TC

Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği

2.Sınıf 1.Öğretim 1090310293

MMehmetehmet B Beratbayeratbay Ç Çetinetin

İsim Tamlamaları

Varlıkları ya da kavramları karşılayan, onları tanımamızı sağlayan sözcüklere “adad” denir.

İsimler bir araya gelerek anlamlı kelime grupları yani tamlamaları oluştururlar. Bunlara “isim tamlamalarıisim tamlamaları” denir

İsim Tamlamaları Dörde Ayrılır

1.) Belirtili İsim Tamlaması

2.) Belirtisiz İsim Tamlaması

3.) Zincirleme İsim Tamlaması

4.) Takısız İsim Tamlaması

1.) Belirtili İsim Tamlaması

Belirtili isim tamlaması: Belirtili isim tamlamalarında birinci isim, ikinci ismin ( varlığın adı ) kime, neye ait olduğunu olduğunu gösterir. 

Tamlayan isim : " -in, -ın, -ün, -un-in, -ın, -ün, -un " eklerinden birini alır.Tamlanan isim : " -i, -ı, -ü, -u-i, -ı, -ü, -u "   eklerinden birini alır.

Not: Tamlayan ve tamlanan ekleri eğer sonu ünlü harfle biten isimlere getirilirse araya kaynaştırma harflerinden uygun olan getirilir.

Örnek:

Gözlerininin rengiine boyanmış gibi,Solgunlaşan yüzünde kendimi gördüm...

--iinn > tamlayan eki --ii > tamlanan eki

Aşkının hudûduunu aştı muradım, Maksûda varıştır senden sonrası; Erenler katına belki bir adım

Belki bir karıştır senden sonrası. Cemal Safi -ın-ın > tamlayan eki --uu > tamlanan eki

Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri Tamlayanla tamlanan arasına başka sözcük ya da

sözcük gurupları girebilir.

Örnek: > Kapattın gönlümünün sevinç yönünüü. > Rabb'im isterse, sular büklüm büklüm burulur. Sırtına Sakarya'nınnın, Türk tarihii vurulur.

Bu örneklerde tamlayan ile tamlanan arasına başka bir kelime girdiğini görüyoruz.

Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri

Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

Örnek: > Sırtımda, taşınmaz yükü ü göklerinin; Herkes koşar, zıplar, ben yürüyemem!

• Bu örnekte gökler-inin yük-üü tamlamasındaki tamlayan ile tamlanan yer değiştirmiştir.

Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri

Tamlama gurubunda tamlayan ya da tamlanan birden fazla olabilir.

Örnek: > Sensin bu gönlümünün yönü mekanıı Bende ar olmazdı sen olmasaydın Düşünün, ben ne büyük rütbeye tutkuluyum ! Çünkü O`nunun kulununun kölesininin kuluuyum !

■ O’n-un kulun-un kölesin-in (tamlayan) kul-u-yum (tamlanan)

Bu örneklerde görüldüğü gibi tamlama gurubunda tamlanan ve tamlayan

birden fazla kullanılmıştır.

Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri

Tamlayan ya da tamlanana bağlı bir sıfat kullanılabilir.

Örnek:

Her gece periler uyur odamda, Derinlerden gelir uzun nefesler, Yanan mum bir rüya seyreder camda,

Bir ağır hastanının nabzııdır sesler.. Necip Fazıl Kısakürek

■“hastan-ın nabz-ı-dır” tamlayan gurubu hem niteleme(ağır) hem belirtme(bir) sıfatı almıştır.

Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri

Kişi ve işaret zamirleri belirtili ad tamlamalarında yalnızca tamlayan sözcük olarak kullanılır.

Örnek: > Seninin gölgenii içmiş, onunun gözbebeklerii;

Onun taşıı erimiş, seninin kafatasıında.

■ Necip Fazıl’ın bu mısralarında kişi zamirinin tamlama gurubu oluşturduğunu açık bir şekilde görüyoruz.

Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri

Bazı durumlarda tamlayan ekinin yerini “-den, (-dan)” durum eki tutar.

Örnek:

Çocuklar-dandan birkaç-ıı

Aşağıdakiler-denden hangis-ii

İsim fiiller (mastarlar) hem tamlayan hem de tamlanan olur.

Örnek:

Oku-mama-nın yararları

Çocuğun yürüy-üşüş-ü

Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri

Bazı durumlarda tamlayan ya da tamlanan sözcük düşer.

Bu durumlarda ad tamlaması özelliği ortadan kalkar.

Örnek:

Umutları suya düştü.          Onun umutları

Ev, onlarınmış.                  Onların eviymiş.

Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri

 Bir belirtili ad tamlaması bir başka adı niteleyecek şekilde kullanılırsa, bir

sıfat tamlamasının tamlayanı olur. Örnek:> Anasının gözü  adam    

Sıfat     İsim      

> Diz çök ey zorlu nefs, önümde diz çök!

Heybem hayat dolu, deste ve yumak.

Sen, bütün dallarının birleştiği kök;

Biricik meselem, Sonsuza varmak...

Necip Fazıl Kısakürek

dallar-ının birleştiğ-ii kök sıfat isim

             

2.) Belirtisiz İsim Tamlaması Tamlayan sözcüğün ek almadığı tamlamalardır. Tamlayan,

ek almadığı için belirsizlik ve genelleme anlamı taşır.

• Tamlayan Tamlanan Ek almaz “-ı, -i, -u, -ü” eklerini alır

hasret rüzgarlar-ıı

Türk Asker-ii

deniz yol-uu

Diyarbakır Türküs-üü

Belirtisiz Ad Tamlamasının Özellikleri

Tamlayan, tamlananın niteliğini gösterir.

• Örnek:

kan kırmızıs-ı

anne şefkat-i

baba yüreğ-i

umut dünyas-ı

Bu örneklerde de görüldüğü gibi tamlanan, tamlayanın niteliğini kısmen de olsa belirtmiştir.

Belirtisiz Ad Tamlamasının Özellikleri

  Tamlayan, tamlananın neden yapıldığını gösterir. Örnek: portakal suy-u, tütün kolonyas-ı

Tamlayan tamlananın neye benzediğini gösterir. Örnek: parmak üzüm-ü, sigara böreğ-i

Belirtisiz Ad Tamlamasının Özellikleri

Tamlayan, tamlananın ortaya çıktığı yeri belirtir. Örnek:

Amaysa elmas-ı,

Maraş dondurmas-ı

• Tamlayan tamlananın yapıldığı aracı belirtir. Örnek:

Söz sanat-ı makine örgüs-ü

3.) Takısız Ad Tamlaması Hem tamlayanın hem de tamlananın takı almadığı bir

ad tamlamasıdır. Örnek:

Tamlayan Tamlanan

yün ceket

beton duvar

cam kavanoz

altın hızma

Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri Takısız ad tamlamasının kuruluşunda, en önemli özellik,

birinci adın ikincisinin neyden yapıldığını göstermesidir.

Örnek: > toprak ev : Evin topraktan yapıldığını belirtir. > demir kapı : Kapının yapımında demirin

kullanıldığını belirtir.

Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri

Birinci ad, mecaz anlamda kullanılıp, ikincinin neye benzediğini gösteriyorsa, yine takısız ad tamlaması oluşur.

Örnekler

> tel kadayıf : Kadayıfın ham maddesi değil neye benzediği belirtilmiştir.

> yufka yürek: Bu tamlama gurubunda da mecaz yoluyla benzetme yapılmıştır.

Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri

Takısız ad tamlamalarında tamlayana “-den / -dan, -tan/-ten” eki gelebilir.

Örnek: Gözler parlayınca karanlıklarda,

Kemikten parmaklar terimi siler, Yan yana oturmuş, bekler dışarıda, Sarışın kediler, siyah kediler...

Necip Fazıl Kısakürek

Üstadın bu şiirinde “kemik-ten parmak-lar” tamlama gurubunda takısız isim tmlamasının bu özelliğini görüyoruz.

4.) Zincirleme Ad Tamlaması

İki ya da daha çok ad tamlamasının iç içe kullanıldığı bir tamlama çeşididir.

Zincirleme ad tamlamasında, tamlayan ya da tamlanan kendi  içinde bir ad tamlaması oluşturur.

Zincirleme İsim Tamlamasına Örnekler

Karanlık gecede el uzattık hilale

Vurgun yedik seher rüzgarlarının buz ayazında

Gurbet türküleriyle selam ettik yar diyarına

Aşık Sefai

seher rüzgarlarının buz ayazında zincirleme isim tamlaması

Bu örnekte iki farklı tamlama iç içe kullanılarak zincirleme isim tamlamasını oluşturmuştur.

seher rüzgarlar-ı-nın buz ayaz-ı-nda

belirtisiz ad tamlaması belirtisiz ad tamlaması

Zincirleme İsim Tamlamasına Örnekler

Her ağızda her telde fanilik dırıltısı Sonunda tek bir şarkı tabutun gıcırtısının sesi.

Necip Fazıl Kısakürek

Bu mısralarda da zincirleme isim tamlamasını görüyoruz.

“Tabutun sesi” ve “tabutun gıcırtısı”olmak üzere iki farklı tamlama iç içedir.

Kaynakça

Güvender Yayınları Türkçe Konu Anlatımlı Kitabı www.edebiyatogretmeni.net