Tarih Vakfı-İstanbul 1

8/20/2019 Tarih Vakfı-İstanbul 1

1/568

Cilt 1

K Ü L T Ü R B A K A N L I Ğ I V E T A R İ H V A K F I ' N I N O R T A K Y A Y I N I D I R


2/568

Yıldız Sarayı Arabacılar Dairesi Barbaros Bulvarı 80700 Beşiktaş İstanbul

Baskı: Ana Basım AŞ

istanbul 1993

© 1993 Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı

Her hakkı saklıdır. Yazılar ve görsel malzemeler, izin alınmadan tümüyle veya kısmen yayımlanamaz, kullanılamaz.Süreli yayınlarda kısa alıntılar, kaynak gösterilerek kullanılabilir.

ISBN 97573060 02 (Takım) / ISBN 97573060 10 (I. Cilt)


3/568

• D Ü N D E N B U G Ü N E

ISTANBUL A N S İ K L O P E D İ S İ

TARİH VAKFI ADINA SAHİBİProf. Dr. İlhan Tekeli

YAYIN KURUL UProf. Dr. Semavi Eyice (Başkan)

Prof. Doğan Kuban (Başkan)Nuri Akbayar, Çağatay AnadolEkrem Işın, Necdet Sakaoğlu

Orhan Silier, Özkan TanerProf. Dr. Zafer Toprak

YAYIN KOORDİNATÖRÜÇağatay Anadol

EDİTÖRLERNuri Akbayar, Ekrem Işın

Necdet Sakaoğlu, Oya BaydarDoç. Dr. M. Baha Tanman, M. Sabri Koz

Dr. Bülent Aksoy, Prof. Dr. Afife Batur YAYIN KOORDİNATÖRÜ YARDIMCISI

Ekrem Çakıroğlu

ARAŞTIRMAKafiye Abdik, Ayşe Hür

GÖRSEL KOORDİNATÖRElif Erim

YAYIN SE KRETE RİCanset Aksel

YAZI İŞL ERİ MÜDÜRÜKafiye Abdik

GRAFİK TASARIMHaluk Tuncay

TEKNİK YÖNETMENTamer Kayaş

DÜZELTİSevil Emili, Nur Arıkan

BİLGİİŞLEM DİZGİ UYGULAMAPakize Kaya, Gülderen Rençber

Filiz Bostancı. Nalan CevizliBelgin Uçar, Esma Savaş

PLAN VE HARİTALARProf. Doğan Kuban

Şebnem Kürşat, Zeynep Öncel

MALİ İŞLER KOORDİNATÖRÜMustafa Yalçın Atalay

İDARİ MÜDÜRSayra Öz

REKLAM TANITIMHülya Üstün, Erkal Özden

MUHASEBE TİCARET ABONEPervin Mutlu, Güngör Tekgümüş

Fatma Buluç

OFİS HİZMETLERİ Asım Uçar, Erol Uçar, Hüseyin Özcan

HARİTA BİLGİSAYAR HİZMETLERİ

Ful Ajans


4/568

İ S T A N B U L A N S İ K L O P E D İ S İ N İ S E L A M L A R K E N

İstanbul, geçmişi iki bin yıl öncesine dayanan, üç büyük imparatorluğa başkentlik yapmış ve 1923'ten

bu yana Türkiye Cumhuriyeti'nin ekonomikkültürel hayatının kalbi olan benzersiz bir kent. Bu benzer

sizliğiyle bir ansiklopediye konu olmayı hak eden dünyanın ender kentlerinden biri...

Kültür Bakanlığı olarak 1993 yılını İstanbul Yılı ve önümüzdeki on yılı İstanbul On Yılı ilan ederken

İstanbul Ansiklopedisi 'nin yayın tarihini İstanbul Yılı etkinliklerini taçlandıracak bir proje olarak

değerlendirdik ve geniş destek verdik. Bu desteği verirken Cumhuriyet öncesi dönemde çok büyük

ölçüde İstanbul mekânında oluşan tarihi ve kültürel birikimimizin İstanbul Ansiklopedisi vesilesiyle bir

kere daha ve bu kez İstanbul bakış açısından ele alınacağını ve bunun bilim yaşamımız için bir katkı

oluşturacağını düşündük.

Bakanlığımız İstanbul kentinde birikmiş olan tarihsel mirasın korunması konusuyla da çok yakından

ilgilenmekte ve bu koruma çabalarının İstanbulluların bilinçli katkısı ve sahip çıkmasıyla bir sonuç vere-

bileceğine inanmaktadır. Bu sahip çıkış ancak içinde yaşadıkları kenti iyi tanımalarıyla mümkün olabilir.

İşte İstanbul Ansiklopedisi 'nin bir başka işlevi de burada "sahip çıkabilmek için tanımak" gereğinde yat-

maktadır.

İstanbul Ansiklopedisi gibi önemli bir projenin gerçekleşmesi hiç kuşkusuz, yıllardır İstanbul'a emek

veren ve bu çabalarıyla artık kendilerini "İstanbul uzmanları" olarak tanımladığımız değerli bilim ve

meslek adamları ile çeşitli bilimsel disiplinlerden çok sayıda değerli uzmanımızın katkılarının bir araya

getirilmesini gerektiriyordu. Tarih Vakfı bu bir araya getirmeyi mükemmel bir biçimde başardı. Kutluyor

ve teşekkür ediyorum. İstanbul Ansiklopedisi 'ni ülkemizin bilim ve kültür yaşamına armağan ederken,

bu eserin ortaya çıkmasında emeği geçen herkese başta Ansiklopedi Yayın Kurulunun ortak başkanları,

değerli hocalarımız Sayın Semavi Eyice ve Doğan Kuban'a, Yayın Kurulu üyelerine, değerli

makaleleriyle ansiklopedinin yazı ailesine katılan bilim ve meslek adamlarımıza ve İstanbul

Ansiklopedisi çalışanlarına tekrar teşekkür etmeyi bir borç biliyorum.

F i K R i S A Ğ L A R

Kültür Bakanı


5/568

İ S T A N B U L G E L E C E Ğ İ N U M U D U D U R

İstanbul dünyada insanlığın yaratıcı macerasının en yoğun yaşandığı yerlerden biridir. İstanbul bu

değerli kültürel mirasın geleceğe taşınması sorumluluğuyla yükümlüdür. İstanbul Türkiye için bir

uygarlık hazinesi olduğu kadar geleceğin de umududur. Küreselleşen dünyada ülkeler ancak ulus-

lararası metropolleri başarılı olduğunda, yarışabilirliğini sürdürebilmektedir. Ülkelerin kaderlerini büyük

ölçüde bu kentlerinin başarıları belirlemektedir.

Böyle bir uygarlık hazinesine sahip çıkabilmek, onun potansiyellerini gerçekleştirebilmek, hattâ onu

sevebilmek için bile önce onu tanımak gerekir. İstanbul hakkındaki yayınların sayısında son yıllarda

gözlenen artış böyle bir arayışın sonucu olarak yorumlanabilir. Ama yine de geniş kitlelerin kolayca

ulaşabileceği sistemli bilgi kaynaklarının üretildiği söylenemez. Bu nedenle Tarih Vakfı, Kültür

Bakanlığı'yla işbirliği içinde Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi'm yayımlama kararını vermiştir.

Kuşkusuz bir kent ansiklopedisi hazırlamanın diğer ansiklopedi türlerine göre birçok zorluğu vardır.

İstanbul gibi çok uzun bir geçmişe sahip, geniş bir mekânı kapsayan, dünyanın üç büyük imparator-

luğuna başkentlik yapmış bir kentin ansiklopedisini hazırlamanın sayılamayacak kadar çok sayıda

güçlüğü vardır. Bu zengin tarihsel ve kültürel birikimi, bu tarihle birlikte oluşan, farklılaşan

coğrafyasının ekonomik ve fiziksel özelliklerini, yerel renklerini de koruyarak, okuyucuya sistemli bir

biçimde aktarmak kolay değildir.

Tarih Vakfı, gerek kendi çevresindeki, gerek bu çevre dışındaki değerli araştırmacıların birikimlerini bir

araya getirebileceğine güvenerek bu zor göreve talip olmuştur. Kuşkusuz her zor işte olduğu gibi bu da

gönül verenlerin güç birliğiyle ve özverisiyle başarılmaya çalışılacaktır. Her ansiklopedi gibi İstanbul

Ansiklopedisi de tek tek yazarlarının ürünü olduğu kadar toplumun mevcut birikimini de yansıtacak ve

zaman içinde yeni birikimlerin eklenmesiyle gelişmeye açık kalacaktır.

İ L H A N T E K E L I

Tarih Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı


6/568

İ S T A N B U L A N S İ K L O P E D İ S İ N İ S U N A R K E N

Üç büyük imparatorluğun (RomaBizansOsmanlı) efsanevi başkenti; iki kıtanın, iki uygarlığın buluşma noktası; çağdaşTürkiye'nin kalbi; birbirleriyle hem çatışan hem etkileşen

dinlerin, inançların, kültürlerin, halkların, toplumların zenginmozaiği; Doğu ile Batı'nın, geçmişle geleceğin kavşağı İstan-

bul, sadece bir coğrafi nokta, bir yerleşme birimi, bir kentmekânı değildir. Beşiklik ettiği değişik kültürlerin ve toplum-ların görkemli sanat ürünlerinin, renkli törelerinin, yaşamları-nın sergilendiği evrensel bir müze; günümüzde yaşanan hız-lı toplumsal değişmenin ve geleceğin kent, insan, kültür so-runlarının bir aynası; bir tarihin hem sahnesi hem tanığıdır.Öte yandan, coğrafi konum, doğal yapı ve güzellikleriyle,dünyanın sayılı köşelerinden biri; 10 milyonu aşkın nüfusu-nun yarattığı sorunlarla da bir şehircilik düğümüdür.

İstanbul Ansiklopedisi fikri, öncelikle, kentin bu olağanüstüözelliklerinin ürünü olmuştur. İstanbul kenti, konumuyla,tarihiyle, hızlı gelişmesi ve kimi özellik ve güzelliklerinin

yok olmasına yol açan sorunlarıyla, tek tek kitapların, araş-

tırmaların boyutlarını aşan geniş kapsamlı bir derlemeyi, biransiklopediyi âdeta kendisi zorlamıştır.Kent tarihlerinin, monografilerinin, turistik kent rehberleri-nin yaygınlığına karşın, kent ansiklopedisi alışılmış bir kav-ram, sık rastlanan bir ürün değildir. Bildiğimiz kadarıyla,Londra kenti için hazırlanmış tek ciltlik An Encyclopediaof London dışında, bu alandaki pek az sayıdaki örnek yineİstanbul'a aittir. Kent ansiklopedisinin ilk önemli örneğini

veren Reşat Ekrem Koçu (19051975), Türklerin İstanbul'ufethinden sonraki 500 yıllık bir zaman kesitini kapsayan veistanbul'un camilerini, tekkelerini, türbelerini, çeşmelerini,saraylarını, kahvehanelerini, hanlarını, hamamlarım, devletadamlarını, hocalarını, dervişlerini, hattâ hırsızlarını, kumar-

bazlarını, kentin ve çevresinin bütün güzelliklerini, yaşananilginç ve önemli olayları, İstanbul argosunu vb folklorik

ağırlıkta veren; fotoğraf yerine özel olarak hazırlanmış de-senler kullanan bir eser tasarlamıştı. Koçu, büyük bir özveri

ve kişisel çaba ile, iki kez giriştiği (1944 ve 1958) ansiklo-pedi yayımını ölümüne kadar sürdürdü (11 cilt; 173fasikül) ve ancak "Gökçınar" maddesine kadar gelebildi.1968'de Yeni İstanbul gazetesinin Mithat Sertoğlu'nahazırlatıp ek olarak verdiği tek ciltlik Resimli Büyük İstan-bul Ansiklopedisi bir yana bırakılırsa, ikinci büyük girişimTercüman gazet esin in 1982 yılında başladığı, 4 cil tte"Ozansoy" maddesinde kalan İstanbul Kültür ve Sanat

Ansiklopedisi oldu. Her iki girişim de barındırdıkları eksik-liklere ve yarım kalmalarına rağmen, saygıyla anılması ve

yararlanılması gerekli kaynaklardır.

istanbul'un sadece ulusal değil evrensel bir miras oluşu, bu-radaki değerlerin ve güzelliklerin yaşatılması, gelecek ku-şaklara aktarılması gereği, yeni bir ansiklopedi girişimi için

bir bakıma temel oldu. 1950'lerde başlayıp 1980'den sonraürkütücü boyutlara ulaşan değişme süreci ise hiç değilsekentin şimdiki çehresinin, uzun tarihi ve zengin kent kültü-rüyle bir arada saptanmasını gerektirdiğinden kentin bugün-kü fotoğrafının geleceğe yansıtılması amaçlandı.Bu gereklilik ve amaç, istanbul'un dünden bugüne bütün

yönleriyle işlendiği ayrı kitap ve makalelerden daha kap-samlı ve bütünsel bir başvuru kaynağı fikrini doğurdu. So-nuçta, İstanbullulara, İstanbul'u sevenlere, daha geniş bir

bakışla da kültür dünyasına pek çok yönden kaynak eserhizmeti verecek yeni bir ansiklopedinin hazırlanması dü-şüncesinde birleşildi.

Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, önceki çalışmaların

birikim ve deneyimlerinden yararlanarak, ama biçimde ve

içerikte onlardan farklılığının da altını çizerek yayın hayatı-na başlıyor. Değişik bilim ve sanat dallarından uzmanlarıntitiz çalışmalarla saptadıkları tarih, coğrafya, nüfusbilim,

ekonomi, sanat, müzik, edebiyat, mimarlık, şehircilik, yöne-tim, belediye hizmetleri, kurumlar, dernekler, siyasal vetoplumsal örgütlenmeler, kadın, folklor, eğitim, sağlık, eğ-lence, dil, din, sinema, tiyatro, gündelik yaşam, çalışma ha-

yatı, olaylar, spor, turizm, semtler, yollar, bağ ve bahçeler vb yetmiş farklı alandan seçilmiş on bini aşan sayıda madde8 ciltte bir araya geliyor. Son ciltte yer alacak olan açıkla-malı dizin İstanbul Ansiklopedisi 'ni tamamlıyor. B öylece Istanbul Ansiklopedisi istanbul'u zaman, mekân, insan boyut-larıyla A'dan Z'ye kapsayan ve okurun bu kapsama kolaycaulaşabilmesini hedefleyen bir bilgi kaynağı olarak kültür ya-şamımızdaki yerini alıyor.

Nasıl Bir Ansiklopedi?

İstanbul Ansiklopedisi biçiminden diline, madde başlıkların-

dan görsel malzemesine, yazar kadrosundan teknik eleman-larına, üslubundan yazım ilkelerine, kaynaklarından imzala-rına kadar titiz bir seçimin ve çalışmanın ürünüdür. Gerek

biçim, gerekse içerik olarak ana ilkeleri uzmanların katıldığıgeniş tartışmaların ışığında saptanmıştır.

Ansiklopedi esasta alfabetik olmakla birlikte geniş tematikmaddelere de alfabetik sıra içinde yer vermekte; böylece,okurun herhangi bir konudaki özel bir madde yanında, di-lediğinde o konunun toplayıcı maddesine ulaşabilmesi desağlanmaktadır. Örneğin, İstanbul'daki tek tek saraylar alfa-

betik sırayla tekil maddeler olarak işlenirken, "S" harfindegenel ve ayrıntılı bir "Saraylar" maddesi de yer almaktadır.Böyle bir yaklaşım bir yandan ansiklopediyi İstanbul'la ilgili

bir kitap dizisi olmaktan kurtarırken, öte yandan tek tekmadde girişleri arasındaki bütünselliğin kurulmasını da sağ-

layarak bilgi alanını genişletmektedir.İstanbul Ansiklopedisi riva bir başka özelliği de bazı maddemetinlerinin yanında ana metinle ilişkili ek bilgilerle, anı,deneme, öykü gibi edebi metinleri kapsayan çerçevelere

yer verilmesidir. Okurun bu çerçeveler aracılığıyla değinilendönemin özelliklerini değişik bakış açılarından tanımasıamaçlanmıştır.

İstanbul Ansiklopedisi, kentin binlerce yıllık tarihinde, bili-min son bulgularının ve verilerinin izin verdiği kadar geriyegidebilmeyi amaçlamaktadır. Bizans ve Osmanlı dönemleri-nin, bu dönemlere ilişkin konu ve maddelerin ağırlığı, ken-tin uzun ve özel tarihinin doğal sonucudur. Gelişerek, deği-şerek, büyüyerek yaşayan bir kent olan İstanbul, sadece ta-rihle sınırianamayacağma, onun bugünü ve yarını da dünükadar önemli olduğuna göre, kent, ansiklopedide günü-

müzdeki yaşamı, kurumları, değişimi ile de yer almakta, an-siklopedinin zamandaki sınırı geriye doğru 2 bin yıl önce-sinden bugüne, efsaneler İstanbulundan 1990'ların güncelİstanbul'una uzanmaktadır.

İstanbul Ansiklopedisi'nva mekânsal sınırları ise İstanbulmetropoliten alanıdır. Mekânsal büyüme ve genişlemesi bukadar hızlı olan ve sadece yakın çevresini değil Türkiye'yietkileyen bir kenti yansıtabilmek, onu metropoliten alanıiçinde kavramakla mümkündür. Ansiklopedinin gerek mad-de seçiminde gerekse yazımında bu ilke gözetilmiştir.

Zamanda ve mekânda bu kadar geniş bir alanın kapsanması seçme ve sınırlama ihtiyacını da birlikte getirmiştir. Kentleilgili bütün konuların, kaynakların ve ipuçlarının kapsanmasi; eserin genel bir kültür, sanat, tarih ansiklopedisi değil de

özel bir ansiklopedi olması ilkesi bir kez saptandıktan son


7/568

ra, konu ve madde seçimlerinin objektifliği büyük önem ka-zanmıştır. Nelerin ve kimlerin İstanbul'u doğrudan ilgilendir-diği, örneğin bir şairin dizelerinde, bir ressamın tablolarındaİstanbul esinleri olmasa bile, bu kentte doğduğu için ansik-lopediye girip girmeyeceği tartışılıp "İstanbul'u yansıtma"koşulu öne alınmıştır. Maddi kültür ürünleri için daha kolayolan bu seçme, kişiler söz konusu olunca bir hayli güçleşmiş; bu güçlük, İstanbul'u yansıtma, İstanbul'u anlatma, İs-tanbul üzerinde doğrudan etkili olma, İstanbul'da kalıcı izler

bırakma gibi ölçütlere bağlanarak aşılmaya çalışılmıştır.Maddelerin seçimi sırasında bir başka güçlük, bugüne kadarönemsenmemiş, ele alınmamış, yazılmamış ama İstanbul'uistanbul yapan kimi geleneklerin, tiplerin, olayların, artıkkaybolmuş çevre ve mekânların kaynak taramalarıyla sapta-nıp konu alanı dengeleri bozulmadan ansiklopediyekatılması olmuştur.

İstanbul Ansiklopedisi hin kent tarihinin ve yaşamının bütünalanlarını kapsayabilme amacı, sayıları iki yüzü aşan araştır-macı, sanatçı ve yazarla gerçekleştirilirken farklı alanlardançok sayıda maddenin yazımı kimi kurallara ve tipolojilere

bağlanmaya çalışılmıştır. Anlaşılır bir dil kullanılması; nes-

nellikten ayrılmmamasi; geniş kapsamlı konuların istanbul'la ilgili yanlarıyla sınırlandırılması; biyografi, kurum veolayların genelden özele indirilerek yazılması; konuşma di-linden mutfak geleneğine kadar kültürel benliğimizin en ge-lişmiş ve zengin ortamı olan istanbul'a özgü boyutlarınabartılara kaçmadan vurgulanması; Akdeniz uygarlıklarının

bu eski merkezinde tarih boyunca etkin olmuş çeşitli dinle-re, kültürlere, yönetimlere ve toplumlara da aym değer öl-çüleriyle bakılması istenmiştir. Bu ilkeler çerçevesinde ka-lınsa da, iki yüzü aşkın imzanın varlığı bir üslup ve dil çe-şitliliğini ve renkliliğini beraberinde getirmiş; ilke olarak,imzalı yazılarda genel redaksiyon dışında, üslup ve dil özel-liklerine dokunulmamıştır.

İstanbul Ansiklopedisi, aile yaşamından alışveriş merkezleri-ne, arsa spekülasyonundan bahçe sinemalarına, bankacılık

sektöründen eğlence hayatına, ekonomiden enerjiye, fabri-kalardan gelir dağılımına, gökdelenlerden imar planlarma,gecekondulara, işçi ve işveren örgütlerinden seyyar satıcıla-ra, semtlerden sokaklara, yeşil alanlara değin, güncel İstan-

bul 'un ve gündelik yaşamın hemen her yönüne dönükmaddeleri de içermektedir. Bunun yanında, kentin zenginfolklorunu da yansıtan, örneğin arzuhalciler, bekçidavulcumanileri, eski kahvehaneler, çırağan eğlenceleri, çocuk

oyunları, dilenciler, giyim kuşam, düğün, hamam gelenekle-ri, kediler, köpekler, mahyacılık, ramazan âdetleri, ayaz-malar ve yatırlar gibi konular da yüzlerce maddeye dağılmış

bulunmaktadır. Bütün bu konuları içeren, yarım ansiklopedisütunundan on ansiklopedi sayfasına kadar çeşitli uzunluklardaki ansiklopedi maddelerinin ana konulara ve alanlaradengeli bir dağılımı gözetilmiştir. Fiziki mekânlar, doğal ya-

pı, coğrafya, ilçe, semt, cadde ve sokaklarla, camilerdençeşmelere, yalılardan hisarlara, saraylardan köşklere kadaruzanan yapılar, toplam madde sayısının yaklaşık yüzde45'ini meydana getirmekte; kültür alam, yani tarih, din, ede-

biyat, güzel sanatlar, müzik, basınyaym, eğitim, folklor,müzeler vb ile ilgili maddelerin toplama oranı yüzde 30'u

bulmakta, geri kalan maddeler de toplumsal yapıya ilişkinkonular, yaşam ve biyografilerden oluşmaktadır. Tarih ve

yapı maddelerinin gerek sayı, gerekse uzunluk olarak ağırlı-ğı dengesiz bir dağılımın değil, kentin binlerce yıllık tarihi-nin ve zengin kültür ürünlerinin doğal ve kaçınılmaz sonu-cudur.

Ansiklopedide yer alan madde ve konular, zengin görselmalzeme, titizlikle seçilmiş gravür, fotoğraf ve haritalarladesteklenmiştir. Ansiklopedinin hacminin dörtte birine va-ran görsel malzeme ile maddelerin içeriğinin ortak mesajlar

vermesi, dünden bugüne olan değişiklikleri somutlaştırması,uzun tanımlar yerine resimlerle, çizimlerle göstermesi için,madde yazarları, editörler ve Yayın Kurulu üyeleriyle görselkoordinatörümüz ortak çalışmalar yapmışlardır.Bütün titiz çalışmalara rağmen eksikleri olduğunu bildiğimiz

bu eser, okullarımıza, kütüphanelerimize, işyerlerimize, ev-lerimize dünden bugüne bir "İstanbul" kazandırarak kentle

birlikte binlerce yıllık bir tarihi ve o tarihi yaratan çeşitlikültürleri, toplumları, insanları tanıma ihtiyacına doyurucu

bir cevap verebili rse, amacına ulaşmış olacaktır. DündenBugüne İstanbul Ansiklopedisi 'nin, gelecekte hazırlanacakdaha geniş kapsamlı ve yetkin İstanbul ansiklopedilerine birtemel, bir kılavuz olması en büyük dileğimizdir.

Y A Y I N K U R U L U

A N S İ K L O P E D İ N İ N D Ü Z E N İ N E İ L İ Ş K İ N A Ç I K L A M A L A R

• İstanbul Ansiklopedisi temel olarak imzalı maddelerdenoluşmaktadır. Bununla birlikte bazı maddelerin İSTANBUL

imzasıyla yer aldığı görülecektir. Bunlar editörlerce genişçapta değişiklik yapılmış ve yayın kurulunca bu şekilde ya-

yımlanması uygun bulunmuş ya da yazarlarınca imzasızolarak yer alması istenmiş maddelerdir.

• Alfabetik sıralama sözcükler temel alınarak yapılmış; aynıadı taşıyan kişiler doğum tarihine göre, aym adı taşıyan yer

ve yapı adları bulundukları semtlerin alfabetiğine göre sıra-lanmıştır.

• Kişiler asıl adlarına, soyadı olanlar da soyadlarına göre al-fabetik sıralamada yer almış, ancak daha çok lakapları iletanınanlar (örn. Karıncaezmez Şevki) için bu kural uygulan-mamıştır.

• Latin alfabesinin kabulünden önce yaşamış kişiler için Arap alfabesinin imlâsı esas alınmış, bu özellik dolayısıylafarklı dönemde yaşamış aynı adlı kişiler için iki ayrı yazım

kullanılmıştır (örn. Said Paşa; Abasıyanık, Sait Faik).• Rum kiliselerinin "Ayia, Ayios, Âyioi" ile Ermeni kiliseleri-

nin "Surp" sıfatları asıl adından sonraya alınarak alfabetik sı-ralama buna göre düzenlenmiştir.

• Bizans adlarının yazımında Türkçe okunuş temel alınmış, buna göre hazırlanan transliterasyona uyulmuştur.

• Maddelerin yazımında en çok kullanılan kaynaklar (kitap,süreli yayın, arşiv) için kısaltmalar kullanılmıştır. Bu kısalt-maları gösteren liste (Bibliyografya Kısaltmaları) ayrıca ve-rilmiştir.

• Madde sonlarındaki bibliyografyalarda yazarlardan özel-likle monografik kaynaklara yer vermeleri istenmiştir. Arapharfli kaynak eserlerin üstündeki orijinal tarihler korunmuş,

bununla HicriRumi tarihlerin ayırt edilememesi yüzündendüşülen Miladi tarihe çevirme yanlışlarından kaçınılmakamaçlanmıştır.

• Bir maddede tam olarak geçen kişi, kurum, görev, yapı ya da yer adı ansiklopedide ayrı bir madde başlığı olarak yeralıyorsa (>) işaretiyle ilgili maddeye gönderme yapılmıştır.Madde başlığının tam olarak zikredilemediği durumlarda il-gili maddeye gönderme (bak...) biçiminde düzenlenmiştir.


8/568

G E N E L K I S A L T M A L A R

ae aynı eser Fas. Fasikül Mec. Mecmua, Mecmuası vb ve benzeri, ve başkalarıage adı geçen eser geç. geçici sonuçlar (veriler) MÖ Milattan Önce vd ve devamıagm adı geçen makale gr gram MS Milattan Sonra vr varakay aym yazar H. Hicri no. numara yak. yaklaşık

bak. bakınız har. harita için bakınız ö. ölümü yap. yapılışı bas. basım, baskı haz. hazırlayan örn. örnek, örneğin Yar. Yardımcı

Bibi. Bibliyografya hd hüküm sürdüğü dönem ös ölümünden sonra yay. yayımlayan by basım yeri yok Hz Hazreti Prof. Profesör yay. haz. yayıma hazırlayanc. cilt İst. İstanbul R. Rumi yazm. yazma, yazmasıcm santimetre karş. karşılaştırınız res. resim için bakınız yb yeni basımıçev. çevirmen kg kilogram s. sayfa yık. yıkılmıştır, yıkılışıÇİZ. çizim için bakınız km kilometre S. sayı yük. yükseklikd. doğumu kol. koleksiyon St. Saint yy yüzyılder. derleyen Ktp Kütüphanesi tab. tablo için bakınız

yy yüzyıl

Doç. Doçent İt litre tah. tahmini ( ilgili maddeyeDr. Doktor m metre ty tarih yok göndermeFak. Fakülte, Fakültesi mad. madde ü. ünlendiği dönem bilinmiyor

B İ B L İ Y O G R A F Y A K I S A L T M A L A R I

Ahmed Rıfat, Verdü'lHadaik Alımed Rıfat, Verdü'lHadaik, İstanbul, ty

Ahmed Rıfat, Devha Ahmed Rıfat, Devhatü 'lMeşayih maa zeylistanbul, ty

Akakuş, Eyyûb SultanRecep Akakuş, Eyyûb Sultan ve MukaddesEmanetler, İstanbul, 1973

Aksoy, Sıbyan MektepleriÖzgönül Aksoy, Osmanlı Devri İstanbulSıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme.İstanbul, 1968

Ali Enver, Semahane Ali Enver, Semahanei Edeb, İstanbul,1309

Ali Rıza, Bir ZamanlarBalıkhane Nazırı Ali Rıza Bey, Bir Zamanlar İstanbul, (Yayımlayan: Niyazi Ahmet Banoğlu), İstanbul, ty

(Altınay), Âlimler Ahmed Refik (Altınay), Âlimler veSanatkârlar, İstanbul, 1924; İstanbul, 1980

(Altınay), Mimarlar Ahmed Refik (Altınay), Türk Mimarları,(Hazırlayan: Zeki Sönmez)İstanbul, 1977

(Altınay), Onaltıncı Asırda Ahmet Refik (Altınay), Onaltıncı Asırdaİstanbul Hayatı (15531591), İstanbul,1935

(Altınay), Onbirinci Asırda Ahmet Refik (Altınay), Hicri Onbirinci Asırda İstanbul Hayatı (10001100),

İstanbul, 1931(Altınay), Onikinci Asırda

Ahmet Refik (Altınay), Hicrî Onikinci Asırda İstanbul Hayatı (11001200),İstanbul, 1930

(Altınay), Onüçüncii Asırda Ahmet Refik (Altınay), Hicri Onüçüncii Asırda İstanbul Hayatı (12001255),İstanbul, 1932

Altunsu, Şeyhülislamlar Abdülkadir Altunsu, Osmanlı Şeyhülislam-ları, Ankara, 1972

Amicis, İstanbulEdmondo de Amicis, İstanbul (1874),(Çeviren: Beynun Akyavaş), Ankara, 1981

AMY

Ayasofya Müzesi Yıllığı, İstanbul, 1959

—

*

And, MeşrutiyetMetin And, Meşrutiyet Döneminde TürkTiyatrosu, Ankara, 1971

And, OsmanlıMetin And, Osmanlı Tiyatrosu, Ankara,1976

And, ŞenliklerMetin And, Osmanlı Şenliklerinde TürkSanatları, Ankara, 1982

And, TanzimatMetin And, Tanzimat ve İstibdatDöneminde Türk Tiyatrosu, Ankara, 1972

Arseven, Sanat AnsiklopedisiCelal Esat Arseven, Sanat Ansiklopedisi,IV, istanbul, 1975

Anı, HamamlarKemal Ahmet Aru, Türk HamamlarıEtüdü, İstanbul, 1949

A UYİstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı, İstan-

bul, 1934 >

Âsitâne Âsitânei Aliyye ve Bilâdı Selâse'de KâinEl'ân Mevcud ve Mubterik OlmuşTekkelerin İsim ve Şöhretleri ve MukabeleiŞetife Günleri Beyan Olunur, İstanbul,1256

AslanoğluEvyapan, Eski Türk BahçeleriGönül AslanoğluEvyapan, Eski TürkBahçeleri ve Özellikle Eski İstanbulBahçeleri, Ankara, 1972

Ataî, Hadaiku'lHakaikNev'izade Ataî, Hadaiku iHakaik fiTekmileti'şŞakaik, III, İstanbul, 1268

Aynur, Saliha SultanHatice Aynur, "Saliha Sultan'ın DüğünTöreni ve Şenlikleri". Tarih ve Toplum, no.61 (Ocak 1989)

Ayvansarayî, HadîkaHüseyin Ayvansarayî. Hadîkatü'lCevâmi,III, İstanbul, 1281

Ayvansarayî, Mecmuâi TevârihHüseyin Ayvansarayî, Mecmuâi Tevârih,(Yayımlayan: F. Çetin DerinVahit Çabuk),İstanbul, 1985

Ayvansarayî, Vefeyâtı SelâtinHüseyin Ayvansarayî, Vefeyâtı Selâtin veMeşâhîri Rical, (Yayımlayan: F. ÇetinDerin), İstanbul, 1978

Ayverdi, Fatih III

Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı

Mi'mârisinde Fatih Devri, III, İstanbul,1973

Ayverdi, Fatih IVEkrem Hakkı Ayverdi, OsmanlıMi'mârisinde Fatih Devri, IV, İstanbul,1974

Ayverdi, İstanbul HaritasıEkrem Hakkı Ayverdi, 19. Asırda İstanbulHaritası, İstanbul, 1978

Ayverdi, MahallelerE. H. Ayverdi, Fatih Devri Sonlarındaİstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı veNüfusu, Ankara, 1958

Babinger, Osmanlı Tarih YazarlarıFransız Babinger, Osmanlı TarihYazarları ve Eserleri, (Çeviren: CoşkunÜçok), Ankara, 1982

Baltacı, Osmanlı MedreseleriCahid Baltacı, XVXVT. Asırlarda OsmanlıMedreseleri, İstanbul, 1976

BarkanAyverdi, Tahrir DefteriÖ. L. BarkanE. H. Ayverdi (Yayımlayan).İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953(1546) Tarihli, İstanbul, 1970

(Bayrı), İstanbul ArgosuMehmet Halit (Bayrı), İstanbul Argosu veHalk Tabirleri, İstanbul, 1934

Bayrı, İstanbul FolkloruMehmet Halit Bayrı, İstanbul Folkloru,İstanbul, 1947; İstanbul, 1972

Bayrı, Yer AdlarıMehmet Halit Bayrı, Yer Adları ve Yer

Adlarına Bağlı Folklor Bilgileriyle

İstanbul, İstanbul, tyBaytop, Eczacılık

Turhan Baytop, Türk Eczacılık Tarihi,

İstanbul, 1985

Belediye İstatistikleriİstanbul Belediyesi İstatistikleri, 11 cilt,

İstanbul, 19331957

BelgelerTürk Tarih Kurumu, Belgeler, Ankara, 1964 —»

Belin, LatinitéM. Belin, Histoire de la latinité deConstantinople, Paris, 1894

1301 İstatistik CedveliNezareti Umûrı Dahiliye Sicilli Nüfusİdarei Umumiyesi, Dersaadet ve BilâdıSelâse Nüfusı Umumiyesine Mahsus İsta-

tistik Cedvelidir, İstanbul, 1302

X I


9/568

Birinci DaireBirinci Dairei Belediye, istanbul, 1328

BOABaşbakanlık Osmanlı Arşivi

BoğaziçiBoğaziçiŞirketi Hayriye (TarihçeSalname), İstanbul, 1330/1914 (TürkçeFransızca)

Boyar, Türk RessamlarıS. Pertev Boyar, Osmanlı İmparatorluğu veTürkiye Cumhuriyeti Devirlerinde TürkRessamları, Ankara, 1948

BV1D

Belgelerle Türk. Tarihi Dergisi. İstanbul.19671975, IXTV (84 sayı)

BÜDBoğaziçi Üniversitesi DergisiHümaniterBilimler, İstanbul, 1973 —*

Büngül, Eski EserlerNurettin Rüştü Büngül. Eski Eserler

Ansiklopedisi, İstanbul, 1939; III; İstanbul, ty

Cemaleddin, ÂyineKarsîzade Mehmed Cemaleddin, Âyinei ZürefâOsmanlı Tarih ve Müverrihleri.İstanbul, 1314

Cevdet, TezâkirCevdet Paşa, Tezâkir, IIV, Ankara, 19531967

Cezar, BeyoğluMustafa Cezar, XIX. Yüzyıl Beyoğlusu,İstanbul, 1991

Cezar, YangınlarMustafa Cezar, "Osmanlı Devrinde İstanbul

Yapılarında Tahribat Yaşam Yangınlar veTabiî Afetler", Türk Sanatı Tarihi

Araştırma ve İncelemeleri, I, İstanbul, 1963

CSRCemaleddin Server Revııakoğlu Arşivi,Divan Edebiyatı Müzesi Kitaplığı

Çankaya, Mülkiye Tarihi Ali Çankaya, Yeni Mülkiye Tarihi veMülkiyeliler, IYTII, Ankara, 19681971

Çeçen, HalkalıKâzım Çeçen, Halkalı Sulan, İstanbul, 1991

Çeçen, KırkçeşmeKâzım Çeçen, Mimar Sinan ve KırkçeşmeTesisleri, İstanbul, 1988

Çeçen, Su TesisleriKâzım Çeçen, İstanbul'da OsmanlıDevrindeki Su Tesisleri, İstanbul, 1984

Çeçen, TaksimHamidiyeKâzım Çeçen, Taksim ve Hamidiye Suları,istanbul, Î992

Çeçen, ÜsküdarKâzım Çeçen, Üsküdar Sulan. İstanbul,1991

Çelebi, Divan Şiirinde İstanbul

Asaf Halet Çelebi, Divan Şiirinde İstanbul.

istanbul, 1953Çetin, Tekkeler Atilla Çetin, "İstanbul'daki Tekke, Zaviye ve Hânkahlar Hakkında 1199 (1784)Tarihli Önemli Bir Vesika". VakıflarDergisi, XIII, 1981

Çizgen, PhotographyEngin Çizgen, Photography in the OttomanEmpire 18391919, İstanbul, 1987

Danişmend, Kronolojiİsmail Hâmi Danişmend, İzahlı OsmanlıTarihi Kronolojisi, IV, İstanbul, 19711972

Demircanlı, Evliya Çelebi Yüksel Yoldaş Demircanlı, İstanbulMimarisi İçin Kaynak Olarak Evliya ÇelebiSeyahatnamesi, İstanbul, 1989

Demiriz, Türbeler

Yıldız Demiriz, Eyüp'de Türbeler, Ankara,1989

Derman, NamazgahlarUğur Derman, "Osmanlı Devri Şehir veMenzil Yollarında İstirahat ve İbadet

Yerleri Namazgahlar", AtatürkKonferanstan, V, Ankara, 1975

Dernschwam, İstanbulHans Dernschwam, İstanbul ve

Anadolu'ya Seyahat Günlüğü, (Çeviren: Yaşar Önen), Ankara, 1988

DİATürkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.İstanbul, 1988

Dictionary of Byzantium Alexander P. Kazhdan, AliceMary Talbot, Anthony Cutler, Timothy E. Gregory,Nancy P. Sevcenko, The Oxford Dictionaryof Byzantium, IIII, New YorkOxford.1991

Dirimtekin, Haliç SurlarıFeridun Dirimtekin. Fetihden Önce HaliçSudan. İstanbul, 1956

Dirimtekin, Marmara SurlarıFeridun Dirimtekin, Fetihden ÖnceMarmara Sudan, İstanbul, 1953

DTCFD

Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğ'rafyaFakültesi Dergisi, Ankara, 1942 —»

Duman, KatalogHasan Duman, İstanbul Kütüphaneleri

Arap Harfli Süreli Yayınlar TopluKatalogu. İstanbul, 1986

Ebersolt, MonumentsJ. Ebersolt, Monuments d'architecturebyzantine. Paris, 1934

EbersoltThiers, EglisesJ. EbersoltA. Thiers, Les églises byzantinesde Constantinople. III. Paris, 1913

Egli, SinanErnst Egli, Sinan der BaumeisterOsmanischer Glanzzeit, ErlenbachStuttgart. 1954

Eldem, Boğaziçi Anıları

Sedad Hakkı Eldem. Boğaziçi Anıları,Istanbul, 1979

Eldem, Istanbul AnılarıSedad Hakkı Eldem. İstanbul Anılan,Istanbul, 1979

Eldem, Köşkler ve KasırlarSedad Hakkı Eldem. Köşkler ve Kasırlar,III, İstanbul, 19681974

Eldem, Plan TipleriSedad Hakkı Eldem, Türk Evi Plan Tipleri,İstanbul, 1968

Eldem, Sa'dâbâdSedad Hakkı Eldem. Sa'dâbâd, istanbul, ty(1977)

Eldem, Türk BahçeleriSedad Hakkı Eldem, Türk Bahçeleri, İstan-

bul, 1976Eldem, Türk Evi

Sedad Hakkı Eldem, Türk EviOsmanlıDönemi, IIII, İstanbul, 19841987

EldemAkozan, Topkapı SarayıSedad Hakkı EidemFeridun Akozan,Topkapı Sarayı, İstanbul, 1982

ElThe Encyclopaedia of Islam, IV, Leiden,19131936

EPThe Encyclopaedia of Islam, (new edition),Leiden, 1954 —•

Eminönü CamileriMehmet Doğru, Yüksel Kanar, SüleymanMollaibrahimoğlu, Mehmet Ali Arslan,

Kemal Kızgın, Eminönü Camileri, İstan- bul, 1987

Erdenen, AdalarOrhan Erdenen, İstanbul Adaları, İstanbul,1962

Erdenen, Boğaziçi SahilhaneleriOrhan Erdenen. Boğaziçi Sahilhaneleri, I.İstanbul, 1993

Erdoğan, BahçelerMuzaffer Erdoğan. "Osmanlı Devrinde

istanbul Bahçeleri". Vakıflar Dergisi, IV,1958

Ergin, EvkafOsman Nuri Ergin, Türk Tarihinde Evkaf,Belediye ve Patrikhaneler, İstanbul, 1937

Ergin, İmaret SistemiOsman Nuri Ergin, Türk Şehirlerindeİmaret Sistemi, İstanbul, 1939

Ergin, İmarİskânOsman Nuri Ergin, İstanbul'da Beş Asırlıkİmar ve İskân Hareketleri, İstanbul, 1938

Ergin, Maarif TarihiOsman Nuri Ergin, Türkiye Maarif Tarihi,IV, İstanbul, 19391945

(Ergin), MecelleOsman Nuri (Ergin), Mecellei UmûrıBelediye, IV, istanbul. 13301338

Ergin, RehberOsman Nuri Ergin, İstanbul Şehri Rehberi,İstanbul, 1934

Ergin, ŞehircilikOsman Nuri Ergin, Türkiye'de ŞehirciliğinTarihi İnkişafı, İstanbul, 1936

(Ergin), ŞehreminlerOsman Nuri (Ergin), İstanbul Şehreminlert,İstanbul, 1927

Ergin, VakfiyeOsman (Nuri) Ergin, Fatih İmaretiVakfiyesi, İstanbul, 1945

Ergun, AntolojiSadeddin Nüzhet Ergun, Türk Musikisi

AntolojisiDini Eserler, III, İstanbul, 19421943

(Ergun), BektaşiSadeddin Nüzhet (Ergun), Bektaşi Şairleri,İstanbul, 1930

Ergun, Türk ŞairleriSadeddin Nüzhet Ergun, Türk Şairleri, IIV(AFaizi), İstanbul, 19361946

Esad, HarbiyeMehmed Esad, Mir'atı Mektebi Harbiye,İstanbul, 1310

Esad, MühendishaneMehmed Esad, Mir'atı MühendishaneiBerrii Hümâyun, İstanbul, 1312; İstanbul,1986 (Hazırlayan: Sadık Erdem)

Evliya, Seyahatname, 1Evliya Celebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi,I, İstanbul, 1314; III, "istanbul, 1969(Yayımlayan: Zuhuri Danışman); III, İstan-

bul, ty (Yayımlayan: Mümin Çevik)Eyice, Bizans Mimarisi

Semavi Eyice, Son Devir Bizans Mimarisi,İstanbul, 1980

Eyice, BoğaziçiSemavi Eyice, Bizans Devrinde Boğaziçi,İstanbul, 1976

Eyice, HaliçSemavi Eyice, "Tarihte Haliç", İTÜ İnşaatFakültesi Haliç Sempozyumu, İstanbul,1975

Eyice, İstanbulSemavi Eyice, İstanbul, Petit guide a tra-vers les monuments byzantins et turcs,İstanbul, 1955

Ezgi, Türk Musikisi

Subhi Ezgi, NazariAmeli Türk Musikisi,IV, İstanbul, 19331953

XI I


10/568

Fatih AnıtlarıFotoğraflarla Fatih Anıtları, İstanbul, 1991

Fatih Camileri A. Hâki Demir, Ramazan Çokdaş, AhmetÖzgen, Hakkı Alcep, Hüseyin Kutlu,Mustafa Yazıcı, Muharrem Ateş, DuranKömürcü, Fatih Camileri ve Diğer TarihiEserler, istanbul, 1991

Gabriel, Constantinople

Albert Gabriel, "Les Mosquées deConstantinople", Syria, VII (1926)

GDAADGüneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi,İstanbul, 1972 »

Glück, BäderH. Glück, Probleme des Wölbungsbauses:Die Bäder Konstantinopels und ihreStellung in der Baugeschichte, Wien. 1921

Goodwin, Ottoman ArchitectureG. Goodwin, A History of Ottoman

Architecture, London, 1971

Gökmen, SinemalarMustafa Gökmen, Eski IstanbulSinemaları, Istanbul, 1991

Gölpınarlı, Melâmilik Abdülbaki Gölpınarlı. Melâmilik ve

Melâmiler, istanbul. 1992Gölpınarlı, Mevlevilik

Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ 'dan SonraMevlevilik, istanbul, 1953; istanbul. 1983

Gövsa, Türk Meşhurlarıİbrahim Alâettin Gövsa, Türk Meşhurları,istanbul, ty (1946)

Grabar, Sculptures A. Grabar, Sculptures Byzantines deConstantinople, FfîX? siècles, Paris, 1963

Grosvenor, Constantinople

E. A. Grosvenor, Constantinople, III,Boston, 1895

Guilland, EtudesR. Guilland, Etudes sur la topographie deConstantinople byzantine, III,

Amsterdam, 1969Gurlitt, Konstantinopels

C. Gurlitt, Die Baukunst Konstantinopels.III, Berlin, 1907

Güleryüz, SinagoglarNairn Güleryüz, İstanbul Sinagogları.İstanbul. 1992

Güran, İstanbul HanlarıCeyhan Güran, Türk Hanlarının Gelişimive İstanbul Hanları Mimarisi, Ankara, 1978

Gürel, İstanbul EvliyalarıŞevket Gürel, İstanbul Evliyaları ve FetihŞehitleri, İstanbul, 1988

Hadikatü'lVüzerâOsmanzade Taib Ahmed, Hadikatü 7Vüzerâ, İstanbul, 1271

Hafid, SefineMehmed Hafid, Sefinetü'lVüzera(Yayımlayan: İsmet Parmaksızoğlu), İstan-

bul, 1952

Halil Ethem, CamilerimizHalil Ethem (Eldem). Camilerimiz, İstan-

bul, 1932

Hammer, ConstantinopolisBosporusJ. V. Hammer. Constantinopolis und derBosporus, III, PestHartleben, 1822

Haririzade, TibyâtıHaririzade Kemaleddin, Tibyânu vesâ'ili'lhaka'ikfi beyanı selâsili'ttarâ'ik, IIII,Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih bölümü,no. 430432

Haskan, Eyüp TarihiMehmet Nermi Haskan, Eyüp Tarihi, III,

İstanbul, 1993

HBHHalk Bilgisi Haberleri, istanbul, 19291947,(125 sayı)

Hocaoğlu, SahabeMehmed Hocaoğlu, İstanbul'daki SahabeKabirleriKuşatmalarıBazı ZiyaretMahalleri. İstanbul, 1987

Hocazade, ZiyaretHocazade Ahmed Hilmi, Ziyareti Evliya,

İstanbul, 1325İA

İslam Ansiklopedisi. IXIII. İstanbul, 19401988

thsaiyat I1328 Senesi İstanbul Beldesi thsaiyatMecmuası, İstanbul. 1329

İhsaiyat n1329 Senesi İstanbul Beldesi İhsaiyatMecmuası, İstanbul, 1330

İhsaiyat IH1330 Senesi İstanbul Beldesi İhsaiyatMecmuası, İstanbul, 1331

İhsaiyat IV1335 Senesi İstanbul Beldesi İhsaiyatMecmuası. İstanbul, 1337

İKSAİstanbul Kültür ve Sanal Ansiklopedisi.

IrV (AOzansoy), İstanbul. 19821985İlmiye

İlmiye Salnamesi, İstanbul, 1334İnal, Hoş Sada

tbnülemin Mahmud Kemal inal. Hoş SadâSon Asır Türk Musikişinasları, İstanbul.1958

İnal, Son Hattatlartbnülemin Mahmud Kemal İnal, SonHattatlar, istanbul, 1955

İnal, Son Sadrazamlartbnülemin Mahmud Kemal İnal, OsmanlıDevletinde Son Sadrazamlar, IIV, İstan-

bul, 1982

İnal, Türk Şairleritbnülemin Mahmud Kemal İnal, Son AsırTürk Şairleri, IXII, İstanbul. 19691971

İnciciyan, İstanbulP. G. İnciciyan, 18. Asırda İstanbul,(Çeviren: H. D. Andreasyan), istanbul. 1976

İsmet, Tekmiletü'şŞakaikFındıklık İsmet. Tekmiletü 'sŞakaik fihakkı Ehli'lHakaik, istanbul. 1989(Yayımlayan: Abdülkadir Özcan) (ŞakaikiNu'maniye ve Zeylleri içinde c. V)

İSTAReşat Ekrem Kocu. İstanbul Ansiklopedisi.IXI (AGökçınar), istanbul, 19581974

İst. Mitt.İstanbulerMitteilııngeıı. İstanbul, 1933 ~>

İşli, SahabeNecdet İşli. İstanbul'da Sahabe Kabir veMakamları, Ankara, ty (1988)

İzzet, HaritaMehmed İzzet, Haritai KapudanânıDerya, İstanbul, 1285

Janin, Constantinople byzantineRaymond Janin, Constantinople byzan-tine, développement urbain et repertairetopographie, Paris. 1964

Janin, Eglises et monastèresRaymond Janin, La géographie ecclésias-tique de l'empire byzantin, LLe Siège deConstantinople, LU, Les églises, lesmonastères, Paris, 1969

Karal, Osmanlı TarihiEnver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi (1789

1908). VVIII, Ankara, 1988

Kayaboğazı, İstanbul CoğrafyasıŞeref Kayaboğazı, İstanbul ve DolayıCoğrafyası, IIII, İstanbul, 19421947

Koçu, Giyim KuşamReşat Ekrem Koçu, Türk Giyim, Kuşam veSüslenme Sözlüğü, Ankara, 1967

Koçu, Topkapu SarayıResad Ekrem Koçu. Topkapu Sarayı, İstan- bul, ty (i960 )

Koçu, TulumbacılarReşad Ekrem Koçu, İstanbulTulumbacıları, İstanbul, 1981

(Konyalı), Abideler(İbrahim Hakkı Konyalı), İstanbul

Abideleri, İstanbul, ty (1940)

Konyalı, İstanbul Saraylarıibrahim Hakkı Konyalı, İstanbul

Âbidelerinden İstanbul Sarayları, istanbul.1942

Konyalı, Mimar Sinanİbrahim Hakkı Konyalı, Mimar KocaSinan'ın Eserleri, İstanbul, 1950

Konyalı, Üsküdar Tarihiİbrahim Hakkı Konyalı, Üsküdar Tarihi,III, İstanbul, 19761977

Kömürciyan, İstanbul TarihiEremya Çelebi Kömürciyan, İstanbulTarihiXVIl. Asırda İstanbul, 1952; İstan-

bul, 1988

Kumbaracılar, Sebillerİzzet Kumbaracılar, İstanbul Sebilleri.İstanbul, 1938

Kuban, BarokDoğan Kuban. Türk Barok MimarisiHakkında Bir Deneme, İstanbul, 1954

Kuran, Mimar Sinan Aptullah Kuran, Mimar Sinan, istanbul,1986

Kut, DergehnâmeGünay KutTurgut Kut, "İstanbulTekkelerine Ait Bir Kaynak: Dergehnâme",Varia Turcica, IX, Türkische MiszellenRobert Anhegger Armağanı, İstanbul, 1987

Kut, Sıbyan Mektepleri A. Turgut Kut, "İstanbul SıbyanMektepleriyle İlgili Bir Vesika", foıtrnal ofTurkish Studies, 2 (1978)

Kütükoğlu, Darü'lHilafeM. Kütükoğlu. "Dârü'lHilâfeti'lAliyyeMedresesi ve Kuruluşu Arefesinde İstanbulMedreseleri". İslâm Tetkikleri EnstitüsüDelgisi, Vn/12, 1978

Kütükoğlu, İstanbul MedreseleriM. Kütükoğlu. "1869'da Faal İstanbulMedreseleri", Tarih Enstitüsü Dergisi, 78,1977

Lâmîî, Nefehât Abdurrahman Cami, Nefehatü 'lüns minhadarati'lkuds, (Çeviren: Lâmîî Çelebi),

istanbul. 1289Lâtifi, Evsâf

Lâtifi, Evsâfı İstanbul, (Hazırlayan:Nermin Suner), istanbul, 1977

Mahallât EsâmisiŞehremaneti Hududu Dahilinde BulunanMahallât Esâmisi, İstanbul, 1329

Mamboury, RehberErnest Mamboury. İstanbulRehberiSeyyahin. İstanbul, 1925

Mantran, Gündelik HayatRobert Mantran, XVLXVLI. Yüzyılda İstan-bul'da Gündelik Hayat, (Çeviren: M. A.Kılıçbay), İstanbul, 1991

Mantran, İstanbulRobert Mantran, 17. Yüzyılın İkinciYarısında İstanbul. (Çeviren: M. A.

Kılıçbay, Enver Özcan), III, Ankara, 1990

X3 II


11/568

Mathews, Early ChurchesT. F. Mathews, The Early Churches ofConstantinople, Architecture and Liturgy,PennsylvaniaLondon, 1971

Mecdî, Hadaikü'şŞakaikMehmed Mecdî, Hadaikü'şŞakaik, İstan-

bul, 1269 (Taşköprülüzade AhmedIsameddin'in Şakaiku 'n Numaniye fiUlemai'd Devleti'lOsmaniye adlı kitabınıntercümesi)

Meiling, VoyageI. Meiling, Voyage pittoresqueConstantinople et des rives du bosphore,Paris, 1819; (tıpkıbasımı, Istanbul, 1969)

Meriç, Mimar SinanRıfkı Melûl Meriç, Mimar Sinan'ın Hayatı,Eserleri, Ankara, 1965

Millingen, Byzantine Churches, A. van Millingen, Byzantine Churches inConstantinople, their History and

Architecture, London, 1912

Millingen, Walls A. van Millingen, ByzantineConstantinople. The Walls of the City and

Adjoining Historical Sites, London, 1899

Mordtmann, Esquisse A. D. Mordtmann, Esquisse topographiquede Constantinople, Lille, 1892

Musahibzade, Istanbul YaşayışıMusahibzade Celal, Eski Istanbul Yaşayışı,Istanbul, 1947; Istanbul, 1992

MüllerWiener, Bildlexikon W. MüllerWiener, Bildlexikon zurTopographie Istanbuls, Tübingen, 1977

Münib, Mecmuai TekâyâBandırmalızade Ahmed Münib. MecmuaiTekâyâ, Istanbul, 1308

Mür'i'tTevarihŞemdanizade Fındıklık Süleyman Efendi,Mür'i'tTevarih, (Yayımlayan: Münir

Aktepe), IIII, istanbul, 19761981

Müstakimzade, Tuhfe

Müstakimzade Süleyman Saadeddin,Tuhfei Hattatın, istanbul. 1928

Nevsâli OsmanîEkrem ReşadOsman Ferid (Sağlam),Musavver Nevsâli Osmanî, IIV sene,İstanbul, 13251328

Nevsâli Serveti Fiinûn Ahmed İhsan (Tokgöz), Musavver NevsâliServeti Fünûn, IV sene, İstanbul, 13101 3 1 4

Nirven, İstanbul SularıSaadi Nazım Nirven, İstanbul Suları, İstan-

bul, 1946

Nutku, DarülbedayiÖzdemir Nutku, Darülbedayi'nin Elli Yılı,

Ankara, 1969

Nutku, MeddahlıkÖzdemir Nutku, Meddahlık ve MeddahHikayeleri, Ankara, ty (1976)

OAOsmanlı Araştırmalan / The journal ofOttoman Studies, İstanbul, 1980 »

d'Ohsonn, TableauMouredgea d'Ohsonn, Tableau generalde L'Empire Ottoman. IV1I. Paris.17911824

Okan, İstanbul Evliyaları Aysel Okan, İstanbul Evliyaları, İstanbul,ty (1964)

Osman Bey, Mecmuai CevâmiHacı İsmail Beyzade Osman Bey,Mecmuai Cevâmi, III, İstanbul, 1308

Osmanlı Müellifleri

Bursalı Mehmed Tahir, OsmanlıMüellifleri, IIII, İstanbul, 13331342

Ostrogorsky, BizansGeorg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi,(Çeviren: Fikret Işıltan), Ankara, 1981

Önkal, Hanedan TürbeleriHakkı Önkal, Osmanlı Hanedan Türbeleri,

Ankara, 1992

Ötüken, Kiliseler Yıldız Ötüken, "İstanbul Kiliselerinin

Fetihten Sonra Yeni Görevleri, Banileri ve Adlan", Hacettepe Üniversitesi BeşeriBilimler Dergisi, X/2 (Haziran 1979)

Öz, İstanbul CamileriTahsin Öz, İstanbul Camileri, III, Ankara,1987

Özavcı, YangınlarTarık Özavcı, İstanbul Yangınları, İstan-

bul. 1965

Özbay, Asker HekimliğiKemal Özbay, Türk Asker Hekimliği Tarihive Asker Hastaneleri, IIII, İstanbul. 19761981

Özdamar, NamazgahlarMustafa Özdamar, "Namazgahlar". VakıflarDergisi, XX, 1988

Öztuna, BTMA

Yılmaz Öztuna, Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi. III, Ankara, 1990

Pakahn, MaliyeMehmed Zeki Pakalın, Maliye TeşkilatıTarihi, IIV, Ankara, 1978

Pakahn, Tarih DeyimleriMehmet Zeki Pakahn, Osmanlı TarihDeyimleri ve Terimleri Sözlüğü, IIII, İstan-

bul, 1983Pardoe, Bosphorus

Miss Pardoe, The Beauties of theBosphorus, London, 1850

Pulgher, Eglises ByzantinesD. Pulgher, Les anciennes eglisesbyzantines de Constantinople. Vienne,1878 (tıpkıbasımı, İstanbul, 1974)

Rado, HattatlarŞevket Rado, Türk Hattatları, İstanbul, 1984

Raif, Mir'atMehmed Raif, Mir'atı İstanbul, I. istanbul.1314

Sakıb, NefiseMustafa Sakıb, Sefinei Nefisei Mevleviyân,IIII, Kahire, 1283

SalnameDevletSalnamei Devleti Aliyyei Osmaniye, (68defa), İstanbul, 12631334

SalnameMaarifSalnamei Nezareti Maarifi Umumiye, I

VI sene (V. yoktur), istanbul, 13161321

Salnamei Serveti Fünûnismail Subhi (Soysallıoğlu)Mehmed Fuad.Musavver Salnamei Serveti Fünûn, IIVsene. İstanbul, 13261329

Sami, KamusŞemseddin Sami, Kamusü'lA'lâm, IVI,İstanbul, 13061316

Sevengil, DramRefik Ahmet Sevengil, Eski TürklerdeDram Sanatı, istanbul, 1959

Sevengil, EğlenceRefik Ahmet Sevengil, İstanbul NasılEğleniyordu, istanbul, 1985; İstanbul, 1990

Sevengil, MeşrutiyetRefik Ahmet Sevengil. MeşrutiyetTiyatrosu, İstanbul, 1968

Sevengil, OperaRefik Ahmet Sevengil, Opera Sanatı ile İlkTemaslarımız, İstanbul, 1969

Sevengil, Saray

Refik Ahmet Sevengil. Saray Tiyatrosu,istanbul. 1962

Sevengil, TanzimatRefik Ahmet Sevengil, Tanzimat Tiyatrosu,İstanbul, 1961

(Sevengil), Türk TiyatrosuRefik Ahmet (Sevengil), Türk TiyatrosuTarihi, III, İstanbul, 1934

Schneider, Byzanz, A. M. Schneider, Byzanz. Vorarbeiten zur

Topographie und Archäologie der Stadt,Berlin, 1936

Schneider, Mauren A. M. Schneider, "Mauren und Tore amGoldenen Horn zu Konstantinopel", NGG,

1950, 65107

Schneider Meyer, Landmauer A. M. Schneider B. Meyer Plath, DieLandmauer von Konstantinopel, II, Berlin,1 9 4 3

Sicitti OsmanîMehmed Süreyya, Sicilli Osmanî, IIV,Istanbul, 1308ty (1315)

Silahdar, NusretnameSilahdar Fındıklık Mehmed Ağa,Nusretname, (Hazırlayan: İsmetParmaksızoğlu), IIII, İstanbul, 19661969

Silahdar TarihiSilahdar Fındıklık Mehmed Ağa, SilahdarTarihi, (Yayımlayan: Ahmed Refik[Altınay]), III, İstanbul, 1928

Sözen, Cumhuriyet MimarlığıMetin Sözen, Cumhuriyet Dönemi TürkMimarlığı, Ankara, 1984

Sözen, Mimar Sinan

Metin Sözen, Türk Mimarisinin Gelişimi veMimar Sinan, İstanbul, 1975

STADSanat Tarihi Araştırmalan Dergisi, İstan-

bul, 1987 >Strzygowski Forchheimer,Byzantinischen Wasserbehälter

J. Strzygowski Ph. Forchheimer, Diebyzantinischen Wasserbehälter von

Konstantinopel, Wien, 1893STY

Istanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiSanat Tarihi Yıllığı, İstanbul, 1964 >

Şehir Rehberi1989İstanbul Şehir Rehberi. Cadde ve Sokakİsimleri Turistik ve Pratik Bilgiler(Hazırlayan: istanbul BüyükşehirBelediyesi ve Güzel İstanbul Hizmet

Vakfı), İstanbul, 1989

Şehsuvaroğlu, BoğaziçiHaluk Şehsuvaroğlu, Boğaziçi'ne Dair,İstanbul, 1986

Şehsuvaroğlu, İstanbulHaluk Şehsuvaroğlu, Asırlar Boyuncaİstanbul, İstanbul, ty (1953)

Şeyhî, Vekayiu'lFuzalâ

Şeyhî Mehmed, Vekayiu'lFuzalâ, IIII,İstanbul, 1989 (Yayımlayan: AbdülkadirÖzcan) (Sakaikı Nu'maniye ve Zeylleriiçinde c. ÎIIIV)

TATürk Ansiklopedisi, IXXXÏÏI, Ankara, 19431986

TAD Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafyaFakültesi Tarih Araştırmalan Dergisi,

Ankara, 1963 —•

Tahsin, TıbbiyeRıza Tahsin, Mir'atı Mektebi Tıbbiye, III,İst, 13281330; Tıp Fakültesi Tarihçesi,İstanbul, 1991 (Eklerle Yayımlayan: AykutKazancıgil)

Tanışık, İstanbul Çeşmeleri

ibrahim Hilmi Tanışık, İstanbul Çeşmeleri,III, İstanbul, 19431945

X I V


12/568

Tanyu, Adak YerleriHikmet Tanyu, Ankara ve Çevresinde

Adak ve Adak Yerleri, Ankara, 1967

Tarihi Cevdet Ahmed Cevdet Paşa, Tarihi Cevdet, IXII,İstanbul, 1309

Tarihi Lutfî Ahmed Lutfî, Tarihi Lutfî, IVTI, istanbul.12901306; VTII, istanbul, 1328

(Yayımlayan: Abdurrahman Şeref); LX,istanbul, 1984; XXV, Ankara, 19881993(Yayımlayan: Münir Aktepe)

Tarihi NaimaTarihiNaima (Ravzatü'lHüseyn fihülasatiAhbari'lHafikeyn), IVI, İstanbul1280; IVI, İstanbul, 128183; (Yayımlayan:Zuhuri Danışman), IVI, İstanbul, 19681969

Tarihi Peçevîİbrahim Peçevî. Tarihi Peçevî, III, İstan-

bul. 1283

Tarihi RaşidMehmed Rasid, Tarihi Rasid, IV, İstan-

bul, 1282

Tarihi SelânikîMustafa Selânikî. Tarihi Selânikî, İstan- bul, 1281

Tarihi SolakzadeSolakzade Mehmed Hemdemî, TarihiSolakzade, İstanbul, 1297

Tarihi ŞânizadeŞânizâde Ataullah Efendi, TarihiŞânizade, IIV, istanbul, 1291

Tarihi Vâsıf Vâsıf Ahmed Efendi, Tarihi Vâsıf IIIistanbul, 1219

TCTATanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye

Ansiklopedisi, IVI, istanbul, 19851986TD

İstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiTarih Dergisi, İstanbul, 1949 —•

TDEA

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, IVII(ASez), İstanbul, 19771990

TDEDİstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiTürk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul,1946 »

TDÜA

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, IX,İstanbul, 19831985

TEDİstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiTarih Enstitüsü Dergisi, İstanbul, 1970 —»

TFATürk Folklor Araştırmaları, İstanbul, 19491980, IXLX (366 sayı)

TM

Türkiyat Mecmuası, istanbul. 1925 —•

TOEMTarihi Osmanî Encümeni Mecmuası,istanbul, 19101923, (177 sayı)

Î T

Tarih ve Toplum, İstanbul, 1984 —•

TTEMTürk Tarih Encümeni Mecmuası, İstanbul,19231932, (78101 sayı)

TTOK BelleteniTürkiye Turing ve Otomobil KurumuBelleteni, İstanbul, 1930 >

Tuğlacı, Balyan Ailesi

Pars Tuğlacı, Osmanlı MimarlığındaBatılılaşma Dönemi ve Balyan Ailesi,istanbul, 1981

Tuğlacı, Ermeni KiliseleriPars Tuğlacı, İstanbul Ermeni Kiliseleri,İstanbul, 1991

Tuğlacı, İstanbul AdalarıPars Tuğlacı, Tarih Boyunca İstanbul

Adaları, III,' İstanbul, 19891992Tunaya, Siyasal Partiler

Tarık Zafer Tunaya, Türkiye'de SiyasalPartiler, IHI, İstanbul, 19841989

Uluçay, Padişahların KadınlarıM. Çağatay Uluçay, PadişahlarınKadınları ve Kızları, Ankara, 1980

Unat, Osmanlı SefirleriFaik Reşit Unat, Osmanlı Sefirleri ve

Sefaretnameleri, Ankara, 1968Uşşakizade, Zeyli Şakaik

Uşşakizade Seyyid İbrahim Hasib, ZeyliŞakaik (Yayımlavan: H. J. Kissling),

Wiesbaden,' 1965'

Uzunçarşılı, İlmiyeİsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı

Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara, 1988

Uzunçarşılı, Kapıkuluİsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı DevletiTeşkilâtından Kapıkulu Ocaktan. III,

Ankara, 1988

Uzunçarşılı, Merkez ve Bahriyeismail Hakkı Uzunçarşılı, OsmanlıDevletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı,

Ankara, 1989

Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihiİsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi,IIV, Ankara, 1988 '

Uzunçarşılı, Sarayİsmail Hakkı Uzunçarşılı, OsmanlıDevletinin Saray Teşkilatı, Ankara, 1988

(Ülgen), İstanbul Ali Saim (Ülgen). İstanbul ve Eski Eserleri.İstanbul. 1933

Unsal, Eski Eser KaybıBehçet Unsal, "İstanbul'un İmarı ve EskiEser Kaybı", Türk Sanatı Tarihi Araştırmave İncelemeleri, II, İstanbul, 1969

Unsal, KütüphanelerBehçet Unsal, "TürkVakfı istanbulKütüphanelerinin Mimari Yöntemi",Vakıflar Dergisi, XVIII, 1984

Unsal, TürbelerBehçet Unsal, "İstanbul TürbeleriÜzerinde Stil Araştırması", VakıflarDergisi, XVI, 1982

Ünver, MuvakkithanelerSüheyl Ünver, "Osmanlı Türkleri İlimTarihinde Muvakkithaneler", AtatürkKonferanstan, V, Ankara, 1975

Ünver, Mutlu AskerlerSüheyl Ünver, İstanbul'un Mutlu Askerlerive Şehit Olanlar, Ankara 1976

Ünver, Sahabe KabirleriSüheyl Ünver, İstanbul'da Sahabe

Kabirleri, İstanbul, 1953 Vada, Boğaziçi

A. Cabir Vada, Boğaziçi Konuşuyor veKanlıca Tarihçesi, istanbul, ty

VDVakıflar Dergisi, Ankara, 1938 —>

Vassaf, SefineHüseyin Vassaf, Sefînei Evliyayı Ebrâı;IV, Sülevmaniye Kütüphanesi, YazmaBağışlar, no. 23052309

Vicdanî, TomarHalvetiyeM. Sadık Vicdanî, Tomarı Tumkı

Aliyye 'den FLalvetiye Silsilenamesi, İstan bul, 1338

Vicdanî, TomarKadiriyeM. Sadık Vicdanî, Tomarı Tunıkı

Aliyye den Kadiriye Silsilenamesi, İstan bul, 1338

Vicdanî, TomarMelâmilikM. Sadık Vicdanî, Tomarı Tunıkı Aliyye:Melâmilik, istanbul. 1338

Yavuz, Mimar Kemalettin Yıldırım Yavuz, Mimar Kemalettin veBirinci Ulusal Mimarlık Dönemi, Ankara,1981

Ye ra si mo s, VoyageursStéphane Yerasimos, Les voyageurs dansl'empire ottoman (XLV^XVF siècles),

Ankara, 1991

Yüksel, BâyezidYavuzİ. Aydın Yüksel, Osmanlı Mimarisinde IL.BâyezidYavuz Selim Devri. V, İstanbul,1983

Yüngül, Taksim SuyuNaci Yüngül, Taksim Suyu Tesisleri, İstan-

bul. 1957

Zâkir, Mecmuai TekâyâZâkir Şûkrî Efendi, Die İstanbulerDerwischKonvente und ibre Scheiche(Mecmuai Tekâyâ), (Yayımlayan: M.Serhan TayşiKlaus Kreiser), Freiburg, 1980

Ziya, İstanbul ve BoğaziçiMehmed Ziya, İstanbul ve Boğaziçi, III,İstanbul, 1336 (1920M928

Ziyaoğlu, Belediye ReisleriRakım Ziyaoğlu, İstanbul Kadılan,Şehreminleri, Belediye Reisleri ve PartilerTarihi, İstanbul, 1971

G Ö R S E L M A L Z E M E K A Y N A K K I S A L T M A L A R I

AAE Alman ArkeolojiEnstitüsü

CPL Celsus Picture LibraryÇEKÜL Çevre ve Kültür

Değerlerini Tanıtma ve Koruma Vakfı

DHKD Doğal Hayatı KorumaDerneği

FAAE Fransız Anadolu AraştınnalarıEnstitüsü

IRCICA islam Tarih, Sanat veKültür AraştırmaMerkezi

İAM istanbul Arkeoloji

Müzeleri

İSTAV istanbul Sanat Tanıtım ve Araştırma Vakfı

TETTV Türkiye Ekonomik ve

TİEMToplumsal Tarih Vakfı

TİEM Türklslam EserleriMüzesi

TSM Topkapı Sarayı

Müzesi

TTOK Türkiye Turing veOtomobil Kurumu

YEM Yapı EndüstriMerkezi

XV


13/568

İ S T A N B U L A N S İ K L O P E D İ S İ Y A Z A R L A R I

30 Eylül 1993 tarihine kadar İstanbul Ansiklopedisi yazı ailesine katılanlar

Panayot Abacı, Aygül Ağır, Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Tanju Akad, Nuri Akbayar, Dr. M. Rıfat Akbulut, Fehmi Akgün,

Doç. Dr. Günkut Akın, Doç. Dr. Nur Akın, Dr. Bülent Aksoy, Irkin Aktüze, Gökhan Akçura, Dr. Semiha Akpınar, Hulki Aktunç,

Fatma Akyürek, Mehmet Ö. Alkan, Prof. Dr. Ali Alparslan, İ. Birol Alpay, Dr. Üstün Alsaç, Haşmet Altınölçek, Yener Altuntaş,

Prof. Dr. Metin And, Dr. Robert Anhegger, Prof. Dr. Ahmet Aran, Hakan Arlı, Prof. Dr. Güven Arsebük, Doç. Dr. Tülay Artan,

Cem Atabeyoğlu, Dr. Meral Avcı, Dr. Sedat Avcı, Ruhi Ayangil, Pelin Aykut, Vedat Başaran, Başar Başarır, Cengiz Bektaş,

Prof. Dr. Afife Batur, Selçuk Batur, Oya Baydar, Nedret Bayraktar, Prof. Dr. Turhan Baytop, Doç. Dr. Murat Belge,

Doç. Dr. Albrecht Berger, Ercüment Berker, Prof. Dr. Eşer Berköz, Fikret Bertuğ, İncila Bertuğ, Can Binan, Çelen Birkan,

Sula Bozis, Ali Esat Bozyiğit, Cengiz Can. Prof. Dr. Gönül Cantay, Yar. Doç. Dr. Oğuz Ceylan, Meltem Cingöz, Raşit Çavaş,

Prof. Dr. Kâzım Çeçen, Doç. Dr. Atilla Çetin, Engin Çizgen, A. Vefa Çobanoğlu, Prof. Dr. Mehmet Çubuk, Doç. Dr. Jak Deleon,

Prof. Dr. Yıldız Demiriz, Belgin Demirsar, Celil Dinçer, Ayhan Doğan, Atilla Dorsay, Prof. Dr. Emre Dölen, Seza Durudoğan,

Dr. Müfid Ekdal, Oktay Ekinci, Güldeniz Ekmen, Doç. Dr. Edhem Eldem, Orhan Erdenen. Hülya Erdoğan, Kutluay Erdoğan,

Ayten Eriş, Konur Ertop, Yar. Doç. Dr. Özkan Ertuğrul, Doç. Dr. Cengiz Eruzun, Jak Esim, Burçak Evren, Prof. Dr. Ufuk Esin,

Prof. Dr. Semavi Eyice, Ferruh Gencer. Dr. Sinan Genim, Dr. M. Turgay Gökçen, Şule Gökdeniz, Çelik Gülersoy,

Naim Güleryüz, Mehmet Güntekin. Yar. Doç. Dr. Murat Güvenç, Ayşe Hür, Ekrem Işın, Prof. Dr. Ekmeleddin Ihsanoğlu,

Prof. Dr. Halil İnalcık, Tuğrul İnançer. Doç. Dr. Gül İrepoğlu, Yaman İrepoğlu, Doç. Dr. Feryal İrez, Mustafa İzberk,

Aynur Kabataş, Nihal Kadıoğlu, Doç. Dr. Cemal Kafadar, Yegân Kahya, Zafer Karaca, Gündağ Kayaoğlu, Arslan Kaynardağ,

Prof. Dr. Haydar Kazgan, Prof. Dr. Ahmet Keskin, Zülal Kılıç. H a r a Koç. Dr. Orhan Koloğlu. Prof. Dr. Emre Kongar,

M. Sabri Koz, Ergun Köknar, Prof. Doğan Kuban, Ayşe Yetişkin Kubilay, Hasan Kuruyazıcı, Mehmet Zeki Kuşoğlu, Turgut Kut,

Onat Kutlar, Banu Kutun, Silva Kuyumcuyan, Prof. Dr. Önder Küçükerman, Nikiforos Metaxas, Ahmet Mülayim,

Prof. Dr. Selçuk Mülayim, Emine Naza, Dr. Nevra Neciboğlu. Dr. Eckhard Neubauer, Tarkan Okçuoğlu, Prof. Dr. İlber Ortaylı,

Prof. Dr. Ayla Ödekan, Dr. Nazan Ölçer, Yusuf Ömürlü, Prof. Dr. Ferhunde Özbay, Doç. Dr. Mehmet Özdoğan.

Prof. Dr. Metin Özek, Ahmet Özel, Prof. Dr. Nazmiye Özgüç, Burcu Özgüven, Mevlüt Özhan, Gönül Paçacı,

Kevork Pamukciyan, Alpay Pasinli, Yar. Doç. Dr. Sacit Pekak. Erol Pekcan, Ersu Pekin, Faruk Pekin, Brigitte Pitarakis,

Dr. Eugenia PopescuJudetz, Raffi Portakal, Prof. Dr. Günsel Renda, Mustafa Saka, A. Selçuk Sakaoğlu, Necdet Sakaoğlu,

Prof. Dr. Saim Sakaoğlu, Fatih Salgar, Yıldız Salman. Turgut Saner. Giovanni Scognamillo, Vağarşag Seropyan,Prof. Dr. Yıldız Sey, Lütfü Seymen, Ziya Nur Sezen, Prof. Dr. Haluk Sezgin, Prof. Dr. Frederick Shorter, Orhan Silier,

Selim Somçağ, Prof. Dr. Hande Süher, Hilmi Zafer Şahin, Yüksel Şahin, Süleyman Şenel, Prof. Dr. Celal Şengör,

Ömer Faruk Şerifoğlu, ilhan Şimşek, Ayten Şan Şölen, Doç. Dr. M. Baha Tanman, Prof. Dr. Mete Tapan, Cinuçen Tanrıkorur,

Dr. Gülsün Tanyeli, Dr. Uğur Tanyeli, Prof. Dr. İlhan Tekeli, Doç. Dr. Şirin Tekeli, Dr. Hülya Tezcan, Aksel Tibet,

Prof. Dr. Taner Timur, Veysel Tolun, Prof. Dr. Zafer Toprak, Doç. Dr. Mete Tuncay, Eser Tutel, Prof. Dr. Erol Tümertekin,

Reşat Uca, Esin Uluğ, Süha Umur, Cemal Ünlü, Ali Suat Ürgüplü, Behzat Üsdiken, Asnü Bilban Yalçın, Prof. Dr. Faik Yaltırık,

Doğan Yavaş, Prof. Dr. Alaeddin Yavaşça, Doç. Dr. Yıldırım Yavuz, Hasan Yelmen, Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu,

Prof. Dr. Stefanos Yerasimos. Nilay Yeşil tepe, Doç. Dr. Nuran Yıldırım. Prof. Dr. Ahmet Yı ldı za , Hulusi Yü cebıyık,

Prof. Dr. Atilla Yücel, Dr. İ. Aydın Yüksel, Dr. Thi erry Zarcone

XVI


14/568

1 ÂB ÂLEMİ

ÂB ÂLEMİ

Âlemi âb, âb meclisi, bezmi tarab dadenmiştir.

İstanbul'da, 19. yy'm ikinci yarışmadoğru yaygınlaşan içkili toplantılar. Me-sirelerde, meyhanelerde tertip edilen âbâlemleri sazlı sözlü ve daha serbestolurken rical konak ve yalılarındaki birtür yarı resmi havada olurdu. Daha es-kilerde âb âlemlerine "bezmi işret"(içki toplantısı), "bezmi âlem" (eğlentitoplantısı) deniyordu.

Farsça bir sözcük olan "âb" akarsuanlamında olmakla beraber, edebiyatı-mızda ve özellikle de İstanbul'da, gü-zellik, canlılık, parlaklık, içki anlamları-nı karşılayıcı bir dizi tamlamada yer al-dı: âbı revân (akarsu), âbı şirin (tatlısu), âbı şûr (tuzlu su), âb ü tâb (güzel-

lik, canlılık), âbyar (sulayıcı, saki), âb gine (içki şişesi), âbgir (gölcük), vb.Şarap ve içki anlamına gelen âb'lı de-

yimler, İstanbul yaşamında ve edebiya-tında daha çok kullanıldı: âbı âteşrenk, âbı âteşnâk, âbı âteşpâre, âbıâteşnümâ, âbı âteşfurûş, âbı engûr,âbı erguvanı, âbı haram, âbı hara-bat, âbı zer, âbı tarab, âbı yakut vb.Kuşkusuz bu zenginlik, İstanbul'un do-ğası ve kültürü ile çok yönlü beslenegeldi.

Boğaziçi'nin ve Halic'in eğlenmeyeelverişli koyları, kent çevresindeki sukaynakları ve mesireler, küçük toplu-

lukların günübirlik ya da mehtaplıgecelerde mutluluk arayışlarına olanak veriyordu. Bununla birlikte 19 yy'a ge-linceye kadar, su kıyılarında, çayırlarda

ve havuz başlarında, meyhane görünü-mü veren içkili eğlenceler ancak gözler-den uzak olmak koşulu ile yapılabili-

yordu. Şer' î kural lar bakımı ndan âbâlemlerini açıkta yapmak olanaksızdı.Bu nedenle âb meclisleri meyhane or-tamlarından ve konaklardan dışarıyapek fazla taşmıyordu. Bunda, 18. yy bo-

yunca Osmanlı tahtına oturan padişah-ların içkiden uzak duruşlarının da etkisi

vardır.

III. Selim (17891807) bir gün Boğa-

ziçi'nden saltanat kayığıyla dönerkenkıyıya yakın oturmuş bir grubun âb âle-mi yaptıklarını görerek dümen kırdırır.

Eğlenenler hemen yer sofrasının üstüne bir seccade örtüp namaza dururlar, fa-kat secdeye gidemezler. Hoşgörülü pa-dişah "âlemlerinde olsunlar!" diyerekoradan uzaklaşır. Bu padişahın döne-minde İstanbul'a gelen Melling, Boğazi-

çi ve Haliç resimlerinin birçoğuna âbâlemi betimleri de işlemiştir. II. Mahmud (18081839) ile oğlu Abdülmecid(18391861) içkiye düşkün oldukları gi-

bi, dönemlerinin önde gelen yöneticile-ri ve aydınları da bu konuda daha öz-gürdüler. Ama, gerek topluma duyulansaygıdan, gerekse şeriata karşı çekin-genlikten, içki, şarap, içkili meclis de-mek yerine, âb âlemi ya da âlemi âbdeyimleri tercih edilmekteydi. Böylece,mecazlarla yüklü İstanbul Türkçesi zen-gin anlamlı bir deyim daha kazandı. Âbâlemi, su kenarında yapılan piknik an-lamında yorumlanabileceği gibi, içkilitoplantı ve eğlence anlamını da ver-

mekteydi. Âb âlemleri, bir yandan, mirasyedile-

rin, eğlence düşkünlerinin, sanat veedebiyat meraklılarının tutkularıyla, bir

yandan da yönetici sınıfın giderek yo-ğunlaşan siyasal ortamda içkili toplantı-ları yeğlemeleriyle hemen her çevreye

yayıldı.

Bu tutku, Abdülmecid dönemindekihızını, II. Abdülhamid dönemine (18761909) doğru bir oranda yitirmekle bir-likte 20. yy'a kadar sürdü. Tanzimat dö-nemi (18391876) devlet adamlarından

Âli, Fuad, Midhat paşaların konakların-da ve sahilhanelerinde düzenlenen âb

âlemleri ya siyasal gündemli iç kabinetoplantıları havasında ya da nükte vemizahtan ülke sorunlarına ve müziğedeğin uzayan, dönemin renkli kişileri-nin de katıldığı gece eğlenceleri niteli-

ğinde sürmekteydi. Âb âlemlerine din-dar ve içkiden uzak kalmayı yeğleyendevlet adamları da ilgi duymaktaydılar.Örneğin, tarihçi, fıkıh bilgini ve devletadamı Ahmed Cevdet Paşa bile arada

bu akıma ayak uydurur, yalısında en

yakın dostlarıyla âb âlemi düzenlermiş.Onun şu dizeleri buna kanıt gösterilir:Bezmi meyde kusura bakma sakın /

Âlemi âb başka âlemdir / Meyi ikbâlihazmeden amma / Mezhebimce sahihâdemdir.

Âb âlemlerinin en çok dedikoduyaneden olardan, I. Meşrutiyetin ilan edil-diği günlerde (18761877) Midhat Paşa'nın konağındaki içkili toplantılardı.

Ahmed Midhat Efendi, Namık Kemal gibi aydınların da katıldığı bu oturumlar-da siyasal konular tartışılır, hattâ bazen,uluorta konuşmalar bile olurdu. Bir âbâleminde "Niçin Âli Osman olur da ÂliMidhat olmaz?" denmesi, ertesi gün sa-

raya kadar ulaştırılmıştı.

Âb âlemlerinin hemen her gün dü-zenlendiği bir başka yer, Abdülaziz dö-neminde (18611876) Veliaht MuradEfendinin Kurbağalıdere'deki köşküy-dü. Burada Yeni Osmanlılar'ın liderlerişehzadeyle birlikte dönemin ünlü sa-zende ve hanendelerini de alarak âbâlemleri yaparlar ve siyaset konuşurlar-dı. II. Abdülhamid döneminde ise(18761909) âb âlemleri kentin uzağmdaki kırlara, Alemdağ, Akbaba, Sarıyer,Büyükdere gibi yörelere kaymış ve eskicanlılığını bir ölçüde yitirmiş bulunu-

yordu. Bu dönemde, hafiyelerin izleme-

sinden korkanlar, âb âlemlerine "frenk vari" giyinip başlarına şapka geçirerekkatılırlardı.

İstanbul'a özgü âb âlemleri edebiya-ta ve müzik dünyasına dâ yansımıştır.

Kandilli sırtlarında çeşitli topluluklara mensup kişilerin katıldığı bir âb âlemi. Melling'in birdeseninden gravür, aynnti; 18. yy. Ara Güler


15/568

ÂB ÂLEMİ 2

Isfahan makamından "Âlemi âb içreGöksu'dan olub zevraksüvar / Kıl Ka-lender Bağçeşin tâ subhadek çâyı ka-rar" âb âlemleriyle ilgili, saptanabilenen eski şarkılardandır, ilk akla gelendizeler ise, günümüzde de söylenen

"Gidelim Göksu'ya bir âlemi âb eyle yelim"dir. Bunun gibi, güftesi OsmanNevres'in, bestesi Hacı Arif Bey'in "Kor-karım tevbei âbe düşürürsün zâhid /Hele hengâmı çemen, mevsimi işret

gelsin" şarkısı veya "Devri lâlinde başeğmem bâdei gülfâme ben / Sâyei

piri muganda minnet etmem câmeben" dizelerinde eski âb âlemlerininanıları vardır. Lale Devri'nden (17181730) beri söylenen "Mutrîb duracak

zaman değildir fevt etmeyelim şebâbı /Hengâmei zevk u şevki kerem et vermeclise âb ü tâbi /Âb ile şarabı mecz etbirbirine çeng ile rebâbı" dizeleri ise,19. yy'da da Galata balozlarından Gök-

su Çayırı'na kadar her içki meclisinde yineleniyordu. Hacı Arif Bey (ö. 1885)âb âlemlerini konu alan iki uşşak şarkı

bestelemiştir: "Meyhane mi bu, bezmitarabhânei cem mi?/ Peymâne mi bu,efseri dârât ü haşem mi? / Sâki mi bu,nevbâvei bostanı cemâli / Reşki çemenistanı hıyâbanı İrem mi? /Mir'atımusaffa mı değil, câmı şarabın / İç

gör ki safâsı ne imiş âlemi âbın". Di-ğeri: "Meyhane değil, meclisi rindâneicemdir / Peymâne değil, dâfii endûhielemdir / Sakiler beğim sureti insanda

görünmüş / Amma bir iki dilberi hûbânı İremdir / Çek sâgarını durmaHafid bâdei nâbın / Te 'şirini anla ney-miş bir yudum âbın". Şevki Bey'in birhüzzam şarkısında da âb âlemi vurgu-lanmıştır: " Gamdîdeleriz sâki sun birdolu kab olsun / Bir tas arak. yâhud birkâse şarab olsun / Sen ver de peyâpeydil mest ü harab olsun / Devr eyle kikeyfimce bir âlemi âb olsun". Güftesi

Ahmet Refik Altmay'ın, bestesi NasibinMehmet Yürü'nün olan hicaz makamın-daki "kederden mi neden böyle sarar-mış rengi ruhsârın" diye başlayan ün-lü şarkıda da "firakın zehreder billahbana her âlemi âbı" dizesi vardır.

Yazar ve be st ek âr Ahmed Rasim(18651932) istanbul âb âlemlerinin,

Andelib, Nuri Şeyda gibi en renkli kişilerindendi; Şehir Mektupları'udi, "Rezâili âlemi âb'a dair" başlığı altında, ra-hatsızlığı nedeniyle içmemeye karar ve-ren bir İstanbullunun ertesi akşam bir

başka âb âlemine nasıl düştüğünü mu-havere tekniğiyle anlatır. Başka bir yazı-sında da "sulu ayyaşîn takımı"nın, dü-zeysiz âlemi âblarını eleştirir.

Âb âlemi geleneği, 20. yy başında, il-kin II. Abdülhamid'in İstanbul genelin-de uyandırdığı korku yüzünden gidereksönükleşmiş, II. Meşrutiyet'te siyasaltansiyonun yükselmesi, savaşlar, yok-sulluk ve eski hayat tarzının değişmesigibi nedenlerle yaklaşık yüz yıl boyun-ca kazandığı incelikleri ve kuralları ile

birlikte yavaş yavaş unutulmuştur.NECDET SAKAOĞLU

R E Z Â İ L İ Â L E M İ Â B ' A D A İ R

Vay efendim! Va...y beyim! Maşallah! Böyle olmalı. Nenlesiniz ayol?

Buralardayız... Fäkal biraz hastayım. Vah vah! Geçmiş olsun. Neniz var? Mide. lîvet, bendeniz de muztaribim... Garson!A..ma..n, af buyurun... Midem!.. Bir İane efendim!.. Ama..n, müsaade buyurun... Ölüyorum!.. Etme Alahı seversen!.. Bir taneden ne olur? Vallahi dokunuyor... Gecen akşam iyi eder diye iki konyak...

Nah! Konyak midevîdir... Nasıl midevî efendim... Berbat etli. bıraktı... Ne konyağı idi? Yunan. İşte ondan. Bundan fena konyak olmaz. İhlamur suyiyle ispirto... Garson! Aman, rica ederim.

Dur efendim! Burada bir Fransız konyağı var... İksir... Garson! Beyefendiyesabahlan benim içtiğim o konyaktan bir tane getir. Hâtırı âliniz için... Yoksa... kaabil değil!..Efendim, şerefinize!.. Size tuhaf bir şey arzedeyim... Bir zaman... daha sizinle teşerrüf etmemiştik...

merhum Arif bey... zavallı şimdi hastadır, Sadık bey... damadı rahmetli Abdi bey... filân her akşam birleşir... saat yedilere kadar çakarız... Efendim, şerefinize!..

Afiyet olsun! Fakat nasıl çakarız?.. Garson! bir konyak daha. Çok olur efendim. Âdam, bir iki konyaktan ne olur?.. Sürahilerle içerdim... Hem de fıçı

konyağı!.. Bir sabah kalktım... Fakat ne haldeyim?.. Beynimin içi oğulduyor...kalbim vuruyor... göğsüm yanıyor... gözlerim ateş gibi... dil parça parça... el ayaktitrer... midem bulamr... dizlerim tutmaz... boğazım kuru... yürümek kaabildeğil... yatmak müteassir [güçleşmiş]... Baktım ki hal fena... Gideceğim... Ozaman da gençlik...

Aman efendim! Şimdi ihtiyar mısınız? Otuz beş var mısınız?

Var yok... Fakat biz aksineyiz... Gönüllerimiz kocadı... Ah!.. Afiyeteefendim... Mezeden buyurun... Sahi! Konyakla şeker gider... Garson!.. Şekergetir. Konyak getir. Dimitri, bu akşam sana ne oldu?.. Ne arzediyordum?.. Evet,gençlik... Karşıda, Galavani sokağında bir kız severdim... Sever değil, âdetaçıldırırdım... Hınzır kız!.. Yine hatırıma geldi... Adam!.. Bu akşam da benim içinrahatsız ol... Ne olur?.. Allah aşkına çak!

İçiyorum efendim. Afiyete!.. Doğrudur, "geçmiş zaman olur ki hayali cihan değer" derler...

Garson! Şişemi doldur. Beye de ver. Aman, konyak bozacak. Düz için. Konyağın üstüne bilmem nasıl olur?Pekâlâ olur!.. Garson! gel gel! Bir boş kadeh daha getir. Derken...

efendime söylevim... bizim Arif bey geldi... Rahmetli mutlaka yanında taşırdı. Yassı bir şişeciği vardı... Doldurur, arka cebine yerleştirirdi... Allah rahmeteylesin... Çok zarif, nazik, kadirşinas bir zattı... Beni yatakta görür görmezgülümsedi. Derhal şişeyi çıkardı, ağzıma verdi. "Aman içemenı, çıkarırım,fenayım!" dedimse de kim dinler?.. Hatırmdan da çıkılmaz... Ikına sıkına birkaç

yudum içtim... Şişeyi çeker çekmez yine yanaştırdı... Bir yudum daha... Afiyete!..Ha babam ha!.. Elhasıl yarıladım... Kafa döndü... mide ısındı... Şöyle bir doğrul-dum... baktım ki biraz kuvvet gelmiş... Anladım... Birkaç tane daha çekersem

bütün bütün kalkacağım... Dedim ki: "Aman şu dolabı aç. Benim akşam aldığımşişe oradadır." Elhasıl bir tane... bir tane daha... Yataktan kalkamıyan Esat turpgibi oldu.

Öyledir... İnsan düştüğü yerden kalkar... Fakat bu mide ağrısı bizi korkuttu... Keyfine bak. Çak. Afiyet olsun! Evet, doğrudur. Biz içmezsek edemeyiz. Garson! gel şu şişeyi tazele. Şaka değil, buranın rakısı da iyiymiş. iyidir. Bu gazinocu meraklıdır. Hem iyi heriftir. Olmayıp ne yapacak? Biz olmasak bunlar aç kalır. Hay hay!.. Fakat bazıları da... Âfiyeli... â...linize!..

Teşekkür ederim... Ahmed Rasim, Şehir Mektupları, c. II. s. 88 vd


16/568

3 ABANİ

ABACILIK Yünden gevşek bir biçimde dokunduk-tan sonra uzun süre su ile dövülerekimal edilen bir tür kaba kumaş olanaba, bu kumaştan yapılan palto ve sakocinsinden bir kışlık giysiye de ad ol-muştur. Dervişler, ilmiye sınıfı mensup-ları ve medrese talebesi de bir tür abagiymekle birlikte bu üstlük, zengin vekibar çevrelerde yoksulluk belirtisi sayı-lırdı. Abanın kumaş olarak bilinmesi vegiysi yapımında kullanılması eski ol-makla birlikte İstanbul yaşamına yaygın bir biçimde girişi yeniçeri yağmurlukları ve denizcilere özgü su geçirmeyen üst-lüklerle olmuştur.

I. Dünya Savaşı sırasında Feshane abasındanüniforma giydirilmiş iki çocuğu gösteren birkartpostal.

A. Selçuk Sakaoğlu

Abadan ayrıca sako, şalvar, çakşır,potur, cepken, salta, yelek, cüppe, yağ-murluk, terlik, kukuleta yapıldığı gibi atdonanımında ya da yük taşımada kulla-nılan yardımcı eşya yapımında da yarar-lanılmıştır. 18. yy'dan başlayarak Os-manlı ordusunda asker giyim kuşamıiçin aba türü kumaşlar da kullanılmıştır.

Özellikle Alemdar Mustafa Paşa'mn sad-razamlığı sırasında (1808) kurulan Sek banı Cedid Ocağı'nda askerler içinabadan dizlik ve tozluk yaptmimıştı.

İstanbul'da halk arasında da aba türükumaşlar yaygın biçimde kullanılmak-taydı. Ancak İstanbul'a özgü bir aba tü-rü ve tekniği saptanamamıştır. Abanınhammaddesi olan yünün taşrada ve kü-çükbaş hayvan yetiştiriciliğinin yaygınolduğu yörelerde elde edilmesi dokumaişinin de buna bağlı olarak taşrada oluş-masına elverdiğinden İstanbul'da satılanabanın büyük bölümü başka yerlerdengetirtiliyordu. İstanbul'a aba gönderenşehirler arasında Halep, Gaziantep, Kah-

ramanmaraş, Antakya ve Balıkesir ön sı-rada yer alıyordu. Bununla birlikte İs-tanbul'da da aba imalathaneleri vardı.

Bu tür kumaşların yapımında dink veaba dolabı çalıştırmak için çok miktardasu gerektiğinden İstanbul'daki imalatha-neler Beyazıt, Eyüp, Yenikapı ve Samat

ya semtlerinde toplanmıştı. SonralarıFeshane'de(>) üretilen kaliteli aba "Fes-

hane abası" adıyla anılmıştır.İstanbul'da abadan giysi ve eşya imal

eden, bunlar üzerine çeşitli motifler işle- yen zanaatkarlarla bu tür eşyaları satan'lar genellikle Kapalıçarşı'da toplanmışlar-dı. Eski narh defterlerinde ve esnaf ni-zamnamelerinde öteki zanaatlarda oldu-ğu gibi abacı esnafı için de bazı kurallarkonulmuş, sıkı ve iyi aba işleyip satmakzorunda oldukları buyıırulmuştur.

Evliya Çelebi'nin yazdığına göre aba-cılar, Kapalıçarşı ve Eski Bedesten'in dışesnafından sayılmakta, şehrin çeşitli yer-lerinde bulunanlarla birlikte 300 dük-kânda 700 usta ve kalfa çalışmaktaydı.İstanbul'un değişik semtlerindeki sokak-

larda toplanmış birkaç Abacılar Çarşısı vardı. Bunların toplandığı sokaklara"abacılık" ya da "abacılarla ilgili adlar

verilmişti. 19. yy'da Eminönü Zindankapısı ile Odunkapısı arasında toplananabacı esnafından dolayı ZindankapısıCaddesi'ne halk arasında yakın zaman-lara kadar "Abacılar Caddesi'' de denilir-di. Fatih, Eminönü, Beyoğlu ve Beşiktaşilçelerinde bazı usta abacıların ya da bumesleğin anısını yaşatmak için konul-muş "Abacılar Sokağı'', "Abacı HalimSokağı'', "Abacı Latif Sokağı", "AbacıMahmut Sokağı" gibi sokak adları günü-müzde de yaşamaktadır.

Bibi. Evliya, Seyahatname. I, 616; (Ergin),Mecelle, İ, 406; ay. Rehber. 1; Emruliah,"Aba", Yeni Muhîtü'lMaarif. I, İst., 13281330. 95 97; M. F. Köprülü, "Aba", TürkHalkedebiyatı Ansiklopedisi, Fas. I, İst., 1935,s. 1; M. Ş. Ülkütaşır, "Aba", Türk. Folklor ve Et-nografya Sözlüğü Üzerine Bir Kalem Tecrübe-

si, Fas. I, İst.. 193 7; av. "Aba ve Abacılık".HBH. S. 119 (Eylül 1941). s. 275277; ay,"Aba", İslâmTürk Ansiklopedisi, II, İst., 1944,3638; İSTA, I. 12; Koçu. Giyim. Kuşam. 78;İKSA, I, 34; DİA. I, 45; Şehir Rehberi1989,78; E. Dölen. Tekstil Tarihi, İst.. 1992. 378.381. 539.

M. SABRİ KOZ

ABANİ

Ağbani, Abaniye de denir. 19. yy'da fe-

sin tek başlık olarak kabul edilmesindensoma, üstüne sarılan, ağa, efendi, hacı

Bir bostancı

bara tasına sarılı abani. Je an Brindesi'nin bir resminden ayrıntı; 19 yy. Ara Güler

Günümüzde, Gaziantep'te imal edilip İstan- bul'da satılan aba ni taklidi örtü.Nazım Timuroğlu

vb kimlikleri simgeleyen ensiz dolama.Çözgüsü pamukketen karışımı iplik, at-kıları ve çiçekleri sarı ipek olan abani,İstanbul ve Bursa'da dokunmaktaydı. Eneski abaniler ise Halep, Bağdat ve Hin-distan tezgâhlarında imal edilmiş açıksarı dokuma üstüne daha koyu, safrani(saman sarısı) dallarla desenli ağır birkumaş türüydü. Bundan yapılan sarıkla-ra da abani deniyordu. Üzeri sim sırmaişlemeli abaniler de vardı.

Sözcüğün, "akmişe" gibi, "akbanî"imlasının bozulmasıyla abani olduğu ve"ban akı" (prens beyazı) anlamına gel-diği sanılıyor. Rivayete göre abaniyi İs-tanbul'a ilk getirenler Eflâk ve Boğdan beyleri oldu. Bunlar, başkentteki tören-

lere ipekten dokunmuş beyaz üstünesafran renginde dallarla bezeli kaftan-larla katılmaktaydılar. Padişaha, sadra-zama sundukları hediyeler arasında da bu değerli kumaşlar bulunuyordu. İs-tanbul ve Bursa dokumacıları, ellerinegeçen parçalan örnek edinerek yeni birkumaş türü üretmeye başladılar. Buna,kaynağından dolayı akbanı/ağbanıdendi. Giderek halk arasında abani ol-du. Abani, İstanbul yaşamında uzun za-man, kuşaklık, sarıldık, perde, yorgan

yüzü, başörtüsü, bohça olarak kullanıldı ve taşraya da satıldı. Buna karşılık, Bursa'dan, Halep, Bağdat ve hattâ Hindis-tan'dan İstanbul'a çeşitli kalite ve de-

sende abaniler geliyordu. Bunlar, Hintabanisi, Halep işi abani vb adlarla satılı- yordu. 17. yy' m ortalarında, İstanbul'da"ağabanu destar" (sarık) kullanıldığınarh defterlerinden anlaşılmaktadır.

1830'larda İstanbul'da başlayan fesmodası, II. Mahmud'un bir fermanı ve

yayımlanan bir nizamname ile yaygınlaşınca abani, eski sarığın bir simgesi gibi

ve bir bant halinde fese dolandı.Tarihi Lûtfî 'de fesin kabulünden

sonra Babıâli'deki "hulefâ ve hâcegân"sınıfından kalem şeflerinin, bir süre fes-lerine şal sardıkları, fakat şalın pahalılığı

yanında festen kayması nedeniyle beyaz tülbent ve abani sarmaya başladık-

ları yazılıdır. Daha sonra II. Mahmud'un bir iradesiyle buna da bir düzen getiril-diği görülmektedir. Buna göre feslerin


17/568

ABANOZ SOKAĞI 4

çevresine "Ahmediye" (beyaz sarık, bu-gün de imamların kullandığı form) veabani sarılması yasalaşmış oldu. Ahmediyeyi, ilmiye sınıfından müderrisler,müftüler, kadılar benimserken İstan-

bul'un yaşlı, dindar, hacca gitmiş Müs-lümanları ve çarşı esnafı da abaniyi ter-cih ettiler. Kısa zamanda fes abanisi, İs-tanbul'dan taşraya da yayıldı. Deneti-min söz konusu olmadığı Anadolu ka-saba ve köylerinde eşraf, gayrimüslim,rençper ve esnaf zümreleri kimliklerinifeslerine doladıkları yemeni, puşi, sarıktülbendi vb ile dışa vururlarken yörele-rin zengin ve saygın kişileri de abanisarmaktaydılar. İstanbul'da ise abaniyi,çarşı esnafının yaşlıcaları, hayriye tüc-carları, mahallelerin ileri gelenleri, hacı-lar, muhtarlar, bu kimlikleri için uygun

buldular. Birçok Yahudi esnafı da taşra-dan alışverişe gelenlere "hacıbaba" ha-

vasında güven verebi lmek için, tıpkıMüslüman meslektaşları gibi feslerineabani dolamaktaydılar.

19241925 tarihli Türk Ticaret Salna-mesi 'ndeki bilgilere göre bu tarihe kadarİstanbul'da önemli bir yeri olan abanicilik, Dağıstanlı bir esnaf kesiminin elin-deydi. Çakmakçılar'daki başlıca altı Da-ğıstanlı abanicinin birer dokuma atölyele-ri de vardı. Bu el tezgâhlarında ipekli vepamuklu olmak üzere iki tip abani üreti-lirken Avrupa'dan da abani taklidi doku-malar ithal ediliyordu. İthal abaniler dahaucuzdu ve Anadolu'ya satılmaktaydı.

İstanbul'daki abani dokumacılığı vekullanımı 1925'te, fesle birlikte tüm eski

serpuşları yasaklayan Şapka İktisası Kanunu'nun yürürlüğe girmesine kadarsürdü. Bu tarihten sonra abani başkaalanlar için ve az miktarda üretilmiştir.

NECDET SAKAOĞLU

ABANOZ SOKAĞI

(Bugün Halas Sokağı.) Bir dönem genelevleriyle ünlü sokak. Beyoğlu ilçesimerkez bucağına bağlı Hüseyinağa Ma-hallesinde, Sakızağacı Caddesi ile BaloSokağı arasındadır. Bu sokaktaki evlergenellikle cumbalı olup, üç ya da dörtkatlıdır. Kimisinin altında ayrıca dükkân

vardır.

1882'de Abanoz Sokağı'nda tespitedilen 32 evde iki hekim (M. Raphael

yan ve G. Saib), Pera Telgrafhanesi di-rektörü (J. Antoniadis), Romanya sefa-retinden bir tercüman (G. Konstantinidi) ve bazı tüccarlar oturmaktaydı.1890'a gelindiğinde, ev sayısı 36'ya yük-selmişti. Bunlardan on kadarında bekâr-lara oda kiralanmaktaydı.

Tanzimat'tan (1839) ve özellikle 1855Kırım Savaşı'ndan sonra, Türkiye Avru-palıların hücumuna uğradı. Yabancı uy-rukluların zorlamalarıyla, açılmasına hü-kümetçe göz yumulan genelevler, git-tikçe çoğalıp halk sağlığım bozmaya

başladı.

Hükümet ve belediye, bu gibi evler-de çalışan kadınların bir sağlık kurumutarafından denetim altında tutulmasını

istediyse de İstanbul'daki yabancı uy-ruklu kesim, bu konuda alınacak sağlıktedbirlerinden ötürü kişisel hak ve öz-gürlüklerinin kısıtlanacağını ileri sürüpKapitülasyon hükümlerine sığınarak,herhangi bir kanun ya da nizamnameçıkartılmasını engelledi.

1860'ta Galata ve Beyoğlu'nda adli vetıbbi denetimden uzak olarak, çalışan2.000 kadının varlığı tahmin ediliyor.

1879'da, Misel (Michele) adlı bir he-kim ile Dr. Agop Handanyan, Altıncı Dairei Belediye Başkanı Edouard Blacque'a, genelevlerin denetim altına alın-ması, bunları denetleyecek tıbbi heyet

ve hastanenin kurulması için bir raporile nizamname taslağı hazırladılar. Bu ra-porda genel sağlığın temininin hüküme-tin esas görevlerinden biri olduğu belirti-liyordu. Edouard Blacque da bunları Ba-

bıâli'ye sundu. Şûrayı Devlet 'in kararı

üzerine, 24 Ocak 1295/6 Şubat 1879'dan1884 yılma kadar beş yıllık deneme sü-resinden sonra, 14 Şubat 1299/27 Şubat1884'te "Altıncı Dairei Belediye Dahilin-de Bulunan Bazı Hususi Hanelerin Hidematı Sıhhiyesine Dair Talimatname" ya-

yımlandı. Biri Galata'da biri Beyoğlu'nda

iki muayenehane ile Altıncı Dairei Bele-diye Nisa Hastahanesi açıldı.

Kapitülasyonların kaldırılmasından (8Eylül 1914) kısa bir süre sonra da, yurtçapında 17 Zilhicce 1333/18 Ekim 1915tarihli "Emrâzı Zühreviyenin Men'i Si-rayeti Hakkında Nizamname" (TakvimiVekâyi, no. 2328) ile zührevi hastalıkla-rın yayılmasını önlemek üzere özel birteşkilat kuruldu. Bu teşkilat, İstanbul'daPolis Müdüriyeti Umumiyesi'ne bağlan-dı. Teşkilatın çalışma tarzı ve görevleriayrı bir talimatname ile belirlendi. Be-

yoğlu'nda dağınık halde bulunan gene-levler sınıflandırılarak belirli sokaklardatoplandı. 1920'de birinci sınıf genelevler

Abanoz Sokağı'na taşındı. Ayrıca civa-rındaki Küçükyazıcı, Kilit, Lale (bugünTopraklüle), Fıçıcı (bugün Fıçıcı Apti)

ve Karnavula (bugün Karakurum) so-kaklarında da genelevler vardı. Ancak

bu sokaklardaki genelevler 1964 yılın-dan çok önce kapatılmışlardı.

Abanoz Sokağında 19511956 yıllarıarasında ev sayısı 45'e, bu evlerde çalı-şan kadın sayısı da 500'e ulaşmıştı. Bu

yıllardaki genelevler Hanife Gülten (no.2), Belgüzar İnci (no. 4

Documents

Tarih Vakfı-İstanbul 1