Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Taalontwikkelingsstoornissen en
meertaligheid
Anna Jansen, Kinderneurologie, UZ Brussel
Lut Schelpe, Logopediste, COS Brussel
Hilde Desmet, De Foyer
titel 2 27-4-2017
Inhoud
I. Normale taalontwikkeling
II. Spraak- en taalontwikkelingsproblemen
III. Hoe verloopt een meertalige ontwikkeling?
IV. Het diagnostisch proces
• Valkuilen
• Wat is anders bij meertalige kinderen?
• Hoe kun je het oplossen?
V. Een goede behandeling bestaat uit…
VI. Hoe omgaan met ontwikkelingsdysfasie?
• Ouders
• Op school
VII. Algemene adviezen bij meertaligheid
I. Normale taalontwikkeling
titel 3 27-4-2017
I. Normale taalontwikkeling
Taalbegrip > Taalproductie
Fonologie (klankleer)
Morfologie (woordvorming)
Syntaxis (zinsbouw)
-> Taalvorm
Lexicon (woordenschat)
Semantiek (betekenis
woorden & zinnen)
-> Taalinhoud
Pragmatiek (communicatie) -> Taalgebruik
Metalinguistisch bewustzijn (nadenken over taal)
titel 4 27-4-2017
Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant 2012
I. Normale taalontwikkeling
Fasen in de taalontwikkeling
Voortalige fase: 0 – 12 maanden
Vroegtalige fase: 12 maanden – 2.06 jaar
Differentiatie fase: 2.06 jaar – 5 jaar
Voltooiingsfase: > 5 jaar
titel 5 27-4-2017
Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant 2012
II. Spraak- en taalontwikkelingsproblemen
Secundaire spraak- en taalontwikkelingsproblemen
Problemen in andere ontwikkelingsdomeinen
Sensorisch: gehoorsstoornissen
Cognitief: verstandelijke beperking
Sociaal-emotioneel: ASS, selectief mutisme
Beperkt taalaanbod
Primaire spraak- en taalontwikkelingsproblemen
Vertraagde spraak- en taalontwikkeling
Gestoorde spraak- en taalontwikkeling
Primaire kinderafasie
Primaire ontwikkelingsdysfasie
titel 6 27-4-2017
Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant 2012
II. Spraak- en taalontwikkelingsproblemen
Vertraagde spraak- en taalontwikkeling
Taalontwikkeling lijkt op dat van een jonger
kind.
Logopedie helpt!
Productieproblemen (betere prognose) zijn
makkelijker aan te pakken dan
taalbegripsproblemen.
titel 7 27-4-2017
Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant 2012
II. Spraak- en taalontwikkelingsproblemen
Taalstoornis = SLI = / ≠ Primaire ontwikkelingsdysfasie
Teveel namen, teveel verwarring
Voorstel: (Primaire) ontwikkelingsdysfasie
DEFINITIE Ontwikkelingsdysfasie
Hardnekkige problemen in spraak- en taalontwikkeling
in alle talen
Deze kunnen niet verklaard worden vanuit problemen in
andere ontwikkelingsdomeinen of te beperkt
taalaanbod
Geen duidelijk zichtbare neurologische afwijking
VSTO OD
titel 8 27-4-2017
Ontwikkelingsdysfasie
Grilliger taalprofiel
Hardnekkigheid: minstens 1 jaar logo 2 à 3 x per
week en kloof met leeftijdsgenoten blijft of wordt
groter…
Specifieke stoorniskenmerken
Weinig of niet gevarieerd brabbelen
Minder goed begrijpen
Beperkte woordenschat
Woordvindingsproblemen
Moeite met luisteren, klanken horen, onthouden
Telegramstijl, korte onvolledige zinnen
Haperen in de spraak, versprekingen
Niet / moeilijk kunnen vertellen
Moeite met taaldenken, leren lezen en schrijven, abstracte taal
titel 9 27-4-2017
Inge Zink & Mieke Breuls, Ontwikkelingsdysfasie. Garant 2012
Ontwikkelingsdysfasie
Deze term is nodig indien je aanspraak wil
maken op:
GON (voor kleuters: vermoeden van ok)
Buitengewoon onderwijs (voor kleuters:
vermoeden ok)
Extra logopedie (vanaf 5 jaar)
Kan in combinatie met mentale
achterstand, autisme…
titel 10 27-4-2017
Prevalentie ontwikkelingsdysfasie
Geen consensus, geschat tussen 3 - 7 %
Komt NIET meer frequent voor bij
meertaligen
Beide talen moeten ‘gestoord’ zijn.
Meertaligheid geeft NIET meer kans op…
Eerder OVER / ONDERdiagnose (zie verder)
titel 11 27-4-2017
III. Meertalige ontwikkeling
Taalaanbod
Successief
Simultaan
Gemengde groep
Tijd dat je de taal aangeboden krijgt
titel 12 27-4-2017
Geboorte Kribbe School Lagere
school
III. Meertalige ontwikkeling
Talen worden gebruikt in verschillende contexten
voor verschillende doelen
Verschillende attitudes t.o.v. verschillende talen
Vanuit de ouders: notre dialect
Van de buitenwereld: Engels >>> Arabisch
Voor onderzoekers een ZEEEEEER verscheiden
groep waardoor een test voor meertaligen geen
nut heeft!
titel 13 27-4-2017
thuis school Dagelijkse taal en spel Academische taal
III. Meertalige ontwikkeling
Uitdagingen bij meertaligheid
Taalaanbod (filmpje Evelien)
Talen beïnvloeden elkaar
In de verschillende taaldomeinen
- Uitspraak: v b (ook zo in het Spaans)
- Woordenschat: Ik heb mijn kinderen ‘afgelegd’.
- Grammatica: vrouw uit Letland laat de lidwoorden weg.
Kan positief of negatief zijn.
Je leert niet in beide talen hetzelfde
Bv. woordenschat
Schooltaal / thuistaal: 2 contexten, andere
verwachtingen
titel 14 27-4-2017
III. Meertalige ontwikkeling
titel 15 27-4-2017
Zinsbouw: negatieve transfer
vanuit het Frans: Nu ik wil
dat!
Code wisseling:
Nederlands:
1. Staat een koe en ook
een olifant. Koe en
olifant.
2. La balle est cachée.
3. Et ensuite… prend la
balle.
4. En nu pakt ie bal en
afgepakt.
5. Deze, deze, deze, heb
gegeven en dan, dan die
vraagt danku
IV. Het diagnostisch proces: de valkuilen
Het testmateriaal:
We vergelijken met eentalige leeftijdsgenoten die
vanaf de geboorte Nederlands spreken.
titel 16 27-4-2017
Dus
iedere
meertalige
heeft
een
taalprobleem.
IV. Het diagnostisch proces: de valkuilen
De foutenanalyse:
Goede kennis nodig van de moedertaal om ‘fouten /
beïnvloedingen’ te begrijpen.
Ik heb 6 jaar.
Het niet gebruiken van de lidwoorden bij de Letse moeder
Onderscheid fouten door meertaligheid / door dysfasie:
bv. bij Turks-Nederlands kinderen
Werkwoordsvervoeging: moeilijker voor de taalgestoorde
kinderen
Verbuigen van adjectieven: Invloed van EN de taalstoornis EN
tweetaligheid
Bij ontwikkelingsdysfasie: ze maken MEER fouten en ze blijven LANGER
bestaan…
titel 17 27-4-2017
IV. Het diagnostisch proces: de
valkuilen
Er wordt maar naar één taal (meestal schooltaal)
gekeken…
Tijd geven helpt…
titel 18 27-4-2017
IV. Het diagnostisch proces: oplossingen
titel 19 27-4-2017
www.sig-
net.be/nl/.../anamnese
-meertalige-kinderen-
amk_74.aspx
.
De instructies worden in
een eenvoudige taal
geformuleerd.
seet
koek zon dak
V. Logopedische behandeling
Indirecte
therapie
Ouder
begeleiding
Therapie in
het
Nederlands
titel 21 27-4-2017
Structureren
taalaanbod
Bewust worden
van attitudes,
emoties
Bewust worden
van OD-
kenmerken in
moedertaal
Strategieën
aanleren moe +
kind
Oefenen in de
moedertaal
(TOLK)
Adviezen voor
de juf
V. Logopedische behandeling
Abstracte taal,
taaldenken
Zwakker
fonologisch
bewustzijn
Secundaire
leesproblemen
Klank-teken
koppeling
Technisch lezen
Begrijpend lezen
Secundaire
spellingsproblemen
Klank-
tekenkoppeling
Spellingregels
opstellen
Moeite met
abstracte
begrippen
Secundaire
rekenproblemen
Rekentaal
Cijfers lezen
Cijfers schrijven
rekenprocedures
titel 22 27-4-2017
VI. Omgaan met dysfasie
Wel
bevinden
Succes
ervaringen
Compenseer
met sterke
kanten
Werk samen
Tijdig
alarmbel
luiden
titel 23 27-4-2017
VI. Omgaan met dysfasie
Taalaanbod en communicatiestijl aanpassen
REDUCEER i.p.v. taalbad
Ooghoogte, oogcontact
Duidelijk, traag en luid spreken
Korte eenvoudige CORRECTE zinnen
Verleng WACHTpauzes
Gebaren
titel 24 27-4-2017
VI. Omgaan met dysfasie
Goed, niet fout (bv. woef ipv hond) en
terugkaatsen naar kind
BASISwoordenschat
GEBALANCEERDE interacties, geen verhoor!!!
Geef een voorzet: oh je vingers zijn rood. Heb jij
geknutseld?
Geen indirecte verzoeken
Figuurlijke taal en grapjes
titel 25 27-4-2017
VI. Omgaan met dysfasie
Woordvindingsproblemen
Oproepstrategieën
Alternatieve strategieën
Fonologische cues
Semantische cues
Ervaringen, emoties, belevingen
Uitbeelden tekenen schrijven
Vaardigheden om te behelpen
Standaardzinnetje: even denken / Ik weet het niet
Zelf moeilijke woorden vaak gebruiken
titel 27 27-4-2017
VI. Omgaan met dysfasie
Aanpassen context
Omgevingslawaai vermijden
Geen gesprekken door elkaar
Tijd nemen om te luisteren
Gebruik de context!
Ik-boodschap: ik heb het niet begrepen
Non-verbale communicatie
SMOG / communicatiehulpmiddel
titel 28 27-4-2017
VI. Omgaan met dysfasie
Visualiseren
titel 29 27-4-2017
VI. Omgaan met dysfasie
Boekjes
www.bookbox.com
Nik-nak.eu
Eigen fotoboekjes
Vertellen kan ook met een Nederlandstalig boekje
Maak er een conversatie van…
titel 30 27-4-2017
VI. Omgaan met dysfasie
SPEEL met je kind
Kijk
Volg
Routines
titel 31 27-4-2017
VI. Omgaan met dysfasie
titel 32 27-4-2017
Ouderbegeleiding
- Adviezen op maat
Samen televisie kijken:
- Becommentarieer
- Herfraseer
- Vat samen
- Voorspel
VI. En op school?
Kringgesprek:
Duidelijke structuur, routine en regels
Plaats in de kring = veilig bij juf / vriendje
Niet op commando (terloopse opm.) en tijd geven om te
antwoorden
Heen- en weerschrift: Wat is er gebeurd ih WE? + evt. foto /
voorwerp meebrengen
Als 2e laten vertellen = je hebt al een vb. + je hoeft niet lang
te wachten.
Logisch verhaal opbouwen: vat samen en herfraseer.
Doe dit ook bij de verhalen van anderen: auditieve
verwerking + verhaalbegrip
Oefen de conversatievaardigheden!
titel 33 27-4-2017
VI. En op school?
Zelfredzaamheid bevorderen
Startproblemen? Begin samen + stappenplan:
beertjes
Niet volledig zelfstandig: stukje samen met juf
of buddy
Leer vaste activiteiten in kleine stapjes en vaste
volgorde: picto’s + verwoorden, leg materiaal in
vaste volgorde klaar
Meer tijd
Leren hulp vragen: standaard woord of zin of
standaard non-verbaal signaal
titel 34 27-4-2017
VI. En op school?
Spelenderwijs taal stimuleren
Vaak ook moeite met ‘spelen’, ‘fantasie’
Beperk aanbod spelmateriaal
Verwoord zelf wat het kind doet (ordent je spel) +
terloopse opmerkingen
Leer begeleid samen spelen (bv. 1 extra kind + lk,
uitbreiden tot groepje van 3 kinderen)
Muziek, melodie, ritme,…
titel 36 27-4-2017
Wie nog meer wil…
Ontwikkelingsdysfasie
Inge Zink, Mieke Breuls
Taalstoornissen bij meertalige kinderen
Manuela Julien
titel 37 27-4-2017
VII. Adviezen rond meertaligheid
Welke talen gebruiken we thuis?
Ouders kiezen de sterkste taal, meestal
moedertaal
Elke taal die een kind leert, moet thuis door
iedereen gewaardeerd worden
We vermijden communicatie in een taal die we
niet goed kennen. Samen oefenen is wel
positief.
titel 38 27-4-2017
VII. Adviezen rond meertaligheid
Mag je talen mengen?
Kinderen: JA normale fase
Als volwassene: NEE vermijden!
Samen in één taal blijven:
Stimuleert het denken in die taal.
Helpt je nieuwe woorden leren.
titel 39 27-4-2017
VII. Adviezen rond meertaligheid
Twee of meer talen thuis. Wat doen we?
1 taal – 1 persoon
Taal verbinden aan tijd en ruimte
Zoek naar een manier die bij je gezin past en die houvast
biedt aan het kind.
Werk samen
Ouders maken de taalkeuze
Vraag steun aan de omgeving
Ouders ondersteunen elkaars moedertaal.
titel 40 27-4-2017
VII. Adviezen rond meertaligheid
Een dynamisch gebeuren
Kinderen beïnvloeden je afspraken
Herbekijk afspraken maar vermijd plotse
veranderingen
Nieuwe talen een plek geven thuis
Invloed van:
Leeftijdsgenoten: ondersteunen heel sterk het al dan
niet spreken van een taal
Grootouders: wel of niet spreken van de
minderheidstaal
titel 41 27-4-2017
VII. Adviezen rond meertaligheid
Goed Nederlands leren
Hoge eisen!
Nederlands leren voor later ≠ niet voldoende motivatie
Voldoende en zinvol aanwezig in de vrije tijd
Je leert wat je leuk vindt!
titel 42 27-4-2017
VII. Adviezen rond meertaligheid
En moet je als ouder Nederlands leren?
Leermotivatie ondersteunen
Je staat model
Ondersteunen van het leerproces van het kind (afhankelijk
van je bereikte niveau).
Zelf meer contact met de juf, de therapeut…
titel 43 27-4-2017
VII. Adviezen rond meertaligheid
titel 44 27-4-2017
Attitudes
Taal
Emoties
Emoties, attitudes en taal zijn met elkaar verbonden
46
Het mechanisme het model van Lambert (1974)
Het sociaal-psychologisch model van Lambert (1974)
Hoe je je
voelt en
gedraagt
t.o.v.
talen
Wat je al
kent,
kunt
Innerlijke
motivatie
Vaardigheid
van
meertalig
zijn
Hoe je
jezelf ziet
Ik voel me
Europeaan:
talen
versterken
elkaar
Ik voel me
Belg /
buitenlander
1 vd 2 talen
wordt
verdrukt
VII. Adviezen rond meertaligheid
Impact van het leerproces
De aanpak van negatieve attitudes
Bespreekbaar maken
Ervaren
De aanpak van positieve attitudes
Bewust maken
Tot stand komen
+ afspraken samen maken en duiden
50
VII. Taal – emoties - attitudes
VII. Taal – emoties - attitudes
De aanpak bij ouders
Stilstaan bij hun eigen houding/beleving
Meer bewuste aandacht voor emoties/ideeën
van de kinderen
Inzicht in belang van positieve ingesteldheid.
titel 52 27-4-2017
VII. Taal – emoties - attitudes
titel 53 27-4-2017
En wat met dit thema op school?
De plaats van T1 op school
Motiverend
Inzicht bevorderend
Leren afspraken maken
Taal opnemen binnen onderwijs
titel 54 27-4-2017
En wat met dit thema op school?
Wat op de speelplaats?
Kleuteronderwijs: kleuters kiezen nog niet
bewust taal.
Lager onderwijs: vermoeidheid
titel 55 27-4-2017
En wat met dit thema op school?
titel 56 27-4-2017
En wat met dit thema op school?
titel 57 27-4-2017
Talen leren – het einddoel
Inclusieve meertaligheid (Jan D. Ten Thije)
Soms is een hoge vaardigheid in een taal
vereist
Ook beperkte taalvaardigheden kunnen
functioneel zijn
Meertalige strategieën zijn een belangrijke
vaardigheid
58
Referenties: Logopedische
diagnostische instrumenten
MAIN: www.zas.gwz-
berlin.de/fileadmin/material/ZASPiL_Voll
texte/.../MAIN_dutch.pdf
ENNI:
https://www.ualberta.ca/.../edmonton-
narrative-norms-instrument
ALDeQ:
https://www.ualberta.ca/linguistics/ches
lcentre/questionnaires
titel 59 27-4-2017
Referenties: Bruikbare materialen.
Tussen Taal en Blokkendoos: www.sig-
net.be/nl/publicaties/tussen-taal-en-
blokkendoos_46.aspx
De Foyer: www.foyer.be
Adressen taalanalisten:
https://www.taalbrug.be/
Assessing Multilingual Children.
Disentangling Bilingualism from
Language Impairment, Sharon Armon-Lotem, Jan
De Jong and Natalie Meir, Communication Disorders Across
Languages
titel 60 27-4-2017