SÖZ • EA • SAY | 01 Felsefe DersFöyüliderplus.com.tr/yayin/ornekdokuman/2019-2020/tytayt/foy/... · 2019-06-13 · Felsefe - Hikmet İlişkisi Hikmet (bilgelik) , bütün olup

Ortaöğretim Alanı

FelsefeDers Föyü

SÖZ • EA • SAY | 01

Uygulayalım

1

1.D 2.C

1. Phi losophia (bilgelik sevgisi) durup din-lenmeden aralıksız bilgiyi doğruyu ara-ma çabasıdır. İster düşünme ile olsun ister deney ile olsun, ulaşılmak istenen hedef gerçeklik ve hakikattir. Felsefe doğruya ve hakikate ulaşmak ister. Var olan veri ve bulguları, amacı bakımından sürekli ayıklar, eleştirel bir süzgeçten ge-çirir.

Bu parçaya göre felsefe ile bilgelik arasında nasıl bir ilişki söz konusu-dur?A) Bilgelik felsefe sevgisidir.B) Bilgelik felsefenin gelişimi için bir

çaba göstermektir.C) Felsefe, bilgeliğe bir konum ka-

zandırmak çabasıdır.D) Felsefe, bilgeliğe ulaşma çabasıdır.E) Bilgelik felsefe yapabilmek için

gereklidir.

2. Epikuros “Felsefe, mutlu bir yaşam sağ-lamak için tutarlı eylemsel bir sistemdir”, Augustinus “Felsefe, Tanrıyı bilmektir ve gerçek felsefe ile din özdeştir”, F. Bacon “Felsefe, deney ve gözleme dayanan bi-limsel veriler üzerine düşünmektir.”

Yukarıdaki felsefe tanımlarından ha-reketle aşağıdakilerden hangisi söy-lenebilir?A) Felsefe salt zihinsel bir etkinliktir.B) Filozof eleştirel tavra sahiptir.C) Yaşanan çağın özellikleri felsefe an-

layışını etkilemiştir.D) Felsefe gerçek üstü varlıkları konu

edindiğinden tanımlanamaz.E) Felsefenin belli bir tanımını yapmak

imkânsızdır.

Felsefe Nedir?Felsefe: Yunanca philo (sevgi) – sophia (bilgelik) kelimelerinden oluşan Philo-sophia “bilgelik sevgisi” anlamına gelmektedir. Bu nedenle felsefe bir bilgelik ya da bilgi olmayıp, bilgelik sevgisi, bilgelik arayışıdır.

“Philosophia” deyimini ilk kez “Pythagoras” kullanmıştır. Pythagoras kendine philosophos (filozof) derdi. Çünkü, ona göre sophia (bilgelik, eksiksiz doğru) yalnız tanrılara yakışır; insana ancak philosophia, yani bilgeliği sevmek, dola-yısıyla ona ulaşmaya çalışmak yaraşır.

NOT :

Philosophia bilgiyi sevmedir, ona varmak, özleyişle yoluna düşmedir, onu elde etmek için bir çabadır.

Bilgelik, sınırlı varlık alanının bilgisini değil de bütün varlık alanlarını içine alan genelde varlığın bilgisini ifade eder. Böyle bir bilgi tümel bilgidir. Felsefe, bu tümel bilgiye hakikat (gerçeklik) adını verir ve bu anlamda Felsefe hakikati araştıran bir bilgi olur.

Felsefe Tanımlamaları

Felsenin tanımı, aynı zamanda felesefenin konusudur. Bir şeyi tanımlamak onun sınırlarını çizmek ve belirgin hâle getirmektir. Felsefenin problem ala-nının çok geniş ve çeşitli olmasından dolayı herkes için geçerli bir tanımını yapmak güçtür. Buna rağmen İlk Çağ’dan beri felsefenin çeşitli tanımları ya-pılmıştır. Bu tanımlar çağa ve filozofların bakış açısına göre değişmiştir. Bazı filozofların tanımları aşağıdaki gibidir:

Sokrates, “Felsefe, neleri bilmediğini bilmektir.”

Platon, “Felsefe, doğruyu bulma yolunda düşünsel bir çabadır.”

Aristoteles, “Felsefe, ilk ilkelerin ve varlığın nedenlerinin bilgisidir.”

Epikuros, “Felsefe, mutlu bir yaşam sağlamak için tutarlı eylemsel bir sistem-dir”

El Kindi, “Felsefe, insanın gücü yettiği ölçüde hakikatlerin sebeplerini bilmeye çalışmaktır.”

Anselmus, “Felsefe inanılanı anlamaya çalışmaktır”

K. Jaspers, “Felsefe yolda olmak demektir.”

Kant, “Felsefe, kendini akla dayanan nedenlerle geçerli kılma ve haklı çıkar-mak iddiasındaki zihinsel etkinliktir.”

Hilmi Ziya Ülken, “Felsefe, insanın varlık hakkındaki düşüncesi ve bu düşün-ce üzerindeki düşüncesidir.

2018-2019 FEL_TYT_FOY (BOOK).indd 1 12.06.2019 15:43

Felsefe Ders Föyü 01

2

1.D 2.A

1. Öyle bir an gelir ki insan, aklını ve gör-gülerini yalnız varlığını ayakta tutmak için gerekli pratik - teknik bilgiler edin-mek yolunda kullanmakla yetinmez olur; yalnız bilmek için de bilmek ister. MÖ 6. yüzyılda Yunan kültürü, gerçek-ten de, böyle bir durumu yaşamıştır. Bu yüzyılda Yunanlar için kutsal ge-lenek çağı kapanmaya yüz tutmuştur. Din ve geleneğin çizdiği dünya görüşü sarsılmış, bunun yerine insan kendi aklı ve düşüncesiyle var olanı sorgu-layarak felsefeyi ortaya çıkarmıştır.

Buna göre felsefenin ortaya çıkışın-da aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenemez?A) Mevcut bilgiyle yetinmemeB) Eleştirici düşünceC) Merak ve öğrenme arzusu D) İnançlardan beslenmeE) Akla olan güvenin artması

2. Her bilgi türü temelinde bir meraka ve bu merakı ifade eden temel soru-ya dayanır. Felsefe sorularına “Nedir” diyerek başlar. Antik Yunan’dan çok önceleri de dünyanın çeşitli yerlerinde “Nedir” sorusu sorulmuştur. Hatta fel-sefenin ilgilendiği konular da bile so-rulmuştur. Fakat ortaya konan cevap-lar, felsefe sayılmamaktadır. “Nedir” diye sorduktan sonra felsefe yapı-yor olmak için cevabın;

I. Akla dayalı olması,

II. Sorgulayıcı olması,

III. Neden - sonuç ilişkisi içinde olay-ları açıklaması,

IV. Deney ve gözlemle doğrulanabilir olması

bunlardan hangilerine sahip olması gerekir?

A) I ve II B) II ve III

C) I ve III D) I ve IV

E) III ve IV

Felsefi Düşüncenin Ortaya Çıkışı

Felsefe, insan düşüncesinin gelişimi sürecinde ortaya çıkmış bir düşünce sistemidir. Felsefenin kökeni olduğu gibi doğuşunu da ilkin Yunanda buluruz. Eski Doğu Kültürü (Mısır, Mezopotamya Sümer, Çin, Hint….) bilgi ile ya din ya da teknik bakımdan ilgilenir. Oysa Yunanlar, doğruya ve bilgiye, doğrunun ve bilginin kendisi için yönelmiş olan bir felsefenin ilk yaratıcılarıdır. Felsefi dü-şünce ilk kez MÖ 6. yüzyılda Eski Yunan kültürünün Batı Anadolu’nun İyonya bölgesine Milet’te ulaşıldı. Felsefenin İyonya’da başlaması tarihî bir rastlantı olmayıp o dönemde İyonya’da yaşanan sosyal ekonomik gelişmelerin doğur-duğu bir zorunluluktur.

Felsefenin Ortaya Çıkışını Sağlayan Faktörler

Mitolojik ve dinsel açıklamaların insanlara yeterli gelmeyişi;

İnsanlar önceleri mitolojik bir yaklaşımla var olanı kavramaya çalıştılar. Mitler, evreni ve yaşamı açıklamaya yönelik tanrısal anlatılardır. Mitlerde her şey ya doğaüstü güçlerle veya yarı tanrı yarı insan varlıkların yaşantıları ve bilgileriyle ele alınmaktaydı.

Mitoslardan sonra insanlar dinsel açıklamalarla, kendilerini, evreni ve dünyayı anlamaya çalıştılar. Tek Tanrılı dinlerin öğretileri insana hazır bir yaratılış ku-ramı vermekteydi. Fakat insanoğlu ne mitik ne de dinsel öğreti ile yetindi. O kendi aklı ve düşüncesiyle var olan her şeyi sorgulayarak anlamaya ve açıkla-maya çalıştı. Bu anlayış felsefe olarak adlandırıldı.

Toplumsal Refah Ortamının Yüksek Olması

İnsanların temel gereksinimlerini gidermeden başka işlere vakit ayırmaz. Ne zaman insan gereksinimlerini karşılayacak bir ekonomik güce ulaştı ve boş zamana kavuştu işte bu zamanda insan var olanı sorgulamaya başlamıştır. Eski Yunan’da gelişen ticaretle birlikte istenilen ortam vardı. Ticare-tin toplumlar arasında yapılmasıyla karşılıklı bir etkileşim yaşanmıştır. Bu etkileşim ile toplumlar arasındaki bilgi akışı hızlandı. Ticari ilişkilerde sade-ce mallar değiş tokuş edilmemiş, bu malların üretiminde kullanılan bilgi, görüş ve teknolojiler de öğrenilmiştir. Dünyayı tanıma, eski düşüncelerinden kuşku duyma ve bunlar yerine bilgi birikimlerine uygun bir düşünce sistemi oluşturma yönünde büyük bir atılım yapmasını sağlamıştır.

Özgür Düşünce Ortamının Varlığı

Merak ve hayret eden insan kendisiyle veya evren hakkında veya yaşadığı toplumun değerlerini anlamaya çalışması sırasında sorular sorar, soruların sorulabilmesi mevcut bilgilerin eleştirilmesi ve sorgulanması için toplumsal or-tam buna uygun olmalıdır. Yani kişi düşüncelerini bir engelle karşılaşmadan rahatlıkla ifade edebilmelidir. Antik Yunan’da bu anlamda toplum yapısı buna belli ölçüde elverişli durumdaydı.

Uygulayalım



3

1. Roma’da refah düzeyinin son derece yükselmesi, problemlerin azalması, insanların rahat koşullarda yaşaması insanları daha çok mutlu olmanın yol-larını aramaya itmiştir. Bu dönemde yaşayan filozoflar, daha önceki felsefi düşüncelerden farklı olarak “Haz Ah-lakı” denilen anlayışa dayalı düşünce akımları oluşturdular.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır?A) Filozofun kişisel yaşantısı ve bilgi

birikimi felsefi bakış açısını etkiler.B) Bir filozof kendi çağında yaşayan

filozofları etkileyebilir.C) Her felsefe, çağının düşüncelerini

dile getirir.D) Filozof kendisini toplumdan soyut-

lamasını bilendir.E) Filozoflar yaşadıkları çağda an-

laşılamamışlardır.

2. Filozof kendisinin içinde bulunduğu ve bir parçasını teşkil ettiği dünyayı anla-mak ve kavramak için, kendisine sunu-lan her türlü bilgi, deney, algı ve sezgi yetilerine göre yeniden düşünür. An-cak filozof bununla yetinmez, dünyayı parçalanmış ve parçalarına ayrılmış bir hâlde öylece bırakmaz. Buna pa-ralel olan diğer bir düşünme fiili ile bu üzerinde düşünülmüş, çözümIenmiş aydınlığa kavuşturulmuş malzemeden veya verilerden hareketle dünyayı ye-niden inşa eder, kurar birlik ve bütünlü-ğüne kavuşturur.

Bu parçada felsefi düşüncenin han-gi özelliğine değinilmiştir?A) Analiz ve sentez yapmaB) Rasyonel olmaC) Evrensel olmaD) Öznel olmaE) Kümülatif olma

Felsefe - Hikmet İlişkisi Hikmet (bilgelik) , bütün olup bitenlerin esasını bilmektir. Varlık, bilgi ve değerleri kapsayan tam bir bilgiye ulaşılması anlamına gelen hikmet, felsefenin temelidir.

Hikmet ile felsefe aynı şey değildir. Çünkü felsefe, hiçbir zaman hikmet gibi derin bir bilgiye ulaşıp son noktayı koyamaz.

Bu yüzden filozoflar hikmet sahibi insanlar değildir. Onlar, hikmeti seven, hik-mete ulaşma yolunda ilerleyen insanlardır.

Hikmet, bilgiden farklı, çok daha iddialı ve zengin bir kavramdır.

Felsefi Düşüncenin Özellikleri

Felsefi düşünce rasyoneldir.

Felsefe sistemi akla, aklın ve mantığın temel kurallarına uygundur. Aklın en temel özelliği çelişkisiz düşünmek olduğundan; felsefe çelişkisiz, tutarlı ve sis-temli bir düşünmedir. Sistemlidir; çünkü geliştirilen düşünceler ilgi alanında bir bütünü meydana getirir.

Felsefi düşünce refleksiftir.

Refleksiyon, kendi üzerine dönme bir konudaki düşünce hakkında düşünme, sorgulama yapmadır. Diğer ifadeyle bilgi üzerine bilgi, düşünme üzerine dü-şünme, ikinci dereceden düşünmedir. Bir filozofun bir konu hakkındaki düşün-cesini ve başkasının o konudaki düşüncesini sorgulamasıdır. Örneğin Pla-ton’un devlet hakkındaki düşüncesi üzerine düşünmesi bir refleksif düşünme olduğu gibi Herakleitos’un “her şey değişir” düşüncesi hakkında düşünmesi de refleksif düşünmedir.

Felsefi düşünce eleştirici ve sorgulayıcıdır.

Sorgulama; bir amaca yönelik, soruları sistemli bir şekilde sorarak anlamaya ça-lışma ve gerçeğe ulaşma çabasıdır. Felsefi düşünce kendisine veri olarak al-dığı her türlü malzemeyi zihnin eleştiri süzgecinden geçirir. Her şeyi olduğu gibi kabul eden, merak etmeyen ve kendisine sunulanla yetinen bir insan için, felsefe söz konusu olmaz.

Felsefi düşünce bütünseldir.

Felsefe, bir konu ya da problemi, tek bir yönüyle değil de, bütün yönleriyle ele almanın sonucu olan düşünceyi ifade eder. Felsefe hemen her konuda bütün-lükçü ve kuşatıcı sonuçlara ulaşmaya çalışır.

Felsefi düşünce özneldir.

Felsefi düşünce, filozofların bakış açısıyla meydana çıkar. Benzer hatta aynı so-rulara filozoflar farklı cevap vermektedir. Bu yönüyle felsefe filozofa bağlı bir düşünce olmasından öznel bir karaktere sahiptir. Diğer bir ifadeyle felsefede kesin cevaplar yoktur, felsefeden böyle bir şey de beklenmez. 1.C 2.A

Uygulayalım



4

Uygulayalım Felsefi düşünce yığılma (kümülatif) gösterir.

Felsefe farklı filozofların alternatif görüşleriyle zenginleşir. Aynı problem hak-kında filozoflar farklı düşünceler ortaya koyarlar. Bu düşünceler birbirinin de-vamı niteliğinde olmasa da birbirinden belli ölçülerde etkilenme olduğu söy-lenebilir. Felsefede bir konu hakkında zaman içinde ortaya koyulan fikirlerin birikmesinden söz edilebilir ama bu düşüncelerin birbirine eklenerek ilerledi-ğinden söz edilemez.

Felsefi düşünce analitik ve sentetiktir.

Felsefede kişi, kendisinin de içinde bulunduğu ve bir parçasını teşkil ettiği dün-yayı anlamak ve kavramak için kendisine sunulan her türlü bilgi, deneyim, algı ve sezgi sonuçlarından oluşan düşünceyi analiz eder, açıklığa kavuştu-rur. Felsefeci konuyla ilgili düşüncelerini üzerinde düşünülmüş, çözümlenmiş, aydınlığa kavuşturulmuş malzemeden hareketle yeniden inşa eder; ilgili tüm düşüncelerini bir birlik ve bütünlüğe kavuşturur.

Felsefi düşünce evrenseldir.

Felsefenin ilgilendiği problemler insanlığı ilgilendiren genel sorunlardır. Bu so-runların çözümlenmesine farklı milletlere ait filozoflar katkı sunmaktadır. Bu sebeple felsefi düşüncenin ırkı, milliyeti, cinsiyeti yoktur. Felsefenin evrensel-liği cevapları bakımından değil, soruları bakımındandır.

Felsefi düşünce çağın koşullarından etkilenir.

Filozof belli bir coğrafi mekân ve toplum içinde yaşadığı için o yerin ve toplu-mun özellikleri filozofun düşüncelerini etkiler. Bununla birlikte filozof da çeşitli düşünceleriyle içinde bulunduğu toplumu etkiler.

Felsefi düşünce tutarlıdır.

Felsefi düşüncenin tutarlı olması, bir düşünceyi oluşturan önermelerin, ar-gümanların birbiriyle uyumlu olması, çelişmemesi durumudur. Felsefede bir düşünce olgusal olarak ispatlanamaz. Bu sebeple felsefede düşüncenin tu-tarlılığı önemlidir. Düşüncenin tutarlılığı akıl ve mantık ilkelerine uygun olarak ortaya konur.

Felsefi düşünce hayret ve merakın ürünüdür.

Filozoflar diğer insanlardan farklı bakarlar olay ve olgulara, herkese normal gelen şeyler onlar için şaşılacak şeylerdir. Şaşma merakı doğurur, merak in-sanı öğrenmeye, araştırmaya yöneltir. İşte felsefe de varlık bilgi ve değerler hakkında duyulan merakın sonucudur.

1. Felsefe kendine dönük düşünmedir. Felsefe yapan zihin hiçbir zaman yal-nızca bir nesne hakkında düşünmez. Herhangi bir nesneyi düşünürken, aynı zamanda hep o nesneye ilişkin kendi düşüncesi hakkında düşünür. Felsefe-yi derin düşünme olarak tanımlamak onda birici dereceden bir bilgiyi değil, ikinci dereceden bir bilgiyi, bilginin bil-gisini görmek demektir.

Bu parçada felsefenin hangi özelli-ğine dikkat çekilmiştir?A) Öznel olmasınaB) Eleştirel olmasınaC) Refleksif olmasınaD) Evrensel olmasınaE) Rasyonel olmasına

2. Sokrates ve Wittgenstein gibi düşünen ve soru soran insanlar, tarihin her dö-neminde içinde yaşadıkları toplumun vicdanı olmuş ve insanların çoğunun göremediği şeyleri fark etmişlerdir. Sorgulamadan, düşünmeden yaşa-yan insanın bilinçsizce hareket eden bir kukladan pek farkı olmaz. Böyle bir insan sadece karnını doyurup, hayatta kalır, yaşamını bir şekilde sürdürebilir. Ama onun yaşadığı hayat ne kadar “in-sana yakışan” bir hayattır.

Bu parçaya göre “insana yakışan bir hayat” yaşamak aşağıdakilerden hangisini yapmayı gerektirir?A) Filozofların yaşamlarını incelemeyiB) Okuma becerisini geliştirmeyiC) Bilimsel araştırmalar yapmayıD) Hayata eleştirel bir gözle bakmayıE) Otoritelere bağlanmayı

1.C 2.D


1Neler Öğrendik?

5

1. Nerede özgür düşünce var olmuşsa orada felsefede var olmuştur. Nerede var olanları akla dayalı biçimde anla-mak ve açıklamak istenmişse felsefe orada ve o zaman doğmuştur. Ne zaman insanlar ellerindeki mevcut bilgiyle yetinmemiş, verilen bilgilerden şüphe etmiş, otoritelere karşı çıkmış, saf bir bilme ve anlama isteğiyle hareket etmiş orada ve o zaman felsefi bilgiye ulaşmıştır.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmakta-dır?

A) Felsefenin özellikleriB) Felsefi soruların nitelikleriC) Felsefenin işlevleriD) Felsefenin doğuş nedenleriE) Felsefenin konuları

2. Gök cisimlerinin kütleleri ile doğru, aralarındaki uzaklı-ğın karesi ile ters orantılı olarak birbirlerini ittikleri veya çektiklerine ilişkin Newton’un evrensel çekim yasası, fizik biliminin veya astronominin alanı içinde ele alınması ge-reken, olguya ilişkin bir bilgidir; ama bu bilgi, bizzat New-ton veya bir başkası tarafından, evreni matematiksel bir biçimde ve belli bir plana göre düzenli ve uyumlu olarak yaratan akıllı bir Tanrı’nın varlık üzerindeki damgasından haber veren, onun bir işareti, bir ayeti olan şey olarak yorumlandığında artık bilgi olmaktan daha fazla bir şey, bir bilgelik olur.

Yukarıdaki paragrafta aşağıdakilerden hangisi vurgu-lanmaktadır?

A) Bilginin insan aklının ürünü olduğuB) Filozofların mutlak hakikatlere ulaştıklarıC) Hakikatin ifadesinin filozofa göre değiştiğiD) Bilgeliğe hiçbir zaman ulaşılamayacağıE) Bilgi ve bilgeliğin aynı şey olmadığı

3. Russell’e göre felsefe bağımsız bir zihne sahip olmak, Tanrı’nın gördüğü gibi; burada ve şimdi olmaksızın, umut ve korkunun ötesinde, alışılmış inançların ve geleneksel ön yargıların engeline takılmadan dünyayı dingin, tutuk-suz, yalnız ve yalnız bilme isteği ile görmek, insanın dü-şünce hayatı yoluyla edinebileceği en nesnel bilgiyi edin-mektir.

Bu tanımlamada “en nesnel bilgiye” ulaşmanın yolu olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilmektedir?

A) Tutarlı düşünmeB) Eleştirel düşünmeC) Dogmatik düşünmeD) Sistemli düşünmeE) Bütüncül düşünme

4. Felsefenin adını, ilk olarak eski Yunan’da 6. yüzyılda İyonya denilen bölgede buluyoruz. Burada birtakım dü-şünürler bulunmaktadır ki onların eserlerine Doğa Üze-rine (peri physeos) denilmektedir. Bu eserler, doğanın ve evrenin bilimsel bir tahlilini yapmak ve onu adeta res-metmek için yapılan ilk denemelerdir. Dolayısıyla dini bir dünya görüşünden ayıran felsefe örnekleridir. Böylece İyonya’daki bu gelişme ile Yunan felsefesi başlangıç ya-pıyordu.

Bu parçada Yunan felsefesinin başlangıç nedeni ola-rak aşağıdakilerden hangisi gösterilmektedir?

A) Üretim fazlasıB) Kültürel etkileşimC) Varlığın akıl ile sorgulanmasıD) Toplumsal refah ortamının varlığıE) Özgür düşünce ortamının varlığı


Neler Öğrendik?

6

5. George Gusdorf, “her felsefenin gizli dileğinin o olmasına karşın hiçbir felsefenin hiçbir felsefeyi ortadan kaldırama-dığına’’ işaret eder.

Bu parçadan felsefi düşünceyle ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?

A) Soruların kendi cevaplarını içerdiğineB) Sorunun cevaptan önemli olduğunaC) Çağın değerlerine bağlı olduğunaD) Kesin doğruların olmadığınaE) Bilimsel düşünceden etkilendiğine

6. Felsefede sistemler ve farklı görüşler yan yana bulunur ve İlk Çağ filozofunu uğraştıran bir sorun, günümüz filo-zoflarını da uğraştırabilir. Bunun nedeni felsefenin açıkla-malarında kesinlik ya da bitmişlik olmamasından kaynak-lanır.

Bu parçaya göre;

I. Felsefi bilgi temel bilgidir.

II. Felsefe hiçbir konuda son sözü söylemez.

III. Felsefede filozofların konuya bakışları farklıdır.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

7. Antik Yunan’da sophos (bilge) “bilgileri” kendisinde bu-lunduran hikmet sahibi kimse olarak bilinirdi. Ancak in-sanın her şeyi bilemeyeceği gerçeği karşısında “sophos” kelimesi “philo” sözcüğü ile birleştirilerek hikmeti arayan, seven anlamına gelen “filozof (philosophos)” a dönüştü-rüldü.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine vurgu yapıl-maktadır?

A) Felsefenin doğuşunaB) Felsefe - metafizik ilişkisineC) Felsefe öncesi düşünme yapısınaD) Felsefe - hikmet ilişkisineE) Düşünme yeteneğinin insana katkısına

8. Babil’de, Mısır’da vb. toplumlarda üretilen çeşitli bilgiler olmuştur. Bu bilgiler astronomi, matematik, fizik vb. alan-larla ilgilidir. Bilgiler pratik sorunlara çözüm olarak orta-ya koyulmuş, yaşamı kolaylaştırmıştır. Bu toplumlardaki düşünceleri öğrenen Yunanlı gezgin ve düşünürler kendi düşünceleriyle sentezleyerek varlık hakkında teorik gö-rüşler ortaya koymuşlardır.

Bu parçadan çıkarılacak sonuç aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Doğu toplumlarında ortaya çıkan düşünce ahlak üze-rine olmuştur.

B) Felsefe ilk kez Batı Anadolu’da liman şehirlerinde or-taya çıkmıştır.

C) Felsefi düşüncenin ortaya çıkmasında farklı uygarlık-ların rolü olmuştur.

D) Eski toplumlar kültür olarak birbirinden çok farklı özel-liklere sahiptir.

E) Felsefenin ortaya koyduğu düşünceler kişiye bağlı öznel düşüncelerdir.

9. Felsefe bazen “insanın kendisini tanıması”, bazen de “varlığı tanıma uğraşı” olarak tanımlanmıştır. İslam fi-lozofu Farabi’ye göre felsefe “var olmaları bakımından varlıkların bilinmesi”dir. Bir başka İslam filozofu İbni Si-na’ya göre ise felsefenin amacı, “nesnelerin hakikatlerini bir insanın kavrayabileceği kadar kavramaktır”. Stoalılar felsefeyi, “insanın davranışlarını düzenleyen yaşamına yön veren bir sanat” olarak görmüşlerdir. Hegel ise onun amacının “hakikatin bilimsel bilgisine ulaşmak” olduğunu belirtir.

Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşıla-maz?

A) Filozofların aynı sorulara bakış açıları farklıdır. B) Her felsefe tanımı yine bir felsefi bakışı yansıtır.C) Felsefenin konulara yaklaşımı, öznel bir nitelik taşır.D) Felsefi sorunlar birden fazla yöntemle incelenebilir.E) Felsefede her filozof kendi görüşünü yansıtır.


Neler Öğrendik?

7

10. Anadolu Ege kıyılarında yerleşmiş olan becerikli Yunan boyu İyonyalılar ticaretin etkisiyle de şekillenen on iki kent kurdular. Asya’nın iç kısımlarından gelen kervanların yol istikametleri bu yerleşim merkezlerinde son buluyor-du. Buradan da mallar limanlardan gemilere yüklenip o zamanki Eski Dünya’nın çeşitli bölgelerine ulaştırılıyordu. Bu ticari mallarla birlikte doğudaki uygarlıklardan kopup gelen pek çok buluş, bilgi ve öğretide bu yolla Yunanlara taşınıyordu. Gökbilim (astronomi), takvim, ağırlıklar ve hatta yazı bile bu yolla önce İyonlulara gelmiş ve oradan da öteki Yunanlara ulaşmıştır. Yunanlıların bu düşünce-ler ile dünyayı tanımalarına, eski düşüncelerinden kuşku duymalarına yeni düşünce sistemi oluşturmaları yönünde büyük katkısı olmuştur.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine vurgu yapıl-mamaktadır?

A) Felsefenin ortaya çıkışı üzerinde ticaretin etkisineB) Kültürel etkileşimin yoğun olmasının felsefenin doğu-

şu üzerindeki etkisineC) Ticaretin gelişimiyle toplumda düşünürlere verilen de-

ğerin artmasınaD) Kültürler arası etkileşimle geleneksel inanışlara şüp-

he ile yaklaşılmasınaE) Dünyaya alışık olunandan farklı bir biçimde bakılma-

sına neden olan koşullara

11. • Felsefe her şeyin değil, bütünün bilimidir.

Thibaudet

• Felsefe, saf bir biçimde kendimize ve etrafımıza bakma kararımızdan başka bir şey değildir.

Bergson

• Felsefe, neleri bilmediğini bilmektir.

Sokrates

Bu felsefe tanımlarından hareketle, felsefe hakkında aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?

A) Felsefenin en doğru tanımını Sokrates yapmıştır.B) Felsefe yapmak kaçınılmaz bir faaliyettir.C) Filozoflar hakikati kendilerine göre açıklamışlardır.D) Felsefe ve bilgelik birbirini tamamlamaktadır.E) Felsefe varlığı aşkın konuları incelemektedir.

12. • J. Locke’a göre “insan zihni doğuştan boş bir levha-ya” benzer. Zihin, deney sayesinde kendisine gelen malzeme üzerinde çalıştıkça tasarımlara ve düşün-celere sahip olur.

• Platon’a göre “ruh bu dünyaya gelmeden önce ide-alar dünyasında bulunduğundan, ideaların bilgisine potansiyel olarak sahiptir. Bu yüzden kimse yeni bir şey öğrenmez. Öğrenme denilen şey sadece ha-tırlamadan ibarettir.” İnsan, doğuştan mükemmel ideaların bilgisiyle gelir.

• Locke ve Platon bilginin kaynağı konusunda farklı görüşler öne sürmüşlerdir. Fakat her iki filozofun da görüşleri kendi içinde tutarlıdır.

Verilen bu bilgilerden yola çıkılarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) Felsefede karşıt fikirler yer alır.B) Bir felsefi sistemde çelişkiye yer yoktur.C) Felsefenin konuları çağdan çağa göre değişmiştir.D) Filozoflar aynı konularla ilgilenmişlerdir.E) Felsefede üretilen düşünceler filozofa bağlıdır.

13. Felsefeci doğrudan doğruya, doğa, tarih, toplum üzerine eleştirici bir bakış açısıyla düşünebileceği gibi, kendi de-neyleri, çeşitli bilimler tarafından bu varlık alanlarıyla ilgili olarak kendisine sağlanan veriler üzerinde de düşünebi-lir; bunların geçerlilik derecelerini ve sınırlarını soruştura-bilir.

Bu parçadan, aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?

A) Felsefe olgusal sorunlarla ilgilenmez.B) Felsefe bilginin bilgisidir.C) Felsefede önemli olan sonuca ulaşabilmektir.D) Felsefe her tür sorunla ilgilenir.E) Felsefe sistemli ve düzenlidir.


Neler Öğrendik?

8

Cevaplar 1. D 2. E 3. B 4. C 5. D 6. E 7. D 8. C 9. D 10. C 11. C 12. C 13. B 14. E 15. D 16. A 17. C

14. MÖ 600 lü yıllarda eski Yunan’da insanlar bilme ve var olanı kavrama arzusunu mitolojik bir yaklaşımla giderme-ye çalıştılar. İnsanlar kendi deneyimleriyle değil de mi-tosların verdiği bilgilerle ve doğaüstü güçlerin bilgisinden yararlanarak var olanı kavrama çabasındaydılar. Her şeyi olağanüstü güçlerle yarı insan yarı tanrı olan varlıkların yaşantıları ve bilgileriyle ele alıyorlardı. Efsane ve mitolo-ji doğrultusunda evren açıklanmaktaydı. Fakat sonraları insanoğlu mitolojik açıklamalarla yetinmedi, o kendi aklı ve düşüncesiyle var olanı sorgulayarak felsefeyi ortaya çıkardı.

Bu parçada felsefenin ortaya çıkışı üzerinde etkili olan hangi etkene yer verilmemiştir?

A) Olaylara eleştirisel bir gözle bakmaB) Yeni öğrenmelere açık olmaC) Olayları akla dayalı biçimde ele almaD) Mitolojik açıklamalardan tatmin olmamaE) Özgür düşünce ortamına sahip olma

15. Felsefe belli disiplinlerin ortaya koydukları bilgilerden ha-reketle insan ve doğa hakkında sistemli bir yaklaşım ge-liştirir. Biyolojiden canlıları öğrenirim, fizik ve kimya bana maddenin yapısı ve değişimleri hakkında açıklamalar verir. Astronomi ile gezegenleri ve bunlar arasındaki et-kileşimleri öğrenirim. Ama ancak felsefeden yola çıkarak belli bir evren anlayışı ve dünya görüşü ortaya koyabili-rim.

Bu parçaya göre felsefe aşağıdakilerden hangisiyle nitelenebilir?

A) Rasyoneldir. B) Özneldir.

C) Yığılandır. D) Bütüncüdür.

E) Eleştireldir.

16. Felsefe tarihi içinde pek çok önemli sorunlar filozoflar ta-rafından sorulmuştur. Değişmeyen bazı sorunlar yanında her yeni dönemde felsefe yeni sorunlarla da karşılaşabilir ya da yeni sorunlar ortaya koyabilir. Örneğin genetik bi-liminin gelişmesiyle birlikte canlıların kopyalanması söz konusu olmuştur. Özellikle insanın kopyalanması konu-sunda çıkabilecek etik sorunlar üzerinde durarak bu ko-nuya dikkat çekilmiş, görüşler ortaya koyulmuştur.

Bu parçadan hareketle, aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?

A) Felsefe dinamik bir yapıya sahiptir. B) Felsefenin sorduğu sorular değişmez. C) Felsefede sorular cevaplardan önemlidir. D) Felsefe uygun sosyal ortamlarda gelişmiştir. E) Felsefe metafizik konulara öncelik verir.

17. İnsan eylemlerinden sorumlu mudur? İyi yaşamın ölçütü nedir? Vicdan bir yol gösterici midir? Güzelliğin ölçütü ne-dir? Biçimindeki sorulara cevap arayan bir filozof, dine ya da geleneğe göre değil, kendi kavrayışına, sezgisine ve anlama yetisine göre hareket eder. Ortaya koyduğu dü-şünceler de akıl ve mantık ilkelerine uygun olmaya özen gösterir.

Bu parçaya göre aşağıdakilerden hangisi söylenebi-lir?

A) Felsefe özneldir.B) Felsefe meraktan doğar.C) Felsefe rasyonel bir faaliyettir.D) Felsefe eleştirel düşüncedir.E) Felsefe sistemli bir düşünmedir.


Ortaöğretim Alanı

FelsefeDers Föyü

9

SÖZ • EA • SAY | 02

1. Nesneleri sahip oldukları veya temsil et-tikleri “değerler” açısından inceleyen fel-sefi soruşturma alanıdır. Bu alanın başlı-ca problemleri ise değerlerin var olup ol-madıkları, eğer varsalar ne tür bir varlığa sahip oldukları, değerlerin yapısı, öznel mi nesnel mi veya başka türde mi olduk-ları değerlerin kaynağı veya bir değeri değer yapan şeyin ne olduğu, örneğin onun insana verdiği haz mı veya başka bir şey mi olduğu vb. türünden problem-lerdir. Başlıca değerler ahlaki veya sa-natsal değerlerdir.

Bu parçaya göre değerleri konu edi-nen felsefenin alt dalı aşağıdakilerden hangisidir?A) Felsefi antropolojiB) MetafizikC) EpistemolojiD) AksiyolojiE) Ontoloji

2. Felsefe evreni, insanı, insanlığı tanımak, bilginin nasıl oluştuğunu anlamak, birey ve sosyal grupların eylem ve davranış-larını değerlendirmek ve bunlara ilkeler bulmak ister.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi felsefe için söylenemez?A) Felsefe, geniş bir alanı kapsayan bir

yapı oluşturmuştur.B) Felsefe, varlığı bir yönüyle derinle-

mesine inceleme gayretindedir.C) Felsefe, çeşitli dalları (disiplinleri)

içeren bir yapılanmadır.D) Felsefenin cevaplamaya çalıştığı so-

rular farklı konulardadır.E) Felsefe, hayata dair her şeyi sorgu-

lar.

Felsefi Düşüncenin Konuları

Felsefe insanın bilme ve anlama merakını gidermek için sorduğu sorular ve sorulara akla dayanarak verdiği cevaplar ile oluşmuştur. Felsefe insanı ilgilen-diren her konuda soru sormuştur. Bu soruları sınıflandırdığımızda karşımıza üç ana başlık çıkmaktadır. Bunlar: Varlık, bilgi ve değer.

İnsan önce evrenle ilgili sorular sormuş evrende olup biteni anlamaya ve açık-lamaya çalışmıştır. Bu çabanın ilk sorusu varlığın özü, ana maddesi nedir? Bir ana maddeden varlıklar nasıl oluşmuştur? benzeri sorularla irdelenen alan ONTOLOJİ adını alır.

İnsan öyle ya da böyle varlık hakkında bilgi sahibi olmuştur. Filozoflar insanın bilme yetisini, kendimiz veya dışımızdaki varlıkların bilgisinin elde edilip edi-lemeyeceğini sorgulamıştır. Elde edilen bilginin kaynağını ve doğruluğunun ölçütünü ve insanın bilmesinin bir sınırının olup olmadığını anlamaya çalışmış-lardır. Bilginin kendisini sorgulayan felsefe disiplini EPİSTEMOLOJİ adını alır.

Filozoflar doğa sorunu ile uğraştıktan sonra kendi yaşamıyla, eylemleriyle il-gili olan konuları sorgulamaya başlamıştır. İnsan yaşadığı toplumun sanatsal, ahlaki, siyasi ve dinsel yanını sorgulayarak yaşamını sarmalalayan, etkileyen unsurları anlamaya ve anlamlandırmaya çalışmıştır. İnsanın yaşamıyla ilgili sorgulama alanına DEĞERLER veya AKSİYOLOJİ felsefesi adı verilmiştir. Değerler felsefesini oluşturan alt başlıklar etik, estetik, siyaset felsefesi ve din felsefesi adını almaktadır. Bunları kısaca tanıyalım:

• İnsanın eylemlerini dayandırdığı ilke ve kavramları sorgular. Bu kavramla-rın başında iyi ve kötü kavramı gelmektedir. Bunun dışında insanın eylem-lerinde özgürlüğün ne olduğu, insanın eylemlerinde özgür olup olmadığı ve evrensel ahlaki ilkelerin olup olmadığı tartışılmaktadır. Bu alan etik adını almaktadır.

• İnsanın yaşadığı devletle olan ilişkilerini ele alan disiplin siyaset felsefesi adını almaktadır. Siyaset felsefesinde iktidarın kaynağı, egemenliğin biçim-leri, birey devlet ilişkisi konuları yer almaktadır.

• İnsan eylemlerini konu alan bir başka disiplin estetiktir. Estetik, güzelliğin ne olduğu, güzelliğin kaynağı, sanat eseri, estetik yargılar gibi konuları ele almaktadır.

• Dinle ilgili temel kavramları ve dinle ilgili iddiaları akılsal bir eleştiri ve de-ğerlendirmeye tabi tutan felsefe dalı din felsefesidir. Din felsefesinin tartış-tığı en temel konu Tanrı ile ilgili problemlerdir.

Uygulayalım

1.D 2.B


10


1.E 2.A

1. Bertrand Russell’a göre hiçbir cevabın kesin olarak doğru olduğu bilineme-yeceğinden; felsefe ile sorulara kesin cevaplar bulmak için değil, soruların kendisi için uğraşılmalıdır.

Bu ifadede aşağıdakilerden hangi-sinin önemi üzerinde durulmakta-dır?A) Bir felsefi soruya yeni bir cevap

aramanın B) Soruları cevaplarken mantık ilkele-

rine bağlı kalmanınC) Sonuca ulaşmanınD) Soruların deneysel bilimlerin çöze-

mediği konularla ilgili olmasınınE) Soruların cevaplardan önemli ol-

masının

2. Thales görünürdeki çokluğun ardın-daki gücü öğrenmek için “varlığın ilk ana maddesi nedir?” sorusunu sordu ve ona cevap aradı. Daha sonra ge-len Anaksimenes bu “ana maddeden diğer varlıklar nasıl meydana geliyor?” sorusunu ekleyerek oluş sorununa dikkat çekmiştir. İşte felsefede hep bir soru başka bir soruyu ortaya çıkarmış-tır. Böylece felsefe tarihi ortaya çık-mıştır.

Bu parçadan aşağıdakilerden han-gisi çıkarılabilir?A) Felsefe sorularla var olur ve gelişir.B) Felsefe sorularının tek cevabı yok-

tur.C) Felsefenin soruları zaman geçse

de eskimez.D) Felsefenin soruları cevaplardan

önemlidir.E) Felsefe meraklı ve şüpheci zihinle-

rin işidir.

Felsefi Soruların Özellikleri

Felsefenin can damarı soru sormak, araştırmak ve düşünmektir. Felsefenin so-ruları günlük sorulardan ve bilimsel sorulardan çok farklı özelliklere sahiptir. Bu özellikleri şöyle sıralayabiliriz:

Felsefi sorulara kesin cevap vermek imkânsızdır. Felsefede her bir cevap yeni bir soruyu da beraberinde getirir. Felsefe soruları her dönemde yeniden ele alınıp sorgulanacak sorulardır. Felsefeyi felsefe yapan şey başta insan yaşa-mıyla ilgili sorulara yanıt vermekten çok sorular sormak, problemleri görebil-mektir.

Felsefe sorularının cevabı düşünceye dayanır. Hiçbir felsefe sorusunun ceva-bı bir eylemde veya yaptırımda aranmaz. Bir felsefe sorusunda açığa vuran ihtiyacı eylemlerle susturamayız. “Kapı çaldı. Gelen kim acaba”? bu günlük soruya cevap vermek için kapıya gidip bakmak gerekecektir. Ancak “iyi nedir?” sorusunun cevabı bir eyleme başvurmakla yerine getirilemez.

Felsefenin sorularını filozof sorar. Felsefe sorusu aslında, başka birinden ce-vap almak niyetiyle sorulan sorulardan farklı olarak filozofun kendine sorduğu sorudur. Bir felsefe sorusu filozofu kendi kendisiyle konuşmaya başlatır.

Felsefenin soruları zaman içinde değişikliğe uğrayabilir. Felsefe bir araştırma-dır. Araştırma, sorularını sık sık yenileyen bir çalışma biçimidir. Her araştırma gibi felsefe de yeni sorulara açıktır. Nerede sorular hep aynı kalmışsa orada felsefe, araştırma olmaktan çıkmış demektir.

Felsefenin soruları diğer araştırma alanlarının sorularından farklıdır. Felsefe soruları bir anlam araştırmasıdır. Kavramların anlamlarını ortaya koymaya yöneliktir. Adalet kavramı hem hukuk, hem siyaset hem de ahlak ve din için önemlidir. Ancak hiçbiri adaletin ne olduğunu sormaz. Adaletin ne olduğunu felsefe sorar.

Felsefe soruları her şeyin özünü belirlemeye yöneliktir. Felsefe çeşitli sorular sorarak varlığın özünü, insan bilgisinin imkân ve sınırlarını, insanın evrendeki yerini, eylemini ve davranışta bulunurken uyulması gereken ilkeleri belirlemeyi amaç edinir.

Varlığın mahiyeti nedir? Varlık bir amaca sahip midir? Doğru bilgi elde edilebilir mi? Bilginin kaynağı nedir? İyi nedir? Evrensel ahlak yasası mümkün müdür?, Güzel nedir? Sanat eseri nedir? İktidarın kaynağı nedir? İdeal bir devlet düzeni mümkün müdür? vb. sorular felsefe sorusudur.

Uygulayalım


11


1.C 2.B

1. • Felsefe olmasa bilimler birliği ol-mayan bir küme, cansız bir beden-dirler.

• Felsefe, toplumdaki herkesin fikir-lerini özgürce ifade etmesinin ge-rekliliğini anlatır.

• Felsefe, ön yargılardan kurtulma-yı, tarafsız bir şekilde olaylara bak-mayı öğretir.

Bu belirlemelerde vurgulanan ortak nokta aşağıdakilerden hangisidir?A) Felsefenin sorularının önemiB) Felsefenin eleştirel bir alan olmasıC) Felsefenin işleviD) Felsefenin işlevindeki değişimE) Felsefe sorularının hedefi

2. İnsanın salt bir et ve kemik yığını ol-mayıp aynı zamanda bir ruh varlığı ol-duğunu bize en iyi felsefe gösterebilir. Dünyaya sadece soluk alıp vermek veya salt keyif almak için değil, biraz da doğaya ve başkalarına olan ödev-lerimizi yerine getirmek için geldiğimizi felsefeden öğrenebiliriz.

Bu parçadan, aşağıdakilerden han-gisine ulaşılabilir?A) Felsefe düşünce üzerine düşünce-

dir.B) Felsefe anlama ve gerçeği görme

ihtiyacını karşılar.C) Felsefe içinde bulunduğu toplum-

dan etkilenir.D) Felsefi bilgi tümel bir bilgidir.E) Felsefi düşünceler toplumsal ya-

şamı etkiler.

Felsefenin İnsan ve Toplum Hayatındaki Rolüİnsanlar felsefeden bilimde olduğu gibi insan yaşamını doğrudan etkileyecek so-nuçlar beklediklerinden ve bu beklentiye uygun bir sonuçla karşılaşmayınca felse-feyi yararsız bir uğraş olarak görmüşlerdir. Oysa felsefe geçmişten bugüne kadar insan yaşamını, toplumların gelişmesini ve değişmesini etkilemiştir. Felsefenin etkisi hem bireylere hem de topluma olmaktadır. Ancak bu etki doğrudan değil de dolaylı olarak ortaya çıkmaktadır.

Bireysel Açıdan

Felsefe insanı “insan olma bilincine” ulaştırır. Felsefe bize evrende düşünen, anlamaya çalışan, sorgulayan, yorumlayan bir varlık olmanın ayrıcalıklı onuru-nu hissettirmiştir. İnsanın felsefi sorular üzerinde düşünmesi var oluşumuzun anlamlandırılması, bize kendimizi tanıma olanağı sunması açısından önemli-dir.

Felsefe eleştirisel bir bakış açısı kazandırarak olayların anlaşılmasını kolaylaş-tırır. Felsefe insanların her şeyi olduğu gibi kabul etmek yerine, daha iyiyi daha doğruyu bulmak için sorgulayabilmelerine katkıda bulunur. Nitekim Sokrates incelenmemiş, sorguya çekilmemiş bir hayatın yaşanmaya değer olmadığını söylemiştir.

Felsefe, düşünce dünyamızı zenginleştirecek fikirler tarihini gözler önüne se-rer. Düşünce tarihi yaklaşık üç bin yıllık, alabildiğine zengin bir tarihtir ve bu tarih, kendimize çıkartabileceğimiz derslerle doludur. Alman şairi ve düşünürü Johann Wolfgang Van Goethe “Üç bin yılın hesabını göremeyen karanlıkta yo-lunu bulamaz, günü gününe yaşar ancak” derken muhtemelen bunu anlatmak istiyordu.

Felsefeye hayatın akışı içinde karşılaştığımız sorunların üstesinden gelmek için ihtiyaç duyarız, ondan, bizi zorlayabilecek çeşitli olaylar karşısında dik du-ruş sergileyebilmek için destek alırız. İsviçreli psikolog ve düşünür Carl Gustav Jung (1875-1961)’un da söylediği gibi, “Hayatın akıntılarında yüzen hiç kimse dertsiz kalmaz.” Felsefe kaygılarımızı hafifletmemizi, dertlerimizi aşmamızı, bu dünyadaki hayatımız sırasında yolumuzu kaybetmememizi sağlayan en önemli araçtır.

Felsefe, insana birçok konuda doğru ve açık seçik düşünebilmeyi öğretir. Fel-sefi düşüncenin yöntemleri, insana hemen her konuda akıl yürütebilmesi için gerekli temelleri hazırlar. Böyle bir düşünce türü, insanın bir probleme birçok yönden bakabilmesini, sorunlara ön yargısız yaklaşabilmesini sağlar; o, insa-nın hiçbir şeyi mutlaklaştırmayıp her şeyi eleştiri süzgecinden geçirebilmesini temin eder.

Uygulayalım


12


1.A 2.D

1. I. Felsefe ile kazanılan farklı düşün-celere saygılı olma anlayışının bir toplumda yerleşmesiyle bizim gibi düşünmeyen, yaşamayan insanla-rın varlığını benimsemeyi sağlar.

II. Felsefe insanlara sunduğu fikir zenginliği farklılıklara karşı hoş-görülü olmanın sonucu olduğunu kavramasını sağlayarak bir top-lumda var olan farklı grupların birbiri hakkındaki ön yargılarının giderilmesine katkı sunar.

Bu görüşlerden hareketle aşağıda-kilerden hangisine ulaşılabilir?A) Felsefe birlikte yaşama bilincini

geliştirir.B) Felsefe hakikatin açığa çıkması

için fikir üretir.C) Felsefenin yaşama etkisinden söz

etmek imkansızdır.D) Felsefe yaşama dolaylı olarak etki

etmektedir.E) Felsefe toplumların kültüründen

etkilenir.

2. J. Locke siyasi görüşleri ile etkili olan bir düşünürdür. Temel hak ve özgür-leklere verdiği önem ve ortaya koydu-ğu görüşleri ile “Amerikan Anayasası” ve “İnsan Hakları Bildirgesi” üzerinde etkisi büyük olmuştur. Jean Jacques Rousseau özgürlük ve eşitlik kavram-ları üzerinde durması bu kavramları savunmasıyla ‘Fransız Devrimi’nin do-ğuşunda önemli bir rol oynamıştır.

Bu parçaya dayanarak aşağıdakiler-den hangisi söylenebilir?A) Felsefe eleştirel düşünceyi geliştir-

miştir.B) Felsefe olaylara farklı açılardan

bakmayı öğretmiştir.C) Felsefe bilimlerin gelişmesine ön-

cülük etmiştir.D) Felsefe yeni fikirlerin oluşmasına

katkı vermiştir.E) Felsefe bireye sorgulama becerisi

kazandırmıştır.

Felsefe, bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olunamayacağını gösterir. Nitekim 20. Yüzyıl filozoflarından Bertrand Russel bu konuda şöyle der: “Biraz felsefe her-kese gereklidir ama en düşüncesizlere değil. Bilgi olmayınca felsefenin aptal-ca olacağı nerdeyse kesindir. İnsan soyu, rekabet eden fanatik gruplara ayrılır. Her grup kendi saçmalığının kutsal doğru, karşı tarafınkinin yoldan çıkma ya da sapkınlık olduğuna iyice ikna olmuştur”.

Felsefe, farklı düşüncelerin hayat bulduğu bir arenadır. Bu farklı fikirlerin varlığı insanların ancak yeni fikirlere açık olması ile mümkün olur. Felsefe tarihini bil-mek bizi de farklı fikirlere karşı hoşgörülü yapar, yeni fikirlere açık hale getirir.

Toplumsal Açıdan

Felsefe, toplumsal yaşamı etkiler. O, bu etkiyi dolaylı yoldan yazılı eserler, medya ve sözlü gelenek aracılığıyla yapar. Örneğin Hristiyanlığın ve İslami-yet’in bir din olarak biçimlenmesinde, felsefenin önemli bir rolü olmuştur.

Aynı şekilde, siyaset alanında felsefi kavram ve fikirlerin etkisinin büyük oldu-ğunu söylemek gerekir. Örneğin İngiliz filozofu John Locke (1632-1704)’un “Amerikan Anayasası” ve “İnsan Hakları Bildirgesi” üzerinde etkisi büyük ol-muştur; aynı şekilde Jean Jacques Rousseau (1712-1788)’nun düşünceleri de ‘Fransız Devrimi’nin doğuşunda önemli bir rol oynamıştır.

Felsefe, demokrasinin gelişmesine ve işleyişine büyük katkı sağlar. Demokrasi kültürü, insanlar olan biteni farklı yönlerden görebilmeyi, kendileri ve başka-larını sorgulayabilmeyi öğrendiklerinde yerleşir. Demokrasi, sadece insanlar önyargısız ve hoşgörülü olabildikleri zaman yürür. İnsanlara bu şeyleri kazan-dırabilecek şey de felsefedir.

İnsanlar arasındaki çatışmaların hakkaniyet, adalet, başkalarının düşünceleri-ne ve haklarına saygı ilkeleriyle çözüme kavuşturulabileceğini gösterir.

Felsefeye farklılıklara saygı göstermek, başkalarıyla birlikte yaşamanın asgari koşullarını temin etmek için ihtiyaç duyarız.

Bir toplumda felsefeye verilen değer o toplumda yaşayan bireylerin farklı fikir-lere açık, hoşgörülü insanların yetişmesini sağlar böylece düşüncelerin özgür biçimde ifade edidiği bir ortam oluşur.

Felsefe bilimlere yol gösterir, bilimlerin gelişmesini sağlar. Felsefe bilime çeşitli sorular yöneltir. Bilim ise bu soruları yanıtlamak için araştırma yapar. İşte bu araştırmalar bilim ufkunun genişlemesine ve yeni yeni bilim dallarının ortaya çıkmasına zemin hazırlar.

Uygulayalım


13


1. Filozoflar tıpkı kristaller gibi hakikatten aldıkları ışıkları ayrı ayrı düşünceler hâlinde yansıtırlar. Filozofların aynı gerçekleri daha kişisel olarak ortaya koymaları onların dünya görüşlerinin farklılığından ileri gelir. Bilimde ise bi-limsel yöntem kullanılarak elde edilen sonuca aynı yöntemi kullanan herkes ulaşabilir. Bunun için Kant olmasaydı Salt Aklın Eleştirisi adlı eser, Descar-tes olmasaydı Yöntem Üzerine Konuş-ma adlı eser olamazdı. Ama Newton olmasa da yer çekimi yasasını bulan başka bir kişi olurdu.

Bu parçaya dayanarak aşağıdakiler-den hangisi söylenebilir?A) Bilimsel bir görüş, bu görüşü orta-

ya atan kişinin varlığına bağlıdır.B) Her bilimsel görüş bir yönüyle bir

bakış açısını yansıtır.C) Felsefe yapmanın kendisini öğren-

mek daha önemlidir.D) Felsefi görüşler filozofların varlığı-

na bağlıdır.E) Felsefede yeni ve özgün bir soru-

nu ortaya atmak cevap vermekten daha değerlidir.

2. Felsefe sistemleri, onları ortaya koyan filozofun dehasını yansıtmakla bera-ber aynı zamanda, ortaya çıktıkları toplumun değer yargılarını, inançlarını kendi bünyelerinde birleştiren fikir sen-tezleridir.

Parçaya göre, felsefi sistemler için aşağıdaki yargılardan hangisi söy-lenebilir? A) Temellendirilmiştir.B) Toplumsaldır. C) Tutarlıdırlar D) Kesindirler. E) Akla dayanır.

Felsefe, hem mevcut düşünce ve fikirlerin sürdürülmesi hem de yeni fikirle-rin geliştirilmesiyle insanlığın eşitlik, adalet, özgürlük gibi evrensel düşünceler üzerinden ortaklaşmasını ve farklı fikirlerle karşılaşıp kalıplaşmış düşünceler-den uzaklaşmasını sağlar.

Felsefe ile kazanılan farklı düşüncelere saygılı olma anlayışının bir toplumda yerleşmesiyle bizden olmayan yani bizim gibi düşünmeyen, yaşamayan insan-ların varlığını benimsemeyi sağlayarak farklı toplulukların bir arada yaşaması-nı sağlar.

Felsefe, insanlara sunduğu fikir zenginliği ile farklılıklara karşı hoşgörülü ol-manın sonucu olduğunu kavraması, farklılıkların bir zenginlik olduğu bilincine varmasıyla toplumda var olan farklı grupların birbiri hakkındaki ön yargılarının giderilmesine katkı sunar.

Felsefe oluşmasını sağladığı özgün ve yaratıcı düşünme ortamıyla “bilgi top-lumu” olabilmenin, sanayi ve icatlara uyarlanabilme ve daha ötesi yenilik ve buluşlar yapabilen ileri bilim ve sanayi toplumları arasında yer alabilmenin şartlarını oluşturmaktadır.

Felsefe akla dayanan bir düşünce sistemi olarak zamanla aklın ve iradenin önemli görüldüğü toplumların oluşmasına katkı yapmıştır.

Filozof Kimdir?

Filozof bilgeliği seven ona ulaşmak için arayış içinde olan düşünürdür. Filozof varlığı, hayatın anlamını sorgulayan, anlamaya çalışan kişidir. Bize sıradan gelen birçok konu filozoflar için merak uyandıran, araştırılması ve kavranması gereken konulardır. Filozof her şeyi bildiğini veya kesin bilgiye ulaştığını iddia eden değildir. O bilme ve anlama çabası veren, yolda olandır.

Filozofları niteleyen özellikleri sıralarsak şunları söyleyebiliriz:

• Meraklıdır.

• Hakikat arayıcısıdır.

• Özgür ve bağımsız düşünendir.

• Kendisine özgü anlayışı olandır.

• Öğrenme isteği ile doludur.

• Bilinenle yetinmez.

• Otoritelere bağlanmaz.

• Ön yargısızdır.

• Eleştirici ve sorgulayıcıdır.

• Hoşgörülüdür.

• Yeniliklere açıktır.

1.D 2.B

Uygulayalım


Neler Öğrendik?

14

21. Felsefe bir bilim değildir. Her ne kadar bilimlerin de konu-

su olan varlık, doğa ve insana ilişkin sorunları ele alıyor ise de felsefenin, bu alanlara ilişkin sorunları ele alış tarzı ve yöntemi bilimlerin yönteminden farklıdır. Felsefi bilgi deneysel bir bilgi değildir ve onun laboratuvarı da yoktur. Felsefi bilgi, doğrudan deney ve gözleme dayanmadığı için nesnel bir bilgi değildir. Her ne kadar, bütün filozoflar genel geçer doğrular elde etmeyi arzuluyor olsalarda, bi-limde olduğu gibi herkes tarafından kabul edilen doğrula-ra felsefede rastlamak hemen hemen imkânsızdır.

Bu parçada felsefi sorulara kesin yanıt bulunmama-sının nedeni olarak aşağıdakilerden hangisi gösteri-lebilir?

A) Felsefi soruların tüm insanları ilgilendirmesiB) Felsefenin olgusal bir alan olmamasıC) Felsefenin biliminin incelediği konuları ele almasıD) Felsefenin genel geçer doğrulara ulaşamayacağı yö-

nündeki karamsarlığıE) Felsefi soruların dünyanın her yerinde soruluyor ol-

ması.

2. Sorular araştırmanın, kafa yormanın, düşünmenin ala-metidir. Bilim de felsefe de sorular sorar ve sorulara ce-vap ararlar. Böylece bir konu farklı yönleriyle aydınlatılır. Felsefe, Varlığın bir başlangıcı var mıdır? Ölüm yokluk mudur? Doğru, iyi yaşam nedir? vb. sorulara cevap arar-ken bilim, Canlılar nasıl çoğalır? Balon nasıl uçar? soru-larına cevap arar.

Bu parçaya göre, aşağıdakilerden hangisi söylene-mez?

A) Bilim de felsefe de sorular ile var olur. B) Bilim ve felsefenin soruları farklıdır. C) Felsefi soruların kesin bir cevabı yoktur. D) Bilimin soruları olgulara dayanmaktadır. E) Bilimin soruları felsefenin sorularından değerlidir.

3. Felsefe, çözümlerinin geçerli olmasıyla değil, problemle-rin karşı konulmaz özelliğiyle vardır ve kendini bu yolla meşrulaştırabilir. (Ortega Y. Gasset)

Gasset’in bu görüşünden yola çıkarak aşağıdakiler-den hangisi söylenebilir?

A) Felsefe, sorulara yanıt bularak kendini meşrulaştıra-caktır.

B) Felsefe sorularına ancak uzun uğraşlardan sonra ce-vap bulunabilir.

C) Felsefe sorularının net ve değişmez yanıtlarına akıl ile ulaşılabilir.

D) Hayatını anlamlandırmak isteyen hiçbir insan felsefi problemlere kayıtsız kalamaz.

E) Filozofun sorduğu sorular sonucu yeni bilim dalları ortaya çıkmıştır.

4. Felsefenin aşağıdaki sorulardan hangisinin öncelikle sorulmasıyla başladığı söylenebilir?

A) Varlığın özü nedir?B) Varlık var mıdır?C) İyi yaşamın ölçütü nedir?D) Güzel nedir?E) Bilginin kaynağı nedir?

5. Felsefeye kendimizi tanımak için ihtiyaç duyarız. Bu ge-nel doğruyu ilk olarak ve en iyi Antik Yunanlar göster-miştir. Aslında hemen her kültürde bulunan “Kendini tanı” sözünü en erken kullanan kavim olan Yunanlar bu sözü tapınaklarının kapısına yazmışlardı.

Bu parçadan aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

A) Felsefede asıl olan anlama ihtiyacını tatmin etmektir.B) Felsefe insan olma bilincine varmamızı sağlar.C) Felsefe toplumsal ihtiyaçların bir ürünüdür.D) İnsan ne ve kim olduğunu felsefe yardımıyla öğrene-

bilir.E) Felsefe insanın kendi hayatını inceleme kabiliyetidir.


Neler Öğrendik?

15

6. Felsefe soruları, gerçekten var olanın ne olduğuyla, ha-yatın anlamıyla ilgili sorulardır. Bu sorular bilim de dahil olmak üzere, başka hiçbir disiplin tarafından yanıtlana-mayan sorulardır.

Aşağıdakilerden hangisi felsefenin sorduğu sorular-dan biri değildir?

A) Gerçekte rakamlar (sayılar) var mıdır?B) Olgular arasında nasıl bir neden-sonuç ilişkisi vardır?C) İdeal bir toplum düzeni olabilir mi?D) İnsan için en yüce iyi nedir?E) İnsan davranışları önceki olay ve davranışlarca belir-

lenmiş midir?

7. Çok ağrıyan dişinize sadece bir diş hekimi çare bulabilir. Devlete ödediğiniz vergi ile ilgili bir probleminiz olduğu zaman, bunu sadece avukatınız ya da mali müşaviriniz aracılığıyla çözüme kavuşturabilirsiniz. Üniversite sınav-larına hazırlanıyorsanız, tercih edeceğiniz üniversite ile ilgili rehber öğretmenden yardım alabilir, farklı fakülte ve üniversiteleri tanımak için eğitim uzmanlarına başvurabi-lirsiniz. Fakat “eğitimin ne olduğu” veya “insanların kendi-lerine, ailelerine veya ülkelerine karşı ne gibi sorumluluk-ları bulunduğu” veya “sorumluluğun ne olduğu” soruları, bu uzmanlardan hiçbiri tarafından gereği gibi yanıtlana-maz. Bu büyük soruları, sadece felsefe yardımıyla yanıt-layabiliriz.

Aşağıdakilerden hangisi felsefenin ilgilendiği “büyük soruların” bir özelliği değildir?

A) Cevabı düşünceye dayanır.B) Anlam ve değerle ilgili sorulardır.C) Sorular kendi cevaplarını içermektedir.D) Kesin cevap verilmesi imkânsızdır.E) Eleştirel, sorgulayıcı bir düşüncenin ürünüdürler.

8. İsviçreli psikolog ve düşünür Carl Gustov Jung’un da söylediği üzere “Hayatın akıntılarında yüzen hiç kimse dertsiz kalmaz”. Felsefe kaygılarımızı hafifletmemizi, dertlerimizi aşmamızı, bu dünyadaki hayatımız sırasında yolumuzu kaybetmememizi sağlayan en önemli araçtır.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine değinilmiştir?

A) Felsefenin doğuşunaB) Felsefinin tutarlı olduğunaC) Felsefenin toplumsal fonksiyonunaD) Felsefenin öznel olmasınaE) Felsefenin bireysel işlevine

9. Ruh nedir? İyi ve kötü nedir? Yaşamın anlamı nedir? tü-ründen soruların cevaplarına doğada gözlem ve deney yapmak suretiyle ulaşamayız ama “su 100 derecede kay-nar” yargısına yaptığımız gözlem ve deney sonucunda ulaşabiliriz.

Bu parçaya göre felsefe soruları için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Cevapları eyleme geçerek verilir.B) Kesin bir cevabı yoktur.C) Anlamı ortaya çıkarmaya yöneliktir.D) Olgusal olarak cevap verilemez.E) Zamanla değişir.

10. Felsefe yaklaşık 2600 yıllık bir geçmişe sahiptir. O gün felsefe hangi gerekçelerle var ise bugün de yarın da ben-zer gerekçelerle var olmaya devam edecektir. İnsanlar felsefenin yaşamlarına etkisini doğrudan görmediklerin-den gereksiz olduğu üzerinde durmuşlardır. Ancak felse-fe işlevsiz değildir. Onun geçmişten bugüne birçok işlevi olmuştur.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi felsefenin bir iş-levi olamaz?

A) Olgu ve olayları akıl yoluyla çözümleyebilmesiB) Bilinçli bir insan olunabilmesiC) Farklı fikirlere açık olabilmesiD) Farklı toplulukların bir arada yaşamasıE) Olguları neden sonuç ilişkisi içinde inceleyebilmesi


Neler Öğrendik?

16

Cevaplar

11. Evrenin başlangıcı var mıdır? Evrenin meydana gelme-sinde etkili olan doğayı aşkın bir güç var mıdır? Evren-de var olan düzen bir yaratıcıyı mı gösterir? Evrende iş gören güçler evrenin neresindedir? gibi sorular insanın gerçeği bilme ve anlama gereksiniminin ürünüdürler.

Bu parçada sorularla ortaya koyulan felsefenin hangi konusudur?

A) Ontoloji B) EstetikC) Bilim felsefesiD) EtikE) Epistemoloji

12. Hayatın anlamı nedir? Mutlu bir yaşamın ölçütü nedir? Güzel nedir? Güzelliğin kaynağı özne mi yoksa nesne midir? İyi bir yönetim nasıl olmalıdır? İktidarın kayna-ğı nedir? Bu ve benzeri sorular sormak ve bu sorulara herkesin onaylanacak cevaplar vermek felsefeden bekle-mek boşunadır. Çünkü…

Parça aşağıdaki ifadelerden hangisiyle devam ettiri-lebilir?

A) felsefe bilimlerin kökenidir.B) felsefe filozofa bağlı düşüncedir.C) felsefe zengin toplumlarda ortaya çıkmıştır.D) bilimin soruları olgulara yöneliktir.E) bilimin sonuçları kesindir.

13. Felsefede sorulan sorular ele avuca gelen sorular değil, aklın anlama, kavrama sınırlarını zorlayan, onu hep sı-nırda gezdiren hatta çoğu insanları korkutan, ürperten sorulardır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi felsefe sorusu değildir?

A) İnsanda varoluş, özden önce mi gelir?B) İdeal toplumsal düzen mümkün müdür?C) Havaya atılan taş neden düşer?D) İyi yaşamın ölçütü nedir?E) Güzel nedir?

14. Felsefi bakış açısı, birleştirici bütünleştirici bir yaklaşım verir bize. Belli uzmanlık alanlarındaki bilginin diğer alanlardaki bilgilerle bağlantısını kurmayı, belli alanlar-daki bölük pörçük bilgi ve deneyimleri bütünleştirmemizi sağlar. Yine felsefe belli düşüncelerin ortaya koydukları bilgilerden hareketle insan ve doğaüstüne bütünlüklü bir yaklaşım düşünme doğrultusu geliştirir.

Bu parçada üzerinde durulan konu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Felsefenin sorularıB) Bilimin yöntemiC) Felsefenin işlevleriD) Felsefenin doğuşuE) Bilimin değeri

15. Günlük yaşamda veya bilimde karşılaştığımız sorunlara genel geçer, doğru ve kanıtlanmış yöntemlerle yanıtlar bulmak mümkündür. Bu yöntemler, sadece söz konusu sorunun bağlı bulunduğu alana göre (gözlem, deney veya mantıksal formlar kanıtlama olarak) değişiklik gös-terebilir. Fakat felsefi sorular böyle değildir. Bu sorulara genel geçer yanıtlar bulmak oldukça zordur. Çünkü bu sorular ne doğrudan deneysel alana, ne de yalnızca for-mel alana ilişkindir. Felsefi sorular felsefi yöntemlerle ya-nıtlanabilirler. Belki de bu soruların hiçbir zaman yanıtı bulunamayacaktır. Ama bazen sırf soru sormak bile belli bir yanıtı bulmaktan daha da önemli olabilir.

Parçaya göre, aşağıdaki sorulardan hangisi felsefe-nin sorduğu sorular arasında gösterilemez?

A) İnsan eylemlerini gerçekleştirirken özgür müdür?B) Ahlaki değerler kişiden kişiye veya toplumdan toplu-

ma değişen göreceli değerler midir? C) Hangi koşullarda bir şey biliyorum diyebiliriz?D) İnsan davranışlarını etkileyen faktörler nelerdir?E) İyiyi ve kötüyü belirlerken ölçütünüz nedir?

1. B 2. E 3. A 4. A 5. C 6. B 7. C 8. E 9. D 10. E 11. A 12. B 13. C 14. C 15.D


Documents

SÖZ • EA • SAY | 01 Felsefe DersFöyüliderplus.com.tr/yayin/ornekdokuman/2019-2020/tytayt/foy/... · 2019-06-13 · Felsefe - Hikmet İlişkisi Hikmet (bilgelik) , bütün olup