181
Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi `wmidaa igi, visac eRirsa mamulisaTvis Tavis dadeba.~ ilia marTali ilia marTali ilia marTali ilia marTali ilia marTali

Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1086 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

Ta v i XV I I

qarTuli eklesia XIX _ XX

saukuneSi

`w m i d a a i gi , v i s a c eR ir s am a muli s aT v i s T a v i s d ad e b a .~

ilia marTaliilia marTaliilia marTaliilia marTaliilia marTali

Page 2: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1087s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

Sesavali

saqarTvelos samociqulo eklesiis aTaswlovani istoriis ori, SeiZleba

iTqvas, yvelaze didmniSvnelovani momenti ganekuTvneba XIX-XX saukuneebs,

esaa Cveni eklesiis TavisTavadoba – avtokefaliis gauqmeba ruseTis saimper-

atoro karis mier da misi aRdgena qarTveli erisa da samRvdeloebis

Zalisxmevis wyalobiT. XIX saukuneSi, qarTuli eklesiis savalalo mdgo-

mareobis Sesaxeb, avtokefaliis momxreTa mier gamoqveynebul iqna uamravi

masala. maTSi dasuraTebulia ruseTis wmida sinodis qmedebani saqarTveloSi,

sazogadod, ruseTis mTavrobis da eklesiis damokidebuleba qarTuli ek-

lesiis mimarT. arsebobs orgvari Sefaseba: erTi, uaRresad uaryofiTi, me-

ore, uaRresad dadebiTi (umetesad rusuli oficialuri istoriografiisa).

Cven SevecdebiT orives warmoCenas.

marTlmadidebloba, qarTvelTa erovnuli sarwmunoeba, cxadia, iyo ruseb-

is kavkasiaSi gamoCenamde. saqarTveloSi mociqulTa mier danergilma am

sarwmunoebam, romelsac saqarTvelos samociqulo eklesia wmidad icavda,

uaRresi gaWirvebis Jams gansakuTrebiT, XVII_XVIII saukuneebSi, gadaarCina

qarTveli eri da qarTveloba. es ar gaxlavT litoni sityvebi. ra sarwmuno-

ebrivi mimarTulebisac ar unda iyos istorikosi, SeuZlebelia ar aRiaros,

rom marTlmadidebloba da qarTveloba aRniSnul saukuneebSi gaerTmniS-

vnelianebuli iyo da erTis uaryofa, ZiriTadad, meoris dakargvasac iwvev-

da. rogorc cnobilia, politikur Tu sulier mizezTa gamo, gagrigorianeb-

uli qarTvelebi gasomxdnen, gakaTolikebuli qarTvelebi osmaleTis impe-

riaSi jer `gafrangdnen~ da Semdeg gasomxdnen, iqve, gamahmadianebul

qarTvelebs Zlier SeeryaT erovnuli cnobiereba, aseve, mTianeTSi gawar-

marTebulTac. am savalalo mdgomareobas xedavda XVII-XVIII saukuneTa

qarTveloba da mtkiced miiswrafoda erTmorwmune, marTlmadidebluri ruse-

Tisaken. qarTvelma politikosebma TavianTi mware gamocdilebiT icodnen,

rom aboboqrebul mahmadianur okeaneSi myofi saqarTvelosadmi interess

mxolod marTlmadidebluri ruseTi iCenda. evropam, Tumca ki qristianulma,

zurgi Seaqcia mas, anda erovnuli sarwmunoebis (e.i. marTlmadideblobis)

Secvlas iTxovda daxmarebis sanacvlod. qarTvelobam ki, rogorc aRvniS-

neT, icoda, rom swori sarwmunoebis dakargva qarTvelTa erovnul gad-

agvarebasac gamoiwvevda, radgan qarTveloba da marTlmadidebloba sinon-

imebad iyo qceuli qarTul cnobierebaSi.

ivane javaxiSvili wers: `qarTvelebs SoriTgan gagonili hqonda rusTa

mxurvale sarwmunoebrivi grZnoba da eWvi ar ebadebodaT, rom ruseTi

qarTvelTa suliskveTebas advilad gaigebda da maTs Tavganwirul brZola-

Si sparselTa da osmalTa winaaRmdeg wrfelis guliT Zliers daxmarebas

gauwevda. ruseTis mTavrobas da politikosebs ar gamohparviaT qarTvelTa

Page 3: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1088 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

amgvari politikuri gulubryviloba. mTeli maTi politika saqarTvelos

mimarT, rodesac ki ruseTis samxedro TvalsazrisiT qarTvelTa Zalis

gamoyeneba osmaleTis an sparseTis winaaRmdeg saWirod miaCndaT, swored

qarTvelTa am sust grZnobasa da gulubryvilobaze iyo xolme damyarebu-

li. `qarTvelebs mxurvale sarwmunoebrivi grZnoba aqvT da amazea damok-

idebuli maTi gulmodgineba sruliad ruseTis karisadmi da keTilad mo-

surneoba rusi xalxisadmi~, _ ase ambobdnen ruseTis mTavrobis warmomad-

genlebi da qarTvelTa am mxurvale sarwmunoebrivi grZnobis saSualebiT

cdilobdnen da axerxebdnen kidec qarTvelebis imdenad mojadoebas, rom

ruseTis politikuri miznebis gansaxorcieleblad gamoeyenebinaT. roca

ruseTisaTvis saWiro iyo, maSin mas agondeboda, rom qarTvelebi mxurvale

qristianebi iyvnen... ase iyo xolme, sanam saqarTvelos ar Seacdenda da

Tavis samxedro gegmis mixedviT osmaleTTan an sparseTTan omSi, romelsac

igi ganizraxavda, ar Carevda, magram ra wams ruseTs Tavisi piradi mizani

miuRwevlad miaCnda, an omis gagrZelebas TavisTvis xelsayrelad aRar

sTvlida, is saqarTvelos uyoymanod miatovebda xolme da maSin mas yve-

laferi aviwydeboda, qarTvelTa qristianobac da gaWirvebac. aseT SemTx-

vevaSi is imaze aRar fiqrobda, rom saqarTvelo swored misi wyalobiTa da

misi moqmedebiT winandelze ufro uaressa da umweo mdgomareobaSi vard-

eboda xolme~1.

marTalia, saqarTveloSi xedavdnen, rom ruseTTan kavSiris damyarebis

mcdeloba saukuneTa manZilze dadebiT politikur Sedegs ar iZleoda,

magram miuxedavad amisa, politikuri moRvaweebis ltolva erTmorwmune

marTlmadidebluri qveynisaken didi iyo.

ruseTis saxelmwifos wiaRSi arsebobisas, saqarTvelom SeZlo rogorc

erovnuli, ise politikuri gaerTianeba da imperiis rRvevis Semdgom TiTq-

mis erTiani saxiT wardgoma msoflios winaSe. es momenti gansakuTrebiT

xazgasmiTaa aRsaniSnavi, rameTu, rogorc wina TavebSic aRiniSna, XV-XVI

saukuneebSi daSlili saqarTvelo, mravalgzis mcdelobis miuxedavad, ver

gaerTianda da XIX s-is karibWesac daSlil-danawevrebuli miadga.

marTalia, imperiis mizans saqarTvelos gaerTianeba ar warmoadgenda,

magram Cveni qveyana ruseTis wiaRSi arsebulma im Tvisebriobam gaaerTiana,

rac utyuari alRoTi gaisigrZeganes Cvenma politikurma moRvaweebma, roca

isini saukuneTa manZilze imedgacruebaTa miuxedavad, Crdilour, anu mar-

Tlmadideblur orientacias erTgulebdnen.

ruseTis saxelmwifosTan mierTebam Cveni qveynis sxvadasxva kuTxeSi mcx-

ovrebi qarTvelebis moSlil-moryeuli erovnuli cnobiereba aRadgina, xolo

kuTxuri cnobiereba Seamcira. swored gamZafrebulma kuTxurma Semecnebam

dasca erovnuli cnobiereba, rac saqarTvelos daSlis umTavres mizezs

warmoadgenda. saqarTvelo ver erTiandeboda ara mxolod araxelsayreli

sagareo viTarebis, aramed Sinagani danawevrebis gamoc.

Page 4: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1089s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

erTmaneTisagan damoukidebeli, faqtobrivad suverenuli saxelmwifoe-

brivi erTeulebis arsebobam (qarTlis, kaxeTis, imereTis samefoebi, samegre-

los, guriis da sxva samTavroebi) daanawevra qarTveloba. xeli Seuwyo

erTmaneTisagan gansxvavebuli qarTuli eTnografiuli jgufebis warmoqm-

nas barSi, xolo mTaSi TiTqmis tomobrioba aaRorZina. XVI-XVIII saukuneeb-

Si, saqarTvelos erTiani saxelmwifos daSlis Semdgom, imerlobam, qarTlelobam,

kaxelobam, megrelobam, gurulobam da a. S., gamokveTilad Camoyalibebuli

saxe miiRo. saqarTvelos kuTxeebSi gaCnda kuTxuri wes-Cveulebebi, ganmt-

kicda dialeqtebi, Camoyalibda erTmaneTisagan gansxvavebuli eTnografiu-

li Tvisebebi. erovnuli cnobiereba iqamde daeca, rom rogorc wminda ilia

marTali werda: `qarTvels goris mazraSi mcxovrebs-Ra uwodeben~; kaxeli

– kaxelobda, imereli – imerlobda, megreli – megrelobda da a. S.

rogorc aRiniSna, qarTveli eris eTnografiul jgufebad daSlas kuTxuri

saxelmwifoebis arseboba iwvevda (im Tvisebis gamo, romelic saxelmwifos

wiaRSi mcxovreb mosaxleobas xangrZlivi istoriuli Tanacxovrebis Semdgom

sakuTar eTnikur saxes uyalibebs), amitomac saqarTvelos gaerTianeba, anu

kuTxuri saxelmwifoebisa Tu saxelmwifoebrivi warmonaqmnebis mospoba qarTve-

li eris mTlianobisaTvis sasicocxlo aucileblobas warmoadgenda.

marTlac, imperiam mospo qarTuli kuTxuri saxelmwifoebrivi erTeulebi,

riTac kuTxur-tomobriv Segnebas safuZveli gamoecala. ruseTis imperiis

wiaRSi, me-19 saukuneSi, ganmtkicda wina saukuneSi Seryeuli erovnuli cno-

biereba, rac SemdgomSi, imperiis dangrevisas, safuZveli Seiqna erTiani

qarTuli saxelmwifos Seqmnisa, Tumca ki `suli erTobisa~ saqarTvelos

kuTxeTa Soris sruliad arasodes Camkvdara. marTlmadidebluri qvey-

nisaken qarTvelTa ltolvas safuZvlad istoriuli gamocdileba edo _

XV-XVIII saukuneebSi marTlmadidebloba ̀ qarTvelobis~ sayrdens warmoad-

genda. am epoqaSi cxadi Seiqna, rom marTlmadideblobisagan ganSorebuli

qarTvelebi erovnebasac kargavdnen, grigoriani qarTvelebis armenofil-

uri cnobiereba, kaTolike qarTvelebis ̀ frangoba~ da mahmadiani qarTvelebis

`TaTroba~ Cvens mosaxleobasa da politikur wreebs arwmunebda, rom qarTvelo-

bis erTaderT sayrdens marTlmadidebloba warmoadgenda. amitomac, zogadi

masStabiT qarTvelobis SenarCunebisaTvis samkvdro-sasicocxlo brZolaSi,

mahmadianuri TurqeTisa da sparseTisagan gansxvavebiT, ruseTi, surda Tu

ar surda, Tavisi marTlmadideblobis gamo ̀ qarTvelobas~ safuZvels araTu

ver gamoaclida, aramed ganamtkicebda kidec. es miT umetes dasafasebelia,

Tu gavixsenebT, rom TurqeTma istoriuli saqarTvelos mniSvnelovan naw-

ilSi (mesxeTsa da lazeTSi) gamahmadianebiTa da erovnuli cnobierebis

warTmeviT swrafad STanTqa qarTveloba. aseve dakarges erovneba gamahma-

dianebis Semdgom sparseTis gavlenis sferoSi mcxovrebma qarTvelebma

War-belaqansa, Saqsa Tu lore-taSirSi.

Page 5: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1090 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

saqarTvelosaTvis gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo ruseTis mier Zlieri

da mravalricxovani Crdilokavkasiuri mebrZoli tomebis damarcxeba. Crdil-

okavkasieli tomebi _ imJamad, XVI-XIX ss-Si `lekebad~ saxeldebuli daR-

estnelebi da `afxazebad~ saxeldebuli adiRe-Cerqezebi aswleulTa man-

Zilze anadgurebdnen saqarTvelos, ipyrobdnen mis kuTxeebsa da mkvidrde-

bodnen iq, ruseTis wyalobiT saqarTvelo CrdilokavkasielTaganac, iseve

rogorc samxreTeli mezoblebis Semosevisagan daculi aRmoCnda.

ruseTis wiaRSi farulad ganxorcielda `aRdgomis~ idea. amas xels

qarTveli eris saukeTeso Svilebic uwyobdnen, romelnic mxarSi edgnen

rusebs muslimanTagan saqarTvelos kuTxeTa (aWaris, mesxeTis, afxazeTis,

Savi zRvispireTis) gaTavisuflebis dros. saqarTvelos SeuerTda Tavisi

istoriuli teritoriebi, eri gaerTianda. marTalia, yovelive es me-19 saukuneSi

moxda, magram me-18 saukuneSi, aRmosavleTis qveynebis cbier saxelmwifoebT-

an mravalsaukunovani urTierTobis gamocdilebiT dabrZenebuli qarTveli

politikosebi marTlmadidebel ruseTTan urTierTobis Sedegs, miuxedavad

misi mmarTveli politikuri wreebis mxridan araerTgzis Ralatisa, winaswar

Wvretdnen da qarTuli saxelmwifoebriobis ganmtkicebas am qveynis Semweo-

biT eswrafodnen. rom ara rusTa mier dedasamSoblosaTvis aWaris dab-

runeba, aWarlebic dakargavdnen erovnul cnobierebas da Seerwymebodnen

gaTurqebul qarTvelTa masas osmaleTSi. am dabrunebis wyalobiT Seinar-

Cunes aWarelma muslimanebma TavianTi qarTveloba, Tavis mxriv, aWarelTa

wyalobiT osmalos gamahmadianebulma qarTvelobam dedasamSoblosaken moixeda,

igive iTqmis mesxeTSi mcxovreb qarTvel kaTolikeebzec. rom ar SeeerTebina

ruseTs samcxe-javaxeTi dedasamSoblosTan, mesxeTSi mcxovrebi qarTveli

kaTolikeebi, iseve rogorc osmaleTSi mcxovrebi maTi qarTveli Tanamorwmu-

neni, gasomxdebodnen, radgan romma isini miakuTvna somxur-kaTolikuri ek-

lesiis samwysos. ase rom, mxolod ruseTTan SeerTebam SeunarCuna erovnuli

cnobiereba aWarel muslimanebs da mesxeTis kaTolikeebs. samwuxarod, imave

ruseTis wyalobiT uamravi qarTveli mTieli miawera `oseTis sasuliero

komisiam~ osur erovnebas, aseve, xeli Seuwyo qarTvelTa asimilacias afx-

azeTSi, rac ganxilulia Sesabamis adgilas, meore mxriv ki, xeli ar Seuwyo

saingiloSi gamahmadianebul qarTvelTa srul gaqristianebas.

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis gauqmeba

1811 wlidan, qarTuli eklesia, marTali sarwmunoebis damcveli mTel

kavkasiaSi, rusuli biurokratiuli sistemis danamatad gadaaqcies. kaToli-

kos-patriarqma kirionma ase Seafasa me-19 saukuneSi Cveni eklesiis yofa _

`asi wlis monobis gamo Seirya saqarTvelos eklesiis mwyobri sistema eris

gulTan SeTanxmebuli. dairRva kavSiri, gaqra suli cxoveli~.

Page 6: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1091s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

samarTlianadaa miCneuli,

rom qarTuli eklesiis avtoke-

falia gauqmda imperatorisa

da ruseTis wmida sinodis

gadawyvetilebiT, risi ufle-

bac maT ar hqondaT. maTi qm-

edebiT dairRva wmida msofl-

io krebaTa da mociqulTa kan-

onebi, magram isicaa aRsaniSn-

avi, rom qarTuli eklesiis av-

tokefaliis, iseve, rogorc

qarTuli saxelmwifos gauqmeba,

erTjeradi aqti ar yofila.

jer kidev miqael TamaraSvil-

ma aRniSna, rom qarTuli ekle-

siis TavisTavadobis Seryeva

daiwyo erekle II-is mefobi-

sas, kaTalikos anton I-is dr-

os. `anton kaTalikosi pirv-

eli Seecada rusul eklesia-

sTan daaxloebasa da misi zo-

gierTi wesis SemoRebas saqar-

TveloSi. anton kaTalikosi sinodis wevradac ki iyo arCeuli~. ar SeiZle-

ba romelime avtokefaluri eklesiis meTauri iyos sxva, ucxo eklesiis

sinodis wevri, amiT, sxva rom ara vTqvaT, avtokefaluri eklesiis Rirseba

knindeba. anton I ki, 1783 wlidan daniSnuli iyo ruseTis wmida sinodis

wevrad. amave wels, ruseTsa da saqarTvelos Soris dadebuli traqtatis

ZaliTac, qarTuli eklesiis TavisTavadobas seriozuli safrTxe daemuqra.

georgievskis traqtatis merve artikulSi, kerZod, Cawerili iyo: ̀ kaTaliko-

ssa, anu umTavressa arqiepiskopossa maTsa aqundes adgili ricxvTa Soris

ruseTisa mRvdelmTavarTasa mervesa Sina xarisxsa, ese igi ars Semdgomad

tobolskisa da yovlad umowyalesobiT miuboZebs mas niadag titlosa uw-

mindesisa sinodis Clenobisasa, xolo Tu viTar saTanado ars ruseTisa

sinodisadmi, amisaTvis ukue daiwerebis sxva artikuli~. Cven, naSromSi

`saqarTvelos adgilobrivi saeklesio krebebi~ gamokvleuli gvaqvs, rom

qarTuli eklesiis SigniT arsebulma qaosma da mtrulma urTierTdamok-

idebulebam samRvdeloTa Soris anton I aiZula kaTalikosobidan gaday-

enebis Semdeg samarTali eZia ruseTSi, sadac igi srulebiT gaamarTles,

viTarca WeSmariti marTlmadidebeli, daniSnes erT-erTi centraluri epar-

qiis mmarTvelad arqiepiskoposis tituliT. saqarTveloSi dabrunebis Sem-

deg antoni kvlav avida sakaTalikoso taxtze da Seecada qarTuli ekle-

Page 7: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1092 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

sia moewesrigebina rusul eklesiaSi arsebuli wesebis Sesabamisad, yovelmxriv

daeaxloebina qarTuli eklesia rusulTan. qarTuli eklesiis avtokefaluro-

bisaTvis Seusabamo muxlic traqtatSi misi ganzraxviT unda Sesuliyo.

qarTuli eklesiis TavisTavadobas amcrobs, agreTve, 1799-1800 wlebSi Sedgen-

ili `traqtati~, daculi platon ioselianis TxzulebaSi `giorgi XIII-is

cxovreba~1. am traqtatis erT-erTi muxliT, saqarTvelos eklesiaSi unda

darCeniliyvnen kaTalikosi, episkoposebi da samRvdeloeba. sanacvlod, TiTqos-

da qarTvelebi iTxovdnen, qarTuli eklesiis zedamxedvelobis mizniT, ruseTis

wm. sinods gamoegzavna ̀ arximandriti, an iRumeni, kaci mdabali da myudro~.

qarTvelebi, agreTve, iTxovdnen: ̀ viTxoveT romel yovelive igi samRvdelo-

Ta wesni iyvnen Sewynarebul da pativiscemul Rirsebisamebr ruseTisa,

vinaiTgan qveSemdomil qmnili igi samefo TvisiTa nebiTa SeerTda saimper-

atorisa~. rogorc cnobilia, qarTuli saxelmwifoebriobis gauqmeba impera-

toris manifestiT amcnes qarTvel xalxs sionis taZarSi. rusebis survili

iyo es mZime saqme xalxSi avtoritetuli qarTuli eklesiis meSveobiT

aResrulebina. dimitri yifiani Tavis `memuarebSi~2 wers: `manifesti dawer-

ili iyo iseTi sityvebiT, romelnic cxadad gamoxatavdnen kurTxeuli aleqsan-

dre imperatoris sruls didsulovanebasa da keTil ganzraxvebs da,

rasakvirvelia, damamSvidebel STabeWdilebas iqoniebda im drois qarTvelebze~,

magram `damSvidebis~ nacvlad, sionSi misuli qarTvelebi manifestis mos-

menisas sastikad aRelvebulan, Tumca ki, `sionisaken mimaval quCebSi gam-

wkrivebuli iyo or-wyeba jari~. manifesti qarTuladac ki ar uTargmniaT _

`ar SeiZleboda qarTvelebis win iseTi sityvebis warmoTqma, romelic imaT-

Tvis udides cinizms gamoxatavs~, _ wers d. yifiani. cnobilia, rom rusulma

xelisuflebam kargad gamoiyena is winaaRmdegobani da urTierTbrZola,

romelic gaCaRebuli iyo qarTvel batoniSvilTa Soris taxtis xelSi

Casagdebad. msgavsi mdgomareoba iyo eklesiaSic. d. furcelaZe wers: `man-

ifestis eklesiaSi wakiTxvis Semdeg anton II kaTalikosma paraklisi gada-

ixada da daafica ruseTis erTgulebaze yvela mcxovrebi mis xelqveiT

eparqiebisa, mcxeTisa, samTavroisa da alaverdisa da rodesac mefis saxlo-

baSi gaCnda usiamovnoba da zogierTma batoniSvilebma moindomes saqarTve-

los taxtis daWera, kaTalikosi miubrunda maT darigebis sityviT da ur-

Cevda, mSvidobianaT ecxovraT da madloba moexsenebinaT rusis xelmwifi-

saTvis, radganac ineba man im sikeTis Cadena, saqarTvelo miiRo Tavis

mfarvelobis qveS, Tumca areul-dareuloba iyo Cvens qveyanaSi, magram an-

ton kaTalikosi mainc ar iSlida zrunvas imaze, rom eklesia xelSeuxebe-

li yofiliyo, da agreTve imaze, rom eklesiisagan dawesebuli rigi aravis

moeSala~3. man, moTxovnis Sesabamisad, rusul mTavrobas warudgina aRwera

monastrebisa, eklesiebisa da samRvdeloebisa, gadmosca maTi `samwuxaro

mdgomareoba~, uaqtiuresi monawileoba miiRo wmida ninos cxovelmyofeli

Page 8: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1093s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

jvris gadmosvenebaSi, romelic ruseTma daubruna saqarTvelos, magram mainc

`rusis mTavroba eWviT uyurebda anton kaTalikosis moqmedebas~, cilad

swamebdnen antirusul TaTbirebSi monawileobas, TiTqosda `darejan ded-

oflis ganzraxvebs~ emxroboda, eklesiebSi TiTqosda imperatoris nacvlad,

ixseniebdnen mefed mis Zmas, iulons. antonma Tavi imarTla. xelisufleba

kaTalikoss uyuradRebod ekideboda. 1810 wels `mitropolitis varlamis

CagonebiT, anton kaTalikosis da Tfilel mitropolitis arsenis Soris

usiamovneba Camovarda, imiT gaTavda igi, rom 1811 wels antoni gamoeTxova

Tavis samwysos da gaemgzavra peterburgs~. imperatorma pativiscemiT mi-

iRo da daniSna wmida sinodis wevrad. igi gardaicvala niJni-novgorodSi,

1827 wels. anton II-is saqarTveloSi yofnisas, rogorc aRiniSna, eklesiis

umTavres ierarqTa Soris gaCaRebuli kinklaobis gamo qaosi sufevda, TiTqos-

da isev qarTuli eklesiis dasamSvideblad _ ̀ imperatorma aleqsandre I-ma

1811 wlis 10 ivniss werili miswera anton kaTalikoss, dahpirda misi

Rirsebis Seulaxaobas wm. sinodis avtoritetis meSveobiT da miipatiJa

ruseTSi, sadac misi sakadrisi pativiT icxovrebda, miiRebda pensias da

amasTanave daikavebda mexuTe adgils wm. sinodSi~4.

saqarTvelos eklesia am droisaTvis flobda didZal qonebas, saxnav-

saTes miwebs, tyeebs, sxvadasxva qarxanas, saTevzao adgilebs, wisqvilebs,

Senobebsa da sxva qonebas. igi iyo ekonomikurad damoukidebeli erTeuli,

amiT igi mkveTrad gansxvavdeboda rusuli eklesiisagan, romelic im droi-

saTvis ruseTis xelisuflebis mier saxelmwifos nawilad iyo gadaqceuli

da saero xelisuflebisadmi damorCilebuli. saqarTveloSi ki piriqiT _

saxelmwifo xelisufleba ar iyofoda saerod da sasulierod. qveynis

xelisuflebis saTavesTan idgnen eklesiis umaRlesi ierarqebi, magaliTad,

swored gansaxilveli droisaTvis, imereTis samefoSi marTalia, mefe uzen-

aesi xelisufali iyo, magram `imereTis samefos saqmeebs igi warmarTavda

`sabWos~ daxmarebiT, romlis wevrebic ara marto rCevebSi iRebdnen monaw-

ileobas, aramed didmniSvnelovan Tanamdebobebsac flobdnen... sabWoSi monaw-

ileobda oTxi episkoposi: 1. quTaTeli mitropoliti dosiTeosi, 2. gelaTe-

li mitropoliti eqvTime, 3. nikorwmindeli mitropoliti sofroniosi da 4.

mTavarepiskoposi antoni. CamoTvlili mRvdelmTavrebi sabWoSi didi ufle-

bebiT sargeblobdnen, maT Sexedulebebsa da mosazrebebs mefe yovelTvis

gulmodgined ismenda da did angariSs uwevda~5, mRvdelmTavarTa garda,

`sabWoSi~ kidev 30-mde Tavadi monawileobda. qveynis marTvis aRniSnuli

wesi mogvagonebs daviT aRmaSeneblisa da gaerTianebuli saqarTvelos mefeTa

mier dadgenil wess, roca qveynis mmarTvelobis saqmes meTaurobda `oTxi

berisa~ da vezirebisagan Seqmnili darbazis kari. `oTxi beris~ jgufSi

Sediodnen qarTlisa da afxazeTis kaTalikosebi, Wyondideli da moZRvarT-

moZRvari. ruseTSi ki qveynis sammarTvelo saqmeTagan araTu CamoSorebuli

Page 9: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1094 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

iyo eklesia, aramed TviT eklesiasac ki 1722 wlidan oberprokurori

xelmZRvanelobda, romelic wm. sinods edga saTaveSi. igi saero piri iyo da

didi uflebebi hqonda. ruseTSi saero xelisuflebisadmi eklesiis damor-

Cilebis saqme, romelic 1721 wels patriarqis Tanamdebobis gauqmebiT wam-

oiwyo petre didma, 1784 wels daasrula ekaterine meorem. aseTi mdgomar-

eobis gamo ruseTi, cxadia, ver moiTmenda saqarTveloSi eklesiis rogorc

ekonomikur damoukideblobas, ise mis udides gavlenas saero xelisufleba-

ze. ruseTma miznad daisaxa saqarTvelos eklesiis reorganizacia. Tavda-

pirvelad, anton II-is gamoyenebac scades. saqarTveloSi saeklesio refor-

mis droulad gatarebas mTavroba saxelmwifo mniSvnelobas aniWebda. re-

forma iTvaliswinebda saeklesio dikasteriis Seqmnas, romlis meSveobiT

unda dawyebuliyo qarTl-kaxeTis eklesiis mowesrigeba. dikasterias unda

aRewera eklesia-monastrebis qoneba da daezustebina Semosavali, daedgina

sasuliero pirTa raodenoba, moewesrigebina samrevloebi, sabolood ki

unda mospobiliyo eklesiis ekonomikuri damoukidebloba da igi sruliad

damorCileboda ruseTis saxelmwifos. anton II-is mosaydred daniSnes varlam

erisTavi, mtrulad ganwyobili saqarTvelos samefo karis mimarT, ruseTSi

aRzrdili da rusuli saeklesio cxovrebis kargi mcodne. am periodSi (e.i.

1811 wlamde) qarTul eklesias qarTlsa da kaxeTSi ekuTvnoda 1850 komli

glexi, misi wliuri Semosavali Seadgenda daaxloebiT 40 000 maneTs. ekle-

sias am provinciebSi hqonda 13 eparqia6. marTalia, anton II, viTarca ruse-

Tis wmida sinodis wevri, jer kidev ekaterines droidan (1793 wlidan),

cdilobda rusebis miTiTebaTa Tanaxmad emarTa qarTuli eklesia, magram

miTiTeba dikasteriis Seqmnis Sesaxeb droulad ver aRasrula, amasTanave,

igi ganawyenebuli iyo im RonisZiebebiT, romlebic mTavrobam gaatara

saqarTveloSi. ruseTis xelisufleba rusuli eklesiis danamatad ganix-

ilavda qarTul eklesias jer kidev anton II-is saqarTveloSi yofnisas.

magaliTad, 1809 wels sinodis oberprokurors mieTiTa, Seeqmna saqarTveloSi

dikasteria antonis meTaurobiT da wmida sinodis wevris, varlamis monaw-

ileobiT. amasTan, samRvdeloebas dikasteriaSi Sesayvanad unda aerCia sami

wevri, mdivani, Tarjimani, gadamwerebi, mrCeveli da Tbilisis keTilSobil

Tavad-aznaurTa saswavleblis direqtori. anton II-s imave wels daevala am

saqmis aRsruleba, magram sakiTxis gadawyveta Zalze gaWianurda. 1810 wlis

3 marts kaTalikosi anton II TiTqmis ZaliT gaiwvies peterburgs. erTi

wlis Semdeg movida golicinis cnoba, romelSic kaTalikosis dagvianeba

axsnili iyo misi avadmyofobiT. anton II-is gawvevis Semdeg, dikasteriis

meTaurad daniSnul iqna varlam erisTavi da mas saqarTvelos egzarqosis

tituli eboZa. masve daavales, SeemuSavebina sasuliero dikasteriis mowyo-

bis proeqti. tormasovma miswera varlams: `sinodis oberprokurori mac-

nobebs, rom xelmwife imperatoris surviliT saqarTvelos eklesiis mar-

Page 10: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1095s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

Tva-gamgeoba ise unda moawyoT, rom igi damokidebuli iqnes wmida sinodze~.

saqarTvelos eklesiis reorganizaciis proeqti, varlam erisTavis mier

Sedgenili 1809-1811 wlebSi, waredgina mTavarmarTebel tormasovs. romel-

ic daamtkica wmida sinodma 1811 wlis 30 ivniss. am proeqtis Tanaxmad,

Seiqmna dikasteria da saqarTvelos eklesiam dakarga avtokefalia.

avtokefaliis gauqmebis droisaTvis qarTl-kaxeTSi iyo 13 eparqia (Tbilisis,

mcxeTis, samTavros, ruisis, urbnisis, wilknis, samTavisis, niqozis, alaverdis,

ninowmidis, rusTavis, nekresis, bodbis). mTavarmarTebel tormasovis cnobiT,

iyo 799 eklesia, 746 mRvdeli, 146 diakvani da sxva danarCeni 661 sasuli-

ero piri. arqiepiskopos varlam erisTavis proeqtiT, kaxeTis 5 saepisko-

poso unda gaerTianebuliyo erT – alaverdis eparqiad, xolo qarTlis 8

saepiskoposo erT – mcxeTis eparqiad. misi Semosavali daaxloebiT toli

iyo 16960 maneTisa, kaxeTis eparqiisa ki – 9500 maneTis. arsebuli 9 saarqi-

mandritos nacvlad, varlamis proeqtiT unda darCeniliyo 5 (bodbis, qvaTaxev-

mRvimis, kaxeTis, daviT-garejis da ioane naTlismcemlis). `es proeqti wm.

sinodma daamtkica da daadgina: 1. gauqmdes 13 eparqia da darCes 2, xolo

9 arqimandritis nacvlad 5; 2. saqarTvelos eklesias saTaveSi Caudges

mcxeTa-qarTlis mitropoliti varlam erisTavi da mieniWos mas mudmivi

egzarqosis wodeba, amave dros igi iyos wmida sinodis wevri; 3. saqarTveloSi

gauqmdes eklesiis damoukidebloba da qarTul marTlmadideblur ekle-

sias saTaveSi Caudges wmida sinodis ganyofileba – dikasteria, romelic

yvelaferSi daemorCileba wmida sinodis gadawyvetilebebs. es dadgenileba

wmida sinodma ganixila 1811 wlis 24 ivniss, xolo ZalaSi Sevida 30

ivniss. esaa dRe, rodesac qarTulma marTlmadideblurma eklesiam dahkar-

ga avtokefaloba da daiwyo umZimesi periodi mis Semdgom moRvaweobaSi~7.

eparqiebis Semcirebas rusuli xelisufleba adrec mimarTavda. cicianovma

(1802-1806) qarTlSi 6 eparqiidan datova 3. es xdeboda mTavrobisaTvis

arasasurveli pirebis kaTedridan CamosaSoreblad.

imereTis samefos gauqmebis Semdeg, mTavrobam gadawyvita dasavleT saqarTve-

los eklesia emarTa saqarTvelos dikasteriis meSveobiT. 1815 wlis 30

agvistos dikasteria gadakeTda `saqarTvelo-imereTis sinodalur kanto-

rad~. rusulma mTavrobam mas daumorCila jer kidev avtonomiuri samTavroe-

bis, guria-samegrelos eklesiebic. aman sulieri TvalsazrisiT erTiani

qarTuli eklesia administraciuladac gaaerTiana, magram ucxo eklesiis

frTaTa qveS. ase rom, arqiepiskoposi egzarqosi varlam erisTavi dasavleT

saqarTvelos eklesiasac marTavda. `energiulad iRvwoda eklesia-monas-

trebis aRsaricxavad, rasac mTavroba udides mniSvnelobas aniWebda, magram

mainc zemdgomebma ar inebes am Tanamdebobaze qarTveli kacis datoveba da

1817 wels igi peterburgSi gaiwvies. amave wlidan egzarqosad dainiSna

riazaneli arqiepiskoposi Teofilaqte rusanovi (1817-1821). mis Semdeg

Page 11: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1096 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

mxolod rusi erovnebis episkoposebi marTavdnen saqarTvelos saegzarqo-

sos. Teofilaqtes proeqtis Tanaxmad, romelic daamtkica ministrTa ko-

mitetma, unda garkveuliyo saegzarqosoSi eklesia-monastrebis, sasuliero

pirebisa da mrevlis raodenoba, SeemcirebinaT samRvdeloTa ricxvi da

aRar ekurTxebinaT aravin mRvdlad saTanado gankargulebamde. man 1819

wels Seamcira imereTis saepiskoposoebi maTi erT eparqiad gaerTianebis

gziT, TiTo-TiTo eparqia datova guriasa da samegreloSi. amrigad, dasav-

leT saqarTvelos 12 eparqiidan darCa 3 eparqia. amis garda, egzarqosi

amcirebda moqmedi eklesiebis raodenobas, mRvdlebi rCebodnen StatgareSe8.

saxalxo ajanyeba avtokefaliis dasacavad

ruseTis mTavrobis mier saqarTvelos eklesia ganixileboda, rogorc

saxelmwifo Semosavlis gazrdis erT-erTi wyaro. mTavroba fiqrobda, rom

sasuliero pirTa raodenobisa da sxvadasxva saeklesio xarjis mkveTri

SemcirebiT, xels Seuwyobda xazinaSi eklesiidan Sesuli Semosavlebis

gazrdas. `saeklesio reforma miznad isaxavda saxazino Semosavlis gazr-

das ara marto saeklesio qoneba-Semosavlis xazinaSi gadaricxviT, aramed

yma-glexebis saeklesio gadasaxadis gazrdiTac~9. 1819 wels egzarqosi

Teofilaqte gadavida dasavleT saqarTveloSi da Seudga mTavrobis davalebis

Sesrulebas, e.i. eklesiaTa daxurvas, saeklesio qonebis aRweras da momza-

debas misi xazinisaTvis gadasacemad, amasTanave, saeklesio glexebisagan

saeklesio gadasaxadis gazrdas. mTavroba imedovnebda, rom am gziT saxazi-

no Semosavals gazrdida 700 000 maneTamde, nacvlad iqamde Semavali 18-20

aTasi maneTisa.

am droisaTvis ruseTis mier dapyrobili imereTis mosaxleoba sanaxevrod

ganadgurebuli iyo da did gaWirvebaSi imyofeboda. imereTidan mefe so-

lomon II-is gaZevebis Semdeg, `1811-1812 wlebSi samefoSi mZvinvarebda Savi

Wiri da SimSili, ramac mosaxleobis naxevari gaanadgura~10. 1817 wlisaTvis,

e.i. daaxloebiT Teofilaqtes Camosvlis dros, imereTSi 12730 komli (85000)

suli iqneboda10, aqedan 2124 iyo saeklesio komli, 1994 komli saeklesio

glexi da 130 ojaxi saeklesio aznauri10, e.i. TiTqmis yoveli meeqvse komli

iyo saeklesio, anu mosaxleobis 20%-mde saeklesio kuTvnilebas Seadgenda

da eklesias uxdida gadasaxads. ̀ Semosavali maTgan fulze gadayvaniT Sead-

genda 11 482 maneT vercxlis fuls, maSin, roca 1817 wels xazinis Semosava-

li mTeli imereTidan Seadgenda mxolod 16 745 maneTs~11.

Teofilaqte imereTSi mourideblad iqceoda, riTac kidev ufro gaanawy-

ena mosaxleoba. xalxi aRSfoTda, rac Tavdapirvelad imiT gamoixata, rom

xelisufalT `ar daanebes saeklesio qonebis aRwera, radganac aRweras

qonebis CamorTmeva mohyveboda~. xalxs gansakuTrebiT aSfoTebda da aoceb-

Page 12: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1097s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

da rusebis mier aseulobiT eklesiis daxurva. xalxma daxmarebisaTvis

xelisuflebas mimarTa weriliT: `Cven didi xnis ganmavlobaSi bilwi agar-

ianelebis xelSi viyaviT, bevri tanjva-wameba gadavitaneT, magram isini Cvens

sasuliero saqmeebs ar Sexebian. Cven is xalxi varT, sarwmunoeba TiTqmis

qristes jvarcmis droidan rom SevinarCuneT... Cvens mwuxarebas sazRvari

ara aqvs, rodesac vxedavT, rogor xuraven Cvens wmida eklesiebs, rogor

gvaSoreben Cveni sulis gadarCenaze mzrunvel RvTismoSiS mRvdlebs, rogor

gvarTmeven saxalxo qonebiT Semkul jvrebs da xatebs da asxviseben saek-

lesio qonebas, romelic saukuneebis manZilze sisxliTaa SeZenili an Cveni

uwindeli mefeebis mieraa saCuqrad gadmocemuli~12. amgvarma mimarTvebma

xelisuflebaze ar imoqmeda. saeklesio aRwera gagrZelda, amas mohyva jer

`vake~ imereTis, Semdgom ki mTeli qveynis ajanyeba. 1818 wlis ivlisSi,

saeklesio aRweris dawyebidan erTi Tvis Semdeg, mTeli raWa, guria, samegre-

lo da imereTi fexze dadga. ajanyebulebs ebrZoda ruseTis regularuli

armia. mSobliuri eklesiis dasacavad aRmdgarma mojanyeebma wamoayenes

lozungi ̀ samSoblos gaTavisufleba~, mosaxleobis yvela fena monawileob-

da brZolaSi artileriiT SeiaraRebuli polkebisa da batalionebis winaaRm-

deg. imis gamo, rom imereTSi aRar imyofeboda taxtis memkvidre, bagration-

Ta legitimuri STamomavali, ajanyebulebma mefed gamoacxades solomon

II-is SviliSvili qalis mxridan ivane abaSiZe. general-leitenantma ve-

liaminovma gamoacxada, rom wyvetda saeklesio reformas. SeSinebuli eg-

zarqosi Teofilaqte 300 jariskacisa da artileriis dacviT quTaisidan

TbilisSi gagzavnes13. ruseTis xelisufleba, cxadia, ver Seurigdeboda im-

ereTSi Tavis damarcxebas, amitomac agrZelebda zomebis miRebas, ramac

1819 wels kidev ufro gaafarTova ajanyeba. mTavrobam mojanyeTa winaaRm-

deg moagrova didZali jari, Seudga moqmedebas. 1820 wels daapatimres

mitropolitebi dosiTeos quTaTeli da eqvTime gelaTeli, sxva gavleniani

pirebi, ramac kidev ufro gaaZliera ajanyeba, gansakuTrebiT, guriasa da

raWaSi. mas TanaugrZnobda guria-samegrelos mosaxleoba. dosiTeos qu-

TaTeli (wereTeli) dasavleT saqarTvelos sakaTalikosos faqtobriv

gamgebels warmoadgenda 1792-1815 wlebSi. 1814 wlis 30 agvistos brZaneb-

ulebiT imereTis (afxazeTis, e.i. dasavleT saqarTvelos) sakaTalikoso

Sedioda saqarTvelos saegzarqosos gankargulebaSi, magram 1820 wlamde,

dapatimrebamde, igi eklesiis faqtobriv pirvel ierarqs warmoadgenda

(dosiTeosamde imereTis kaTalikosma 1783 wels datova saqarTvelo da

ucxoeTSi gardaicvala, axali kaTalikosi ar aurCeviaT). dosiTeosi didad

iRvwoda sakaTalikosos ekonomikuri aRorZinebisaTvis, mxars uWerda qvey-

nis xelisuflebas. rogorc cnobilia, dapatimrebuli moxuci mitropoliti

dosiTeosi tomaraSi CausvamT da ruseTisaken wauyvaniaT. igi tomaraSive

cemiT mouklavT gorTan axlos. meore mitropoliti eqvTime gelaTeli

Page 13: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1098 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

(ServaSiZe, 1776-1820) xelisuflebam daiWira, rogorc ajanyebis erT-erTi

moTave. eqvTime adre jumaTeli episkoposi iyo. man aRadgina mravali gapar-

taxebuli adgili, daasaxla glexebiT, aaSena sofeli, romelsac eklesiac

augo, iRvwoda qveynis gaerTianebisaTvis, mefis xelisuflebis gaZlierebi-

saTvis. xalxis azriT, mitropolitebi da, saerTod, episkoposebi xelSeuxe-

belni iyvnen da maT mahmadianebic ki pativs scemdnen. rusTa qmedebam

gurias, imereTTan da raWasTan erTad aajanya samegrelos mosaxleobac.

rusTa jarma samkvdro-sasicocxlo brZolis Semdeg gaWirvebiT gaimarjva

udidesi danakargebiT, moarbies da gadawves raWa, artileriiT miwasTan

gaaswores Semoqmedis cixe guriaSi. soflebi gadawves, zogi mojanye Camo-

axrCves, mravali ruseTSi gadaasaxles, maTi qoneba xazinas gadasces. er-

molovi werda: ̀ soflebi gavanadgureT da gadavbugeT, baR-venaxebi Zirebam-

de avCexeT, veRarasodes aRidgenen moRalateni pirvandel mdgomareobas~14.

raWaSi sofeli futieTi ekuTvnoda gelaTis monasters. eqvTime gelaTe-

lis dapatimrebam, cxadia, aRaSfoTa sofeli. rusTa jars sofelma gaumarTa

usastikesi brZola 1820 wlis 21 maiss. sarwmunoebisa da Tavisuflebi-

saTvis mebrZolma ori aTasma qarTvelma dado Tavi. maT Soris iyvnen

mebrZoli mRvdlebi, berebi da sasuliero pirebi. sabolood, ajanyebis

damTavrebis Semdeg, saeklesio aRweris tempebi Senelda da aTwleulobiT

gagrZelda. qarTuli eklesiis TavisuflebisaTvis Tavganwirulma brZolam

dasavleT saqarTveloSi bevri Tanamoazre da mxardamWeri gaiCina.

eparqiaTa gauqmebiT gamowveuli mZimesarwmunoebrivi Sedegebi

qarTul eklesias istoriulad aTeulobiT saepiskoposo, anu eparqia hqonda

aRmosavleT, dasavleT da samxreT saqarTveloSi. mesxeTis 14 saepiskoposo

osmalo dampyroblebma mospes. samwuxarod, rogorc aRiniSna, muslimanTagan

gadarCenili aRmosavleT da dasavleT saqarTvelos saepiskoposoebis ume-

tesi nawili rusulma xelisuflebam gaauqma. maT qarTuli eklesiis gavle-

nis Sesusteba surdaT qarTvel qristianTa Soris, amasTanave, ekonomikuri

interesebic amoZravebdaT, magram Sedegi ruseTis xelisuflebisaTvis al-

baT moulodneli aRmoCnda. rogorc Semdgom avtokefalistebi aRniSnavdnen,

saepiskoposoTa mospobiT daeca qristianuli sarwmunoeba qarTvelTa Soris.

saepiskoposoTa gauqmebiT qristianoba rom zaraldeba, kargad icodnen

qarTvelma sulierma mamebma, rac kargad Cans erTi XVIII s-is sigelidan,

romelic mcxeTidan saaTabagoSi gaugzavniaT: `ra rom saaTabago sjulze

midrka da episkoposni moiSalnen, mas aqeT Tqvens qveyanaSi episkoposi

aRar Semosula da romel adgilSic episkoposi ar Seva da imisi madli da

kurTxeva ar miva, an misi mamamTavari da moZRvari ar aswavlis da ar

Page 14: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1099s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

hmwysis, is qveyana da iq maxlobelni qristianeni ar iqnebian da arc

marTlmadideblobaSi aRiricxvian~15. aqedan Cans, rom qarTl-kaxeT-imereT-

guria-samegreloSi saepiskoposoebis gauqmebiT qristianebi moakldnen episko-

posis mier gacemul saRmrTo madlsa da kurTxevas, garda amisa, `25 sam-

RvdelmTavro kaTedris daxurvam episkoposebs waarTva samRvdeloebaze

zedamxedvelobisa da xelmZRvanelobis saSualeba~, meore mxriv, im eparqie-

bSic ki, romlebic arsebobdnen, episkoposis xelmZRvaneloba egzarqoss

imdenad SeuzRudavs, rom episkoposs ar hqonda saSualeba samRvdeloebis

realuri xelmZRvanelobisa. mRvdlebi am waqezebis gamo episkoposs aRar

emorCilebodnen da amitomac mrevlze nakleb zrunavdnen, ruseTis saekle-

sio xelisuflebas surda Tbilisidan, eparqiebis monawileobis gareSe, emarTa

mTeli eklesia, ramac savalalo Sedegi gamoiRo.

qarTveloba sarwmunoebis gadarCenisaTvis gamudmebiT iTxovda gauqmebu-

li eparqiebis aRdgenas, kerZod, iTxovdnen urbnisis, alaverdis, bodbisa da

sxva gauqmebuli kaTedrebis aRdgenas. 1841 wels egzarqos evgenis mima-

rTes TxovniT: `guriaSi mRvdelmTavarTa kaTedris daxurvis Semdeg re-

ligiurobam daqveiTeba iwyo, gurulebi, mcxovrebni mahmadianuri TurqeTis

sazRvarze, saWiroebdnen mRvdelmTavris mier damoZRvras~. kaTedra aRadg-

ines, magram 1885 wels egzarqosma pavlem guriaSi daxura jumaTis, xolo

samegreloSi Wyondidis kaTedrebi. 1821 wels imereTis oTxi eparqiis

gaerTianebiT Seiqmna mxolod erTi, samegrelos sami (Wyondidis, cageris da

caiSis) gaerTianebiT Seiqmna erTi, samegrelos eparqia 1829 wlidan. 1833

wels guriis erTaderTi jumaTis eparqia SeuerTes imereTis eparqias, aRadg-

ines 1844 wels (centri jumaTSi), magram 1885 wels SeuerTes samegrelos

eparqias. 1851 wels aRadgines afxazeTis eparqia, 1869 wels SeuerTes

imereTisas, 1885 wels kvlav aRadgines (centri soxumSi). Crdilo oseTi

1811 wlamde Sedioda wilknis saepiskoposoSi, 1870 wlidan SeuerTes mozdokis

eparqias. 1875 wels Seiqmna vladikavkazis saepiskoposo, romelic Sedioda

saqarTvelos saegzarqosoSi 1885 wlamde.

saegzarqosos politika, saboloo jamSi, iwvevda mrevlis sarwmunoebriv

indiferentizms, ukargavda qarTul eklesias erovnul saxes. xalxs gan-

sakuTrebiT aRaSfoTebda qarTuli enis nawilobrivi akrZalva eklesiebsa

da saswavleblebSi. sasuliero seminariebi CvenSi arsebobdnen XIX sauku-

nemdec. isini xelisuflebam gaauqma. Telavis seminariis ukanaskneli req-

tori daviTi werda: `mas Jamsa rusni movides da skola Seuracxyves da

sadac saxeli RvTisa iqadageboda, hyves qvab avazakTa, xolo me pirad-

piradni gansacdelni SemamTxvivnes da mravali boroti moawies Cem zeda~16.

XIX saukunis manZilze daarsebul iqna mravali, maT Soris, sasuliero

(1817 wlidan) saswavlebeli, magram isini ukve ara qarTulenovanni, aramed

rusulenovanni iyvnen. kaTalikos-patriarq leonides TqmiT, es momenti

Page 15: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1100 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

iwvevda momaval samRvdeloTa gaunaTleblobas (enis ucodinarobis gamo

sagnebs ver swavlobdnen): `gaunaTlebel, Tumca ki seminaria damTavrebul

qarTvel mRvdlebs ar SeeZloT gaenaTlebinaT TavianTi mrevli.~ Tanda-

TanobiT seminaria damTavrebuli qarTveli axalgazrdebis nawili gauucx-

ovda qarTuls, daewafnen rusul da evropul ideebs socializmisas, aTeizmisa

da anarqizmisa. XIX s-Si `daixura 15 monasteri da 800-ze meti eklesia.

ruseTis xazinam qarTuli eklesiis 150 milioni maneTis Rirebulebis qone-

ba miiTvisa, saidanac jamagiris saxiT eklesias yovelwliurad Svidasi

aTasi maneTi gamouyo, aqedan 150 aTasi maneTi rusul da berZnul eklesiebs

xmardeboda~.17 n. durnovos azriT, ruseTis xazinas qarTuli eklesiisaTvis

CamourTmevia 323 000 desetina miwa18. es gadaangariSebiT Seadgens 460 000

ha-mde miwas. eklesiebidan da monastrebidan daikarga saukuneTa manZilze

nagrovebi uZvirfasesi qoneba, oqro-vercxliTa da Zvirfasi qvebiT Semkuli

sasuliero nivTebi. aseTi viTarebis dros araa gasakviri qarTveli sa-

suliero pirebis aqtiuri monawileoba saqarTvelos gasaTavisufleblad

mowyobil ajanyebebSi 1804, 1812 da sxva wlebSi. 1832 wlis ajanyebis erT-

erTi ideuri warmmarTveli iyo arqimandriti filadelfos kiknaZe, ̀ kaxeTis

SeTqmulTa sazogadoebis organizatori da sulisCamdgmeli, romelmac reli-

giur koncefciamde aiyvana SeTqmulebis saqme~19. mis mier saidumlo anbanis

gamoyenebiT Sedgenili ̀ aqti goniuri~ ajanyebis wesdebas warmoadgenda, mas

rusuli gamoZieba sagangebo mniSvnelobis, metad mavne daniSnulebis doku-

ments uwodebda. am `aqti goniuris~ SedgenaSi, Tavis droze, monawileoba

miuRia sasuliero moRvawes ioane xelaSvils20.

yovelives miuxedavad, SeuZlebelia ar aRiniSnos egzarqosebis moRvaweo-

bis Sedegebi, magaliTad, Teofilaqte rusanovs (1817-1821) gauxsnia sasuli-

ero saswavlebeli TbilisSi, gorSi, Telavsa da siRnaRSi, moswavleebs mSob-

liur enasac aswavlidnen. saqarTvelos meore rus egzarqoss, ioane vasile-

vskis (1821-1832) gauxsnia vladikavkazsa da alagirSi saswavleblebi, egza-

rqosi mose bogdanov-platonovi (1832-1834) yofila ganaTlebuli pirovneba,

egzarqos evgeni baJanovs (1834-1844) SeuZenia axali Senoba Tbilisis sasu-

liero seminariisaTvis, SeukeTebia sveticxoveli garemxridan, razec 30

aTasi maneTi dauxarjavs. samwuxarod, am dros taZars aRdgenis nacvlad,

afeTqebis saSualebiT, moaciles naxevrad dangreuli stoebi, egzarqosi

isidore nikolski (1844-1858) Wkviani da dinji pirovneba yofila. mas

surda, wesrigSi moeyvana qarTuli eklesiebi. freskebi Camocvenili anda

gaxunebuli iyo. amitomac ubrZanebia kiriT SeeRebaT eklesiebi, ramac mospo

qarTuli ferwera. egzarqosi evsevi ilinski (1858-1877) xels uwyobda

sasuliero saswavleblebis keTilmowyobas, magram mis dros eklesiebidan

dakargula 2 milioni maneTis saeklesio ganZi21. egzarqos ioanike rudnevis

(1877-1882) dros daarsebula sanTlis qarxana, qalTa eparqiuli saswavleb-

eli, saswavleblebSi daarsda kaTedra qarTuli saeklesio enisa.

Page 16: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1101s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

egzarqos pavle lebedevis (1882-1887) dros 1886 wels seminariidan

garicxulma ioseb laRiaSvilma mokla seminariis reqtori dekanozi Cudec-

ki. mis dasaflavebaze warmoTqmul sityvaSi, rogorc miiCneoda, egzarqoss

dauwyevlia mkvlelis `warmomSobi xalxi~. aRSfoTebuli qarTvelebis azri

gamoxata dimitri yifianma, man mouwoda egzarqoss, Tu marTali iyo xalxSi

gavrcelebuli xma, maSin `SemCvenebeli ganidevnos SeCvenebuli qveynidan~.

dimitri yifiani amisaTvis dasajes gadasaxlebiT, sadac 1887 wels mokles.

egzarqosi paladi raevi (1887-1892) diplomati, loialuri adamiani yofila.

cdilobda qarTul ojaxebTan daaxloebas. egzarqosi vladimir bogoiav-

lenski (1892-1898) Secvala flaviane gorodeckim (1898-1901), mis Semdeg

yovel erT-or weliwadSi, vidre 1915 wlamde, Seicvalnen egzarqosebi –

aleqsi opocki 1901-1905, nikoloz nalimovi, nikon sofiiski 1906-1908,

inokenti beliaevi 1909-1913, aleqsi molCanovi, pitirime oknovi. saqarTve-

los ukanaskneli egzarqosi iyo platon roJdestvenski (1915-1917).

avtokefaluri moZraobis dawyeba

qarTuli eklesiis dasacavad xma aRimaRles TviT rusi eris saukeTeso

Svilebma. maT azrs angariSs uwevdnen peterburgsa da moskovSi da didi

gavlenac iqonies saerTod qarTuli eklesiis aftokefaliis aRdgenis pro-

cesze. erT-erTi aseTi iyo cnobili swavluli, slavofili nikoloz durno-

vo, romlis aqtiur Rvawls qvemoT SevexebiT, manamde ki unda aRiniSnos

erovnebiT qarTveli miqael-gobron sabininis roli. marTalia, mas avtoke-

faluri moZraobis procesSi uSualo monawileoba ar miuRia, magram pirvelma

gamoaqveyna peterburgsa da TbilisSi qarTuli eklesiis avtoritetis ama-

RlebisaTvis didmniSvnelovani Txzulebebi, romelTac warmoaCines im droi-

saTvis ukve TiTqmis daviwyebas micemuli qarTuli eklesiis warsuli brwy-

invaleba da sidiade (70-ian–80-ian wlebSi), ufro adre qarTuli kulturis

moamagem da mosiyvarulem gr. gagarinma aRadgina qarTuli freskebi sionSi,

moxata carieli kedlebi eklesiisa, Seadgina albomebi qarTuli yofa-cx-

ovrebisa da siZvelisa.

samwuxarod, XIX saukuneSi saqarTveloSi araTu gaZlierda marTlma-

didebloba, aramed piriqiT, ganelda qarTvelTa mxurvale sarwmunoeba. ker-

Zo pirebis mier mowodebuli cnobebidan da oficialuri angariSebidanac

ki Cans, rom qarTvelebi aRar dadiodnen eklesiebSi ise, rogorc Zvelad,

naklebad ambobdnen aRsarebas, ar eziarebodnen, qveyana daadga zneobrivi

gadagvarebis gzas, XIX s-is 80-iani wlebidan daiwyo eklesiebis Zarcva

yaCaRTa jgufebis mier. amis mizezad miiCnies is, rom ruseTis wmida sinod-

ma ver SeZlo qarTveli eris sarwmunoebrivi patronoba, warmoiSva idea,

rom mxolod erovnuli eklesiis aRdgeniT iqneboda SesaZlebeli mdgomar-

Page 17: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1102 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

eobis gamosworeba. eklesia daiyo or mebrZol frTad, erTni, avtokefaliis

momxreni _ miiCnevdnen, rom ruseTis imperia saqarTveloSi egzarqosebad

iseT pirebs niSnavda, romelTac gansakuTrebuli siZulvili hqondaT yove-

live qarTulis mimarT, rom maT moSales kaTedrebi da daxures eklesia-

monastrebi, qarTuli sasuliero da saero saswavleblebi, maT dros gaiZarc-

va asobiT eklesia, gaibna Zvirfasi arqeologiuri masala, rom isini Seuracx-

yofdnen da abuCad igdebdnen qarTul RvTismsaxurebas, galobas, xalxis zne-

Cveulebebs, devnidnen mowinaaRmdegeebs, isini da maTi samRvdeloeba ar flobdnen

xalxis enas (e. i. qarTuls), SemoiRes rusulenovani wirva-locva da sxv.

meore jgufi mxars uWerda arsebul mdgomareobas. maTi azriT, XIX s-Si

mowesrigda iqamde eklesiaSi arsebuli qaosuri mdgomareoba, damyarda wesri-

gi, samRvdeloebas mieca sarCo, xelfasi, pensiebi. gaTavisuflda mahmadianTa

batonobis qveS myofi mxareebi, sadac aRdga an ganmtkicda qristianoba, gaixsna

uamravi sasuliero da saero saswavlebeli, aRdgenil-gamSvenierebul iqna

eklesiebi da monastrebi. mTis regionebSi _ oseTsa da sxvagan, komisiebis

daxmarebiT aRorZinda da ganmtkicda Seryeuli marTlmadidebloba, moinaTla

gamahmadianeba-gawarmarTebis piras misuli mTieli tomebi da sxv.

unda aRiniSnos, rom TiTqmis erTi saukunis manZilze qarTuli eklesia

ruseTis imperiaSi arsebuli umZimesi viTarebis msxverpls warmoadgenda,

kerZod, Tu XIX s-is dasawyisSi igi zewolas ganicdida imperiis kavkasiis

mxrisaken gafarToebis gamo, XX saukuneSi eklesia ryevas ganicdida im-

periis daSlisaken midrekilebis gamo.

XX s-is dasawyisSive aSkarad gamoikveTa niSnebi imperiis rRvevisa.

kavkasia, romlis dapyrobasac ruseTma TiTqmis asi weli moandoma, gaTavisu-

flebisaken miiltvoda, aseT dros eklesias daakisres mZime movaleoba.

imperiis sasuliero uwyeba aRniSnavda: `kavkasia unda davipyroT xelmeo-

red da am SemTxvevaSi sruliad sxva iaraRiT. am sulieri gamarjvebis

gareSe ar iqneba myari fizikuri dapyroba. aseTi gamarjveba aris sarwmu-

noebrivi gamarjveba. dadga dro, rodesac Cven Rone unda vixmaroT, rom

SemovirigoT adgilobrivi tomebi, SevirwyaT isini, movikedloT, davipyroT

maTi suli da guli~22.

imperiis gansamtkiceblad saWiro iyo imperiaSi ecxovra erT enaze mola-

parake, erTi sarwmunoebis mqone, qveynisadmi erTgul mosaxleobas. dRis

wesrigSi dadga qarTvelebis, ise, rogorc sxva xalxebis, rusebSi asimilacia-

Serwymis sakiTxi. gaZlierda qarTuli enis winaaRmdeg brZola saegzarqosos

mxridan ̀ ruseTTan erT erovnebad Serwymis mizniT~, romelic jer kidev XIX

s-is bolodan daiwyo samegrelosa da svaneTSi qarTuli enis akrZalviT

saswavleblebsa da RvTismsaxurebaSi. zogierTi rusi reaqciulad ganwyo-

bili sasuliero piri, mag. vostorgovi, pirdapir acxadebda, rom imperiis

interesebisaTvis saWiro iyo qarTvelebis garuseba eklesiis daxmarebiT.

ufro adre msgavs pirebs ebrZoda wmida episkoposi gabriel qiqoZe.

Page 18: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1103s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

eklesiis erTma frTam, romelic qarTuli eklesiis Tavisuflebis aRd-

genaze ocnebobda, Sesabamisad upasuxa mTavrobasTan daaxloebulTa meore

frTis am qmedebas. es kargad Cans kaTalikos-patriarq kalistrates me-

muarebidan. egzarqos pavles dros reqtor Cudeckis mkvlelobam daZaba

urTierToba, ̀ qarTvelebi iyurebian borotad, yvela qarTveli unda daviTx-

ovoT, Tu ar gvinda seminariis sruli demoralizacia~, _ werda peterbur-

gidan Camosuli seminariis revizori23. kaTalikos-patriarqi kalistrate

wers, rom seminariaSi swavlisas studentebma ukve icodnen, rom egzarqose-

bis mizani iyo ̀ mrevlis garuseba~24. axal egzarqosebs eSinodaT saqarTveloSi

Camosvla, radganac fiqrobdnen, rom maT daxocavdnen25. marTlac, XX s-is

dasawyisSi 1908 wels mokles egzarqosi nikoni. rusul ierarqiaSi saqarTve-

los ukve uwodebdnen `velur da sastik mxares~, romlis qarTveli ierar-

qebis `idumali da faruli gulisnadebi~ iyo qarTuli eklesiis gamoxsna26.

wmida ilia marTlisa da qarTveli mRvdelmTavrebisbrZola avtokefaliis aRsadgenad

axal, XX saukunes saqarTvelos saegzarqoso, imperiuli TvalsazrisiT,

welgamarTuli Sexvda: `1901 wlisaTvis saqarTvelos saegzarqosos far-

glebSi moqmedebda 485 saeklesio samrevlo skola, sasuliero seminaria,

200 codnis skola, romlebSic 26 763 bavSvi swavlobda... Tu ra yuradRebas

uTmobda mefis mTavroba ganaTlebis saqmes da, kerZod, sasuliero ganaTlebis

saqmes, amaze metyvelebs is faqti, rom 1898 wels mTavrobam saqarTvelos

eklesiebis SesakeTeblad gaiRo 11 645 maneTi, xolo sasuliero saswavle-

blebis SekeTebaze daixarja 750 man. amave dros mosaxleobis religiur

aRzrdas saqarTvelos saegzarqosoSi, romelic aerTianebda 1 167 751 mar-

Tlmadidebels (aq naCvenebi mosaxleobis umetesoba saqarTveloSi cxovrobda),

emsaxureboda 34 monasteri (aqedan, 5 qalTa), 24 sakrebulo taZari, 1 629

samrevloStatiani da 720 miwerili eklesia. garda aRniSnulisa, skolebTan

arsebobda 18 eklesia, xolo sasaflaoebze – 58, sul saqarTvelos saegzar-

qosoSi iyo 2 486 eklesia da monasteri, romelSic saqmianobda 3 954 umaR-

lesi da dabali wodebis sasuliero piri~27.

rogorc vxedavT, cifrebi STambeWdavia, magram miuxedavad am garegnuli

wesrigisa, eklesiis qarTveli mamebi da ierarqebi uaRres ukmayofilebas

gamoTqvamdnen. marTalia, ruseTma SeZlo moewesrigebina saukunis dasawyis-

Si qaosur mdgomareobaSi myofi eklesia, magram daikarga mTavari, risTvisac

saerTod arsebobs igi, _ xalxSi ganelda sarwmunoeba, ufro metic, xalxma

TiTqmis zurgi Seaqcia eklesias. is, rac aqamde xalxis sulieri yofis

aucilebel nawils Seadgenda – eklesiuroba, axla ufro formalur mxared

iqca. eklesia ara sulieri moTxovnilebis dasakmayofilebel, aramed say-

Page 19: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1104 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

ofacxovrebo daniSnulebis elementad iqca. marTalia, XIX s-is dasawyisSi,

avtokefaliis gauqmebis dros, saqarTveloSi SeiZleba ar icodnen eklesia-

monastrebis Tu samRvdelo pirebis zusti raodenoba, maTi Semosaval-gasavali,

magram sasuliero wodeba Sesabamis simaRleze idga, movaleobis aRsruleba

Rirsebisa da Tavdadebis sagans Seadgenda, qarTveli kaci mzad iyo sic-

ocxle daeTmo sarwmunoebisaTvis, misi dacva-SenaxvisaTvis. erTi saukunis

Semdeg ki sarwmunoebas mxolod formaluri, garegnuli daniSnuleba mieni-

Wa. formam Seiwira Sinaarsi.

kidev ufro uaresi da sarwmunoebisaTvis damRupveli iyo is, rom ruse-

Tis imperia cdilobda marTlmadidebloba gamoeyenebina iaraRad qarTvelebis

rus erSi asimilacia-gaTqvefisaTvis. es miutevebeli Secdoma iyo. Tu qarTveli

erisTvis aTaswleulTa manZilze marTlmadideblobasa da qarTvelobas

erTi mniSvneloba hqonda, erovnebis SenarCuneba-dacvas swored marTlma-

dideblobiT axerxebda, axla ukve ruseTis imperiaSi cxovrebisas mdgomar-

eoba mkveTrad Seicvala. qarTuli eklesiis mamebi da eris saukeTeso

Svilebi mixvdnen, rom sarwmunoebis gadasarCenad saWiro iyo eklesiis

ganSoreba rusuli imperiuli manqanisagan, saWiro iyo aRdgena Zveli saek-

lesio wyobisa _ avtokefaliisa.

cnobilia, saqarTvelos eklesia imis gamo, rom igi XIX s-Si ruseTis

eklesiis nawilad iqca, ukve aRar iwodeboda qarTulad. amis gamo, avtoke-

faliis moTxovnis oficialurad warmoCenamde qarTvelma mRvdelmTavrebma

daisaxes ori miznis Sesruleba: 1. rogorme wm. sinodis saimperatoro

karisa da piradad imperatorisaTvis miewodebinaT cnobebi qarTuli ek-

lesiis Zveli didebisa da avtoritetis Sesaxeb; 2. rogorme saqarTvelos

eklesiis istoriis codna gadaecaT momavali TaobebisaTvis. Cvenma ierar-

qiam isargebla 1901 wels mowyobili didi zeimiT, romelic aRiniSna saqarTve-

los ruseTTan `SeerTebis~ 100 wlisTavis aRsaniSnavad da wm. sinods

gaugzavna swored aRniSnuli Sinaarsis Semcveli Txovna. am vrcel doku-

ments, romelSic gamowvlilviTaa gadmocemuli istoriuli simarTle qarTuli

eklesiis aTaswlovani istoriidan, misi udidesi gavlena qarTvelTa suli-

er da saero yofaze, erTvis Txovna wmida sinodisadmi, raTa man ̀ peterbur-

gis Teologiis akademiaSi daaarsos qarTuli saeklesio istoriis damoukide-

beli kaTedra, sadac Seiswavlian xelnawerebs, saeklesio arqiteqturul

Zeglebsa da yvelafers, rac ki qarTul eklesias exeba. es naSromebi axali

cnobebiT gaamdidreben Teologiur da saeklesio literaturas da naTels

mohfenen msoflio marTlmadidebluri eklesiis jer kidev naklebad Ses-

wavlil furclebs~28. ruseTis imperiaSi revoluciuri procesebis dawye-

bamac daaCqara ukve oficialur doneze avtokefaliis moTxovnis wamowyeba.

am moTxovnebiT mravaljer mimarTes imperatorsa da wmida sinods.

Page 20: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1105s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

1905 wlis 11 oqtombers qarTvelma dide-

bulebma mimarTes kavkasiis mefisnacvals da

gadasces werilobiTi dokumenti, raTa impe-

ratorisaTvis mierTmia. wmida ilia marTlis

arqivSi daculi xelnaweris teqsti (xel-

nawerTa inst. i. WavW. fondi, saqme #202)

warmoadgens ilias mier warmoTqmuli moxs-

enebis nawils saqarTvelos eklesiis avtoke-

faliis aucileblobis Sesaxeb. rogorc Cans,

es sityva iliam waikiTxa voroncov-daSk-

ovTan audienciisas. gazeT ̀ cnobis furcels~

gamouqveynebia imperatorisaTvis gadasacemi

dokumentis nawili: `Tqveno brwyinvalebav,

16 saukunea iveriis xalxi Tayvansa scems

wmida jvars uflisas. bevri, bevri mZime gan-

sacdeli da ubedureba gamoiara am xalxma sarwmunoebis gulisaTvis, mTeli

saukuneebis ganmavlobaSi qarTveloba aRmosavleT qveynebis mpyrobelTa

ulmobeli uRlis qveS kvnesoda. iTmenda sisastikes, magram iveriis ekle-

sia mainc Seuryeveli da cxoveli iyo. Zlieri iyo suli da uZleveli Zala

misi, damyarebuli mwyemsTa da samwysoTa Soris mtkice erTobaze, didebulia

da qebuli wamebulTa sisxliT morwyuli is gza, romelzedac Seudreklad

mihyavda, amxnevebda, anugeSebda da uTiTebda qristianobis sazogadoebrivi

da saxelmwifoebrivi cxovrebis miznisa da idealebisaken. magram gavida

ukanaskneli 100 weli, rodesac qarTuli eklesiis bed-iRbals ganagebdnen

rusi egzarqosebi da rasa vxedavT axla? sarwmunoeba moklulia qarTvel

xalxSi, indiferentizmma moicva yvela nawili mcxovrebTa, romelmac daibu-

da TviT morwmuneTa gulSiac. eklesiebi carielia did sauflo dResaswauleb-

Siac ki; eklesiebi TiTqmis yoveldRe iZarcvebian, rac warsul saukuneebSi

ar naxula da ar gagonila. mrevli uars ucxadebs mRvdels da aRar uxdis

arafers saeklesio saRmrTo wesis SesrulebisaTvis da zogierTs adgileb-

Si sruliadac uaryofs mas. saqarTvelos samRvdeloeba ukidures mdgomar-

eobaSia Cayenebuli, werilobiT Tu deputatebis piriT, saqarTvelos egzar-

qoss ucxadebs, rom SimSiliT sikvdili moelis da Tu mTavrobam ar uzrun-

velyo igi, iZulebuli iqneba uaryos mwyemsTmsaxureba da daubrundes eris

kacobas da saeriskaco saqmiT gamonaxon TviT arsebobisaTvis saWiro sazr-

do. erTi sityviT, saqarTvelos marTlmadidebeli eklesia amJamad saSinel

sulTmobZravis mdgomareobaSia. esa xdeba maSin, rodesac eklesiis sxva

xalxs sarwmunoeba mtkiced aqvs daculi da samRvdeloebac uzrunvelyo-

fili. ra aris mizezi saqarTvelos eklesiis ase dacemisa? ra aris mizezi

sarwmunoebis ganqrobisa saqarTveloSi, im qarTvelebSi, romelzedac bizan-

tiis SesaniSnavi istorikosi prokofi kesariisa ambobs: `iverielni yvela

Page 21: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1106 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

xalxebze ukeT inaxaven wess qristianobriv sarwmunoebisas~. mizezi is

aris, rom iveriis eklesias waerTva yovelive is, riTac cocxlobda, Zlieri

iyo igi da riTac scocxlobdnen kavkasiis sxva erebis eklesiebi. Seswyda

sicocxlis ZarRvi. ganhqra eklesiasa da mis meTaurebs Soris kavSiri,

romelic mtkiced damyarebuli iyo STamomavlobisa, enisa, gadmocemaTa da

sulier mSobliur erTobaze, waerTva TviTmmarTveloba, gauqmda saerovno

wesi, romelic qvakuTxedi iyo organizaciisa, amJamad saqarTvelos eklesias

aRar hyavs meTauri, aRar aqvs kanonieri avtokefalia. exlandeli meTaurni

ucxoni arian iveriis eklesiisaTvis; ucxoni arian exlandeli mwyemsnic,

aRzrdilebi xalxis winaaRmdeg mimarTulebaSi. eseni moklebulni arian

niWs sityvierebisas mSobliur enaze da xalxis TvalSi warmoadgenen mx-

olod sasuliero uwyebebis moxeleT. amgvar pirobebSi eklesia unda

dacemuliyo da aki marTlac daeca. saqarTvelos marTlmadideblur ek-

lesiis saxsnelad saWiroa mieces Tavisufali sicocxle, daubrundes Zve-

li kanonieri marTva-gamgeoba, srulad daubrundes xalxis mier arCeuli

kaTalikosi srulis uflebebiTa da valdebulebebiT, iveriis eklesiis ga-

mosabruneblad sxva gza ar aris. eseTi reforma SesZlebs mxolod, Seas-

woros 100 wlis usamarTloba da amasTanave xels Seuwyobs saqarTvelosa

da ruseTis politikuri erTobis ganmtkicebas, radgan es erToba ise Zli-

erad arafriT ar sustdeba, rogorc imiT, rom qarTveli xalxi moklebulia

im did uflebas, romliTac savsebiT sargebloben mezobeli xalxebi.

Tqveno brwyinvalebav! ganzraxuli avtonomia kavkasiis eklesiisa mitro-

politis meTaurobiT ver daakmayofilebs qarTvel ers, romelic gulmok-

lulad miegeba am ambavs da scno, rom am cvlilebebiT moespoba saqarTve-

los eklesias mravalsaukunovani arsebobis ukanaskneli kvali; ara, saWiroa

aRdgenil iqnes saqarTveloSi sakaTalikoso uflebani da ai, amitom Cven,

saqarTvelos sxvadasxva kuTxidan Sekrebilni, wevrni saqarTvelos eklesi-

isani vTxovT Tqvens brwyinvalebas, aRmouCinoT Zlieri daxmareba am Sua-

mdgomlobas, romelic aRZra amer-imereTis samRvdeloebam mis imperatoro-

biT udidebulesobisa da uwmindesi sinodis winaSe, rom aRdgenil iqnas

iveriis eklesiis avtokefaluri uflebani, amorCeuli kaTalikosis meTau-

robiT. Cven Rrmad gvwams, rom Tqveni avtoritetuli da samarTliani gamo-

qomagebaDSewynarebuli iqneba xelmwife imperatoris mier da daubrundeba

saqarTvelos eklesias avtokefalia, ise, rogorc mxolod Tqveni Suamdgom-

lobiTve daubrunda somexTa avtokefalur eklesias mamulebi da naciona-

luri saeklesio samrevlo skolebi. ganaxleba saqarTvelos avtokefaluri

eklesiisa sxva reformebTan erTad, romelTac moulodnelad moelis xalxi,

Cven qveyanas waiyvans mSvidobianobisaken~29.

am dokumentis gadacemis win, Cans, ilias warmouTqvams sityva, romlis

teqstic ilias pirad saarqivo fondSia daculi: `Tqveno brwyinvalebav,

Page 22: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1107s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

ruseTis farglebSi yvela araruss (inorodecs) sarwmunoebrivi marTvis

saqmeSi damoukidebloba aqvs. somxebi, musulmanebi, ebraelebi da a.S. Tavian-

Ti aRmsareblobis mmarTvelobaSi TavisTavadni arian. maT aqvT sakuTari

sasuliero saswavleblebi, sadac swavla mSobliur enazea da yoveldRe

mSobliuris swavlebas daTmobili aqvs farTo adgili. maT damoukideblad

marTavs sakuTari samRvdeloeba. ucnauria, rom am sikeTes moklebulni

arian mxolod marTlmadidebelni qarTvelebi, TiTqosda sasjelad maTi

marTlmadideblobis gamo.

martooden marTlmadidebeli qarTvelebis uuflebobam SeiZleba warmoS-

vas azri, rom ararusebisaTvis erovnuli gagebiT marTlmadideblur ruseTSi

momgebiani araa marTlmadidebluri sarwmunoebis aRmsarebloba. saqmis aseTi

viTareba SeiZleba aixsnas mxolod raRac gaugebrobiT, romelsac amdeni

xania mxolod ziani moaqvs marTlmadideblobisaTvis.

amgvari aragonivruli viTarebis Semdgomi SenarCuneba, Cveni azriT, miC-

neuli unda iqnes udides saxelmwifoebriv da religiur Secdomad.

amitomac gansaxilvelad warmogidgenT Suamdgomlobas qarTuli eklesi-

isaTvis mis wiaRSi uZvelesi droidan arsebuli avtokefaliis dabrunebis

Sesaxeb: vimedovnebT, rom amiT vasrulebT Cvens moqalaqeobriv vals da

vsasoebT, rom am TxovniT Tqveni brwyinvalebis mxardaWera daimsaxuros~30.

1905 wels mefisnacvlisadmi mxolod moTxovnis wardgeniT ar dakmay-

ofilebula ilia. peterburgSi saqmis ganxilvamde Tavad sagangebod eaxla

wmida sinodis oberprokurors a. d. obolenskis, romelsac dawvrilebiT

ganumarta saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenis arsi, rom am sak-

iTxis mougvarebloba momtani iyo mravali ubedurebisa31. rogorc Cans,

peterburgSi gamgzavrebamde ilia sagangebod emzadeboda sinodis ober-

prokurorTan Sesaxvedrad, iRrmavebda codnas qarTuli eklesiis avtoke-

faliis Sesaxeb. amas miuTiTebs ilias monawileoba 1905 wlis Tbilisis wm.

nikolozis eklesiis saswavleblis SenobaSi gamarTul yrilobaSi, romelic

mieZRvna qarTuli eklesiis avtokefaliis sakiTxs. yrilobaze gamosuli

oratorebi moiTxovdnen saqarTvelos eklesias avtokefaliis aRdgenis Semdeg

dabruneboda CamorTmeuli miwebi32.

zemoaRniSnul Sexvedraze, mefisnacval voroncov-daSkovs ar gamouTq-

vams survili avtokefaliis aRdgenisa, mas ganucxadebia: damarwmuneT, rom

eg avtokefalia sasargeblo iqneba saqarTvelosaTvisac da ruseTisaTvisac

da maSin dagiWerT mxarso, Tanac yuradReba miupyria im sakiTxisaTvis, rom

kanonikuri TvalsazrisiT, erT saxelmwifoSi erTi eklesiis arsebobaa neba-

darTuli. maSasadame, erT ruseTis imperiaSi ori avtokefaluri (saqarTvelosa

da ruseTis) eklesiis arseboba uxerxulobas Seqmnida. ilias Semdgom

konsultaciebi miuRia am sakiTxze qarTvel sasuliero pirTagan. eqvTime

TayaiSvili aRwers im drois viTarebas: `bolos da bolos gadavwyviteT

didi demonstracia mogvewyo da avtokefalia mogveTxova, Tan unda wagveRo

Page 23: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1108 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

bairaRebi da plakatebi warwerebiT: `aRgvidgineT avtokefalia~ da sxva.

wamoiWra sakiTxi: vin unda gaZRoloda win am araCveulebriv demonstra-

cias? iliam gviTxra: `Tu saWiroa, me wagiZRvebiTo!~33.

avtokefaliis moTxovna, wamoyenebuli qarTveli mRvdelmTavrebis mier,

namdvil saxalxo moZraobad iqca. yvelas amxnevebda ilias Tanadgoma.

wmida ilia marTlis binaze ikribeboda sazogadoeba am sakiTxze msjelobi-

saTvis, Sekrebebs eswreboda akaki wereTeli, niko nikolaZe, iakob gogebaS-

vili da sxv. ilias ufro gamowvlilviT gaacnes misTvis saintereso sak-

iTxebi da igi, ukve momzadebuli, gaemgzavra peterburgSi. al. cagarelTan

erTad eaxla peterburgis mitropolit antonis. `orive qarTveli xangr-

Zlivad ebaasa sinodis Tavmjdomares qarTvelTa eklesiis Tavisuflebaze.

am vizitis Semdeg ilia ufro arkvevda saWiro masalebs, rasakvirvelia,

moxsenebisaTvis~34.

ruseTis mTavrobam marTlac ganixila qarTvelTa mier dayenebuli sak-

iTxi da igi gadasawyvetad miando ruseTis momaval saeklesio krebas. am

krebis mosamzadebel TaTbirebze, 1906-1907 wlebSi, iyo msjeloba am saki-

Txzec. masSi monawileobdnen episkoposebi kirion saZagliSvili, leonide

oqropiriZe da eqvTime eliaSvili. es ukanaskneli TiTqosda mxars ar

uWerda avtokefalias. kirioni da leonide ki araTu mxardamWerni, aramed

wamomwyebni iyvnen avtokefalurobis ideisa. TaTbirSi monawileobdnen pro-

fesorebi: aleqsandre cagareli, aleqsandre xaxanaSvili, niko mari. yvela

maTganma sxdomebze waikiTxa moxseneba. ep. kirionma oTxi moxseneba wai-

kiTxa. pirvelSi naCvenebi iyo, Tu romel saukuneSi miiRo qarTulma ekle-

siam avtokefalia da misi gauqmebiT romeli kanonebi dairRva (mociqulTa

30-e da 35-e, antioqiis krebis 22-e kanoni). meore moxseneba exeboda mZime

sarwmunoebriv yofas saqarTveloSi da mis gamosasworeblad avtokefaliis

aRdgenis saWiroebas. mesame moxsenebaSi naCvenebi iyo, rom sxvadasxva wyaros

cnobebi XI s-Si iberiisaTvis avtokefaliis miniWebis Sesaxeb, sinamdvileSi

gulisxmobda tao-klarjeTis iverias. mcxeTis eklesia maSin ukve avtoke-

faluri iyo. meoTxe Seexeboda eklesiaTa mowyobis erovnul princips.

didmniSvnelovani iyo prof. cagarelis, prof. al. xaxanaSvilis vrceli

moxsenebani. maTTan erTad qarTuli eklesiis avtokefalias icavda ori

rusi mecnieri: peterburgis sasuliero akademiis profesori ivane sokolovi,

moskovis akademiis profesori zaozerski, magram TaTbiris monawileTa

umetesobam sakiTxi saqarTvelos eklesiis avtokefaliis Sesaxeb aRiara

usafuZvlod. maT Soris aqtiurobdnen mtrebi qarTuli eklesiis TavisTava-

dobisa: prof. glubokovski, ostroumovi, episk. stefane, dekanozi vostor-

govi, butkeviCi da sxvebi35. 20 kacisagan Semdgarma sinodis komisiam ugule-

belyo sakiTxi qarTuli eklesiis avtokefaliis aRdgenisa. wm. sinodma

dausjelad ar datova arc erTi sasuliero piri, romelnic aRniSnul

sakiTxs ayenebdnen. saqarTvelodan gaaZeva episkoposi kirioni. kirions

Page 24: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1109s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

daabrales 1908 wlis 28 maiss saqarTvelos egzarqos nikonis mkvlelobaSi

monawileoba. am ciliswamebam ukiduresad aRaSfoTa morwmuneni.

ilias mokvlisa da imperiaSi reaqciis gamarjvebis Semdeg, qarTvelma

avtokefalistebma gadawyvites TavianTi ideis xalxis gulamde mitana wignebis

gamocemiT. am periodSi daibeWda mravali Sroma, miZRvnili qarTuli ek-

lesiis avtokefaliisadmi. pirveli msoflio omis bolo periodSi, ruseTis

imperiis politikuri ryevis dawyebisas moZraoba kvlav aRorZinda. sam-

Rvdeloebam mTeli simZafriT wamoayena avtokefaliis aRdgenis sakiTxi.

1916 wlidan saqarTvelos sxvadasxva eparqiaSi mowveuli krebebi iRebdnen

gadawyvetilebebs TviTmwysobis aRdgenis Sesaxeb. eklesiis Tavisufleba

miaCndaT sawindrad saqarTvelos momavali gaTavisuflebisa, ris imedsac

omSi ruseTis imperiis damarcxeba aRZravda. wm. sinodi iZulebuli Seiqna,

mieRo iseTi RonisZiebani, rac CaaxSobda avtokefalistTa moZraobas, amasTan

dakavSirebiT wm. sinodma ganixila sami RonisZieba:

1. daearsebinaT kavkasiis samitropolito (mas unda CaexSo saqarTvelos

avtokefaliis moTxovna);

2. soxumis eparqiis proeqti (mas saqarTvelos saegzarqosodan unda

moewyvita afxazeTis regioni);

3. daxuruliyo saqarTvelo-imereTis sinodaluri kantora (saqarTvelos

avtokefaluri eklesia swored mis bazaze unda warmoqmniliyo, misi gauqme-

biT avtokefaliis moTxovnas safuZveli gamoecleboda).

1916 wels marTlac daarsebula `kavkasiis samitropolito~. misi Seqm-

nis sakiTxs sinodi aTi wliT adrec ixilavda. saqarTvelos saegzarqo-

sodan gamoiyo soxumis eparqia da saqarTvelos saegzarqosos ewoda kavkasiis

samitropolito olqi.

ruseTis imperiaSi 1917 wlis Tebervlis

revoluciis Semdeg qarTvelma samRvdeloe-

bam gadawyvita uswrafesad esargebla Seqmn-

ili momentiT da gamoecxadebina avtokefaliis

aRdgena. 1917 wlis 12 marts mcxeTaSi Seikri-

ba aTiaTasobiT morwmune. swires mRvdelmT-

avrebma leonidem, giorgim, antonma da pir-

osim. aq iyvnen saqarTvelos eparqiaTa warmo-

madgenlebi, sagubernio da samazro marSle-

bi. sveticxovelSi wirvisas ̀ ganicadeze~ sity-

viT gamovida episkoposi leonide da gamo-

acxada saqarTvelos eklesiis avtokefaluri

marTva-gamgeobis aRdgena. miuloca istoriu-

li dRe mTel qarTvel xalxs. wirvis damTavre-

bis Semdeg `mravalJamieri~ ugalobes sino-

Page 25: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1110 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

dis mier dasjil episkoposebs kirions da daviTs, arqimandrit ambrosi

xelaias, gadasaxlebulT.

ambionidan gamocxadda, rom 1. 1917 wlis 12 martidan grZeldeba saqarTve-

los eklesiis avtokefalia; 2. droebiT, kaTalikosis arCevamde, eklesiis

gamged iniSneba guria-odiSis episkoposi leonide; 3. xolo eklesiis mma-

rTveloba evaleba aRmasrulebel komitets, romelSic Sedian sasuliero

da saero pirebi. imave dRes iqve Sedga oqmi, imave, oRond ufro ganmartebi-

Ti Sinaarsisa, romelsac daemata erTi muxli, rom es dadgenileba unda

moxseneboda ruseTis axali mTavrobis Tavmjdomares, ministrTa sabWos,

sinodis oberprokurors b. lvovs da Tbilisis kavkasiis komisariats. mas

mRvdelmTavarTa da sasuliero pirebTan erTad xeli moaweres Tavad-

aznaurebma da xalxma36. gadawyda, qarTvel samRvdeloebas Seewyvita kavSi-

ri yofil egzarqossa da saegzarqososTan. Txovnebi da moxsenebebi unda

gaegzavnaT leonidesa da eklesiis droebiT mmarTvelobasTan, qarTul

enaze unda Sedgeniliyo dokumentebi; wirvisas sinodis nacvlad kaTaliko-

sis mosaydre unda moexsenebinaT.

meore dRes, 13 marts, episkoposma leonidem oficialurad ganucxada

egzarqos platons, rom igi mcxeTis krebis dadgenilebiT gadayenebulia

Tanamdebobidan da movalea eklesiis yoveli saqme da qoneba gadasces

kaTalikosis mosaydres37.

14 marts TbilisSi mowveulma krebam daadgina sionSi rusulis nacvlad

RvTismsaxurebis qarTul enaze Catareba. amasobaSi ruseTis droebiTma

mTavrobam ganixila 1917 wlis 12 martis aqti da daadgina: ̀ mieces saqarTve-

los eklesias avtokefalia ara teritoriuli, aramed erovnuli niSnis

mixedviT. marTlmadidebeli rusebisa da araqarTvelebis eklesiebi darC-

nen ruseTis sinodis gamgeobis qveS. saqarTvelos eklesiis avtokefaliis

aRiareba sabolood ekuTvnis ruseTis damfuZnebel krebas~38.

es dadgenileba miiRes 27 marts, 29 marts ki Sedga qarTvelTa saekle-

sio kreba, romelmac daadgina, rom saqarTvelos eklesiis erovnuli niSniT

avtokefalia ewinaaRmdegeba saeklesio kanonebs. amiT erTmaneTs daupir-

ispirdeba rus-qarTvel morwmuneTa interesebi. amitomac saqarTvelos unda

mieces teritoriuli avtokefalia.

1917 wlis aprilSi ruseTis mTavrobam saeklesio sakiTxis Sesaswavlad

gamoagzavna prof. beneSeviCi rusTa interesebis dasacavad.

1917 wlis 15 agvistos saqarTvelos eklesiis mmarTvelobam aRadgina

Tbilisis qarTuli samitropolito kaTedra. es momenti udides movlenad

miiCneoda, radganac rusi episkoposi Tbilisis mitropolitad acxadebda

Tavs da cdilobda rusi mrevlis damwysvas. kaTedra Tavis xelSi aiRo

episkoposma leonidem.

Page 26: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1111s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

23 agvistos qarTvelma samRvdeloebam daikava egzarqosis saxli.

amasobaSi droebiTma mTavrobam daamtkica debuleba `ruseTis saxelmwi-

foSi saqarTvelos eklesiis uflebrivi mdgomareobis Sesaxeb~. ruseTi

cnobda saqarTvelos eklesiis teritoriul avtokefalias, aniWebda mas

ruseTis eklesiis Tanabar iuridiul mdgomareobas, eZleoda xazinidan

Sesanaxi Tanxebi. ase rom, saqarTvelos saegzarqosos iuridiul memkvi-

dred gamocxadda saqarTvelos eklesia39.

yofilma egzarqosma iCivla moskovis saeklesio krebaze da ganacxada,

rom saqarTvelo CamoSorda marTlmadideblobas avtokefaliis aRdgeniT.

ase rom, mxolod droebiTi mTavrobis dadgenileba ar iyo sakmarisi

eklesiis mdgomareobis gansamtkiceblad. 1917 wlis 3-12 agvistos sxdome-

bze gadawyda, mowveuliyo saqarTvelos saeklesio kreba da mTeli saqarTvelo-

dan Sekrebiliyvnen delegatebi.

1917 wlis 8 seqtembers sionis taZarSi saeklesio krebaze Seikriba 600

delegati. aq iyvnen Tbilisis mitropoliti leonide oqropiriZe, episko-

posebi: piros oqropiriZe, anton giorgaZe, giorgi aladaSvili, arqiman-

dritebi, ber-monazvnebi, saeroni. episkoposi kirioni krebis pirvel sxd-

omebs ar daswrebia. krebas Tavmjdomareobda leonide. prezidiumis wevre-

bi iyvnen giorgi Juruli, trifon jafariZe da spiridon kedia. krebam

ganixila eklesiis sxvadasxva saSinao sakiTxi, maT Soris umTavresi iyo

eparqiebisa da sakaTalikoso sabWos Seqmnis sakiTxi. 17 seqtembers daini-

Sna kaTalikos-patriarqis arCevnebi. kenWi eyara or kandidats – episkopos

kirionsa da mitropolit leonides. arCevnebSi monawileobda 440 kaci.

faruli kenWisyriT leonidem miiRo 230 xma, kirionma _ 241. 11 xmis

upiratesobiT kaTalikosad gamocxadda kirioni. mas ugalobes `aqsios~.

imave dRes, saRamos, amoirCies episkoposebi: quTaTel mitropolitad anton

giorgaZe, Wyondidel mitropolitad ambrosi xelaia, urbnel episkoposad

daviT kaWaxiZe, alaverdis episkoposad piros oqropiriZe40.

kaTalikos-patriarqma kirionma ̀ gujariT~ mimarTa ̀ didebulsa da RvTiv-

dacul iverias~, romelSic, kerZod, naTqvami iyo: ̀ ganmtkiceba axlad aRdge-

nil eklesiisa mis istoriul uflebebSi – ai, pirveli sazrunavi. dRes

valad aZevs Cvens eklesias emsaxuros imave ideas da medgrad gaaxsenos

kacobriobas saxeli qarTveli erisa. man xeli unda Seuwyos Cvens ganmtki-

ceba-gaerTianebas, raTa kacobriobis ferxulSi Cvenc vpovoT Sesaferi da

damsaxurebuli adgili. ai, meore sazrunavi Cveni!~41.

kirionma epistoleebiT mimarTa ̀ aRmosavleTis patriarqebs~, romis paps, somexTa

kaTalikos-patriarqs, amcno maT qarTuli eklesiis avtokefaliis aRdgena.

kaTalikos-patriarqis taxtze asvla kirions pirvelma miuloca Tbilelma

mitropolitma leonidem: ̀ me miorkecdeba Zal-Rone, rom marto ara var da

megulebiT Cveni eklesiis umaRles xelmZRvanelad. fics vdeb, mTeli Cemi

arsebiT dagexmaroT tvirTis zidvaSi, Cveni eklesiis saqmis gaZRolaSi~42.

Page 27: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1112 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

mitropoliti leonide iyo erT-erTi udidesi Semoqmedi qarTuli ekles-

iis avtokefaliisa kirionTan erTad, romlis Rvawli didad daafasa saek-

lesio krebam.

kirionis moRvaweobis suraTi kargadaa gadmocemuli missave sityvaSi,

romelic warmoTqva 1917 wlis 21 seqtembers Tedo Jordanias saflavze:

`eqvsi weli vswavlobdiT seminariaSi erTad da Semdeg akademiis damTavre-

bisa sxvadasxva asparezze mogvixda samsaxuri. Sen sayvarel samSobloSi,

me ki ucxoeTSi. aqedan iwyeba Cveni moRvaweoba samSoblo eklesiis aRsad-

genad. iseTi Zneli dro iyo maSin, rom avtokefaliaze mxolod CurCuliT

laparaki SegveZlo. gamoCnda ruseTSi RvTisnieri da patiosani adamiani n.

n. durnovo, romelic qadagebda uSiSrad Cveni eklesiis avtokefaliazed.

Cvenc amovudegiT mas mxarSi da SevudegiT saqmes. aravis egona, rom durn-

ovo rusi iyo. fiqrobdnen, rom Cemi gvari (saZagliSvili) rusulad gada-

vTargmne da me mawerdnen amis cxel-cxel statiebs. 32-33 weliwadi viR-

vaweT erTad da ai, veRirseniT imas, rasac mouTmenlad moelodnen Cveni

winaparni. CamogZaxeb saflavSi: gixarodes erTgulo muSako...… Cveni didi

xnis natvra asrulda, aRsdga kvlav saqarTvelo, auwye Cvens winaparT, rom

vsunTqavT Tavisufal eklesiaSi...~ (episkopos kirionis fondi 11245). kiri-

oni TavdadebiT Seudga eklesiis aRorZinebis saqmes, 1918 wlis 26 ianvars,

wmida daviT aRmaSeneblis xsenebis dRes, akurTxa Tbilisis axaldaarsebu-

li universiteti. 1918 wlis 27 maiss Tavisuflebis moedanze paraklisisas

sityviT mimarTa sazogadoebas, 1918 wlis 27 ivniss martyofis monasterSi,

rezidenciaSi, kaTalikos-patriarqi kirioni tyviiT gangmiruli ixiles. ma-

Sin igi yofila 68 wlisa, damblisagan xeli hqonda dakavebuli. kiron II

dakrZales 7 ivliss sionis taZarSi.

saqarTvelos respublikis mTavroba mimdevari iyo socialisturi mima-

rTulebisa da amitomac eklesiis mimarT gulgrilad iyo ganwyobili. ̀ menSe-

vikebad~ saxeldebulma aTeisturi mrwamsis mqone xelisuflebam, romelsac

msoflio demokratiis burjad warmoedgina Tavisi Tavi, ver SeZlo aReqva

qarTuli eklesiis istoriuli damsaxureba da misi momavali mniSvneloba

qarTveli erisaTvis da amitomac qarTuli eklesiis mimarT gulgrilad

iyo ganwyobili. saerTod, aRsaniSnavia, rom isini (menSevikebi) aTeuli wleb-

is manZilze politikuri cxovrebis pirvel planze ayenebdnen ara qarTve-

li eris Tavisuflebasa da saxelmwifoebriobas, aramed Cagruli social-

uri fenis – muSaTa klasis interesebs. mxolod xelsayrelma istoriulma

viTarebam _ I msoflio omSi ruseTis damarcxebam, rusuli armiis gasvlam

amierkavkasiis frontebidan da ucxo saxelmwifoTa kategoriulma moTxov-

nebma, faqtobrivad, aiZula qarTveli socialistebi, gamoecxadebinaT saqarTve-

los damoukidebloba. cxadia, maTTvis eklesiis problemebi meorexarisxo-

vani iyo43. yovelive es iwvevda kaTalikos-patriarq leonides (1918-1921)

Page 28: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1113s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

aRSfoTebas. menSevikebma politikuri ususurobis gamo ver gaiTvaliswines

is safrTxe, romelic moeloda Tavisufal saqarTvelos `socialisturi~

ruseTisagan, yuri ar daugdes kaTalikos-patriarq kirionis winaswarmetyvele-

bas `mduRare ruseTidan~ mosalodneli safrTxis Sesaxeb.

1920 wlis 27 ivniss TbilisSi Sedga meore saeklesio kreba, gaarCies

eklesiis saxelmwifosagan gamoyofis, sasuliero saswavleblebis saminist-

rosadmi gadacemis, eklesiis biujetis, samRvdeloebis sayofacxovrebo da

mcxeTa-Tbilisis eparqiebis gaerTianebis sakiTxebi. krebam kaTalikos-patr-

iarqad daamtkica mitropoliti leonide (oqropiriZe).

bolSevikuri ruseTis mier saqarTvelos aneqsiis Semdeg, saxelmwifom gaat-

ara sagangebo meToduri RonisZiebani, raTa saerTod moespo eklesia, magram

ver gaiTvaliswina erTi ram, rom sal kldeze qristes mier dafuZnebul

eklesias `bWeni jojoxeTisani ver moerevian~. bolSevikebma, cxadia, eklesia

sabolood gamoyves saxelmwifosagan, e.i. samRvdeloeba ulukmapurod datoves.

1921 wlis 1-5 seqtembers, leoni-

des gardacvalebis Semdeg, gelaT-

Si Semdgarma mesame saeklesio kre-

bam kaTalikos-patriarqad airCia

ambrosi xelaia. bolSevikebma maleve

daxures gelaTis eklesia. igi SemTx-

veviT gadaurCa maTgan dangrevas.

`komunistebad~ saxeldebuli bo-

lSevikebi eweodnen xalxis umagali-

To eqspluatacias. mosaxleoba sabo-

lood daumorCiles saxelmwifo Za-

lauflebas. adamianTa interesebze

maRla ayenebdnen saxelmwifos, rom-

lis gaZliereba kvlav adamianTa

dasamorCileblad esaWiroebodaT.

maT mier faqtobrivad aRdgenil ru-

seTis imperiaSi, e.w. ssrk-Si, bolSe-

vikebis saboloo miznis Tanaxmad,

unda Camoyalibebuliyo erTi rusuli enis mqone xalxi, erTi bolSevikur-

komunisturi fsiqikis matarebeli.

qarTveli eris aseTi mZime gasaWiris Jams, cxadia, eklesia, romelic wmida

ilia marTlis Tanaxmad, `yovelTvis TavdadebiT patronobda Cvens ers44~,

ganze ver dadgeboda, politikaSi Carevisagan Tavs ver Seikavebda. amitomac,

sakaTalikoso sabWos dasturiT patriarqma ambrosi xelaiam memorandumiT

mimarTa mTeli msoflios mTavrobebs, kerZod ki genuis konferencias.

Page 29: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1114 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

eklesia aTeistebis batonobis dros

qristianebma mravali devna ganicades saukuneTa manZilze. pirveli dev-

na, rogorc cnobilia, imperator neronis dros moewyo. dapatimreba, gada-

saxleba, tanjva-wameba, sajarod abuCad agdeba da gausamarTleblad daxoc-

va RvTismorwmune adamianebisa da gansakuTrebiT ki RvTismsaxurebisa. am

mxriv, albaT, veraferi Seedreba komunist-bolSevikebis mier mowyobil dev-

na-Seviwroebas. eklesiis ezoSi Seyril morwmuneebs, moxucebs, qalebs da

bavSvebs uginebdnen siwmindeebs, romelTac isini cxovrebis manZilze sa-

soobdnen, amsxvrevdnen wmida xatebsa da jvrebs, bilwavdnen wmidaTawmida

sakurTxevlebs. wverebiT aTrevdnen moxuc mRvdlebs, gumbaTebsa da samrek-

loebidan yridnen jvrebs da zarebs, Zarcvavdnen da aCanagebdnen saukuneTa

manZilze nagroveb sasuliero ganZs. dioda udanaSaulo adamianTa sisxli,

sagangebod da mizanmimarTulad fexqveS iTeleboda sarwmunoebrivi grZno-

ba RvTis mosiyvarule adamianebisa, magram imis gamo, rom qristianoba

saqarTveloSi warmoadgenda ara mxolod religiur mimarTulebas, aramed

erovnul sarwmunoebas, bolSevik-komunistebi masTan erTad qarTveli xalx-

is erovnul grZnobebsac bilwavdnen. magaliTad, WeSmaritad xalxis moZu-

le komunistebma ikadres da gaxsnes argveTis wmida mTavrebis, saqarTvelo-

saTvis Tavdadebuli wmida daviTisa da wmida konstantines uxrwneli neSt-

ebi, romelTa saswaulebriv Zalas xalxi Tayvans scemda arabTa Semdgom

VIII saukunidan vidre XX saukunemde. daSales wmida neStebi, calkeul

Zvlebs TokebiT aTrevdnen xalxis win, im xalxisa, romelic am dros tiro-

da da godebda. es aqti miuTiTebs, rom saqarTvelos arc erTi mteri,

arabebis Semdgom, ar iyo qarTveli xalxisaTvis ufro saSiSi da veragi,

vidre rusul-bolSevikuri xelisufleba. verc Turq-seljukebma, verc mon-

Rolebma, verc osmal-sparselebma ver SeZles qarTveli xalxisaTvis See-

ginebinaT wmida daviTis, wmida konstantines, wmida Sios, sxva wmidanebis

nawilebi. bolSevikebi angrevdnen eklesiebs, RvTismsaxurebs awamebdnen,

rogorc fizikurad, ise sulierad, xalxis win aiZulebdnen uareyoT wmida

sarwmunoeba. yvela ver uZlebda zewolas. moZRvarTa beds morwmuneebic

iziarebdnen imiT, rom komkavSirelebi zneobrivad abuCad igdebdnen maT

grZnobebs, e.w. ̀ komkavSiruli SobiT~, ̀ komkavSiruli aRdgomiT~, ̀ samoqalaqo

qorwinebiT da naTlobiT~.

saqarTvelos eklesiebSi im droisaTvis, XX s-is 20-iani wlebis dasawyis-

Si, didZali qoneba, saeklesio ganZi iyo daculi. XIX s-is bolos gabriel

episkoposis erTi ucxoeli stumari gaaoca imereTis eklesiebSi daculma

masiuri oqrosagan gakeTebulma saeklesio nivTebma, aseve iyo saqarTvelos

sxva raionebSic. es ganZi axla ukve komunist-bolSevikebis guls axarebda.

eklesia-monastrebi dangreva-daxurvis win, saguldagulod iZarcveboda. sa-

Page 30: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1115s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

ganZuris mciredi nawili muzeumebs gadaeca, xolo udidesi _ `araistori-

uli mniSvnelobis~ ganZi _ adgilobriv xelisuflebas, `kulturul-sagan-

manaTleblo saqmianobisaTvis~, sinamdvileSi ki, cxadia, eklesiis mier saukuneTa

manZilze nagrovebi oqro-vercxli da Zvirfasi qvebi daitaces.

XX s-is 20-ian wlebSi daxures aTasze meti eklesia, gaauqmes RvTismsax-

ureba. zogierTi cnobiT, am dromde saqarTveloSi yofila 1350 eklesia,

1700 mRvdeli, 1527 beri, 280 monazoni (1924 wlamde), maTi ricxvi ramden-

ime aTeulamde Semcirda.

swored am ngreva-ganadgurebis dros sruliad saqarTvelos kaTalikos-

patriarqma wmida ambrosi xelaiam WeSmaritad Tavi da suli dado qarTve-

li erisaTvis, gaugzavna genuis konferencias mimarTva, romliTac msoflios

amcno qarTveli eris ubedurebis Sesaxeb.

1922 wlis april-maisSi genuaSi Catarda saerTaSoriso konferencia,

romelSic monawileobda 29 saxelmwifo. ruseTs surda gasvla saerTaSo-

riso izolaciidan, amitomac cdilobda rogorme kargi saxiT warmdgariyo

forumze. am dros misTvis didi mniSvneloba hqonda msoflios saxelmwifo-

Ta mxridan keTilganwyobas, ruseTi cdilobda mieCqmala is ubedurebani,

rac misma mtaceblobam moutana patara erebs 1917-1921 wlebSi. wmida

ambrosim genuis konferenciis yuradReba miapyro ara eklesiis, aramed

qarTveli eris umZimes xvedrs, romelSic igi Cavarda 1921 wlis Semdeg:

`...Cemi samSoblo 117 weli ruseTis biurokratiisagan ganicdida mxolod

mwvave despotizms da autanel Seviwroebas, amitom 1917 wels dairRva Tu

ara ruseTis imperiis xelovnuri mTlianoba, qarTvelma erma gamoacxada

damoukidebloba... rasakvirvelia, amas ver Seurigdeboda misi yofili bato-

ni, mcire erTa mCagvreli ruseTi, man dasZra saqarTvelos sazRvrebisaken

saokupacio armia da 1921 wlis 25 Tebervals patara usworo brZolaSi

sisxlisagan daclil saqarTvelos xelmeored daadga kiserze iseTi mZime

da samarcxvino monobis uReli, romlis msgavsi mas ar ganucdia mraval

saukuneTa istoriaSi.

okupantebi, marTalia, lamoben Sin da gareT yvelani daarwmunon, rom

maT gaaTavisufles da gaabednieres qarTvelebi, magram ramdenad bedni-

erad grZnobs Tavs qarTveli eri, es yvelaze ukeT vuwyi me, misma sulierma

mamam da dRes dReobiT eris namdvilma moZRvarma, romlis xelSia am eris

gulidan gamomavali idumali Zafebi da romelsac uSualod esmis misi

kvnesa da vaeba. Tamamad da gauzviadeblad vambob, rom is yovlad Seufer-

ebeli eqsperimentebi, romelsac am ukanasknel wlebSi axdenen qarTveli

eris zurgze, aucileblad miiyvans mas fizikurad gadaSenebisa da suli-

erad gavelurebis da gaxrwnis karamde.

ers arTmeven mama-papaTagan sisxliT da ZvlebiT gapoxierebul miwa-

wyals, romelsac ucxoeTidan SemoxiznulT urigeben, maTi wyalobiT isedac

Page 31: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1116 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

gaRatakebul ers piridan hglejen misis sisxliTa da ofliT morwyul

sarCos da gaugebaris siCqariT imave ucxoeTSi miezidebian. ers ugmoben da

arTmeven mSobliur enas, mas ubilwaven mama-papur erovnul kulturas.

dasasrul, mas ubRalaven wmidaTa-wmidas _ sarwmunoebriv grZnobas da

sindisis Tavisuflebis droSis qveS ar aZleven saSualebas Tavisuflad

daikmayofilos religiuri moTxovnileba.

misi samRvdeloeba ukiduresad devnilia. misi eklesia, es ZvelisZve-

ladve faqtori saqarTvelos erovnul saxelmwifoebrivi amaRlebisa da

Zlierebisa, dRes ufleba ayrilia imdenad, rom nebac ki ara aqvs Tavisi

SromiT, garjilobiT da unariT moipovos mudmivi saxsari arsebobisa.

erTi sityviT, eri kvnesis, eri gminavs, magram saSualeba ki ara aqvs xmis

amoRebisa.

am pirobebSi Cems mwyemsmTavrul movaleobad vracx, kulturuli kaco-

briobis gasagonad vsTqva:

1. dauyovnebliv gayvanil iqnes saqarTvelodan ruseTis saokupacio jari

da uzrunvelyofil iqnes misi miwa-wyali ucxoelTa TareSisa da mZlavro-

ba-mitacebisagan.

2. saSualeba mieces qarTvel ers sxvaTa Zaldautaneblad da ukarnaxod

moawyos iseTi formebi social-politikuri cxovrebisa, rogoric mis fsiqi-

kas, suliskveTebas, zne-Cveulebebs da erovnul kulturas Seesabameba.

sruli imedi maqvs, rom maRal pativcemuli konferencia ar ugulebelyofs

patara saqarTvelos elementarul moTxovnebs, dRes Cemi piriT warmoTqmuls

da daixsnis mas Zalmomreobisa da samarcxvino monobis klanWebidan...~

ruseTis mTavroba didad gaanawyena konferenciisadmi saqarTvelos patr-

iarqis mimarTvam. amitomac wmida ambrosi xelaia da misi axlo TanamSrom-

lebi, quTaisis mitropoliti wmida nazari leJava, arqimandriti pavle

jafariZe, qaSueTis eklesiis dekanozi kalistrate cincaZe, diakoni dimi-

tri (lazariSvili) da sxvebi, sakaTalikoso sabWos wevri i. kiknaZe, mo-

qalaqeni n. arjevaniZe da n. TavdgiriZe daapatimres. Semdgom mouwyes

gasamarTleba. gamoZiebis procesSi cdilobdnen wmida patriarqis sulier

gatexas. cdilobdnen patriarqs uareyo mis mier genuis konferenciisadmi

wayenebuli moTxovnebi, mianiSnebdnen, ise warmoedgina saqme, TiTqosda igi

msxverpli iyo raRac SeTqmulebisa da sxva pirebma aiZules xeli moewera

mimarTvaze. moRweuli dokumenturi masalidan Cans, rom wm. ambrosim mt-

kiced da erTmniSvnelovnad aRiara, rom mimarTvis yoveli sityva mis mier

iyo dawerili da mxolod igi iyo pasuxismgebeli, rom araviTar gavlenas

da Zaldatanebas mimarTvis Sedgenis dros igi ar ganicdida.

yovelive es wmida ambrosim daadastura sasamarTlozec Tavisi vrceli

saboloo sityviT. am sasamarTloze wmida ambrosi, faqtobrivad, bralmde-

blad gamovida arsebuli wyobilebisa. sityvis umTavresi nawili dauTmo

Page 32: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1117s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

qarTveli eris dacvas, kerZod, ganacxada, rom TiToeul ers Tavisi saqmeeb-

is mowyobis ufleba unda hqondes. kerZod, `marTva-gamgeoba damyarebuli

unda iyos xalxis neba-survilze da TviTgamorkvevaze~, rom qarTveli komu-

nistebi Tu ar arian saqarTvelos Tavisuflebis mowinaaRmdegeni, maT unda

mieceT saqarTvelos respublikis suverenuli marTvis saSualeba (e.i. saqarTve-

lo ar imarTebodes moskovidan), saqarTvelos jari unda iyos `usaTuod

erovnuli~. wmida ambrosim sasamarTlos moagona, rom saukeTeso mRvdelmTavre-

bi ereodnen saqveyno politikis saqmeSi, `maSin, rodesac vxedavT usamarT-

lobas, gareSe Zalebis moZaleobas, xalxis Seviwroebas, erisaTvis saziano

Secdomebs, sazogadod unda vitvirToT xalxis samsaxuri, misi interesebis

dacva da misi mwuxarebis sagani vamcnoT qveyanas. yvela amas qristianuli

moZRvreba ar gvikrZalavs. qristes ebraleboda eri, mas emsaxureboda da

masze zrunavda, ambobda xSirad `mewyalis eri eseo~ (mar. 8, 2). `nu daid-

umebT erisTvisao~, _ gveubneba Cveni moZRvreba da amis aRsrulebas pi-

radad misdevda samRvdeloeba. gadaaTvaliereT istoria da Tqven iq dain-

axavT amis auarebel magaliTs. moigoneT basili didi, grigol RvTismetyve-

li, ioane oqropiri da maTi gamosarCleba xalxis keTildReobisaTvis...

moigoneT ambrosi mediolaneli, romelmac mrisxane imperatori Teodosi

ar SeuSva eklesiaSi... gansakuTrebiT aRsaniSnavia rusebis dasavleT sa-

qarTveloSi damkvidrebis xana mecxramete saukunis dasawyisSi. am dros

eklesiis da eris Tavisuflebis damcvelad gamodian quTaTeli da gelaTeli

da xalxis ajanyebas saTaveSi udgebian. orive gaagzavnes ruseTisaken, magram

mxolod gelaTelma eqvTimem CaaRwia novRorodSi, sadac is unda daebinavebi-

naT. imperatorma aleqsandre pirvelma moisurva misi naxva. peterburgSi

imperatorma didi zeimiT da pativiT miiRo, magram eqvTime ar moerida emx-

ilebina ruseTis imperatori saqarTvelos eklesiis da eris Tavisuflebis

warTmevisaTvis da samSoblos damcvelebis wamebisaTvis. imperator aleqsan-

dres uwoda axali neroni. es iyo mizezi, rom is gaagzavnes sviris monasterSi

olneckis guberniaSi, sadac ganisvena da dasaflavebulia~.

wmida ambrosim ganacxada, rom eklesias ufleba aqvs ganacxados erovnu-

li Tavisuflebis Sesaxebac, radganac `RvTis msgavseba aRbeWdilia mis

sulier TvisebebSi, romelTa Soris umTavresi Tvisebaa Tavisufleba. pavle

mociquli gveubneba, rom Cven wodebuli varT TavisuflebisaTvis, qristem

mogvaniWa es Tavisufleba da mtkiced unda SevinaxoT igi.~

wmida ambrosis sityvis didi nawili mieZRvna qarTuli enis dacvas,

radganac im dros usastikesad idevneboda qarTuli ena da yofa-cxovreba-

Si mtkiced inergeboda rusuli ena. isaubra imis Sesaxebac, rom saqarTve-

lo dayves avtonomiebad, ganacxada: `ra saWiro iyo oseTis da aWaris

respublikebis daarseba!~ ufro adre genuis konferencias miswera, rom

saqarTvelos CamoarTves qarTveli xalxis sisxliT da ofliT morwyuli

provinciebi, gulisxmobda saingilos, lore-axtalasa da sxva kuTxeebs.

Page 33: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1118 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

ruseTis mTavroba da adgilobrivi xelisufleba sajarod amtkicebda,

TiTqosda imJamad saqarTvelo damoukidebeli saxelmwifo iyo. wmida ambr-

osim krebaze ganacxada, rom saqarTvelos sinamdvileSi aqvs mxolod kultu-

ruli avtonomia, isic uaRresad SezRuduli. politikurad ki igi okupir-

ebuli qveyanaa, ramdenjerme Tavis sityvaSi moiTxova ruseTis jaris gayvana

saqarTvelodan. ganacxada, rom ̀ saqarTveloSi ar arsebobs erovnuli Tavisu-

fleba~ da arsebobs `saSiSroeba qarTveli eris erovnulad ganadgurebisa~.

wmida ambrosi xelaia Tavis sityvaSi, cxadia, Seexo qarTuli eklesiis

sakiTxsac. ganacxada, rom wiTeli ruseTis imperiis arc erT kuTxeSi ekle-

sia ise sastikad ar idevneboda, rogorc saqarTveloSi. `ruseTis eklesia

gacilebiT ufro karg pirobebSia, vidre saqarTvelosi~, `arc somxebis

respublikaSi daketila aramc Tu amdeni eklesiebi, ramdenic saqarTveloSi,

aramed misi mesamedic~, azerbaijanSi devna ar yofila, ̀ amitomac ganacxada:

`bednieri musulmani morwmuneni, maTSi ar yofila devna sarwmunoebisa~.

wmida ambrosim ganacxada, rom ruseTis centralur mTavrobas surs

eklesiis Tavis mmarTvelobaSi moqceva, amitomac asustebs arsebul ofi-

cialur eklesias da mis nacvlad mxars uWers opoziciurad ganwyobil, e.w.

`cxovel eklesias~. moskovs surs saqarTveloSi Seqmnas ̀ cxoveli eklesia~,

romelsac Semdeg uSualod daumorCilebs ruseTis `cxovel eklesias~, e.i.

cdilobs mospos qarTuli eklesiis avtokefalia. ar devnis da ar ap-

atimrebs saqarTvelos ̀ cxoveli eklesiis~ wevrebs. es ukanasknelni TiTqosda

apirebdnen cocxali, saxalxo, xalxTan axlos mdgomi eklesiis Seqmnas da

opoziciaSi edgnen sakaTalikoso sabWosa da saqarTvelos eklesias.

`me Sevasrule Cemi movaleoba... CemTvis tkbili iqneba is sasjeli, romel-

sac momisjis uzenaesi sasamarTlo mSobliur eklesiis da eris Tavisu-

flebis dacvis mizniT xmis amoRebisaTvis~, _ ase daasrula wmida ambrosim

Tavisi sityva45.

rogorc Tavis sityvaSi Tqva, wmida ambrosim ̀ 37 wlis samsaxuri moando-

ma garusebis politikasTan brZolas~, risTvisac orjer gadaasaxles ruseTSi

(1905-07 ww.). CamorTmeuli hqonda RvTismsaxurebis ufleba, ar hqonda neba

samSobloSi dabrunebisa, vidre 1917 wlamde. eklesiis istoriisaTvis mniS-

vnelovania is, rom igi berad aRkvecisa da yazanis sasuliero akademiis

damTavrebis Semdeg dainiSna WeliSis monastris arqimandritad, sadac

aRmoaCina `moqcevaA qarTlisaA~. wmida ambrosis miusajes 7 wlis patimro-

ba, sasjelis vada daavadebul patriarqs Seumcires, gardaicvala 66 wlis

asakSi 1927 wlis 28 marts.

devnil saqarTvelos eklesias araTu mxars uWerdnen msoflio eklesiis

centrebi, aramed arc ki miiwvies misi warmomadgenlebi 1926 wlisaTvis

daniSnul merve msoflio saeklesio krebaze, romelic ver Sedga. mizezi is

iyo, rom marTlmadidebluri sapatriarqoebi, da maT Soris ruseTisac, im

Page 34: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1119s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

droisaTvis ar cnobdnen saqarTvelos eklesiis avtokefalias da kvlav

miiCnevdnen mas rusuli eklesiis nawilad. amis gamo sakaTalikoso sabWom

1926 wels mimarTa konstantinopolis yovlad uwmides patriarqs episto-

leTi. misi teqsti Seudgenia mitropolit kalistrate cincaZes.

aseT dros, roca eklesia devnas ganicdida, mis damoukideblobas ar

cnobdnen ucxoeTSi da TviT eklesiis SigniT samRvdeloebasa da mRvdelmTa-

varTa Soris winaaRmdegobani arsebobda, saWiro iyo garkveul daTmobebze

wasvla, iseTi piris gamoZebna eklesiis meTaurad, romelsac garkveuli

mxardaWera eqneboda.

1927 wlis 21-27 ivniss IV saeklesio

krebam saqarTvelos kaTalikos-patriarqad

airCia mitropoliti qristefore cicqiS-

vili. miiCneva, rom aqedan iwyeba xelisu-

flebasTan qarTuli eklesiis urTierTo-

bis mogvareba. Tavis mxriv, eklesiac gar-

kveul daTmobaze wasula, kerZod, 1927

wlis saeklesio krebam aRiara saxelmwifo-

sagan eklesiis da eklesiisagan skolis

gamoyofis principi saqarTvelos sabWoTa

respublikis konstituciis Sesabamisi mux-

lebis Tanaxmad46.

wmida ambrosi Tavis memkvidred saka-

Talikoso taxtze aRiarebda mitropolit

kalistrate cincaZes, romelic mosaydre-

dac daniSna, magram eklesiaSi mis wina-

aRmdeg warmoqmnili ganwyobilebis gamo,

kalistrates mizanSewonilad miuCnevia

mosaydris taxtidan gadadgoma da xeli

ar SeuSlia axali patriarqis aRzeveb-

isaTvis, romlis gardacvalebis Semdgo-

mac VI saeklesio krebam, 1932 wels,

saqarTvelos kaTalikos-patriarqad air-

Cia mitropoliti kalistrate. 20 xan-

grZlivi weliwadi edga wmida patria-

rqi saTaveSi qarTul eklesias (1952

wlamde).

Page 35: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1120 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

sabWoTa xelisuflebis dros qarTuli eklesiis xvedrs da yofas gan-

sazRvravda sabWoTa mTavrobis damokidebuleba sazogadod eklesiis mima-

rT. es periodi SeiZleba sam etapad davyoT: 1943 wlamde eklesiis devna-

Seviwroeba Zveleburad grZeldeboda. germaniasTan omis dros sabWoTa

mTavrobam mowyalebis TvaliT gadmoxeda eklesias, aRiara ruseTis eklesi-

is TavisTavadoba, misca patriarqis arCevis neba (iqamde ar iZleoda ufle-

bas saeklesio krebis mowvevisa, romelsac patriarqi unda aerCia). amis

Semdgom stalinis sicocxlis dros rusuli eklesiis mdgomareoba mkveTrad

gaumjobesda, gaixsna eklesia-monastrebi, daarsda sasuliero seminariebi

da akademiebi, rusuli eklesia msoflio marTlmadideblur eklesiaTa ojaxSi

kvlav gadaiqca uZlieres da umdidres eklesiad, romelmac Tavisi eparqie-

bi aRidgina dedamiwis udides nawilze. mis iurisdiqciaSi im dros Sedio-

da Crdilo amerikis marTlmadidebelTa didi nawili, aseve evropaSi fine-

Tis, poloneTis, Cexoslovakiisa da sxva saeklesio erTeulebi, romelTac

moskovis sapatriarqom, viTarca deda eklesiam, avtokefalia mianiWa. man

1943 wels cno qarTuli eklesiis avtokefalia, sapatriarqo Rirseba da VI

adgili diptiqSi. qarTulma eklesiamac SedarebiT gaiumjobesa am dros

Tavisi mdgomareoba. kaTalikos-patriarqi kalistrate aqtiurad monawile-

obda rogorc qveynis Tavdacvis, ise omis Semdgom mSvidobis SenarCunebi-

saTvis warmoebul saqmianobaSi. mas piradi werilobiTi urTierToba hqonda

stalinTan, romelic saqarTvelos patriarqs pativs scemda. am dros kaTa-

likos-patriarq kalistrates mieca saSualeba aeSenebina sapatriarqo rez-

idencia, rac udidesi movlena iyo eklesiis gaugonari devnis Semdeg.

kaTalikos-patriarqi kalistrate iyo didi mecnieri da sazogado moRvawe,

eri da sazogadoeba mas did pativs scemda. kaTalikos-patriarq ambrosis

sityviT, kalistrate iyo dRidan sakaTalikoso sabWos gaxsnisa misi mudm-

ivi, samive krebis mier arCeuli wevri da umTavresi pasuxismgebeli muSa-

ki,47 gardaicvala 1952 wlis 3 Tebervals.

stalinis gardacvalebis Semdeg eklesiis mdgo-

mareoba kvlav gauaresda, gansakuTrebiT n. xruS-

Covis dros. rusul eklesias dauxures zogier-

Ti seminaria-akademia, miT umetes, gaCaRda devna

qarTuli eklesiisa. kaTalikos-patriarq melq-

isedekis DSemdeg (gardaicvala 1960 w. 10. I),

romelic mkacr da Zlier pirovnebad miiCneva,

arCeuli axali kaTalikos-patriarqi efrem II

devnis obieqts warmoadgenda. efrem II-m daamTavra

universiteti, miniWebuli hqonda RvTismetyvelebis

doqtoris wodeba. 1944 wlidan iyo quTaisis

mitropoliti, 1960 wlidan ki – baTumis mitro-

Page 36: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1121s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

politi. swored misi dro unda miviCnioT stalinis Semdgomi eklesiisadmi

`acivebis~ xanad. rogorc cnobilia, n. xruSCovis dros gatarebuli e. w.

`demokratiuli daTboba~ ar iqna ganvrcobili eklesiis mimarT. am dros,

iseve rogorc Semdgom, marTalia, xelisufleba saeklesio Senobebs TiTqos-

da aRar angrevda, magram samagierod sagangebo saxelmwifoebrivi organoe-

bi saxels utexdnen saukeTeso sasuliero moRvaweebs, maT winaaRmdeg aqe-

zebdnen zogierT samRvdelo pirs. aseTi zneobrivi devnis obieqti iyo

efrem II. miuxedavad amisa, man pirvelad aTeulobiT wlis Semdeg, gamosca

`axali aRTqma~ da rac gansakuTrebiT aRsaniSnavia, safuZveli Cauyara

mcxeTis sasuliero seminarias (kursebs). rogorc iTqva, es iyo dro, roca

ruseTSi zogierTi seminaria daxures. eklesiis zneobrivi devna grZelde-

boda kaTalikos-patriarq daviT V-is da agreTve kaTalikos-patriarq ilia

II-is zeobis pirvel xanebSi, vidre 1985 wlamde, roca moskovis mTavrobam

(`politbiurom~) kvlav Semwynarebeli TvaliT gadmoxeda eklesias. aqamde,

rogorc iTqva, saxelmwifo sagangebo gasaidumloebuli organoebi eklesiis

yvelaze saukeTeso moRvaweebis avtoritets bRalavdnen sazogadoebaze zemoq-

medebis sxvadasxva saSualebiT, ZiriTadad, ciliswamebiT; ar aZlevdnen

eklesias imis nebas, rom mas Tavisi ekonomikuri mdgomareoba gaeumjobese-

bina, yvelanairad xels uSlidnen morwmuneebs, rom maT eklesiebis gaxsna-

amoqmedeba moeTxovaT. kanonis mixedviT, romelsac, cxadia, xelisufleba ar

icavda, eklesiis gaxsnis ufleba hqonda 20-kacian morwmuneTa jgufs. si-

namdvileSi ki aseTi gancxadebis daweris Semdeg aRmaskomebSi ibarebdnen

xelis momwerlebs, aSinebdnen maT samsaxurebidan moxsniT. magaliTad, safa-

raSi, sadac am dros, cxadia, saeklesio msaxureba gauqmebuli iyo, eklesiis

gaxsna moiTxoves iqve, axlos mdebare soflis, andriawmidis mosaxleebma.

mowme var imisa, rom gancxadebis miRebis Semdeg axalcixis aRmaskomis

imJamindeli Tavmjdomare da miliciis ufrosi avidnen axalgazrdebisagan

daclil am sofelSi, daibares xelis momwerlebi (moxucebi) da cimbirSi

gadasaxlebiT daemuqrnen. Semdeg axalcixeSi momuSave zogierTi piri daibares,

romelTa mSoblebmac xeli moaweres eklesiis gaxsnis Txovnas da samuS-

aodan moxsniT daemuqrnen. miuxedavad aseTi mdgomareobisa, TandaTanobiT,

1985 wlis Semdeg, SesaZlebeli gaxda eklesiaTa gaxsna. yoveli eklesiis

gaxsnis nebarTvas, adgilobrivi aRmaskomis Tanxmobis Semdeg, gascemda moskovSi

ministrTa kabinetTan arsebuli religiur saqmeTa sammarTvelo. ase rom,

gancxadebebi da xelis mowerebi eklesiaTa gaxsnis Sesaxeb moskovSi igza-

vneboda. Semdeg TbilisSi brundeboda imave sammarTvelos respublikuri

rwmunebulis aparatSi. miuxedavad amisa, morwmuneebi aTeuli wlis man-

Zilze iTxovdnen eklesiaTa gaxsnas. am dros isini aRmaskomebisa da raiko-

mebis muSakTa mxridan namdvil tanjvas ganicdidnen, xalxi wamebuli da

Tavdadebuli iyo. rac Seexeba samRvdeloebas, mas mkacrad ekrZaleboda

Page 37: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1122 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

eklesiis gaxsnis moTxovna. ar hqonda ufleba qadagebisa da gadaadgileb-

isa. magaliTad, ituqsebodnen is mRvdlebi, romlebic eklesiis oceulis

(mrevlis) farglebs gareT sxva ubnis, anda sxva raionis morwmuneebs moem-

saxurebodnen, arada mTel raionebsa da regionebSi erTaderTi mRvdeli

msaxurebda. maSasadame, misi moqmedeba dafaruli unda yofiliyo. presa,

radio, Teatri, dramaturgia, gansakuTrebiT ki kinomrewveloba emsaxureboda

samTavrobo dakveTas, raTa sasacilod da abuCad asagdebad warmoedginaT

RvTismsaxuri, xalxis TvalSi sasuliero pirad yofna mimzidveli aRar iyo.

rogorc iTqva, 1985-86 wlidan mdgomareoba mkveTrad gaumjobesda, magram

70-wliani batonobis dros komunistebma mTeli Taobebi gazardes eklesiisa

da sasuliero pirTa mimarT uaryofiTi damokidebulebiT. am barieris

daZleva xalxisaTvis advili aRar iyo. mmarTvelobis bolo wlebSi sabWo-

Ta xelisufleba aRar krZalavda wmida werilis (bibliis) beWdva-gavr-

celebas, mis sagazeTo publikaciebs. am fonze, roca bibliis avtoriteti

kvlav gaizarda, xolo eklesiisa da sasuliero pirTa avtoriteti ki

xalxis TvalSi dacemuli iyo, myari safuZveli mieca seqtantobis gavr-

celebas. baptizms, ieRovelobas da sxva seqtebs moqmedebis asparezi

gaexsnaT, radgan isinic wmida bibliis avtoritets aRiarebdnen, xolo sam-

Rvdeloebas ki ar cnobdnen.

sazogadoeba aRmoCnda realuri faqtis winaSe _ bevri raioni, aTasobiT

sofeli ueklesiod da umRvdlod iyo darCenili, xolo xalxis moTxovni-

lebis done wmida werilis mimarT presiT da informaciis sxva saSualebe-

biT TiTqosda dakmayofilebuli iyo. aseTi sulieri krizisis dros qarTul

eklesias esaWiroeboda moqmedebis gaaqtiureba. marTlac, kaTalikos-patri-

arqma ilia II-m udidesi avtoritetiT, didi ZalisxmeviT, SeZlo aRedgina da

aemoqmedebina aseulobiT eklesia, akurTxa da akurTxebina aseulobiT axa-

li sasuliero piri _ diakvnebi, mRvdlebi da episkoposebi, gaafarTova

mcxeTis sasuliero seminaria da TbilisSi gadmotanis Semdgom akurTxa

saqarTvelos eklesiis istoriaSi umniSvnelovanesi Tbilisis sasuliero

akademia. jer kidev adreve, 1985 wlamde eklesiis devnis dros, SeZlo

umRvdelmTavrod darCenili eparqiebis Sevseba axali episkoposebiT, xolo

Semdgom eparqiaTa ricxvis mkveTri gazrdiT saqarTvelos uamrav regions

mieca samRvdelmTavro madlis miRebis saSualeba. mis dros gamoica iqamde

arnaxuli raodenobis sasuliero wigni, rac umTavresia, iTargmna da gam-

oica biblia, wmidanTa cxovrebani, daarsebul iqna saeklesio Jurnal-gazeTebi.

uwmidesi da unetaresi kaTalikos-patriarq ilia II-is dros eklesiam

miiRo WeSmariti axali sasicocxlo Zala, axali sunTqva, qarTuli eklesia

TiTqmis gaqrobamde misuli, mniSvnelovnad gaizarda da msoflios marTl-

madidebel eklesiaTa rigSi daiWira Rirseuli adgili. eklesiis Sinagani

mowyobis saxe daadgina XIII gafarToebulma saeklesio krebam, romelic

mcxeTaSi iqna mowveuli 1995 wels.

Page 38: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1123s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

iqamde, miuxedavad devnilobisa, qarT-

velma sazogadoebam SeZlo moewvia To-

rmeti saeklesio kreba, 1917-1978 wleb-

Si. 1917 wlis 12 (25) marts sveticxov-

elSi, avtokefaliis aRdgenis gamocxa-

debis Semdeg, rogorc aRiniSna, pirveli

saeklesio kreba Sedga 1917 wlis 9-

17 seqtembers, daadgines eklesiis mar-

Tva-gamgeobis debuleba, pirvel kaTali-

kos-patriarqad airCies kirion II (saZa-

gliSvili); meore saeklesio kreba Sedga

1920 wlis 27 ivniss TbilisSi, airCies

kaTalikos-patriarqad leonide (oqrop-

iriZe); mesame saeklesio kreba Sedga

gelaTSi, 1921 wlis 1-5 seqtembers, kaTa-

likos-patriarqad airCies ambrosi (xe-

laia); 1926 wlis 26-27 seqtembers Sedga,

e.w. quTaisis saeklesio kreba. im droisa-

Tvis eklesiaSi Zalze rTuli periodi

iyo. gare dawolis Semdgom eklesiis SigniT urTierTdapirispirebuli ban-

akebi Seiqmna (qarTuli eklesiis istoria 1927 wlamde gadmocemulia

kaTalikos-patriarq kalistrates xelnawerSi)48. am moZraobis Sedegad sakaTa-

likoso taxtze qristefore cicqiSvili 1927 wels 21-27 ivniss Semdgar-

ma IV saeklesio krebam aiyvana; mexuTe saeklesio kreba Sedga 1929 wlis 8

ivliss, krebam ganixila samRvdelobis iuridiuli yofis sakiTxebi; meeqvse

saeklesio kreba Sedga 1932 wlis 21-22 ivniss, TbilisSi, airCies kaTali-

kos-patriarqad kalistrate (cincaZe); meSvide saeklesio kreba Sedga 1934

wlis 31 maiss. 1937 wels, TbilisSi, wmida sinodis reorganizaciis Semdeg

SemoRebul iqna kaTalikos-patriarqis saxiT erTpirovnuli marTva-gamgeo-

ba, sinods ewoda kaTalikosis Tana sinodi. omis Semdeg, 1948 wlisaTvis,

saqarTveloSi moqmedebda 52 eklesia, 166 mRvdelmsaxuriT, 4 mRvdelmTavriT.

es ricxvebi, rogorc Cans, mTavrobam mizanSewonilad miiCnia da igi ar

icvleboda aTeulobiT wlis manZilze; mecxre saeklesio kreba Sedga 1952

wlis 5 aprils, TbilisSi, kaTalikos-patriarqad airCies urbneli mitro-

politi melqisedek III (fxalaZe); meaTe saeklesio kreba Sedga 1960 wlis

20 Tebervals, TbilisSi, airCies kaTalikos-patriarqad Wyondidel-baTum-

Semoqmedeli mitropoliti efremi II (sidamoniZe); meTerTmete saeklesio

kreba Sedga 1972 wlis 1-el ivliss, TbilisSi, kaTalikos-patriarqad air-

Cies urbneli mitropoliti daviT V (devdariani); meTormete saeklesio

kreba Sedga 1977 wlis 23 dekembers, TbilisSi, kaTalikos-patriarqad ar-

Ceul iqna cxum-afxazeTis mitropoliti ilia II (SiolaSvili-RuduSauri).

Page 39: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1124 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

1995 wlis 18-19 seqtembers sveticxovelSi Sedga saqarTvelos gafar-

Toebuli saeklesio kreba, romelmac miiRo eklesiis marTva-gamgeobis de-

buleba. masSi qarTuli eklesia gamocxadebulia adgilobriv avtokefalur

(damoukidebel) marTlmadidebel eklesiad, romelsac aqvs 27 eparqia. saek-

lesio mmarTvelobis da xelisuflebis umaRlesi organoa saeklesio kreba

– saqarTvelos eklesiis wmida sinodi. krebebs Soris periodSi ki kaTali-

kos-patriarqi (Tavi I, $7), saeklesio sasamarTlos ufleba aqvs sinods,

kaTalikos-patriarqs da eparqiis mmarTvel mRvdelmTavars. iuridiuli

piris ufleba aqvT sapatriarqos ganyofileba-dawesebulebebs, eparqiebs,

samrevloebs, monastrebs, saswavleblebs. wmida sinodis wevria yvela mmarTveli

mRvdelmTavari, Tavmjdomareobs kaTalikos-patriarqi. wmida sinodis dad-

genileba savaldebuloa eklesiis yoveli wevrisaTvis. Zvelis Semdeg axal

patriarqs irCevs gafarToebuli saeklesio kreba monawile mRvdelmTavre-

bis xmebis naxevarze metiT. eparqiebi Sedgeba olqebSi gaerTianebuli

samrevloebisagan da eparqiaSi myofi monastrebisagan (garda stavropi-

gialurebisa), marTavs mRvdelmTavari, romelsac irCevs wmida sinodi. is

patriarqTan SeTanxmebiT asrulebs sasuliero pirebis xeldasxmas. Seu-

Zlia Tavis eparqiidan sxva eparqiaSi gauSvas sasuliero piri, Tu miecema

mas `gantevebis sigeli~. eparqiis yvela taZarSi RvTismsaxurebis dros

aRevlineba mmarTveli mRvdelmTavris saxeli, warudgens patriarqs yovel-

wliur angariSs eparqiis cxovrebisa da misi moRvaweobis Sesaxeb; akon-

trolebs eparqiis samrevloebs piradad an Tavisi warmomadgenlis meSveo-

biT; valdebulia hqondes eparqiis sasuliero pirTa sruli sia da monace-

mebi; iRebs maTgan angariSebs. mRvdelmTavari Tavis eparqiaSi sasamarTlo

xelisufalia; uflebamosilia misces SeniSvna, sayveduri, gadaayenos Tanam-

debobidan anda daados epitimia, aukrZalos mRvdelmoqmedeba sasuliero

pirebs; hyavs saeparqio sabWo, igia saeparqio qonebis umaRlesi zedamxedve-

li. saeparqio sabWo Sedgeba mRvdelmTavris, oTxi sasuliero da ori

saero pirisagan, maT niSnavs da aTavisuflebs mRvdelmTavari. ixilavs

sasuliero pirTa da eriskacTa mier sarwmunoebriv, saeklesio da zneo-

brivi kanonebis darRvevas. eparqiis olqis zedamxedveli – mTavarxucesi

iniSneba mRvdelmTavris mier, mis movaleobaSi Sedis saeklesio marTlwes-

rigis dacva. eparqiis samRvdeloeba Tavis mierve arCeul da mRvdelmTavris

mier damtkicebul moZRvarTmoZRvars abarebs aRsarebas. samrevlo eparqi-

is nawilia, mas xelmZRvanelobs mRvdelmTavris mier daniSnuli moZRvari.

am saqmeSi mas exmareba samrevlo sabWo. samrevloSi samRvdelo pirs

niSnavs da aTavisuflebs eparqiis mmarTveli. winamZRvarma zustad unda

Seasrulos mRvdelmTavris gankargulebani da miTiTebani, aRasrulos RvTism-

saxureba. yvela sakiTxis gadawyvetisas mRvdelmTavars unda warudginos

yovelwliuri angariSi. samrevlo sabWo saero pirTagan irCevs mnes, romel-

Page 40: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1125s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

ic aRricxavs eklesiis Semosaval-gasavals specialur wignSi. darRvevaTa

SemTxvevaSi mas sasjels mRvdelmTavari adebs.

stavropigialuri da saeparqio monastrebi imarTebian sagangebo `de-

bulebis~ Sesabamisad. eklesia Tavis moTxovnilebebs uzrunvelyofs TviT-

dafinansebiT. sapatriarqo biujeti iqmneba eparqiebis, monastrebisa da

saeklesio dawesebulebebis mier gadaricxuli saxsrebiT. eparqiis biujet-

ic iqmneba samrevloebis, monastrebisa da dawesebulebebis Semosavlebidan

procentuli gadaricxviT. Tavis mxriv, samrevloebis fuladi saxsrebi iqm-

neba sanTlisa da literaturis realizaciiT miRebuli Semosavlebisagan,

romelsac Semowirulobebi emateba49.

avtokefaluri moZraobis dagvirgvineba

marTalia, 1917 wlis 12 (25) marts gamocxadebul iqna saqarTvelos

eklesiis avtokefaliis aRdgena da xelsayreli politikuri viTarebis

gamoyenebiT Cveni eklesia Seudga damoukidebel, TavisTavad cxovrebas, ma-

gram misi avtokefaliis ufleba im droisaTvis ar cno arc rusulma

eklesiam, romlis wiaRsac daaRwia Tavi Cvenma eklesiam, arc msoflios sxva

sapatriarqoebma da adgilobrivma eklesiebma. aTwleulebis manZilze mud-

mivad arsebobda SiSi imisa, rom ruseTis wiTel imperias SeeZlo qarTuli

eklesia kvlav rusulisaTvis daeqvemdebarebina.

imis gamo, rom msoflio (konstantinopolis) sapatriarqo ar cnobda

qarTuli eklesiis damoukideblobas, maTma meTaurebma ar upasuxes kirion-

is, leonides da ambrosis mokiTxvis baraTebs, rogorc es kaTalikos-patri-

arq kalistrates 1926 wlisaTvis daniSnuli merve msoflio krebisadmi

(romelic ver Sedga) mimarTvidan Cans. yovelive es axalisebda, `kadniery-

ofda mZulvarebasa da ZmaTa urTierTze amxedrebis moyvarulebs~ qarTuli

eklesiis SigniT. meore mxriv, zogierTi rusi sasuliero piri ar uSvebda

xelsayrel moments qarTuli eklesiis ukve arsebuli avtokefalia ̀ separa-

tizmad~ da `nacionalizmad~ gamoecxadebina. qarTveli mRvdelmTavrebi

iRvwodnen, raTa eklesia gamosuliyo Seqmnili mdgomareobidan.

rusul eklesiasTan urTierTobis mogvarebas upirvelesi mniSvneloba

hqonda. ucxoeTis sxva adgilobrivi eklesiebi qarTul eklesias ganixil-

avdnen ara rogorc uZveles eklesias, aramed viTarca ruseTis eklesiis

nawils, romelmac isargebla revoluciuri mdgomareobiT da damoukideb-

loba gamoacxada50.

aseT dros rusuli eklesiis mmarTvelobaSi aRmoCndnen pirebi, romelTac

qarTuli eklesiis ukve arsebuli avtokefalia kanonier aqtad miiCnies, pativis-

cemiT moekidnen Zveli iveriis eklesiis adgils marTlmadidebelTa ojaxSi.

germaniasTan II msoflio omis dros qarTveli xalxis mtkiced dgomam

ruseTis gverdiT, Cans, safuZveli misca rusuli eklesiis xelmZRvanelobas

Page 41: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1126 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

ecno qarTuli eklesiis avtokefalia, maT gadawyvites aRedginaT Zmuri

urTierToba qarTul da rusul eklesiaTa Soris. ruseTis wmida sinodma

Tavisi am gadawyvetilebis aRsruleba miando stavropolisa da piatigors-

kis mTavarepiskoposs antons. igi 1943 wlis 28 oqtombers Camovida Tbil-

isSi, viTarca oficialuri warmomadgeneli sruliad ruseTis patriarq

sergisa, 1943 wlis 28 oqtombers erToblivi wirvis Semdeg amcnes mrevls

sionis ambionidan, rom ruseTis eklesiam oficialurad da kanonierad cno

saqarTvelos eklesiis avtokefalia da amis Sesaxeb acnoba msoflios

marTlmadidebel mRvdelmTavrebs. es iyo udidesi movlena qarTuli ekle-

siis istoriaSi.

aRsaniSnavia, rom ruseTis eklesiam 1943 wels cno ara mxolod qarTuli

eklesiis avtokefalia, man agreTve cno sxva mniSvnelovani uflebani qarTuli

eklesiisa, kerZod, aRiara misi sapatriarqo Rirseba da VI adgili msofl-

io eklesiis marTlmadideblur diptiqSi. maSasadame, marTlmadidebelTa

ojaxSi ruseTis eklesiam qarTuli eklesia da misi meTauri daayena iseTi

udidesi eklesiebis win, rogorebic arian serbeTis, rumineTis, bulgareTis,

eladis da sxva eklesiebi. aRsaniSnavia, rom qarTuli eklesiis VI adgili

marTlmadideblur diptiqSi jerac ar ucvnia msoflios mraval eklesias

da isini ufro ukana adgilze ayeneben mas.

1943 wels ruseTis eklesiis mier qarTuli eklesiis sami uflebis (avto-

kefalia, sapatriarqo Rirseba, adgili diptiqSi) aRiareba gvafiqrebinebs,

rom es moxda sabWoTa saxelmwifos qarTveli meTauris (igulisxmeba i. b.

stalini) nebarTviT, romelmac swored im dros cno ruseTis eklesiis

uflebebi, misca patriarqis arCevis neba. ruseTis eklesiam cno qarTuli

eklesiis iurisdiqcia saqarTvelos ssr-is teritoriaze, garda amisa, droe-

biT iurisdiqciaSi gadasca somxeTis ssr-is marTlmadidebeli mosaxleoba.

amis Semdeg TiTqmis kidev 50 weli dasWirda imas, rom msoflio marTl-

madideblur centrebs, konstantinopolsa da sxvebs ecnoT qarTuli eklesi-

is uflebani. kerZod, 1990 wlis 25 ianvars konstantinopolis msoflio

patriarqma gamosca sigeli qarTuli eklesiis avtokefaliis cnobis Sesax-

eb, imave wlis 3 marts ki manve gamosca ganCineba saqarTvelos eklesiis

sapatriarqo Rirsebis cnobis Sesaxeb, aqedan gamomdinareobda eklesiis

meTauris (patriarqis) titulis cnoba.

qarTuli eklesiis istoriis mcodneTaTvis konstantinopolis sapatria-

rqos mier qarTuli eklesiis avtokefaliis da sapatriarqos Rirsebis

cnoba ucnaurad gamoiyureba, radganac qarTul eklesias avtokefalia isto-

riulad saukuneTa siRrmeSi hqonda mopovebuli. saqme isaa, rom konstanti-

nopolis sapatriarqom XX s-dan wamoayena Teoria, romlis mixedviTac

nebismieri adgilobrivi eklesia avtokefalias iRebs mxolod da mxolod

konstantinopolisagan, maSasadame, nebismieri eklesiis deda eklesia unda

Page 42: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1127s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

iyos konstantinopoli (am SemTxvevaSi `deda eklesia~ ewodeba iseT ekle-

sias, romlis wiaRidanac gamodis axali avtokefaluri eklesia da romel-

sac deda eklesia aniWebs avtokefalias). amitomac, konstantinopoli didx-

ans ar cnobda Cexoslovakiis, fineTis, poloneTis, amerikis marTlmadide-

bluri eklesiebis avtokefalias. es eklesiebi gamovidnen rusuli eklesiis

wiaRidan da maT avtokefalia XX s-is 50-ian wlebSi mianiWa rusulma

eklesiam. konstantinopols miaCnda, rom rusul eklesias ar hqonda ufleba,

avtokefalia mieniWebina romelime eklesiisaTvis, aramed es ufleba mx-

olod da mxolod konstantinopolis funqciaa. amitomac, daaxloebiT 20-30

wlis Semdeg konstantinopolma kvlav mianiWa avtokefalia zemoCamoTvlil

eklesiebs (amerikis eklesiis gamoklebiT). msoflio marTlmadidebelTa

Soris avtoritetis amaRlebisaTvis gamiznul konstantinopolis qmedebebs,

rusuli da sxva eklesiaTa mxridan mohyva Sesabamisi reaqcia 50-60-ian

wlebSi. cnobili kanonisti, profesori s. troicki da sxvebi dokumentebis

meSveobiT amtkicebdnen, rom konstantinopolis sapatriarqos istoriulad

arasodes gaaCnda administraciuli zedamxedvelobis ufleba mTeli msof-

lios eklesiaTa mimarT51. magram, faqtobrivad imis gamo, rom XX s-is

zemoaRniSnul wlebSi konstantinopolis sapatriarqo ar cnobda axlad

avtokefaliamiRebuli eklesiebis arsebobas da maT Tavisi iurisdiqciis

qveS myofebad miiCnevda, cxadia, am axal eklesiebs didi dabrkolebani

eqmnebodaT saerTaSoriso asparezze. es ukanasknelni iRvwodnen, raTa isini

mieRoT msoflio marTlmadideblur ojaxSi Rirseul wevrebad. rogorc

iTqva, es problemebi gadaiWra, garda qarTuli da kidev sxva ramdenime

eklesiis gamoklebiT. qarTuli eklesiis mimarT konstantinopols iseTive

pretenziebi hqonda, rogoric sxva eklesiaTa mimarT, kerZod, Tu, vTqvaT,

romelime eklesiam Tavis wiaRSi Semavali saeklesio erTeuli gaaTavisu-

fla, igi unda Sevides konstantinopolis sapatriarqos iurisdiqciaSi, anda

misi avtokefalia unda cnos konstantinopolma. Tavis Teorias konstanti-

nopoli safuZvlad udebda im azrs, TiTqosda yvela eklesias, Tavis droze,

konstantinopolma mianiWa avtokefalia (igulisxmeba e.w. axali eklesiebi,

romelnic mociqulTa mier ar iyvnen daarsebulni, aseTebi iyvnen: ruseTis,

serbeTis, rumineTis, bulgareTis, eladis da sxva eklesiebi). maT marTlac,

Tavis droze, konstantinopolma uboZa Tavisufleba. rus kanonistebs kon-

stantinopolTan TavianTi kamaTis dros magaliTad mohyavdaT qarTuli

eklesia, romelic odiTganve avtokefaluri iyo, magram mas avtokefalia

mianiWa ara konstantinopolis, aramed antioqiis sapatriarqom. aRiareba

imisa, rom saqarTvelos eklesias antioqiam mianiWa avtokefalia, ar eT-

anadeboda konstantinopolis sapatriarqoSi XIX-XX ss-Si Camoyalibebul

zemoaRniSnul Teorias, amitomac maTTvis miuRebeli iyo. es warmoadgenda

erT-erT umTavres mizezs imisa, rom konstantinopols didxans ar surda

Page 43: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1128 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

cnoba qarTuli eklesiis Zveli avtokefaliisa. Tavisi uaris sababad ki

iyenebda azrs imis Sesaxeb, rom saeklesio kanonebis Tanaxmad ar SeiZleba

erT saxelmwifoSi erTdroulad ori marTlmadidebeli eklesiis arseboba,

e.i. sabWoTa kavSirSi erTdroulad ori (ruseTis da saqarTvelos) marTl-

madidebluri eklesiis aRiarebiT TiTqosda dairRveoda saeklesio kanone-

bi. uaris sababad, agreTve gamoiyeneboda is, rom konstantinopolis sapatri-

arqosaTvis ucnobi iyo istoriuli dokumentebi, romliTac dasturdeboda

qarTuli eklesiis Zveli avtokefalia.

aseTi urTulesi saerTaSoriso sa-

eklesio viTarebis mogvareba SeZ-

lo saqarTvelos uwmindesma kaTali-

kos-patriarqma ilia II-m Zalze daxve-

wili diplomatiuri xelovnebiT, ua-

Rresad daZabuli Sromis Sedegad.

man gamarjvebiT daagvirgvina jer

kidev XIX s-is bolos qarTul ek-

lesiaSi dawyebuli avtokefaluri

moZraoba. miaRwia imas, rom konstant-

inopolma cno qarTuli eklesiis da-

moukidebloba (jer kidev sabWoTa

kavSiris arsebobis dros), riTac sab-

olood amoiwura sadavo sakiTxi.

sruliad saqarTvelos kaTalikos-

patriarqma, misma uwmindesobam da

unetaresobam ilia II-m sasuliero

ganaTleba miiRo moskovis sasul-

iero seminariasa (daasrula 1956 w.) da akademiaSi (daasrula 1960 wels),

1957 wlis 16 aprils sruliad saqarTvelos kaTalikos-patriarq melqi-

sedekis locva-kurTxeviT Tbilisis aleqsandre nevelis taZarSi aRikveca

berad da ewoda saxelad ilia, ori dRis Semdeg igi sionis sapatriarqo

taZarSi ierodiakvnad akurTxa kaTalikos-patriarqma melqisedekma, ori

wlis Semdeg 1959 wlis 10 maiss, moskovis sasuliero akademiis studento-

bisas mRvdel-monazvnad akurTxa ruseTis patriarqma sergim, saqarTvelos

kaTalikos-patriarqis melqisedekis werilobiTi Txovnis safuZvelze. aka-

demiaSi mieniWa RvTismetyvelis kandidatis xarisxi SromisaTvis `aTonis

iverTa monastris istoria~. saqarTveloSi dabrunebis Semdeg uwmindesma

patriarqma efrem II-m ganamwesa RvTismsaxurad baTumis sakaTedro taZarSi,

1960 wlis 19 dekembers mieniWa iRumenis, 1961 wlis 16 seqtembers arqimandr-

itis xarisxi, 1963 wels kaTalikos-patriarq efrem II-isa da mRvdelmTa-

varTa xeldasxmiT ayvanil iqna episkoposis pativSi, sammarTvelod gadaeca

Page 44: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1129s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

baTum-Semoqmedis eparqia, dainiSna patriarqis qorepiskoposad, 1967 wels

gadayvanil iqna cxum-afxazeTis eparqiis mmarTvelad, 1969 wels mieniWa

mitropolitis xarisxi, amave dros, 1963-1972 wlebSi gaxldaT pirveli

reqtori mcxeTis sasuliero seminariisa, 1977 wlis 23 dekembers saqarTve-

los meTormete saeklesio krebam qarTuli eklesiis winaSe damsaxurebi-

saTvis airCia sruliad saqarTvelos kaTalikos-patriarqad (25.XII – in-

tronizacia). misi sapatriarqo moRvaweobis srul aRweras momavalSi mieZRvne-

ba vrceli monografiebi da gamokvlevebi, magram, rogorc iTqva, erT-erT

umTavres miRwevas misi uwmindesobis moRvaweobisa warmoadgens TiTqmis

erTsaukunovani qarTuli avtokefaluri moZraobis warmatebiT dagvirgvine-

ba. aqve, albaT, SesaZlebelia imis Tqmac, rom swored misi uwmindesobis

RvawliT qarTvel da wmida sinodis gadawyvetilebiT sxvadasxva wels

kanonizebul iqnen wmidanebad _ wmida ilia marTali (xseneba 2 agvistos),

Rirsi mRvdel-monazoni aleqsi (SuSania, xseneba 18 (31) ianvars), wmida

ambrosi aRmsarebeli (xseneba 16 (29) marts), Rirsni zabuloni da sosana

(xs. 2 ivniss), wmida mRvdelmowame nazari krebuliT (mRvdeli germane

jajaniZe, mRvdeli ieroTeos nikolaZe, mRvdeli simon mWedliZe, diakoni

besarion kuxianiZe), daxvretilni 1924 wels aTeistTa mier (xseneba 14 (27)

agvisto), wmida mRvdelmTavrebi aleqsandre oqropiriZe (xs. 9 noembers) da

gabrieli (qiqoZe, xs. 13 (26) dekembers), wmida mRvdelmowame grigoli (fe-

raZe, xs. 6 dekemberi), aWaraSi TurqTagan XVIII s-Si wamebuli mamani da

dedani (xs. sulTmofenobas). lazares SabaTs dadginda dResaswauli ̀ qebaA

da didebaA qarTulisa enisaA~.

qarTuli eklesiis zemoaRniSnuli mdgomareoba, roca uZveless da Rir-

seul saqarTvelos samociqulo eklesias saerTaSoriso asparezze ar ay-

enebdnen avtokefalur eklesiaTa rigSi, ufro metic, zogjer avtonomiur

eklesiaTa Sorisac ki moixseniebdnen, iwvevda mraval uxerxulobasa da

daZabulobas. es gansakuTrebiT kargad Canda saerTaSoriso Sexvedrebisas,

marTlmadidebel eklesiaTa TaTbirebis dros. am dros eklesiaTa meTaure-

bi, mRvdelmTavrebi da samRvdeloeba, rogorc wirva-locvebis, ise Sexve-

drebis dros dgebodnen, an isxdnen diptiqis wesis Sesabamisad. qarTuli

eklesiis warmomadgenels ekuTvnoda misTvis kanonieri meeqvse adgili,

magram misi adgilis gansazRvra sadavo xdeboda, zogjer uxerxulic ki.

mis uwmindesobas ilia II-s 1963 wels kunZul rodosze (saberZneTi) kamaTi

hqonda msoflio patriarqsa da sxva marTlmadidebel eklesiaTa warmomad-

genlebTan saqarTvelos eklesiis statusisa da qarTuli eklesiis mamamTavris

titulis Sesaxeb, sakiTxi mwvaved idga, amitomac aRsaydrebis Semdeg kon-

stantinopolis sapatriarqoSi oficialuri vizitisas 1979 wlis maisSi

wmida sinodis winaSe ilia II-m daayena sami sakiTxi: aRiarebuli yofiliyo

saqarTvelos eklesiis avtokefalia, aRiarebuli yofiliyo misi meTauris pa-

triarqis tituli, mikuTvneboda qarTul eklesias kuTvnili VI adgili mar-

Page 45: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1130 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

Tlmadideblur diptiqSi. `Cemi azriT, _ ganacxada ilia II-m, _ konstantinop-

olis msoflio sapatriarqom ar unda dauSvas, rom uZvelesi qarTuli marTl-

madidebeli eklesia daayenos axali eklesiebis gverdiT, Cven gvinda aRvadgi-

noT winandeli mdgomareoba, romelic samwuxarod davkargeT 1811 wels.~

konstantinopolis eklesiam istoriuli dokumentebi moiTxova saamisod.

qalkedonis mitropolitma melitonma ganacxada: `Cveni eklesiis sinodi am

sakiTxs dadebiTad gadaWris, mxolod Cven gvWirdeba dasabuTebuli istor-

iuli masalebi saqarTvelos eklesiis Sesaxeb, rom es sakiTxebi gadaiWras

umokles xanSi~52. uwmidesi saqarTveloSi Camosvlis Semdgom wlebis man-

Zilze muSaobda qarTuli eklesiis istoriuli sabuTebis mosapoveblad,

dagvavala Cven, wmida sinodis wevrebs, qarTvel mecnierebs, moRvaweebs, muSakebs,

yvelas, visac ki Sexeba hqonda aRniSnul sakiTxTan, wvlili Seetana am

sakiTxSi. Seikriba dokumentebi, iTargmna ucxo enaze. 1982 wlis 3 ivliss

misma uwmindesobam oficialuri werilebiT mimarTa yvela marTlmadidebe-

li eklesiis meTaurs wmida sinodis saxeliT, maTSi gadmocemuli iyo

qarTuli eklesiis mokle istoria dokumentebis darTviT, romlidanac aSka-

ra iyo qarTuli eklesiis uZvelesi avtokefalia, misi meTauris sapatri-

arqo tituli da VI adgili diptiqSi. 1987 wels saqarTvelos eklesias

ewvia konstantinopolis msoflio patriarqi dimitrios I. mas da konstan-

tinopolis eklesiis delegacias aRniSnul sakiTxebze ramdenjerme Sevx-

vdiT wmida sinodis wevrebi. gadawyda, rom umokles droSi gadawyvetiliyo

qarTuli eklesiis sakiTxi. marTlac, male, 1988 wlis TebervalSi, Cvens

eklesias ewvia konstantinopolis warmomadgenlobiTi delegacia mitro-

polit qrizostomosis meTaurobiT. mitropolitma qrizostomosma ganacxa-

da, rom dokumentebze muSaoba kvlavac gagrZeldeboda da isini ufro

daixveweboda samomavlod. igi mitropolit damaskinosTan erTad kvlav

ewvia saqarTvelos, teqstis srulyofa gagrZelda. 1990 wlis 7 ianvars,

Sobis dResaswaulze, kvlav CamobrZanebulma mitropolitma qrizostomosma

wirvis Semdeg sionis mrevls amcno, rom msoflio sapatriarqom aRiara

saqarTvelos eklesiis avtokefalia da misi meTauris sapatriarqo tituli.

Sexvedrisas saboloo varianti kvlav Sesworda da daixvewa. teqstis mis-

aRebad stambolSi konstantinopolis sapatriarqoSi CabrZanda uwmindesi

patriarqi ilia II wmida sinodis wevrebTan erTad. 1990 wlis 4 marts,

marTlmadideblobis dResaswaulze, qarTulma eklesiam miiRo misTvis sa-

surveli ori sigeli. erTi adasturebda qarTuli eklesiis avtokefalias,

meore _ misi meTauris patriarqis tituls. avtors bedniereba hqonda misi

uwmidesobis locva-kurTxeviT, saqarTvelos wmida sinodis sagangebo kre-

baze waekiTxa `saqarTvelos uwmidesi marTlmadidebeli eklesiis avtoke-

faliis cnobisa da mtkicebis sigeli~ uwmidesis TbilisSi CamobrZanebis

Semdeg. sigelSi, kerZod, naTqvamia: `dimitriosi, wyalobiTa RvTisaiTa mTa-

varepiskoposi konstantinopolisa, axlisa romisa da msoflio patriarqi...

Page 46: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1131s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

kavkasiis kurTxeul miwaze, amJamad saqarTvelos respublikis sazRvrebSi

Semavali wmida da marTlmadidebeli eklesia, romelmac uZvelesi droidan

miiRo TviTmmarTveli da Tavisufali ganmgebloba da Sesabamisad saekle-

sio mmarTvelobiTi organizaciac... mimarTavs yoveli xelsayreli SemTxve-

visas Cvens ekumenur sapatriarqo taxts da iTxovs kurTxevasa da mtkice-

bas Tavisi TviTmmarTvelobiTi struqturisa... Cveni umdablesoba da Cveni

kurTxeuli mitropolitebi... ganimsWvala azriT... cnos da daamtkicos saqarTve-

los wmida eklesiis avtokefalia da damoukidebeli struqtura... sinodis

gadawyvetilebiTa da suliwmidiT ganaTlebulni vacxadebT saqarTvelos

uwmides eklesias imave TviTmmarTveli struqturiTa da organizaciiT, rac

uZvelesi droidan gaaCnda da rac damowmebulia agreTve balsamonis mier,

romelic wers ̀ ...amboben rom dResa maT Sina uwmidesisa patriarqisa RvTae-

brivi qalaqisa didisa antioqiisa ufali petresi, gamotanil iqna sinoduri

dadgenileba, rom iqmnes Tavisufali da avtokefaluri eklesia iveriisa~,

miviCnevT, rom igi aris Zmur marTlmadidebel eklesiaTa pleadaSi da

vadasturebT agreTve imas, rom igi saxeldebulia, rogorc `wmida avtoke-

faluri eklesia sruliad saqarTveloisa~... SeubRalavad daicavs marTl-

madideblur sarwmunoebasa da RvTismosaobas da amasTanave marTlmadidebe-

li eklesiis saRmrTo da wmida kanonebsa da wesebs. rigis mixedviT moixse-

niebs wmida diptiqSi saxels yoveli msoflio patriarqisa da sxva uwmides

patriarqTa da wmida marTlmadidebeli avtokefaluri eklesiebis unetares

gamgebelTa, rac Seexeba wmida mironis sakiTxs, daculi iqneba amasTan dakav-

SirebiT dadgenili saeklesio wesi... welsa 1990, Tvesa ianvarsa (25)~.

meore sigeli qarTuli eklesiis sapatriarqo Rirsebis aRiarebas Seexe-

ba: `saqarTvelos uwmidesi eklesiis meTaurisaTvis sapatriarqo titulis

cnobis da boZebis sapatriarqo sinoduri ganCineba~. dimitriosi, wyalobiTa

RmrTisaiTa mTavarepiskoposi konstantinopolisa axlisa romisa da msof-

lio patriarqi... saqarTvelos uwmidesi eklesia pativdebuli iqneba sapa-

triarqo RirsebiTa da adgiliT, rogorc adridanve ixsenieboda uZveles

qronikebsa da sxva saeklesio wyaroebSi misi tituli _ `mTavarepiskoposi

mcxeTa-Tbilisisa da kaTalikos-patriarqi sruliad saqarTveloisa~, aseve

ixseniebodes amieridanac marTlmadideblur saRmrTo da wmida gangebebSi...~

samwuxarod, am droisaTvis ar iqna ganxiluli qarTuli eklesiis adgi-

lis sakiTxi marTlmadideblur diptiqSi. diptiqis sakiTxi aris urTulesi

da exeba eklesiaTa Rirsebas. magaliTad, serbeTis, rumineTisa da bulgare-

Tis eklesiebs konstantinopolis sapatriarqos mier adre mieniWa avtoke-

falia da sapatriarqo Rirseba, amitomac konstantinopolis diptiqSi isi-

ni ixseniebian sapatriarqo eklesiaTa rigSi ruseTis eklesiis Semdeg,

Sesabamisad, VI, VII da VIII adgilebze. radganac qarTuli eklesiis ufleba

SemdgomSi iqna cnobili, igi unda Cadges maT ukan, e.i. IX adgilze, rac,

cxadia, miuRebelia CvenTvis. ase rom, sakiTxi sadavoa. am sakiTxis gadaWras

Page 47: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1132 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

saeklesio sabuTebis meSveobiT cdiloben msoflios eklesiebi. msoflio

marTlmadidebeli eklesiebi emzadebian axali msoflio saeklesio krebis

Casatareblad. cnobilia, rom bolo msoflio kreba Catarda aTasze meti

wlis win. amis Semdeg msoflio marTlmadideblobas daugrovda mravali

sakiTxi, romlis gadaWracaa saWiro. gadawyda _ msoflio krebis win Catardes

wina mosamzadebeli TaTbirebi. ukve Catarda ramdenime TaTbiri, maTze

gadawyda, rom momavali msoflio krebis dRis wesrigSi Seitanon sul 10

sakiTxi, maT Soris iseTebisa, rogoricaa diptiqis, avtokefaliis, di-

asporis da sxva sakiTxebi. msoflio marTlmadideblur eklesiebs surT,

krebamde ganixilon da Seiswavlon yvela sakiTxi, miaRwion srul Tanxmobas,

radgan Tuki SeuTanxmebel sakiTxebs gaitanen msoflio krebaze gansaxil-

velad, SeiZleba aman gamoiwvios kamaTi da uTanxmoeba, maSin msoflio kreba

iqceva ara erTobis, aramed ganyofis krebad, rac dauSvebelia. aqedan gamom-

dinare, diptiqis sakiTxi, romelic daudgenelia qarTuli eklesiis mimarT,

warmoadgens msoflio eklesiaTa Seswavlis obieqts. am sakiTxze TavianTi

azri gamoTqves ruseTis, eladis, konstantinopolis da sxva eklesiebma

TavianT `TemebSi diptiqis Sesaxeb~. maTze dayrdnobiTa da sxva wyaroebis

monacemebis gamoyenebiT, Cem mier momzadebuli Tema `marTlmadideblur

diptiqSi qarTuli eklesiis adgilis Sesaxeb~ gamoqveynebulia – qvemde-

bare naSromis II tomSi.

erovnuli saxelmwifosa da erovnulieklesiis urTierToba

ufali RmerTis umowyalesi madliT kvlav aRdga saqarTvelos saxelmwi-

foebrioba, qarTvelma erma da saqarTvelos mosaxleobam Seqmna Tavisi

damoukidebeli saxelmwifo, risTvisac marad loculobdnen Cveni wmida

mamebi da patriarqebi. rogori unda iyos erovnuli eklesiisa da erovnu-

li saxelmwifos urTierToba?

kirion kaTalikosma adreve ganacxada, bolSevik-aTeistebis batonobis

dasawyisisas _ ̀ gauzviadeblad vambob, rom is yovlad Seuferebeli eqsper-

imentebi, romelsac am ukanasknel wlebSi axdenen qarTveli eris zurgze,

aucileblad miiyvans mas fizikurad gadaSenebis da sulieri gavelurebis

da gaxrwnis karamde~. gavida bolSevik-aTeistebis xelisuflebis batono-

bis umZimesi 70 weli. RvTis SewevniT eri gadaurCa fizikurad gadaSenebas,

magram ̀ sulier gavelurebas da sulier gaxrwnas~, Cans, Tavi ver aarida. es

gamoCnda samoqalaqo omisas, 1992-1993 wlebSi, roca saqarTvelom droebiT

dakarga ZirZveli miwa-wyali afxazeTsa da sxvagan. es Cans, agreTve, misi

macocxlebeli sulis – eklesiisadmi damokidebulebaSic. is garemoebac,

romelSic Caayenes Cveni wmida eklesia komunistebma, faqtobrivad, ar Secv-

lila. eklesia maTi batonobidan gamovida ekonomikurad gaCanagebuli, usax-

Page 48: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1133s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

sro, yovelgvari mudmivi saarsebo wyaros gareSe. laparakic zedmetia imis

Sesaxeb, rom RvTismsaxurs ara aqvs xelfasi, pensia, ar eZleva sacxovrebe-

li farTobi da ara aqvs sazogadoebaSi is Rirseuli adgili, romelic

tradiciulia misTvis. RvTismsaxurTa msgavsi mdgomareobis gamo sulierad

SeZruli wmida ilia marTali adreve RaRadebda:

`Cvens ers mRvdeli ara hyavs, is mRvdlebi, romelnic arian, imisTana

yofaSi arian, rom marto lukma puris ZebnaSi aRameben TavianT dResa da

eris sasuliero saqmisaTvis veRar iclian~53.

SeiZleba vinmem Tqvas, rom ilias dros saqarTveloSi samRvdeloeba

sakmaod iyo. cxadia, iyvnen da gacilebiT ufro meti raodenobisa, vidre

dRes aris. maTi materialuri mdgomareobac axlandelze umjobesi iyo,

magram roca wmida ilia brZanebs: `Cven ers mRvdeli ara hyavs~, iqve

ganmartavs, rom mRvdeli Tu Tavisi uSualo movaleobisaTvis, ̀ eris sasuli-

ero saqmisaTvis~ ver iclis imis gamo, rom `lukma-puris ZiebaSi aRamebs

Tavis dRes~, mRvdlad ar iTvleba.

osmalTa xangrZlivi 500-wlovani batonobis Semdeg, rodesac berZenma

xalxma Tavisi erovnuli saxelmwifo aRadgina, XIX saukuneSi upirveles

miznad daisaxa, aRedgina TiToeuli moqalaqis erovnuli cnobiereba, anu

`berZnoba~, romelic Seirya mtris batonobisas. amisaTvis, upirveles yov-

lisa, aRadgines nacionalur TvisebaTa dvrita – berZnuli eklesia, saxelm-

wifom berZnuli eklesia gamoacxada erovnul eklesiad, maSasadame, saxelm-

wifom Tavis Tavze aiRo berZnuli eklesiis yovelgvari socialur-ekonomikuri

sakiTxis gadaWra, samRvdeloebas daeniSna xelfasi I kategoriis saxelm-

wifo moxeleTa Tanabrad. biujetma gaiTvaliswina saxsrebi samRvdelobis

uzrunvelyofis, binebis, pensiebisaTvis, sxva saWiroebisaTvis. mxolod erTi

saqme daekisra samRvdeloebas – Tavisi sulieri movaleobis Sesruleba –

axali Taobis aRzrda, eris zneobrivi gajansaReba.

Cveni eklesiis wmidanebs hqondaT Sexeduleba imis Sesaxeb, Tu rogori

unda yofiliyo saxelmwifosa da eklesiis urTierToba avtokefaliis aRd-

genis Semdeg. wmidanis yoveli sityva CvenTvis wmidaa da maTi aRsruleba

mxolod sikeTis momtani. wmida aleqsi (SuSania) saqarTvelos siRrmeSi,

provinciaSi moRvaweobda, xalxis SuagulSi trialebda, misi maSindeli

wuxili kargad eTanxmeboda Cvens dRevandels. igi werda: `dRes dagvidga

saWirboroto saqme saxelmwifosagan gamoyofisa da samRvdeloebas mouspes

saerTo jamidan lukma da amboben: morwmuneTa ojaxma arCinoso. sakvirve-

lia swored, rom samRvdeloeba, romelic eris rwmenas emsaxureba, unaw-

ilod yves eris saziaro xazinidan, romelic Seadgens ara visime kuTvnile-

bas, aramed qonebas im erisas, romelTa ricxvSi cxra-meaTeds morwmuneTa

ojaxi Seadgens da amaTgan gadasaxadis naoflariT daunjebuli xazina,

gana mware usamarTloba ar aris, rom imave ojaxTa rwmenas ar moxmardes...

ra daaSava mRvdelma, rom gamodevneT eris qonebisagan?~54.

Page 49: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1134 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

wmida aleqsi beris mosazreba, faqtobrivad, gaxlavT gagrZeleba ilia

marTlis wuxilisa.

eklesiisadmi Cveni saxelmwifos damokidebulebis istoria meordeba. cno-

bilia, rom I msoflio omSi damarcxebis Semdeg ruseTis imperia daiSala,

saqarTvelom amis gamo misTvis moulodnelad moipova damoukidebloba, xe-

lisuflebis saTaveSi aRmoCndnen socialist-menSevikebi, ese igi is partia,

romelic wlebis manZilze iRvwoda saqarTvelos damoukideblobis winaaRm-

deg. ̀ damoukidebeli saqarTvelos mesveurni aTeisturi msoflmxedvelobisani

aRmoCndnen. maT eklesia – qarTveli xalxis sulieri Zlierebis simbolo –

saxelmwifosagan gamohyves, skola eklesiisagan da ra savalalo Sedegebic

aqedan miviReT, es dRes yvelasaTvis cnobilia~, _ wers s. vardosaniZe55.

Cveni eklesiis udidesi moRvawis, SemdgomSi kaTalikos-patriarq le-

onides azriT, es gadawyvetileba araswori iyo. amis dasasabuTeblad le-

onides mohyavda Semdegi argumentebi: 1. religiuri grZnoba adamianisaTvis

iseve aucilebelia, rogorc sxva grZnobebi. saxelmwifo valdebulia, izrun-

os am grZnobis dakmayofilebisaTvis; 2. warmoudgenelia eris ganviTareba

religiuri rwmenis gareSe, qarTveli eris ganviTareba qristianobis gareSe,

radgan swored qristianobam gadaarCina igi, misi kultura, qristianobam

SeunarCuna mas erovnuli saxe; 3. adamianebi ver iqnebian moralurad wmi-

danni, Tu maTi samoqmedo ritualebi: qorwineba, dabadeba da sxva saeklesio

wesebiT ar iqneba nakurTxi. kaTalikos-patriarqi leonide werda:

`eklesiis ganadgurebiT, verc kulturulad moigebs Cveni saxelmwifo, is

socializmi, romliTac qveynis gabednierebas lamoben, mmarTvel partias

jer ver daumyarebia CvenSi, sxva Rirebuleba ki, romelsac qristianobis

magivroba SeeZlos Cveni xalxisaTvis, verc moraluri da verc gonebrivi

mas ver Seuqmnia~ (leonides piradi arqivi, centrarqivi).

1918-21 wlebSi demokratiuli saqarTvelos mesveurebs msoflioSi yve-

laze ufro did socialistebad warmoedginaT TavianTi Tavi. rogorc Cans,

amJamad CvenSic cdiloben msoflioSi yvelaze demokratiuli sazogadoeb-

is Seqmnas. warmodgena iseTia, TiTqosda demokratiul qveynebSi saxelm-

wifo aRar zrunavs erovnuli eklesiisaTvis da mas ar uwyobs xels, sinamd-

vileSi ki msoflios yvelaze ufro demokratiul qveynebSi arseboben sax-

elmwifo eklesiebi. samRvdeloeba da saeklesio dawesebulebani, romlebic

saxelmwifosagan iReben xelfass, Tanxebs. eklesia ar aris gamoyofili

axalgazrdobisa da mosaxleobis sulieri aRzrdis saqmisgan, e. i. saskolo

sistemidan, ar aris akrZaluli skolebSi sasuliero xasiaTis sagnebis

Seswavla da sxva. ese igi yvelaze demokratiul qveynebSi eklesiisa da

saxelmwifos urTierToba swored isea dayenebuli, rogorsac iTxovdnen

wmida ilia marTali, aleqsi SuSania, kaTalikos-patriarqi leonide da

sxva mamebi. magaliTad, did britaneTSi aris ori saxelmwifo eklesia:

inglisSi anglikanuri eklesia, xolo SotlandiaSi _ presviterianuli.

Page 50: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1135s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

anglikanuri eklesiis samRvdeloebis didi nawili lordTa palatis wevria.

samRvdeloeba uzrunvelyofilia saxelmwifos mier, saxelmwifosagan iRebs

xelfasebs, pensiebs, socdaxmarebas, saeklesio gasaval Tanxebs anazRaurebs

saxelmwifo. asevea SveciaSi, sadac saxelmwifo eklesiis statusi aqvs

evangelikur-luTeranuls, italiaSi saxelmwifo eklesia kaTolikuria, Tum-

ca ki qveyanaSi sindisis Tavisuflebaa gamocxadebuli. asevea irlandiaSi,

aq eklesia akontrolebs ganaTlebisa da janmrTelobis dacvis seqtorebs,

asevea belgiaSi, saberZneTSi, avstriaSi, portugaliaSi, germaniaSi, daniaSi,

islandiaSi, norvegiaSi, fineTSi, espaneTSi, yvelgan arsebobs saxelmwifo

eklesia – misgan gamomdinare yvela SedegiT. msoflios saxelmwifoTa

umravlesobis konstituciaSi Setanilia muxli saxelmwifo eklesiis Sesax-

eb. maT ̀ erovnul~, an ̀ saxalxo~ eklesiebs uwodeben.

dResdReobiT, rogorc aRiniSna, Cveni samRvdeloba yoveldRiur zrunvasa

da jafaSia, rom rogorme moipovos saarsebo saxsari ojaxis gamosakvebad,

qveli saqmis aRsasruleblad, sxvaTa dasaxmareblad, saqveyno valis mo-

saxdelad. am saxsrebs ki Tavisi piradi SromiT moipovebs – naTlobiTa da

sxva wesebis SesrulebiT. sabednierod, miuxedavad aseTi jafisa, Cvens sam-

Rvdeloebas kidev yofnis energia, rom aqtiuri monawileoba miiRos mrev-

lis sulieri aRzrdisa da ucxo seqtebis sawinaaRmdego RvawlSi. qarTuli

eklesia saqarTveloSi sxva religiebsa da seqtebTan SedarebiT araTana-

bar pirobebSia Cayenebuli. yvela ucxo religias, romelic ar unda iyos

igi, didi mxardaWera da dafinanseba aqvs ucxoeTis sasuliero centre-

bidan, ucxo saxelmwifoebidan isini iReben saxsrebs, saukeTesod nabeWd iaf

literaturas, daxmarebas. maSin, roca Cveni samRvdeloeba da eklesiebi

mxolod saqarTvelos gaRatakebuli mrevlis momsaxurebiT arseboben. Cvens

mrevlsa da qarTul eklesias XIX s-Si 150 milioni oqros maneTi qoneba

da naxevar milionamde heqtari miwa CamoarTves. imedi unda viqonioT, rom

aRdgenili qarTuli saxelmwifo aRadgens Tavis sulier safuZvels – saq-

arTvelos eklesias. vloculobT, raTa aRdges Cveni erisa da saqarTvelos

wmida eklesiis sulieri kavSiri iseTive saxiT, rogoriTac iyo wina sauku-

neebSi saqarTvelos Tavisuflebis dros. amin.

Tbilisi

22.10.1997 w.

P.S. saqarTvelos eklesiis wmida sinodma da parlamentma 2002saqarTvelos eklesiis wmida sinodma da parlamentma 2002saqarTvelos eklesiis wmida sinodma da parlamentma 2002saqarTvelos eklesiis wmida sinodma da parlamentma 2002saqarTvelos eklesiis wmida sinodma da parlamentma 2002

wlis 14 oqtombers sveticxovlis wmida taZarSi daamtkices uwmid-wlis 14 oqtombers sveticxovlis wmida taZarSi daamtkices uwmid-wlis 14 oqtombers sveticxovlis wmida taZarSi daamtkices uwmid-wlis 14 oqtombers sveticxovlis wmida taZarSi daamtkices uwmid-wlis 14 oqtombers sveticxovlis wmida taZarSi daamtkices uwmid-

esisa da unetaresis, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqisesisa da unetaresis, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqisesisa da unetaresis, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqisesisa da unetaresis, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqisesisa da unetaresis, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis

ilia II-isa da saqarTvelos prezidentis mier xelmowerili `konsti-ilia II-isa da saqarTvelos prezidentis mier xelmowerili `konsti-ilia II-isa da saqarTvelos prezidentis mier xelmowerili `konsti-ilia II-isa da saqarTvelos prezidentis mier xelmowerili `konsti-ilia II-isa da saqarTvelos prezidentis mier xelmowerili `konsti-

tuciuri SeTanxmeba saqarTvelos saxelmwifosa da saqarTvelostuciuri SeTanxmeba saqarTvelos saxelmwifosa da saqarTvelostuciuri SeTanxmeba saqarTvelos saxelmwifosa da saqarTvelostuciuri SeTanxmeba saqarTvelos saxelmwifosa da saqarTvelostuciuri SeTanxmeba saqarTvelos saxelmwifosa da saqarTvelos

samociqulo avtokefalur marTlmadidebel eklesias Soris~, racsamociqulo avtokefalur marTlmadidebel eklesias Soris~, racsamociqulo avtokefalur marTlmadidebel eklesias Soris~, racsamociqulo avtokefalur marTlmadidebel eklesias Soris~, racsamociqulo avtokefalur marTlmadidebel eklesias Soris~, rac

did imedebs aRZravs. ufalma RmerTma inebos aRorZineba Cveni qvey-did imedebs aRZravs. ufalma RmerTma inebos aRorZineba Cveni qvey-did imedebs aRZravs. ufalma RmerTma inebos aRorZineba Cveni qvey-did imedebs aRZravs. ufalma RmerTma inebos aRorZineba Cveni qvey-did imedebs aRZravs. ufalma RmerTma inebos aRorZineba Cveni qvey-

nisa da eklesiisa, amin.nisa da eklesiisa, amin.nisa da eklesiisa, amin.nisa da eklesiisa, amin.nisa da eklesiisa, amin.

Page 51: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1136 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

Ta v i XV I I I

saqarTvelos eklesiis istoriis

periodizacia

Page 52: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1137s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

saqarTvelos eklesiis istoriis periodizacia

qristianuli eklesiis istoria, rogorc disciplina, Seiswavlis saekle-

sio cxovrebas warsulSi da gadmogvcems mas qronologiuri Tanmimdevro-

biT. saqarTvelos eklesia warmoadgens msoflio (sayovelTao) eklesiis

ganuyofel nawils, amitomac misi istoria msoflio eklesiis istoriisagan

mouwyvetlad ganixileba. IV saukuneSi episkoposma evsevi kesarielma im

droisaTvis axali mecnierebis sagani gansazRvra da mas `eklesiis istor-

ia~ uwoda. eklesia warmoadgens mTel dedamiwaze mcxovreb qristianTa

erTobas, romelic ganixileba rogorc sulieri sxeuli, romlis Tavic qristea

da erTi suliT suldgmulobs: `erTi sxeuli da erTi suli, erTi ufali,

erTi – rwmena, erTi naTloba, erTi – RmerTi da mama yovelTa~ (efes. 4, 4-6),

amitomac eklesiis ganyofa da nawilebad daSla ar SeiZleba (misgan gamoy-

ofa mxolod mwvaleblebs SeuZliaT).

sxvadasxva adgilobrivi eklesiis arseboba, rogoricaa konstantinopo-

lis, aleqsandriis, ierusalimis, saqarTvelosa da sxvebisa, ar arRvevs ek-

lesiis erTobas, radganac isini erTi sxeulis – qristes sayovelTao ek-

lesiis wevrebi arian.

eklesiis istorikosTa ganmartebiT, qristianuli eklesiis istoria saRvTis-

metyvelo mecnierebaTa jgufSi Sedis, Tumca meore mxriv, igi saero mec-

nierebacaa, radganac kacobriobis istoriis Seswavlas emsaxureba. saqarTve-

los eklesiis istoriac aseve qarTveli eris istoriis Semadgenel nawils

warmoadgens. qarTuli eklesia warsulSi mudam warmmarTveli Zala iyo

qarTveli eris sulieri cxovrebisa, wmida ilia marTlis (WavWavaZis) Tval-

sazrisiT: `saqarTvelos eklesia yovelTvis TavdadebiT hpatronobda Cvens

ers da arasdros didebas erisas daviwyebas ar aZlevda~.1 wm. ilia gan-

sakuTrebiT afasebda qarTvel RvTismsaxurTa Rvawls: `Cvenma samRvdeloe-

bam kargad icoda, rom mamuli da erovneba rjulTan erTad SeerTebuli,

rjulTan SexorcTvisebuli uZleveli xmali da Seuleweli faria mtris

winaSe~;2 `mamuli da erovneba miaSvela samRvdeloebam rjuls, rjuli –

mamulsa da erovnebas da egreT momZlavrebulma erma es sameba waimZRvara

win, aTas xuTasi weliwadi omiTa da sisxlis RvriT gamoiara da qarTvels

binac Seunaxa da qarTvelobaca~.

saero istoriisagan gansxvavebiT, romelic xalxis miwier, politikur,

kulturul ganviTarebas asaxavs, eklesiis istoria xalxis sulieri gadar-

CenisaTvis gaweul Rvawls warmoaCens. eklesiis istorikoss evaleba Sekri-

bos saWiro faqtebi da istoriuli monacemebi, kritikulad Seiswavlos

isini, daadginos maTi namdviloba, ukuagdos nayalbevi, aCvenos saeWvo, amis

Semdeg ki yvela mopovebuli masala mkacri qronologiuri TanmimdevrobiT

gadmosces.

Page 53: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1138 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

RvTismetyveleba oTx dargad iyofa: 1. egzegetikuri, 2. istoriuli, 3.

sistematuri, 4. praqtikuli. bibliuri da eklesiis istoria RvTismetyvelebis

istoriul nawils ganekuTvneba. istoriuli RvTismetyvelebis kerZo disci-

plinebia: dogmatebis istoria, patrologia, simbolika, qristianuli lit-

eraturis istoria, saeklesio arqeologia, RvTismsaxurebis istoria da

qristianuli xelovnebis istoria. maTi makavSirebeli ZiriTadi samec-maTi makavSirebeli ZiriTadi samec-maTi makavSirebeli ZiriTadi samec-maTi makavSirebeli ZiriTadi samec-maTi makavSirebeli ZiriTadi samec-

niero RerZia eklesiis istoria, rogorc amas msoflio istoriisniero RerZia eklesiis istoria, rogorc amas msoflio istoriisniero RerZia eklesiis istoria, rogorc amas msoflio istoriisniero RerZia eklesiis istoria, rogorc amas msoflio istoriisniero RerZia eklesiis istoria, rogorc amas msoflio istoriis

cnobili mkvlevarebi ganmartaven.cnobili mkvlevarebi ganmartaven.cnobili mkvlevarebi ganmartaven.cnobili mkvlevarebi ganmartaven.cnobili mkvlevarebi ganmartaven.

msoflio eklesiis istorias sam nawilad yofen: Zveli, Sua da axali.

msoflio eklesiis istoriis Zvel da Sua periodTa Soris sazRvris Cvene-

ba sadavodaa miCneuli, erTni mijnad VI s-is dasasruls, xolo meoreni VII

s-is dasasruls miiCneven, roca VI msoflio krebaze monofizitebTan ka-

maTi dasrulda da msoflio eklesias ganSorda monofizituri Temebi

(aseT dayofas emxroba prof. bolotovi). prof. posnovis azriT, mijnas

Zvelsa da Sua periodebs Soris warmoadgens XI s. kerZod 1054 weli, roca

gaiyo msoflio eklesia, Tumca miiCnevs, rom imdroindeli qristianebi-

saTvis am moments ar hqonia iseTi mniSvneloba, rogoric man SemdegSi

miiRo (igulisxmeba msoflio marTlmadideblobisagan e.w. `kaTolikeTa~

gasvla).

Sua da axal periodebs Soris sazRvrad miRebulia 1453 wels konstanti-

nopolis dacema, dasavleTis eklesiisaTvis am periodTa Soris sazRvrad

XVI saukuneSi reformaciaTa dawyebas miiCneven.

ramdenadac cnobilia, saqarTvelos eklesiis istoria periodebad day-

ofili ar yofila, mizezi amisa unda iyos is, rom igi TiTqmis ocsaukunovan

didZal saeklesio-istoriul masalas moicavs, amasTan qarTuli eklesiis

istoriis ganmazogadebeli Txroba mxolod ramdenime istorikoss aqvs

gadmocemuli,3 magram isic periodizaciis gareSe.

msoflio eklesiis msgavsad, qarTuli eklesiis istoriac SeiZleba sam

periodad daiyos. esenia – Zveli, Sua da axali. Zveli periodi moicavs

xanas pirveli saukunidan vidre XII s-is dasawyisamde (ruis-urbnisis kre-

bamde, 1103-1105 ww.), Sua periodi moicavs xanas XII saukunidan mecxramete

saukunis dasawyisamde, avtokefaliis gauqmebamde (1811 w.). axali periodi

moicavs xanas mecxramete saukunis 10-iani wlebidan vidre dRemde.

pirveli saukunidan Cveni eklesiis istoriis periodizaciis dawyebas

Tavisi safuZveli aqvs. Cveni Zveli istorikosebi (episkoposi leonti mroveli,

arsen beri, ioane sabanis Ze, giorgi mTawmindeli, qarTlis cxovrebis Ca-

narTebis avtorebi da sxvebi) miiCneven, rom qristianoba saqarTveloSi ukve

I_III saukuneebidanaa cnobili. wmida giorgi mTawmideli, antioqiis sapat-

riarqo karze acxadebda, rom qristianobis pirveli mqadageblebi saqarTvelo-

Si TviT qristes mociqulebi: andria pirvelwodebuli da simon kananeli

Page 54: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1139s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

iyvnen, ruis-urbnisis saeklesio krebam Tavis ZeglisweraSi es momenti

xazgasmiT warmoaCina. axali arqeologiuri monacemebi faqtobrivad amtki-

ceben me-8 saukunis avtoris, ioane sabanis Zis cnobas qarTvelTa Soris

qristianobis xuTaswlovani arsebobis Sesaxeb. kerZod, arqeologTa mier

gamovlenili samarxebis SeswavliT irkveva, rom CvenSi qristianoba mis

saxelmwifo sarwmunoebad aRiarebamdec cnobili iyo, amitomac II-III ss-Si

micvalebulebis erT nawils qristianuli wesiT marxavden.4

qarTlis cxovrebis CanarTis Tanaxmad, andria pirvelwodebulma saqa-

rTveloSi pirveli saepiskoposo kaTedra qalaq awyurSi daaarsa da mas

episkoposi da samRvdeloeba daudgina. m. TamaraSvilis mier moZiebuli

cnobis Tanaxmad, pirvel saukuneebSi imperator maqsimilianes jarSi qris-

tiani qarTveli meomrebic msaxurobdnen, romlebic kolxeTSi gadaasaxles;

xolo laTini avtoris irineosis cnobiT, episkoposma palmosma da misma

megobrebma kolxidaSi samocdaaTi eklesia aaSenes. anton kaTalikosma pirvel-

meore saukuneebSi mcxovrebi qarTveli wmidanebis, egreT wodebuli wminda

mesukavelTa cxovreba aRwera. isini warmoSobiT aRmosavleT saqarTvelo-

dan (hereT-albaneTidan) yofilan, xolo mowameobis gvirgvini samxreT

saqarTveloSi miuRiaT. III s-Si, qarTlis cxovrebis Tanaxmad, mefe rev

marTals qristianuli suliskveTebis reforma gautarebia, saxeldobr, ker-

pebisaTvis yrmaTa Sewirva aukrZalavs. berZnuli wyaroebis cnobiT, IV sauku-

nis dasawyisSi, kerZod 325 wels biWvinTeli da trapezunteli episkoposebi

pirvel msoflio krebaSi monawileobdnen. aRniSnuli da sxva monacemebi

imis safuZvels gvaZlevs, rom Cveni eklesiis periodizacia pirveli sauku-

nidan daviwyoT, xolo I_III saukuneebi Cveni eklesiis istoriis Zveli perio-

dis erT nawilad miviCnioT (SeiZleba mas uZvelesi xana vuwodoT).

saqarTvelos eklesiis istoriis Zveli periodis Semdgomi xana IV sauku-

nis 20-30-iani wlebidan iwyeba, rodesac wmida ninos qadagebaTa Sedegad

mociqulTasworma mefe-dedofalma mirianma da nanam qristianoba saqarTveloSi

saxelmwifo sarwmunoebad gamoacxades. am xanebSi unda Camoyalibebuliyo

saqarTvelos eklesia organizaciuladac.

IV_V ss-Si qarTuli eklesia gaZlierda, ganmtkicda. qarTul enaze iTargmna

wmida werili, xolo V s-Si, vaxtang gorgaslis dros, Camoyalibda saqarTve-

los sakaTalikoso. igi moicavda Tanamedrove saqarTvelos TiTqmis mTel

teritorias, radganac am mefis wyalobiT saqarTvelos sakaTalikosos iuris-

diqciis sazRvrebi qarTlis samefos saxelmwifoebriv sazRvrebs daemTxve-

va, qarTlis samefoSi ki im dros rogorc aRmosavleTi, aseve dasavleT

saqarTveloc Sedioda.

Semdgomi xana qarTuli eklesiis Zveli periodisa iwyeba VI saukunidan

da ruis-urbnisis krebamde e.i. XII s-is dasawyisamde gagrZelda. am dros

eklesiis beds Cveni saxelmwifos mdgomareoba gansazRvravda. rogorc

Page 55: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1140 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

cnobilia, VI saukuneSi gauqmda mefoba, ramac saboloo jamSi `yoveli

qarTlis~ calkeul qveynebad daSla gamoiwvia. Camoyalibda tao-klarje-

Tis (`qarTvelTa~), afxazTa, herTa da kaxTa samefoebi (samTavroebi).

unda iTqvas, rom VI s-dan Zveli periodis mesame xanis dawyebas safuZv-

lad daedo Cvens qveyanasa da eklesiaSi am epoqaSi momxdari movlenebi. s.

janaSias azriT, `VI saukune namdvili istoriuli mosabrunia Cveni qveynis

ganviTarebis TvalsazrisiT Zvel xanaSi~,5 n. berZeniSvili VI-X ss-s adr-

efeodalur xanad miiCnevda, VI s-Si gaimarjva axalma politikurma wyobam.

`moaklda mefoba SvilTa gorgaslisaTa, miT JamiTgan epyra ufleba qarT-

lis aznaurTa~.6 erisTavebma miisakuTres samarTavad miRebuli mxareebi.

saqarTveloSi vidre, e.w. skanda-Sorapnamde sparselebi gabatondnen. isini

laSqrobdnen egrissa da zRvispireTSic, sparselebi devnidnen qarTul

qalkedonur eklesias da yoveli RonisZiebiT cdilobdnen, rom amierkavkasiis

(albanur da qarTul) eklesiebze somxuri eklesia gaebatonebinaT. marTa-

lia VI s-is somxur da sxva wyaroTa Tanaxmad, qarTlis kaTolikosis

iurisdiqciaSi kvlavindeburad Sedioda dasavleT saqarTvelo, magram VII

s-is 20-iani wlebidan saqarTveloSi herakle keisris laSqrobis Semdeg

bizantiam dasavleT saqarTvelos zRvispireTi uSualod Tavis Semadgen-

lobaSi Seiyvana. maSasadame das. saqarTvelos eklesia gamoiyvana qarTuli

eklesiis iurisdiqciidan da konstantinopolis sapatriarqos iurisdiqcia-

Si Seiyvana. amitomac, aq daarsda berZnulenovani saepiskoposoebi. VIII s-Si

qarTuli saxelmwifoebrivi erTeulis, afxazeTis samefos, warmoqmnis Sede-

gad dasavleT saqarTveloSi Camoyalibda axali qarTuli saeklesio er-

Teuli, afxazeTis sakaTalikiso. X s-is bolosa XI s-is dasawyisSi saqarTve-

los gaerTianebam safuZveli Cauyara saqarTvelos sapatriarqos warmoqm-

nas, romelSic afxazeTisa da qarTlis sakaTalikosoebi gaerTiandnen. VI-

XI ss-Si qarTul eklesiaSi mimdinare procesi mTlian xanas warmoadgens

Tavisi dasawyisiTa da dasasruliT.

maSasadame, qarTuli eklesiis istoriis Zveli periodi I_XI saukuneebs

moicavs da igi sam xanad iyofa. pirveli xana moicavs I_III saukuneebs,

meore IV_V saukuneebs, xolo mesame VI_XI saukuneebs.

Sua periodi qarTuli eklesiis istoriisa moicavs XII_XVIII saukuneebs,

igi XII saukunidan XIV s-mde saqarTvelos saxelmwifos e.w. oqros xanas

emTxveva. am dros saqarTvelos sapatriarqos siZliere zenits aRwevs.

Sua periodis Semdegi xana XIV_XVIII saukuneebs moicavs. saqarTvelos

saxelmwifoebrivma uimedobam, qveyanaSi centridanulma midrekilebebma, qveynis

samefos samTavroebad daSlam zegavlena saeklesio cxovrebazec iqonia.

afxazeTisa da mcxeTis sakaTalikosoebma erTmaneTis mimarT meti admin-

istraciuli damoukidebloba miiRes. miuxedavad amisa, es qarTuli saekle-

sio erTeulebi sulier erTianobas, erT saeklesio enas, saeklesio Cvevebsa

da tradiciebs inarCunebdnen (erTian qarTul eklesiaSi sakaTalikosoebi

Page 56: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1141s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

iseve arsebobdnen, rogorc berZnul eklesiaSi samitropolitoebi).

qarTuli eklesiis istoriis axal periodSi SeiZleba calke gamovyoT

XIX saukune, esaa avtokefaliis gauqmebis xana, uaxlesi xana ki avtokefali-

is aRdgenidan (25(12) III.1917) iwyeba. amrigad:

1. Zveli periodi grZeldeba I s-dan XII s-is dasawyisamde (ruis-

urbnisis krebamde), iyofa sam xanad;

2. Sua periodi, XII s-is dasawyisidan avtokefaliis gauqmebamde (1811);

3. axali periodi moicavs XIX-XX ss.

Page 57: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1142 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

saeklesio istoriografiaI periodi (I-XI ss)

(wmida mociqulebidan ruis-urbnisis krebamde)

istoriografiis qveS igulisxmeba saistorio wyaroebsa da TviTmxil-

velTa cnobebze dayrdnobiT saeklesio cxovrebis gadmocema.

qarTuli eklesiis istoriis Sesaxeb cnobebs msoflio eklesiis istori-

is pirveli mamebi gvawvdian. rogorc cnobilia, evsevi kesarielma (gard.

338) oTxi saistorio Txzuleba Seadgina 1. qronika, or wignad, msoflio

istoria dabadebidan mis dromde; 2. saeklesio istoria aT wignad, qris-

tianobis dasawyisidan 324 wlamde; 3. konstantine didis cxovreba 4 wig-

nad da 4. `Zvel martviliaTa krebuli~. evsevi kesarielis memkvidreni da

misi Sromis gamgrZelebelni iyvnen – sokrati, konstantinopoleli advoka-

ti (sqolastikosi), dawera saeklesio istoria Svid wignad (305-439); ermia

sozomeni, agreTve advokati, gadmosca eklesiis istoria cxra wignad (324-

423); episkoposi Teodorite kvireli, dawera eklesiis istoria 5 wignad

(320-428). TavianT TxzulebebSi isini qarTuli eklesiis saxelmwifoebrivi

dafuZnebis istoriasac exebian.7 qarTuli eklesiis Sesaxeb cnobas msof-

lio eklesiis pirvel istoriografTagan agreTve laTini presviteri rufi-

nusic iZleva, romelmac evsevi kesarielis istoria Targmna da igi 395

wlamde gaagrZela (rufinusi, X, 10).

qarTuli eklesiis istoriis uZveles ucxour wyaroebTan dakavSirebiT n.

janaSia wers: `uZvelesi wyaro, romelSic moxsenebuli yofila qarTvelTa

moqcevis ambavi, aris IV s-is berZeni istorikosis (gard. 395) gelasi

kesarielis `saeklesio istoria~, samwuxarod, es Txzuleba dResdReobiT

dakargulad iTvleba da CvenTvis cnobili ar aris. magram mermindel

avtorebs SemounaxavT TavianT SromebSi misi cnobebi. maT Soris uZvelesia

romaeli saeklesio istorikosi rufinusi, rufinusi gelasi kesarielis

umcrosi Tanamedrove iyo (gard. 410). mas uTargmnia da Tavis TxzulebaSi

Seutania gelasi kesarielis cnoba qarTvelTa moqcevis Sesaxeb...… rufi-

nusze dayrdnobiT moTxrobili aqvs iberTa gaqristianebis ambavi V s-is

berZen istorikoss sokrates (dab. 380)…`...iberTa gaqristianebis ambavi gad-

mocemuli aqvs V s-is meore berZen istorikoss Teodorite kvirels (dab.

390)... sozomens, romelsac Tavisi wigni dauweria 444 wlis maxloblad da

uSualod rufinusiT usargeblia. V s-is berZeni istorikosi gelasi kviz-

ikelic gelasi kesarieliT sargeblobda~.8

meore mxriv, qarTuli eklesiis istoria TiTqmis I saukunidan (mcx-

eTelebis Casvla macxovris jvarcmaze dasaswreblad, kvarTis Camosveneba

Page 58: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1143s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

saqarTveloSi da sxva), aRwerilia uZveles qarTul saistorio wyaroSi,

romelsac `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ ewodeba.9 masSi moTavsebuli `wmida ninos

cxovrebis~ e.w. vrceli redaqciis avtorad dasaxelebulia salome ujarme-

li (IV s.). misi Txroba wmida ninos moRvaweobisa da pirveli qarTuli

eklesiis dafuZnebis Sesaxeb eTanadeba gelasi kesarielisa da sxva ze-

moaRniSnul berZen-laTini istorikosebis cnobebs. ucxoeli avtorebi wmi-

da ninos aRniSnuli cxovrebis ramdenadme Semoklebul Sinaars gadmogvce-

men. istorikosi m. CxartiSvili, romelmac sagangebod, monografiulad gam-

oikvlia ̀ moqcevaÁ qarTlisaÁ~, im daskvnamde mivida, rom salome ujarmelis

SviliSvilma bakurma gelasi kesariels Tavisi bebiis mier dawerili wmida

ninos cxovrebis Semoklebuli Sinaarsi gadasca.10

salome ujarmeli pirveli qarTveli qristiani mefis, mirianis Zis coli

iyo, igi maspinZlobda bodbeSi momakvdav ninos. misgan Cauweria qarTlis

moqcevis istoria, mas Seukrebia agreTve ebraeli qalis sidonias, mamamisis

abiaTaris, saberZneTidan Camosuli mRvdlis iakobis, mefe mirianis mog-

onebebi, Tavisi TxzulebisaTvis `wmida ninos cxovreba~ uwodebia da mis-

Tvis daurTavs Sesavali. salome ujarmelis TxzulebaSi, rogorc wesi,

yvela faqts Tavisi mxilveli da mTxrobeli hyavs. salome ujarmelis es

Txzuleba Sesulia qarTul wyaroTa krebulSi, romelsac ̀ moqcevaÁ qarTlisaÁ~

ewodeba. m. CxartiSvili salome ujarmels IV saukunis avtorad miiCnevs

da akritikebs n. mars, iv. javaxiSvilsa da k. kekeliZes, romelnic wmida

ninos cxovrebis aRniSnul redaqcias gviani xaniT aTariRebdnen. m. Cxar-

tiSvili am sakiTxTan dakavSirebiT wers, rom 1897 wels n. marma gamoTqva

varaudi, romlis mixedviTac aRniSnuli redaqcia IX s-ze adrindeli ar

unda iyos. es mosazreba iv. javaxiSvilmac gaiziara, k. kekeliZe am Zegls IX

saukuniT imis safuZvelze aTariRebda, rom masSi naxmaria martis weliwa-

di, romelic misi miTiTebiT CvenSi swored am droisaTvis Semosula. k.

kekeliZis sxva naSromidan ki vigebT, rom Turme mas CvenSi martis weliwa-

dis damkvidrebis TariRi `ninos cxovrebis~ vrceli redaqciiT daudgenia,

romelsac IX saukuneSi Seqnil Zeglad miiCnevda. zemoT Tqmulic aSkarad

xdis, rom qarTuli wyaroebis mimarT hiperkritikuli damokidebulebis

pirobebSic ki `ninos cxovrebis~ vrceli redaqciis gviani saukuneebiT

daTariReba faqtebze ZaldatanebiT xdeboda. msgavsad amisa, arc n. maris, iv.

javaxiSvilis, k. kekeliZis mtkicebani ar SeiZleba miRebul iqnas argument-

ebad gansaxilveli Zeglis TariRis garkvevisas. amgvarad, ara gvaqvs arav-

iTari safuZveli, ar davujeroT Txzulebisave miTiTebas imis Sesaxeb, rom

igi IV s-is Zeglia. aqedan gamomdinare, salome ujarmelis avtorobasac

araferi ar eRobeba win. wyaroTmcodneobaSi miRebuli wyaros `udanaSau-

lobis prezumfciis~ principis Tanaxmad, Cveni Zieba aq unda Sewydes.

wyaros `ar evaleba~ gvimtkicos, rom sworia. Tu ver vamCnevT, rom misi

Page 59: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1144 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

monacemebi yalbia, maSasadame, igi miRebul unda iqnas, rogorc WeSmariti~, _

wers m. CxartiSvili.11 man daadgina, rom pirveli qarTveli saeklesio

istorikosi IV s-is avtori salome ujarmelia.

sazogadod unda iTqvas, rom Zvelad saqarTveloSi samoqalaqos gverdiT

saeklesio istoriografiac arsebobda. ufro metic, wamyvani swored es

ukanaskneli iyo. didi ivane javaxiSvili saeklesio istorikosebs ufro

endoboda, vidre samoqalaqos. amitomac igi ̀ qarTlis cxovrebis~ krebulze

ufro metad (viTarca saistorio wyaroebs) saeklesio istorikosebis –

iakob xucesis (curtavelis, V s.), evstaTi mcxeTelis (VI s.), ioane sabanis

Zis (VIII), giorgi merCulisa da sxvaTa Txzulebebs eyrdnoboda.12

istorikosebi aRniSnaven, rom Sua saukuneebis msoflioSi saeklesio is-

toriografiam daqveiTeba ganicada, eklesiis istoriisadmi miZRvnili spe-

cialuri Sromebi aRar Seqmnila da igi sayovelTao istorias SeuerTda.

aseTebia bizantiasa da yofili romis imperiaSi Sedgenili qronikebi (Teo-

fanes qronika 285 wlidan 813 wlamde, giorgi amartolis, giorgi svinkelo-

sis, patriarq nikifores, leon diakonis (X s.), ana komnenis, zonaras, ke-

drenes da XI_XII ss-is avtorTa sxva qronikebi. Semdegi drois nikifore

xoniatis (XIII s.), nikifore grigoris (XIV s.), ioane kantakuzenis da niki-

fore kalistas qronikebi). saqarTveloSic msgavs suraTs vxedavT. eklesi-

is istoriisadmi sagangebod miZRvnili Sroma salome ujarmelis `wmida

ninos cxovrebis~ Semdeg aRar dawerila.

es istoria SemdegSi qarTul qronikaTa krebuls `moqcevaÁ qarTlisaÁ~

miuerTes, rogorc es aRvniSneT.

qarTul saistorio TxzulebaTagan uZvelesad miCneulia qronika `mo-

qcevaÁ qarTlisaÁ~, romelic mokled gadmoscems saqarTvelos istorias

uZvelesi droidan da Seicavs mniSvnelovan cnobebs.13

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ faqtobrivad ori nawilisagan Sedgenil krebuls

warmoadgens. I nawili Cans, warmoadgens Zvel-qarTul saistorio qronikas,

masSi saqarTvelos istoria mokledaa mimoxiluli uZvelesi droidan (al-

eqsandre makedonelis qarTlSi mosvla) VII s-is 40-ian wlebamde, rasac Tan

erTvis istoria am epoqidan IX s-is bolomde, aSot kurapalatis Svilis

guramis dromde (gard. 882 w.) da qarTlis mefeTa, erisTavTa da kaTaliko-

sTa sia. krebulis II nawili warmoadgens qarTuli eklesiis uZveles isto-

rias. masSi Sesulia sxvadasxva piris mier vrclad moTxrobili ambavi wm.

ninos saqarTveloSi mosvlisa da mis mier qveynis gaqristianebis Sesaxeb.

es qronika p. ingoroyvas VII s-Si Sedgenilad miaCnda, misi saboloo

redaqcia IX s-sa unda iyos, radganac VII s-is meore naxevridan TiTqmis IX

s-is dasasrulamde qronikaSi saistorio movlenebis mokle gadmocema Sew-

yvetilia da mxolod mefe-erisTavebis siaa darTuli.14

g. meliqiSvilis azriT, am qronikis Semdgeneli uZvelesi masaliT sarge-

blobs. qronika Seicavs qarTlis mefeTa (xolo Semdgom erisTavTa da

Page 60: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1145s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

kaTolikosTa) sias azo – farnavazis xanidan (Zv.w.aR-is IV-III ss.) IX s-mde.

`miuxedavad calkeuli xarvezebisa, Cvens winaSea qarTlis mmarTvelTa Zir-

iTadad uwyveti da sando sia saukuneTa manZilze, rac, ueWvelad, gulisx-

mobs adgilobrivi (amasTanave werilobiTi) saistorio tradiciis arse-

bobas, romelmac Tavisi asaxva `moqcevaÁs~ istoriul qronikaSi pova.15

aRsaniSnavia, rom `moqcevaÁs~ teqstSi daculia wyaroebze miTiTeba. mcx-

eTis jvris aRmarTvasTan dakavSirebiT (krebulis I nawilSi) damowmebulia

grigol diakonis Txzuleba: ̀ viTarca sweria, mciresa mas mokled aRweril-

sa mas wignsa qarTlis moqcevisasa grigol diakonis mier aRwerilsa~. VI

s-is ambebis motanisas ki qronikaSi naTqvamia, rom `ese aRwerili gamokre-

bilad ars~, e.i. igi ufro vrcel matianeze miuTiTebs.

qarTuli eklesiis istoriis umTavresi wyaroa `qarTlis cxovrebis~

krebuli, romelic saerTod, warmoadgens saqarTvelos Zveli istoriis wyaros.

masSi gadmocemulia Cveni qveynis istoria Tanmimdevruli TxrobiT uZvele-

si droidan. `qarTlis cxovreba~ sxvadasxva saistorio Txzulebisagan

Sedgeba. ivane javaxiSvilis mixedviT, misi dasawyisi nawili vaxtang gor-

gaslamde dawerilia leonti mrovelis mier,16 xolo k. kekeliZis azriT, _

vaxtang gorgaslis istoriis CaTvliT.17 sazogadod, leonti mrovelis

TxzulebaSi Sesuli nakveTi `wmida ninos mier qarTlis moqceva~, Cveni

eklesiis istoriis Zveli periodis umTavresi wyaroa.18

istorikosi juanSer juanSeriani, Tavis naSromSi leonti mrovelis

`mefeTa cxovrebas~ V s-is Sua wlebidan VIII s-is 40-50-ian wlebamde

agrZelebs. juanSeris TxzulebaSi Txroba arCil mefemde aRwevs, iqve CarTuli

`arCilis wameba~ leonti mrovelis Txzulebad aris miCneuli.

VIII s-is Sua wlebidan XI s-is 80-ian wlebamde `qarTlis cxovrebaSi~

Txrobas agrZelebs ucnobi istorikosi, romlis naSroms `matiane qarTli-

sas~ uwodeben. ̀ matiane qarTlisa~ umTavres wyaros warmoadgens CvensEmier

gansaxilveli eklesiis istoriis xanisas. masSi gabneulia cnobebi, rom-

lebic eklesiis istoriasac gadmogvcemen. ivane javaxiSvili aRniSnavda,

rom `matiane qarTlisa~ aRsavsea auarebeli istoriuli cnobiT. igi sando

istoriuli Txzuleba da pirvelxarisxovani wyaroa. juanSeris Txzulebis

Sesaxeb am wyaroSi naTqvamia: `wigni ese qarTvelTa cxovrebisa vidre

vaxtangisamde aRiwereboda JamiTi Jamad, xolo vaxtang mefisTagan vidre

aqamomde (e.i. arCil mefemde, VIII s.) aRwera juanSer juanSerianman, Zmiswu-

lis qmarman wmidisa arCilisman, naTesavman revisman, mirianis Zisaman. mier-

iTgan SemdgomTa momavalTa naTesavTa aRweron, viTarca ixilon da winamde-

bareman Jamman uwyebad misces gonebasa maTsa RvTiv ganbrZobilsa~;19 es

minaweri uZveles (XIII s.) xelnawerSi (Zveli somxuri Targmani) moipoveba.

`qarTlis cxovrebaSi~ avtorTa Sesaxeb sxva minawericaa, romlidanac Sei-

Zleba vivaraudoT, rom `mefeTa cxovreba~, `wmida ninos mier qarTlis

Page 61: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1146 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

moqceva~ da `arCilis wameba~ `leonti mrovelman aRwera~.20 aRsaniSnavia,

rom am bolo minawers uZvelesi somxuri Targmani qarTlis cxovrebisa ar

icnobs, maSin roca masSi aris zemoaRniSnuli cnoba juanSeris Sesaxeb.

`erTaderTi gamosavali am winaaRmdegobidan is aris, rogorc fiqrobda

Tedo Jordania, rom leonti mroveli miviCnioT ara avtorad, aramed gad-

amwerad anda redaqtor-gadamwerad~.21

g. meliqiSvilis azriT, juanSers (VIII s.) xelT hqonia qarTlis cxovre-

bis saistorio krebuli, Sedgenili `JamiTi-Jamad~ dawerili Txzulebebisa-

gan, uZvelesi droidan vidre vaxtang gorgaslamde. g. meliqiSvili wers:

`aSkaraa, rom vaxtang gorgaslis Txzuleba calke nawarmoebs unda war-

moadgendes~. Cveni azriT, juanSers krebulisaTvis miumatebia vaxtang gor-

gaslis Semdgomi ambebi arCil mefemde, xolo redaqtors masSi `arCilis

wamebis~ mokle moTxrobac Seutania.

g. meliqiSvili Tavis mosazrebas imis Sesaxeb, rom `qarTlis cxovrebis~

dasawyisSi Sesuli Txzulebebi (iseve, rogorc maTi krebulis saxiT Sekvra)

VIII-IX saukuneebiT unda daTariRdes, asabuTebs am krebulis dasawyisSi

gamoxatul armenofilur tendenciebs, rac misi azriT, ̀ kargad egueba VIII_IX

ss. viTarebas~.22

aRniSnuli Txzulebis VIII s-is Sua wlebamde arsebobas isic gvavaraude-

binebs, rom, rogorc es pavle ingoroyvam aRniSna, masSi ar gvxvdeba sityva

`afxazeTi~, rac warmoudgenelia VIII s-is Semdgom, miT umetes XI saukuneSi

Seqmnil viTarebaSi. iv. javaxiSvili da k. kekeliZe fiqrobdnen, rom es

Txzuleba XI saukuneSia dawerili.23

g. meliqiSvili `qarTlis cxovrebis~ dasawyisSi arsebul armenofilur

tendenciebs qarTlSi VIII_IX saukuneebSi arsebuli politikuri viTarebis

anareklad miiCnevda. VI s-sa da VII saukunis dasawyisSi sparseTis imperi-

is mxardaWeriT gaZlierebuli somxuri eklesia amierkavkasiis eklesiebze

hegemonobis mopovebas cdilobda, ramac Tavisi kvali daamCnia im dros

Cvens saeklesio cxovrebas. m. TarxniSvili `qarTlis cxovrebaSi~ arsebul

armenofilur tendenciebs qarTlSi VI_VII saukuneebSi arsebuli viTareb-

is gamovlinebad Tvlida da amitomac qarTlis cxovrebis krebuls VI_VII

saukuneebSi Camoyalibebul Zeglad aRiarebda.24

gansaxilveli wyaros armenofilur tendenciebTan da zogierT koncefci-

asTan dakavSirebiT g. meliqiSvili aRniSnavs, rom `qarTlis cxovrebis~

Sesaval da sxva nawilebSi Zlierad igrZnoba somxuri saistorio tradiciis

gavlena, rac STagonebulia mose xorenelis TxzulebiT, anda damokidebu-

lia im somxur werilobiT Tu zedapir tradiciebze, ramac mosesTan iCina

Tavi. `mTel am ambebs aSkara armenofiluri daRi azis... bunebrivia, vifiq-

roT, rom am ambebis Txrobisas `qarTlis cxovrebis informaciis wyaros

somxuri tradicia warmoadgens~.25

Page 62: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1147s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

qvemoT ganxilulia sxvadasxva mosazreba, Tu ra iyo mizezi qarTuli

wminda werilisa Tu ukve arsebuli saistorio wyaroebis somxuri dednebis

mixedviT, anda armenofiluri tendenciebiT redaqtirebisa VI_VII sauku-

neebSi, romelic SemdgomSi SeumCneveli ar darCeniaT qarTvel da berZen

saeklesio moRvaweebs. VIII saukunidan daiwyo da XI saukunis Sua wlebamde

gagrZelda, giorgi mciris sityviT rom vTqvaT, `maTgan Targmnili~ wmida

werilis redaqtireba axla ukve berZnuli dednebis mixedviT (gamoyenebiT).

Semdgom wyaros saqarTvelos eklesiis istoriisa (VI s-dan XI s-mde)

warmoadgens istorikos sumbat daviTis Zis Txzuleba `cxovreba da uwyeba

bagratonianTa~, romelic moicavs aRniSnul xanas, kerZod, VI s-dan XI s-is

40-ian wlebamde. XI s-is avtoris es Txzuleba bagrationebis samefo sax-

lis matianea da saqarTvelos istoriis calkeul periodebs warmoadgens.

sumbat daviTis Zis mier gadmocemuli cnobebis simarTle paraleluri

qarTuli Tu ucxouri wyaroebiTac dasturdeba.26

saqarTvelos eklesiis istoriis pirveli periodis SeswavlisaTvis uaR-

resad mniSvnelovania amave xanis qarTuli saeklesio mwerlobis Zeglebi.

saqarTvelos eklesiis istoriis Zveli periodis erT-erTi umiSvnelov-

anesi wyaroa V saukunis meore naxevris saeklesio moRvawis iakob xucesis

(curtavelis) Txzuleba `wameba wmidisa SuSanikisi dedoflisaÁ~. esaa Zeg-

li, romelSic mkafiod Cans, Tu rogori TavdadebiT icavdnen saqarTveloSi

qristianul sarwmunoebas qveynis saukeTeso Svilebi. isini mzad iyvnen

amqveyniuri sicocxle daeTmoT saukunis damkvidrebisaTvis. iakob xucesi

varsqen pitiaxSis karis mRvdeli da wmida SuSanikis moZRvari, misi mowameo-

brivi Rvawlis TviTmxilveli da piruTvneli aRmweri iyo. es Txzuleba mas

476-483 wlebSi dauweria, wmida SuSanikis aRsasrulis Semdeg da wmida

mefis, vaxtang gorgaslis mier varsqenis sikvdiliT dasjamde, am Txzuleba-

Si aRwerilia mexuTe saukunis qarTlis yofa-cxovreba, qveynis politikuri

da socialuri mdgomareoba, saeklesio organizacia, xalxis zne-Cveulebebi,

amitomac igi SesaniSnav istoriul wyarod iTvleba.

VI s-is qarTlSi gabatonebuli iranelebis mier qarTuli eklesiis sam-

wysos (kerZod, gaqristianebuli sparselebis) devna aRwerilia `evstaTi

mcxeTelis martvilobaSi~, romelic VI s-Si daiwera ucnobi avtoris, mar-

tvilobis TviTmxilvelis mier.27

VIII s-is meore naxevarSi ioane sabanis Ze aRwers qarTuli eklesiis

wevris, gaqristianebuli arabis (habos) wamebas arabTa batonobisas qarTl-

Si, arabTa sarwmunoebriv politikas, mimarTuls qarTuli eklesiis winaaRm-

deg, aRmosavleT da dasavleT saqarTveloSi qristianTa da saerTod, qarTvel-

Ta yofas. misi Txzulebidan Cans, rom am droisaTvis qristianuli sarwmu-

noeba qarTvelTa eronuli TavisTavadobisa da TviTSenaxva-gadarCenis sa-

Sualebas warmoadgenda.

Page 63: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1148 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

IX s-is ucnobi avtori TxzulebaSi `cxovreba da wameba konstantisi

qarTvelisaÁ~ mokled aRwers arabTa sardlis buRa Turqis laSqrobas

saqarTveloSi (853) da qarTvelTa brZolas Tavisi erovnuli sarwmunoebis

dasacavad. qristianuli sarwmunoebis dacvisaTvis yuelis cixisTavis gob-

ronis (miqaelis) wamebas aRwers X s-is avtori stefane mtbevari Txzule-

baSi ̀ wamebaÁ gobronisi~. aq moTxrobilia abul kasimis 914 wlis laSqro-

bis Sesaxeb samxreT saqarTveloSi.

sasuliero pirTa moRvaweoba, anu ̀ moqalaqeoba~ aRwerilia basili zarzme-

lis ̀ serapion zarzmelis cxovrebaSi~, romelsac zogi VII s-Si, zogi ki IX

s-Si dawerilad miiCnevs.

gansakuTrebuli mniSvnelobis Zeglia 951 wels dawerili Txzuleba giorgi

merCulisa `grigol xanZTelis cxovreba~. masSi aRwerilia VIII-IX sauku-

neebSi tao-klarjeTSi qarTvel saeklesio pirTa Tavdadebuli erovnul-

sarwmunoebrivi moRvaweoba, saeklesio aRmSenebloba.

qarTuli eklesiis yofa, sasuliero pirTa Rvawli gadmocemulia `ilar-

ion qarTvelis cxovrebaSi~, asurel mamaTa cxovrebaSi (`cxovreba ioane

zedaznelisa~, ̀ cxovreba Siosa da evagresi~, ̀ cxovreba daviT garejelisa~,

`moqalaqeoba abibos nekresel episkoposisa~ da sxva). qristianobis ganmt-

kicebas mTian mxareSi asaxavs Txzuleba ̀ wamebaÁ yrmaTaÁ ricxviT cxraTaÁ~.28

saqarTvelos eklesiis yofas VI_VII saukuneebSi gadmoscems arsen kaTa-

likosis Txzuleba ̀ ganyofisaTvis qarTlisa da somxeTisaÁ~, romelic fur-

clebaSlili da daulagebeli saxiT xelT Cavardnia gviani drois redaq-

tors. Cven imdenad mniSvnelovan wyarod miviCnieT es Txzuleba, rom gada-

vwyviteT, dagvelagebina qronologiuri TanmimdevrobiT da aRgvedgina Tavda-

pirveli saxe Txrobisa. Cveni es cda moTavsebulia naSromSi `saqarTvelos

samociqulo eklesiis istoria~, I, 1996.

eklesiis istoriisaTvis, rogorc aRvniSneT, didi mniSvneloba aqvT da

saistorio TxzulebaTa monacemebs avseben hagiografiuli literaturisa

da sxva wyaroTa monacemebi.

ivane javaxiSvils gamorkveuli aqvs, rom qarTuli samoqalaqo saisto-

rio dargi qarTul saeklesio mwerlobisagan ganviTarda da warmoiSva.

`amis gamo visac qarTuli saistorio mwerlobis ganviTarebis Seswavla

surs, arc SeuZlia da arc ufleba aqvs qarTul saeklesio saistorio

Zeglebs, qarTvel martvilTa da wmidanTa cxovrebebs, gverdi auxvios da

ganuxilveli datovos~.29

qarTuli saistorio mwerlobis erT-erT naklad mkvlevars is garemoeba

miaCnda, rom `...Seuswavleli iyo iseTi sayuradRebo Sinaarsiani da didm-

niSvnelovani dargi, rogoric aris qarTvel martvilTa da wmidanTa cx-

ovrebani. amis gamove srulebiT uyuradRebod iyo mitovebuli qarTuli

saeklesio istoria~...29

Page 64: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1149s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

qarTuli eklesiis istoriis Cvens mier gansaxilveli periodis Seswav-

lisaTvis mniSvnelovan wyaros warmoadgens giorgi mTawmindelis ̀ cxovre-

ba netarisa mamisa Cuenisa iovanesi da efTvimesi da uwyebaÁ Rirsisa mis

moqalaqobisa maTisaÁ aRwerili glaxakisa giorgis mier xuces monazonisa~.30

ivane javaxiSvili giorgi mTawmindels uwodebs `gamoCenil istorikoss~

da dasZens: `giorgi mTawmindeli qarTul saistorio mwerlobaSi SesaniSnav

mecnier istorikosad unda CaiTvalos... TiToeuli misi cnoba damyarebulia

utyuar sabuTebze da axlac maTi WeSmaritebis damtkiceba SeiZleba~. amito-

mac, mecniers misi Txzuleba uaRresi ndobis Rirs, Sinaarsian, Rrma, maRal

sazogadoebriv da erovnuli azrebiT gamsWvalul nawarmoebad miaCnda.31

Cveni eklesiis istoriisaTvis mniSvnelovania qarTul-berZnuli saekle-

sio urTierTobani X-XI ss-Si da maTi mogvarebis Semdeg saqarTvelos

sapatriarqos uflebaTa aRiareba. berZnul-qarTul saeklesio urTierToba-

Ta Sesaxeb upirveles wyarod, rogorc aRiniSna, giorgi mTawmidelis dasax-

lebuli Sroma unda CaiTvalos. gansaxilvel xanaSi berZenma berebma yove-

li Rone ixmares, raTa qarTvelebi daemcirebinaT, aTonidan ganedevnaT da

maTi didebuli lavra-mamulebi CaegdoT xelSi. aTonze anu `wminda mTaze~

ocze meti monasteri arsebobda. yvela isini, giorgi mTawmidelis sityviT,

berZenma saeklesio moRvaweebma TavianTi boroti ganzraxvis ganxorciele-

baSi daixmares. `mTa yoveli TanaSeiwies da saberZneTisa didebulni da

palatisa warCinebulni yovelni midriknes da mravali Sroma da Wiri da

ruduneba Cuenzeda moawies~. aqedan Cans, rom qarTvel saeklesio moR-

vaweebs ara mxolod ̀ yoveli mTa~, anu aTonis monastrebi, aramed bizantiis

saimperatoro kari da mTavroba, `saberZneTisa didebulni da palatisa

warCinebulni~ devnidnen.

giorgi mTawmindelis mizani yofila aRewera yovelive `raTa eseviTari

boroti, romeli moawies Cvenzeda berZenTa ara daviwyebuli iqnas da kual-

ad Semdgomad Cuensa momavalni eseviTarsave Wirsa ara STacvivdnen~.

es Txzuleba marto iovanesa da efTvimes moRvaweobas ki ar Seicavs,

aramed agreTve aTonis iverTa monastris Tavgadasavalsac mogviTxrobs

misi daarsebis dRidan.

mainc ra iyo zogadi mizezi berZen da qarTvel saeklesio moRvaweTa

Soris winaaRmdegobisa, ratom devnidnen qarTvelebs ara marto berZeni

berebi, aramed maTTan erTad bizantiis saimperatoro kari da mTavroba?

am kiTxvas uTuod unda gaeces pasuxi. am mxriv mniSvnelovania XI sauku-

nis meore saeklesio istorikosis, giorgi mcires anu xucesmonazonis Sro-

ma, romelSic man Tavisi moZRvris, giorgi mTawmindelis cxovreba aRwera.32

T. papuaSvili aRniSnuli drois berZen saeklesio moRvaweTa Sesaxeb

wers: ̀ maT eWvi SehqondaT qarTvelebis marTlmadideblobaSi da abralebd-

nen mwvaleblobas. surdaT daemtkicebinaT qarTvelTa eklesiis damoukide-

Page 65: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1150 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

blobis ukanonoba, aviwroebdnen ucxoeTSi moRvawe qarTvelebs, awiokebdnen

qarTul monastrebs da sxva. amis Sesaxeb kargad mogviTxrobs giorgi

mcire (xucesmonazoni) Tavis TxzulebaSi ̀ cxovrebaÁ da moqalaqeobaÁ wmidisa

da netarisa mamisa Cuenisa giorgi mTawmidelisa~.33

giorgi mcires giorgi mTawmindelis cxovreba da moRvaweoba giorgi

SavmTelis davalebiT 1066-1067 wlebSi aRuweria. igi iyo giorgi mTawmin-

delis `TualiT mxilveli da xeliT msaxur da yuriT momsmeneli...~

giorgi mcires Sromidan Cans, rom qarTveli berebi idevnebodnen ara

mxolod aTonze, aramed antioqiasa da saerTod, mTel bizantiis imperiaSi.

aqedan SeiZleba davaskvnaT, rom devnis mizezs warmoadgenda ara subieq-

turi winaaRmdegobani Tu konfliqtebi berZen da qarTvel berebs Soris,

aramed imdroindeli saqarTvelos saxelmwifos politikuri, ekonomikuri

da kulturuli Zliereba, rac `ra Tqma unda, sasurveli ar iqneboda dapy-

robiTi politikis matarebeli iseTi qveynisaTvis, rogoric bizantia iyo~.34

aRniSnulis gamo, saWiro iyo urTierTobaTa mogvareba ara romelime

konkretul monastrebs Soris, aramed saxelmwifoebriv doneze. kerZod ki,

or marTlmadideblur eklesias Soris urTierTobaTa mogvarebisaTvis saWiro

iyo molaparakebebis gamarTva ara mxolod konstantinopolSi saimperat-

oro karze, aramed imperiis sxva sapatriarqoebSic. rogorc giorgi mcires

Sromidan Cans, antioqiis sapatriarqo karze swored aseT molaparakebebs

awarmoebdnen giorgi mTawmindeli da cnobili diplomati qali, bagrat

IV_is deda mariami. aRsaniSnavia, rom mariamic saeklesio moRvawe iyo,

radganac igi monazvnad akurTxa TviT giorgi mTawmindelma: `ekurTxa mis

mier sqemiTa~.

antioqiaSi TviT giorgi mTawmindelis, mariam dedoflis, xolo konstan-

tinopolSi imave dros (1054-1057 wlebSi) bagrat IV-is yofnis (e.i. saimper-

atoro karze molaparakebebis) Semdeg Sewyda msoflio marTlmadideblo-

bis burjebs – qarTulsa da berZnul eklesiaTa Soris winaaRmdegoba. amis

Semdeg (XI s-is 60-70-iani wlebidan) Sewyda qarTveli saeklesio moRvawee-

bis, berebis, moqalaqeebis aramarTlmadideblebad gamocxadeba.

aRsaniSnavia, rom giorgi mcire antioqiisa da ierusalimis sapatriarqo

karze giorgi mTawmindelis moRvaweobas mTeli sisruliT ar aRwers. amis

mizezi is unda yofiliyo, rom mas pirdapiri davaleba hqonia micemuli

giorgi Seyenebulis mier, aRewera giorgi mTawmindelis biografia misi

antioqiidan gamgzavrebis Semdeg, ufro ki misi gardacvaleba. giorgi mTaw-

mindelis moZRvari, cnobili saeklesio avtoriteti giorgi dayudebuli

(Seyenebuli) antioqiaSi moRvaweobda da amitomac kargad icoda antioqiaSi

Tavisi mowafis Rvawlis Sesaxeb. mas orgzis werilobiT uTxovia giorgi

mcirisaTvis aRewera mxolod zemoaRniSnuli periodi giorgi mTawmindel-

is cxovrebisa, kerZod, misi moRvaweoba antioqiidan wasvlis Semdeg.

Page 66: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1151s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

ivane javaxiSvili wers, `rasakvirvelia giorgi mTawmindelis Sesaxeb

avtors yvelaferi ar mouTxria. man gacilebiT meti icis da mxolod

zogierTs gviambobs~.

`davidumo simravlisagan... martivad da sul mcired aRvwero... warmovTqu

friad mokled da sul mcired...~, miuxedavad aseTi midgomisa, giorgi mcir-

em mainc aRniSna antioqiis sapatriarqoSi giorgi mTawmindelis cnobili

paeqroba. giorgi mTawmindelma yuradReba daimsaxura TviT antioqiis pa-

triarqebisac ki, magaliTad petresi (1052-1057) da Teodosisa (1057-1060),

ukanasknelTan mas qarTvelTa saeklesio damoukideblobis Sesaxeb cxare

kamaTic ki hqonia 1057 wels da didi STabeWdilebac mouxdenia.

aRniSnuli xanis eklesiis istoriisaTvis didi mniSvneloba eniWeba saek-

lesio dokumentur wyaroebs, romelTa gareSec SeuZlebelia qarTuli ek-

lesiis istoriis srulfasovani asaxva. gansakuTrebiT kaTalikos-patriarq-

Ta titulaturis dazustebisas, qarTlisa da afxazeTis kaTalikosTa Soris

uxucesoba-umrwemesobis gansazRvrisas, msoflio marTlmadideblur dip-

tiqSi qarTuli eklesiis adgilis gansazRvrisas da sxva.

saqarTvelos eklesiis istoriis Cvens mier gansaxilvel I periods,

SeiZleba iTqvas, amTavrebs efrem mcire Tavisi TxzulebiT, romelic garkveuli

TvalsazrisiT saqarTvelos eklesiis mokle istorias warmoadgens. esaa -

`uwyeba mizezsa qarTvelTa moqcevisasa, Tu romelTa wignTa Sina moixseneb-

is~ (Tb. 1959). aq avtori exeba qarTvelTa moqcevisa da mironis kurTxevis

sakiTxs berZnul wyaroebze dayrdnobiT. berZnebi uaryofdnen qarTuli

eklesiis damoukideblobas, imitom rom maTi azriT, saqarTveloSi ar uqada-

gia arc erT mociquls. efremi berZnuli wyaroebis moSveliebiT abaTilebs

am azrs. aseve arkvevs, rom qarTvelebs TviTneburad arc kaTalikosobis

instituti SemouRiaT da arc mironis kurTxevis ufleba miuTvisebiaT. es

ufleba yvela eklesiisaTvis miucia qalkedonis krebis gadawyvetilebas. k.

kekeliZis azriT, efremis cnobebi legendarulia, `vinaidan legendaruli

iyo is wyaroebi, saidanac es cnobebi amouRia mas~.35

II periodi (XII-XVIII ss.)

(ruis-urbnisis krebidan avtokefaliis gauqmebamde)

`qarTlis cxovrebis~ krebulSi Sesulia Txzuleba `cxovreba mefeT-

mefisa daviTisi~,36 Txzulebis avtori aRwerili ambebis Tanamedrove da

mefesTan daaxloebuli piria.37 zogierTi mkvlevaris TvalsazrisiT, naSro-

mis avtoria arsen beri. igi s. kakabaZisa da k. kekeliZis azriT, daviT

aRmaSeneblis mematiane unda iyos. arsen beri XI s-is II naxevrisa da XII s-

is naxevris moRvawea, daviT aRmaSeneblis sulieri moZRvari. T Jordania, g.

Page 67: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1152 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

WiWinaZe, a. xaxanaSvili, i. lolaSvili arsen bers arsen iyalToelad

miiCneven. CvenTvis arsen beri sainteresoa imiT, rom igi saqarTvelos

eklesiis mokle istoriis avtoria, unda iTqvas, rom Cveni eklesiis II

periodis dasawyisSi qarTuli eklesiis istoriis kvlevas arsenis am SromiT

Caeyara safuZveli. arsenma Cveni eklesiis mokle istoria wmida ninos

cxovrebas daurTo. rogorc cnobilia, wmida ninos cxovrebis uZvelesi

Satberdul-WeliSuri redaqciis Taviseburi gadakeTebis Sedegad leonti

mrovelma misi axali redaqcia mogvca. arsen bers miaCnda, rom Zveli

redaqciebis nakls qronologiuri Tanmimdevrobis uqonloba warmoadgenda.

man gaiTvaliswina es da wmida ninos cxovrebis axali, ukve metafrasuli

redaqcia mogvca.38 Tumca SesaZlebelia isic, rom arsen beri ar icnobda

leonti mrovelis redaqcias da igi mxolod sxva uZveles redaqciebs

eyrdnoboda. arsen beri wmida ninos cxovrebisaTvis darTuli qarTuli

eklesiis istoriis gadmocemisas wyarod `qarTlis cxovrebis~ wigns asax-

elebs, aseve wm. ninos cxovrebisaTvis mas gamouyenebia ̀ moqcevaÁ qarTlisaÁ~

da ̀ hambavi mefeTa~. arsens, Cans, aseve usargeblia efrem mciris TxzulebiT

`uwyeba mizezsa qarTvelTa moqcevisasa~. mas gamoyenebuli aqvs mTawmind-

elTa gamonaTqvamebi qarTvelTa ubiwo sarwmunoebis Sesaxeb, amasTanave igi

akritikebs im berZen saeklesio moRvaweebs, romelTac Tavis droze poli-

tikuri viTarebis gamwvavebis gamo amaSi eWvi SehqondaT. aRsaniSnavia, rom

`qarTlis cxovrebis~ Sesavlisagan gansxvavebiT, romelsac rogorc cno-

bilia, garkveuli armenofiluri tendencia axasiaTebs, arsen beris Txzule-

ba am naklisagan sruliad Tavisufalia. arseni yofila efrem mcires

mowafe, rogorc aRiniSna, zogierTi istorikosi mas arsen iyalToelTan aigivebs.

arsen iyalToelma (gardaicvala XII s-is I meoTxedSi) Targmna giorgi

amartolis ̀ xronografi~, patriarqi fotiosis ̀ didi sjulis kanoni~ da rac

gansakuTrebiT aRsaniSnavia, krebuli ̀ dogmatikoni~, saRvTismetyvelo-polemikuri

Txzuleba antimonofizituri xasiaTisa. unda vifiqroT, rom misi moRvaweobis

dros iyalTos akademiaSi qarTuli eklesiis istoriis Seswavlas saTanado

yuradReba eqceoda iseve, rogorc gelaTis akademiaSi.

XII_XIII ss. istorikosTa SromebSi saeklesio istoria qveynisa da eris

istoriasTan erTad gadmoicema. am drosac, rogorc wina saukuneebSi, is-

torikosTa da mweralTa umravlesoba sasuliero pirebi iyvnen. imdroin-

del mweralTaTvis damaxasiaTebeli iyo uaRresad ganviTarebuli erovnu-

li TviTSegneba da RvTismoSiSeba, maTi TvalsazrisiT, omSi damarcxeba,

mtris Semoseva, qveynis aoxreba da sxva ubedurebani codvaTa Sedegi iyo

da uflis mier xalxis mosaqcevad movlenil sasjelebs warmoadgenda.

Tamaris istorikosTa nawarmoebebi _ `istoriani da azmani Saravanded-

Tani~ da basili ezosmoZRvris `cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi~, msgavsi

suliskveTebiTaa dawerili, isini Sedian `qarTlis cxovrebis~ krebulSi,39

Page 68: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1153s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

maTSi saeklesio pirTa, ierarqTa da kaTalikosTa moRvaweoba cocxali Txro-

biTaa gadmocemuli. ̀ qarTlis cxovrebis~ krebulSi Sedis aseve laSa gior-

gisdroindeli mematianis Txzuleba mdidari qronologiuri monacemebiT.

XII saukuneSi SeudgeniaT `qarTlis cxovrebis~ krebuli. XVI s-Si kre-

bulSi SeutaniaT XII-XIV saukuneTa istoriis amsaxveli Txzulebebi: Tama-

ris anonimi istorikosis ̀ istoriani da azmani SaravandedTani~ da JamTaaRm-

werlis `monRolTa droindeli istoria~. aseTi saxiT yofila Sedgenili

es krebuli vaxtang VI-is dromde.40 zogierT Txzulebas am krebulidan

`wmida~ da `patiosan~ wigns uwodebdnen.

XIV s-is istorikosi, pirobiTad `JamTaaRmwerlad~ wodebuli, uaRresad

RvTis moSiSi moRvawea, romlis mizansac movlenebis miudgomlad da obieq-

turad aRwera warmoadgens. misi azriT, `JamTaaRmwerloba WeSmaritebis

metyveleba ars da ara Tvalabma visTvisme~. igi icnobda msoflio istorias,

qarTul, berZnul, sparsul da monRolur wyaroebs, kritikulad udgeboda

maT. misi SexedulebiT, saqarTvelos mooxrebis mizezi iyo `risxva zegar-

damo usjuloebaTa da codvaTa CvenTaTvis~.

XII saukunis istorikosi kaTalikosi nikoloz gulaberis Ze TxzulebaSi

`sakiTxavi suetisa cxovelisa, kvarTisa saufloÁsa da kaTolike eklesi-

isaÁ~ qarTuli eklesiis istoriis umTavres sakiTxebs Seexo. man aRwera

sveticxovlis mravali saswauli, Zvel matianeebze dayrdnobiT gadmosca

wmida ninos cxovreba da qarTlis moqceva. misi Txzuleba Seicavs istori-

ul cnobebs qarTvelTa gaqristianebis istoriidan. nikoloz gulaberisZis

TvalsazrisiT, radgan saqarTvelo `nawili iyo dedisa RvTisa~, amitomac

macxovarma saxarebis saqadageblad mis nacvlad dedakacive warmoavlina

CvenSi. misi SefasebiT, qarTvelebi ̀ bunebiT sadagni da martivni da gonebiT

wrfelni, simarTlisa cxovrebisasa da uRlisa umankoebisasa mzidvelni,

mxolod RmerTisa oden da mklavisa Tvisisa mosavni~ varT. nikoloz gu-

laberisZe gvamcnobs, rom sarwmunoebrivi da saeklesio memkvidreoba qarTvel

episkoposTa kurTxevas sveticxovlis taZarSi moiTxovs: `esre yofil ars

dasabamiTgan, raTa kurTxevadni episkopozni winaSe suetisa cxovelisa mov-

idodian da aRTqmasa hyofdian mravalsa sarwmunoebisaTvis da erTgulebi-

saTvis kaTolike eklesiisa da Tavisa sulisa dadebisaTvis vidre sisxlTa

daTxevadmde patriarqisaTvis da saRmrToTa wesTa dacvisaTvis~.41

saeklesio wyaros warmoadgens tbeTis episkoposis abuseriZe tbelis

Txzuleba ̀ saswaulni wmidisa mTavarmowamisa giorgisani~. saerTod qarTveli

mRvdelmTavrebi gansaxilvel xanaSi xSirad eklesiisaTvis saWiro Txzu-

lebaTa avtorebic iyvnen. aseTia ioane anCeli-mTavarepiskoposi, Tamaris

mefobisas, kaTalikosi arsen bulmaisimisZe (XIII s.), karis (yarsis) episkopo-

si saba svingelozi (XII s.), nikoloz, qarTvelTa mnaTobi (XIV s.), samTavisis

episkoposi kvipriane (samTavneli, XVIII s.), nikoloz rusTveli (XVIII s.),

Page 69: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1154 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

mitropoliti romanozi (XVIII s.), kaTalikosi besarion baraTaSvil-orbe-

liSvili (XVIII s.), avtori mravali saeklesio-saistorio Txzulebisa, mit-

ropoliti timoTe gabaSvili (XVIII s.), avtori cnobili Txzulebisa ̀ mimox-

ilva wmidaTa da sxvaTa aRmosavleTisa adgilTa~; nekreseli episkoposi-

dosiTeoz nekreseli (XVIII s.) - filosofosi; kaTalikosi anton pirveli,

mnaTobi saqarTvelos eklesiisa - avtori mravali, maT Soris saistorio-

dogmatikuri Txzulebisa, mitropoliti iona gedevaniSvili (XVIII s.), nekre-

seli episkoposi - ambrosi miqaZe (XVIII s.) - mqadagebeli; cagareli

episkoposi, Semdeg Wyondideli antoni-mWermetyvelebiT ganTqmuli da sx-

vani, samefo ojaxidan (bagrationTa saxlidan) gamosuli mravali sasulie-

ro piri, iseve rogorc berebi, mRvdlebi Tu monazvnebi eklesiisaTvis

uaRresad saWiro Txzulebebs qmnidnen.

eklesiis istoriisaTvis mniSvnelovan wyaroebs warmoadgenen kanonikuri

samarTlis Zeglebi. eqvTime mTawmindelis `mcire sjuliskanonis~ Semdeg,

romelic saeklesio, samoqalaqo da sisxlis samarTlis kanonmdeblobis

erTgvar enciklopedias warmoadgens, arsen iyalToelis mier msoflio saek-

lesio samarTlis ZiriTadi kodeqsis ̀ didi sjuliskanonis~ Targmnas udidesi

mniSvneloba hqonda eklesiis praqtikuli da kanonikuri saqmianobisaTvis.42

msgavsi mniSvneloba aqvs procesualuri samarTlis Zeglebs (mag.: bagrat

IV-is cnobili `opizis sigeli~ da sxva), monasterTa tipikonebs, giorgi

brwyinvalis dros SeudgeniaT ̀ xelmwifis karis garigeba~, romelic aCvenebs,

rom qveynis marTva-gamgeobis saqmes mefesTan erTad umaRlesi saeklesio

xelisuflebac edga saTaveSi. esenia oTxi didxarisxovani beri, anu monazo-

ni-moZRvarTmoZRvari, Wyondideli, kaTolikosi qarTlisa da kaTalikosi

afxazeTisa.43 saeklesio samarTlis gasaTvaliswineblad didi mniSvneloba

aqvT qarTul saeklesio krebaTa dadgenilebebs, isini savaldebulo iurid-

iuli normebis xasiaTs iRebdnen. aseTia ruis-urbnisis saeklesio krebis

(1103 w.) Zegliswera, XVI s-is ̀ sakaTalikozo kanonebi~, romelnic qarTlis

kaTalikosis malaqiasa (1531-1549) da afxazeTis kaTalikosis evdemon I

CxetiZis (1543-1578) dros Seudgenia imereTSi mowveul saeklesio krebas.

msgavsi mniSvneloba hqonda 1748, 1755, 1756, 1762 wlis saeklesio krebaTa

dadgenilebebs da sxvadasxva xasiaTis Zeglebs. XVIII s-is I meoTxedSi

qarTlis samefos karze Sedga e. w. `swavlul kacTa komisia~ beri egnataS-

vilis meTaurobiT, romelsac daevala `qarTlis cxovrebis~ redaqtireba –

gamarTva da gagrZeleba. komisiam nayofierad iRvawa da `qarTlis cxovre-

ba~ Seavso qarTul wyaroebSi daculi im cnobebiT, romelnic Seexebodnen

saqarTvelos eklesiis istoriis im mniSvnelovan movlenebs, romelnic man-

amde an saerTod ar iyvnen Setanilni, an kidev saTanado yuradReba ar

hqondaT daTmobili. sexnia CxeiZis saistorio Txzuleba, iseve rogorc misi

winamorbedi istorikosis farsadan gorgijaniZisa, umTavresad qarTvelebis

Page 70: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1155s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

sparseTSi moRvaweobis istorias aRwers. papuna orbeliani da oman xerxeu-

liZe agrZeleben mis Sromas.

udidesi mniSvnelobis mecnieruli memkvidreoba datova vaxuSti bagra-

tionma. misi `saqarTvelos cxovreba~ Cveni qveynis istorias mTliani, gan-

zogadoebuli saxiT gadmogvcems da eklesiis istoriisaTvis saWiro cnobe-

bis siuxviT gamoirCeva.

III periodi (XIX_XX)

(avtokefaliis gauqmebidan dRemde)

saqarTvelos eklesiis istoriis III periodSi kritikulad iqna Seswav-

lili pirvel or periodSi dagrovili masala da sistematuri saxiT iqna

warmodgenili saqarTvelos eklesiis warsuli cxovreba. XIX saukunemde

saqarTvelos eklesiis istoria, rogorc damoukidebeli naSromi faqtobri-

vad ar dawerila. zemoT ganxiluli salome ujarmelis, arsen beris, ni-

koloz gulaberisZis Sromebi umetesad qarTlis moqcevisa da qarTuli

eklesiis daarsebis sakiTxebs exebian, xolo sxva wyaroebSi arsebuli cnobebi

SeiZleba eklesiis istoriasTan dakavSirebuli faqtebis Segrovebad CavTval-

oT. saeklesio-istoriuli masalis mogroveba da maTi damuSavebis pirveli

cdebi daedo safuZvlad gansaxilvel III periodSi saqarTvelos eklesiis

warsuli cxovrebis sistematuri saxiT gadmocemas.

qarTuli eklesiis istoriis Sesaxeb pirveli monografia cnobilma is-

torikosma platon ioselianma (1809-1875) gamoaqveyna 1843 wels rusul

enaze _ `ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ~, spb. 1843. rogorc wignis

saTaurSivea aRniSnuli, es naSromi Cveni eklesiis istorias marTlac mok-

led mogviTxrobs. amasTanave, ZvelqarTul saistorio mecnierebaze dayrdno-

biT grZeldeba saqarTvelos eklesiis istoriis ara damoukideblad, aramed

erisa da qveynis istoriasTan mTlianobaSi gadmocemis mcdeloba. aseTia

ioane batoniSvilis (1772-1836) _ `kalmasoba~, Tavisi drois enciklopedia,

daviT batoniSvilis (1769-1819) Txzulebani, e.w. Teimuraziseuli `qarTlis

cxovreba~, romelSic uxvadaa CarTuli cnobebi qarTuli eklesiis Sesaxeb.

aRsaniSnavia, rom am redaqcias ̀ qarTlis cxovrebisa~ armenofiluri Sesavali

aRar aqvs, piriqiT, aq Targamosis STamomavalTa Soris upirvelesad ara

haosi, aramed qarTlosia warmodgenili. Teimuraz batoniSvili (1782-1846)

Tavisi drois cnobili mecnieri, peterburgis saimperatoro mecnierebaTa

akademiis sapatio wevri iyo. 1848 wels sankt-peterburgSi dastambuli misi

wigni ̀ istoria dawyebiTgan iveriisa, ese ars saqarTveloisa~ zemoaRniSnuli

suliskveTebiTaa dawerili. e.i. xazgasmiT araarmenofiluria. aRsaniSnavia

mari broses (1802-1880), daviT CubinaSvilis (1814-1891) Txzulebani.

Page 71: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1156 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

SeiZleba iTqvas, rom erTgvari samecniero aRmavlobis niSniT warimarTa

saqarTvelos eklesiis istoriis Seswavlis saqme XIX s-Si. amis mizezi iyo

is, rom moispo saqarTvelos eklesiis TavisTavadoba – avtokefalia, ramac

qarTvelTa Soris dabada survili misi istoriis Seswavlis gziT qarTuli

eklesiis avtoritetis amaRlebisa, raTa rogorc qarTvelTaTvis, aseve

araqarTvelTaTvisac warmoCeniliyo Cveni eklesiis warsuli dideba da

aTaswlovani istoria. am mxriv, gansakuTrebiT Rvawlmosilia istorikosi

miqael (gobron) sabinini (sabinaSvili). igi Seudga qarTuli eklesiis is-

toriis gulmodgine Seswavlis rTul saqmes da 1877 wels gamosca saqarTve-

los eklesiis istoria, romelSic Txroba VI s-is bolomde miiyvana,44

xolo misi qarTvel wmidanTa cxovreba `saqarTvelos samoTxe~ 1882 wels

daibeWda. 1886 wels TbilisSi daistamba mose janaSvilis `saqarTvelos

saeklesio istoria~, romelic aseve Cveni eklesiis warsul cxovrebas mok-

led gadmogvcems.

didmniSvnelovania T. Jordanias mier dastambuli qronikebi I, 1892, II,

1897; dimitri baqraZis (1827-1890) gamokvlevebi.

rogorc aRiniSna, XIX saukunemde qarTuli eklesiisadmi miZRvnili calke

monografia ar dawerila, amitomac zemoaRniSnul avtorTa Sromebi pirvelni

iyvnen da am mxriv gansakuTrebiT arian dasafasebelni.

XIX s-is bolosa da XX s-is dasawyisSi qarTuli eklesiis istoriis

Seswavla gansakuTrebiT aqtualuri gaxda. radganac ruseTis 1905-1907

wlis revoluciis dros saqarTvelos sazogadoebriobam ruseTis wmida

sinodis winaSe kategoriulad dasva qarTuli eklesiis avtokefaliis aRd-

genis sakiTxi. am dros Seiqmna T. Jordanias, k. cincaZis, n. durnovos, m.

kelenjeriZis da n. maris monografiebi, romlebSic qarTuli eklesiis avt-

okefaliis aRdgenis kanoniereba iyo dasabuTebuli. am mxriv, gansakuTrebiTaa

aRsaniSnavi avtokefaliis sakiTxebisadmi miZRvnili s. giorgaZisa da sxva

avtorTa werilebi, romlebic imdroindel Jurnal-gazeTebSi daistamba.

1901 wels episkoposma kirionma rusul enaze gamosca naSromi `qarTuli

eklesiisa da saegzarqosos istoriis mokle narkvevi XIX s-Si~. gansakuTrebiTaa

aRsaniSnavi qarTuli eklesiis ganmazogadebeli monografia m. TamaraSvil-

isa, gamocemuli romSi 1902 wels frangul enaze (Tbilisi, 1990), ufro adre

patrma TamaraSvilma gamosca `istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris~,

xolo 1904 wels `pasuxi somxis mwerlebs~. n. marma 1907 wels `cerkovnie

vedemostSi~ gamoaqveyna naSromi `qarTuli eklesiis istoriuli narkvevi~

(rus. enaze). al. cagarelma (1844-1929), qarTuli eklesiis avtokefaliisaTvis

Tavdadebulma profesorma, krebuli `statiebi da SeniSvnebi qarTuli saek-

lesio sakiTxisaTvis~ (rus. enaze, peterb. 1812) da sxva werilebi gamoaqveyna.

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenisTanave gamoica evsevi niko-

laZis gamokvleva ̀ saqarTvelos eklesiis istoria~ (1918, quTaisi) da meli-

Page 72: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1157s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

ton kelenjeriZis `saqarTvelos eklesiis mokle istoria~ (quTaisi, 1918

weli). saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg eklesiis

istoriis Seswavlis saqme Seferxda, miuxedavad amisa, qarTvel mecnierTa

SromebSi calkeuli sakiTxebi amomwuravad iqna Seswavlili.

kvlevis maRal, Tanamedrove safexurze ayvana ivane javaxiSvilis sax-

elTanaa dakavSirebuli, man gaaanaliza CvenSi qristianobis gavrcelebis,

misi saxelmwifo sarwmunoebad aRiarebis, qarTvel-somexTa saeklesio urT-

ierTobaTa da sxva sakiTxebi. fasdaudebelia k. kekeliZis Rvawli eklesi-

is istoriis, saeklesio mwerlobis, bibliografiis, homiletikis, kanonikis,

liturgikis, sasuliero poeziisa da sxvaTa Seswavlis saqmeSi. eklesiis

istoriis kvlevisaTvis masalebi daamuSaves s. janaSiam, n. berZeniSvilma,

s. kakabaZem, m. lorTqifaniZem, S. mesxiam, a. bogveraZem, z. aleqsiZem sxva

mecnierebma da mkvlevarebma. gansakuTrebiTaa aRsaniSnavi p. ingoroyvas

monografiebi da Sromebi. eklesiis istorias ikvlevdnen qarTveli ierar-

qiebi da sasuliero pirebi: patriarqebi kalistrate cincaZe, wm. ambrosi

xelaia, arqimandriti grigol feraZe da sxvebi.

b. lominaZe Tavis naSromSi `saqarTvelos sapatriarqo da misi avtoke-

falia~45 miiCnevs, rom qarTulma eklesiam avtokefalia samjer, V, VIII da XI

saukuneebSi miiRo. misi azriT, balsamonis cnobili cnoba XI saukuneSi

avtokefaliis miRebas exeba. v. goilaZem sagangebod Seiswavla wyaroebSi

qarTuli eklesiis avtokefaliis Sesaxeb daculi cnobebi. misi azriT, VIII

saukuneSi avtokefalia daudastures ara qarTlis, aramed axladwarmoqm-

nil qarTul saeklesio erTeuls _ afxazeTis sakaTalikosos, xolo XI

saukuneSi ki saqarTvelos sapatriarqo Camoyalibda. antioqia-ierusalimis

patriarqebi dosiTeosi da xrisanfi, XVII saukunis moRvaweni, afxazeTis

sakaTalikosos `qvemo iberiis saarqiepiskoposos~ uwodebdnen, xolo qarT-

lis sakaTalikosos ki _ `zemo iberiisas~. antioqia-ierusalimis patriarq-

Ta es cnobebi moyvanili aqvs saqarTvelos eklesiisadmi miZRvnil naSrom-

Si berZen mitropolits maqsimes.46 igi ganixilavs qarTuli eklesiis av-

tokefaliis sakiTxs da miaCnia, rom somxur eklesias VI-VIII saukuneebSi

ara mTlian qarTul eklesiaze, aramed mis nawilze mouxdenia zegavlena,

misi azriT, saqarTvelo am dros ara erTiani, aramed sxvadasxva samTavroe-

bad daSlili qveyana iyo.

aqve unda aRiniSnos, rom XX saukunis qarTuli saero istoriografia

Seecada istoriul mecnierebaSi Canacvleboda saeklesio istoriografias

da misi adgili daekavebina eklesiis istoriis kvlevis sferoSi. saero da

saeklesio istoriografiis monacemebi umeteswilad urTierTsawinaaRmdego

aRmoCndnen. saqme isaa, rom qarTuli saeklesio istoriografia XIX sauku-

neSi qarTuli eklesiis avtokefaliis gauqmebis Semdeg ufunqciod darCa

da Cakvda (mxolod erTeuli Tavdadebuli moRvaweebi agrZelebdnen mis

Page 73: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1158 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

aTaswlovan tradiciebs). meore mxriv, qarTulma saero istoriografiam,

romelic XX saukuneSi ver acda aTeistur da rusul imperialistur

dakveTebs, aseve mTlianad ugulebelyo qarTuli saeklesio istoriografia,

gamoucxada mis monacemebs undobloba, viTarca `aramecnieruls~, Tumca

zogierT SemTxvevaSi mTlianad miisakuTra misi monacemebi. kerZod, ra

winaaRmdegobaa saero da saeklesio istoriografias Soris? esaa grZeli

sia, romelTagan SeiZleba gamovyoT zogierTi: 1. saeklesio istoriografia

amtkicebda, rom saqarTveloSi mociqulebma iqadages (saero XX s-is dasawy-

isidan sapirispiros amtkicebda); 2. saeklesio istoriografiis Tanaxmad,

saqarTvelo (qarTlis samefo), rogorc farnavazis, ise mociqulTa dros

moicavda aRmosavleTTan erTad dasavleT saqarTvelos, rom mefe mirianis

dros qarTlis samefos Crdilo-dasavleTis sazRvari gadioda mdinare

egriswyalze, xolo vaxtang gorgasalis dros ki mdinare klisuraze, Sesa-

bamisad qarTuli eklesiis iurisdiqciaSi moqceuli iyo dasavleT saqarTve-

loc IV-V ss-Si. (saero istoriografiis Tanaxmad ki aRmosavleTi da

dasavleTi saqarTvelo sxvadasxva qveynebi iyvnen, ix. qvemoT mtkiceba); 3.

saeklesio istoriografiis Tanaxmad, wmida nino aris ara mxolod aRmosav-

leT saqarTvelos ganmanaTlebeli, aramed dasavleT saqarTvelosic (saero

am Tvalsazriss uaryofs); 4. saeklesio istoriografiis Tanaxmad, mironi

saqarTveloSi IV-V saukuneebidanve ekurTxeboda (saeros azriT, IX s-dan);

5. saeklesio istoriografiis Tanaxmad qarTveli eri ukve Camoyalibebuli

iyo mefe farnavazis dros (saeros Tanaxmad igi Camoyalibda XI-XIX ss.,

erTiani mosazreba ar arsebobs); 6. saeklesio istoriografiis Tanaxmad

(wm. giorgi mTawmideli) qarTuli eklesia Tavisufali (avtokefaluri) iyo

mociqulTa mier Camoyalibebis Semdegve (saeros Tanaxmad man avtokefalia

miiRo V, VIII, anda XI saukuneebSi); 7. saeklesio istoriografiis Tanaxmad

wmida mefe vaxtang gorgasali marTlmadidebeli qristiani iyo (saero

mecnierTa erTi nawili mas monofizitad miiCnevs); 8. saeklesio istori-

ografiis Tanaxmad, asureli mamebi diofizitebi iyvnen (saero mecnierTa

gavleniani nawilis azriT isini monofizitebi iyvnen); 9. saeklesio istori-

ografiis Tanaxmad, VI-IX saukuneebSi jer iranelebma, Semdeg ki arabebma,

romelnic gamZafrebiT ebrZodnen bizantiur (e.i. diofizitur) qristianobas

da, Sesabamisad, qarTul eklesias, saqarTvelos periferiul kuTxeebSi gaa-

batones somxuri monofizituri eklesia (VI s-Si qvemo qarTlSi (gugarqSi),

VI-VII saukuneebSi taoSi, VI-IX ss-Si _ hereTSi), am kuTxeebis eklesiebSi

qarTulis nacvlad SemoRebuli iqna somxurenovani msaxureba. xelsayreli

politikuri momentis dadgomisTanave jer kirion I kaTalikosis dros

gugarq-qvemo qarTlis eklesiebSi aRdgenili iqna mosaxleobisaTvis mSob-

liuri qarTulenovani RvTismsaxureba, Semdeg ki grigol xanZTelis epoqa-

Si tao-klarjeTsa da dinara dedoflis dros ki TiTqosda hereTSic

Page 74: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1159s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

(saero istoriografiis Tanaxmad ki, kirion kaTalikosma qvemo qarTlis

somexTa Soris danerga qarTulenovani RvTismsaxureba da `gaaqarTvela~

isini, aseve mesxeTSi TiTqosda grigol xanZTelis epoqaSi qarTulma ekle-

siam Zaladobis gziT ̀ gaaqarTvela~ somxebi, aseve hereTSic, rac eklesiuri

TvalsazrisiT sruli gaugebrobaa. e.w. somexTa `gaqarTvelebis~ araswori

Teoria amJamad mTlianad aRiarebulia qarTuli saero istoriografiis

mier; 10. msgavsadve, rogorc aRiniSna, saeklesio istoriografia miiCnevs,

rom IV-V saukuneebSi dasavleT saqarTvelo Sedioda mcxeTis iurisdiqcia-

Si, mxolod Semdgom, kerZod, VII s-is 20-iani wlebidan politikur mizezTa

gamo aq gavrcelda konstantinopolis iurisdiqcia da qarTulis nacvlad

SemoRebul iqna berZnulenovani wirva-locva. VIII s-dan afxazeTis sakaTa-

likosos warmoqmnis Semdeg ki kvlav aRsdga qarTulenovani wirva-locva

da berZnuli saepiskoposoebic gauqmda (saeros Tanaxmad Tavidanve e.i. IV

s-danve, dasavleT saqarTvelo konstantinopolis iurisdiqciaSi Sedioda

da aq qarTuli ena mxolod IX s-dan gavrcelda) da sxva uamravi.

zemoaRniSnulis erTi TvalnaTeli magaliTia axlaxan (2001 wlis dasawyis-

Si) n. lomouris mier gamoqveynebuli Sromebi, esenia `qristianobis sax-

elmwifo religiad gamocxadeba~ da `saqarTvelos eklesia da misi avtoke-

falia~. avtori wers: ̀ rodesac moxda qristianobis damkvidreba saqarTvelosa

da saerTod amierkavkasiaSi, saqarTvelo warmodgenili iyo ori poli-

tikuri erTeuliT: aRmosavleT saqarTvelo, e.i. qarTlis anu iberiis samefo

da dasavleT saqarTvelo, e.i. egrisis anu lazikis samefo. am or saxelm-

wifoebriv erTeulSi politikuri, social-ekonomikuri da kulturuli vi-

Tareba sakmaod gansxvavebuli iyo da, Sesabamisad, qristianobis gavrceleba

da saboloo damkvidreba sxvadasxva gziT da sxvadasxva situaciaSi xdebo-

da~.47 e.i. wmida nino mxolod aRmosavleT saqarTvelos ganmanaTlebeli iyo,

radgan dasavleT saqarTveloSi sxva gziT Semovida qristianobao.

es daskvna ewinaaRmdegeba qarTul saeklesio istriografiaSi miRebul

saeklesio krebaTa, kerZod ki ruis-urbnisis krebis mier dadgenil debule-

bas aRniSnul sakiTxze da agreTve, saerTod qarTvel wmida mamaTa, istori-

ografTa da mematianeTa mier tradiciulad gansazRvrul Tvalsazriss.

ruis-urbnisis krebis RvTivganbrZnobil da wmida mamaTa TqmiT, saqarTve-

lo erTiani, mTliani qveyana iyo, rogorc andria pirvelwodebuli mociqu-

lis, ise wmida ninos qadagebaTa dros, amitomac, rogorc wm. andria, ise wm.

nino arian sruliad saqarTvelos da mTeli qarTveli eris ganmanaTle-

belni, ai, aqve moviyvanT Sesabamis amonarids ruis-urbnisis Zeglisweridan

jer Zvel qarTul, Semdeg ki axal qarTul enaze, raTa mkiTxveli TviTon

darwmundes: `pirvelwodebuli andria, ZmaÁ Tavisa mociqulTaÁsa petresi,

vidre Cuendamdeca moiwia da qadaga sacxorebeli qadagebaÁ saxarebisaÁ

yovelsa queyanasa saqarTveloÁsasa da uricxuni simravleni erTani gana-

Page 75: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1160 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

Sora sacTurisagan....~.48 aqedan naTlad Cans, rom ruis-urbnisis krebis dad-

genilebis Sesabamisad andria pirvelwodebulma iqadaga ara mxolod dasav-

leT saqarTveloSi, aramed ̀ yovelsa qveyanasa saqarTveloAsasa~, e.i. sruli-

ad saqarTveloSi, msgavsadve wmida ninom ruis-urbnisis krebis Tanaxmad

`sarwmunoebasa mimarT Tvisisa miizida yoveli savsebaA yovlisa qarTvel-

Ta naTesavisa~.49 e.i. am krebas miaCnia, rom wmida ninom mTeli qarTveli eri

(`yoveli savseba yovlisa qarTvelTa naTesavisa~) gaaqristiana. SeiZleba

vinmem Tqvas, am ̀ yovelTa qarTvelTaSi~ dasavleT saqarTvelo ar igulisxmeba,

da am krebis mamebi swored ver sazRvravdnen qarTvelTa vinaobaso, rasac

ver daveTanxmebiT, radganac am krebis Zeglisweris erT-erTi mTavari xe-

lismomweria giorgi Wyondideli episkoposi da kreba, cxadia, `yovelTa

qarTvelTaSi~ samegrelos da sruliad saqarTvelos mosaxleobas gulisx-

mobda, sadac iqadaga kidec berZnuli wyaroebis mixedviTac wmida ninom,

romelsac qvemoT SevexebiT. igive ruis-urbnisis kreba mefe mirianTan

dakavSirebiT wers: `naTel iRon man da yovelman erman qarTlisaman~.50

`qarTlis cxovrebis~, kerZod ki, Cveni udidesi saeklesio istorikosis

leonti mroveli episkoposis Tanaxmad, mefe mirianis samefoSi aRmosavleT-

Tan erTad dasavleT saqarTveloc `egrisic~ Sedioda: `mefobda esreT

mirian mcxeTiT gaRmarT qarTls, somxiTs, rans, hereTs, movakans da egrs~.51

ruis-urbnisis krebis Zeglisweris axali qarTuli Sesabamisi teqsti

aseTia: `mociqulTagan erTi - pirvelwodebuli andria, mociqulTa Tavis,

petres Zma Cvenamde movida, saxarebis sacxonebeli qadageba mTel saqarTvelo-

Si iqadaga~.52 am krebis gansazRvrebiT, wmida ninom `Tavisi sarwmunoebis

mimarT miizida qarTvelTa sruli modgma~,52 wmida mefe mirianis dros

`naTeli iRo man da mTelma qarTvelma erma~.52

ai, esaa saeklesio istoriografiis mtkiceba, rom rogorc andria pirvel-

wodebulis, ise wmida ninos dros naTeliRo mTelma erma. es Tvalsazrisi

savsebiT gansxvavdeba baton nodar lomouris Tvalsazrisisagan, rom TiTqos-

da aRniSnul epoqaSi dasavleT saqarTveloSi qristianoba sul sxva gziTa

da sxva viTarebaSi dainerga. sxvaTa Soris, batoni nodar lomouris Teoria,

romelic mecnierebaSi axal sityvad miiCneva, ara Tu Zalze hgavs, aramed

imeorebs kidec XV saukuneSi antioqiis patriarq mixeilis Teorias.

didi ivane javaxiSvilis sityviT, saqarTveloSi Camosulma antioqiis

patriarqma mixeilma `SeTxza Teoria saqarTvelos eklesiis mTlianobis

dasarRvevad, qarTveli eris saukeTeso SvilTa saukunovani brZoliT miR-

weuli monapovris, saqarTvelos eklesiis Tavisuflebis mosaspobad, misi

erTianobis dasarRvevad~.53 raTa advilad daemorCilebina. es Teoria Sem-

degSi mdgomareobs _ TiTqosda andria mociquli ganmanaTlebelia ara

sruliad saqarTvelosi, aramed mxolod misi dasavleT nawilisa, aseve

wmida nino ganmanaTlebelia ara sruliad saqarTvelos, aramed mxolod

Page 76: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1161s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

misi aRmosavleT nawilisa. ivane javaxiSvili wers: ̀ giorgi mTawmideli da

gansakuTrebiT efrem mcire, ruis-urbnisis 1103 wlis saeklesio krebis

yvela sulisCamdgmeli da nikoloz kaTalikosi amtkiceben, rom andria

mociqulma iqadaga `yovelsa qveyanasa saqarTveloisasa~, xolo Semdgom

qristianoba kvlav aRadgina wmida ninom, romlis saswaulmoqmedebam da

qadagebam ̀ miizida yoveli savseba yovlisa qarTvelTa naTesavisa~, nikoloz

kaTalikosic wmida ninos saerTo mociqulad da ganmanaTleblad sTvlida,

`Cven qarTvelTaisa~.54 erTi sityviT, andria mociqulica da wmida ninoc

saerTo qarTuli eklesiis damaarseblad da mTeli eris ganmanaTleblad

iyvnen cnobilni, saqarTvelos sxvadasxva nawilebis calke mqadageblebis

gamoZebnis survilic ar hqoniaT, radgan isini mTliani da ganuyofeli saqarTve-

los ganmtkicebisa da aRorZinebisaTvis iRvwodnen. antioqiel-ierusalimeli

patriarqi mixeili, swored am qarTvel saxelovan mecnierTa mier Seqmnilsa

da mTeli qarTveli erisagan Sesisxlxorcebul Semecnebas spobda~.55

samwuxaroa, rom Zvel qarTvel `saxelovan mecnierTa~ (iv. javaxiSvilis

sityvebia) mier Cvendami boZebul Semecnebas spobs zogierTi axali qarTve-

li mecnieri. maTgan gansxvavebiT, jer kidev saukunis dasawyisSi gaarkvia

ivane javaxiSvilma, rom ̀ qronologiuradac qristianobis gavrcelebis dasawy-

isi aRmosavleTsa da dasavleT saqarTveloSi rogorc etyoba, erTsa da

imave xanad unda vigulisxmoT, am mxriv gansakuTrebiT yuradRebis Rirsia

gelasi kvizikelis moTxroba. mas iberTa moqcevis ambavSi naTqvami aqvs:

`amave dros pontos gaswvriv mdebare qveynis mcxovrebma iberebma da

lazebma RmrTis sityva, romelic manamde ar swamdaT Seiwynares~. gamodis,

rom aRmosavleTsa da dasavleT saqarTvelos qristianoba erTsa da imave

dros miuRia... gelasi kvizikelis danarTi cnoba, rom iberebma da lazebma

erTsa da imave dros miiRes qristianoba, arsebiTad swori gamodis im

mxriv, rom dasavleT saqarTveloSic IV s-is damdegidan qristianobas gza

gakvleuli unda hqonoda~.56 iberTa moqcevis Sesaxeb IV s-Si werdnen sokrate,

sozomeni, Teodorite kvirikeli, nikifore kallisto da sxvani. marTalia,

isini ar axseneben lazebis gaqristianebas, magram amis mizezi iyo is, rom

lazebs iberieli xalxis erT-erT tomad miiCnevdnen, gelasi kvizikels ki

es ambavi ufro daukonkretebia.

vfiqrobT, gansakuTrebiT Semawuxebelia wmida qarTvel mamaTa sulTaTvis

amJamindeli saero mecnierebis mcdeloba, daukavSiron saqarTvelos ek-

lesiis avtokefaliis mopoveba petre fulonis saxels. petroz mkawvrelad

moixsenieben mas Zvel eklesiaSi da miiCneven erT-erT yvelaze did mwvale-

blad _ monofizitobisa da TviT xatmebrZolobis fuZemdebladac ki.

batoni n.lomouri wers: `jer kidev 1910 wels m. TamaraSvilma sakmaod

damajereblad daasabuTa, rom balsamonis `ufali petre~ (romlis patri-

arqobis drosac antioqiis krebis mier gamotanili iqna dadgenileba iberiis

Page 77: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1162 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

eklesiis avtokefaliisa) ar SeiZleba iyos petre III da ufro savaraudoa

misi gaigiveba patriarq petre fulonTan, romelic V s-is 70-80-iani wlebis

moRvawe iyo~.57

Zveli qarTuli saeklesio istoriografiisaTvis ki warmoudgenelia ase-

Ti daskvna, saqme isaa, rom petroz mkawvreli - gansakuTrebulad sZuldaT

Zvel saqarTveloSi, viTarca mwvaleblobis eresiaqi, eqvTime mTawmidelis mier

gamocemuli `mcire sjuliskanonis~ mixedviT man SemoiRo e.w. `xaCecari~, yov-

ladwmida samebis jvarcmis galoba. `wmida mamebma maSin SeaCvenes misi av-

tori petroz mkawvreli _ mwvalebeli, romelmac SemoiRo meoTxe piri... da

vnebulad CaTvala wmida sameba. SeCvenebuli iyos samebis amgvari gmoba da

misi mgmobelic~.58 eqvTime aTonelis Tanaxmad, VI msoflio kreba 68-e TavSic

Seexo petroz mkawvrels, sadac igi xatmebrZlobis eresis mesaZirkvledac

dasaxa _ ̀ petroz mkawvrelma, rogorc ̀ xaCecari~ SemoiRo, agreTve es wvale-

bac daTesa maT Soris da Zlier gvewyina am ujero ambis smena~.59

Tanamedrove saero istoriografia miiCnevs, rom monofizitobis eresiar-

qma petre fulonma pirvel qarTvel kaTalikos petres daasxa xeli da

amiT avtokefalia mianiWa saqarTvelos eklesias, magram saeklesio istori-

ografiis Tanaxmad, antioqiis es patriarqi iqamde mokla (qviT Caqola)

qarTvelTa mTavarepiskoposma miqaelma, maSin roca igi Seecada qarTlSi

Semosvlasa da monofizitobis gavrcelebas.60 ase, rom qarTveli saeklesio

istoriografiisaTvis warmoudgenelic kia qarTuli eklesiis avtokefali-

is dakavSireba petre fulonTan, rogorc warsulis magaliTebi aCvenebs,

saero istoriografiac odesme albaT miva imave daskvnamde.

netarxsenebuli babilina lominaZe, romelTanac me sakmaod xSiri Sexve-

dra mqonda sapatriarqoSi avtokefaliis sabuTebis moZiebis dros, acxadeb-

da, rom pirdapiri cnoba V s-Si avtokefaliis mopovebis Sesaxeb ar arse-

bobs, amitomac igi daeyrdno qarTlis cxovrebis cnobil cnobas, vaxtang

gorgasalis mier bizantiidan 12 episkoposis Camoyvanisa da saqarTveloSi

dadginebis Sesaxeb. batoni n.lomouri imeorebs am daskvnas da wers -

`kanonikurad damoukideblad iTvleboda da moqmedebda eklesia, mxolod

im SemTxvevaSi, Tu mas sul cota 12 episkoposisagan Semdgari krebis

mowveva SeeZlo~,61 da is garemoeba, rom saqarTveloSic V s-Si gaCnda 12

episkoposisagan Semdgari kreba, adasturebs qarTlis eklesiis mier damoukide-

blobis, avtokefaliis miRebas~.61 n.lomouri Tavisi daskvnis gamotanis dros

eyrdnoba karTagenis krebis kanons. marTlac am krebis me-12 kanoni brZa-

nebs _ `ukeTu vinme episkoposi Tvinier krebisaTvis ganCinebulisa Jamisa

gankiTxvisa Tanamdebad ipoos, egeviTari igi ganikiTxnen aTormetTa mier

episkoposTa~.62 rogorc cnobilia, msoflio krebebis kanonebi ganimarteba

ara nebismierad, aramed misi cnobili komentatorebis aristines, zonaras

da balsamonis mier. am wmida mamaTa komentarebi gamocemulia qarTulad,63

Page 78: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1163s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

ai, rogor komentarebs ukeTeben am kanons (e.i. `Tu romelime episkoposi

mowvevis dros dadgenil dromde braldebuli iyos, aseTi ganikiTxos Tormetma

episkoposma~): _ `12. karTagenis eklesiaSi gansakuTrebiT bevri episkoposi

iyo (466 kaTedra) da amis gamo, maT SeeZloT episkoposis gasamarTlebi-

saTvis daedginaT qvorumis didi norma... amgvarad am kanons, iseve, rogorc

amave krebis me-14 kanons sasamarTlo qvorumis mxriv hqonda adgilobrivi

mniSvneloba karTagenis eklesiisaTvis misi mravalricxovani episkopose-

biT~.64 imaves amboben me-14 kanonis komentarebisas _ ̀ kanoni uTiTebs gamonak-

lisze karTagenis krebis me-12 kanonis gamoyenebis dros. mas aqvs adgilo-

brivi da ara saerTo saeklesio mniSvneloba~.65 (e.i. es kanoni 12 episkopo-

sis Sesaxeb araa saerTo eklesiuri mniSvnelobisa, aramed mxolod karT-

agenis eklesiisTvisaa gankuTvnili).

ukeTesad Tqma SeuZlebelia, vaxtang mefis mier 12 episkoposis dadgineba

ar SeiZleba avtokefalias davukavSiroT da mivuTiToT amis Sesaxeb karT-

agenis krebis Sesabamis kanonebze, radganac maT adgilobrivi da ara saer-

To saeklesio mniSvneloba gaaCndaT.

maSasadame, zemoxsenebul avtorTa mtkiceba argumentirebuli ar aris,

xolo giorgi mTawmidelis mtkiceba qarTuli eklesiis mociqulTa droidanve

avtokefalurobis Sesaxeb argumentirebuli iyo, radganac I-IV saukuneebSi

daarsebuli eklesiebi daarsebisTanave namdvilad iyvnen avtokefalurebi,

imJamindeli normis Sesabamisad. vitovebT imeds, rom saero istoriografia

am sakiTxSic Zvel saeklesios daeTanxmeba da sabolod ki gaaerTianeben

saerTo Zalebs qarTveli erisa da eklesiis sakeTildReod. aRsaniSnavia,

rom kaTolikos-patriarqi kalistrate cincaZe eklesiis avtokefaliis sayrde-

nad miiCnevda sinodSi 12 episkoposis yofnas da amis gasamarTleblad

miuTiTebda aRniSnul kanons. saqme is iyo, rom imJamindeli komunisturi

reJimi cdilobda episkoposTa Semcirebas, xolo kalistrate eklesiis gasa-

Zliereblad cdilobda episkoposTa gamravlebas, amitomac miuTiTebda aRniS-

nuli kanonis Sesaxeb. maSasadame, misi qmedeba ufro saeklesio politikis

sferos Seexeboda aTeistTa batonobisas da ara kanonikas. uwmidesma kal-

istratem, cxadia, kargad icoda saeklesio samarTlis mcodneTa ganmarte-

bani, rom karTagenis aRniSnuli kanoni adgilobrivi mniSvnelobisa iyo da

ara saerTo eklesiuri.

Cveni msjeloba Seexeba survils, raTa saeklesio istoriografiam Cvens

sazogadoebaSi daibrunos is Rirseuli adgili da avtoriteti, romelic

mas daukarges rusTa da aTeistTa batonobisas XIX-XX saukuneebSi. es

survili exmianeba da faqtobrivad imeorebs zustad asi wlis win qarTvel

mRvdelmTavarTa ruseTis imperatorisa da eklesiisaTvis gagzavnil Txov-

nas, raTa daarsebuliyo mTel ruseTis imperiaSi (romelSic maSin saqarTveloc

Sedioda) Tundac erTaderTi qarTuli eklesiis istoriis Semswavleli

Page 79: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1164 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

samecniero centri. imJamad ruseTis mmarTvel wreebs surdaT didi zeimiT

aReniSnaT e.w. saqarTvelos ruseTTan SeerTebis 100 wlisTavi, amitomac

mTavrobam gadawyvita qarTuli sazogadoebis zogierTi Txovnis Sesruleba.

am momentiT isargebles qarTvelma episkoposebma da gagzavnes Sesabamisi

Txovna, romelSic kerZod werdnen: ̀ viTvaliswinebT saqarTvelos ruseTTan

SeerTebis 100 wlisTavs, 1901 wlis 18 ianvars da migvaCnia, rom Cveni

pirveli da uwmidesi valia SevevedroT wm. sinods peterburgis Teologiis

akademiaSi daaarsos qarTuli saeklesio istoriis damoukidebeli kaTedra,

sadac Seiswavlian xelnawerebsa da yvelafers, rac ki qarTul eklesias

exeba. es naSromebi gaamdidreben Teologiur da saeklesio literaturas

da naTels mohfenen msoflio marTlmadidebluri eklesiis naklebad Ses-

wavlil furclebs~.66

ruseTSi, kerZod, ki peterburgSi, 1911 wels marTlac Seiqmna saqarTvelos

eklesiis istoriis Semswavleli centri, romelmac mxolod ramdenime weli

iarseba bolSevikebis gabatonebamde. saqarTveloSi arc menSevikebis da miT-

umetes arc bolSevikebis dros, cxadia aseTi centrebi ar arsebobda. 2003

wlis monacemebiT, arc Tbilisis saxelmwifo universitetsa da arc sxva

universitetsa da institutSi saqarTvelos eklesiis istoriis ara Tu fakul-

teti, kaTedrac ki ar arsebobs, Tumca ki amas, rogorc aRvniSneT, 100 wlis

winac iTxovdnen qarTveli episkoposebi. Sesabamisad, rogorc sazogadoebas,

ise student axalgazrdebsa da skolis mowafeebs saSualeba ar eZlevaT

WeSmaritebiT Seiswavlon deda eklesiis istoria, romlis SeswavliTac maT

CaenergebodaT siyvaruli RvTisa da siyvaruli moyvasisa, mamulisa da mSobe-

li erisa, rac yovelTvis saWiroa yoveli sazogadoebisaTvis.

Page 80: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1165s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

Se n iS v n e b i

Tavi II

1. didi sjulis kanoni, gv. 549; 2. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis

Zeglebi, II, gv. 179; 3. iqve, gv. 179; 4. Zeglebi, II, gv. 180; 5. iqve, gv. 178; 6. qarTlis

cxovreba, I, gv. 232; 7. samarTlis Zeglebi, III, gv. 181; 8. iqve, III, gv. 242; 9. iqve, gv. 253;

10. iqve, gv. 262; 11. iqve, gv. 343; 12. iqve, gv. 622; 13. samarTlis Zeglebi, III, gv. 633; 14.

g. meliqiSvili, saqarTvelo ax.w. I-III saukuneebSi, saqarTvelos istoriis narkvevebi,

t. 1. 1970, gv. 510; 15. narkvevebi, I, gv. 537; 16. iqve, gv. 536-537; 17. iqve, gv. 526; 18.

narkvevebi, I, gv. 526; 19. qarTlis cxovreba, I, gv. 24; 20. narkvevebi, I, gv. 526 21. iqve, gv.

527; 22. narkvevebi, I, gv. 528; 23. iqve, gv. 511; 24. iqve, gv. 513; 25. straboni, geografia,

gv. 126-127; 26. axali aRTqma, rusul enaze gv. 547... rusulenovan ise, rogorc sxva

oficialur SromebSi, ar aris aRniSnuli, rom simon kananeli saqarTveloSi qadageb-

da da aqve daikrZala. aseve, andria mociqulis qadagebis adgilad dasaxelebulia

ara saqarTvelo, aramed skviTeTi. 27. narkvevebi, I, gv. 509; 28. narkvevebi, I, gv. 511; 29.

iqve, gv. 512; 30. iqve, gv. 512; 31. iqve, gv. 513; 32. iqve, gv. 514; 33. iqve, gv. 515; 34.

iqve, gv. 516; 35. narkvevebi, I, gv. 516; 36. iqve, gv. 516; 37. iqve, gv. 520; 38. iqve, gv. 525;

39. iqve, gv. 525; 40. narkvevebi, I, gv. 529; 41. iqve, gv. 530; 42. iqve, gv. 531; 43.

narkvevebi, gv. 536; 44. iqve, gv. 535; 45. Zeglebi, II, gv. 123; 46. narkvevebi, I, gv. 518; 47.

2 narkvevebi, I, gv. 519; 48. narkvevebi, I, gv. 521; 49. iqve, gv. 522; 50. qse, 9, gv. 503,

statia xosro; 51. didi sjulis kanoni, gv. 545; 52. Zeglebi, II, gv. 154; 53. Zeglebi, II,

gv. 154; 54. iqve, gv. 174; 55. qronikebi, I, gv. 34; 56. qarTlis cxovreba, I, gv. 35-36; 57.

m. kelenjeriZe, mokle istoria, gv. 5-8; 58. e. nikolaZe, eklesiis istoria, gv. 13; 59. d.

abaSiZe, qarTlis politikuri istoriis zogierTi sakiTxi, mnaTobi, 1987, 9, gv. 154-161; 60.

axali aRTqma, briuseli, gv. 527; 61. p. ingoroyva, giorgi merCule, gv. 224; 62.

narkvevebi, I, gv. 549-550; 63. iqve, gv. 544; 64. iqve, gv. 526; 65. narkvevebi, I, gv. 549; 66.

p. ingoroyva, giorgi merCule, gv. 224; 67. iqve, gv. 225; 68. iqve, gv. 211; 69. i. tabaRua,

saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi, I, gv. 56; 70. iqve, gv. 56; 71.

narkvevebi, I, gv. 511; 72. k. kekeliZe, lit. istoria, I, gv. 40, SeniSvna 3; 73. m.

kelenjeriZe, mokle istoria, gv. 5; 74. qarTlis cxovreba, I, gv. 41; 75. qarTlis

cxovreba, I, gv. 38-43, gadmoRebulia gamokrebiT Zveli qarTuli enidan Cvens mier

(mitr. a. j.); 76. qarTlis cxovreba, I gv. 37-43; 77. berZeni mwerlebi, I, gv. 178; 78.

berZeni mwerlebi, IV, gv. 37; 79. berZeni mwerlebi, IV, gv. 37; 80. iqve, gv. 116; 81. iqve,

gv. 119; 82. georgika, I, gv. 68; 83. berZeni mwerlebi, IV, gv. 121; 84. georgika, I, gv. 29;

85. georgika, VIII, gv. 112; 86. qarTlis cxovreba, I, gv. 41; 87. georgika, VII, gv. 115-117;

88. p. ingoroyva, giorgi merCule, gv. 225; 89. iqve, gv. 226; 90. i. tabaRua, saqarTvelo

evropis arqivebsa da wignsacavebSi, I, gv. 171; 91. i. tabaRua, saqarTvelo evropis

arqivebsa da wignsacavebSi, I, gv. 171-172; 92. g. gozaliSvili, qarTlis moqcevis

problema da bakuri, gv. 38; 93. iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, I, gv. 221; 94.

Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ, 1950, Ê7 ÊÊÊ. 34; 95. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê

Page 81: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1166 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ, 1950, Ê7 ÊÊÊ. 37; 96. a. boxoCaZe, Zalisi da nastak-

isi. _ gaz. komunisti, 1988, 28. VIII; 97. qse, 9, gv. 434, statia slavuri enebi; 98.

ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ. 34; 99. qse, 8, gv. 432; 100. i. WavWavaZe, Txuzulebani,

1984 gv. 716; 101. qarTuli sityvis kulturis sakiTxebi, VI, gv. 37; 102. narkvevebi, I,

gv. 339; 103. iqve, gv. 338; 104. iqve, gv. 422; 105. iqve, gv. 422; 106. narkvevebi, I, gv. 444;

107. iqve, gv. 438; 108. iqve, gv. 439; 109. iqve, gv. 438; 110. iqve, gv. 207; 111. iqve, gv. 662;

112. narkvevebi, I, gv. 622; 113. iqve, gv. 662; 114. iqve, gv. 662; 115. qarTuli sityvis

kulturis sakiTxebi, VI, gv. 26; 116. iqve, gv. 26; 117. qarTuli sityvis kulturis

sakiTxebi, VI, gv. 26; 118. iqve, gv. 10; 119. georgika, I, 1961, gv. 30; 120. o. lorTqifaniZe,

ra saidumlos inaxavs vani, gv. 113; 121. narkvevebi, I, gv. 473; 122. S. ZiZiguri, baskebi

da qarTvelebi, gv. 72-73; 123. narkvevebi, I, gv. 570; 124. iqve, gv. 555; 125. georgika, I, gv.

230; 126. iqve, gv. 186; 127. iqve, gv. 201; 128. S. ZiZiguri, baskebi da qarTvelebi, gv. 20;

129. S. ZiZiguri, baskebi da qarTvelebi, gv. 19; 130. iqve, gv. 18; 131. narkvevebi, I, gv. 424;

132. narkvevebi, I, gv. 680; 133. iqve, gv. 661; 134. iqve, gv. 662; 135. iqve, gv. 662; 136.

georgika, I, gv. 186; 137. iqve, gv. 201; 138. qarTlis cxovreba, IV, gv. 94; 139. narkvevebi,

I, gv. 356; 140. iqve, gv. 662; 141. S. ZiZiguri, baskebi da qarTvelebi, gv. 38; 142.

qarTuli samarTlis Zeglebi, II, 1966, gv. 501; 143. sabWoTa enciklopedia, statia

,,armiane~; 144. qse, 9, gv. 463; 145. b. lominaZe, saqarTvelos sapatriarqo da misi

avtokefalia, saRvTismetyvelo kr., 1981, 12, gv. 82; 146. qarTlis cxovreba, I, gv. 18;

147. iqve, gv. 19; 148. qarTlis cxovreba, gv. 22; 149. iqve, gv. 23; 150. iqve, gv. 24; 151.

iqve, gv. 5; 152. qarTlis cxovreba, gv. 20; 153. iqve, gv. 23; 154. iqve, gv. 22; 155. iqve, gv.

23; 156. iqve, gv. 24; 157. qarTlis cxovreba, gv. 24; 158. iqve, gv. 25; 159. iqve, gv. 26;

160. iqve, gv. 26; 161. iqve, gv. 16; 162. qarTlis cxovreba, gv. 18; 163. iqve, gv. 27; 164.

iqve, gv. 32; 165. iqve, gv. 35; 166. iqve, gv. 42; 167. qarTlis cxovreba, gv. 44; 168. iqve,

gv. 45; 169. iqve, gv. 49; 170. iqve, gv. 50; 171. iqve, gv. 54; 172. iqve, gv. 55; 173. qarTlis

cxovreba, gv. 57; 174. iqve, gv. 65; 175. iqve, gv. 70; 176. iqve, gv. 137; 177. qarTlis

cxovreba, I, gv. 141; 178. iqve, gv. 145-146; 179. qarTlis cxovreba, I, gv. 146; 180. iqve,

gv. 157; 181. iqve, gv. 168; 182. iqve, gv. 170; 183. iqve, gv. 171; 184. iqve, gv. 177; 185. iqve,

gv. 177; 186. qarTlis cxovreba, gv. 240; 187. iqve, gv. 178; 188. iqve, gv. 203; 189. iqve,

gv. 204-205; 190. qarTlis cxovreba, gv. 205; 191. iqve, gv. 205; 192. iqve, gv. 206; 193. iv.

javaxiSvili, Txzulebani, VIII, gv. 193; 194. qarTlis cxovreba, IV, gv. 101; 195. qarTlis

cxovreba, IV, gv. 57; 196. iqve, gv. 94; 197. iqve, gv. 95; 198. b. lominaZe, saqarTvelos

sapatriarqo da misi avtokefalia, saRvTismetyvelo krebuli, 1981, #2, 5, gv. 13; 199.

berZeni mwerlebi saqarTvelos Sesaxeb, V, gv. 124-125; 200. iqve, gv. 124; 201. herodote,

istoria, IV, 37; berZeni mwerlebi saqarTvelos Sesaxeb, V, gv. 45; 202. berZeni mwerle-

bi saqarTvelos Sesaxeb, V, 1983, gv. 158-159; 203. berZeni mwerlebi saqarTvelos

Sesaxeb, V, gv. 56; 204. iqve, gv. 48; 205. iv. javaxiSvili, Txzulebani, gv. 244-245, 249;

206. i. tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi, gv. 64-65; 207. i.

tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi, gv. 67; 208. iqve, gv. 68; 209.

iqve, gv. 173; 210. iqve, gv. 174; 211. i. tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da

wignsacavebSi, gv. 174; 212. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 269; 213. matiane, gv. 5-

Page 82: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1167s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

6; 214. iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, I, gv. 403-404; 215. i. WavWavaZe,

Txuzulebani, gv. 734, 737; 216. iqve, gv. 724; 217. iqve, gv. 725; 218. iqve, gv. 725; 219. iqve,

gv. 734; 220. mose xoreneli, somxeTis istoria, Sesavali, gv. 4; 221. mose xoreneli,

somxeTis istoria, Sesavali, gv. 8; 222. iqve, gv. 29; 223. iqve, gv. 22; 224. mose

xoreneli, somxeTis istoria, gv. 264, SeniSvna; 225. mose xoreneli, somxeTis istoria,

gv. 106-107; 226. mose xoreneli, somxeTis istoria, gv. 111; 227. mose xoreneli,

somxeTis istoria, gv. 264, SeniSvna; 228. uxtanesi, ganyofisaTvis..., gv. 67; 229. uxtane-

si, ganyofisaTvis..., gv. 157; 230. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 231; 231. iqve, gv.

231; 232. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 234; 233. iqve, gv. 235; 234. iqve, gv. 236-

237; 235. iqve, gv. 243; 236. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 152; 237. iqve, gv. 152;

238. iqve, gv. 154; 239. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 156; 240. iqve, gv. 271; 241.

n. lomouri, noqalaqevis gaTxrebis mniSvneloba saqarTvelos istoriis Seswavli-

saTvis. _ kr. noqalaqevi arqeopolisi, gv. 26; 242. v. goilaZe, saqarTvelos, somxeTisa

da albaneTis istoriis sakiTxebi... kr. `saqarTvelos feodaluri xanis istoriis

sakiTxebi~, V, gv. 18; 243. o. lorTqifaniZe, ra saidumlos inaxavs vani, gv. 113; 244.

Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne,

istoriis seria, 1986, #3, gv. 64; 245. osmaleTis, yof. saqarTvelos da qarTvel

mahmadianTa nawili lazistani, gv. 8-9; 246. iqve, gv. 11; 247. osmaleTis, yof. saqarTvelos

da qarTvel mahmadianTa nawili lazistani, gv. 11; 248. daviT gogoWuri, qarTuli

leqsis saTaveebTan. _ ciskari, 1987, #1, gv. 144-150; 249. a. arabuli, literaturuli

saqarTvelo, 1986, 31. X; 250. k. WiTanava, megruli saweso simRera `mze Sinao~, _

Studiebi, II, gv. 219; 251. iqve, gv. 217; 252. iqve, gv. 219; 253. iqve, gv. 216;

T a v i I I I

1. s. janaSia, Sromebi, V, gv. 67; 2. n. janaSia, istoriul wyaroTmcodneobiTi

narkvevebi, gv. 3-4; 3. qarTlis cxovreba, I, gv. 57. 4. narkvevebi, I, gv. 568; 5. n. janaSia,

narkvevebi, gv. 4; 6. iqve, gv. 23; 7. saqarTvelos istoria, gv. 45; 8. n. janaSia, narkvevebi,

gv. 18, SeniSvna; 9. narkvevebi, I, gv. 568; 10. n. janaSia, narkvevebi, gv. 23; 11. georgika, I,

gv. 101-102; 12. georgika, I, gv. 24-25; 13. s. janaSia, Sromebi, V, gv. 85; 14. n. janaSia,

narkvevebi, gv. 27; 15. n. janaSia, narkvevebi, gv. 27-28; 16. qarTlis cxovreba, I, gv. 136-

137; 17. iqve, gv. 136; 18. n. janaSia, narkvevebi, gv. 28; 19. iqve, gv. 29; 20. iqve, gv. 298;

21. iqve, gv. 88; 22. v. goilaZe, saqarTvelos, somxeTisa da albaneTis istoriis

sakiTxebi... kr. `saqarTvelos feodaluri xanis istoriis sakiTxebi~, V, gv. 18; 23. ix.

didi sabWoTa enciklopedia, statia _ `armiane~; 24. qse, 9, gv. 463, statia, somxeTi; 25.

didi sjulis kanoni, gv. 545; 26. efrem mcire, uwyeba..., gv. 4; 27. n. janaSia, narkvevebi,

gv. 13; 28. iqve, gv. 20; 29. qarTlis cxovreba, IV, gv. 68-69; 30. T. bibiluri, qristianuli

religiis sawyisebi saqarTveloSi, `mnaTobi~, 1987, #6, gv. 142; 31. sabinini, saqarTvelos

samoTxe, gv. 624, 625; 32. ev. nikolaZe, eklesiis istoria, gv. 23-24; 33. Zeglebi, I, gv. 50;

34. s. janaSia, I, gv. 213; 35. g. lomTaTiZe, saqarTvelos mosaxleobis kultura da

yofa, gv. 60, Sen. 206; 36. p. ingoroyva, t. II, gv. 277; 37. T. surgulaZe, T. bibiluri, m.

Page 83: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1168 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

ZnelaZe, adreuli qristianobis simbolo mcxeTidan, saq. ssr. mecnierebaTa akademiis

moambe, 101 3, 1981. gv. 741-742; 38. T. bibiluri, saintereso samarxeuli kompleqsi

mcxeTidan (Zeglis megobari), 62, 1983, gv. 39-43; 39. T. bibiluri, Tixis filasamarxi

antikuri xanis saqarTveloSi (disertacia, xelnaweri); 40. T. bibiluri, qristianuli

religiis sawyisebi saqarTveloSi, ̀ mnaTobi~, 1987, #6, gv. 144; 41. qarTlis cxovreba, I, gv.

41; 42. didi sjulis kanoni, gv. 219; 43. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ,

Ê7, ÊÊÊ. 44; 44. g. gozaliSvili, qarTlis moqcevis problema da bakuri, 1974, gv. 15;

45. g. gozaliSvili, qarTlis moqcevis problema da bakuri, 1974, gv. 21; 46. T.

bibiluri, qristianuli religiis sawyisebi saqarTveloSi, gv. 144-145; 47. v. goilaZe,

wminda ninos qarTlSi Semosvlisa da qarTlis moqcevis daTariRebisaTvis, mnaTobi,

1986, #2, gv. 153-154; 48. iqve, gv. 155-162; 49. v. goilaZe, wminda ninos qarTlSi

Semosvlisa da qarTlis moqcevis daTariRebisaTvis, mnaTobi, 1986, #2, gv. 150; 50.

qarTlis cxovreba, I, gv. 115; 51. v. goilaZe, wminda ninos qarTlSi Semosvlisa da

qarTlis moqcevis daTariRebisaTvis, mnaTobi, 1986, # 8, gv. 152, 160-162; 52. m. CxartiS-

vili, qarTuli hagiografiis wyaroTmcodneobiTi Seswavlis problemebi; `cxovreba

wmidisa ninosi~, 1987, gv. 25-26; 53. qarTlis cxovreba, I, gv. 70; 54. qarTlis cxovreba,

I, gv. 70; 55. p. ingoroyva, giorgi merCule, gv. 262, SeniSvna I; 56. narkvevebi, t.II, gv. 181,

186; 57. T. kapanaZe, noqalaqevis bazilikebi, kr. noqalaqevi _ arqeopolisi, gv. 120-

121; 58. e. nikolaZe, eklesiis istoria, gv. 35; 59. n. janaSia, narkvevebi, gv. 17; 60.

qarTlis cxovreba, I, gv. 197; 61. iqve, gv. 159; 62. `moqceva mirian mefisa da mis Tana

yovlisa qarTlisa wmidisa da netarisa dedisa Cvenisa nino mociqulisa mier~, qarT-

lis cxovreba~, gv. 72-130; 63. litra _ wonis erTeuli Zvelad; 64. mveqvse Jami —

naSuadRevis saTqmeli locva; 65. Zeglebi, I, gv. 81-163; 66. Zeglebi, II, gv. 97-98; 67.

m. CxartiSvili, `ninos cxovrebis~ vrceli redaqciis atribucia, `mnaTobi~, 1987, # 5,

gv. 149-154; 68. n. janaSia, narkvevebi, gv. 114; 69. georgika, I, gv. 194; 70. n. janaSia,

narkvevebi, gv. 10-11; 71. varianti a) igulisxmeba ,,moqcevaiA qarTlisaAs~ Satberduli

redaqcia, varianti b) WeliSuri redaqcia (Zegl. I. 1964, gv. 81); 72. qse, `saq ssr~, gv.

346; 73. g. narsiZe, daviTis qvajvari. _ mnaTobi, 1987, # 4, gv. 164; 74. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊ ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ, Ê7; 75. n. janaSia, narkvevebi, gv.

4, SeniSvna; 76. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ, 1950, Ê7, ÊÊÊ. 39; 77.

ÊÊÊ, Ê. 393. ÊÊ. ÊÊÊÊÊÊ; 78. qse, 8, gv. 436, statia romi; 79. b. lominaZe, saqarTvelos

sapatriarqo da misi avtokefalia, saRvTismetyvelo krebuli, 1981, 12, gv. 71; 80. didi

sjulis kanoni, gv. 219, 232, 249, 266; 81. "Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ (ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ) Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ"

ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê. I, ÊÊÊÊÊÊ. 1877, ÊÊÊ. 85-87; 82. didi

sjulis kanoni, gv. 219, 232, 249, 266; 83. qarTlis cxovreba, I, gv. 137; 84. iqve, gv. 137;

85. iqve, gv. 145; 86. qarTlis cxovreba, gv. 129; 87. iqve, gv. 137; 88. iqve, gv. 140; 89.

iqve, gv. 196; 90. qarTlis cxovreba, gv. 147; 91. n. janaSia, narkvevebi, gv. 45; 92. qse, 6, gv.

411; 93. Zeglebi, I, gv. 86-91; 94. didi sjulis kanoni, gv. 261; 95. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ, Ê7, ÊÊÊ. 35; 96. iqve, gv. 36; 97. iqve, gv. 39; 98. aTenis

sintagma, VI, gv. 258; 99. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ, 1950, Ê7, ÊÊÊ. 51;

Page 84: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1169s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

T a v i I V

1. s. janaSia, Sromebi, V, gv. 91; 2. iqve, gv. 93; 3. bizantielebs qarTvelebi

`berZnebs~ anda ̀ romionebs~ uwodebdnen. ̀ ioni~ da ̀ ionia~ Zvel saqarTveloSi berZnebsa

da saberZneTs erqvaT; 4. qarTlis cxovreba, I, gv. 146; 5. s. janaSia, Sromebi, V, gv. 91;

6. mose xoreneli, somxeTis istoria, gv. 5; 7. k. wereTeli, erTi siriuli werilis Sesaxeb.

_ `macne~, enisa da lit. seria, 1987, #1, gv. 136; 8. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊ, 1963, Ê. 575; 9. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963, Ê. 178; 10.

qarTlis cxovreba, I, gv. 146; 11. n. janaSia, narkvevebi, gv. 29; 12. qarTlis cxovreba,

I, gv. 138; 13. n. janaSia, narkvevebi, gv. 30-32; 14. iqve, gv. 32; 15. ...s. janaSia, Sromebi,

I, gv. 274; 16. n. janaSia, narkvevebi, gv. 274; 17. s. janaSia, Sromebi, V, gv. 88; 18. iqve, gv.

90; 19. qarTlis cxovreba, I, gv. 197; 20. qarTlis cxovreba, I, gv. 373; 21. iqve, gv. 217;

21. iqve, gv. 217; 23. Zeglebi, I, 94, a; 24. z. aleqsiZe, vaxtang gorgasalisa da miqael

mTavarepiskoposs Soris konfliqtis gamo, Ziebani saqarTvelosa da kavkasiis is-

toriidan, gv. 102-106; v. goilaZe, miqaeli iyo mRvdeli WeSmariti..., mnaTobi, 1987, #4,

gv. 174; 25. n. janaSia, lazar farpecis cnobebi, gv. 218; 26. n. janaSia, narkvevebi, gv.

35-36; 27. qarTlis cxovreba, I, gv. 145; 28. n. janaSia, narkvevebi, gv. 39; 29. iqve, gv. 41;

30. s. janaSia, Sromebi, V, gv. 89-90; 31. n. janaSia, narkvevebi, gv. 42; 32. iv. javaxiS-

vili, qarTveli eris istoria, I, gv. 336; 33. n. janaSia, narkvevebi, gv. 44-45; 34. iqve, gv.

45-46; 35. s. janaSia, Sromebi, I, gv. 20; epistoleTa wigni, gv. 161; 36. n. janaSia,

narkvevebi, gv. 46; 37. iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, I, gv. 280; 38. n. janaSia,

lazar farpecis cnobebi, gv. 246; 39. iqve, gv. 50; 40. iqve, gv. 51; 41. iqve, gv. 51; 42.

iqve, gv. 52; 43. d. musxeliSvili, wyaroTmcodneobiTi kritikis zogierTi problemebi,

macne, istoriis seria, 1986, #3, gv. 69; 44. iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, I,

gv. 287; 45. iqve, gv. 241; 46. n. janaSia, narkvevebi, gv. 53; 47. qarTlis cxovreba, I, gv.

139-207 gadmoRebuli Zveli qarTulidan; 48. igulisxmeba hunebi, alanebi da sxva-

dasxva CrdiloeTis tomebi, romlebic im dros awyobdnen laSqrobebs dasavleT

evropaSic ki; 49. `qarTlis samefos~ dasavleTi sazRvari gadioda mdinare egrisw-

yalze. `egriswylis qvemoT~, anu am mdinaris iqiT mdebare marjvena sanapiro qveyana

`afxazeTi~ Sedioda bizantiis imperiaSi anu `berZnebis~ qveyana iyo. vaxtangis dros

bizantielebma gadmolaxes qarTlis samefos sazRvari md. egriswyalze da daipyres

qarTlis miwa-wyali egriswylidan vidre cixe-gojamde; 50. `daimorCila... mefis

brZanebis gareSe~ _ es adgili gviandeli CanarTia, gv. 156; 51. vaxtangma gaaTavisu-

fla berZnebisgan qarTlis teritoria cixe-gojidan egriswylamde da agreTve afx-

azeTic, romelic berZnebs hqondaT dapyrobili. vaxtangi afxazeTSi Sevida Crdil-

okavkasiis gziT, osebis damarcxebis Semdeg; 52. qarTlis cxovreba, I, gv. 171; vaxtangi

gulisxmobda, rom am drois qristianoba proberZnuli mimarTulebisa ar yofila,

aramed aRmosavluri orientaciisa. TviT sparselTa Sorisac ki yofilan qristiane-

bi. `daRaTu aw Sen migcne sparsni, ara ukue gancruvdesa saxeli Cemi? da umetes

Cuensa aqus mravalTa maTganTa siyuaruli qristesi, aramed SiSisagan ver gamoacxa-

deben~; 53. igulisxmeba qarTlis samefos is miwebi, romlebic qarTls CamoaWra

Page 85: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1170 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

saberZneTma jer kidev vaxtangamde, mefe varaz-bakuris dros _ klarjeTi zRvidan

arsianamde; 54. mdinare yubani; 55. osebis laSqrobis Semdeg vaxtangma `berZenTa

qveyana~ anu afxazeTi aiRo da TviTon daiWira. Semdeg ki vaxtangma da keisarma

erTmaneTs gaucvales teritoriebi, kerZod, klarjeTi da misi mimdebare miwebi jer

kidev varaz-baqaris dros miitaca saberZneTma, am teritoriis dabrunebas vaxtangi

Zlier cdilobda. pontoSi sazavo molaparakebisas saqarTvelos daubrunda klar-

jeTi, xolo saberZneTs daubrunda afxazeTi. afxazeTis erTi nawili ki egriswylidan

klisuramde mziTvis saxiT SeuerTda vaxtangis samefos; 56. igulisxmeba im episko-

posebis mTavari, romelnic vaxtangs Seegebnen _ mTavarepiskoposi miqaeli; 57. fulis

qisis Semnaxveli, molare; 58. `da dRes icodeT axalnergad WeSmaritad qarTli~; 59.

qarTlis cxovreba, I, gv. 146; samTavros ukve arsebul saepiskoposo taxtze. aRsaniS-

navia, rom geografiulad qarTlis samefo dayofili iyo oTx xevad: 1. xevi qarTlisa

(mtkvris saTavidan xunanamde); 2. xevi kaxeTisa; 3. xevi klarjeTisa da 4. xevi

egrisisa (q. c. I, gv. 146); axali episkoposebi dausvamT sam xevSi: qarTlSi, kaxeTSi da

klarjeTSi. 60. vaxtangis meore cols mziTvad moyva teritoria egriswylisa da

klisuris Sua, am qalis Svilebs darCaT kidvc samemkvidrvod es miwebi, xolo pirve-

li colisgan darCenilebs samxreT saqarTvelo; 61. napatelni cxovrobdnen dRevan-

del azerbaijanSi q. Seqis sanaxebSi. q. Seqi mdebareobs q. zaqaTalis aRmosavleTiT

64 km-is manZilze, xolo q. kaxidan daSorebulia 34 km-iT. imdroindeli Sexed-

ulebiT, napatelni kaxeTis provinciaSi (`xevSi~) Sediodnen da ara hereTisaSi; 62.

imperatori iustiniane (527-565); 63. Zeglebi, I, gv. 93, b; 64. qarTlis cxovreba, I, gv.

159; 65. v. goilaZe, wminda ninos qarTlSi Semosvlisa da qarTlis moqcevis daTar-

iRebisaTvis, mnaTobi, 1986, # 2, gv. 161-162; 66. saqarTvelos eklesiis kalendari, 1972,

gv. 140; 67. qarTlis cxovreba, I, gv. 146; 68. iqve, gv. 197; 69. iqve, gv. 197; 70. qarTlis

cxovreba, I, gv. 135-136; 71. n. janaSia, narkvevebi, gv. 28-29; 72. mose xoreneli, somxeTis

istoria, gv. 206; 73. iqve, gv. 284; 74. iqve, gv. 210; 75. mose xoreneli, somxeTis

istoria, gv. 228; 76. iqve, gv. 228; 77. qarTlis cxovreba, I, gv. 146; 78. qrestomaTia, gv.

242; 79. qarTlis cxovreba, I, gv. 138; 80. iqve, gv. 138; 81. Zeglebi, I, gv. 92; 82. n.

janaSia, narkvevebi, gv. 30-31; 83. qse, 9, gv. 464; 84. b. mWedliSvili, gorgasalis

reformebis Sesaxeb. _ mnaTobi, 1986, #11, gv. 167; 85. Zeglebi, I, gv. 92; 86. qarTlis

cxovreba, I, gv. 142; 87. iqve, gv. 142; 88. iqve, gv. 145; 89. Zeglebi, I, gv. 93; 90. qarTlis

cxovreba, I, gv. 145; 91. qarTlis cxovreba, gv. 197; 92. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ, 1950, Ê7, ÊÊÊ. 34; 93. iqve gv. 38; 94. igulisxmeba q. konstan-

tinepoli; 95. v. goilaZe, miqaeli iyo mRvdeli WeSmariti..., mnaTobi, 1987, #4, gv. 21;

96. `aqundin ukue TavisuflebiT da uiZulebelad zedamdgomelTa kYprisa wmidaTa

eklesiaTasa kanonTaebr RirsTa mamaTaAsa da zemoiTganisa Cueulebisa TavTa TYsTa

mier qmnaA KelT-dasxmasa RmrTismoSiSTa episkoposTasa~, _ didi sjulis kanoni, gv.

219, 266; 97. didi sjulis kanoni, gv. 266-267; 98. didi sjulis kanoni, gv. 267; 99. v.

goilaZe, miqaeli iyo mRvdeli WeSmariti..., mnaTobi, 1987, #4, gv. 21; 100. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963, ÊÊÊ. 296; 101. v. goilaZe, miqaeli iyo mRvdeli

WeSmariti..., mnaTobi, 1987, #4, gv. 22; 102. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ,

Page 86: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1171s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

1963, ÊÊÊ. 296; 103. v. goilaZe, miqaeli iyo mRvdeli WeSmariti..., mnaTobi, 1987, #4, gv.

22; 104. e.i. imperatorTan midiodnen samarTlis saZieblad, is ki Tavisive qalaqis

(konstantinopolis) episkoposs arCevinebda maT saqmes; 105. a. kartaSevis Tanaxmad,

pontosa da asiis diocezebi Sediodnen ara antioqiis iurisdiqciaSi, aramed damoukide-

beli, avtokefaluri eklesiebi iyvnen; 106. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ,

1963, ÊÊÊ. 412-420; 107. iqve, gv. 422; 108. iqve, Semdeg a. kartaSevi wers: `iTvleboda,

rom papi adreve scnobda konstantinopolis episkoposis aRzevebas. 1. Tu 381 wlis

krebas romi ar cnobda, ratom dumda amis Sesaxeb 70 weli? mogvianebiT mainc

yovelive es papebma cnes. 2. 449 wels papis legatebi moiTxovdnen (efesos krebaze),

konstantinopoleli episkoposi me-2 adgilze daesvaT da ar Tanxmdebodnen me-5

adgils, romelzedac flavianem dasva dioskore. 3. ratom ijda qalkedonSi 451

wels anatoli konstantinopoleli me-2 adgilze? Sesabamisad, es pativi Rirsebisa

legatebis mier iyo aRiarebuli, roca laTinebma aiRes konstantinopoli 1205 w. da

daadgines iq Tavisi laTini patriarqi konstantinopolisa, lateranis XII msoflio

krebaze daadgines: romis eklesiis Semdeg pirveli adgili konstantinopolisa, me-

ore _ aleqsandriisa, mesame _ antioqiisa, meoTxe _ ierusalimisa, TiToeul amaTgans

TavianTi Rirsebis SenarCunebiT~. da florenciis krebam 1438 w. uniis Sesaxeb de-

kretSi daadgina _ `konstantinopolis patriarqi iqneba meore romis papis Semdeg,

aleqsandriis mesame, meoTxe _ antioqieli, mexuTe _ ierusalimeli. TiToeuls Se-

unarCundeboda privilegiebi da uflebebi~. (iqve); 109. v. goilaZe, miqaeli iyo mRvde-

li WeSmariti..., mnaTobi, 1987, #4, gv. 23; 110. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, "Ê ÊÊÊÊÊÊ 17-ÊÊ Ê 28-ÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ". ÊÊÊ, ÊÊÊ. 63; 111. iqve, gv. 63; 112. qarTlis cxovre-

ba, I, gv. 197; 113. saqarTvelos eklesiis kalendari, 1987, gv. 223; 114. m. mamulia,

episkoposi g. sarqisiani (saRvTismetyvelo krebuli, 1986, #4), gv. 176; 115. arseni

safareli, ganyofisaTvis, muxli IV, gv. 78; 116. arseni safareli, ganyofisaTvis, muxli

IV, gv. 79, arsen safarelis am cnobas adastureben berZnuli wyaroebic; 117. m.

mamulia, episkoposi g. sarqisiani (saRvTismetyvelo krebuli, 1986, #4), gv. 188; 118.

iqve, gv. 189; 119. iqve, gv. 190; 120. iqve, gv. 198; 121. iqve, gv. 199; 122. m. mamulia,

episkoposi g. sarqisiani (saRvTismetyvelo krebuli, 1986, #4), gv. 199-200; 123. iqve, gv.

199-200; 124. iqve, gv. 199-200; 125. iqve, gv. 204; 126. georgika, IV, naw. I, gv. 138; 127. m.

mamulia, episkoposi g. sarqisiani (saRvTismetyvelo krebuli, 1986, #4), gv. 218; 128.

iqve, gv. 188; 129. iqve, gv. 205; 130. m. mamulia, episkoposi g. sarqisiani (saRvTismetyve-

lo krebuli, 1986, #4), gv. 187; 131. iqve, gv. 187; 132. iqve, gv. 194; 133. iqve, gv. 195;

134. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963, ÊÊÊ. 458; 135. qarTlis cxovreba,

I, gv. 197; 136. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ, 1950, Ê7, ÊÊÊ. 63; 137.

qarTlis cxovreba, I, gv. 197; 138. iqve, gv. 197; 139. qse, 7, stat. monofizitoba; 140. v.

goilaZe, miqaeli iyo mRvdeli WeSmariti..., mnaTobi, 1987, #4, gv. 222; 141. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963, ÊÊÊ. 459; 142. am galobis Tanaxmad, yovladwmida

sameba ecva jvarze, rac mkrexelobaa; 143. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ,

1963, ÊÊÊ. 459; 144. z. aleqsiZe, masalebi dvinis 506 wlis saeklesio krebis istori-

isaTvis. _ macne, istoriis seria, 1973, # 3, gv. 146-152; 145. iqve, gv. 154; 146. z.

Page 87: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1172 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

aleqsiZe, religiuri situaciis Sesaxeb VI s-is kavkasiaSi. _ macne, istoriis seria,

1974, # 1, gv. 104; 147. z. aleqsiZe, masalebi dvinis 506 wlis saeklesio krebis

istoriisaTvis. _ macne, istoriis seria, 1973, # 3, gv. 154; 148. z. aleqsiZe, religiuri

situaciis Sesaxeb VI s-is kavkasiaSi. _ macne, istoriis seria, 1974, # 1, gv. 149; 149.

z. aleqsiZe, religiuri situaciis Sesaxeb VI saukunis kaekasiaSi. _ macne, istoriis

seria, 1974, # 1, gv. 149; 150. iqve, gv. 158; 151. m. mamulia, episkoposi g. sarqisiani, gv.

202-203; 152. z. aleqsiZe, masalebi dvinis 506 wlis saeklesio krebis istoriisaTvis.

_ macne, istoriis seria, 1973, # 3, gv. 162; 153. z. aleqsiZe, vaxtang gorgasalisa da

miqael mTavarepiskoposs Soris konfliqtis gamo, Ziebani saqarTvelosa da kavkasiis

istoriidan, gv. 107; 154. z. aleqsiZe, masalebi dvinis 506 wlis saeklesio krebis

istoriisaTvis. _ macne, istoriis seria, 1973, # 3, gv. 166; 155. iqve, gv. 166; 156. arseni

safareli, ganyofisaTGs, muxli XI; 157. arseni safareli, ganyofisaTvis, muxli VII;

158. qse, 7, stat. monofizitoba, gv. 101; 159. iqve, gv. 101; 160. z. aleqsiZe, vaxtang

gorgasalisa da miqael mTavarepiskoposs Soris konfliqtis gamo, Ziebani saqarTvelosa

da kavkasiis istoriidan, gv. 102; 161. iqve, gv. 105; 162. iqve, gv. 105; 163. iakob

curtaveli, wameba SuSanikisi, z. aleqsiZis Sesavali (rus. en.), 1978, gv.10; 164. z.

aleqsiZe, vaxtang gorgasalisa da miqael mTavarepiskoposs Soris konfliqtis gamo,

Ziebani saqarTvelosa da kavkasiis istoriidan, gv. 106; 165. iqve, gv. 106; 166. z.

aleqsiZe, SuSaniki _ internacionaluri wmindani. _ saenaTmecniero krebuli, 1979, gv. 301; 167.

z. aleqsiZe, religiuri situaciis Sesaxeb VI saukunis kaekasiaSi. _ macne, istoriis

seria, 1974, # 1, gv. 107-108; 168. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963, ÊÊÊ.

412; 169. Ê.ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963, ÊÊÊ. 422; 170. s. janaSia,

Sromebi, V, gv. 74; 171. m. lorTqifaniZe, qarTli V s-is II naxevarSi, 1979, gv. 72-74;

172. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ Ê.Ê., ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ, 1979 Ê., ÊÊÊ.197; 173.

Ê.ÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ. 72; 174. n. janaSia, lazar farpecis

cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, 1962, gv. 214; 175. ,,iberebi qristianebi arian da am

sarwmunoebis wesebs yvela imaze ukeT icaven, romelTac Cven vicnobT~, georgika, II, gv.

21; 176. b. mWedliSvili, gorgasalis reformebis Sesaxeb. _ mnaTobi, 1986, #11, gv. 166-

169; 177. n. janaSia, narkvevebi, gv. 45-46; 178. didi sjulis kanoni, gv. 219; 179. didi

sjulis kanoni, gv. 249; 180. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ (ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ), ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊ,

_ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ, 25, 1984, ÊÊÊ. 151, ÊÊÊÊ. 140; 181. qarTlis cxovreba, I, gv. 197;

182. n. janaSia, narkvevebi, gv. 32; 183. iqve, gv. 32; 184. b. mWedliSvili, gorgasalis

reformebis Sesaxeb. _ mnaTobi, 1986, #2, gv. 167; 185. Zeglebi, I, gv. 93; 186. didi

sjulis kanoni, gv. 271-273; 187. qarTlis cxovreba, I, gv. 197-198; 188. iqve, gv. 198-199;

189. Zeglebi, I, gv. 93; 190. b. lominaZe, saqarTvelos sapatriarqo da misi avtokefa-

lia, saRvTismetyvelo krebuli, 1981, 12, gv. 73; 191. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne, istoriis seria, 1986, #3, gv. 69; 192.

Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne,

istoriis seria, 1986, #3, gv. 67-70; 193. iqve, gv. 62; 194. T. yauxCiSvili, berZeni

mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, I, gv. 141; 195. iqve, gv. 153; 196. iqve, gv. 151;

197. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne,

Page 88: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1173s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

istoriis seria, 1986, #3, gv. 64; 198. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne, istoriis seria, 1986, #3, gv. 64-65; 199. iqve, gv.

69; 200. iv. javaxiSvili, saqarTvelos sazRvrebi, gv. 18; 201. n. janaSia, narkvevebi, gv.

88; 202. n. janaSia, lazar farpecis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, 1962, gv. 218; 203.

n. janaSia, istoriuli wyaroTmcodneobis narkvevebi, I, gv. 298; 204. iv. javaxiSvili,

saqarTvelos sazRvrebi, gv. 17; 205. n. janaSia, istoriuli wyaroTmcodneobis narkvevebi,

I, gv. 89, 213; 206. Zeglebi, I, gv. 89; 207. Zeglebi, I, gv. 89; 208. iqve, gv. 89; 209. b.

lominaZe, saqarTvelos sapatriarqo da misi avtokefalia, saRvTismetyvelo krebuli,

1981, 12, gv. 63; 210. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 363; 211. iv. javaxiSvili,

Txzulebani, I, gv. 363-366; 212. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 366-367; 213. iv.

javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 356-357; 213. v. goilaZe, qarTuli eklesiis saTaveebTan,

gv. 204; 214. maqsime sardeli mitr. saqarTvelos eklesia da misi avtokefalia, aTeni,

1966, gv. 47; 215. maqsime sardeli mitr. saqarTvelos eklesia da misi avtokefalia,

1966, rusuli Targmani, SeniSvna 1, gv. 52; 216. qronikebi, I, gv. 36-37; 217. b. lominaZe,

saqarTvelos sapatriarqo da misi avtokefalia, saRvTismetyvelo krebuli, 1981, 12,

gv. 90; 218. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ.

_ macne, istoriis seria, 1886, #3, gv. 57-70; 219. b. lominaZe, saqarTvelos sapatri-

arqo da misi avtokefalia, saRvTismetyvelo krebuli, 1981, 12, gv. 82; 220. teritoria

quTaissa da foTs (cxeniswyals) Soris; 221. imereTi; 222. raWa-leCxumi; 223. b.

lominaZe, saqarTvelos sapatriarqo da misi avtokefalia, saRvTismetyvelo krebuli,

1981, 12, gv. 80; 224. b. lominaZe, saqarTvelos sapatriarqo da misi avtokefalia,

saRvTismetyvelo krebuli, 1981, 12, gv. 73-73 Cveni matiane wers, rom kaTalikos

sabamde kaTalikosebi saberZneTidan modiodneno. Tu aseTi wesi sinamdvileSi arse-

bobda, Cans, is vaxtang gorgaslis dros dawesebula, radganac manamde qarTuli

eklesia ierarqiulad arc erT sxva eklesiaze ar iyo daqvemdebarebuli. kaTalikos

petredan kaTalikos sabamde mxolod sami kaTalikosi Seicvala. albaT, maT uwodebd-

nen `saberZneTidan mosulT~;

T a v i V

1. moqcevaA qarTlisaA, Zeglebi, I, gv. 94; 2. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 284;

3. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 288; 4. s. janaSia, Sromebi, V, gv. 113-479; 5. iv.

javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 294; 6. iqve, gv. 300; 7. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv.

294; 8. iqve, gv. 300; 9. s. janaSia, Sromebi, V, gv. 89; 10. s. janaSia, Sromebi, V, gv. 112;

11. iv. javaxiSvili, Txzulebani, 1, gv. 340; 12. iqve, gv. 341-342; 13. iv. javaxiSvili,

Txzulebani, I, gv. 339; 14. iqve, gv. 339-340; 15. qse, 8, stat. saeklesio ganxeTqileba

kavkasiaSi, gv. 625; 16. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 341; 17. iqve, gv. 342; 18. iv.

javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 401; 19. iqve, gv. 398-399; 20. iv. javaxiSvili, Txzule-

bani, I, gv. 401; 21. iqve, gv. 401; 22. iqve, gv. 399; 23. qrestomaTia, I, gv. 169; 24. iv.

javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 400; 25. qrestomaTia, I, gv. 242; 26. mose xoreneli,

somxeTis istoria, gv. 206; 27. qrestomaTia, I, gv. 416; 28. k. kekeliZe, lit. istoria, I,

Page 89: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1174 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

gv. 48; 29. qrestomaTia, I, gv. 416; 30. mose xoreneli, somxeTis istoria, gv. 24; 31. iqve,

gv. 206; 32. mose xoreneli, somxeTis istoria, gv. 284; 33. iqve, gv. 5-6; 34. k. kekeliZe,

lit. istoria, I, gv. 40; 35. v. goilaZe, saqarTvelos, somxeTisa da albaneTis istoriis

sakiTxebi... kr. `saqarTvelos feodaluri xanis istoriis sakiTxebi~, V, gv. 19; 36. iqve,

gv. 19; 37. iqve, gv. 19; 38. qarTlis cxovreba, I, gv. 266; 39. qrestomaTia, I, gv. 35; 40.

iqve, gv. 40; 41. mose xoreneli, somxeTis istoria, gv. 172; 42. z. sxirtlaZe, freskuli

warwerebi, gv. 107; 43. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne, istoriis seria, 1886, #3, gv. 67; 44. movses kalankatuaci, albanTa

qveynis istoria, gv. 51-52; 45. qrestomaTia, I, gv. 166; 46. z. sxirtlaZe, freskuli

warwerebi, gv. 107; 47. iqve, gv. 108; 48. iqve, gv. 108; 49. uxtanesi, istoria gamoyofisa,

gv. 63; 50. epistoleTa wigni, gv. 15; 51. uxtanesi, istoria gamoyofisa, gv. 67; 52. iqve,

gv. 67; 53. maqsime sardeli mitr. saqarTvelos eklesia da misi avtokefalia, 1966,

rusuli Targmani, gv. 26-28; 54. qse, 9, gv. 669; 55. iqve, gv. 669; 56. e. nikolaZe, eklesiis

istoria, gv. 142-148; 57. igulisxmeba `egriswylis~ aqeT mdebare qveyana; 58. Ê.

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne, is-

toriis seria, 1986, #3, gv. 63; 59. iqve, gv. 62-64; 60. qse, 9, gv. 463; 61. CÊC, cÊ. ApÊ.

CCP, ÊÊÊ. 77; 62. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne, istoriis seria, 1886, #3, gv. 66; 63. iqve, gv. 66; 64. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne, istoriis seria, 1986,

#3, gv. 67; 65. iqve, gv. 62; 66. iqve, gv. 64; 67. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ. _ macne, istoriis seria, 1886, #3, gv. 69;

68. d. musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, II, gv. 151-

152; 69. p. ingoroyva, giorgi merCule, gv. 52; 70. arseni safareli, ganyofisaTYs, gv.

78; 71. narkvevebi, t.II, gv. 276; 72. saqarTvelos istoria, gv. 70; 73. epistoleTa wigni,

gv. 140; 74. qse, 9, stat. z. aleqsiZe, somxuri samociqulo eklvsia, gv. 472; 75. arseni

safareli, ganyofisaTvis, gv. 156; 76. iqve, gv. 51; 77. iqve, gv. 51; 78. iqve, gv. 51; 79.

iqve, gv. 131; 80. arseni safareli, ganyofisaTGs, gv. 87-88; 81. iv. javaxiSvili, Txzu-

lebani, I, gv. 283-284; 82. iqve, gv. 284; 83. iqve, gv. 285; 84. arseni safareli, ganyofi-

saTvis, gv. 79; 85. iqve, gv. 80; 86. iqve, gv. 80; 87. iqve, gv. 154; 88. Tveni II, 1983

(Targmani rusulidan), gv. 52-55; 89. iqve, gv. 59; 90. Tveni II, 1983 (Targmani rusul-

idan), gv. 70; 91. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 410; 92. iqve, gv. 391; 93. iqve, gv.

392; 94. qarTlis cxovreba, I, gv. 208; 95. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis

istoria, I, gv. 161; 96. qarTlis cxovreba, I, gv. 207-2084; 97. iqve, gv. 208; 98. iv.

javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 412; 99. iqve, gv. 412; 100. iqve, gv. 413; 101. iv.

javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 415; 102. iqve, gv. 386; 103. iqve, gv. 415; 104. qse, 8, stat.

saeklesio ganxeTqileba kavkasiaSi, gv. 625; 105. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 391;

106. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 418; 107. qarTlis cxovreba, I, gv. 223; 108. k.

kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, I, gv. 88; 109. iqve, gv. 269; 110. iqve,

gv. 345; 111. r. TvaraZe, TxuTmetsaukunovani mTlianoba, gv. 154; 112. iqve, gv. 154; 113.

Zeglebi, II, gv. 123; 114. `epistoleTa wigni~ somxuri teqsti qarTuli TargmaniT,

gamokvleviTa da komentarebiT gamosca zaza aleqsiZem 1968 wels; 115. qse, 8; qse, 9,

Page 90: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1175s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

stat. somxuri samociqulo eklesia, gv. 625; 116. epistoleTa wigni, gv. 157; 117. unda

iyos ioane maxarebelisa; 118. uxtanesi, istoria gamoyofisa, gv. 23; 119. uxtanesi,

istoria gamoyofisa, gv. 31; 120. iqve, gv. 31; 121. uxtanesi, istoria gamoyofisa, gv. 31-

33; 122. iqve, gv. 35; 123. iqve, gv. 43; 124. iqve, gv. 63; 125. uxtanesi, istoria

gamoyofisa, gv. 123; 126. iqve, gv. 131; 127. iqve, gv. 139-141; 128. s. janaSia, Sromebi, gv.

112; 129. k. danelia, Zveli qarTuli enis kaTedris Sromebi, #23, 1980, gv. 89; 130. iqve,

gv. 122; 131. k. danelia, Zveli qarTuli enis kaTedris Sromebi, #23, 1980, gv. 90; 132.

arseni safareli, ganyofisaTvis, gv. 87; 133. uxtanesi, istoria gamoyofisa, gv. 31; 134.

arseni safareli, ganyofisaTvis, gv. 84; 135. iqve, gv. 156; 136. v. nalbandiani, somxur

siZveleTa gakveTilebi, gv. 11; 137. uxtanesi, istoria gamoyofisa, gv. 156-157; 138. iv.

javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 300; 139. uxtanesi, istoria gamoyofisa, gv. 157; 140. iv.

javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 424; 141. iqve, gv. 422; 142. iqve, gv. 423; 143. iqve, gv. 423;

144. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv. 428; 145. iqve, gv. 424; 146. k. kekeliZe, Zveli

qarTuli literaturis istoria, I, gv. 51; 147. iqve, gv. 51; 148. k. kekeliZe, Zveli

qarTuli literaturis istoria, I, gv. 52; 149. qse, 7, stat. monofizitoba, gv. 100; qse, 8,

stat. saeklesio ganxeTqileba kavkasiaSi, gv. 625; 150. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I, gv.

350; 151. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, I, gv. 487; 152. iqve, gv. 474;

153. uxtanesi, istoria gamoyofisa, gv. 286; 154. iqve, gv. 255; 155. iqve, gv. 255; 156.

uxtanesi, istoria gamoyofisa, gv. 255; 157. iqve, gv. 81; 158. uxtanesi, istoria gamoy-

ofisa, gv. 369; 159. iqve, gv. 371;

T a v i VI

1.qarTlis cxovreba, I, 1955 w., gv.217; 2.iqve, gv.217; 3.iqve, gv.218; 4. i. javaxiSvili,

Txzulebani, t. I. 1979 w., gv. 300; 5. qarTlis cxovreba, I, 1955w., gv. 221; 6. iqve, gv. 221;

7. epistoleTa wigni, 1968 w., gv. 193-194; 8. qarTlis cxovreba, I, 1955 w., gv. 222; 9. qse,

IX, gv. 567; 10.qarTlis cxovreba, I, gv.223; 11.epistoleTa wigni, gv.150; 12.iqve, gv.195;

13.iqve, gv.195; 14.iqve, gv.173; 15.iqve. gv.197; 16.epistoleTa wigni, gv.196; 17. iqve, gv.

196, SeniSvna; 18. iqve, gv. 197; 19. iqve, gv. 251, SeniSvna; 20. iqve, gv. 201; 21. iqve, gv.

251; 22. qarTlis cxovreba, I, 1955 w., gv. 222; 23. iqve, gv. 223; 24. iqve, gv. 224. 25. iqve,

gv. 224; 26. i. javaxiSvili, Txzulebani, t. I, 1979 w., gv. 301-302; 27. epistoleTa wigni,

gv. 200-204; 28. i. javaxiSvili, Txzulebani, t. I, 1979 w., gv. 302; 29. qarTlis cxovreba,

I, 1955w., gv. 225. 30. iqve gv. 226; 31. i. javaxiSvili, Txzulebani, t.I, 1979 w., gv. 306; 32.

qarTlis cxovreba, I, 1955 w., gv. 228; 33. iqve, gv. 226. 34. epistoleTa wigni, gv. 216; 35.

epistoleTa wigni, gv. 270; 36. iqve, gv. 217; 37. iqve, gv. 217; 38. iqve, gv. 270; 39.

qarTlis cxovreba, I, 1955 w., gv. 226-227. 40. iv. javaxiSvili, Txzulebani, t. II, 1984 w.,

gv. 74; 41. iqve, gv. 76; 42. iqve, gv. 77; 43. `Tavisufal ars da mociqulTa magieri da

mociqulTa taxtsa zeda mjdomi da patriarqi~, qarTlis cxovreba, t. I, 1955, gv. 231;

44. iqve, gv. 231, CanarTi; 45. iqve, gv. 232, CanarTi. 47. qarTlis cxovreba, I, 1955 w., gv.

Page 91: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1176 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

232; 48. iv. javaxiSvili, Txzulebani, t. II, gv. 77; 49. iqve, gv. 78. 50. k. kekeliZe, Zv.

qarTuli literaturis istoria, t. I, 1980 w., gv. 527; 51. iqve, gv. 128; 52. n. berZeniS-

vili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, t. IX, 1979 w., gv. 15-16. 53. s. janaSia, Sromebi,

t. I, 1949 w., gv. 124; 54. d. musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi

sakiTxebi, t. II, 1980 w., gv. 5. 55. d. musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis

ZiriTadi sakiTxebi, t. II, 1980 w., gv. 152; 56. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. II, gv.

563. 57. epistoleTa wigni, gv. 200, 266-268; 58. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t.

II, gv. 207; 59. iqve, gv. 563; 60. iqve, gv. 563. 61. vaxuSti, qarTlis cxovreba, t. IV, 1973

w., gv. 70; 62. d. musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi,

t. II. gv. 151. 63. d. musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi

sakiTxebi, t. II, gv. 13; 64. epistoleTa wigni, gv. 167; 65. iqve, gv. 168. 66. d. musxeliS-

vili, qarTuli istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, t. II, gv. 21; 67. s.janaSia,

Sromebi, t.I, gv. 122-123; 68. epistoleTa wigni, gv. 170; 69. iqve, gv. 171. 70. iqve, gv.

173; 71. iqve, gv. 176; 72. iqve, gv. 178-180; 73. iqve, gv. 180. 74. epistoleTa wigni, gv.

180. 75. qarTlis cxoreba, I, 1995, gv. 226. 76. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literatur-

is istoria, t. I, 1980, w., gv. 51; 77. p. ingoroyva _ giorgi merCule, 1954 w., gv. 30. 78.

p. ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w., gv. 424. 79. literaturuli Ziebani, 1983 w., gv.

280; 80. saRvTismetyvelo krebuli, 1984, #2. v. gurgeniZis gamoklvleva, gv. 120; 81.

antioqiis patriarqebi anastasi I (596-601) da anastasi II (602-610) kirionis Tanamed-

roveni iyvnen. antioqiuri qronografis Tanaxmad, anastasis qarTuli eklesiis meTau-

rTan kavSiri hqonda; 82. epistoleTa wigni, gv. 68. 83. epistoleTa wigni, gv. 71; 84.

arseni safareli, ganyofisaTYs..., gv.85; 85. iqve, gv. 78-79; 86. iqve, gv. 84. 87. iqve, gv.

81; 88. iqve, gv. 81-82; 89. epistoleTa wigni, gv. 53, SeniSvna 93. 90. arseni safareli.

ganyofisaTYs somexTa da qarTvelTa, gv. 85; 91. arseni safareli, ganyofisTvis somex-

Ta da qarTvelTa, gv. 81; 92. iqve, gv. 86. 93. iqve, gv. 15; 94. iqve, gv. 16; 95. arseni

safareli, ganyofisaTvis somexTa da qarTvelTa, gv. 89; 96. iqve, gv.59. 97. iqve, gv. 64;

98. iqve, gv. 90; 99. arseni safareli, ganyofisaTvis somexTa da qarTvelTa, gv. 90; 100.

iqve, gv. 82. 101. arseni safareli, ganyofisaTvis somexTa da qarTvelTa, gv. 83; 102.

iqve, gv. 83; 103. iqve, gv. 146-147; 104. iqve, gv. 83; 105. iqve, gv. 90-91; 106. Zveli

qarTuli literaturis Zeglebi, gv. 159. 107. v. gurgeniZe, _ xersonis qarTvelTa

monasteri, saRvTismetyvelo kr... 1984, #12, gv. 183. 108. movses kalankatuaci, alvanTa

qveynis istoria, mTargmnel l. davlianiZe-tatiSvilis Sesavali, gv. 19. 109. iqve, gv.

125; 110. movses kalankatuaci, `alvanTa qveynis istoria, gv. 122; 111. iqve, gv. 125; 112.

iqve, gv. 168; 113. iqve, gv. 168. 114. iqve, gv. 170; 115. iqve, gv. 127; 116. movses

kalankatuaci, `alvanTa qveynis istoria~, gv.122. 117. qarTlis cxovreba, I, 1955 w., gv.

231; 118. iqve, gv. 232. 119. movses kalankatuaci, alvanTa qveynis istoria, gv. 139; 120.

iqve, gv. 139. 121. iqve, gv. 143; 122. movses kalankatuaci, alvanTa qveynis istoria, gv.

129. 123. movses kalankatuaci, alvanTa qveynis istoria, gv. 130; 124. iqve, gv. 130; 125.

iqve, gv. 130. 126. qarTlis cxovreba, I, gv. 232.

Page 92: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1177s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

T a v i VI I

1. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi. t. I, gv. 26; 2. iqve, gv. 39; 3. qarTlis

cxovreba, t. I, gv. 177; 4. qarTlis cxovreba, t. IV. gv. 116; 5. qarTlis cxovreba, t I.

gv. 235. 6. daviT musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi.

1980, gv. 5; 7. qarTlis cxovreba, t. IV, gv. 694; 8. iqve, gv. 121; 9. d. musxeliSvili,

saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, gv. 11. 10. iqve, gv. 11; 11. d.

musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, gv. 13; 12.

iqve, gv. 62; 13. iqve, gv. 76. 14. iqve, gv. 77; 15. qarTlis cxovreba, t I. gv. 242; 16. d

musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, gv. 242. 17.

qarTlis cxovreba, t. IV, gv. 127; 18. iqve, gv. 127; 19. qarTlis cxovreba, t. IV, gv. 125;

20. d. musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, gv. 13;

21. qarTlis cxovreba, t. I, 1955, gv. 251. 22. d. musxeliSvili, saqarTvelos istori-

uli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, gv. 13; 23. iqve, gv. 151. 24. d. musxeliSvili,

saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, gv. 151; 25. iqve, gv. 151; 26.

iqve, gv. 152. 27. qarTlis cxovreba, I, gv. 234. 28. iqve, gv. 235; 29. qarTlis cxovreba,

I, gv. 240; 30. iqve, gv. 241. 31. qarTlis cxovreba, I, gv. 242. 32. qarTlis cxovreba, I, gv.

241; 33. iqve, gv. 242; 34. iv. javaxiSvili, Txzulebani, t. VIII, 1977 w., gv. 194; 35.

qarTlis cxovreba, I, gv. 248. 36. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊ, 1982 Ê., ÊÊÊ. 36; 37. iqve,

gv. 35. 38. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊ, 1982 Ê., ÊÊÊ. 34; 39. iv. javaxiSvili, Txzule-

bani, t. II, Tbilisi, 1983 w., gv. 93. 40. iv. javaxiSvili, Txzulebani, t. II. Tbilisi, 1983

w., gv. 95; 41. iqve, gv. 95; 43. iqve, gv. 100. 44. iv. javaxiSvili, Txzulebani, t. II,

Tbilisi, 1983 w., gv. 104. 45. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊ, 1982 Ê., ÊÊÊ. 35, ÊÊÊ. 11. 46.

das. saqarTvelos saeklesio gaerTianeba ramodenime aTeuli wliT win uswrebda

afxazeTis `samefos~ daarsebas. das. saqarTvelos eklesias ucxoelebi uwodebdnen

`qvemo iberiis eklesias~. ix. sardeli mitropoliti maqsimi, saqarTvelos eklesia da

misi avtokefalia `Teologia~, aTeni, 1966 w. 47. dosiTeosi, ierusalimeli patriarqe-

bi, Tavi V, gv. 510, wignidan: `sardeli mitropoliti maqsimi, qarTuli eklesia da misi

avtokefalia. Teologia, aTeni, 1966 w.; 48. iqve, gv. 48; 49. kirioni, ̀ egrisis, gugarqisa

da qarTlis arqiepiskoposad anu kaTalikosad iyo nakurTxi `winandel wesTa Tanax-

mad~ (ioane drasxanakerteli, ̀ somxeTis istoria~, gv. 10). 50. d. musxeliSvili, saqarTve-

los istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, wigni II, Tbilisi, 1980w., gv. 5; 51.

qarTlis cxovreba, t. IV, gv. 746; 52. a. kartaSevi, msoflio krebebi, parizi, 1963 w., gv.

688, rus. enaze. 53. efrem mcire, uwyebaA mizezsa qarTvelTa moqcevisasa, 1959, gv. 9;

54. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. II, gv. 416; 55. v. goilaZe, qarTuli eklesiis

saTaveebTan, gv. 202. 56. v. goilaZe, qarTuli eklesiis saTaveebTan, gv. 204; 57. v.

goilaZe, qarTuli eklesiis saTaveebTan, gv. 204; 58. iqve, gv. 204; 59. georgika, IV, naw.

II, gv. 185 ̀ narkvevebi~, II, gv. 424. 60. qarTlis cxovreba, I, gv. 255; 61. qarTlis cxovreba,

t. I. gv. 232. 62. uxtanesi, istoria gamoyofisa..., gv. 365; 63. movses kalankatuaci,

alvanTa qveynis istoria, gv. 361; 64. uxtanesi, istoria gamoyofisa..., gv. 187. 65.

arseni safareli, ganyofisaTvis..., gv. 171; 66. uxtanesi, istoria gamoyofisa..., gv. 113.

Page 93: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1178 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

67. efrem mcire, uwyebaA..., 1959 w., gv. 10. 68. am `xronografis~ cnobebi Seexeboda ara

`zemo iberiis~ (mcxeTis) eklesias, aramed `qvemo iberiisas~ (afxazeTisas). efremma ki

`iveriisa~, sazogadod, `qarTlis~ eklesiad miiCnia; 69. Zveli qarTuli literaturis

Zeglebi, gv. 393; 70. efrem mcire, uwyebaA..., gv. 10. 71. qarTuli samarTlis Zeglebi, II,

1965, gv. 47; 72. Sdr. eklesiis kalendari, 1951 w.; 73. qarTuli samarTlis Zeglebi,

II, 1965 w., gv. 47. 74. qarTuli samarTlis Zeglebi, II, 1965 w., gv. 401; 75. iqve. gv. 596;

76. qarTlis cxovreba, I, gv. 231-232. 77. b. lominaZe, saqarTvelos sapatriarqo da

misi avtokefalia, saRvTismetyvelo kr., 1981 w., 12, gv. 88; 78. Zveli qarTuli ag-

iografiuli literaturuli Zeglebi, 1978 w., gv. 182. 79. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ, Ê., 1981 Ê.

ÊÊÊ. 232; 80. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊ, 1982 Ê., g.wulaias Sesavali, gv. 16. 81. iqve,

gv. 7; 82. qarTlis cxovreba, I, gv. 4; 83. iqve, gv. 9; 84. iqve, gv. 10; 85. iqve, gv. 23; 86.

iqve, gv. 25; 87. iqve, gv. 38; 88. iqve, gv. 48; 89. iqve, gv. 117; 90. iqve, gv. 146; 91. iqve,

gv. 185; 92. iqve, gv. 198; 93. qarTlis cxovreba, gv. 226; 94. iqve, gv. 241; 95. iqve, gv.

42; 96. iqve, gv. 48; 97. iqven, gv. 48. 98. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ. 14, ÊÊÊÊ. 23; 99. iqve,

gv. 13. 100. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ. 22; 101. iqve, gv. 22. 102. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ. 13;

103. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ. 13; 104. iqve, gv. 14; 105. iqve, gv. 18; 106. m. TamaraSvili,

wmida andria mociquli saqarTveloSi, saRvTismetyvelo kr:, 1981, #12, gv. 133; 107.

qarTlis cxovreba, t. I, 1955 w., gv. 251; 108. qarTlis cxovreba, I, 1955 w., gv. 229. 109.

a. bogveraZe, arabebis Semosvla saqarTveloSi, narkv. II, 1973, gv. 286; 110. qarTlis

cxovreba, w. I, 1955w., gv. 230; 111. p. ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w., gv. 080. 112. iqve,

gv. 092; 113. iqve, gv. 093; 114. iqve, gv. 094; 115. ioane sabanisZe, `wamebaA wmindisa da

netarisa mowamisa qristesisa haboAsi~, qrestomaTia, 1946 w., gv. 57. 116. iv. javaxiS-

vili, Txzulebani, t. II, 1983 w., gv. 91; 117. p. ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w., gv.

0102; 118. `wamebaA da Rvawli wmindaTa da didebulTa daviT da konstantinesi~,

qrestomaTia, 1946 w., gv. 240; 119. iqve, gv. 235; 120. iqve, gv. 235; 121. `wamebaA da

Rvawli daviT da konstantinesi~, qrestomaTia, 1946 w., gv. 235. 122. iqve, gv. 237; 123.

qarTlis cxovreba, t. I, 1955 w., gv. 235; 124. iqve, gv. 237. 125. qarTlis cxovreba, I, 1955

w., gv. 250; 126. iqve. gv. 245. 127. `martviloba gobronisi~, Zveli qarTuli agiografi-

uli literaturis Zeglebi, I, 1964 w., gv. 179; 128. iqve, gv. 179; 129. martviloba

gobronisi, Zegli I, gv. 181; 130. iqve, gv. 181; 131. iqve, gv. 182; 132. iqve, gv. 183; 133.

qarTuli agografiuli literaturis Zeglebi, I, 1964, gv. 165; 134. iv. javaxiSvili,

Txzulebani, t. VIII, 1977, gv. 86; 135. iqve, gv. 86; 136. Zveli qarTuli agiografiuli

literaturis Zeglebi, I, 1964w., gv. 165. 137. qarTuli istoriuli sabuTebis korpusi,

1984 w., gv. 33. 138. qarTlis cxovreba, I, 1955 w., gv. 281; 139. iqve, gv. 303; 140. qarTuli

istoriuli sabuTebis korpusi, 1984 w., gv. 72; 141. qarTlis cxovreba, II, 1959 w., gv.

118. 142. giorgi merCule, grigol xanZTelis cxovreba, qrestomaTia, 1946 w., gv. 103;

143. iqve, gv. 103. 144. arseni safareli, ganyofisaTvis somexTa da qarTvelTa, gv. 90-

91; 145. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978 w., gv. 159; 146. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ.

147. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, I, 1964 w., gv. 186; 148. iqve,

gv. 187; 149. iqve, gv. 191. 150. p. ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w., gv. 478; 151. iqve,

gv. 490; 152. iqve, gv. 490; 153. iqve, gv. 491; 154. iqve, gv. 499. 155. stefane mtbevari,

Page 94: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1179s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

martviloba gobronisi, Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, I. 1964

w., gv. 177; 156. arseni safareli, ganyofisaTvis somexTa da qarTvelTa, gv. 88. 157. iqve,

gv. 88. 158. r. T. Smerlingi, qarTuli xelnaweri wignebis mxatvruli gaformeba IX-XI

saukuneebSi, t. II, gv. 56; 159. i. abulaZe, qarTuli da somxuri literaturuli

urTierToba IX-X saukuneebSi, Tbilisi, 1994 w., Sesavali. 160. Zveli qarTuli lit-

eraturis istoria, t. I, gv. 56; 161. i. abulaZe, Sromebi, t. IV, gv. 10. 162. saqarTvelos

istoriis narkvevebi, t. II, 1973, gv. 402-410. 163. Zveli qarTuli literaturis qre-

stomaTia, t/ I,. 1946w., gv. 166. 164. Sua saukuneebis filosifiis istoriis problemebi,

naw. I, gv. 100; 165. arsen safareli, ganyofisaTvis qarTvelTa da somexTa, gv. 92; 166.

Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia, t. I,. 1946w., gv. 119; 167. z. sxirtlaZe,

sabereebis freskuli warwerebi, gv. 106; 168. i. abulaZe, Sromebi, t. IV, gv. 11; 169.

saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. II, 1973 w., gv. 305; 170. iqve, gv. 390; 171. iqve, gv.

391; 172. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, t. I, 1964 w., gv. 167;

173. qrestomaTia, 1946 w., gv. 145; 174. iqve, gv. 145; 175. saqarTvelos istoriis

narkvevebi, t. II, gv. 600; 176. s. troicki, saeklesio avtokefaliis Sesaxeb, gv. 45-46.

177. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978 w., gv. 176; 178. iqve, gv. 176; 179. iqve,

gv. 178; 180. iqve, gv. 179; 181. iqve, gv. 179; 182. Zveli qarTuli agiografiuli

literaturis Zeglebi, I, 1964 w., gv. 288; 183. iqve, gv. 289; 184. qarTlis cxovreba, I, gv.

231; 185. Zeglebi, I, gv. 290. 186. s. troicki, konstantinopolis sapatriarqos sazRvre-

bis gavrcelebis ufleba `diasporaze~, gv. 42; 187. v. goilaZe, qarTuli eklesiis

saTaveebTan, gv. 209. 188. j. afciauri _ giorgi mciris `giorgi mTawmindelis cxovre-

ba~, gv. 222; 189. iqve, gv. 230; 190. iqve, gv. 222. 191. iv. javaxiSvili, Txzulebani, t.

I, gv. 154; 192. iqve, gv. 156; 193. iv. javaxiSvili, Txzulebani I, gv. 152. Sen. I; 194. iqve,

gv. 154; 195. j. afciauri, giorgi mciris `giorgi mTawmindelis cxovreba~, 1980 w., gv.

230; 196. iqve, gv. 222; 197. j. afciauri, ideuri brZolis sakiTxebisaTvis, gv. 38, 1984. ix.

`qarTlis cxovreba~. I, gv. 145; 198. j. afciauri, giorgi mciris `giorgi mTawmindelis

cxovreba~, 1980 w., gv. 222. 199. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literatuiris istoria, t.

I, gv. 43-57. 200. Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia, t. I, gv. 60. 201. iv.

javaxiSvili, qarTveli eris istoria, I. gv. 271. 202. daviT aRmaSeneblis dros `raRac

saxlebis~ viTomda `gaqarTvelebis~ Sesaxeb: es `saxlebi!~ is samefo saxlebi iyo,

romelnic aRmaSenebelma Tavis skiptris qveS SeierTa. kerZod, SahanSas saxli (e.i.

aniseli bagrationebis samefo saxli), SirvanSas saxli (Sirvanis mefeebis saxli),

somexTa saxli (lore-taSiris kvirikinebis samefo saxli) da sxva. baton j. af-

ciaurs ki hgonia, TiTqosda raRac eTnikur jgufebzea (am jgufebis saxelad miiCnevs

`saxls~) saubari, romelnic TiTqosda daviT aRmaSenebelma gaaqarTvela da am TiTqos

`codvas~ inaniebs Tavis `galobani sinanulisanSi~; 203. movses kalankatuaci _

alvanTa qveynis istoria, 1985 w., gv. 121-123. 204. v. gurgeniZe, kirion I, `saRvTis-

metyvelo krebuli~, 1984, #2, gv. 114; 205. s. janaSia _ feodaluri revolucia

saqarTveloSi, 1935 w., gv. 107-112; 206. iqve, gv. 114-115. 207. sinuri mravalTavi 864

wlisa, Tb., 1959 w., gv. 283. 208. p. ingoroyva, Txzulebani, t. III, gv. 145; 209. iqve, gv.

102; 210. iqve, gv. 144; 211. iqve, gv. 414; 212. p. ingoroyva, Txzulebani, t. III, gv. 418;

Page 95: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1180 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

213. iqve, gv. 416. 214. s.yubaneiSvili, Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia, I, gv.

170; 215. saqarTvelos samoTxe, gv. 324; 216. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis

istoria, gv. 544. 217. anton bagrationi, wyobilsityvaoba, 1980 w., gv. 347; mcire

uwyebani qarTvelTa mweralTaTvis, 1982, gv. 164; 218. m. TamaraSvili., istoria kaTo-

likobisa, 1902 w., gv. 133. 219. S. ZiZiguri, baskebi da qarTvelebi, gv. 78; 220. iqve, gv.

79; 221. iqve, gv. 79; 222. iqve, gv. 80; 223. saqarTvelos istoriis narkvevebi, IV, gv. 426.

T a v i V I I I

1. m.lorTqifaniZe, saqarTvelo IV-X ss-Si. qse, tomi `saqarTvelo~, 1981 w., gv. 60; 2.

qarTlis cxovreba. teqsti dadgenilia yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yaux-

CiSvilis mier, t. I, 1955 w., gv. 185, gv. 275; 3. m. lorTqifaniZe, brZola saqarTvelos

gaerTianebisaTvis, narkv. III, 1979 w., gv. 159; 4. saqarTvelos istoriis narkvevebi, III, gv.

63-64. 5. saqarTvelos istoria, 1980 w., gv. 84; 6. b. silagaZe, iahia antioqielis cnobebi,

qarTuli wyaroTmcodneoba, VI, 1985 w., gv. 108-120; 7. b. silagaZe, iahia antioqielis

cnobebi, qarTuli wyaroTmcodneoba, VI, 1985 w., gv. 115; 8. saqarTvelos istoriis

narkvevebi, III, gv. 65-66. 9. qarTlis cxovreba, I, gv. 382; 10. iqve, gv. 282; 11. qarTlis

cxovreba, I, gv. 281; 12. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, gv. 92, Sen. 90. 13. g. RambaSiZe, ̀ saqarTvelosa

da CrdiloeT kavkasiis...~, feodaluri saqarTvelos arqeologiuri Zeglebi, V, 1987, gv.

11-13; 14. b. lominaZe, saqarTvelos sapatriarqo da misi avtokefalia, saRvTismetyve-

lo kr., 1981 w., #2, gv. 96; 15. qarTlis cxovreba, I, gv. 282; 16. iqve, gv. 231. 17.

gavrcelebuli azris Tanaxmad konstantinopolSi Cavida ara bagrat III, aramed mel-

qisedeki; 18. qarTlis cxovreba, I, gv. 232; 19. arsebiTi mniSvneloba ara aqvs imas

konstantinopolSi saqarTvelos mefe Cavida Tu patriarqi, maT erTi _ saeklesio

sakiTxi unda moegvarebinaT. 20. qarTlis cxovreba, I, gv. 265; 21. iqve, gv. 270; 22. iqve,

gv. 281. 23. dawerili melqisedek kaTalikozisa sveticxovlisadmi. qarTuli samarT-

lis Zeglebi, III, 1970 w., gv. 22. 24. qarTlis cxovreba, I, gv. 278. 25. iqve, gv. 284; 26.

iqve, gv. 285; 27. qarTlis cxovreba, I, gv. 384; 28. iqve, gv. 384; 29. iqve, gv. 386; 30. iqve,

gv. 386; 31. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, cxovrebaA iovanesi da efTYmisi, 1978

w., gv. 226; 32. ioane, eqvTime da giorgi mTawmidelebis berZnuli `cxovreba~, 1942, gv.

126. 33. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, gv. 180; 34. samarTlis Zeglebi, III,

1970 w., gv. 86. 35. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978, gv. 329; 36. episkoposi

anania jafariZe, saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria, I, gv. 440. 37. s. janaSia,

Sromebi,, t. V, gv. 112; 38. movses kalankatuaci, alvanTa qveynis istoria, 1985 w., gv.

140-141; 39. a. SaniZe, Txzlebani, IX, 1986 w., gv. 117; 40. Zveli qarTuli literaturis

Zeglebi, 1978 w., gv. 254; 41. agiografiuli Zeglebi, II, 1967 w., gv. 123. 42. Zveli

qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, II, 1967 w., gv. 123; 43. iqve, gv. 129;

44. iqve, gv. 123. 45. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, II, 1967 w.,

gv. 123-124; 46. k. danelia, qarTuli samwerlo enis istoriuli sakiTxebi, 1983 w., gv.

297. 47. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, I, gv. 47; 48. iqve, gv. 52;

49. iqve, gv. 53; 50. iqve, gv. 53-54; 51. iqve, gv. 55; 52. k. kekeliZe, Zveli qarTuli

Page 96: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1181s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

literaturis istoria, I, gv. 55. 53. iqve, gv. 57; 54. k. danelia, qarTuli samwerlo enis

istoriuli sakiTxebi, 1983 w., gv. 356-357; 55. iqve, gv. 211; 56. k. danelia, qarTuli

samwerlo enis istoriuli sakiTxebi, 1983 w., gv. 250, 299, 301, 303. 57. Sdr. sityvisgeba

berisa efTYme grZelisa sosTenis mimarT, somexTa moZRvarisa, literaturuli Ziebani,

1983 w., gv. 280; 58. qarTlis cxovreba, I, gv. 386. 59. iqve, gv. 385; 60. iqve, gv. 386; 61.

qarTlis cxovreba, I, gv. 292; 62. iqve, gv. 293, SeniSvna. 63. Zveli qarTuli litera-

turis Zeglebi, gv. 246; 64. qarTlis cxovreba, I, gv. 291; 65. qarTlis cxovreba, I, gv.

290; 66. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, gv. 263; 67. qarTlis cxovreba, I, gv.

294; 68. iqve, gv. 294; 69. iqve, gv. 294; 70. iqve, gv. 386. 71. qarTlis cxovreba, gv. 294;

72. iqve, gv. 295; 73. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, II gv. 93;

74. iqve, gv. 93; 75. iqve, gv. 95; 76. aTonelebis berZnuli `cxovreba~, 1982 w., gv. 55;

77. saqarTvelos istoria, 1980, gv. 90. 78. Zveli qarTuli agiografiuli litera-

turis Zeglebi, II, 1967w., gv. 95-96; 79. iqve, gv. 96; 80. Zveli qarTuli literaturis

Zeglebi, 1978 w., gv. 311; 81. iqve, gv. 267; 82. iqve, gv. 265; 83. Zveli qarTuli

literaturis Zeglebi, 1978 w., gv. 267. 84. ix. mTawmindelTa berZnuli cxovreba, 1982

w; 85. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978 w., gv. 264; 86. qse. II, gv. 364. ix.

v. kopaliani, saqarTvelosa da bizantiis politikuri urTierToba 970-1070 wlebSi,

1969. 87. qarTlis cxiovreba, I, 1955, gv. 303; 88. iqve, gv. 303. 89. iqve, gv. 300; 90. iqve,

gv. 303; 91. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, gv. 296; 92. iqve, gv. 296. 93.

giorgi mcire, cxovreba da moqalaqoba wmidisa da netarisa mamisa Cuenisa giorgi

mTawmidelisa, Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978, gv. 296; 94. sardeli

mitropoliti maqsime, saqarTvelos eklesiis avtokefalia, `Teologia~, aTeni, 1966, gv.

50. 95. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, `ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ~ ÊÊÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊ, 1966 ÊÊÊ. 51; 96. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978, gv. 302; 97.

iqve, gv. 303. 98. iqve, gv. 302-303, 306; 99. iqve, gv. 306. 100. Zveli qarTuli liter-

aturis Zeglebi, gv. 306; 101. iqve, gv. 306; 102. georgika, #8, 1980 w., gv. 18. 103. Ê

ÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊ, Ê7, Ê. 34; 104. iqve, gv. 34; 105. didi

sjulis kanoni, 1975 w., gv. 261. 106. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, gv. 307;

107. iqve, gv. 307; 108. iqve, gv. 307; 109. `queyanasa mas somxeTisasa Tvinier Sesa-

moslisa xucesni aRasrulebdnen wirvasa TYsiTave SesamosliTa da ese didi wvale-

bai ars...~ _ werda ramdenime aTeuli wliT adre eqvTime mTawmideli. ix. mcire

sjulis kanoni, Tb., 1973. 110. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, gv. 309; 111. iqve,

gv. 308; 112. iqve, gv. 308; 113. iqve, gv. 308; 114. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi,

gv. 308. 115. iqve, gv. 309; 116. qarTlis cxovreba, I, gv. 231. SeniSvna 1. 117. Zeglebi,

1978 w., gv. 309; 118. iqve, gv. 309; 119. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978, gv.

309; 120. iqve, gv. 309. 121. ix. episkoposi anania jafariZe, saqarTvelos samociqulo

eklesiis istoria, I, 1996, gv. 447; 122. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978, gv.

310. 123. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978, gv. 310; 124. iqve, gv. 311. 125.

Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, gv. 312; 126. iqve, gv. 302; 127. mariam dedofa-

li qarTlis eklesiis msaxurad sqem-monazvnad aRkveca wmida giorgi mTawmidelma.

128. b. lominaZe, saqarTvelos sapatriarqo da misi avtokefalia. saRvTismetyvelo

Page 97: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1182 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

krebuli, 1981, #12, gv. 97. 129. iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, t. IV, gv. 51.

130. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978, gv. 326; 131. didi sjulis kanoni,

1975w., gv. 553; 132. qarTuli samarTlis Zeglebi, t. III, 1970 w., gv. 161; 133. iqve, gv. 388;

134. iqve, gv. 390; 135. iqve, gv. 342; 136. qarTuli samarTlis Zeglebi, t. III, gv. 489;

137. iqve, gv.. 492; 138. iqve, gv. 493. 139. iqve, gv. 495; 140. iqve, gv. 527; 141. iqve, gv.

565; 142. iqve, gv. 570; 143. iqve, gv. 577; 144. iqve, gv. 596; 145. iqve, gv. 603; 146. b.

lominaZe _ saqarTvelos sapatriarqo da misi avtokefalia. saRvTismetyvelo krebu-

li, 1981 w., #12, gv. 97; 147. k. kekeliZe, qarTuli kulturis istoriisaTvis monRolTa

batonobis xanaSi, etiudebi, t. II, 1945 w., gv. 318-319. T. bocvaZe, saqarTvelo-daRestnis

urTierTobis istoriidan, 1968 w., gv. 116-205. T. papuaSvili, hereTis istoriis sakiTx-

ebi, 1970 w., gv. 332-335. 148. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, Ê. 1966 ÊÊÊ. 49; 149. saqarTvelos istoria (leqsiko-

ni), 1979 w., gv. 88. 150. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978, gv. 311; 151. Zveli

qarTuli literaturis Zeglebi, 1978, gv. 315-316; 152. iqve, gv. 325. 153. saqarTvelos

istoriis narkvevebi, t. III, 1979 w., gv. 255-256; 154. qarTveli eris istoria, t. IV, 1967,

gv. 113. 155. qarTuli samarTlis Zeglebi, t. III, 1970, gv. 675; 156. iqve, gv. 923; 157. iqve,

gv. 901; 158. qarTlis cxovreba, II, 1959 w., gv. 118; 159. qarTuli samarTlis Zeglebi, t.

II, 1970 w., gv.180. 160. i.tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi, w. I,

1984 w., gv. 56; 161. Ê ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ,

Ê. 13, 1883, ÊÊÊ. 47; 162. episkoposi kirioni, xersonis qarTvelTa monasteri, saRvTis-

metyvelo krebuli, 1981 w., #12, gv. 17; 163. qarTlis cxovreba, t. IV, 1959 w., gv. 370;

164. qarTlis cxovreba, I, gv. 232. 165. iqve, gv. 231, SeniSvna I; 166. qarTuli samarTlis

Zeglebi, t. III. 1970 w., gv. 923; 167. Ê. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊ ÊÊÊÊÊÊ-ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ Ê X-XIII ÊÊ., macne, istoriis seria, 1988 w., #2,

gv. 165-168; 168. g. RambaSiZe, `metyveli Zeglebi~, gaz. `komunisti~, 1986 w., # 120. g.

RambaSiZe, saqarTvelosa da CrdiloeT kavkasiis xalxTa kulturul-istoriuli urT-

ierToba, feodaluri saqarTvelos arqeologiuri Zeglebi, V, 1987 w., gv. 11-13. 169.

qarTlis cxovreba, t. I, gv. 232; 170. k. kekeliZe, etiudebi, II, 1945 w., gv. 314. 171. movses

kalankatuaci, alvanTa qveynis istoria, 1985 w., gv. 140; 172. georgika, t. IV, nakveTi II,

gv. 271; 173. p. ingoroyva, giorgi merCule, gv. 297; 174. movses xorenaci, somxeTis

istoria, 1984 w.,, gv. 77; 175. iqve, gv. 73. 176. iqve, gv. 70; 177. movses xorenaci,

somxeTis istoria, 1984 w., gv. 108; 178. iqve, gv. 249; 179. ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, 1982 Ê., g.

wulaias Sesavali, gv. 15; 180. S. lomsaZe, samcxe-javaxeTi, gv. 256. 181. livu stan,

`balkaneTis eklesiaTa yofa osmaleTis imperiaSi~, `biserika orTodosa romana~, 1949,

#11-12. Jmp, 1951, III, gv. 23-24; 182. ix. S. lomsaZe, `axalcixuri qronikebi~. 183.

qarTlis cxovreba, I, gv. 231-232; 184. iqve, gv. 231, SeniSvna I. 185. v.goilaZe, qarTuli

eklesiis saTaveebTan, 1994 w., gv. 230; 186. iqve, gv. 230. 187. v. goilaZe, qarTuli

eklesiis saTaveebTan, gv. 233. 188. v. goilaZe, qarTuli eklesiis saTaveebTan, gv. 233.

189. didi sjulis kanoni, 1975, gv. 267. 190. didi sjulis kanoni, 1975 w., gv. 386; 191.

iqve, gv. 386; 192. qarTuli samarTlis Zeglebi, II, gv. 86; 193. didi sjuliskanoni, gv.

407; 194. iqve, gv. 418. 195. mitropoliti maqsime, qarTuli eklesia..., gv. 47-48; 196.

Page 98: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1183s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

ÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ ̀ ÊÊÊÊÊÊÊ~, 1981; 197. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ `ÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ~, 1982. 198. 1693 wlis

aprilSi msoflio patriarqi kalinikos II werda: `ÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ. ÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, Ê. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ (ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ:

ÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊ) Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊ ÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ... ÊÊ ÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊ ÊÊÊ ÊÊÊÊÊ ÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ~ (ÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ `ÊÊÊÊÊÊÊ~, 1981, ÊÊÊ.7). rogorc aRniS-

nuli iyo, ucxoelebi `zemo iberiis saarqiepiskoposos~ uwodebdnen qarTlis sakaTa-

likosos, xolo `qvemo iberiis saarqiepiskoposos~ - afxazeTis sakaTalikosos. 199.

qarTuli samarTlis Zeglebi, II, gv. 66. 200. didi sjulis kanoni, gv. 275; 201.

saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi, I, 1984 w., gv. 280; 202. didi sjulis

janoni, 1975 w., gv. 386. 203. samarTlis Zeglebi, II, gv. 28; 204. iqve, gv. 40-41; 205. iqve,

gv. 66; 206. samarTlis Zeglebi, II, gv. 66. 207. a. kartaSevi, msoflio krebebi, 1963 w.,

gv. 425; 208. i. tabaRua, saqarTvelo evropis wignsacavebsa da arqivebSi, t. I, gv. 101;

209. i. tabaRua, saqarTvelo evropis wignsacavebsa da arqivebSi, w. I, gv. 101-102. 210.

iqve, gv. 214; 211. i. tabaRua _ saqarTvelo evropis wignsacavebsa da arqivebSi, w. I, gv.

214-215. 212. iqve, gv. 215; 213. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, 1985; 214.

ÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ `ÊÊÊÊÊÊÊ~ ÊÊÊ. 11. 215. ev. ni-

kolaZe, saqarTvelos eklesiis istoria, 1918 w., gv. 188; 216. o. JuJunaZe, XV saukunis

pirveli naxevris saqarTvelos sagareo politikis istoriisaTvis, krebuli _ `qarTu-

li samefo-samTavroebis sagareo politikis istoriidan~, w. I, 1970 w., gv. 10. 217. o.

JuJunaZe, XV saukunis I naxevris saqarTvelos sagareo politikis istoriisaTvis,

dasaxelebuli krebuli, 1970 w., gv. 12-15; 218. l. tardi, _ ungreT-saqarTvelos

urTierToba XVI saukuneSi, 1980 w., gv. 17. 219. o. JuJunaZe, XV saukunis I naxevris

saqarTvelos sagareo politikis istoriisaTvis, dasaxelebuli krebuli, 1970 w., gv.

16; 220. i. tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi, gv. 241; 221. iqve,

gv. 72. 222. o. JuJunaZe, XV saukunis I naxevris saqarTvelos sagareo politikis

istoriisaTvis, dasaxelebuli krebuli, 1970 w., gv. 16; `aqta latina~, gv. 333; 223. iqve,

gv. 51; iqve, gv. 89; 224. o. JuJunaZe, XV sakunis I naxevris saqarTvelos sagareo

politikis istoriisaTvis, dasaxelebuli krebuli, 1970 w., gv. 20. 225. iqve, gv. 72;

226. iqve, gv. 54; 227. iqve, gv. 32; 228. iqve. gv. 57; 229. Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊ, 1963 Ê., ÊÊÊ. 425; 230. qarTlis cxovreba, I, gv. 147. 231. samarTlis Zeglebi,

t. II. gv. 537; 232. iqve, gv. 537; 233. iqve, gv. 537; 234. iqve, gv. 536-537. 235. samarTlis

Zeglebi, t.II, gv. 47-49. 236. samarTlis Zeglebi, t. II, gv. 401; 237. iqve, gv. 48; 238. iqve,

gv. 49; 239. iqve, gv. 53; 240. samarTlis Zeglebi, t. II, gv. 536. 241. iqve, gv. 400; 242.

iqve, gv. 90; 243. samarTlis Zeglebi, t. II, gv. 93. 244. iqve, gv. 90; 245. iqve, gv. 91;

246. iqve, gv. 91; 247. iqve, gv. 91. 248. iqve, gv. 95; 249. iqve, gv. 91; 250. iqve, gv. 91;

251. iqve, gv. 48. SeniSvna I; 252. iqve, gv. 415. 253. samarTlis Zeglebi, t. II, gv. 401;

254. iqve, gv. 401.

Page 99: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1184 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

T a v i I X

1. a. abdalaZe, `amierkavkasiis politikur erTeulTa urTierToba IX-XI saukuneebSi,

1988 w., gv. 182; 2. `Ê 6-10 ÊÊ Ê ÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ~ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ, 1980, ÊÊÊ. 349. 3. i. WavWavaZe, Txzulebani, 1984 w., gv.

734; 4. iqve, gv. 734-737; 5. p. ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w., gv. 404. 6. e.

jioSvili, saqarTvelos mosaxleoba XVIII-XX saukuneebSi, 1984 w., gv. 111; 7. s.

jorbenaZe, cxovreba da Rvawli ivane javaxiSvilisa, 1984 w., gv. 98; 8. iqve, gv. 211. 9.

`ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ ÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊ ÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊ Ê ÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ (ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ?).

ÊÊÊÊÊÊÊÊ `ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ~ ÊÊÊ ÊÊÊ ÊÊÊÊÊ 1930 ÊÊÊ. Ê ÊÊÊÊ ÊÊÊÊ ÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ XVI ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊ (Ê) ÊÊ ÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊ: ÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ.

ÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ (ÊÊÊ ÊÊÊ ÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ), Ê ÊÊÊÊÊ

- ÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ. Ê 1931 ÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊ... ÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊ `ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ~,

`ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ~, ̀ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ~, ̀ ÊÊÊÊÊÊÊ~... ÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ (ÊÊÊÊ ÊÊ

ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ) ÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊ ÊÊ ̀ ÊÊÊÊÊÊÊ~ ÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊ...~

Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, ̀ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ~, ̀ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ~ 25 ÊÊÊ, 1988 Ê., Ê21, ÊÊÊ. 12;

10. i. abulaZe, Sromebi, t. IV, 1985 w., gv. 10; 11. p. ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w.,

gv. 404-405. 12. pavle ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w., gv. 400; 13. iqve, gv. 410; 14.

iqve, gv. 414; 15. p. ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w., gv. 415; 16. iqve, gv. 415; 17. s.

jorbenaZe, cxovreba da Rvawli ivane javaxiSvilisa, 1984 w., gv. 48. 18. `ekumeni~ _

berZnul-romaul anu civilur samyaros (romis imperiis teritorias) ewodeboda; 19.

Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963 Ê., ÊÊÊ. 568-572. 20. iqve, gv. 574; 21.

Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963 Ê., ÊÊÊ. 573-574; 22. erekle (irakli)

_ igulisxmeba bizantiis imperatori _ herakle. 23. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊ, 1963 Ê., ÊÊÊ. 588; 24. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963 Ê., ÊÊÊ.

585-690. 25. qarTuli sabWoTa enciklopedia, t. VII, 1984 w., gv. 98. 26. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963 Ê., ÊÊÊ. 639-658; 27. iqve, gv. 670. 28. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963 Ê., ÊÊÊ. 670-674. 29. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊ, 1963 Ê., ÊÊÊ. 696; 30. iqve, gv. 556. 31. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ,

ÊÊÊÊÊ, 1963 Ê., ÊÊÊ. 696-751. 32. Ê. ÊÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊ, 1963 Ê.,

ÊÊÊ. 751; 33. a. abdalaZe, `legenda da sinamdvile~, lit. saqarTvelo, 1988, 19. II., gv.

11-12. 34. a. abdalaZe, amierkavkasiis politikur erTeulTa urTierToba IX-XI sauku-

neebSi, 1988, gv. 99; 35. iqve, gv. 99-100. 36. qarTlis cxovreba, t. I, 1955 w., gv. 250. 37.

al. abdalaZe, amierkavkasiis politikur erTeulTa urTierToba IX-XI saukuneebSi,

1988, gv. 173. 38. iqve, gv. 176; 39. al. abdalaZe, amierkavkasiis politikur erTeulTa

urTierToba, 1988 w., gv. 178. 40. iqve, gv. 178. SeniSvna 28; 41. iqve, gv. 144; 42. iqve, gv.

11; 43. iqve, gv. 75; 44. iqve, gv. 177. SeniSvna. 45. al. abdalaZe, amierkavkasiis

politikur erTeulTa urTierToba, 1988 w., gv. 181. 46. Zveli qarTuli literaturis

Page 100: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1185s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

qrestomaTia, w. I, 1946 w., gv. 129; 47. iqve, gv. 129; 48. qarTlis cxovreba, t. I, 1955 w.,

gv. 243. 49. Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia, w. I, 1946 w., gv. 130. 50. al.

abdalaZe, amierkavkasiis politikur erTeulTa urTierToba, 1988 w., gv. 77-78; 51. iqve,

gv. 81; 52. iqve, gv. 78. 53. al. abdalaZe, amierkavkasiis politikur erTeulTa urTier-

Toba, 1988 w., gv. 82; 54. iqve, gv. 84. 55. k. danelia, qarTuli samwerlo enis istoriis

sakiTxebi, 1983 w., gv. 356. 56. k. danelia, qarTuli samwerlo enis istoriis sakiTxebi,

1983 w., gv. 130; 57. iqve, gv. 129; 58. iqve, gv. 131; 59. iqve, gv. 162; 60. iqve, gv. 162; 61.

iqve, gv. 165; 62. iqve, gv. 127; 63. iqve, gv. 133; 64. iqve, gv. 133; 65. iqve, gv. 134; 66.

iqve, gv. 135; 67. iqve, gv. 135; 68. iqve, gv. 136. 69. movses xorenaci, somxeTis istoria,

1984 w., gv. 224; 70. iqve, gv. 235; 71. iqve, gv. 236; 72. iqve, gv. 6. 73. uxtanesi, istoria

gamoyofisa qarTvelTa somexTagan, 1975 w., gv. 107. 74. sinuri mravalTavi, a. SaniZis

bolosityvaoba, 1959 w., gv. 295; 75. k. danelia, qarTuli samwerlo enis istoriis

sakiTxebi, 1983 w., gv. 297. 76. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t. I,

1980, gv. 47; 77. iqve, gv. 52; 78. iqve, gv. 53; 79. iqve, gv. 53-54; 80. iqve, gv. 55; 81. iqve,

gv. 55; 82. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t. I. 1980 w, gv. 57; 83.

k. danelia, qarTuli samwerlo enis istoriis sakiTxebi, 1983 w., gv. 356-357; 84. iqve,

gv. 211; 85. iqve, gv. 250. 86. iqve, gv. 299; 87. iqve, gv. 301; 88. iqve, gv. 303; 89. g.

meliqiSvili, qarTlis (iberiis) samefos gaZliereba ax. w. I-II saukuneebSi. narkv. I, 1970,

gv. 518-521. ix. mecnierebaTa akademiis macne, istoriis seria, #4, 1987, gv. 170-191; 90.

giorgi mcire, cxovrebaA da moqalaqeobaA wmidisa da netarisa mamisa Cuenisa giorgi

mTawmidelisa, Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, II, 1967, gv. 123. 91.

qarTlis cxovreba, t. I, 1955 w., gv. 16; 92. iqve, gv. 16; 93. iqve, gv. 17; 94. iqve, gv. 26;

95. iqve, gv. 6; 96. iqve, gv. 7; 97. iqve. gv. 4; 98. a. bogveraZe, leonti mrovelis erTi

istoriuli koncefciis Sesaxeb, `macne~, istoriis seria, #4, 1987 w., gv. 174; 99. a.

abdalaZe, `cxovreba qarTvelTa mefeTas~ armenofiluri tendenciisaTvis, `macne~, ist.

seria, #4, 1987 w., gv. 191; 100. iqve, gv. 191. 101. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t.

I, 1970 w., gv. 518-519; 102. iqve, gv. 521; 103. a. abdalaZe, `cxovreba qarTvelTa mefeTas~

armenofiluri tendenciisaTvis. `macne~, istoriis seria, #4, 1987 w., gv. 191. 104.

qarTlis cxovreba, t. I, 1955 w., gv. 16. 105. p. ingoroyva, TxzulebaTa krebuli, t. III, 1965

w., gv. 212; 106. iqve, gv. 211-212. 107. S. badriZe, `qarTlis cxovrebis~ arqauli

nawilis interpretaciisaTvis, `macne~, istoriis seria, 1987 w., #4, gv. 179. 108. q.

cxadaZe, `axali qarTlis cxovrebis~ erTi CanarTis wyaro, `macne~, enisa da litera-

turis seria, #1, 1986 w., gv. 90; 109. iqve, gv. 94. 110. a. bogveraZe, leonti mrovelis

erTi istoriuli koncefciis Sesaxeb, `macne~, istoriis seria, #4, 1987 w., gv. 174; 111.

iqve, gv. 191; 112. iqve, gv. 174; 113. giorgi anCabaZe, juanSer da misi `cxovreba vaxtang

gorgasalisa~, `macne~, istoriis seria, #4, 1987 w., gv. 186. 114. e. goilaZe, saqarTve-

los, somxeTisa da albaneTis istoriis sakiTxebi, krebuli _ saqarTvelos feodaluri

xanis istoriis sakiTxebi, V, 1986 w., gv. 21; 115. iqve, gv. 20; 116. p. ingoroyva,

Txzulebani, t. III. 1965 w., gv. 188-192; 117. qarTlis cxovreba, t. I, 1955 w., gv. 22; 118.

iqve, gv. 6. 119. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, t. III, 1971 w., gv.

47; 120. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, t. I, 1964 w; 121.

Page 101: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1186 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

qarTlis cxovreba, 1955 w. 122. berZeni mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, t. I,

1967 w., gv. 151; 123. iqve, gv. 120; 124. S. badriZe, `qarTlis cxovrebis~ arqauli

nawilis interpretaciisaTvis, `macne~, istoriis seria, 1987 w., #4, gv. 179. 125. iv.

lolaSvili, `arsen iyalToeli~, Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978 w., gv. 632. 126.

didi sjulis kanoni, 1976 w., gv. 557; 127. mcire uwyebani, 1982 w., gv. 170; 128. Zveli

qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, t. III, 1971 w., gv. 47. 129. Zveli

qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, t. III, 1971 w., gv. 47. 130. Zveli

qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, t. III, 1971 w., gv. 46; 131. iqve, gv. 42;

132. iqve, gv. 46-47; 133. iqve, gv. 51. 134. v. goilaZe, saqarTvelos, somxeTisa da

albaneTis istoriis sakiTxebi, krebuli _ saqarTvelos feodaluri xanis istoriis

sakiTxebi, 1986 w., gv. 20, SeniSvna _ 8. 135. v. goilaZe, qarTuli eklesiis saTaveebTan,

1984 w., gv.59 SeniSvna 3; 136. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi,

t. I, 1964 w., gv.191; 137. p. ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w., gv 423; 138. iqve, gv.

423; 139. p. ingoroyva, giorgi merCule, 1954 w., gv. 367-371; 140. movses xorenaci,

somxeTis istoria, 1984 w., gv. 228; 141. qarTlis cxovreba, t. I, 1955 w., gv. 8; 142.

petriwonis qarTvelTa monastris tipikoni, a. SaniZe, t. IX, 1986 w., gv. 117; 143. iqve, gv.

231. 144. i. abulaZe, Sromebi, t. IV, 1985 w., gv. 139; 145. iqve, gv. 137; 146. iqve, gv. 151-

152. 147. i. javaxiSvili, Txzulebani, t. VIII, 1977 w., gv. 284. 148. iqve, gv. 289-290; 149.

i. javaxiSvili, Txzulebani, t. VIII, 1977 w., gv. 283; 150. iqve, gv. 284; 151. o. gvilava,

ispahani, Sirazi, qaSani, 1980 w., gv. 102. 152. i. javaxiSvili, Txzulebani, t. VIII, gv. 287;

153. q. cxadaZe, `axali qarTlis cxovreba _ erTi CanarTis wyaro, `macne~, enisa da

literaturis seria, 1986 w., #1, gv. 85. 154. q. cxadaZe, `axali qarTlis cxovreba _

erTi CanarTis wyaro, `macne~, enisa da literaturis seria, 1986 w., #1, gv. 92; 155. iqve,

gv. 88; 156. iqve, gv. 88. 157. ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ, 1980, ÊÊÊ. 77-78.

158. marTlmadidebluri samyaros burjs, bizantias, ebrZodnen sparselebi, arabebi da

Turqebi VI-XV ss-Si, xolo bizantiis dacemis Semdeg axal burjs marTlmadide-

bluri msofliosi, ruseTs, ebrZodnen Turqebi da sparselebi XVI-XIX ss-Si. 159. g.

ormaniani, somxuri eklesia, 1913 w., gv. 74; S. lomsaZe, gviani Sua saukuneebis saqarTvelos

istoriidan, 1979 w., gv. 27; 160. iqve, gv. 24; 161. S. lomsaZe, gviani Sua saukuneebis

saqarTvelos istoriidan, 1979 w., gv. 42-43; 162. iqve, gv. 22; 163. S. lomsaZe, gviani

Sua saukuneebis saqarTvelos istoriidan, 1979 w., gv. 22-24; 164. o. gvilava, ispahani,

Sirazi, qaSani, 1980 w., gv. 103; 165. S. lomsaZe, gviani Sua saukuneebis saqarTvelos

istoriidan, 1979 w., gv. 39; 166. iqve, gv. 38; 167. iqve, gv. 40; 168. iqve, gv. 38; 169. iqve,

gv. 40; 170. m. TamaraSvili, istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris, 1902 w., gv. 127;

171. iqve, gv. 53; 172. iqve, gv. 53. 173. iqve, gv. 126; 174. S. lomsaZe, samcxe-javaxeTi,

1975 w., gv. 302; 175. iqve, gv. 302; 176. iqve, gv. 302-303; 177. g. maisuraZe, qarTveli da

somexi xalxebis urTierToba, 1982 w., gv. 268; 178. iqve, gv. 315. 179. m. TamaraSvili,

pasuxad somxis mwerlebs, 1904 w., gv. 67; 180. iqve, gv. 67; 181. iqve, gv. 73. 182. m.

TamaraSvili, pasuxad somxis mwerlebs, 1904 w., gv. 67; 183. iqve, gv. 78; 184. iqve, gv. 58;

185. m. TamaraSvili, pasuxad somxis mwerlebs, 1904 w., gv. 58; 186. iqve, gv. 52; 187. iqve,

gv. 60-67; 188. ev. nikolaZe, saqarTvelos eklesiis istoria, 1918 w., gv. 145; 189. iqve,

Page 102: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1187s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

gv. 146; 190. ev. nikolaZe, saqarTvelos eklesiis istoria, 1918, gv. 148; 191. s.

avaliani, anton I, 1987 w., gv. 21; 192. `mzametyveleba~ qmnili antoni I saqarTvelos

kaTalikosisagan, 1882 w., gv. 5; 193. ev. nikolaZe, saqarTvelos eklesiis istoria, 1913,

gv. 147-148; 194. iqve, gv. 147. 195. g. maisuraZe, qarTveli da somexi xalxis urTier-

Toba, 1982 w., gv. 264-267; 196. iqve, gv. 267-268; 197. iqve, gv. 269; 198. g. maisuraZe,

qarTveli da somexi xalxis urTierToba, 1982 w., gv. 264; 199. m. TamaraSvili, pasuxad

somxis mwerlebs, 1904 w., gv. 75-78; 200. iqve, gv. 75; 201. iqve, gv. 72; 202. iqve, gv. 75;

203. m. TamaraSvili, pasuxad somxis mwerlebs, 1904 w., gv. 75; 204. s. avaliani, anton

I, 1987 w., gv. 33; 205. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi, 1978 w., gv. 287; 206.

`mzametyveleba~, qmnili antoni I saqarTvelos kaTalikozisagan, 1882 w., gv. 596-597;

207. iqve, gv. 112; 208. g. maisuraZe, qarTveli da somexi xalxis urTierToba, 1982 w.,

gv. 265; 209. m. TamaraSvili, pasuxad somxis mwerlebs, 1904 w., gv. 78; 210. g. maisuraZe,

qarTveli da somexi xalxis urTierToba, 1982, gv. 166; 211. iqve, gv. 149; 212. iqve, gv.

166; 213. iqve, gv. 167; 214. T. Jordania, qronikebi, t. II, 1897 w., gv. 459; 215. iqve, gv. 460;

216. iqve, gv. 460; 217. g. JorJoliani, saqarTvelo XVII saukunis 30-50-ian wlebSi,

1987 w., gv. 62; 218. iqve, gv. 63; 219. iqve, gv. 71; 220. iqve, gv. 71-72; 221. g. JorJoliani,

saqarTvelo XVII saukunis 30-50-ian wlebSi, 1987 w., gv. 72; 222. g. maisuraZe, qarTve-

li da somexi xalxis urTierToba, 1982 w., gv. 172; 223. iqve, gv. 173; 224. iqve, gv. 175;

225. m TamaraSvili, pasuxad somxis mwerlebs, 1904 w., gv. 238; 226. g. maisuraZe,

qarTveli da somexi xalxis urTierToba, 1982 w., gv. 176; 227. iqve, gv. 304; 228. m

TamaraSvili, pasuxad somxis mwerlebs, 1904 w., gv. 238; 229. m. TamaraSvili, pasuxad

somxis mwerlebs, 1904, 205. 230. z. WiWinaZe, qarTveli grigorianebi, 1906 w., gv. 68; 231.

g. maisuraZe, qarTveli da somexi xalxis urTierToba, 1982 w., gv. 305; 232. gr.

robaqiZe, gvelis perangi, 1988 w., gv. 70; 233. g. maisuraZe, qarTveli da somexi xalxis

urTierToba, 1982 w., gv. 319; 234. iqve, gv. 312; 235. iqve, gv. 312; 236. m. TamaraSvili,

pasuxad somxis mwerlebs, 1904, gv. 234; 237. iqve, gv. 315-316; 238. iqve, gv. 310; 239.

iqve, gv. 311; 240. z. WiWinaZe, qarTveli grigorianebi, 1906 w., gv. 21-105. 241. iqve, gv.

94-112. 242. S. lomsaZe, samcxe-javaxeTi, 1975 w., gv. 501-502; 243. m. TamaraSvili,

istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris, 1902, gv. 411-412; 244. m. TamaraSvili,

pasuxad somxis mwerlebs, 1904, gv. 123; 245. iqve, gv. 124-125; 246. iqve, gv. 126; 247.

m. TamaraSvili, pasuxad somxis mwerlebs, 1904, gv. 110; 248. iqve, gv. 232; 249. iqve, gv.

156; 250. giuldenStedti, mogzauroba saqarTveloSi, t. I, 1962 w., gv. 89-91; 251. iqve,

gv. 185; 252. iqve, t, II, gv. 91; 253. iqve, gv. 101; 254. n. berZeniSvili, t. VIII, nawili I,

1958 w., gv. 245; 255. r. TofCiSvili, qsnis xeobis zogierTi eTnoistoriuli sakiTxi,

`macne~, istoriis seria, 1987 w., #4, gv. 35; 256. r. TofCiSvili, qsnis xeobis

zogierTi eTnoistoriuli sakiTxi, `macne~, istoriis seria, 1987 w., #4, gv. 39; 257. g.

jalabaZe, eTnikuri procesebi Sida qarTlSi, krebuli _ `Sida qarTli~, 1987 w., gv. 17-18;

258. r. TofCiSvili, XIX saukunis mosaxleobis aRweris masalebi, mnaTobi, 1987 w.,

#12, gv. 158-160; 259. Ê ÊÊÊÊÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊ, ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

Ê ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ-ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ. Ê., 1978, ÊÊÊ. 16-17; 260. r. TofCiSvili,

XIX saukunis mosaxleobis aRweris masalebi saqarTvelos eTnoistoriis da social-

Page 103: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1188 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

uri yofis Sesaxeb,. mnaTobi, 1987 w., #12, gv. 158-160; 261. T. Jordania, qronikebi, t. II,

1987 w., gv. 475. 262. q. SaraSiZe, erevanSi mivlinebis angariSi, `mravalTavi~, XIII, 1986

w., gv. 114; 263. iqve, XIII, 1986 w., gv. 115; 264. q. SaraSiZe, erevanSi mivlinebis angariSi,

`mravalTavi~, XIII, 1986 w., gv. 117; 265. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. I, 1970- w.,

gv. 330.

T a v i X

1. i. lolaSvili, arsen iyalToeli, 1978, gv. 158; 2. iqve, gv 48; 3. iqve, gv. 49;

4. i. lolaSvili, dasax. naSr., gv. 64; 5. p. ratiani, Tbileli berebi, 1989, gv. 81.; 6.

iqve, gv. 81; 7. iv. javaxiSvili, II, 1983, gv. 197; 8. iqve, gv. 197; 9. iv. javaxiSvili, VII,

1984, gv. 168; 10. l. grigolaSvili, `galobani sinanulisanis~ teqsti, `jvari vazisa~,

#25, 1989, gv. 26; 11. iv. javaxiSvili, II, gv. 210; 12. iqve, gv. 218; 13. z. avaliSvili,

jvarosanTa droidan, 1989, gv. 17; 14. iqve, gv. 19; 15. iqve, gv. 96; 16. S. mesxia,

saistorio Ziebani, III, 1986, gv. 75; 17. iqve, gv. 70; 18. S. mesxia, dasax. naSr., gv. 134; 19.

iqve, gv. 135; 20. z. avaliSvili, dasax. naSr., gv. 108, (ix. mimoxilva marko polos

mogzaurobis cnobil inglisur gamocemaSi...); 21. saq. ekl. kalendari, 1987 w., gv. 468;

22. didi sjuliskanoni, 1975, gv. 549; 23. i. lolaSvili, dasax. naSr., gv. 60; 24. iqve,

gv. 14. 4 iqve, gv. 86; 25. qarTlis cxovreba, I, gv. 353; 26. iv. javaxiSvili, VII, gv. 248-

249; 27. iqve, gv. 248; 28. sabWoTa enciklopediuri leqsikonis sityvani, 1980, rusul

enaze, gv. 1329; 29. iv. javaxiSvili, II, gv. 213; 30. qarTuli samarTlis Zeglebi, 1965,

II, gv. 18; 31. `xelmwifis karis garigeba~, qarTuli samarTlis Zeglebi, II, 1965, gv. 95;

32. iqve, gv. 90; 33. saq. ist. narkv., III, gv. 220-223; 34. qarTuli samarTlis Zeglebi, II,

gv. 82; 35. saq. ist. narkv., III, 1979, gv. 216; 36. iqve, gv. 218; 37. qarTuli samarTlis

Zeglebi, II, gv. 92; 38. xelmwifis karis garigeba, gv. 34; 39. JamTaaRmwereli, qarTlis

cxovreba, II, gv. 253; 40. saq. ist. narkv., III, 1979, gv. 353; 41. iqve, gv. 638; 42. iv.

javaxiSvili, VI, 1982, gv. 67; 43. iqve, gv. 67; 44. saq. ist. narkv., III, gv. 234; 45. iqve, gv.

235; 46. saxelmwifosa da eklesias Soris aseT urTierTobas, zogjer ewodeba `sim-

fonia~; 47. qarTuli samarTlis Zeglebi, II, gv. 20; 48. saq. ist. narkv., III, gv. 215-216;

49. iv. javaxiSvili, II, gv. 212-213; 50. p. ratiani, Tbileli berebi, gv. 79; 51. iv.

javaxiSvili, II, gv. 188; 52. iv. javaxiSvili, II, gv. 190; 53. iqve, gv. 191; 54. didi

sjulis kanoni, 1975, gv. 550; 55. saq. ist. narkv., III, gv. 215; 56. iqve, gv. 214; 57. iv.

javaxiSvili, VII, gv. 28; 58. iqve, gv. 29; 59. iqve, gv. 314; 60. iqve, gv. 57; 61. iv.

javaxiSvili, VII, 1984, gv. 63; 62. iqve, gv. 82; 63. iqve, gv. 83; 64. iqve, gv. 84; 65. iqve,

gv. 68; 66. iqve, gv. 68; 67. e. gabiZaSvilis mixedviT, ara 8, aramed 18 wlisa. 68. iv.

javaxiSvili, VII, 1984, gv. 15; 69. iqve, gv. 16; 70. iqve, gv. 17; 71. iqve, gv. 16; 72. iqve,

gv. 51; 73. iqve, gv. 52; 74. iqve, gv. 51; 75. iqve, gv. 42; 76. iqve, 41; 77. iqve, gv. 43; 78.

iqve, gv. 45; 79. iqve, gv. 247; 80. iqve, gv. 247; 81. didi sjulis kanoni, gv. 553; 82.

saqarTvelos eklesiis kalendari, 1987, gv. 473; 83. iqve, gv. 473; 84. iqve, gv. 474; 85.

iqve, gv. 475; 86. iqve, gv. 557; 87. saq. ist. narkv., III, gv. 153; 88. p. ratiani, Tbileli

Page 104: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1189s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

berebi, 1989, gv. 29. 89. iqve, gv. 35; 90. iqve, gv. 26; 91. iqve, gv. 6; 92. iqve, gv. 48; 93.

iqve, gv. 37; 94. n. berZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, II, gv. 34-35; 95. iv.

javaxiSvili, qarTuli samarTlis istoria, I, gv. 58; 96. iqve, gv. 38-39; 97. p. ratiani,

dasax. naSr., gv. 41-45, 55; 98. saq. ist. narkv., III, gv. 230; 99. n. berZeniSvili, saqarTve-

los istoriis sakiTxebi, IX, 1979, gv. 73-74; 100. iqve, gv. 94; 101. qarTlis cxovreba, I,

gv. 335; 102. iv. javaxiSvili, II, 1983, gv. 215; 103. iv. javaxiSvili, II, 1983, gv. 200; 104.

S. mesxia, saistorio Ziebani, III, gv. 74; 105. iqve, gv. 42; 106. iqve, gv. 42; 107. S. mesxia,

dasax. naSr., gv. 92; 108. n. berZeniSvili, dasax. naSr., gv. 97; 109. qarTlis cxovreba,

I, gv. 346; 110. iv. javaxiSvili, dasax. naSr., gv. 209; 111. S. mesxia, dasax. naSr., gv. 37;

112. iqve, gv. 35; 113. iqve, gv. 37-40; 114. iqve, gv. 39;

T a m a r m e f e

1. qarTlis cxovreba, II, 1959, gv. 26; 2. iqve, gv. 27; 3. iqve, gv. 27; 4. iqve, gv. 118; 5.

iqve, gv. 119; 6. iqve, gv. 30; 7. iqve, gv. 31; 8. iqve, gv. 33. 9. iqve, gv. 119; 10. iqve, gv.

120; 11. iqve, gv. 41; 12. iqve, gv. 45; 13. iqve, gv. 121; 14. iqve, gv. 49; 15. iqve, gv. 50; 16.

iqve, gv. 51; 17. iqve, gv. 54; 18. iqve, gv. 54; 19. iqve, gv. 122. 20. iqve, gv. 123; 21. iqve,

gv. 55; 22. iqve, gv. 151; 23. iqve, gv. 58; 24. iqve, gv. 58; 25. iqve, gv. 58; 26. iqve, gv. 60;

27. iqve, gv. 125; 28. iqve, gv. 72; 29. iqve, gv. 72; 30. iqve, gv. 90; 31. iqve, gv. 106; 32.

iqve, gv. 129. 33. iqve, gv. 130; 34. iqve, gv. 148; 35. iqve, gv. 91; 36. iqve, gv. 91; 37. iqve,

gv. 93; 38. iqve, gv. 95; 39. iqve, gv. 141; 40. iqve, gv. 142; 41. iqve, gv. 103; 42. iqve, gv.

104; 43. iqve, gv. 107; 44. iqve, gv. 110; 45. iqve, gv. 110; 46. m. TamaraSvili, istoria

kaTolikobisa..., 1902, gv. 8; 47. iqve, gv. 11; 48. qarTlis cxovreba, II, gv. 170; 49. iqve,

gv. 170; 50. saq. ist. narkv., III, gv. 542; 51. iqve, gv. 545; 52. iqve, gv. 547-548; 53. iqve,

gv. 550; 54. iqve, gv. 550; 55. iv. javaxiSvili, VII, 1984, gv. 113; 56. n. berZeniSvili, IX,

1979, gv. 136; 57. iv. javaxiSvili, VII, 1984, gv. 115; 58. iv. javaxiSvili, VII, 1984, gv. 115;

59. iqve, gv. 117; 60. iqve, gv. 119; 61. iqve, gv. 118; 62. iqve, gv. 119; 63. n. berZeniSvili,

IX, gv. 136; 64. iqve, gv. 150; 65. qarTlis cxovreba, II, gv. 82; 66. iqve, gv. 83; 67. i.

anTelava, XI-XV saukunis saqarTvelos social-politikuri istoriis sakiTxebi, 1980,

gv. 192; 68. qarT. samarT. Zeglebi, II, gv. 82; 69. i. anTelava, dasax. naSr., gv. 192; 70.

iqve, gv. 190; 71. iqve, gv. 191; 72. iqve, gv. 190; 73. iv. javaxiSvili, VI, 1982, gv. 273; 74.

iqve, gv. 274-276; 75. iqve, gv. 282; 76. iqve, gv. 285; 77. iqve, gv. 289; 78. iqve, gv. 314;

79. iqve, gv. 313; 80. n. berZeniSvili, IX, gv. 129; 81. iqve, gv. 137-140; 82. iqve, gv. 197;

83. iqve, gv. 198; 84. n. berZeniSvili, dasax. naSr., gv. 157; 85. iqve, gv. 167; 86. iqve, gv.

199; 87. iqve, gv. 200; 88. saq. ist. narkv., III, gv. 314; 89. iqve, gv. 318; 90. iqve, gv. 346-

347; 91. iv. javaxiSvili, VII, gv. 91; 92. iqve, gv. 91; 93. saq. ist. narkv., III, gv. 563; 94.

qarTuli samarTlis Zeglebi, II, 1965, gv. 19; 95. iqve, gv. 18; 96. S. mesxia, saistorio

Ziebani, III, gv. 153-154; 97. basili ezosmoZRvari, cxovreba mefeT mefisa Tamarisi, gv.

155. 98. qarTlis cxovreba, II, gv. 147; 99. iqve, gv. 147; 100. n. berZeniSvili, IX, gv. 180;

101. iqve, gv. 189; 102. iqve, gv. 190; 103. iqve, gv. 192; 104. qarTlis cxovreba, II, gv. 34;

105. iqve, gv. 81; 106. iqve, gv. 121; 107. iqve, gv. 141; 108. saq. ist. narkv., III, gv. 365; 109.

Page 105: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1190 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

p. ingoroyva, IV, 1978, gv. 22-23; 110. qarTlis cxovreba, II, gv. 34; 111. iqve, gv. 57; 112.

iqve, gv. 91; 113. iqve, gv. 90; 114. iqve, gv. 99; 115. iqve, gv. 142; 116. iqve, gv. 79; 117. iqve,

gv. 147; 118. iv. javaxiSvili, VII, gv. 86; 119. qarTlis cxovreba, II, gv. 129; 120. iqve, gv.

147; 121. iqve, gv. 81; 122. iqve, gv. 81; 123. iqve, gv. 109; 124. iqve, gv 148; 125. iv.

javaxiSvili, VII, gv. 87;

T a v i XI

1. qarTlis cxovreba, II, gv. 163; 2. iqve, gv. 181; 3. iv. javaxiSvili, t. III, 1982 w., gv.

17; 4. iqve, gv. 17; 5. iqve, gv. 19; 6. iqve, gv. 20; 7. iqve, gv. 21; 8. qarTlis cxovreba,

II, gv. 191; 9. saq. ist. narkv., III, gv. 549; 10. iqve, gv. 550; 11. iqve, gv. 550; 12. iqve, gv.

573; 13. iqve, gv. 600; 14. iqve, gv. 601; 15. iqve, gv. 602; 16. qarTlis cxovreba, II, gv. 243;

17. iqve, gv. 62; 18. saq. ist. narkv., III, gv. 553; 19. qarTlis cxovreba, II, gv. 208; 20. iqve,

gv. 215; 21. iqve, gv. 304; 22. saq. ist. narkv., III, gv. 599; 23. iqve, gv. 583; 24. qarTlis

cxovreba, II, gv. 251; 25. saq. ist. narkv., III, gv. 577; 26. iqve, gv. 584; 27. iqve, gv. 585;

28. qarTlis cxovreba, II, gv. 320; 29. iqve, gv. 321; 30. iqve, gv. 288; 31. iqve, gv. 290; 32.

iqve, gv. 291; 33. iqve, gv. 272; 34. iqve, gv. 196; 35. iqve, gv. 198; 36. iqve, gv. 209; 37.

iqve, gv. 247; 38. iqve, gv. 248; 39. iqve, gv. 215; 40. iqve, 217; 41. iqve, gv. 217; 42. iqve,

gv. 217; 43. iqve, gv. 217; 44. iqve, 215; 45. iqve, gv. 217; 46. iqve, gv. 263; 47. qarTlis

cxovreba, II, gv. 250; 48. iqve, gv. 218; 49. saq. ist. narkv., III, gv. 595; 50. qarTlis

cxovreba, II, gv. 154; 51. iqve, 156; 52. qarTlis cxovreba, II, gv. 154; 53. iqve, 157; 54. iqve,

gv. 156; 55. iqve, gv. 157; 56. qarTlis cxovreba, II, gv. 167; 57. iqve, gv. 199; 58. iqve, gv.

231; 59. iqve, 247; 60. iqve, gv. 256; 61. iqve, 267; 62. iqve, gv. 171; 63. iqve, gv. 171; 64.

saqarTvelos samoTxe, gv. 549; 65. qarTlis cxovreba, II, gv. 177; 66. iqve, 178; 67. iqve,

gv. 209; 68. iqve, gv. 277. 69. iqve, 278; 70. iqve, gv. 282; 71. iqve, gv. 283; 72. iqve, 301.

73. iqve, gv. 323; 74. iqve, gv. 312; 75. iqve, gv. 314; 76. iqve, gv. 315; 77. iqve, gv. 321.

T a v i XI I

1. qarTlis cxovreba, IV, 1973, gv. 255; 2. iqve, gv. 255; 3. iqve, gv. 256; 4. iqve, gv. 256;

5. iqve, gv. 256; 6. iqve, gv. 256; 7. iqve, gv. 257; 8. iqve, gv. 258; 9. iqve, gv. 258; 10. iqve,

gv. 259; 11. iqve, gv. 259; 12. iqve, gv. 260; 13. iv. javaxiSvili, t. III, 1982, gv. 175; 14. iqve,

gv. 175; 15. saq. ist. narkv., III, gv. 826; 16. iqve, gv. 827; 17. iqve, gv. 665; 18. Zegli

erisTavTa, S. mesxias gamocema, gv. 350; 19. saq. ist. narkv., III, gv. 828; 20. iqve, gv. 829;

21. iqve, gv. 829; 22. iqve, gv. 832; 23. iqve, gv. 834; 24. iv. javaxiSvili, t. III, gv. 173;

25. iqve, gv. 164-165; 26. iqve, gv. 165; 27. saq. ist. narkv., III, gv. 663; 28. iqve, gv. 712;

29. iqve, gv. 716-717; 30. iv. javaxiSvili, t. III, gv. 226; 31. iqve, gv. 227; 32. iqve, gv. 228;

33. T. mewofeci, istoria Temur-lengisa da misi STamomavlobisa, 1987, gv. 21; 34. iqve,

gv. 84, SeniSnva; 35. iv. javaxiSvili, t. III, gv. 132; 36. iqve, gv. 133; 37. iqve, gv. 133;

38. iv. javaxiSvili, t. III, gv. 195; 39. saq. ist. narkv., III, gv. 688; 40. iqve, gv. 719; 41.

qarTlis cxovreba, IV, gv. 654; 42. iqve, gv. 690; 43. saq. ist. narkv., III, gv. 701; 44.

qarTlis cxovreba, IV, gv. 263; 45. iqve, gv. 272; 46. iqve, gv 276; 47. iqve, gv. 273; 48.

Page 106: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1191s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

iqve, gv. 267; 49. iqve, gv. 271; 50. iqve, gv. 275; 51. saq. ist. narkv., III, gv. 679, SeniSvna;

52. iqve gv. 681; 53. iqve, gv. 693; 54. iv. javaxiSvili, t. III, gv. 199; 55. saq. ist. narkv.,

III, gv. 700; 56. iqve, gv. 692; 57. iqve, gv. 703; 58. iqve, gv. 702; 59. iv. javaxiSvili, t.

III, gv. 200; 60. `saistorio moambe~, 1925, naw. II, gv. 311; 61. saq. ist. narkv., III, gv. 711;

62. gobron (mixail) sabinini, `saqarTvelos samoTxe~, 1972, gv. 562-564.

T a v i X I I I

1. saq. ist. narkv., III, gv. 713. 2. iqve, gv. 750; 3. iv. javaxiSvili, t. III, 1982, gv. 265;

4. iqve, gv. 229; 5. iqve, gv. 230; 6. iqve, gv. 230; 7. T. Jordania, qronikebi, t. II, 1897, gv.

243; 8. iv. javaxiSvili, t. III, gv. 258; 9. iqve gv. 257; 10. saq. ist. narkv., III, gv. 724; 11.

iqve, gv. 728; 12. iv. javaxiSvili, III, gv. 259; 13. T. mewofeci, dasax. naSr. gv. 16; 14. saq.

ist. narkv., III, gv. 728; 15. n. berZeniSvili, saq. ist. sakiTxebi, I, 1964, gv. 175, iqve, 728,

SeniSvna; 16. iqve, gv. 729; 17. iv. javaxiSvili, III, gv. 260; 18. iqve, gv. 261; 19. qarTlis

cxovreba t. IV, gv. 280; 20. iv. javaxiSvili, III, gv. 262; 21. iqve, gv. 263; 22. T. Jordania,

qronikebi, II, gv. 244; 23. iqve, gv. 248; 24. iv. javaxiSvili, III, gv. 263; 25. saq. ist.

narkv. III, gv. 726; 26. T. Jordania, qronikebi, II, gv. 196; 27. saq. ist. narkv., III, gv. 282;

28. a. jafariZe, saq. samociq. ekl. ist. II, 1998, gv. 247; 29. qarTlis cxovreba, IV, gv.

281, SeniSvnebi; 30. T. Jordania, qronikebi, t. II, 1897, gv. 226; 31. iqve, gv. 228; 32. iqve,

gv. 321; 33. iqve, gv. 227; 34. qarTlis cxovreba, IV, gv. 281; 35. Toma mewofeli, istoria,

gv. 119-122; 36. qarTlis cxovreba, II, gv. 475; 37. qarTlis cxovreba, I, gv. 41; 38. iqve,

gv. 68-69; 39. iv. javaxiSvili, III, gv. 278; 40. iqve, gv. 433; 41. iqve, gv. 433; 42. iqve, gv.

283; 43. iqve, gv. 278; 44. T. Jordania, qronikebi, 1879, II, gv. 268; 45. iqve, gv. 269; 46.

VI msof. krebis kanonebis $22; 47. iv. javaxiSvili, III, gv. 280; 48. m. TamaraSvili,

istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris, 1902, gv. 65; 49. iqve, gv. 57; 50. iqve, gv. 62;

51. iv. javaxiSvili, III, gv. 284; 52. iqve, gv. 285; 53. qronikebi, II, gv. 318; 54. iv.

javaxiSvili, III, gv. 388; 55. iqve, gv. 390; 56. iqve, gv. 392; 57. qronikebi, II, gv. 335; 58.

iqve, gv. 330; 59. iqve, gv. 345; 60. iqve, gv. 346; 61. iv. javaxiSvili, III, gv. 447; 62. iqve,

gv 447; 63. iqve, gv. 447; 64. episkoposi anania, saqarTvelos samociqulo eklesiis

istoria, I, 1996, gv. 315-324; 65. iv. javaxiSvili, III, gv. 377. 66. iqve, gv. 238; 67. iqve,

gv. 340; 68. iqve, gv. 340; 69. saq. ist. narkvevebi, IV, gv. 182. 70. qarTlis cxovreba, I,

gv. 38. 71. iqve, gv. 39; 72. iqve, gv. 41; 73. iqve, gv. 42; 74. iqve, gv. 42; 75. iqve, gv. 224;

76. XV s. italiel mogzaurTa cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, 1981, gv. 61; 77. qarT-

lis cxovreba, II, gv. 479; 78. iqve, gv. 480; 79. iqve, gv. 481; 80. iqve, gv. 481; 81. iqve,

gv. 482; 82. iqve, gv. 483; 83. iqve, gv. 483; 84. iqve, gv. 501; 85. T. sayvareliZe, XIV-XIX

saukuneebis qarTuli oqromWedloba, 1987, gv. 180; 86. g. JorJoliani, saqarTvelo

XVII saukuneSi, 1987, gv. 57.

T a v i X I V

1. saq. ist. narkv., III, gv. 748; 2. qarTlis cxovreba, IV, gv. 383; 3. iqve, gv. 384; 4. iv.

javaxiSvili, qarTveli eris istoria, t. IV, 1967, gv. 207; 5. iqve, gv. 207; 6. qarTlis

Page 107: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1192 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

cxovreba, II, gv. 487; 7. iv. javaxiSvili, IV, gv. 217; 8. qarTlis cxovreba, II, gv. 488; 9.

iqve, gv. 397; 10. iqve, gv. 397; 11. qaTib-Celebis cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis

Sesaxeb, 1978, gv. 136; 12. XV s. italiel mogzaurTa cnobebi saqarTvelos Sesaxeb,

eldar mamisTvaliSvilis SeniSvna, gv. 70; 13. saq.ist. narkv., IV, gv. 129; 14. iqve, gv.

100; 15. iqve, gv. 101; 16. iqve, gv. 105; 17. iqve, gv. 106; 18. iqve, gv. 110; 19. iqve, gv. 112;

20. qarTlis cxovreba, II, gv. 508; 21. iqve, gv. 508; 22. iqve, gv. 510; 23. saq. ist. narkv.

IV, gv. 119; 24. iqve, gv. 118; 25. saq. ist. narkv. IV, gv. 140. 26. iqve, gv. 148; 27. iqve,

gv. 149; 28. qarTlis cxovreba, IV, gv. 384; 29. farsadan gorgijaniZe, istoria, s.

kakabaZis gamocema, saistorio moambe, 1925, w. II, gv. 215; 30. qarTlis cxovreba, II, gv. 474;

31. iqve, gv. 340; 32. iqve, gv. 477; 33. iqve, gv. 477; 34. iqve, gv. 478; 35. iqve, gv. 480;

36. iqve, gv. 483; 37. iqve, gv. 484; 38. iqve, gv. 485; 39. iqve, gv. 494; 40. iqve, gv. 504;

41. iqve, gv. 505; 42. iqve, gv. 509; 43. iqve, gv. 510; 44. saq. ist. narkv. IV, 1973 w., gv.

87; 45. m. TamaraSvili, istoria kaTolikobisa... gv. 69; 46. `dede qorquTis wigni~, 1987,

gv. 64; 47. m. TamaraSvili, das. naSr. gv. 57; 48. iqve, gv. 77; 49. qarTlis cxovreba, IV,

gv. 400; 50. T. Jordania, qronikebi, II, gv. 259; 51. iqve, gv. 259; 52. iqve, gv. 401; 53. iqve,

gv. 361; 54. l. menabde, qarT. mwerlobis kerebi, II, 1980, gv. 117; 55. T. Jordania,

qronikebi, II, gv. 102; 56. saq. ist. narkv. gv. 91; 57. iqve, gv. 92; 58. a. gelovani, sibrZnis

simfonia, gv. 800; 59. cnobili somexi politikuri moRvawis igor muradianis 1988

wlis 15 maisis proklamacia; 60. Toma mewofeli, dasax. naSr., 1987, gv. 16, Sesavali; 61.

iv. javaxiSvili, III, gv. 412; 62. iqve, gv. 372; 63. iv. javaxiSvili, III, gv. 164. 64.

qarTlis cxovreba, II, gv. 481; 65. saq. ist. narkv. III, gv. 744; 66. iqve, gv. 779; 67. iqve,

gv. 791; 68. saq. ist. narkv. IV, gv. 216; 69. iqve, gv. 238; 70. saq. ist. narkv. III, gv. 818;

T a v i X V

1. afxazeTis eTnikuri saxe Seicvala XVII-XVIII saukuneebSi adiRe-Cerqezuli tomebis

Camosaxlebis Sedegad. am axal xalxsac - `afxazebi~ uwodes mxaris saxelis Sesabam-

isad. 2. qarTuli epistoluri wyaroebis korpusi 1, 1989, gv. 43-61. 3. qarTlis

cxovreba, IV, gv. 728. 4. Zveli qarT. agiogr. lit. Zegl., VI, 1980, gv. 449. 5. saqarTve-

los istoria, 1980, gv. 153; 6. saq. ist. narkv., IV, gv. 243; 7. iqve, gv. 245; 7. iqve, gv. 248;

8. qarTlis cxovreba, II, gv. 3; 9. saq. ist. narkv., IV, gv. 249; 10. qarTlis cxovreba, II,

gv. 382; 11. Zv. qarT. agiogr. lit. Zeglebi, VI, gv. 20; 12. Zv. qarT. agiogr. lit.

Zeglebi, VI, gv. 20; 13. saq. ist. narkv., IV, gv. 252; 14. morTeza mehdi faTemi, sparsuli

masalebi XVI-XVII saukuneebis qarTvel moRvaweTa Sesaxeb, 1982, gv. 26; 15. qarTlis

cxovreba, IV, gv. 584; 16. Zegl., VI, gv. 24. 17. saq. ist. narkvev., IV, gv. 264; 18. iqve, gv.

265; 19. qarTlis cxovreba, IV, gv. 588; 20. saq. ist. narkv., IV, gv. 271; 21. iqve, gv. 272;

22. anton kaTalikosi, dasax. naSr., gv. 26; 23. saq. ist. narkv., IV, gv. 276; 24. iv.

javaxiSvili, qarTveli eris istoria, 1967, IV, gv. 315; 25. iqve, gv. 317; 26. iqve, gv. 319,

325; 27. Zegl., VI, gv. 27; 28. i. tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacaveb-

Si, II, 1986, gv. 112; 29. Zegl. VI, gv. 28; 30. i. tabaRua, dasax. naSr., gv. 113; 31. iqve, gv.

113; 32. i. tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi, II, 1986, gv. 113;

Page 108: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1193s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

33. iqve, gv. 114; 34. iqve, gv. 115; 35. iqve, gv. 115; 36. iqve, gv. 116; 37. iqve, gv. 116;

38. iqve, gv. 118; 39. iqve, 119; 40. qarTlis cxovreba, IV, gv. 401; 41. i. tabaRua, dasax.

naSr., gv. 120; 42. iqve, gv. 121; 43. iqve, SeniSvna 59; 44. anton kaTalikosi, sityva

pirveli qeTevanisaTvis, dasax. naSr., gv. 29; 45. anton kaTalikosi, dasax. naSr., gv. 124;

46. qarTlis cxovreba, II, gv. 402; 47. anton kaTalikosi, dasax. naSr., gv. 31; 48. i.

tabaRua, dasax. naSr., gv. 125; 49. iqve, gv. 127; 50. iqve, gv. 129; 51. i. tabaRua, dasax.

naSr., gv. 130; 52. Zegl., VI, gv. 34; 53. anton bagrationi; wyobilsityvaoba, 180, gv. 204;

54. qarTlis cxovreba, II, gv. 355; 55. iqve, gv. 363; 56. iqve, gv. 365; 57. qarTlis

cxovreba, II, gv. 366; 58. iqve, gv. 394; 59. iqve, gv. 396; 60. Zveli qarT. agiogr. lit.

Zeglebi, VI, 1980, gv. 47; 61. qarTlis cxovreba, IV, gv. 385; 62. Zegl. VI, gv. 48; 63.

qarTlis cxovreba, II, gv. 386; 64. qarTlis cxovreba, IV, gv. 423; 65. qarTlis cxovreba,

II, gv. 388; 66. antoni, dasax. naSr., gv. 55; 67. qarTlis cxovreba, IV, gv. 425; 68. iqve,

gv. 425; 69. qarTlis cxovreba, II, gv. 393. 70. iqve, gv. 397; 71. qarTlis cxovreba, IV,

gv. 427; 72. il. WavWavaZe, IV, gv. 184; 73. anton kaTalikosi, dasax. naSr., gv. 66; 74. iqve,

gv. 66; 75. qarTlis cxovreba, IV, gv. 328; 76. iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria,

IV, 1967, gv. 349; 77. iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, IV, gv. 369; 78. iqve, gv.

371; 79. qarTlis cxovreba, II, gv. 424; 80. iqve, gv. 425; 81. iqve, gv. 425; 82. qarTlis

cxovreba, II, gv. 425. 83. g. JorJoliani, saqarTvelo XVII s., gv. 50; 84. iqve, gv. 49; 85.

S. lomsaZe, gviani Sua saukuneebi..., Ggv. 47, 48, 63; 86. S. lomsaZe, dasax. naSr., gv. 35;

87. iqve, gv. 35; 88. iqve, gv. 36-41; 89. iqve, gv. 52; 90. g. JorJoliani, dasax. naSr., gv.

58; 91. iqve, gv. 59; 92. iqve, gv. 60; 93. qarTlis cxovreba, IV, gv. 445; 94. iv.

javaxiSvili, VIII, 1977, gv. 285; 95. mohamed Taheris cnobebi, gv. 381; g. JorJoliani,

dasax. naSr., gv. 72; 96. iv. javaxiSvili, VIII, gv. 283; 97. g. JorJoliani, dasax. naSr., gv.

106; 98. iqve, gv. 112; 99. g. JorJoliani, dasax. naSr., gv. 118; 100. iqve, gv. 116; 101. iqve,

gv. 100-101; 102. m. TamaraSvili, istoria kaTolikobisa..., gv. 127; 103. goreli nasyi-

das saqme, iqve, gv. 127; 104. g. JorJoliani, dasax. naSr., gv. 62; 105. iqve, gv. 63; 106.

qarTlis cxovreba, II, gv. 426; 107. i. tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da

wignsacavebSi, III, gv. 192; 108. qarTlis cxovreba, II, gv. 404; 109. qarTlis cxovreba, II,

gv. 405; 110. iqve, gv. 406; 111. iqve, gv. 406; 112. qarTlis cxovreba, IV, gv. 430; 113. iqve,

gv. 431; 114. saq. ist. narkv., IV, gv. 280; 115. iqve, gv. 281; 116. iqve, gv. 284; 117. qarTlis

cxovreba, II, gv. 408; 118. narkv., IV, gv. 285; 119. g. JorJoliani, dasax. naSr., gv. 11; 120.

iqve, gv. 11; 121. iqve, gv. 15; 122. i. tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa.., II, gv. 576;

123. iqve, gv. 175; 124. iv. javaxiSvili, qarT. eris ist., IV, gv. 1967, gv. 361; 125. iqve,

gv. 362; 126. iqve, gv. 363; 127. narkv., IV, gv. 295; 128. iqve, gv. 319; 129. qarTlis

cxovreba, II, gv. 422; 130. iqve, gv. 423; 131. qarTlis cxovreba, IV, gv. 442; 132. i. tabaRua,

saqarTvelo evropis arqivebsa.., III, gv. 210; 133. iqve, gv. 212; 134. iqve, gv. 235; 135. iqve,

gv. 194; 136. g. JorJoliani, dasax. naSr., gv. 78; 137. qarTlis cxovreba, IV, 443; 138.

qarTlis cxovreba, II, gv. 434; 139. iqve, gv. 438; 140. iqve, gv. 439. 141. qarTlis

cxovreba, IV, gv. 601; 142. m. rexviaSvili, dasavleT saqarTvelo XVII saukuneSi, 1978,

gv. 109; 143. i. tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi, III, 1987, gv.

191; 144. qarTlis cxovreba, II, gv. 425; 145. iqve, gv. 424; 146. qarTlis cxovreba, IV, gv.

Page 109: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1194 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

443; 147. i. tabaRua, dasax. naSr., gv. 191; 148. m. rexviaSvili, dasax. naSr., gv. 119; 149.

m. TamaraSvili, pasuxi somxis mwerlebs, gv. 237; 150. i. tabaRua, dasax. naSr., gv. 191;

151. Carlz darvini, rus. enaze, t. II, wigni I, 1927, gv. 579; 152. m. rexviaSvili, dasax.

naSr., gv. 110; 153. arqanjelo lamberti, samegrelos aRwera, gv. 76; 154. m. rexviaS-

vili, dasax. naSr., gv. 115; 155. iqve, gv. 111; 156. iqve, gv. 114; 157. iqve, gv. 117; 158.

saqarTvelos istoria XVI-XVIII ss., 1950, gv. 300; iqve, 113; 159. i. tabaRua, dasax. naSr.,

gv. 191; 160. morTeza muhamedi faTemi, sparsuli masalebi, 1982, gv. 18; 161. S. mesxia,

saistorio Ziebani, II, gv. 316; 162. iqve, gv. 314; 163. m. rexviaSvili, dasax. naSr., gv. 93;

164. iqve, gv. 94; 165. qarTlis cxovreba, IV, gv. 825; 166. saqarTvelos samociqulo

eklesiis istoria, I, gv. 445-446; 167. saqarTvelos istoriis narkvevebi, IV, gv. 200;

168. m. rexviaSvili, dasax. naSr., gv. 178; 169. qarTlis cxovreba, II, gv. 424-425; 170.

iqve, gv. 421; 171. iqve, gv. 428; 172. qarTuli samarTlis Zeglebi, I, 1963, gv. 606; 173.

iqve, gv. 608; 174. iqve, gv. 605; 175. qarTuli samarTlis Zeglebi, I, 1963, gv. 393; 176.

iqve, gv. 397; 177. m. rexviaSvili, dasax. naSr., gv. 14; 178. z. SaraSeniZe, fereidneli

`gurjebi~, 1979, gv. 59.

T a v i X V I

1. m. qiqoZe, vaxtang VI-is saxelmwifoebrivi moRvaweoba, 1988, gv. 35. 2. m. TamaraS-

vili, istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris, 1904, gv. 301; 3. iv. javaxiSvili,

damokidebuleba ruseTsa da saqarTvelos Soris XVIII saukuneSi, 1919, gv. 3; 4. m.

qiqoZe, vaxtang VI-is saxelmwifoebrivi moRvaweoba, gv. 15; 5. S. xanTaZe, qarTuli

istoriografia XVIII saukuneSi, gv. 17. 6. qarTlis cxovreba, IV, gv. 500; 7. g. paiWaZe,

vaxtang VI, 1981, gv. 105; 8. m. qiqoZe, dasax. naSr., gv. 8; 9. S. xanTaZe, dasax. naSr., gv.

52; 10. saq. ist. narkv., IV, gv. 342; 11. qarTlis cxovreba, IV, gv. 454; 12. saq. ist. narkv.,

IV, gv. 348; 13. m. TaTaraSvili, dasax. naSr., gv. 307; 14. iqve, gv. 308; 15. qarTlis

cxovreba, IV, gv. 404; 16. iqve, gv. 466; 17. i. tabaRua, masalebi XVIII s..., 1982, gv. 16; 18.

iqve, gv. 19; 19. g. paiWaZe, dasax. naSr., gv. 16; 20. i. tabaRua, dasax. naSr., gv. 24; 21. iqve,

gv. 24; 22. iqve, gv. 26; 23. saq. ist. narkv., IV, gv. 402; 24. iqve, gv. 204; 25. saq. ist.

narkv., IV, gv. 404; 26. v. gabaSvili, qarTuli feodaluri wyobileba XVI-XVII ss., 1959,

gv. 141; m. qiqoZe, dasax. naSr., gv. 8; 27. S. xanTaZe, dasax. naSr., gv. 48; 28. saq ist.

narkv., IV, gv. 404; 29. iqve, gv. 105; 30. qarTlis cxovreba, IV, gv. 493; 31. m. qiqoZe,

dasax. naSr., gv. 20; 32. iqve, gv. 21; 33. i. tabaRua, dasax. naSr., gv. 24. 34. i. tabaRua,

masalebi XVIII s. pirveli meoTxedis saqarTvelos istoriisaTvis, 1982, gv. 20. 35. m.

qiqoZe, vaxtang VI-is saxelmwifoebrivi politika, 1988, gv. 38; 36. iqve, gv. 41; 37. saq.

ist. narkv., IV, 1973, gv. 406. 38. m. TamaraSvili, istoria kaTolikobisa qarTvelTa

Soris, 1902, gv. 55. 39. m. TamaraSvili, dasax. naSr., gv. 55. 40. m. TamaraSvili, dasax.

naSr. gv. 57. 41. iqve, gv. 321; 42. m. qiqoZe, vaxtang VI, gv. 27; 43. m. qiqoZe, dasax. naSr.,

gv. 26. 44. m. TamaraSvili, dasax. naSr., 312. 45. iqve, gv. 322; 46. iqve, gv. 324; 47. m.

qiqoZe, dasax. naSr., gv. 51; 48. saq. ist. narkv., IV, gv. 407; 49. m. TamaraSvili, istoria

kaTolikobisa, gv. 33; 50. m. TamaraSvili, istoria kaTolikobisa..., gv. 316; 51. iqve, gv.

Page 110: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1195s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

317; 52. m.qiqoZe, dasax. naSr., gv. 78; 53. iv. javaxiSvili, damokidebuleba ruseTsa da

saqarTvelos Soris XVIII saukuneSi, 1919, gv. 6; 54. iqve, gv. 7; 55. m. qiqoZe, dasax.

naSr., gv. 40; 56. iqve, gv. 41; 57. iqve, gv. 42; 58. iqve, gv. 43; 59. iqve, gv. 46; 60. iv.

javaxiSvili, dasax. naSr., gv. 9; 61. iqve, gv. 10; 62. iqve, gv. 11; 63. g. paiWaZe, vaxtang

VI, 1981, gv. 124; 64. m. qiqoZe, dasax. naSr., gv. 59; 65. iqve, gv. 60; 66. iqve, gv. 65; 67.

iqve, gv. 68; 68. iqve, gv. 68; 69. iv. javaxiSvili, damokidebuleba ruseTsa da saqarTve-

los Soris, 1919, gv. 3; 70. saq. ist. narkv., IV, gv. 365; 71. iqve, gv. 365; 72. iqve, gv. 365;

73. iqve, gv. 366; 74. n. berZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, IV, 1967, gv. 296;

75. qarTuli mwerloba, I, 1984, gv. 27; 76. iqve, gv. 26; 77. narkv., IV, gv. 368; 78. saq. ist.

narkv., IV, gv. 368; 79. iqve, gv. 300; 80. iqve, gv. 360; 81. iv. javaxiSvili, damokidebuleba

ruseTsa da saqarTvelos Soris, 1919, gv. 3; 82. iqve, gv. 4; 83. iqve, gv. 5; 84. S. xanTaZe,

qarTuli istoriografia, 1985, gv. 18; 85. iqve, gv. 31; 86. m. qiqoZe, dasx. naSr., gv. 4;

87. qarTlis cxovreba, IV, gv. 37; 88. saq. ist. narkv., IV, gv. 361; 89. m. rexviaSvili,

imereTi XVII saukuneSi, 1982, gv. 3; 90. saqarTvelos istoria, 1980, gv. 182; 91. n.

berZeniSvili, iv. javaxiSvili, s. janaSia, saqarTvelos istoria, 1946, gv. 389; 92.

qarTlis cxovreba, IV, gv. 31; 93. iqve, gv. 35-37; 94. iv. javaxiSvili, qarT. eris ist.,

IV, gv. 359. 95. iqve, gv. 365. 96. qarTuli samarTlis Zeglebi, III, 1970, gv. 727-733; 97.

iqve, gv. 675; 98. iqve, gv. 775; 99. qarTuli samarTlis Zeglebi, II, 1965, gv. 502-503; 100.

iqve, gv. 180; 101. iqve, gv. 209. 102. iqve, gv. 222; 103. s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos

saeklesio sabuTebi, I, gv. 149; 104. saq. ist. narkv., IV, gv. 485; 105. samarTlis Zeglebi,

III, gv. 514, 527; 106. iqve, gv. 581; 107. Sewirulobebis wigni kaTalikos daviT nemsaZisa

biWvinTisadmi 1682 wlisa, gv. 583; 108. iqve, gv. 577; 109. iqve, gv. 514, 527; 110. iqve, gv.

569; 111. qarTuli samarTlis Zeglebi, III, 1970, gv. 567; 112. wyalobis wigni grigor

alaverdelisa 1670 wlisa, gv. 567; 113. iqve, gv. 342; 114. iqve, gv. 345; 115. iqve, gv. 347;

116. qarTuli samarTlis Zeglebi, III, 1970, gv. 501, 502; 117. iqve, gv. 501; 118. iqve, gv.

504; 119. iqve, gv. 505; 120. iqve, gv. 520; 121. iqve, gv. 519; 122. iqve, gv. 519; 123. iqve,

gv. 523; 124. iqve, gv. 529; 125. iqve, gv. 530; 126. iqve, gv. 514; 127. iqve, gv. 547; 128. iqve,

gv. 543; 129. iqve, gv. 533; 130. iqve, gv. 536; 131. iqve, gv. 482; 132. iqve, gv. 581; 133. iqve,

gv. 517; 134. iqve, gv. 599, 600, 612, 641, 648, 669; 135. iqve, gv. 559; 136. iqve, gv. 623; 137.

iqve, gv. 619; 138. iqve, gv. 627; 139. iqve, gv. 706; 140. iqve, gv. 596; 141. saq. ist. narkv.,

IV, gv. 484; 142. qarTuli samarTlis Zeglebi, III, gv. 695; 143. iqve, gv. 613; 144. iqve,

gv. 677; 145. iqve, gv. 695; 146. iqve, gv. 714; 147. iqve, gv. 753; 148. iqve, gv. 772; 149.

iqve, gv. 591; 150. iqve, gv. 625; 151. iqve, gv. 585; 152. iqve, gv. 664; 153. iqve, gv. 672; 154.

iqve, gv. 694; 155. iqve, gv. 637; 156. iqve, gv. 643; 157. iqve, gv. 695; 158. iqve, gv. 710; 159.

iqve, gv. 589; 160. iqve, gv. 713; 161. iqve, gv. 592; 162. iqve, gv. 632; 163. iqve, gv. 634; 164.

iqve, gv. 699; 165. iqve, gv. 762; 166. iqve, gv. 791; 167. iqve, gv. 595; 168. iqve, gv. 620; 169.

iqve, gv. 627; 170. iqve, gv. 747; 171. iqve, gv. 542; 172. iqve, gv. 560; 173. iqve, gv. 480; 174.

iqve, gv. 481; 175. iqve, gv. 638; 176. qarTuli samarTlis Zeglebi, II, 1965, gv. 384; 177.

iqve, gv. 384; 178. iqve, gv. 385; 179. qarTuli samarTlis Zeglebi, II, 1965, gv. 386; 180.

qarTuli samarTlis Zeglebi, III, gv. 737; 181. iqve, gv. 607; 182. iqve, gv. 693; 183. iqve,

gv. 647; 184. iqve, gv. 604; 185. iqve, gv. 606; 186. iqve, gv. 694; 187. iqve, gv. 636; 188. iqve,

Page 111: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1196 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

gv. 638; 189. iqve, gv. 639; 190. iqve, gv. 694; 191. iqve, gv. 597; 192. iqve, gv. 659; 193. iqve,

gv. 789; 194. iqve, gv. 681; 195. iqve, gv. 137. 196. iqve, gv. 135-150; 197. iqve, gv. 757; 198.

iqve, gv. 164; 199. iqve, gv. 164; 200. iqve, gv. 617; 201. iqve, gv. 632; 202. iqve, gv. 681;

203. m. rexviaSvili, imereTis samefo, 1989, gv. 472; 204. qarTuli samarTlis Zeglebi,

III, gv. 640; 205. iqve, gv. 253; 206. iqve, gv. 138; 207. iqve, gv. 580; 208. iqve, gv. 882; 209.

iqve, gv. 134; 210. iqve, gv. 712; 211. iqve, gv. 749; 212. saq. ist. narkv., IV, gv. 485; 213.

papuna orbeliani, ambavi qarTlisani..., 1981, gv. 84; 214. iqve, gv. 87; 215. iqve, gv. 101;

216. iqve, gv. 82; 217. iqve, gv. 85; 218. iqve, gv. 103; 219. iqve, gv. 103; 220. iqve, gv. 105;

221. qarTuli samarTlis Zeglebi, II, gv. 400; 222. iqve, gv. 401; 223. iqve, gv. 400; 224.

p. orbeliani, dasax. naSr., gv. 106; 225. iqve, gv. 105; 226. iqve, gv. 105; 227. p.

orbeliani, ambavi qarTlisani.., gv. 100; 228. iqve, gv. 113; 229. iqve, gv. 114; 230. saq.

ist. narkv., IV, gv. 453; 231. p. orbeliani, ambavi qarTlisani.., gv. 48; 232. saq. ist.

narkv., IV, gv. 602; 233. iqve, gv. 607; 234. iqve, gv. 611; 235. iqve, gv. 614; 236. iqve, gv.

615; 237. iqve, gv. 616; 238. iqve, gv. 617; 239. iqve, gv. 619; 240. iqve, gv. 621; 241. iqve,

gv. 625; 242. iqve, gv. 628; 243. iqve, gv. 629; 244. iv. javaxiSvili, damokidebuleba

ruseTsa da saqarTvelos Soris XVIII saukuneSi, 1919, gv. 13; 245. saq. ist. narkv., IV,

630; 246. iqve, gv. 632; 247. iqve, gv. 638; 248. iqve, gv. 645. 249. s. avaliani, anton

pirveli, 1987, gv. 17; 250. qarTlis cxovreba, IV, gv. 914, qronologiuri cxrili; 251.

religiis istoria da propaganda, XI, 1987, gv. 52; 252. s. avaliani, anton pirveli, gv.

30; 253. s. avaliani, dasax. naSr., gv. 39; 254. iqve, gv. 40; 255. qarTuli samarTlis

Zeglebi, III, gv. 536; 256. iqve, gv. 498; 257. s. avaliani, dasax. naSr., gv. 16; 258. m.

TamaraSvili, istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris, gv. 374; 259. iqve, gv. 374; 260.

iqve, gv. 374; 261. s. avaliani, dasax. naSr., gv. 37; 262. iqve, gv. 34; 263. iqve, gv. 34; 264.

s. avaliani, dasax. naSr., gv. 35; 265. iqve, gv. 35; 266. iqve, gv. 36; 267. iqve, gv. 43; 268.

iqve, gv. 60; 269. p. orbeliani, ambavi qarTlisani..., gv. 86; 270. iqve, gv. 103; 271. ev.

nikolaZe, saqarTvelos eklesiis istoria, quTaisi, 1918, gv. 191; 272. m. kelenjeriZe,

saqarTvelos sakaTalikozo eklesiis mokle istoria, quTaisi, 1918, gv. 130; 273. iv. javax-

iSvili, damokidebuleba ruseTsa da saqarTvelos Soris, 1919, gv. 14; 274. m. darCia,

gaioz reqtori, 1977, gv. 45; 275. m. janaSvili, saqarTvelos saeklesio istoria, 1886,

gv. 127; 276. iqve, gv. 21; 277. iqve, gv. 35; 278. p. karbelaSvili, ierarqia saqarTvelos

eklesiisa, kaTolikosni da mRvdelmTavarni, 1900, gv. 132; 279. p. ioseliani, saqarTve-

los mokle istoria, sankt-peterburgi, 1848, rusul enaze, gv. 118; 280. m. darCia, gaioz

reqtori, gv. 24; 281. iqve, gv. 26; 282. s. avaliani, dasax. naSr., gv. 90; 283. S. lomiZe,

m. TamaraSvili, g. maisuraZe da sxvaTa Sromebi; 284. e. nikolaZe, saqarTvelos

eklesiis istoria, gv. 144; 285. k. kekeliZe, qarTuli literaturis istoria, I, gv. 364;

286. iqve, gv. 364; 287. m. darCia, dasax. naSr., gv. 46. 288. s. avaliani, dasax. naSr., gv.

95. 289. s. avaliani, dasax. naSr., gv. 95; 290. k. kekeliZe, dasax. naSr., gv. 373; 291. iqve,

gv. 379; 292. e. nikolaZe, dasax. naSr., gv. 147; 293. iqve, gv. 147; 294. m. TamaraSvili,

dasax. naSr., gv. 389. 295. iqve, gv. 378; 296. iqve, gv. 392; 297. iqve, gv. 383; 298. s.

avaliani, dasax. naSr., gv. 75; 299. m. darCia, dasax. naSr., gv. 41; 300. k. kekeliZe, dasax.

naSr., gv. 375; 301. s. avaliani, dasax. naSr., gv. 86; 302. iqve, gv. 98; 303. iqve, gv. 97;

Page 112: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1197s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

304. saq. ist. narkv., IV, gv. 679; 305. iqve, gv. 687; 306. g. maisuraZe, saintereso wigni

XVIII s. saqarTvelos politikur cxovrebaze, `mnaTobi~, #5, 1990, gv. 172; 307. g.

maisuraZe, dasax. naSr., gv. 171; 308. iv. javaxiSvili, damokidebuleba ruseTsa da

saqarTvelos Soris XVIII saukuneSi, 1919, gv. 52; 309. saq. ist. narkv., IV, gv. 630; 310.

iqve, gv. 632; 311. iqve, gv. 682; 312. iqve, gv. 683; 313. n. berZeniSvili, saqarTvelos

istoriis sakiTxebi, IV, gv. 169; 314. saq. ist. narkv., IV, gv. 684; 315. iqve, gv. 684; 316.

iqve, gv. 684; 317. iqve, gv. 686; 318. iv. javaxiSvili, dasax. naSr., gv. 16; 319. saq. ist.

narkv., IV, gv. 660; 320. iqve, gv. 654; 321. iv. javaxiSvili, dasax. naSr., gv. 18; 322. saq.

ist. narkv., IV, gv. 655; 323. iv. javaxiSvili, dasax. naSr., gv. 19; 324. iqve, gv. 20; 325.

saq. ist. narkv., IV, gv. 658; 326. iqve, gv. 660; 327. iqve, gv. 669; 328. iqve, gv. 669; 329.

iqve, gv. 675; 330. iqve, gv. 675; 331. iqve, gv. 676; 332. iqve, gv. 673; 333. iqve, gv. 673;

334. iqve, gv. 670; 335. iqve, gv. 680; 336. iqve, gv. 626; 337. iqve, gv. 694; 338. iv.

javaxiSvili, dasax. naSr., gv. 23; 339. saq. ist. narkv., IV, gv. 700; 340. iqve, gv. 705; 341.

iqve, gv. 707; 342. iv. javaxiSvili, dasax. naSr., gv. 39; 343. saq. ist. narkv., IV, gv. 759;

344. iv. javaxiSvili, dasax. naSr., gv. 42; 345. iqve, gv. 48; 346. qarTuli samarTlis

Zeglebi, II, 1966, gv. 501; 347. saq. ist. narkv., IV, gv. 721; 348. qarTlis cxovreba, IV, gv.

291; 349. qarTuli samarTlis Zeglebi, III, gv. 675; 350. iqve, gv. 727; 351. qarTlis

cxovreba, IV, gv. 830; 352. m. wereTeli, eri da saxelmwifo, 1990, gv. 89; 353. g.

maisuraZe, dasax. naSr., gv. 172; 354. saq. ist. narkv., IV, gv. 721; 355. iqve, gv. 721; 356.

m. rexviaSvili, imereTis samefo, 1989, gv. 472; 357. saq. ist. narkv., IV, gv. 357; 358. m.

rexviaSvili, dasax. naSr., gv. 44; 359. T. Jordania, qronikebi, II, 1897, gv. 383; 360. saq.

ist. narkv., IV, gv. 720; 361. iqve, gv. 721; 362. iqve, gv. 722, 725; 363. iqve, gv. 724; 364.

n. berZeniSvili, saq. ist. sakiTxebi, IV, gv. 124, 125, 725; 365. iqve, gv. 726; 366. saq. ist.

narkv., IV, gv. 727; 367. iqve, gv. 729; 368. iqve, gv. 729; 369. g. maisuraZe, dasax. naSr.,

gv. 175;

Tavi XVI I

1. iv. javaxiSvili, damokidebuleba ruseTsa da saqarTvelos Soris XVIII saukune-

Si, 1919, gv. 52. 1. p. ioseliani, `giorgi XIII-is cxovreba~, gv. 17; 2. d. yifiani

`memuarebi~, 1990, gv. 136; 3. jvari vazisa, 1990, #2, gv. 58; 4. m. TamaraSvili, dasax.

naSr., gv. 438; 5. m. gonikaSvili, imereTi XVIII-XIX saukuneTa mijnaze, 1979, gv. 53; 6.

m. xuciSvili, saqarTvelos eklesiis socialur-politikuri pozicia, 1987, gv. 18; 7.

m. xuciSvili, saqarTvelos eklesiis socialur-politikuri pozicia, 1987, gv. 38; 8.

iqve, gv. 20; 9. d. gogolaZe, brZola carizmis winaaRmdeg, saq. istoriis narkvevebi, IV,

gv. 931; 10. m. gonikaSvili, dasax. naSr., gv. 16; 11. saq. ist. narkv., IV, gv. 931; 12.

eristov-ServaSiZe, qarTveli xalxis gaWirvebis Sesaxeb samaxsovro werili, gv. 48;

13. saq. ist. narkv., IV, gv. 933; 14. saq. ist. narkv. IV, gv. 936; 15. qarTuli samarTlis

Zeglebi, t. III, gv. 747; 16. m. darCia, gaioz reqtori, gv. 19; 17. q. pavliaSvili,

saqarTvelos saegzarqoso 1900-1917 wlebSi, 1995, gv. 23; 18. n. durnovo, qarTuli

Page 113: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1198 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

eklesiis bedi, J. `ganTiadi~, 1990, #10; 19. g. Todua, XIX s. qarTuli sazogadoebriv-

ekonomikuri azris istoriis sakiTxebi, 1983, gv. 69; 20. iqve, gv. 71; 21. g. Todua, dasax.

naSr., 1983, gv. 47; 22. q. pavliaSvili, dasax. naSr., gv. 33; 23. kaTalikos-patriarq

kalistrates mogonebani, saRvTismetyvelo krebuli, 1987, #3, gv. 38; 24. iqve, 42; 25. iqve,

42; 26. iqve, 37; 27. m. xuciSvili, dasax. naSr., gv. 186; 28. m. TamaraSvili, dasax. naSr.,

gv. 449. 29. `cnobis furceli~, 1905, #2932; 30. `jvari vazisa~, 1987, #1, gv. 46;

31.kaTalikos-patriarqi kalistrate, mogoneba iliaze, mnaTobi, 1985, #2; 32. `jvari

vazisa~, 1987, #1, gv. 46; 33. `jvari vazisa~, 1987, #1, gv. 46; 34. `jvari vazisa~, 1987,

#1, gv. 47; 35. e. nikolaZe, saqarTvelos eklesiis istoria, quTaisi, 1918, gv. 217-219;

36. gaz. `saqarTvelo~, 1917, #59; 37. ev. nikolaZe, dasax. naSr., gv. 97; 38. gaz.

`saqarTvelo~, 1917, #63; 39. gaz. `saxalxo furceli~, 1917, #851; 40. gaz. `saqarTve-

lo~, 1917, #205; 41. jvari vazisa, 1987, #1, gv. 10; 42. gaz. `Cveni qveyana~, 1917, #130;

43. s. kakabaZe, qarTveli xalxis istoria, 1997, gv. 249; 44. i. WavWavaZe, Txzulebani, t.

I, gv. 213; 45. Jurnali `mnaTobi~, 1988, #10; 46. sinodis uwyebaTa krebuli, 1927; 47.

saRvTismetyv. kreb. 1984, #3, gv. 213; 48. saqme #103, saRvTismetyv. kreb. 1984, #3, gv.

215; 49. eklesiis marTva-gamgeobis debuleba, 1997; 50. saqarTvelos eklesiis kal-

endari, 1982, gv. 154; 51. episkoposi anania jafariZe, saqarTvelos samociqulo eklesiis

istoria, I, 1996, gv. 185-203; 52. `jvari vazisa~, 1979, #2, gv. 11; 53. 1881 wlis dekembris

`Sinauri mimoxilva~, i. WavWavaZe, t. V, gv. 136; 54. aleqsi beri (SuSania), mTavroba da

sarwmunoeba, gv. 2; 55. s. vardosaniZe, kirion II, 1984, gv. 23;

T a v i X V I I I

1. i. WavWavaZe, II, gv. 180; 2. gaz. `iveria~, 1888, #4; 3. v. goilaZe, jvari vazisa, 1981,

#3; 4. mcxeTa, arqeologiuri kvleva-ZiebaTa Sedegebi, Tb., t. II, 1978, III, 1980; 5. s.

janaSia, feodaluri revolucia saqarTveloSi, Sromebi, gv. 127; 6. sumbat davi-

Tis Ze, cxovreba da uwyeba bagrationTa, 1949, gv. 58; 7. sokrati, eklesiis istoria 1,

20; sozomeni, eklesiis istoria II, 7; Teodorite, I, 25; 8. n. janaSia, narkvevebi, gv. 114;

9. `moqceva qarTlisa~, qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi~, III; 10. m.

CxartiSvili, `ninos cxovrebis~ vrceli redaqciis atribucia, `mnaTobi~, 1987, #5. gv.

147-154; 11. iqve, gv. 149-154; 12. ivane javaxiSvili, istoriis mizani, wyaroebi da

meTodebi, Txzulebani, VIII, 1977. gv. 326; 13. Zveli qarTuli agiografiuli litera-

turis Zeglebi, t. I. 1964; 14. p. ingoroyva, qarTuli mwerlobis istoriis mokle

mimoxilva, `mnaTobi~, 1939, #4, gv. 105-107; 15. g. meliqiSvili, saqarTvelos uZvelesi

da Zveli istoriis wyaroebi, saqarTvelos istoriis narkvevebi, I, gv. 40; 16. iv.

javaxiSvili, Zveli qarTuli saistorio mwerloba, 1945, gv. 171; 17. k. kekeliZe,

etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan, IV, gv. 192; 18. `qarTlis cxovre-

ba~, I, 1955, t. II, 1959, s. yauxCiSvilis gamocema; 19. q. cx., I, 248. 20. iqve, gv. 244; 21.

g. meliqiSvili `saqarTvelos uZvelesi da Zveli istoriis wyaroebi~, saqarTvelos

istoriis narkv. I, gv. 52; 22. g. meliqiSvili, farnavazi da farnavazianebi Zvel

somxur saistorio wyaroebSi, `macne~, 1967, #3; 23. iv. javaxiSvili, Zveli qarTuli

Page 114: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1199s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

saistorio mwerloba, 1945; k. kekeliZe, qarTuli literaturis istoria, I, 1954, t. II,

1958; 24. m. TarxniSvili, saqarTvelos eklesiis avtokefaliis warmoSoba, `mnaTobi~,

1989, #11; 25. g. meliqiSvili, dasax., naSr. gv. 64; 26. iv. javaxiSvili, Zveli qarTuli

saistorio mwerloba, gv. 194; 27. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Ze-

glebi, w. I, 1964; 28. iqve, gv. 17-64; 29. iv. javaxiSvili, Txzulebani, I., 1979 gv. 27; 30.

Zveli qarT. ag. lit. Zegl. II, 1967; 31. iv. javaxiSvili, dasaxlebuli naSromi, gv. 142;

32. Zveli qarTuli agiografiuli lit. Zegl. II. 1967; 33. istoriografia, saq. ist.

nark. III, 1979. gv. 410; 34. T. papuaSvili, dasax. naSr., gv. 409; 35. k. kekeliZe, Zv. qarT.

lit. istoria I, gv. 263; 36. qarTlis cxovreba, I, gv. 318-364; 37. m. lorTqifaniZe,

XI_XII s.s. istoriis wyaroebi, narkv. III, 1979, 70; 38. arsen beri, `cxovreba da

moqalaqoba da Rvawli wmidisa da Rirsisa dedisa Cuenisa ninosi~ - Zveli qarTuli

agiografiuli literaturis Zeglebi, III, 1971 gv. 45; 39. narkv., t. II, Tb. 1959; 40.

narkv. III, gv. 433; 41. saqarTvelos samoTxe~, gamoc. m. sabininis mier, gv. 111; 42. narkv.

III, gv. 471; 43. k. kekeliZe, I, gv. 569; 44. m. sabinini, qarTuli eklesiis istoria, rus.

enaze, spb. 1877; 45. saRvTismetyvelo krebuli, #12, 1981; 46. ÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ

ÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊ Ê ÊÊ ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ, aTeni, `Teologia~, 1966, Targmnili

xelnaweri rus. enaze; 47. saqarTvelos eklesiis kalendari, 2001, gv. 113; 48. didi

sjuliskanoni, 1975, gv. 545; 49. iqve, gv. 546; 50. iqve, gv. 546; 51. q.c., I, gv. 65; 52.

saqarTvelos eklesiis kalendari, 1987, gv. 464; 53. iv.javaxiSvili, Txzulebani, t. III,

1982, gv. 340; 54. saswaulni sveticxovlisa, qronikebi, gv. 40-69; 55. iv. javaxiSvili,

t. III, gv. 340; 56. iv. javaxiSvili, t.1, 1979, gv. 269-271; 57. iqve, gv. 143; 58. eqvTime

aToneli, saeklesio kanonTa krebuli, VI msoflio krebis 33-e kanonis ganmarteba,

saRvTismetyvelo krebuli, #11, 1983, gv. 37; 59. saRvTismetyvelo krebuli, #11, 1983,

gv. 59; 60. saqarTvelos samoTxe, 1882, gv. 632; 61. saqarTvelos eklesiis kalendari,

2001, gv. 140; 62. didi sjuliskanoni, 1975, gv. 295; 63. saRvTismetyvelo krebuli, 1987,

#1; 64. iqve, gv. 134-135; 65. iqve, gv. 135; 66. m. TamaraSvili, saqarTvelos eklesiis

istoria, 1990 w.

Page 115: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1200 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

s a Z i e b l e b i

a) pirTa

abaz (abas) kaTalikosi _ 376; 462;

474; 480;

abakurais mleqsavi _ 554;

abas faSa _ 964;

abasi _ 497;

abaRa yaeni _ 845;

abaSiZe ivane _ 1097;

abaSiZe levani _ 947;

abdal meliq amir mumni _ 479;

abdalaZe aleqsandre _ 58; 164; 280;

351; 608; 636; 661; 670; 680; 681;

698;

abdiSo asuri _ 376; 374;

abdula begi _ 1046;

abduSeliSvili m. _ 49;

abeli _ 17; 18;

abiaTar mRvdelmTavari _ 89; 190; 205;

206; 208; 209; 215; 222; 1143;

abibos nekreseli _ 219; 345; 346; 347;

351; 387; 1148;

abideni _ 140;

abidenosi _ 167;

abo Tbileli _ 519; 522; 523; 529; 547;

549; 550; 554; 640; 1147;

abraam albaTaneli _ 472; 458; 509;

abraam erevanci _ 710;

abraam kaTalikosi _ 332; 343; 376;

377; 399-404; 406-415; 417; 421;

423; 451; 453; 462; 467; 472; 473;

458; 507-509; 673; 699; 839;

abraam mamamTavari _ 21; 31-34; 79; 522;

946; 1053;

abu-beqr aTabagi _ 807;

abul kasimi _ 1148;

abulaZe ilia _ 535; 635; 638; 639;

701;

abuleTi _ 750; 796;

abuserisZe tbeli _ 1153;

agaTangelozi _ 188; 192; 194; 331;

332; 354; 698; 700;

agaTon romis papi _ 611;

agari _ 33;

adam aregawoTeli _ 531;

adami _ 17; 18;

adarnase _ 436;

adarnase adarnasiani _ 493;

adarnase bakuris Ze _ 437;

adarnase erisTavi _ 230; 231; 269;

273; 448;

adarnase kurapalati _ 497;

adarnase mefe _ 664;

adarnase mTavari _ 471; 485;

aderki – 99; 100; 119-121; 127; 150;

207; 899;

adonci n. _ 455;

adriane – 109; 115;

av-giorgi _ 906; 907;

avag amirspasalari _ 811; 840; 841;

avag mxargrZeli _ 834; 835;

avaliSvili z. _ 767;

avgustosi – 108; 325;

avetiqi somexi episkoposi _ 1058;

avitabile _ 955;

azat-xani _ 1043;

azo (azove) (azoni) mefe _ 37; 50-52;

62-64; 86; 136; 147; 148; 367; 442;

689-691; 694-696; 1145;

azorki _ 151;

aTabegisSvili yurxmazbeg _ 725;

aTanase antioqieli _ 582;

aTanase kvipreli _ 374;

aTraqa SaraRanis Ze _ 752;

`aiaSma~ _ 90;

aieti _ 128; 156; 157;

ainina _ 65;

akaki patriarqi _ 301; 302;

a

Page 116: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1201s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

akakiusi _ 311;

akvilia _ 83;

aladaSvili giorgi episkoposi _

1111;

aleqsandre _ 60; 86; 147; 167; 760;

aleqsandre I didi (aTanase monazoni)

_ 872; 873; 875-880;

aleqsandre I imperatori _ 1117;

aleqsandre (av-giorgis mama) _ 907;

aleqsandre bagratis Ze _ 872; 906;

aleqsandre baqaris Ze _ 1070;

aleqsandre giorgi II-s Ze _ 903;

aleqsandre giorgi VIII-s Ze _ 906;

aleqsandre vaxtang V-is Ze _ 1005;

aleqsandre Teimuraz I-is Ze _ 934;

935; 937; 939;

aleqsandre ianai _ 95;

aleqsandre imereTis mefe _ 975; 1049;

aleqsandre imperatori _ 1092;

aleqsandre kaxTa mefe _ 907; 912;

930; 931; 937;

aleqsandre makedoneli _ 37; 51; 61;

62; 65; 66; 87; 93; 94; 96; 150; 153;

165; 267; 361; 367; 678; 679; 685;

694; 695; 705; 753; 869; 1144;

aleqsandre mefe _ 52; 442; 690; 691;

915; 933; 964; 1032;

aleqsi komnenosi _ 809;

aleqsi mefe _ 752;

aleqsiZe zaza _ 257; 304-306; 309;

310; 343; 371; 421; 427; 428; 434;

435; 438; 443; 446; 447; 459; 472;

508; 702; 1157;

ali ibn iahia al-armanis xalifa _

660;

amazaspani _ 214;

amazaspi – 114; 151; 152; 178; 180; 190;

amanelis Ze _ 801;

amasia _ 55;

amba giorgi _ 529;

ambrozi (patri) _ 710; 726; 971;

ambrosi mediolaneli _ 1117;

ambrosio duS anJuSi _ 938; 940; 943;

amiane marceline _ 180; 181;

amilaxvari aleqsandre _ 1070;

amilaxvari givi _ 1042;

amilaxvari ioTam _ 725; 965;

amilaxvari nikoloz kaTalikosi _

717; 1060;

amilaxvari nodar _ 725;

amilaxvari papuna _ 933;

amir-mirmani _ 807;

amira ali _ 570;

amira ahmadi _ 746;

amira Sedadi _ 796;

amirani _ 100; 101;

amirejibi giorgi _ 1031;

amirovi osef _ 732;

ana (Teimuraz I-is coli) _ 934;

ana komneni _ 1144;

ana mRvdeli _ 206;

anania dvinis mmarTveli _ 797;

anastasi II _ 651;

anastasi imperatori _ 303; 307; 382;

398; 401; 472; 575;

anastasi kaTalikosi (somexTa) _ 378;

459; 534;

anastasi mRvdel-mowame _ 453; 454;

504;

anastasi patriarqi _ 333;

anastosi _ 204;

anatoli patriarqi _ 291;

angra-maniu _ 90;

angurg _ 842;

andrea di santa kroCe _ 625;

andrea opizis winamZRvari _ 529;

andria pirvelwodebuli – 16; 44; 82;

108; 112; 114; 116; 118-130; 134;

142; 150; 162; 172; 183-185; 188;

330; 335; 516; 517; 524; 567; 596;

597; 602; 603; 605; 886; 891; 893;

894; 899; 1013; 1080; 1138; 1139;

1159-1161;

andronikaSvili abeli _ 932;

andronikaSvili giorgi _ 874;

andronikaSvili m. _ 87;

andronike iagrini _ 624;

aniane aleqsandrieli _ 73;

Page 117: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1202 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

aninski a. _ 193;

anton I _ 146; 623; 629; 633; 714; 717-

723; 1005; 1036-1039; 1046-1056;

1058-1065; 1083; 1085; 1091; 1093;

1154;

anton II _ 1092-1094;

anton didi _ 757;

anton kaTalikosi _ 512; 851; 870; 929;

933; 934; 938; 939; 941; 942; 944-

946; 949; 1139;

anton martyofeli _ 386; 387;

anton mTavarepiskoposi _ 1093; 1126;

anton mTavarepiskoposi (xoneli) _

1054;

anton mitropoliti alaverdeli _

1013;

anton mitropoliti peterburgisa _

1108;

anton mRvdelmTavari _ 1109;

anton naoxrebelis Ze _ 853;

anton saRirisZe (quTaTeli

mTavarepiskoposi) _ 799; 800;

anton cagerel-Windideli _ 1058;

anton Wyondidel-mwignobarTuxucesi _

801; 807; 814; 816; 818;

antonius piusi – 115;

antonovi zurab _ 732;

anuka (Sahis coli) _ 1005;

antioqe III _ 94;

antioqe IV _ 94;

antioqozi _ 64;

anqiale (mefe) _ 158;

anCabaZe g. _ 686;

apolinari – 105;

apolodori _ 65;

apoloni _ 127; 900;

ara mSvenieri _ 55;

arabuli avTandili _ 175;

aravesi _ 480;

arameneaki _ 58;

arami _ 55; 59; 608;

ardavazi _ 653;

ardam erisTavi _ 909;

ardaSiri _ 178;

arzoki _ 517;

arzuk mefe _ 517;

ariane flavius – 109; 114; 121; 122;

156-159;

ariozi _ 466; 473;

ariSiani _ 749;

aristakes arqiepiskoposi _ 645;

aristine aleqsi _ 293; 1162;

aristobul II _ 95;

aristobul mefe _ 96;

aristotele _ 52; 1060;

arkadi keisari _ 371;

armazeli _ 151;

armazaeli _ 207;

armazi _ 61; 65; 86; 87; 90-92; 202;

203; 210;

arsen beri _ 37; 51; 52; 687; 689; 692-

996; 705; 763; 764; 769; 772; 821;

1138; 1151; 1152; 1155;

arsen bulmaisimisZe _ 1153;

arsen episkoposi (mangleli) _ 1003;

arsen iyalToeli _ 511; 692; 697; 698;

759; 763-765; 1152; 1154;

arsen kaTalikosi _ 231; 232; 259; 345;

346; 371; 386; 474; 541-543; 600;

1148;

arsen mitropoliti (Tbileli) - 1093;

arsen monazoni _ 785;

arsen safareli _ 296; 298; 300; 305;

307-309; 321; 347; 356; 379-381;

383; 384; 388; 389; 414; 415; 418;

420; 421; 423; 454-459; 478; 530;

531; 533; 534; 538; 555; 576; 699;

arsen Wyondidel-mwignobarTuxucesi _

812; 835;

arseni _ 662; 663; 783;

arseni (iveronis winamZRoli) _ 584;

arsok mefe _ 65;

artag (artok) mefe _ 65; 92; 93; 94;

artavaz erisTavi _ 267; 269; 274; 517;

artaSama _ 167;

artaSes I _ 165; 167;

artaSes II _ 685;

artaSesi _ 297;

Page 118: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1203s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

artem ararateli _ 730;

artemida _ 127; 900;

arf-aslani _ 761; 762;

arqanjelo lamberti _ 123; 161; 605;

609; 941; 942; 974;

arRun aRa _ 842;

arRuni _ 853;

arSak II _ 180;

arSaki _ 100; 165; 180; 181;

arSuSa _ 255;

arCil I _ 240; 511; 512;

arCil II _ 499; 511; 1004;

arCil vaxtangis Ze _ 984;

arCil mefe _ 153; 228; 241; 251; 259-

261; 283; 285; 286; 413; 485-487;

490-496; 503; 511; 512; 517; 519;

524; 525; 663; 687; 922; 947; 950;

1004-1008; 1010; 1036; 1081; 1145;

1146;

arCil mefe (imereTis) _ 983;

arCil mefis mematiane _ 485;

arCili _ 985; 986;

arjevaniZe n. _ 1116;

asaT grigolis Ze _ 751; 801;

asoRiki _ 381;

astvacatur amadneli _ 710;

asureli mamebi _ 103; 385; 383; 385-

393; 410; 421; 453; 531; 555; 556;

1158;

atate episkoposi _ 342;

atrnerse iSxani _ 471;

atrnerse qarTlis mTavari _ 396;

atroSani _ 91; 92;

afaqiZe a. _ 186;

afridon msaxurTuxucesi _ 800;

afridoni _ 753;

afrodite _ 100;

aRa meliqi _ 721;

aRa-mahmad-xani _ 1067; 1076; 1077;

aRaTon romis papi _ 610; 612;

aRalo _ 720;

aRsarTan kaxTa mefe _ 774;

aRsarTani _ 747; 749; 762;

aSoTan muxran-batoni _ 930;

aSot I _ 371; 658-660;

aSot II erkaTi _ 658-660;

aSot iSxani _ 480;

aSot kurapalati _ 497; 540; 541; 806;

aSuri _ 99;

aSqenazi _ 20;

ahmad III _ 710;

ahmadi _ 377; 457;

ahrimani _ 90;

ahuramazda _ 87; 88; 91;

baadur Tumaniani _ 724; 956;

baaduri _ 865;

baali _ 43;

babgen kaTalikosi _ 305-307; 342; 407;

410; 412; 417;

babila kaTalikosi _ 230;

babovai kaTalikosi _ 299;

bagrat I _ 826;

bagrat III _ 528; 563-568; 571; 572;

574; 580; 791; 804; 903; 1083;

bagrat III-s mematiane _ 571;

bagrat IV _ 363; 528; 568; 571; 581-

584; 586; 587; 589; 592; 598; 619;

761; 762; 775; 779; 787; 791; 1150;

1154;

bagrat V _ 862; 867;

bagrat VI _ 906;

bagrat batoniSvili _ 1008;

bagrat erisTavi (imereTis) _ 872; 906;

bagrat kurapalati _ 497; 500; 506;

507;

bagrat mefe _ 453; 581; 602; 865; 893;

901; 910;

bagrat mefe (afxazTa) _ 581;

bagrat mefe (imereTis) _ 891; 917;

bagrat-xani _ 956; 960;

bagrationi Teimuraz _ 72; 705; 706;

bagrationi ioane _ 694; 868; 1055;

badri _ 100;

baTo yaeni _ 812; 835; 841; 849;

bakur daCis Ze _ 229;

bakur erisTavi _ 269;

b

Page 119: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1204 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

bakur Trdatis Ze _ 228;

bakur mefe _ 224-226; 230; 241; 339;

433; 484;

bakur pitiaxSi _ 273;

bakur revis Ze _ 227; 228; 241;

bakur-yma Zaganis Ze _ 801;

bakuri _ 275; 279; 280; 478; 1143;

bakurianebi (Zmebi) _ 408;

balazori _ 446;

balduin II _ 767;

balenduxti _ 264; 268;

balsamoni Teodore _ 234; 236; 238;

243; 300; 313; 330; 334; 336; 541;

591; 592; 612; 1014; 1131; 1157;

1161; 1162;

baJanovi evgeni _ 1099; 1100;

baraba (arabTa sardali) _ 613;

barabo j. _ 901;

baraTaSvil-orbeliSvili besarion

kaTalikosi _ 1154;

baraTaSvili n. _ 845;

baram vardanis Ze _ 801;

barami _ 749;

barda _ 654;

barda skliarosi _ 573; 664;

barda foka _574;

bardos _ 56; 99; 806;

barzabod pitiaxSi _ 228; 252;

barzabodi _ 260; 261; 285; 286;

barTlome (beri) _ 1029;

barTlome de saliniago _ 878;

barTlome kaTalikosi _ 230; 436;

barTlome mociquli – 111; 119; 123;

130; 134; 555; 605;

barnaba mociquli – 111;

barnabe (beri) _ 1029;

baroniusi _ 161; 185; 605;

barsumi _ 299;

bartam mefe _ 204;

bartami _ 274;

bartomi _ 150;

basali I keisari _ 665;

basili I makedoneli _ 654;

basili II bulgarTmmusvreli _ 564-

566; 569-574; 581; 582; 664; 665;

basili didi _ 97; 193; 245; 759; 1117;

basili ezosmoZRvari _ 528; 801; 804;

808; 822-824; 829; 831; 1152;

basili episkoposi _ 261; 285;

basili vaCesZe _ 391;

basili zarzmeli _ 1148;

basili kaTalikosi _ 231; 232;

basili kaTalikosi (qarTlis) _ 890;

basili keisari _ 632;

basili kesarieli _ 98; 559;

basili mefe _ 510;

basili monazoni _ 853;

basili mwignobarTuxuces-Wyondideli

_ 773;

basili sofoneli _ 298; 299;

basili (xanZTeli) _ 554;

basilisk uzurpatori _ 310; 311;

baskakovi n. _ 67;

baqar batoniSvili _ 83; 1007;

baqar mefe (Sah-navaz xani) _ 1005;

baqari _ 220; 221;

baqraZe dimitri _ 192; 389; 637; 1156;

bayaTar osi _ 263;

bayaTari _ 102;

bahram Cubini _ 433;

bdeSxi arSuSa _ 254; 328;

bebuTovi _ 732;

bediani _ 801; 842; 843;

bezborotko _ 1071;

beliaevi inokenti (egzarqosi) _ 1101;

benediqte XIV _ 712;

beneSeviCi _ 1110;

beri egnataSvili _ 932; 940; 942; 944;

945; 946; 950; 951; 960; 970; 975;

1083; 1154;

berqa yaeni _ 838;

berZeniSvili n. _ 315; 441; 738; 788;

791; 794; 814; 817; 819; 822; 826;

960; 963; 972; 1007; 1066; 1084;

1140; 1157;

besarion kaTalikosi _ 717; 948; 1009;

1045; 1060; 1074; 1075;

besarion mamamTavari _ 946;

Page 120: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1205s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

beqa _ 837;

beqa aTabagi _ 867;

beqa samcxis mTavari _ 854;

beSqen orbeliani _ 875; 876;

beSqen jayeli _ 751;

behbuTaSvili aslan _ 726;

bivritiani _ 269; 273; 274;

binqarani episkoposi _ 261; 264; 268;

285; 286;

biCu _ 842;

blaixStaineri robert _ 141;

blastari (blastaresi) maTeos _ 244;

541; 612;

bogdanov-platonovi mose _ 1100;

bogveraZe a. _ 680; 1157;

bogoiavlenski vladimir egz. _ 1101;

bogoliubov a. _ 96;

bolotovi v. – 119; 1138;

bolqvaZe bibia _ 1023;

borena dedofali _ 583;

boco bocos Ze _ 827;

boco samcxis spasalari _ 802;

boco jayeli _ 801;

boxoCaZe a. _ 133;

brose mari _ 386; 704; 706; 887; 985;

1155;

bubaqari _ 391;

buzmihri – 109; 396;

burn f. _ 67;

burnaSovi _ 1076;

butkeviCi _ 1108;

butkovi p. _ 999;

buRa Turqi _ 497; 527; 1148;

ga _ 52; 92;

gabaSvili zaqaria mRvdeli _ 1050;

1064;

gabaSvili timoTe _ 1154;

gabriel episkoposi _ 412; 417;

gabriel kaTalikosi _ 231; 232; 407;

410; 412; 413; 417;

gabriel mRvdelmTavari _ 1017;

gabrieli _ 929; 1023;

gagarini gr. _ 1101;

gagik kaTalikosi _ 462;

gaiane _ 199; 200;

gaim _ 62; 86; 90; 203; 210;

gaioz reqtori _ 1054; 1056; 1058;

galerius maqsimiane _ 179;

galeriusi _ 189; 190; 236;

galieni _ 131; 185; 188;

gamba _ 736;

gameri _ 55; 56;

gamrekel-Toreli amilaxori _ 801;

gamrekeli amirspasalari _ 803; 805;

gamyreliZe g. _ 326; 369;

gamyreliZe Tamazi _ 24; 70; 75;

gardabos _ 61; 63; 700;

gaCios _ 61; 63; 700;

gac _ 52; 62; 86; 90; 92; 203; 210;

gebali _ 92;

gedevaniSvili iona _ 1154;

gedeoni _ 945; 946;

gevorg kaTalikosi (somxeTis) _ 479;

480;

gelami _ 55;

gelasi kesarieli _ 23; 140; 143; 160;

224; 225; 1142; 1143;

gelasi kvizikeli _ 160; 162; 172;

225; 226; 1142; 1161;

genadi _ 622;

georgi kaTalikosi _ 231; 232; 481;

gerasime kaTalikosi _ 879;

germane (beri) _ 1029;

germane episkoposi (Tbileli) _ 1065;

geronti episkoposi (kesariis) _ 192;

gvaramaZe iv. _ 192; 637; 730;

gvaxaria g. _ 337;

gvirpeli _ 539; 576;

gigineiSvili iv. _ 138;

gidulianovi p. _ 192;

giorgaZe anton episkoposi _ 1111;

giorgaZe s. _ 1156;

giorgi _ 985; 986;

giorgi I _ 564; 565; 568; 571; 572;

664;

giorgi I (iveronis winamZRvari) _

g

Page 121: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1206 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

574; 582-584;

giorgi II _ 762; 785; 903;

giorgi II (iveronis winamZRvari) _

583; 584;

giorgi III _ 528; 796; 797; 799; 808;

817; 818; 822;

giorgi IV laSa _ 805; 809; 819; 820;

833; 846; 847;

giorgi V brwyinvale _ 606; 833; 857;

859; 861; 862; 1154;

giorgi V mTavari _ 1074;

giorgi VII _ 866; 868; 869; 872;

giorgi VIII _ 872; 906;

giorgi XI (gurgen-xani) _ 984-987;

989; 1004; 1005; 1007; 1008;

giorgi XIII _ 1077; 1092;

giorgi amartoli _ 1144; 1152;

giorgi batoniSvili _ 913; 932; 933;

giorgi bedieli _ 632;

giorgi beri _ 650;

giorgi goreli _ 731;

giorgi dayudebuli (Seyenebuli) _

1150;

giorgi demetres Ze _ 833;

giorgi episkoposi _ 713; 714;

giorgi vaxtangis Ze _ 984;

giorgi kaTalikosi _ 232;

giorgi merCule _ 447; 459; 489; 492;

500; 501; 513; 514; 529; 531; 540;

541; 544-546; 550; 551; 554; 662;

698; 1144; 1148;

giorgi mefe _ 746; 747; 858; 860; 863;

867; 873; 884; 887; 888; 909; 913;

917; 998; 1021;

giorgi mefe (afxazTa) _ 497; 567;

giorgi mefe (imereTis) _ 947; 974;

giorgi mefe (qarTlis) _ 931;

giorgi mTawmideli (aToneli) – 82;

83; 103; 105; 118; 330; 392; 558;

559; 577; 579; 580; 583; 586-598;

602; 604; 666-668; 672; 676; 702;

775; 776; 779; 780; 787; 789; 898;

902; 1138; 1149-1151; 1158; 1161;

1163;

giorgi mTawmidelis mematiane _ 584;

giorgi mRvdeli _ 939;

giorgi mRvdelmTavari _ 1109;

giorgi mcire – 117; 350; 392; 419; 563;

598; 602; 667; 668; 676; 677; 679;

722; 1147; 1149-1151;

giorgi mwignobarTuxucesi _ 693; 766;

772; 785;

giorgi mxedarTmTavari _ 480;

giorgi patriarqi

(konstantinopoleli) _ 610-612;

giorgi rusi _ 801-804; 806; 818; 819;

820; 827; 985;

giorgi sabawmidel-mleqsavi _ 554;

giorgi svimonis Ze _ 945;

giorgi svinkelosi _ 1144;

giorgi ufliswuli _ 762; 849;

giorgi SavmTeli _ 1150;

giorgi Wyondideli _ 750-752; 762;

764; 765; 1160;

giorgi xucesi (monazoni) _ 610; 611;

1149;

giuldenStedti _ 737; 738; 971;

giuti _ 298;

glonoqor mTavarepiskoposi _ 228;

241; 252; 255; 284; 285; 295-297;

319; 645;

glubokovski _ 1108;

gneius domicius korbuloni – 113;

gobroni (miqaeli) _ 525; 526; 1148;

gog _ 44;

gogebaSvili iakob _ 1108;

gogoWuri daviTi _ 174;

gozaliSvili g. _ 97; 98; 193;

goilaZe vaxtang _ 190; 192; 193; 302;

303; 333; 352; 504-506; 543; 611;

612; 1157;

golicini _ 1094;

gomeri _ 20; 39;

gonori _ 650;

gorgaZe g. _ 27;

gorgaZe s. – 120; 259;

gorgijaniZe farsadan _ 703-705; 729;

869; 913; 914; 957; 964; 1012; 1154;

Page 122: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1207s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

gordeziani r. _ 29; 30;

gorodecki flaviane (egzarqosi) _

1101;

goCaSvili giorgi _ 725;

grigol bakuriani _ 498; 576; 700;

grigol bakurianis Ze _ 103; 574; 580;

grigol beri _ 583;

grigol diakoni _ 441; 1145;

grigol episkoposi _ 261; 285;

grigol episkoposi (Tbileli) _ 626;

grigor episkoposi (sivnieTis) _ 376;

grigol erisTavi _ 269; 379;

grigol kaTalikosi _ 231; 604; 1013;

1017; 1022; 1080;

grigol mTavarepiskoposi (somxeTis)

_ 466;

grigol mTavari _ 487; 497;

grigol nazianzeli _ 97;

grigol noseli _ 97; 98;

grigol RvTismetyveli _ 265; 578;

674; 1117;

grigol xanZTeli _ 103; 489; 498;

500; 506; 507; 522; 523; 528-533;

541-543; 549; 554; 662; 674; 770;

780; 1148; 1158; 1159;

grigoli _ 264; 266;

grigoli (iveronis winamZRoli) _

584;

grigor somexTa ganmanaTlebeli _

192-194; 309; 331; 332; 373; 374;

376; 377; 393; 395; 403; 404; 406;

408-412; 423; 455; 456; 473; 476;

477; 480; 508; 552; 553; 557; 645;

683; 699; 707;

grigori (beri) _ 1029;

grigori didi _ 133; 453;

guaram kurapalati _ 433-435; 441;

447; 484; 493; 517;

guaram mamfali _ 541; 542; 659; 662;

663;

guguSvili paata _ 736;

gudoviCi _ 1076;

guzani _ 802; 805; 827;

gulaberiZe nikolozi _ 706;

guram aSoti Ze _ 1144;

guram erismTavari _ 230;

guramiSvili daviTi _ 1001;

guranduxti _ 493-495; 752;

gurgen mefe _ 339; 383; 572; 574;

gurgeniZe v. _ 552;

gurieli _ 858;

dadian-guriel Samadavla _ 893;

dadiani beJan _ 1023;

dadiani mamia _ 858;

daviT II (imamyuli xani) _ 927; 985;

daviT IV aRmaSenebeli – 105; 106;

550; 603; 692; 693; 747-750; 754;

756; 762-772; 774; 775; 777; 779;

784-786; 789; 791-794; 796; 799;

804; 806; 807; 810; 812-814; 818;

820-826; 831; 859; 1093; 1151;

daviT V _ 799;

daviT VI narini _ 833; 835; 836; 847;

848; 865;

daviT VII ulu _ 773; 833; 835; 842;

845-849; 862; 1032;

daviT VIII _ 833; 860;

daviT X _ 1010;

daviT anhaRTa hereTeli _ 538;

daviT arCilis Ze _ 1085;

daviT aRmaSeneblis istorikosi

(mematiane) _ 765; 772; 784; 791;

792; 794; 830; 1151;

daviT batoniSviil _ 1155;

daviT begi _ 730;

daviT garejeli _ 358; 386; 387; 391;

538; 555; 1029; 1032; 1148;

daviT garejelis himnografi _ 554;

daviT episkoposi _ 412; 417; 1110;

daviT ejibi _ 840; 841;

daviT imeratori (trapezuntis) _ 888;

daviT kaTalikosi _ 231; 232; 885;

daviT kaxi _ 962;

daviT kurapalati _ 564; 572; 617;

662; 663;

daviT mefe _ 849; 854; 909; 911;

d

Page 123: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1208 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

daviT mefe (afxazTa) _ 506;

daviT mefe (kaxTa) _ 930; 932;

daviT mefe (qarTlis) _ 907;

daviT mefsalmune _ 80; 205; 206; 216;

747; 767; 897; 945; 947;

daviT monazoni _ 879;

daviT soslani _ 802; 805-809; 815-

817; 827;

daviT ufliswuli _ 796;

daviT uZleveli _ 356; 537; 538; 1059;

daviTi _ 705; 929; 932;

daviTi (tariWanis Zma) _ 531;

davlianiZe-tatiSvili l. _ 468;

danelia korneli _ 419; 667; 668;

daniel winaswarmetyveli _ 20; 81; 93;

848;

danina _ 65;

darejan dedofali _ 1093;

darios III _ 165;

dasabia kaTalikosi _ 230; 254;

datianosi _ 186;

daud-xani _ 911; 956;

daCi _ 154; 229; 240; 269; 271; 273-

275; 315; 483;

dede qorquTi _ 916;

devdariani daviT V _ 1121; 1123;

demetre I _ 751; 761; 769; 791; 796;

799; 804; 806;

demetre II _ 833; 839; 840; 853;

demetre (bagratis naxevar Zma) _ 584;

demetre (beri) _ 1029;

demetre erisTavi _ 269; 273;

demetre mefe (afxazTa) _ 506;

demna batoniSvili _ 797;799;

diasamiZe evdemozi kaTalikosi _ 709;

725; 951; 965; 966; 1029;

diasamiZe ioane kaTalikosi _ 107;

600; 985;

dimitri aleqsandres Ze _ 906;

dimitrios I patriarqi _ 1130; 1131;

dinara dedofali _ 353; 356-358; 537;

538; 580; 607; 640; 786; 1158;

diokletiane _ 132; 179; 189-191; 235-

237;

dion kasiusi – 108; 114; 115; 120;

dionisos periegeti _ 128; 325;

diu sero _ 985;

diubua de monpere _ 179;

diubua federiko _ 728;

dodanimi _ 20;

dodo garejeli _ 1029;

domenti III kaTalikosi _ 1055;

domenti kaTalikosi _ 600; 709; 717;

980; 983; 984; 988; 1002; 1003;

1005; 1023; 1031; 1035; 1053; 1060;

domenti batoniSvili (qarTlis

kaTalikosi) _ 600;

domiciane – 114; 120;

don justi prato _ 960; 966; 969;

970-972;

dondua v. _ 315; 565;

doroTe episkoposi (tvireli) _ 120;

doroTeos patriarqi (antioqiis) _

889;

dosiTeoz nekreseli _ 1154;

dosiTeos patriarqi (ierusalimis) _

333; 502; 505; 506; 615; 1157;

dosiTeos quTaTeli _ 1058; 1084;

1093; 1097;

dosiTeosi (istorikosi) _ 334; 335;

588;

drasxanakertci _ 659; 660; 665;

drome e. _ 38;

dumbaZe iakobi _ 1008;

dumbaZe m. _ 315;

durbez mefe _ 754;

durnovo nikoloz _ 1100; 1101; 1112;

1156;

egarslan bakurcixeli _ 836; 842;

egrosi _ 37; 56; 63; 64; 99; 148; 687;

694;

eva _ 17; 18;

evagre pontoeli _ 141; 161; 162; 173;

195; 557; 558;

evagre sicilieli _ 129;

evagre sqolastikosi _ 506;

e

Page 124: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1209s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

evagre _ 540; 1148;

evgenes episkoposi _ 412; 417;

evgeni papi _ 625;

evdemoz (evdemon) kaTalikosi – 107;

600; 724; 929; 976;

evdemon quTaTeli _ 1024;

evlavi kaTalikosi _ 385; 387;

evlaTiusi episkoposi _ 188;

evlale kaTalikosi _ 230; 231;

evlia Celebi _ 970;

evnon kaTalikosi _ 231;

evsevi kesarieli – 23; 42; 73; 119;

128; 139; 140; 167; 1137; 1142;

evstaTe antioqieli _ 144; 335; 336;

509;

evstaTi didi _ 277;

evstaTi monazoni _ 693; 766; 772; 785;

evstaTi mcxeTeli _ 1144; 1147;

evstate arqiepiskoposi _ 97;

evsuq kaTalikosi _ 231; 232;

evtiqi (evtixi) _ 306; 646;

ezekiel winaswarmetyveli _ 20; 39-

42; 44; 80;

ezra _ 554;

ezra anCeli _ 581; 582;

ezra kaTalikosi _ 377; 378; 438; 459;

534; 649; 651; 656;

ezra faraznakerteli _ 458;

ezras episkoposi _ 412;

ekaterine II _ 1072; 1094;

elages episkoposi _ 412; 417;

elene dedofali _ 199; 212; 214; 215;

348; 350; 514; 557; 683;

elene dedofali (bagrat IV-is coli)

_ 583;

elene dedofali (vaxtangis coli) _

272; 274;

elene (Teimuraz I-is da) _ 933;

elene (luarsab mefis da) _ 945;

elia diakoni _ 387;

elia kaTalikosi _ 474; 476; 477; 480;

656; 657;

elia mTavarepiskoposi _ 228; 238;

241;

elia winaswarmetyveli _ 207; 210;

757;

eliazari patriarqi (alvaneTis) _

462; 471; 472;

eliaSvili eqvTime _ 1108;

elizaveta petrovna _ 1048;

elizabed dedofali _ 1067;

elizbar qsnis erisTavi _ 929; 967;

elioz mcxeTeli – 119; 185; 186; 206;

207; 214;

elisabed imperatrica _ 623;

elius spartiane – 115;

elifas episkoposi _ 412; 417;

eliSa mociquli _ 20; 462; 463; 471;

474; 478; 480; 551;

el-omari _ 859;

elRazi _ 754;

emilia _ 98;

emoini _ 163;

endronikaSvili nikoloz _ 1039;

endronikaSvili onofre _ 1039;

enes episkoposi _ 412; 417;

enovq episkoposi _ 412;

enoSi _ 18;

epifane kvipreli – 121; 122; 129; 130;

epifane konstantinopoleli – 121;

129;

epifane moZRvari (xanZTeli) _ 554;

erekle _ 502; 651; 726;

erekle I (nazarali xani) _ 633; 980;

985; 1008; 1032;

erekle II _ 512; 629; 632; 633; 714;

719; 720; 729; 735; 845; 982; 1003;

1037; 1039; 1041; 1044; 1045;

1047; 1049; 1050; 1051; 1053;

1055; 1056; 1059; 1062-1073; 1075-

1077; 1081-1085; 1091;

erekle aleqsandres Ze _ 909;

erekle keisari _ 117; 154; 156; 327;

334; 344; 347; 349; 363-366; 370;

377; 391; 424; 430; 436-439; 441;

445-451; 459; 469; 470; 489; 502;

517; 522; 553; 556; 567; 577; 615;

648-650; 656; 671; 678; 684; 696;

Page 125: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1210 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

699; 882; 892; 900; 1140;

erekle mefe _ 737; 1042; 1043;

eremiani s. _ 146; 352; 697; 796;

erisTavi r. _ 86;

ericovi _ 163;

ermolovi _ 1098;

esavi _ 33;

esaia winaswarmetyveli _ 79; 80; 97;

estgen episkoposi _ 412;

efrem didi _ 500;

efrem episkoposi (awyuris) _ 513;

efrem mawyvereli _ 507; 662; 663;

efrem mcire – 82; 83; 119; 184; 330;

333-336; 454; 504; 506; 509-511;

513; 514; 580; 676; 696; 763; 769;

892; 893; 1151; 1152; 1161;

eqvTime gaenaTeli _ 1084; 1093; 1097;

1117;

eqvTime grZeli _ 453;

eqvTime mTawmideli (aToneli) – 82;

83; 103; 122; 558; 559; 561; 577-

579; 582; 666; 667; 672; 674; 676;

778; 787; 898; 902; 1149; 1154;

1162;

eqvTime mwignobarTuxucesi _ 580;

eqvTime patriarqi _ 607;

vagan kaTalikosi _ 655;

val arSaki _ 165;

valenti _ 181;

varaz Trdati _ 474;

varaz-bakuri _ 180-182; 228; 261; 263;

264; 279; 282;

varaz-baqari _ 152; 181; 182; 241; 249;

251; 262; 278; 279; 281; 286;

varazmani _ 493;

varam gageli _ 809; 811; 820; 835;

842;

varam mxargrZeli _ 801;

varan-xuasro-Tang _ 261;

vardan II _ 648;

vardan dadiani _ 801-803; 819; 827;

875;

vardan didi _ 381;

vardan erisTavi _ 531;

vardan filipiki _ 650;

vardani _ 375;

vardar ali faSa _ 970;

vardosaniZe sergo _ 1134;

varTan I _ 646;

varlam erisTavi _ 1094; 1095;

varlam mitropoliti _ 1093;

varsqen pitiaxSi _ 81; 255; 258; 354;

1147;

vasak siuni _ 181; 255;

vasilevski ioane _ 1100;

vasili mRvdelmowame _ 929;

vasilisko (imperatori) _ 300; 303;

647;

vaSden qarTvelTa mTavari _ 452;

vaxtang III _ 872;

vaxtang V Sahnavazi _ 716; 966; 968;

983; 984; 992; 1004; 1005; 1008;

1060; 1069; 1081;

vaxtang VI _ 705; 706; 723; 927; 979-

982; 984; 985; 987-991; 993; 995;

996; 999-1005; 1007-1009; 1036;

1041; 1055; 1066; 1067; 1069;

1153;

vaxtang batoniSvili _ 987;

vaxtang gorgasali _ 52; 68; 82; 91;

97; 102; 152-155; 228; 229; 240;

241; 249; 251; 253-259; 261-276;

278; 283-286; 293; 294; 302; 309;

310; 314-316; 318-324; 326-330;

332; 336; 337; 343; 344; 350; 365;

366; 368-370; 381; 418; 437; 440-

442; 445-447; 483-485; 494; 511;

517; 523; 539; 540; 563; 565; 566;

568; 605; 688; 696; 703; 770; 945;

1041; 1139; 1145-1147; 1158; 1162;

1163;

vaxtang mefe _ 838; 855; 911; 947;

vaxtang mefis mematiane _ 154;

vaxtang ufliswuli - 796;

vaxtangi _ 486; 496; 657;

vaxtangi (daviT IV-is Ze) _ 752; 799;

v

Page 126: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1211s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

vaxtangi (daviT VI-is Ze) _ 833;

vaxtangi (demetres Ze) _ 833;

vaxuSti _ 73; 155; 192; 193; 365; 413;

443-445; 488; 503; 731; 736; 857-

859; 876; 877; 879; 913; 928; 934;

945; 946; 948; 956; 961; 966; 968;

970; 976; 982; 988; 1004; 1005;

1009; 1011; 1041; 1046; 1079-1081;

1155;

vaSdeni _ 699;

vahan mamikoniani _ 258; 298; 381;

vahan (vardan) mamkueni _ 308; 372;

374;

vahani _ 396;

veliaminovi _ 1097;

vespasiane – 114; 120;

vinkleri h. _ 38;

viro kaTalikosi (alvanTa) _ 470;

471; 480;

virSel erisTavi _ 866;

volinski a. _ 986; 991;

volkova n. _ 739;

voogi _ 119;

voroncov-daSkovi _ 1105; 1107;

vostorgovi _ 1102; 1108;

vrTanes episkoposi (siunqis) _ 480;

vrTanes qerdoli _ 393-398; 404; 415;

417; 428; 430;

zaal erisTavi _ 725; 965; 967;

zabiloni (zabuloni) _ 197; 198;

1129;

zadeni _ 65; 84; 90; 92; 210;

zaozerski _ 1108;

zarastutra (zoroastri) _ 87-90;

zaqaria _ 480;

zaqaria I patriarqi _ 665;

zaqaria amirspasalari (sargisis Ze)

_ 801; 806; 809; 814; 815; 818;

828;

zaqaria aspaans Ze _ 807;

zaqaria varamis Ze _ 801; 803;

zaqaria episkoposi _ 412; 417;

zaqaria kaTalikosi _ 965; 966; 1049;

zaqaria meistorie _ 956;

zaqaria mxargrZeli _ 805; 807-809;

815; 817;

zaqaria kaTalikosi (qarTlis) _ 600;

zebede kaTalikosi (qarTlis) _ 600;

zenon imperatori _ 300-302; 304; 306;

307; 310; 311; 380; 382; 398; 401;

429; 575; 646;

zenon iyalToeli _ 387;

zenoni _ 407; 472;

zoia _ 571;

zonara ioane _ 293; 294; 1144; 1162;

zosime _ 191;

zosime episkoposi (kumurdoeli) _

891;

zosime samTavneli _ 1032;

zurab erisTavi _ 961; 963;

zurabaSvili (zurabovi) ioseb _ 958;

Tabor kaTalikosi _ 230;

Tagine _ 531;

Tadeoz mociquli – 112; 130; 463;

474; 480; 551; 552;

TavdgiriZe maqsime (suleimani) _

1073;

TavdgiriZe n. _ 1116;

TavfaCag kaTalikosi _ 229; 231; 232;

TaTar-xani _ 946;

TaTe stefanwmideli _ 387;

Talale _ 231; 481;

Tamar mefe _ 528; 764; 772; 795; 797;

799-810; 812-831; 833; 875; 1152;

TamaraSvili mixeil _ 196; 558; 637;

715; 722; 727; 734-737; 928; 993;

994; 997-999; 1062; 1091; 1139;

1156; 1161;

Tamari _ 742; 743;

Tamari (giorgi II-is coli) _ 903;

Tamari (daviT IV-is Svili) _ 751;

Tamari (vaxtang V-is asuli) _ 1005;

Tamari (vaxtang VI-is asuli) _ 1046;

Tamaris pirveli istorikosi _ 767;

830;

z

T

Page 127: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1212 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

Tamaris mematiane _ 806; 814; 818;

1152; 1153;

Tandilava z. _ 174; 175;

TaniaSvili begTabegi _ 1008;

Tarasi _ 56;

Targamosi _ 37; 38; 55; 56; 57; 61; 98;

99; 680; 690; 1155;

TarSi _ 55; 56; 98;

TarSiSi _ 20;

Tarxani _ 263;

TarxniSvili daviTi _ 973;

TarxniSvili m. _ 60; 441; 1146;

Tarxuji (konstanti kaxis Ze) _ 527;

TayaiSvili eqvTime _ 612; 1107;

Taheri _ 863; 868;

Tevdore _ 750;

Tevdore mRvdeli _ 929; 946;

Tevdosi _ 531;

Teimuraz I _ 725; 932-938; 941-943;

945; 947; 949; 962; 980; 985; 1006;

1007; 1012; 1036; 1069;

Teimuraz II _ 633; 717; 720; 982; 983;

1003; 1036; 1037; 1040; 1041;

1044-1053; 1060; 1061; 1067; 1081;

Teimuraz batoniSvili _ 71; 1045;

1155;

Teimuraz levanis Ze _ 1005;

Teimuraz mefe _ 630; 720; 722; 726;

915; 950-952; 954; 959-961; 963-

966; 968; 969; 1042; 1043;

Teiresi _ 159;

Temur-lengi _ 857; 862-870; 872-874;

876; 877; 912; 914;

Teobelosi _ 159;

Teodora _ 303; 571; 654;

Teodora dedofali _ 598;

Teodore _ 529;

Teodore episkoposi (fasoAs) _ 615;

Teodore erisTavi (somxeTis) _ 378;

Teodore (Teodosi) patriarqi

(antioqiis) _ 592-598;

Teodore (Teofane) patriarqi

(antioqiis) _ 611;

Teodore kaTalikosi _ 231; 232;

Teodore kaTalikos-patriarqi _ 874;

875;

Teodore kvireli _ 144; 1142;

Teodore mofsueteli _ 299; 300;

Teodore faraneli _ 650;

Teodore xucesi _ 610; 611;

Teodorite _ 160; 277;

Teodorite kvireli _ 162; 225; 226;

1161;

Teodoros episkoposi _ 412; 417;

Teodosi episkoposi (karinis) _ 472;

Teodosi II (imperatori) _ 645; 646;

Teodosi imperatori _ 281; 1117;

Teodosi mefe (afxazTa) _ 497;

Teodosi mcire _ 287;

Teodosi patriarqi (antioqiis) _

1151;

Teodote episkoposi (kvireli) _ 97;

Teodotiane _ 83;

Teozevia _ 98;

Teokrite _ 128; 654;

Teoktist protosi _ 583;

Teofani (Teofane) _ 339; 650; 1144;

Teofane antioqieli _ 610; 612;

Teofilaqte patriarqi (antioqiis) _

333; 504-506; 510;

Teofile _ 769;

Teofile imperatori _ 654;

Teraxi (Tarra) _ 31; 32;

Tirasi _ 20; 39; 55;

Tobali _ 144; 145;

Togarma (Togorma) _ 20; 21; 39-41; 44;

Toma episkoposi _ 412;

Toma mewofeci (mewofeli) _ 67; 864;

868; 869;

Toma mociquli – 112; 119; 123; 128;

130;

Toma slavi _ 654;

Torgami (Torgomi) _ 22; 55; 56; 59;

Torel-gamrekeli _ 842;

TorRai _ 842;

TorRva erisTavi _ 849;

ToxTamiS-xani _ 866;

ToxTamiSi _ 864; 865;

Page 128: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1213s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

Trdati _ 179; 190; 192; 194; 197; 200;

203; 204; 228; 239; 241; 266; 329;

704;

Tubal-kaeni _ 22; 30; 48; 49;

Tubali (Tobeli) _ 19; 20; 22; 23; 30;

37-41; 44; 48; 49; 53; 54;

TumaniSvili mixeil _ 732;

TumaniSvili-wereTelisa anastasia _

732;

iabeli (Aabali) (iubali) _ 22; 30; 48;

iavanesi _ 159;

iavani _ 20; 40;

iakob episkoposi _ 412; 417;

iakob mamamTavari _ 599;

iakob mTavarepiskoposi _ 227;

iakob mociquli _ 667;

iakob mRvdeli _ 220; 222; 227; 238;

241; 1143;

iakob Semoqmedeli _ 1007;

iakob (xucesi) curtaveli _ 81; 356;

483; 1144; 1147;

iakobi _ 32-35; 42; 79; 80; 847;

iakobi (uflis Zma) _ 410; 423; 463;

472; 474; 478; 480; 551;

iakobsoni a. _ 642;

iakub yaeni _ 902; 903;

iamasaspois Ze – 120;

iaredosi _ 62;

iafeti _ 18; 19; 20; 21; 22; 30; 37; 39;

48; 53; 54; 55; 56; 98; 144; 159;

iafetis Ze _ 56;

iahia antioqieli _ 564; 663;

iberi _ 44; 114;

ibraham feCevi _ 962;

ibrahim-xani _ 1076;

ibr-z-xua _ 188;

ieboseli _ 691;

iezdigerd II _ 254;

ieremia winaswarmetyveli _ 39; 42;

43; 78; 79; 81; 746; 951; 1006;

iese _ 80;

iese mefe _ 717; 988; 1000; 1005; 1008;

1036; 1043; 1046; 1060;

iese levanis Ze (isa-xani) _ 912;

ivane abuleTis Ze _ 796;

ivane aTabagi _ 810; 811; 820; 847;

ivane aTabagis Ze _ 835;

ivane axalcixeli _ 808; 811;

ivane vardanis Ze _ 803;

ivane mefe (afxazeTis) _ 68;

ivane msaxurTuxucesi (sargisis Ze) _

801; 803; 806; 809; 818;

ivane mxargrZeli _ 805; 807; 809;

815; 817;

ivane orbeli _ 750; 797; 799;

ivane cixisjvareli _ 802;

ivliane _ 581;

ivliane halikarnaseli episkoposi _

373;

izibod kaTalikosi _ 232;

izid-bozid kaTalikosi _ 231;

iTrujan _ 91; 92; 203; 210;

ilarion kaTalikosi _ 231; 232;

ilarion qarTveli _ 103; 557; 558;

898; 920; 1148;

ilia (elia) I _ 656;

ilia marTali _ 54; 55; 57; 135; 163;

636; 637; 642; 928; 948; 1018;

1040; 1065; 1089; 1105-1109; 1113;

1129; 1133; 1134; 1137;

ilinski evsevi _ 1100;

imamyuli xani _ 940-942; 1027;

ingoroyva pavle – 51; 60; 66; 70; 87;

102; 120; 122; 164; 186; 222; 240;

370; 451; 529; 530; 532; 540; 639;

643; 687; 1144; 1146; 1157;

inokenti maronie _ 300;

ioakim kaTalikosi (afxazTa) _ 893;

ioakim mefe _ 42;

ioan hirkani _ 95;

ioan-orbunebiani _ 673;

ioane I episkoposi _ 192; 193; 214-

216; 219; 220; 241; 277;

ioane II gabeleneli _ 456;

ioane III kaTalikosi _ 648;

ioane VIII imperatori _ 624;

i

Page 129: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1214 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

ioane XXII papi _ 861;

ioane aToneli _ 787;

ioane arCilis Ze _ 496;

ioane arqiepiskoposi _ 342;

ioane batoniSvili _ 1059; 1155;

ioane episkoposi _ 228; 261; 285; 287;

417; 517;

ioane episkoposi (baneli) _ 582;

ioane episkoposi (goTeTis) _ 460;

502;

ioane episkoposi (Tbileli) _ 626;

ioane episkoposi (petronis) _ 615;

ioane bolneli _ 554;

ioane gabeleneli _ 374; 375;

ioane guTeli _ 506; 515; 543; 588;

597;

oiane (daviT IV-s moZRvari) _ 758;

765; 769;

ioane damaskeli _ 505;

ioane diakoni _ 610; 611;

ioane drasxanakerteli _ 448;

ioane zedazneli _ 385-387; 555;

1148;

ioane zosime _ 554;

ioane iberi _ 505;

ioane (iveronis aRmSenebeli) _ 574;

ioane kaTalikosi _ 331; 332; 342;

344; 375; 377; 456; 457; 506; 600;

692; 693; 759; 815; 891;

ioane kaTalikos-patriarqi _ 764-766;

768; 769; 772; 785;

ioane kantakuzeni _ 1144;

ioane kogoviteli _ 375; 457; 472;

508;

ioane lazi _ 444;

ioane mairagomeli _ 376-378; 458;

459; 531; 533; 534;

ioane malala _ 504;

ioane mamikoniani _ 452; 699;

ioane mandakuni _ 306;

ioane maruSis Ze _ 564;

ioane mefe-mRvdelmTavari _ 767; 768;

ioane mTavarepiskoposi (anCeli) _

1153;

ioane mTawmideli _ 23; 103; 558; 898;

1149;

ioane mociquli – 111; 112; 119; 124;

128; 422; 423; 473;

ioane mRvdeli _ 571;

ioane mwignobarTuxucesi _ 797;

ioane naTlismcemeli _ 410;

ioane orbeliani _ 768;

ioane oqropiri – 105; 645; 776; 1117;

ioane oZuneli _ 381; 456; 655;

ioane petriwi _ 1059;

ioane sabanisZe – 82; 122; 186; 519;

523; 554; 686; 1138; 1139; 1144;

1147;

ioane sivnieli _ 472;

ioane tariWisZe _ 769;

ioane cece _ 67;

iob somexi diakoni (Semdgom

mTavarepiskoposi) _ 182; 228;

241; 242; 282;

iobi _ 939;

iobenali (patriarqi) _ 198;

iodasafi _ 101; 102;

iovane I episkoposi

(mTavarepiskoposi) _ 227;

iovane episkoposi _ 227; 412;

iovane erisTavi (egrisis mTavari) _

485-487;

iovane kaTalikosi _ 230; 231;

iovane minCxi _ 554;

iovane mtbevari _ 554;

iovane qonqozis Ze _ 554;

iovel kaTalikosi _ 231; 232;

iovel mTavarepiskoposi _ 228; 241;

321;

iona mTavarepiskoposi _ 228; 241;

ionaTan makabeli _ 95;

ioseb II patriarqi _ 625;

ioseb alaverdeli _ 387;

ioseb episkoposi _ 412; 417;

ioseb kaTalikosi _ 1045;

ioseb (hoseb) kaTalikosi (somxeTis)

_ 297; 298;

ioseb mamamTavari _ 599;

Page 130: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1215s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

ioseb ninowmideli – 107;

ioseb romaeli _ 972;

ioseb samTaveli _ 412;

ioseb flaviusi (flabiosi) _ 37; 38;

53; 97; 144; 159;

iosebi _ 33; 34;

ioseliani platon _ 192; 769; 1055;

1092; 1155;

iosipios ebraeli _ 128;

ipolite _ 120;

irbaxi n. _ 704;

irine mefe _ 654;

irineosi _ 130; 131; 160; 1139;

isa-xan yorCibaSi _ 962;

isaak episkoposi _ 412; 417;

isaak (sahak) III egia (ilia) _ 652;

isaak didi _ 645;

isaaki _ 33; 34; 522; 523;

isay-faSa _ 1035;

ise wilkneli _ 387; 1022;

isidore samTavneli _ 387;

ismaili (abraamis Ze) _ 33; 522; 549;

israeli _ 78; 81;

israeli episkoposi (albaneli) _

472;

israeli kaTalikosi (somexTa) _ 459;

474; 534;

isqander-beg (iskander) munSi _ 957;

962; 973; 977;

iubenali (episkoposi) _ 291;

iuda _ 78;

iuda iskarioteli – 112; 121; 272;

iuda lebeosi (Tadeozi, alfesi) –

111;

iuda makabi (uro) _ 95;

iuliane (mefe) _ 158;

iulius kapitolini – 115;

iulius keisari _ 76;

iuloni _ 1093;

iunani _ 481;

iunesi _ 479;

iurievski lolii _ 319;

iusiki _ 645;

iustine _ 131;

iustine I _ 303; 647;

iustine imperatori _ 382; 383; 398;

401; 407;

iustiniane _ 235; 276; 339; 374; 398;

456; 462; 466; 473; 610; 618; 619;

647; 648;

iustiniane imperatori _ 387; 506;

556;

iustiniane didi _ 303;

iustiniane II (rinotmiti) _ 440; 611;

612; 651;

iyalToeli _ 676;

iSxaniki _ 353; 538;

kaeni _ 17; 18; 22; 30; 48;

kavad I mefe _ 308; 372; 382; 401;

415-417; 420; 421; 435;

kavati xosrovis Ze _ 470;

kavkas _ 56; 99;

kakabaZe k. _ 441;

kakabaZe s. – 120; 170; 257; 346; 407;

456; 1151; 1157;

karbelaSvili d. _ 24; 25;

kari (imperatori) _ 179;

karsti i. _ 58;

kartaSevi a. _ 250; 291; 312; 313; 363;

556; 641; 643-645; 647; 650-653;

656;

kaosi _ 151;

kata (daviT IV-is Svili) _ 751;

katronite dedofali _ 755;

kaWaxaZe daviT episkoposi _ 1111;

kaxaber vardanis Ze

(meWurWleTuxucesi) _ 801; 803;

kaxaber kaxaberis Ze _ 801;

kaxaber nianias Ze _ 747;

kaxos _ 61; 63;

kedia spiridon _ 1111;

kedrene _ 1144;

kekeliZe korneli _ 60; 82; 83; 91;

170; 191; 223; 224; 257; 349; 351;

391; 419; 425; 427; 450; 453; 535;

540; 606; 641; 685; 718; 976; 1056;

k

Page 131: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1216 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

1059; 1061; 1064; 1143; 1145;

1146; 1151; 1157;

kelenjeriZe a. _ 1054;

kelenjeriZe meliton – 119; 1156;

1157;

kvipriane episkoposi _ 777;

kvipriane episkoposi (samTavneli) _

1153;

kvipriane karTageneli _ 880; 881;

kvirike mefe _ 748; 749;

kvirion kaTalikosi _ 232;

kiknaZe i. _ 1116;

kiknaZe filadelfos _ 1100;

kiperti _ 24;

kir mitropoliti _ 649;

kir mixail komnenosi _ 837;

kirakos ganZakeci _ 665;

kirakosi _ 811;

kirile _ 134; 306;

kirile aleqsandrieli _ 287;

kirile donauri _ 607;

kirile (kYrile) kaTalikosi _ 231;

kirion I _ 1158;

kirion II _ 543; 1090; 1108; 1110-

1113; 1123; 1125; 1132;

kirion episkoposi _ 98; 1156;

kirion kaTalikosi _ 183; 329; 331;

332; 343; 347; 363; 365; 376; 379;

395-398; 400-411; 413-417; 419;

420; 422-424; 427-431; 435; 443;

444; 446-448; 451; 453; 455; 456;

458; 464; 473; 476; 485; 487; 508;

509; 534; 640; 648; 707; 1159;

kirion kaTalikos-patriarqi _ 605;

kirion mitropoliti _ 344; 464;

kirion skutreli _ 361;

kirioni _ 169; 231; 362; 382; 384; 391;

434; 436; 438; 441; 467; 472; 474;

478; 537; 576; 699; 1055;

kiros faziseli _ 438; 443; 650;

klavdiusi – 113;

kldia b. _ 736;

klimenti episkoposi (romis) _ 186;

klimenti (wmida papi) _ 130; 160; 605;

klementios kaTalikosi _ 231;

klimento romaeli _ 129;

komitas kaTalikosi _ 376; 377; 458;

459;

konsta II _ 652;

konstanti qarTveli (kaxi) _ 526;

527; 540; 554; 1148;

konstanti kaxais himnografi _ 554;

konstantine I _ 237;

konstantine I (somxeTis mefe) _ 860;

konstantine II _ 872; 906;

konstantine III _ 439;

konstantine IV poRonati _ 439; 463;

464; 609-612;

konstantine V (kopronime, skore) _

333; 504; 505; 510; 543; 653;

konstantine VI _ 654;

konstantine VIII _ 565; 569; 571; 574;

581;

konstantine aleqsandres Ze _ 932;

konstantine didi _ 184; 185; 188;

191-194; 205; 208; 212; 214; 215;

220; 225; 241; 242; 292; 312; 319;

749; 965; 1142;

konstantine (imperatori) _ 160; 161;

312; 514; 517; 582;

konstantine mefe _ 227; 611; 872;

873;

konstantine mefe (afxazTa) _ 497;

498;

konstantine mefe (egrisis) _ 660;

konstantine mefe (kaxeTis) _ 933;

934;

konstantine monomaxi (monomaqosi) _

571; 586-588; 598;

konstantine mcire _ 378;

konstantine porfirogeneti _ 164;

563; 607; 608;

konstancius xlori _ 236;

koriuni _ 698; 700;

korolevski _ 589;

korniliosi (romis asisTavi) – 120;

koxta beladi _ 1044;

kukava T. _ 1051;

Page 132: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1217s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

kupari SoTa _ 842;

kurdanai-kvirike _ 554;

kuftini b. _ 47;

kuxianiZe besarion _ 1129;

kuxos _ 61; 63; 700;

lagamari _ 100;

lazar episkoposi _ 412;

lazar farpeci _ 254; 306; 316;

lazare _ 350; 683; 684;

lazare episkoposi _ 417;

lazare kaTalikosi _ 717; 719; 722;

lazare Waukeli _ 1061; 1062;

lazariSvili dimitri _ 1116;

lalaiani _ 356; 538;

lameqi _ 18; 30;

langi d. _ 986;

lasi _ 736;

laSa-giorgis mematiane _ 1153;

laRiaSvili ioseb _ 1101;

lebedevi pavle _ 1101;

lev III _ 505; 543;

lev V (somexi) _ 654;

lev isavrosi _ 489; 502; 503; 507;

523; 652; 653;

levan (av-giorgis Ze) _ 907;

levan II dadiani _ 974; 1012; 1016;

1057;

levan dadiani _ 964; 975;

levan Teimuraz I-is Ze _ 934; 935;

937; 939;

levan mefe _ 1005; 1008;

levan mefe (kaxTa) _ 904; 908; 909;

912; 915; 917; 930;

levan ufliswuli _ 1062;

levani _ 1061;

lek _ 56; 99;

leman-haupti _ 24;

lenormani _ 21; 22; 24; 55;

leon I _ 487; 495-497; 503; 630;

leon I (erisTavi) _ 505;

leon I (imperatori) _ 300; 302;

leon II _ 487; 496; 505;

l

leon gramatikosi _ 144;

leon diakoni _ 1144;

leon didi (papi) _ 133;

leon erisTavi (afxazTa) _ 486; 490-

494;

leon mefe (afxazTa) _ 503; 563; 567;

leoni _ 154; 274; 275; 713; 723;

leoni (`leonis tomari~) _ 396; 398;

417; 472; 476;

leoni mxedarTmTavari _ 268;

leonti _ 651; 680; 686; 694;

leonti episkoposi _ 192; 193;

leonti mroveli _ 37; 55; 56; 57; 59;

60; 66; 67; 71; 155; 259; 315; 323;

324; 366; 368; 435; 447; 448; 483;

494; 554; 678; 679; 683; 685; 687;

693; 695; 702; 705; 909; 1138;

1145; 1146; 1152; 1160;

leJava l. _ 138;

leJava nugzari _ 1116;

lvovi b. _ 1110;

lia _ 33;

libaniosi _ 128;

lioniZe solomon _ 1085;

liparit baRvaSi - 789;

lipariti _ 528; 586; 587; 748; 761;

762;

lipariti (antoni) _ 584;

liciniusi _ 190; 191;

loTi (loti) _ 31; 32; 690;

lolaSvili iv. _ 81; 82; 763; 1152;

lominaZe babilina _ 147; 237; 323;

330; 337; 1157; 1162;

lomouri nodar _ 368; 1159-1162;

lomsaZe S. _ 955; 994;

longinoz karsneli – 119; 185; 206;

lorTqifaniZe m. _ 315; 316; 1157;

lorTqifaniZe o. _ 173;

luarsab I _ 909; 911; 944;

luarsab II _ 929; 934; 945; 1036;

luarsabi vaxtang V-is Ze _ 1005;

luarsab mefe _ 910; 915; 917; 935-

937; 945-947; 949; 1009;

ludoviko bolonieli _ 887; 888;

Page 133: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1218 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

luka ierusalimeli (muxas Ze –

abaSiZe) _ 860; 861;

luka mociquli – 111; 423; 473;

magogi _ 20; 39;

madai _ 20; 39;

madaTovi _ 732;

madesi _ 159;

madiani _ 33;

madinaSvili zaqaria _ 1059;

maeJani (qarTlis spaspeti) _ 680;

mavrik mefe _ 375;

mavrike _ 457;

mavrike imperatori _ 341; 377; 399;

402; 422; 433; 434; 648; 653;

mazda _ 89; 90;

maTaTia _ 94; 95;

maTe mociquli – 88; 111; 112; 473;

maieri _ 24;

maisuraZe g. _ 719;

makari antioqieli _ 609; 650; 651;

973;

makari leTeTeli _ 554; 674;

makari kaTalikosi _ 230; 385;

makari patriarqi _ 650;

makariosi _ 334; 335;

makariosi patriarqi (antioqiis) _

505; 506; 611;

makrina _ 98;

makrine monazoni _ 391;

malala _ 339;

malasa (mefe) _ 158;

malaqia kaTalikosi _ 947; 976; 1034;

1049; 1154;

maliq Sahi _ 762;

maliqi _ 754;

maliqi maliqSas Ze _ 752;

maliqSa sulTani _ 746-748;

malxasianci _ 300;

mamaA _ 231;

mamia giorgi II-is Ze _ 903;

mandakuni _ 298;

manuil II imperatori _ 624;

m

manuili _ 654;

manuCar aTabagi _ 962;

manuCari _ 891; 903; 907; 912; 913;

maJaqi _ 165;

mar-abas-katina _ 42; 140;

marTa (lazares da) _ 348; 350; 684;

marTa dedofali _ 785;

mari niko – 24; 25; 44; 49; 58; 59; 121;

160; 163; 164; 169; 170; 171; 223;

224; 330; 331; 409; 516; 534; 545;

546; 550; 608; 635-643; 674; 698;

699; 796; 1059; 1108; 1143; 1156;

maria _ 654;

mariam dedofali _ 583; 586-590; 598;

602; 703; 723; 1008; 1150;

mariam magdalineli _ 202;

mariami (lazares da) _ 348; 350; 684;

mariami (rostom-xanis coli) _ 955;

markiane (imperatori) _ 293; 429; 646;

markioni _ 186;

markozi mociquli _ 111; 410; 423;

martirosi episkoposi (somexTa) _

878;

maruSiani (CuxCari) _ 801;

mataTa mociquli – 112; 116; 119;

121-124; 127; 130; 134;

maqsenciusi _ 237;

maqsime kaTalikosi (afxazeTis) _

1054;

maqsime mitropoliti _ 362; 1157;

maqsime mitropoliti (sardeli) _

589; 602;

maqsime patriarqi _ 291;

maqsimian daza _ 190;

maqsimiane _ 236;

maqsimiliane imp. _ 1139;

maqscensiusi _ 191;

maRalaSvili iase _ 1023;

maCabeli _ 738;

maxare (miTridates Ze) _ 98;

mahmed II _ 709;

mahrujani _ 350;

megasTene _ 42; 139; 167; 325; 366;

medea _ 128;

Page 134: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1219s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

meTode _ 134;

melite manazkerteli _ 298;

meliton mitropoliti _ 1130;

meliqiSvili g. – 26; 27; 46; 48; 117;

120; 315; 369; 681; 743; 1144;

1146;

meliqseTbegi l. _ 1064;

melqisedek I kaTalikosi _ 565-570;

573; 574; 582; 587; 606; 663; 1032;

melqisedeki _ 374;

melqo _ 732;

memna bocos Ze _ 851;

menabde _ 918;

meribani _ 180;

mesrop maStoci _ 72; 300; 408; 411;

412; 480; 656; 670-702;

mesxia S. _ 315; 768; 793; 795; 796;

1157;

mesxiSvili aleqsi _ 1050; 1056;

mesxosi _ 159;

meSeqi _ 20; 39-41; 44;

mejlumi _ 1076;

mehruJani _ 669;

mzeWabuk aTabagi _ 881; 883; 889; 890;

miTa mefe (`miTa mesxi~) _ 70;

miTridate – 113; 114; 120; 166;

miTridate III – 114; 190;

miTridate pontoeli _ 93; 96; 97; 98;

miminoSvili r. _ 636;

mir mefe _ 153; 413; 485-487; 490;

491; 493-495; 524; 525;

mir-veisi _ 986; 989;

miranduxti _ 255; 261-263; 269;

mirdati _ 151; 152; 154; 155; 228;

241; 251; 252; 255; 259-261; 274;

275; 282-286; 296;

mirvani _ 65; 99;

mirian aznauri _ 542;

mirian mefe _ 52; 89; 90; 143; 152;

172; 180; 183; 193-197; 203; 208;

209; 211; 212; 214; 215; 217; 220-

222; 238-241; 264; 266; 315; 335;

440; 486; 680; 687; 695; 703; 1139;

1143; 1158; 1160;

mirian (mirvan) samcxeli _ 662; 663;

miqa winaswarmetyveli _ 80;

miqael I _ 511;

miqael II _ 511;

miqael IV imperatori _ 571; 584;

miqael V imperatori _ 571; 584;

miqael kaTalikosi _ 231; 232; 511;

512; 800; 812-816; 818; 819; 879;

miqael mTavarangelozi _ 209;

miqael mTavarepiskoposi _ 229; 239;

241; 242; 253-255; 257; 261; 262;

268; 272; 283-286; 293; 294; 296;

298; 309; 310; 315; 318-322; 1162;

miqael modrekili _ 337; 547; 549;

550; 554; 701;

miqael patriarqi (antioqia-

ierusalimis) _ 1016;

miqael ulumboeli _ 387;

miqaeli (Sios mowafe) _ 540;

miqaeli _ 481;

miqaZe ambrosi (nekreseli episkoposi)

_ 1154;

mixail I rangave _ 654;

mixail II travli _ 654;

mixail III _ 654;

mixanovka _ 642;

mixeil patriarqi (antioqiis) _ 891-

893; 1160; 1161;

mijini _ 309; 373;

mihrdat I _ 165;

mihrdat II _ 165;

mihrdat III _ 165-167;

mihrdat IV _ 165; 166;

mihrdati _ 166; 167;

mkrtumiani g. _ 355;

mnacakaniani a. _ 355;

mobidani (mTavarepiskoposi) _ 255;

261; 262; 284-286; 295-297;

movakan _ 56; 99;

movses manazkerteli _ 298;

movses xorenaci (mose xoreneli) –

21; 42; 55; 56; 58; 59; 114; 163-

169; 180; 182; 192; 194; 196; 280-

282; 329; 348; 350; 351; 354; 361;

Page 135: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1220 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

364; 389; 390; 606; 608; 669; 670;

685; 692; 1146;

moliTori _ 667;

molCanovi aleqsi (egzarqosi) _ 1101;

mose _ 413; 473; 673;

mose elivardeli _ 472;

mose episkoposi _ 328; 361; 376; 393-

397; 399; 400; 402; 404; 405; 408;

410; 414-416; 430; 699;

mose episkoposi (tarsis) _ 417;

mose episkoposi (curtavis) _ 458;

mose kaTalikosi _ 375; 377; 398; 402;

409; 415-417; 420; 421; 462; 508;

509;

mose kalankatueli (kalankatuaci) _

353; 429; 431; 437; 461; 462; 464-

468; 478; 507; 508; 551; 576; 607;

644; 655; 697; 698; 707;

mose mRvdeli _ 939; 940;

mose winaswarmetyveli _ 34; 35; 78;

92; 757; 859; 946; 1037;

mose xoneli _ 1006;

moses elivardeli _ 375; 457;

mosoqi (mosoxi) _ 20; 22; 23; 37; 38;

144;

mohamed Taheri _ 725;

msxemi zedazneli _ 554; 555;

murad II _ 623;

muradaSvili _ 726;

murvan yru _ 485; 487; 490; 524; 529;

532;

murTaz faSa _ 970;

murTuzal yuli-xani _ 967;

musxeliSvili daviT _ 259; 323; 327;

336; 366-370; 442;

muSel mamkueni _ 375;

muhamed winaswarmetyveli _ 90; 522;

524; 657;

mcxeTosi _ 61; 63;

mWedliSvili b. _ 284; 314; 316;

mWedliZe simon _ 1129;

mxargrZelebi _ 363;

mxeiZe daviT (argveTis mTavari) _ 524;

554; 557; 898; 920; 1114;

mxeiZe konstantine (argveTis mTavari)

_ 524; 554; 557; 898; 920; 1114;

mxeiZe firam _ 1023;

mxiTar sevastieli _ 1059;

nabuqodonosori _ 39; 41-44; 93; 139;

140; 165-167; 361; 367;

nadir-Sahi _ 710; 711; 735; 1042;

nadira axalcixeli _ 1023;

nazari mRvdelmowame _ 1129;

nalimovi nikoloz (egzarqosi) _

1101;

nana dedofali _ 202; 208; 209; 211;

220; 221; 1139;

nanaisSvili eliSaxu _ 1028;

narsiZe g. _ 232; 233;

nasar erisTavi _ 269;

nasyida _ 713;

nebroTi _ 99; 209; 680;

neroni – 113; 120; 325; 1114;

nersanari _ 269;

nerse _ 273; 381;

nerse I kaTalikosi _ 645;

nerse II _ 373; 374; 376; 456; 457;

529;

nerse III kaTalikosi _ 651;

nerse erisTavi _ 68; 440; 497; 528;

613;

nerse iSxneli _ 378; 459; 531; 534;

538; 698;

nerse kaTalikosi _ 182; 228; 241;

308; 309; 373; 456; 474; 476;

nerse kaTalikosi (somexTa) _ 384;

530; 742; 743;

nerse mijini _ 380; 389; 421; 455;

nerses nersesiani _ 493;

nerses-bakuri _ 652;

nersesi _308; 372; 475; 478; 480; 652;

nersehi _ 179;

nerSapus episkoposi (taronis) _ 374;

nestori _ 287; 299; 300; 417; 646;

niania kaxaberis Ze _ 748;

nikofore grigori _ 1144;

n

Page 136: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1221s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

nikifore imperatori _ 654;

nikifore kalisto (kalista) _ 162;

1144; 1161;

nikifore patriarqi _ 1144;

nikifore qsantopulosi _ 23;

nikifore xonaiti _ 1144;

nikolaZe evsevi _ 196; 717; 719; 1056;

1057; 1156;

nikolaZe ieroTeos _ 1129;

nikolaZe niko _ 1108;

nikoloz I (papi) _ 133;

nikoloz VIII kaTalikosi _ 712;

nikoloz gulaberisZe _ 799; 1153;

1155;

nikoloz gurieli (beri) _ 1029;

nikoloz dvali _ 861;

nikoloz episkoposi (mroveli) _

1003;

nikoloz irbaxi _ 726;

nikoloz kaTalikosi – 107; 853; 1161;

nikoloz (amilaxoris Ze) kaTalikosi

(qarTlis) _ 600;

nikoloz mawyvereli _ 853;

nikoloz mistikosi _ 664; 665;

nikoloz mRvdeli _ 1058;

nikoloz patriarqi (saqarTvelos) _

618;

nikoloz rusTveli _ 1153;

nikoloz qarTvelTa mnaTobi _ 1153;

nikoloz qiziyeli _ 1058;

nikolski isidore _ 1100;

nikon SavmTeli _ 334; 504;

ninos I himnografi _ 554;

ninos II himnografi _ 554;

ninos III himnografi _ 554; 555;

nirseli _ 860;

noe _ 18; 19; 21; 32; 37; 55; 98; 144;

159;

nugzari _ 934;

nursal begi _ 1043;

nucubiZe S. _ 141;

obeli _ 97;

obolenski a. d. _ 1107;

oTaRo SarvaSis Ze _ 801;

oknovi pitirime egz. _ 1101;

omar II xalifa _ 649; 657;

opocki aleqsi (egzarqosi) _ 1101;

orbeliani vaxtang _ 715;

orbeliani ivane _ 715;

orbeliani ioane _ 1058;

orbeliani papuna _ 1038; 1042; 1053;

1155;

orbeliani sulxan-saba _ 714; 715;

993; 995; 997-999; 1004; 1008;

1029; 1036;

oresti patriarqi (ierusalimis) _

510;

origeni – 119; 120;

oses Ze _ 1058;

osoxi _ 97;

ostroumovi _ 1108;

oqropiri _ 234;

oqropiri kaTalikosi (xunZeli) _

601; 606;

oqropiriZe aleqsandre _ 1129;

oqropiriZe leonide _ 1099; 1108-

1113; 1123; 1125; 1134;

oqropiriZe piros _ 1111;

oZrxosi _ 61; 516;

paata batoniSvili _ 720;

paata vaxtangis Ze _ 1044;

pavle _ 650;

pavle (beri) _ 1029;

pavle egzarqosi _ 1097; 1103;

pavle episkoposi (Tbileli) _ 1003;

pavle mociquli – 83; 111; 119; 124;

419; 777; 847; 881; 946; 1117;

paladi _ 558;

paladi helenopoleli _ 162;

palgen episkoposi _ 412; 413; 417;

palmosi _ 1139;

pandore aleqsandrieli _ 73;

papai Salvas Ze _ 860;

papi (mefe) _ 181; 182; 245; 281; 645;

papuaSvili T. _ 540; 1149;

o

p

Page 137: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1222 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

patariZe ramaz _ 72; 73; 75-78; 86;

519;

patkanovi _ 163; 164; 637; 641; 642;

685;

peroz mefe _ 255; 258; 297; 299; 372;

peroJavri sivnieli _ 219; 220; 222;

petre I _ 1000-1002; 1067;

petre I kaTalikosi _ 228; 1162;

petre III patriarqi _ 588; 591; 592;

594; 597; 598; 1162;

petre didi _ 1094;

petre episkoposi _ 192; 257; 396; 414;

427-430; 508;

petre iberi _ 82; 182; 444;

petre kaTalikosi _ 153; 231; 232;

271-273; 375; 302; 322; 323; 337;

petre konstantinepoleli _ 650;

petre mociquli – 111; 112; 118-120;

123; 124; 128; 133; 199; 272; 410;

423; 596; 597; 997; 1161;

petre mkawvreli (fuloni) _ 300-302;

309-311; 336; 1161; 1162;

petre mRvdeli _ 265; 266;

petre patriarqi (antioqiis) _ 300;

336; 429; 430; 587; 590; 1131;

1150;

petre presviteri _ 611;

petre qerdoli _ 374;

petriwi _ 676;

peCi g. _ 681;

pietro dela vale _ 918; 939-941;

977; 985;

piTagore _ 78;

pilate pontoeli _ 79; 199;

pilate pontoelis mama _ 165;

pimen salosi _ 853;

piros breTeli _ 387;

piros mRvdelmTavari _ 1109;

pirosi _ 650;

platoni _ 52;

pliniusi – 49; 109; 122;

plutarqe _ 93-97;

plutarqosi _ 128;

pompeusi _ 92-98; 165;

porta patriarqi _ 713; 723;

posnovi _ 1138;

potiomkini g. _ 1076;

prokle diadoxosi _ 1059;

prokofi bizantieli – 121;

prokofi kesarieli – 119; 284; 315;

339; 383; 1105;

proxore _ 859;

publius linicius valeriane _ 178;

ptoleme lage (soteri) _ 94;

Jak de vitriusi _ 918;

Jan Sardeni _ 971; 972; 984;

Jordania Tedo _ 154; 386; 512; 637;

884; 889; 917; 1112; 1146; 1151;

1156;

Juruli giorgi _ 1111;

radamisti – 113;

raevi paladi _ 1101;

rati liparitis Ze _ 748;

rati surameli _ 801;

ratiani p. _ 315; 787; 788;

raJdeni (wmida) _ 273; 274; 385; 390;

raxili _ 33;

rebeka _ 33;

rev marTali _ 92; 131; 185; 881; 1139;

revi (mirianis Ze) _ 209; 216; 218; 219;

221;

resmaga (mefe) _ 158;

riginosi _ 287;

rifsime _ 199; 200;

romanoz III _ 565; 569; 571; 574; 582;

583;

romanoz mitropoliti _ 1154;

roJdestvenski platon (egzarqosi) _

1101; 1110;

rostom erisTavi (raWis) _ 1074;

rostom mefe-xani _ 703; 711; 713; 723-

726; 742; 903; 928; 929; 950-955;

958-960; 965-967; 969; 970; 973;

976; 980; 983; 984; 987; 995; 1004;

J

r

Page 138: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1223s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

1036; 1057; 1060; 1069; 1081;

rostomis istorikosi _ 957;

roSi _ 41; 44;

rudnevi ioanike _ 1100;

rusa (aleqsandre mefis bebia) _ 876;

rusanovi Teofilaqte arqiepiskoposi

_ 1095; 1096; 1100;

rusudan mefe _ 805; 810; 812; 817;

820; 834; 835; 840; 846-848;

rusudani (Tamaris mamida) _ 802;

rufinusi _ 23; 97; 140; 143; 160; 162;

173; 224-226; 1142;

ruqnadini _ 808;

saakaZe giorgi _ 934-936; 943; 946;

960; 962; 963;

saakaZe ioseb Tbileli _ 1007; 1008;

saakaZe rostom-xan _ 964;

saba ganwmedili _ 82;

saba episkoposi (iSxnis) _ 459; 529;

531; 539;

saba kaTalikosi _ 276; 387;

saba mtbevari – 107; 581; 582;

saba ninowmideli _ 1039;

saba svingelozi _ 1153;

sabinini (sabinaSvili) gobron-miqaeli

_ 186; 192; 1101; 1156;

sagduxt dedofali _ 255;

sagduxti _ 260; 261; 286;

saduni _ 797;

saiaTnova _ 732;

salimi _ 950;

salome dedofali _ 95;

salome ujarmeli _ 197; 217; 219;

220; 222-224; 226; 1143; 1144;

1155;

samoel episkoposi _ 257; 271; 272;

302; 322; 412; 417;

samoel (samovel) (samuel)

kaTalikosi _ 229-232; 275; 479-

481;

samoel monazoni _ 265; 266;

samoeli (opizis winamZRvari) _ 529;

samnaRiri _ 269;

samuel anJeli _ 384;

samuel mgalobeli _ 554;

samueli _ 229;

samZivari _ 125;

saniabaz mefe _ 724;

saniba _ 956;

sara _ 31; 33;

sara beTlemeli (niafori) _ 198; 199;

sargis varamis Ze mxargrZeli _ 797;

801; 805; 807; 814; 816;

sargis Tmogveli _ 842;

sargis cixisjvreli _ 842;

sargisi _ 854;

sargon II _ 38;

sargon mefe _ 32;

sarmak kaTalikosi _ 297;

sarmean kaTalikosi _ 231;

sarqisiani g. _ 296; 300; 306;

saurmagi _ 65; 150; 180; 181; 261; 269;

270;

safar faSa _ 970;

saRir maxatlis Ze _ 806;

sayvareliZe eqvTime _ 1010;

saZagliSvili kirioni _ ix. kirion II

sahak III Zoraforeci _ 656; 657;

sahak amira _ 540;

sahak episkoposi _ 412; 417;

sahak didi _ 669; 670;

sahak kaTalikosi (somxeTis) _ 296;

297; 320;

sahaki _ 281; 308; 372; 377; 645;

sahl smbatiani _ 479;

sebeosi _ 341; 433; 435; 457; 655;

severiusi _ 303;

seil faSa _ 970;

selevk IV filipatori _ 94;

selim-xani _ 964;

semi _ 18; 19; 21; 144;

sen-marteni _ 163;

serapion zarzmeli _ 539; 1148;

sergi arqiepiskoposi – 119;

sergi patriarqi (konstantinepoleli)

_ 649; 650;

s

Page 139: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1224 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

sergi patriarqi (ruseTis) _ 1128;

svetlovi e. _ 88;

svetlovi p. _ 79;

svida _ 560;

svimaxosi _ 83;

svimeon kaTalikosi _ 566;

svimeon mTavarepiskoposi _ 228;

svimon levanis Ze _ 1005;

svimon mesvete _ 386;

svimon mTavarepiskoposi _ 239; 241;

svimon mefe _ 913; 916; 945; 951; 969;

970;

svimon mefe (qarTlis) _ 912;

svimon ufliswuli _ 911;

svimon Wyondidel-mwignobarTuxucesi

svimon juRaeci _ 1059;

svimoni (iveronis winamZRoli) _ 585;

sidamoniZe efrem II _ 1120; 1121;

1123; 1128;

sidonia _ 186;

sidonia (abiaTaris Svili) _ 92; 205;

207-209; 213; 222; 1143;

silovani (beri) _ 1029;

simeon beT-arSameli _ 343;

simon I (mefe) _ 723; 913;

simon II simon-xani _ 963;

simon kananeli – 112; 116; 118; 119;

121-124; 127; 130; 134; 524; 563;

567; 596; 602-604; 1138;

simon levanis Ze _ 988;

simon nasi _ 95;

simon-petre kaTalikosi _ 230;

simon-xani _ 956; 960;

simon julfeli _ 1059;

siropulosi silvesteros _ 624; 625;

smbat bagratuni _ 406;

smbat vrkani _ 399; 400; 403-406; 408;

415; 422;

smbat marzpani _ 451;

smbati _ 363; 411; 412;

sozomene ermia _ 160; 162; 193; 225;

226; 1142; 1161;

sokolovi ivane _ 1108;

sokrate _ 160; 162; 173; 1142; 1161;

sokrate sqolastikosi _ 23; 140; 225;

226;

solomon I _ 1045; 1065; 1071; 1073-

1075; 1084;

solomon II _ 1075; 1085; 1096; 1097;

solomon brZeni _ 945; 1053;

solomon mefe _ 1072; 1082;

solomoni vaxtang V-is Ze _ 1005;

soloRaSvili biZina _ 959;

sosana _ 198; 1129;

sosani _ 848;

sosTeni _ 453; 580;

sofiiski nikon (egzarqosi) _ 1101;

1103; 1109;

sofron palestineli _ 650;

sofroni _ 120; 650;

sofroni mitropoliti _ 879;

sofroniosi mitropoliti

(nikorwmideli) _ 1093;

sofroniusi _ 188;

sparami albaneTis dedofali _ 474;

476;

stalini i. b. _ 1120; 1121; 1126;

statofile _ 188;

stefane _ 378; 651;

stefane bizantieli _ 128;

stefane episkoposi _ 533; 1108;

stefane mtbevari _ 525; 526; 661;

1148;

stefane patriarqi (antioqiis) _ 300;

stefane sananois Ze _ 523;

stefane Wyondideli _ 547; 549; 554;

stefane xirseli _ 387;

stefanoz gurgenis Ze _ 497;

stefanoz episkoposi _ 342; 377; 412;

417;

stefanoz erismTavari _ 230; 231; 436;

stefanoz I erismTavari _ 448;

stefanozi _ 342; 434; 437; 490; 491;

517; 540;

stefanozi (mTavari) _ 391; 485;

straboni – 38; 54; 65; 66; 85; 92; 111;

140; 144; 170; 173; 182; 325; 326;

328; 340; 366; 367;

Page 140: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1225s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

stngene episkoposi _ 417;

suleiman II _ 916;

suleiman sulTani _ 917;

sumbat I _ 660;

sumbat daviTis Ze _ 564; 583; 1147;

sumbat mefe _ 660;

sumbat tiezerakali _ 498;

sumbati _ 434; 449; 450;

sureni _ 374;

sxirtlaZe zaza _ 355; 359; 537;

tabaRua i. _ 160;

tabali (Tabali) _ 53;

tariWani _ 531;

tacitusi (taciti) – 108; 113; 114;

328;

ter Smovani _ 732;

ter-mkrtiCiani g. _ 698; 700;

tiberi _ 651;

tiberiusi _ 123;

tigrani _ 165-167;

timoTe arqiepiskoposi _ 1061;

timoTe eluri _ 306;

tiribaZe (satrapi) _ 156; 157;

tiridati _ 123;

tite mociquli – 111;

tite flaviosi – 120;

tokarski n. _ 641;

tormasovi _ 1094; 1095;

totlebeni _ 1071; 1072; 1074;

traiane _ 160; 161; 186; 605;

troicki s. _ 131; 133; 233; 243; 244;

246; 288; 313; 1127;

turaevi _ 24;

uzun-hasani _ 901; 915;

ulfila episkoposi _ 98;

undilaZe daviTi (daud-xani) _ 963;

964;

uobosi _ 67;

uslar h. _ 38;

usupi _ 100;

uflos _ 61;

urban VIII _ 965; 966;

uxtanesi _ 167; 169; 331; 332; 356; 361;

362; 415; 417; 418; 422; 427-429;

434; 460; 507-509; 804;

fadloni _ 761; 762; 791; 796;

faTali-xani _ 1070;

fana-xani _ 1069;

farnavazi _ 46; 47; 50; 52; 60; 61-69;

71-73; 78; 84; 86; 87; 91; 136-138;

147-150; 153; 155; 158; 172; 259;

323-326; 349; 354; 366-369; 435;

440; 447; 448; 483; 486; 499; 516-

519; 563; 636; 677; 680; 687; 688;

701; 702; 880; 922; 1080; 1145;

1158;

farnaoz I _ 1079;

farnajomi _ 65; 84;

farsman I – 114; 174;

farsman II (qveli) – 109; 115; 122;

151; 180; 687;

farsman VI _ 484;

fasrsman mefe _ 228; 229; 385; 514;

517;

farsmani – 109; 110; 112-115; 120; 129;

151; 158; 230; 241; 251; 254; 275;

276; 282; 295; 386; 387; 484;

faustos buzandi _ 455;

faustosi _ 331; 332;

fafaziani ignati _ 708;

feiqar-xani _ 960-962;

feraZe grigol _ 1129; 1157;

ferozi _ 215; 219; 493;

filipe beTlemeli _ 554;

filipe diakoni – 120;

filipe mociquli – 111;

filipike (vardane) _ 503; 651; 652;

firdousi _ 1006;

foka _ 434;

foka episkoposi _ 412; 417;

foka keisari _ 377; 422;

foti patriarqi _ 653; 572;

t

u

f

Page 141: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1226 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

fotios patriarqi _ 665; 1152;

fsevdokalistane _ 685;

fsevdoplutarqosi _ 128;

furcelaZe d. _ 1092;

fxalaZe melqisedeki III _ 1120; 1123;

1128;

qavTar baramis Ze _ 749;

qaTib-Celebi _ 908;

qaixosro III _ 910;

qaixosro aTabgi _ 915;

qaixosro levanis Ze _ 984-987;

qaixosro mefe _ 1005;

qaixosro sardali _ 1039;

qami _ 18; 19; 21; 144;

qarTami – 117; 150; 681;

qarTlosi _ 37; 38; 48; 56; 61; 63; 68;

84; 99; 146; 150; 367; 516; 679; 687;

689; 690; 694; 1155;

qasre ambarvezi _ 253; 433;

qeTevan dedofali _ 929; 930; 932; 933;

935; 938-944; 949;

qerdol maTusala _ 377; 378;

qerim-xani _ 1044; 1069; 1072;

qerobin abulisZe _ 885;

qiTimi _ 20;

qiqoZe gabriel episkoposi _ 1102;

1114; 1129;

qiqoZe m. _ 1001;

qiCiknova _ 732;

qram xuar borzard _ 228; 241;

qristefore _ 529;

qristefore apahuneli _ 458;

qristefore arqiepiskoposi _ 1003;

qristefore kaTalikosi _ 376; 649;

656; 1019;

qristefore mTavarepiskoposi – 107;

qrizostomos mitropoliti _ 1130;

qsenefonte _ 50; 156-159; 297;

quSi _ 99;

quji _ 63; 64; 136; 147-149; 155; 483;

687;

Revondi _ 657;

`RomaroA~ _ 38;

yazan yaeni _ 838; 865;

yazax borCalu _ 1043;

yaiTmazaSvili filipe _ 732; 1050;

1056-1059;

yamari _ 100;

yara-yalxani _ 725;

yauxCiSvili T. _ 159; 692;

yauxCiSvili s. _ 705;

yaflanisSvili domenti _ 985;

yvaryvare _ 842; 887; 888; 901; 903;

yvaryvare II aTabagi _ 884; 885;

yvaryvare III _ 907;

yvaryvare IV aTabagi _ 890; 912;

yvaryvare aTabagi _ 872; 881; 883; 917;

yvaryvare mTavari (samcxis) _ 906;

yvaryvare spasalari _ 807;

yifiani dimitri _ 1092; 1101;

yifSiZe iosebi _ 49; 169;

yorRanaSvili merabi _ 959;

yorCibaSi _ 932;

yorCixa-xani _ 960-962;

yubaneiSvili s. _ 346;

yubasar amirspasalar-

mandaturTuxucesi _ 797; 800; 812;

yuTlu-arslani _ 800; 815; 816; 820;

Sabur I _ 178;

Sabur II _ 179;

Saburi _ 180; 181;

SaTi _ 470; 480;

Salva axalcixeli _ 807; 810; 811;

850;

Salva Toreli _ 807;

Salva qsnis erisTavi _ 929; 967;

Salva (xornabujelis Ze) _ 849;

SalikaSvili kikola _ 913;

SalikaSvili oTari _ 910;

q

R

y

S

Page 142: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1227s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

Samxali _ 937;

SaniZe akaki _ 103; 675;

SanSe mandaturTuxucesi _ 811; 835;

SaraSiZe q. _ 742; 743;

Sarvan Sahi _ 762;

SarvanSa _ 797; 807;

Sah-abas I _ 949; 952; 972;

Sah-abas II _ 949;

Sah-abasi _ 704; 711; 724; 735; 913;

931-938; 940-948; 960-963; 968; 977;

1004; 1059; 1060;

Sah-armen suqman II _ 796;

Sah-armeni _ 797;

Sah-ismaili _ 903; 904; 909; 918;

Sah-Tamazi _ 715; 910; 911; 934; 944;

Sah-navaz-xani _ 983; 984;

Sah-sefi _ 944; 949;

SeTi _ 18;

ServaSiZe _ 858;

ServaSiZe eqvTime _ 1098;

ServaSiZe yvap _ 1028;

Sero alvanTa mTavari _ 474;

Svarci eduard _ 234;

SilakaZe i. _ 58;

Siltbergeri i. _ 67;

Sio axali _ 929; 1009;

Sio (beri) _ 1029;

Sio kaTalikos-patriarqi _ 877;

Sio mRvimeli _ 387; 391; 540; 1114;

1148;

SiolaSvil-RuduSauri ilia II _

1121-1123; 1128-1130; 1135;

SioS baraTiani (baraTaSvili) _ 724;

956;

Smerlingi r. _ 535;

SoTa grigolis Ze _ 751;

SoTa rusTaveli _ 824; 845; 1007;

1009;

SroSana _ 204;

Striteri _ 67;

SuSania aleqsi _ 1129; 1133; 1134;

SuSaniki _ 81; 83; 224; 226; 354; 356;

376; 400; 409; 412; 414; 483; 1147;

Suxardti hugo _ 25;

CamCi _ 732;

CamCiani _ 447;

CarmaRan noini _ 841;

CaRata noini _ 841; 852;

Cermag kaTalikosi _ 275; 276; 386;

Cimaga kaTalikosi _ 229;

Cingiz xani _ 833;

Cingis yaeni _ 866;

Cistiakovi i. _ 78;

Ciqobava arnold _ 29; 135;

Cixa erisTavi (dimitris Ze) _ 497;

ColoyaSvili beena _ 918;

ColoyaSvili biZina _ 929; 967;

ColoyaSvili nikoloz _ 959; 992;

ColoyaSvili nikoloz amba

alaverdeli – 107;

ColoyaSvili nikoloz (nikifore

irbaxi) _ 711;

ColoyaSvili revaz saxlTuxucesi _

960;

ConCol-musa _ 1044;

CormaRan noini _ 834;

CubinaSvili g. _ 445; 448;

CubinaSvili daviT _ 98; 1155;

Cudecki _ 1101; 1103;

CxartiSvili m. _ 194; 222; 226; 324;

686; 1143; 1144;

CxataraiSvili q. _ 796;

CxeiZe sexnia _ 1008; 1154;

CxetiZe evdemon I _ 1010; 1154;

cagareli al. _ 1108; 1156;

camcievi r. _ 192;

cece _ 128;

cidkia mefe _ 43;

cincaZe kalistrate _ 511; 1103; 1116;

1119; 1120; 1123; 1125; 1156; 1157;

1163;

cicianovi _ 1094; 1095;

ciciSvili baadur _ 962;

ciciSvili zaali _ 1018;

C

c

Page 143: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1228 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

ciciSvili zaza _ 1018;

ciciSvili nodar _ 725; 965;

ciciSvili cici _ 1018;

cicqiSvili qristefore _ 1119; 1123;

cotne dadiani _ 842-844;

cqiri _ 540;

cxadaZe q. _ 705;

ZiZiguri S. _ 21; 25; 29; 59; 67; 70;

wereTeli akaki _ 1108;

wereTeli dosiTeosi _ 1034;

wmida basili _ 374; 939; 997;

wmida giorgi _ 97; 197; 675; 754; 1153;

wmida nino _ 52; 87; 89; 97; 98; 133;

143; 155; 160-162; 172; 183-185;

188-195; 197-223; 226; 227; 235;

238; 239; 241; 265; 266; 272; 278;

315; 329; 348; 350; 354; 364; 391;

392; 509; 524; 537; 551; 552; 554;

555; 557; 606; 683; 686; 692; 881;

886; 891; 893; 965; 1010; 1092;

1139; 1143-1145; 1152; 1153; 1158-

1161;

wulaia g. _ 496; 516; 518; 520; 565;

wuwunava ioane episkoposi _ 1073;

WavWavaZe garsevani _ 1076;

WavWavaZe ilia _ ix. ilia marTali

Wiaber mandaturTuxucesi _ 801;

WiWinaZe g. _ 1152;

WiWinaZe z. _ 729; 732; 733;

xamurab mefe _ 32;

xanTaZe giorgi _ 1023;

xaxanaSvili aleqsandre _ 1108; 1152;

xaxanaSvili b. _ 736;

xeTTura _ 33;

xelaia ambrosi _ 1110; 1111; 1113;

1115-1120; 1123; 1125; 1129; 1157;

xelaSvili ioane _ 538; 1100;

xerxeuliZe aRaTang _ 962;

xerxeuliZe nikoloz _ 721; 1053;

xerxeuliZe oman _ 1155;

xinTibiZe e. _ 98; 193;

xonelia r. _ 636;

xoreSani _ 934; 945;

xosro _ 269; 273; 274; 308; 340; 363;

372; 375; 385; 434; 456; 457; 468;

576; 648;

xosro I anuSirvani – 117; 308; 373;

435; 446; 455;

xosro II farvizi – 117; 341; 373; 399;

402; 406; 420-422; 434; 436; 437;

452;

xosrovi _ 179; 470; 472;

xrisanfi patriarqi _ 333; 502; 505;

506; 588; 615; 1157;

xriso _ 186;

xruSCovi n. _ 1120; 1121;

xuara mogvi _ 209;

xuaran-xuara _ 213;

xuaranZe _ 261; 269; 273;

xudabaSovi _ 163;

xudadovi nikolz _ 732;

xuediosi _ 530;

xuciSvili papuna _ 973;

javanSiri _ 726;

javaxiSvili aleqsandre _ 642;

javaxiSvili ioseb _ 985;

javaxiSvili ivane – 24; 29; 31; 40; 41;

49; 67; 70-72; 75; 77; 85-87; 92; 97;

100; 108; 131; 137; 154; 161; 163;

170-176; 186; 196; 223; 224; 254;

256; 257; 259; 315; 323; 327; 328;

330; 331; 333; 339-346; 386; 387;

390; 392; 422; 423; 427; 447; 496;

505; 519; 526; 527; 545; 546; 550;

603; 637; 638; 642; 643; 703; 766;

769; 773; 775; 777-779; 781; 783;

788; 812; 818; 830; 834; 861; 862;

877; 889; 895; 920; 937; 949; 950;

Z

w

W

x

j

Page 144: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1229s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

960; 979; 1012; 1068; 1087; 1143-

1146; 1148; 1149; 1151; 1157; 1160;

1161;

javaxos _ 61; 516;

jaiani beJan _ 1017;

jal-al-ed-dini _ 810; 811; 850;

janaSvili mose _ 83; 637; 1055; 1156;

janaSia n. _ 251-253; 257; 316; 320;

1142;

janaSia simon _ 26-28; 31; 38; 39; 44;

45; 47-49; 51; 52; 53; 54; 67; 68; 69;

71; 77; 249; 253; 256; 257; 314; 324;

441; 446; 447; 552; 553; 1001; 1140;

1157;

jandieri daviTi _ 936;

jafari xalifa _ 527;

jafariZe pavle _ 1116;

jafariZe trifon _ 1111;

jayeli _ 807;

jayeli axalcixis faSa _ 1084;

jajaniZe germane _ 1129;

jehan-Sahi _ 880;

jibRu xakani (jebu xaqani) _ 437; 468;

469; 470;

jila d. _ 626;

jovio paolo _ 909;

jojiki vaSdenis Ze _ 452; 699;

juanSer spaspeti _ 240; 261-263; 269;

286;

juanSeri _ 68; 152; 154; 155; 251; 255;

256; 259; 273; 283; 284; 309; 310;

314; 315; 321; 343; 366; 368; 387;

435; 447; 483; 487; 490; 493; 494;

496; 553; 554; 1145; 1146;

juanSeri alvanTa mTavari _ 471;

habovi _ 1076;

haiki _ 56; 58; 59; 608; 685;

hamami _ 452;

haosi _ 38; 56; 59; 146; 367; 680; 685-

687; 1155;

harani _ 31;

harma _ 55;

harnaki a. _ 192;

hasanbegi _ 888;

hekatos mileteli _ 46;

herakle _ 41; 42;

herakle keisari (imperatori) – ix.

erekle keisari

herberti Tomasi _ 985;

herode – 88; 111; 206;

herodote _ 20; 38; 39; 45; 46; 53; 55;

90; 157;

herosi _ 37; 56; 99;

hirkan II _ 95;

hovsefi kaTalikosi _ 462;

hovhanes oZneci _ 656; 657;

homeli fr. _ 24;

horacio justiniano _ 625;

hormizdi _ 433;

hohanes kaTalikosi _ 342;

huseini _ 989;

h

b) geografiul saxelTa

abazgia (abasgia) _ 299; 501; 503; 515;

602; 892;

abasabadi _ 934;

abaSa (mdinare) _ 524;

aboci _ 662;

agaraki _ 273; 318; 322; 343;

agarani _ 750; 752;

agriCai _ 1043;

adarbadagani _ 564; 837; 850;

adigeni _ 742;

avareTi _ 605; 606;

avlabari _ 878; 1037;

avlabris Wala _ 878;

avstria _ 1135;

avRaneTi _ 833;

a

Page 145: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1230 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

avRani _ 1042;

avWala _ 748; 756;

azati (mdinare) _ 375; 457;

azerbaijani _ 793; 795; 797; 837; 925;

1066; 1069; 1076; 1085; 1118;

azovi _ 894;

azovis zRva _ 20;

aTeni _ 244; 654;

aToni _ 1149; 1150;

aTonis mTa _ 573; 587;

aTonis monasteri _ 83; 558; 583; 783;

789; 878;

aia sofia _ 303; 647;

airaratis provincia _ 457; 458; 707;

akeTi _ 1021; 1049;

akropolisi _ 65; 93;

alagiri _ 1100;

alaverdi _ 630; 632; 783; 849; 936;

943; 950; 966-968; 1010; 1023; 1032;

1092; 1095; 1099;

alazani _ 607; 1060;

alaznispireTi _ 838;

alamuTi _ 841;

alamuTis cixe _ 852; 911; 912; 945;

alania _ 129; 543;

albaneTi (alvaneTi) – 45; 51; 52; 65;

92; 94; 96; 109; 110; 113-115; 169;

170; 172; 174; 248; 255; 256; 311;

328; 329; 336; 343; 352-357; 361;

363; 380; 382; 386; 388; 396; 400;

407; 410; 414; 418; 429; 431; 442;

452; 460-462; 465-468; 471; 472;

474-481; 484; 502; 507-509; 513;

537; 543; 549; 551; 576; 601; 607;

616; 617; 640; 647; 652; 655; 657;

671; 697; 708; 828; 873; 874; 909;

916; 1070; 1139;

albania _ 341; 440; 909;

aleqsandre nevelis taZari _ 1128;

aleqsandria _ 83; 133; 233; 234; 244;

288; 290-293; 298; 301; 303; 306;

312; 314; 317; 410; 423; 438; 463;

466; 611; 615; 616; 618-623; 625;

627; 647; 649; 653; 809; 829; 879;

1137;

alvania _ 935;

ali _ 958; 1057;

alianaTi (sofeli) _ 738;

alinjis cixe _ 863; 867; 868;

aloni _ 753;

alJiri _ 916;

amasia _ 621; 1012;

amierkavkasia – 27; 28; 45; 54; 71; 108;

112; 117; 181; 251; 252; 254; 258;

278; 279; 284; 321; 336; 341; 352;

353; 358; 385; 387-389; 396; 400;

403; 418; 420; 426; 434; 438; 440;

451; 452; 460-462; 465; 467; 468;

470; 496; 497; 513; 535; 544; 577;

657; 661; 680; 681; 736; 743; 790;

791; 793; 795; 821; 862; 864; 865;

909; 912; 921; 931; 935; 937; 1000;

1066; 1067; 1069-1071; 1075; 1084;

1112; 1140; 1146; 1159;

amuWi (sofeli) _ 878;

anakofia _ 524; 762;

anakofiis cixe _ 584;

ananuri _ 741; 1020; 1022; 1041; 1077;

anatolia _ 27; 762;

andriawmida (sofeli) _ 1121;

anisi _363; 498; 586; 603; 604; 609; 617;

755; 763; 765; 769; 786; 794-797;

799; 804; 809; 815; 821-823; 836;

842; 843; 862; 872; 874; 953;

ankara _ 1065;

ankviria _ 313;

antioqia – 111; 112; 118; 132; 133; 178;

192; 193; 205; 232-236; 238; 239;

242-246; 250; 269; 272; 277; 278;

287; 288; 290-293; 295; 298-303;

311; 312; 314; 317; 333-336; 389;

423; 439; 454; 459; 460; 464; 466;

473; 499; 501; 503-506; 509; 511;

514; 515; 543; 548; 563; 574; 587-

595; 597; 598; 602; 610-612; 615;

616; 618-623; 625; 627; 653; 666;

680; 748; 762; 763; 784; 809; 879;

885; 886; 888-893; 1016; 1127; 1131;

Page 146: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1231s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

1138; 1150; 1151; 1161; 1162;

anCis saydari _ 540;

anCisxatis eklesia _ 1055; 1065;

anZiaZori (anZioZori) _ 64; 264;

anZoreTi _ 264;

anwuxi _ 606; 607;

apeninis naxevarkunZuli _ 24; 26;

apulia _ 653;

arabeTi – 94; 96; 109; 291; 524; 555;

754;

aragawis mTa _ 393;

aragvi _ 212; 1041;

aragvi (mdinare) _ 61; 263; 876;

aragvis saerisTavo _ 1020;

aragvis xeoba _ 47; 866; 869; 1042;

aradeTi (sofeli) _ 872;

aramunTa _ 377;

arani _ 761; 828;

araradis qveyana _ 58;

ararati _ 376-378; 751; 794; 795;

araratis mTa (masisi) _ 55; 98;

araratis mTebi _ 18; 837;

araratis somxeTi _ 862;

araqsi (mdinare) _ 53; 66; 156; 157;

163; 194; 564; 607-609; 791; 836;

837; 1043; 1044; 1066; 1068; 1069;

1075;

argveTi – 109; 141; 326; 327; 369-371;

450; 488; 491; 493; 501; 503; 504;

524; 557; 746; 789; 803; 1013; 1026;

ardabagani _ 915;

ardisi (sofeli) _738;

arezi (mdinare) _ 607-609; 963; 964;

arzrumi _ 164; 609; 708; 797; 806; 872;

908; 910; 914; 916; 953; 964; 970;

1002;

arTvini _ 49;

arian-qarTli _ 37; 50; 51; 52; 61; 689;

690; 691; 694; 695;

armazi (qalaqi) – 65; 66; 92; 93; 108;

268; 274;

armazis mTa _ 52; 61; 212;

armazis cixe – 93; 114; 202; 314;

armazis xevi – 109; 114;

armenia (arminia) – 55; 65; 66; 114; 452;

479; 765; 768;

artaani _ 151; 183; 272; 318; 322; 343;

516; 517; 662; 709; 807; 858; 910;

1072;

artaanis naqalaqevi _ 64;

artanuji (artanisi) – 116; 267; 746;

858;

artanujis cixe _ 267; 528; 540;

artanujis xevi _ 267;

artaSati – 113; 115; 116;

artahani _ 328;

arqidia (arxidia) _ 616; 622;

arcaxi _ 311; 352; 1043;

arxabe (araxve-su) (mdinare) – 122;

asia – 119; 128; 129; 234; 242; 243; 287-

289; 291; 292; 294; 299; 301; 313;

322;

asiria _ 881;

asisfori _ 746;

aspinZa _ 741; 747; 1072;

astarabadi _ 950; 968;

astraxani _ 1001; 1047; 1056;

asureTi – 40; 41; 111; 112; 374; 427;

658; 757;

asuristani _ 64;

ateni – 108; 448;

atenis sioni _ 342; 347; 485; 527; 701;

atenis cixe _ 944;

atlantis okeane _ 21; 94; 710; 1057;

atropatena _ 178;

afrika – 112

afsari – 109; 121-123;

afsari (Woroxi) (mdinare) – 122;

afsaris cixe-simagre – 121, 122, 130;

afSileTi _ 524;

afxazeTi – 118; 119; 127; 128; 152-154;

158; 161; 167-169; 263; 267; 274;

278; 299; 323; 334; 335; 344; 347;

351; 366; 368; 371; 442; 447; 468;

483; 485-490; 492-496; 498-507; 514-

518; 520; 521; 528; 544; 545; 548;

551; 554; 558; 559; 563-565; 567;

573; 584; 596; 599; 601-606; 613;

Page 147: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1232 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

617; 629-632; 659; 660; 689; 747;

750; 753; 760; 771; 785; 799; 800;

802-805; 814; 818; 820; 822; 839;

843; 844; 847; 858; 859; 872; 882;

891; 892; 894-897; 924; 925; 927;

973-977; 996; 1010-1017; 1020;

1027; 1028; 1033; 1054; 1074; 1079;

1090; 1093; 1097; 1099; 1109; 1129;

1132; 1140; 1146; 1151; 1154; 1157;

1159;

aqadi _ 32; 99;

aqaia-aTeni _ 654;

aqili _ 622;

aSornia _ 753; 792;

aSoci _ 182;

aSrafi _ 947;

aSqezani _ 20;

aCabeTis cixe _ 738;

awyuri (awyveri) _ 124; 125; 129; 188;

257; 409; 662; 853; 881; 884; 890;

891; 900; 902; 903; 923; 955; 1071;

1139;

awyuris taZari _ 125; 127;

aWara – 109; 325; 326; 366; 367; 369;

746; 881; 895; 1073; 1090; 1117;

1129;

axaia (axaie) _ 653;

axalgori _ 741;

axaldaba _ 740;

axali aToni – 122;

axalsofeli _ 741;

axal-ubani _ 878;

axalqalaqi _ 723; 740-742; 1063;

axalcixe _ 714; 716; 723; 732; 736;

742; 912; 955; 961; 962; 970; 1045;

1063; 1065; 1066; 1071; 1072; 1121;

axalcixis safaSo _ 713;

axalcixis wm. marines eklesia _ 742;

axiza _ 257; 267; 272; 318; 322; 343;

517;

axizas cixe _ 267; 540;

axsu (mdinare) _ 564; 836;

axtala _ 47; 878; 1017; 1117;

axtamaris sakaTalikoso _ 709;

ajameTi _ 747;

babiloni _ 23; 25; 30; 31; 32; 39; 40;

42-44; 58; 88; 98; 99; 549;

baTumi – 122; 895; 910; 996; 1015; 1074;

1120; 1128; 1129;

bazaleTis tba _ 963;

bazeli _ 624;

balkaneTis naxevarkunZuli _ 24; 26;

585; 653;

bambakis mTa _ 47;

bana _ 409;

baraleTi _ 1023;

barda _ 961; 962; 964; 987;

bardavi _ 261; 433; 652; 753; 792; 795;

806; 838; 867;

bardaSeni _ 607;

bareTelTa _ 530;

barikas kari _ 446;

basiani _ 377; 457; 531; 609; 666; 751;

755; 797; 808; 809;

baqo _ 970;

baRdadi _ 269; 450; 529; 549; 1072;

baxreini _ 316;

baxtrioni _ 966; 967;

bedia _ 148; 567; 632; 1010; 1016;

beTania _ 789;

beT-lapati _ 299;

beTlemi – 89; 99; 119; 917;

belaqani _ 607; 853; 897; 933; 992;

1017; 1042; 1065; 1066; 1071; 1089;

belgia _ 1135;

berbuki (sofeli) _740;

berduji (debeda) _ 51;

berdruji (berdujisi) (mdinare) _ 260;

690;

berTubani (daviT-gareja) _ 1028;

bizantia – 106; 117; 153; 155; 156; 182;

183; 193; 233; 237; 238; 248-251;

278-282; 284; 286; 288; 290; 295;

296; 298; 299; 302; 306; 309; 314;

316; 317; 319-323; 327; 329; 337;

339; 340; 344; 351; 362-364; 366;

369; 370; 382; 383; 387; 388; 391;

b

Page 148: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1233s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

398-402; 422; 424; 427; 429; 430;

433-435; 438; 439; 445-447; 449-452;

461; 464; 465; 479; 487; 490-492;

496; 503; 505; 522; 526; 527; 532;

536; 555; 556; 564; 565; 567; 568;

571-573; 575-577; 579; 581-587; 589;

590; 592; 594; 595; 597; 598; 606;

613-615; 619; 623; 624; 627; 644;

646; 648; 650; 651; 653; 655-657;

658; 661; 664-667; 670-675; 677;

678; 686; 699; 707; 762; 786; 789;

825; 837; 886; 896; 900; 1105; 1140;

1144; 1149; 1150; 1162;

bizantioni _ 290;

biTinia (biTvinia) _ 119; 291; 292; 313;

652;

birTvisis cixe _ 528;

birTvisis cixis eklesia _ 868;

biWvinTa _ 188; 366; 489; 599; 602; 604;

605; 632; 893; 894; 924; 976; 1010;

1013-1018; 1021; 1023; 1027; 1033;

1080;

bijni _ 379;

bijnisi _ 797;

bogdanovka _ 741;

bodbe (daba bodi) _ 217; 219; 220; 222;

223; 257; 315; 1095; 1099; 1143;

bolnisi _ 257; 273; 318; 322; 327; 343;

789; 1017;

boJanas wyaro _ 755;

bori (sofeli) – 109;

borota _ 753;

borCalo _ 736; 1043; 1060;

bosnia _ 916;

britaneTis kunZuli _ 559;

bulgareTi _ 244; 541; 566; 585; 616;

623; 757; 861; 916; 1126; 1127;

1131;

burgundia _ 887; 888;

gagi _ 755; 803; 807;

galatia – 119;

ganuxi _ 607;

ganZaki _ 1043;

ganZasari _ 964;

ganja (ganZa) _ 363; 754; 762; 796; 806;

807; 820; 828; 838; 851; 872; 916;

935; 937; 961; 963; 964; 1043; 1066;

1069; 1076; 1081;

ganjis kari _ 965;

gardabani _ 378; 446; 700;

gardmani _ 311;

garejis udabnoebi _ 537; 538; 878;

853;

garizini _ 92;

garini _ 622;

garisi _ 911;

garnisi _ 377; 810;

gaCiani _ 136; 315; 361; 700; 750; 873;

874;

geguTi _ 802; 803;

gelaTi _ 750; 769; 772; 950; 976; 1010;

1046; 1055; 1098; 1113; 1123; 1152;

gelaqunis mTebi _ 837;

genua _ 1113; 1115-1117;

`georgia~ _ 559;

georgievski _ 1067; 1091;

gerizimis mTa _ 95;

germania _ 20; 981; 1120; 1125; 1135;

gilan-mazandara _ 947;

gilaqma _ 915;

gisis eklesia _ 474; 478;

giSis cixe _ 751;

glola-Rebis sanaxebi _ 605;

gogarene _ 66; 182;

goTeTi _ 515; 543; 605; 892;

golgoTa _ 860; 878; 917;

golovino _ 47;

gonia _ 961; 972;

gonio – 109; 121; 122;

gonios cixe-simagre – 122;

gori – 108; 490; 713; 715; 721; 736;

740; 794; 912; 913; 935; 955; 958;

971; 1057; 1089; 1097; 1100;

goris cixe _ 913; 955;

gostibi _ 946;

grakali _ 740;

g

Page 149: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1234 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

gremi _ 909;

guaspuragani _ 228;

gugarqi (gugareTi) _ 165-167; 182; 183;

193-195; 317; 318; 327-329; 342;

356; 358; 360-363; 370; 409; 412;

436; 444; 446; 449; 452; 474; 485;

487; 553; 640; 660; 682; 684; 700;

701; 1158;

gudayva _ 443; 449; 567;

guTeTi _ 460; 544;

gulamyala _ 948;

gulgula _ 315;

gulistani _ 755;

gumbadi _ 440;

gunaTle _ 530;

guria _ 145; 161; 491; 493; 501; 502;

803; 858; 872; 895-897; 907; 910;

914; 916; 919; 922; 971; 996; 1010;

1011-1013; 1015; 1017; 1021; 1045;

1049; 1055; 1073; 1074; 1078; 1079;

1084; 1085; 1089; 1095-1099;

gurjistani _ 910;

dabisa _ 540;

dadaSeni _ 786;

daviT gareja _ 357-359; 929; 1010;

1018; 1027-1029; 1032; 1055; 1095;

daviT garejis naTlismcemlis

monasteri _ 998; 1028; 1029; 1095;

daviT garejis dodos monasteri _

1028; 1029;

dakia _ 653;

damasko – 111; 649;

dampalo _ 1020;

dania _ 1135;

dardania _ 653;

darialani _ 865; 866;

dariali _ 446; 660; 752; 864; 866;

darialis kari _ 263; 875;

darubal _ 99;

darubandi _ 797; 828; 836; 858; 864;

867; 873; 909; 937; 1001;

darCeli _ 1026;

dasavleT iberia _ 559;

dasarRi (sofeli) _ 878;

daRestani _ 605; 606; 853; 866; 908;

912; 931; 964; 1001; 1043;

debeda _ 838;

debedas xeoba _ 931;

delfosis samisno _ 70;

demoTis cixe _ 151;

derbendi _ 357; 606; 908;

dvaleTi _ 606; 866; 973; 975; 1003;

1041;

dvini _ 200; 304-309; 311; 331; 362;

373-377; 379-382; 387; 388; 398;

399; 401; 407; 418; 421; 455; 480;

481; 456; 459; 533; 552; 555; 575;

647; 648; 652; 656; 671; 797; 804;

809; 836; 862;

diaoxi _ 47; 608; 921;

diauxi _ 28;

didaWara _ 125; 899;

didgori _ 754; 763; 767; 793; 807;

didi britaneTi _ 1134;

didi garejvari _ 740;

didi gelaquni _ 806;

didi liaxvi _ 739; 1041;

didoeTi _ 964;

divri _ 531;

dioskuria – 122;

dirbi _ 740;

diRmis veli _ 62;

diRomi _ 739; 748;

dmanisi _ 755; 763; 789; 796; 797; 849;

1017;

dmanisis cixe _ 1053;

duSeTi _ 967;

egeida _ 29;

egeosis zRva _ 710;

egvipte – 32-35; 40; 76; 79; 88; 94; 109;

111; 112; 292; 298; 301; 302; 312;

314; 416; 427; 438; 444; 522; 651;

859; 861; 878; 916; 970; 971; 1037;

egri _ 1160;

d

e

Page 150: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1235s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

egrisi – 51; 63; 64; 68; 110; 119; 136;

145; 147-155; 172; 173; 181; 192;

193; 195; 251; 258; 259; 262; 275;

323-327; 329; 342; 365-370; 385;

441; 442; 444-448; 450; 483-485;

487; 488; 490; 491; 493; 496; 501;

503-505; 516; 517; 520; 524; 557;

659; 660; 563; 687; 688; 927; 1140;

1159; 1160;

egrisis zRva _ 483;

egriswyali (mdinare) _ 37; 45; 50; 52;

64; 65; 148; 153; 154; 158; 170;

172; 174; 195; 196; 330; 366; 367;

442; 449; 450; 514; 687; 689; 690;

694; 695; 1080; 1081; 1158;

edesa _ 299; 300;

`evnuqis cixe~ _ 916;

evfrati _ 20; 27; 28; 31; 32; 39; 163;

608; 609;

evqsinis ponto _ 140; 161; 162;

ezinki _ 828;

eTiopia – 112; 119; 121; 130;

ekeleci _ 64; 264;

eki _ 1013;

elada _ 96; 616; 809; 829; 1126; 1127;

1132;

elavsi _ 901;

elarbini (daba) _ 201;

elivardi _ 377; 379;

eliseni _ 607;

enguri (mdinare) _ 50; 974; 996; 1016;

1017; 1028;

eniseli _ 908; 931; 953;

epiri _ 653;

erasti _ 1023;

erayi _ 809; 962; 970; 971;

erevani _ 743; 931; 970; 986; 1002;

1043; 1066; 1069; 1070; 1076;

ereqi _ 99;

erzinkani _ 564;

erzinjani _ 564;

erzrumi _ ix. arzrumi

erTawmida _ 946;

eridu _ 32;

eruSeTi _ 215; 257; 272; 318; 322; 343;

517;

erwo _ 329; 441; 876; 935; 936; 967;

erwuxi _ 749; 774;

espaneTi _ 23; 94;167; 559; 561; 937;

963; 981; 1135;

efesia _ 621;

efeso – 111; 199; 287; 289; 300; 305;

466; 473; 625; 646;

eCmiaZini _ 709; 710; 716; 719; 720;

723; 726-729; 742; 994;

vake _ 337; 365;

valaSkerti _ 609; 786; 914; 953;

valaxeTi _ 916;

vani _ 326;

vanis naqalaqari _ 369;

vanis tba _ 28; 564; 617;

vanqi _ 732;

vanqis saydari _ 737;

vardiani _ 607;

vardisubani (sofeli) _ 739; 878;

vardcixe – ix. rodopolisi

varcixe _ 442; 450;

varZia _ 808; 809; 829; 885; 886; 854;

904; 910;

varxiani (sofeli) _ 738;

vaspuragani _ 375;

vatikani _ 625; 727; 996;

vaRarSapati _ 191; 646-648;

vaya (sofeli) _740;

vaSnari _ 443-445;

velTa (sofeli) _ 878;

veli (sofeli) _ 608; 734;

veliscixe _ 273; 847;

venecia _ 624; 901;

veJinis cixe _ 747;

verxvianT zegani _ 607;

veqsinis zRva _ 691;

vladikavkazi _ 1099; 1100;

vladimiris eparqia _ 720; 1047;

vladimiris da ieropolisis eparqia _

1048;

volgispireTi _ 812; 835;

v

Page 151: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1236 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

zaden-gora (sof.) _ 125;

zaden-cixe _ 65; 84;

zadenis mTa _ 212;

zari _ 607;

zegami _ 909;

zedaznis cixe _ 748;

zemorexi _ 741;

zestafoni – 109;

ziganevi _ 443; 449;

zirkiani (zirkianT eklesia) _ 737;

zodexi (sofeli) _ 738; 739;

zRuderi – 108;

Taboris mTa _ 204;

Tavrizi _ 710; 864; 872; 880; 915; 964;

970; 987; 1002; 1066;

Takveri _ 155; 337; 365; 413; 491; 493;

501; 803;

Tasmaluri (sofeli) _ 726;

Tbilisi _ 62; 83; 168; 170; 181; 228-

230; 241; 257; 274; 275; 314; 341;

356; 363; 364; 416; 422; 433; 436;

437; 449; 468-471; 485; 486; 491;

497; 512; 518; 527; 528; 540; 563;

570; 586; 629; 633; 638; 658; 659;

662; 710; 713; 715; 716; 720; 721;

723; 724; 726; 729; 731-733; 737;

741-743; 750; 754; 756; 761-763;

765; 785-787; 789; 803; 804; 811;

812; 821; 834-836; 849-851; 858;

859; 861; 865; 874; 880; 901; 909;

911; 912; 936; 947; 950; 956; 958;

961; 963; 973; 980; 998; 1008; 1029;

1032; 1035; 1037; 1038; 1050; 1054;

1055; 1057; 1058; 1060; 1076-1078;

1085; 1094; 1095; 1097; 1099; 1100;

1110; 1112; 1113; 1121-1123; 1126;

1130; 1131; 1156; 1164;

Tbilisis eklesia _ 878;

Tbilisis cixe _ 279; 468; 903; 909;

911; 983; 985; 1043;

Tbilisis wm. nikolozis eklesia _ 1107;

Tebe _ 444;

Tebeli _ 738;

TeTriwyali (mdinare) _ 836; 837; 908;

1066;

TeklaTi _ 1013;

Telavi _ 741; 1054; 1056; 1099; 1100;

Telavis RvTismSoblis eklesia _ 737;

TeleTis wm. giorgis eklesia _ 737;

Temura _ 915;

Teodore-wmida _ 379;

Teodosia _ 605;

Teodosiopolisi _ 459; 607;

Tergi (mdinare) _ 263; 866;

Tesalia _ 653;

Tesalonike _ 623;

TeZami (mdinare) _ 958;

TeZmis xeoba _ 869;

TianeTi _ 441; 935; 936; 897;

Tmogvi _ 747; 800; 805;

TorTomi _ 953;

TorTumis cixe _ 869;

TorRvas cixe _ 935;

ToSeTi _ 607;

Trakia _ 233; 234; 242; 243; 287-289;

291; 292; 294; 298; 301; 313; 314;

322; 543; 829;

TrialeTi _ 27; 168; 183; 328; 662;

748; 750; 751; 754; 755; 789; 803;

838; 869; 946; 1022; 1023;

TurqeTi _ 609; 623; 708-711; 714; 718;

723; 728; 734; 736; 765; 912; 916-

918; 954; 955; 957; 958; 971; 982;

990; 992; 998; 1000; 1001; 1003;

1045; 1072; 1073; 1075; 1084; 1089;

1099;

TuSeTi _ 219;

Tuxarisi _ 152; 153; 182; 267; 483;

516;

TxoTis mTa _ 211; 217;

iava _ 710;

iberia (iveria) – 20; 39; 42; 45; 50; 51;

53; 65; 66; 84; 92-97; 108-117; 120-

z

T

i

Page 152: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1237s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

123; 127-131; 133; 139-141; 143;

145; 153; 157-162; 167-172; 174;

178; 179; 181; 182; 189; 194; 244;

279; 299; 323; 325-328; 334; 336;

339-341; 345; 346; 349; 354; 357;

361; 364-366; 368; 369; 383; 422;

433; 439-442; 446; 449-451; 479;

483; 484; 501-503; 505; 506; 515;

521; 541; 543; 550; 558-561; 563;

591; 605; 607; 608; 612; 614-617;

620-622; 624-626; 699; 892; 893;

921; 963; 1014; 1078; 1079; 1105;

1106; 1108; 1125; 1131; 1159; 1161;

iberia zemo _ 67; 501; 502; 504; 506;

527; 563-565; 604; 616; 1014; 1078;

1082; 1157;

iberia qvemo _ 501; 502; 505; 506; 527;

544; 563; 565; 567; 604; 615; 616;

892; 1014; 1078; 1082; 1157;

iberiis naxevarkunZuli _ 26;

ierusalimi – 40; 42; 43; 79-81; 88; 96;

111; 112; 119; 120; 122; 124; 126;

129; 198; 199; 205; 206; 215; 219;

234; 244; 269; 271; 273; 291; 292;

313; 314; 319; 322; 331; 335; 363;

373; 391; 397; 402; 404; 406; 410;

411; 413; 421; 423; 434; 435; 454;

463; 472; 473; 478; 480; 489; 500;

509; 513-515; 527; 543; 551; 552;

569; 576; 585; 587-589; 598; 611;

615; 616; 618-623; 625; 627; 647;

649; 674; 748; 757; 762; 767; 769;

808; 809; 859; 860; 878; 879; 885;

886; 888; 892; 893; 917; 918; 931;

1016; 1137; 1150;

iveroni _ 569; 573; 574; 582-587; 598;

930; 1149;

ivris xeoba _ 794;

ivrispireTi _ 795; 838;

izmiri _ 1065;

ikorTa _ 1010;

iliria _ 301; 653;

ilirikia _ 291; 292;

ilRazi _ 792;

imereTi _ 145; 161; 327; 445; 488; 502;

559; 603; 628; 630; 725; 732; 750;

873; 887; 896-898; 903; 906; 909;

910; 914; 916; 919; 920; 922; 924;

935; 945; 947; 964; 966; 968; 971;

974; 976; 983; 985; 987; 990; 996;

1008; 1010-1013; 1017; 1022; 1045;

1051; 1054; 1055; 1057; 1063; 1066;

1071; 1073; 1074; 1078-1081; 1084;

1085; 1089; 1093; 1095-1099; 1109;

1114; 1154;

imereTi (zemo) _ 340;

imierkavkasia _ 437; 606; 738;

imier tao _ 708;

inglisi _ 981; 998; 1134;

inguSeTi _ 605; 606;

indoeTi – 109; 112; 114; 123; 256; 269;

315; 710; 768;

indoeTis okeane _ 21; 710; 1057;

iori (mdinare) _ 273; 607;

irani – 27; 87-89; 117; 178-183; 197;

250; 251; 254; 255; 280; 283; 284;

287; 295; 296; 298; 299; 302; 304;

316; 320; 321; 351; 388; 439; 445;

446; 451; 452; 522; 532; 546; 547;

585; 661; 670; 686; 704; 708; 709;

711; 715; 716; 723; 725; 728; 833;

864; 865; 867; 901; 907-910; 912;

913; 918; 931-933; 936; 937; 940;

941; 953; 957; 958; 962-964; 966;

968; 971; 973; 979; 982-990; 992;

993; 995; 996; 998-1001; 1003-1005;

1008; 1009; 1012; 1037; 1042-1044;

1066; 1067; 1069; 1070; 1076; 1084;

irlandia _ 1135;

isavria _ 652; 829;

islandia _ 1135;

isnis eklesia _ 737;

isnis veli _ 800;

isnis cixe _ 851;

isori (navsadguri) _ 129;

ispahani _ 704; 711; 937; 938; 989; 991;

995;

israeli _ 39-41; 88; 205; 749;

Page 153: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1238 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

istrosi (mdinare) _ 325;

italia – 26; 29; 54; 111; 624; 625;

653; 710; 901; 903; 1135;

iudea – 42; 43; 94-96; 111; 190;

iudeis beTlemi _ 88;

iyalTo _ 1152;

iSxani _ 529; 530; 532; 533; 539; 641;

698;

kabadokia – 96-98; 113; 114; 119; 123;

166; 167; 192; 193; 198; 292; 294;

295; 302; 313; 318; 421; 608; 645;

646; 652; 699; 881;

kabeni _ 1010;

kaeni _ 802; 803; 806;

kaenis cixe _ 811;

kavTisxevi (sofeli) _741;

kavkasia – 24-26; 29; 30; 41; 44-46; 49;

56-58; 64; 68; 99; 112; 128; 136;

138; 139; 158; 160; 164; 165; 167;

273; 331; 339; 361; 395; 407; 431;

449; 452; 490; 493; 525; 564; 571;

605; 617; 650; 660; 661; 691; 708;

743; 810; 825; 858; 859; 862-865;

991; 992; 999; 1076; 1087; 1090;

1102; 1106; 1109; 1110; 1131;

kavkasia (samxreTi) _ 58;

kavkasiis mTa _ 62; 98; 161; 165-167;

169; 439; 490; 752; 894; 986;

kavkasiis mTianeTi _ 378; 853; 866;

928;

kavkasiis uReltexili _ 954;

kavkasionis mTebi _ 26; 65; 101; 128;

130; 866;

kavkasionis mTagrexili _ 1075;

kavkasionis qedi _ 255; 1015;

kaiwoni _ 803;

kaki _ 570; 607; 908; 931; 953;

kalabria _ 653;

kalmaxi _ 858;

kaloubani _ 1055;

kambeCovani _ 273;

kambeCani _ 359; 378; 442; 471; 484;

k

806; 836;

kangarqi _ 182; 183; 328;

kapitoliumi – 115;

kapiWanis gavari _ 471;

karagozi _ 605;

karTageni _ 234; 319; 1162; 1163;

kari _ 343; 470; 808; 809; 1153;

karis cixe _ 762;

karini _ 422; 472; 652;

karnifora _ 755;

karnu qalaqi _ 264; 274; 377; 457;

459; 609; 806;

kasebis saydari _ 737;

kaspi _ 211; 261; 262; 314;

`kaspiis bWe~ – 114;

kaspiis zRva _ 94; 98; 160; 161; 194;

352; 365; 606; 691; 836; 909; 914;

1000;

kaspiis zRvispireTi _ 565;

kaspiis kari _ 357;

kasri _ 607;

kafa _ 544; 604; 605; 894; 1015;

kafas naxevarkunZuli _ 605;

kafis yure _ 605;

kawareTi _ 315; 329;

kaxeTi _ 64; 145; 152; 154; 161; 219;

220; 257; 262; 273; 275; 279; 318;

329; 343; 344; 347; 351; 356; 413;

439; 441; 442; 446; 448; 464; 483;

484; 486; 487; 495; 499; 502; 517;

525; 527; 539; 548; 554; 557-559;

563; 564; 570; 603; 604; 606; 607;

628; 630; 636; 658; 659; 663; 673;

689; 703; 709-711; 714; 721; 723;

726; 729; 732; 738; 747-750; 761;

762; 774; 785; 786; 788-790; 799;

803; 819; 822; 836; 838; 857; 872;

873; 876; 896-899; 906-909; 912;

914; 915; 919; 924; 925; 927; 930-

938; 940; 943; 950; 952; 953; 955;

959; 960-968; 973; 975; 979; 981;

983-985; 987; 990-992; 994; 1003;

1008; 1011; 1012; 1016; 1017;

1025-1027; 1029; 1036; 1037; 1041-

Page 154: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1239s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

1044; 1047; 1048; 1051; 1063; 1066;

1067; 1069-1071; 1075; 1076; 1078;

1079; 1081; 1083-1085; 1089; 1094;

1095; 1099; 1100; 1140;

kaxi (sofeli) _ 738;

keTildaba _ 878;

kelasuri (mdinare) _ 563;

kesaria _ 98; 166; 167; 178; 192; 193;

281; 291; 292; 294; 295; 313; 318;

374; 376; 421; 455; 456; 473; 514;

645; 646; 699; 881;

kestoria (monasteri) _ 568; 570;

kvelTa _ 946;

kvipres Ralia _ 808;

kviprosi _ 132-234; 243; 244; 287; 288;

290; 314; 541; 582; 585; 615; 616;

619; 622; 757; 809; 829; 890;

kvirikeTi _ 529;

kilikia – 39; 96; 111;

klarjeTi – 47; 64; 109; 116; 121; 136;

148; 151-154; 181; 182; 193-195;

249; 251; 262; 267; 272; 275; 278;

281; 282; 317; 318; 322; 327; 329;

342-344; 347; 351; 354; 364; 426;

433; 437; 448; 449; 452; 483; 486;

487; 493; 495; 497-499; 514; 516-

518; 520; 521; 529; 530; 532; 533;

535; 538; 540; 548; 554; 559; 563;

564; 570; 635; 637; 639; 641; 642;

658; 659; 663; 666; 672; 673; 689;

698; 699; 746; 751; 785; 790; 802;

818; 854; 857; 858; 902; 906; 1108;

1140; 1148; 1158;

klarjqi _ 183; 328; 639;

kldeeTi – 108-110; 528;

kldekari _ 748; 750; 762; 869;

klimentiosi _ 574;

klisura (mdinare) _ 153; 154; 329;

330; 366; 369; 483; 485-487; 490-

494; 501; 524; 563; 996; 1158;

kodori (mdinare) _ 974; 1015-1017;

kozmani _ 737;

kola _ 570; 608; 755; 910;

kolbifori (kolbofori) _ 183; 328;

kolxa _ 608;

kolxeTi – 20; 39; 42; 44; 46; 48; 49;

50; 54; 94; 96; 114; 115; 119-121;

123; 129; 130; 139; 140; 154; 156;

157; 159-161; 166; 167; 326; 340;

369; 502; 605; 921; 1139;

koni _ 878;

konstantinopoli _ 82; 133; 219; 232-

234; 236; 238; 243-246; 252; 266;

272; 278; 287; 289-294; 297-301;

303; 307; 312-314; 319; 320; 322;

339; 344; 347; 364; 365; 374; 375;

410; 422; 423; 438-440; 442; 448-

450; 457; 463; 473; 489; 501-503;

505-507; 515; 543; 551; 556; 566-

568; 573; 574; 582; 583; 586; 587;

589; 590; 592; 598; 602; 609; 611;

612; 615; 616; 618-625; 627; 644;

645; 647; 651-654; 674; 702; 708;

709; 763; 808; 809; 829; 866; 872;

879; 886; 892; 895-897; 963; 991;

994; 1001; 1003; 1075; 1119; 1125-

1132; 1137; 1138; 1140; 1150; 1159;

korea _ 833;

korinTo – 111;

kosovos veli _ 623;

koxtasTavi _ 836; 842; 843;

kreta _ 585;

krwanisi _ 878;

krjiTi haStenisa _ 377;

kulxa _ 28;

kumisi _ 741; 747;

kumurdos eklesia _ 737;

kuruseTi _ 829;

lagaSi _ 32;

laguTi _ 607;

lazeTi – 110; 195; 452; 786; 1089;

lazia _ 809;

laziis samitropolito _ 195;

lazika – 42; 54; 109; 110; 122; 129;

156; 339-341; 344; 363; 364; 383;

430; 436; 437; 442; 446; 449; 464;

l

Page 155: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1240 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

501; 502; 602; 615; 649; 686; 1159;

lazikis kari _ 446;

lazistani _ 1065;

lakedemonia _ 621;

lalvari _ 47;

largvisi _ 1010;

lekeTi _ 865; 867;

lelinakari _ 47;

leqarTi _ 607;

leCxumi _ 69; 444; 488;

libani _ 207; 250; 291; 809;

libia _ 42; 94; 302;

liganis murRulis xeoba _ 174;

lilo _ 1037;

limoni _ 809;

lixi _ 1015;

lixis mTa _ 64; 690; 694; 747; 748;

753; 833; 858;

lixis qedi _ 729; 367;

lixT-imerTi _ 799; 804; 814; 819-821;

835;

lomsianTa _ 662; 799;

lore _ 603; 735; 752; 764; 791; 797;

800; 801; 804-806; 811; 822; 823;

874-876; 878; 908; 912; 913; 915;

931; 953; 1017; 1089; 1117;

lores cixe _ 874;

lopotis xevi _ 273;

loWinis xevi _ 756; 961;

mazandari _ 935;

mairevani _ 379;

maiumi _ 303;

maifarikani _ 793;

makedonia _ 653; 691; 809; 829;

mamisoni _ 866;

mamreTi _ 607;

mana _ 26;

manasgomni _ 755;

manaskerti _ 59; 374; 424; 429; 438;

456; 457; 531; 553; 564; 655; 671;

674;

manganis monasteri _ 763;

manglisi _ 215; 257; 272; 318; 322;

343; 414; 423; 754; 946;

mancikerti _ 585;

maJaqi (qalaqi) _ 166; 167;

marabda _ 962;

margveTi _ 64; 149; 151; 155; 337;

mardini _ 792;

marmaSeni _ 878;

martvili _ 448; 612; 1010; 1021; 1034;

martvilis jvris taZari _ 447; 448;

martyofi _ 850; 962; 1112;

masquTeTi _ 194;

matenadarani _ 742; 743;

maj-fifineTi _ 607;

mezia _ 653;

meidani _ 737;

melenteni _ 622;

meliqis saydari _ 737;

menzia _ 620; 621;

mere _ 530;

merisa (daba) _ 267;

merisa (eklesia) _ 540;

mesena _ 316;

mesopotamia _ 22; 23; 26; 28; 31-33; 37;

96; 178; 179; 585; 916;

mesxeTi _ 47; 50; 83; 128; 129; 163;

363; 370; 408; 409; 452; 458; 479;

498; 502; 530; 534; 536; 538; 549;

553; 558; 576; 603; 608; 609; 635;

640-642; 656; 666; 682; 684; 699-

703; 708-710; 714; 734; 735; 741;

786; 799; 802; 804; 819; 820; 833;

834; 837; 854; 857; 872; 873; 879;

881-884; 886-891; 894-898; 901;

902; 910; 912; 920; 922; 923; 927-

929; 944; 953; 955; 962; 990; 991;

994; 996; 1036; 1047; 1048; 1056;

1065; 1066; 1071; 1073; 1089; 1090;

1098; 1159;

metexis taZari _ 807; 849; 878; 904;

1055;

mewamuli zRva _ 94;

mejudis xeoba _ 738;

mTavar-angelozisa (sofeli) _ 878;

m

Page 156: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1241s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

mTawmida _ 757; 809; 829;

mTawmida (Tbilisis) _ 789; 1029;

mTianeTi _ 540; 553; 857; 1087;

mTiuleTi _ 69; 607; 839; 867;

midia – 20; 39; 96; 114; 178; 768;

miTani _ 32;

milani _ 189; 191;

mitileni _ 622;

mijnaZori _ 528;

mogvTa xidi _ 202; 207; 214;

movakani _ 181; 195; 260; 262; 357; 607;

859; 1160;

mozdoki _ 1056;

moldaveTi _ 916;

moldo-vlaxeTi _ 625;

monRoleTi _ 848; 849;

mosabruni _ 964;

moskovi _ 83; 463; 616; 622; 937; 938;

941; 943; 969; 993; 1007; 1101;

1111; 1117; 1118; 1120; 1121; 1128;

moqvi _ 567; 1016;

moRnini _ 737;

mtveris cixe _ 61; 907;

mtkvari _ 47; 61; 65; 94; 163; 181; 194;

204; 212; 214; 352; 355; 378; 469;

470; 516; 527; 564; 576; 690; 705;

748; 753; 794; 836; 838; 1066;

mtkvris xeoba _ 144; 692;

mulduli _ 622;

muRani _ 837; 838;

muxaxi _ 607;

muxrani _ 201; 211; 751; 761; 859; 935;

1025;

muxurisis xeoba _ 340;

mcire azia – 20; 22; 26; 28; 45; 49; 50;

53; 70; 71; 98; 111; 112; 116; 123;

124; 127; 163; 292; 301; 313; 314;

487; 585; 645; 648; 708; 746; 762;

808; 916;

mcire liaxvi _ 1041;

mcire xazareTi (mdinare) _ 690; 694;

mcxeTa – 47; 48; 52; 61; 62; 64; 65; 66;

84; 93; 97; 99; 106; 108; 110; 114-

116; 120; 136; 144; 148; 155; 178;

185-187; 189-191; 199; 201; 202;

205-207; 212; 214; 217; 219; 220;

230; 239; 242; 245; 246; 254; 257;

259-261; 264; 268; 272; 274; 275;

285; 286; 314; 316-318; 322; 327;

329; 333-335; 342; 343; 356; 357;

364; 369; 371; 401; 413; 414; 423;

438; 440; 442; 444; 463; 485; 488-

491; 499-501; 503; 504; 506; 507;

511-515; 518; 541; 545; 555; 565;

566; 588; 597; 601; 607; 610; 617;

619; 627; 630; 661-663; 673; 690;

691; 728; 729; 867; 869; 876-881;

883-885; 887-891; 894; 898; 907;

913; 924; 932; 949-951; 958; 959;

1013; 1014; 1017; 1018; 1033; 1034;

1038; 1046; 1053; 1054; 1092; 1095;

1098; 1108-1110; 1113; 1121; 1122;

1129; 1131; 1140; 1159; 1160;

mcxeTis taZari _ 568;

mWadijvari _ 1043;

naJanevi _ 1027; 1028;

naJaneuli _ 1017;

naris qvabuli _ 1041;

nastakisi _ 881;

nastakisis veli _ 133;

nafsais navsadguri – 122; 123;

naWarmagevi _ 748; 751;

naxiduri (sofeli) _ 726; 751;

naxiWevani (naxiCevani) _ 828; 863; 867;

872; 1043; 1044; 1066; 1069;

naxCi _ 607;

nekresi _ 243; 315; 607; 1095;

neZvi _ 529; 530;

nizibini _ 178; 179; 299;

nikea _ 73; 188; 192; 193; 232; 233;

277; 287; 288; 293; 305; 307; 317;

621; 654; 707;

nikomidia _ 190; 621;

nikofsi – 118; 127; 596; 602;

nikofsia – 121; 122; 130; 563; 604;

836; 858; 1015;

n

Page 157: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1242 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

nikofsia (mdinare) _ 563;

nineve _ 99;

ninevia _ 533;

ninowmida _ 257; 273; 315; 322; 343;

1095;

nipuri _ 32;

niJni-novgorodi _ 1093;

nisani _ 512; 629; 633;

niqozi _ 257; 273; 314; 315; 322; 343;

413; 444; 605; 729; 1095;

niCbisi – 108;

niCepsuxi (mdinare) _ 563;

novgorodi _ 1117;

noraSeni _ 737;

norbedi _ 755;

norvegia _ 1135;

nojixevi _ 1023;

odiSelisZeni (sofeli) _ 876;

odiSi _ 145; 858; 964; 966; 971; 972;

974; 976; 996; 1011-1013; 1015-

1017; 1022; 1023; 1028; 1078; 1080;

1084; 1085;

okami _ 1021;

okriba _ 1013;

olTisi _ 755;

olnecki _ 1117;

onkom _ 531;

opiza _ 267; 528-530; 540; 641;

orbanTa _ 201;

orbeTi _ 802; 803;

orbisi _ 61;

ordu _ 47; 49;

ori finikia _ 291;

oseTi – 47; 119; 127-129; 262; 263;

339; 440; 464; 566; 605; 752; 893;

833; 975; 1041; 1042; 1099; 1117;

osmaleTi _ 609; 702; 713; 716; 723;

735; 867; 878; 886; 896; 897; 907;

910; 912; 913; 916; 927; 928; 931;

932; 934; 935; 937; 938; 943; 944;

949; 952; 953; 957; 960; 962-964;

969; 971; 972; 974; 977; 979; 981-

983; 987; 990; 992; 994; 996; 1001-

1003; 1011; 1012; 1015; 1035; 1036;

1048; 1056-1058; 1062; 1063; 1065;

1066; 1068; 1070-1073; 1075; 1077;

1084; 1085; 1087; 1088; 1090;

ofis samitropolito _ 195;

oqros urdo _ 864-866;

oSakani _ 377;

oSki _ 83; 409; 641; 698;

oZrxe – 64; 65; 68; 116; 275; 516; 662;

oZraxis xevi _ 125;

palestina – 20; 96; 111; 190; 291; 301;

303; 313; 314; 427; 439; 444; 514;

522; 554; 647; 649; 757; 767; 808;

829; 831; 860; 878;

parTia – 108; 110; 113; 114; 119; 123;

128; 178;

pariadris mTa _ 66;

parizi _ 616;

parkari _ 47;

partavi _ 462; 465; 468; 475; 476; 478;

480;

partavis cixe _ 468;

parxali _ 517;

patara ergneTi _ 741;

patara liaxvi _ 739;

patarZeuli _ 1030;

patmosi – 111;

paflagonia _ 96;

paWanikeTi _ 263;

pekia _ 616; 622;

pelori (mdinare) _ 94;

penzi _ 1056;

peterburgi _ 1048; 1093-1095; 1101;

1103; 1104; 1107; 1108; 1117; 1155;

1164;

petra _ 291; 340; 341; 443-445; 449;

petras cixe _ 346;

petriwonis monasteri _ 103; 408; 539;

809; 829; 861;

petroni _ 449; 450; 615;

petros saydari _ 737;

o

p

Page 158: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1243s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

pimira _ 44;

pirveli iustinianis eklesia _ 234;

619;

pirinea _ 44; 326; 691;

pirineis naxevarkunZuli _ 24; 26;

poloneTi _ 616; 1120; 1127;

ponto – 31; 85; 93; 96; 97; 98; 119;

128; 129; 140; 141; 143; 153; 160;

165; 166; 168; 199; 234; 235; 242;

243; 245; 246; 264; 287-289; 291;

292; 294; 295; 298; 299; 301; 313;

314; 322; 361; 366; 543; 558; 605;

608; 699; 893; 1161;

pontos zRva _ 42; 139; 140; 160; 162;

164-167; 173; 690;

`pontos mxareebi ~ _ 167;

portugalia _ 1135;

prusia _ 710;

JaleTi _ 219; 329;

ravena _ 292;

rani _ 181; 195; 215; 260; 262; 275;

318; 356; 357; 566; 604; 755; 786;

796; 799; 837; 858; 859; 862; 1160;

raWa _ 69; 340; 365; 413; 444; 488; 803;

842; 843; 1011; 1013; 1045; 1097;

1098;

raxsi (mdinare) _ 608; 751; 762; 806;

836;

rev-artaSiri _ 316;

rexoboT-qalaqi _ 99;

rize (mdinare) _ 159; 621; 972;

rioni (mdinare) – 50; 64; 116; 120;

128; 144; 157; 159; 524;

rionis dablobi _ 140; 173;

rionis xeoba _ 50;

rkinis jvari (mTa) _ 125; 843;

rkoni _ 620; 869;

rodopolisi – 116; 442; 450;

rodosis kunZuli _ 1129;

romi – 76; 95; 96; 97; 108; 110-115;

117; 131-133; 158; 165; 178-182;

184; 185; 188-191; 194; 196-199;

233; 235; 236; 238; 242-245; 249;

256; 277; 279; 288; 290-293; 298;

303; 312; 316; 317; 328; 341; 348;

364; 366; 376; 382; 410; 416; 423;

425; 449; 463; 466; 473; 557; 589;

591; 595; 614-616; 618-622; 624;

626; 627; 653; 666; 681; 691; 710;

711; 715; 721; 726; 773; 788; 813;

825; 881; 886; 888; 916; 943; 965;

971; 972; 984; 992-994; 1046-1049;

1062; 1090; 1130; 1131; 1144;

ruisi – 105; 118; 183; 257; 343; 692;

693; 702; 729; 762; 766; 768; 770;

772-777; 779; 780; 782; 784; 1095;

1138; 1139; 1141; 1154; 1159; 1160;

1161;

ruisis RvTaebis eklesia _ 877;

rumineTi _ 616; 1126; 1127; 1131;

ruseTi _ 301; 566; 605; 616; 622-625;

637; 707; 713; 719; 720; 722; 743;

833; 898; 912; 931-933; 935; 937;

938; 941; 954; 958; 963; 969; 972;

980-982; 984-987; 991-994; 998-

1004; 1008; 1015; 1044; 1046-1049;

1051-1056; 1062; 1066-1073; 1075;

1076; 1084; 1085; 1087-1094; 1096-

1104; 1106-1113; 1115-1118; 1120;

1125-1128; 1132; 1134; 1156; 1163;

1164;

rusTavi _ 257; 264; 273; 274; 316; 322;

327; 343; 358; 360; 538; 750; 751;

761; 762; 765; 789; 805; 838; 1095;

saariSiano _ 838; 1043; 1066;

saba ganwmedilis monasteri _ 82;

saba-wmida (sofeli) _ 878;

sabaraTiano _ 1044;

sabastani _ 213;

sabawmidis lavra _ 578;

sabawmidis monasteri _ 530; 674;

sabediano _ 872;

J

r

s

Page 159: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1244 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

sabereebis monasteri _ 358; 359;

saberZneTi – 29; 54; 64; 78; 88; 103;

111; 127; 153; 154; 184; 190; 205;

208; 212; 229; 239; 241; 251; 255;

259; 264; 267; 268; 273; 276; 278;

280; 283; 286; 297; 305; 306; 318;

348; 349; 372; 376-378; 382; 384;

387; 392; 401; 416; 419; 421; 425;

434; 439; 456; 483-485; 487; 492;

517; 524; 526; 527; 557; 572; 576;

577; 583; 597; 624; 651; 668; 675;

677; 746; 748; 757; 829; 878; 916;

930; 933; 1129; 1135; 1149;

sabirbadi _ 836;

sagarejo _ 1029;

sagaSeni _ 737;

saegro _ 802;

saingilo _ 735; 738; 927; 931; 973;

975; 1044; 1090; 1117;

saisi _ 443;

saisini _ 443; 450;

sakastani _ 178;

samara _ 527;

samaryandi _ 868; 869;

samegrelo – 68; 85; 119; 137; 147;

148; 155; 161; 170; 172; 175; 176;

196; 347; 502; 545; 559; 630; 643;

687; 695; 711; 872; 894; 896; 897;

916; 919; 972; 974; 996; 1010;

1011; 1045; 1057; 1074; 1075; 1089;

1095-1099; 1102; 1160;

samTavisi _ 257; 343; 729; 1010; 1032;

1095;

samTavro _ 187; 286; 413; 488; 1092;

1095;

samisoni _ 809;

samiqelao _ 1013;

samon-gogi _ 20;

samoqalaqo _ 445; 488; 746; 803;

samSvilde _ 61; 64; 260; 315; 446;

750; 751; 762; 764; 765; 789; 880;

913;

samcxe – 109; 116; 161; 524; 539; 540;

662; 663; 708; 723; 735; 740; 746;

803; 809; 836; 843; 854; 857; 858;

881; 890; 901; 902; 906; 907; 909;

910; 912; 913; 915; 916; 919; 923;

1063; 1071; 1090;

samcxe-saaTabago _ 464; 873; 903; 962;

1044; 1066; 1075; 1085;

samcxis kari _ 446;

samxreT italia _ 654;

san markos taZari _ 901;

saniore _ 741;

sankt-peterburgi _ 1155;

sarai _ 864;

saratovi _ 1056;

sargveSi – 110;

sardikia _ 245;

sarTiWala _ 741;

safara _ 885; 1121;

safarSeTi _ 739;

safrangeTi _ 710; 981; 995; 997-999;

safurcle _ 907;

safurclis daba _ 201;

saqarTvelo – 16; 23; 27; 31; 37; 44;

45; 47-50; 57; 59; 60; 61; 65; 68;

69; 70; 72; 77; 78; 82; 83; 85-87;

90-93; 99; 105-107; 110; 112; 115-

124; 127; 128; 130; 131; 133; 143-

145; 149; 155; 156; 160-162; 164;

168; 170; 172; 173; 178-189; 196;

233; 235; 236; 238; 239; 241; 242;

244-246; 248; 249; 251; 259; 260;

263; 272; 273; 278; 279; 282; 284;

286; 294; 295; 298; 299; 303-305;

310; 313; 314; 317-320; 322-325;

327-330; 334-337; 339; 342-347;

349; 351; 357; 362; 363; 368; 369;

380-383; 385-392; 394; 395; 398;

413; 419; 421-424; 426-430; 433;

434; 436; 437; 439-442; 445-447;

451; 452; 460; 461; 463-465; 467;

468; 483; 484; 486; 488-490; 492;

494-496; 500; 502; 506; 511-513;

516; 521; 524-526; 528; 529; 532;

534-538; 540; 541; 548; 549; 552-

558; 560; 561; 563; 564; 566-568;

Page 160: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1245s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

570-573; 575; 576; 580-587; 589;

590; 592-595; 597-610; 612; 613;

615; 617-620; 623-632; 635-637;

639; 641; 643; 647; 648; 656; 658;

660; 666-671; 675; 677; 678; 680-

682; 686; 688; 689; 691-695; 697;

698; 700; 702-706; 708-711; 713-

722; 725-738; 740-743; 746; 761;

764-768; 770-776; 778-783; 785-797;

799; 802-804; 806-813; 817; 818;

820-823; 827-829; 831; 833-838;

842-844; 846; 849; 850; 853; 854;

857-869; 872-897; 899-902; 906-911;

913-921; 923-925; 927-932; 934-938;

944-950; 952-954; 956-965; 968-973;

975-977; 979-995; 997-1004; 1006-

1017; 1022; 1027-1029; 1032-1037;

1039-1041; 1043-1052; 1054; 1055;

1057-1069; 1071-1085; 1087-1097;

1099-1120; 1122-1126; 1128-1135;

1137-1140; 1143-1145; 1147-1164;

saqarTvelo aRmosavleTi – 37; 45-47;

50-52; 54; 64; 69; 86; 110; 116;

130; 131; 135; 139; 142-145; 147-

150; 153; 155; 159-162; 164; 165;

168-173; 188; 195; 259; 310; 323;

324; 326-328; 336; 340-344; 346;

347; 364; 365; 368-370; 379; 387;

429; 435; 439; 441-444; 446; 447;

450; 483; 486; 489; 492; 494; 495;

496; 499; 500; 501; 503; 520; 527;

528; 534; 546; 550; 558-561; 563;

565; 576; 580; 588; 599; 602-604;

628; 629; 631; 632; 636; 660; 663;

666; 671; 695; 717; 725; 735; 740;

790; 811; 818; 819; 833-836; 857;

865; 875; 876; 880; 881; 891; 893;

898; 899; 922; 924; 925; 934; 935;

950; 952; 958; 964; 968; 972; 973;

975; 979; 982; 983; 987; 990; 998;

1000; 1004; 1010; 1012; 1013; 1027;

1036; 1054; 1056; 1057; 1067; 1074;

1077; 1098; 1139; 1147; 1158-1161;

saqarTvelo dasavleTi – 37; 38; 45-

48; 50-52; 54; 64; 65; 69; 86; 109;

110; 116; 119; 121; 122; 128; 129;

135; 136; 139-145; 147-153; 155-

164; 167-173; 188; 195; 248; 249;

259; 278; 310; 323; 324; 326; 327;

329; 330; 333; 334; 336; 340-342;

344; 346; 347; 364-371; 413; 429;

435; 436; 438; 440-450; 479; 483;

485-489; 491-493; 495; 496; 498;

500; 501; 503-506; 513-515; 517;

518; 520; 521; 524; 527-530; 544-

546; 550; 551; 558-561; 563; 565;

567; 588; 599; 602-605; 613; 615;

629; 631; 632; 635-637; 639; 643;

658; 663; 664; 688; 695; 735; 750;

753; 802; 804; 811; 833-836; 857;

858; 868; 872; 875; 876; 880-882;

887; 891-895; 898; 899; 916; 917;

920; 922; 924; 925; 927; 931; 960;

966; 969; 971; 973-976; 983; 990;

996; 1005; 1010-1014; 1021; 1027;

1047; 1049; 1054; 1079; 1080-1082;

1085; 1095-1098; 1117; 1139; 1140;

1147; 1158-1161;

saqarTvelo samxreTi – 45; 46; 66; 86;

121; 278; 318; 322; 323; 327; 330;

336; 409; 458; 499; 516-518; 520;

529; 533; 535; 563; 572; 576; 586;

609; 640; 643; 655; 663; 708; 713;

714; 806; 833; 836; 857; 868; 879;

990; 1084; 1098; 1139; 1148;

saqarTvelo samxreT-aRmosavleTi _

395;

saqarTvelo samxreT-dasavleTi _ 47;

50; 94; 131; 317; 370; 420; 534;

669;

saqrisi _ 125; 126;

sayivCaReTi _ 833;

saSamxlo _ 931;

saCino _ 1013;

sacaiSlo _ 1026;

saxarbedio _ 1013;

saxoistari _ 910;

sajavaxo _ 1073;

Page 161: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1246 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

sebastia (qalaqi) _ 192;

sebastopolisi – 116; 122; 127; 129;

158;

sevanis tba _ 352; 914;

serbeTi _ 566; 616; 623; 1126; 1127;

1131;

serbia _ 916;

svaneTi _ 68; 69; 127; 128; 137; 149;

172; 176; 196; 326; 327; 340; 368;

439; 446; 491; 493; 501; 502; 545;

643; 802; 803; 805; 896; 919; 1011-

1013; 1102;

sveticxoveli – 107; 186; 187; 272;

322; 463; 511; 565; 566; 568-570;

610; 617-619; 869; 876; 883; 1010;

1025; 1034; 1038; 1040; 1100; 1109;

1123; 1124; 1135; 1153;

svimonwmidis monasteri _ 592;

sviri – 116;

sviris monasteri _ 1117;

siba _ 849; 850;

sivnieTi _ 228; 311; 508; 875; 1043;

sinas mTa _ 32; 35; 79; 601; 757; 809;

859;

sinas naxevarkunZuli _ 34;

sinas qarTuli monasteri _ 606;

sindeTi _ 269;

sinopi _ 809;

sioni _ 79; 80; 704; 904; 958; 959;

sioni (Tbilisis) _ 709; 851; 1035;

1055; 1092; 1101; 1110; 1111; 1126;

1128; 1130;

sioni (samSvildis) _ 261;

siria – 94-96; 111-113; 123; 250; 291;

292; 297-303; 316; 439; 444; 522;

585; 647; 649; 652; 767; 793; 796;

916;

sisis sakaTalikoso _ 709;

siRnaRi _ 741; 1100;

sicilia _ 653; 654;

skanda _ 340; 341; 346; 364; 371; 443;

450; 501; 503; 949; 1140;

skandis cixe _ 968;

skviTeTi – 111; 112; 114; 120; 127-129;

skviTia – 20; 39; 119; 128;

skviTopolisi _ 291;

somxeTi – 21; 37; 47; 52; 55; 58; 60;

65; 93; 96; 109; 110; 112-116; 129;

146; 165; 166; 178-183; 190-194;

196; 208; 228; 246; 248; 250; 251;

253-256; 258; 264; 278-281; 283;

284; 295-298; 300; 304-306; 308;

309; 311; 316; 319; 320; 321; 328;

336; 341-343; 350-353; 356; 359;

360; 361; 363; 367; 371-382; 384;

386; 390; 397-403; 406-414; 417;

420-422; 424; 426-429; 439; 440;

442; 451; 452; 454-462; 465-467;

472-480; 497; 507-509; 511; 513;

517; 530-537; 543; 544; 551-553;

556; 658; 564; 565; 568; 576; 585;

698; 599; 601; 604; 608; 613; 617;

624; 628; 630; 633; 635; 638-642;

644-646; 648; 649; 651; 652; 654-

660; 665; 667; 669-673; 680; 681;

685; 686; 690; 694; 695; 697-699;

701; 702; 704; 705; 707; 715; 730;

731; 734; 750-755; 762; 763; 765;

768; 769; 786; 791-797; 799; 801;

803; 804; 811; 819; 821; 828; 837;

838; 857; 859; 862; 874; 876; 881;

888; 895; 915; 919; 925; 953; 959;

986; 991; 999; 1005; 1014; 1044;

1057; 1069; 1070; 1126; 1148; 1160;

sosania (sosangeTi) _ 125; 129;

sofiis taZari _ 375;

soxumi _ 366; 369; 1109;

sparseTi – 31; 50; 55; 60; 84; 90; 111;

112; 114; 116; 123; 156; 179; 182;

196; 197; 240; 249-251; 255; 258;

266; 268; 269; 278-283; 287; 293;

295; 296; 299; 304; 307; 310; 318-

321; 329; 336; 339; 340; 341; 348;

351; 353; 358; 362-364; 370-373;

381-386; 389-391; 398-400; 403;

404; 406-408; 412; 418; 420; 422-

424; 426; 427; 429; 433-438; 448-

453; 457; 459; 469; 470; 522; 524;

Page 162: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1247s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

539; 552; 553; 555; 575; 576; 644;

655; 669-671; 678; 702; 703; 709-

711; 715; 716; 718; 723; 729; 735;

736; 752; 753; 768; 792; 796; 809;

815; 896; 915; 916; 927; 928; 931;

937-939; 941; 949-957; 959-961;

963; 969; 971; 972; 977; 979-990;

992; 1000; 1002; 1004; 1011; 1012;

1027; 1036; 1048; 1056-1058; 1060;

1062; 1063; 1065; 1068; 1069; 1071;

1072; 1075-1077; 1084; 1088; 1089;

1146; 1155;

sparseTis yure _ 53;

sparsi bazri _ 806;

speri _ 154; 274; 437; 449; 516; 517;

532; 666; 807; 837; 858;

speris zRva _ 51;

stavropoli _ 622; 1056;

stamboli _ 605; 896; 913; 937; 991;

1035; 1075; 1130;

stambolis cixe _ 709;

steri _ 264;

stefanwmida _ 260;

subkarapetas saydari _ 737;

subsarqisis saydari _ 737;

suza _ 316;

surami _ 958; 1057;

surf-georqi _ 737;

sufsa (mdinare) – 110;

sujeTi _ 536; 537; 747;

sxvilisi (sofeli) _ 742; 1063;

sxlebi (sofeli) _ 738;

taiqi _ 639;

talinjaqari _ 755;

tao – 47; 116; 121; 127; 342-344; 347;

351; 363; 377; 420; 426; 458; 459;

486; 487; 495; 498; 499; 514; 516-

518; 520; 521; 529-535; 538; 540;

548; 554; 559; 563; 564; 570; 574;

608; 635; 637; 639; 641; 642; 655;

656; 658; 659; 663; 664; 666; 669;

672; 673; 684; 689; 697-700; 751;

762; 785; 790; 803; 805; 818; 836;

854; 857; 878; 881; 902; 910; 1108;

1140; 1148; 1158;

taoskari _ 164; 516; 637; 642;

taro _ 375;

taroni _ 456;

tarsi _ 178;

taSiri _ 182; 183; 311; 328; 363; 640;

662; 735; 764; 785; 790; 804; 807;

878; 953; 1089;

taSiskari _ 609;

tbeTi _ 581; 641;

tbeTis cixe _ 581;

teronakali _ 755;

tvirosi _ 40;

tibarania _ 54;

tibzani _ 470;

tigrosi _ 20; 27; 31; 39;

tiposi _ 651;

tobolski _ 1091;

tolozino _ 622;

trapezunti – 50; 116; 122; 123; 129;

156; 158; 159; 436; 621; 622; 835;

888; 899;

trapizoni _ 125; 129; 157; 572; 624;

625; 809; 861; 862; 972;

trapizonis sakeisro _ 872;

trivonia _ 621;

trtuti (mdinare) _ 476;

truli _ 290; 440; 450; 612; 615; 618;

619; 622; 651; 652;

tuafse _ 563; 604;

turini _ 903;

tustrici _ 622;

tyetba _ 315;

tyviavi _ 741;

tyoba-ierdi _ 565; 601; 606; 625;

ubeis eklesia _ 530;

urartu _ 26; 31; 53; 54; 55; 57; 58;

59; 146; 367;

urbnisi – 105; 108; 118; 183; 202; 343;

692; 693; 702; 729; 762; 766; 768;

t

u

Page 163: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1248 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

770; 772-777; 779; 780; 782; 784;

1095; 1099; 1138; 1139; 1141; 1154;

1159; 1160; 1161;

urdo _ 838; 839; 842; 849;

ureki-zRvis sanapiro – 110;

uri _ 31; 32;

urmiis tba _ 47;

uruki _ 32;

urha _ 269; 271;

uti _ 183; 328;

utiqi (utiki) _ 352; 355; 356; 358;

ufliscixe – 65; 108; 211; 314; 498;

528;

ujarma _ 217; 219; 220; 273; 274; 322;

343; 437; 443; 444;

ujarmis xevi _ 273;

fazisi (fasisi) – 122; 128; 130; 325;

344; 398; 437; 449; 464; 503; 515;

615; 649;

fazisi (mdinare) – 53; 116; 119; 122;

128; 129; 144; 156; 157;

fazisis xeoba – 122; 156;

fanaskerti _ 762; 807;

faravani _ 570;

faravnis tba _ 201;

farvani _ 878;

farvanis-Tavi _ 878;

farcxisi _ 762;

fasidi (foTi) _ 443;

fasidis samitropolito _ 442; 502;

feTxainis eklesia _ 737;

ferara _ 616; 620; 621; 624; 625; 627;

878; 879;

fereidani _ 977;

ferijani _ 607;

filistimi _ 269;

filipinis kunZulebi _ 710;

filoTeos monasteri _ 930;

fineTi _ 1120; 1127; 1135;

finikia _ 88; 96;

firuzkobadi _ 446;

florencia _ 616; 620; 621; 624; 625;

627; 878; 879;

foTi _ 128; 344; 443-445; 449; 450;

501; 515; 615; 649; 1045; 1073;

foka (sofeli) _ 878;

forTa _ 641;

fostafori _ 127;

frigia – 85; 111; 112; 652;

futieTi _ 1098;

fSavi _ 68; 86;

qavazini _ 755;

qalaZoris cixe _ 751; 791;

qalaxi _ 99;

qaldea _ 31; 32; 42; 45; 78; 163;

qalkedonia _ 233; 246; 279; 287; 289-

295; 298; 299; 302; 303; 305-307;

309; 310; 314; 337; 374-378; 381;

389; 393; 396; 398; 399; 401; 412;

414; 417; 421; 438; 440; 456; 472;

476; 499; 501; 507; 510; 514; 543;

556; 615; 618; 644; 646-648; 651;

1061; 1151;

qalne _ 99;

qamoani (qamoanT eklesia) _ 737;

qanaani _ 19; 33;

qarTli – 47; 51; 61-63; 65; 86; 90; 94;

99; 108; 109; 114-116; 119; 123;

136; 141; 145; 148; 150-152; 155;

161; 166; 167; 170; 172-174; 179-

186; 191-197; 202; 204; 213; 215;

216; 220; 221; 224; 225; 228-230;

241; 251-258; 260-262; 267; 268;

271; 272; 274; 275; 278-280; 282-

284; 286; 287; 296; 299; 302; 304;

309-311; 314; 315; 321-327; 329;

334; 335; 337; 339; 341-343; 346;

351; 354; 356; 357; 365; 368-371;

376; 379; 380; 382-388; 391; 392;

394; 396-398; 400; 401; 403; 404;

407; 408; 410-412; 414; 416-418;

421; 426; 429; 430; 433-437; 440-

442; 444-455; 458; 460-462; 464;

466; 468; 476; 479; 483-494; 496;

f

q

Page 164: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1249s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

497; 501; 502; 504-507; 510; 511;

513-515; 523; 528; 529; 537; 541-

548; 550-555; 557-561; 564; 566;

567; 573; 576; 594; 595; 599; 600-

604; 606; 607; 612; 613; 617; 619;

627-631; 636; 639; 647; 657; 660-

662; 671; 673; 679; 680; 682; 685-

687; 690; 691; 694; 705; 709-712;

721-723; 725; 726; 731; 732; 736;

738; 739; 742; 746; 748; 751; 753;

755; 761; 762; 766; 771; 795; 799;

800; 803; 819; 822; 836; 842; 847;

857-859; 867; 872; 877; 891-893;

896-899; 903; 906-915; 919; 924;

925; 931; 934; 935; 937; 943-947;

950-953; 955; 957-961; 963-966;

968; 975; 976; 979-992; 994-996;

998; 1000-1004; 1006-1012; 1014;

1015; 1017; 1020; 1025; 1032-1037;

1039-1044; 1046-1049; 1060; 1063;

1066; 1067; 1069; 1070-1072; 1075-

1079; 1081; 1083-1085; 1089; 1093-

1095; 1099; 1140; 1143-1148; 1151;

1153-1155; 1157; 1159; 1160; 1162;

qarTli zemo _ 150; 163; 464; 1042;

qarTli qvemo _ 181; 183; 356; 358;

360; 361; 363; 364; 384; 400; 409;

426; 436; 452; 474; 477; 497; 498;

536; 538; 570; 576; 635; 640; 641;

643; 655; 658-661; 663; 666; 682;

697; 703; 714; 715; 731; 764; 765;

774; 785; 786; 789; 875; 876; 897;

909; 911; 956; 959; 1017; 1057;

1058; 1060; 1158; 1159;

qarTli Sida _ 47; 50; 64; 152; 448;

487; 495; 497; 498; 518; 559; 570;

643; 658-661; 663; 666; 698; 702;

703; 728; 740; 881; 909; 927; 975;

1016; 1023; 1041; 1042;

qarTlis samefo – 45; 48; 50; 51; 64;

84; 87; 92; 114; 115; 135-140; 143;

147-151; 153-158; 165; 181; 189;

194; 214; 217; 219; 279; 309; 310;

314; 315; 324; 325; 330; 357; 364;

366-370; 373; 406; 435; 441; 485-

487; 491; 492; 495; 496; 499; 500;

516; 517; 520; 526-528; 560; 563;

806; 909; 910; 921; 922; 1139;

1158;

`qajTa qalaqi~ _ 64;

qvaTaxevis monasteri _ 869; 870; 1010;

1095;

qvaxvreli (sofeli) _741;

qvenadiri _ 946;

qinZara _ 211;

qirman-yandahari _ 986;

qirmani _ 989;

qiS-nuxi _ 607;

qobuleTi _ 895; 972; 996; 1015; 1073;

1074;

qsani _ 1041;

qsani (mdinare) _ 785;

qsnis saerisTavo _ 1020;

qsnis xeoba _ 497; 738; 739; 866; 1003;

1042;

quTaisi _ 485; 486; 491; 512; 528; 565;

583; 629; 632; 633; 746; 751; 812;

835; 836; 983; 1018; 1034; 1072;

1097; 1120; 1123;

quTaisis cixe _ 1022;

qulfargi _ 502;

qurTa (sofeli) _ 738;

qurTistani _ 962;

qurmuxi _ 607;

quCuki _ 605;

Rado _ 690; 843;

Ralisi (mdinare) _ 54; 163;

RarTa _ 211;

Rrtila _ 580;

yabala _ 753; 762; 792;

yabardo-balyareTi _ 47;

yazani _ 1118;

yazaxi _ 1043;

yandauri _ 741;

R

y

Page 165: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1250 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

yara derbendi _ 916;

yarabaRi _ 862; 873; 880; 911; 953;

964; 1044; 1068; 1069; 1076; 1081;

yarabaRis veli _ 837;

yaraia _ 947;

yarasu _ 28;

yaraRaji _ 964; 897;

yarsi _ 609; 708; 743; 808; 908; 953;

970; 1153;

yveliscixe _ 525; 528; 746; 762;

yvirila (mdinare) – 116;

yizilbaSi _ 950; 955;

yizlari _ 730;

yirimi _ 605; 653; 916; 1015;

yoveli qarTli _ ix. qarTlis samefo

yubani (mdinare) _ 64; 492; 494; 694;

yulevi _ 443;

yumi _ 607; 950;

Savi zRva – 28; 42; 44; 45; 47; 51-53;

98; 109; 114; 139; 140; 144; 157;

158; 161; 163; 168; 170; 172; 325;

361; 366; 367; 369; 439; 442; 446;

450; 470; 489; 563; 605; 687; 710;

894; 908; 914; 1080; 1081;

Savi mTa _ 504; 585; 598; 757; 763;

809; 829;

SavizRvispireTi – 50; 109; 114; 115;

140; 154; 156; 158-160; 162; 164-

169; 195; 323; 344; 347; 366; 437;

445; 449; 567; 568; 615; 892; 1090;

Savnabadas eklesia _ 737;

SavSeTi _ 497; 530; 570; 581; 641; 642;

746; 802; 807; 854; 857;

Samaxia _ 754; 755; 937; 1044; 1069;

Samqori _ 791; 807;

Samxali _ 912;

Sarvani _ 751; 753-755; 762; 763; 791-

793; 795; 796; 799; 806; 915; 937;

SarvanSa _ 806;

SarvanSeTi _ 799; 822; 823;

Satberdi _ 530; 541;

Saqi _ 356; 357; 439; 464; 606; 838;

874; 908; 909; 914; 933; 953; 1066;

1069; 1089;

Sah-armenis sasulTno _ 828; 862;

SahanSa _ 812;

SahanSeTi _ 799;

Semaxis mTa _ 836;

Semoqmedi _ 1010; 1055; 1129;

Semoqmedis cixe _ 1098;

Sindisi (sofeli) _ 878;

Sindobisa _ 267; 540;

Sinyari _ 19; 99;

SiomRvime _ 619; 763; 783; 1021;

Sirazi _ 938; 940; 942; 948;

Siraqi _ 795;

Sirvani _ 439; 464; 564; 603; 604; 606;

796; 821-823; 828; 837; 858; 859;

862; 865; 866; 872; 874; 908; 912;

933; 936; 1069;

Sorapani – 109; 116; 340; 341; 346;

364; 443; 450; 501; 503; 1072;

1140;

Sotlandia _ 1134;

Sua azia – 109; 254-256; 833;

SuamdinareTi _ 29-31; 98; 179; 387;

527; 533; 658;

SuamTa _ 448;

SuamTiuleTi _ 493;

Sulaveri (sofeli) _ 726;

SuSa _ 1077;

Sxefi _ 1013;

Caqvi _ 1074;

CaRanusuni _ 837;

CeleTi _ 257; 273; 318; 322; 343;

CerqezeTi _ 440; 464;

CeCneTi _ 605; 606;

Cexoslovakia _ 1120; 1127;

Cildiri _ 908; 912;

Cildiris tba _ 709;

CineTi _ 833;

Cixori qalaqi _ 872;

Cori _ 357; 462; 470; 480;

Crdilo siria _ 20;

S

C

Page 166: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1251s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

CrdiloeT kavkasia _ 47; 67; 150; 470;

565; 599; 601; 604; 606; 617; 661;

864; 866; 927; 953; 969; 996; 1003;

1033; 1036; 1076;

CrdiloeT mesopotamia _ 250;

CrdiloeT oseTi _ 695;

Cumlayi _ 741;

Cxara _ 1057;

cageri _ 1099;

caiSi _ 443; 450; 1010; 1099;

cixe-goji _ 64; 65; 172; 486; 491; 524;

cixedidi (daba) _ 215;

cixis saydari _ 737;

cixisjvari _ 903;

cixisZiri _ 443; 444; 449; 450; 615;

1073; 1074;

crolis mTa _ 37; 52; 442; 690; 694;

695;

curtavi _ 81; 257; 315; 327; 343; 356;

360-362; 391; 393-395; 397; 399-

404; 409; 412; 414; 430; 458; 538;

cucxvaTi _ 1072;

cxeniswyali (mdinare) _ 525;

cxinvali _ 738;

cxireTi _ 725; 946;

cxumi _ 127; 524; 1129;

ZamanarZe _ 339;

Zerna _ 751;

`Zvelqalaqi~ (arqaAopolisi ) _ 340;

Zorageti _ 363; 786; 807;

Zorofori (Zorafori) _ 183; 311; 328;

378;

wavkisi (sofeli) _ 878;

walka _ 723;

wanareTi _ 168; 339; 340;

waRvlisTavi _ 748;

waxuri _ 606; 607;

wvirimi _ 675;

wiTeli zRva _ 53;

wilkani _ 257; 343; 1010; 1020; 1022;

1095; 1099;

wina azia _ 23-30; 37; 44; 45; 50;

winaubani (sofeli) _ 878;

wiwamuri _ 936;

wobeni _ 219;

wobofori _ 183; 328;

wunda – 64; 65; 116; 136; 151; 215; 257;

272; 275; 322; 343; 858;

wyaligza _ 1013;

wyaro-mravali (sofeli) _ 878;

wyarosTavis eklesia _ 275; 530;

wynari okeane _ 21; 710; 1057;

WaneTi _ 45; 605; 837; 910; 914; 1015;

Waniki _ 54;

Wari _ 738; 897; 992; 1017; 1042; 1065;

1066; 1071; 1089;

WeliSis monasteri _ 1118;

WereTi _ 739;

Weremi _ 257; 273; 315; 318; 322; 343;

Weremis cixe _ 273;

Woroxi – 109; 122; 156; 157; 163; 325;

893; 1015;

Woroxi (mdinare) _ 28; 47; 751;

Woroxis xeoba _ 163; 164; 637; 642;

WurTisxevi _ 738;

Wyondidi _ 445; 447; 489; 567; 746;

1034; 1099;

xazareTi _ 268; 529; 833;

xazareTi (mdinare) _ 64; 492-494;

xaldia _ 54;

xandaki (zemo) – 108;

xanZTa _ 523; 530; 541; 641;

xarani _ 31-33;

xatisofeli _ 913;

xaCeni _ 873; 874;

xaxuli _ 409; 641; 698; 807;

xevsureTi _ 68; 86;

xeTa _ 70;

c

Z

w

W

x

Page 167: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1252 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

xerTvisis cixe _ 1072;

xerki _ 936;

xersonesi _ 544; 605; 651; 653;

xersonesis naxevarkunZuli _ 1015;

xersoni _ 460;

xibula _ 1026; 1028;

xidris nacixari _ 663;

xino _ 1073;

xlaTi _ 564; 797;

xmelTaSua zRva _ 24; 26; 29; 30; 710;

xmelTaSua zRvispireTi _ 54;

xobi _ 1010; 1013; 1028; 1034;

xoiri _ 1017;

xoni _ 413; 444; 445; 487; 488; 1055;

xorasani _ 178;

xorebis mTa _ 34;

xorzene _ 66;

xornabuji _ 257; 273; 318; 322; 343;

806;

xojivanqi _ 732;

xrami _ 838;

xresili _ 1045;

xuarasani _ 809;

xunani _ 64; 343; 753; 796;

xunanis cixe _ 61;

xunZaxi _ 606; 1043;

xunZeTi _ 601; 606; 607; 617; 1014;

`xurlas udne~ _ 99;

xufa _ 751;

xufaTi _ 753;

javaxeTi – 116; 151; 154; 168; 269;

272; 275; 322; 343; 433; 448; 517;

541-543; 570; 662; 663; 723; 737;

740; 755; 762; 803; 807; 808; 838;

843; 906; 909; 910; 1063; 1071;

1072; 1090;

javaxeTis mTebi _ 201;

javaxqi _ 183; 328;

jazira (zemo SuamdinareTi) _ 658;

jaziri _ 269;

jgali _ 1026;

jvris monasteri (ierusalimis) _ 589;

859-861; 917; 918; 1017;

jvris taZari (mcxeTis) _ 436; 437;

448; 484; 485; 489; 701; 1145;

jvaris cixe _ 662;

jigraSenis eklesia _ 737;

jiqeTi _ 127; 130; 263; 604; 1015;

jorjaneTi _ 269;

jruWi _ 1010;

julfa _ 703; 704; 710; 711;

jumaTi _ 1099;

`jurjanis zRva~ _ 909;

harqis zegani _ 59;

heraklia _ 312; 543; 621; 625;

hereTi _ 37; 51; 52; 136; 168; 170; 181;

193-195; 220; 228; 241; 252; 257;

284; 286; 318; 327; 329; 343; 344;

347; 351; 353-360; 370; 384; 426;

442; 446; 483; 484; 486; 497; 500;

536-538; 553; 554; 559; 563; 564;

570; 580; 603; 607; 635; 636; 640;

658; 662-664; 666; 682; 684; 689;

690; 694; 695; 697; 700; 701; 747;

749; 750; 761; 762; 774; 785; 786;

799; 803; 822; 836; 838; 857; 858;

909; 1043; 1066; 1139; 1140; 1158-

1160;

hercogovina _ 916;

hvisis navsadguri – 121; 130;

hirkania _ 93; 909;

hirkaniis zRva _ 94;

hijazi _ 916;

holandia _ 981;

huri _ 64; 516;

j

h

Page 168: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1253s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

abaza _ 908;

abazgebi _ 67;

abazebi _ 927; 974;

abaskebi _ 158;

abaSebi _ 260; 271;

abisinielebi _ 708;

adarbadaganelebi _ 850;

adiRebi _ 895;

adiReelebi _ 927; 1015;

adiReur-Cerqezuli tomebi _ 1028;

1090;

adiReuri tomebi _ 974;

avarielebi _ 38;

avsonebi _ 325;

avRanebi (avRanelebi) _ 985-987; 989;

990; 999;

azerbaijanelebi _ 636;

alalebi _ 57;

alanebi – 109; 114; 122; 128; 129;

alanTa tomebi – 111;

alarodielebi (alardielebi)

(alalodebi) _ 45; 46; 55; 57;

albanelebi – 67; 93; 94; 108; 112;

113; 255; 258; 304; 305; 307; 332;

352; 353; 355; 379; 388; 414; 417;

420; 423; 431; 465; 467; 471; 473-

480; 508; 521; 535; 549; 553; 575;

636; 641; 646; 660; 664; 665; 686;

697; 698; 700; 707; 838; 897; 909;

927;

amazonTa tomebi _ 156;

amonitebi _ 40;

amorevelebi _ 34;

amorevelTa tomebi _ 32;

amprevetebi – 109;

arabebi _ 55; 156; 324; 347; 349; 363;

384; 425; 438-440; 448; 449; 452;

465; 475-479; 486; 487; 490; 491;

496-498; 512; 515; 516; 518; 520;

522; 523; 525; 526; 529; 532; 533;

g) eTnikur saxelTa

539; 540; 548; 549; 551; 563; 575;

576; 585; 613; 644; 649; 652; 655-

658; 660; 671; 678; 688; 708; 757;

764; 765; 768; 786; 806; 898; 971;

1114; 1147; 1148; 1158;

arielebi _ 20;

armenielebi _ 38; 53; 57; 59; 66; 608;

arSakidebis dinastia _ 178;

asebi (iasebi) (osebi) _ 67;

asirielebi _ 643;

asurelebi _ 26; 42; 281; 349; 373;

682; 918;

afsarebi _ 927; 1015-1017; 1027;

afsuebi _ 895; 990; 996; 998;

afSilebi _ 128; 158; 340; 341;

afxazebi _ 67; 171; 332; 341; 436; 738;

805; 843; 915; 972; 974; 975; 990;

992; 995; 997; 998; 1015-1017;

1027; 1028; 1090;

aqeelebi _ 325;

aWarlebi _ 159; 1074; 1090;

babilonelebi _ 43;

bagratidebi _ 639;

bagrationTa dinastia _ 499;

bagratunebi _ 660; 661;

baskebi _ 26;

belorusebi _ 134;

berZnebi – 20; 26; 55; 64; 66; 70; 93;

105; 124; 139; 144; 152; 153; 159;

169; 178; 182; 249; 253; 262; 264-

269; 272; 273; 275; 278; 281; 282;

286; 296; 297; 300; 304; 305; 309;

318; 330; 332; 334; 336; 340; 341;

345-348; 350; 371-373; 375; 377;

390; 391; 415; 421-423; 433; 434;

437-439; 443; 448; 449; 457; 466;

469; 472-474; 483; 486; 487; 503;

507; 508; 553; 558; 559; 574; 577-

584; 586; 587; 590; 592; 593; 595;

a

b

Page 169: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1254 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

609; 626; 639; 645-649; 651-653;

656; 660; 666; 667; 670; 671; 674-

676; 682; 699; 722; 746; 896; 897;

938; 1071; 1149; 1151;

beqirebi _ 128;

bizantielebi _ 73; 249; 251; 280; 340;

341; 363; 383; 400; 422; 434; 440;

484; 527; 532; 533; 540; 575; 582;

584; 651; 762;

biTvinebi _ 128;

biZerebi _ 127; 128;

`borCalu~ (Turqmenuli tomi) _ 931;

bosnielebi _ 927;

branjni _ 197;

brigebi _ 38; 39;

bulgarelebi _ 896;

bun-Turqebi _ 62; 690; 692; 695; 705;

ganZelebi _ 807;

genuelebi _ 894;

germanelebi _ 20; 394;

gog _ 41;

gorganebi _ 909;

gorgaslianTa dinastia _ 339; 340; 499;

gugarelebi (gugarqelebi) _ 168; 342;

361; 409; 475; 660;

gudamayrelebi _ 219;

gurzebi _ 909;

gurielebi _ 975;

gurulebi _ 140; 145; 146; 159; 171;

173; 546; 638; 898; 915; 974; 1074;

1099;

darubandelebi _ 753; 755;

daRestnelebi _ 38; 927; 936; 975;

990; 1043; 1044; 1072;

dvalebi _ 67; 605; 738; 809; 861; 867;

927; 1041; 1042;

didoelebi (didoebi) _ 809; 965;

drilebi _ 158;

durZukebi _ 66; 99; 332; 687; 862;

durZukTa tomebi _ 67;

ebraelebi – 20; 34; 35; 39-42; 44; 89;

91; 94; 95; 120; 199; 202; 203; 205;

207; 208; 213; 215; 416; 682; 971;

973; 1037; 1107;

egviptelebi _ 34; 35; 76; 95; 759; 860;

egrebi _ 141; 368;

egriselebi _ 64; 137; 141; 145; 150;

159; 195; 325; 367; 444; 557; 636;

660;

edomelebi _ 33;

elamelebi _ 54;

elebi _ 873; 966; 967;

elinebi _ 38; 156; 159;

erwo-TianeTelebi _ 219; 329; 810;

1026;

espanelebi _ 135;

espaneTis dasavleTis iberebi _ 559;

etruskebi _ 26; 54;

valaxebi _ 626;

vestguTebi _ 98; 181; 279;

zzanebi _ 52; 146; 159;

zemo iberebi _ 160; 161;

zigebi _ 325;

TaTrebi _ 605; 724; 733; 837; 842; 845;

849; 857-859; 898; 912; 915; 916;

921; 925; 944; 946; 950; 951; 955;

966; 967; 969; 1022;

Tarasebi _ 755;

Teirebi _ 159;

Teobelebi _ 159;

Tovelebi _ 37;

TorRamelebi _ 38;

Trakielebi _ 159;

Tubalebi (Tobelebi) _ 26; 29; 39; 45;

48; 49; 54; 70; 78; 97; 144;

Tubal-kainuri tomebi _ 49; 640;

Turq-selCukebi _ 1114;

g

d

e

v

T

Page 170: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1255s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

Turqebi _ 67; 433; 585; 586; 623; 708;

709; 713; 723; 735; 740; 746; 748;

750; 751; 753; 756; 757; 762; 764;

765; 767; 786; 791; 793; 794; 804-

806; 808; 821; 823; 838; 854; 873;

876; 886; 887; 894; 897; 910; 915;

916; 953; 963; 969-972; 975; 986;

996; 998; 1000; 1002; 1003; 1017;

1035; 1045; 1057; 1071; 1073;

1074; 1129;

Turqmanebi _ 753-755; 786; 792; 872;

Turquli tomebi _ 28;

TuSebi _ 966; 967;

iaoSe tomi _ 67;

iafetelebi _ 24;

iberebi – 20; 23; 26; 29; 38; 41; 48;

52-54; 67; 93; 97; 111; 129; 130;

139-141; 143-145; 157; 159; 160;

162; 167; 172; 173; 195; 225; 284;

325; 326; 357; 366-368; 436; 479;

558; 560; 607; 692; 909; 963; 1142;

1161;

iberTa tomebi – 111; 157; 326;

iberielebi (iverielebi) – 37; 38; 53;

66; 67; 82; 93; 108; 113; 114; 122;

160-162; 165; 167; 169-171; 326;

340; 691; 1078; 1079;

iberiul-kavkasiuri tomebi _ 66;

idumelebi _ 95;

iebusevelebi _ 34;

iviri (tomi) _ 37;

ilxanebi _ 865;

imerlebi _ 67; 140; 145; 146; 171; 173;

546; 638; 804; 898; 915; 920; 974;

975; 1063; 1079; 1080; 1081;

ingiloebi _ 636; 740; 1042;

indoevropelebi _ 24; 27; 28;

indoelebi _ 260; 768; 986;

indoiranelebi _ 22; 24;

indusebi _ 20;

ionia _ 159;

ionieli berZnebi _ 46;

ionebi _ 458;

ionielebi _ 20;

iranelebi _ 90; 178-181; 251; 252;

254-256; 258; 279; 280; 296; 298;

320; 336; 451; 518; 907; 909; 911;

912; 918; 936; 986; 999; 1043;

1075; 1147; 1158;

isavrosTa dinastia _ 651;

israelianebi _ 43;

italielebi _ 135; 473;

iudevelebi – 94-96; 112;

kabadokielebi _ 97; 98; 144; 159;

kaenebi _ 49;

kavkasianelebi _ 55;

kavkasielebi _ 54; 56-58; 478; 690;

867; 915; 927;

kavkasiuri tomebi _ 29; 67; 99; 688;

863; 865; 998; 1017;

kamartebi _ 325;

karduxebi _ 45; 50;

kaskebi _ 29;

kaxelebi _ 145; 146; 171; 546; 642;

836; 842; 843; 898; 899; 907; 915;

936; 967; 992; 1012; 1079; 1081;

kahpaduki (tomi) _ 38;

kelt-iberebi _ 559;

kimerielebi _ 48;

klarjebi – 121; 131; 182; 325; 516;

517;

koitebi _ 50;

kolxebi _ 29; 45; 46; 48; 49; 50; 53;

54; 128; 130; 131; 156; 157; 159;

161; 168;

koptebi _ 643; 708;

kxoelni _ 329;

lazebi – 53; 109; 110; 128; 138-140;

143; 158; 160-162; 172-174; 326;

340; 366-368; 436; 437; 444; 558;

615; 835; 1161;

lazuri tomebi _ 608;

i

k

l

Page 171: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1256 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

laTinebi _ 918;

levkosirebi _ 128;

lekebi _ 51; 55; 64; 66; 690; 738; 755;

853; 862; 865; 965; 990; 1000;

1002-1004; 1016; 1027; 1042-1044;

1050; 1066; 1071; 1072; 1075;

1090;

libielebi _ 41; 167;

lixT-imerlebi _ 799;

madeebis tomi _ 159;

madiamelebi _ 34;

makedonielebi _ 38; 93;

makronebi _ 45; 46; 50; 128; 129; 158;

mangliselebi _ 1024;

margvelebi _ 974;

mariandinebi _ 128;

masukavelebi _ 1139;

masquTebi _ 194; 196; 329; 332; 354;

606;

matienebi _ 55;

megrelebi – 46; 55; 67; 85; 121; 127;

129; 131; 136-139; 141; 142; 145-

147; 150; 160; 167-174; 325; 342;

368; 444; 516; 545; 546; 550; 558;

637; 638; 642; 687-689; 690; 694;

898; 974;

megrul-lazuri tomebi – 121; 141;

megruli tomebi _ 97; 608;

medebi _ 159;

melqitebi _ 373;

mesqinebi _ 38;

mesxebi _ 26; 29; 38; 39; 45; 49; 50; 67;

70; 97; 126; 127; 140; 172; 609;

630; 751; 807; 834; 836; 842; 843;

853; 887; 895; 898; 901; 902; 910;

923; 964; 992; 1079;

mesxenebi _ 159;

mesxoi (tomi) _ 38;

mesxuri tomebi _ 38; 50;

meSex-mosoxebi _ 144;

mTielebi _ 636; 809; 864; 927; 974; 992;

mTiulebi _ 215; 219; 810; 915;

midielebi – 20; 53; 54; 93; 108; 157;

768; 918;

misimielebi _ 341;

mitanelebi _ 24; 28;

movakanelebi _ 55; 690;

monRolebi _ 603; 609; 697; 738; 767;

810; 811; 821; 833-835; 837; 838;

840-846; 849; 852; 857; 858; 862;

865; 873; 874; 895; 897; 908; 912;

920; 921; 1066; 1114; 1153;

monRoluri tomebi _ 28;

morsinebi _ 129;

mosinikebi _ 45; 46; 50; 128;

mosoxebi _ 20;

mosxebi (mosqebi) _ 29; 38; 39; 45; 46;

48; 325; 366;

moxeveebi _ 809;

mulidebi _ 852;

muskebi (muSqebi) _ 26; 29; 38; 45; 50;

78;

mcxeTelebi _ 207; 1142;

naxWevnelebi _ 850;

nesitebi _ 27;

nomadebi _ 925;

odiSarni _ 1080;

odiSebi _ 915; 975;

oTomanebi- _ 917;

okaenitebi _ 49;

osebi _ 51; 64; 66; 67; 255; 262; 263;

269; 517; 583; 605; 738; 739; 741;

752; 857; 858; 862; 866; 867; 969;

972; 990; 1003; 1016; 1041; 1042;

osmalebi _ 702; 709; 712; 714; 717;

735; 866; 872; 887; 888; 909; 910;

912; 913; 915-918; 931; 933; 937;

944; 945; 969; 971; 976; 990; 991;

994; 1000-1002; 1011; 1012; 1015;

1036; 1042; 1044; 1045; 1047;

1048; 1056; 1066; 1071; 1072;

1074; 1075; 1087; 1098; 1114; 1133;

m

n

o

Page 172: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1257s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

ostguTebi _ 98;

oqros urdoelebi _ 863;

panelinebi _ 325;

parTelelebi _ 190;

parsebi _ 87;

paflatonebi _ 128;

paWanikebi _ 263; 585;

pelazgebi _ 26; 54;

pirineis naxevarkunZulis iberebi _

559; 561;

pontospireTis tomebi _ 127;

protoqarTvelebi _ 23; 31;

protoxeTebi _ 25; 27; 28; 32;

ptolemeelTa dinastia _ 94;

ptolemelebi _ 95;

Jalelni _ 1026;

Jamurelebi _ 861;

rabatelni _ 201;

ranebi _ 55; 690;

romaelebi – 92-96; 108-110; 113; 114;

179-181; 190; 197; 205; 279; 339;

401; 402; 413; 415-417; 423; 449;

450; 553;

rusebi _ 129; 134; 626; 864; 937; 938;

1001; 1068; 1071; 1072; 1075;

1076; 1087; 1090; 1092; 1094;

1097-1099; 1102; 1110; 1117; 1163;

rusuli tomebi _ 357;

savromatuli tomebi _ 357;

samarielebi _ 95;

samurzayanoelebi _ 638; 1045;

samcxeelebi _ 542; 901;

sanebi _ 158;

sanigebi _ 128; 158;

sarmatebi – 109; 113; 128; 651;

sasanidebi _ 178; 455;

saspeirebi _ 45; 46; 53; 55; 157;

selevkidebi _ 95;

seljukebi _ 585; 586; 762; 786; 793;

806; 821; 838;

semitebi _ 28; 31;

semituri tomebi _ 19; 32;

serbebi _ 896;

svanebi _ 31; 52; 67; 85; 136-139; 141;

142; 145; 146; 163; 171-173; 326;

340; 366-368; 545; 546; 550; 637;

804; 867; 898; 915;

sivnielebi _ 309; 373; 417; 421; 508;

sindebi _ 260;

sirielebi _ 95; 249; 300; 640; 707;

708;

skviTebi – 41; 53; 119; 127-129; 651;

slavebi _ 24; 134; 135; 301; 1071;

slavuri tomebi _ 357;

sogdianebi _ 129;

somxebi _ 38; 55; 56; 57; 58; 59; 60;

72; 146; 164; 182; 249; 254; 255;

258; 267; 279; 280; 296; 297; 304-

309; 328; 329; 332; 349; 350; 351;

359; 362; 367; 371-374; 376; 377;

380-382; 384; 389; 390; 392-394;

409; 416; 419; 421-423; 425; 434;

438; 451; 454; 455; 466; 472-476;

478-480; 497; 498; 508; 530; 532;

535; 549; 553; 575; 576; 581; 608;

609; 635; 637; 639; 640; 643-649;

651; 652; 654-657; 664; 665; 667-

669; 673; 677; 679; 680; 682; 685;

686; 688; 690; 703; 706-711; 713-

717; 721-724; 726-728; 730-733;

735-737; 739-743; 759; 768; 814;

815; 838; 876; 895-897; 918; 919;

955; 956; 959; 971; 973; 999; 1004;

1005; 1057-1063; 1083; 1106; 1107;

1118; 1157; 1159;

sojni _ 329;

sparselebi _ 20; 50; 53; 84; 90; 92;

93; 157; 169; 181; 196; 206; 214;

228; 241; 248; 249; 251-253; 256;

258; 259; 264-270; 272-275; 279-

p

J

r

s

Page 173: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1258 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

281; 283; 294; 296; 302; 308; 320;

321; 326; 328; 336; 339; 340; 341;

345-351; 354; 363; 371; 372; 374;

375; 377; 379; 381-383; 385; 387;

390; 391; 397; 398; 401; 403; 408;

411; 418; 420; 422; 425; 427; 433;

434; 436; 441; 445; 446; 449; 452;

454; 455; 457; 458; 468-471; 478;

484; 508; 533; 553; 571; 576; 607;

641; 644-648; 655; 669; 671; 677;

680; 696; 703; 707-712; 714; 715;

717; 757; 767; 768; 786; 806; 811;

840; 851; 860; 898; 909; 917; 918;

936; 939; 943; 950; 953-955; 960;

962; 965; 967-971; 973; 979; 981;

986; 987; 990; 991; 999; 1000;

1001; 1012; 1044; 1087; 1114;

1140; 1147;

subarebi _ 26;

sugdelebi _ 98;

sumerebi _ 28;

susanelebi – 122;

sujebi _ 537;

tabalebi _ 29; 49; 97;

taoelebi _ 837; 842; 843;

taoxebi _ 156; 157; 159;

tibaranuli tomebi _ 54;

tibarekebi _ 20;

tibarenebi _ 29; 45; 46; 50; 54; 128;

ukrainelebi _ 134;

urartuelebi (urartelebi) _ 27; 28;

31; 53-55; 57; 99;

uriebi _ 726; 971;

urumebi _ 914;

utielebi _ 660;

farnavazianTa dinastia _ 66; 339;

499; 790;

fasianebi _ 156; 157;

ferizevelebi _ 34;

filirebi _ 128;

finikielebi _ 40; 70;

frangebi _ 135; 609; 733; 740; 748;

896; 897; 913; 937; 942; 971;

franciskanelebi _ 860;

frigielebi (frigvebi) _ 38; 39; 70;

fustebi – 122; 129;

fSavebi _ 38; 966; 1026;

fxovelebi _ 219; 738; 809;

qaldebi _ 28;

qaldevelebi _ 31; 39; 42; 45; 78; 91;

92; 203; 708;

qanaanelebi _ 34;

qarTebi _ 46; 49; 52; 67; 136-139; 141;

145; 146; 157; 159; 170; 173; 326;

368; 518; 636; 688;

qarTvelebi _ 16; 20; 22; 23; 26-28;

30-32; 37; 38; 40-42; 44; 45; 50-55;

57; 59-64; 66-68; 70; 72; 78; 82-87;

90-92; 97-101; 103; 105; 106; 113;

122-125; 130; 131; 135; 137; 141;

142; 144-146; 155; 163-171; 173;

182; 185; 195; 196; 226; 236; 248;

249; 251; 255; 258-261; 264; 267;

276; 279; 282; 304; 305; 307; 309;

316; 322; 325; 326; 328; 332; 339;

340; 342; 343; 347-349; 354; 357;

359; 361-363; 367; 368; 371; 376;

379; 383; 384; 387-391; 393-397;

406; 409; 410; 414; 416; 419; 422;

423; 425; 427; 430; 431; 434; 436;

443; 444; 450; 451; 453; 455; 456;

464; 472; 473; 480; 492; 501; 502;

508-511; 513; 516-518; 520; 521;

523; 527; 532-538; 544-547; 549;

553-555; 558-561; 572-581; 583-

585; 590; 592; 593; 608; 611-613;

626; 636; 637; 639-641; 643; 646-

648; 655; 658-660; 664-668; 670-

675; 678-680; 682; 684-692; 694-

717; 719-743; 747; 751; 760; 761;

t

u

f

q

Page 174: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1259s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

765; 767; 785-787; 790; 791; 793;

794; 796; 797; 806-809; 811; 833;

836; 838-847; 850-852; 854; 855;

859-863; 865; 867-869; 872; 876;

878; 895; 897-899; 902; 907-913;

915-923; 927; 928; 933; 936-938;

945; 946; 949-951; 953; 956; 957;

959; 960; 961; 963-965; 969-975;

977; 979-986; 990-997; 999; 1000;

1002; 1013; 1016; 1027; 1036;

1039; 1043-1045; 1047; 1048; 1056-

1061; 1063; 1066; 1068; 1071;

1074; 1075; 1079-1082; 1085; 1087-

1090; 1092; 1098; 1101-1105; 1107;

1108; 1115; 1139; 1142; 1148-1153;

1156; 1157;

qarTveluri (qarTuli) tomebi _ 27-

30; 71; 97;

qarTlelebi _ 145; 146; 171; 433; 546;

638; 642; 688; 836; 843; 898; 923;

933; 992; 1081;

qarTul-mesxuri tomebi _ 141;

qvemo iberebi _ 160; 161;

qinZarelni _ 201;

qurTebi _ 271; 755;

quSanebi _ 254;

RunZ-RliRvni _ 738;

RunZebi _ 862;

yabardoelebi _ 1070;

yamonianebi (amonitebi) _ 40;

yivCaRebi _ 62;263; 695; 705; 752; 755;

756; 761; 762; 765; 790-796; 811;

yizilbaSebi _ 711; 725; 909-912; 914-

916; 932; 933; 936; 937; 944; 945;

950; 953; 960-962; 964; 966; 984;

985; 994; 1003; 1036; 1042;

yirimebi _ 946;

yuarelebi _ 329;

Sirvanelebi _ 753;

Sumerebi _ 24-28; 31; 32; 42; 54;

Celebi _ 609;

Cerqezebi _ 738; 867; 895; 927; 971;

992; 995; 997; 998; 1015; 1016;

1070;

Cerqezul-abazguri tomebi _ 894;

Cinelebi _ 767;

Crdilokavkasiuri tomebi _ 38; 279;

433; 468; 605; 828; 863; 864; 927;

937; 973; 974; 990; 995; 1000;

1015; 1027; 1036; 1042; 1090;

curtavelebi _ 393;

cxavatelebi _ 810;

cxrazmelebi _ 809;

Zidritebi – 109; 114; 122; 129; 158;

159;

Zidritebis tomi – 122;

ZurZukebi _ 867;

wilknelebi _ 219;

winarebaltielebi _ 22; 24;

winaregermanelebi _ 22; 24;

winareitalikebi _ 22; 24;

Wanebi _ 46; 49; 136; 171; 174; 545; 637;

Wanuri tomebi _ 97;

Warelebi _ 1043;

WarTalelebi _ 219; 810;

xadelebi _ 809;

xazarebi _ 51; 60; 67; 468-470; 496;

680; 682; 357; 474; 873;

R

y

S

c

C

Z

w

W

x

Page 175: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1260 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

xaldebi _ 24; 28; 54;

xalibebi _ 28; 45; 50; 128; 156; 157;

159;

xamurabianTa dinastia _ 32;

xasmonelebi _ 95;

xaCinelebi _ 874;

xevsurebi _ 38; 638; 966; 1026;

xeTebi (xetebi) (xatebi) _ 22; 24; 26-

28; 54;

xeTelebi _ 34;

xeTuri tomebi _ 32;

xvarazmelebi _ 810;

xivielebi _ 34;

xosroianTa dinastia _ 499; 506; 790;

xuritebi _ 25-27; 31; 32; 78; 99;

jiqebi _ 263; 325; 914; 915; 1015;

henioxebi – 109; 158; 325;

herebi _ 55; 170; 309; 354-356; 373;

421; 537; 635; 639; 640; 643; 690;

806; 836; 842; 843; 909; 1079;

hesperitebi _ 156; 157;

hiberebi _ 70;

hirkanielebi _ 326; 691; 692; 909;

honebi _ 461; 470-472;

huniebi _ 255; 258;

j

h

Page 176: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1261s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

vaxtang goilaZis winasityvaoba .............................................................................................. 5

s a q a r T v e lo s s a m o c i q u loe kle s i i s i s t or i a

Tavi I

qarTvelTa winaprebis bibliuri istoria

adamidan iesomde

samyaros Seqmna .................................................................................................................................. 16

babilonis godolis dacema, enaTa da tomTa warmoqmna ................................................ 19

msoflio enaTa ojaxebi ................................................................................................................ 21

protoqarTveluri enis matarebeli eTnosis gansaxleba ........................................... 23

aRTqma RmerTisa erTan .................................................................................................................. 30

Tubali da mosoqi ............................................................................................................................ 37

iberi ....................................................................................................................................................... 44

alali da arami (urartu da armenia) ..................................................................................... 54

farnavazi .............................................................................................................................................. 60

qarTuli saRvTismsaxuro anbanis fuZisdeba ....................................................................... 69

axali aRTqma uflisa ..................................................................................................................... 78

armazi, ahuramazda, molodini mesiisa .................................................................................... 84

pompeusis laSqroba israelsa da iberiaSi ......................................................................... 92

dasruleba gmirulisa da dawyeba sulieri epoqisa ....................................................... 98

Tavi II

qarTuli eklesia I-III saukuneSi

saxelwodeba da mimarTuleba qarTuli eklesiisa ......................................................... 105

saqarTvelo mociqulTa dros ................................................................................................... 108

wmida andriasa da sxva mociqulebis qadageba saqarTveloSi.................................... 118

wmida andrias mimosvla saqarTveloSi ................................................................................. 124

iberiasa da kavkasias skviTeTis nawiladac miiCnevdnen ................................................ 127

mociqulTa mier daarsebuli pirveli avtokefaluri eklesiebi ........................... 130

qarTuli eklesiis samwyso ......................................................................................................... 134

a) saerTo ena ...................................................................................................................................... 136

b) saerTo teritoria da saerTo saxelmwifo .................................................................. 138

g) fsiqiuri wyobis erToba ......................................................................................................... 141

d) ekonomikuri kavSiri dasavleT da aRmosavleT saqarTvelos Soris .............. 144

e) qarTvelebis saerTo warmoSoba, sisxliT naTesaoba................................................ 144

qarTuli eklesiis iurisdiqciis sazRvrebi ....................................................................... 146

`qarTlis~ sazRvrebi da qarTvelTa vinaoba leonti mrovelis mixedviT ......... 147

juanSeris Tanaxmad egrisi `qarTlSi~ Semavali qveyanaa ........................................... 152

sarCevi

Page 177: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1262 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

qarTuli eklesiis iurisdiqciis dasavleTis sazRvrebi

vaxuStis mixedviT ............................................................................................................................ 155

zogierTi berZeni da romaeli istorikosis Tanaxmad, kolxeTi

iberiaSi Semavali qveyanaa .......................................................................................................... 156

qarTli da qarTveli eri somexi istorikosebis mixedviT.......................................... 164

`qarTlis cxovrebis~ simarTle ............................................................................................... 169

saerTo qarTuli koine ena .......................................................................................................... 173

Tavi III

qarTuli eklesia IV saukuneSi

saqarTvelo IV saukuneSi ............................................................................................................. 178

gza qristianobisa I saukunidan wmida ninomde ................................................................... 183

wminda ninos cxovreba ................................................................................................................... 197

Tqmuli abiaTar mRvdelisa, romelic daemowafa wmidasa da netar ninos ........... 205

Tqmuli misive, abiaTar mRvdelisa, kvarTisaTvis uflisa

Cvenisa ieso qristesi..................................................................................................................... 206

Tqmuli sidonia dedakacisa, romelmac ixila da aRwera... .......................................... 210

Tqmuli misive eklesiis aRSenebisaTvis ............................................................................... 212

aRmarTebisaTvis patiosnisa jvrisa ........................................................................................ 216

wigni, romelic miswera romis patriarqma da branjTa

mefem ninos, mefe mirians da qarTlis ers ........................................................................... 218

qarTlis moqcevis wyaroebi ....................................................................................................... 221

qarTuli eklesiis meTaurebi .................................................................................................... 227

qarTuli eklesiis uflebrivi mdgomareobis Sesaxeb ................................................... 232

Tavi IV

qarTuli eklesia V saukuneSi

qveynis zogadi mdgomareoba V saukuneSi ............................................................................. 248vaxtang gorgaslis cxovreba .................................................................................................... 259`ver moawies saqme ese jerisaebr sjulisa...~(proiranuli saeklesio dajgufebani vaxtang gorgaslis reformamde) .............. 276saeklesio-sarwmunoebrivi viTareba saqarTvelossakaTalikosos daarsebisas ......................................................................................................... 287saqarTvelos sakaTalikosos daarseba .................................................................................. 312

Teoriebi qarTuli eklesiis avtokefaliis Sesaxeb ...................................................... 330

Tavi V

qarTuli eklesia VI saukuneSi

qveynis zogadi mdgomareoba VI saukuneSi ............................................................................ 339

qarTuli eklesiis iurisdiqciis sazRvrebi VI saukuneSi ............................................ 342

saeklesio winaswarmetyvelebani qarTuli saxelmwifos gauqmebis Semdeg ...... 344

saeklesio ena albaneTSi, hereTSi, gugarqsa da dasavleT

saqarTveloSi VI-VII saukuneebSi .............................................................................................. 352

Page 178: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1263s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

a) saeklesio ena albaneTSi ........................................................................................................ 352

b) saeklesio ena hereTSi ............................................................................................................. 353

g) saeklesio ena gugarqSi, anu qvemo qarTlSi................................................................ 360

d) saeklesio ena dasavleT saqarTveloSi ......................................................................... 364

arsen safarelis Txzuleba `ganyofisaTvis qarTvelTa da somexTa~ .................... 371

monofizitobis xangrZlivobis Sesaxeb saqarTveloSi ................................................. 379

asureli mamebi monofizitobis winaaRmdeg ......................................................................... 385

`epistoleTa wignis~ mokle Sinaarsi .................................................................................... 393

`erToba~ qarTul da somxur eklesiaTa Soris

uxtanesis mixedviT ......................................................................................................................... 414

somxur eklesiasTan urTierTobis mizezi da misi Sedegi ........................................... 418

qarTveli monofizitebi da somxuri eklesiis wevri

qarTveli qalkedonitebi ........................................................................................................... 425

Tavi VI

qarTuli eklesia VII saukuneSi

qveynis zogadi mdgomareoba VII saukuneSi .......................................................................... 433

iurisdiqciis sazRvrebis cvlileba VII saukuneSi .......................................................... 440

`ganyofa~ qarTul da somxur eklesiaTa Soris.............................................................. 450

arseni safareli `erTobisdroindeli~ somexi kaTalikosebis Sesaxeb ............... 454

qarTuli eklesiis sapatriarqo eklesiad gamocxadeba VII saukuneSi .................. 459

movses kalankatuacis mier aRwerili VII saukunis ambebi ........................................... 468

Tavi VII

qarTuli eklesia VIII-X saukuneebSi

`qarTlis~ istoriuli geografia VIII saukunisaTvis .................................................... 483

qveynis zogadi mdgomareoba VIII-X saukuneebSi................................................................. 490

afxazeTis sakaTalikosos daarseba ....................................................................................... 501

mironis kurTxevis Sesaxeb ......................................................................................................... 507

afxazeTi da tao-klarjeTi qarTvelTa erovnuli

konsolidaciis kerebi .................................................................................................................. 516

qarTuli eklesiis Tavdadebuli Rvawli pirveli mahmadianuri

Semotevis winaaRmdeg (wmida abo Tbileli, wmida daviTi da

konstantine, wmida arCil mefe, wmida miqael gobroni,

wmida konstantine qarTveli) .................................................................................................. 521

wmida grigol xanZTelis samoRvaweo are .......................................................................... 528

avtokefaliis arsi _ `episkoposTa kurTxeva Tavisive episkoposebis mier~ ... 541

abo Tbilelis `qarTvelobisa~ da `qarTvelTa sisxliT monaTesaobis

eTnikuri momentis~ Sesaxeb ....................................................................................................... 544

wmida nino da mociquli eliSa ................................................................................................. 551

termin `naTesaviT qarTvelis~ Sesaxeb................................................................................ 557

`iberia~ _ eTnikuri Sinaarsis matarebeli termini ..................................................... 558

Page 179: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1264 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

Tavi VIII

qarTuli eklesia XI saukuneSi

saqarTvelos sapatriarqos daarsebis politikuri

safuZveli XI saukuneSi ................................................................................................................ 563

qarTuli eklesiis devna 1021-1054 wlebSi

bizantia-saqarTvelos omis dros .......................................................................................... 571

qarTuli eklesiis sapatriarqo Rirsebis aRiareba 1054-1057 wlebSi ................... 585

saqarTvelos sapatriarqos struqtura da iurisdiqciis sazRvrebi ................... 599

a. saqarTvelos sapatriarqos iurisdiqciis Crdilo-dasavleTi sazRvari ....... 604

b. saqarTvelos sapatriarqos iurisdiqciis CrdiloeTis sazRvari ..................... 605

g. saqarTvelos sapatriarqos aRmosavleTis sazRvari ............................................... 606

d. saqarTvelos sapatriarqos iurisdiqciis sazRvari samxreTiT.......................... 607

qarTul eklesiaSi miRebuli Tvalsazrisi saqarTvelos

sapatriarqos daarsebis kanonikuri uflebis Sesaxeb .................................................. 609

diptixis Sesaxeb .............................................................................................................................. 613

saqarTvelos sapatriarqos adgili marTlmadideblur diptixSi ......................... 617

qarTuli eklesiis VI adgili ferara-florenciis

`msoflio~ saeklesio krebaze ................................................................................................ 623

qarTuli eklesiis Sinagani diptixi (jdomisa da dgomis wesi) ............................... 627

Tavi IX

`gaqarTvelebis~ moZvelebuli Teoria

Teoria qarTuli eklesiis mier saqarTvelos kuTxeTa

`gaqarTvelebis~ Sesaxeb ............................................................................................................ 635

somxuri eklesiis istoria, monoTelitoba da

xatmebrZoloba masTan kavSirSi a. kartaSevis mixedviT ............................................ 643

somxuri eklesiis pretenziebi qarTuli eklesiis dauflebisaTvis .................... 655

didi mTargmnelebi ......................................................................................................................... 666

`qarTlis cxovrebis~ armenofiluri redaqcia ............................................................... 676

qarTvelTa armenizaciis Sesaxeb ............................................................................................. 706

Tavi X

qarTuli eklesia XII saukuneSi

daviT aRmaSenebeli

mefeT mefe daviTis cxovreba ................................................................................................... 746

mefe daviTi - morCili berisa ................................................................................................... 763

ruis-urbnisis kreba ....................................................................................................................... 770

eklesia - qarTuli qveynebis gamaerTianebeli ................................................................ 785

yivCaRTa Casaxleba ......................................................................................................................... 790

Page 180: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1265s a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i as a q a r T v el o s s a m o c i qulo e kl e s i i s i s t o r i a

Tamar mefe

Tamar mefis cxovrebis qronika ................................................................................................ 799

Wyondideli da aTabagi ................................................................................................................ 810

Tamari _ wmida keTilmsaxuri mefe ........................................................................................ 821

Tavi XI

qarTuli eklesia XIII saukuneSi

qveynis zogadi mdgomareoba XIII saukuneSi ..........................................................................833

suli Tavdadebisa ............................................................................................................................833

mematianis mier aRwerili ambebi deda RvTismSoblis

mier qarTvelTa mfarvelobis Sesaxeb ................................................................................. 846

Tavi XII

qarTuli eklesia XIV saukuneSi

qveynis zogadi mdgomareoba XIV saukuneSi ......................................................................... 857

mefe giorgi brwyinvale .............................................................................................................. 857

Cvidmetwliani samamulo omi..................................................................................................... 862

Tavi XIII

qarTuli eklesia XV saukuneSi

qveynis zogadi mdgomareoba XV saukuneSi .......................................................................... 872

mefeT mefe monazoni aleqsandre didi ................................................................................. 873qarTuli eklesiis Tavdadebuli brZola saqarTvelos

saxelmwifoebrivi erTianobisaTvis ....................................................................................... 880

erovneba da sarwmunoeba ............................................................................................................. 894

saswaulTmoqmedi xati awyurisa ............................................................................................. 899

Tavi XIV

qarTuli eklesia XVI saukuneSi

saqarTvelo XVI saukuneSi .......................................................................................................... 906

`iyo saqarTvelo uvno mterTagan~ ........................................................................................ 913

Temobriobis aRorZineba erTiani qarTuli saxelmwifos daSlis Sedegad ........ 919

eklesia Temobriobis aRorZinebis dros ............................................................................. 922

Tavi XV

qarTuli eklesia XVII saukuneSi

wmida didmowame qeTevani - mnaTobi saqarTvelosi ........................................................ 927

wmida mefe luarsab II .................................................................................................................... 944

Teimuraz mefis brZola `qarTvelobisaTvis~ ................................................................... 949

tyveTa syidva ................................................................................................................................... 968

Tavi XVI

qarTuli eklesia XVIII saukuneSi

brZola `gamoxsnisa~ da `aRdgomisaTvis~ ........................................................................... 979

evropuli (kaTolikuri) orientacia da misi kraxi ........................................................ 990

Page 181: Tavi XVII qarTuli eklesia XIX _ XX saukuneSi

1266 mitropolitimitropolitimitropolitimitropolitimitropoliti a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e a n a n i a j a f a r i Z e

vaxtang VI-is rusuli orientacia da misi kraxi .............................................................. 999

vaxtang VI-isa da muxranel bagrationTa didi ojaxis mamuliSviloba ............... 1004

eklesiis Sinauri yofa anton pirvelamde .......................................................................... 1010

mironcxebul mefeTa taxtis aRdgena _ `qarTvelobis~ gamarjveba.................... 1036

saqarTvelo `qarTvelobis~ gamarjvebis Semdeg ........................................................... 1040

didi kaTalikosis epoqa ............................................................................................................... 1045

didi Ralati...................................................................................................................................... 1065

suli erTobisa ................................................................................................................................. 1077

Tavi XVII

qarTuli eklesia XIX _ XX

saukuneSi

Sesavali .............................................................................................................................................. 1087

saqarTvelos eklesiis avtokefaliis gauqmeba ............................................................... 1090

saxalxo ajanyeba avtokefaliis dasacavad ....................................................................... 1096

eparqiaTa gauqmebiT gamowveuli mZime sarwmunoebrivi Sedegebi ........................... 1098

avtokefaluri moZraobis dawyeba .......................................................................................... 1101

wmida ilia marTlisa da qarTveli mRvdelmTavrebis brZola

avtokefaliis aRsadgenad .......................................................................................................... 1103

eklesia aTeistebis batonobis dros .................................................................................... 1114

avtokefaluri moZraobis dagvirgvineba............................................................................. 1125

erovnuli saxelmwifosa da erovnuli eklesiis urTierToba ................................. 1132

Tavi XVIII

saqarTvelos eklesiis istoriis

periodizacia

saqarTvelos eklesiis istoriis periodizacia .............................................................. 1137

saeklesio istoriografia I periodi (I-XI ss;)(wmida mociqulebidan

ruis-urbnisis krebamde) .............................................................................................................. 1142

II periodi (XII-XVIII ss.) (ruis-urbnisis krebidan

avtokefaliis gauqmebamde) ........................................................................................................ 1151

III periodi (XIX_XX) (avtokefaliis gauqmebidan dRemde) ............................................ 1155

SeniSvnebi (wyaroebi da literatura) ................................................................................ 1165

saZieblebi

a) pirTa ................................................................................................................................................ 1200

b) geografiul saxelTa .............................................................................................................. 1229

g) eTnikur saxelTa ........................................................................................................................ 1253