Tadeusz Słobodzianek - Nasza Klasa - Historia w XIV Lekcjach

7/30/2019 Tadeusz Sobodzianek - Nasza Klasa - Historia w XIV Lekcjach

1/61

T A D E U S Z SO B O D Z I A N E K

NASZA KLASAHISTORIA W XIV LEKCJACH

O S O B Y :

1. DORA (1920-1941)2. ZOCHA (1919-1985)3. RACHELKA,potem MARIANNA (1920-2002)4. JAKUB KAC (1919-1941)5. RYSIEK (1919-1942)6. MENACHEM (1919-1975)7. ZYGMUNT (1918-1977)8. HENIEK (1919-2001)9. WADEK (1919-2001)

10. ABRAM (1920-2003)


2/61

Tadeusz Sobodzianek N A S Z A K L A S A 2

L E K C J A I

WSZYSCY

wierkajwrbelkiOd samego rana

wir, wir, dokd idziesz,Dziecino kochana?

A dziecina na to,

mieje siwesoo,Szkolny rok sizacz,Wic iddo szkoy!

ABRAM

Nazywam siAbram.Zawd tatusia szewc.

Chciabym by szewcem.Jak mj tatu Szlomo.

HENIEK

Jestem Heniek.

Zawd ojca rolnik.

Chciabym by straakiem.

RACHELKA

Jestem Rachelka.

Zawd taty mynarz.Chczosta lekarzem.Jak mj wujek Mosze.

JAKUB KAC

Jakub Kac.

Zawd taty kupiec.

Chciabym by nauczycielem.

WADEK

Wadek.

Zawd ojca rolnik.Chciabym by furmanem.

MENACHEM

Menachem.

Zawd ojca rzenik.Te furmanem.

ZYGMUNT

Zygmunt.

Ojciec murarz.

Ja wojskowym.


3/61


ZOCHA

Jestem Zocha.

Zawd matki suca.Chczosta krawcow.

DORADora.

Zawd ojca kupiec.

Ja artystkfilmow.

RYSIEK

Jestem Rysiek.

Ojciec murarz.

Ja pilotem.

WSZYSCY

Panie pilocie Dziura w samolocie

Drzwi siotwierajGocie wypadaj!

L E K C J A I I

WSZYSCY

Julian Tuwim Abecado.Abecado z pieca spado,

O ziemisihuko,Rozsypao sipo ktach,Strasznie sipotuko:I zgubio kropeczk,H zamao kadeczk,B zbio sobie brzuszki,A zwichno nki,O jak balon pko,a siP przelko.T daszek zgubio,L do U wskoczyo,S siwyprostowao,R prawnogzamao,W stano do gry dnemi udaje, e jest M.

RYSIEK

Podobao mi siw szkole. Duo sidziao. Koledzy mnie lubili, a ja lubiem adne kole-anki. Jedna ydwka tak mi sispodobaa, e naperfumowaem kawaek rowego papie-ru, wyciem serce, napisaem wiersz i woyem jej do tornistra.

DORA

Zobaczyam, e Rysiek grzebie w moim tornistrze. Przestraszyam si. Podbiegam i zna-


4/61


lazam to serce. Lubiam Ryka. Gupi by troch, ale przystojny. Jak tak staam z tym ser-cem w rku, podszed Menachem i przeczyta gono.

MENACHEM

To serce wie

jak kocham ci!JAKUB KAC

Wtedy ja powiedziaem: Mazetow, Rysiek!

WSZYSCY

Mazetow!

RACHELKA

Chupa!

WSZYSCY

Chupa!

WADEK

Maca!

WSZYSCY

Maca!

ZOCHA

Macewa!

WSZYSCY

Macewa!

HENIEKMenora!

WSZYSCY

Menora!

ABRAM

Mohel!

WSZYSCY

Mohel!

ZYGMUNT

Lachaim! Szoem Alejchem! aba daj!

WSZYSCY

Lachaim! Szoem Alejchem! aba daj!

Wszyscy odstawiaj ydowskie wesele.

RYSIEK

Caa nasza klasa namiewaa size mnie. Wszyscy. Polacy i ydzi. Zabolao mnie to.

DORA

Przykro mi byo. Ale co mogam zrobi?


5/61


L E K C J A I I I

ABRAM

W 1935 roku wydarzyo sinieszczcie, ktre odmienio bieg historii. I los nas wszyst-kich. Pakali wszyscy. A najwicej ydzi. W celu uczczenia tego wydarzenia urzdzilimy

akademipatriotyczn. Marcin Wicha Serce Marszaka:

WSZYSCY

Popatrz, mamo, to uani!Moe jadna parad?Tacy pikni, malowani,tylko twarze majblade...

Ptak zapiewa gdzie wysoko,ale konie dzi nie skacz.miech nie dwiczy, nie lni oko...

Mamo, czemu wszyscy pacz?

Popatrz, Haniu, trumna biaa.Orze skrzydem jnakrywa.Wie ju o tym Polska caa,e Marszaek w niej spoczywa.

By najwikszym wrd rycerzy,chocia mundur nosi szary,a dzi w biaej trumnie leyi przez Krakw jedzie stary.

Idzie Pani MarszakowaPan Prezydent przy niej kroczy

Obok Wanda i Jagoda,

przecierajsmutne oczy.

On nas broni w bitwach wielu,wielu w yciu zazna blw,niech odpocznie na Wawelu

zaliczony midzy krlw.

Stamtd jeszcze wiat usyszy,po najdalsze a krainy:mier zabraa nam Marszaka,lecz y bdjego czyny!

HENIEK

Pan Marszaek, noem chrzczonyLubi zoto, mia trzy ony,

Nic nikomu nie da,Polskydom sprzeda!


6/61


WSZYSCY

Kto? Co? Marszaek.Kogo? Czego? Marszaka.Komu? Czemu? Marszakowi.Kogo? Co? Marszaka.Z kim? Z czym? Z Marszakiem.O kim? O czym? O Marszaku.Woacz O! O Marszaku!

HENIEK

Ministrant!

WSZYSCY

Kto? Co? Ministrant.

Kogo? Czego? Ministranta.

Komu? Czemu? Ministrantowi.

Kogo? Co? Ministranta.

Z kim? Z czym? Z ministrantem.

O kim? O czym? O ministrancie.

Woacz O! O ministrancie!

HENIEK

Madagaskar!

WSZYSCY

Kto? Co? Madagaskar.

Kogo? Czego? Madagaskaru.

Komu? Czemu? Madagaskarowi.

Kogo? Co? Madagaskar.

Z kim? Z czym? Z Madagaskarem.

O kim? O czym? O Madagaskarze.

Woacz O! O Madagaskarze!

ABRAM

Drogie Koleanki! Szanowni Koledzy! Kochana Nasza Klaso! Z wielkim alem muszpo-egna si. Wyjedam uczy sido Ameryki! Tak zadecydowa nasz rabin i mj dziadekChaim, i dziadek Jakub, babcia Ra i babcia Feiga.

JAKUB KAC

Jak to? Dlaczego? A Zwizek?

Nuci:

T s u z a m e n , t s u z a m e n , d i f o n z i i s g r e y t !

Mwi:

Mielimy nigdzie nie wyjeda! Tu mielimy

ABRAM

Mj tatu Szlomo i moja mamusia Esterka.

JAKUB KAC

Dalej bryo z posad wiata!?


7/61


MENACHEM

Zostaw, Jakub Kac! Abram moe jecha do Ameryki? Niech Abram jedzie do Ameryki.Kady by chcia do Ameryki!

JAKUB KAC

A co ty wiesz, wieniaku!? Ty si i do Ameryki nie nadajesz. Ty sinajwyej do kibucunadajesz! Kaktusy na pustyni sadzi!

RACHELKA

Sza, ydzi, sza! Nie kcie si! Spokj, Menachem! I spokj, Jakub Kac! Kady ma jednoprzeznaczenie. Abram jedzie do Ameryki i to jest to jedno przeznaczenie Abrama. I git.

WSZYSCY

Trzy mae okrty,bezmiar oceanw,

Krzysztofie Kolumbie,

lepiej sizastanw.

Lecz Kolumba wiodaOpatrznoci rka,znajdzie Ameryk,kto siburz nie lka.

L E K C J A I V

HENIEK

Koleanki i koledzy, zgodnie z rozporzdzeniem Pana Ministra Owiaty, chciabym aby-

my zmwili modlitwkatolick, w zwizku z czym, proszkolegw ydw i koleankiydweczki o przeniesienie sido ostatnich rzdw.Rachelka, Dora, Menachem i Jakub Kac przesiadaj si.

Dzikujuprzejmie.

W ImiOjca i Syna, i Ducha witego

POLACY

Amen.

HENIEK

Wierzw Boga Ojca Wszechmogcego

POLACY

Stworzyciela nieba i ziemi.

I w Jezusa Chrystusa,

Syna Jego Jedynego, Pana Naszego,

ktry sipocz z Ducha witego,narodzi siz Maryi Panny

MENACHEMszeptem do Dory

A w omy w kinie oma

POLACY

Umczon pod Ponckim Piatem,ukrzyowan, umar i pogrzebion


8/61



GrajBrunetki, blondynki

POLACY

Zstpi do piekie.

Trzeciego dnia zmartwychwsta;wstpi na niebiosa,siedzi po prawicy


To jest fest film Z Kiepur Bardzo seksualny A ja mam nowy rower

DORAszeptem

Gupi jeste

ZYGMUNT

Przepraszam, kolego Menachemie, koledze przeszkadza, jak simodlimy?

MENACHEM

Mi nie przeszkadza. Ja jestem niewierzcy

HENIEK

Ale my tu jestemy wierzcy, kolego Menachemie

JAKUB KAC

Doprawdy? Wszyscy? A w co? Jaka wiara karze napada na ydowski sklep? Wybijakamieniami okna? Przewraca beczki i soje? Depta po ledziach i kwaszonej kapucie?Jaka wiara, Wadek, kae rzuca kamieniem w mojsiostri rozbi jej gow?

RACHELKA

Wadek, rzuci kamieniem w kobiet? Co by powiedzia na to pan Skrzetuski?

WADEK

A bo wrzeszczaa jak nieludzkie stworzenieDo Jakuba Kaca.

W ciebie rzucaem, ale nie trafiem.

JAKUB KAC

To jest wielki wstyd, Wadek. To jest taki wstyd, e o tym dowie si cay wiat, bo ja otym napiszdo Abrama. A wanie dostaem list od Abrama.

ZYGMUNT

I co takiego Abram napisa?

ABRAM

Drogie Koleanki! Szanowni Koledzy! Caa Nasza Klaso!

W pierwszych sowach mego listu donoszWam, e dnia 18 sierpnia 1938 roku po dugiej,acz ekscytujcej podry na statku Batory dopynem do Ameryki! To byo niezwykeuczucie, gdy po wielu tygodniach morskiej podry w zatoczonej kajucie wyonia sizzahoryzontu Statua Wolnoci. Wszyscy na statku oszaleli. Krzyczeli i cieszyli si.

Nastpnym przeyciem byo przejcie przez punkt graniczny na Ellis Island. Czekaemwraz z tysicami uciekinierw z caego wiata. ydw, Wochw, Irlandczykw i Azja-

tw. Czekalimy przez dwa dni w kolejce na decyzj, czy zostaniemy odesani z powro-tem, czy te przyjci do nowego wiata. Kiedy przysza nareszcie moja kolej i urzdnik


9/61


zapyta: Whats your name? Abram Piekarz odpowiedziaem. Abram what? Pie-karz powiedziaem i dodaem po angielsku: Baker. OK! powiedzia i napisa:Abram Baker. I tak to, Drodzy Koledzy i Szanowne Koleanki, wasz Abram Piekarz zo-sta Abramem Bakerem!

Jaki z tego wniosek? Trzeba uczy si, uczy i uczy. Zwaszcza jzykw obcych, a szcze-glnie angielskiego. Dzisiejszy wiat tego wymaga. Pamitajcie Moi Drodzy Koledzy iMoje Szanowne Koleanki!

Wasz na zawsze Abram Baker

PS. Niech czuwa nad Wami Bg Wszechmogcy!

MENACHEM do Dory

To co? Jedziemy do kina? Moim nowym rowerem?

DORA

Wiesz, co ojciec powiedzia? Ojciec powiedzia: Jak cizobaczz Menachemem na tymjego nowym rowerze, to zostaniesz tam na duej! Pojed z Zoch.

ZOCHA

Co z Zoch?

DORA

Chcesz pojecha do kina z Menachemem? Na tym jego nowym rowerze?

ZOCHA

A na co?

MENACHEM

Brunetki, blondynki, ja wszystkie was dziewczynki

ZOCHA

Z Kiepur? Chc!

ZYGMUNT

Zocha jedzie z kolegMenachemem do kina! Na tym jego nowym rowerze. Na film z Kie-pur. A mnie kolega nie da siprzejecha? Szkoda koledze nowego roweru?

POLACY bij i kopi Menachema

Ja jadna tym nowym rowerze Menachema.Ty jedziesz na tym nowym rowerze Menachema.

On/ona/ono jedzie na tym nowym rowerze Menachema.

My jedziemy na tym nowym rowerze Menachema.

Wy jedziecie na tym nowym rowerze Menachema.

Oni/one jadna tym nowym rowerze Menachema.

JAKUB KAC

Bandyci, jeszcze tego poaujecie!

HENIEK

Koledzy i koleanki, nie skoczylimy modlitwy. Tak nie wypada.Kontynuuje modlitw.

Siedzi po prawicy Boga Ojca Wszechmogcego.


10/61


POLACY

Stamtd przyjdzie sdziywych i umarych,a krlestwu jego nie bdzie koca.Wierzw Ducha witego,wity Koci powszechny,

witych obcowanie,grzechw odpuszczenie,

ciaa zmartwychwstanie,ywot wieczny.Amen.

L E K C J A V

JAKUB KAC

Ale zamiast Jezusa Chrystusa sdziywych i umarych przyszed Jzef Stalin.

HENIEK

Na cze Armii Czerwonej zbudowali ydzi bramy powitalne.

WADEK

Czerwone flagi na domach wywiesili i ydzi, i Polacy!

ZYGMUNT

Mj ojciec wywiesi biao-czerwon!

ZOCHA

Jechali na takich chudych szkapach.

RACHELKASama skra i koci, aal byo patrze.

MENACHEM

ary te kwiaty, comy im rzucali.

ZOCHA

A Sowieci bili te biedne konie do krwi.

DORA

Z zazdroci, e konie majco je.

RYSIEK

Ze sklepw wynosili dosownie wszystko!

WADEK

Oficerowie chodzili obwieszeni kiebasami!

RYSIEK

Szklarzowi zabrali cay kit.

ABRAM

Myleli, e to chawa?

WADEK

Potem ten kit wala siwszdzie na ulicy.


11/61


HENIEK

Dom Katolicki przerobili na kino Aurora.

WADEK

W dniu otwarcia spotkaa sinasza klasa.

JAKUB KACTowarzysze i Towarzyszki! Drodzy Koledzy i Mie Koleanki!! Oto nadszed dzie, naktry czekalimy. Oto i do nas zawitaa najwaniejsza ze sztuk. Jak powiedzia Wielki Le-nin o kinematografie. A teraz i my dziki Wielkiemu Stalinowi mamy kino Aurora, czyliJutrzenka. Witaj, Jutrzenko Wolnoci! A jak byo? Niech przemwi Poeta.Menachem przebrany za Majakowskiego i Zocha za Szkap.

MENACHEM

Wodzimierz Majakowski.

Dobre obchodzenie siz komi.

Biy kopyta.Jakby gray na nut:

Grzeb.

Grb.

Grad.

Grud.

Wiatrem opita,

lodem obuta,

lizgaa siulica.

Czworgiem ng na ldko gruchni od razu

miech zarechota, zadzwoni:

Szkapa upada! Upada szkapa!

Tylko ja jeden

nie wmieszaem gosu swego w ryk i drwin.Podszedem blisko

i widzaosne oczy szkapine

Koniu, nie trzeba.

Posuchaj, bracie dlaczego mylisz, e gorszy od nich?Dzieciaczku, wszyscymy komi po trosze,kady z nas na swj sposb cignie.

Szkapa zerwaa si,wstaa na rwne nogi,

zaraai ruszya.


12/61


Ogonem wymachiwaa.Ryy dzieciaczek.Przybiega wesoa,u obu stoi na nowo.I wci jej sizdaje

e znw jest rebaczkiem,i y warto,i warto pracowa.

JAKUB KAC

Towarzysze i Towarzyszki! Drodzy Koledzy i Mie Koleanki! y warto i warto praco-wa! Jeszcze raz dzikuj. A teraz, zanim przejdziemy do czci dalszej, czyli poczstunkui potacwki, oddajgos kierownikowi kina Aurora.

MENACHEM

Jak powiedzia towarzysz Kac, tu, w byym Domu Katolickim, bdzie kino Aurora i jako

jego kierownik, obiecuj, towarzysze, e nudzi sinie bdziecie. Ju jutro zapraszam nadzieo, ktre wstrzsno wiatowkinematografi: Padziernik Eisensteina. W nastp-nym tygodniu pokaemy komedie wiat simieje, Cyrk i Gorczka zota

ZYGMUNT

A Brunetki, blondynki?

MENACHEM

Bd i Brunetki, blondynki Jest tylko proba do wszystkich, aby uzupeni stan wi-downi w kinie miejscami do siedzenia i najlepiej przynie trochkrzese i awek z kocio-a, ktry zapewne i tak wkrtce ulegnie likwidacji

Rysiek idzie do wyjcia.JAKUB KAC

Gdzie idziesz, Rysiek?

RYSIEK

Precz z ydo-komun! Niech yje Polska!Wychodzi.

JAKUB KAC

Smutna sprawa, towarzysze! Przejdmy do spraw weselszych. Do potacwki. W kwestiiorganizacyjnej. Piwo jest darmowe i na kadego przypadajdwie flaszki. Piwo Ryka po-

zostanie niewykorzystane.Wcza gramofon, sycha sowiecki walczyk, wszyscy tacz.

MENACHEM do Dory

Zataczysz?

DORA

Nic dobrego z tego nie wyniknie, Menachem.

MENACHEM

Wyniknie, wyniknie.

DORA

Bdziemy mieli dziecko, Menachem.


13/61


MENACHEM

Fajnie. Wemiemy lub. Teraz lub kosztuje trzy ruble i nikogo nie trzeba pyta o zgod.

DORA

A rozwd ile?

MENACHEMRozwd pi.

DORA

Jeste gupi.

MENACHEM

A ty mdra.

WADEKdo RachelkiZataczysz, Rachelka?Tacz.

Ja ci powiem, Rachelka! Mnie sinawet ten Sojuz podoba. Nie ma bogatych i biednych.Nie ma tych wszystkich przesdw. yd z Polakiem mognapi sipiwa. I zataczy so-bie. I nikomu to nie przeszkadza. Ja to nienawidztych zodziejw w sutannach. Wszystkoprzez nich.

RACHELKA

Lepiej ty, Wadek, ju tacz.Heniek i Zygmunt podchodz do Zochy.

ZYGMUNT

Zwariowaa, Zocha? Co to byo?

HENIEKTa szkapa, Zocha!

ZOCHA

To nie bya szkapa!

ZYGMUNT I HENIEK

A co to byo, Zocha?

ZOCHA

Polska.

ZYGMUNT I HENIEK

Zataczysz?

ZOCHA

Z obydwoma?

ZYGMUNT

A ktrego wolisz?

ZOCHA

Oba jestecie takie same chamy. Tylko Heniek przystojniejszy.Taczy z Hekiem. Zygmunt podchodzi do Jakuba Kaca.

ZYGMUNT

Zdrowie!


14/61


JAKUB KAC

Zdrowie!

Stukaj si butelkami.

Ja ci powiem Zygmunt. Trzeba y i innym day. A nikomu nic zego sinie stanie. Cobyo, a nie jest, nie pisze siw rejestr. Jestemy koledzy, tak? Czy nie?Do Wszystkich.

I taczymy, towarzysze, i raz dwa trzy! Raz dwa trzy!Do Zygmunta.

A co Rysiek sobie myli? e taki bohater z niego?Do Wszystkich.

A teraz piewamy!Intonuje.

S z i r a k a s t r a n a m a j a r a d n a j a

WSZYSCYpiewaj

M n o g a w n i e j l i e s o w , p a l i e j i r i e k ,J a d r u g o j t a k o j s t r a n y n i e z n a j u ,

G d i e t a k g o r d a d y s z i t c z e o w i e k

L E K C J A V I

RYSIEK

Wcale nie chciaem by bohaterem. Tylko nie mogem patrze, jak nas Polakw poniaj!

ZYGMUNT

Ojca wzili od razu. Za tbiao-czerwon flag. Nigdy nie miaem z nim porozumienia.

Bi mnie o byle co. Matk te. A teraz musiaa siukrywa. Ja te. Pomylaem, ile mamsitak ukrywa? Cae ycie?

WADEK

Sojuz jednak przesta mi sipodoba i doszedem do wniosku, e trzeba walczy. Przygo-towa powstanie. Gromadzi bro. Byem przecie Polakiem. Powiedziaem o tym matce.Wzia siekier i powiedziaa, ebym najpierw j zabi t siekier, a potem wzi i robi

powstanie.

HENIEK

Zaoylimy organizacjpodziemnOrze Biay.

ZYGMUNT

Rozdawali sowieck konstytucj. Wziem raz i przeczytaem. I znalazem, co chciaem.e w Sojuzie syn nie odpowiada za ojca. Poyczyem od ksidza papier kancelaryjny i na-

pisaem list do Stalina.

JAKUB KAC

Przyszed list od Abrama.

ABRAM

Drogie Koleanki! SzanowniKoledzy! Caa Nasza Klaso!

Co u Was sycha dobrego? Co zego cay wiat wie, ale ja, Wasz Abram, chciaem wie-

dzie, co sycha u Racheli i Dory, a take Zochy? Czy wyszy za m? Czy mw majdobrych i pracowitych? Zwaszcza Rachelka, w ktrej jako modzieniec kochaem si? A


15/61


co u Ciebie, Jakubie Kac? I co porabia nasz przystojny Menachem? Czy nadal kochajsiw nim wszystkie panny? Co wreszcie u czterech muszkieterw Zygmunta, Ryka, Heka iWadka?

Ja uczsii studiuj. Nauka idzie mi dobrze. Mam teon, Deborah, ktra spodziewa sinaszego pierwszego potomka.

Pamitajcie o mnie. Wasz zawsze Abram

RACHELKA

Co za wiadomo! Abram kocha siwe mnie jako modzieniec! Co miaam zrobi z takdobrwiadomoci?

ZOCHA

Dobra, pomylaam. Nie ma co. I wyszam za m za Olesia. Stary by. Nic ode mnie niechcia i matka umwia siz nim, e zapisze mi po mierci gospodark. Nie byo tego du-o, ale zawsze co. A na co miaam czeka?

ZYGMUNTUdao si. Z Moskwy odesali list do naszego NKWD i powiadomili mnie, e moja sprawa

bdzie rozpatrzona i e mam sizgosi. Poszedem. Przyj mnie sam major. Poczstowapapierosem i powiedzia po rusku: ja ocze rad z wami paznakomitsa, gaspadin Zygmunt.

RYSIEK

Postanowilimy zastrzeli na pocztek jednego majora z NKWD. Nie pamitam, czyj toby pomys. Chyba mj. Mielimy wszystko gotowe. Met. Bro. Na wszelki wypadek nienocowaem ju w domu. Wieczorem popilimy trochz Zygmuntem i Hekiem.

HENIEK

Ostro popilimy. Zygmunt przynis bimber. Dobry. Na suszonych liwkach. piewalimypieni ksidza Mateusza ze zbioru piewnik antysemity i pakalimy.

POLACYpiewajB o e ! C o P o l s k p r z e z t a k l i c z n e w i e k i ,B r o n i o d S z w e d w , T u r k w i T a t a r w ,C o j w y z w o l i z n i e m i e c k i e j o p i e k i ,I n a p r o c h s t a r e k a j z a r w i c a r w ,P r z e d T w e o t a r z e z a n o s i m b a g a n i e ,P o l s k o d y d w r a c z w y z w o l i , P a n i e

RYSIEK

Strasznie siupiem. Nawet nie wiedziaem, kiedy Zygmunt i Heniek poszli.JAKUB KAC

Przyszli do mnie w nocy. Z NKWD. Kazali siubiera i nie bra rzeczy. Pomylaem, emnie bior na rozstrzelanie. Nic nie mwili. Czu byo od nich spirytus. No i straszniemierdziay ich kouchy. Bya zima i duo niegu napadao. Kazali siada na saniach i po-

jechalimy do lasu. Trzsem siz zimna i ze strachu. Dali mi jaki stary koc. Boe! Za co?Za to, e nie napisaem w raporcie z otwarcia kina, e Heniek krzykn: Jeszcze Polskanie zgina!? Czy za to, e przebraem siza Chaplina, a kto donis, e namiewam siz Hitlera, najlepszego sojusznika Stalina? Boe! A moe za ten list, ktry przyszed zAmeryki od Abrama? Przyjechalimy do jakiej leniczwki. Wyprowadzili z niej Ryka izapytali mnie: Kto to? Powiedziaem, e Rysiek. A co miaem powiedzie? Rysiek spoj-rza na mnie i powiedzia co, ale nie usyszaem co. Zobaczyem tylko, e jeden z enka-


16/61


wudzistw uderzy go kolbkarabinu w twarz i Rysiek zala sikrwi.

HENIEK

Miaem szczcie. Kiedy wracalimy od Ryka, Zygmunt powiedzia, eby nie nocowa wdomu. Na wszelki wypadek. Nie nocowaem. Jak wzili Ryka, nie nocowaem w domu

ju wicej. Wyjechaem na wie i mieszkaem u ronych ksiy. Raz tu, raz tam. Pomaga-em w kociele. W zakrystii. Na plebanii. A do przyjcia Niemcw.

WADEK

Po tym co sistao z Rykiem i jak Zygmunt z Hekiem musieli siukrywa, przyznaemmatce racj. Doszedem do wniosku, e chyba jeszcze nie dojrzelimy do wybuchu po-wstania. Te sizresztna wszelki wypadek trochukrywaem.

ZYGMUNT

Musiaem kogo powici. Rysiek zawsze by twardy. Heniek by tego nie wytrzyma. Junie mwic o Wadku.

RYSIEKPrzywieli mnie do swojego biura i pytaj, jak sinazywasz. Ja, e tak i tak. Oni, kamiesz.

Nazywasz siJesion i jeste dowdcnielegalnej organizacji terrorystycznej Orze Bia-y. Ja na to, co wy? Wtedy jeden wzi zza pieca pakleszczynow, rzucili mnie na pod-og, zatkali mi usta mojczapk, jeden usiad na nogach, drugi trzyma za gow, a trzecizacz bi, tak bi, a z czapki zostay dosownie kawaki. Wtedy posadzili mnie na tabo-recie przy cianie, zapali za wosy i zaczli bi gowo cian tak, e mylaem, e nic zgowy nie zostanie. Cae kpy wosw wyrywali. I cay czas mwili, ebym siprzyzna i

powiedzia, kto jeszcze do naszej organizacji naley. Pomylaem, e jak powiem, to in-nych bdtak samo bili. To ju lepiej niech cierpisam. Nie wiedziaem, e czowiek mo-

e tyle wytrzyma.MENACHEM

Zaczem nienawidzi tego wywietlania filmw. W centrali nie mona byo sidoprosi onowe tytuy. Jedziem w delegacjdo Biaegostoku, raz byem w Wilnie, raz we Lwowie.Byo przyjemnie: kolacje, hotele, wielbiciele kina. I wielbicielki. Ale ile razy mona ogl-da wiat simieje, Pancernika czy nawet Chaplina? Nie ma takiej wadzy na wie-cie, ktra zmusiaby czowieka, eby poszed do kina drugi raz na ten sam film.

DORA

Baam si. Coraz wicej baam si. Menachem wraca coraz pniej. I zawsze pijany. K-cilimy si, bo dzieciak wci chorowa. Znowu jeste pijany, ty cholerny idioto!

MENACHEM

Przesta, maleka, bo siz tobrozwiod!

DORA

To rozwied siw kocu i wyno sido tych swoich dziwek!

RACHELKA

Ojcu zabrali myn i upastwowili. Dyrektorem myna zrobili jakiego Sowieta z trzemaklasami. Rwno po miesicu myn przesta chodzi. Wezwali ojca. Okazao si, e zatarliturbin. Szwajcarsk. Francisa. Ojciec sprowadzi jw trzydziestym sidmym z Zurychu.Kosztowaa wicej ni nowy Mercedes. Pi tysicy dolarw. To by nasz najwikszyskarb. Ojciec nie mg tego wytrzyma. Zmala, sczernia, zacz chorowa i po kilku ty-


17/61


godniach umar. Jakby sirozpyn w powietrzu. Zaczam siuczy niemieckiego.

RYSIEK

Jednej nocy, by ju marzec albo kwiecie, bo ziemia odmarza, wzili mnie na furmankwe trzech, zawieli do lasu, dali opat i kazali kopa d. Tu ju zostaniesz, powiedzieli.

Zaczem kopa. Bez sowa. Spojrzaem raz na niebo. Cae byo w gwiazdach. Zobaczy-em, przez jedno mgnienie, Wielki Wz i GwiazdPolarn. I zrobio mi siwszystkiegostrasznie al. A najbardziej siebie. e muszw tak modym wieku umiera. I przez kogo?Koleg z klasy. Jakuba Kaca. Wykopaem d i mwi do nich, e wykopaem. Dobra,mwi lejtnant, nie rozstrzelamy ciebie dzisiaj. Pomyl jeszcze. I przyznaj si. Jak siprzy-znasz, wrcisz do domu. A jak nie, przywieziemy ciebie tu z powrotem. D ju gotowy.Poczeka.

JAKUB KAC

To wszystko stao sinie do zniesienia. Cigle kogo aresztowali i wywozili. Kolejki byypo wszystko. Po chleb. Kasz. Kartofle. Sl. Naft. Wszystko. Mona byo oszale. Tylko

w kinie byo pusto. Pomylaem, e jeeli tak ma wyglda ten raj, to ja prosz, eby to by-o ostatni raz.

ZYGMUNT

Nie wiedziaem, co z ojcem. Ani z Rykiem. Czy ich wywieli na Sybir? Czy dalej siedzw Czerwoniaku w omy? Kiedy wezwa mnie major, eby o co spyta, a ja wciekemsi i powiedziaem, e nie dotrzyma sowa i e nie bddla nich pracowa. Niech znajdsobie kogo innego. A major umiechn si i powiedzia, a co ty, Popow, mylisz, e niemamy? e ty jeden donosisz?

WSZYSCY

Naczelnik Kociuszkowywoa Powstanie,ruszy na Moskalaw ubogiej sukmanie.

Pojecha na przedzie,za nim kosynierzy.

Bg nagrodzi tego,

kto w Ojczyznwierzy.

L E K C J A V I IJAKUB KAC

W nocy miaem dziwny sen. Okropny. Wychodzna ganek. W tym nie. Patrz, a wsz-dzie, pod potem, przy otwartej furtce stojczarne wilki i szczerzky. Boe, myl, kto imotworzy bram? Zamykam drzwi, a one pojawiaj siw oknach, skaczwcieke, bamitukszyby, chwytam pogrzebacz i walw te by. Nic nie pomaga. Budzsi. Kto wali dodrzwi. Serce mi wali ze strachu. Otwieram. Menachem z walizk.

MENACHEM

Jakub, schowaj si, pki to wszystko sinie przewali.

JAKUB KAC

Gdzie ja simogschowa?


18/61


MENACHEM

Nie wiem!

DORA

A ja? A dzieciak? A co z nami, Menachem?

MENACHEMDora, nic wam nie zrobi. Nie wychod z domu. Nie pokazuj si na oczy. Wrc, jakwszystko siprzewali.

DORA

Aj, Menachem, a mwiam, nie le, gdzie nie trzeba.

JAKUB KAC

Chciaem mu powiedzie o licie od Abrama, ale odwrci si i poszed. Ogoliem si.Umyem. Uperfumowaem. Woyem czyst bielizn, bia witeczn koszul i czarnygarnitur. Wyczyciem buty. Do kieszeni woyem dokumenty, troch floty i list odAbrama. Wyszedem na dwr. Na ulicy nie byo duo ludzi. Staa brama powitalna ze swa-stykuoonz szyszek. Jaka taka mizerna. Nasza przed dwoma laty z sierpem i motemto bya brama. Tak pomylaem i poszedem dalej. Zobaczyem ich, jak wychodzili zeSzkolnej. Ich, czyli Wadka, Heka, Ryka i Zygmunta. Rysiek wyglda strasznie. By si-ny na twarzy.

WADEK

Ja zobaczyem go pierwszy. O, Jakub, powiedziaem.

HENIEK

Jaki Jakub?

ZYGMUNT

Jakub Kac.

JAKUB KAC

Zatrzymali si jakie dziesi krokw ode mnie. I patrzyli na mnie. Chciaem im powie-dzie, e przyszed nowy list od Abrama i e mam go w kieszeni, ale oni tak patrzyli, ezawrciem i zaczem ucieka.

RYSIEK

Trzymaj!

ZYGMUNT

apaj!

WADEK

Bierz go!

HENIEK

Dopadem go i podstawiem nog!

JAKUB KAC

Potknem si. Upadem. Zaczli mnie kopa!

WADEK

Ja nie kopaem.

ZYGMUNT

Doigrae si, Jakub Kac!


19/61


RYSIEK

Skurwysynu!

HENIEK

Kapusiu!

JAKUB KACCo im miaem powiedzie? e wszystko byo nie tak, jak myl? Zapyta, o co chodzi?Mylaem, eby chroni gow, brzuch, genitalia. Czuem, e pky mi ebra. Trudno, po-mylaem, to da siwyleczy. Taka kara za gupot. Naraz przestali mnie bi. Teraz co im

powiem, mylaem. Ale co mam im powiedzie? W ustach zbieraa mi si jaka lepkaciecz. Wypluem jna do i zobaczyem, e to krew.

MENACHEM

Byem schowany w porzeczkach u Pecynowiczw, przed ktrych posesjbili Jakuba Kaca.Widziaem przez sztachety, jak go kopali i jak naraz przestali. I ciko dyszeli. Jak mara-toczycy na filmie. Zobaczyem, jak Jakub powoli wstaje i zaczyna i. Zatacza sijak pi-

jany.

WADEK

Ma dosy, powiedziaem, zostawcie.

JAKUB KAC

Odej, mylaem, odej jak najdalej. Wtedy zostawi mnie w spokoju. Byle odej.wiecio soce. Ko przy furmance patrzy na mnie. Chop zaoy mu worek z obrokiem.Zapowiada siduszy postj, pomylaem. Eureka! Prawo Archimedesa! Jakie byo prawoArchimedesa?

ZYGMUNT

Podszedem do potu Pecynowiczw i wyrwaem sztachet.

HENIEK

Wyrwaem sztachetz potu Pecynowiczw.

MENACHEM

Prawie przed moim nosem wyrywali te sztachety i nie widzieli mnie. W takim byli amoku.

Schowaem si w porzeczki i rakiem wycofaem si w drugi koniec ogrodu Pecynowi-czw. Pomylaem, e pjd lasem do Zochy. Moe mnie schowa? Nikogo nie byo.Schowaem siw chlewie. Za jaki czas patrz, idzie Zocha z wiadrem do wi! Zocha,mwido niej.

ZOCHA

O Jezus, co ty tu Menachem robisz?

MENACHEM

Schowaj mnie, Zocha, szukajmnie

ZOCHA

Kto ciebie szuka?

MENACHEM

Zygmunt, Rysiek, Heniek i Wadek! Pobili sztachetami Jakuba Kaca.

ZOCHA

Schowaj sina strych w oborze. Ole tam nie zaglda.


20/61


RYSIEK

Wyrwaem najgrubsz sztachet, jaka bya. Kiedy Kac doszed do rynku, dogoniem go izajechaem w eb. Zrobi kilka krokw i upad przed furtkswojego domu.

HENIEK

Uderzyem go parrazy sztachet. Poamaa si. Sprchniaa bya.

ZYGMUNT

Zaczli sizbiera ludzie. Powiedziaem, e to skurwysyn, ktry wyda Ryka Sowietom iprzez ktrego mj ojciec umar na Sybirze. I wielu, wielu innych Polakw. I przywaliemmu sztachet.

WADEK

Bili go tymi sztachetami, a zostay z nich drzazgi. Ma ju do, powiedziaem! Ale kto ztumu, jaka kobieta powiedziaa, chyba nie ma. Wszyscy stali i przygldali si. Kac pazu-rami skroba bruk.

JAKUB KAC

Czuem taki bl, e nic ju nie czuem. Mylaem, miechu warte to wszystko. Byem do-bry z fizyki. Z chemii i matematyki. A nie pamitam prawa Archimedesa. I umieram koowasnej furtki.

RYSIEK

Mczy sichyba. Nie mg umrze. Zrobio mi sigo al. Przy samej furtce bruk by po-luzowany. Wziem kamie. Tak na oko dziesi, moe pitnacie kilo. I z caej siy, z wy-sokoci, rzuciem mu na gow. Chrupno i co ciepego chlupno mi na twarz. Wziemna palec. To by mzg Kaca.

WADEK

Rysiek obliza palec, na ktrym mia krew i mzg Kaca.

HENIEK

Zwymiotowaem.

ZYGMUNT

Coraz wicej ludzi zaczo si zbiera. Powiedziaem: proszpastwa, wicej jest takichKacw w naszym miecie!

RYSIEK

A co z tym kiniarzem Menachemem?

WADEK

Muszdo matki. Obiecaem matce i matka czeka. I poszedem. Ale nie do matki. Tylko doRachelki. Mwido niej:schowaj sigdzie! Zabili Jakuba Kaca na rynku.

RACHELKA

Kto zabi Kaca? A gdzie ja sischowam, Wadek?

WADEK

Ja ciebie schowam, Rachelka.

RYSIEK

Umyem sipod pompw rynku.

ZYGMUNTIdziemy do kiniarza. Sprawdziem kieszenie Kaca. Mia paszport, dziesi rubli, czyst


21/61


chusteczki ten list od Abrama.

ABRAM

Drogi Mj Kolego Jakubie Kac!

Skoczyem szkoi ju jako wieo upieczony przyszy rabin zabiem mojego pierwszego

cielaczka. Po poudniu wszyscy, caa jesziwa, poszlimy do Battery Park, gdzie odbywaysiregaty i z esplanady by dobry widok na Liberty Island ze Statue of Liberty. Chyba cayNew York przyszed, eby podziwiaaglowce. Jakie byy pikne. Smuke, pkate, mae,due, dugie, krtkie, trzymasztowe, dwu i jedno. Fruway na falach. Zapamitaem, ewycigi wygra przepikny dwumasztowiec o imieniu Swallow. Jaskka.

Jak widzisz ja nie zapominam polski, chocia teraz moim jzykiem jest angielski.

A co u Ciebie? Co w Naszej Klasie? Dlaczego nikt nie pisze do mnie?

Pozdrawiam Was mocno Wasz na zawsze Abram Baker.

PS. Czsto mylo Was wszystkich.

L E K C J A V I I I

DORA

Byam wcieka na Menachema. Zawsze, kiedy by potrzebny, nie byo go. Dzieciak miakolk. Daam mu herbaty z kopru. Kto zapuka. Kto tam?

ZYGMUNT

Wojsko polskie zaartowaem.

HENIEK

Gdzie Menachem?

DORA

Nie wiem. Wyjecha gdzie. Bez przerwy wyjeda. Spakowa walizki wyjecha.

RYSIEK

Z Sowietami uciek?

ZYGMUNT

Strasznie sidrze. Po spa. Musimy pogada, Dora.

DORA

Drze si, bo ma kolk.

ZYGMUNT

Daa mu kopru? We poka.Bierze dziecko na rce ipiewa:

C i c h d r o g p o p r z e z w i o s k m a s z e r u j e w o j s k o p o l s k i e ,

m a s z e r u j e r w n o w r z d a c h ,a z a n i m i p a n k o m e n d a n t .

Dziecko uspokaja si, Zygmunt wynosi je do kuchni.

Bdzie dobrze.

To mwisz, Dora, e ten skurwysyn Menachem uciek z Sowietami. Narobi zego Pola-

kom i uciek.


22/61


DORA

Nic zego nie zrobi. Co takiego zrobi? Wiecie jak byo. Jakub Kac zacz.

RYSIEK

Kac nic ju nie powie. Ley na rynku. A obok jego mzg.

DORAZrobio mi sigorco.

RYSIEK

O jak byo, Dora!Pokazuje blizny.

ZYGMUNT

A ty, Dora, masz blizny po Sowietach?

DORA

Co ty Zygmunt? Czuam, e sizaczerwieniam...

RYSIEK

Poczuem, jak kutas mi sinapry. A zabola. Ucieszyem si, bo ju sibaem, e migo Sowieciarze uszkodzili na zawsze.

ZYGMUNT

Zobaczymy jak z tym u ciebie.

DORA

Chwyci mnie za gowi pocign na ko. Rysiek zerwa mi bluzki spdnic. Nie mia-am nic pod spodem. Byam w domu. Szarpaam si. Prbowaam kopa. Ale kto trzymamnie za nogi.

HENIEK

Ja trzymaem.

DORA

Krzyczaam, ale poczuam, e robisiwilgotna.

ZYGMUNT

Krzyczaa po ydowsku.

DORA

Nein, nein, nein

ZYGMUNT

Powiedziaem do Ryka: mazetow, Rysiek!

RYSIEK

Rozsunlimy z Hekiem jej uda, rozpiem spodnie i na caego zajechaem jej do rodka.Prawie od razu wylaem si. Krzyczaa. Kutas znowu napry sii zaczem jrucha

DORA

Czuam przyjemno, jakiej dotd nie znaam.

HENIEK

Od samego patrzenia zlaem siw spodnie.

ZYGMUNT

Jak Rysiek zlaz z niej, powiedziaem: trzymaj j, wlazem na ni i zajechaem jej. Strasz-


23/61


nie si rzucaa, ale chopaki trzymali mocno. Wylaem si i mwi do Heka, daj ja po-trzymam, a ty, Heniek, we i zajed jej.

HENIEK

We przesta, powiedziaem

ZYGMUNT

No, Dora, sama widzisz. Rysiek ma blizny po Sowietach, a ty nie masz.

DORA

Nic nie mwiam, eby ich nie zdenerwowa. Cay czas mylaam, eby siprzykry kapod ka, ale nie zrobiam tego, bo baam si, e to ich moe zdenerwuje. Leaam goa,wszystko mnie bolao, ale nic nie mwiam.

RYSIEK

Otworzyem kredens. Bya tam jaka kolorowa wdka w karafce. Nalaem do eleganckich,krysztaowych kieliszkw i wypilimy. Po jednym, drugim, trzecim. Z Zygmuntem. Bo

Heniek nie pi.HENIEK

Rzyga mi sichciao.

ZYGMUNT

Dobra, panowie, chodmy do miasta. Zobaczymy, co sycha.

DORA

I tak zwyczajnie poszli. Zamknli za sobdrzwi i poszli. Najgorsze byo to, e czuam jakwszystko mnie boli i e ten bl jest przyjemny. Zostaam zgwacona przez dzikhord ico? Przyjemno. To mnie dopiero zabolao. Kim jestem? W dodatku nie mogam zapo-

mnie, jakie ten Rysiek mia oczy. Dziko pikne. Boe! Uderzya mnie cisza. Nie sychadzieciaka. Co mu Zygmunt zrobi? Zerwaam sii pobiegam do kuchni. Igorek siedzia wkoszyku, gono ssa smoczek i umiecha si.

WSZYSCY

W paryskim salonie,

gdzie przepych i zbytki

Szopenowi w duszy

gray chopskie skrzypki.

Mazurki, oberki,

wierzba mazowiecka,bo on polskie nuty

ukocha od dziecka.

L E K C J A I X

MENACHEM

Siedziaem w tej oborze i wariowaem od upau. Na dole stao wiadro z wod, wic cochwila zaziem z tego strychu i piem. Przysza Zocha.

ZOCHA

Co ty robisz, Menachem? Czemu nie siedzisz na strychu? Iddo miasta. Zobacz, co i jak.


24/61


MENACHEM

Zobacz, Zocha, bagam. Co z Dori Igorkiem? Gorco strasznie.

ZOCHA

Tylko schowaj si, Menachem, bagam, bo jak cizobaczy Ole

ZYGMUNTPoszedem na Rynek 10, eby zobaczy, czy gdzie jakie papiery si nie walaj po

NKWD. Czy nie znajdtego mojego listu do Stalina. O to sinajbardziej baem. Tylko tenlist podpisaem jako ja. Wszystko inne jako Popow. Ale tam ju byli andarmi i po

NKWD, i papierach nie byo ladu. By nowy burmistrz, ktry mnie przedstawi Amtsko-mendantowi, powiedzia, e Sowieci zamordowali mojego ojca, e mona na mnie liczy.Amtskomendant, elegancki, starszy go, Austriak podobno, w wyprasowanym mundurze iw biaym jedwabnym szaliku, przyjrza mi si i powiedzia po polsku: Gutt, pomoesz zydami zrobi ordung.

WADEK

Schowaem Rachelkna strychu. Nawet matka nie miaa pojcia, e tam jest. Zresztniewlaza by ju po tych schodach.

RACHELKA

Siedziaam cicho jak myszka i baam sioddycha. Gorco byo nie do wytrzymania

WADEK

Poleciaem do miasta. Na rynku ydzi ykami pielili bruk. Dookoa stali chopi z kijami.Za nimi tum bab i dzieci. Jak na odpucie. Dookoa rynku modzi ydzi na drzwiach odchlewa nosili kawaki pomnika Stalina i piewali sowieckpie Sziraka strana maja rad-naja. Na czele szed rabin i nis na lasce swojczapk. Ledwo szed. By upa. Pot la si

ze wszystkich, ale ci, co nieli te gruzy, cho byli ledwo ywi, szli i piewali z ochot. Mu-zykanci przygrywali im na harmonii i klarnecie. A przykro byo patrze. Jak jakiyd zo-stawa trochz tyu, ktry z chopakw wali go kijem albo gum. Ni std, ni zowd napa-toczy siHeniek. Mia w rku gruby leszczynowy kij.

HENIEK

Co tak stoisz, Wadek! Te we dobrego kija i pom w pogrzebie towarzysza Stalina.

WADEK

Dobra, powiedziaem, wezmdobrego kija i pomog, ale poszedem na drugstronrynkui tylko patrzyem. Zobaczyem Zygmunta, jak bije gumkrawca Elusia.

ZYGMUNTUciec chciae, wiski ryju? Zostawi rodzin i uciec? Tak postpuje mczyzna? Tak

postpuje komunista! Nie mczyzna. A nie syszaa, co rozkaza pan Amtskomendant?e masz tu siedzie i czyci ziemi, ktrpaskudzie swojobecnoci. Dotaro?

WADEK

Boe, pomylaem, co sidzieje? Wrciem do domu, poszedem na strych i mwido Ra-chelki. Rachelka, sied tu. Nie chod nigdzie. Straszne rzeczy si dziej. Chyba jest po-grom.

RACHELKA

A co z mamusi? Rebek

? R

?


25/61


WADEK

Pieltrawna rynku.

RACHELKA

Wadek, pom im, bagam.

WADEKDobra, pjd, zobacz. Sprbuj. Ale nawet nie sprbowaem. Bo jak uratowa wszyst-kich?

HENIEK

Zaprowadzilimy ich do stodoy koo kirkutu. Chopaki pozwolili im usi na ziemi.Wszyscy padli jak nieywi. Ciko dyszeli. Orkiestra graa Ta ostatnia niedziela. Zajrza-em do stodoy. W jednym ssieku bywieo wykopany d. Byli tam Sielawa hallerczyk,Stasiek Kuternoga, Tarnacki, rzenik Wasilewski, Ole, m Zochy, stary Walek i Rysiek.Mieli siekiery i dugie noe rzenicze. Do bicia wi. Walek mia kowalski mot. Boe,

pomylaem.

RYSIEK

Byem w tej stodole. Sielawa mnie wybra. Pierwszego przyprowadzili rabina i krawcaElusia. Sielawa kaza im si rozbiera. Rabin trzs sicay. Zaczlimy simia, e taksitrzsie. Rabin zacz simia, e my simiejemy. Wtedy Sielawa zaszed go od tyu izajecha obuchem siekiery w eb. Rabin a podskoczy. I przewrci si. Wtedy Sielawawbi siekierw ziemie, szybkim ruchem wyj zza pasa n, chwyci rabina za brodi jed-nym ciciem podern mu gardo. Od ucha do ucha. Chlusna krew. Ucz si synu, po-wiedzia. I wytar n w piasek. Wzilimy rabina za rce, za nogi, rozmachalimy i wrzu-cilimy do dou. Krawiec w tym czasie zemdla. Nie byo wic z nim duo roboty. Potem

Sielawa podzieli

robot. Sze

ciu mia

o rozbiera

ydw. I potem trzyma. Po trzech najednego. Dwch za rce. Jeden za nogi. Bronek mia guszy siekier, a Walek motem. A

Sielawa z rzenikiem kroi garda. I brzuchy. eby ziemia sipotem nie ruszaa. Niech sii tak ciesz, e zabijamy ich po chrzecijasku, powiedzia Sielawa, a nie tak jak oni by-dltka zarzynaj. A sisame wykrwawi. Ja miaem trzyma za nogi. Jak sizmcz, tomnie zastpisz, powiedzia Sielawa, a na razie patrz.

HENIEK

Nie mogem na to patrze i wrciem na rynek.

DORA

Byam na rynku i skrobaam yeczk traw spomidzy kocich bw. Dookoa sta tum.Sami znajomi. Ssiedzi. Przygldali si. artowali. Najgorsi byli tacy 12-15 letni gwnia-rze. Rzucali kamieniami. Bili kijami. Chcieli gwaci. Stare baby zamieway si. W do-datku ten upa. Dzieciak dar si. Chcia pi. Mi te chciao sistrasznie pi. Zobaczyamw tumie Zoch. Zamachaam do niej. Podesza. Zocha, daj pi!

ZOCHA

Wody?

DORA

Wody. Cokolwiek. Zocha, co to bdzie?

ZOCHA

A co ma by? Potrzymajwas i puszcz.


26/61


DORA

Zocha, we Igorka. Przechowaj. Bojsi. Menachem wrci.

ZOCHA

Ja Igorka, Dora? Co by Ole powiedzia. Nie martw si. Wszystko bdzie dobrze.

DORARysiek, Zygmunt i Heniek mnie zgwacili, Zocha

ZOCHA

Mylaam, e upadn. Zrobio mi sisabo. Odeszam na bok i poszam do domu.

DORA

I nawet mi wody nie przyniosa. Koleanka!

ZOCHA

Po drodze mylaam i mylaam. Co robi? Cudzy dzieciak! Jeszcze tego brakowao. Da-by mi Oleydowskiego bachora! Wrciam na wie. Menachem czai siw oborze.

MENACHEM

I co tam, Zocha?

ZOCHA

A co ma by? Bij, gwac, drcz.

MENACHEM

Widziaa Dor?

ZOCHA

Gdzie miaam widzie?

DORA

Przyszed Zygmunt i powiedzia, e mamy ustawi siparami.

ZYGMUNT

Pan Amtskomendant i pan burmistrz w trosce o wasze bezpieczestwo kazali was zamknw stodole. Jutro pojedziecie do getta w omy. Sami widzicie, jakie spretensje o wysu-giwanie si Sowietom. Podporzdkujcie si rozkazowi. Jak si nie podporzdkujecie, tosami widzicie, co sidzieje. Sami sobie bdziecie winni.

DORA

Ustawilimy sigrzecznie parami. Jak w szkole. Na wycieczk. I grzecznie szlimy do tejstodoy. Dookoa nas szli ssiedzi! I ssiadki zwaszcza. Krzyczeli: dobrze wam tak! Bo-

gobjcy! Czorty! Komunici! O co chodzi? Przecie Zygmunt powiedzia, e wywioznasdo getta w omy. Na rogu Cmentarnej sta Rysiek. Brudny. Z obdem w oczach. Zawo-aam: Rysiek! Podszed i uderzy mnie gum tak, e o mao nie wypuciam dzieciaka zrk.

RYSIEK

Co miaem robi? Wszyscy patrzyli. Byo mi jej al. Naprawdbya adna.

DORA

Jak wszyscy zmiecili siw tej stodole?

MENACHEM

Cae miasteczko!


27/61


ABRAM

Boe! 1600 dzieci, kobiet, starcw

ZYGMUNT

1600? W yciu! Jakby ich jakledzie poka, jednego na drugim, nawet wtedy tyle by sinie zmiecio!

HENIEK

Nie byo ich nawet 1000. Najwyej 700. A moe jeszcze mniej.

DORA

Bili nas, kiedy upychali w tej stodole.

RYSIEK

Strasznie oporni byli niektrzy.

DORA

Ziemia bya jakwieo skopana. ty piach i rozrzucona soma.

RYSIEK

Zakopalimy tam tych pornitych ydkw. I pomnik.

DORA

Byo duszno. Upa. Kobiety mdlay. Dzieci dary si. Jak mielimy przetrwa noc?

HENIEK

Drzwi zaparlimy kokami i podoylimy kamienie. Gazy waciwie.

DORA

Poczulimy zapach nafty. Zrobio sicicho. Kto powiedzia, e to dezynfekcja.

ZYGMUNT

Naft la Wasilewski. May i zwinny kurdupel. Jak mapa biega po dachu. Tylko mu po-dawalimy baki. Jak ju rozla t naft, zrobiem kawa i odsunem po cichu drabin.Wasilewski zobaczy, e nie ma drabiny, e zapalono pochodnie, zacz krzycze: dawaj-cie drabin, kurwa, kurwa, kurwa! Wrzeszcza jak nieboskie stworzenie. Wreszcie jakozeskoczy z tego dachu. Tarzalimy size miechu.

HENIEK

Wszyscy siodsunli i zapalilimy stodoz czterech stron!

RYSIEK

Ogie dosownie buchn! Wiadomo, lato, dach suchy, somiany.

ZOCHA

To by krzyk, ktrego nie da sizapomnie. Boe!

WADEK

Czarny dym byo wida dosownie na 10 kilometrw.

DORA

Zrobio siciemno od dymu. Zacz sipacz. I krzyk. Potem kaszel. Dlaczego? PrzecieZygmunt powiedzia, e jutro pojedziemy do getta. Kamca. Kto mnie zapa za wosy icign. Zgubiam dzieciaka. Kto mnie uderzy. Oddaam. Ten Rysiek. Dlaczego? Poczu-am, e po kim depcz. I kto depta po mnie. A Menachem pewnie siedzi u jakiej dziwki.

Zaczam kaszla, dusi si, rzyga. W kocu sizsikaam. To byo ycie?


28/61


WSZYSCYpiewaj

Z a c h o d j u , s o n e c z k o ,s k o r o m a s z z a c h o d z i ,

b o n a s n o g i b o l ,p o t y m p o l u c h o d z i .

N o g i b o l c h o d z i ,rc e b o l a r o b i ,z a c h o d j u , s o n e c z k o ,s k o r o m a s z z a c h o d z i .

e b y t y , s o n e c z k o ,t a k c i k o r o b i o ,t o b y t y , s o n e c z k o ,d a w n o z a c h o d z i o .

L E K C J A X

WADEK

Jak siwszystko uspokoio, zakopalimy ydw koo stodoy, co byo bardzo nieprzyjem-n robot, ale co zrobi, kto to musia zrobi, zwaszcza, e pan Amtskomendant powie-dzia: Spaliydw potrafilicie, a mylcie, e kto ich po was posprzta? i zebralimysiz opatami, widami, siekierami i kilofami, poniewaydzi byli spaleni tylko z wierz-chu, a w rodku raczej uduszeni i w dodatku spltani jak jakie korzenie drzew, bo to byy

jednak gwnie kobiety i dzieci, i mocno siobejmowali i wczepiali w siebie, wic musie-limy ich rba na kawaki i w tych kawakach wrzuca do dou. Byo to okropne. Do tegosmrd nieziemski. Spalenizny i gwna. Dwa razy porzygaem si. Najbardziej nieprzyjem-

nie mi byo, jak natknem sina mojkoleankz klasy Dori jej dziecko, ktre trzymaosi jej mocno, popakaem si wrcz, nie pozwoliem ich rba, tylko tak pochowaem.

Niektrzy prbowali szuka zota, znaczy zotych zbw, ale potem spotkaa ich niespo-dzianka, bo po wszystkim pan Amtskomendant kaza wszystkim powywraca kieszenie irozebra sido naga, i jak co znalaz, to takie lanie dostali, e Jezu. Po wszystkim posze-dem do domu, wymyem si, woyem czyste ubranie, wziem litra i spotkaem si zZygmuntem, Hekiem i Rykiem, i mwido nich tak a tak, jestemy kolegami z klasy, co

byo, to byo, a teraz mam takspraw, e ja uratowaem Racheli chcsiz nioeni.

ZYGMUNT

Dobra, Wadziu, chcesz, to twoja sprawa. Serce nie suga. Ale musisz jnajpierw ochrzcii wzilub normalnie w kociele.

HENIEK

eby ludzie nie gadali. Ja pogadam z proboszczem. Tylko z katechizmu strasznie srogijest. Trzeba wku.

RYSIEK

lub to lub, a chrzest to chrzest.

ZYGMUNT

Heniek pogada z proboszczem. Wadek zakocha sii trzeba jemu pomc. Wadek jest ko-

lega z klasy. A kolega z klasy jak rodzina. A moe i wicej. A litra schowaj, Wadek, wy-pijemy na weselu.


29/61


WADEK

Poszedem do matki i powiedziaem, e Rachelka ochrzci si, bdzie katoliczk i ja z niwezmlub. W kociele. Matka nic nie powiedziaa. Tylko zacza paka. Na to ja nic nie

powiedziaem. Tylko poszedem na grdo Rachelki i powiedziaem, jak sisprawy maj.I co ona na to?

RACHELKA

Ochrzci? lub? W kociele? Ja?

WADEK

Rachelka! To wszystko dla twojego uratowania. Ty tu siedzisz i nie wiesz, co sidzieje.Tak si sprawy maj, e nie ma ju u nas ani jednego yda. Wszyscy zamordowani.Chrzest to jedyna szansa. Tylko katechizm trzeba wku. Uzgodniem z chopakami i zgo-dzili sipomc. Zygmunt, Rysiek i Heniek.

RACHELKA

Ci mordercy?

WADEK

Rachelka, to snasi koledzy.

RACHELKA

Masz katechizm?

WADEK

No pewnie. Sprowadziem j na d i powiedziaem matce, e od dzi Rachelka bdziemieszka na dole z nami. Nic nie powiedziaa. Rachelce daem katechizm. Usiada przyoknie od ogrodu i zacza czyta. Wieczorem przyszed Heniek.

HENIEKdo Rachelki

Czwarte kocielne?

RACHELKA

Przynajmniej raz w roku spowiada si i w czasie wielkanocnym Komuniwitprzyj-mowa.

HENIEKdo Rachelki

Dobrze. Sidmy sakrament?

RACHELKA

Maestwo.

HENIEKdo RachelkiDobrze. Trzeci warunek dobrej spowiedzi?

RACHELKA

Mocne postanowienie poprawy.

HENIEKdo Rachelki

Dobrze. Pite przykazanie?

RACHELKA

Czcij ojca twego i matktwoj.

HENIEK

le! Nie zabijaj! Ucz si, Rachelka, bo jak nie bdziesz umiaa, ksidz nie ochrzci.Do Wadka.


30/61


31/61


RACHELKA

I tak zostaam Mariann. W tej bryczce jadcej przez miasto, w ktrym nie byo ju anijednego yda i w ydowskich domach, w oknach, w drzwiach i na gankach, nowi w aci-ciele przygldali mi siz nienawici. Nawet nie musiaam zamyka oczu, eby zobaczyobok nich wszystkich dawnych mieszkacw. Wtedy pierwszy raz pomylaam, e to bez

sensu, e yj. Wszystko poszo raz raz. Egzaminu z katechizmu nie zdawaam. Proboszczw ogle si nie pojawi. Ochrzci mnie i lubu udzieli jaki mody ksidz. Bardzo miy.Kiedy wracalimy na ulicach byo ju pusto. Tylko na Soklskiej jaka kobieta na nasz wi-dok spluna!

WADEK

Na szczcie!

MARIANNA

Matka Wadka zastawia st: kiebasy, salcesony, bigos, wdka i kompot. I posza do s-siadki.

WADEK

Ale bya nasza klasa. Prawie caa.

ZYGMUNT

Ja.

RYSIEK

I ja.

HENIEK

I ja.

ZOCHA

I ja byam.

DORA

I ja.

JAKUB KAC

Ja te.

ABRAM

I ja w pewnym sensie.

MENACHEM

Mnie nie byo, ale Zocha wszystko mi opowiedziaa.ZYGMUNT

Droga Marianno i Kochany Wadysawie! Wadek! Chciaem na nowej drodze ycia wa-szego, trudnej, ale moe siwszystko uda, zoy wam yczenia, eby rozkwitaa ta waszamio. Chodcie teraz wszyscy zapiewamy dla Panny Modej, ktra, tak si skada, jestsierot, naszpie weseln sieroc! eby zawsze wiedziaa i pamitaa, e my wszystko

pamitamy! Ale wypijmy najpierw! Na zdrowie! Mazetow!

WSZYSCY

Mazetow!

ZOCHA intonujeK t t a k p o k o m o r z e c h o d z i i s t u k a ?


32/61


WSZYSCYpiewaj

T o n a s z a M a r i a n k a m a t u l i s z u k a .

W y s z a n a i z b , rc z k i z a a m a a ,O , m o j a m a t u l u , g d z i e m i s i p o d z i a a .

P o w s t a , m a t u l u , z c i e m n e g o g r o b u ,P o b o g o s a w c r k , j e d z i e d o l u b u .

N i e w s t a n , n i e w s t a n , b o m z a m u r o w a n a ,N a t r z y z a me c z k i j e s t p o z a m y k a n a .

P i e r w s z y z a m e c z e k z e t r z e c h d e s e c z e k .

D r u g i z a m e c z e k t y p i a s e c z e k .

T r z e c i z a m e c z e k z i e l o n a m u r a w a .

O , m o j a c r u s i u , j e d d o l u b u s a m a .

J e d d o l u b u s a m a , n i e c h c i B g p r o w a d z i

N a j w i t s z a T r j c a n i e c h c i b o g o s a w i .ZYGMUNT

No i potem tatusia szuka, siostrzyczki, braciszka i tak dalej! Na zdrowie! Mazetow! La-chaim!

WSZYSCY

Na zdrowie! Lachaim! Mazetow!

WADEK

Dzikuj, koledzy i koleanki! Dzikuj! Jestemy z Mariank szczliwi, e tu jestecierazem z nami. Jedzcie i pijcie! Czem chata bogata, jest, co trzeba! Matula przygotowa a!

Nieatwo byo, ale co to za wesele bez bigosu!? Salecesonik, szyneczka i boczu! I scha-bowe! Marianka, jako chrzecijanka, teraz musisz nauczy si je po naszemu! No, kole-dzy, lachaim!

WSZYSCY

Lachaim!

ZYGMUNT

A teraz, Pastwo Modzi, bdzie prezent! wiecznik! Srebrny! Podoba si?

JAKUB KAC

Czyj to?

DORA

Mj!

ABRAM

Boe!

MENACHEM

Kurwa!

WADEK

Dziki.

MARIANNA

Pikny!


33/61


HENIEK

Ode mnie taca. Srebrna!

DORA

Czyja?

ABRAMMoja.

JAKUB KAC

Boe.

MENACHEM

Kurwa!

WADEK

Dziki.

MARIANNA

Pikny.

RYSIEK

Ode mnie cukiernica. Srebrna!

ABRAM

Czyja?

JAKUB KAC

Moja.

DORA

Boe.

MENACHEM

Kurwa.

WADEK

Dziki.

MARIANNA

Pikny.

ZOCHA

Obrus. I serwetki.

DORA

Czyje?

RACHELKA

Moje?

ZOCHA

Tak? Ole przynis

ABRAM

Boe!

MENACHEM

Kurwa!


34/61


MARIANNA

Pikny.

WADEK

Lachaim! I Tango Milonga! Wszystkie pary tacz!

WSZYSCYLachaim!

piewaj i tacz Tango Milonga

ZYGMUNT

Zataczysz, Zocha?

ZOCHA

Z tobZygmunt zawsze!

ZYGMUNT

Co na wsi? Jak tam stary?

ZOCHA

A nic tylko kwka i marudzi.

ZYGMUNT

To wdowbogatniedugo bdziesz. I chopa ci bdzie potrzeba! Pamitaj o mnie.

ZOCHA

We przesta, Zygmunt!

DORA

Zataczysz, Rysiek?

RYSIEK

Nie mogem nic zrobi, Dora. Chciaem tobie pomc, ale nie mogem! Wszyscy patrzyli.Kochaem ciebie, a ty wysza za Menachema! A ja kochaem ciebie! Odejd teraz, Dora!Wyno si!Wyjmuje pistolet i strzela.

Zostaw mnie! Zostaw! Won!

MCZYNI

Co ty, chopie! Zostaw spluw. Upie si!? Id do domu!

ZYGMUNT

Co situ kurwa dzieje!?

JAKUB KAC

A ty mylisz, Zygmunt, e Rysiek nigdy sinie dowie, kto na niego do Sowietw donis?Prawdy nie da sizakopa.

ZYGMUNT

Co to, kurwa? Kto tu jest?

HENIEK

Koledzy i Koleanki! Klaso nasza kochana! Chcwam powiedzie o mojej najwikszej ta-jemnicy. I marzeniu, ktre sispenio. Biskup sizgodzi! Wyjedam do omy! Uczysina ksidza!

WADEK

Jaki ja jestem szczliwy! Lachaim!


35/61


Pije.

WSZYSCYpij

Lachaim!

MARIANNA

Chod spa, Wadek! Wystarczy!WSZYSCY

Wyszeduczek na soneczkow zielonym paszczyku,nie bierze mnie za skrzydeka,mj miy chopczyku.

Nie bierze mnie za skrzydeka,bo mam paszczyk nowy,szyy mi go dwa chrabszcze,

a krajay sowy.

L E K C J A X I

MARIANNA

Pijany zwali si spa. Zdjam mu buty, spodni nie daam rady. Pooyam siobok. Niemogam zasn.

ZOCHA

Zygmunt i Rysiek odprowadzili mnie pod sam dom. Baam si, eby Menachem sigdzienie szwenda i umylnie gono mwiam, udawaam pijani miaam sijak ta gupia.

ZYGMUNT

Moe poczekamy razem, a stary siobudzi?

ZOCHA

A gdzie poczekamy, Zygmunt?

ZYGMUNT

A na sianku w stodole, Zygmunt!

ZOCHA

Stary czsto sibudzi, Zygmunt!

ZYGMUNT

A jak bdziesz wdow, Zygmunt?

ZOCHA

We przesta, Zygmunt.

ZYGMUNT

Poszlimy, bo chciaem pogada z Rykiem.

RYSIEK

Na powietrzu obaj przetrzewielimy!

ZYGMUNT

Dopty wszystkiego dopki nie ma wiadkw.


36/61


RYSIEK

Jakich wiadkw? Menachem? Dorwiemy w kocu kiniarza!

ZYGMUNT

Ja nie o nim mwi. On nic nie wie. Jak jeszcze yje.

RYSIEKA o kim?

ZYGMUNT

Wiesz o kim.

MENACHEM

eby wiedzieli, e rozmawiajdwa metry ode mnie. Albo ebym ja mia jaki kawaek pi-stoletu. Albo dobr siekier. Ju by te dwa otry wicej ludzi nie mczyy. Ale musiaemsucha tego wszystkiego. I milcze. Kiedy poszli, przysza Zocha.

ZOCHA

mierdzwdk, ale musiaam wypi. Jak nie pi na weselu? Boe, Menachem, jakie tobyo straszne. Jaka ona biedna ta Rachelka! Co za ycie jczeka! Co za ycie nas czeka?Boe, Boe

MENACHEM

Przytuliem jmocno. Zaczlimy sikocha.

ZOCHA

Tylko uwaaj!

MENACHEM

Uwaam!

ZOCHA

Jeszcze tego brakowao! Wszyscy wiedz, e stary ju stary.

MENACHEM

Zocha

MARIANNA

Obudzi mnie Wadek. Bez sowa rozsun mi nogi i wszed we mnie. Bolao. To bypierwszy raz. Mia nabrzmiae krwioczy. mierdzia wdki bigosem. Skoczy szybko.Pooy siobok. Zapali papierosa i powiedzia.

WADEK

Matka ju wszystko posprztaa. Naprawdpierwszy raz? A mwili, e ydwki to kurwy.

MARIANNA

Co miaam powiedzie? Pomylaem o wszystkim, co sistao. O mamusi, Rebece i Ry,ktre Polacy spalili w stodole. O tatusiu, ktry umar na serce, bo nie mg patrze, co So-wieci zrobili z jego mynem. I o tym, e zostaam sama. Z gupim Polakiem i z jego gupimatk, ktra traktuje mnie gorzej ni psa, bo z psem rozmawia. Pomylaam, eby wzisznurek, pj do stodoy i powiesi si. Pomylaam jednak, e z jednej strony jest gupi,ale z drugiej strony uratowa mnie. Na przekr matce, kolegom, caemu wiatu. Jest od-wany i uparty. I chyba mnie kocha. Czy skrzywdzi nasze dzieci? Dzieci! Najwaniejszesdzieci. Nie takie rzeczy ydzi przetrwali. Ubraam wenianspdnici koszul. Zawi-zaam wosy chustktak, jak robiwieniaczki i powiedziaam: Co mam robi, Wadek?


37/61


WADEK

To mi sinawet podobao. Ucaowaem j i powiedziaem: chod zjemy niadanie, a po-tem pokaci gospodark. Zobaczymy, co na razie dasz rady robi.

MENACHEM

To ukrywanie sibyo nie do wytrzymania. Zocha miaa do czytania Bibli i podrcznikTraktory i selskochazaistwiennyje maszinyWokowa i Rajsta. Na Biblina pocztku niemogem patrze. Rzewne bajki dla idiotw. Ale z czasem, po tym co sistao, takie kawa-ki zostaway w gowie: Twe oko nie bdzie miao litoci. ycie za ycie, oko za oko, zbza zb, rka za rk, noga za nog. Stary coraz mniej wchodzi z domu, a w zimie ju

prawie nie wstawa z ka. Wszystkim zajmowaa si Zocha. Prawie codziennie miaachwilczasu dla mnie. To byo jedyne, co ludzkiego ze mnie zostao.

ZOCHA

Tylko uwaaj, Menachem.

MENACHEM

Uwaam, Zocha

MARIANNA

Nauczyam simwi po chopsku: poszlim, zrobilim, jedlim, nie pomagao. Matka Wad-ka, mylaa, e z niej szydz i nic nie mwia. Mwiam: z Bogiem, pochwalony JezusChrystus, Bg zapa. Odpowiadaa z wciekoci. Wreszcie okazao si, e jestem w ci-y. Wtedy sito zdarzyo.

WADEK

Pojechaem po drzewo do lasu.

RYSIEK

Byem ju wtedy szucmenem. Miaem rower, karabin, mundur i czapk. Oczywicie to by-a przykrywka. Bo tak naprawd pracowaem dla podziemnej organizacji. Nie dla Niem-cw.

ZYGMUNT

Ja go do tego namwiem.

RYSIEK

Wtedy przyszed rozkaz, eby wszystkich ydw, jeeli gdzie jeszcze s, odstawi dogetta w omy. No, ale u nas przecie nie byo ydw.

ZYGMUNT

A Marianka?

RYSIEK

Marianka?

ZYGMUNT

Rozkaz to rozkaz, Rysiek. Z tego, e yje mogby kopoty. Wadek jeszcze mody jest iznajdzie nowon.

RYSIEK

Zobaczyem, e Wadek gdzie pojecha fur, wziem karabin, wsiadem na rower i poje-chaem do niego.


38/61


WADEK

To bya wyprawa na cay dzie do lasu.

MARIANNA

Zobaczyam przez okno, e jedzie andarm. Schowaam sido skrytki.

RYSIEKOtworzya matka Wadka. Powiedziaem, o co chodzi, ucieszya si i zawoaa Rachelk.Ta w pacz.

MARIANNA

Rysiek, zlituj si! Jestem w ciy! Nic nie odpowiedzia. Odezwaa siza to teciowa: takima rozkaz i nic nie poradzisz.

RYSIEK

Zwizaem jej rce sznurkiem i powiedziaem, e jak bdzie prbowaa ucieczki, zastrzel.

WADEK

To by cud. W lesie okazao si, e zapomniaem pilnika do siekiery. Gdybym nie zapo-mnia, byoby po wszystkim. Wrciem do domu. Matka, e byandarm i zabra Marian-n. Gdzie zabra? Do getta! Wyprzgem konia, zaoyem mu siodo i schowaem do kie-szeni nagana, co go po sowietach jeszcze miaem. Matka w krzyk! Po co ci ta ydwa!?Zamknij si, mwido niej, jeszcze raz tak powiesz, a zobaczysz.

RYSIEK

Zobaczyem, e jedzie na koniu i od razu go poznaem.

MARIANNA

Pdzi na koniu jak pan Skrzetuski na pomoc pannie Olece!

WADEKZobaczyem ich z daleka. Rysiek jecha na rowerze, a ona biega za nim przywizanasznurkiem. Bya w ciy. Poczuem, e ogarn mnie sza i odbezpieczyem nagana w kie-szeni.

RYSIEK

Zatrzymaem si. Zdjem z plecw karabin i odcignem zamek. I mwi: co jest, Wa-dek?

WADEK

Co jest, Rysiek? Staraem siznale jak najbliej niego. O co chodzi?

RYSIEKZastanawiaem si, czy ma bro. Wszyscy ydzi maj i do getta. Chyba mia bro. Nie

podchod bliej, bo strzel.

WADEK

Pogadajmy, Rysiek, mwi. Dogadamy si. Jestemy przecie kolegami z klasy. I strzeli-em mu przez kiesze w brzuch.

RYSIEK

Co ty, Wadek? Do kolegi z klasy strzelasz?

MARIANNA

Puci karabin i przewrci sirazem z rowerem, ja te upadam, chyba strasznie go bolao,bo zacz paka.


39/61


WADEK

Chciae jzastrzeli w lesie, skurwysynu, eby nie byo wiadkw tego, co robilicie, tak?

RYSIEK

Zygmunt kaza, Wadziu, dobij, kurwa, bo nie wytrzymam, o Jezu jak boli, Dora

WADEKStrzeliem mu w ucho. Jak kolega koledze.

RYSIEK

Gdzie idziemy, Dora?

DORA

Nigdzie, Rysiek, jestemy.

MARIANNA

Co mymy zrobili, Wadek?

WADEK

A co mielimy zrobi? Da sizabi? Jak ci twoi ydzi?

MARIANNA

Co teraz bdzie?

WADEK

A co ma by? Partyzanci zabili andarma. Bdziemy musieli sischowa.

MARIANNA

Z dzieckiem?

WADEK

Damy rady. Rozebraem go do gaci i wcignem do lasu. Rower i mundur wrzuciem doNarwi. Buty i karabin schowaem na drzewie. Kiedy wrcilimy do domu i matka zoba-czya Mariank, nawet sinie odezwaa. Ja te sido niej nie odezwaem. Zaprzgem ko-nia do fury, wziem trochubra, pierzyn, koce, co do jedzenia i pienidze. Na noc by-limy u Zochy.

ZOCHA

Co sistao?

WADEK

Powiedziaem, co i jak, i eby nas przenocowaa pardni, a potem co znajdu dalszej ro-dziny.

MENACHEM

Widziaem ich, syszaem, co mwili, ale nie pokazaem siim na oczy.

ZYGMUNT

Ryka znaleziono dwa dni pniej. Lisy ogryzy mu nogi, rce, twarz. Rozeszo si, e za-bili go partyzanci. Ale andarmi zastrzelili matkWadka i spalili chaup.

WADEK

Nie byem na pogrzebie, bo jak? Pojechaem do ciotki w Konopkach. Jak zobaczya Ma-riank, nawet nas nie przenocowaa. Wujek moe by i przenocowa, ale jego syn by soty-sem i powiedzia, e odpowiada za cawie. Objechaem prawie ca rodzin. Blisz i

dalsz. Nikt, dosownie nikt nie chcia pomc.


40/61


MARIANNA

Spalimy po lasach, po wwozach, po bunkrach na spkze szczurami. Mycie sito byowito.

WADEK

Najwaniejsze, e nie godowalimy. Miaem ze sobksiki. Czytaem na gos.

MARIANNA

Mia Trylogi Sienkiewicza. Jak koczy, zaczyna od pocztku. W tych samych miej-scach mia sii w tych samych paka! Boe, mylaam, e zwariuj! Prosiam, bagaam,chod, Wadziu, mamy czas. Naucz ci angielskiego. Albo buchalterii. Przecie wojnakiedy siskoczy.

WADEK

To jest myl. Angielski. Wyjedziemy po wojnie do Ameryki.

I speak English.

You speak English.

He speaks English

MARIANNA

Po 20 minutach zasypia.

WADEK

Nie miaem zdolnoci do jzykw.

ZOCHA

Ole upar si, ebym usmaya mu rydzw z cebul. Wzdo go i umar. No i zaczy sigadki, e go otruam.

MENACHEMPrzeniosem siz chlewa do skrytki w chaupie. Co to byo za uczucie!

MARIANNA

Zaczam rodzi w bunkrze.

WADEK

Odbieraem pord. Boe! Nie wiedziaem, co mam robi!

MARIANNA

Rodziam i mwiam, co ma robi. A te nic nie wiedziaam.

WADEK

Robiem, co mogem, ale dziecko umaro.

MARIANNA

To bya dziewczynka. liczna. Zdrowa.

WADEK

Zmara po kilku godzinach. A moe i lepiej si stao, bo we trjkbymy nie przeyli. Zmaym dzieckiem? W yciu.

MARIANNA

Myl, e zadusi j, kiedy spaam.

WADEK

Pochowalimy jw lesie.


41/61


MARIANNA

Pod imieniem Dorotka.

WADEK

Kiedy wojna siskoczya, wrcilimy do myna. Mj dom spalili Niemcy.

MARIANNAWszystko byo rozgrabione, zniszczone, poamane, nawet drzewa w sadzie wykopano.

WADEK

Jako ten myn udao siuruchomi. Cudem. Nie pracowa jak przed wojnna tej szwaj-carskiej turbinie, ale jako chodzi na ruskiej. Jednego razu przyszed Zygmunt.Z litremwdki.

ZYGMUNT

Pogodzi si.

WADEK

Jako koledzy z klasy napilimy sii pogodzilimy.ZYGMUNT

Ustalilimy te rne pryncypia i zasady, a take, co jest tajemnici co jest wite.

WADEK

Najwaniejsze, eby Marianka bya bezpieczna, tak, Zygmu?

ZYGMUNT

Jak nie, Wadziu? adna krzywda jej nie ma prawa spotka! adna!

WADEK

Nastpnego dnia powiedziaem do Marianki, e wojna siskoczya i e jeeli taka jej wo-

la, moe odej, gdzie jej sipodoba. Ale Marianka owiadczya, e nigdzie nie odejdzie,bo zarwno wobec Boga, jak i prawa jest mojoni ju.

MARIANNA

Ale nie mielimy wicej dzieci.

WSZYSCY

Kiedy spojrzysz w gwiazdy

duma ciprzenika,e jeste Polakiemwnukiem Kopernika.

Nad bkitnWisstary Toru drzemie.Polak wstrzyma Soce,a poruszy Ziemi.

L E K C J A X I I

ZOCHA

Nie wiem, jak Zygmunt wpad na to, e Menachem chowa siu mnie.

ZYGMUNT

Powiedz, Zocha, po dobroci. Wiemy, e go cawojnchowaa! I Olesia otrua grzyba-


42/61


mi, eby citen parch rucha. e ja gupi na to nie wpadem.

ZOCHA

Co ty, Zygmunt? Jakiego Menachema? Uderzy mnie w mord.

ZYGMUNT

Kazaem chopcom, z ktrymi przyszedem, poczeka na dworze.MENACHEM

Wszystko syszaem, ale co mogem zrobi?

ZOCHA

Tak naprawd sama mu sioddaam. eby tylko nie szuka Menachema. Wiedziaam, ejak dobrze poszukaj, znajd.

ZYGMUNT

I pamitaj, Zocha, nie jestemy adnband. Tylko wojskiem polskim. Jeeli ten parszywybolszewik nie znajdzie si, wrcimy tu i porozmawiamy inaczej, a potem zostaniesz roz-

strzelana w imieniu Rzeczypospolitej!

MENACHEM

Wyszedem z kryjwki, kiedy poszli.

ZOCHA

Musimy std wyjecha.

MENACHEM

Pojedziemy do Ameryki. Musimy ucieka. Trzeba zapomnie o wszystkim. Zacz noweycie. Tutaj nas zabij. Trzeba siwyrzec zemsty. Bo zmarnujemy sobie ycie.

ZYGMUNT

Ktrego dnia zebraem sii napisaem do Abrama.

Drogi Kolego Abramie!

W pierwszych sowach mojego listu donoszCi tak smutnwiadomo, e nasz kolegaJakub Kac i koleanka Dora z dzieckiem a take wszyscy ydzi od nas nie yj i zostalizamordowani przez hitlerowskie bestie spaleni ywcem kobiety i dzieci w stodole. Zamor-dowana caa Twoja rodzina! Zamordowany rabin. Nie yje te nasz kolega Rysiek zabity

przez mordercw. To wszystko jest nie do opisania co spotkao naszojczyznPolsknasznard umczony naszklas.

Boe, dlaczego tak musimy cierpie.

Przesyam Tobie me yczenia wszystkiego najlepszego Zygmunt .ABRAM

Drogi Kolego Zygmuncie,

Twj list rozdar moje serce. Dzie i noc pacz, i w modlitwie nawet nie mam uspokoje-nia. Wic nie ma ju naszego Jakuba Kaca pomidzy ywemi? I Dory? I naszego kolegiRyka?

Przypomniao si, jak w dniu wyjazdu zebraa si caa moja rodzina i wszyscy poszli zemn, aebym sipoegna z synagogi z grobami na cmentarzu. Pamitam, jak przez cadrogbrat mamy wujek Benek gra na klarnecie, a moja biedna mama wci pakaa i pa-kaa, jakby przeczuwaa co. Mylaa jednak biedna pewnie o mnie, o tym, co mnie moespotka, a nie o swoim losie, e okrutni zbrodniarze zamkn jz innymi w stodole i yw-


43/61


cem spal. Razem z innymi ydami z naszego miasteczka. Z caej wielkiej rodziny zosta-em sam jeden.

Nie mogpisa, Drogi Kolego Zygmuncie, bo zy pyn ju nie strumieniem, a rzek. Na-pisz, czy czego Tobie nie potrzeba.

Twj Abram.PS. Bd zdrw, niech czuwa nad TobBg Wszechmogcy.

ZYGMUNT

Drogi Abramie!

Nic nie potrzeba. Jako tu sobie yjemy. Boso ale w ostrogach jak to mwi. Chcemy upa-mitni to straszne wydarzenie i wybudowa pomnik. Jakby nas wspomg jak drobnkwotto zawsze bdziemy wdziczni.

Zasyam pozdrowienia Zygmunt.

PS. Moja ona Helenka, ktrej nie znasz Cipozdrawia.

MENACHEMPojechalimy do odzi, gdzie miaem znajomych kiniarzy z Wilna. Tam zaczepilimy siw synnym obwonym programie rozrywkowym Wesoy Autobus.Byem owietleniow-cem, a Zocha garderobian. Jedzilimy duo po Polsce. Kiedy jacy artyci z Warszawynie dojechali i musielimy z Zochzrobi nage zastpstwo. Tak powsta Duo Marinelli.piewalimy i taczylimy.

ZOCHA

Zawsze dobrze piewaam i taczyam. Naszym popisowym numerem bya Kaczuszka imak, chocia abka i mite nam niele wychodzia.

MENACHEM

Jedzilimy duo po Polsce. Wszyscy wszdzie mwili tylko o ydach. e wracaj jakwampiry i pijpolskkrew. Kiedy ten gruchot, autobus, ktrym jechalimy, zepsu siw

jakie wiosce i musielimy wraca pocigiem.

ZOCHA

Bylimy w kostiumach.

MENACHEM

Wygldalimy jak para klownw. By tok, ale ustpiono nam miejsca. Kto poczstowawdk. Naraz pocig sizatrzyma. To bya jaka maa stacyjka w lesie. Rozesza siwia-domo, e pocig zatrzymaa banda.

ZOCHA

Chodzi taki gwniarz. 12 albo 13 lat. W przedwojennej czapce harcerskiej.

MENACHEM

Zajrza do naszego przedziau i krzykn: tu jest yd.

ZOCHA

Obok nas siedzia starszy miy pan. W okularach. Jak ten harcerz zawoa: yd, wszyscyspojrzeli na niego. Przyszo dwch bandytw i go wycignli z przedziau.

MENACHEM

Trochydaczy: panowie, co robicie, wojna siskoczya!


44/61


ZOCHA

Wyprowadzili go na peron. Razem z nim jeszcze jednego.

MENACHEM

Podszed taki jeden w skrzanej kurtce z biao-czerwonopask i tak jako od niechceniastrzeli z pistoletu w gownajpierw jednemu, a potem drugiemu, a potem gwizdn ma-szynicie, e moe jecha.

ZOCHA

O Jezu, mylaam, e zwariuj.

MENACHEM

W Warszawie dostaa histerii. Trzsa si i pakaa przez canoc. Okazao si, e jest wciy.

ZOCHA

Muszsiwyskroba.

MENACHEMDlaczego?

ZOCHA

Nie chcmie dzieci w tym bandyckim kraju! Obiecaj, e wyjedziemy!

MENACHEM

Obiecaem, ale po skrobance co sizaczo midzy nami psu. Udao sizaatwi, e naj-pierw pojedzie ona do Ameryki, a ja przyjadpniej. Napisaem do Abrama, odpisa, epomoe Zoce siurzdzi. A ja, jak zarobi, przyjadpniej! Odprowadziem jna po-cig do Wiednia.

ZOCHAPrzyjedziesz?

MENACHEM

Przyjad, jak szybko sida. Staa w oknie i wychylaa sitak, e mylaem, e wypadnie.

ZOCHA

Sta na tym peronie. W jasnym garniturze. Mylaam, e umrz alu. Jakbym czua, e wi-dzgo ostatni raz.

MENACHEM

Miaem prosty cel. Zarobi jakie pienidze i wynosi siz tego kraju. Jeden kumpel pora-

dzi mi, e najlepiej dorobi sina oficjalnym szabrze. Gdzie by najbardziej oficjalny sza-ber? W UB.

ZOCHA

Abram bardzo mi pomg. Zanim znalazam pokj i prac, zatrzymaam si u niego.Mieszka w skromnym domu z czereddzieci. Jego ona chyba mnie lubia. Rozmawiali-my caymi godzinami. Abram chcia wiedzie wszystko. Kady szczeg. Kiedy opowie-dziaam mu o tym, kto naprawd spaliydw, nie chcia wierzy. Pokaza mi listy Zyg-munta. Zaczam simia.

ABRAM

Mylaem, e zwariuj. Jeszcze temu ajdakowi pienidze wysyaem. Wtedy napisaemten mj list i wysaem do polskiego rzdu.


45/61


Ja Abram Baker, w 1937 roku pojechaem do Ameryki. W Polsce pozostali mj dziadekChaim i dziadek Jakub, babcia Ra i babcia Fejga. Mj tatu Szlomo i moja mamusia Es-terka. Moi braciszkowie Chaimek, Izio i Kubek. I moje siostrzyczki: Lejcia, Frunia i Fania.

Moi wujkowie Mendel, Jzef, Szaol, Rajzer, Dawid i Szmul. I moje ciocie: Chana, Sara,

Hinda, Debora, Moly i Zizi. Moi stryjkowie: Izaak, Akiwa, Jasza, Zelig, Benek i Szymon; i

moje stryjenki: Rachela, Lea, Miriam, Zelda, Gitel i Hodl. Moi kuzyni: Szmulek, Moniek,

Janek, Dawid, Urek, Welwu, Ada i Elek. I moje kuzynki: Zuzia, Chajka, Frymcia, Itka,Tyla, Genia, Hania, Malcia, Sonia, Jadzia i Dunia.

Wszyscy oni zostali spaleni w stodole przez Polakw. Kto zabi mojca rodzin, zabramieszkanie, rzeczy, wszystko, teraz on yje w tych domach. Czy te bandyty, zodzieje, b-dspa spokojnie? Co mwi wasz ksidz? Koci? Polski Rzd?

WSZYSCY

Nauczy Sienkiewicz,swej Ojczyzny syny,

e wczorajsza chwaazrodzi przysze czyny.

L E K C J A X I I I

MENACHEM

W czterdziestym smym, gdzie pod koniec lata, tak, bo byem na urlopie w Jastarni, we-zwa mnie pukownik i powiedzia, e jest rozkaz w sprawie ledztwa na temat udziau Po-lakw w mordzie ydw na pocztku okupacji i e wadza ludowa zadecydowaa, e mamwzi w tym udzia pod pseudonimem operacyjnym Cholewa Zdzisaw. I doda od siebie:

dopierdol Menachem tym skurwysynom, ktrzy zgwacili i zamordowali twojon, ale wmajestacie prawa, eby wadza ludowa dobrze wypada i takie tam.

ZOCHA

Kochany mj! Dlaczego nie przyjedasz? Tskniza tob, nie masz pojcia jak!

MENACHEM

Napisaem do niej, e rozpoczynam wanpraci e nie mogdo niej wicej pisa.

ZOCHA

Rodzina, u ktrej wtedy pracowaam, bya bardzo kulturalna. Profesorowie. ydzi. Obojemwili po polsku. Kiedy przychodzili do nich friends, przedstawiali mnie i mwili: to jest

ta Zosia, ktra ratowaa ydw podczas wojny. A friends tylko kiwali gowami. Jak tomoliwe? Przecie Polacy to tacy antysemici. Po tym, jak Menachem napisa, e nie bdziemg pisa listw z powodu odpowiedzialnej pracy, wciekam si i powiedziaam: A coAmerykanie zrobili dla ydw podczas wojny? Trzasnam drzwiami i wyszam z domu.Wsiadam do metra. Jedziam kilka godzin bez celu. Wreszcie wysiadam w polskiejdzielnicy. Usyszaam, jak jaki chopak powiedzia do dziewczyny: Ja cikocham, kur-wa, a ty pisz. Usiadam na awce i rozpakaam si. Boe! Miaam trzydzieci lat. Co ro-

bi? Ten skurwysyn napisa, e ju nawet nie bdzie pisa. Nie ma jak jecha. elazna kur-tyna. Co ja mam robi ze swoim yciem? Ani faceta. Ani dzieci. Ani wyksztacenia. Mam

by do koca ycia suc? U ydw? I wtedy przysiad sido mnie Janusz. Czemu pani

pacze? Szkoda takich oczu na zy. Takie tam. Dwa tygodnie pniej bylimy po lubie.Abram apa siza gow.


46/61


ABRAM

Co ty robisz, dziewczyno! Jak mona wychodzi za m po dwch tygodniach znajomoci,Zocha? A Menachem? A nauka? Przecie wci nie znasz dobrze angielskiego! A praca?Ci zacni ydzi, ktrych tak potraktowaa. Co oni mogli zrobi podczas wojny? Co ja mo-gem zrobi? Pomyl? Nie zacietrzewiaj si. To dobrzy ludzie. Profesorowie. Pomog ci

jak bdziesz chciaa zda matur. Albo studiowa.

ZOCHA

Daj spokj, Abram. Ja i studia. Wychodzza m. A o Menachemie nawet mi nie wspo-minaj. Okaza siwinii tyle. Pozby siciaru.

ZYGMUNT

Przyszli po mnie nad ranem, na oczach ony i dzieci skuli mnie kajdankami i gazikiemzawieli na UB w omy.

HENIEK

Przyszli na plebani. Pies szczeka, jakby oszala. To go zastrzelili. Skuli mnie kajdankami

i zawieli na UB.

WADEK

Przyszli do myna i zabrali mnie w kajdankach na UB.

ZYGMUNT

Przyprowadzili mnie do jakiego pokoju. Kazali usi na taborecie. W oknie byy zaso-ny. Mimo soca. W twarz wiecia mocna lampa. Za biurkiem siedzia Menachem.

MENACHEM

Jestem porucznik Cholewa Zdzisaw. Bdwas prowadzi. Nazwisko?

ZYGMUNT

Menachem, co ty..?

MENACHEM

Wstaem od biurka.

ZYGMUNT

Wsta od biurka.

MENACHEM

Podszedem do niego.

ZYGMUNT

Podszed do mnie.MENACHEM

I uderzyem go w pysk.

ZYGMUNT

I z rozmachu uderzy mnie w nos. Mia chyba kastet. Usyszaem, jak co chrupno. Spa-dem z taboretu i straciem przytomno.

MENACHEM

Bzdury. Jaki kastet? Ponioso mnie trochjak zobaczyem umiech tego skurwysyna, ktryzgwaci mojon, spali moje dziecko i zatuk mojego przyjaciela. Nie mwic ju o ty-

sicu innych ludzi.


47/61


ZYGMUNT

Poleli mnie wod. Oprzytomniaem. Z nosa zrobi mi sibalon. Ledwo widziaem na oczy.Co robi? Kogo zawiadomi? Za co mnie wzili? Kto moe pomc?

MENACHEM

Masz do mnie mwi: panie poruczniku. Czy to jasne?

ZYGMUNT

Tak jest, panie poruczniku.

MENACHEM

Pomylaem, e szkoda czasu na rutynowe pytania. Wiem o tobie wszystko, skurwysynu.Wiem, e mieszkasz w domu rabina, ktrego spalie w stodole. Ciekawe, czy twoja onai dzieci o tym wiedz? Wiem, e w 45 bye dowdc bandy i przewodniczcym radygminy jednoczenie. Wydawae milicjantw w rce bandytw, a bandytw w rce mili-cjantw. Jak ci pasowao. Nie ma wiadkw, kurwa, pomylaem.

ZYGMUNT

Znajdwiadkw,kurwa, pomylaem.

MENACHEM

Ale teraz interesuje mnie tylko jedno. Co robie z Jakubem Kacem dnia 24 czerwca 1941roku na rogu Przytulskiej i Nowego Rynku?

ZYGMUNT

O to chodzi! Nie wiem o czym pan porucznik mwi. O ile wiem, 24 czerwca Jakub Kac

zosta zabity przez Niemcw

MENACHEM

Nie chciao mi sigo bi. Po prostu wezwaam chopakw i daem go im do obrbki.

ZYGMUNT

Bili mnie pakami, polewali wod i dalej bili, oglda lekarz, mwi, e dalej mona bi ibili. Ten skurwysyn tylko zaglda i pyta, kto i kiedy zabi Jakuba Kaca. Boe! Ale wie-dziaem, co robic.

HENIEK

Przyprowadzili mnie do ciemnego pokoju, posadzili na stoku, lampa w twarz, za biurkiem Menachem.

MENACHEM

Jestem porucznik Cholewa Zdzisaw, bdksidza prowadzi. Nazwisko ksidza?

HENIEK

Jak ty, Menachem, jeste Cholewa, to ja jestem wity turecki.

MENACHEM

Wstaem.

HENIEK

Wsta.

MENACHEM

Podszedem.

HENIEK

Podszed.


48/61


MENACHEM

I uderzyem go w pysk.

HENIEK

I z caej siy uderzy mnie w twarz. Powiedziaem: Bg ci to wybaczy, bracie I nadstawi-em drugi policzek.

MENACHEM

Rbnem go w drugi. Nadstawi trzeci. Wkurwiem si i zawoaem chopakw. Przypo-mnij sobie, kto zabi Jakuba Kaca, powiedziaem. I daem go do obrbki.

HENIEK

Bili mnie. Polewali wod. Dalej bili. Przychodzi lekarz i mwi, e mogbi dalej i bili. Ipytali o Jakuba Kaca.

MENACHEM

Zadzwonili z Ministerstwa. Co robisz, Menachem? Po co katujesz tego ksidza? Po chujzaczynasz wojnz kocioem? Chcesz mie mczennika? Kurwa, nic sinie da zrobi wtym kraju! Klechy zawsze wszdzie znajddojcie.

WADEK

Przyprowadzili mnie z piwnicy do jasnego, sonecznego pokoju. Ledwo oczy mogy sidosoca przyzwyczai. Posadzili na krzele. Patrz, wchodzi Menachem. Tak si ucieszy-em.

MENACHEM

Cze, Wadziu, cieszsi, e widz.

WADEK

Menachem, koplat! Tak siciesz! Co z Zoch?

MENACHEM

Zocha w Ameryce. Ale listy nie dochodz. Wiesz, jak jest, Wadziu.

WADEK

Wiem, Menachem. Za co mnie zamknli? Marianka sama we mynie. Wiesz jaka to robota.Nie poradzi sobie.

MENACHEM

Dobra. Powiedz tylko, kto zabi Jakuba Kaca?

WADEK

Dobrze, Menachem.MENACHEM

Zaczo sito wszystko trzyma kupy. Zygmunt w kocu przyzna si. Heniek nie, ale by-o zeznanie Wadka. I innych. Wygldao to dobrze. Zacz siproces.

ZYGMUNT

Nie przyznaj si do winy. Zeznania zostay wymuszone przez porucznika Cholew zapomocbicia i tortur.

HENIEK

Nie przyznajsido winy. Zeznania zostay wymuszone. Tego dnia w ogle mnie nie byo

na Rynku. O ile wiem, Jakuba Kaca zabili Niemcy.


49/61


WADEK

Nie widziaem, co oskareni robili tego dnia, gdy tego dnia nie byo mnie w miecie.

MARIANNA

Chciaam potwierdzi sowa ma. Nie byo jego tego dnia, gdy zajmowa sion ratowa-niem mojego ycia. Chciaam doda, e jestem przechrzti e do uratowania mojego ycia

przyczyni si Zygmunt, ktry by ojcem chrzestnym na moim chrzcie i ksidz Henryk,ktry wszystko zorganizowa. Nie doznaam od nich nigdy antysemityzmu.

MENACHEM

Nie mogem uwierzy. Dlaczego, Rachelka?

MARIANNA

Nie rozumiesz? Ty przyjechae i pojedziesz. Zemsta? Oko za oko? Pamitasz prawo Ar-chimedesa? A Kanta o gwiazdach pamitasz?

WSZYSCY

Nie udawaj mi tu Greka.Co to znowu za Eureka?

Po co latasz cakiem goy?Archimedes, wr do szkoy!

Tam ci siprzejani w gowie,kade dziecko ci to powie:w wannie waysz tyle mniej,ile wychlapae z niej!

L E K C J A XIV

MENACHEM

Wrciem do Warszawy. Dostaem Order Budowniczych Polski Ludowej. Nowe mieszka-nie. Na Mokotowie. 70 metrw. I najgorszrobot. Podziemie.

ZYGMUNT

Dostaem 15 lat. Helenka zostaa sama z Hani, Magosii Jurkiem. Jak chopak wychowasibez ojca? W Rawiczu pomylaem: nie dam sitakatwo. Co mam do stracenia?

MENACHEM

Zaczem pi. Duo. To wszystko byo jak zy sen. Bicie, krzyki, krew, potem wda, dan-

cing i kurwy. I znowu bicie.ZYGMUNT

Napisaem do prezydenta. Nie odpowiedzia. Do ministra. Cisza. Ja znowu. Znowu nic. Atu wzywajmnie do naczelnika. Patrz, siedzi jaki cywil. Nie yd.

MENACHEM

Obudziem si z tego snu, kiedy mnie aresztowano i oskarono o stosowanie zabronio-nych przez prawo metod ledztwa. Kurwa! Ci, ktrzy robili to samo, oskarali mnie.wiadkami byli jacy mordercy. I Zygmunt.

ZYGMUNT

Chciaem potwierdzi, e oskarony stosowa w praktyce 49 rodzajw tortur. W tym ama-nie palcw drzwiami. Wbijanie igie za paznokcie. Bicie milicyjn pak po genitaliach.


50/61


Sadzanie goym odbytem na nodze od krzesa.

MENACHEM

Co ty pierdolisz, skurwysynu! Gdzie ja ci poamaem palce? Masz drugdziurw dupie,tak? Rzuciem sina niego, ale nas rozczyli! Dostaem 10 lat. I propozycj. Siedzalbo

wypierdalam z Polski.ZYGMUNT

Wrciem do domu. Do Helenki, Hani, Magosi i Jurka. Jurek nie odstpowa mnie nakrok. Trzyma mnie za nogawkspodni i azi ze mndosownie wszdzie.

MENACHEM

Wyjechaem do Izraela. W kibucu Daverath, co znaczy Pszczoa, zaczem pracowajako mechanik maszyn rolniczych. Przydao sito dzieo sowieckie Traktory i sielskocha-ziajstwiennyje maszyny Wokowa i Rajsta.

ZYGMUNT

W 1956 roku wstpiem do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.HENIEK

Dugo byem wikarym, ale w kocu dostaem moje pierwsze probostwo. Na zabitej de-chami biaostockiej wsi, gdzie nawet katolicy mwili po chachacku. Ale jak to mwi:lepszy rydz ni nic.

MENACHEM

Napisaem do Abrama. Chciaem sidowiedzie, co u Zochy.

ABRAM

Co u Zochy? Menachem, czy mao przez Ciebie ludzie w yciu ez wylali? Zwaszcza ko-

biety? Zocha wysza za m i ma dzieci. Daj jej spokj.ZOCHA

Kiedy Stan poszed do szkoy, a Lucy do przedszkola, mogam zacz dorabia jako kraw-cowa. No i jako szo to ycie.

MENACHEM

Oeniem siz Ruth, sefardyjskydwk, ktra miaa pikne oczy i nogi. Jak Dora. Uro-dzi siJakub. Wyglda jak prawdziwy sabra. Odszedem z kibucu, wziem kredyt i zao-yem wasny warsztat. Zbudowaem dom.

ZYGMUNT

Lata szedziesite do byy wspaniae lata.HENIEK

Wreszcie Pan Bg pozwoli speni najwiksze marzenie. Kiedy powoa do siebie mojegopoprzednika, biskup przydzieli mi stanowisko proboszcza w naszym miecie. Pewn rolodegra tu jeden z moich szkolnych kolegw.

ZYGMUNT

Towarzysze, ksidz Henryk to swojak. Kolega z klasy. Znamy tu jego zalety i, e si takwyra, grzechy. Rozumie te specyfiknaszego miasta. Tu siurodzi. Zna wszystkich iwszyscy jego znaj. Uwaam, e trzeba przekona biskupa, eby popar kandydaturksi-dza Henryka na proboszcza.


51/61


HENIEK

Tylko wrd swoich czowiek moe rozwin skrzyda. Zwaszcza ksidz.

ZYGMUNT

Obie crki wydaem za m. Hania posza za lekarza. Gosia za prokuratora. Jurek zda naarchitekturna Politechnice Warszawskiej. Kiedy wybuchy tak zwane wypadki marco-we nie uleg prowokacji, tylko uczy si. Wsppraca z Hekiem ukadaa sipomylnie.Jako koledzy z klasy ufalimy sobie, pomagalimy i rozwizywalimy sporne kwestie. Raz

powiedzia po pijanemu:

HENIEK

Wiem, Zygmunt, e to ty wtedy na Ryka do Sowietw doniose, a nie ten biedny JakubKac. Zawsze wiedziaem.

ZYGMUNT

Daj spokj, Heniek! Mam ci przypomnie, za ktrty nogDortrzymae, jak jruchali-my? I co siwtedy tobie w spodniach stao?

HENIEK

Nie poruszalimy tego tematu nigdy wicej.

ZYGMUNT

Nie zapominalimy te o innych kolegach z naszej klasy. Wadkowi zaatwiem, eby zo-sta Sprawiedliwym wrd Narodw, ale poniewa to maestwo mu nie wyszo, tenmyn, ktry mia z niego zrobi milionera, podupad, za duo pi i trudno byo mu pomc.

WADEK

Zygmu, poycz stwk, nie mam za co do pierwszego

ZYGMUNT

Masz, Wadziu, ale nie pij tyle, kurwa!

WADEK

Zygmu, nie mog spa po nocach Jakub Kac do mnie przychodzi i Rysiek, Zygmu, iDora z Igorkiem, a ty moesz spa, Zygmu, powiedz, moesz spa?

ZYGMUNT

Oddawaj stw, debilu!

WADEK

Nie, Zygmu, ju dobrze, kurwa, pij dobrze.

ZOCHAKiedy Lucy posza do szkoy, wzilimy kredyt i kupilimy domek w New Jersey. I wtedyzdarzyo sinieszczcie. Nie wiem, jak odnalaz mnie Abram.

ABRAM

Zocha, masz tu papiery, podpisz, bdzie z tego co dobrego. Moe jakie pienidze. To jestmedal Sprawiedliwy wrd Narodw. Menachem to zaatwi w Izraelu. Widzisz, nie wszy-scy ydzi scakiem li, niektrzy pamitaji potrafisinawet przysuy.

ZOCHA

I przysuy si! Gazety napisay, e podczas wojny ukrywaam ydw i zaczo si. Ra-towaaydw? Co zrobia ze zotem? Spaa z nim, ty ydowska kurwo!? Nawet jakumiera w szpitalu, nie chcia sipogodzi. Na pogrzebie dowiedziaam si, e jego ojciec


52/61


byydem i zgin w Treblince. Wtedy naprawdzgupiaam.

MENACHEM

W 1967 roku powoano mnie do armii. Zostaem dowdcbazy mechaniczno-remontowej.W randze kapitana.

ZYGMUNT

W kocu lat 60-tych poprzez organizacje kombatanckie zwrciem sio ekstradycjMe-nachema. Nic z tego jednak nie wyszo, bo okazao si, e Izrael nie wydaje swoich oby-wateli. A wic ten ubecki kat mia unikn zasuonej kary?

MENACHEM

22 maja 1970 roku mj s

Documents

Tadeusz Słobodzianek - Nasza Klasa - Historia w XIV Lekcjach