299

TARİH

I. GİRİŞ I.1. Tarih dersi plan ve programı bütün olarak Kosova, Avrupa ve

dünyanın tarihine ait bilgileri kapsamaktadır. Tarih dersi plan ve prog-ramında Kosova ‘da yaşayan değişik toplulukların tarihine ve gele-neklerine özel dikkat gösterilecektir. Öğrencilerin yerel, bölgesel, ulusal kimliği ve ayrıca günümüzün giderek birbirine bağlanan dünyasındaki geniş kimlik kavramı da Tarih dersi plan ve programı ile verilecektir. Tarih dersi plan ve programı geçmişle yapıcı bir şekilde hesaplaşmaya olan ihtiyacı uyandırmalıdır.

Farklılıklara karşı hoşgörülü olmayı ve karşılıklı saygıyı aşılamalıdır. Öğrenme hedeflerinin bir parçası olarak demokratik toplumlarda ulusal kimliğin ve tarihi geleneklerin yerleştirilmesi, insanlar arasında barışçıl anlayışı geliştirme ve yapıcı bir şekilde beraber yaşayabilme düşün-cesiyle bilgi, tutum ve becerilerin geliştirilmesiyle bağlantılı olmalıdır.

I.2. Tarih dersi tüm lise alanlarında (Genel, Sosyal, Fen, Dil, Mate-matik-Bilişim) farklı ders çizelgesine göre okutulmaktadır.

Tarih bir sosyal bilimi olarak insan toplumunun geçmişini, en eski çağlardan bugüne kadar araştıran bir bilimdir. Tarih bilimi toplumun sosyal, siyasal, ekonomi, kültür gibi alanları incelemektedir.

Tarih dersinin temel amacı öğrencilerin bir biçimde tarihi bilgileri, becerileri ve yetenekler edinmesini saplamak ve geliştirmektir.

II. GENEL AMAÇLAR

1. Öğrencilerin kendilerini kuşatan kültür dünyaları hakkında merak-larını gidermek.

2. Öğrencilere, yukarıda belirtildiği anlamları içinde tabiatın ve tarihin meydan okuyuşlarına insan tarafından verilmiş cevapların çok çeşitli olduğunu böylece de kültür farklılıkların oluştuğunu kavratmak: bu sayede milletler arasında sağlıklı ve erimli bir anlaşma ortamının şartlarını hazırlamak.

300

3. Öğrencılere kültür ortamlarının ve medeniyetlerinin farklılığı şuu-runu kazandırmak suretiyle, onların öğrenilen fikirleri sorgulama, göreli-lik mefhumunu kavrama, tenkit zihniyetini kazanma ve farklı kültürler bünyesinde evrenseli yakalama meleklerini geliştirmek.

4. Öğrencilerde, kendilerine geçmiş nesillere ve çağdaşlarıyla irtibat-larında bir ortaklık duygusunu uyandırmak.

5. Belli bir bilgi birikimi ve yeni araştırma metodları kazandırmak suretiyle öğrencilere dünyayı daha iyi tanıma ve toplumda sorumlu bir rol oynama imkanı sağlamak.

6. İçinde yaşadığı zamanın arka planını açıklığa kavuşturmak sureti-yle öğrencinin onu daha iyi anlamasına yardımcı olmak ve böylece onun asliyi arıziden, sürekliyi geçiciden arıyabilme yeteneklerini geliştirmek.

7. Üzerinde dikkat çekici hadiselerin ve medeniyetlerin gösterildiği kronoloji cetvelleri yardımıyla öğrencilere zaman şuuru kazandırmak: hadiselerin ve nesillerin damgasını taşıyan kısa süreli, iktisadi ve sosyal değişmelerin vuku bulduğu orta süreli ve medeniyetlerin oluştuğu uzun süreli zaman anlayışlarını kavratmak.

8. Büyük medeniyetler arasındaki münasebetler ağı içerisinde milli tarihin yerini belirlemek suretiyle, milli kimliğin nasıl oluştuğunu kavrat-mak: onlara millet varlığının ancak bu kimliğin korunarak sürdürebile-ceği, değişme veya çağdaşlaşmanın, bu düzlemde gerçekleştirilmesi zo-runluğunu bellietmek.

III. GENEL ÖDEVLER 1. Tarih dersinde geçen kavramların anlamlarını söyleme, örnek ve-

rebilme.

2. Tarih konusu, insan topluluklarının gelişimleri, yaptıkları etkin-likler hakkında yorum yapabilme, günümüzle kıyaslama yaparak akıl yürütebilme.

3. İnsan toplumunun geçmişinin çağlara ayrımını kavrayabilme.

4. İlk çağda zamanı ölçme (takvim) çeşitlerini tanıyabilme.

5. İlk insan topluluklarının ortaya çıkışları, gelişme dönemlerini, bu dönemlerin özelliklerini tanıyabilme, bu günün toplumlarıyla karşılaştır-ma yapabilme.

6. İlk insan topluluklarının, ilk çağ ve orta çağ dönemi toplulukları-nın özelliklerini tanıyabilme, günümüz toplumlarıyla bağlantı kurabilme.

7. Tarih öncesi dönemden Gelişmiş Orta Çağa kadar olan süreçte insan toplumlarının gösterdiği gelişim özelliklerini kavrayabilme.

301

8. Tarih öncesi dönemden Gelişmiş Orta Çağa kadar insane topluluk-larının etnik yapıları sosyal yaşayışları, kültür ve uygarlık düzeylerini kavrayabilme günümüz kültür ve uygarlıklarına etkilerini açıklayabilme.

9. Türklerin ilk yurdu, göçleri ve Orta Asya ve Yakın Doğu’ da kur-dukları devletler hakında bilgi sahibi olma, geçmiş tarihleri hakkında yorum yapabilme.

10. Kayıların Anadolu’ ya gelişleri, yerleşmeleri, devlet durumuna gelmeleri, Anadolu ve Balkanlardaki ilerlemeleriyle ilgili olay ve olguları açıklayabilme.

11. Osmanlı devletinin kuruluş ve yükselme dönemine geçişlerini, bu dönemdeki devlet sınırlarını ve Türk kültürünü açıklayabilme.

12. İlk çağ ve Orta Çağ” da kurulan devlet ve halklara ait tarihi hari-talardan yararlanma becerisini geliştirme.

13. Tarih öncesi, İlk Çağ ve Orta Çağ’ dan kalan kültür-tarih anıtla-rını koruma becerisini geliştirebilme ve değerlerini kavrayabilme.

302

TARİH (Haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 74 ders saati)

Genel Lise ve Sosyal Bilimler Lisesi IV. PROGRAM İÇERİKLERİ

Altkate-goriler

Öğretim içerikleri- Konular

Amaçlar Davranışlar Derslerarası İlişki

1. Giriş

- Bilim ve ders olarak Tarih

- Tarih dersine giriş ünite-sinde geçen temel kavramların anlam bilgisi.

- Tarihin konusu, tarih çağ-ları ile ilgili temel sınıflamalar bilgisi.

- Tarih öğrenmenin gerekliliğini kavrayabilme.

- Tartih dersine giriş ünitesinde ge-çen temel kavramların ne anlama geldiğini söyleme/yazma

- Tarihin konusunun, insan topluluk-larının geçmişi ve tüm etkinlikleri olduğunu söyleme/yazma.

- Tarihöncesi devirlerini Yontma Taş, Cilali Taş, Maden devri olarak Tarih devirlerini ise İlk, Orta, Yeni ve Yakın Çağ olarak sınıflayıp söyleme/yazma.

- Tarih öğrenmenin gerekliliğini açıklama.

Arkeolojı, sanat, matematik, coğrafya ve başka.

2. Tarihön-cesi devri

- Taş devri ve İlk insan toplulukları

- Maden devri ve İlk

- İlk insan toplulukların çıkışını kavratma.

- İnsan topluluklarının ilk

- İlk insan topluluklarının ortaya çıkışını söyleme/yazma.

- İnsan topluluklarının ilk gelişme

Arkeoloji, sanat, biyoloji, coğra-fya ve başka.

303

insan toplulukları düşmesi

gelişme dönemlerini kavrayabilme.

- İnsan topluluklarının ilk gelişme dönemlerinin özellikleri bilgisi.

dönemlerini söyleme/ yazma. - İnsan topluluklarının ilk gelişme

dönemlerinin özelliklerini ayırt edebilme.

3.

Eski Doğu - Eski Mısır - Mezopotamya,

Babil ve Asur Krallıkları

- Eski Doğuda diğer büyük devletler

- Eski Doğu halkların kültürü

- Eski Doğu devletlerinin durumlarını kavrayabilme.

- Eski Doğu devletlerinin yönetim özelliklerini kavrayabilme

- Eski Doğu devletlerindeki kültür ve uygarlığın özellikleri bilgisi

- Eski Doğu devletlerinin durumlarını söyleme/yazma.

- Eski Doğu devletlerinde devlet yönetim özelliklerini söyleme/yazma.

- Eski Doğu devletlerini harita üzerinde gösterebilme.

- Eski Doğu devletlerinin kültür ve uygarlık özelliklerini açıklayabilme.

Arkeoloji, mitaolji, coğrafya, sanat, matematik, edebiyat ve başka.

4. Eski

Yunan-istan

- II. Binyıl ve Homer devri döneminde Yunanistan

- Atina ve İsparta - Akdenizde Yunan

kolonileri - Yunan-Pers ve

Peloponez savaşları - Yunan kültürü ve

uygarlığı

- Ege havzasında yaşamış eski uygarlıklar bilgisi.

- Atina ve İsparta devletleri arasındaki farkları kavrayabilme.

- Eski Yunan kültür ve uygarlıklarını tanıyabilme.

Ege havzasında yaşamış eski uygarlıkların neler olduğunu söyleme/yazma.

- Atina ve İsparta devletleri arasındaki farkları ayırt edebilme.

- Atina ve İsparta devletlerinin devlet yönetim yapılarını açıklayabilme.

- Eski Yunan kültür ve uygarlıklarının genel özelliklerini söyleme/yazma.

Felsefe, sanat, edebiyat, Mimarlık, matematik, coğrafya ve başka.

5. Eski Ma-kedonya

- II. Filip ve Büyük İskender döneminde Makedonya ve

- Makedonya devletinin kuruluşunu kavrayabilme

- Makedonya devletinin

- Makedonya devletinin kuruluş ve gelişme dönemi özelliklerini söyleme/yazma.

Arkeoloji, coğrafya, Sanat,

304

Helen kültürü gelişim özelliklerini kavrayabilme

- Helen kültürünün temel özelliklerini kavrayabilme

- Helen kültürünün temel özelliklerini söyleme/yazma

mimarlık, edebiyat, felsefe ve başka.

6. Eski Roma

- Roma tarihinin en eski dönemi

- Roma’nın yarıma-dada ve Akdenizde genişlemesi

- Köle ayaklanmaları - Prenipat ve Domi-

nat döneminde Roma İmparatorluğu

- Hristiyanlığın belir-mesi ve genişlemesi

- Roma İmparatorlu-ğunun bunalımı ve düşmesi

- Roma kültürü

- Eski Roma devletinin kuruluşunu kavrayabilme.

- Eski Roma devletinin geli-şim özelliklerini kavrayabilme.

- Eski Roma devletinin sos-yal yapısını kavrayabilme.

- Eski Roma devletinin devlet yönetimi bilgisi

-Eski Roma devletinin kültür ve uygarlık özelliklerini kavrayabilme.

Eski Roma devletinin kuruluş ve gelişim dönemi özelliklerini söyleme/yazma.

- Eski Roma devletinin gelişimini harita üzerinde gösterme.

- Eski Roma devletinin sosyal yapı özelliklerini söyleme/yazma.

- Eski Roma devletinin devlet yönetiminin belirgin özelliklerini söyleme/yazma.

- Eski Roma devletinin kültür ve uygarlığının temel özelliklerini söyleme/yazma.

Sanat, coğrafya, felsefe, edebiyat, hukuk ve başka.

7. İlirler

- Balkanların en eski halkları

- Enkelej, Taulantë, Epir ve Ardiyeylerin Kırallıkları

- Dardanë Kırallığı - İlirlerin inanış ve

kültürü

- İlirlerin etnik yapısını kavrayabilme.

- İlir boyları ve devletlerinin kurulduğu yerleri tanıyabilme.

- İlirlerin sosyal yaşayışını ve kültür özelliklerini kavrayabilme.

- İlirlerin etnik yapı özelliklerini söyleme/yazma.

- İlir boyları ve devletlerinin kurulduğu yerleri harita üzerinde gösterme.

- İlirlerin sosyal yaşayış ve kültür özelliklerini söyleme/yazma.

Coğrafya,sanat, arkeoloji ve başka

305

8. Türklerin ilk yurdu ve onların

göçleri

- Türklerin ilk yurdu ve onların göçleri

- Orta Asya ve Avru-pada Hun devleti

- Göktürkler ve Uygurlar

- Orta Asya’da Türklerin kültür ve uygarlığı

-Türklerin ilk yurdu ve göçlerle ilgili olgular bilgisi

- İlk yurtta kurulan Türk devletlerini tanıyabilme

- İlk yurtta kurulan Türk devletlerindeki uygarlığın özellikleri bilgisi

-Türklerin ilk yurdunun neresi olduğunu söyleme ve harita üzerinde gösterme.

-Türklerin ilk yurtlarından göçlerinin nedenlerini söyleme/yazma.

- İlk yurtta kurulan Türk devletlerini açıklama ve harita üzerinde gösterme.

- İlk yurtta kurulan Türk devletlerinin kültür özelliklerini söyleme/yazma

Coğrafya, sanat, edebiyat, arkeoloji ve başka.

9. Büyük

Kavimler Göçü ve

Avrupa ve Balkan-

larda değişmeler

- Avrupa ve Balkanlarda büyük göçler

- Eski İslavlar ve onların göçleri

- Kavimler göçünün nedenlerini kavrayabilme

- Kavimler göçü sonucunda Avrupa’ da kurulan Orta Çağ devletleri bilgisi

- Kavimler göçünün nedenlerini söyleme/yazma.

- Kavimler göçü sonucunda Avrupa’ da kurulan Orta Çağ devletlerini harita üzerinde gösterme.

Coğrafya, sanat, edebiyat, Avrupa dilleri ve başka.

10. Erken

Ortaçağda Avrupa ve

Bizans

- Frank devleti - V. yy’dan XI.yy’ya

kadar Bizans İmparatorluğu

- Ortaçağda Sırp devletinin kuruluşu ve gelişimi,

- Bizans İmparatorluğunnun kuruluşunu kavrayabilme.

- Bizans İmparatorluğunun yükselme dönemlerini kavrayabilme.

- Frank devletinin kuruluşunu kavrayabilme.

- Frank devletinin orta çağ özelliklerini tanıyabilme.

- Bizans İmpartorluğunun kuruluş ve yükselme dönemi özelliklerini söyleme/yazma.

- Güney İslavların göç yollarını harita üzeründe gösterme.

- Frank devletinin kuruluş dönemi özelliklerini söyleme/yazma.

- Frank devletinin ortaçağ özelliklerini söyleme yazma.

Coğrafya, sanat, mimarlık, edebiyat ve başka.

306

- Orta çağ Sırp devletinin özellikleri bigisi.

- Ortaçağ Sırp devleti özelliklerini açıklayabilme.

11. Erken

Ortaçağda Araplar

- Araplar – İslamın doğuşu ve gelişmesi,

- Arap Halifeliği ve Kültürü

- Arap devleti ve İslamiyetin doğuşu ve yayılışıyla ilgili temel olgular bilgisi.

- İslam-Arap kültür özelliklerini kavrayabilme

- Arap devletinin ve İslamiyetin doğuşu ve yayılışıyla ilgili temel olguları açıklayabilme.

- İslam-Arap kültür özelliklerini açıklayabilme.

Coğrafya, sa-nat, mimarlık, edebiyat, Felsefe, matematik vb.

12. Avrupada Derebeylik

- XI.yy’dan XIII yy’a kadar Avrupada ekonomik gelişmeler,

- Ortaçağ kentlerin meydana gelmesi, gelişimi ve kültürü

- Haçlı savaşları

- Gelişmiş Ortaçağ dönemin-de Avrupa’ daki ekonomik gelişmeyi kavrayabilme.

- Gelişmş Ortaçağ dönemin-de kentlerin yapılanmasını kavrayabilme.

- Gelişmiş Ortaçağ döneminde kentlerin ekonomik ve kültürel gelişiminin ivme kazanmasını kavrayabilme.

- Gelişmiş Ortaçağ döneminde Avrupa’ daki ekonomik gelişmenin nedenlerini açıklama.

- Gelişmiş Ortaçağ döneminde kentlerin yapılanma biçimlerini söyleme/yazma.

- Gelişmişl Ortaçağ döneminde kentlerin ekonomik ve kültürel gelişim özelliklerini açıklayabilme.

Coğrafya, ekonomi, sanat, edebiyat vb.

13. Geçorta Çağda Avrupa

- XIV. Ve XV yy’da Fransa Krallığı,

- XIV. Ve XV yy’da İngiltere,

- XII. yy’dan XV. yy’a kadar İtalya

- Geç ortaçağda kurulan Avrupa devletlerinin tarihiyle ilgili temel kavramlar bilgisi.

- Geç ortaçağda bulunan Fransa, İngiltere ve İtalya devletleriyle ilgili temel olgular bilgisi.

- Geçorta çağda bulunan

- Geç ortaçağ Avrupa devletleri tarihiyle ilgili temel kavramları söyleme/yazma.

- Geç ortaçağda bulunan Fransa, İngil-tere ve İtalya devletleriyle ilgili öne-mli tarihi olayları söyleme/yazma.

- Geç ortaçağda bulunan Avrupa devletlerinin kültür özelliklerini tanıma.

Coğrafya, sanat, edebiyat, mimarlık vb.

307

Avrupa devletlerinin kültür özelliklerini kavrayabilme.

14. Orta Asya ve Yakın Doğu’ da

Türk devletleri

- Erken Ortaçağda Türk boyları ve devletleri

- Türklerin İslamiyeti kabul etmesi ve ilk müslüman Türk devletleri

- Büyük Selçuklu devleti

- Anadolu Selçukluları ve Türk Beylikleri

- Anadolu’ da Sel-çuklu kültür ve uygarlığı

- Moğollar ve Orta Asya ve Yakın Doğuda Türk devletleri

- Orta Asya ve Yakın Doğu’da kurulan Türk devletlerini tanıyabilme.

- Türklerin İslamiyeti kabulünü açıklayabilme.

- Orta Asya ve Yakın Doğu’da kurulan Türk devletlerindeki kültür ve uygarlığın özellikleri bilgisi.

- Orta Asya ve Yakın Doğu’da kurulan Türk devletlerinin genel özelliklerini söyleme/yazma.

- Orta Asya ve yakın Doğu’da kurulan Türk devletlerini harita üzerinde gösterme.

- Türklerin İslamiyeti kabulünü açıklayabilme.

- Orta Asya ve Yakın Doğu’da kurulan Türk devletlerindeki kültür ve uygarlığın temel özelliklerini söyleme / yazma.

Coğrafya, sanat, edebiyat, mimarlık vb.

15. XI. yy’dan XV. yy.’a kadar Arbıriya

- Arbër Devleti - XIII ve XIV y.y

Arnavut Prenslikleri - İskender Bey

Kastriot döneminde Arnavut-Osmanlı ilişkileri

-Arberıa devletiyle ilgili olaylar bilgisi.

- İskender Bey döneminde Osmanlı-Arnavut ilişkili ile ilgili tarihi olgular bilgisi.

- Arberiya devletiyle ilgili olayları açıklayabilme.

- İskender Bey döneminde Osmanlı-Arnavut ilişkileri ile ilgili tarihi olguları söyleme/yazma.

Coğrafya, sa-nat, edebiyat vb.

308

16. XIII.

yy’dan XV. yy’a

kadar Osmanlı İmpara-torluğu

- Osmanlı devletinin kuruluşu,

- Osmanlıların Balkan Yarımadasına geçişi ve ilk fetihler,

- XV. yy’ın ilk yarısında Osmanlı devleti,

- Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı devleti,

- XIII. yy’dan XV. yy’a kadar Türk kültürü

- XIII.-XV. yy. Osmanlı devleti ümitesinde geçen kavramların anlam bilgisi.

- Kayıların Anadolu’ ya gelişiyle ilgili olgular bilgisi.

- Anadolu ve Balkanlarda ilerlemeler ile ilgili olgular bilgisi.

- Osmanl-Türk kültürünu kavrayabilme.

- Fatih Sultan Mehmet döneminin genel özelliklerini kavrayabilme.

- Osmanlı devleti ünitesinde geçen kavramların ne anlama geldiğini söyleme/yazma.

- Kayıların Anadolu’ya gelişini, yerleşmesini ve çevreleriyle olan ilişkilerini söyleme/yazma.

- Osmanlı devletinin Anadolu ve Balkanlardaki ilerlemeleriyle ilgili olguları açıklayabilme ve harita üzerinde gösterme.

- Osmanlı-Türk kültür özelliklerini örneklerle açıklayabilme.

- Fatih Sultan Mehmet`in Osmanlı devletini kuruluş döneminden yükseliş dönemine geçirdiğini söyleme/yazma.

Coğrafya, sanat, mimarlık, edebiyat vbç

17. Hümanizm ve Avrupa Rönesansı

- Hümanizm ve Avrupa Rönesansı

- Avrupa’da Hümanizm ve Rönesans ünitesinde geçen kavramların anlam bilgisi.

- Hümanizm ve Rönesans hareketlerinin özelliklerini ve Avrupa ve dünyadaki etki ve sonuçlarını kavrayabilme.

- Avrupa’ da Hümanizm ve Rönesans ünitesinde geçen kavramların ne anlama geldiğini söyleme/yazma.

- Hümanizm ve Rönesans hareketlerinin özelliklerini Avrupa ve dünyadaki etki ve sonuçlarını söyleme/yazma.

Sanat, mimarlik, bilim, felsefe vb.

Not: Öğretmen ve öğrencilerin seçimine 4 ders saati bırakılmıştır. Bu ders saatlerinde öğretmen yöre tarihi içeriklerini açıklayabilir yada arşiv, müze, kütüphane, tarih anıtlarını öğrencilerle ziyaret edebilir.

309

TARİH (Haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 74 ders saati) Dil ağirlikli liseler

Altkategoriler Öğretim içerikleri-Konular

Amaçlar Davranışlar Derslerarası İlişki

I. Tarihe giriş

- Bilim ve ders olarak tarih

- Tarih bilimi ve dersine giriş ünitesinde geçen temel kavramların anlam bilgisi.

- Tarihin konusu, tarih çağları ile ilgili temel sınıflamalar bilgisi.

- Tarih öğrenmenin gerekliliğini kavrayabilme.

-Tarih bilimi ve dersine giriş ünitesınde geçen temel kavramların ne anlama geldiğini söyleme/yazma.

- Tarihin konusunu insan topluluklarının geçmişi ve tüm etkinlikleri olduğunu söyleme/yazma.

- Tarih öğrenmenin gerekliliğini açıklama.

Arkeoloji, sanat, matematik, coğrafya ve başka.

II. Tarihöncesi

devri

- İlk insan toplulukların genel özellikleri

- İlk insan toplulukların çıkışını kavratma.

- İnsan toplulukların ilk gelişme dönemlerini kavrayabilme.

- İnsan topluluklarının ilk gelişme

- İlk insan topluluklarının ortaya çıkışını söyleme/yazma.

- İnsan topluluklarının ilk gelişme dönemlerini söyleme/yazma.

- İnsan topluluklarının ilk

Arkeoloji, sanat, Biyoloji, coğrafya ve başka.

310

dönemlerinin özellikleri bilgisi.

gelişme dönemlerinin özelliklerini ayırt edebilme.

III. Eski Doğu

- Mısır ve Mezopotamya

- Mısır ve Mezopotamya devletlerinin durumlarını kavrayabilme.

- Mısır ve Mezopotamya devletlerin yönetim özelliklerini kavrayabilme.

- Eski Doğu devletlerin-deki kültür ve uygarlı-ğın özellikleri bilgisi

- Mısır ve Mezopotamya devletlerinin durumlarını söyleme/yazma

- Mısır ve Mezopotamya devletlerinin durumlarını söyleme/yazma.

- Eski Doğu devletlerini harti-ta üzerinde gösterebilme.

- Eski Doğu devletlerinin kültür ve uygarlık özelliklerini açıklayabilme.

Arkeoloji, mitoloji coğrafya, sanat, matematik, edebiyat ve başka.

IV. Eski

Yunanistan

-Eski Yunanistan tarihi

- Atina ve İsparta devletleri

- Yunan kültür ve uygarlığı

- Büyük İskender ve Helen kültürü

- Ege havzasında yaşanmış eski uygarlıklar bilgisi.

- Atina ve İsparta devletleri arsında farkları kavrayabilme.

- Eski Yunan kültür ve uygarlıklarını tanıyabilme.

- Mekedonya devletinin kuruluşu ve gelişim özelliklerini kavrayabilme.

- Helen kültürünün

Ege havzasında yaşamış eski uygarlıkların neler olduğunu söyleme/yazma.

- Atina ve İsparta devletlerin devlet yönetim yapılarını açıklayabilme.

- Eski Yunan kültür ve uygarlıklarının genel özelliklerini söyleme/yazma.

- Makedonya devletinin kuruluş ve gelişme dönemi özelliklerini söyleme/yazma.

- Helen kültürünün temel özelliklerini söyleme-yazma.

Felsaefe,sanat,ede-biyat, mimarlık, matematik, coğrafya vb.

311

temel özelliklerini kavrayabilme

V. Eski Roma

- Roma devletinin kuruluşu

- Roma İmparatorluğu - Roma kültür ve

uygarlığı

- Eski Roma devletinin kuruluş nu kavrayabilme.

- Eski Roma devletinin gelişim özelliklerini kavrayabilme.

- Eski Roma devletinin devlet yönetimi bilgisi.

- Eski Roma devletinin kültür ve uygarlık özelliklerini kavrayabilme.

- Eski Roma devletinin kuruluş ve gelişim dönemi özelliklerini söyleme/yazma.

- Eski Roma devletinin gelişimini harita üzerinde gösterme.

- Eski Roma devletinin devlet yönetiminin belirgin özelliklerini söyleme/yazma.

- Eski Roma devletinin kültür ve uygarlığının temel özelliklerini söyleme/yazma.

Sanat, coğrafya, felsefe, edebiyat, hukuk, vb.

VI. İlirler

- İlir boyları ve onların yerleştikleri yerler

- Enkelej, Taulantë ve Epir Kırallıkları

- Dardanë ve Ardiyey Kırallıkları

- İlirlerin inanışları ve kültürü

- İlirlerin etnik yapısını kavrayabilme

- İlir boyları ve devletlerinin kurulduğu yerleri tanıyabilme.

- İlirlerin sosyal yaşayışını ve kültür özelliklerini kavrayabilme

- İlirlerin etnik yapı özelliklerini söyleme/yazma

- İlir boyları ve devletlerinin kurulduğu yerleri harita üzerinde gösterme.

- İlirlerin sosyal yaşayış ve kültür özelliklerini söyleme/yazma.

Coğrafya, sanat, arkeoloji, vb.

VII. Türklerin ilk

yurdu ve devletleri

- Türklerin ilk yurdu ve göçleri

- Orta Asya ve Avrupa’da Türk

- Türkler ilk yurdu ve göçlerle ilgili olgular bilgisi.

- İlk yurtta kurulan Türk

- Türklerin ilk yurdunun neresi

olduğunu söyleme ve harita üzerinde gösterme.

Coğtafya, sanat, ede- biyat, arkeoloji vb.

312

devletleri - Türklerin kültür ve

uygarlıkları

devletlerini tanıyabilme.

- İlk yurtta kurulan Türk devletlerindeki uygarlığın özelliklerini tanıyabilme.

- Türklerin ilk yurtlarından göçlerinin nedenlerini söyleme/yazma.

- İlk yurtta kurulan Türk devletlerini açıklama ve harita üzerinde gösterme.

- İlk yurtta kurulan Türk devletlerinin kültür özelliklerini söyleme/yazma.

VIII. Ortaçağda

Avrupa

- Büyük kavimler göçü ve Frank devleti

- Bizans İmparatorluğu

- Ortaçağ şehirlerin meydana gelmesi

- Avrupada ortaçağ kültürü

- Kavimler göçünün ne-denlerini kavrayabilme.

- Kavimler göçü sonucunda Avrupa’da kurulan Ortaçağ devletler bilgisi.

- Bizans İmparatorluğu-nun kuruluş ve yüksel-me dönemi özellikleri-ni kavrayabilme.

- Ortaçağ Avrupa kültürü bilgisi

- Kavimler göçünün nedenlerini söyleme/yazma.

- Kavimler göçü sonucunda Avrupa’da kurulan Ortaçağ devletlini harita üzerinde gösterme.

- Bizans İmparatorluğunun kuruluş ve yükselme özelliklerini söyleme/yazma.

- Ortaçağ Avrupa kültürü özelliklerini belirtme.

Coğrafya, sanat, edebiyat, Avrupa dilleri vb.

IX. Araplar ve İslamiyet

- Araplar ve İslamiye-tin doğuşu ve yayılışı

- Arap-İslam kültür ve uygarlığı

- İslamiyetin doğuşu ve yayılışıyla ilgili temel olgular bilgisi.

- Arap-İslam kültür öze-lliklerini kavrayabilme.

- İslamiyetin doğuşu ve yayılışıyla ilgili temel olguları açıklayabilme.

- Arap-İslam kültür özelliklerini açıklayabilme.

Coğrafya, edebiyat, Matematik, tıp, felsefe, vb.

X. - Ortaçağda Türk - Orta Asya ve Yakın - Orta Asya ve Yakın Coğrafya, sanat,

313

Orta Asya ve Yakın Doğuda Türk devletleri

boyları ve devletleri - Türklerin İslamiyeti

Kabul etmeleri - İlk Müslüman Türk

devletleri - Selçuklular - Anadolu

Selçukluları ve Türk beylikleri

- Anadolu’da Türk kültür ve uygarlığı

Doğu’da kurulan Türk devletlerini tanıyabilme.

- Türklerin İslamiyeti kabülünü açıklayabilme.

- Orta Asya ve Yakın Doğu’da kurulan Türk devletlerindeki kültür ve uygarlığın özellikleri bilgisi.

Doğu’da kurulan Türk devletlerinin genel özelliklerini söyleme/yazma.

- Orta Asya ve Yakın Doğu’da kurulan Türk devletlerini harita üzerinde gösterme.

- Türklerin İslamiyeti kabülünü açıklayabilme.

- Orta Asya ve Yakın Doğu’da kurulan Türk devletlerindeki kültür ve uygarlığın temel özelliklerini söyleme/yazma

mimarlık, edebiyat vb.

XI. Ortaçağda

Balkan yarımadası

- İslavlarin anayurdu ve göçleri

- Ortaçağda İslavların devletleri

- Arbër Devleti - XIII ve XIV y.y

Arnavut Prenslikleri

- Arbır devletinin gelişme dönemlerini kavrayabilme.

- Güney İslavlar, göçlerini ve ilk kurmuş oldukları devletleri açıklayabilme.

- Güney İslavların kültür özelliklerini kavrayabilme.

- Arbır devletinin gelişme dönemi özelliklerini söyleme/yazma.

- Güney İslavların. göç yollarını ve devletlerini harita üzerinde gösterme.

- Güney İslavların Erken ortaçağ kültür özelliklerini belirme.

Coğrafya, sanat, mimarlık, vb.

XII. Osmanlı devleti

- Osmanlı devletinin kuruluşu

- Osmanlılar Balkan

- Osmanlı devleti ünitesinde geçen kavramların anlam

- Osmanlı devleti ünitesinde geçen kavramların ne anlama geldiğini

Coğrafya, sanat, mimarlık, edebiyat vb.

314

yarımadasında - XV y.y ortalarında

Arnavutların Osmanlılara Karşı tepkileri

- XV y.y ikinci yarısında İskender Bey yönetiminde Arnavutlar

- Osmanlı İmparatorluğun yükseliş devri

- Osmanlı-Türk kültür ve uygarlığı

bilgisi. - Kayıların Anadolu’ya

gelişiyle ilgili olgular bilgisi.

- Anadolu ve Balkanlarda ilerlemeler ile ilgili olgular bilgisi.

- İskender bey döneminde Osmanlı -Arnavut ilişkileri ile ilgili tarihi olgular bilgisi.

- Osmanlı -Türk kültürünü

kavrayabilme. - Fatih sultan Mehmet

döneminin genel özelliklerini kavrayabilme.

söyleme/yazma. - Kayıların Anadolu’ya

gelişini ,yerleşmesini ve çevreleriyle olan ilişkilerini söyleme/yazma

- Osmanlı devletinin Anadolu ve Balkanlardaki ilerlemeleriyle ilgili olguları açıklayabilme ve harita üzerinde gösterme.

- İskender bey döneminde Osmanlı-Arnavut ilişkileri ile ilgili tarihi olguları söyleme/yazma.

- Osmanlı-Türk kültür özelliklerini örneklerle açıklayabilme.

- Fatih sultan Mehmet`in Osmanlı devletini kuruluş döneminden yükseliş dönemine geçirdiğini söyleme/yazma.

XIII. XVI. yüzyıldan

XVIII. yüzyıla kadar Avrupa

- Büyük cografya keşifleri

- Hümanizm ve Rönesans - Reformasyon

- XVI-XVIII. Yüzyıllar arası Avrupa tarihi ile ilgili temel kavramlar bilgisi.

- Avrupa ülkelerinin

- XVI-XVIII. Yüzyıllar arası Avrupa tarihi ile ilgili temel kavramları söyleme/yazma

- Avrupa ülkelerinin dünyaya yayılmasını açıklayabilme.

Coğrafya, bilim, sanat vb.

315

- XVIII. yüzyıldan XIX.yüzyılın ortalarına kadar Avrupa’da iktisadi ve toplumsal gelişmeler (Liberal kapitalizmi)

dünyaya yayılmasını kavrayabilme.

- Hümanizm, Rönesans ve Reformasyon hare-ketlerini kavrayabilme.

- Bilim ve teknolojik gelişmeleri hazırlıyan ortamı kavrayabilme.

- Hümanizm,Rönesans ve Reformasyon harektelerini açıklayabilme.

- Bilim ve teknolojik gelişmelerin nedenlerini açıklama.

XIV. Yüzyıl Ulusal

devletlerin meydana gelmesi

- Hollanda ve İngiltere’de burjuvazi devrimleri

- Fransa burjuvazi devrimleri

- ABD’nin kuruluşu

- Ulusal devletlerin meydana gelmesi ünitesinde geçen kavramlar bilgisi.

- Avrupa’da mutlakiyetten parlamenter düzene geçişle ilgili gelişmeleri kavrayabilme

- Apsolutizma (mutlakiyet), parlamento, demokrasi, ihti-

lal, inkilap, hüriyet, eşitlik, bağımsızlık vb. kavramların

tanımını söyleme/yazma. - Holanda ve İngiltere’de

demokrasi hareketlerini açıklama.

- Fransız ihtilalinin sonuçları-nı ve önemini açıklama.

- A.B.D.’nin kurulması ile ilgili olayları açıklama

Coğrafya, felsefe, bilim, edebiyat vb.

XV. Yüzyıl

Aydınlanma çağı

- Avrupa’da aydınlanma çağı

-Fransa İmparatorluğu

- Avrupa’da Aydınlanma Çağı ile ilgili belli başli gelişmeleri kavrayabilme.

- Fransa İmparatorluğunun

- Aydınlanma çağının ortaya çıkış nedenlerini açıklama

- Doğa ve sosyal bilimlerdeki gelişmerleri açıklama. - Fransa İmparatorluğunun

Avrupa ülkelerindekı yankı-ları ve değişmeleri açıklama.

Coğrafya, doğa, sosyal bilimler, edebiyat, sanat vb.

316

Avrupa ülkelerüne etkisini kavrayabilme

XVI-XIX. Yüzyıllarda

Osmanlı İmparatorluğu

nda islahat hareketleri

- XVII.yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu

- XVIII.yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu

- XIX.yüzyılın ilk yarısında Osmanlı İmparatorluğunda reformlar

- XVII. Yüzyıldan XIX.yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı tarihinin belli başlı siyasi olaylarını kavrayabilme.

-XVII. yüzyıldan XIX. yüzyılın ortalarına ka-dar Osmanlı İmparator-luğunda yapılan islahat ahreketleri kavrayabilme.

- XVII.yüzyıldan XIX.yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı tarihinin siyasi olaylarını açıklayabilme.

- XVII.yüzyıldan XIX.yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı İmparatorluğunda yapılan islahat hareketerinin mahiyetini açıklayıp yorumlama.

Coğrafya, bilim vb.

XVII-XIX. Yüzyıllarda

Balkan yarımadasında

ulusal hareketler

- Balkan ulusların ulusal hareketleri

- XVI.yüzyıldanXVIII. yüzyıla kadar Arnavutlar.

- Arnavut Paşalıkların Kuruluşu

- İşkodra ve Yanya Paşalıkları

- Arnavutlarda ulusal uyanma hareketleri

XIX.yüzyılda Balkan uluslarının ulusal hareketleri

Bilgisi. - Arnavutların siyasi

tarihi ve ulusal uyanma hareketleri bilgisi

XIX.yüzyılda Balkan ulusları ulusal hareketlerinin nedenlerini ve gelişmeleri açıklama.

Coğrafya vb.

Not: Öğretmen ve öğrencilerin seçimine 4 ders saati bırakılmıştır. Bu ders saatlerinde öğretmen yöre tarihi içeriklerini açıklayabilir yada arşiv, müze, kütüphane, tarih anıtlarını öğrencilerle ziyaret edebilir.

317

TARİH (haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 70 ders saati) Fen Lisesi ve Matematik - Bilişim liseleri

Altkategoriler Öğretim içerikleri- Konular

Amaçlar Davranışlar Derslerarası İlişki

I. Viyana Kongresi ve Kutsal İttifak

- Viyana Kongresi ve Kutsal İttifak

- Napoleon’nun yenilgi-sinden sonra Avrupa’da-ki değişmelere ilişkin bilgi.

- Viyana Kongresinden sonra mutlaki monarşi-leri yeniden kurma gay-retlerini kavrayabilmesi.

- Napoleon’nun yenilgisinden sonra Avrupa’daki değişmeleri açıklayabilme.

- Viyana Kongresinden sonra mutlak monarşileri yeniden kurma çabalarını yorumlayabilme.

Coğrafya, sosyoloji vb.

II. 1815-1871 yılları

döneminde Avrupa

- 1815-1871 yılları döneminde Fransa

- 1815-1871 yılları döneminde İngiltere

- 1815-1871 yılları döneminde Almanya

- 1815-1871 yılları döneminde İtalya ve Avusturya - Macaristan

- 1815-1871 yılları döneminde Avrupa ülkelerinin ekonomi, toplumsal, sıyasal gelişmeleri kavrayabilmesi

- 1815-1871 yılları döneminde Avrupa ülkelerinin

toplumsal, sıyasi ve ekonomik gelişmeleri söyleme/yazma.

Coğrafya, ekonomi, sosyoloji vb.

318

III. XIX.yy

sonlarında ve XX.yy

başlangıcında Avrupa ve

ABD

- XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlangı-cında İngiltere

- XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlan-gıcında Fransa

- XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlangı-cında Rusya XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlangıcında Almanya

- XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlan-gıcında İtralya ve Avusturya - Macaristan

- XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlangıcında ABD

- XIX.yy.sonlarında ve XX.yy.başlangıcında gelişmiş Avrupa ve BAD’nde toplumsal-ekonomik gelişmeleri kavrayabilme,

- Büyük göçler arasındaki karşıtlıkları, sömürgeler

için savaşları kavrayabilme.

- Siyasi blokların kurulma ve savaş için hazırlıklara ilgili belli başlı tarihi olaylar bilgisi.

- XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlangıcında gelişmiş Avrupa ülkelerinde ve ABD’nde gelişmeleri, karşıtlıkları, sömergeler için savaşları söyleme/yazma.

- Siyasi blokların kurulmasını ve savaş için hazırlıkları açıklamak

Coğrafya, sosyoloji, ekonomi vb.

IV. IX.yy.ilk yarısında Osmanlı

İmparatorluğu

- XIX.yy ilk yarısında Osmanlı İmparator-luğunda ekonomi, toplumsal ve siyasi gelişmeler

- Osmanlı İmparator-luğunda milliyetçilik

- XIX.yy ilk yarısında Osmanlı İmparatorlu-ğunda gelişmeleri kavrayabilme.

- Osmanlı İmparatorluğu-nda islahat hareketlerı ile ilgili gelişmeler bilgisi

- XIX. Yy Ilk yarısında Osmanlı İmparatorluğunda gelişmeleri söyleme/yazma

- Osmanlı İmparatorluğunda islahat hareketlerin mahiyetini açıklama.

Coğrafya, bilim vb.

319

hareketleri (Yunan,Sırp,Romen)

- III.Selım ve II Mahmut’un ısalahat hareketleri

-Tanzimat ve 1856 islahatı

- Yeni Osmanlılar ve I. Meşrutiyet

V. XIX.yy

sonlarında ve XX.yy

başlangıcında Osmanlı

İmparatorluğu

- 1876-1912yılları dönemi siyasal olaylar

- Jöntürkler ve II.Meşrutiyet

- Osmanlı devletinin teşkilatı, yönetimi ve toplumsal yapısı

- Osmanlılarda ekonomik hayat, eğitim-öğretim ve kültür-sanat

XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlangıcında Osmanlı İmparatorluğu ünitesinde geçen kavramlar bilgisi.

- XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlangıcında Osmanlı devletinin belli başli siyasi olayları kavrayabilme

- Osmanlılarda ekonomi, eğitim, kültür gelişmeleri kavrayabilme

XIX.yy sonlarında ve XX.yy başlangıcında Osmanlı

İmparatorluğu ünitesinde geçen kavramları söyleme/yazma.

- Bu dönemde Osmanlı İmparatorluğun belli başlı siyasi olayları açıklayabilme

- Osmanlılarda ekonomi, kültür, sanat, eğitim gelişmeleri yorumlayabilme.

Coğrafya, ekonomi, bilim, edebniyat vb.

VI. XIX.yy

sonlarında ve XX.yy

başlangıcında

- Berlin Kongresi ve Balkan ülkelerinin bağımsızlığı

- Arnavutlarda ulusal uyanma hareketleri

Balkan uluslarının ulusal hareketlerinin nedenlerini, gelişmelerini kavrayabilme

Balkan ulusların ulusal hareketlerinin nedenlerini, gelişmelerini açıklayabilme.

- Arnavutların ulusal hareketlerinin nedenlerini,

Coğrafya, sosyolojı, edebiyat vb.

320

Balkan yarımadası

- Prizren Birliği - XIX.yy sonlarında

ve XX. yy başlan-gıcında Arnavutlarda eğitim ve kültür

-XX.yy başlangıcında Arnavutların ulusal hareketleri ve 1912 yılında bağımsızlığı ilan etmeleri

- Arnavutların ulusal hareketlerinin nedenlerini gelişmeleri ve sonuçları kavrayabilme

gelişmeleri ve sonuçları açıklayabilme.

VII. Birinci Dünya savaşı ve Ekim

devrimi

- I.Dünya savaşın ne-denleri ve belirmesi

- Savaşta önemli cep-helerde gelişmeler ve savaşın sonu ve karakteri

- Birinci Dünya Savaşında Kosova

- I.Dünya Savaşında Osmanlı İmparatorluğu

- Rusya’da Ekim devrimi

I.Dünya Savaşı ve Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili belli başlı tarihi olayları kavrayabilme.

- Birinci Dünya Savaşı esnasında Kosova

- Ekim devrimi ile ilgili gelişmeleri kavrayabilme

I.Dünya Savaşı ve Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili belli başlı tarihi olayları açıklama.

- Ekim devrimi ile ilgili gelişmeleri açıklama.

Coğrafya vb.

VIII. İki Dünya

savaşı arasında Dünya

- Versay barışı ve Av-rupa’da değişmeler

- 1918-1939 yılları dönemimde Fransa

- İki Dünya Savaşı arasında Dünyadaki gelişmelerle ilgili tarihi olayları kavrayabilme.

- Batı demokrasi ve diktatörlük rejimleri arasında fark ve özellikleri açıklayabilme.

Coğrafya, sosyoloji, felsefe, edebiyat vb.

321

ve İngiltere - 1918-1939 yılları

döneminde ABD - 1918-1939 yılları

döneminde SSCB - 1919-1939 yılları

döneminde Almanya - 1919-1939 yılları

döneminde İtalya

Komünizm, faşizm, nasizmin temel özelliklerini kavrayabilme

Avrupa’da faşist işgallerini harita üzerinde gösterme

IX. Türkiye

Kurtuluş savaşı

- I.Dünya savaşından sonra Türkiye’nin durumu

- Kurtuluş Savaşı için siyasi hazırlıklar

- Kurtuluş savaşı - Türk İnkilabı ve

onun önemi - İki Dünya savaşı ara-

sında Türkiye’nin gelişimi ve Atatürlçülük esasları

- I.Dünya savaşından sonra Türkiye’nin durumu,savaş için hazırlıklar,cephelerde savaşlar ile ilgili tarihi olayları kavrayabilme

- Türk inkilabı ve Atatürkçülük esaslarını kavrayabilme

Birinci Dünya savaşından sonra Türkiye’nin durumu,savaş için hazırlıkları,cephelerde savaşlar ile ilgili tarihi olayları açıklayabilme

- Çağdaş Türkiye için Türk inkilapların önemini gös- terme. - Atatürkçülüğün esaslarını açıklama

Coğrafya, hukuk, edebiyat, felsefe vb.

X. İki Dünya

Savaşı arasında Yugoslavya ve

Arnavutluk

- 1919-1941 yılları döneminde Yugoslavya

- 1919-1939 yılları döneminde Arnavutluk

- İki Dünya savaşı arasında Yugoslavya ve Arnavutluk tarihi ile ilgili belli başli tarihi olaylar bilgisi

- Eski Yugoslavya’da

- İki Dünya savaşın arasında Yugoslavya ve Arnavutluk tarihi ile ılgili belli başli tarihi olayları açıklayabilme

- Eski Yugoslavya’da ulusal sorunları yorumlayabilme

Coğrafya, sosyoloji vb.

322

ulusal sorunları kavrayabilme

XI. II. Dünya

Savaşı

- II. Dünya savaşı öncesinde Dünya ve savaşın belirmesı

- II. Dünya savaşında önemli cephelerde gelişmeler

- II. Dünya savaşının sonu ve karakteri

II. Dünya savaşının nedenleri, önemli cephelerde savaşları, neticeleri ve karakterini kavrayabilme.

- İkinci Dünya savaşının nedenleri, önemli cephelerde savaşları, savaşın neticeleri ve karakterini açıklayabilme.

Coğrafya, diplomasi, teknoloji vb.

XII. II. Dünya savaşında

Yugoslavya ve Arnavutluk

- II. Dünya Savaşında Yugoslavya

- II. Dünya savaşında Kosova

- II. Dünya savaşında Arnavutluk

- II. Dünya savaşında Yugoslavya, Kosova ve Arnavutlukta savaş gelişmeleriyle ilgili belli başli tarihi olayları kavrayabilme

- II. Dünya Savaşıında Yugoslavya, Kosova ve

Arnavutlukta savaş gelişmeleriyle ilgili belli başli tarihi olayları açıklayabilme

Coğrafya, diplomasi vb.

XIII. II. Dünya

Savaşından sonra Dünya

- Savaştan sonra Dün-yada ki değişmeler

- BM örgütü - Savaştan sonra

Bilim, teknik ve sanatın gelişimi

II. Dünya savaşından sonra

Dünyadaki gelişmeleri kavrayabilme

- II. Dünya savaşından sonra Dünyadaki gelişmeler i

açıklama

Coğrafya, diplomasi, sosyoloji vb.

XIV. II. Dünya savaşından

sonra Türkiye

- II. Dünya savaından sonra Türkiye’nin gelişimi

- Savaştan sonra Türk Dünyası

- II. Dünya Savaşından sonra Türkiye’de ve Türk Dünyasında değişmeleri kavrayabilme

- II. Dünya Savaşından sonra Türkiye’de ve Türk Dünyasında değişmeleri açıklayıp yorumlayabilme

Coğrafya, diplomasi vb.

323

XV. II. Dünya savaşından

sonra Yugoslavya ve

Arnavutluk

- Savaştan sonra Yugıoslavya’da gelişmeler

- 1945 – 1989 yılları döneminde Kosova’da eğitim. Bilim ve kültür (1945-1990)

- 1990-1999 yıllarında Kosova

- Kosova Türk halkı - Savaştan sonra

Arnavutlukta gelişmeler

- Savaştan sonra Yugoslavya ve Arnavutluk

ile ilgili belli başlı tarihi olayları kavrayabilme

Kosova’da belli başlı

tarihi olayları kavrayabilme.

- Savaştan sonra Yugoslavya ve Arnavutluk ile ilgili belli başlı tarihi olayları açıklayabilme

Coğrafya, diplomasi vb.

Not: Öğretmen ve öğrencilerin seçimine 4 ders saati bırakılmıştır. Bu ders saatlerinde öğretmen yöre tarihi

içeriklerini açıklayabilir yada arşiv, müze, kütüphane, tarih anıtlarını öğrencilerle ziyaret edebilir.

324

V. DAVRANIŞLAR

Tarih öğretim programının Genel ödevler bölümünde Genel Lise Tarih dersinde önemli olan bilgi, beceri ve davranışları kazanmaları gerekli olduğu belirtilmiştir. Belirtilen bilglere sahip olma, beceri ve davranışları geliştirme X. Sınıf öğrencilerinden beklenen öğrenim standardını teşkil etmektedir. Bundan dolayı her tarih dersi öğretmeni X.sınıf öğrenim standarları istemlerini memnun etmesi için Genel ödevler bölümünde belirtilen eğitim-öğretim neticelerini göz önünde bulundurmalıdır.

Üst orta okulun X. Sınıfını bitiren öğrencilerden şu neticeler beklen-mektedir:

Tarih dersi öğretimin kavrayabilmesi ve ayırt etmeleri,

· Toplulukların ve devletlerin belirme, gelişme nedenlerini ve örgüt-lenmelerini kavrayabilmeleri,

· Eski halkların zamanı nasıl hesapladıkları ne gibi takvimler kulan-diklarini kavrayabilmeleri.

· Tarih öncesi ve İlk Çağda olay ve olgularla ilgili öğrencilerde ge-lişen farklı görüşlerin bilimsel kanıtlar sergileyerek tartışma beceri-lerini gelştirilmeleri,

· Öğrencilerde mit ve destanlar hakkında bilgi edinmeleri ve eleştiri yönüyle mit ve destanlarin İlk çağda belli olaylara nasıl etki ettiğini değerlendirmelerini,

· Kölelikten derebeylik toplumsal düzene geçilmesiyle toplumsal-ekonomik değişmelerini kavrayabilmelerini,

· Büyük kavimler göçlerinin nedenleri ve sonuçlarını kavrayabilme-leri,

· Ulusunun kökeni ve toplumsal, devlet, ekonomik ve kültürel geli-şimiyle ilgili yeterli seviyede bilgi edinmeleri,

· Orta Çağın temel özellikleri ve toplumsal, devlet, ekonomik kültü-rel ve dini gelişmeleri kavrayabilmeleri,

· Kentlerin belirmesi ve gelişiminin toplumun daha da gelişimine nasil etki ettiğini kanitlamalari ve açıklayabilmeleri,

· Orta çağda dinin rolü ve Hümanizm ve Rönesansın bilim ve sana-tin gelişimi yle ilgili yorumlamalarını,

· Fotograf, harita, yazılı tarihi kaynakları, belgesel filimleri, tarihsel içerikli filmleri ve başka gereçleri kulanma ve yararlanma beceri ve alışkanlıklarını geliştirme.

325

VI. ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Çalışmaları eğitim amaçlarına ulaştırmada, kullanılacak metod ve

teknikler çok önemlidir. Programda düzenlenen üniteler ve seçilen ko-nular işlenirken izlenecek yollar, baş vurulacak etkinlikler, çocukta beklenen devranış değişikliğinin meydana gelip gelmiyeceğini ve dola-yısıyla eğitim amaçlarının gerçekleştirilmesinde önemli rol oynar. Bu bakımdan, öğretmenin öğrencilerle birlikte sınıf içinde veya dışında amaçlara doğru yapacağı çalışmalar, eğitim oluşumuna etki yapan en önemli faktorlerdir. Bu sebeple öğretmen, eğitim öğretim çalışmalarında; öğrencileri amaçlara ulaştıracak metodları ve etkinlikleri benimsemeli ve uygulamalıdır.

Tarih öğretiminde temel hedef, olguları ezberlemekten çok, öğre-ncilerin yetenek ve becerilerini geliştirmektir. Öğrencilerin, tarih disiplini ana özelliklerinin farkına varmalarında sınıf ortamı, öğretmenin bilgiyi veren olarak gösterildiği ortamdan çok, öğrenciler için aktif öğrenme çevresi olmalıdır. Yaratıcı tarih öğretimi, sadece sebep ve sonucun ana-lizini geliştiren becerilerin de ötesine gider. Burada önerilen, öğrencilere okulda –alt orta öğretim düzeyinde bile- tarihsel kaynakların verilmesi ve onların, olguları kendi başlarına “inşa etmeleri” ve “keşfetmeleridir”. Tarihsel kaynak olarak, biz genellikle documenter malzemenin fotoko-pisini kastetmekteyiz. Fakat, bunlar, kalıntı ya da otantik arşivsel filmler de olabilir. Kaynak malzemeleri kulanarak, gerçekten biz, “konu alanının yapısını” öğrencilere öğretebiliriz.

Ünitelerin işlenişinde öğretmen ihtiyaca göre anlatma (takrir), soru-cevap, gösterme, metin okuma, problem çözme, gözlem ve inceleme, gurupla çalışma, tartışma vb. Metodlar ve teknikler kulanabilir.

Ünitelerin işlenişi sırasında ferdi, küme, seviye grupları ve sınıf çalışmaları gibi çalışma şekillerine başvurmalıdır. Öğretmen, bu çalışma şekillerini öğrencilerin durumlarına, konun özelliğine, okulun imkanla-rına ve ihtiyaca gore ayarlamalıdır.

1. ANLATIM YÖNTEMİ Öğretmenin herhangi bir konuyu, karşısında oturan öğrencilere ilet-

mesi biçiminde uygulanmaktadır. Günümüzde ise, öğrencilerin pasif olarak oturmalarına neden olduğu, onlara düşüncelerini açıklama fırsatı vermediği için sıkıcı ve etkisiz bir metot olarak kabul edilmektedir.

En büyük tehlike öğretmenin gereğinden çok konuşmasıdır. Dinle-yiciler ne kadar küçük yaşta ise anlatma o ölçüde kısa ve dramatize

326

edilmiş biçimde uygulanmalıdır. Açık bir ses tonu, ses tonundaki deği-şiklikler, yerinde ve zamanında jest ve mimikler öğrencileri üzerinde unutulmıyacak etkiler birakir.

Bu metod mümkün olduğu kadar az kullanılmalı, mutlaka kulanıl-ması geekiyorsa öğretmen konuşmasını çok dikkatli ve ayrıntılı olarak hazırlamalı, anlatacaklarını nasıl anlatacağını da planlamalıdır.

2. SORU-CEVAP YÖNTEMİ

Soru – Cevap metodu, önceden hazırlık yapıldığı takdirde daha başarılı olur. Bunun için öğretmen önce konuyu ayrıntılı olarak ve planlı şekilde taramalı sorular hazırlamalıdır. Bu işlemin öğrenciler tarafından da yapılması istenmeli ve böylece konu ile ilgili cavaplandırılacak sorular dersten önce hazırlanmış olmalıdır. Bu metodun etkili bir şekilde uygulanması için öğretmenler, öğrencilere soru sorma fırsatı hazırlamalı, mümkün olduğu kadar öğretimin amacı ve yönü öğrencilerin sorularıına dayandırılmalıdır. Böylece öğretmenin öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak öğretim yapması sa sağlanmış olur. Öğretmen öğrenci sorularına yer ve önem verdikçe onların daha dıkkatlı olmalarını ve konuyla daha çok ilgilenmelerini de teşvik etmiş olacaktır.

3. GÖSTERME YÖNTEMİ

Öğretmen üniteleri açıklarken tarih haritaları, şemaları, fotografları, müze ve tarihi anıtları ziyaret ederken gösterme metodunu uygular.

4. METİN OKUMA YÖNTEMİ

Tarih dersinde üniteler, konular açıklanırken öğretimde tarihsel kay-nak, edebi ve bilimsel metinlerden de faydalanabilinir. Böyle metinlerle öğretmen konuyu açıklarken kanıtlar örnekler verebilir. Öğretimde öğretmen metin metodunu kullanmakla öğrencilerin geçmiş hakkında bilgilerini genişletirler ve çeşitli tarihi kaynak, eser, ansiklopedi sözlük seçmesi için beceri ve yeteneğin gelişmesine yardım edilir.

5. PROBLEM ÇÖZME

Okulun görevlerinden biri de öğrencilerin hayata başarıyla uyum sağlayacak şekilde yetişmelerini sağlamaktır. Bu nedenle problem çözme

327

metoduna yer verilmesi, okulun bu görevini gerçekleştirmesi bakımından önemlidir.

Problem çözme metodunda, bir problemin ele alınışı ve çözümlen-mesi esnasında dört metod dikkate alınır.

Tümevarım metodu: Özel durumlardan veya örneklerden genel bir sonuca ulaşmaktır.

Tümdengelim metodu: Genel ilkelerden özel durumlara giden bir akıl yürütme şeklidir.

Çözümleme metodu: Bir bütünü elemanlarına ayırma, çözümleme ve tahlil etmedir.

Bireşim metodu: Bir konuyu, tümevarım ve tümdengelim metodla-rından giderek zihni gerekçeleri birleştirmek suretiyle açıklamak ve so-nuca varmaktır. Çünkü düşünce eyleminin olması, incelemelerin bir sonuca yönelmesi ve bunları yeni alanlara uygulamak için sentez şarttır. Bireşim metodu bir anlamda, parçalardan yeni bir bütün veya bir sentez oluşturmaktır.

6. GRUPLA ÇALIŞMA YÖNTEMİ

Gurup; birbiriyle ilişkileri ve aralarında ortak değerleri olan, birbir-lerine bağlı iki veya daha fazla kişiden oluşan toplumsal bir birimdir. Grupla çalışma, ferdin sosyal gelişimini ve değişimini sağlayan bir meto-ttur. Bu metotla ferdin sorumluluk duygusu, başkaya veya gruba katkıda bulunmak zevki de artırılmış olur.Bu metod öğrencilerden oluşturulan gruplara birer konu verilmesi ve konunun öğrencilerce araştırılarak, sınıf-ta grup halinde anlatılması şeklinde olmaktadırç

Grupların teşkili: 3 – 7 kişiden meydana gelen gruplar en iyi çalışma gruplarıdır. En ideali 5 kişilik çalışma gruplarıdır. Her grupta bir başkan, bir sözcü ve bir de sekreter bulunmalıdır.

Grup teşkil edilirken; ilgi grupları, seviye grupları, aynı semtte out-ranların bir grup meydana getirmeleri, numara sırasına göre gruplama, sınıfta oturdukları yere göre gruplamaya başvurabilir.

Çalışmaya başlayan grup içindeki her fert, öğretmenin rehberliği ile çalışmanın inceliklerini, her birinin ne yapacağını, sorumluluğunu iyice öğrenmelidir.

7. TARTIŞMA YÖNTEMİ

Tartışma, herhangi bir grubun, bir başkanın yönetimi altında, belirli bir düzen içinde hepsini ilgilendiren sorunlar üzerinde ve belli bir amaca dönük karşılıklı görüşmeleridir.

328

Öğrenci sayısı az sınıflar için en uygun bir tekniktir. Tartışma metodunda hem öğretmenle öğrenci arasında hem de öğrenciler arasında dinamik bir etkileşim, alış – veriş vardır.

Tartışma metodu, öğrencilerin ilgisini uyandırır, anlayışlarını değer-lendirme, gerçekleri kavrama, eleştirici düşünme kabiliyetlerini geliştirir.

8. GÖZLEM VE İNCELEME YÖNTEMİ Gözlem, bir olayı, bir nesneyi ya da bir gerçeği iyi anlamak için bu

olay, nesne ya da gerçeğin türlü belirti ve koşullarını izleme ve inceleme işidir. İnceleme ise, ele alınan bir konu ya da olayın özelliklerini ve ayrıntılarını tam olarak anlamaya çalışmak için yaoılan yöntemli çalış-madır. Gözlem ve inceleme, birbirini tamamlayan iki uğraş gibidir.

İyi bir gözlem de, iyi bir inceleme de, amaçlı ve planlı bir çalışmayı gerektirir. Gözlem ve inceleme, topluca yapabileceği gibi gruplar oluştu-rularak ya da bireysel olarak yapılabilir.

Öğrencilerin, gözlem çalışmaları ve inceleme gezileri sırasında gör-düklerini ve işittiklerini not etmeleri, belge toplayıp bunlar üzerinde inceleme yapmaları, bazı durumlarda gördüklerini yazılı olarak anlatmak tartışma yürütme ve değerlendirme yapma imkanlarını da yaratır.

Öğretmen tarih öğretiminde yukarda belirttiğimiz metot ve teknıkler-le yetinmeyip, öğrencilerin seviyesine uygun çeşitli yazılı, görsel ve işitsel kaynaklardan (harita, atlas, slayt, CD, VCD, internet, filim vb.) yararlanabilir. Tarihi kaynakların öğretimde kullanılması öğrencilerin araştırma yapması ve bunu alışkanlık haline getirmesine teşvik edilir.

Tarih öğretiminde öğrencilerin çalışma ortamı yalnız derslikler değil, oku, çevre, kitaplıklar, müzeler, sergiler vb. yerleri de kapsar. Öğrencile-rin bu gibi yerlerde gezi, gözlem yapmaları ve kişilerle görüşmeleri teşvik edilmelidir. Konular işlenirken “yakından uzağa, somuttan soyuta, basitten karmaşığa1 ilkesine uyulmakla birlikte öğrenciler önemli tarihi olayları birlikte tarih şeridine işlerken onlarda zaman kavramı geliştirilir.

VII. DERSLER ARASI VE PROGRAMLAR ARASI İLİŞKİ

Tarih öğretiminin amaçlarına ulaşması için ona yakın olan derslerle ve programlarla ilişki kurması gerekir. Tarih dersi en çok ana dili, coğ-rafya, yurttaşlık eğitimi, güzel sanatlar, felsefe, sosyoloji , dersleri ve okullarda uygulanacak olan nice kı: çatışma çözüm oyunları, insan hak-ları eğitimi, azınlıklar, kadın hakları gibi programlarıyla da işbirliği

329

geliştirebilir.Tarih dersini veren öğretmenler konuları işlerken ona yakın olan dersleri veren öğretmenlerle ilişki kurarak birlikteki çalışmalarda korelasyon yapabilirler. Öğretmenler aralarında birlikte öğrenciği serbest etkinlikler, gezi ve ziyaretler esnasında konular bakımında işbirliği yapa-bilirler. Tarih dersinin okulların kendileri getirecekleri programlarıyla da işbirliği yapma imkanı vardır. Okulun getirmiş olduğu programla tarih dersinin programları daha da genişletebilinir.

VIII. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Öğretme-öğrenme sürecinde öğrencilerin davranışlarında olumlu de-ğişmelerin olup olmadığı, ölçme ve değerlendirme ile belirlenebilir. Bu-nun yanı sıra öğencilerin eğitim gereksinmelerinin saptanması ile öğretme-öğrenme sürecinin belirlenmesinde de ölçme ve değerlendir-meye gerek duyulur.

Ölçme, belli bir nesnenin ya da nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadığını gözlenerek sonuçların sayılarla ya da başka sembollerle gösterilmesidir. Değerlendirme ise, ölçme sonuçlarını bir ölçütle karşıla-ştırarak bir karara ulaşmaktır. Eğitimde farklı amaçlarla değerlendirmeye başvurulabilir. Tarih dersinde de bu bağlamda: ihtiyaç saptama, öğrenci-lerin hazıroluş durumlarını saptama, öğrenme eksiklerini belirleme ve düzey belirleme amacı ile değerledirmeler yapılabılır.

Öğretme-öğrenme sürecinde öğrencilere kazandırılacak olan davra-nışları; bilişsel, duyuşsal ve devinimsel davranışlar oluşturmaktadır. Bu bakımdan, öğretme-öğrenme sürecindeki öşçme vedeğerlendirme etkini-klerinin bu üç davranış alanındaki öğrenmeleri de içermesi gerekir.

Bilişsel, duyuşsal ve devinimsel alanlardaki davranışların, bu alan-ların her basamağındaki davranışları ölçebilmeye uygun test durumları hazırlamak ve her bir basamağa ilişkin yeterliklerin ayrı ayrı ölçmesine dikkat etmek gerekir. Ölçme ve değerlendirme etkinlikleri bilişsel alanla sınırlı kalmamalı, bunun yanı sıra duyuşsal alanla ilgili ilgiler, tutumlar ve değerler gibi psikolojik özelliklerle; devinimsel hadeflerin ölçülme-sine de önem verilmelidir.

Ölçme ve değerlendirme sırasında şu unsurlar dikkate alınmalıdır:

1. Bilgiler

· alınan bilgileri anlatabilmek (sözlü,yazılı veya grafik şeklinde); · mesajı anlamak (öğretmenin anlattığını veya bir metnin mesajını);

330

· bilgileri ayırt etmek yeteneşini geliştirmek (önemli-önemsiz bilgi-ler);

· temel tarih kavram ve terimleri doğru kulanmak, yazabilmek ve söylemek;

· geçmiş bir tarih olay hakkında farklı yer ve kaynaklardan toplamış bilgilerin çoğunu (anlatı, belge, resim, dergi vb.) uygun ve mantık-sal bir biçimde sıralamak ve söyleyebilmek;

· tarihi (ve diğer) değerleri önemseme becerileri geliştirme. 2. Zaman ve mekan açısından tarihi olayları kavrama yeteneği

· zaman açısından belli tarihi olayları zaman şeridine yerleştirmek; · tarihi olayları meydana geldiği yerleri haritada gösterebilmek; · tarihi haritalara yönelebilmek ve önemli bazı mekanları göstere-

bilmek; · Avrupa, Balkan ve Türk topluluklarına ait belli tarihi devirlerle

ilgili tarih ve sosyolojik kavram ve terimleri kavrayabilmek. 3. Tarihsel düşünme

· tarihi olayların nedenini ve sonuçlarını ayırt edebilmek; · benzeri belli olaylar ve olguların benzer ve özel taraflarını söyleme

ve yazabilmek; · edindikleri tarihi bilgilerden yararlanarak belli tarihi olay hakkında

kişisel görüş oluşturabilmek; · tarihi belgelere dayanan bilimselliği sağlamlaşmış bir tarihi olay

hakkındaki bir sav ile kişisel düşünce ve pozisyonu ayırt edebil-mek.

IX. KAYNAKÇA

1. Akşin Sina, Türkiye Tarihi, 1-4 ciltler, Cem yayınevi, İstanbul 1990.

2. Algül Hüseyin, İslam Tarihi, cilt 2, Ankara 1991. 3. Araz Nezihe, Dünya Tarihi, cilt 1-2-3, İstanbul 1974. 4. Atatürk`ün Söylev ve demeçleri (Derleyen: TİTE),V cilt.İstanbul

1959-1972. 4. Armaoğlu Fahır, Siyasi Tarih, 1789-1960, Ankara, 1973. 4. Barthold W, Köprülü M.Fuad, İslam Medeniyeti Tarihi, Ankara

1963.

331

4. Baykal Bekir Sıtkı,Yeni Zamanda Avrupa tarihi, Ankara,1961. 5. Bayur Yusuf Hikmet, Hindistan Tarihi, 2 Cilt, Ankara 1946-1947. 6. Bosch M.E., Helenizim Tarihinin Ana Hatları, Çeviren: Neşet

Çağatay, Ankara 1992. 7. Berkes Niyazi, Türkiye İktisat Tarihi, 1-2 ciltler,İstanbul 1975. 8. Bedrettin Koro, Türk Ulusal tarihinden Ek Dersler, Belgrad 1995. 9. Bloch.Harc, Feodal Toplum.Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay,

Ankara, 1983. 9. Demircioğlu Halil, Roma Tarihi, Ankara 1953. 10. Fehmi Rexhepi, Hüsni Muzuri, Historia e Popullit Shqiptar, Priş-

tine 2001. 11. Genç Reşat, Karahanlı Devlet Teşkilatı, İstanbul 1981. 12. Hamza Eroğlu, Atatürkçülük, Ankara,1981 13. Historia e Popullit Shqiptar, I-II Cilt, Tiran 2002. 14. İlköğretim Sosyal Bilgiler 4, 5, 6, MEB Yayını, İstanbul 1999. 15. İlustrovana Encıklopedıja-Istorıja, 1, 2, Vuk Karacıç, Belgrat

1985. 16. Ilustrovana Istorıja Sveta I-IV, Belgrat 1984. 17. İnan Afet, Eski Mısır Tarihi Medeniyeti, Ankara 1956. 18. İsmail Hakk Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu,

Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1984. 19. Istorija Naroda Jugoslavıje, I-II Cilt, Prosveta 1960. 20. Ivan Bojıç…, Istorıja Jugoslavıje, Prosveta 1973. 21. Kafesoğlu İbrahim, Selçuklu Tarihi, İstanbul 1972. 21. Karal Enver Zıya,Osmanlı tarihi,V-VIII ciltler. Ankara ,1983. 22. Kınal Firuzan, Eski Mezopotamya Tarihi, Ankara 1953. 23. Kopraman Kazım Yaşar, Mısır Memlükleri Tarihi, Ankara 1961. 24. Köymen Mehmet Altay, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara

1961. 25. Köymen Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, I

ve II Ciltler Ankara 1979, 1984. 26. Kurat Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyinde

Türk Kavimleri Devletleri, Ankara 1992. 27. Kurat Akdeş Nimet, Peçenek Tarihi, İstanbul 1937. 28. Mansel Arif Müfit, Ege ve Yunan Tarihi, Ankara 1947. 29. Merçil Erdoğan , Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara 1989. 30. Merçil Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Ankara 1991. 31. Mükerrem –Kamış Su,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi,İstanbul 1980 31. Mufassal Osmanlı Tarihi, 1-6 ciltler, İstanbul 1963. 32. Noel Malcolm, Kosova Nje Histori e Shkurtër, Prıştine-Tiran

2001.

332

33. Niyazi Akşit, Milli Tarih I II İstanbul 1995. 34. Ostrogorsky Georg, Bizans devleti Tarihi, Çeviren: Fikret Işıltan,

Ankara 1991. 35. Ögel Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu, 2 Cilt, Ankara 1981. 36. Ögel Bahaeddin, İslamiyetten Önce Kültür Tarihi, Ankara 1981. 37. Öztuna Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, Ötüken Yayınları İstan-

bul 1983. 38. Parmaksızoğlu İsmet-Çağlayan Yaşar, Eski Çağlar ve Türk

Tarihinin İlk Dönemleri,Ankara 1976. 39. Resımli haritali Mufassal Osmanlı tarihi, 6 cilt. İstanbul, 1957-

1963. 39. Sevim Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları, Ankara 1983. 40. Sümer Faruk, Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri, Boy Teşkilatları,

Destanları, Ankara 1983. Şirin Veli, Ana Hatlarıyla Osmalı Tarihi, Marifet Yayınları,

İstanbul 1996. 41. Tarih Lise 1- 2, MEB Yayını, Ankara 1993. 41. Türkiye Tarihi. I-IV cilt. Editör:Sina Akşin. İstanbul, 1990. 42. Turan Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi. İstanbul 1969. 43. Turan Osman, Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul 1993. Uzunçarşili İsmail Hakki, Osmanlı Tarihi, 1-4 ciltler, TTK, l988. 44. Yılmaz Altuğ, Türk Devrimi Tarihi Dersleri (1919-1938).

İstanbul, 1975. 44. Yurdaydın Hüseyin, İslam tarihi Dersleri, Ankara 1982. ANSİKLOPEDİLER 1. Ana Brıtanıca, Hüriyet Yayınları, İstanbul 1994. 2. İslam Ansiklopedisi, MEB Basımevi, İstanbul 1978 3. B üyük Larausse Sözlük Asniklopedisi, İstanbul 1986 4. Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedisi, Sabah Yayınları,

İstanbul 1992. 5. İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul

1988. 6. Osmanlı Padişahları Ansiklopedisi, 1-3 ciltler, Yeni Asya yayın-

ları, İstanbul 1986. 6. Osmanlı Anskiklopedisi, Ağaç Yayınları. İstanbul, 1955. 7. Ülkeler ve Dünya Atlası, İstanbul 1998. SÖZLÜKLER 1. Türkçe Sözlük, TDK, Cilt 1-2, Ankara l998. 2. İmla Kılavuzu, TDK, Ankara 1996.