмарыялу прынялі га-лоўны інжынэр гэтага ўчастку і прараб.


Сёньня раніцай у Курапатах Мая Кляшторная разам зьвядучым спэцыялістам Дэпартамэнту аховы гісторыка-культурнай спадчыны Міколам Дайнэгам высьвятлялі, наякой падставе ўчора будаўнічая тэхніка заяжджала напляцоўку каля Крыжа Пакутаў.

КЛЯШТОРНАЯ: Для таго, каб працягваць будаўнічыя ра-боты па выхадзе з танэля, яны пазбавілі сябе магчымасьцізрабіць праезд уздоўж дарогі, таму што зрабілі ўжо ад-сыпку гэткіх тэрыконаў, якія маглі б быць і пазьней. Тамутут зрабілі разваротную пляцоўку на тэрыторыі гісторыка-культурнай каштоўнасьці. Гэта проста нахабнае рашэнь-не. Яно было прынятае галоўным інжынэрам гэтага ўчаст-ку й прарабам. І толькі таму, што няма распрацоўкі пра-

■ 17 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

БУДАЎНІКІ СПРАБАВАЛІ ЗААТАКАВАЦЬМЭМАРЫЯЛ

Пры падтрымцы міліцыі яны пераступiлі мяжумэмарыялу й папсавалі пляцоўку перад КрыжомПакутаў. Экскаватар пакінуў тэрыторыю мэма-рыялу толькі пасьля таго, як там зьявіліся ак-тывісты грамадзкіх арганізацыяў і замежныядыпляматы.


А палове пятай вечара на курапацкую пляцоўку побач знамётам заехаў экскаватар. У той час у лягеры знаходзілісячатыры валанцёры, якія як маглі пратэставалі супрацьуварваньня будаўнічай тэхнікі на тэрыторыю ўрочышча.

Экскаватар езьдзіў каля галоўнага Курапацкага крыжапрыкладна паўгадзіны й пакінуў глыбокія каляіны на зямлі.За дзеяньнямі экскаватаршчыка з дарогі назіралі міліцы-янты з Савецкага райаддзелу Менску, але дзеяньням яго-ным не перашкаджалі.

Тэхніка пакінула галоўную курапацкую пляцоўку толькіпасьля таго, як ва ўрочышча прыехалі актывісты палітыч-ных партыяў і грамадзкіх арганізацыяў. Гаворыць АлесьЧахольскі:

— Працягваецца зьнішчэньне Курапатаў. Ніякіх дамоваў згэтымі ўладамі быць ня можа. Курапаты – гэта наша сьвя-тыня. Без усялякіх падставаў увялі тэхніку, хаця раней былокатэгарычна заяўлена, што тэхнікі ў Курапатах быць непавінна. Відавочная яшчэ адна задумка ўладаў – пад-весьці трубу пад Крыж Пакутаў і зрабіць тут балота. Хо-чуць прынізіць гонар беларуса, зноў зьдзекуюцца з ахвя-раў, расстраляных расейскімі бальшавікамі ў гэтым лесе.

Абаронцы перакананыя, што і ўчорашняе затрыманьневаланцёраў, і сёньняшні наступ будаўнічай тэхнікі перась-ледуюць адну мэту – выдаліць з урочышча тых, хто пе-рашкаджае пракладаць праз пляцоўку трубу вадаводу.

371

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

370

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ланцёраў. Сытуацыя была больш-менш спакойная, толькінекалькі разоў увечары і ўначы прыяжджалі міліцыянты.

Сёньня лягер наведаў намесьнік начальніка міліцыі гра-мадзкай бясьпекі Менскага раёну Ігар Зяневіч. Ён высь-вятляў акалічнасьці, зьвязаныя з папярэднімі нападамі йзьбіцьцём валанцёраў. У размове зь ім высьветлілася на-ступнае: 15-мэтровая паласа ўздоўж дарогі належыцьгораду, а ўсё, што далей — Менскаму раёну. Рашэньне прагэта, паводле спадара Зяневіча, было прынятае сёлета на-прыканцы лютага. Я нагадваю маёру міліцыі, што намётваланцёраў знаходзіцца на тэрыторыі Менскага раёну, алеж пазаўчора менавіта ў ім затрымлівалі валанцёраў су-працоўнікі Савецкага райаддзелу міліцыі.

ЗЯНЕВІЧ: Галоўнае, каб парадак быў, каб людзям былоспакойна, каб яны маглі прыйсьці й адпачыць, і аддацьданіну памяці.

Ігар Зяневіч быў адным з тых, хто кіраваў дзеяньняміміліцыянтаў у часе падзеяў 8—9 лістапада.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 19 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

УЧОРА ЎНАЧЫ ЗГАРЭЎ НАМЁТ ВАЛАНЦЁРАЎ

Адзін з актывістаў Алесь Поклад атрымаў моц-ныя апёкі і цяпер знаходзіцца ў аддзяленьні рэ-анімацыі Менскага шпіталю хуткай дапамогі.


Прыехаўшы раніцай у Курапаты, я ўбачыла асмаленыярэшткі вайсковага намёту, які прастаяў ва ўрочышчыбольш за пяць месяцаў — захавалася толькі «буржуйка» ймэталічныя прадметы. У валанцёраў Ірыны Вяткінай iВасіля Парфянкова твары былі ў сажы, яны разгублена ста-ялі побач з рэшткамі намёту. Распавядае Васіль:

— Уначы засталося толькі тры чалавекі, таму мы ня вы-

екту, які б арганізоўваў гэтае будаўніцтва. Мы дамовіліся,што заезд будзе толькі з гэтага боку. Як яны будуць гэтавырашаць — гэта іхная справа, там спуск у іх ёсьць. А напляцоўку ніякага заезду ня будзе.

Мая Кляшторная гаворыць пра неабходнасьць пабудовыдрэнажнай сыстэмы, бо цяпер з прычыны сьцёку вадызабалочваецца пляцоўка паміж курапацкай шыльдай іКрыжом Пакутаў. Але ж выкананьню работаў перашка-джае намёт валанцёраў. Спадарыня Мая спрабуе перака-наць валанцёраў прыбраць намёт альбо перанесьці яго ўіншае месца.

КЛЯШТОРНАЯ: Будаўніцтва па ўпарадкаваньні ня мае тутстрашных наступстваў. І таму, калі на 70—80 сантымэтраўбудзе падсыпка, крыжам гэта ніяк не перашкодзіць. Штодатычыць намёту, то лічу, што ўжо тут тэрмін знаходжань-ня ў гэтым намёце, відаць, скончыўся. Калі людзі не зра-зумеюць, што толькі гэта й замінае таму, каб канчатковапрывесьці гэтую пляцоўку ў парадак, што ж — значыцьадстаялі, добраўпарадкаваньня гэтай пляцоўкі не адбу-дзецца.

Мікола Дайнэга гэтаксама ўпэўнены, што ня варта замі-наць добраўпарадкаваньню ўрочышча.

ДАЙНЭГА: Добраўпарадкаваньне, якое тут адбудзецца,было прадугледжанае яшчэ пры першым нашым узгад-неньні з Інстытутам гісторыі Акадэміі Навук. Камітэтархітэктуры прапаноўваў «бэсэраўскай пліткай» выкласьцітэрыторыю пляцоўкі перад Крыжом Пакутаў. Але ж мы па-раіліся, і вырашылі, што ня трэба гэтага рабіць, трэба про-ста засеяць траўку, як гэта было, так і павінна застацца. Авось добраўпарадкаваньне трэба правесьці, і як мага хут-чэй, бо бачыце — вада ўсё цячэ й цячэ...

Валанцёры, што былі сёньня ў лягеры, не супярэчылі ар-гумэнтам спадарыні Кляшторнай і спадара Дайнэгі. Гаво-рыць Дзяніс Більдзюк:

— Калі ўсё будзе нармалёва, то можна будзе намёт зьняць,калі скончацца ўсе працы. Тут да дрэнажу яшчэ далёка, ятак разумею. А калі дарогу пакладуць, можна й дрэнажпасьля.

Дзяніс кажа, што мінулую ноч у лягеры правялі пяць ва-

373

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

372

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

А вось меркаваньне Вячаслава Сіўчыка:

— Відавочна, што сам Лукашэнка ставіў задачу зьнішчыцьмэмарыял, і гэтая трагедыя, якая адбылася сёньня падраніцу — гэта ўжо заключны этап.

Я зьвярнулася ў Менскі раённы аддзел міліцыі, каб высь-ветліць пункт гледжаньня міліцыянтаў на гэтае здарэнь-не.

— Скажыце, калі ласка, ці ўзбуджаная крымінальная спра-ва ў сувязі са спаленьнем намёту?

ДЗЯЖУРНЫ: Праводзіцца праверка, справа яшчэ не ўзбу-джалася.

Варта заўважыць, што апошнімі днямі многім абаронцамКурапатаў пагражалі невядомыя асобы, якія называлі сябеарганізацыяй «Сумленьне Курапатаў». Яны патрабавалі,каб валанцёры сышлі з урочышча. Дарэчы, учора нехта,прадставіўшыся сябрам арганізацыі «Сумленьне Курапа-таў», патэлефанаваў асабіста мне на мабільны тэлефон іпапрасіў аб сустрэчы. Я дамовілася стэлэфанавацца пазь-ней, але больш званкоў не было.

Што да іншых вэрсіяў здарэньня. Валанцёры часам паліліў намёце, пэўную небясьпеку ўяўляла і старая «буржуй-ка», якой ацяпляўся намёт. Раней было некалькі выпад-каў, калі ад іскраў «буржуйкі» запальваўся дах. Але гэта —толькі вэрсіі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 19 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

АЛЕСЬ ПОКЛАД — У РЭАНІМАЦЫІ

Найбольш пацярпелы ад падпалу намёту 24-га-довы Алесь Поклад з моцнымі апёкамі зна-ходзіцца ў рэанімацыі Менскага шпіталю хуткайдапамогі.

ставілі начную варту. Каля трох гадзінаў ночы прачнулісяад дыму. Я адразу выскачыў з гасьніцай, пабачыў, што га-рыць вось гэты вугал намёту, і полымя пераходзіць да-лей, на дах. Некалькі разоў зьбілі полымя гасьніцай, алеяна скончылася. Пачалі шукаць Алеся, ён увечары лёг наадно месца, потым перавярнуўся, апынуўся на другіммесцы. Мы падумалі, што ён выбег. Выбеглі з Ірынай навуліцу й пачулі крыкі. Давялося парваць фортку, намёт івыцягнулі яго. Ён вельмі моцна абгарэў — шыя, рукі, ногі.

— Выклікалі міліцыю?

— Выклікалі. Адразу прыехалі міліцыянты, хвілін празьдзесяць. Потым прыехала «хуткая» праз 40 хвілінаў, по-тым пад’ехалі пажарныя. Ім засталося толькі вугольлезаліць.

Працягвае Ірына Вяткіна:

— Прачнулася ад дыму. Штурханула Васіля, што гарым...Потым сядзелі ля намёту, калі Васіль успомніў, што тамбылі балёны з прапанам... Міліцыянты казалі, маўляў, высамі падпалілі намёт.

Раніцай, даведаўшыся пра падпал намёту, у Курапаты ад-разу прыбег Сяржук Высоцкі, крыху пазьней прыехаліПавал Севярынец, Вячаслаў Сіўчык, Яўген Скочка дыіншыя актывісты. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Калі ўсе прыёмы аказаліся неэфэктыўнымі — ад пагро-заў, ад шантажу, розных зьбіваньняў, ад арыштаў, ад таго,што пачалі скрадаць людзей — цяпер вось да гэтагадайшлі. Ня трэба вялікай мужнасьці й вялікай падрыхтоўкі,каб падкрасьціся ўначы, трошкі лінуць на намёт і пад-паліць яго.

Паводле Паўла Севярынца, гэтая акцыя адбылася невы-падкова менавіта зараз, бо да заканчэньня земляных ра-ботаў засталося зусім мала часу.

СЕВЯРЫНЕЦ: Варта ў Курапатах будзе працягвацца. У якойформе, мы гэта вырашым. І абавязкова знойдзем тыхлюдзей, якія гэта зрабілі. Наконт гэтага няхай дараваньняне чакаюць. Тое, што робіцца — падпальваньне жывыхлюдзей у намёце — так гітлераўцы рабілі падчас вайны.Так рабілі энкавэдэшнікі.

375

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

374

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 19 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ЗША ЗАКЛІКАЮЦЬ БЕЛАРУСЬ СПЫНІЦЬ ГВАЛТУ КУРАПАТАХ

Сёньня амбасада ЗША ў Беларусі выдала прэс-рэліз з нагоды нядаўніх падзеяў.

«Злучаныя Штаты моцна занепакоеныя нядаўнім гвалтамва ўрочышчы Курапаты. Учора невядомыя нападнікі пад-палілі адзін з намётаў, у выніку моцныя апёкі атрымаў ча-лавек, які ў ім спаў, ён цяпер знаходзіцца ў шпіталі ў кры-тычным стане», – адзначаецца ў прэсавым рэлізе.

У сёньняшнім прэсавым рэлізе амбасада ЗША ў Беларусізаклікае беларускія ўлады «правесьці вартае даверурасьсьледаваньне гэтага і другіх выпадкаў гвалту і зрабіцьзахады, каб прыцягнуць нападнікаў да адказнасьці і аба-раніць мірных удзельнікаў пратэсту».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 20 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

У КУРАПАТАХ ПРАЙШЛА ТАЛАКА

Ва ўрочышчы супольна працавалі некалькі дзя-сяткаў сяброў палітычных партыяў і грамадзкіхарганізацыяў.


У Курапатах на папялішчы ўсталяваны адмысловы жалоб-ны звон. Фатограф Уладзімер Кармілкін стукае па ім.

КАРМІЛКІН: Курапатаўцы зрабілі свой жалобны звон зкаструлькі. Тут, я лічу, курапацкая Хатынь.

Мы стаім разам над папялішчам і разьбіраем абсмале-ныя рэшткі рэчаў валанцёраў. Сяржук Мацкойць пе-ралічвае, што загінула ў полымі:


Аляксандра Поклада прывезьлі сёньня ў апёкавы цэнтарМенскага шпіталю хуткай дапамогі прыкладна а пятайгадзіне раніцы і адразу ж зьмясьцілі ў рэанімацыйнуюпалату інтэнсіўнай тэрапіі. Гаворыць загадчык апёкавагацэнтру шпіталю Ўладзімер Дарафеенка:

— Пастаўлены папярэдні дыягназ — тэрмічная хвароба,тэрмічныя апёкі полымем (паводле словаў пацярпелага).Апёкі каля 15%. Пашкоджаныя твар, рукі, ногі. Каля 15%цела — апёкі 1, 2, 3 ступені. Дэталі глыбіні й плошчы апё-каў высьветляцца сёньня пасьля перавязкі.

— Уладзімер Міхайлавіч, наколькі сур’ёзныя гэтыя апёкі, іколькі часу Аляксандар можа прабыць у вас?

— Мне цяжка даваць прагнозы, бо ў кожнага хворага хва-роба працякае па-свойму. Могуць быць знойдзеныянейкія спадарожныя хваробы, могуць быць нейкія скла-данасьці. Пасьля сёньняшняй перавязкі пад наркозам мыўбачым глыбіню й плошчу апёкаў. Пасьля гэтага зможамзрабіць нейкі папярэдні прагноз.

Загадчык апёкавага цэнтру, дзе ляжыць Аляксандар По-клад, аднак, прагназуе, што лячэньне пацярпелага зойменя менш за тры тыдні. Уладзімер Дарафеенка не выклю-чае, што Алесю спатрэбіцца перасадка скуры й пе-раліваньне крыві, але дадае, што пра гэта пакуль казацьрана. У шпіталі ёсьць усе неабходныя прэпараты для ля-чэньня Алеся Поклада, а таксама кроў для пераліваньня.У рэанімацыю да Поклада нікога не пускаюць, але павод-ле словаў Уладзімера Дарафеенкі, ягонаму жыцьцю нічо-га не пагражае.

ДАРАФЕЕНКА: Я не лічу гэты выпадак нейкім экстраарды-нарным, бо ў нашае аддзяленьне паступаюць вельміцяжкія хворыя. У нас і цяпер ляжаць хворыя з апёкамі ску-ры плошчай на 50 і 70%. І перад, і пасьля апэрацыі. Тамугэты выпадак у сэнсе цяжкасьці лячэньня для нас не ўяўляенечага асаблівага.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

377

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

376

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

стваў ва ўрочышчы актывістаў Беларускай Партыі Свабо-ды й Маладога Фронту.

У суботу з самай раніцы ва ўрочышча пачалі прыходзіцьлюдзі на талаку. Спачатку абмяркоўвалася ідэя прыбрацьрэшткі намёту, але потым вырашылі пачакаць. Гаворыцьархеоляг Мікола Крывальцэвіч:

— Папялішча можна будзе пакінуць, агарадзіць невысокімплотам, пакінуць найбольш уражальныя галавешкі, пас-тавіць невялікі крыжык і невялічкую таблічку, што гэта аз-начае. Гэта ўсё ўвайшло б у Курапацкі комплекс.

На талаку ў Курапаты прыйшла Арына Вячорка разам зчатырохгадовай дачкой Ружанай.

АРЫНА: Курапаты для мяне — сьвятое, таму што майгодзеда Васіля, хаця й ня тут, расстралялі ў 1937 годзе. Я бхацела, каб тут была дошка, дзе можна было б разь-месьціць фотаздымкі й памятныя лісты пра родных, якіяпацярпелі.

Разам з Арынай Вячоркай прыбіралі тэрыторыю ўрочыш-ча сябры Кастрычніцкіх радаў Партыі БНФ і ТаварыстваБеларускай Мовы. Гаворыць Ян Грыб:

— Прыехалі пакланіцца, памаліцца, і карыстаючыся тым,што на дзяржаўным узроўні абвешчаны суботнік, мы так-сама вырашылі тут папрацаваць.

Як ужо павялося, на талаку ў Курапаты прыйшлі сябрыКХП БНФ. Сябра сойму партыі Пятро Шашкель паказваена новыя крыжы, што былі загадзя прывезеныя ва ўро-чышча.

ШАШКЕЛЬ: Штосуботу а дванаццатай гадзіне сябры на-шай партыі прыходзяць сюды, каб усталёўваць чарговыраз крыжы. Учора было падрыхтавана сорак крыжоў, якіямы павінны тут усталяваць.

Я рухаюся далей у лес і бачу, як Уладзімер Кішкурна вы-сякае хмызьняк.

КІШКУРНА: Сяку гальлё — сьляды лукашызму.

— У Васі згарэла выходная куртка са значкам БПС. У ІрыныВяткінай пагарэлі амаль усе рэчы. А ў Антося Шкурынска-га загінулі наагул усе рэчы. Згарэла таксама маё пасьвед-чаньне майстра спорту. Глядзіш на гэтае папялішча, пачы-наеш разьбіраць і знаходзіш такія рэчы, як фотаапарат.Вось я трымаю на далоні бел-чырвона-белы значак, аб-гарэлыя ключы ад кватэры. Фактычна з усяго курапацкагаабозу цэлай засталася толькі антэна, якую мы выкарыс-тоўвалі ў часе праслухоўваньня Радыё Свабода. Невера-годна, але застаўся цэлым наш інфармацыйны курапацкістэнд.

Сяржук Мацкойць разам зь іншымі валанцёрамі правёў уКурапатах ноч. Ня спалі, сядзелі ля вогнішча й размаўлялі.На полі ўсю ноч стаяла міліцэйская машына. Разам з ак-тывістамі ў Курапатах была Любоў Сакалоўская.

САКАЛОЎСКАЯ: Я вырашыла, што гэта для мяне важней-шае, чым тая акцыя на Якуба Коласа. Маё месца тут. Пра-вяла ў Курапатах ноч, дапамагала моладзі. Хадзілі ў кра-му, кармілі іх, паілі гарбатай. Нас было дзевяць чалавек.

Мінулую ноч у Курапатах правёў і Павал Севярынец. Ядаводжу да яго апошнюю інфармацыю з прэсавай служ-бы Міністэрства надзвычайных сытуацый, паводле якойзапаленьне намёту адбылося з прычыны неасьцярожна-га абыходжаньня з полымем невядомымі асобамі. Паваладказвае наступным чынам:

— Вэрсія, фактычна, адна. Гэта беларускія спэцслужбы. Мыпаспрабуем высьветліць, чыімі рукамі. Гэта было зробле-на адмыслова напярэдадні 19 красавіка, за 10 дзён дазавяршэньня земляных работ, напярэдадні ўрачыстагазавяршэньня вахты памяці.

— А вэрсію выпадковага запальваньня намёту вы выклю-чаеце цалкам?

— Мы выключаем цалкам. Я быў напярэдадні ўвечары ўлягеры. Я бачыў, што печка была нераспаленая, таму штобыло дастаткова цёпла. Сьвечкі, якія мы прынесьлі, ту-шылі, як толькі клаліся спаць...

Паводле Паўла Севярынца, неўзабаве ў Курапатах будзеўсталяваны новы намёт. Ужо расплянаваны графік дзяжур-

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ Ірына Вяткіна і Васіль Парфянкоў разьбіраюць рэшткізгарэлага намёту.

■ Айцец Леанід Акаловіч зь вернікамі ў Курапатах.■ Васіль Парфянкоў на пажарышчы валанцёрскага намёту.Уладзiмер КАРМIЛКIН

IREX/ProMedia

IREX/ProMedia

381

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

380

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

страляныя былі і браты спадара Рымарава, якія працавалінастаўнікамі.

РЫМАРАЎ: Я сюды ня першы раз прыходжу. Бо няма мнебольш куды хадзіць. У такіх самых лясах, як гэты, пахава-ны мой бацька, у Валагодзкай вобласьці, браты мае так-сама ў лесе ляжаць.

Гэтай ноччу ў лягеры несьлі варту шэсьць валанцёраў. Га-ворыць адна зь іх, Ірына:

— Ноч больш спакойная была. Увечары тут нейкія хлоп-чыкі зь дзяўчатамі ішлі, яўна зь пікніка, і адзін зь іх яўнапарываўся сюды, на нашага хлапца кідаўся, абяцаў, штозаўтра сюды прыйдуць. Крычаў, адзін ваш намёт спалілі,я і гэтыя спалю...

Людзі, якія сёньня гулялі побач, адмыслова падыходзіліда абаронцаў, каб выказаць сваю падтрымку. Самі аба-ронцы асэнсоўваюць пэрспэктывы сваёй доўгатэрміновайакцыі. Гаворыць Вячаслаў Сіўчык:

— Я думаю, што вахта ўсё роўна працягнецца.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 22 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002


Суд над Васілём Парфянковым перанесены на 26красавіка.


Раніцай у лягеры я засьпела толькі аднаго валанцёра —Сержука Мацкойця.

МАЦКОЙЦЬ: Начавала нас пяць чалавек. Ноч прайшлаціха, спакойна, без эксцэсаў. Адзінае што — пад раніцузгасла нашае «любімае» акенца на восьмым паверсе, трэ-цяе ад пачатку дому. У нас ёсьць падазрэньні, што ме-навіта з гэтага акна й назіраюць за абаронцамі. Яно пача-ло гарэць з самага пачатку варты… Адзінае, што сёньняданімала — гэта холад. У намёце спаць было практычна

■ 21 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

У КУРАПАТАХ НОВЫЯ НАМЁТЫ

Месца згарэлага заўчора намёту абгароджанае.Побач зьявіліся два новыя, меншыя.


Сёньня апоўдні, калі я прыйшоў у Курапаты, абаронцыадбіваліся ад грубых слоўных нападак трох мужчын, га-доў па 30—35, на выгляд трэніраваных і каротка падст-рыжаных. Яны прадставіліся мясцовымі жыхарамі, якімабаронцы мэмарыялу нібыта перашкаджаюць тут гуляцьзь дзецьмі. Яны груба правакавалі і спрабавалі запало-хаць абаронцаў. Даводзілі ім, што ўсё роўна тут пройдзедарога, што крыжы тут не патрэбныя.

ГАЛАСЫ: Вот тут крест стоит, например… Это чья-то моги-ла или что? Зачем он здесь стоит? Для чего его здесь по-ставили? Мне просто интересно. Те, кто здесь сидят. Ониздесь сидят за деньги.

Відавочна было, што гэтая тройка зьявілася сюды невы-падкова. За 30 мэтраў за гэтым назіралі два міліцыянты.Але на хуліганскія выкрыкі і грубую лаянку незнаёмцаў яныпрынцыпова не рэагавалі. Абышлося ўсё, відаць, таму, штоў лягер абаронцаў прыйшло даволі шмат людзей. Гэтаклічыць Вячаслаў Сіўчык.

СІЎЧЫК: Мне здаецца, я не магу гэтага сьцьвярджаць, алемне ўсё-такі здаецца, што гэта прадстаўнікі нейкіх сіла-вых структур.

Думку Вячаслава Сіўчыка падзяляе і Мікалай Рымараў,чалавек пэнсійнага ўзросту, які таксама сёньня прыйшоўу Курапаты.

РЫМАРАЎ: Гэта правакатары. Яны маглі і намёт падпаліць,і зьбіць хлопцаў. Чаго заўгодна можна ад іх чакаць.

Мікалай Рымараў асабіста пацярпеў ад сталінскіх рэ-прэсіяў. У валагодзкіх лягерах загінуў ягоны бацька АсонРымараў, жыхар вёскі Сілівонаўка Жлобінскага раёну. Рас-

383

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

382

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 23 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

УНАЧЫ Ў КУРАПАТАХ ЗНОЎ ЗЬЯВІЛІСЯНЕВЯДОМЫЯ

Яны хадзілі каля лягеру, а калі да іх спрабаваўнаблізіцца адзін з валанцёраў — уцяклі.


Ад самай раніцы на курапацкім участку дарогі працаваўбульдозэр, які рабіў канчатковы дарожны насып. Крыжы,што стаялі пад гэтым насыпам, валанцёры выкапалі, кабпаставіць іх у іншым месцы ўрочышча. Дарожныя рабо-чыя гавораць, што зробяць насып хутка й ахайна, не паш-кодзіўшы іншых крыжоў, бо атрымалі ад начальства такізагад.

У лягеры зараз стаяць два маленькія намёты, валанцёрымаюць цёплыя коўдры ды спальны мех. Але бальшыняабаронцаў ня сьпіць усю ноч — грэюцца каля вогнішча йвартуюць лягер. Пасьля нядаўняга падпалу намёту валан-цёры не дазваляюць сабе расслабіцца. Сёньняшняй начыў Курапатах знаходзіліся Яўген Скочка, Ірына Вяткіна,Васіль Парфянкоў і Сяргей Мацкойць.

Учора ў Курапаты нечакана прыехала вялікая дэлегацыяпольскіх турыстаў. Распавядае Васіль Парфянкоў:

— Яны езьдзілі ў Хатынь, і сюды заехалі. Іх жанчына пры-везла, дык казала, што такія экскурсіі будуць сюды заяж-джаць кожны тыдзень. Тут такая сымбалічная скрыня налекаваньне Алеся Поклада, грошаў трохі туды накідалі.Яны былі вельмі абураныя тым, што тут робіцца. Казалі,што нельга тут будаваць дарогу.

Турысты паставілі зьнічы каля крыжоў, сярод якіх ёсьць іпольскі.

А сёньня ўначы каля гэтых крыжоў зьявіліся невядомыя.Распавядае Сяргей Мацкойць:

— Сёньня, недзе а 4-й гадзіне мы зь Яўгенам заўважылі,што загарэліся зьнічы. Я пайшоў паглядзець. Не дайшоўшы

немагчыма. Сёньня чакаем актывізацыі будаўнікоў… Га-лоўнае, каб падыходзілі людзі, таму што, я гляджу, ціка-васьць да гэтага месца паціху страчваецца. А людзі тутнеабходныя для працы й начной варты.

Сяржук распавёў, што астатнія валанцёры накіраваліся ўсуд, дзе на сёньня прызначаны разгляд справы ВасіляПарфянкова. Ля суду Савецкага раёну поўна людзей — усечакаюць, калі прывязуць удзельнікаў акцыі 19 красавіка, ітаму ўвага да справы Васіля крыху меншая. Судзьдзя Рус-лан Казадаеў пераносіць разгляд справы на 26 красавіка.Сытуацыю тлумачыць адвакатка Вера Страмкоўская:

— Зараз справа адкладзеная, але, хутчэй за ўсё, яе пера-дадуць у Менскі раённы суд.

Вера Страмкоўская паведаміла, што ў сувязі з усім гэтымзноў накіраваная скарга пракурору Менскай вобласьці.

Далей я іду ў Менскі шпіталь хуткай дапамогі, каб высь-ветліць стан здароўя Алеся Поклада. Гаворыць загадчыкапёкавага цэнтру Ўладзімер Дарафеенка:

— Стан здароўя — сярэдняй цяжкасьці. Сёньня была пе-равязка. Застаецца ўсё тое ж — 15% агульнай плошчы, 1,2 і 3 ступень апёкаў. Адчувае сябе нядрэнна.

— Колькі часу ён яшчэ будзе знаходзіцца ў шпіталі?

— Прагнозы можа даць, напэўна, толькі Гасподзь Бог.Мінімум — тры тыдні, а можа й больш.

Сёньня ж Васіль Парфянкоў і Сяржук Высоцкі наведаліпацярпелага сябра ў шпіталі. Прынесьлі яму сокаў і ад-мысловую трубачку, каб піць, бо сам Алесь Поклад яшчэня ў стане самастойна харчавацца. Валанцёры напісаліАлесю запіску са словамі падтрымкі. Гаворыць Васіль Пар-фянкоў:

— Калі я пайшоў перадаваць гэтую паперу, ён спытаў: «Яквы? Як Ірына?» Я яму адказаў, што ўсё добра, лепш кла-паціся пра сябе, а не пра нас, і хутчэй папраўляйся.

ВЫСОЦКІ: Відавочна, што патрэбныя грошы, каб забясь-печыць нармальны догляд Алесю, для таго, каб потым за-бясьпечыць лекі. Мы вымушаныя зараз зьвярнуцца з тым,каб цэнтралізавана распачаць збор сродкаў менавіта надапамогу Алесю Покладу.

385

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

384

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

мёту й міліцэйскія пастарункі, галодныя дні й абыяка-васьць часткі грамадзтва да іхнай справы. Цяпер насту-пае апошні этап у вартаваньні Курапатаў — да заканчэнь-ня земляных работаў на кальцавой дарозе засталося меншза месяц. І менавіта цяпер ва ўрочышчы былі знойдзенычалавечыя парэшткі — сьведчаньне даўніх злачынстваў. Ра-зам зь Сержуком Мацкойцем я іду ў лес, мэтраў з двац-цаць ад прасекі, далей за каталіцкі крыж.

МАЦКОЙЦЬ: Вось мы зараз амаль на тым месцы, дзе былізнойдзеныя гэтыя косткі. Гэта чэрап зь дзьвюма ўваход-нымі кулявымі адтулінамі. Яго знайшоў спадар Юхо. Ас-татнія косткі былі знойдзеныя мной і Яўгенам Скочкам. Яныне былі нічым прысыпаныя. Мы іх сабралі менавіта на гэ-тым пятачку літаральна за некалькі гадзінаў.

— Чаму ж яны не былі знойдзеныя ў часе талокаў, бо тутлюдзі хадзілі, высякалі хмыз?..

— Справа ў тым, што чалавеку недасьведчанаму вельміскладана пазнаць косткі. Яны вельмі падобныя да галінак,і таму проста маглі іх не заўважыць. Па-другое, цалкамверагодна, што гэтыя косткі зьявіліся пасьля раскопак такзваных «чорных археолягаў». І трэцяе, таксама верагод-на, што гэтыя косткі проста вымывае дажджом.

Мінулую ноч у лягеры правялі шэсьць валанцёраў — Сяр-жук Мацкойць, Ірына Вяткіна, Павал Севярынец, ЯўгенСкочка, Вячаслаў Сіўчык і Васіль Парфянкоў.

У Курапаты працягваюць ісьці людзі. Сёньня ўрочышчанаведаў расеец Уладзімер Селанцеў разам з жонкай.

СЕЛАНЦЕЎ: З Курапатамі... увогуле, у мяне тут нікога няма,але ж зьвязвае гісторыя. Яна нікому не даецца ў запас,яна пачынае ізноў паўтарацца.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 25 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ПРАЦЯГВАЕЦЦА ВАХТА ПАМЯЦІ

Валанцёры плянуюць заставацца ва ўрочышчыда заканчэньня будаўнічых работ.

да польскага крыжа мэтраў 70—80, я заўважыў постаць,якая хуткім крокам спрабавала сысьці. Калі я крыкнуў: «Хтоў лесе?» — пачуў крокі яшчэ аднаго чалавека. Я зразумеў,што гэта былі добра падрыхтаваныя людзі ў камуфляж-най вопратцы, бо іх амаль не было відаць. На пяску каляпольскага крыжа й на дарозе засталіся адбіткі вайсковыхботаў з надпісам «Otika».

Іншыя валанцёры таксама лічаць, што, хутчэй за ўсё, такімчынам спэцслужбы выпрабоўваюць іхныя нэрвы. Бо на-вошта было б хавацца людзям, якія нічога не зрабілі, апроста запалілі зьнічы на магілах?

Сёньня раніцай абаронцы зьбіралі ў лесе дровы длявогнішча на наступную ноч. Старшы ў лягеры Яўген Скоч-ка знайшоў вырытыя з магілаў чалавечыя косткі. ГаворыцьЯўген Скочка:

— Гэтыя косткі — фрагмэнт тазу чалавека... бярцовая кост-ка, ключыца, два пазванкі, рэбры. Яшчэ ёсьць фрагмэнтыкостак, ня можам разабрацца якія. Яны валяюцца па па-верхні. Бачна, што людзі, якія ходзяць на талокі, добраўпа-радкоўваюць, ня ведаю, ці яны знаходзяць, але ў сьмецьціня бачна костак. Калі знаходзяць косткі, то іх трэба зносіцьу лягер.

Валанцёры лічаць, што ўсе курапацкія магілы павінныбыць умацаваныя, а знойдзеныя косткі — урачыста пера-захаваныя.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 24 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

СПОЎНІЛАСЯ СЕМ МЕСЯЦАЎ ВАХТЫ ПАМЯЦІ

Сёньня адбылося перазахаваньне чалавечыхпарэшткаў, што былі знойдзеныя ў Курапацкімлесе.


За сем месяцаў вахты валанцёрам давялося шмат выцер-пець — амонаўскія дубінкі й зімовую сьцюжу, падпал на-

387

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

386

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 26 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

АБАРОНЦЫ БЯРУЦЬ УДЗЕЛУ ЧАРНОБЫЛЬСКІМ ШЛЯХУ

Cярод іх — ліквідатар наступстваў аварыі на ЧАЭССяржук Мацкойць.


Мінулую ноч у лягеры абаронцаў было сем валанцёраў.Сяржук Мацкойць кажа, што з самай раніцы зьявіліся на-веднікі.

МАЦКОЙЦЬ: Да нас падышоў міліцыянт, якога накіравалісюды на пост. Сам ён — участковы з Мачулішчаў. Мы зь імпрайшліся, паразмаўлялі. Відаць, што чалавек упершынюў Курапатах і ўспрымае блізка да сэрца ўсё тое, што тутадбылося. Можна сказаць, сапраўдны супрацоўнікміліцыі, а ня тыя мянты, якія звычайна нас сустракаюцьна акцыях. Прыехалі сёньня муж з жонкай з Глыбокага.Замацавалі абразок і бел-чырвона-белы сьцяжок на дрэ-ве.

Для Сержука Мацкойця 26 красавіка — сумная гадавіна,бо шаснаццаць гадоў таму пятнаццацігадовым падлеткам,прыпісаўшы сабе адзін год, ён паехаў на Чарнобыльскуюэлектрастанцыю.

МАЦКОЙЦЬ: На трэці дзень пасьля аварыі я апынуўся ся-род ліквідатараў. Як там жартавалі, ёсьць тры варыянтыдурняў — круглы дурань, квадратны дурань і добраах-вотнік. Вось я быў у трэцяй катэгорыі. Амаль месяц я тампрабыў, атрымаў артыкул 18. Але ж мне давялося кінуцьгэтае пасьведчаньне тут у Менску пасьля таго, як даве-даўся, што ліквідатарам №1 у Саюзе ліквідатараў сталанебезьвядомая фігура Аляксандра Лукашэнкі. Зараз я ўва-ходжу ва ўкраінскую Раду ліквідатараў «Зныч».

Сяржук Мацкойць узгадвае падзеі шаснаццацігадавойдаўніны:

— У асноўным я працаваў як дазымэтрыст. Праверка ра-дыяцыі на КПП, праверка радыяцыі ў самім горадзе Сла-


Участак дарогі ля Курапатаў падрыхтаваны для ўкладкіасфальту. А ў лягеры я засьпела толькі аднаго валанцёра— Васіля Парфянкова.

ПАРФЯНКОЎ: Ноч прайшла спакойна. Міліцыя ў лесе ста-яла, было пяць чалавек міліцыянтаў. Нас начавала шэсьцьчалавек. Было ціха, спаць у намёце зараз нармалёва.

Пакуль мы гаворым, у лягер падыходзіць сяржант зь Мен-скага райаддзелу міліцыі. Ён — адзін з тых, хто дзяжурыцьля ўрочышча. Міліцыянт распытвае нас пра Курапаты йвахту памяці, а пасьля скардзіцца, што яму ўжо на трытыдні затрымліваюць выплату заробку.

Уладзімер Юхо браў удзел ва ўчорашнім перазахаваньнічалавечых парэшткаў, знойдзеных у Курапацкім лесе:

ЮХО: Паклалі парэшткі разам у чыстую прасьціну. Адбы-лася маленькая імша па загінулых, і па гэтым чалавеку,які быў ахвярай НКВД. Захавалі на глыбіню прыкладна 1,5мэтра з усімі пашанамі ў тым месцы, дзе былі знойдзеныягэтыя парэшткі.

Сёньня Курапаты наведаў Сяргей Шынкевіч з Партыі БНФ.

ШЫНКЕВІЧ: Мае дзяды не па прамой лініі былі зьнішча-ныя бальшавікамі, раскулачаныя. Зь дзьвюх вялікіх сем’яўвыжыла толькі адна дзяўчынка. Усе загінулі, я ня ўпэўне-ны, што ў Курапатах, можа ў Сыбіру ў месцы такога кштал-ту, як Курапаты. Мы людзі ўсё ж, ня быдла, павінны па-людзку ставіцца да сваіх продкаў, да сваёй мінуўшчыны,каб гэта не паўтарылася ў будучыні.

Сёньня ж я патэлефанавала намесьніку начальніка міліцыіграмадзкай бясьпекі Менскага раёну Ігару Зяневічу. Ёнкажа, што крымінальная справа з прычыны пажару ў на-мёце не заведзеная. Спадар Зяневіч схіляецца да вэрсіінеасьцярожнага абыходжаньня з агнём. А ў прэсавайслужбе Міністэрства надзвычайных сытуацыяў мне паве-дамілі, што прычына ўзгараньня намёту — парушэньнеправілаў пажарнай бясьпекі пры карыстаньні газавымпрымусам.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

389

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

388

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

каў, а не хавацца. Вунь некалькі купак па дзесяць чала-век. Сядзяць, п’юць, вогнішчы на магілах. Побач зь іміміліцыя. Яна правярае нас, не дазваляе нам тут зна-ходзіцца, а гэтым кажа: «Гуляйце, хлопцы». Ну, гэта ж бра-ты па розуму.

Тут адказны сакратар управы БНФ Аляксей Кавалец.

КАВАЛЕЦ: Мы прыходзім сюды, каб уладкаваць гэтае мес-ца, каб паставіць крыжы на тых месцах, якія зьяўляюццапахаваньнямі. Тут багата ляжыць людзей, якія палеглі якпатрыёты Беларусі.

Мікалай Стоцiк, мужчына вельмі сталага веку, разам зАнатолем Крываротам усталёўвае крыж.

СТОЦIК: Я прынес крыжы, каб ушанаваць памяць загіну-лых ад бальшавіцка-камуністычнай улады. З майго родушмат людзей пацярпелі ад бальшавіцкіх рэпрэсіяў. І з мат-чынага, і з бацькавага. Амаль нікога не знайшоў... Тольківедаю, дзе мая сястра ляжыць. Каля ракі Ула.

Людзі разьлічваюць да Радаўніцы правесьці яшчэ дзьветалакі, каб прыбраць тэрыторыю народнага мэмарыялуад хмызьняку й сьмецьця.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ВАЛАНЦЁРАЎ ВЫКЛІКАЛІ Ў МІЛІЦЫЮ

У іх узялі паказаньні пра напады на лягер аба-ронцаў урочышча.


Прычынай сёньняшняга выкліку валанцёраў у пастарунаксталі іхныя нядаўнія заявы ў міліцыю і пракуратуру. Аба-ронцы патрабуюць, каб было распачатае сьледзтва пафактах нападаў на іх.

На думку Сержука Высоцкага, сёньняшнія допыты істотнаадрозьніваюцца ад таго, на які два дні таму яго выклікаліў міліцыю Савецкага раёну. Бо тых сьледчых найперш

вуцічы і высьвятленьне ачагоў найбольшага выпрамень-ваньня з наступнай іх ліквідацыяй. Чарнобыльскі шлях —гэта сумная гадавіна, кожны год я бяру ўдзел у гэтай ак-цыі.

Сёньня будаўнікі капалі траншэю ля падземнага пераходудля падпорнай сьценкі. Раней плянавалася, што гэта бу-дзе рабіцца пры дапамозе тэхнікі, але ўрэшце было пры-нятае рашэньне выкапаць траншэю рыдлёўкамі, бо нель-га, каб на тэрыторыі гісторыка-культурнай каштоўнасьціпрацавала будаўнічая тэхніка. Гаворыць будаўнік Васіль:

— Капаем траншэю. Няма экскаватара, тым больш, штотут вада, усё затопіць, трэба хутка рабіць. Сёньня зробім.

Сёньня меўся адбыцца суд над валанцёрам Васілём Пар-фянковым. Але чарговы раз суд быў перанесены — на 16траўня. Цяпер справу Васіля і Алеся Поклада будзе раз-глядаць суд Менскага раёну. Што да стану здароўя апош-няга, то, паводле дзяжурнага лекара апёкавага цэнтруМенскага шпіталю хуткай дапамогі, ён па-ранейшамуцяжкі. Алесь дагэтуль застаецца ў рэанімацыі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 27 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

У КУРАПАТАХ — ЧАРГОВАЯ ТАЛАКА

Раніцай тут сабралася каля двух дзясяткаў чала-век. Людзі выкарчоўвалі хмызьняк.


Некалькі чалавек усталёўвалі крыжы. Уладзімер Юхо зВалерыем Буйвалам рыхтавалі крыжы ўздоўж дарогі, кабіх пафарбаваць. Уладзімер Кішкурна працаваў сякерай.

КІШКУРНА: У мяне тут расстраляныя два дзядзькі. Адзін у1937 годзе, а другі ў 1938-м. Праз тры дні. Там шыль-дачка і крыж... Мы выкарчоўваем гэтыя кусты, бо яны тутусё запаланілі — не прайсьці, нічога не відаць. Тут будзепрыгожа. Можна будзе прыйсьці, памянуць сваіх прод-

391

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

390

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Донары павінны быць паўнагадовыя, мець менскуюпрапіску, даведку пра флюараграфію за апошнія паўгода,даведку пра стан здароўя, узятую ў тэрапэўта ў паліклініцыпа месцы жыхарства з указаньнем хваробаў за апошні год.Група крыві можа быць любая. Кроў прымаюць у шпіталіхуткай дапамогі на першым паверсе ў аддзяленьні пе-раліваньня крыві з 8.30 да 11.30.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 29 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

ВАЛЯНЦІНА ТРЫГУБОВІЧ:МЭМАРЫЯЛІЗАЦЫЯ ПАВІННА ІСЬЦІПАКРОКАВА

Старшыня міжнароднага грамадзкага аб’яд-наньня «Беларуская пэрспэктыва» ВалянцінаТрыгубовіч падкрэсьлівае, што галоўнае, кабмэмарыялізацыя была даведзеная да лягічнагазавяршэньня.


Улетку мінулага году ў бюлетэні грамадзкага аб’яднаньня«Беларуская пэрспэктыва» былі надрукаваныя ўспаміныўдзельнікаў самага першага мітынгу ў Курапатах. Павод-ле Валянціны Трыгубовіч, гэта было прадчуваньне таго,што неўзабаве Курапаты ізноў стануць гарачай тэмай дляграмадзкасьці.

Мастацтвазнаўца спадарыня Трыгубовіч разам зь іншыміактывістамі грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэ-марыялу Курапаты» брала ўдзел у распрацоўцы канцэп-цыі мэмарыялізацыі Курапатаў. Цяпер канцэпцыя, падпіса-ная прадстаўнікамі 14 грамадзкіх аб’яднаньняў, дасланаяў Савет міністраў. Тым часам сябры Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі БНФ (дарэчы, партыя не падпіса-ла канцэпцыю) працягваюць на талоках усталёўваць уз-доўж прасекі крыжы.

цікавілі не акалічнасьці падпалу намёту і нападу на ва-ланцёраў, а чаму Высоцкі стварыў незарэгістраваную пар-тыю.

Апошнім часам істотна пагоршыўся стан здароўя АлесяПоклада. Ён у цяжкім стане па-ранейшаму знаходзіцца ўрэанімацыйным аддзяленьні.

Раніцай, калі Сержука Высоцкага і ягоных сяброў выклікаліў міліцыю, у лягеры заставаўся толькі адзін валанцёр,Уладзімер Сас. Пад праліўным дажджом спадар Сас спра-баваў падтрымліваць агонь у вогнішчы, накрыўшы яговялікім кавалкам бляхі. Уладімер гаворыць, што ноч быладосыць цяжкай для пяці валанцёраў з прычыны кепскаганадвор’я. Валанцёры заклікаюць усіх пазычыць ім плаш-чы-накідкі ці цырату, каб вартавыя мелі магчымасьць сха-вацца ад дажджу, не адыходзячы ад вогнішча.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 29 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

АЛЕСЮ ПОКЛАДУ ПАТРЭБНАЯДОНАРСКАЯ КРОЎ

Абаронцу Курапатаў 24-гадоваму Алесю Покла-ду, які ўжо адзінаццаты дзень знаходзіцца ў рэ-анімацыі, тэрмінова патрэбная донарская кроў.


Як паведаміла лекарка Дыяна Сіротава, стан Алеся па-ранейшаму цяжкі, дагэтуль захоўваецца высокая тэмпэ-ратура, штодзень яму пераліваюць плязму. Заўтра Алесюбудзе зробленая апэрацыя нэкратаміі, гэта значыць —прыбіраньне нэкратычных тканак. Паводле лекаркі, Але-сю патрэбная кроў ня менш як 15 донараў.

Сябры Беларускай Партыі Свабоды й Маладога Фронтузьвяртаюцца да прафэсійных донараў ды іншых людзей ззаклікам дапамагчы Алесю. Сярод актывістаў гэтых ар-ганізацыяў ужо знайшлося некалькі чалавек, гатовыхздаць сваю кроў.

393

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

392

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 30 Í‡Ò‡‚¥Í‡ 2002

АЛЕСЮ ПОКЛАДУ ЗРАБІЛІ АПЭРАЦЫЮ

Трое донараў ужо здалі кроў для пацярпелага адапёкаў валанцёра.


Лекар апёкавага цэнтру Менскага шпіталю хуткай дапа-могі Валянцін Машэль ахарактарызаваў стан Алеся Покла-да як цяжкі й кампэнсаваны. Сёньня Алесю зрабілі апэ-рыцыю нэкратаміі — прыбралі нэкратычны струп. Павод-ле Валянціна Машэля, ужо сёньня да іх прыходзілі дона-ры здаваць кроў для Алеся.

МАШЭЛЬ: Прыходзілі тры чалавекі. Маці Алеся кажа, штопрыйдуць яшчэ людзі, бо яны цяпер афармляюць даведкіў паліклініках. Толькі нам ня трэба, каб сюды ішлі на-тоўпам. Трэба тры-чатыры чалавекі штодзень.

Валянцін Машэль запэўніў, што ампутацыя Алесю не паг-ражае.

МАШЭЛЬ: Паклалі яго на добры францускі ложак. Прыб-ралі струп, зараз раны будуць падсыхаць, інтаксыкацыяпаменшыцца, будзе крыху лягчэй. Хутчэй за ўсё, спат-рэбіцца перасадка скуры.

Цяпер да падзеяў у Курапатах. Сёньня раніцай я засьпелава ўрочышчы валанцёра Віталя Апета з Крупак. Ён распа-вёў, што мінулую ноч у лягеры правялі тры актывісты.Віталь ужо ня першы раз прыяжджае на дзяжурства ў Ку-рапаты.

АПЕТ: З Крупак сюды на пару дзён прыяжджаў яшчэ Аляк-сей Сарока.

Будаўнікі цяпер працуюць над узьвядзеньнем падпорнайсьценкi. Пакрысе завяршаецца й будаўніцтва падземнагапераходу. Будаўнік Ігар ня можа дакладна сказаць, калізавершацца працы, бо ўсё залежыць ад таго, як хутка імпадвозяць будаўнічыя матэрыялы. Спадар Ігар з павагайставіцца да валанцёрскай вахты.

ТРЫГУБОВІЧ: Мы ўвесь час зыходзілі з таго, што ў Курапа-тах пахаваныя хрысьціяне, мусульмане, юдэі й атэісты.Гаворка ў мэмарыяльным пляне ідзе пра тое, каб ушана-ваць памяць менавіта ахвяраў палітычных рэпрэсіяў. І туттрэба знайсьці нейкі адэкватны мастацкі вобраз. На сёнь-няшні дзень ніхто з нас ня можа сказаць канкрэтна, як гэтывобраз павінен выглядаць. Але пэўная частка людзей ужодля сябе рашэньне прыняла — яны дружна засяляюць Ку-рапаты крыжамі, і такім чынам як бы манапалізуюць пра-ва хрысьціянаў на гэтую тэрыторыю. Як мы ні спрабуемзавязаць кантакты зь юдэйскай, мусульманскай абшчы-най, яны не далучаюцца да гэтай справы, менавіта празгэтую агрэсіўную такую хрысьціянскую забудову. Патрэб-ны далейшы дыялёг. Я не лічу, што тое, што робіцца ця-пер у Курапатах, ёсьць найлепшым выйсьцем. Устаноўкакрыжоў уздоўж прасекі, так бы мовіць, явачным парад-кам, гэта таксама праява таталітарызму.

Валянціна Трыгубовіч схіляецца да пакрокавых дзеяньняўу мэмарыялізацыі Курапатаў:

— Канцэпцыя гатовая, яна накіраваная ў Савет міністраў.Мы чакаем кроку зь іх боку. У свой час грамадзкасьцьнакіравала шэраг лістоў у пракуратуру, і мы атрымалі ад-казы. Нішто не праходзіць бясьсьледна. Зьвярну вашуюўвагу нават на выступ Лукашэнкі перад парлямэнтарамі.Ён сказаў: «Там пахаваныя людзі». Ня ворагі народу. Гэтазначыць, што нават зь яго боку ўжо зроблены нейкі крокнаперад. Каб не было гэтага змаганьня за Курапаты, кабне стаялі там маладыя валанцёры, каб ня стукаліся нашыяактывісты ва ўсе чыноўніцкія дзьверы, нават гэтага мы бсёньня ня чулі.

Але ж галоўнае, паводле Валянціны Трыгубовіч, каб спра-ва мэмарыялізацыі Курапатаў была даведзеная да лягічна-га завяршэньня:

— Калі справа не даведзеная да канца, яна вяртаецца, ікожны раз абрастае нейкімі праблемамі, крыўдамі, ірабіць яе цяжэй. Таму для сябе й іншых хочацца паставіцьтакое пытаньне. Калі што-небудзь пачынаеш, ці трэба да-водзіць гэта да лягічнага завяршэньня? На вялікі жаль, мыяшчэ гэтага ня ўмеем рабіць.

395

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

394

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Тут расстраляныя дзясяткі тысяч людзей, і мы вось ся-чэм хмызьняк, ходзім па касьцях нявінна забітых. Трэбахоць нейкі парадак тут захоўваць. Замест мітынгаў і маё-вак у нас працоўная маёўка, як у сапраўдных сацыял-дэ-макратаў.

Мінулую ноч у Курапатах правялі чацьвёра валанцёраў.Гаворыць адзін зь іх, Уладзімер Сас:

— Ноч прайшла даволі трывожна, нейкія гукі чуліся ў лесе.Мы былі ўвесь час насьцярожаныя.

Уладзімер Сас распавёў, што пасьля таго, як яны падалізаяву ў пракуратуру з прычыны нядаўніх нападаў на ва-ланцёраў, да іх адмыслова быў прыстаўлены міліцыянт.Сёньня, калі да валанцёраў пачаў чапляцца п’яны бу-даўнік, гэты міліцыянт загадаў яму пакінуць урочышча.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 2 Ú‡ŸÌfl 2002

АЛЕСЬ ПОКЛАД ДАГЭТУЛЬ ЗНАХОДЗІЦЦАЎ РЭАНІМАЦЫІ

Стан абаронцы па-ранейшаму цяжкі.


Спачатку я завітала ў аддзяленьне пераліваньня крывіМенскага шпіталю хуткай дапамогі. Лекары кажуць, штосёньня ўжо адзін чалавек здаў сваю кроў для Поклада.

На трэцім паверсе шпіталю, у апёкавым цэнтры Алесемапякуецца лекар-рэаніматоляг Валянцін Машэль.

МАШЭЛЬ: На гэты момант ягоны стан цяжкі, стабільны.Невялікая тэндэнцыя да паляпшэньня. Далейшы прагнозрабіць пакуль складана. Праляжыць ён тут даволі доўга.Спатрэбіцца перасадка скуры, пераліваньне крыві, пляз-мы. Мы прасілі, каб прыходзілі хаця б тры донары што-дзень, каб здалі кроў чалавек дваццаць пяць. На дадзенымомант нашыя заяўкі на кроў для Поклада цалкам выкон-ваюцца.

ІГАР: Раней ведалі па чутках, але цяпер убачылі, што тутлюдзі былі забітыя, расстраляныя. Мы ўвесь час ходзімпраз гэты лес да нашых бытовак...

Будаўнік Уладзімер зь менскага будаўнічага трэсту №1упэўнены, што ў Курапатах нарэшце будзе ўзьведзенымэмарыял, і ягонае стварэньне пачынаецца з мастацкагаафармленьня падземнага пераходу.

УЛАДЗІМЕР: Сьценку гэтую робяць мэмарыяльную, як наНямізе. Цалкам бэтон зь зялёным адценьнем і гранітныяўстаўкі будуць. Гэтак сама й з другога боку. І думаю, штопаставяць і помнік, калі ўжо ўсе працы скончацца.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 1 Ú‡ŸÌfl 2002

АКТЫВІСТЫ БСДП ПРЫБРАЛІ ТЭРЫТОРЫЮЎ КУРАПАТАХ

Гэткім чынам яны адзначылі 1 траўня — Дзеньпрацы.


Сёньня некалькі дзясяткаў сяброў Беларускай Сацыял-Дэмакратычнай Партыі працавалі ў Курапатах. Гаворыцьактывіст партыі археоляг Міхась Чарняўскі:

— Гэта нашая памяць, гэта нашая пакута. Гэта адзінае, штонас зьвязвае (а мала што зьвязвае), як народ у нацыю.

Аляксей Кароль й Павал Знавец высякаюць хмызьняк намагілах. Спадар Кароль тлумачыць, чаму актывісты яго-най партыі вырашылі сёньня папрацаваць у Курапатах:

— Зыходзячы з магчымасьцяў і з нашай памяці й нашайвіны перад тымі, хто калісьці быў рэпрэсаваны рэжымам,мы вырашылі прыйсьці сюды й крыху папрацаваць. Гэтак-сама гэта даніна павагі да тых, хто трымае тут вахту большза сем месяцаў. Сапраўды, каб іх тут не было, я думаю,што не было б ужо паловы гэтага ўрочышча.

Павал Знавец:

397

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

396

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

яміны-магілы ў лесе, шэраг крыжоў, спалены намёт ва-ланцёраў... Гаворыць Ліана Лінхоф:

— Я лічу, што вельмі важна ўшанаваць такія месцы. І тое,што тут супрацьстаяць таму, каб людзі памяталі мінулае,што тут будуецца дарога — гэта, канечне, вельмі дрэнна іўражвае вельмі нэгатыўна.

А вось меркаваньне Маліны Майстар:

— Гэта вельмі сумна, што тут ідзе такі ціск на людзей. На-ват узьнікае пагроза жыцьцю гэтых людзей. З другога боку,я вельмі радая, што менавіта моладзь пачала абараняцьмінулае, абараняць сваю краіну.

Старшыня Мартыралёгу Беларусі Мая Кляшторная, якаяраспавядала нямецкім жанчынам пра Курапаты, зазначы-ла, што, на жаль, на постсавецкай прасторы дагэтуль на-лежным чынам не былі асуджаныя злачынствы ка-муністычнага рэжыму і пакаяньня не адбылося. ПаводлеМаі Кляшторнай, гэта невыпадкова, што напярэдадні 8 і9 траўня, Дня Перамогі, нямецкія наведнікі прыехалі ў Ку-р а п а т ы .

КЛЯШТОРНАЯ: Вайна паказала, што ніводзін бок ня меўрацыі. І гэта адчуваюць людзі новага пакаленьня. Сёньня,напрыклад, я сустрэлася з жанчынамі, якія адмовілісяехаць у Хатынь, яны прыйшлі сюды, у Курапаты. Яны вы-рашылі даведацца й зразумець, што ж тут... Тое, што нашфашызм нарабіў, гэта нават і параўнаць нельга...

Адна з кіраўнікоў фонду «Дзецям Чарнобыля» Ірына Гру-шавая не хавала сваіх пачуцьцяў, гаворачы пра Курапаты:

— Мне гэта неабыякава, таму што два мае дзяды загінуліў Сыбіры праз сталінізм, былі закатаваныя ў лягерах. Маямаці вырасла як дзіця ворагаў народу...

Фонд «Дзецям Чарнобыля» ўвесь час дапамагае валан-цёрам — і харчаваньнем, і вопраткай. Дарэчы, два новыянамёты ва ўрочышчы — гэта таксама іхная дапамога.

Валанцёры, што былі сёньня ва ўрочышчы, вельмі ўдзяч-ныя нямецкім жанчынам за падтрымку. Гаворыць СяржукВысоцкі:

— Вельмі важна, што яны пабачылі. Усе яны сказалі, штоКурапаты для іх — гэта адкрыцьцё.

У палаце разам з Алесем яшчэ тры чалавекі. Алесь адчу-ваў сябе дрэнна й нават ня здолеў пагаварыць са мной.Побач зь ягоным ложкам сядзела сястра. Апошнім часамяна альбо маці ўвесь час разам зь ім. Сястра Алеся По-клада адмовілася размаўляць са мной, спаслаўшыся натое, што цяпер у іхнай сям’і складаны пэрыяд, і яны няхочуць публічнасьці.

Сыходзячы з апёкавага цэнтру, я сустрэла лідэра БПС Сер-жука Высоцкага, ён ішоў наведаць Алеся.

ВЫСОЦКІ: Зьбіраюся пагаварыць з загадчыкам аддзялень-ня, таму што Алесю трэба дапамагаць. Знайшоўся, я лічу,вельмі высакародны чалавек — Генадзь Грушавы, які кажа,што можа дапамагчы перавесьці Алеся ў платнае аддзя-леньне, каб палепшыўся догляд.

Сяржук Высоцкі надоечы хацеў сам здаць кроў для АлесяПоклада, але высьветлілася, што гэта немагчыма, бокалісьці ён перанес хваробу Боткіна.

ВЫСОЦКІ: Ня так мала людзей, якія хочуць здаць кроў,тэлефануюць мне нашыя сябры й прыхільнікі зь іншыхбеларускіх арганізацыяў, найперш Маладога Фронту. Алемногія людзі, што прыходзяць, перахварэлі на нейкіяінфэкцыйныя захворваньні, прыкладам, на Боткіна.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○■ 3 Ú‡ŸÌfl 2002

КУРАПАТЫ НАВЕДАЛІ ЖАНЧЫНЫЗЬ МЮНХЕНУ

Некаторыя зь іх адмовіліся ад паездкі ў Хатынь.


Нямецкія прадстаўніцы міжнароднай арганізацыi «Terredes Femmes», што значыць «Зямля жанчын», сёньняраніцай прыехалі ў Курапаты. Большасьць зь іх даведалісяпра гэтае месца толькі цяпер, калі прыехалі ў Беларусь назапрашэньне фонду «Дзецям Чарнобыля». Жанчыны былімоцна ўражаныя тым, што пабачылі ва ўрочышчы —

399

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

398

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Разам з Васілём сёньня дзяжурыў студэнт БДУ МіколаЦяцёркін.

ЦЯЦЁРКІН: Мне здаецца, што менавіта тут ёсьць беларуш-чына. Я ня бачу нічога іншага ў горадзе. Мне падабаеццамець сваю дзяржаву, і я лічу, што, можа, адсюль менавітай пачнецца нашая дзяржаўнасьць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 5 Ú‡ŸÌfl 2002

ВЯЛІКДЗЕНЬ

Сёньня ў Курапатах жыхары мікрараёну ЗялёныЛуг ладзілі пікнікі.


Удзень я налічыла каля дваццаці пікнікоў. Гучала музыка,смажыліся шашлыкі, лілося піва й гарэлка. На пытаньне,чаму гэткім чынам вырашылі адзначыць Вялікдзень у Ку-рапатах, некаторыя людзі адказвалі адназначна — сёньнясьвята, мы ўжо прызвычаiліся адпачываць у Курапацкімлесе.

ЖАНЧЫНА: Прыйшлі адпачыць.

МУЖЧЫНА: Па-першае, сьвята, адпачыць, а па-другое,ушанаваць памяць нашых продкаў. Кажуць, што тут вельмівялікія пахаваньні. Ёсьць такое сьвята — Радаўніца, дыктады таксама на магілах п’юць, памінаюць, як яшчэ.

Валанцёры спрабавалі тлумачыць, што на гэтым месцынельга ладзіць пікнікі, але дарма. Некаторыя рэагавалі назвароты вельмі агрэсіўна.

Міліцыянтаў сёньня ва ўрочышчы не было. ВаланцёркуВольгу Куўшынаву моцна ўразіла, як на месцы згубы людзіадзначаюць Вялікдзень.

КУЎШЫНАВА: Маю ўнікальную магчымасьць на ўласныявочы назіраць, як народ сьвяткуе Вялікдзень, як паляццавогнішчы, як смажацца шашлыкі на касьцях людзей, рас-страляных падчас сталінскіх рэпрэсіяў.

■ 4 Ú‡ŸÌfl 2002

ТАЛАКА ПЕРАД РАДАЎНІЦАЙ

Cёньня ў Курапатах сябры КХП БНФ ладзілі чар-говую талаку.


Вольга Кацянкова бярэ ўдзел амаль у кожнай такой тала-цэ.

КАЦЯНКОВА: Вельмі сумна глядзець на гэтую дарогу —яна пашыраная ў бок менавіта масавых пахаваньняў. Гэтазроблена ўладамі адмыслова. І людзей, якія тут вартавалі,проста выкарыстоўвалі, каб зрабіць выгляд, што ўладынешта дамаўляюцца з грамадзкасьцю. Нічога яны не да-маўляліся, зрабілі ўхіл дрэнажнай трубы ў бок Крыжа, па-шырылі дарогу, засыпалі ўсе крыжы... Шкада...

Уладзімер Юхо адмыслова прыехаў на талаку зь лецішча.Ён штодзень наведвае ўрочышча.

ЮХО: Будзем прыбіраць. Таксама заплянавалі сёньняпрапітку крыжоў. Яны ставіліся ў сырым выглядзе, заразяны падсохлі, i мы будзем рабіць прапітку. Потым будземіх фарбаваць перад Радаўніцай. А на наступнай талацэпаставім апошнія 50 крыжоў, што заплянавалі, будзем за-канчваць нашую кампазыцыю.

Сёньня — Вялікая субота, і Ангеліна Масюта вырашыла яеправесьці менавіта ў Курапатах.

МАСЮТА: У Бібліі сказана, што не субота для чалавека, ачалавек для суботы. Сапраўды, у Курапатах набываешнейкую духоўную моц, бо тут — нашае мінулае, нашаягісторыя. І таму мы прыходзім сюды кожную суботу, робімпрацу, а душа адпачывае.

Валанцёрская вахта ў Курапатах працягваецца. ГаворыцьВасіль Парфянкоў:

— Ноч прайшла спакойна, начавала сем чалавек. Калятрох гадзінаў ночы нехта шастаў па лесе. Мы нікога незнайшлі. Невядома, хто тут быў і чаго хацеў.

401

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

400

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Апошнім часам валанцёры абмяркоўваюць, якім чынам ікалі завершыць вахту памяці. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Мы раіліся зь людзьмі, якія зрабілі свой унёсак у кура-пацкі чын. Усё ж вырашылі, што цяпер прыпыніць яго будзеняправільна. На фоне нядаўніх падзеяў — выкраданьнялюдзей, зьбіцьцяў, падпалу намёту... Цяпер сысьці да за-вяршэньня земляных работ — гэта даць падставу тым жаворагам казаць: «Вось яны тут сядзелі, столькі намагань-няў прыклалі й нічога ня выседзелі». Натуральна, што ра-ней ці пазьней адсюль трэба будзе сыходзіць. Мяркую,што да канца траўня давядзецца тут быць — дачакаццазавяршэньня земляных работ.

Хутка сьвяточныя дні, і валанцёры чакаюць, што жыхарысуседняга мікрараёну зноў масава пойдуць у Курапацкі лесна пікнікі. Гаворыць Цімох Атрошчанкаў:

— Усё ж трэба тлумачыць людзям, што гэта ня тое месца,дзе можна зьбірацца й рабіць пікнікі. Калі гэта не дапа-магае, трэба дзейнічаць іншымі сродкамі.

— Якімі іншымі? Выклікаць міліцыю?

— Магчыма, выклікаць міліцыю, магчыма, самім вы-водзіць зь лесу. Калі людзі нармалёвыя, то ім можна не-шта растлумачыць, нават калі яны п’яныя, хаця нармалё-выя людзі сюды ня прыйдуць на пікнікі...

Што да пабытовых складанасьцяў, дык пасьля падпалувайсковага намёту іх паболела. Люда Паклонская гатуе навогнішчы макарону з тушанінай і распавядае мне пра ця-перашняе жыцьцё-быцьцё:

— Даволі складана, уначы халодна спаць у маленькіх на-мётах. Варта зараз на вуліцы. Таксама на вуліцы знахо-дзяцца ўсе рэчы. Намёты маленькія. Усё ж пад дахам былопрасьцей.

Сёньня я зьвязалася па тэлефоне з загадчыкам апёкавагацэнтру Ўладзімерам Дарафеенкам. Ён распавёў, што Але-сю Покладу стала крыху лепей, але хлопец яшчэ зна-ходзіцца ў рэанімацыі, і яму дагэтуль робяць пералівань-не крыві. Паводле лекара, трэба, каб кожны тыдзень пяць-шэсьць чалавек здавалі кроў для Алеся.

Разам з Вольгай мы разглядаем невялічкія фартушкі, якіяўвосень зрабілі адмыслова для курапацкіх крыжоў вучніменскай 110-й школы. Учора ўвечары невядомыя асобыпазрывалі гэтыя фартушкі і павалілі некалькі крыжоў. Рас-павядае спадар Яўген, які быў сьведкам гэтага вандалізму:

— Мы заўважылі, як нейкая кампанія накіроўваецца сюды,да лягеру, і зьявілася падазрэньне, што адбываецца не-шта дрэннае. Пайшлі туды... Яны, відаць, нас заўважылі,выйшлі на сьцежку й роўна пайшлі да нас. Калі мы запы-таліся, што вы робіце, яны сказалі, што шукаюць дзяўчы-ну. А мы падышлі і ўбачылі паваленыя крыжы, на польскімпадпалілі стужкі, фартухі абарваныя, паваленыя мэ-талічныя крыжы, спрабавалі расхістаць драўляныя. Мы ўсёпаправілі...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 7 Ú‡ŸÌfl 2002


Актывісты абмяркоўваюць, як супрацьстаяцьпікнікам на магілах.


Раніцай я засьпела ў Курапатах сем валанцёраў — янычакалі нямецкіх студэнтаў, так званых «альтэрнатыўшчы-каў». Гэта маладыя людзі, якія замест службы ў войску пра-цуюць у шпіталях, інтэрнатах ды іншых сацыяльных уста-новах. Плянавалася, што нямецкія юнакі возьмуць удзелва ўпарадкаваньні ўрочышча.

Дзяніс Більдзюк распавёў мне пра інцыдэнт, што адбыўсяўчора ўвечары:

— Было гадзін адзінаццаць. Хлопчык зь лесу вылез, пабітымоцна. Увесь твар апухлы. Сьцьвярджаў, што на яго ў лесекінуўся нейкі дзядзька, прыставіў нож да горла і зьбіў яго.Прычым не абрабаваў яго, а проста зьбіў. Вось такі выпа-дак. Ноч прайшла спакойна, у лягеры было пяць чалавек.

403

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

402

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

прывезьлі абаронцам харчы і разам з валанцёраміпрыбіралі тэрыторыю мэмарыялу.

Вольф Юнк быў вельмі задаволены, што ягоным хлопцамсталі больш блізкія праблемы Беларусі, бо менавіта на гэтай разьлічаная замежная праграма для прадстаўнікоў ня-мецкай альтэрнатыўнай службы.

Сёньня ноччу ў Курапатах было пяць чалавек, і старшы ўлягеры Яўген Скочка гаворыць, што ноч прайшла спакой-на. Актыўнасьць выяўлялі толькі міліцэйскія патрулі, якіянекалькі разоў прыяжджалі ў Курапаты і сачылі за парад-кам ва ўрочышчы.

Валанцёры турбуюцца пра стан здароўя свайго сябра Але-ся Поклада. Сёньня для яго здаў кроў Васіль Парфянкоў:

ПАРФЯНКОЎ: Здаў кроў, хацеў да яго падняцца. Мяне даяго не пусьцілі, а тыя 20 000 рублёў, што мне заплацілі заздачу крыві, я аддаў маці Алеся, якая ўвесь час каля ягознаходзіцца. Стан ягоны па-ранейшаму цяжкі.

Алесю Покладу робяць апэрацыі па выдаленьні зьмярць-велых тканак скуры. Донарскую кроў для яго можа здацькожны — у панядзелак, сераду й чацьвер з паловы на дзя-вятую да паловы на дванаццатую раніцы ў Менскім шпіталіхуткай дапамогі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 9 Ú‡ŸÌfl 2002

«ГЭТА НЯ НАШ ДЗЕНЬ ПЕРАМОГІ»

— мяркуюць некаторыя абаронцы.


Раніцай у Курапатах не адчувалася сьвяточнага настрою.Валанцёры нарыхтоўвалі дровы, займаліся штодзённымісправамі. Многія абаронцы маюць сваё стаўленьне да ДняПерамогі. Гаворыць Зьміцер Захарэвіч:

— Канечне ж, мы ведаем, што такое Дзень Перамогі. Гэтазьвязана ня толькі зь перамогай 9 траўня. Існавала й не-

■ 8 Ú‡ŸÌfl 2002

НЯМЕЦКІЯ ВАЛАНЦЁРЫ ПРЫБРАЛІСЯЎ КУРАПАТАХ

Урочышча наведала вялікая дэлегацыя маладыхнемцаў, якія выконваюць альтэрнатыўную вай-сковую службу.


Яны прыехалі ў Беларусь у гістарычную вандроўку, кабнаведаць месцы масавых рэпрэсіяў нацысцкага й ка-муністычнага рэжымаў ды дапамагчы ва ўпарадкаваньнігэтых мэмарыялаў. Яны ўжо наведалі Хатынь, Дальву йТрасьцянец. Такую праграму для хлопцаў падрыхтаваўкіраўнік іхнай групы Вольф Юнк, які ўжо даўно наведваеБеларусь і шчыльна працуе з фондам «Дзецям Чарнобы-ля».

Сёньня маладым немцам паказалі магілы ахвяраў ка-муністычнага тэрору ды распавялі гісторыю тых рэпрэсіяў.Яны былі вельмі ўражаныя тым, што пачулі й пабачылі.Гаворыць Маркус Пуршкэ:

— На жаль, маім першым уражаньнем было тое, што гісто-рыя беларускага народу настолькі фатальная, што народдагэтуль ня можа даць гэтаму ўсяму рады. І тое гора, таябарацьба, якую ён цяпер перажывае, каб вярнуць сваюпраўдзівую гісторыю, гэта прыносіць, на маю думку,столькі ж пакутаў, як і самі тыя жахлівыя падзеі вялікагатэрору.

Маладыя немцы вельмі высока ацанілі тое, што іхныябеларускія раўналеткі бароняць мэмарыял ад разбурэнь-ня. Гаворыць Даніэль Шольц:

— Натуральна, вельмі цяжкае ўражаньне пакінула гэта ўсё,асабліва Алея Крыжоў. І з боку гэтых хлопцаў, што баро-няць Курапаты, гэта вельмі адважны чын.

Нямецкія хлопцы зрабілі ў Курапатах шмат фотаздымкаў іабяцалі распавесьці пра чын маладых беларусаў сваімсябрам і знаёмым, а таксама нямецкім мэдыям. Немцы

405

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

404

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Вы ведаеце, што гэта за месца?

ЮНАК: Так, Курапаты.

— Як вы мяркуеце, гэта нармальна — піць піва на магілах?

— Не... Проста больш няма дзе. Мы тут, каб бацькі не «за-сяклі».

— А вы сёньня нешта сьвяткуеце?

— Так, адзначаем 9 траўня.

Пасьля размовы з валанцёрамі хлопец і дзяўчыны сышліз урочышча.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 10 Ú‡ŸÌfl 2002

АЛЕСЮ ПОКЛАДУ ПАТРЭБНАЯДОНАРСКАЯ КРОЎ

Заўтра сябры КХП БНФ ладзяць чарговую тала-ку.


У курапацкім лягеры відавочныя наступствы начнога даж-джу — паўсюль лужыны, на століку ляжаць змакрэлыя хар-чы, над вогнішчам сушыцца коўдра, ляжаць вільготныядровы. Гаворыць Алена Жук:

— Усю ноч ішоў дождж, адным даводзілася хавацца ў пе-раходзе, другія ў намёце сядзелі, але ж, як заўсёды, пад-трымлівалі вогнішча. Намёт працякаў, так што заразкоўдры мокрыя, усё мокрае... Вельмі шмат п’янога наро-ду тут бадзялася. Мы да іх падыходзілі, прасілі, каб яныпрыпыніліся, распавядалі пра гэтае месца. Некаторыя ра-зумелі, другія — не. Гэта як заўсёды. Але ж большасьцьразумела.

Алена згадвала падзеі ўчорашняга дня, калі ў Курапатыішлі на пікнікі жыхары суседняга мікрараёну. Алена чась-цяком прыходзіць у Курапаты, звычайна ўвечары і на ноч,

залежная «партызанка», ня толькі савецкая. Тыя людзі, якіхзараз лічаць здраднікамі, яны таксама ваявалі ня толькісупраць фашыстаў, а таксама змагаліся за вызваленьне на-шай Радзімы ад Савецкага Саюзу.

Думку Зьмітра працягвае Ільля Ядранцаў:

— Час ужо ня той, але ўсё роўна — гэта ня наш Дзень Пе-рамогі, перамога ня ў нашых сэрцах. Перамагла тая ка-муністычная сыстэма. Гэтая перамога столькі жыцьцяў на-шых беларусаў забрала. Хаця б вось гэтае месца. На імвайна таксама пачыналася — камуністы нішчылі нашыхбеларускіх патрыётаў. Было дзьве імпэрыі зла — Нямеч-чына й камуністы. Але імпэрыя ня можа існаваць вечна.Імпэрыя — гэта зло заўжды. А мы, беларусы — за сваюзямлю. Нам ня трэба ніякіх вялікіх ідэяў.

Сяржук Высоцкі ставіць пад сумненьне сам факт перамогідля беларускага народу:

— Ці была гэтая перамога для Беларусі? Мы згубілі ў гэтычас Віленшчыну, Беласточчыну. Мы засталіся адзінайкраінай-пераможцай, якая згубіла сваю тэрыторыю. Мызгубілі кожнага чацьвертага жыхара нашай краіны.

Мой дзед ваяваў, дарэчы, меў ордэн, другі дзед ваяваў,кулямётчыкам быў, але я ад іх чуў такія думкі: «У свой часмы перамаглі адзін фашызм, а, відаць, другі фашызм да-вядзецца дабіваць вам». Трагедыя ў тым, што цяпер па-нуе рэжым, які будуецца на падмурку таго новага фашыз-му, які прыйшоў у Беларусь у 1944 годзе, калі сышлі ня-мецкія фашысты, а прыйшлі расейскія камунафашысты.

Беларуская Партыя Свабоды спачувае незалежніцкамуруху, таму, які стаяў за беларускую дзяржаўнасьць, якізмагаўся й з нацыстамі, і з камуністамі.

Паводле Сержука Высоцкага, дзень 9 траўня для валан-цёраў будзе надта цяжкім. У другой палове дня ў Курапа-ты масава пойдуць на пікнікі жыхары суседняга мікрара-ёну. І давядзецца тлумачыць ім усім, чаму нельга піць га-рэлку і смажыць шашлыкі на могілках.

Ужо апоўдні ў Курапатах зьявіліся першыя аматары адпа-чынку на траве. Юнак і тры дзяўчыны пілі расейскае піва«Балтыка» непадалёк ад лавы Клінтана.

407

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

406

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

прывезьлі беларусы зь Вільні. Высьветлілася, што ўначыневядомыя скінулі машыну тэхнічнага сьмецьця. ГаворыцьСяржук Мацкойць:

— Якраз за вагончыкамі будаўнікоў, дзе былая сьметніцабыла, сюды вось, бліжэй да бэтонкі, літаральна ад бэтонкімэтраў 150, звалена машына сьмецьця, і відаць, што гэтатэхнічнае сьмецьце: і фільтры, і запчасткі ад трактароў, дыфактычна машына сьмецьця.

У размову ўступіла Мая Кляшторная:

— Я думаю, што гэтае сьмецьце якраз будаўнікоў.

Некалькі чалавек забіваюць у зямлю калы. ГаворыцьУладзімер Юхо:

— Мы сканчаем кампазыцыю пры ўваходзе з боку Зялё-нага Лугу. Плошчу акаймляем крыжамі. Тут ужо будзе кам-пазыцыя закончаная. Застанецца толькі з боку Цны.

Сёньня ў Курапатах падчас працы ізноў знайшлі чалаве-чыя косткі. Гаворыць Валеры Буйвал:

— Рэгулярна знаходзяць парэшткі нашых пакутнікаў, ча-рапы прастрэленыя, косткі. Гэта ўжо стала штодзённась-цю Курапатаў. Хаваем. Таксама праводзіць багаслужбусьвятар.

На самым версе курапацкага шляху стаіць Алесь Чахольскі.Вось што ён распавёў мне:

— Каля гэтага камяня сустрэў чалавека. Стаіць моліцца. Мызь ім пазнаёміліся. Аказалася, што ён трымаў справу свай-го бацькі ў руках. Бацька ягоны расстраляны ў 1938 го-дзе. У яго ёсьць даведка, што ён расстраляны ў горадзеМенску. А менавіта, яму сказалі, што ён расстраляны тут.Вось бачыце, дзе бярозкі растуць. І там яміна. Ён кажа мне,што яму пастаянна бацька сьніцца, што ён сядзіць там. Іпапрасіў там дапамагчы яму і крыж усталяваць, ён шыль-ду зробіць.

бо раніцай ёй трэба ісьці на вучобу. Яна вучыцца ў БДУ нафакультэце альтэрнатыўнай мэдыцыны. Курапаты для яе— ня проста месца згубы ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў, алей сымбаль супрацьстаяньня.

АЛЕНА: Мне падаецца, што гэта — адзінае, што ёсьць, штозасталося ў беларускага народу. Гэта тое, што мы павіннывытрымаць да канца, мы павінны тут перамагчы ўладу,таму што іншых шляхоў зараз няма. Курапаты застаюццаадзінай надзеяй.

Мінулую ноч у Курапатах правялі некалькі валанцёраў зБарысава, актывістаў руху «Зубар». Адзін зь іх, Васіль, ужоня першы раз дзяжурыць ва ўрочышчы.

ВАСІЛЬ: Я прыяжджаю, каб тут не маглі будаваць дарогу,каб па маіх продках ня езьдзілі машыны.

— А хто пацярпеў у Вас ад рэпрэсіяў?

— У майго дзеда расстралялі маці з бацькам. Яны жылі ўМенску, потымі пераехалі. Як дзед распавядаў, на яго ва-чах расстралялі маці й бацьку. Таму я тут і абараняю, кабтакога ніколі не было.

Пацярпелы ад апёкаў абаронца Алесь Поклад дагэтульзнаходзіцца ў рэанімацыі. Паводле лекара ВалянцінаМашэля, стан здароўя Алеся здавальняючы, але яму па-ранейшаму патрэбная донарская кроў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 11 Ú‡ŸÌfl 2002

ТАЛАКА

Разам з валанцёрамі яе ладзілі прадстаўнікіпалітычных партыяў і рухаў.


Сабралося каля трох дзясяткаў чалавек. Гэта прадстаўнікіКХП БНФ, Маладога Фронту і Партыі Свабоды. Янызьбіралі гальлё, усталёўвалі крыжы, у тым ліку і крыж, які ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

409

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

408

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 13 Ú‡ŸÌfl 2002

АБАРОНЦА ВЫЙШАЎ НА ВОЛЮ

Антона Шкурынскага трымалі ў прыёмніку-разьмеркавальніку на вуліцы Акрэсьціна 28 су-так.


Амаль месяц Антон знаходзіўся за кратамі, але ён так да-кладна і не зразумеў, за што сядзіць. Яго затрымалі 16красавіка ў Курапатах і пасьля накіравалі ў прыёмнік-разь-меркавальнік на Акрэсьціна дзеля высьвятленьня асобы,бо ён ня меў з сабой пашпарту.

ШКУРЫНСКІ: Даведацца, дзе я жыву і ці праўда тое, штоя сказаў, было літаральна справай некалькіх хвілінаў. Яшчэ16 красавіка яны патэлефанавалі зь міліцыі і спраўдзілі,што так, сапраўды ёсьць такі. Я таксама даваў поўныя па-шпартныя зьвесткі. Можа, толькі пасьля гэтага ў іх узьніклаўпэўненасьць, што я — гэта я.

У прыёмніку-разьмеркавальніку Антона чатыры разывыклікалі да сябе сьледчыя, бралі паказаньні з прычынызаявы ў пракуратуру, што раней падалі абаронцы Курапа-таў. Ад іх жа ён і даведаўся пра спаленьне намёту й пратое, што ягоны паплечнік па курапацкай справе АлесьПоклад знаходзіцца ў рэанімацыі.

Антон Шкурынскі распавядае пра ўмовы зьняволеньня наАкрэсьціна:

— У асноўным камэры былі перапоўненыя. Мінімум дзе-вяць чалавек на восем месцаў, максымум 15 чалавек тамбыло. Такі разнастайны калектыў — віетнамцы, афганцы,грузіны, азэрбайджанцы, армяне, расейцы, беларусы,украінцы. У мяне напэўна два тыдні балела галава даволімоцна. Цяпер, дзякуй Богу, нічога не баліць.

Некалькі месяцаў таму Антось зьвяртаўся ў расейскае кон-сульства з прычыны страты пашпарту — яму параілі ехацьу Мурам, каб там аднаўляць дакумэнты. За час, што Ан-

■ 13 Ú‡ŸÌfl 2002

ВАЛАНЦЁРЫ РЫХТУЮЦЦА ДА РАДАЎНІЦЫ

Яны чакаюць, што заўтра ў Курапаты прыйдзешмат людзей.


Будаўнічыя работы ля ўрочышча не вядуцца ўжо большяк тыдзень. За гэты час на схілах дарогі вырасла трава.Пэнсіянэр Эвальд Гатоўскі вырашыў прыйсьці сюды перадРадаўніцай, калі тут яшчэ няшмат людзей і можна спакой-на пахадзіць, падумаць, узгадаць памерлых продкаў.

ГАТОЎСКІ: Мне здаецца, гэтыя людзі тут і ходзяць, тут ад-чуваецца дух гэтых людзей... Баліць сэрца, таму я імкнусясюды прыйсьці, і памаўчу з гэтымі хлопцамі, пажадаю імдобрага здароўя, каб яны вытрымалі гэтую вахту, таму штогэтая вахта — гэта нашая несьмяротнасьць.

Эвальд Гатоўскі ўзгадвае, як дзесяць гадоў таму, працую-чы рэжысэрам на Беларускім тэлебачаньні, ён здымаўвідэаролік пра Курапаты. З таго часу спадар Гатоўскі няможа забыцца на некаторыя курапацкія дрэвы, якія сваіміабрысамі нагадваюць людзей у пакуце.

Валанцёры, што сёньня дзяжураць у лягеры, абмяркоўва-юць пікнікі. Гаворыць Вольга Куўшынава:

— Як ні дзіўна — выходныя дні, а тут у Курапатах усё до-сыць спакойна. Людзі так масава, як на Вялікдзень, ча-мусьці не зьяўляюцца. Калі паляць вогнішча, то адзінкі. Іяшчэ адсюль зьніклі людзі, якія выступаюць супраць нас— можа, паехалі працаваць на агароды. Сюды цяпер па-дыходзяць толькі тыя, хто спачувае нашай справе.

Расповед Вольгі Куўшынавай працягвае Зьміцер, студэнтмэдычнага ўнівэрсытэту. Ён нядаўна далучыўся да вахтыпамяці ў Курапатах.

ЗЬМІЦЕР: Тое, што было зроблена за час курапацкай вар-ты, нельга адразу пакідаць. Улічваючы, што зараз нявельмі шмат людзей сюды ходзяць, таму што зараз сэсія,я вырашыў таксама зрабіць нейкі ўнёсак у гэтую справу.

411

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

410

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

на ад таго, ці гэта католікі, праваслаўныя, пратэстанты, цііншыя канфэсіі — сьпяваем «Нешпоры» — малітву, якаябярэ пачатак ад першых хрысьціянаў.

Жалобнае набажэнства справіў айцец Леанід Акаловіч. ЛяКрыжа Пакутаў гучаць імёны бязьвінна загінулых у Кура-патах:

АКАЛОВІЧ: Супакой душы рабоў тваіх, слугаў, курапацкіхпакутнікаў — Каранеўскага Язэпа, Ігнатоўскіх Юр’я і Ва-лянціна, дзяцей вядомага акадэміка Ігнатоўскага, Сымо-на Рак-Міхайлоўскага... Тут расстраляныя таксама многіядзеячы Акадэміі Навук. Памяні, Божа, у сваім царствеСяргея Дубінскага, Аляксандра Каваленю, АляксандраЛяўданскага — беларускіх археолягаў. І шматлікую групубеларускіх пісьменьнікаў памяні, Госпадзе, у сваім вала-дарстве — Якава Бранштэйна, Анатоля Вольнага (Ажгірэя),Алеся Дудара (Далідовіча), Міхася Зарэцкага, Васіля Ка-валёва, Тодара Кляшторнага, Майсея Кульбака, Юрку Ля-воннага...

Каля сарака чалавек слухаюць моўчкі, гараць зьнічы, лу-наюць бел-чырвона-белыя сьцягі. А ў лесе ля дрэваў ста-яць міліцыянты. Да жалобных мерапрыемстваў ва ўро-чышча прыгналі зялёны «аўтазак».

Вось прытуліўшыся да дрэва, абапіраючыся на мыліцы,стаіць Надзея Дземідовіч. Маладой дзяўчынай пасьлявайны яна трапіла ў Кенгірскі лягер.

ДЗЕМІДОВІЧ: Для мяне Курапаты — заўсёды цяжкіяўспаміны. Тут столькі нявінных людзей загінула ні за што.Адчуваю тую цяжкасьць у грудзях, але яшчэ больш мнестрашна, каб нас ізноў з Расеяй не злучылі, і каб зноў непайшлі тыя Курапаты па ўсёй зямлі, як раней.

Сёньня ў Курапатах кожны гаварыў пра тое, што баліць.Рэжысэр Валеры Мазынскі ўзгадаў лёс Уладзіслава Галуб-ка.

МАЗЫНСКІ: Яму якраз 120 год з дня нараджэньня. А каліён загінуў, магчыма, тут вось, у гэтым лесе, яму былостолькі, колькі мне цяпер. Ён ня быў палітыкам, ён сап-раўды любіў беларускія танцы, любіў сьпяваць, пісаў длябеларускай сцэны, езьдзіў на калымажках па вёсках, іграўспэктаклі й быў з гэтага шчасьлівы. І за тое, што ён быў з

тось Шкурынскі знаходзіўся на Акрэсьціна, ніхто з расей-скай амбасады не пацікавіўся ягоным лёсам.

Ля Акрэсьціна Антося сустракалі Сяржук Высоцкі й ягонысябра валанцёр Дзяніс. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Гэта помста рэжыму чалавеку, які быў на Курапатах, якітам шмат пратрымаўся. Ніякіх — ні крымінальных, ніадміністрацыйных абвінавачаньняў чалавеку. Фактычна заадсутнасьць пашпарту пратрымалі месяц у турме. А дру-гое, пра што варта сказаць — гэта паводзіны расейскагабоку, амбасады Расейскай Фэдэрацыі. Не было ні наймен-шага спачуваньня чалавеку. На нашыя званкі не былоніякай рэакцыі.

Антон Шкурынскі выйшаў на волю зь невялічкім пакун-кам з асабістымі рэчамі й некалькімі даведкамі. Па часепавінны вырашыцца ягоныя праблемы з дакумэнтамі. Усерэчы Шкурынскага згарэлі ў намёце 19 красавіка. Але ённе губляе аптымізму. Антон зноў зьбіраеца ехаць у Кура-паты.

ШКУРЫНСКІ: Курапаты для мяне — гэта квінтэсэнцыя бе-ларускай барацьбы за незалежнасьць, месца, дзе сап-раўды зь людзей вырастаюць патрыёты.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○■ 14 Ú‡ŸÌfl 2002

АДБЫЛІСЯ ЖАЛОБНЫЯ НАБАЖЭНСТВЫ

Людзі згадвалі пакутнікаў, што ляжаць у кура-пацкай зямлі.


Сёньня ў Курапатах паміналі людзей, расстраляных тутбальшавіцкім рэжымам. Жалобныя ўрачыстасьці наладзілісябры КХП БНФ. Ксёндз Пётар з Касьцёлу Сьвятых Сымо-на й Алены справіў жалобнае набажэнства.

ПЁТАР: Зараз мы за ўсіх загінулых у Курапатах — незалеж-

413

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

412

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

такая костка. Прайшлі празь лес, штурхнулі нагой лаўжы,і там былі косткі. Цьвёрдыя пароды асядаюць, глебавільготная, ад дажджу вымакла.

Яўген Восіпаў разам зь іншымі актывістамі руху «Зубар»прыехаў у Курапаты з Барысава. Зь лютага яны рэгулярнабяруць удзел у дзяжурстве ва ўрочышчы.

Сёньня ж у валанцёраў узьніклі праблемы з будаўнікамі.Гаворыць Сяржук Мацкойць:

— На аўтамашыне прыехаў чалавек, які прадставіўся пра-рабам будаўнікоў зь Берасьця, таксама падышоў прарабз нашага ўчастку дарогі. Пачаўся канфлікт з-за таго, штобыццам бы нашыя людзі за час сьвятаў паздымалі іхнуюразьмётку. Але нашыя людзі гэтым не займаліся ніколі йня будуць займацца. А ў лесе ёсьць дастаткова месцаў,дзе відавочная іхная разьмётка (вешкі, слупы) — і ляжыцьпаваленая тымі асобамі, якія прыходзяць сюды на шаш-лыкі. Ён пачаў нам пагражаць, што зараз быццам бывыкліча міліцыю, на трох любых чалавек пакажа пальцамі прыцягне да адказнасьці.

Апошнім часам дачыненьні паміж валанцёрамі й бу-даўнікамі сталі больш напружанымі. Добраахвотнікі недазваляюць капаць у лясным масіве траншэі пад падпор-ныя сьценкі. Але будаўніцтва кальцавой дарогі ля Кура-патаў запавольваецца і зь іншых прычынаў. Сытуацыю тлу-мачыць будаўнік Уладзімер:

— Ня вырашылі яшчэ, як гэтую сьценку і гранітныя ўстаўкірабіць. Таму вельмі марудна ўсё рухаецца. Увогуле, каль-цавая павінна здавацца да 1 верасьня, а як там будзе...Усё зьвязана зь фінансаваньнем. Нам, менскім, яшчэ пла-цяць больш-менш, а віцебскія й магілёўскія працуюць тутза 130–150 тысяч. Карацей, няма грошай на дарогу.

Абаронца Алесь Поклад дагэтуль знаходзіцца ў апёкавымцэнтры. Надоечы яго перавялі з аддзяленьня рэанімацыіў звычайную палату. У блізкім часе Алесю будуць рабіцьапэрацыю перасадкі скуры.

гэтага шчасьлівы, мы сёньня пішам, што 1937 год — гэтазаканчэньне яго дзейнасьці.

Алесь Чахольскі гаворыць пра традыцыю беларусаўпамінаць памерлых на Радаўніцу.

ЧАХОЛЬСКІ: У гэты дзень мы павінны прыходзіць да на-шых продкаў, нявінна тут закатаваных, і ўшаноўваць іхпамяць. Хто акрамя нас ушануе, скажыце, калі ласка?Ніхто, акрамя нас, беларусаў.

Сёньня ва ўрочышчы памінаў пакутнікаў і паэт АнатольВярцінскі.

ВЯРЦІНСКІ: У свой час я ўжо пісаў ад імя тых, каго няма ўжывых: «Вы нам не шкадуйце сумотных, журботных па-чуцьцяў сваіх. Лепшая памяць для мёртвых — гэта любоўда жывых». Але я думаю, што тут недастаткова гаварыцьтолькі пра любоў, пра нашую вернасьць памяці нявінназабітых, тут трэба згадваць, што тут ня проста загінулыя, атут забівалі людзей, забівалі нявінных.

Пры канцы жалобных урачыстасьцяў каталіцкі й правас-лаўны сьвятары асьвяцілі Алею Крыжоў, якую цягамапошніх месяцаў усталявалі ўздоўж курапацкай прасекісябры КХП БНФ.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 15 Ú‡ŸÌfl 2002

ВАЛАНЦЁРЫ ЗНОЎ ЗНАЙШЛІЧАЛАВЕЧЫЯ КОСТКІ

У актывістаў узьніклі непаразуменьні з бу-даўнікамі.


У Курапатах зноў знойдзеныя чалавечыя косткі. Распавя-дае Яўген Восіпаў:

— Мы прайшліся да лаўкі Клінтана. Непадалёк ляжала вось

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ Алея Крыжоў у Курапатах.

■ Валанцёры мяняюць палотнішча сьцяга на флагштоку калянамёту.

IREX/ProMedia

IREX/ProMedia

IREX/ProMedia

417

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

416

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Курапаты?» і чатыры варыянты адказу: «Да заканчэньняпабудовы прылеглай часткі дарогі», «Да заканчэньня па-будовы ўсёй дарогі», «Да стварэньня мэмарыяльнага ком-плексу», «Пакуль кіруе Лукашэнка». Я папрасіла валанцё-раў выбраць свой варыянт адказу. Антось Шкурынскісхіляецца да наступнага:

— Хутчэй за ўсё, да мэмарыялізацыі Курапатаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 17 Ú‡ŸÌfl 2002


Мінулую ноч ва ўрочышчы начавалі сем валан-цёраў.


Раніцай Яўген Скочка, які быў адказным за дзяжурства,перазахаваў у адну зь ямін-магілаў чалавечыя парэшткі,якія надоечы валанцёры знайшлі ва ўрочышчы.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 17 Ú‡ŸÌfl 2002

МІХАІЛ ЖДАНОЎСКІ ЗГАДВАЕ СВОЙ ФІЛЬМ

Усяго рэжысэр зьняў каля 50 фільмаў, сярод іх,бадай, найбольш вядомы — «Дарога на Курапа-ты», сцэнар якога напісаў Аляксандар Лукашук.


Міхаіл Жданоўскі ўзгадвае:

— Тэма ўзьнікла спантанна, калі пачалася эксгумацыя. Кіра-ваў усімі раскопкамі Зянон Станіслававіч. У нас ёсьць таківід працы — летапісны матэрыял. Мы проста езьдзілі дыздымалі, яшчэ без намеру зрабіць фільм. Потым здымалі

■ 16 Ú‡ŸÌfl 2002

У КУРАПАТЫ І ПАСЬЛЯ РАДАЎНІЦЫПРЫХОДЗЯЦЬ ЛЮДЗІ

Валанцёры выказваюць свае меркаваньні на-конт таго, як доўга трэба ахоўваць Курапаты.


Стоячы блізу Крыжа Пакутаў, я размаўляю з ГенадземДземчанкам. Ён распавядае пра лёс свайго дзеда, пацяр-пелага ад сталінскіх рэпрэсіяў.

ДЗЕМЧАНКА: Дзед адседзеў сем гадоў пасьля вайны ніза што. А бабуля з чатырма малымі дзецьмі... Можацеўявіць, якое было жыцьцё, малыя ледзь не памерлі з го-ладу. А дзед таксама застаўся жывым выпадкова. Як ёнказаў, працягнуў бы яшчэ тыдзень-два, і памёр бы з гола-ду. Але прыйшоў там нехта зь лягернага начальства й за-прасіў яго на працу, бо дзед быў столяр. Спачатку іх пад-кармілі некалькі тыдняў, а потым яны пачалі працаваць —нешта будаваць гэтаму начальству. Вось так ён і застаўсяжывы.

Генадзь Дземчанка сёньня каля гадзіны правёў у Курапа-тах — хадзіў уздоўж Алеі Крыжоў, узгадваў мінулае:

— Наведаў Курапаты, і неяк на душы стала сьвятлей, спа-кайней — вельмі прыгожыя крыжы ўкапаныя.

Што да валанцёрскага жыцьця ў лягеры, то тут усё па-ра-нейшаму — вахта працягваецца. Гаворыць Дзяніс Біль-дзюк:

— Ноч прайшла спакойна. Начавалі чатыры чалавекі.

— Якая цяпер асноўная задача валанцёраў?

— Галоўная задача — не дазваляць рабіць усялякія сьвятына костках, я маю на ўвазе пікнікі й гэтак далей. І раней-шая місія — тлумачыць людзям, што гэта за месца, і чагомы тут сядзім.

На сайце Радыё Свабода цяпер ладзіцца апытаньне. На-веднікам прапануецца пытаньне «Колькі яшчэ ахоўваць

419

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

418

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

барончага кіно, кінастудыя не дала для яго копію «Дарогіна Курапаты». Некалькі гадоў таму канал «Культура» ха-цеў купіць у беларусаў гэты фільм.

— Наш былы міністар Сасноўскі ніколі ня бачыў гэтагафільму. Паглядзеў і сказаў нашаму тагачаснаму дырэкта-ру Сяргею Лук’янчыкаву: «Пакладзі ў сэйф». Гэта ж бес-сэнсоўна. Копія ёсьць у горадзе, у Маскве, у архіве ў Дзяр-жынску. Фільм існуе. Курапаты існуюць. Можа, самогаПазьняка забудуць, але праз Курапаты яго будуць помніць.

Цяпер рэжысэр Міхаіл Жданоўскі здымае фільм пра апэ-ратара Сяргея Пятроўскага, які памёр паўтара года таму.Разам зь ім яны зьнялі шмат фільмаў, у тым ліку й «Даро-гу на Курапаты».

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 18 Ú‡ŸÌfl 2002

СЯБРЫ КХП БНФ ПРАВЯЛІ ЧАРГОВУЮ ТАЛАКУ

Будаўнікі ўзводзяць падпорную сьценку ля па-горку.


Гаворыць Уладзімер Юхо:

— Сёньня ў нас чарговая талака. Мы зьбіраемся ўпарад-каваць тэрыторыю — тую частку ад дарогі, якую яшчэ непасьпелі апрацаваць. Калі будуць крыжы, будзем ставіцькрыжы сёньня.

Працаваў сёньня ў Курапатах і Мікола Стоцік.

СТОЦІК: Для мяне Курапаты — гэта найвялікшы боль заўсю маю нацыю. Ня толькі за тых маіх родзічаў, якіх баль-шавікі забілі. Ня тут, у іншых месцах... Па бацькавай лінііў мяне шмат родзічаў загінула, і па лініі маці таксама. Ейныбрат зьнік ужо ў саракавых гадах, пасьля вайны. І бацькамой пацярпеў, я шмат пераплакаў. Але бацька мой быўінвалід, з адной ныркай, дык яго адпусьцілі.

Апошнімі днямі будаўнікі актыўна працуюць на ўзьвя-

мэдэкспэртызу. Калі я спрабаваў адшукаць людзей, так бымовіць, з супрацьлеглага лягеру, то мне адзін са сьледчыхсказаў так: «Вось табе ключ ад майго кабінэту ў Генэраль-най пракуратуры, вось табе гадзіна, вось дакумэнты — ся-дай і працуй».

Тады ж Міхаіл Жданоўскі даведаўся й пра лёс свайго дзе-да, расстралянага ў 1937 годзе. Адседзеў у сталінскіх ля-герах і бацька рэжысэра. Спадар Жданоўскі згадвае, як учасе раскопак у Курапатах, калі знаходзілі чарговы праст-рэлены чэрап, ён думаў пра свайго дзеда. Але вернемсяда гісторыі стварэньня фільму:

— Алесь Адамовіч і Яўген Еўтушэнка папрасілі паказацьчастку матэрыялаў на адным зь іхных паседжаньняў. Тутна студыі пачаўся пярэпалах — маўляў, нікуды за межыБеларусі мы гэты матэрыял ня можам выпусьціць. І тутзагаварылі: «Як, ужо здымаюць?» Тады гэты матэрыял за-бралі на фільматэку. Але дырэктар студыі Гарбачоўвыклікаў нас і кажа: «Я разумею, што вы ўсё роўна будзе-це рабіць, прыдумайце нейкае выйсьце». Мастацкікіраўнік нашай студыі Ўладзімер Халіп кажа: «Давайце на-завем матэрыял неяк нэўтральна — «Вечная памяць».

З гэткай назвай і працягваліся здымкі. Разам зь ЗянонамПазьняком аўтары фільму апытвалі жыхароў вёсак, штонедалёка ад Курапатаў. Міхаіл Жданоўскі не хацеў, кабфільм пра Курапаты атрымаўся выключна публіцыстыч-ным.

— Фільм рабіўся як мастацкі твор. У мяне там няма нівод-най канкрэтнай асобы, мы нават Пазьняка там не называ-ем, проста Зянон. Там ёсьць Кат, ёсьць Народ зь вялікайлітары, ёсьць Судзьдзя, Сьледчы, Злачынца зь вялікайлітары. І фільм наш заканчваецца фразай жанчыны, якаягаворыць пасьля ўсяго апатэозу, нібыта пачаліся новыячасы. Яна кажа: «Хто яго ведае. Неяк зь Зянонам размаўля-ла, а мінуць гады — як яно будзе? Як мой бацька казаў:«Закон, што дышла — куды павярнуў, туды й выйшла».Уласна кажучы, народ не памыляецца.

На пачатку 1990-х фільм «Дарога на Курапаты» дэманст-равалі па ўсім Савецкім Саюзе. Але Міхаіл Жданоўскі няпамятае, каб яго калі-небудзь паказалі па Беларускім тэ-лебачаньні. Калі ў Менску праходзіў фэстываль праваа-

421

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

420

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Мінулай ноччу ў лягеры знаходзілася сем чалавек. Аленастрой у многіх валанцёраў ня вельмі аптымістычны. Ужодаволі даўно яны харчуюцца за кошт прыватных ахвяра-ваньняў і дзякуючы дапамозе фонду «Дзецям Чарнобы-ля». Сёньня ў іх зусім скончыліся грошы.

Кіраўнікі ініцыятывы «Моладзь у абарону Курапатаў» ба-чаць, што валанцёры стаміліся ад паўгадовага жыцьця ўнамётах і вырашылі зьмяніць тактыку абароны мэмарыя-лу. Да таго ж будаўнічыя працы на курапацкім участкударогі апошнім часам амаль не вядуцца. Днямі пра зьме-ны ў справе абароны будзе абвешчана публічна. А восьшто сказаў мне Васіль Парфянкоў:

— Стомленасьць пэўна ж адчуваецца, і людзей ужо ня такшмат стала. Адчуваюць, што хутка ўсё скончыцца. Няматакога ўздыму, што быў на пачатку вясны, калі намётспалілі. Натуральна, што сысьці адсюль прыгожа, пра-весьці нейкую маніфэстацыю, шэсьце нейкае. Але калі мый сыдзем, варта ня скончыцца. Раніцай і ўвечары будуцьпрыходзіць патрулі ды сачыць тут за парадкам.

Сяргей Высоцкі таксама лічыць, што зьмена тактыкі аба-роны зусім не азначае, што валанцёры дазволяць уладамрабіць у Курапатах усё што заўгодна.

ВЫСОЦКІ: Гаворка ня йдзе пра тое, што мы зьбіраемсясыходзіць з Курапатаў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 20 Ú‡ŸÌfl 2002

ВАЛАНЦЁРАМ ПАГРАЖАЛІ СКІНГЕДЫ

Учора а дзясятай вечара да лягеру абаронцаўнаблізіліся пяцёра невядомых, адзін зь якіх тры-маў у руках сякеру, а другі — нож.

дзеньні падпорнай сьценкі ля Курапацкага пагорку. Якмяркуе Васіль Парфянкоў, гэта вельмі важны ўчастак да-рогі, бо магілы знаходзяцца зусім блізка ад сьценкі.

ПАРФЯНКОЎ: Канфлікты былі зь імі невялічкія з-за гэтайсьценкі. Яны хацелі яшчэ рэзаць тут гару, але мы не даліім гэтага, бо пайшлі бы косткі. Потым былі канфлікты з бу-даўнікамі з-за дошак. Яны хацелі на нас у суд падаць затое, што мы скралі гэтыя дошкі. Вярнулі ім гэтыя дошкі,каб не было ніякіх праблемаў.

Будаўнікі забіваюць палі для падпорнай сьценкі ля Кура-пацкай гары. Мае суразмоўцы — будаўнікі з МагілёваСтаніслаў і Валер.

СТАНІСЛАЎ: Мы пакуль толькі займаемся забіўкай паляў.Потым пасьля нас будзе рабіць нейкі «Маналіт». Будуцьагароджваць плітамі, будзе нармальна, прыгожа.

— А Вы ведаеце, што тут зусім блізка ўжо магілы?

— Без паняцьця.

ВАЛЕР: Ня ведаю, я прайшоўся па гэтым лесе, тут немагілы, а нейкі сьвінарнік. Я толькі не разумею, чаму такіажыятаж пачаўся, калі вашыя валанцёры білі шкло, камя-нямі кідаліся. Гэтым жа трэба карыстацца. Вось будуюцьдарогу, будуць езьдзіць замежнікі, трэба ўпарадкавацьгэты лес, пачысьціць — чым сядзець там ля вогнішча, ча-каць, пакуль скурыш гэты намёт. Вось бы пачысьцілі тут,зрабілі сьцежкі...

СТАНІСЛАЎ: Дарогі, масты ўсім патрэбныя — і ворагам, ідобрым, усім людзям.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 19 Ú‡ŸÌfl 2002

АБАРОНЦЫ ЗЬБІРАЮЦЦА ЗЬМЯНІЦЬТАКТЫКУ АХОВЫ

Ня выключана, што замест начных вартаў яныбудуць патруляваць тэрыторыю ўдзень і ўвеча-ры.

423

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

422

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

людзей, зь якімі я пазнаёміўся 15 гадоў таму ў Курапатах.А з другога боку, я адчуваю, наколькі ўсё ж важны, рашу-чы крок быў зроблены менавіта моладзьдзю ў той самымомант, калі Курапаты зноў паўсталі як пытаньне годнасьцінацыі.

— Напэўна, зусім хутка, магчыма, нават заўтра ў часе прэ-савай канфэрэнцыі будзе абвешчана, што вахта памяцізавяршаецца. Але не сканчаецца, бо ўдзень будуць пра-цягвацца дзяжурствы, а ўначы яны будуць прыпыненыя.Якое вашае меркаваньне – ці варта цяпер сыходзіць зКурапатаў?

— Гаварыць аб прыпыненьні гэтай вахты нельга. Мне па-даецца, што трэба шукаць новыя формы. Тое, што сёньнягэта можа быць у выглядзе дзённых пікетаў, да якіх далу-чаюцца самыя розныя людзі, можа, гэта й адпавядае таму,што чакае грамадзтва. Месяцы вахты ў намёце ў самыястрашэзныя маразы... Гэта ўсё, так бы мовіць, прыелася,стала звычайным. А тыя людзі, якія не адважыліся далу-чыцца да гэтага, якім не хапіла мужнасьці й здароўя, ім,канечне, ня вельмі прыемна бачыць, што менавіта мо-ладзь такую пазыцыю займае. Яны шукаюць іншыя вары-янты. Можа, і трэба зрабіць гэты крок. Далучайцеся дагэтых пікетаў, прыходзьце ў Курапаты на дзень...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 21 Ú‡ŸÌfl 2002

АБАРОНЦЫ СПЫНЯЮЦЬ НАЧНЫЯ ДЗЯЖУРСТВЫ

Яны абвесьцілі на прэсавай канфэрэнцыі, што з3 чэрвеня пераходзяць на дзённае патрулявань-не нацыянальнага нэкропалю.


Летась 24 верасьня ўвечары васьмёра маладых людзей зкрыжамі сталі перад бульдозэрамі, і менавіта з гэтага па-


Паводле Сержука Высоцкага, гэта былі прадстаўнікі скінге-даў. Валанцёры выклікалі міліцыянтаў з апорнага пункту, ітыя затрымалі нападнікаў, але празь некаторы час вы-пусьцілі.

Сёньня раніцай Курапаты наведалі прадстаўнікі Менскагараённага аддзелу міліцыі, якія высьвятлялі акалічнасьціўчорашняга інцыдэнту.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 20 Ú‡ŸÌfl 2002

ГЕНАДЗЬ ГРУШАВЫ:КУРАПАТЫ НЯ МОГУЦЬ БЫЦЬ«ПРЫВАТЫЗАВАНЫЯ»

Старшыня фонду «Дзецям Чарнобыля» вітаеідэю наладжваньня дзённых пікетаў у Курапа-тах.


Генадзь Грушавы ўвесь час дапамагае абаронцам Курапа-таў – харчамі, грашыма, вопраткай ды іншым чынам.Прыкладам, пацярпеламу ад апёкаў Алесю Покладу пе-радаваў грошы на лекі менавіта Грушавы. Да таго ж робіцьён гэта, пазьбягаючы ўсялякай публічнасьці.

ГРУШАВЫ: Я падкрэсьліваю, што гэта робіць ня фонд, якія ўзначальваю. Гэта раблю я асабіста, як асоба, як чала-век, які вельмі высока ацэньвае ўчынкі гэтай моладзі.

Генадзь Грушавы гаворыць пра рознае стаўленьне да ку-рапацкай тэмы ў розных пакаленьняў:

— Сёньня Курапаты ня могуць быць, так бы мовіць, пры-ватызаваныя выключна толькі людзьмі, якія адкрылі Ку-рапаты і зрабілі першыя крокі для таго, каб нацыя зразу-мела, што адбылося зь ёй 60—70 гадоў таму. Я сам нале-жу да старэйшай генэрацыі, я добра разумею пачуцьці тых

425

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

424

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Мы не сыходзім адтуль, працягваем варту, толькі зьме-неныя яе формы. А так змаганьне працягваецца.

Плянуецца, што ў дзённым патруляваньні возьмуцьудзел, акрамя сталых абаронцаў, сябры іншых грамадзкіхарганізацыяў. Прыкладам, пра ўдзел сяброў гарадзкой ар-ганізацыі Партыі БНФ заявіў сёньня Ўладзімер Кішкурна:

— Мы будзем далучацца да вахты, і як сябры сойму бу-дзем ініцыяваць разгляд гэтага пытаньня для ўсяго Бела-рускага Народнага Фронту.

Думку Ўладзімера Кішкурны працягвае актывіст ПартыіБНФ Сяргей Міхноў. Дарэчы, вайсковы намёт, спалены 19красавіка, быў ягонай прыватнай уласнасьцю.

МІХНОЎ: Адзін з асноўных набыткаў курапацкай справы— гэта тое, што ў грамадзтве адбылася кансалідацыя.Паўстала ініцыятыва «За ўратаваньне мэмарыялу Курапа-ты». Калі б такая справа не атрымала такі вялікі розгалас уграмадзтве, то АМОН бы выкінуў абаронцаў адтуль за 30–40 хвілінаў.

Пра значэньне маладзёвай вахты памяці гаворыць і Ва-лянціна Трыгубовіч:

— Тое, што маладыя аказаліся навідавоку і найбольш ак-тыўнымі, гэта натуральна. Толькі, на маю думку, усё гэтаезмаганьне можна ўявіць у выглядзе такога вялікага айс-бэргу, дзе бачны пік — гэта моладзь і яе кругласутачнаявахта, а ўвесь падмурак — гэта ўсе іншыя структуры, прэ-са, грамадзкія арганізацыі, партыі, асобныя людзі.

Паводле Маі Кляшторнай, адным з галоўных вынікаў ку-рапацкага супрацьстаяньня ёсьць бел-чырвона-белысьцяг, што вось ужо некалькі месяцаў лунае ва ўрочыш-чы.

КЛЯШТОРНАЯ: Гэта месца, дзе сапраўды павінен быць нашсьцяг, адкуль яго ўвогуле нельга прыбраць, як і крыж. Ікалі хто гэта зробіць, то варта бараніць сьцяг на гэтыммесцы.

Якім чынам паўплывае завяршэньне кругласутачнай вах-ты на хаду рэканструкцыі дарогі на гэтым участку? На гэ-тае пытаньне адказвае намесьнік генэральнага дырэкта-ра прадпрыемства «Магістральаўтадор» Сяргей Ісакаў:

чалася вахта памяці ў Курапатах, якая цягнецца ўжо амальвосем месяцаў. Гаворыць Павал Севярынец:

— Мы плянуем арганізаваць урачыстае зьняцьцё лягеруабаронцаў і прымеркаваць гэта да 3 чэрвеня — даты, каліў 1988 годзе выйшаў знакаміты артыкул Зянона Пазьнякай Яўгена Шмыгалёва «Курапаты — дарога сьмерці». Якразз гэтага артыкула й пачалася гісторыя ня толькі Курапатаў,але й нацыянальнага руху.

Як распавёў Сяржук Высоцкі, валанцёры вырашылі пат-рабаваць ад уладаў цывілізаванай, узгодненай з гра-мадзкасьцю мэмарыялізацыі Курапатаў.

ВЫСОЦКІ: Сёньня мы падалі заяву ў гарвыканкам, пасьляпрэсавай канфэрэнцыі будзем падаваць заяву ў аблвы-канкам, а 3 чэрвеня будзем падаваць зварот у СаветМіністраў. А 12—й гадзіне ў Курапатах адбудзецца мітынг,пасьля мы пойдзем у горад, прымем рашэньне, у якіммесцы будзем разгортваць сьцягі, i пойдзем падаваць нашзварот уладам.

Дзённае патруляваньне будзе ладзіцца наступным чынам— групы з 3–4 чалавек некалькі разоў на дзень будуцьабыходзіць тэрыторыю ўрочышча. Павал Севярынец тлу-мачыць:

— За колькі гадзінаў мы абыходзім усю тэрыторыю,глядзім, што зьмянілася, і калі штосьці сапраўды зьмяніла-ся, мы паведамляем пра гэта ў аўтарытэтныя арганізацыі,Маі Кляшторнай, кіраўніку праекту спадару Крэчэтнікаву,ініцыятыве «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты», гра-мадзкасьці. І калі спатрэбіцца, зьяўляемся там у большайколькасьці.

А вось меркаваньне валанцёраў, якія вытрымалі асноўныцяжар курапацкай вахты. Гаворыць Васіль Парфянкоў:

— Крышку сумна сыходзіць адтуль. Прызвычаіліся ўсе, і якбы сталі адзінай сям’ёй. Але ж вечна там таксама не пра-сядзіш.

Працягвае Цімох Атрошчанкаў:

— Варта там было, канечне, сядзець — але вельмі цяжка.Ужо не адчуваецца такой падтрымкі ад грамадзтва.

А вось меркаваньне Дзяніса Більдзюка:

427

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

426

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Удзень Дзяніс з валанцёркай Веранікай удваіх дзяжурыліва ўрочышчы. Вераніка вітае ідэю дзённага патрулявань-ня Курапатаў:

— На мой погляд, гэта было б лепш, чым тут суткамі дзя-журыць, таму што дарога ўжо практычна пабудаваная.

Крыху іншае стаўленьне да гэтага рашэньня ў некаторыхбудаўнікоў, якія сёньня капалі траншэю для тэлефоннагай высакавольтнага кабэляў для праваслаўнай капліцы, штобудуецца зараз на гары. Гаворыць будаўнік Васіль:

— Тут зноў пачнуцца раскопкі, зноў прыйдуць марадзёры.Я лічу, што правільна яны тут сядзелі. Патруль прыйшоў,паглядзеў і сышоў, а на іншы пэрыяд могілкі застаюццапустыя. За гэты час можа ўсё здарыцца — і раскапаць, іапаганіць магілы. Я за тое, каб лягер існаваў, як і раней.

Думку спадара Васіля не падзяляе ягоны калега будаўнікРыгор:

— А я мяркую, што гэта ўсё бессэнсоўна. Сюды ніхто непалезе і капаць нічога ня будзе. Я ня ведаю, ужо амальгод сядзяць... Не капалі дагэтуль, і цяпер ня будуць ка-паць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 23 Ú‡ŸÌfl 2002

ВАХТА ПРАЦЯГВАЕЦЦА

Сёньня дзень народзінаў абаронцы Алеся По-клада. Ён дагэтуль знаходзіцца ў апёкавым цэн-тры Менскага шпіталю хуткай дапамогі.


Алесевы паплечнікі наведалі яго ў шпіталі й павіншаваліса сьвятам.

— Можа, і былі нейкія непаразуменьні паміж будаўнікамій валанцёрамі, але я мяркую, што стасункі засталіся нар-мальныя. Нам трэба добраўпарадкаваць гэтую пляцоўку.Мы праінструктуем нашых рабочых такім чынам, каб ні ўякім разе не было ніякіх парушэньняў — каб не пашкодзілідрэвы, кусты ды ўсё астатняе. Усё пакінуць у тым выгля-дзе, як і цяпер, толькі ўпарадкаваць.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 22 Ú‡ŸÌfl 2002

ЦІ ЗАСТАНЕЦЦА Ў КУРАПАТАХ СЬЦЯГ?

Некаторыя будаўнікі мяркуюць, што ня вартаспыняць кругласутачную вахту памяці.


Курапацкі бел-чырвона-белы сьцяг добра бачны на па-дыходзе да ўрочышча. Ён добра замацаваны бэтонам уадмысловым пастамэнце. Ці магчыма захаваць нацыя-нальны сымбаль пасьля пераходу на дзённае патруля-ваньне?

Раней міліцыянты неаднойчы здымалі бел-чырвона-бе-лыя сьцягі валанцёраў. Аднак гэты, апошні, бадай, самывялікі з усіх, лунае над Курапатамі больш за 40 дзён. На-гадаю, што яго ўсталявалі пасьля падпалу намёту. ДзянісБільдзюк спадзяецца, што нацыянальны сымбаль заста-нецца ва ўрочышчы.

БІЛЬДЗЮК: Я мяркую, што яго трэба пакідаць на месцы,бо мы такімі намаганьнямі яго ставілі, што здымаць самімнельга.

— А які настрой у валанцёраў?

— Настрой такі ж самы. Нічога не зьмянілася. Пяць чала-век начавалі. Сяржук Высоцкі а трэцяй гадзіне пайшоўдахаты. І калі ішоў, то на «кальцы» пабачыў аўтобус з АМО-Нам. ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

429

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

428

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 25 Ú‡ŸÌfl 2002

ТАЛАКА

На талаку сябры КХП БНФ прыехалі адразу пась-ля ўскладаньня кветак да помніка Максіму Баг-дановічу з нагоды 85-й гадавіны сьмерці паэта.


Анатоль Крыварот бярэ рыдлёўку і пачынае капаць ямінупад крыж. Уладзімер Юхо распавядае, як будзе выглядацькампазыцыя:

— Кампазыцыя не зусім закончаная. Будзем узгадняць змастакамі з суполкі «Пагоня». Пачатковая ідэя ажыць-цяўляецца. Вось тут ля Крыжа Пакутаў будзе працягваццагэтая алея з двух бакоў, каб адцяніць самы галоўны нашкрыж, які быў пастаўлены ў 1989 годзе. І завершыцца кам-пазыцыя каля ўваходу ў мэмарыял. А потым Алея Крыжоўбудзе працягвацца ў бок Цны.

Сёньня я сустрэла ў Курапатах 15-гадовага Рацібора Бе-гуна. Ён жыве недалёка і часьцяком наведвае ўрочышча.

БЯГУН: Усе падзеі, якія разгортваюцца тут, я бачу зьдзяцінства. Гэтае месца вельмі важнае для мяне. Тут загіну-ла надта шмат бязьвінных людзей, каб гэтае месца про-ста так забываць.

У талацэ браў удзел і Віктар Кавешнікаў, актывіст КХП БНФ.

КАВЕШНІКАЎ: Курапаты, я спадзяюся, будуць падмуркамбудучай беларускай нацыі. Усё гэта — справа не аднагодня, не аднаго тыдня…

Думку Віктара Кавешнікава працягвае Зьміцер. У яго накашулі значак з надпісам: «Размаўляй па-беларуску».

ЗЬМІЦЕР: Я лічу, што кожны сьвядомы беларус павіненбраць чынны ўдзел у гэтай справе.

Сябры КХП БНФ плянуюць і ўлетку ладзіць талокі па су-ботах.

■ 24 Ú‡ŸÌfl 2002

СПОЎНІЛАСЯ ВОСЕМ МЕСЯЦАЎАД ПАЧАТКУ ВАХТЫ

Надоечы ўрочышча наведала дэлегацыя паля-каў, чые бацькі былі расcтраляныя ў Катыні.


Валанцёры вывесілі два новыя лёзунгі, так званыя «рась-цяжкі» – з патрабаваньнем мэмарыялізацыі Курапатаў.Гаворыць Васіль Парфянкоў:

— Расьцяжкі прынес учора Сяржук Высоцкі. Учора прыяж-джалі палякі, яны ехалі з Катыні й заехалі сюды. Гэта тыяпалякі, чые бацькі былі расстраляныя ў Катыні. Іх шматбыло, напэўна, чалавек дваццаць, поўны аўтобус. Калі яныдаведаліся, што ў Алеся Поклада ўчора быў дзень на-родзінаў, дык яны грошы надавалі. Мы на іх купілі Алесюнармалёвы падарунак – набор для галеньня. Прыйшлі даяго, напэўна чалавек восем, і потым яшчэ да яго людзійшлі й ішлі з раніцы да вечара.

Васіль кажа, што Алесь адчувае сябе крыху лепей, але ямуяшчэ давядзецца шмат часу правесьці ў апёкавым цэнт-ры. А суд над самім Васілём чарговым разам перанесьлі– на 28 траўня.

Антось Шкурынскі, які пасьля падзеяў 16 красавіка амальмесяц правёў у прыёмніку-разьмеркавальніку на Ак-рэсьціна, сёньня зьбіраецца нарэшце забраць свой паш-парт з аддзелу міліцыі. Ён уладкаваўся на працу, і заўтра ўяго першы працоўны дзень.

ШКУРЫНСКІ: Заўтра – мая першая працоўная зьмена.Буду працаваць вартаўніком на аўтастаянцы ля мэтро«Пушкінская». Суткі праз тры.

Антось мяркуе, што гэткі рэжым працы дазволіць ямубраць актыўны ўдзел у вахце памяці ва ўрочышчы, як ця-пер, так і тады, калі распачнуцца дзённыя дзяжурствы.

431

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

430

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Кожны дзень у Курапаты прыходзяць менчукі й замеж-ныя госьці. Усе яны выказваюць падтрымку й падзяку аба-ронцам.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 27 Ú‡ŸÌfl 2002

СЯБРЫ ПАРТЫІ БНФ ВОЗЬМУЦЬ УДЗЕЛУ ПАТРУЛЯВАНЬНІ

Адзін з крыжоў, што ўзвышаюцца ў Курапацкімлесе на пагорку, усталяваў некалькі гадоў тамуЎладзімер Кішкурна, старшыня Менскай га-радзкой арганізацыі Партыі БНФ.


За гэтыя восем месяцаў я вельмі часта сустракалаЎладзімера Кішкурну ў Курапатах. То ён канапу валанцё-рам прывозіць, то цёплую вопратку й спальныя мяхі, тосьвечкі й акумулятар для сьвятла, то сякеры з рыдлёўкамі.Узімку Ўладзімер Кішкурна аплачваў у лясьніцтве рахункіза сухія дрэвы для ацяпленьня намёту валанцёраў. Дарэ-чы, знакамітую «буржуйку» ў вайсковы намёт прынес ме-навіта спадар Уладзімер.

КІШКУРНА: Калі я па ўзросту не магу да іх далучыцца —быць на вахце поўнымі суткамі, тыднямі, дык я хоць чыммагу дапамагу — і маральна, і матэрыяльна.

Два дзядзькі Ўладзімера Кішкурны — Войцэх і Іосіф — былірасстраляныя ў Курапатах. Іосіф Кішкурна да 1935 годужыў на тэрыторыі Заходняй Беларусі.

КІШКУРНА: Іосіф, родны мой дзядька, у 1935 годзе пе-раяжджае ў Менск. Яму даюць кватэру, і ён працуе столя-рам. У 1938 годзе яго арыштавалі як польскага шпіёна ірасстралялі. У гэты ж самы час арыштоўваюць майго баць-ку. Як мне распавядалі пасьля вайны бацька з маці, тадыяны проста цудам уратаваліся. Ён проста нічога не гава-рыў. Яго пратрымалі за кратамі тры месяцы.

■ 26 Ú‡ŸÌfl 2002

СПРАВА АБАРОНЫ МЭМАРЫЯЛУЯШЧЭ НЯ СКОНЧАНАЯ

Курапацкія валанцёры рыхтуюцца да згортвань-ня свайго лягеру, якое павінна адбыцца празтыдзень.


Мінулай ноччу ў лягеры знаходзілася шэсьць валанцёраўна чале зь Яўгенам Скочкам. Сёньня ў валанцёраў зноўскончыліся прадукты, але хлопцы гавораць, што гэта невялікая праблема. Маўляў, калі 8 месяцаў вытрымалі, дыкі апошні тыдзень пратрымаюцца. Праўда, пры гэтым да-даюць, што былі б удзячныя людзям за харчовую дапа-могу.

Гаворыць Васіль Парфянкоў:

— Сумна, сумна будзе адсюль сыходзіць. Бо так ужо пры-выклі і з хлопцамі як браты сталі. Але вечна таксама тут непраседзіш, і калі вырашылі, то трэба сыходзіць. Праўда,калі будзе трэба, зноў паставім намёт, і будзе зноў кру-гласутачная варта.

Сябры Васіля Антон Шкурынскі й Яўген Восіпаў таксамашкадуюць, што прыйдзецца згарнуць намёты. ГаворыцьАнтон Шкурынскі:

— Патрачаных тут сілаў не шкада, бо яны пайшлі на доб-рую справу.

А вось меркаваньне Яўгена Восіпава:

— Шкада ўсё пакідаць. Невядома, што тут будзе адбывац-ца. Зноў шашлычнікі будуць хадзіць у гэты лес. Я, нату-ральна, буду прыяжджаць у суботу і ў нядзелю. Бо я сам зБарысава.

Валанцёры ўжо пачалі прыбіраць тэрыторыю свайго ля-геру ад сьмецьця. На думку Васіля Парфянкова, цяперсамае галоўнае – вывезьці з Курапатаў жалезныя рэшткіспаленага намёту.

433

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

432

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— А чым вы занятыя вось гэтыя апошнія дні перад тым, якбудзе скончаная кругласутачная вахта?

— Усталявалі нанова крыжы, якія дасталі з адхону бу-даўнікі. Пяць — уздоўж адхону, і тры — на гары паставілі.

— Як будзе праходзіць цырымонія зьняцьця лягеру?

— Будзе невялічкі жалобны мітынг, выступяць людзі, і мыпанясем свой зварот у Савет Міністраў, калі дойдзем да-туль.

Насып кальцавой дарогі ўжо зарос высокай травой. Уадным месцы яна прысыпаная зямлёй. Паводле ВасіляПарфянкова, гэткім чынам будаўнікі прысыпаюць насып,які прасеў.

Дарогу ля ўрочышча будавалі шпаркімі тэмпамі, нягле-дзячы на надвор’е. Часам сьнег прысыпалі зямлёй. Ва-ланцёры прагназуюць, што й надалей дарога будзе да-ваць усадку, і ня толькі насып, але й сама траса.

Валанцёр Антось Шкурынскі крыху шкадуе, што хутка да-вядзецца спыняць кругласутачную вахту памяці ва ўро-чышчы:

ШКУРЫНСКІ: Гатовы яшчэ паўгода тут праседзець дзелясьвятой мэты. Так, канечне, трэба яшчэ й на працу, трэбаі ў свой горад зьезьдзіць, але тут таксама патрэбныя людзі.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 29 Ú‡ŸÌfl 2002

ДА ЗАКАНЧЭНЬНЯ ВАХТЫ ЗАСТАЛОСЯ 5 ДЗЁН

Пакуль дзяжурства ва ўрочышчы па-ранейша-му працягваецца.


Паводле Сержука Высоцкага, валанцёры атрымалі адказз пракуратуры Менскага раёну, у якім паведамляецца, штопракуратура ня будзе заводзіць крымінальную справу знагоды шэрагу правакацыяў і зьбіцьця валанцёраў.

Як агента польскай выведкі ў 1938 годзе расстралялі йстрыечнага дзядзьку Ўладзімера Кішкурны Войцэха. Рэ-абілітавалі яго ў 1968 годзе, а Іосіфа Кішкурну — у 1959годзе. Пра тое, што абодва дзядзькі былі расстраляныя ўКурапатах, Уладзімер Кішкурна даведаўся толькі пры кан-цы васьмідзясятых гадоў.

КІШКУРНА: Як Зянон распачаў раскопкі, зьявіліся публіка-цыі. У «Мінскай праўдзе» надрукавалі даведку з КГБ сасьпісам людзей, якіх расстралялі ў Курапатах. Вось адкулья даведаўся, што там мае дзядзькі.

Некалькі гадоў таму Ўладзімер Кішкурна паставіў крыж уКурапатах па сваіх дзядзьках. Цяпер ён возьме актыўныўдзел у дзённым патруляваньні, якое распачнецца 3 чэр-веня.

КІШКУРНА: Калі такая вахта будзе не кругласутачная, апагадзінавая, мы здолеем далучыць да яе больш ак-тывістаў. Мы разглядалі гэтае пытаньне на гарадзкой ра-дзе і прынялі рашэньне, што, як будзе спыненая кругла-сутачная вахта (праўда, і гэтак нашыя сябры й начавалі ўКурапатах, і дапамагалі), мы возьмем удзел у дзяжурст-вах, і гэта будзе больш эфэктыўна.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 28 Ú‡ŸÌfl 2002

ВАЛАНЦЁРЫ ЎСТАЛЯВАЛІ КРЫЖЫ

Тыя крыжы раней будаўнікі прыбралі з адхонударогі. У некаторых месцах насып пачаў прася-даць.


Трапіць у Курапаты цяпер складана, моцныя дажджы раз-мылі глебу, поўна лужынаў, са сьцёку няспынна цячэ вадаў бок Крыжа Пакутаў. Сёньняшні дождж загасіў вогнішчаваланцёраў. Самі добраахвотнікі сядзяць у маленькім на-мёце. Гаворыць Васіль Парфянкоў:

— Моцны дождж пайшоў пад раніцу.

435

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

434

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

— Цяпер у краіне жахлівая сытуацыя з падручнікамі гісто-рыі. Тэма бальшавіцкіх рэпрэсіяў наагул зьнікае з пад-ручнікаў. Мы вырашылі ня проста шукаць грошы пад друкгэтай кнігі, а нават зрабіць цэлую кампанію для настаўнікаўгісторыі, для выкладчыкаў гісторыі ВНУ, для бібліятэкараў.Мы хочам 19 чэрвеня правесьці вялікую нараду з прад-стаўнікамі творчых саюзаў, праектных іністытутаў, наву-коўцамі, рэлігійнымі канфэсіямі й грамадзкімі арганізацы-ямі наконт таго, як зьбіраць гэтыя грошы.

Кампанія, якая распачнецца 19 чэрвеня, скончыцца 30кастрычніка, у Міжнародны дзень ахвяраў палітычныхрэпрэсіяў.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 30 Ú‡ŸÌfl 2002

ВАЛАНЦЁРЫ РЫХТУЮЦЦАДА ЗАВЯРШЭНЬНЯ ВАХТЫ

Яны падсумоўваюць вынікі доўгатэрміновагадзяжурства.


У Курапатах паболела валанцёраў. Актывісты курапацкагачыну хочуць найбольш плённа правесьці ва ўрочышчыапошнія чатыры дні. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Мы змагаліся тут за ўшанаваньне памяці забітых лю-дзей, і мы сыходзім не таму, што стаміліся ці там не хапа-ла харчаваньня. Пытаньне ня ў стоме, а ў тым, што мыдаем апошні шанец уладзе гэтым сыходам і завяршэнь-нем — знайсьці ў сабе нешта чалавечае.

Думку Сержука Высоцкага працягвае Генадзь Дранковіч:

— Мы захавалі гэтыя Курапаты, і мы даем шанец гэтайуладзе, гэтай дзяржаве й той жа самай апазыцыі прыняцьпэўнае рашэньне.

Сёньня ў лягеры было пяцёра валанцёраў — яны абы-ходзілі лясны масіў, прыбіралі сьмецьце, абмяркоўвалі дэ-

Што да суду над Васілём Парфянковым, якога абвінавач-ваюць у дробным хуліганстве, то ён перанесены на 3 чэр-веня.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 29 Ú‡ŸÌfl 2002

ГРАМАДЗКАЯ ІНІЦЫЯТЫВА ПРАВЯДЗЕ ТАЛАКУ

Удзельнікі ініцыятывы хочуць супольна пазна-чыць межы мэмарыялу з боку гораду.


Сябры грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмары-ялу Курапаты» заклікаюць усіх прыходзіць у суботу й ня-дзелю аб 11-й гадзіне на талаку. Гаворыць каардынатар-ка ініцыятывы Ірына Жыхар:

— Урочышча Курапаты мы звычайна разглядалі з аднагобоку, — таго, дзе зараз ёсьць валанцёры. А тэрыторыі збоку Менску такой пільнай увагі не надавалі. І зараз тамбудаўнікі праводзяць кабэльныя сеткі, і нават правас-лаўная царква нешта капае непасрэдна на самой тэрыто-рыі мэмарыялу. Яны зараз гатовыя проста ісьці па магілах,і нават ужо чуюцца такія воклічы: «Калі сустрэнем магілу,зробім перазахаваньне». У будаўнікоў у бюджэце закла-дзеныя такія выдаткі — слупы, каб вызначыць, дзе межымэмарыялу. Мая Тодараўна Кляшторная, якая цяперзьяўляецца навуковай кіраўніцай гэтага аб’екту, тэрміно-ва шукае магчымасьці, каб гэтыя слупы закупілі й пры-везьлі менавіта на гарадзкі ўчастак мэмарыялу.

Ірына Жыхар заклікае ўсіх зацікаўленых прыходзіць 1 і 2чэрвеня ў Курапаты з рыдлёўкамі, каб усталяваць гэтыяслупы й такім чынам пазначыць межы мэмарыялу.

Грамадзкае аб’яднаньне «Дыярыюш» практычна падрых-тавала да друку кнігу пра Курапаты. Актывісты ініцыяты-вы зьбіраюцца распачаць збор ахвяраваньняў на выдань-не гэтай кнігі накладам 10 тысяч асобнікаў. Ірына Жыхартлумачыць:

437

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

436

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ён змайстраваў зь бярвеньня больш за дваццаць вялікіхкрыжоў. 8 лістапада ў часе вядомых падзеяў Рыгора Кійкай ягоную дачку Лілію жорстка зьбілі амонаўцы, а потымсуд прызначыў мастаку выплаціць штраф.

Сёньня раніцай спадар Кійко разам зь сябрамі КХП БНФпрыйшоў у Курапаты, каб апрацаваць адмысловымі рэ-чывамі крыжы, якія былі ўсталяваныя ўздоўж курапацкайпрасекі.

КІЙКО: За паўгода мы ўсталявалі Алею, у якой больш засто крыжоў. Нас кансультуюць мастакі з суполкі «Пагоня».Шмат крыжоў у саміх Курапатах — усталявана больш за200 крыжоў. Людзі прыватна прывозяць, ёсьць крыжы зПольшчы і зь Літвы. Калі раней нельга было пазнаць, штотут месца расстрэлаў ахвяраў рэжыму, то цяпер людзівельмі ўражаныя, што месца ўпарадкаванае.

У Рыгора Кійка, як і ў многіх беларусаў, родныя пацярпеліад сталінскіх рэпрэсіяў.

КІЙКО: Можа, хто-небудзь тут пакоіцца. Мой дзядзька,старэйшы брат майго бацькі, загінуў перад вайной. У мат-чыным родзе шмат людзей таксама пацярпелі.

Рыгор Кійка мяркуе, што ў Курапатах ня трэба ўзводзіцьвялізных збудаваньняў, ва ўрочышчы цяпер натуральнапаўстае мэмарыял з крыжоў. Спадар Рыгор з павагайставіцца да кругласутачнай вахты моладзі.

КІЙКО: Цяпер ужо можна гэтую вахту спыніць, але трэбавесьці дагляд. Уначы тут нічога ня здарыцца, а восьудзень трэба прыходзіць, бо будаўнікі працуюць, яны хо-чуць пракласьці трубу якраз ля Крыжа Пакутаў. А начнуювахту тут павінна несьці міліцыя, бо гэта іх непасрэдныабавязак. Гэта мэмарыял, які ахоўваецца дзяржавай.

Сёньня я засьпела ў Курапатах Алега Радзюка разам зьягонай васьмігадовай дачкой Барбарай. Яны прыйшліапрацоўваць крыжы.

Да заканчэньня кругласутачнай вахты памяці засталосятры дні. На адным з дрэваў вісіць абвестка, што 3 чэрве-ня а другой гадзіне адбудзецца мітынг і шэсьце ад Кура-патаў.

талі сыходу. Дагэтуль яшчэ ня вызначана, што рабіць зпарэшткамі згарэлага вайсковага намёту і бел-чырвона-белым сьцягам. Папялішча, напэўна, давядзецца прыб-раць, а вось пакідаць сьцяг ва ўрочышчы без нагляду не-бясьпечна. Некаторыя валанцёры шкадуюць, што кругла-сутачнай вахты памяці ня будзе, гаворыць Алег Гнедчык:

— Тут правялі шмат часу, як вялікая сям’я. Будзе, канечне,шкада, усе разыдуцца. Але будзем яшчэ сюды прыходзіць,толькі не начаваць, а ўдзень... Учора прыходзіў нейкі ча-лавек, вывярнуў крыж. Хлопцы за ім пабеглі, але злавіцьне пасьпелі.

Алесь Поклад ужо больш за месяц знаходзіцца ў апёка-вым цэнтры. Валанцёрка Стася Басава апошнія некалькітыдняў амаль штодня наведвае свайго пацярпелага сяб-ра.

БАСАВА: Ягоны стан збольшага нармальны. Ён патрохуідзе на папраўку. Але лекары пакуль не даюць камэнта-роў наконт таго, як доўга ён яшчэ будзе знаходзіцца ўшпіталі.

— Можа, яму што-небудзь трэба?

— Яму прапісалі досыць шмат лекаў, якія каштуюць дас-таткова дорага. Таму патрэбныя грошы. Трэба зьвязваццазь ягонай маці, альбо пытацца на ўправе БНФ. Там ёсьцьадмысловая скрыня для ахвяраваньняў Алесю Покладу.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 31 Ú‡ŸÌfl 2002

РЫГОР КІЙКО МЯРКУЕ, ШТО Ў КУРАПАТАХПАЎСТАЕ НАРОДНЫ МЭМАРЫЯЛ

Сябры КХП БНФ апрацоўвалі крыжы адмысло-вымі рэчывамі.


Мастак Рыгор Кійко летась у верасьні адным зь першыхпачаў рабіць і ўсталёўваць у Курапатах крыжы. Усяго тады

439

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

438

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

ў бок хаты. Пакуль дайшлі дахаты, пачалася вайна. І не-дзе ў 1943 годзе ён, бачачы, што савецкія войскі насту-паюць, і яго ізноў будуць страляць, пайшоў у бок захаду— у Польшчу, Нямеччыну, а ў 1949 годзе трапіў у Амэры-ку. І пра гэта калісьці распавёў на Радыё Свабода. І толькітады сваякі даведаліся, што ён жывы. Лёс склаўся так, штоў 1986 годзе ён памёр, так ніводнага разу й ня ўбачыўшысваіх родных.

Сёньня ўрочышча наведаў вядомы літоўскі пісьменьнік йбылы дысыдэнт Томас Венцлава. Ён зазначыў, што Кура-паты можна паставіць у адзін шэраг з такімі месцамі якАсьвенцім і Майданэк. Спадар Венцлава нагадаў пралітоўскі досьвед у справе ўшанаваньня бязьвінных ахвя-раў сталінскага рэжыму, пра тое, як літоўцы вывозілі па-рэшткі сваіх грамадзянаў з Сыбіру і Поўначы, як ставіліпомнікі ахвярам рэпрэсіяў.

ВЕНЦЛАВА: У Вільні існуе музэй КГБ у будынку былога КГБ.Я магу толькі пажадаць, каб у Беларусі ў будынку КГБ, які,я спадзяюся, стане будынкам былога КГБ, быў створаныпадобны музэй.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 2 ˜˝‚ÂÌfl 2002

ВАЛАНЦЁРЫ РЫХТУЮЦЦАДА СПЫНЕНЬНЯ ВАРТЫ

Яны хвалююцца за лёс мэмарыялу пасьлязьняцьця кругласутачнай варты.

Галіна Абакунчык:

Сёньня днём у Курапатах заставаліся тры валанцёры, алемінулую ноч тут дзяжурылі 12 чалавек. Ноч прайшла спа-койна, калі ня ўлічваць, што ў Курапацкім лесе праз да-рогу ад лягеру начную пагулянку з музыкай і песьняміналадзіла група моладзі. Да валанцёраў яны не чапляліся,а пасьля сябе пакінулі гару бруду і пустых пляшак.

■ 1 ˜˝‚ÂÌfl 2002

КУРАПАТЫ НАВЕДАЎ ТОМАС ВЕНЦЛАВА

На талацэ працавалі актывісты грамадзкайініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Кура-паты» і сябры КХП БНФ.


Сябры КХП БНФ яшчэ ўчора ўвечары прывезьлі ва ўро-чышча 40 крыжоў, а сёньня ўсталёўвалі іх блізу КрыжаПакутаў i на пагорку. Гаворыць Алесь Чахольскі:

— Наша партыя працягвае ўсталяваньне крыжоў. Сёньнямы хочам закончыць афармленьне цэнтральнай Алеі. Да-лей будзем ставіць крыжы на магілах, уздоўж дарогі.

Уладзімер Юхо кажа, што трэба будзе працягнуць АлеюКрыжоў да Цны.

ЮХО: З боку Цны зроблены пераход. І вядома, што, калітам будуць спыняцца машыны, то людзі пойдуць з гэтагабоку ў раён Курапатаў.

Лідэр Партыі БНФ Вінцук Вячорка і другія актывісты гра-мадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапа-ты» сёньня прыйшлі ва ўрочышча з рыдлёўкамі й сяке-рамі.

ВЯЧОРКА: Сёньня — традыцыйная праца, якую трэбарабіць рэгулярна. Гэта выкарчоўваньне кустоў і зрэзвань-не буйной травы і тых жа самых кустоў. Гэтую працу трэбарабіць безупынна, каб выпадковыя наведнікі ўсё ж бачылій магільныя яміны, і крыжы, каб яны разумелі, што гэтаня проста звыклы лес.

Сяргей Мацкевіч прыйшоў на талаку разам з жонкай Та-марай. Дзеда Сяргея Сільвэстра Мацкевіча расстрэльваліў Курапатах, але той цудам застаўся жывы.

МАЦКЕВІЧ: Перад самай вайной дзеда з Драгічынскагараёну забралі сюды. Яго тут стралялі, але так здарылася,што ён стаяў у другім шэрагу, і яго недастралілі, і разам зьнейкім палякам яны выбраліся ўначы з-пад трупаў і пайшлі

441

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

440

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

■ 3 ˜˝‚ÂÌfl 2002

«КУРАПАТЫ СТАЛІ ЗНАКАМ ГЕНАЦЫДУ»

Зянон Пазьняк заклікае моладзь надалей дапа-магаць у справе стварэньня народнага мэмары-ялу ў Курапатах.

ПАЗЬНЯК: Курапаты сталі відочным і зразумелым знакамгенацыду. Уся ранейшая інфармацыя мела для народуабстрактны характар. А вось калі зьявіліся зьвесткі праКурапаты, калі людзі маглі ўбачыць і памацаць гэтыя ча-рапы, гэтыя адтуліны, калі яны зразумелі, што расстрэль-валі простых людзей, а ня ўсякіх там Бухарыных ды Яжо-вых, то для людзей гэта стала відочным знакам, і тамусёньняшняя ўлада, якая ажыцьцяўляецца КГБ, і ў Бела-русі, і ў Расеі, не зацікаўленая, каб існаваў такі помнік, якКурапаты, і таму адбываецца фактычна яго зьнішчэньне.

Вось чаму я лічу, што галоўная задача моладзі – дапама-гаць тым людзям, якія ствараюць народны мэмарыял уКурапатах. Гэты народны мэмарыял пачала ствараць Кан-сэрватыўна-Хрысьціянская Партыя і Беларускі НародныФронт 2000 году. Там зараз ставяцца крыжы ўсімі людзьмі.У каго хто загінуў, людзі нясуць гэтыя крыжы і ставяць.

І тое, што моладзь была ў Курапатах цягам амаль цэлагагоду, што яна прысутнічала там днём і ноччу, гэта вельмідобра. Яны зрабілі вялікую справу, яны зрабілі добры вы-бар.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 3 ˜˝‚ÂÌfl 2002

У КУРАПАТАХ АДБЫЛОСЯ ЗАКРЫЦЬЦЁ ВАХТЫ

З самай раніцы валанцёры парадкавалі тэрыто-рыю ўрочышча – зьнімалі намёты, палілі сьмець-це ў вогнішчы, прыбіралі свае асабістыя рэчы.

Затое цалкам сплянаванай акцыяй, скіраванай на запа-лохваньне валанцёраў, яны лічаць спробы невядомыхлюдзей штоночы выкопваць крыжы, усталяваныя ваколурочышча. Гавораць маладафронтаўцы Вераніка Лаеўскаяй Сяржук Мацкойць.

ЛАЕЎСКАЯ: Крыжы вакол Курапатаў выкопваюць ноччу.Некаторыя пакідаюць так, а некаторыя з сабой забіраюць.Гэта наўмысна робіцца. Напэўна, хочуць запалохаць, кабмы хутчэй адсюль сышлі. А калі мы адсюль сыдзем, тоневядома што тут будзе.

МАЦКОЙЦЬ: Мы пераходзім на патруляваньне. Будзем тутпрыбіраць сьмецьце і ганяць так званых шашлычнікаў, інаогул сачыць за парадкам, бо гэтае месца без наглядупакідаць нельга.

Вандалы й невядомыя шкоднікі ў Курапатах актывізавалісятолькі з надыходам цяпла. Затое людзі, чые сваякі былітут расстраляныя альбо закатаваныя падчас рэпрэсіяў да-лёка ад Беларусі, прыходзяць і прыяжджаюць з самагапачатку варты. Сёньня тут былі спадарыня Ала й НінаКасінюк.

АЛА: Мы часта тут бываем. У мяне тут расстраляныядзядзька і цётка. Лічу, што Курапаты — сымбаль нашыхпакутаў.

НІНА: У мяне родныя ня тут, а ў Краснаярскім краі, але жтуды ня дойдзеш. Дык я сюды прыходжу, бо тут людзі гэткіяж, як і мае родныя.

Сёньня валанцёры працягвалі прыбіраць тэрыторыю ва-кол лягеру, каб заўтра быць гатовымі да закрыцьця нач-ной варты. Яны вельмі шкадуюць, што давядзецца зды-маць з флагштоку бел-чырвона-белы сьцяг. Слухаем Ве-раніку Лаеўскую й Сержука Мацкойця.

ЛАЕЎСКАЯ: Калі сьцяг пакінуць, то яго адразу здымуць.Шкада, бо гэтае месца сьвятое і сьцяг тут павінен быць.Ня ведаем, што рабіць.

МАЦКОЙЦЬ: Сьцяг тут трымаўся ўвесь час. Нават у са-мыя цяжкія дні, калі было зьбіцьцё, калі згарэў намёт, каліарыштоўвалі людзей. Урочышча заставалася бязь сьцягалітаральна некалькі гадзінаў. І таму гэты сьцяг увасабляеверу моладзі ў лепшую будучыню.

443

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

442

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

штодня езьдзілі сюды, асабліва Радыё Свабода. Гэта сап-раўды надала Курапатам такое гучаньне, якое вымусілаўлады адступіць. Многія прыходзілі сюды проста, кабпаўдзельнічаць, каб падтрымаць, але да глыбіні душы гэтапраймала менавіта падчас вартаў. З тымі, хто быў лявогнішча, хто быў у намётах за 250 дзён, я зараз абса-лютна гатовы ісьці ня толькі ў выведку. Гэта сапраўды былогарніла, дзе гуртаваўся нацыянальны рух, дзе гуртавалісямаладыя людзі да будучых перамогаў.

Зянон Пазьняк сёньня зьвярнуўся да валанцёраў зь лістом,які зачытаў намесьнік старшыні Маладога Фронту ЯўгенСкочка:

«Гэтае месца ёсьць скрыжаваньнем беларускага лёсу. Янокажа пра выбар шляху. Вы зрабілі свой выбар, і ён добры.Нягледзячы на цяжкасьці й няпростасьць задачы, вы сталіна бок тых, хто бароніць магілы закатаваных продкаў. Вызрабілі мужны ўчынак, які паспрыяў захаваньню сьвятогамесца. Аддаючы належнае добрай справе і ахове Кура-патаў, якую вы ажыцьцяўлялі, мушу сказаць, што ахованеабходная й надалей, і асабліва – уначы. Могілкі, якіямаюць вялікае грамадзкае і нацыянальнае значэньне,ахоўваюцца ва ўсім сьвеце. Нельга пакідаць народны мэ-марыял без нагляду. Добра было б, каб днём і ноччу Ку-рапаты былі пад аховай. Пакуль улада на Беларусі ў чу-жых руках, яна ня будзе спрыяць нічому добраму, сьвя-тому й беларускаму. Таму шмат што залежыць ад суполь-нага рашэньня і магчымасьцяў саміх беларусаў. АховаКурапатаў – адна з канкрэтных грамадзкіх задач».

Абарона Курапатаў не прыпыняецца, ужо заўтра ва ўро-чышча на дзённае дзяжурства прыйдуць добраахвотнікі.

У часе мітынгу выступілі Людміла Гразнова, УладзімерКішкурна ды іншыя, хто спрычыніліся да абароны Кура-патаў. А вось меркаваньне валанцёра Зьмітра Захарэвіча,прадстаўніка Беларускай Партыі Свабоды:

— За гэтыя амаль пятнаццаць гадоў было шмат перамо-гаў, але, на жаль, яшчэ больш было паразаў. Гэты кура-пацкі чын 2001—2002 гадоў, спадзяюся, зноўку зрабіўсятым паказьнікам беларускай волі, і менавіта ён даў на-дзею пасьля апатыі, якая здарылася зь людзьмі пасьля па-


Многія шчыра шкадавалі аб заканчэньні вахты, якаядоўжылася 250 дзён, празь якую прайшлі некалькі соценьваланцёраў. Луналі бел-чырвона-белыя сьцягі й штанда-ры Маладога Фронту і Беларускай Партыі Свабоды. Адругой гадзіне дня ля Крыжа Пакутаў сабралося калявасьмідзесяці чалавек. За цырымоніяй назіралі прад-стаўнікі КНГ АБСЭ й амбасады Злучаных Штатаў Амэрыкі.

Мітынг распачала Валянціна Трэмбіцкая, жыхарка мікра-раёну Зялёны Луг.

ТРЭМБІЦКАЯ: Дарагія мае дзеці i ўнукі! Я вельмі ганарусявамі. Вы зрабілі вялікую справу. Вы ўвайшлі ў гісторыюБеларусі, гэткай маленькай кропелькай, але ўвайшлі. Яшчэлетась я думала пра вас. Хто вы? Сьвятыя ці рамантыкі, цідон-кіхоты, ці вы людзі сьвядомыя, якія маюць свае ідэа-лы, якія любяць свой народ, сваю Радзіму. За гэта вяліківам дзякуй!

Вынікі вахты падсумоўвае лідэр Партыі БНФ Вінцук Вя-чорка:

— Дзеля таго, каб ніколі больш не было Курапатаў, вы,хлопцы й дзяўчаты, выстаялі ў гэтай беспрэцэдэнтнай вах-це, у гэтым геройскім чыне. Я думаю, што вам было б нясорамна перад тымі, хто тут нізашто пагінуў. За апошніяпаўгода зробленая вялізарная справа – слова Курапатызноў загучала.

Лідэр Маладога Фронту Павал Севярынец быў адным зтых, хто ўвечары 24 верасьня з крыжам у руках стаў пе-рад бульдозэрамі. З таго моманту й распачалася доўга-тэрміновая варта. Сёньня ў часе свайго выступу Павалвыказаў падзяку ўсім, хто спрычыніўся да абароны нацы-янальнага нэкропалю.

СЕВЯРЫНЕЦ: Абавязкова трэба сказаць, што супольна змаладафронтаўцамі, зь Беларускай Партыяй Свабоды,якія ўзялі на сябе асноўны цяжар вядзеньня гэтай акцыі, усамой акцыі брала ўдзел шмат актывістаў розных арганіза-цыяў, маладзёвых аб’яднаньняў, КХП БНФ, БеларускагаНароднага Фронту, ініцыятывы «За ўратаваньне мэмары-ялу Курапаты». Мы вельмі ўдзячныя тым журналістам, якія

445

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

444

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

Гэта зрабілі Сяржук Высоцкі й Яўген Скочка. Работнікі кан-цылярыі прынялі ліст, паабяцаўшы перадаць яго вышэй-шым асобам і зарэгістраваць. Увесь гэты час валанцёрыстаялі на пляцы Незалежнасьці з разгорнутымі бел-чыр-вона-белымі й бел-чырвона-чорнымі сьцягамі, чаго ўжодаўно не было. Сваіх лідэраў яны сустракалі воплескамі,а тыя сёньняшнюю падзею назвалі перамогай абаронцаўКурапатаў. Гаворыць Сяржук Высоцкі:

— Гэта першы выпадак за апошнія чатыры гады, калі тут,на гэтай плошчы зьявіўся бел-чырвона-белы сьцяг. Гэтаперамога абаронцаў Курапатаў, зь якой я вас усіх віншую.

У лісьце на адрас ураду краіны абаронцы ўрочышча на-гадалі, што ў Курапатах пахаваныя дзясяткі тысячаў зака-таваных карнікамі НКВД грамадзянаў Беларусі і штонеўшанаваньне гэтага месца кіраўніцтвам краіны ёсьцьпасiўнай формай вандалізму. Яны патрабуюць, каб дзяр-жава ўзяла на сябе адказнасьць у справе мэмарыялізацыіКурапатаў, пачынаючы з усталяваньня агароджы й аховы.Валанцёры будуць дамагацца выкананьня сваіх патраба-ваньняў. Гаворыць Яўген Скочка:

— Мы пачакаем, пакуль яны зарэгіструюць гэтую заяву, апотым пабачым і рэакцыю ўладаў. Магчыма, давядзеццазноўку аднавіць вахту. Але я веру, што яны ўрэшце зразу-меюць, што нас не перамагчы й Курапаты ня зьнішчыць.

Сёньня ўвечары ў Курапатах будзе зьняты бел-чырвона-белы сьцяг, які сымбалізаваў валанцёрскую прысутнасьцьва ўрочышчы, і ўпершыню ад верасьня ноччу тут нікогане застанецца. Але й надалей будзе працягнутае што-дзённае патруляваньне.

разы на прэзыдэнцкіх выбарах. Ён зноў даў надзею на тое,што мы пераможам.

Думку Зьмітра Захарэвіча працягвае Сяржук Высоцкі:

— Так, Курапаты не паспрыялі аб’яднаньню ўсяго белару-скага народу, на жаль, Курапаты на сёньняшні час неаб’ядналі ўсю беларускую апазыцыю, але Курапаты аб’яд-налі тысячы людзей вакол праўды. Вакол справядлівасьці,людзей у Беларусі й па-за яе межамі. У гэты дзень хочац-ца падзякаваць усім, хто быў далучаны да курапацкайсправы. Так атрымалася, што Беларусь чакала герояў, і мыгэтых герояў Беларусі далі.

Сяржук Высоцкі заклікаў валанцёраў ісьці шэсьцем даСавету Міністраў, каб уручыць зварот ураду з патрабавань-нем мэмарыялізацыі Курапатаў. Валанцёры й іншыяўдзельнікі мітынгу сышлі з Курапатаў, а ва ўрочышчы надпапялішчам вайсковага намёту застаўся лунаць бел-чыр-вона-белы сьцяг.

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ 3 ˜˝‚ÂÌfl 2002

АБАРОНЦЫ ПРЫЙШЛІ НА ПЛЯЦНЕЗАЛЕЖНАСЬЦІ

Работнікі канцылярыі прынялі пэтыцыю, паабя-цаўшы перадаць кіраўніцтву ўраду.

Галіна Абакунчык:

Каля двух дзясяткаў абаронцаў пад бел-чырвона-белымісьцягамі сёньня прыйшлі на пляц Незалежнасьці, каб пе-радаць ураду ліст з патрабаваньнем мэмарыялізацыі ўро-чышча. Каб не сустрэцца зь міліцэйскімі кардонамі ідайсьці да Дому ўраду, валанцёры вырашылі дабраццада цэнтру гораду на грамадзкім транспарце. Ад Нямігі яныпехатою прайшлі на праспэкт Францішка Скарыны й толькікаля гатэлю «Менск» разгарнулі сьцягі, зь якімі й дайшліда Дому ўраду. Тут іх сустрэлі дзяжурныя міліцыянты й пра-панавалі зайсьці ў будынак толькі некалькім чалавекам. ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

■ Журнал абаронцаў.

■ Апошнi дзень кругласутачнай вахты 3 чэрвеня 2002 году.Ганна Соусь, Сяржук Высоцкi, Марат Гаравы, Павал Севярынец,Уладзiмер Кармiлкiн.

448 449

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

«Хочам даць Вам інтэрвію, мы ня верым другім выдань-ням. Толькі Радыё Свабода гаворыць праўду пра Курапа-ты...» Раніцай прыяжджаю ва ўрочышча. Будаўнік, мала-ды мужчына ўжо ў цывільнай вопратцы (сёньня вяртаец-ца дадому) чакае размовы. Ён быў у той будаўнічай бры-гадзе, што працавала 8—9 лістапада. «Вось я ў газэтах чы-таў пра тое, што нібыта пасьля гэтых падзеяў некаторыябудаўнікі звольніліся. Гэта няпраўда. Мы ўсе засталіся пра-цаваць. Няхай гэта прагучыць па «Свабодзе». Мой дык-тафон піша ўсё...

... Вясна. Сонца й сьнег у Курапатах. Штодня адныя й тыяж людзі ў лягеры. Стомленасьць і пэўная абыякавасьць.Усё цяжэй шукаць нейкі паварот для рэпартажу. Тут нічогане зьмяняецца. Дарога будуецца. Нешта зьмяніць ужо не-магчыма. У лягеры — паўгалодная паўсядзёнка. Чакаюцьневядома чаго... Часам адчуваньне, што Курапаты аніко-му ўжо непатрэбныя... «Як можна туды столькі хадзіць?»— дзівяцца калегі й сябры. Але раніцай ногі самі ідуць дапрыпынку 24-га аўтобусу. Ад майго дому да Зялёнага Лугуна ім крыху больш за гадзіну... Дарогай трымаю ў рукахдыктафон, праслухоўваю ранейшыя запісы, тыя, што неўвайшлі ў сюжэт...

... 23 траўня. Гэта ня проста супадзеньне. У Алеся Покла-да і ў мяне сёньня дзень народзінаў. Яго зараз віншуць ушпіталі калегі па курапацкай вахце. Пра свой дзень я па-куль маўчу. Як звычайна, пішу на дыктафон аднаго з ку-рапацкіх сядзельцаў. Часам здаецца, што ўсё, зьвязанае зтэмай Курапатаў, наканавана мне лёсам. Думаю, што не-выпадкова маімі настольнымі кнігамі тры гады запар былістарыя нумары часопісу «Новый мир» — «Архіпэляг ГУ-ЛАГ». Увесь трагізм рэпрэсіяў адчуваю тут, каля ямаў-магілаў. А найбольш востра тады, калі некаторыя былыявязьні ГУЛАГу, прыходзячы ў Курапаты, адмаўляюцца га-варыць на дыктафон. Яны дагэтуль баяцца...

... 3 чэрвеня. Ня веру, што гэта мой апошні дзень у Кура-патах. Гэта толькі дзень заканчэньня вахты памяці, дзеньсыходу валанцёраў. Майму дыктафону яшчэ шмат давя-дзецца працаваць у Курапатах...

Дыктафон «Свабоды»(журналісты — пра тое, што засталося па-за этэрам)


... 20 верасьня. Вечар. Дождж. Я еду ў таксоўцы ў Кура-паты. Гадзіну таму скончыла рабіць рэпартаж з інаўгура-цыі Аляксандра Лукашэнкі. Дагэтуль у вушах — крыкі абу-раных людзей, якіх не пусьцілі паглядзець на цырымоніюна Кастрычніцкай плошчы. «А дзе гэта Курапаты?» — го-лас кіроўцы адцягвае ўвагу. Таксіст зьвязваецца з дыспэ-чарамі, тыя таксама ня ведаюць... Пачынаю тлумачыць.Машына спыняецца на кальцавой дарозе. Ляжаць высе-чаныя дрэвы. Працуюць бульдозэр і экскаватар. Я выхо-джу з машыны й дастаю дыктафон...

... Праз тыдзень. У Курапатах гарыць вогнішча. Дымампрапахла ўся вопратка й валасы. А шостай у мяне жывыэтэр з Курапатаў. Разам з Уладзімерам Юхо ідзем па лесе.Баюся выпадкова ступіць нагой у яміну-магілу. Халодна йстрашна... На дарозе спыняецца вялікая фура, зь яе вы-ходзіць мужчына з пакункам харчоў і аддае яго валанцё-рам. Дастаю дыктафон... «Я беларус, і не хачу, каб насбольш стралялі... У Курапатах!» Дагэтуль памятаю твар тагомужчыны...

... 8 лістапада. Дождж. Бруд. Сьвятло ад міліцэйскіх відэа-камэр сьлепіць вочы. Гук паваленага крыжа. Крыкі затры-маных. Кроў. Сьлёзы. Пах перагару. Паўсюль міліцэйскіколер. Дыктафон няспынна фіксуе падзеі — шкада, штоўсё ня можа трапіць у этэр...

... 9 лістапада. Раніца. У паліклініцы мне ставяць кро-пельніцу. Тэлефануюць валанцёры з Курапатаў — ізноўпачаўся разгон лягеру. Не магу дачакацца, калі ж яна да-капае... Сядаю ў таксоўку, галава яшчэ крыху кружыцца.Калі прыяжджаю ва ўрочышча, міліцыя ўжо затрымалаабаронцаў. Дастаю дыктафон і пачынаю апытваць сьвед-каў разгону. У Курапаты ідуць і ідуць людзі. Праз гадзінуізноў пачынаецца супрацьстаяньне...

... 24 сьнежня. Вечар. Каляды. Мне тэлефануюць з Кура-патаў. Капэлян перадае слухаўку будаўніку з Магілёва.

451

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚

450

‰ ‡ Ó „ ‡ Ô ‡ Á Í Û ‡ Ô ‡ Ú ˚


Аднойчы Курапаты наведаў галяндзкі студэнт Ёст Сьлім.Безь пяці хвілінаў выпускнік вышэйшай школы жур-налістыкі прыехаў рабіць творчую дыплёмную працу праБеларусь. Кажа, што ведаў пра Курапаты выключна з мэ-дыяў. І вось цяпер ён рады, бо мае магчымасьць паба-чыць усё на свае вочы.

З самага пачатку яго ўразілі крыжы, дзясяткі крыжоў, якіяваланцёры ўкопвалі ўздоўж будучай Менскай кальцавойдарогі.

Наступным сюрпрызам была падрабязная мапа Курапа-таў з пазначанымі на ёй пахаваньнямі. Ёст быў зьдзіўленыколькасьцю магілаў, шчыльнасьцю іхнага знаходжаньня.І яшчэ двума фактамі: нэкропаль фактычна разрэзаны да-рогай, жылыя дамы мікрараёну Зялёны Луг збудаваныявельмі блізка да магілаў.

Пазьней у лягеры зьявіўся Мікола Крывальцевіч. На прось-бу Ёста ён зрабіў гістарычную экскурсію па Курапатах.

І вось мы на самым версе нэкропалю. У некалькіх мэтрахад крыжоў. Спадар Крывальцэвіч апісвае працу энкавэ-дыстаў: як ахвяраў прывозілі сюды, як ставілі іх на ўскрай-ку ямы, як расстрэльвалі, як закапвалі і як пасьля ўсягогэтага забойцы йшлі на танцы ў суседнюю вёску.

Эўрапеец ня верыць сваім вушам. Некалькі разоў пера-пытвае пра асобныя моманты: ці правільна ён зразумеў.Напрыканцы Ёст просіць спадара Крывальцэвіча паказаць,як вонкава выглядае пахаваньне, каб сфатаграфаваць.Гісторык ляканічна адказвае: «Вы стаіцё на ўскрайку па-хаваньня». Галяндзец літаральна падскоквае і робіць крокубок. «А цяпер, — кажа Мікола Крывальцэвіч, — вы стаіцёна самой магіле». У спадзяваньні апынуцца на «чыстай»зямлі Ёст ліхаманкава робіць яшчэ адзін крок. Але чуежорсткае: «Вы ўжо трапілі на тэрыторыю іншай магілы».

За дзьве гадзіны ў Курапатах Ёст Сьлім адшчоўкаў некалькіфотастужак, ягоны дыктафон не выключаўся. Сам ён увесьчас вымаўляў адно толькі слова — «unbelievable!», што ўперакладзе з ангельскай значыць «неверагодна».


Дзень 9 лістапада 2001 году.

Прыяжджаю раніцай на канцавы прапынак «Зялёны Луг»,ад якога да Курапатаў прыкладна 200 мэтраў, і бачу вялікінатоўп людзей. Міліцыянты сталі ланцугом і нікога не пра-пускаюць ва ўрочышча. Лідэры апазыцыі тут жа ладзяцьімправізаваную прэсавую канфэрэнцыю.

Сярод натоўпу розных людзей я заўважыў пажылага спа-дара, які вылучаўся шляхетнасьцю сваёй мовы й па-водзінаў. Ён спакойна тлумачыў людзям, у чым каш-тоўнасьць гэтага Курапацкага лесу, і чаму маладыя людзісталі на абарону магілаў.

Я разгаварыўся з гэтым чалавекам, якога клічуць АнатольТатарскі. Спадар Анатоль вольна гаварыў ня толькі па-бе-ларуску й расейску, але й па-ўкраінску й польску. Ён па-ходзіць з галіцыйскай Украіны, з-пад Львова. Выхаванецваршаўскай школы езуітаў, пасьля салдат УкраінскайПаўстанцкай Арміі. Браў удзел у баях з бальшавікамі, зашто пасьля разгрому УПА на 8 гадоў трапіў у ГУЛАГ. Цяж-ка працаваў у лягерах і ўранавых капальнях УсходнягаСыбіру, там пахаваў шмат сваіх сяброў па зброі, сярод якіхбылі й беларусы. Пасьля вызваленьня жыў у розных мес-цах СССР, бо ва Ўкраіне яго, «буржуазнага нацыяналіста»й «ворага народу», не хацелі прапісваць. Урэшце ажаніўсязь беларускай і прыехаў у Менск. Спадар Татарскі казаўмне, што беларусам трэба вяртаць сваю нацыянальнуюпамяць і сьвядомасьць. А Курапаты, на ягоную думку,ёсьць адным з самых трагічных сымбаляў беларускайгісторыі. Цікава было назіраць, як гэты абсалютна не са-вецкі чалавек даводзіў выхаваным у савецкіх традыцыяхлюдзям, чаму трэба шанаваць сваю гісторыю й продкаў.Тыя спачатку глядзелі на яго як на іншаплянэтніка, маўляў,пра што гэта ён.

Пасьля я ня раз бачыў Анатоля Татарскага ў Курапатах, уваланцёрскім лягеры. Ён прыносіў хлопцам і дзяўчатамцёплыя рэчы й харчаваньне, падбадзёрваў іх словам. Ізаўсёды запрашаў усіх у госьці ў сваю невялікую кватэру ўЗялёным Лузе.

453452

Барысевіч Аляксандар, прадстаўнік «Магістральаўтадору» 28Басава Стася 5, 281, 436Басін Якаў, прэзыдэнт аб’яднаньня прагрэсіўнага юдаізму 334Бачыхін Віктар, бард з-пад Смаленску 243Беленькі Юрась, намесьнік старшыні КХП БНФ 21, 90Белы Анатоль, старшыня клюбу «Спадчына» 344, 345Берыя 101Більдзюк Дзяніс 6, 198, 199, 202, 308, 317, 318, 323, 364, 370,

400, 410, 416, 424, 426, 427Блізьнюк Алесь з Радашкавічаў 88Бранштэйн Якаў, пісьменьнік, рэпрэсаваны 411Брыль Янка, пісьменьнік 310Будзько Андрэй 116, 178Буйвал Валеры, прэсавы сакратар КХП БНФ 47, 89, 109, 114, 130,

136—138, 328, 388, 407Бураўкін Генадзь, паэт 91Бусло, начальнік Савецкага РАУС 363, 365Бухарын 441Быкаў Васіль, пісьменьнік 36, 64—68, 91, 102, 277, 278, 292, 311Бягун Рацібор, жыхар Зялёнага Лугу 122, 429Бяляеў Аляксандар, хакейны трэнэр 286Бяляцкі Алесь, палітык 120

ВВажнік Ірына 353, 354Вайтовіч Аляксандар, кіраўнік Нацыянальнага сходу 273Валадзько Ўладзіслаў 131, 178Валер, будаўнік з Магілёва 420Валянцін, пэнсіянэр 71Васілеўскі Генадзь, начальнік Бараўлянскай міліцыі 126, 130, 137,

138, 181Васіль з Барысава 406Васіль, будаўнік 388, 427Васіль, дзед Арыны Вячоркі, рэпрэсаваны 377Васіль, пэнсіянэр 34, 323Венцлава Томас, пісьменьнік 438, 439Вера, жыхарка Зялёнага Лугу 255, 288Віктар, геадэзіст 345Вітушка Сяржук зь Вільні 57Вогнеў Юры 117Войцэх, дзядзька Ўладзімера Кішкурны, рэпрэсаваны 431, 432Вольга, дачка Ірыны Важнік 354Вольга, пэнсіянэрка 146Вольны Анатоль, паэт, рэпрэсаваны 411Восіпаў Яўген з Барысава 412, 413, 430Высоцкі Сяржук, лідэр БПС 6, 7, 10, 125, 148, 149, 152, 170, 172,

173, 183, 186, 187, 196, 208, 215, 220, 227—229, 232, 234,235, 240, 243, 247, 248, 259, 260, 262, 268, 269, 285, 286,298, 312, 320, 326—327, 332, 333, 342, 345, 348, 350—352,355, 359, 360, 362—364, 372, 382, 389, 390, 396, 397, 401,404, 410, 421, 422, 424, 426, 428, 433, 435, 444, 445, 447

Паказьнік асобаў

ААбакунчык Галіна, карэспандэнт Радыё Свабода 439, 444Абакунчык Яўген, намесьнік начальніка міліцыі Менскага раёну 112,

115Абламейка Сяргей, карэспандэнт Радыё Свабода 98Абрамава Вольга, дэпутатка палаты прадстаўнікоў 45, 50, 70Агмень Арцём з Магілёва 5Адамовіч Алесь, пісьменьнік 4, 418Адольф, дзядзька Ірыны Важнік, рэпрэсаваны 354Азараў Валер 117Акаловіч Леанід, сьвятар 72, 73, 75, 89, 124, 126, 148, 161, 162,

164, 173, 184, 227, 240, 255, 379, 411Алена, пэнсіянэрка 185Алесь са Шклова 209, 210Аляксандра, пэнсіянэрка 34Аляксей, школьнік зь Зялёнага Лугу 317Анатоль, будаўнік з Бабруйску 15, 16Анджыеўская Аляксандра 5Андронаў Уладзімер, тэлеапэратар 137Андросік Ларыса, старшыня аб’яднаньня «Дыярыюш» 252Андрыеўскі Аляксандар, хакеіст 286Андрэй, будаўнік з Магілёва 195, 200Апет Віталь з Крупак 5, 393Аркадзь, пэнсіянэр 71Арцём з Магілёва 209, 210Арэшка Вацлаў, культуроляг 69, 252, 270, 283, 334, 335, 340Астроўскі Алесь, прафэсар з Горадні 242, 268Атрошчанкаў Аляксандар 5Атрошчанкаў Цімох 5, 99, 203, 204, 215, 401, 424Афнагель Яўген 5, 106, 131, 157, 178, 207, 208, 216, 218, 219,

229, 243Ачапоўскі Лявон 222

ББагдановіч Максім, паэт 429Байсюк Мікола, актывіст БНФ з Горадні 268Бандалевіч Станіслаў, архітэктар 358Бандарук Кастусь, карэспандэнт Радыё Свабода 145Бандарчук Іван, рэпрэсаваны 188Бандарэнка Зьміцер, палітык 111, 113—115, 123, 195—197Бандэра Сьцяпан, будаўнічы начальнік 25Баравік Кацярына 5Баравы Міхаіл, міністар транспарту і камунікацыяў 50, 51, 64Барадулін Рыгор, паэт 36Баранаў Валянцін, актывіст БНФ 268Баркун Павал, настаўнік гісторыі 330Бароўская Тацяна, пэнсіянэрка 104, 105

455454

Дранковіч Андрэй, рэпрэсаваны 211Дранковіч Генадзь (Барада) 6, 131, 153, 178, 211, 212, 215, 220,

333, 435Дранковіч Сяргей 7Дрэвiц Вера, пэнсіянэрка 183, 227, 228Дубінскі Сяргей, археоляг, рэпрэсаваны 78, 93, 411Дуброўская Аліна, сяброўка КХП БНФ з Койданава 348Дудар Алесь, паэт, рэпрэсаваны 411

ЕЕліна Марыя, школьніца 88Емяльянаў Мікалай, архітэктар 296Еўтушэнка Яўген, паэт 418

ЖЖданоўскі Міхаіл, кінарэжысэр 293, 417—419Жук Алена 7, 405, 406Жукоўская Лізавета, жыхарка Зялёнага Лугу 118Жывалеўскі Хведар 7, 94, 116, 132, 138, 155, 158, 164, 177, 308—

310Жыхар Ірына, каардынатарка ініцыятывы «За ўратаваньне Курапа-

таў» 30, 35, 59, 69, 74, 111, 113, 123, 124, 129, 133, 150,168, 215, 270, 299, 300, 332, 340, 434

ЗЗавадзкі Зьміцер, тэлеапэратар, зьніклы бязь вестак 102Задарожны, начальнік будаўніцтва на ўчастку каля Курапатаў 148,

149Зайцаў Андрэй з Гомеля 7, 208Законьнікаў Сяргей, паэт 311Зарэцкі Міхась, пісьменьнік, рэпрэсаваны 411Захаранка Юры, палітык, зьніклы бязь вестак 102Захарэвіч Зьміцер 7, 158, 194, 302, 403, 443, 444Здань Зьміцер 7Знавец Павал, палітык 394Зося, пэнсіянэрка 220Зяневіч Ігар, маёр міліцыі 137, 371, 386Зяневіч Яўген, амонавец 136

IІванавіч Вера 98, 99Івановіч Тамара, пэнсіянэрка 207Ігар, будаўнік 393, 394Ігнатоўскі, акадэмiк 411Ігнатоўскі Валянцін, рэпрэсаваны 411Ігнатоўскі Юры, рэпрэсаваны 411Іоў Алег, археоляг 52, 56, 57, 58, 74, 112, 129, 135, 139—141, 143,

146, 188, 230, 245, 246, 252, 316Ірына, жыхарка Зялёнага Лугу 71Ісакаў Сяргей, намесьнік дырэктара «Магістральаўтадору» 78, 425

Вэрн Жуль, пісьменьнік 278Вязоўскі Глеб 6, 112, 114, 143, 188, 209, 262, 266, 277—279, 282,

285, 286, 291, 294, 312, 333Вязьмін Мікола 115Вяргей Валянціна, археоляг 29, 141, 191, 246, 316Вярцінскі Анатоль, паэт 64, 275, 276, 412Вяткіна Ірына 6, 161, 277, 281, 284, 305, 306, 331, 333, 336, 337,

369, 371, 372, 376, 379, 381—383, 385Вячорка Арына 377Вячорка Вінцук, старшыня БНФ 24, 40, 49, 93, 119, 120, 123, 133,

151, 327, 438, 442Вячорка Ружана 377

ГГалубок Уладзіслаў, драматург, рэпрэсаваны 411Ганчар Віктар, палітык, зьніклы бязь вестак 102Ганчарык Уладзімер, палітык 36Гаравы Марат 447Гарбачоў, дырэктар кінастудыі 418Гатоўскі Эвальд, пэнсіянэр 32, 408Гаўнт Дэвід, швэдзкі прафэсар 329Герасімава Нэлі, гісторык 299Гетман Алесь, гл. Цялегін АлесьГілевіч Ніл, паэт 91, 241Гіль Мікола, пісьменьнік 64Глод Уладзімер, карэспандэнт Радыё Свабода 119, 191Гнедчык Алег 6, 298, 342, 343, 436Гразнова Людміла, палітык 115, 123, 354, 443Грахоўскі Сяргей, паэт 357Грушавая Ірына 397Грушавы Генадзь, старшыня фонду «Дзецям Чарнобыля» 294, 295,

324, 341, 343, 396, 422, 423Грыб Ян 377Грыцэль Зьміцер, судзьдзя 297, 313Гуранкоў, намесьнік начальніка Савецкага РАУС 365Гусакоў Мікола, геадэзіст 349

ДДайнэга Мікола, спэцыяліст Камітэту аховы спадчыны 123, 369, 370Дамашкевіч Мікалай, кіраўнік Менскай вобласьці 142Данілава Сьвятлана з Барысава 253, 254Дар’я, удзельніца талакі 125Дарафеенка Ўладзімер, лекар 374, 382, 401Дашкевіч Зьміцер 6Дземідовіч Надзея, былая палітзьняволеная 88, 411Дземчанка Генадзь 416Дзікавіцкі Аляксей, журналіст 128Доўбыш, чыноўнік пракуратуры 190Драб Алесь 6Драздоў Генадзь, мастак 141Дранец Алесь, скульптар 287, 347

457456

Козак Майкл, амбасадар ЗША 237, 238, 239, 242Корбан Алег 8, 298Коршак Міхал, рэпрэсаваны 99Космач Павал, студэнт-гісторык 21, 51Кошалеў Віталь 8, 31, 74Красоўскі Анатоль, бізнэсовец, зьніклы бязь вестак 102Крукоўскі Мікола, філёзаф 217Крывальцэвіч Мікола, археоляг 41, 77, 93, 141, 149, 159, 160, 252,

263, 315, 316, 329, 348, 349, 355, 377, 448, 451Крыварот Анатоль, актывіст КХП БНФ 389, 429Крывіцкая Лідзія, жыхарка Зялёнага Лугу 24, 25Крэчэтнікаў Мікалай, аўтар праекту пашырэньня дарогі 150, 151,

231, 232, 424Кудрашоў Віктар, археоляг 139, 141Кузьняцоў Ігар, гісторык 59, 252, 261, 315, 334Кулік Яўген, мастак 264Кульбак Майсей, пісьменьнік, рэпрэсаваны 411Купава Мікола, мастак 264, 287Купала Янка, паэт 238Купчанка Вераніка 8, 131, 178Куўшынава Вольга 8, 399, 400, 408Куўшынава Ларыса, наведніца 227

ЛЛаеўская Вераніка 8, 440Лапіцкі, старшыня Менскай арганізацыі ахвяраў палітычных рэпрэсіяў

123, 124Лашук Ігар, сьвятар 89Лейпч Інэса, сяброўка КХП БНФ 19, 44Лінхоф Ліана, наведніца зь Нямеччыны 397Ліпкін Валеры, дэпутат палаты прадстаўнікоў 252Лісічонак Сяржук 9, 180Лісоўскі Станіслаў з Капыльшчыны 257, 258Лістапад Юрка, палітык, рэпрэсаваны 257Лук Павал, скульптар 347Лукашук Аляксандар, дырэктар Беларускай службы Радыё Свабода

4, 64—68, 100—102, 293, 417Лукашэнка Аляксандар, прэзыдэнт РБ 14, 24, 35, 41, 42, 48, 53,

54, 60, 61, 84, 91, 114, 118, 120, 121, 123, 125, 127, 128,133, 142, 144, 145, 203, 210, 286, 325, 358, 373, 387, 392,417, 448

Лук’янчыкаў Сяргей, дырэктар кінастудыі 419Лунёва Любоў, карэспандэнт Радыё Свабода 86, 115, 130, 132, 136,

137, 144, 153, 156, 166, 175, 177, 313, 350, 352, 359, 366,388, 406

Лыско Ўладзімер, геадэзіст 222Лыцін Анатоль, дырэктар «Магістральаўтадору» 49, 58, 74, 80, 81,

232, 234, 235Лябедзька Анатоль, палітык 115, 123Лявонны Юрка, паэт, рэпрэсаваны 411

ККаваленя Аляксандар, археоляг, рэпрэсаваны 78, 93, 411Кавалёў Васіль, пісьменьнік, рэпрэсаваны 411Кавалец Аляксей, сакратар управы БНФ 389Кавешнікаў Віктар, актывіст КХП БНФ 115, 116, 178Казадаеў Руслан, судзьдзя 156, 177, 382Казакевіч Раман 7, 131, 175, 177Казачэнка Яўген, дырэктар Магілёўскай дарожна-будаўнічай упра-

вы №14 226Калантай Аляксандар, дырэктар інстытуту «Менскград» 150, 151Каліноўскі Валер, журналіст 75, 77, 104, 119, 127, 337, 356, 380Калядзінскі Лявон, археоляг 141Канаш Мікола, былы вязень ГУЛАГу са Жлобіна 289, 290Канаш Сафія, былая зьняволеная ГУЛАГу 289, 290Кантаўтайтэ Марыя 7, 363, 364, 366Капарыха Мікола, сябра КХП БНФ 348Капэлян Аляксей 7, 140, 146, 154, 156, 159, 162, 163, 170, 171,

174, 182, 186, 189, 190, 194, 200—203, 206, 207, 211, 212,220—223, 225, 228—231, 233, 448

Каранеўскі Язэп, рэпрэсаваны 411Караткевіч Уладзімер, пісьменьнік 277, 278Кармілкін Уладзімер, фатограф 76, 77, 79, 292, 293, 365, 375, 379,

447Кароль Аляксей, палітык 115, 121, 123, 394Карпенка Кацярына 8, 160, 301, 302, 305, 341Касінюк Ала 440Касінюк Ніна 440Касьпяровіч Зьміцер 8Катлярчук Андрэй, навуковец 329Кацянкова Вольга, актывiстка КХП БНФ 31, 32, 298Качаноўскі Аляксей, рэпрэсаваны 224, 225Качаноўскі Георгі, наведнік 224Качаноўскі Сяргей, наведнік 224Кашталян Ірына 8, 131, 178Кійко Натальля 8, 437Кійко Рыгор, мастак 44, 111, 114, 123, 178, 436, 437Кір’янаў Алесь 18, 19Кірылаў Зьміцер, геадэзіст з Магілёва 184Кірычэнка Іван, старшыня Камітэту міру 273, 311, 312Кісялёў Сяргей, дэпутат палаты прадстаўнікоў 191Кішкурна Іосіф, рэпрэсаваны 431, 432Кішкурна Ўладзімер, сябра Сойму БНФ 129, 135, 165, 167, 277,

301, 304, 377, 388, 425, 431, 432, 443Клімаў Яўген з Горадні 131, 178Клінтан Біл, прэзыдэнт ЗША 33, 56, 179—181, 231, 232, 233, 235,

239, 242, 244, 247, 250, 253, 261, 279, 286, 292, 404, 412Кляшторная Мая, старшыня Мартыралёгу Беларусі 24, 29, 37, 92,

121, 129, 178, 179, 181, 187, 216, 283, 295—297, 354, 355,369, 370, 397, 407, 424, 425, 434

Кляшторны Тодар, паэт, рэпрэсаваны 295, 411Ковель Марына, школьніца 330, 331

459458

Надсан Аляксандар, сьвятар 264Назарава Яўгенія, жыхарка Зялёнага Лугу 71Невяроўскі Альгерд, карэспандэнт Радыё Свабода 4, 25, 29, 35, 40,

41, 48, 51, 56—59, 68, 87, 117, 132, 147, 148, 150, 154,159, 160, 162—164, 167—170, 172, 174, 175, 178, 180, 182,202, 212, 234, 241, 243, 254, 262, 270, 278, 279, 284, 287,288, 298, 299, 305, 306, 318, 320, 330, 334, 338, 339, 342,354, 362, 368, 374, 383, 389, 402, 421, 430, 450

Ніна, пэнсіянэрка 84Нядбальскі Сяргей, мастак 222Нямковіч Вацлаў, старшыня Хрысьціянскай злучнасьці «Курапаты» 86,

248, 249, 361

ОО’Ніл, супрацоўнік амбасады ЗША 369Осіпава 67

ППавал з Барысава 362Падабед Юры, кіраўнік менскага АМОНу 123, 126Пазьняк Зянон, старшыня КХП БНФ 3, 53, 56, 60, 64, 65, 67, 82,

89, 103, 184, 185, 219, 239, 245, 246, 264, 268, 275, 276,293, 303, 314, 317, 318, 329, 348, 417—419, 424, 432, 441,443

Паклонская Людміла 9, 146, 162, 163, 179, 187, 288, 294, 295,326, 329, 401

Панковы, браты, хакеісты 286Панкоў Міхась 9Папкоў Сяргей, намесьнік старшыні КХП БНФ 20, 21, 76, 77, 81,

85, 88, 114, 121, 175, 177, 340Папоў Вадзім, старшыня палаты прадстаўнікоў 191, 252, 273Папоў, міліцэйскі начальнік 201Парфянкоў Васіль 9, 115, 198, 199, 202, 220, 225, 270, 271, 277,

284, 298, 300, 305, 308—310, 312, 330, 333, 341, 346, 351,352, 356, 363—367, 371, 372, 376, 378, 379, 381—383, 385,386, 388, 398, 403, 420, 421, 424, 428, 430, 432—434

Паслаўскас Ёнас, амбасадар Літвы 239—241Паўлаў Міхаіл, мэр Менску 71, 296Пётар, сьвятар 410Пешкава Тацяна, архітэктар 358Піткевіч Алесь 9Пласкавіцкі Зьміцер, школьнік 330, 331Плотнікаў Уладзімер 115, 177, 297, 312—314Поклад Алесь 9, 339, 363—367, 371—374, 382, 388, 390, 393, 395,

396, 401, 403, 405, 406, 409, 413, 422, 427, 428, 436, 449Посахаў Сяргей, памочнік Лукашэнкі 123, 124, 133Процька Тацяна, праваабаронца 217Прыгара Галіна, карэспандэнт Радыё Свабода 92Пуршкэ Маркус, наведнік зь Нямеччыны 402Пятроўскі Сяргей, кінаапэратар 419

Ляўданскі Аляксандар, археоляг, рэпрэсаваны 78, 93, 411Ляўковіч Аляксей 9

ММаёрчык Ягор, карэспандэнт Радыё Свабода 14, 36, 141, 173, 183,

190, 308, 360, 451Мазай Ніна, старшыня камісіі ў справе Курапатаў 65, 276Мазынскі Валеры, рэжысэр 411Майстар Маліна, наведніца зь Нямеччыны 397Макоўскі Сяргей, лясьнічы 253, 259, 260Малiноўскi Максiм 12Мамойка Зьміцер, пастар 335Марачкін Алесь, мастак 115, 120, 141, 263—265, 269, 270, 283,

287, 311, 355Маркавец Віктар, мастак 264Мароз Алесь, рэпрэсаваны 227Мароз Курэй, рэпрэсаваны 227Мароз Міхал, рэпрэсаваны 227Масюта Ангеліна, актывістка КХП БНФ 22, 398Матукоўскі Мікалай, пісьменьнік 102Мацкевіч Валянцін, інжынэр 222—224, 244, 285Мацкевіч Сільвэстар, рэпрэсаваны 438Мацкевіч Сяргей 438Мацкевіч Тамара 438Мацко Юрась, мастак з Горадні 278Мацкойць Сяржук 9, 27, 33, 59, 224, 301, 333, 339, 364, 375, 376,

381—383, 385, 387, 407, 413, 440Машкевіч Марыюш, амбасадар Польшчы 239, 241Машэль Валянцін, лекар 393, 395, 406Мейкін Зянон з Астраўца 73Мікалай, брат Васіля Быкава 102Мікола, жыхар Зялёнага Лугу 196Мікола, лясьнік 266Мінін Аляксандар, намесьнік міністра транспарту й камунікацыяў 86,

87, 176Мінкевіч Марыя 98, 99Мірончык, скульптар 344Міхайленка Валеры, галоўны інжынэр «Інтэрвэстбуду» 309Міхал, будаўнік з Магілёва 25Міхноў Сяргей, сябра Сойму БНФ 129, 165, 167, 266, 277, 425Мішын Лявон 18Мурашка Віктар, рэпрэсаваны 313Мурашка Мікалай, рэпрэсаваны 313Мурашка Ўладзімер, рэпрэсаваны 313Мядзьведзеў Аляксандар, археоляг 141Мяцельскі Андрэй, археоляг 129, 141

ННавасяд Уладзімер, дэпутат палаты прадстаўнікоў 50, 191Навіцкі Генадзь, кіраўнік ураду 60, 133, 273, 328, 331, 340Навумаў, міністар унутраных справаў 64

461460

240, 242, 244—246, 248, 250, 251, 253, 256, 258, 259, 261,264—269, 272—275, 277, 280, 282, 285, 289, 291, 292, 294,295, 300—302, 304, 309, 310, 312, 315, 317, 323, 324, 326—328, 331, 332, 336, 341, 344, 345, 346, 348, 349, 351, 353,257, 359, 361, 364, 369, 371, 375, 381, 384, 386, 387, 390,391, 393—396, 398—400, 403, 405, 408, 409, 410, 412, 416,417, 419, 422, 423, 426—429, 431—436, 438, 442, 447, 448

Сталін 101, 145Станіслаў, будаўнік з Магілёва 420Станкевіч Браніслава, журналістка 321Сташкевіч, дырэктар Інстытуту гісторыі АН 112Стоцiк Мікола 389, 419Страмкоўская Вера, адвакатка 297, 314, 382Стругацкія браты, пісьменьнікі 262Стужынская Ніна, гісторык 256, 257Стукач Уладзімер, сьвятар 306—308Сугака Цімох 10, 116, 138, 178, 291, 304, 323, 326Сурвілла Івонка, старшыня Рады БНР 92, 108, 165, 220, 367Сычоў Аляксандар, намесьнік міністра замежных справаў 239Сьвінкоўскі, рэпрэсаваны 357Сьвірко Юры, журналіст 53Сьвятлана, жыхарка Зялёнага Лугу 117, 118Сьлім Ёст, галяндзкі студэнт 451Сьцешык Яраслаў 10, 79, 110, 113, 131, 177, 178

ТТабушава Ірма, актывістка БНФ 122Талстоў Аляксей 10, 47, 164Тарала Аляксандар, пэнсіянэр 338Тарас Віталь, карэспандэнт Радыё Свабода 217—219Тарасевіч Зінаіда, старшыня Асацыяцыі ахвяраў палітычных рэпрэсіяў

327Тарашкевіч Браніслаў, палітык і навуковец, рэпрэсаваны 91Тарнаўскі, генпракурор 66Татарскі Анатоль, былы вязень ГУЛАГу 324, 325, 450Татур Віктар 358Тачкар Аляксандар, судзьдзя 132, 136, 137Ткачэнка Мікола 131, 156, 178, 349Трафімаў Алесь, лясьнік 266, 319Трыгубовіч Валянціна, мастацтвазнаўца 331, 334, 391, 425Трэмбіцкая Валянціна, жыхарка Зялёнага Лугу 118, 442Тэфэндар Джэкі, швэдзкі навуковец 329

УУладзімер, будаўнік з Магілёва 15, 16Уладзімер, будаўнік зь Менску 394, 413Уладзімер, пэнсіянэр з-пад Ракава 185Уладзімер, сьвятар з царквы ў Зялёным Лузе 73Уладыка Ігар, намесьнік кіраўніка абласной міліцыі 64, 82Ульфсан Уля, швэдзкі навуковец 329

РРадзіна Натальля, журналістка 112Радзюк Алег 437Радзюк Барбара 437Радкевіч Франусь 358Разуміловіч Бэата, прадстаўніца КНГ АБСЭ 119, 127Рак-Міхайлоўскi Сымон, рэпрэсаваны 411Раманоўскі Алесь 130Раманцоў Уладзімер 114, 177Руноў Генадзь, судзьдзя 115, 130, 137, 138Русак Пётра, мастак 141Рыгор, будаўнік 427Рымараў Асон, рэпрэсаваны 380Рымараў Мікалай 380, 381Рэзьнікава Аляксандра з Санкт-Пецярбургу 129, 130Рэлява Аксана, судзьдзя 153, 156, 157, 166, 177

ССадоўскі Лявон 115, 122, 131, 178Сакалоўская Любоў, актывiстка КХП БНФ 17—19, 362, 376Самойлаў Глеб, кіраўнік РНЕ 248Самончанка Алесь 9Сапежка Аляксандар 358Сапелка Павал, адвакат 166Сарока Аляксей з Крупак 9, 393Сас Уладзімер 390, 395Сасім Мікіта 9, 83, 131, 134, 155—157, 166, 174, 178, 274, 275,

278Сасноўскі, міністар культуры 419Сахараў Сяргей, сакратар ініцыятывы «За ўратаваньне Курапатаў»

129, 179, 185, 251, 252, 274Севярынец Павал, старшыня Маладога Фронту 10, 23, 27, 29—31,

40, 43, 44, 48, 58, 60, 61, 93, 105—107, 108, 113, 114, 116,120, 122, 125, 130, 132, 138, 171, 172, 177, 180, 207, 208,215—219, 229, 231, 232, 259, 260, 326, 333, 372, 376, 385,424, 442, 447

Селанцеў Уладзімер, наведнік 385Сіротава Дыяна, лекарка 390Сіўчык Вячаслаў, намесьнік старшыні БНФ 81, 84, 93, 108, 111, 113,

114, 116, 121, 126, 136—138, 178, 360, 363, 364, 366, 372,373, 380, 381, 385

Скіргайла, дудар 326Скочка Яўген 10, 372, 383—385, 403, 417, 430, 443, 445Сокалаў-Воюш Сяржук, бард 99Соня, жыхарка Зялёнага Лугу 117, 118Соусь Ганна, карэспандэнт Радыё Свабода 4, 15, 16, 18, 20—23, 27,

31, 32, 43, 45, 46, 50, 60, 62, 63, 70, 72, 73, 78, 80, 82, 83,85, 89, 90, 92—94, 98, 106, 107, 109—112, 114, 122, 124,129, 134, 139, 142, 145, 152, 155, 157, 184, 186, 188, 189,194, 195, 197, 198, 200, 203, 204, 206, 207, 209, 210, 213,214, 216, 219—222, 224, 225, 227—229, 231, 232, 235, 238,

463462

Шатэрнік Алесь, скульптар 181, 239, 276, 279, 280, 287, 327Шашкель Пятро, сябра КХП БНФ 377Шкурынскі Антось 11, 254, 270—272, 278, 281, 282, 284, 286, 291,

298, 304, 305, 312, 324, 326, 328, 333, 342, 343, 350, 352,353, 363, 364, 366, 376, 409, 410, 417, 428, 430, 433

Шляхціч Уладзімер 11Шмыгалёў Яўген, суаўтар артыкула «Курапаты – дарога сьмерці» 3,

64, 65, 275, 424Шольц Даніэль, наведнік зь Нямеччыны 402Штурман Антось 11Шунейка Яўген, мастацтвазнаўца 287Шушкевіч Станіслаў, палітык 36, 115, 123, 239, 241Шчурко, намесьнік міністра ўнутраных справаў 64Шыкурава Арына 11, 95Шылягаў Ігар, будаўнік з Магілёва 213, 214Шынкевіч Сяргей, сябра БНФ 386Шыркоўскі, старшыня КГБ 101Шыцікаў Уладзімер з Гомеля 104Шэін Аляксей 11, 128Шэйко Іна, судзьдзя 156, 157

ЮЮнк Вольф, наведнік зь Нямеччыны 402, 403Юры, прараб з Магілёва 226Юхневіч Павал 12Юхо Іосіф, рэпрэсаваны 229Юхо Ўладзімер, сакратар управы КХП БНФ 14, 76, 77, 82, 91, 110,

113—116, 122, 130, 142, 152—154, 178, 210, 229, 319, 335,336, 355, 356, 385, 386, 388, 398, 407, 419, 429, 438, 448

ЯЯгораў Андрэй 12, 131, 153, 177Ядранцаў Ільля 12, 242, 243, 320, 404Ядчэня Зьміцер 12, 27, 33, 45, 46Яжоў 441Яноўскі Казімер, карэспандэнт Радыё Свабода 104Янсан Інгмар, швэдзкі навуковец 329Янушкевіч Валяр’ян, скульптар 347Ярац Міхал, геадэзіст 28Ярмошын, кіраўнік ураду 31Яўген, жыхар Зялёнага Лугу 171, 196, 285, 291, 306, 400

ФФабішэўскі Вацлаў, рэпрэсаваны 197Фабішэўскі Юрась 10, 131, 136, 178, 197, 198, 225Фёдараў Аляксей, дырэктар інстытуту «Белгіпрадор» 36, 37Фёдараў Анатоль з Магілёва 268Філарэт, мітрапаліт 307Фіцджэралд Мэгі, першая сакратарка КНГ АБСЭ 369

ХХадыка Юры, намесьнік старшыні БНФ 334Халіп Уладзімер, мастацкі кіраўнік кінастудыі 418Хашчавацкі Юры, кінарэжысэр 323, 324Хвастоў, міністар замежных справаў 239Хілько Юры, мастак 141Хрып Іван, рэпрэсаваны 253Худая Марыя, дэпутатка палаты прадстаўнікоў 50

ЦЦерашкоў Андрэй 129Цімох, 20-гадовы валанцёр 205—206Цімохаў Сяргей, мастак 141Цiхановiч Алена, карэспандэнт Радыё Свабода 100Ціцянкова Вера, актывiстка КХП БНФ 17—19, 135, 136Цішурова Жана 338Цялегін Алесь (Гетман) 10, 85, 105, 106, 116, 125, 131, 134, 140,

147, 161, 164, 167, 172, 176, 178—180, 184, 187, 217—219,240, 241, 242, 244, 247, 250, 251, 253, 255, 259—261, 266,267, 269, 272, 274, 275, 277, 278, 288, 291, 292, 294, 295,301, 302, 312, 317—319

Цямашка Пятрусь (Чуб) 10, 270, 271, 278, 281, 284Цяцёркін Мікола 11, 399

ЧЧарняўскі Ігар, намесьнік дырэктара Дэпартамэнту аховы спадчыны

296Чарняўскі Міхась, археоляг 141, 302, 303, 394Чахольскі Алесь, сакратар управы КХП БНФ 335—338, 368, 407,

412, 438Чуб Пятрусь, гл. Цямашка ПятрусьЧыкалёў Дзяніс з Гомеля 11, 44, 271, 272

ШШакалаў Валеры, галоўны інжынэр будоўлі на ўчастку ля Курапатаў

152Шарамет Міхаіл 11Шарамет Павал, журналіст 148, 149Шаранговіч Васіль, мастак 65, 66, 310, 346, 347

Documents

Svaboda - Ô ‡Á ‰‡ Ó„‡ · 2005. 5. 21. · 7 ‰‡ Ó„‡ Ô ‡Á ÍÛ ‡Ô‡Ú˚ 6 ‰‡ Ó„‡ Ô ‡Á ÍÛ ‡Ô‡Ú˚ Курапатаў 8—9 лістапада,