T.C. MUĞLA ÜNİVERSİTESİdocs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/Oyun... · bölümlerinde ise, yer almadığı görülmüştür. Bunlara ek olarak,

T.C.

MUĞLA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ

OYUN TEKERLEMELERİNİN ARAŞTIRILMASI VE İNCELENMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

GÜLŞAH GÖKTAŞ

DANIŞMAN

YARD. DOÇ. DR. MEHMET NACİ ÖNAL

OCAK, 2006

MUĞLA

T.C.

MUĞLA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ

OYUN TEKERLEMELERİNİN ARAŞTIRILMASI VE İNCELENMESİ

GÜLŞAH GÖKTAŞ

Sosyal Bilimler Enstitüsünce

“Yüksek Lisans”

Diploması Verilmesi İçin Kabul Edilen Tezdir.

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih :

Tezin Sözlü Savunma Tarihi : Tezin Danışmanı : Jüri Üyesi : Jüri Üyesi : Enstitü Müdürü :

OCAK, 2006

MUĞLA

YEMİN

Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması

ve İncelenmesi” adlı çalışmamın, tarafımdan bilimsel ahlâk ve geleneklere aykırı düşecek

bir yardıma başvurulmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin Kaynakça’da

gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu

onurumla doğrularım.

Ocak, 2006

Gülşah GÖKTAŞ

TEZ ÖZETİ Bu çalışmada yer alan 700 tekerleme metni, 1930-2005 yılları arasında

yayınlanmış olan çeşitli yazılı kaynaklara başvurularak hazırlanmıştır. Tekerleme

metinleri, şekil özelliklerine göre tasnif edilerek; her tekerlemeye bir tasnif numarası

verilmiştir. Çalışmada yer alan tekerleme metinleri, “Manzum Tekerlemeler”,

“Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler” ve “Mensur Tekerlemeler” olmak üzere üç

bölümde incelenmiştir.

“Manzum Tekerlemeler”in ele alındığı BİRİNCİ BÖLÜM’de tekerlemeler;

“oyun” süreci içindeki aşamalara göre; “A. Oyun Öncesinde Söylenen

Tekerlemeler”, “B. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler” ve “C. Oyun

Sonrasında Söylenen Tekerlemeler” olarak tasnif edilmişlerdir. Müstakil bir oyuna

bağlı olmayan, alay, kızdırma, güldürme gibi amaçlarla söylenen tekerlemeler ise,

“D. Bağımsız Oyun Tekerlemeleri” olarak adlandırılmıştır. Ayrıca “A. Oyun

Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”, oyuna hazırlık aşamasındaki evrelere göre de;

“a. Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri”, “b. Ebe Seçme Tekerlemeleri

(Sayışmacalar)” ve “c. Eş Seçme Tekerlemeleri” olmak üzere alt başlıklara

ayrılmıştır.

“Manzum Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirdiğimiz BİRİNCİ

BÖLÜM’de tekerlemeler, dış ve iç yapıya ait unsurlara göre; “I. Manzum

Tekerlemelerin Dış Yapısı” ve “II. Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı” olmak

üzere, iki alt başlıkta incelenmiştir. Bunlardan, “I. Manzum Tekerlemelerin Dış

Yapısı”nın incelendiği bölümde, bu tekerleme metinleri; dış yapı özelliklerine göre

kendi içinde: “1. Yapılarında Kararlılık Gösteren Tekerlemeler” ve “2. Yapılarında

Kararlılık Göstermeyen Tekerlemeler” olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Ayrıca bu

“Manzum Tekerlemeler”in tasnifinde; tekerlemelerin “dize sayıları” ölçüt alınarak,

azdan-çoğa doğru bir sıralama düzeni gözetilmiştir.

“Yapılarında Kararlılık Gösterenler” ve “Yapılarında Kararlılık

Göstermeyenler” sınıflaması, Ahmet Şükrü Esen’in, “Anadolu Türküleri” adlı

eserinden örnek alınmış olup, çalışmamızın “I. Manzum Tekerlemelerin Dış Yapısı”

bölümü, bu alt başlıklarla değerlendirilmiştir (Esen, 9-22).

“II. Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı” başlığı altındaki bölüm ise;

“1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” ve “2. Söz Değeri Öne Çıkan

Tekerlemeler” olmak üzere iki alt başlıkta değerlendirilmiştir. Bu tekerlemeleri

oluşturan sözcüklere göre; anlamca bir karşılığı bulunmayan seslerin ya da bazı

hecelerin oluşturduğu tekerlemeler, “1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”;

anlamlı bir karşılığı bulunan kelimelerin oluşturduğu tekerlemeler ise, “2. Söz

Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır.

Çalışmamız sırasında, “1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”in, sınırlı

sayıda olduğu ve bu tekerlemelerin; sadece “A. Oyun Öncesinde Söylenen

Tekerlemeler” ve “B. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler” bölümlerinde yer

aldığı görülmüştür. “1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”in; çalışmamızın “C.

Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler” ve “D. Bağımsız Tekerlemeler” başlıklı

bölümlerinde ise, yer almadığı görülmüştür.

Bunlara ek olarak, “2. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”e ayrı bir alt

başlık açılarak, tekerlemelerde geçen unsurlar (hayvan adları, sayılar, şahıs adları,

yer adları, renk adları vb.) “Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemelerdeki Unsurlar”

başlığı altında değerlendirilmiştir.

“Ses Değeri” ve “Söz Değeri” ifâdeleri, Mehmet Naci Önal’ın,

“Türkçe’nin Eğitimi ve Öğretiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi” konulu

makalesinden örnek alınmış olup, “II. Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı” bölümü,

bu alt başlıklarla değerlendirilmiştir (Önal, 138-142).

Çalışmamızın İKİNCİ BÖLÜMÜ, “Manzum-Mensur Karışık

Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır. Hem manzum (şiir) hem de mensur (düz yazı)

yapı özelliği gösteren bu tekerleme metinleri, dize sonlarında ses benzerliklerinin

bulunması, kısmen de olsa tam ve yarım kafiyelerin bulunması gibi özellikleri

nedeniyle manzum bir yapıya yaklaşırken, aynı tekerleme metinlerinin, ikili konuşma

diyaloglarından oluşması, bu metinlerin mensur özelikler göstermesine de neden

olmuştur. Bu “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler”; “Manzum Tekerlemeler”de

olduğu gibi, “A. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”, “B. Oyun Sırasında

Söylenen Tekerlemeler”, “C. Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler” ve “D.

Bağımsız Oyun Tekerlemeleri” olmak üzere dört bölüme ayrılmıştır.

“Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler”, karşımıza yeni bir tür olarak

çıkmaktadır. Bu tekerlemeler, birçok yazılı kaynağa “manzum” olarak geçmişlerdir.

Çalışmamızda bu bölüm için, “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler” olarak, ayrı

bir başlık açılmasının nedeni; bu tekerleme metinleri içindeki yapı farklarını ortaya

koymak ve bu “farklı iki yapı”yı (manzum-mensur) belirginleştirmektir.

Çalışmamızda bu tekerlemeler, dize/satır sayılarına göre, azdan-çoğa doğru bir

sıralama düzeni gözetilerek tasnif edilmişlerdir.

Çalışmanın ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜ “Mensur Tekerlemeler”in yer aldığı

bölümdür. Bu bölüm “Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler (Yanıltmacalar)” olarak

adlandırılmıştır. Üçüncü bölümde yer alan tekerlemeler, manzum bir yapıda

olmadıkları için yapılarına göre değil, alfabetik olarak tasnif edilmişlerdir. Bu

bölümde yer alan tekerlemelerde aliterasyonların kullanıldığı görülmüştür. Bu

tekerlemeler içerisinde yapılan aliterasyonlar, çalışmamızda koyu harflerle yazılarak

belirgin hâle getirilmiştir.

“Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler” tanımı ilk olarak; Şükrü Elçin’in

“Halk Edebiyatına Giriş” adlı eserindeki tekerleme tasnifinde yer almış olup,

çalışmamızın üçüncü bölümü, bu başlık altında değerlendirilmiştir (Elçin, 2000,

592-598).

Ayrıca Manzum Tekerlemeler bölümünde, çocukların hemen her

tekerlemede, “ikileme” kullandığı görülmüştür. Bu tekerlemelerde kullanılan

ikilemelerin, “iki sözcüğü anlamlı ikileme”, “bir sözcüğü anlamlı ikileme”, “iki

sözcüğü de yarı anlamlı ikileme” gibi genel ikileme kullanımlarının dışında;

çoğunlukla “anlamsız sözcüklerle kurulan ikilemeler”den oluştuğu dikkati

çekmektedir. Çalışmamızda, çocuklara özgü bir kullanım olan ve “anlamsız

sözcüklerle kurulan bu ikilemeler”in; diğer ikilemelere oranla daha fazla yer tuttuğu

tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda, “Genel Alfabetik Dizinden” sonra, “Kalıplar

Dizini” başlığı altında, bu ikilemeler ve kalıp ifadeler gösterilmiştir.

“Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu

çalışmamızın amacı, çocuk dünyası içerisinde önemli bir yeri olan tekerlemelerin,

eldeki malzemeye göre, düzenli bir tasnifini oluşturmak ve bu tekerleme metinlerinin

genel olarak birer edebî metin özelliğine sahip olup olmadıklarını belirlemektir.

ABSTRACT

The 700 nursery rhymes in this study are compiled from various written

sources published between 1930 and 2005. The texts of these nursery rhymes are

classified according to formal attributes and each of them is given a classification

number. These rhymes are analyzed in three sections: “Verse Nursery Rhymes,”

“Verse and Prose Mixed Nursery Rhymes,” and “Prose Nursery Rhymes.”

The first section of this study consists of two subsections: The Formal

Structure of the Verse Nursery Rhymes and The Interior Structure of the Verse

Nursery Rhymes. In the Formal Structure of the Verse Nursery Rhymes, nursery

rhymes are classified according to their place in the various stages of a game such as

rhymes recited before the game, during the game or after the game. The rhymes not

connected to a game and recited to tease, make fun and ridicule are collected under

the title of Independent Nursery Rhymes. The nursery rhymes recited before the

games are also divided into subcategories such as Invitation to Play Rhymes,

Choosing a Partner Rhyme, and Choosing the First Player.

In the Interior Structure of the Verse Nursery Rhymes, rhymes are divided

into two categories: rhymes with lexical value and rhymes with sound value. The

rhymes with the lexical value offer words with meanings and the rhymes with sound

value give us words, syllables and sounds without meaning. The study also

demonstrates that the rhymes with sound value are found in before and during the

game rhymes while this type of rhymes is not seen in the after the game rhymes and

the independent rhymes.

The second section of this study is called Verse and Prose Mixed Nursery

Rhymes. These rhymes exhibit both prose and verse qualities. The verse quality

comes from the rhyming endings of the lines and the prose quality comes from the

fact that these rhymes are usually presented in a dialogue. This type of rhymes is

also divided into four groups such as rhymes recited before the game, during the

game, after the game, and independent rhymes.

The third section of the study presents Prose Nursery Rhymes. They are

called Rhymes based on Word Play or Puns. These are classified alphabetically. It

is observed that this type of rhymes makes use of alliterations and these alliterations

are indicated in bold characters in the study.

This thesis titled “The Research and Analysis of Nursery Rhymes” aims to

classify the nursery rhymes that have great importance in a child’s world and to

analyze them in order to demonstrate their value as literary texts.

I

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ............................................................................................................VIII

KISALTMALAR ............................................................................................XI

GİRİŞ.................................................................................................................XII

I . TEKERLEME KAVRAMI...............................................................XII

A . TANIM

1 . Sözlüklerde Tekerlemenin Tanımı.............................................XII 2 . Ansiklopedilerde Tekerlemenin Tanımı...................................XIII

3 . Bilim Adamlarının Çalışmalarında Tekerlemelerin Tanımı…XIV

II . TEKERLEMELERİN KÖKENİ...................................................XVI

III . TEKERLEMELERİN ÖZELLİKLERİ.......................................XVI

1 . Tekerlemelerin Genel Özellikleri.............................................XVI

2 . Tekerlemelerin Yapısal Özellikleri...........................................XIX

IV . TEKERLEME TÜRLERİ..............................................................XIX

1 . Masal Tekerlemeleri.................................................................XIX

2 . Seyirlik Oyunların İcrasında Söylenen Tekerlemeler................XX

a . Karagöz Tekerlemesi...........................................................XX

b . Orta Oyunu Tekerlemesi......................................................XX

c . Meddah Tekerlemesi...........................................................XXI

3 . Saz Şairliği Geleneğinde Tekerlemeler....................................XXI

4 . Mektup Tekerlemeleri.............................................................XXII

5 . Tören Tekerlemeleri................................................................XXII

6 . Halk Hikayesi Tekerlemeleri..................................................XXII

7 . Okşamalar.............................................................................XXIII

8 . Dua, Dilek ve Niyet Tekerlemeleri........................................XXIV

9 . Muhtelif Vesilelerle Söylenen Tekerlemeler..........................XXIV

10 . Oyun Tekerlemeleri...............................................................XXIV

II

V . TEKERLEMELERİN HALK EDEBİYATI

TÜRLERİ İLE İLİŞKİSİ.............................................................XXV

1 . Mâni-Tekerleme.......................................................................XXV

2 . Türkü-Tekerleme......................................................................XXV

3 . Ninni-Tekerleme.....................................................................XXVI

4 . Bilmece-Tekerleme.................................................................XXVI

5 . Deyim-Tekerleme..................................................................XXVII

6 . Atasözü-Tekerleme..............................................................XXVIII

VI . TEKERLEMELERİN TASNİFİ.............................................XXVIII

BİRİNCİ BÖLÜM

MANZUM TEKERLEMELER

I . MANZUM TEKERLEMELERİNİN DIŞ YAPISI..........................1

A . OYUN ÖNCESİNDE SÖYLENEN TEKERLEMELER...........2

1 . Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri..................................2

1.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler....................................2

1.1.1. Dört Dizeli Olanlar..................................................2

1.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler..............................2

1.2.1. İki Dizeli Olanlar.....................................................2

1.2.2. Üç Dizeli Olanlar.....................................................3


2 . Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar) .............................4

2.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler....................................4

2.1.1. İki Dizeli Olanlar.....................................................4

2.1.2. Üç Dizeli Olanlar.....................................................6


III

2.1.4. Beş Dizeli Olanlar.................................................10

2.1.5. Altı Dizeli Olanlar.................................................11

2.1.6. Yedi Dizeli Olanlar...............................................12

2.1.7. Sekiz Dizeli Olanlar..............................................12

2.1.8. On Dizeli Olanlar..................................................13

2.1.9. On İki Dizeli Olanlar.............................................14

2.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler..............................14

2.2.1. İki Dizeli Olanlar..................................................14

2.2.2. Üç Dizeli Olanlar...................................................16

2.2.3. Dört Dizeli Olanlar................................................22

2.2.4. Beş Dizeli Olanlar..................................................34

2.2.5. Altı Dizeli Olanlar..................................................40

2.2.6. Yedi Dizeli Olanlar.................................................50

2.2.7. Sekiz Dizeli Olanlar................................................54

2.2.8. Dokuz Dizeli Olanlar..............................................58

2.2.9. On Dizeli Olanlar...................................................59

2.2.10. On Bir Dizeli Olanlar.............................................61

2.2.11. On İki Dizeli Olanlar..............................................63

2.2.12. On Üç Dizeli Olanlar..............................................68

2.2.13. On Dört Dizeli Olanlar............................................69

2.2.14. On Altı Dizeli Olanlar..............................................70

2.2.15. On Yedi Dizeli Olanlar.............................................71

2.2.16. On Dokuz Dizeli Olanlar..........................................72

3 . Eş Seçme Tekerlemeleri.........................................................73

3.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler..................................74

3.1.1. İki Dizeli Olanlar...................................................74

3.1.2. Altı Dizeli Olanlar..................................................74

IV

3.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler............................75

3.2.1. İki Dizeli Olanlar....................................................75

3.2.2. Dört Dizeli Olanlar.................................................76

3.2.3. Beş Dizeli Olanlar...................................................77

B . OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER.............77

1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler...................................77

1.1. İki Dizeli Olanlar......................................................77

1.2. Üç Dizeli Olanlar......................................................78

1.3. Dört Dizeli Olanlar....................................................78

1.4. Sekiz Dizeli Olanlar....................................................79

2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler............................79

2.1. İki Dizeli Olanlar.....................................................79

2.2. Üç Dizeli Olanlar.....................................................80

2.3. Dört Dizeli Olanlar..................................................80

2.4. Beş Dizeli Olanlar....................................................82

2.5. Altı Dizeli Olanlar....................................................83

2.6. Yedi Dizeli Olanlar...................................................84

2.7. Sekiz Dizeli Olanlar..................................................86

2.8. Dokuz Dizeli Olanlar................................................88

2.9. On Dizeli Olanlar......................................................89

2.10. On Bir Dizeli Olanlar...............................................90

2.11. On İki Dizeli Olanlar................................................91

2.12. On Üç Dizeli Olanlar................................................94

2.13. On Dört Dizeli Olanlar.............................................95

2.14. On Beş Dizeli Olanlar...............................................96

2.15. On Altı Dizeli Olanlar...............................................96

C . OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER…......99

1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler..................................99

1.1. İki Dizeli Olanlar......................................................99

V

2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler..........................100

2.1. İki Dizeli Olanlar....................................................100

2.2. Dört Dizeli Olanlar.................................................101

2.3. Yedi Dizeli Olanlar..................................................103

2.4. Dokuz Dizeli Olanlar................................................103

D . BAĞIMSIZ OYUN TEKERLEMELERİ...................................104

1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler................................104



2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler..........................109


2.2. Üç Dizeli Olanlar....................................................110


2.4. Beş Dizeli Olanlar...................................................120

2.5. Altı Dizeli Olanlar...................................................121

2.6. Yedi Dizeli Olanlar..................................................122

2.7. Sekiz Dizeli Olanlar.................................................122

2.8. Dokuz Dizeli Olanlar...............................................123

2.9. On Dizeli Olanlar....................................................123

2.10. On İki Dizeli Olanlar...............................................124

II . MANZUM TEKERLEMELERİNİN İÇ YAPISI........................126

A . OYUN ÖNCESİNDE SÖYLENEN TEKERLEMELER......127

1 . Ses Değeri Öne çıkan Tekerlemeler.....................................127

2 . Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler.....................................127

B . OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER….....127

1 . Ses Değeri Öne çıkan Tekerlemeler.....................................127

2 . Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler.....................................127

VI

C . OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER….127

1 . Söz Değeri Öne çıkan Tekerlemeler.....................................127

D . BAĞIMSIZ OYUN TEKERLEMELERİ................................127

1 . Söz Değeri Öne çıkan Tekerlemeler......................................127

1.1. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemelerdeki Unsurlar......128

1.1.1. Hayvan Adları........................................................128

1.1.2. Sayılar....................................................................128

1.1.3. Şahıs Adları............................................................129

1.1.4. Yer Adları...............................................................129

1.1.5. Renk Adları.............................................................130

1.1.6. Alay-Kızdırma Amaçlı Unsurlar.............................130

1.1.7. Güldürme Amaçlı Unsurlar....................................131

1.1.8. Sebze-Meyve-Bitki-Yiyecek Adları..........................131

1.1.9. Film Karakterleri-Ünlü Kişiler...............................132

İKİNCİ BÖLÜM

MANZUM-MENSUR KARIŞIK TEKERLEMELER

1 . Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler................................133

2 . Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler..................................134

3 . Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler...............................150

4 . Bağımsız Oyun Tekerlemeleri................................................152

VII

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MENSUR TEKERLEMELER

SÖZ OYUNLARINA DAYALI TEKERLEMELER (YANILTMACALAR)

A .....................................................................................................................155

B .....................................................................................................................158

C – Ç ...............................................................................................................162

D .....................................................................................................................165

E .....................................................................................................................168

F .....................................................................................................................170

G .....................................................................................................................171

H .....................................................................................................................173

I – İ ….............................................................................................................174

J ......................................................................................................................176

K .....................................................................................................................176

L ......................................................................................................................182

M .....................................................................................................................183

N .....................................................................................................................184

O - Ö ...............................................................................................................185

P ......................................................................................................................185

R ......................................................................................................................186

S – Ş ................................................................................................................186

T ......................................................................................................................191

U - Ü ...............................................................................................................192

V ......................................................................................................................193

Y ......................................................................................................................194

Z ......................................................................................................................194

SONUÇ ...........................................................................................................196

KAYNAKÇA .................................................................................................203

DİZİN ...............................................................................................................213

VIII

ÖNSÖZ

Tekerlemeler, yapıları itibariyle manzum özellikler gösterdiklerinden, bir

tür olarak anonim halk şiiri içerisinde değerlendirilmektedir. Kendi başlarına

kullanımları olmadığı için daha çok masal, ninni, mâni, bilmece gibi diğer edebî

türlerle yakından ilişkilidir. Bu çalışmada, “Oyun Tekerlemeleri” üzerinde

durulacaktır.

“Oyun Tekerlemeleri”, daha çok çocuklar tarafından ortaya konan, özgün

halk edebiyatı malzemeleridir. Çocuklar tarafından üretilmiş olan ve yaratıcısı

belli olmadığı için anonim sayılan bu tür, çocukların dünyasında önemli bir yere

sahiptir.

“Oyun Tekerlemeleri” de diğer tekerleme türlerinde olduğu gibi, manzum

özellikler gösterdiğinden, anonim halk şiiri içerisinde değerlendirilmiştir. Bu

nedenle “Oyun Tekerlemeleri”, çocuk zihninin ve çocuk dünyasının ürettiği ilk

şiir örnekleri olarak düşünülebilir.

Çocuk zihninin sınırsızlığı ve dili kullanma becerisinin ortaklaşa

kullanıldığı bu metinlerin, belli bir konusu yoktur. Kimi zaman yapılarında

kararlılık gösterirken, kimi zaman göstermezler. Birçoğunun içinde anlamlı

kelimeler bulunduğu gibi, anlamsız kelimelerin de yer aldığını görebiliriz. Çoğu

zaman bu tekerlemelerde, kelime ve ses tekrarlarına başvurulmuş; kelimeler

hecelere bölünerek, dizeler arasında ritmik bir ses ahengi yakalanmıştır.

Bu çalışmada 700 oyun tekerlemesi esas alınmıştır. Tekerlemeler, üç

bölüm halinde incelenmiştir. Çalışmanın Birinci Bölümü, sadece çocuklara ait

olan tekerlemelere ayrılmış ve “Manzum Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır.

Bu bölümdeki tekerlemeler, “Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”, “Oyun

Sırasında Söylenen Tekerlemeler”, Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler ve

“Bağımsız Oyun Tekerlemeleri” olarak dörde ayrılmış; iç ve dış yapıları

itibariyle incelenmiş; yapılarında kararlılık gösterip göstermediği tartışılarak,

yapılarının sağlamlığı veya eksikliğine karar verilmiştir.

IX

Çalışmanın İkinci Bölümü, “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler”e

ayrılmıştır. Bu bölümdeki tekerlemeler, şiir ve düz yazı özelliklerinin her ikisine

de sahip oldukları için, bu başlık altında değerlendirilmiştir.

Çalışmanın Üçüncü Bölümünde ise, çocukların ve yetişkinlerin kullandığı

tekerlemeler birlikte ele alınmıştır. Bu tekerlemeler, söyleme güçlüğü ve dil

becerisi gerektirme gibi özellikler taşıdığından, “Söz Oyunlarına Dayalı

Tekerlemeler (Yanıltmacalar)” olarak adlandırılmışlardır.

Bu çalışma sırasında, çocuk oyunlarındaki tekerlemelerle ilgili derli toplu

çalışma sayısının oldukça az veya yetersiz olduğu görülmüştür. Yapılan

çalışmaların birçoğunun ise, çocuk oyunlarındaki tekerlemelerle doğrudan değil,

dolaylı olarak yapılmış çalışmalar olduğu dikkati çekmektedir. Bu çalışma bir

toplama çalışması olduğundan, daha çok yazılı kaynaklara başvurulmuş; bunun

yanı sıra sözlü kaynaklardan da faydalanılmıştır. Tekerleme ile ilgili kaynak

kitapların dışında, ağırlıklı olarak süreli yayınlara da yer verilmiştir. Folklor

Postası, Folklora Doğru, Sivas Folkloru, Türk Folkloru, Türk Folklor

Araştırmaları vs. gibi şimdiye kadar yayınlanmış folklorla ilgili süreli yayınların

tamamı, konuyla ilgili olarak gözden geçirilmiştir.

Tekerlemeler üzerinde yapılan inceleme ve tasniflerin belirlenmesinde,

Rémy Dor’un, “ Comptınes De Turque (Türkiye Sayışmaları)” (Pertev Naili

Boratav Arşivinden); Ali Duymaz’ın “İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler”;

Doğan Kaya’nın “Anonim Halk Şiiri” adlı eserleri ve “Mehmet Naci Önal’ın

Türkçe’nin Eğitimi ve Öğretiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi”

konulu makalesi ile Bilge Türkiçin’in 1969-1974 yılları arasında, “doğal gözlem

yöntemi”ne dayalı olarak yapılmış bir çalışma olan, “Çocuk Oyunları ve

Tekerlemeleri” konulu makaleleri, bu çalışmaya kaynaklık etmiştir.

“Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu

çalışmamızın kaynak araştırmaları sırasında, özellikle Ankara Milli Kütüphane,

Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanesi, Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi, Gazi

Üniversitesi Kütüphanesi, Hacettepe Üniversitesi Kütüphanesi, İzmir Milli

Kütüphane, ODTÜ Kütüphanesi, Uludağ Üniversitesi Kütüphanesi ve YÖK Tez

X

Merkezi’nden yararlanılmıştır. Bunların dışında, Ankara Milli Kütüphane’de

bulunan, Eski Eserler Yazmaları Kataloğu incelenmiş ve tekerleme ile ilgili

kaynakların mikrofilmleri çekilmiştir. Bu çalışmaya önemli ölçüde kaynaklık

edebilecek, “Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde, 1940-1980

yılları arasında yapılmış olan, halk bilimi (folklor çalışmaları) ile ilgili lisans

tezleri”ne; (tezlerin kütüphanede fazla yer tuttuğu gerekçesiyle SEKA’ya

gönderilmesi nedeniyle) ulaşılamamıştır. Ayrıca, Kültür Bakanlığı HAGEM

Arşiv’lerinden de yeni gelen kanunlar gereğince yararlanılamamıştır.

Bu tezi hazırlarken, öncelikle bugünlere ulaşmamda büyük emeği geçen

sevgili aileme; çalışma süresince desteğini esirgemeyen değerli arkadaşım Korel

GÖKÇE’ye; başvuru kaynaklarına ulaşmamda kolaylık sağlayan Ankara Milli

Kütüphane görevlisi Sayın İslam ATEŞ’e; özel arşivindeki ders notlarıyla bu

çalışmaya önemli katkısı bulunan, Kuş Dili Eğitim Merkezi eğitmenlerinden

Sayın Dr. Attila SARIKAYALI’ya ve bu notların teminini sağlayan, Kuş Dili

Eğitim Merkezi yetkililerinden Sayın Mete ORAN’a;

Bu çalışmadaki “Tez Özeti” bölümünün; yabancı dile çevirisi

aşamasındaki katkılarından dolayı, Muğla Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü öğretim üyesi, Sayın Doç.Dr. Çiğdem PALA

MULL’a ve özellikle beni, “Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi”

konusuna teşvik ederek, bu tezin “çalışma yöntemi”nin belirlenmesinde ve tezin

ortaya çıkmasında büyük katkılar sağlayan, değerli hocam Sayın Yard. Doç. Dr.

Mehmet Naci ÖNAL’a, teşekkürü bir borç bilirim.

XI

KISALTMALAR

B.D.N. : Basılmamış Ders Notları

Bkz. : Bakınız

C. : Cilt

DTCF : Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

FD : Folklora Doğru

FP : Folklor Postası

HAGEM : Halk Kültürleri Araştırma Geliştirme Genel Müdürlüğü

Haz. : Hazırlayan

MF : Milli Folklor

No. : Numara

ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi

S. : Sayı

s. : Sayfa

SF : Sivas Folkloru

TD : Türk Dili

TDK : Türk Dil Kurumu

TF : Türk Folkloru

TFA : Türk Folklor Araştırmaları

TK : Türk Kültürü

TRT : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu

vb. : Ve benzerleri

vs. : Ve saire

Yay. : Yayın

YÖK : Yükseköğretim Kurulu

XII

GİRİŞ

I. TEKERLEME KAVRAMI

A. TANIM

1. Sözlüklerde Tekerlemenin Tanımı:

1. Şemsettin Sami’nin Kamus-ı Türkî adlı eserinde tekerleme; “1.saçma

sapan mukaddime 2. masal tekerlemesi” olarak ifade ediliyor (Şemsettin Sami, 429).

2. Derleme Sözlüğü’nde tekerleme; “1. Masallara başlarken söylenen yarı

anlamlı yarı anlamsız sözler ve 2. Atasözü” olarak açıklanmıştır (Derleme Sözlüğü,

X, 3863).

3. Türkçe Sözlük’te tekerleme;“1. Tekerlemek işi , yuvarlamak 2. Çoğunlukla

basma kalıp söz. 3. Masalların başında bulunan kafiyeli giriş sözleri 4. Saz şairleri

arasında yapılan deyiş yarışı 5. Orta oyununda, özellikle Kavuklu’nun kullandığı

sözler” olarak ifade edilmektedir (Türkçe Sözlük, 1936).

4. Edebiyat Terimleri Sözlüğü’nde tekerleme, “Genellikle ölçülü, kafiyeli,

simetrili, onamatopeli ve sürrealist anlamlı söz dizisi.” olarak tanımlanır (Akalın,

277-278).

5. Edebiyatımızda İsimler ve Terimler Sözlüğü’nde ise tekerleme ayrı iki

madde olarak ele alınmıştır. Bu maddelerden ilkinde tekerleme: “ağızda yuvarlanan

söz…saçma sapan söz…Eşsesli kelimelerle kurulu konuşma…” şeklinde açıklanmış

ve daha çok çocuk folklorunda hoşça vakit geçirmek, konuşma kabiliyeti kazanmak,

oyunlarda eş ve ebe seçmek için kullanıldığına değinilmiştir. Diğer tekerleme

maddesinde ise; âşık fasıllarında, saz şairlerinin yaptıkları şiir yarışmalarının halk

arasında tekerleme, şairler arasında ise tekellüm diye bilindiği ifâde edilmiştir (Tekin,

589-590).

XIII

6. Yabancı dil sözlüklerinde ise tekerleme şu şekilde karşılık bulur:

İngilizce’de tekerleme, “jingle” (tekerleme, tekerlemeli şarkı); “tongue twister” (Bir

kelime, deyim ya da cümlenin, küçük değişiklikler yaparak benzer seslerin bir anda

kullanılmasıyla yapılan, söylenmesi zor söz oyunları); nursery rhyme (çocuk şiiri)

olarak tanımlanıyor. “ Shall he sell sea shells? etc. ” (Webster’s New İnternatioal

Dictionary of the English Language, 2665; The Oxford Dictionary of Nursery

Rhymes, 47).

Tekerleme Fransızca’da “comptine” (Çocuk şarkısı, oyuncuların bir oyundaki

rollerinin belirlenmesi için söylenen şarkılar) olarak karşılık buluyor (Dictionnaries

Le Robert, 248).

Almanca’da tekerleme “zungenbrecher” (Aynı ve yakın seslere sahip olan

kelimelerin, yan yana konarak hızlıca söylenmesinden ortaya çıkan ve sadece

konuşulan, akıcı dillerde kullanılan bir dil oyunu) olarak tanımlanıyor (Die

Cambridge Enzyklopädie der Sprache , 65).

Ayrıca tekerleme çeşitli Türk boylarında şu adlarla bilinir: Azerbaycan

Türkleri Âşık Edebiyatında; “tekerleme”, çocuk folklorunda; “sanama”, Dobruca

Tatarları masallarında; “tekerleme”, Gagauzlarda; “tekerleme, sayılmak, badaşmak”,

Kazak Türklerinde; “öleñ (hayvan tekerlemeleri için), tekerleme”, Kırgız Türklerinde

“cañılmaç”, Kıbrıs ve Makedonya Türklerinde “tekerleme”, Özbek Türklerinde;

“bala koşukları, sanaş, sanak”, çocuk folklorunda; “sayılmak” ve Türkmenistan’da

“sanavaç” (Kaya,1999, 546).

2. Ansiklopedilerde Tekerlemenin Tanımı:

1. Türk Ansiklopedisi’nin “Tekerleme” maddesinde, bir çeşit söz

cambazlığı, hayal oyunu olduğu ve tekerlemelerin ortak ve kendine has özelliklerinin

başında kafiye, aliterasyon, yarım kafiye ile çeşitli yöntemlere başvurularak elde

edilen ‘ahenk’ ve ‘semantik’ kelime oyunları ve birbirini tutmaz hayal ve

düşüncelerin ardı ardına sıralanmasından meydana geldiği ifade edilmektedir. Ayrıca

tekerlemelerde olması mümkün olmayan durumların, tabiat kanunlarıyla çelişen

XIV

görüntünün ve davranışlarla ‘irrasyonel’ bir dünya tablosunun sergilendiğine dikkat

çekilir (Türk Ansiklopedisi, 37).

2. Tekerlemenin ayrı bir madde olarak yer aldığı başka bir kaynak Türk Dili

ve Edebiyatı Ansiklopedisi’dir. Burada tekerleme, masal, hikâye, halk tiyatrosu,

bilmece gibi türlerin içinde, Âşık Edebiyatında, çocuk oyunlarında ve bazı törenlerde

ya da bağımsız olarak görülen halk edebiyatı türü olarak açıklanır (Türk Dili ve

Edebiyatı Ansiklopedisi, 296-298).

3. Anabritannica ansiklopedisinde tekerleme, ses oyunları ve çağrışımlarla

birbirine bağlanan genellikle birbirini tutmaz düşüncelerin sıralanmasına dayanan,

kalıplaşmış söz dizisi şeklinde açıklanmıştır. Beklenmedik söz oyunlarıyla şaşırtıcı

ve eğlendirici bir etki yaratan tekerlemeler; masal tekerlemeleri, oyun tekerlemeleri,

tören tekerlemeleri ve bağımsız tekerlemeler olarak sınıflandırılabilir denmektedir

(Anabritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, 490).

4. Bunların dışında tekerleme ile ilgili diğer ansiklopedilerde de birçok

tanımla karşılaşılmasına rağmen, bu kaynaklarda hemen hemen birbirine çok yakın

tanımlar yapılmıştır. (Büyük Larousse, XXII, 11358; Meydan Larousse, XII, 16).

3. Bilim Adamlarının Çalışmalarında Tekerlemeler:

1. Ahmet Talat Onay, tekerleme kelimesinin ‘tek tek’,‘teker teker’

kelimelerinden alındığını ve bunun tıpkı araba tekerleğinin yuvarlanması gibi art

arda gelecek şekilde söylendiğini; halk şairleri arasında ‘tekellüm’ , halk ağzına ise

‘tekerleme’olarak geçtiğini ifade eder (Onay, 92-93).

2. Şükrü Elçin, tekerlemenin; dinleyiciyi veya seyirci topluluğunun

dikkatini toplamak için tiyatrodaki gonga benzer bir ihtiyaçtan doğduğunu ve

tekerleme sözünün “yuvarlak bir şeyi hareket ettirip yürütmek” manasındaki

karşılığının uygunluk gösterdiğini ifade eder (Elçin, 2000, 589).

3. Pertev Naili Boratav, tekerlemeyi tanımlamanın oldukça güç olduğunu,

başka türlerle, türkü ile, aşık şiiriyle, masalla, oyunla, hikâye ile karagöz ve orta

XV

oyunu gibi seyirlik oyunlarla yakın ilişkisi olduğunu ama tekerlemenin, hangi türden

halk edebiyatı ürünlerine bağlanmış, katılmış olursa olsun, birtakım biçim, anlatım

ve içerik özellikleriyle onlardan ayrıldığını söylemektedir (Boratav, 2000, 165-166).

4. Doğan Kaya, anonim halk şiiri içerisinde değerlendirilen

tekerlemelerin pek çoğunun, mâni, ninni, ağıt gibi müstakil kullanıma sahip

olmadıklarını ifade etmektedir ve tekerlemeyi; vezin, kafiye, seci veya

aliterasyonlardan istifade ederek hislerin, fikirlerin, hal ve hayallerin abartma,

tuhaflık, zıtlık, benzetme, güldürü, kısa tanım yahut çağrışımlar yoluyla ortaya

konulduğu, manzum nitelikli basmakalıp sözler olarak tanımlamaktadır.

(Kaya, 1999, 545-546).

5. Ali Duymaz, tekerlemelerin; şekil, konu, muhteva ve işlevleri

bakımından sınırları tam ve kesin olarak çizilememiş halk edebiyatı ürünleri

olduğunu, bunun en önemli sebebinin; tekerlemelerin daha çok bilmece, âşık şiiri,

masal, ninni, oyun, halk hikâyesi, halk tiyatrosu gibi pek çok halk edebiyatı ve folklor

türünün içinde yer almalarından kaynaklandığını ifade etmektedir. Ancak başka hangi

türle ilişkili olursa olsun yine de tekerlemeleri farklı kılan şekil, muhteva ve anlatım

özelliklerinin var olduğunu söyleyebilmenin mümkün olduğunu, tekerlemenin daha

çok çocuk folkloru ürünlerinde göze çarptığını ve tekerlemelerdeki “çocuksu

üslubun” bunun bir yansıması olduğunu ifade etmektedir (Duymaz, 9).

6. Mehmet Yardımcı tekerleme için, ses ve sözcük benzerliğinden

yararlanılarak oluşturulan, yarı anlamsız hoş söyleyişli cümleciklere ya da sözcüklere

dendiğini ifade etmektedir (Yardımcı, 278).

7. Kâzım-Duygu Arısan’ın hazırladığı ve Abdülaziz Bey tarafından

kaleme alınan eserde tekerlemenin, küçük çocukların birbirleriyle hanelerinde

buluştukları zaman aralarında konuşurken, çocuklara mahsus tekerleme denen bazı

sözlerle eğlenip vakit geçirdiklerini ve bu sözlerin anlamının olmadığını, fakat hoşa

giden ve eğlendiren sözler olduğu ifade edilmektedir (Arısan, 31-35).

8. Nurettin Albayrak’ın tanımına göre tekerleme, bir takım ses tekrarları,

kelime oyunları ile mısra sonu ve mısra başı kafiye ya da ses benzerlikleridir ve şiir

XVI

düzenine uydurulmuş, belli bir anlam ifade etmeyen bir takım kelimelerin

sıralanmasından meydana gelmektedir (Albayrak, 67).

II. TEKERLEMELERİN KÖKENİ

Tekerlemelerin kökeni ve teşekkülü hususunda pek fazla araştırma

yapılmamıştır. Bu konuda fikir ileri sürenlerden Şükrü Elçin; “tekerlemelerin

kaynağını aklın kanunları dışında hayali, uydurma söz ve vakalarla gerçek maceralar

teşkil eder. Ayrıca bazı şaman dualarının kutsi değerleri ile sihir güçlerini

kaybederek tekerlemelere bir bakıma zemin teşkil ettiği söylenebilir” diyerek Yunus

Emre ve Kaygusuz Abdal’dan örnekler verir (Elçin,1986, 590).

Pertev Naili Boratav ise “yetişkinlerin olsun, çocukların olsun sözlü

geleneklerindeki tekerleme dağarcıklarına gereç sağlamak için başvurdukları

yollardan bir tanesi başka türdeki metinleri yeniden işlemek, evirip çevirip onlara

tekerleme havasına, edasına, düşüncesine uygun yeni biçimler vermektedir. Bunun

için yabancı dillere başvurulduğu, onlardan çeviri yoluyla, ya da mekanik bir

“aktarma” ile tekerleme gereci alındığı olur” demektedir (Boratav,1992,134-136).

Ali Duymaz ise bu iki görüşte ortak bir taraf olduğunu savunmuştur: Bu iki

görüşte ortak olan düşünceye göre birtakım tekerlemelerin kökenleri çok eski şaman

dualarına, özellikle İslam öncesi dinî törenlere kadar uzanmaktadır. Ayrıca Duymaz;

tekerlemelerin kaynaklarını şu başlıklar altında değerlendirmiştir: Çocuk zihninin

serbestliği; hayal ve düşler; içki esrar vb. içme; Şamanlık esrimesi; tasavvufi

aşkınlık; yalan; olağanüstülük; abartma ve mizah (Duymaz, 13-20).

III.TEKERLEMELERİN ÖZELLİKLERİ

1. Tekerlemelerin Genel Özellikleri: Bu bölümde tekerlemelerin genel özellikleri

daha anlaşılır olması için maddeler halinde verilmiştir.

1.1. Tekerlemelerin içlerindeki tekrarlar kolaylıkla ezberlemeyi ve hatırda tutmayı

sağlar.

XVII

1.2. Çocukların kendi aralarından doğdukları için, çocuk dünyasının izlerini taşırlar:

masal motifleri ve kelimeleri, hayal zikzakları, bilmecemsilik (Gökşen, 367).

1.3. Çocuklar oyunlarını oynarken bir takım tesirler altında kalırlar ve tekerlemeler

de bunlara göre şekillenir: Görenek ve gelenek tesirleri, mevsim tesiri, geçim

tesiri, boş zaman tesiri, eşya tesiri (Demiray, 1960, 2132-2133).

1.4. Tekerlemeler küçük yaştan itibaren çocukların hayatına giren anonim halk şiiri

ürünleridir ve bazılarında anlam bulunmamaktadır. Ahenkli oldukları için

çocukların manzum eserlere karşı ilgi duymalarında önemli rol oynar.

1.5. Tekerlemelerde bulunan karmaşık düşünceler, beklenmedik hayal oyunları,

basit ve ilkel söyleyiş biçimleri, mantık dışı oluşan uyaklı ses oyunları olmaları

nedeniyle çocuk oyunları ve masallarda sıkça başvurulur (Yardımcı, 278).

1.6. Çocuk şiir ve musikî bakımından dünyasındaki boşlukları doldurmak için

tekerleme ve masallara başvurur. Masal ve tekerlemeler çocuğun kendisini

bulmasını, yalnızlıktan ve güvensizlikten kurtulup kendi hayalî dünyasının

hükümdarlığını kurmasını sağlayan önemli unsurların başında gelir. Çocuk bu

sayede kendinin estetik beğenisini tatmin etmiş ve yarın için kendini bilemiştir.

1.7. Çocuk gerçek dışı hayal üstüne kurulmuş bir geçit olan tekerlemelerle,

yaşadığımız dünyanın sınırlarını kucaklayan bir alemde yaşar, dili zorlar. Bu

tecrübede tutukluk yapmaz, bilinçli olmak zorunda değildir, en önemlisi anlam

kaygısı çekmez. Ritim ve musikîyi öngörerek sınırsız bir söyleyiş elde eder.

1.8. Tekerlemeler basit olmalarının yanında, çocukların yaratıcılık yeteneklerini ilk

açığa vurdukları metinlerdir.

1.9. Herhangi bir oyun veya masala bağlı olsun, müstakil olsun tekerlemelerle

çocuk kolay konuşma özelliği yanında heceleme, tamamlama ile dil eğitimi ve

matematiksel yetenek de kazanır (Mehmet-Nevin Akkaya, 1989, 75).

1.10. Genellikle oyun tekerlemelerinde görülen diyaloglar hareket ve ilgi

yaratmaktadır.

1.11. Gerçeküstücülüğün çekiciliğine sahiptir.

XVIII

1.12. Tekerlemeler kısalığı nedeniyle çabuk öğrenilmektedir (Toygar, 1976,342).

1.13. Tekerlemeler,belirli bir ana konudan yoksundurlar. Bağlı bulundukları türle

ilişkileri itibariyle manalarından çok fonksiyonlarıyla değerlendirilebilirler.

Seçilen kelimelerin anlamsız olması ya da henüz anlamı oturmamış alıntı

kelimelerin seçilmesi, tekerlemelere hayali ve mantık dışı bir muhteva verdiği

gibi engin bir kullanım alanı da sağlar.

1.14. Tekerlemede duygu, düşünce ve hayaller tezat, mübalağa, şaşırtma, tuhaflık ve

güldürmeye dayalı birtakım söz kalıpları içinde art arda sıralanır yuvarlanır.

1.15. Bazı tekerlemeler karşılıklı soru ve cevap şeklinde ve zincirleme diyalog

halinde gider (Duymaz, 21).

1.16. Kafiye, aliterasyon (ses ve hece tekrarı) ve kelime tekrarı öğrenmeyi

kolaylaştırır. Bir başka deyişle yinelemelerle etkili öğrenme gerçekleştirilir.

1.17. Tekerlemelerin rahat yapısı çocukların eğitimlerini ve dil öğrenimlerini olumlu

yönde etkiler. Tekerlemelerde sezgi ve sevgi yoluyla dil eğitimi verilir.

1.18. Tekerlemelerle çocukların yaratıcı yönü ortaya çıkarılır.

1.19. Tekerlemeler, bir yandan ezberlemeyi gerekli kılar. Bu ezberin yaratıcı zekâya

olumsuz etkisi olduğu düşünülse de, çocuklar ezberlerin dar alanına

sıkışmazlar, yeni tekerlemeler üretebilirler Ezbere öğrenme yöntemi, ilk

öğrenme yolu olan taklitle gerçekleştirilir.

1.20. Türkçe’den zevk alınarak dilin imkânları keşfedilir.

1.21. Eğlence Türkçe’nin kelime imkânlarıyla gerçekleştirilirken ses yapıları da

zorlanır. Kelime üretme denemeleri anlamlı olmasa da denenir.

1.22. Tekerlemelerdeki ahengin ve biçimsel süsün farkına varılır. Çocuğun keşfettiği

bir şiir dünyası oluşur.

1.23. Çocuklar tekerlemelerle heceleri bölmeyi öğrenmiş olurlar. Buna çok dikkat

edilir, yanlış heceleyene müdahalede bulunulur. Aksi halde sıralama şaşırılır ve

ebe yanlış seçilir.

1.24. Tekerlemelerde çocukların dünyasında var olanlar ortaya konulur.

Tekerlemelerden hareketle çocukların dünyalarına ulaşılabilir (Önal, 146).

XIX

2. Tekerlemelerin Yapısal Özellikleri:

1. Tekerlemeler, mısra başı ve mısra sonu kafiye, aliterasyon ve secilerle sağlanan

ses oyunlarıyla ve çağrışımlarla birbirine bağlanmış, belirli bir nazım düzenine

kavuşturulmuş, birbirini tutmayan hayallerle düşüncelerin sıralanmasından

meydana gelmiştir.

2. Tekerlemede düşünceye sadece bu nazım unsurları kılavuzluk eder; muhteva

diğer halk edebiyatı türlerinde olduğundan daha kaypak, kararsız ve

tutarsızdır. Yani tekerlemede şekil ve fonksiyon, muhteva ve konunun önüne

geçmiştir diyebiliriz. Hatta bazı oyun tekerlemelerinde tamamen anlamsız

sözler bir araya gelebilmektedir (Duymaz, 21).

3. Tekerlemede birbirine yakın seslerle ahenk sağlanır.

4. Bir mâni ile türküde gördüğümüz düzgün metni ve teknik özellikleri (kafiye,

redif, uyak) tekerlemede görmemiz mümkün değildir.

5. Tekerlemelerde gerek mısra gerekse hece sayılarında bir bütünlük yoktur.

Fakat teknik özellikleri mükemmel olmamasına rağmen tekerlemeler, manzum

nitelikte anonim ürünlerdir.

6. Bir takım ses tekrarlarına, kelime oyunlarına, mısra sonu ve mısra başlarında

ses benzerliklerine ve kafiyelere dayanırlar (Kaya, 1999, 550-555).

IV. TEKERLEME TÜRLERİ

1. Masal Tekerlemeleri:

Çoğunlukla mensur olan bu tekerlemeler, birbiriyle yakın olan seslerle

örülmüş sözleri kapsar. Yalan ve fantazinin ağırlıkta olduğu bu tekerlemelerde

hâdiseler; anlatanın dilinden yani birinci tekil şahsın ifadesiyle dile getirilir. Masalcı,

tekerlemeler yoluyla dinleyicisini dış dünyaya hazırlar.

Zaman zaman içinde

Kalbur saman içinde

XX

Develer top oynarken

Eski hamam içinde...(Boratav, 1992, 57)

2. Seyirlik Oyunların İcrasında Söylenen Tekerlemeler:

Muhavere kısmında söylenen tekerlemeler, masal tekerlemeleri gibi uzun

hikâyedir. Diyaloglarla anlatıldığı gibi tirat olarak da ifade edilebilir. Anlatılanların,

sonunda rüya olduğu anlaşılır. Karagöz ve Ortaoyununda söylenen tekerlemeler

manzum olmaktan ziyade, ses zenginliğine ve tuhaf halk benzetmelerine dayanır.

a. Karagöz Tekerlemesi:

Karagöz’de muhavere konusu da, tıpkı Ortaoyunu tekerlemelerinde olduğu

gibi, önce olmayacak bir olayın gerçekmiş gibi anlatılmasıdır, sonra bunun bir düş

olduğu anlaşılır.

Seni gidi eskici yalağından su içip de yetmiş iki renge girmiş sahtiyan-ı atik

suratlı kerata. Ulan ne alıp ne veremiyorsun, iki tarafının derileri patlamış bekçi

davulu bekçi davulu kıyafetli kereta. Kapının önüne gelip “Hani bana pancar! Hay

bana pancar!..” Hay pancarların paralansın.. Akşamdan beri vır vır vır…(Kaya,

1999, 616).

b. Orta Oyunu Tekerlemesi:

Ortaoyunlarında Kavuklu’nun en büyük muvaffakıyeti “tekerleme”

söylemesinde idi. “Tekerleme”den evvel tanışma, bildik çıkma gibi evzâ’ ve akvâl-i

mudhike de (güldürücü hareketler ve sözler) vardı ki buna “muhavere” denirdi.

Muhavere bölümünde olmayacak bir olay gerçekmiş gibi anlatılır ve bunun rüya

olduğu ortaya çıkar.

Pişekâr — Canım eşek ‘küçülür mü? Sen gene onu bardağın dibinden

öyle görmüşsündür.

Kavuklu — Değil ya eşek küçüldükçe küçülüyor. Etraftan bana

gülüşüyorlar. Acaba yanlış mı görüyorum diyerek on iki bardak şerbet içmişim.

Pişekâr — Sonra ne oldu, çatlamadın mı?...(And,1985, 397).

XXI

c. Meddah Tekerlemesi:

Meddah tekerlemeleri dinleyicileri anlatanın havasına sokmak için

söylediği yarı çocuksu, yarı alaylı soyutlamaları bazen anlamlı, bazen anlamsız

sözcük oyunlarıdır. Tıpkı bu Göstermelik’in Karagözcü’nün perdeye çıkaracağı

olağanın dışındaki olayları kabul ettirecek havayı yaratması gibi, tekerleme de

meddahın anlatacağı hikâyenin akıl dışı olaylarını dinleyiciye kabul ettirecek havayı

getirecektir (Nutku, 101-102).

“Lâleli minaresi, kadatrok sepetini mezata verip apti karınca huzurunda

tevellüden zerzevatçı küfeleri aklına hikmet getirir. Hatta geçen ayın

Çarşamba’sından bu ayın Perşembe’sine yedi buçuk metro kısa gelmiş. Bilmem ki

bana ne kadar kayısı pestili idare eder? Evet, bunu herhalde yemiş iskelesindeki

manavlardan sormak gerek. Biz gelelim hikayemize…” ( Nutku, 102).

3. Saz Şairliği Geleneğinde Tekerlemeler:

Pertev Naili Boratav, tekerleme türünün daha çok çocuk geleneklerinde

yeri olan bir tür olmasının yanında, âşıkların kimi türkülerinde, “tekerleme” diye

adlandırılan güldürücü konuşmalarla, büyüklerin de bu şiirli anlatım yoluna

başvurduklarını ifade etmiştir (Boratav, 2003, 165).

Çıktım tavan arasına, bir kırık sandık buldum. Açtım baktım: İçinde bir kırık

altın. Almayacaktım ama aldım, Sarıdır diye,

Oradan gittim İstanbul’a, bir kâse yoğurt aldım, Durudur diye,

Dokuz yüz doksan dokuz testi su kattım, Koyudur diye,

Sultan Ahmet minarelerini belime soktum, Borudur diye,

Tophane güllelerini cebime doldurdum, Darıdır diye,

Nacağı aldım kapalı çarşıya vardım, Korudur diye,

Akdeniz’e girdim, Kıyıdır diye,

Ortasına bastım, Kurudur diye,

Selimiye Camisinin duvarına dayandım, Yalıdır diye,

Ahır Dağı’na bir tekme vurdum, Geri dur diye,

Bir atım vardı, satıcı oldum, almadılar, Dorudur diye…(Boratav, 1992, 60-61)

XXII

4. Mektup Tekerlemeleri:

Mektup tekerlemelerine en güzel örnekler genellikle asker tekerlemeleridir.

18.yüzyıl sonlarında Tokat’ta yazılmış bir cönkte yer alan tekerleme şeklinde

mektup da şöyledir:

“Şıfâü’l-kulûb,likaü’l-mahbüb;

Gözümün yaşı ile yazıldı bu mektup.

İzzetli, nezaketli nur-ı didem,

Sen’er-i sinem, ciğer köşem…(Dumluca, 1980, 20)

5. Tören Tekerlemeleri:

Tören tekerlemeleri, hıdırellez, çiğdem pilavı ve yağmur yağdırma gibi

törenlerini kapsamaktadır. Anadolu’nun pek çok yöresinde yağmur yağdırabilmek

için çocuklar bir araya gelerek kapı kapı dolaşır, yağ ve bulgur toplarlar. Önce bir

çömçeden (ağaçtan yapılmış kepçe) bebek yapılır, üzerine kız çocuğu elbisesi

giydirilir. Çocuklardan büyük olanı çömçe gelini eline alıp öne geçer. Sağ ve sol

yanında torba ve bir kap taşıyan iki çocuk daha vardır. Mahallede ev ev dolaşılır ve

bu arada türlü tekerlemeler söylenir.

Hot bodi bodi bodi

Anan baban neden öldü

Bir kaşıcık sudan öldü

Çömçeli gelin çöm ister

Bir kaşıcık yağ ister (Yalman, 225)

6. Halk Hikâyesi Tekerlemeleri:

Sözlü edebiyatın bir türü olarak halk hikâyelerinde de anlatıcı-âşıklar söz

kalıplarına başvururlar. Bu söz kalıpları genellikle anlamlarından ziyade işlevleriyle

öne çıkarlar. Belirli düşünce, duygu ve durumları, belirlenmiş biçimlerle ifâde

etmeye yararlar. Bu kalıp sözler; iç kafiye, aliterasyon, eşit heceli sözcük tekrarları

gibi ahenk unsurlarıyla zenginleşerek tekerleme özelliği göstermeye başlıyorlar.

Halk hikâyelerinde tekerlemelerin üç şekilde yer aldığı dikkati çekmektedir:

XXIII

Bunlardan ilki hikâyenin girişinde, ortasında veya sonunda yer alan ve

“formel” görevi üstlenen secili sözlerdir. Bunlar hikâyeye başlarken ve bitirirken

söylendiği gibi nesirden şiire geçişte, uzun anlatılardan kaçınmada, bir sahneden

başka bir sahneye geçişte de kullanılabilmektedir.

İkincisi ise masallarda olduğu gibi halk hikâyelerinin de başında yer alan ve

“döşeme” ya da “peşrevi” adı verilen bölümlerdir. Bir mukaddime veya dibâce

özelliği gösteren bu bölüme “ser-sûhana” adı verildiği de olur. Saz faslı bittikten

sonra mensur tekerlemeden oluşan döşeme başlar. Döşeme, olmayacak işleri komik

bir şekilde anlatan küçük bir sergüzeşttir.

Üçüncü çeşit tekerlemeler ise halk hikâyelerinin özellikle mizah gerektiren

yerlerinde, mesela düğün kurulduğu sırada davetlileri, bilhassa yemek için fırsat

kollayan serserileri tasvir gibi durumlarda kullanılır.

“Yaşın olur beş, kendin bul bir eş, yaşın olur on, devlet başına kon, yaşın

olur igirmi, başan bağla değirmi, yaşın olur ottuz, yahşı at bin al yahşı toppuz, yaşın

olur kırk, bıyığın uzat sakkalın kırk, yaşın olur elli, sanki Şam ‘da belli, yaşın olur

altmış, Ög-dişlerin gitmiş, yaşın olur…” (Kiziroğlu, 125; Duymaz, 274).

7. Okşamalar:

Okşamalar, çeşitli vesilelerle söylenen manzum ürünlerden olup yapı ve

muhteva olarak, tekerleme özelliğindedir. Okşamalar çocuk okşamaları düğün

okşamaları ve pehlivan okşamaları olmak üzere üçe ayrılır.

Oğul yürektir

Kızıl direktir

Alın saklayın

Kıza gerektir (Kaya, 1999, 601)

XXIV

8. Dua, Dilek ve Niyet Tekerlemeleri:

Türk folklorunda ayrı bir önemi haiz dualar ve dilekler, kimi zaman

tekerleme şeklinde söylenir.

Seydim seydim Seyyid Ahmed

Seydin oğlu Muhammed

Ak mezar kalkar iken

Gökten Cebrail indi

Altın beşik indirdi

Muhammed’i bindirdi (Beysanoğlu, 1995, 67)

9. Muhtelif Vesilelerle Söylenen Tekerlemeler:

Adından da anlaşıldığı üzere çeşitli konularla ilgili tekerlemelerdir. İsim

tekerlemeleri, nasihat tekerlemeleri, şifa tekerlemeleri, fal tekerlemeleri, kanto

tekerlemeleri, selâm tekerlemeleri, sünnet tekerlemeleri vs., bu gruba girer.

Başımıza giydik fes

Aniden olduk prens

Korkum yok sünnetçi amca

Ne kadar kesersen kes (Kaya, 1999, 629)

10. Oyun Tekerlemeleri:

Oyun tekerlemeleri, çocuk dünyasında önemli bir yeri olan “oyun” unsuru

etrafında gelişerek şekillenen tekerlemelerdir. Bu tekerlemeler, oyundaki aşamalara

(oyun öncesi, oyun sırası, oyun sonrası) ve oyundaki rollere (ebe seçimi, eş seçimi)

göre çeşitlilik kazanır. 196 nolu tekerleme metni, aşağıda örnek metin olarak

verilmiştir.

Yağ satarım

Bal satarım

Ustam öldü

Ben satarım (Gökşen, 369)

XXV

V. TEKERLEMELERİN HALK EDEBİYATI TÜRLERİ İLE İLİŞKİSİ

1. Mâni-Tekerleme:

Mâni anonim halk şiirinin en küçük nazım biçimidir. Genellikle yedi heceli

ve dört dizeden oluşur. Uyak düzeni şöyledir: a a x a . İlk iki dizesi, uyağı doldurmak

için söylenir. Üçüncü dizenin serbest olması söyleyene kolaylık sağlar. Oyun

tekerlemelerinin söylenirken belli kalıpları, kafiye ve hece düzenleri yoktur. Ama

oyun tekerlemeleri içinde de mâni gibi kafiyelenen tekerlemeleri de görüyoruz.

Bisiklete binersin

Bizim orda inersin

Annem sana sorarsa

Lastik patladı dersin (Elçin, 1990, 57)

Bu bir mânidir ve uyak düzeni a a x a şeklindedir. Mânide çocuksu bir ifade

görülmektedir ve bu metni tekerlemeye yaklaştırmıştır.

2. Türkü Tekerleme:

Türkü ezgilerle söylenen, bir anonim halk şiiri, nazım biçimidir. Türküler

bentlerden ve bağlamalardan (kavuştak) oluşurlar. Hece ölçüsünün her kalıbıyla

söylenebilirler. Oyun tekerlemeleri içinde de ezgili söylenenleri bulunmaktadır.

__ Bakkal amca , bakkal amca

__ Ne var?

__ Yağıyi var mı?

__ Var var.

__ Uniyi var mı?

__ Var var.

__ Şekeri var mı?

__ Var var.

__ Ne duruyorsun?

__ Ne yapayım?

__ Helva yapsana helva yapsana

Helva yapsana vay vay helva yapsana (Turhan, 138)

XXVI

Bu türkünün son iki satırı kavuştaktır. Türkü oyun tekerlemelerindeki ikili-

konuşma diyaloglarındaki tekerlemeleri anımsatmaktadır. Ayrıca “Bakkal amca”

şeklindeki bir hitap bu türküde çocuksu bir üslubun olduğunu düşündürmektedir.

3. Ninni-Tekerleme:

Ninni, annenin kucağında salıncakta ya da beşikte çocuğunu uyutmak için

söylediği basit sözlü türkülerdir.

Fış fış kayıkçı

Kayıkçının küreği

Tıp tıp eder yüreği

Akşama fincan böreği (Gökşen, 370)

Bu ninni aynı zamanda bir oyun tekerlemesidir. Oyun sırasında söylenen

tekerlemeler içinde yer almaktadır, ezgili söylenmektedir.

4. Bilmece Tekerleme:

Bilmeceler çocuklar ve büyükler arasında hoşça vakit geçirmek amacıyla

yapılan düşünce alıştırmalarıdır. Tekerleme ile ortak yanları ikisinde de bulunan

çocuksu üsluplarıdır. Bilmecenin tekerlemeden farkı, bilmecelerde karşı taraftan bir

cevap beklenir.

— Nereden geliyorsun?

— Zirzop kalesinden

— Üstün neden yaş?

— Denizden geçtim

— Çok derin miydi?

— Kıyısından dolaştım

__ Üstün neden beyaz?

— Değirmenden geçtim

— Çok kalabalık mıydı?

— Çakırdaki işittim

— Akşam nerede idin?

XXVII

— Bey konağında

— Ne yedin?

— Koç

— Neresinden?

— Hiç

— Nerede yattın?

— Minarede

— Çok kaba mıydı?

— Kupkuru yerde

— Üstüne ne örttüler?

— Perde

__ Sen uğrattın beni derde. (Bilmecenin cevabı: Gönül)

(Acar, 1975, 12)

5. Deyim-Tekerleme:

Deyimler Türkçe’de bir durumu ifade eden kalıplaşmış söz yapılarıdır. Çoğu

zaman mensurdurlar. Tekerlemelerle yakınlık gösterirler.

Havada bulut

Sen onu unut (Aksoy, 500)

__ Adın ne?

__ Mülayim Ağa.

__ Sert olsan ne edersin? (Aksoy, 502)

Birinci deyim bize Lades tutuşma oyunundaki tekerlemeleri

anımsatmaktadır. İkinci deyim ise ikili-konuşma tekerlemelerindeki diyaloglar

halinde geçmektedir.

XXVIII

6. Atasözü-Tekerleme:

Atasözleri Türkçe’de daha çok öğüt vermek amacıyla söylenen kalıp

sözlerdir. Anonimdir, söyleyeni belli değildir.

Elmayı soy da ye

Armudu say da ye (Aksoy, 264)

Haramzade Pazar bozar

Helalzade Pazar yapar (Aksoy, 158)

Birinci atasözü çoğu zaman çocuk oyunları içinde yer almaktadır. İkinci

atasözü ise söz oyunlarına dayalı tekerlemeleri (yanıltmacalar) anımsatmaktadır.

VI. TEKERLEMELERİN TASNİFİ

Birçok bilim adamı, tekerlemeleri çeşitli şekillerde tasnif etmişlerdir. Aşağıda

verilen tasnifler, genel tasniflerdir. “Oyun Tekerlemeleri” ile ilgili tasnifler oldukça

sınırlıdır ve ilgili olanları da, bu tasnifler içerisinde gösterilmiştir. “Oyun

Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu çalışmamıza ait tasnif, son

maddede verilmiştir.

1. Pertev Naili Boratav’ın Tasnifi:

Bu alanın en önemli isimlerinden Boratav “100 Soruda Halk Edebiyatı”

adlı eserinde tekerlemeleri dört gruba ayırmıştır:

1. Masal Tekerlemeleri

2. Oyun Tekerlemeleri

3. Tören Tekerlemeleri

4. Bağımsız Söz Cambazlığı Değerinde Tekerlemeler (Boratav, 2003, 166)

2. Şükrü Elçin’nin Tasnifi:

“Halk Edebiyatına Giriş” adlı eserinde Elçin’in tekerleme bölümündeki

tasnifi şu şekildedir:

XXIX

A) Kısa tekerlemeler

B) Söz oyunlarına dayalı tekerlemeler

C) Çeşitli konular

Ç) Çocuk oyunları tekerlemeleri

D) Masal tekerlemesi

E) Hikâye tekerlemesi (Elçin, 2000, 592-598)

3. Doğan Kaya’nın Tasnifi:

“Anonim Halk Şiiri” adlı eserinde Doğan Kaya, tekerlemelerle ilgili olarak

oldukça uzun bir tasnif yapmıştır:

A. Çocuk Tekerlemeleri

1. Oyun Tekerlemeleri

a. Ebe Çıkarma Tekerlemeleri (Sayışmacalar)

b. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler

2. Eşya ve Oyuncak Yapımında Söylenen Tekerlemeler

B. Masal Tekerlemeleri

C. Mektup Tekerlemeleri

D. Tören Tekerlemeleri

1. Özel Günlerle İlgili Törenler

2. Doğumla İlgili Törenler

3. Koç Katımı (Tekecik) Törenleri

4. Mahsul Elde Edilirken Yapılan Törenler

5. Bayramla İlgili Törenler

6. Yağmurla İlgili Törenler

E. Okşamalar

1. Çocuk Okşamaları

2. Düğün Okşamaları

3. Pehlivan Okşamaları

F. Dua, Dilek ve Niyet Tekerlemeleri

1. Yağmurla ilgili dualar

2. Ezan okunurken söylenen dua

XXX

3. Uykudan önce yatakta okunan dualar

4. Köpek ısırmasını önlemek için okunan dua

5. İmtihan sırasında okunan dualar

6. Çocukla ilgili dualar

a. Çocuğun yürümesi için okunan dualar

b. Çocuğun sağlığı için dualar

7. Gusül abdesti alınırken okunan dua

8. Ekin biçimi sonrası okunan dua

9. Yırtıcı kuşun uzaklaşması için dilek

10. Hamur için dilek

11. Ramazan ayı orucuna niyet

12. Yemek sonrası dilek-sofra duası

13. Ay görününce söylenen tekerlemeler

14. Güneş görününce söylenen tekerlemeler

15. Tehlike anında söylenen tekerlemeler

16. İşe başlarken okunan tekerlemeler

17. Herhangi bir dilek için okunan dua

G. Seyirlik Oyunların İcrasında Söylenen Tekerlemeler

H. Muhtelif Vesilelerle Söylenen Tekerlemeler

1. İsim Tekerlemeleri

2. Nasihat Tekerlemeleri

3. Şifa Tekerlemeleri

4. Çocuklara Konuşma Öğretmek İçin Söylenen Tekerlemeler

5. Nazardan Kurtulmak İçin Söylenen Tekerlemeler

6. Fal Tekerlemeleri

7. Çocuk Uyuturken Söylenen Tekerlemeler

8. Kanto Tekerlemeleri

9. Ramazan Ayında Söylenen Tekerlemeler

10. Dünür Tekerlemesi

11. Selam Tekerlemesi

12. Spor Müsabakası Sırasında Söylenen Tekerlemeler

13. Sünnet Tekerlemeleri

XXXI

14. Misafir Tekerlemeleri

15. Elif-Ba Tekerlemeleri

16. Yaş Tekerlemeleri

I. Türkü ve Şarkıların Değiştirilmesiyle Oluşturulmuş Tekerlemeler

(Kaya, 1999, 574-631)

4. Ali Duymaz’ın Tasnifi:

Ali Duymaz “İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler” adlı eserinde;

tekerlemeleri şu şekilde tasnif etmiştir:

A. Belirli Bir Oyun, Tören veya Metne Bağlı Tekerlemeler

I. Çocuk Oyunları Tekerlemeleri

a)Ebe Seçimi ve Ebe Çıkarma Tekerlemeleri (Sayışmacalar)

b)Oyuna Eşlik Eden Tekerlemeler

c)Yanıltmacalar

d)Yergi ve Alay Tekerlemeleri

e)Oyun Daveti veya Dağılma Sırasında Söylenen Tekerlemeler

f)Oyuncak Yapımı Sırasında Söylenen Tekerlemeler

II. Tören ve İnanç Tekerlemeleri

a) Tören Tekerlemeleri

1. Geçiş Törenlerine Bağlı Tekerlemeler

(a)Doğum (Bebek Okşamaları)

(b)Ad Koyma

(c)Dış Çıkarma

(d)Sünnet

(e)Evlilik ve Aşamaları (Düğün Okşamaları)

(f)Ölüm

2. Toplumu İlgilendiren Törenler

(a)Bahar Bayramları (Nevruz; Hıdrellez vs.)

(b) Yağmur Duasına Bağlı Törenler

(c)Hastalık (Salgın ve kitlesel öldürücü hastalıklara karşı

çareler)

(d)Hayvancılıkla İlgili Törenler (Sayacı Türküleri)

XXXII

(e)Ekin Ekme (Saban Toyu)

(f)Hasat Bayramları (Zeytin Kurtuluşu vb.)

(g)Askere Uğurlama

(h)Dini Bayram ve Törenlerle İlgili Tekerlemeler (Ramazan,

Paskalya vb.)

b) İnanç Tekerlemeleri (Sözlü Büyü / Sihir Şiirleri)

1. Tabiat Unsurlarıyla İlgili Tekerlemeler

2. Hastalık ve Belaları Savmak İçin Kullanılan Tekerlemeler

3. Dini İnanış ve Uygulamalarla İlgili Tekerlemeler

4. Kader (Fal) Tekerlemeleri

III. Halk Edebiyatı Türlerine Bağlı Tekerlemeler

a)Masal Tekerlemeleri

b)Bilmece Tekerlemeleri

c)Halk Hikâyesi Tekerlemeleri

IV. Seyirlik Oyunlar ve Halk Eğlencelerine Bağlı Tekerlemeler

a)Orta Oyunu Tekerlemeleri

b)Karagöz Tekerlemeleri

c)Meddah Tekerlemeleri

d)Halk Sporları ve Eğlenceleri Tekerlemeleri (Pehlivan

Okşamaları, Yüzük Oyunu vb.)

B. Yazılı veya Gelişmiş Edebiyat Tekerlemeleri

I. Aşık Edebiyatı Tekerlemeleri (Mizahi destanlar, Hayvan

destanları vb.)

II. Tekke- Tasavvuf Edebiyatı Tekerlemeleri (Şathiyeler,

Mülemmalar vb.)

III. Edebî Metinlerin Değiştirilmesiyle Oluşmuş Tekerlemeler

C. Diğer Tekerlemeler (Mektup tekerlemeleri, iş ve mesleklerle ilgili

tekerlemeler (Duymaz, 26-27)

5. Mevlüt Özhan’ın Tasnifi:

Türkiye’de “Çocuk Oyunları” adlı eserinde Mevlüt Özhan tekerlemelerin

tasnifini şu şekilde yapmıştır:

XXXIII

a) Masal Tekerlemeleri

b) Oyun Tekerlemeleri

1) Oyuna Çağırma Tekerlemeleri

2) Ebe ve Eş Seçimi Tekerlemeleri

3) Oyun İçi Tekerlemeleri

4) Oyuna Teşvik, Oyuncuları Kızdırma Tekerlemeleri

5) Oyun Sonu Tekerlemeleri

c) Tören Tekerlemeleri

ç) Bağımsız Söz Cambazlığı Değerinde Tekerlemeler (Yanıltmaçlar)

(Özhan, 45-52)

6. Mehmet Yardımcı’nın Tasnifi:

Mehmet Yardımcı “Türk Halk Bilimi” adlı eserinde tekerlemeleri şu şekilde

tasnif etmiştir:

2.1. Sayışmaca tekerlemeleri

2.1.1. Bağımsız söz cambazlığı tekerlemeleri

2.1.1.1. Başlı başına oyun tekerlemeleri

2.1.1.1.1. Kızdırma tekerlemeleri

2.1.1.1.1.1. Masal tekerlemeleri (Yardımcı, 278-282)

7. Hüseyin Elmasyazar’ın Tasnifi:

Elmasyazar’ın tekerleme ile ilgili bu tasnifi “Köy ve Eğitim Dergisi”nde

yayınlanmış olan bir makaleden alınmış olup, Köy ve Eğitim yayınlarından çıkmış

olan “Çocuk Tekerlemeleri” adlı eserin orijinaline ulaşılamamıştır. Makalede yer

alan tasnif şu şekildedir:

1. Nazım Tekerlemeler

2. Masal tekerlemeleri

3. Seçme tekerlemeleri

4. Oyun tekerlemeleri

5. Sayı tekerlemeleri

6. Eğlenme ve kızdırma tekerlemeleri

XXXIV

7. Karışık tekerlemeler

8. Söz tekerlemeleri (Elmasyazar, 28-29)

8. Bilge Türkiçin’in Tasnifi:

Bilge Türkiçin’in Boğaziçi Üniversitesi Halkbilimi Yıllığında yer alan

“Çocuk Oyunları ve Tekerlemeler” konulu makalesi 1965-1974 yılları arasındaki 5

yıllık dönemi kapsamaktadır.Bir çeşit saha çalışması olan bu makalede, önceden

belirlenmiş olan okullarda, çocuklar kendi doğal ortamları içinde gözlenmiş ve bu

doğal ortam içindeki ‘tekerleme üretimleri’ ses kayıt cihazlarıyla tespit edilmeye

çalışılmıştır. Makale tekerleme zemîninin oluşum safhalarını göstermesi bakımından

dikkate değerdir.Tasnif şu şekildedir:

a) Ebe çıkarma tekerlemeleri

b) Oyunlar

c) İp atlarken söylenen tekerlemeler

d) Top oynarken söylenen tekerlemeler

e) Çocukların birbirlerini kızdırmak için söyledikleri tekerlemeler

f) Tabiat olayları karşısında söylenen tekerlemeler (Türkiçin, 1974, 48-131)

9. Mehmet Akkaya-Nevin Akkaya’nın Tasnifi:

Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi’nde yer alan “Tekerlemelerin

Çocuklar Üzerindeki Etkileri” konulu makalede, tekerlemelerin çocuk gelişimi

üzerindeki olumlu etkileri anlatılmıştır. Makalede yapılmış olan tekerleme

Boratav’ın tasnifine çok benzemektedir:

a) Masal tekerlemeleri

b) Tören tekerlemeleri

c) Gösteri (seyirlik oyun) tekerlemeleri

d) Oyun tekerlemeleri

e) Bağımsız söz cambazlığı değerinde tekerlemeler (Akkaya, 1989, 75-78)

XXXV

10. Mustafa Gökçeoğlu’nun Tasnifi:

Gökçeoğlu’nun “Halk Bilimi Sempozyumları II” adlı eserde yer alan

“Tekerlemelerimiz” konulu makalesinde Türk tekerlemeleri ile Fransızca, İtalyanca,

Elence vs. gibi dillerdeki sözcüklerin karşılıklı birbirleriyle etkileşim halinde

bulundukları üzerinde durulmuş ve bunlara çeşitli örnekler verilmiştir. Makalede yer

alan tekerlemelerin tasnifi şu şekildedir:

1. Sayışmaca Tekerlemeleri

2. Ayıklamayı Sağlayan Tekerlemeler

3. Oyuna Eşlik Eden Tekerlemeler

4. Suçluyu Bulmaya Yarayan Tekerlemeler

5. Çevrimli Tekerlemeler

6. Masal Tekerlemeleri

7. Kendi Başlarına Oyun Olan Tekerlemeler

8. Satıcı Tekerlemeler

9. Ad Tekerlemeleri (Gökçeoğlu, 1987, 194-219)

11. Bizim Tasnifimiz:

“Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu çalışmamızdaki

tasnif şu şekildedir:

I. MANZUM TEKERLEMELER

A. Manzum Tekerlemelerinin Dış Yapısı

1. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler

1.1. Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri

1.1.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler

1.1.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler

1.2. Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar)



1.3. Eş Seçme Tekerlemeleri



XXXVI

2. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler

3. Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler

4. Bağımsız Oyun Tekerlemeleri

B. Manzum Tekerlemelerinin İç Yapısı


1.1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler

1.2. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler


2.1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler






4.1.1. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemelerdeki Unsurlar

4.1.1.1. Hayvan Adları

4.1.1.2. Sayılar

4.1.1.3. Şahıs Adları

4.1.1.4. Yer Adları

4.1.1.5. Renk Adları

4.1.1.6. Alay-Kızdırma Amaçlı Unsurlar

4.1.1.7. Güldürme Amaçlı Unsurlar

4.1.1.8. Sebze-Meyve-Bitki-Yiyecek Adları

4.1.1.9. Film Karakterleri-Ünlü Kişiler

II. MANZUM-MENSUR KARIŞIK TEKERLEMELER





III. MENSUR TEKERLEMELER

Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler (Yanıltmacalar)

1

BİRİNCİ BÖLÜM

MANZUM TEKERLEMELER “Manzum tekerlemeler”, “oyun” unsuru içinde değerlendirilen ve şiir özelliği

gösteren tekerlemelerdir. Çocuk oyunlarında, oyunun başlangıcından sonuna kadar

hangi tür tekerlemelerin söyleneceği belirlenmiştir ve bu durum aşamalı olarak

gerçekleşir. Oyun öncesinde söylenen tekerlemeler, çocukların oyuna geçmeden

önce söyledikleri tekerlemelerdir. İlk olarak, “oyun oynayacak grubun bir araya

gelmesi” sağlanır. Bu tekerlemelerde çocuklar, “oyuna davet” edilir. Çocukların bir

araya gelmesinden sonraki aşama, oyun içinde önemli bir rolü olan, “ebeyi

seçmek”tir. Ebe belirlendikten sonraki aşama ise, “eşlerin seçimi”dir ve bu aşamalar

tamamlandıktan sonra “oyun”a geçilir.

Oyuna geçildikten sonra söylenecek tekerleme, seçilen oyuna göre değişiklik

gösterir. Son olarak oyun bitirildiğinde, çocukların evlerine dağılırken söyledikleri

“oyun sonu tekerlemeleri” söylenir. Bu bölümde tekerlemeler, oyun unsuru etrafında

gelişen aşamalara ve tekerlemelerin dize sayılarına göre, azdan-çoğa doğru tasnif

edilmişlerdir.

I. MANZUM TEKERLEMELERİNİN DIŞ YAPISI

Bu bölümde yer alan tekerlemelerin, “Manzum Tekerlemeler” başlığı

altında değerlendirilmesinin nedeni, bu tekerlemelerin şiir niteliği taşımalarıdır.

Çocukların ilk şiir denemeleri olan bu tekerleme metinlerinde, dış yapı özellikleri

olarak kafiye düzeni ve hece ölçüsü gibi ölçütler aranmıştır. Hece ölçüsü bakımından

birliktelik gösteren metinler “yapılarında kararlı”; göstermeyenler “yapılarında

kararsız” olarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın dış yapısının tasnifinde Ahmet Şükrü

Esen’in “Anadolu Türküleri” adlı eserindeki yöntem esas alınmıştır (Esen, 9-22).

Boratav 100 soruda Türk Halk Edebiyatı adlı eserinde, sayışmacalarda (ebe

seçme tekerlemeleri) hece ölçüsü dışında, tekerlemenin kendine özgü bir kuraldaki

hareketlere uyarak 4 tempo üzerinde söylendiğini ifade etmektedir.

“İnne minne, ucu dinne (4+4) = 1+1+1+1

Filfil lice, kuş dillice” (4+4) = 1+1+1+1

2

Ayrıca, tekerlemelerin uyak düzeni için kesin bir kuralın olamayacağını, aynı

tekerlemenin kendi içinde bile başka bir düzene dönüşebileceğini ifâde etmiştir

(Boratav, 171-172).

A. OYUN ÖNCESİNDE SÖYLENEN TEKERLEMELER

Oyun öncesi tekerlemeleri, oyuna hazırlık niteliğindedir. Sırayla oyuna davet,

ebe seçme tekerlemeleri ve eş seçimi tekerlemeleri söylenir.

1. Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri:

Oyuna davet tekerlemelerinin amacı, çocuklara oyun oynanacağını haber

vermek ve oyun oynayacak grubu bir araya getirmektir.

1.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler:

1.1.1. Dört Dizeli Olanlar:

-1-

Küsketen küser misin? a ( 3 + 4 = 7 )

Faytona biner misin? a ( 3 + 4 = 7 )

Faytoncu seni sevmiş b ( 3 + 4 = 7 )

Oğlumla oynar mısın? a ( 3 + 4 = 7 )

(Dirim, 61)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Duraklar bütün dizelerde

aynıdır. (-n) sesleriyle yarım kafiye ve (-er misin/-ar mısın) ekleriyle ek redif

yapılmıştır.

1.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler:

1.2.1. İki Dizeli Olanlar:

-2-

Sabri pabucu yarım a ( 2 + 5 = 7 )

Çık dışarıya oynayalım a ( 5 + 4 = 9 )

(Özhan, 33)

3

Tekerlemenin 1.dizesinde (2+5) yedili; 2. dizesinde (5+4) dokuzlu hece

ölçüsü kullanılmıştır. (-ım) sesleriyle tam kafiye yapılmıştır.

1.2.2. Üç Dizeli Olanlar: -3-

Sapan akan a ( 2 + 2 = 4 )

Gelmeyenin babasının sakalına b ( 12 )

Pisik boku c ( 2 + 2 = 4 )

(Özhan, 33)

Tekerlemenin 2. dizesindeki yapı mensur özellik taşımasına rağmen 1. ve

3. dizedeki (2+2) dörtlü hece ölçüsü tekerlemeyi manzum bir yapıya yaklaştırmıştır.

Tekerlemede kafiyeye ait unsurlar görülmemektedir. İlk dizedeki (-an) sesleriyle ses

tekrarları yapılmıştır.


-4-

El başım a ( 1 + 2 = 3 )

Etek taşım a ( 2 + 2 = 4 )

Yüzük taşım a ( 2 + 2 = 4 )

Top taşım a ( 1 + 2 = 3 )

(Özhan, 33)

Tekerlemenin 1. ve 4. dizelerinde (1+2) üçlü hece ölçüsü; 2. ve 3.dizelerinde

(2+2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (aş) sesleriyle tam kafiye, (-

ım) sesleriyle redif yapılmıştır. 2. 3. ve 4. dizede (taşım) kelimesi tekrar edilmiştir.

-5-

Gökten bir kuş uçar a ( 3 + 3 = 6 )

Kanatları kebap bişer a ( 4 + 4 = 8 )

Bu uşaklık gelir geçer a ( 4 + 4 = 8 )

Gelin uşak oynayalım b ( 4 + 4 = 8 )

(Caferoğlu, 80)

4

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) altılı; diğer dizelerinde (4+4) sekizli hece

ölçüsü görülür. 1. 2. ve 3. dizede (uç-ar/biş-er/geç-er) kelimeleriyle yarım kafiye ve

redif yapılmıştır.

2. Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar):

Oyunlarda ebe olacak çocuğu saptamak amacı ile her hece ayrı ayrı ve her

hece bir çocukla eşlenecek şekilde söylenir. Son hece hangi çocukta biterse o ebe

olur.



-6-

İnci minci a ( 2 + 2 = 4 )

Kim birinci? a ( 1 + 3 = 4 )

(Cırık, 7885)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) ve (1+3)

olmak üzere birbiriyle uyumsuzdur. (minci/birinci) kelimeleri arasında zengin kafiye

yapılmıştır. 1. dizedeki (inci/ minci) kelimeleriyle ikileme yapılmıştır.

-7-

O mo viran a ( 2 + 2 = 4 )

Hepeviran a ( 4 )

(Rémy Dor, 154)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Birinci dize (2+2) duraklı;

ikinci dize duraksızdır. (-viran) sözcükleriyle tunç kafiye yapılmıştır.

-8-

İğne iplik a ( 2 + 2 = 4 )

Yaldız kibrit b ( 2 + 2 = 4 )

(Öztürk, 2311)

5

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) birbiriyle

uyumludur. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.

-9-

Altmış yetmiş a ( 2 + 2 = 4 )

Çıkmış gitmiş a ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 25)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) uyumludur.

Yarım kafiye (-t) ve redif (-mış/-miş) bulunmaktadır.

-10-

Ho horizon a ( 1 + 3 = 4 )

Keterizon a ( 4 )

(Öztelli, 1742)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. (-rizon) sözcükleriyle zengin

kafiye yapılmıştır.

-11- Arabanın tekeri a ( 4 + 3 = 7 )

İstanbul’un şekeri a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 68)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+3) uyumludur.

zengin kafiye (-eker), redif (-i) ve ses unsurları (-ın /-un) bulunmaktadır.

-12- Ya şundadır ya bunda a ( 4 + 3 = 7 )

Helvacının kızında a ( 4 + 3 = 7 )

(Özseven, 12)


Kafiye unsuru görülmemektedir. Ses ahengini yakalamak için sesteş kelimeler (-

unda/-ında) kullanılmıştır.

6

-13-

Şampanya sulu bamya a ( 3 + 4 = 7 )

Canım ister dondurma a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor,161)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (3+4) ve (4+3)

olmak üzere birbiriyle uyumsuzdur. (-a) sesi ile yarım kafiye yapılmıştır.

2.1.2. Üç Dizeli Olanlar: -14-

Anyalı a ( 3 )

Manyalı a ( 3 )

Konyalı a ( 3 )

(Rémy Dor, 68)

Tekerlemenin bütün dizeleri üçer heceden oluşmaktadır. Dizelerin her biri

duraksızdır ve hece ölçüsü bulunmamaktadır. Tekerlemede (-nya) sesleriyle zengin

kafiye (-lı) ekleriyle redif yapılmıştır.

-15-

O o makine a ( 2 + 3 = 5 )

Makinam tak tak b ( 3 + 2 = 5 )

Severim şak şak b ( 3 + 2 = 5 )

(Tokmakçıoğlu, 84)

Tekerlemede beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Duraklar ikinci ve üçüncü

dizede (3+2) uyumlu; ilk dizeyle (2+3) uyumsuzdur. (-ak) sesleriyle tam kafiye

yapılmıştır. Ayrıca (tak tak/ şak şak) kelimeleri ikileme olarak kullanılmıştır.

-16-

Birinciliğine a ( 6 )

İkinciliğine a ( 6 )

Üçüncülüğüne a ( 6 )

(Rémy Dor, 33)

Tekerlemenin bütün dizeleri altışar heceden oluşmaktadır. Dizelerin

7

tamamı duraksız olduğu için hece ölçüsü bulunmamaktadır. (birinci-liğine/ikinci-

liğine/üçüncü-lüğüne) sözcükleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

-17-

Portakalı soydurdum a ( 4 + 3 = 7 )

Baş ucuma koydurdum a ( 4 + 3 = 7 )

Ben bir yalan uydurdum a ( 4 + 3 = 7 )

(Öztelli, 1742)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü bulunmaktadır. Durakları (4+3) uyumludur.

(y) sesi ile yarım kafiye, (durdum) ekleriyle redif yapılmıştır.


-18- Hendek mendek a ( 2 + 2 = 4 )

Sarsa leylek a ( 2 + 2 = 4 )

Çikolata b ( 4 )

Sümbül melek a ( 2 + 2 = 4 )

(Çiçeklioğlu, 4)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır.1. 2. ve 4. dize arasında (-ek)

sesleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizedeki (hendek mendek) kelimeleri ikileme

olarak kullanılmıştır.

-19-

Birem ikem a ( 2 + 2 = 4 )

Demir diken b ( 2 + 2 = 4 )

Happur hupur c ( 2 + 2 = 4 )

Kaçta kurtul d ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 32)


(-ik) sesleriyle tam kafiye yapılmaya çalışılmıştır. 3. ve 4. dizede (r/l) sesleriyle

yarım kafiye ve dize içlerinde (r) sesleri ile aliterasyon yapılmıştır. 3. dizede ikileme

(happur hupur) kullanılmıştır.

8

-20-

Fil filince a ( 1 + 3 = 4 )

Kuş dilince a ( 1 + 3 = 4 )

Lapa lupa b ( 2 + 2 = 4 )

Pirinç turunç c ( 2 + 2 = 4 )

(Koz, 1971, 5866)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede duraklar

(1+3), 3. ve 4. dizede duraklar (2+2) şeklindedir. (fil-ince/dil-ince) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif yapılmıştır. (lapa lupa/pirinç turunç) kelimeleriyle ikileme

yapılmıştır.

-21-

Masal masal maliki a ( 4 + 3 = 7 )

Tırnağı var on iki a ( 4 + 3 = 7 )

Tırnağında beni var b ( 4 + 3 = 7 )

Pembe güzel teni var b ( 4 + 3 = 7 )

(Çiçeklioğlu, 27)


1. ve 2. dizede (maliki/iki) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (-en)

sesleriyle tam kafiye; (-i var) ekleriyle redif yapılmıştır.

-22-

Leylek leylek lekirdek a ( 4 + 3 = 7 )

Hani bana çekirdek a ( 4 + 3 = 7 )

Çekirdeğin içi yok a ( 4 + 3 = 7 )

Sarı kızın saçı yok a ( 4 + 3 = 7 )

(Uyguner, 1957, 1503)


1. ve 2. dizedeki (lekirdek/çekirdek) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizedeki

(ç) sesi ile yarım kafiye ve (-i yok/-ı yok) kelimeleriyle redif yapılmıştır. Ayrıca dize

içlerinde (k/ç) sesleri ile aliterasyon yapılmıştır.

9

-23- Birdu birdu bir alti a ( 4 + 3 = 7 )

Deniz üsti karanti a ( 4 + 3 = 7 )

İnanmazsan say da bak b ( 4 + 3 = 7 )

On altidu on alti a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 27)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Metin ağız özellikleri

taşımaktadır. Tekerlemede geçen (-du) ekleri, (-i mek) mastar fiilinin geniş zamanlı

(-dur) kullanımıdır ve (-r) sesi düşmüştür. 1.ve 2. dizede (-ti) sesleri ile tam kafiye

yapılmıştır. Dize içlerinde (ti/du) sesleri sıkça kullnılarak aliterasyon yapılmıştır.

-24-

Birim birim bir altı a ( 4 + 3 = 7 )

Deniz gibi kum altı a ( 4 + 3 = 7 )

Gelin kızlar sayalım b ( 4 + 3 = 7 )

On altıdır on altı a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor,32)


1. ve 2. dizede (altı) kelimeleriyle cinaslı kafiye yapılmıştır. Tekerleme uyak biçimi

bakımından mani türüyle benzerlik göstermiştir.

-25-

Balonların sarısı a ( 4 + 3 = 7 )

Kimde oyun sırası a ( 4 + 3 = 7 )

Kim çıkmazsa oyundan b ( 4 + 3 = 7 )

Babası olur koyundan b ( 4 + 3 = 7 )

(Bakırcı, 1982)


1. ve 2. dizedeki (sarısı/sırası) sözcükleriyle kelime oyunları yapılmıştır. 3. ve 4.

dizede (oyun) kelimeleriyle zengin kafiye, (-dan) ekleriyle redif yapılmıştır.

-26-

Elmalar yedi buçuk a ( 3 + 4 = 7 )

10

Yesinler çoluk çocuk a ( 3 + 4 = 7 )

Karpuz kestim kan çıktı b ( 4 + 3 = 7 )

Ayşe oyundan çıktı b ( 2 + 5 = 7 )

(Dirim, 54)

Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizelerde (3+4); 3.

dize (4+3) ve 4. dizede (2+5) durakları kullanılmıştır.1. ve 2. dizede (-çuk/-cuk)

sesleri ile zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (-an) sesleriyle tam kafiye, (çıktı)

kelimeleriyle redif yapılmıştır. Ayrıca 2. dizede ikileme (çoluk çocuk) kullanılmıştır.

-27-

Ya şundadır ya bunda a ( 4 + 3 = 7 )

Helvacının kızında a ( 4 + 3 = 7 )

Keçe külah başında a ( 4 + 3 = 7 )

Ya şundadır ya bunda a ( 4 + 3 = 7 )

(Uslu, 27)


Tekerlemede kafiye unsuru görülmemektedir. (Ya şundadır ya bunda) gibi kelime

tekrarları ve (-unda/-ında) gibi ses tekrarları görülmektedir. Dize sonlarındaki ses

benzerlikleri bir nazım düzeni oluşturmuştur.

2.1.4. Beş Dizeli Olanlar:

-28-

Eveleme debeleme a ( 2 + 2 = 4 )

Halbur dedim b ( 2 + 2 = 4 )

Hulbur dedim b ( 2 + 2 = 4 )

Sen gir dedim b ( 2 + 2 = 4 )

Sen çık dedim b ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor,109)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü görülmektedir. Durakları (2+2) uyumludur.

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. (halbur/hulbur/dedim/sen)

kelimeleriyle, kelime tekrarları yapılmıştır. 1. dizede (eveleme debeleme)

kelimeleriyle ikileme yapılmıştır.

11

2.1.5. Altı Dizeli Olanlar: -29-

Ooo

İnne mine a ( 2 + 2 = 4 )

Ucu dine a ( 2 + 2 = 4 )

Filfillice a ( 4 )

Kuş dillice a ( 1 + 3 = 4 )

Laka luka a ( 2 + 2 = 4 )

Pirinç turunç b ( 2 + 2 = 4 )

(Öztelli, 1958, 1742-1743)

Tekerleme metninin son dizeleri düzenlenmiş ve kararlı yapıya dahil

edilmiştir. Dizelerde (2+2) ve (1+3) olmak üzere dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1.

ve 2. dizedeki (mine/dine) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (filfil-lice/dil-

lice) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır. 5. dizede ikileme (laka luka)

kullanılmıştır.

-30-

Edin nene a ( 2 + 2 = 4 )

Bedin nene a ( 2 + 2 = 4 )

Suya düşmüş b ( 2 + 2 = 4 )

Kadın nene a ( 2 + 2 = 4 )

Al çık bal çık c ( 2 + 2 = 4 )

Sen dur sen çık c ( 2 + 2 = 4 )

(Çiçeklioğlu, 3)


1. 2. ve 4. dizede (edin nene/bedin nene/kadın nene ) kelimeleriyle zengin kafiye ve


-31-

İğne iplik a ( 2 + 2 = 4 )

Yıldız kirpik a ( 2 + 2 = 4 )

Sarma satır b ( 2 + 2 = 4 )

Görme batır b ( 2 + 2 = 4 )

12

İstanbul’dan c ( 3 + 1 = 4 )

Gelin getir b ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor,122)

Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü görülmektedir. Durakları 1. 2. 3. 4. ve 6

dizelerde (2+2); 5. dizede (3+1) şeklindedir. 1. ve 2. dizedeki (-ik) sesleriyle tam

kafiye; 3. 4. ve 6. dizedeki (-atır/-etir) sesleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

2.1.6. Yedi Dizeli Olanlar: -32-

İğnem miğnem a ( 2 + 2 = 4 )

Ucu diğnem a ( 2 + 2 = 4 )

Fil fil atan b ( 2 + 2 = 4 )

File batan b ( 2 + 2 = 4 )

Hapuz hupuz c ( 2 + 2 = 4 )

Yağrıl yoğrul d ( 2 + 2 = 4 )

Su iç kurtul d ( 2 + 2 = 4 )

(Çiçeklioğlu, 9)


1. ve 2. dizede (miğne-m/diğne-m) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 3. ve 4.

dizede (atan/batan) kelimeleriyle tunç kafiye, 6. ve 7. dizede (yoğrul/kurtul)

kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. Ayrıca tekerlemede (il/ıl) sesleri ile aliterasyon

yapılmış ve ikilemeler (iğnem miğnem/fil fil/hapuz hupuz/yağrıl yoğrul) sıkça

kullanılmıştır.

2.1.7. Sekiz Dizeli olanlar:

-33- Elma yedi a ( 2 + 2 = 4 )

Sayar sekiz b ( 2 + 2 = 4 )

Doyar dokuz b ( 2 + 2 = 4 )

Dokur cinim c ( 2 + 2 = 4 )

Bekir cinim c ( 2 + 2 = 4 )

Halbur dedim c ( 2 + 2 = 4 )

13

Sen gir dedim c ( 2 + 2 = 4 )

Sen çık dedim c ( 2 + 2 = 4 )

(Çiçeklioğlu, 5)


2. ve 3. dizede (say-ar/doy-ar) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, (sekiz/dokuz)

kelimeleriyle yarım kafiye oluşmuştur. 4. ve 5. dizede (dokur cinim/Bekir cinim)

kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 6. ve 7. dizede (halbur dedim/gir dedim)

kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, ayrıca 2. dize ile 7. dizeye kadar olan dizeler

arasında (r) sesi ile iç kafiye yapılmıştır.

2.1.8. On Dizeli Olanlar: -34-

Elim elim epelek a ( 4 + 3 = 7 )

Elden çıktı kepenek a ( 4 + 3 = 7 )

Kepeneğin ucu yok a ( 4 + 3 = 7 )

Süleymanın saçı yok a ( 4 + 3 = 7 )

Bindim deve boynuna b ( 2 + 5 = 7 )

Sürdüm Halep yoluna b ( 2 + 5 = 7 )

Halep yolu şambazar c ( 4 + 3 = 7 )

İçinde ayı gezer c ( 4 + 3 = 7 )

Ayı beni korkuttu d ( 4 + 3 = 7 )

Yüreğimi burkuttu d ( 4 + 3 = 7 )


Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları 1. 2. 3. 4. 7. 8. 9. ve

10. dizelerde (4+3); 5. ve 6. dizelerde (2+5) şeklindedir. 1. ve 2. dizede

(epelek/kepenek) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (uc-u yok/saç-ı yok)

kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 7. ve 8. dizelerde (şambazar/gezer)

kelimeleriyle zengin kafiye; 9. ve 10 dizede (kork-uttu/burk-uttu) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif yapılmıştır.

14

2.1.9. On İki Dizeli Olanlar: -35-

Bir iki üç a ( 3 + 1 = 4 )

Ebelik güç a ( 3 + 1 = 4 )

Sonra dört beş b ( 2 + 2 = 4 )

Haydi kardeş b ( 2 + 2 = 4 )

Altıya geç c ( 3 + 1 = 4 )

Oyunu seç c ( 3 + 1 = 4 )

Yediye gel d ( 3 + 1 = 4 )

İp ne güzel d ( 1 + 3 = 4 )

Bul sekizi e ( 1 + 3 = 4 )

Eş al bizi e ( 1 + 3 = 4 )

Dokuzla on f ( 1 + 3 = 4 )

Oyuna kon f ( 1 + 3 = 4 )

(Rémy Dor, 11)

Tekerlemenin tüm dizelerinde tam kafiye (üç/güç, beş/kardeş, geç/seç, gel/

güzel, sekizi/bizi, on/kon) kullanılmıştır. Hece ölçüsü (3+1), (2+2) ve (1+3) dörtlü

hece ölçüsüdür.



-36-

Bir iki na çukur a ( 3 + 3 = 6 )

Kuşna kuşna na çukur a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 9)

Tekerlemede belli bir hece ölçüsü kullanılmamıştır. İlk dizede (3+3) altılı; 2.

dizede (4+3) yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. (ku) sesi ile aliterasyon yapılmıştır.

Tekerlemede kelime ve ses tekrarlarına (na çukur) başvurulmuştur. Ayrıca 2. dizede

ikileme (kuşna kuşna) kullanılmıştır.

-37- Bir iki üç dört beş altı yedi a ( 5 + 5 = 10 )

15

İkiz mikiz sekiz b ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 20)

Tekerlemenin ilk dizesinde (5+5) onlu; 2. dizesinde ( 4+2) altılı hece ölçüsü

kullanılmıştır. İkinci dizedeki (-kiz) sesleriyle aliterasyon yapılmıştır. Tekerlemede

kafiye unsuru bulunmamaktadır.

-38-

Ali Veli a ( 2 + 2 = 4 )

Kırk dokuz elli a ( 3 + 2 = 5 )

(Rémy Dor, 42)

Tekerlemenin ilk dizesinde (2+2) dörtlü; 2. dizesinde (3+2) beşli hece ölçüsü

kullanılmıştır. (Veli/elli) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizede ikileme (Ali

Veli) kullanılmıştır.

-39-

Akan bakan bekriko a ( 4 + 3 = 7 )

Çemdan güli hala katzo ho a ( 4 + 5 = 9 )

(Rémy Dor, 59)

Tekerlemenin ilk dizesinde (4+3) yedili; 2. dizesinde (4+5) dokuzlu hece

ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (o) sesi yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır.

-40-

Nerden geldin, ordan çık a ( 4 + 3 = 7 )

Saçları başları kıvırcık a ( 6 + 3 = 9 )

(Gökşen, 369)

Tekerlemenin 1. dizesinde (4+3) yedili, 2. dizesinde (6+3) dokuzlu hece

ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (-çık/-cık) sesleriyle zengin kafiye

yapılmıştır. Metinde (r) sesi sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.

-41-

Ha bir, ha iki, ha üç, ha dört a ( 8 )

Habeş b ( 2 )

(Rémy Dor, 18)

16

Tekerlemede geçen “Habeş” kelimesi arap anlamına gelmektedir. Sayışma

sırasında Habeş kelimesi kime gelirse o ebe olur. Burada “Habeş” kelimesi ile “ebe”

arasındaki bağlantı çocuk dünyasında iki duruma olumsuz bakılmasından

kaynaklanmaktadır. Kafiye unsuru bulunmamaktadır.

2.2.2. Üç Dizeli Olanlar:

-42-

Saç baş a ( 1 + 1 = 2 )

Ebenin eline b ( 3 + 3 = 6 )

Vur kaç c ( 1 + 1 = 2 )

(Yüksel, 3770)

Tekerlemenin 1. ve 3. dizeleri (1+1) ikili; 2. dizesi (3+3) altılı hece ölçüsü ile

yazılmıştır. (saç/baş) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmış ve 1. dizede ikileme (saç

baş) kullanılmıştır.

-43-

Bir iki üç dört beş a ( 6 )

Beşikte piş a ( 3 + 1 = 4 )

Kalburda şiş a ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor,17)

Tekerlemenin ilk dizesi altı heceden oluşmaktadır ve duraksızdır. 2. ve 3.

dizede (3+1) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (-ş) sesi ile yarım


-44-

Portakalı soydum a ( 4 + 2 = 6 )

Baş ucuma koydum a ( 4 + 2 = 6 )

Ben bir yalan uydurdum a ( 1 + 1 + …= 7 )

(Koz, 1974, 7072)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesi (4+2) altılı; 3. dizesi yedi heceden meydana

gelmektedir ve aynı zamanda bu tekerleme bir sayışmaca olduğu için son dizede her

heceye vurgu yapılmıştır. 1. ve 2. dizede (soy-dum/koy-dum) tam kafiye ve redif

17

kullanılmıştır. 2. ve 3. dizede (y) sesi ile yarım kafiye yapılmıştır. Aynı tekerlemenin

farklı bir varyantları, 17 nolu tekerlemede yer almaktadır.

-45-

Bedi co a ( 2 + 1 = 3 )

Con bidi badi pufra b ( 3 + 4 = 7 )

Beni ago ün dö trua b ( 4 + 5 = 9 )

(Rémy Dor, 72)

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+1) üçlü; 2. dizesinde (3+4) yedili ve 3.

dizesinde (4+5) dokuzlu hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde

(pufra/trua) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmış ve tekerlemede ses tekrarlarına (di/

co) başvurulmuştur.

-46-

En a ( 1 )

Endili bo b ( 3 + 1 = 4 )

Allah sayıda ben çıksam c ( 5 + 3 = 8 )

(Rémy Dor, 45)

Tekerlemenin ilk dizesi bir heceden oluşmaktadır. 2. dizede (3+1) dörtlü, 3.

dizede (5+3) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede ses tekrarları (-en)

yapılmıştır.

-47-

İngili mingili boftina a ( 6 + 3 = 9 )

Avini avini domina a ( 6 + 3 = 9 )

Boftin tiriz b ( 2 + 2 = 4 )


Tekerlemenin ilk iki dizesinde (6+3) dokuzlu, diğer dizesi (2+2) dörtlü hece

ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (-ina) sesleri ile zengin kafiye yapılmıştır.

1. dizede ikileme (ingili mingili) kullanılmıştır.

18

-48-

Bir iki üç …on a ( 20 )

Sana kim dedi b ( 3 + 2 = 5 )

Kedi fareyi yedi b ( 2 + 5 = 7 )

(Rémy Dor, 22)

Tekerlemenin ilk dizesinde sayışma unsuru bulunmaktadır ve ilk dizede hece

ölçüsü bulunmamaktadır. 2. dizede (3+2) beşli; 3. dizede (2+5) yedili hece ölçüsü

kullanılmıştır. 2. ve 3. dizede (de-di/ye-di) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif

yapılmıştır.

-49-

Ebeleme debeleme a ( 4 + 4 = 8 )

El kuş del kuş b ( 2 + 2 = 4 )

Ebelik pek hoş b ( 3 + 2 = 5 )

(Gökşen, 368)

Tekerlemenin 1. dizesi (4+4) sekizli; 2. dizesi (2+2) dörtlü ve 3. dizesi (3+2)

beşli hece ölçüsü ile yazılmıştır. 2. ve 3. dizede (kuş/hoş) kelimeleriyle yarım kafiye,

dize içlerindeki (l) sesi ile aliterasyon yapılmıştır.

-50-

Ekmek a ( 2 )

Tuz b ( 1 )

Otuz b ( 2 )

(Rémy Dor, 44)

Tekerlemede hece ölçüsü bulunmamaktadır. 1. ve 2. dize iki hecede; 2. dize

bir heceden meydana gelmiştir. 2. ve 3. dizedeki (tuz/otuz) kelimeleriyle tunç kafiye

yapılmıştır.

-51-

Ene den turuva a ( 3 + 3 = 6 )

Ben çıktım b ( 1 + 2 = 3 )

Sahiden de ben çıktım b ( 4 + 3 = 7 )

19

(Rémy Dor, 47)

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) altılı; 2. dizesinde (1+2) üçlü ve 3.

dizesinde (4+3) yedili hece ölçüsü görülmektedir. Kafiye unsurları bulunmamaktadır.

(ben/çıktım) kelimeleri kullanılarak tekrarlar yapılmıştır.

-52-

Çıt pıt a ( 1 + 1 = 2 )

Nerden geldin b ( 2 + 2 = 4 )

Ordan çık c ( 2 + 1 = 3 )


Tekerlemenin 1. dizesinde (1+1) ikili; 2. dizesinde (2+2) dörtlü ve üçüncü

dizesinde (2+1) üçlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Kafiyeye ait unsurlar

bulunmamaktadır. 1. dizede ikileme (çıt pıt) kullanılmıştır.

-53-

Tah taraba a ( 1 + 3 = 4 )

Ekiz mekiz b ( 2 + 2 = 4 )

Sekiz dokuz on c ( 5 )

(Rémy Dor, 51)

Tekerlemenin 1. dizesinde (1+3); 2. dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü

kullanılmıştır. 3. dize beş heceden oluşmaktadır ve duraksızdır. Tekerlemede

kafiyeye ait unsurlar bulunmamaktadır. 2. dizede ikileme (ekiz mekiz) kullanılmıştır.

-54-

Albo İstirbo a ( 2 + 3 = 5 )

Nebido a ( 3 )

Ambaro a ( 3 )

(Rémy Dor, 61)

Tekerlemenin ilk dizesinde (2+3) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. 2. ve 3.

dizeler üçer heceden oluşmaktadır ve duraksızdır. Rémy Dor’un adı geçen eserinden

bu tekerlemenin Fransızca ses taklitlerinden oluştuğunu öğreniyoruz. Dize

sonlarındaki (o) sesleri ile yarım kafiye oluştuğu söylenebilir.

20

-55-

Anya manya a ( 2 + 2 = 4 )

Kumpanya a ( 3 )

Bir şişe şampanya a ( 3 + 3 = 6 )

(Uyguner, 1957, 1503)

Tekerlemenin dizelerindeki hece ölçüsü birbirinden farklıdır. Dize

sonlarındaki (anya) sesleriyle zengin kafiye yapılmış ve 1. dizede ikileme (anya

manya) kullanılmıştır.

-56-

Esi mes a ( 2 + 1 = 3 )

Koca karı b ( 2 + 2 = 4 )

Kavgayı kes a ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor, 108)

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+1) üçlü; 2. dizesinde (2+2) dörtlü ve 3.

hecesinde (3+1) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 3. dizedeki (-es) sesleriyle

tam kafiye yapılmıştır.

-57-

İni mini dudu mini a ( 4 + 4 = 8 )

Tıralan kaçalan b ( 3 + 3 = 6 )

Deliva dalivan bit c ( 3 + 4 = 7 )

(Sezgin, 208)

Tekerlemenin 1. dizesinde (4+4) sekizli; 2. dizesinde (3+3) altılı; 3.

dizesinde (3+4) yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede kafiye unsuru

bulunmamaktadır. 1. dizede ikileme (ini mini) kullanılmıştır.

-58-

Çalı çırpı a ( 2 + 2 = 4 )

Gömlek don b ( 2 + 1 = 3 )

On b ( 1 )

(Rémy Dor, 43)

21

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+2) dörtlü ; 2. dizesinde (2+1) üçlü hece ölçüsü

kullanılmıştır. 3. dize tek heceden oluşmaktadır. 2. ve 3. dizede geçen (don/on)

kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizede ikileme (çalı çırpı) kullanılmıştır.

-59-

İn min ucu dil a ( 3 + 3 = 6 )

Fil filin kuş dilin b ( 3 + 3 = 6 )

Layton finton b ( 2 + 2 = 4 )

(Dirim, 80)

Tekerlemenin 1.ve 2. dizesinde (3+3) altılı; 3 dizesinde ( 2+2) dörtlü hece

ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize içlerinde

(il/in) sesleri kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.

-60-

Nal mık a ( 1 + 1 = 2 )

Çayır çimen b ( 2 + 2 = 4 )

Kırk a ( 1 )

(Rémy Dor, 49)

Tekerlemenin 1. dizesinde (1+1) ikili; 2. dizesinde ( 2+2) dörtlü hece ölçüsü

kullanılmıştır.3. dize tek heceden oluşmaktadır. 1. ve 3. dizedeki (-k) sesleriyle

yarım kafiye yapılmış ve 2. dizede ikileme (çayır çimen) kullanılmıştır.

-61-

Petijoli pem pem a ( 4 + 2 = 6 )

Panya pufla fendi b ( 4 + 2 = 6 )

Sınamad a go c ( 3 + 2 = 5 )

(Rémy Dor, 155)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (4+2) altılı ve 3. dizesinde (3+2) beşli hece

ölçüsü kullanılmıştır. Kafiye unsurlarından söz edilemez. Tekerlemede (p/f) sesleri

ile aliterasyon yapılmıştır.

22


-62- Bir/iki/ üç/ …dokuz a ( 19 )

On b ( 1 )

Kırmızı don b ( 3 + 1 = 4 )

Git komşunun damına kon b ( 4 + 4 = 8 )

(Rémy Dor, 20)

Tekerleme sayışmaca tekerlemesi olduğu için ilk iki dizesinde hece

ölçüsünden söz etmek mümkün değildir. 3. dizede (3+1) dörtlü; 4. dizede (4+4)

sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. 2. 3. ve 4. dizelerdeki (on/don/kon) kelimeleriyle


-63-

Allı pulak a ( 2 + 2 = 4 )

Güllü pulak a ( 2 + 2 = 4 )

Şundan al b ( 2 + 1 = 3 )

Şunu bırak a ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor,62)

Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde (2+2) dörtlü; 3. dizesinde ( 2+1) üçlü hece

ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dize arasında (al-lı pulak/gül-lü pulak) kelimeleriyle

yarım kafiye ve redif yapılmıştır.

-64-

Ya şunda a ( 1 + 2 = 3 )

Ya bunda a ( 1 + 2 = 3 )

Keçe küülla b ( 2 + 2 = 4 )

Başunda a ( 3 )

(Özhan, 34)

Tekerlemenin ilk iki dizesinde (1+2) üçlü hece ölçüsü; 3. dizesinde (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede (şu-nda/bu-nda/başu-nda)

kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.

23

-65-

Bir iki üç buçuk a ( 3 + 3 = 6 )

Dört beş altı buçuk a ( 2 + 4 = 6 )

Yedi sekiz dokuz buçuk a ( 4 + 4 = 8 )

On buçuk a ( 1 + 2 = 3 )

(Demiray, 1960, 2132)

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) altılı; 2. dizesinde (2+4) altılı, 3. dizesinde

(4+4) sekizli ve dördüncü dizesinde (1+2) üçlü hece ölçüsü kullanılmıştır.

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize sonlarında kelime tekrarları

(buçuk) yapılmıştır.

-66-

Bir iki üç dört beş altı yedi a ( 10 )

Bunu sana kim dedi a ( 4 + 3 = 7 )

Diyen dedi a ( 2 + 2 = 4 )

On yedi a ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor,18)

Tekerlemenin ilk dizesi on hecedir ve duraksızdır.2. dizede (4+3) yedili, 3.

dizede (2+2) dörtlü; 4. dizede (1+3) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin

1. ve 2. dizesinde (yedi/dedi) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmaya çalışılmıştır.

Dize sonlarında kelime tekrarları (yedi/dedi) yapılmıştır.

-67-

On yirmi otuz kırk…yüz a ( 17 )

Dere tepe düz a ( 2 + 2 = 4 )

Ördek suda yüz a ( 2 + 3 = 5 )

Koca öküz a ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 25)

Tekerlemenin ilk dizesi on yedi hecedir ve duraksızdır. 2. ve 4. dizelerde

(2+2) dörtlü hece ölçüsü; 3. dizede (2+3) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Dize

sonlarındaki (düz/yüz/öküz) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 2. dizede ikileme

(dere tepe) kullanılmıştır.

24

-68-

Çın çın çın altı a ( 2 + 3 = 5 )

Çınaltıdır çınaltı a ( 4 + 3 = 7 )

İnanmazsan say da bak b ( 4 + 3 = 7 )

On altıdır on altı a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 43)

Tekerlemenin ilk dizesinde (2+3) beşli ve diğer dizelerinde (4+3) yedili hece

ölçüsü kullanılmıştır. 2. ve 4. dizedeki (çınaltı/on altı) kelimeleriyle zengin kafiye

yapılmıştır. Ayrıca (çın/tı) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.

-69-

Petijan kıramada a ( 3 + 4 = 7 )

Pali pahra a ( 2 + 2 = 4 )

Al koy b ( 1 + 1 = 2 )

En do tırava a ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy Dor, 51)

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+4) yedili; 2. dizesinde (2+2) dörtlü; 3.

dizesinde (1+1) ikili; 4. dizesinde (2+3) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Dize

sonlarında (-a) sesleri ile yarım kafiye yapılmaya çalışılmış ve (p) sesleri

kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.

-70-

Pati jo a ( 2 + 1 = 3 )

Pervet kale b ( 2 + 2 = 4 )

A a b ( 1 + 1 = 2 )

En do turva b ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 52)

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+1) üçlü; 2. ve 4. dizesinde (2+2) dörtlü; 3.

dizesinde (1+1) ikili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. 2. ve 3. dizelerde (-a/-e) sesleriyle

yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır.

25

-71-

Hasesi hüsesi a ( 3 + 3 = 6 )

Ömer ağanın tütün kesesi a ( 5 + 5 = 10 )

Halyoz balyoz b ( 2 + 2 = 4 )

Seksen doksan yüz b ( 2 + 2 + 1 = 5 )

(Rémy Dor, 56)

Tekerlemenin ilk dizesinde (3+3) altılı; 2. dizesinde (5+5) onlu; 3. dizesinde

(2+2) dörtlü; 4. dizede (2+2+1) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizedeki (-

se) sesleri tam kafiye; (-si) ekleri rediftir. 3. ve 4. dizedeki (z) sesleri ile yarım kafiye

yapılmıştır. Tekerlemenin 1. ve 3. dizesinde ikileme (hasesi hüsesi/halyoz balyoz)

kullanılmıştır.

-72-

Ak kabak a ( 1 + 2 = 3 )

Kara kabak a ( 2 + 2 = 4 )

Şunda yok a ( 2 + 1 = 3 )

Şuna bak a ( 2 + 1 = 3 )

(Rémy Dor, 59)

Tekerlemenin 1. dizesinde (1+2) üçlü; 3. ve 4 . dizelerde ( 2+1) üçlü; 2.

dizede (2+ 2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (k) sesleri ile yarım


-73-

Allahlık billahlık a ( 3 + 3 = 6 )

Bir kutu şekerlik a ( 3 + 3 = 6 )

Peygamberlik a ( 4 )

Lika lika lik a ( 2 + 2 + 1 = 5 )

(Rémy Dor, 61)

Tekerlemenin ilk iki dizesi (3+3) altılı hece ölçüsüyle yazılmıştır. 3. dizede

hece ölçüsü bulunmazken, 4. dize (2+2+1) beşli hece ölçüsü ile yazılmıştır. 2. ve 3.

dizede (şeker-lik/peygamber-lik) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.

26

Ayrıca (-lık/-lik) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır. 1. dizede ikileme

(Allahlık billahlık) kullanılmıştır.

-74-

Çıt pıt a ( 1 + 1 = 2 )

Nerden geldin ordan çık b ( 4 + 3 = 7 )

Kız saçların kıvırcık b ( 4 + 3 = 7 )

Mavi boncuk b ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 78)

Tekerlemenin ilk dizesinde ikili hece ölçüsü kullanılmıştır ve (1+1)

duraklıdır. 2. ve 3. dizelerde (4+3) yedili hece ölçüsü; 4. dizede (2+2) dörtlü hece

ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarında (-çık/-cık/-cuk) sesleriyle acemice

denilebilecek bir zengin kafiyenin oluşturulduğu söylenebilir. (k/ç) sesleri sıkça

kullanılarak aliterasyon yapılmıştır. 1. dizede ikileme (çıt pıt) kullanılmıştır.

-75-

Dam dam damalı a ( 2 + 3 = 5 )

Maşrapası kalaylı a ( 4 + 3 = 7 )

Komşunun oğlu saraylı a ( 5 + 3 = 8 )

Şimdi çıkan alaylı a ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 81)

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+3) beşli; 2. ve 4. dizesinde (4+3) yedili ve 3.

dizesinde (5+3) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 2. 3. ve 4.

dizelerinde (kalay-lı/saray-lı/alay-lı) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

-76-

Edin nine bedin nine a ( 4 + 4 = 8 )

Suya düşmüş kadın nine a ( 4 + 4 = 8 )

Al çık bal çık b ( 2 + 2 = 4 )

Aradan önce sen çık b ( 5 + 2 = 7 )

(Rémy Dor, 86)

27

Tekerlemenin ilk iki dizesinde (4+4) sekizli, 3. dizesinde (2+2) dörtlü, 4.

dizesinde (5+2) yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede geçen (bedin

nine/kadın nine) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

-77-

Eteneke meteneke a ( 4 + 4 = 8 )

Tombul teneke a ( 2 + 3 = 5 )

Aya bak yıldıza bak b ( 3 + 4 = 7 )

Şu damdaki güzel kıza bak b ( 4 + 5 = 9 )

(Rémy Dor, 109)

Tekerlemenin 1. dizesinde (4+4) sekizli; 2. dizesinde (2+3) beşli; 3.

dizesinde ( 3+4) yedili ve 4. dizesinde (4+5) dokuzlu hece ölçüsü kullanılmıştır.

1. ve 2. dizede (meteneke/teneke ) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır. 3. ve 4.

dizede (yıldız-a bak/kız-a bak) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır. 1.

dizede ikileme (eteneke meteneke) kullanılmıştır.

-78-

İğnem düştü yakamdan a ( 4 + 3 = 7 )

Kuleli geliyor arkamdan a ( 6 + 3 = 9 )

Gelme kuleli gelme b ( 5 + 2 = 7 )

Annem bakıyor balkondan a ( 5 + 3 = 8 )

(Türkiçin, 1974, 69)

Tekerlemenin 1. ve 3.dizelerinde (4+3) ve (5+2) yedili hece ölçüsü diğer

dizelerde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizelerinde (yaka-mdan/

arka-mdan) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.

-79-

Handan girdim a ( 2 + 2 = 4 )

İçeri Yahudiler oturmuş b ( 3 + 4 + 3 = 10 )

Dört köşeli hanga hanga c ( 4 + 4 = 8 )

Hangisi ya c ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor, 114)

28

Tekerlemenin 1. dizesinde (2+2) dörtlü; 2. dizesinde duraklar bilinenlerden

farklı olarak (3+4+3) onlu; 3. dizesinde (4+4) sekizli ve 4. dizesinde ( 3+1) dörtlü

hece ölçüsü kullanılmıştır. 3. ve 4. dizelerin sonlarındaki (-a) sesleri yarım kafiye

oluşturulmuştur. Tekerlemede (han) kelimesi sıkça kullanılarak aliterasyon

yapılmıştır.

-80-

İkiti pikiti şikiti ma a ( 3 + 3 = 6 )

Amil famil domil na a ( 4 + 3 = 7 )

İki piki romi tiki b ( 4 + 4 = 8 )

Yoniş boniş saç c ( 2 + 2 + 1 = 5 )

(Rémy Dor, 123)

Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) altılı; 2. dizesinde (4+3) yedili; 3. dizesinde

(4+4) sekizli ve 4. dizesinde (2+2+1) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede

ses unsurları ön plandadır. 1. ve 2. dizenin sonundaki (-a) sesleri ile yarım kafiye

yapılmaya çalışılmıştır. (pi/ki/ti/mi) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.

4. dizede ikileme (yoniş boniş) kullanılmıştır.

-81-

Pembe pembe pens var a ( 4 + 3 = 7 )

Tramvayda ses var a ( 4 + 2 = 6 )

Bir tabur asker a ( 3 + 2 = 5 )

Pembeyi besler a ( 3 + 2 = 5 )

(Rémy Dor, 155)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (3+2) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Diğer

dizelerdeki hece ölçüleri farklıdır. 1. ve 2. dizenin sonundaki (-s) sesleriyle yarım

kafiye, (var) kelimeleriyle redif yapılmıştır. 3. ve 4. dizedeki (-er) sesleriyle tam


-82-

Ellem büllem epelek sepelek a ( 4 + 4 = 8 )

Sarı kızın sarması b ( 4 + 3 = 7 )

29

Kara koyunun dolması b ( 5 + 3 = 8 )

Al bunu çek bunu c ( 3 + 3 = 6 )

(Demircioğlu, 12)

Tekerlemenin 1. ve 3. dizesinde (4+4) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır.

Diğer dizelerdeki hece ölçüleri farklıdır. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (sar-

ması/dol-ması) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır. Ayrıca 1. dizede iki

farklı ikileme (elem büllem/epelek sepelek) kullanılmıştır.

-83-

Bom bom portakali a ( 2 + 4 = 6 )

Semali vali a ( 3 + 2 = 5 )

Katamali kuleli a ( 4 + 3 = 7 )

Zerden tenyoner b ( 2 + 3 = 5 )

(Sezgin, 207)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde beşli hece ölçüsü kullanılmıştır ve durakları

farklıdır. 1. ve 4. dizelerde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. 2. ve 3. dizedeki (-

ali/-eli) sesleriyle zengin kafiye yapılmıştır. Tekerlemede (-li) sesi sıkça kullanılarak

aliterasyon yapılmıştır.

-84-

İğne iplik a ( 2 + 2 = 4 )

Mum ya kirpit b ( 2 + 2 = 4 )

Kipritin yarısı c ( 3 + 3 = 6 )

İbrahimin karısı c ( 4 + 3 = 7 )

(Demiray, 1960, 2133)

Tekerlemenin ilk iki dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Diğer

dizelerdeki hece ölçüleri farklıdır. 3. ve 4. dizedeki (yarı-sı/karı-sı) kelimeleriyle

zengin kafiye ve redif yapılmıştır. Tekerlemede (-i) sesi sıkça kullanılarak, ses

tekrarlarına başvurulmuştur. 1. dizede ikileme (iğne iplik) kullanılmıştır.

-85-

O mo kara do a ( 2 + 3 = 5 )

30

Süme süme süme do a ( 4 + 3 = 7 )

Lapa tike lapa tike b ( 4 + 4 = 8 )

Bir bando a ( 1 + 2 = 3 )

(Demiray, 1960, 2133)

Tekerlemenin bütün dizelerinde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır.

1. ve 2. dizede (kara do/süme do) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.

Tekerlemede ses tekrarlarına (o/mo/do/süme/lapa/tike) başvurulmuştur.

-86-

Kuzu kuzu me a ( 2 + 2 + 1 = 5 )

Bin tepeme a ( 1 + 3 = 4 )

Haydi gidelim b ( 2 + 3 = 5 )

Ayşe teyzeme a ( 2 + 3 = 5 )


Tekerlemenin 2. dizesinde (1+3) dörtlü hece ölçüsü; diğer dizelerinde beşli

hece ölçüsü kullanılmıştır. 2. ve 4. dizedeki (tepe-me/teyze-me) kelimeleriyle yarım


-87-

Ebe ebe gel bize a ( 4 + 3 = 7 )

Uzaktan vur elimize a ( 4 + 3 = 7 )

Eğer vuramaz isen b ( 5 + 2 = 7 )

Ebesin ebesin b ( 3 + 3 = 6 )


Tekerlemenin 4. dizesinde (3+3) altılı; diğer dizelerinde (4+3) ve (2+5)

yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (biz-e/elimiz-e) kelimeleriyle tam


-88-

Oko moko a ( 2 + 2 = 4 )

Kim şişko a ( 1 + 2 = 3 )

Şişkonun yarısı b ( 3 + 3 = 6 )

31

Gargamelin karısı b ( 4 + 3 = 7 )

(Bakırcı, 1982)

Tekerlemenin bütün dizelerinde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır.

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesindeki (moko/şişko) kelimeleriyle tam kafiye, (yarı-sı/

karı-sı) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır. Tekerlemede (ko) sesi ile

aliterasyon yapılmıştır.

-89-

İğne attım denize a ( 4 + 3 = 7 )

Saat geldi sekize a ( 4 + 3 = 7 )

Ze ze ze a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Kim geveze a ( 1 + 3 = 4 )

(Bakırcı, 1982)

Tekerlemenin ilk iki dizesinde (4+3) yedili hece ölçüsü; diğer dizelerinde ise

farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (deniz-e/sekiz-e) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif yapılmıştır. Tekerlemede (ze) sesi sıkça tekrarlanarak aliterasyon

yapılmıştır.

-90-

Bir kedi varmış a ( 3 + 2 = 5 )

On’a kadar sayarmış a ( 4 + 3 = 7 )

Bir iki üç dört beş altı b ( 4 + 4 = 8 )

Yedi sekiz dokuz on c ( 4 + 3 = 7 )

(Demirtaş, 1991)

Tekerlemenin 2. ve 4. dizelerinde (3+4) yedili hece ölçüsü; diğer dizelerinde

farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (var-mış/sayar-mış) kelimeleriyle

tam kafiye ve redif yapılmıştır.

-91-

Fillice a ( 3 )

Kuş dillice a ( 1 + 3 = 4 )

32

Bal ballıca a ( 1 + 3 = 4 )

Balık hoca a ( 2 + 2 = 4 )

(Dirim, 37)

Tekerlemenin ilk dizesinde (2+1) üçlü; diğer dizelerinde (1+3) ve (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde (fil-lice/dil-

lice/bal-lıca) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.

-92-

Çıt pıt a ( 1 + 1 = 2 )

Mavi boncuk b ( 2 + 2 = 4 )

Arap kızı c ( 2 + 2 = 4 )

Sen çık b ( 1 + 1 = 2 )

(Kartal, 3179)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (1+1) ikili; 3. ve 4. dizelerinde (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 2. ve 4. dizesinde (boncuk/çık)

kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. 1. dizede ikileme (çıt pıt) kullanılmıştır.

-93-

O piti piti a ( 3 + 2 = 5 )

Karamela sepeti a ( 4 + 3 = 7 )

Terazi lastik jimnastik b ( 5 + 3 = 8 )

Biz size geldik bitlendik b ( 5 + 3 = 8 )

(Dirim,40)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizelerinde (5+3) sekizli hece ölçüsü; diğer dizelerinde

farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dize sonundaki (-ti) sesleri ile tam kafiye,

3. ve 4. dizedeki (-tik/-dik) sesleri ile zengin kafiye ve dize içlerinde ses tekrarları

yapılmıştır.

-94-

Oo Mercan a ( 2 + 2 = 4 )

Ne getirdi amcan? a ( 4 + 2 = 6 )

33

Tatlı tatlı patlıcan a ( 4 + 3 = 7 )

Can can can a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Tokmakçıoğlu,85)

Tekerlemenin bütün dizeleri farklı hece ölçülerinden oluşmuştur. Dize

sonlarındaki (mercan/amcan/patlıcan/can) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

3. dizede ikileme (tatlı tatlı) kullanılmıştır.

-95-

Oooo…

Dokunma a ( 3 )

Çok acıyor benim yaram b ( 4 + 4 = 8 )

Doktora gitsem b ( 3 + 2 = 5 )

Yok ki param b ( 2 + 2 = 4 )

(Dirim, 53)

Tekerlemenin bütün dizelerinde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 2. ve 4.

dizedeki (yara-m/para-m) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

-96-

Oooo

İğne iplik a ( 2 + 2 = 4 )

Derme diplik a ( 2 + 2 = 4 )

Çelik çubuk a ( 2 + 2 = 4 )

Sen çık a ( 1 + 1 = 2 )

(Dirim, 68)

Tekerlemenin ilk üç dizesinde (2+2) dörtlü; son dizesinde (1+1) ikili hece

ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (k) sesleri ile yarım kafiye yapılmıştır. 1. ve

3. dizede ikileme (iğne iplik/çelik çubuk) kullanılmıştır.

-97-

Doktor gelir tık tık a ( 4 + 2 = 6 )

Elinde ibrik a ( 3 + 2 = 5 )

Biz bu ilaçtan bıktık a ( 5 + 2 = 7 )

34

Tıka tıka tık a ( 5 )

(Dirim, 75)

Tekerlemenin bütün dizelerinde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. Dize

sonlarındaki (tık/ibrik/bıktık/tık) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

-98-

Bircik ikicik üçcük a ( 2 + 3 + 2 = 7 )

Kara tavuk kancık a ( 4 + 2 = 6 )

Ondadır bundadır b ( 3 + 3 = 6 )

Helvacının kızındadır b ( 4 + 4 = 8 )

(Demircioğlu, 35)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (üçcük/kancık) kelimeleriyle yarım kafiye

yapılmıştır.

-99-

Anya manya kumpanya a ( 4 + 3 = 7 )

Kumpanyayı içtin mi? b ( 4 + 3 = 7 )

Tarlaları biçtin mi? b ( 4 + 3 = 7 )

Ih mıh sen çık c ( 2 + 2 = 4 )

(Bozdoğan, 8)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (iç-tin mi/biç-tin mi) kelimeleriyle tam



-100-

Birden ikiden a ( 2 + 2 = 4 )

Üçten dörtten a ( 2 + 2 = 4 )

Saydım seksen a ( 2 + 2 = 4 )

Üç yüz doksan a ( 2 + 2 = 4 )

Fan fin bin a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Artan, 3150)

35

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Son

dize ise üç ayrı heceden meydana gelmektedir. 3. ve 4. dizede (seksen/doksan)

kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-101-

Bircik ikicik üçcük a ( 7 )

Dörtçük beşçik altıcık a ( 7 )

Yedicik sekizcik dokuzcuk a ( 9 )

Oncuk boncuk a ( 4 )

Karatavuğa kancık a ( 5 + 2 = 7 )

(Rémy Dor, 26)

Tekerlemenin dize sonlarındaki (üçcük/altıcık/dokuzcuk/boncuk/kancık)

kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.

-102-

Bir taş attım a ( 2 + 2 = 4 )

Tavşana vurdu b ( 3 + 2 = 5 )

Kâbeye gitti b ( 3 + 2 = 5 )

Kâbenin kapısı kilitli b ( 6 + 3 = 9 )

Ebenin başı bitli b ( 3 + 4 = 7 )

(Rémy Dor, 76)

Tekerlemenin 3. 4. ve 5. dizesinde (git-ti/kilit-li/bit-li) kelimeleriyle tam


-103-

Ene mene dosi a ( 4 + 2 = 6 )

Dosi safranbosi a ( 2 + 4 = 6 )

Safranbos safranbos b ( 3 + 3 = 6 )

Fransız dos b ( 3 + 1 = 4 )

İncili badem bos b ( 3 + 2 + 1 = 7 )

(Akyüz, 12-13)

36

Tekerlemede ses değeri öne çıkmıştır. 1. ve 2. dizedeki (dosi/safranbosi)

kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır. 3. 4. ve 5. dizedeki (safranbos/dos/bos)

kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizede ikileme (ene mene) kullanılmıştır.

-104-

Engi mengi a ( 2 + 2 = 4 )

Doktorumun rengi a ( 4 + 2 = 6 )

On dört mahbus b ( 2 + 2 = 4 )

Yirmi can yirmi can c ( 3 + 3 = 6 )

Çık karpuz d ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor, 106)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (mengi/rengi) kelimeleriyle zengin kafiye,

3. ve 4. dizede (mahbus/karpuz) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizede

ikileme (engi mengi) kullanılmıştır.

-105-

Engik mengik a ( 2 + 2 = 4 )

Engerebik dibik a ( 4 + 2 = 6 )

Effer keffer b ( 2 + 2 = 4 )

Mangal mucak a ( 2 + 2 = 4 )

Tas tus pis c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Rémy Dor, 106)

Tekerleme ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir. 1. 2. ve 4. dizenin

sonlarındaki (k) sesi ile yarım kafiye yapılmıştır. Tekerlemede ikilemelerin (engik

mengik/effer keffer/mangal mucak) sıkça kullanıldığı görülüyor.

-106-

Hangi renkten istersiniz a ( 8 )

Baylar bayanlar b ( 2 + 3 = 5 )

Merdivenden kayanlar b ( 4 + 3 = 7 )

İlaçla ayılanlar b ( 3 + 4 = 7 )

Peynir ekmek yiyenler b ( 4 + 3 = 7 )

37

(Rémy Dor,115)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizelerinde (bayan-lar/kayan-lar) kelimeleriyle zengin


-107-

Istıkbebe loli a ( 4 + 2 = 6 )

Mendo mendo mendo b ( 2 + 2 + 2 = 6 )

Kara içi mendo b ( 4 + 2 = 6 )

Makarnemi tak tak c ( 4 + 2 = 6 )

Kara kulak c ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 117)

Tekerlemenin 4. ve 5. dizesinde (tak/kulak) kelimeleriyle tam kafiye

yapılmıştır.4. dizede ikileme (tak tak) 2. ve 3. dizede kelime tekrarları kullanılmıştır.

-108-

İndiri mindiri a ( 3 + 3 = 6 )

Bufturi abla b ( 3 + 2 = 5 )

Tami vermini a ( 2 + 3 = 5 )

İndiri mindiri a ( 3 + 3 = 6 )

Buftin dras c ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 129)

Tekerlemede ses değeri öne çıkmaktadır.Tekerlemenin 1. ve 4. dizelerinde

kelime tekrarları (indiri mindiri) görülür. Tekerlemede (-in/-ir) sesleri sıkça

kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.

-109-

O mo karado a ( 2 + 3 = 5 )

Sama sama sama do a ( 4 + 3 = 7 )

Lipanto lipanto a ( 3 + 3 = 6 )

Lepe kete lepe kete b ( 4 + 4 = 8 )

Verdiği o a ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor,150)

38

Tekerleme ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir.Tekerlemenin 1. 2. 3. ve 5.

dizelerinde (o) sesi ile yarım kafiye yapılmıştır.

-110-

Ooo..

İğne battı a ( 2 + 2 = 4 )

Canımı yaktı a ( 3 + 2 = 5 )

Tombul kuş b ( 2 + 1 = 3 )

Arabaya koş b ( 4 + 1 = 5 )

Tramvaydan düş b ( 4 + 1 = 5 )

(Talât, 159)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde sesteş (-tı) kelimeler kullanılmıştır. 3. 4. ve

5. dizelerde (kuş/koş/düş) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır.

-111-

Kızın adı Hediye a ( 4 + 3 = 7 )

Ekmek vermez kediye a ( 4 + 3 = 7 )

Kedi gider kadıya a ( 4 + 3 = 7 )

Kadının kapısı kilitli b ( 6 + 3 = 9 )

Hediye’nin başı bitli b ( 6 + 2 = 8 )


Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizelerinde (Hediye/kediye/kadıya) kelimeleriyle

zengin kafiye, 4. ve 5. dizede (kilit-li/bit-li) kelimeleriyle tam kafiye ve redif

yapılmıştır.

-112-

Bir, iki, üç, dört a ( 5 )

Beş, altı, yedi b ( 5 )

Bunu sana kim dedi? b ( 4 + 3 = 7 )

Diyen dedi on yedi b ( 4 + 3 = 7 )

Yağlı böreği kim yedi? b ( 5 + 3 = 8 )

(Dirim, 37)

39

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (yedi/dedi) kelimeleriyle zengin kafiye, 4.

ve 5. dizede (yedi) kelimeleriyle cinaslı kafiye yapılmıştır.

-113-

Bir iki a ( 1 + 2 = 3 )

Çayırdaki tilki a ( 4 + 2 = 6 )

Vallahi yenge ben yapmadın b ( 5 + 4 = 9 )

Horoz yaptı c ( 2 + 2 = 4 )

Horozun selamını al çık d ( 3 + 4 + 2 = 9 )

(Akyüz, 13)

Tekerlemenin bütün dizelerindeki hece ölçüsü farklıdır. 1. ve 2. dizedeki

(iki/tilki) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

-114-

İn min a ( 1 + 1 = 2 )

Nen din a ( 1 + 1 = 2 )

Fırfır atan a ( 2 + 2 = 4 )

Sinek satan a ( 2 + 2 = 4 )

Tan tun tan a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Varlık, 6582)

Tekerlemenin ilk iki dizesi (1+1) ikili; 3. ve 4. dizeleri (2+2) dörtlü hece

ölçüsü ile yazılmıştır. 5. dizede (1+1+1) üçlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2.

dizede (min/din) kelimeleriyle tam kafiye, 3. 4. ve 5. dizede (atan/satan/tan)


-115-

Bisiklete bindim a ( 4 + 2 = 6 )

Karıncayı ezdim a ( 4 + 2 = 6 )

Afedersin karınca b ( 4 + 3 = 7 )

Seni maymun zannettim a ( 4 + 3 = 7 )

Dim dim dim a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Lüleci, 25)

40

Tekerlemenin 1. ve ikinci dizesinde (4+2) altılı; 3. ve 4. dizesinde (4+3)

yedili ve son dizesinde (1+1+1) üçlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede kafiye

unsuru bulunmazken, dize sonlarında sesteş kelimeler (-dim/-tim) kullanılmıştır.

-116-

Leylek leylek a ( 2 + 2 = 4 )

Hani bana b ( 2 + 2 = 4 )

Yarım dü1ek a ( 2 + 2 = 4 )

Yarım düleğin içi yok a ( 5 + 3 = 8 )

Kel Fatma’nın saçı yok a ( 4 + 3 = 7 )

(Demircioğlu, 100)

Tekerlemenin ilk üç dizesi (2+2) dörtlü hece ölçüsü ile yazılmıştır. Diğer

dizelerdeki hece ölçüsü farklıdır. 1. ve 3. dizede (leylek/dülek) kelimeleriyle zengin

kafiye yapılmıştır. 4. ve 5. dizede (iç-i yok/saç-ı yok) kelimeleriyle yarım kafiye ve


-117-

Testim kırıldı a ( 2 + 3 = 5 )

Suyum döküldü a ( 2 + 3 = 5 )

Annem dövecek b ( 2 + 3 = 5 )

Babam sevecek b ( 2 + 3 = 5 )

Ebelik kime gelecek b ( 3 + 2 + 3 = 8 )

(Rémy Dor,168)

Tekerlemenin ilk dört dizesi (2+3) beşli; son dizesi (3+5) sekizli hece ölçüsü

ile yazılmıştır. 1. ve 2. dizede (kırıl-dı/dökül-dü) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizede (döv-

ecek/sev-ecek) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.

2.2.5. Altı Dizeli Olanlar:

-118-

Bir a ( 1 )

İki b ( 2 )

Üç c ( 1 )

41

Dört d ( 1 )

Beş e ( 1 )

Ateş e ( 2 )

(Kartal, 3179)

Tekerlemede hece ölçüsünden söz edilemez. Tekerlemenin son iki

dizesindeki (beş/ateş) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

-119-

Arabistan buğdayları a ( 4 + 4 = 8 )

Severler sevgilesi a ( 3 + 4 = 7 )

Rumeli dilberleri a ( 3 + 4 = 7 )

Kız seni almaya geldim b ( 3 + 5 = 8 )

Halini sormaya geldim b ( 3 + 5 = 8 )

Çık dışarı c ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor, 69)

Tekerlemenin 1. 4. ve 5. dizeleri (4+4) ve (3+5) sekizli hece ölçüsü; 2. ve 3.

dizeleri (3+4) yedili hece ölçüsü ile yazılmıştır. Son dizede (1+2) üçlü hece ölçüsü

kullanılmıştır. Tekerlemenin 4. ve 5. dizesinde (al-maya geldim/sor-maya geldim)


-120-

Ala bala a ( 2 + 2 = 4 )

Portakala a ( 2 + 2 = 4 )

Vaza vizo b ( 2 + 2 = 4 )

Domatizo b ( 2 + 2 = 4 )

Von von vazilon c ( 2 + 3 = 5 )

Limon c ( 2 )

(Rémy Dor, 60)

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü; 5. dizede (2+3) beşli hece

ölçüsü kullanılmıştır. Son dize iki hecelidir ve duraksızdır. 1. ve 2. dizede

(bala/portakala) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (vizo/domatizo)

42

kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (vazilon/limon) kelimeleriyle tam kafiye

yapılmıştır.

-121-

Ana bene a ( 2 + 2 = 4 )

Tahta deme a ( 2 + 2 = 4 )

Ucu düğme a ( 2 + 2 = 4 )

Engine mengine a ( 3 + 3 = 6 )

Kara çuval dengine a ( 4 + 3 = 7 )

Kurt kulağı şıp çık b ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 63)

Tekerlemenin ilk üç dizesi (2+2) dörtlü; 4. ve 6. dizeleri ( 3+3) ve ( 4+2)

altılı, 5. dizesi (4+3) yedili hece ölçüsü ile yazılmıştır. 1. 2. ve 3. dizede

(bene/deme/düğme) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır. 4. ve 5.

dizede (mengi-ne/dengi-ne) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

-122-

Avalama tavalama a ( 4 + 4 = 8 )

Tam tam takalama a ( 2 + 4 = 6 )

Ev kuşu dev kuşu b ( 3 + 3 = 6 )

Hasan gelir yaz kuşu c ( 4 + 3 = 7 )

Hartal hurtal d ( 2 + 2 = 4 )

Çek beni kurtar e ( 3 + 2 = 5 )

(Rémy Dor, 70)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizelerinde (2+4) ve (3+3) altılı hece ölçüsü; diğer

dizelerinde farklı hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (tava-lama/ taka-lama)

kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır. 5. ve 6. dizede (hartal/kurtar)


-123-

Bim bom bim bom a ( 2 + 2 = 4 )

Bimbara rak rak b ( 3 + 2 = 5 )

43

Zim zom zim zom a ( 2 + 2 = 4 )

Zim zara rak rak b ( 3 + 2 = 5 )

Ay gidi vay gidi c ( 3 + 3 = 6 )

Yumurcak b ( 3 )

(Rémy Dor, 73)

Tekerlemede ses unsurunun öne çıktığı görülür. Anlamlı kelimeler çok azdır.

(bim bom/zim zom/rak rak/ay/vay) gibi ses tekrarlarına başvurulmuştur. 1. ve 3.

dizede (bom/zom) kelimeleriyle, 4. ve 6. dizede (rak/yumurcak) kelimeleriyle tam


-124-

Bir ben do a ( 1 + 2 = 3 )

Solla silla do a ( 4 + 1 = 5 )

Fikredelim o a ( 4 + 1 = 5 )

O ini enve b ( 1 + 2 + 2 = 5 )

Sarayını senve b ( 4 + 2 = 6 )

Çanak kızı çok sani c ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 74)

Tekerlemenin 2. 3. ve 4. dizelerinde kullanılan beşli hece kalıbının durakları

bilinenlerin dışındadır. 2. ve 3 dizede (do/o) sesleriyle yarım kafiye, 4. ve 5. dizede

(enve/senve) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır.

-125-

Ellem bellem a ( 2 + 2 = 4 )

Badi dilem a ( 2 + 2 = 4 )

Hoca filfil b ( 2 + 2 = 4 )

Katran kıtlık c ( 2 + 2 = 4 )

Tas tus d ( 1 + 1 = 2 )

Bıngala böyle pıs d ( 3 + 3 = 6 )

(Rémy Dor, 90)

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü ve diğer dizelerde

ise farklı hece ölçüleri kullanılmıştır .

44

-126-

Ene mene a ( 2 + 2 = 4 )

Eniştene a ( 2 + 2 = 4 )

Lâle kökü b ( 2 + 2 = 4 )

Dilber otu b ( 2 + 2 = 4 )

Tas tus c ( 1 + 1 = 2 )

Engili mengili kız d ( 3 + 3 + 1 = 7 )

(Rémy Dor, 98)

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü ve diğer dizelerde

ise farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 5. dizede (1+1) duraklı ikili hece ölçüsü, son

dizede (3+3+1) yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (mene/eniştene)

kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (tus/kız) kelimeleriyle yarım kafiye

yapılmıştır.

-127-

Enna menna a ( 2 + 2 = 4 )

Şalgada lemma a ( 3 + 2 = 5 )

Bombom laga luga a ( 2 + 4 = 6 )

Çın çın mın çın b ( 2 + 2 = 4 )

Ali Bey Keçi Bey c ( 3 + 3 = 6 )

Kılıç pirinç d ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 107)

Tekerlemenin 1. 4. ve 6. dizelerinde (2+2) dörtlü; 2. dizesinde (3+2) beşli, 3.

ve 5. dizelerinde (2+4) ve (3+3) altılı hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. 2. ve 3. dizede

(menna/lemma/luga) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. 1. ve 3. dizede ikileme

(enna menna/laga luga) kulanılmıştır.

-128-

Kin kin ta a ( 2 + 1 = 3 )

Kutu peri ransa a ( 4 + 2 = 6 )

Ere dora ni b ( 4 + 1 = 5 )

Kutu perani b ( 2 + 3 = 5 )

45

Hık mık c ( 1 + 1 = 2 )

Sen çık c ( 1 + 1 = 2 )

(Rémy Dor, 139)

Tekerlemede farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede yarım kafiye

(-a), 3. ve 4. dizede zengin kafiye (dora ni/ perani), 5. ve 6. dizelerde tam kafiye (-

ık) kullanılmıştır.

-129-

Ooo

Dama çıktım çalı kırdım a ( 4 + 4 = 8 )

Bir alaca yılan gördüm a ( 4 + 4 = 8 )

Yılan bizim nemiz idi b ( 4 + 4 = 8 )

Guduretten temiz idi b ( 4 + 4 = 8 )


Sen dur sen çık c ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 141)

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (4+4) sekizli; 5. ve 6. dizelerinde (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (kır-dım/gör-düm) kelimeleriyle

yarım kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (nemiz idi/temiz idi) kelimeleriyle zengin


-130-

Ooo

Sandan a ( 1 + 1 = 2 )

Firi miki dandan a ( 4 + 2 = 6 )

Karako sibedo b ( 3 + 3 = 6 )

Firi miki fedamo b ( 4 + 3 = 7 )

Rangon a ( 2 )

(Rémy Dor, 147)

Tekerlemede ses değeri öne çıkmaktadır. 1. ve 2. dizedeki (sandan/dandan)

kelimeleri anlamlı olmasa bile, ses benzerliği nedeniyle zengin kafiye yapıldığı

düşünülebilir. 3. ve 4. dizede (sibedo/fedamo) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.

46

-131-

Om bom a ( 1 + 1 = 2 )

Sam Sunay b ( 1 + 2 = 3 )

Sınay mom c ( 2 + 1 = 3 )

Lap lap lap d ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Dere tepeli e ( 2 + 3 = 5 )

Aylom farfoylom c ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy Dor, 154)

Tekerlemede ses unsuru ön plana çıkmaktadır. 1. ve 3. dizede (bom/mom)

kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. (om) sesi sıkça kullanılarak aliterasyon

yapılmıştır.

-132-

Puf Katarina a ( 1 + 4 = 5 )

Katarina buşye a ( 4 + 2 = 6 )

Yup yup yup b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Aleridino c ( 2 + 3 = 5 )

O radyo c ( 1 + 2 = 3 )

Alerestina a a ( 5 + 1 = 6 )

(Rémy Dor, 159)

Tekerlemede kullanılan bazı hece ölçüsü ve durakları bilinenlerden farklıdır.

1. dizede (1+4) beşli; 3. dizede (1+1+1) üçlü; 6. dizede (5+1) altılı hece ölçüsü

kullanılmıştır ve kullanılan kalıplar standart hece kalıplarının dışındadır. 1. ve 2.

dizede (Katarina/buşye) kelimeleriyle, 5. ve 6. dizede (aleridino/radyo) kelimeleriyle

yarım kafiye yapılmıştır.

-133-

Şu di leblebi a ( 2 + 3 = 5 )

Dra dınga b ( 2 + 2 = 4 )

Zıra zınga b ( 2 + 2 = 4 )

O lebleb c ( 1 + 2 = 3 )

Sen moden d ( 1 + 2 = 3 )

47

Somru hi a ( 2 + 1 = 3 )

(Rémy Dor, 162)

Tekerleme ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir. 2. ve 3. dizede

(dınga/zınga) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-134-

Ene mene a ( 2 + 2 = 4 )

Pabucumu giyme a ( 4 + 2 = 6 )

Çarşıya gitme a ( 3 + 2 = 5 )

Leblebi alma a ( 3 + 2 = 5 )

Kıtır kıtır yeme a ( 4 + 2 = 6 )

Bana da verme a ( 3 + 2 = 5 )

(Talat, 159)

Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde (mene/giyme/gitme) kelimeleriyle yarım

kafiye yapılmaya çalışılmıştır. Ayrıca, 4. ve 6. dizede (al-ma/ver-me) kelimeleriyle

tam kafiye ve redif yapılmıştır.

-135-

Boncuklarım döküldü a ( 4 + 3 = 7 )

Toplıyamadım b ( 5 )

Küçük hanım geldi a ( 4 + 2 = 6 )

Saklıyamadım b ( 5 )

Hık mık c ( 1 + 1 = 2 )

Sana dedim çık c ( 4 + 1 = 5 )

(Gökşen, 369)

Tekerlemede farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 2. ve 4. dizede kullanılan

beşli hece ölçüsü duraksızdır. 5. ve 6. dizede (mık/çık) kelimleriyle tam kafiye

yapılmıştır.

-136-

O o ondurma a ( 2 + 3 = 5 )

Yiyeceğim dondurma a ( 4 + 3 = 7 )

48

Allah ben çıksam b ( 2 + 3 = 5 )

Anya manya c ( 2 + 2 = 5 )

Kumpanya c ( 3 )

Aranızdan çıktım ya c ( 4 + 3 = 7 )

(Sezgin, 209)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (ondurma/dondurma) sözcükleriyle tunç

kafiye, 4. 5. ve 6. dizede (manya/kumpanya/ya) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

Ayrıca 4. 5. dizede (manya/kumpanya) kelimeleriyle zengin kafiye oluşmaktadır.

-137-

Analıç a ( 3 )

Kıllı Periç a ( 2 + 2 = 4 )

43 44 45 46 47 48 …elli b ( 20 )

Belli b ( 2 )

Çulu çuvalı torla topla c ( 5 + 4 = 9 )

Zerle zeple gel çık d ( 4 + 2 = 6 )

(Demiray, 1960, 2133)

Tekerlemenin 1. 3. ve 4. dizelerin hece ölçüsü bulunmamaktadır. 1. ve 2.

(analıç/periç) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (elli/belli) kelimeleriyle tunç


-138-

Babam yoğurt getirdi a ( 4 + 3 = 7 )

Pisi burnunu batırdı a ( 5 + 3 = 8 )

Pisi seni tutarım b ( 4 + 3 = 7 )

Bıyığını yolarım b ( 4 + 3 = 7 )

Minarenin kilidi c ( 4 + 3 = 7 )

Kapıya gelen kimidi c ( 5 + 3 = 8 )

(Dirim, 45)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (getir-di/batır-dı) kelimeleriyle zengin


49

-139-

Cücük cücük cümene a ( 4 + 3 = 7 )

Cücük gitti kime ne a ( 4 + 3 = 7 )

Cümen başı çekilmiş b ( 4 + 3 = 7 )

Altın küpe takılmış b ( 4 + 3 = 7 )

Hop hop hop c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Gel sıyrıl kop c ( 3 + 1 = 4 )

(Dirim, 70)

Tekerlemenin ilk dört dizesi (3+4) yedili hece ölçüsü; diğer dizeleri ise

(1+1+1) üçlü ve (3+1) dörtlü hece ölçüsü ile yazılmıştır. 1. ve 2. dizede (cümene/ne)

kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (çekil-miş/takıl-mış) kelimeleriyle zengin

kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (hop/kop) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

-140-

Ettike a ( 3 )

Bettike a ( 3 )

Vâma yastık b ( 2 + 2 = 4 )

Civana kıstık b ( 3 + 2 = 5 )

Çelik çubuk b ( 2 + 2 = 4 )

Çık b ( 1 )

(Uyguner,1957,1503)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizede (ettike/bettike) kelimeleriyle tunç kafiye, 3. ve

4. dizede (yastık/kıstık) kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (çubuk/çık)


-141-

Pinokyo Pinokyo a ( 3 + 3 = 6 )

Sen çok delisin b ( 2 + 3 = 5 )

Dedenin sözünü c ( 3 + 3 = 6 )

Hiç dinlemezsin b ( 1 + 4 = 5 )


Sana dedim sen çık c ( 4 + 2 = 6 )

50

(Ünsal, 206)

Tekerlemeye bir masal kahramanı (Pinokyo) konu edilmiştir ve tekerlemede

kahramanın özellikleri anlatılmaktadır.Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.

2.2.6. Yedi Dizeli Olanlar:

-142-

İnciz minciz a ( 2 + 2 = 4 )

Zari zekmel b ( 2 + 2 = 4 )

Miski anber c ( 2 + 2 = 4 )

Taca tuca d ( 2 + 2 = 4 )

Bakkal fındık e ( 2 + 2 = 4 )

Dönbele batlak e ( 3 + 2 = 5 )

Bulak bıldır pıs f ( 2 + 2 + 1 = 5 )

(Rémy Dor,128)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (zekmel/anber) kelimeleriyle, 5. ve 6.

dizesinde (fındık/batlak) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.

-143-

Ya şunda a ( 1 + 2 = 3 )

Ya bunda a ( 1 + 2 = 3 )

Kele kuçek b ( 2 + 2 = 4 )

Şamnan gelen c ( 2 + 2 = 4 )

Tatlı şeker d ( 2 + 2 = 4 )

Şunda gokar d ( 2 + 2 = 4 )

Şunda çıkar d ( 2 + 2 = 4 )

(Özhan, 34)

Tekerlemenin ilk iki dizesi (1+2) üçlü, diğer dizeleri (2+2) dörtlü hece

ölçüsü ile yazılmıştır. 1. ve 2. dizede (şu-nda/bu-nda) yarım kafiye ve redif, 5. 6. ve

7. dizelerde (şeker/gokar/çıkar) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

51

-144-

Efsun Gandi a ( 2 + 2 = 4 )

Gülü gülü a ( 2 + 2 = 4 )

Zembili zem zem b ( 3 + 2 = 5 )

Babili beydi a ( 3 + 2 = 5 )

Babili şeydi a ( 3 + 2 = 5 )

Şunu bunu bilmem b ( 4 + 3 = 7 )

Zem zem a ( 1 + 1 = 2 )

(Rémy Dor, 86)

Tekerlemenin 4. ve 5. dizesinde (bey-di/şey-di) kelimeleriyle tam kafiye ve

redif yapılmıştır. Tekerlemede ses tekrarları (zem zem) yapılmıştır.

-145-

O o liro a ( 2 + 2 = 4 )

Lemlem liro a ( 2 + 2 = 4 )

Dober diro a ( 2 + 2 = 4 )

Zatelyon b ( 3 )

İpte urgan b ( 2 + 2 = 4 )

Natnaryorgan b ( 4 )

Dober diro a ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 146)

Tekerlemede ses unsuru öne çıkmaktadır. 2. ve 3. dizede (liro/diro)

kelimeleriyle zengin kafiye, 4. 5. ve 6. dizede (zatelyon/urgan/natnaryorgan)

kelimeleriyle yarım kafiye oluşmuştur. Ayrıca 5. ve 6. dizedeki kelimeler

(urgan/natnaryorgan) kendi arasında zengin kafiye oluşturmaktadır.

-146-

O mo a ( 1 + 1 = 2 )

Elmada po a ( 3 + 1 = 4 )

Iskara mada b ( 3 + 2 = 5 )

Didi didi c ( 2 + 2 = 4 )

Orinado dosinado a ( 4 + 4 = 8 )

52

Em bim bom d ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Mamzel aftos keteros e ( 4 + 3 = 7 )

(Rémy Dor, 148)

Tekerlemede yer alan kelimelerin birçoğu başka dillerden geçmiş

kelimelerdir. 1. ve 2. dizede (mo/po) sesleriyle yarım kafiye yapılmıştır.

-147-

Leylek kafasını kaldırmış kaldırmış a ( 6 + 6 = 12 )

Yuvasına saldırmış saldırmış a ( 4 + 6 = 10 )

Aynalı defter düymeli defter b ( 5 + 5 = 10 )

Nişanlın gelmiş çevreyi ister c ( 5 + 5 = 10 )

Çevreyi yudum bahçeye serdim d ( 5 + 5 = 10 )

Bahçede güller ağzını beler b ( 5 + 5 = 10 )

Şıngır mıngır teller b ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 141)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (kal-dırmış/sal-dırmış) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif yapılmıştır. 3. ve 4. dizede (defter/ister) kelimeleriyle, 6. ve 7. dizede

(beler/teller) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-148-

Eveleme develeme a ( 4 + 4 = 8 )

Deve kuşu kovalama a ( 4 + 4 = 8 )

Çengi çember, miskü anber b ( 4 + 4 = 8 )

Sazı tuzu berber kızı c ( 4 + 4 = 8 )

Ne gün geldin yazın geldim d ( 4 + 4 = 8 )

Yazılalım, bir tahtaya dizilelim d ( 4 + 4 + 4 = 12 )

Encik mencik, gök boncuk e ( 4 + 3 = 7 )

(Talat, 159)

Tekerlemenin ilk beş dizesi (4+4) sekizli hece ölçüsü; diğer dizeleri farklı

hece ölçüleri ile yazılmıştır. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesindeki (deve-leme/kova-

lama) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.

53

-149-

Fındık fıstık a ( 2 + 2 = 4 )

Kadifeli yastık a ( 3 + 2 = 5 )

Vallahi yenge b ( 3 + 2 = 5 )

Ben yapmadım c ( 1 + 3 = 4 )

Horoz yaptı d ( 2 + 2 = 4 )

Al çık bal çık a ( 2 + 2 = 4 )

Saydım sen çık a ( 2 + 2 = 4 )

(Akyüz, 26)

Tekerleme (2+2), (1+3) dörtlü ve ( 3+ 2) beşli hece ölçülerinden oluşmaktadır.

1. ve 2. dizede (fıstık/yastık) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-150-

Dolapta pekmez a ( 3 + 2 = 5 )

Yala yala bitmez a ( 4 + 3 = 7 )

On kilo sana b ( 3 + 2 = 5 )

Yirmi kilo bana b ( 4 + 2 = 6 )

Ayşecik cik cik c ( 3 + 2 = 5 )

Fatmacık cık cık c ( 3 + 2 = 5 )

Sen bu oyundan çık c ( 2 + 3 + 1 = 6 )

(Dirim, 48)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (pekmez/bitmez) kelimeleriyle, 3. ve 4.

dizelerinde (sana/bana) kelimeleriyle, 5. ve 6. dizede (cık/çık) kelimeleriyle zengin

kafiye yapılmıştır. Tekerlemede (cik/cık) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon

yapılmıştır.

-151-

O piti piti a ( 3 + 2 = 5 )

Karamela sepeti a ( 4 + 3 = 7 )

Terazi lastik jimnastik b ( 6 + 3 = 9 )

Biz size geldik bitlendik b ( 5 + 3 = 8 )

Hamama gittik temizlendik b ( 5 + 4 = 9 )

54

Dik dik dik b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Anne bana cicili bicili çorap dik b ( 4 + 6 + 3 = 13 )

(Lüleci, 24)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (piti/sepeti) kelimeleriyle tam kafiye, 3. 4. 5.

6. ve 7. dizelerindeki (jimnastik/bitlendik/temizlendik/dik) kelimeleriyle zengin

kafiye yapılmıştır. Ayrıca (dik/tik) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.

2.2.7. Sekiz Dizeli Olanlar:

-152-

Kim osurdu? a ( 1 + 3 = 4 )

Bit osurdu a ( 1 + 3 = 4 )

Yongaladı a ( 2 + 2 = 4 )

Yola düştü a ( 2 + 2 = 4 )

Pancar pişti a ( 2 + 2 = 4 )

G..ü şişti a ( 2 + 2 = 4 )

Tas tus b ( 1 + 1 = 2 )

Osuruklu kız c ( 4 + 1 = 5 )

(Rémy Dor,138)

Tekerlemenin ilk altı dizesinde (1+3), (2+2) dörtlü hece ölçüsü, diğer

dizelerde (1+1) ikili ve (4+1) beşli hece ölçüleri kullanılmıştır. Ebe seçiminde, ebe

görevinde bulunacak kişi seçilirken bazen kötü özellikler atfedilir. Bu tekerlemeyi

buna örnek gösterebiliriz. Ayrıca tekerlemenin içinde argo sözcüklere de

rastlanmaktadır. Bu da çocuk dilinde bile, argo unsuruyla karşılaşılabileceğini

göstermektedir. Tekerlemenin 4. 5. ve 6. dizesinde (düş-tü/piş-ti/şiş-ti) kelimeleriyle


-153-

Birem birem a ( 2 + 2 = 4 )

İkem ikem a ( 2 + 2 = 4 )

Üçem üçem a ( 2 + 2 = 4 )

Çamağaç çarkaç b ( 3 + 2 = 5 )

İplik sütlük c ( 2 + 2 = 4 )

55

Derdine dana d ( 3 + 2 = 5 )

Yârim para d ( 2 + 2 = 4 )

Çıkana g..ü kara d ( 3 + 4 = 7 )

(Rémy Dor, 31)

Tekerlemenin 6. 7. ve 8. dizesinde (dana/para/kara) kelimeleriyle yarım

kafiye yapılmıştır. Ayrıca 7. ve 8. dizedeki (para/kara) kelimeleri kendi arasında

zengin kafiye oluşturmaktadır.

-154-


İki şerem a ( 2 + 2 = 4 )

Evvel altı b ( 2 + 2 = 4 )

Elmam yedi b ( 2 + 2 = 4 )

Sekiz çam c ( 2 + 1 = 3 )

Dokuz çam c ( 2 + 1 = 3 )

Kurt kulağı bulacam c ( 4 + 3 = 7 )

Zılı çıkan d ( 2 + 2 = 4 )

(Rémy Dor, 31)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (bir-em/şer-em) kelimeleriyle yarım

kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (altı/yedi) kelimeleriyle tam kafiye, 6. ve 7. dizede

(çam/bulacam) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-155-

En ti ta a ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Jini jini pa a ( 2 + 2 + 1 = 5 )

Kay sen siz b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Geve dizi diz b ( 2 + 2 + 1 = 5 )

Diz onsuz b ( 1 + 2 = 3 )

Katuronsuz b ( 4 )

Tuturiş siçan tutmuş c ( 5 + 2 = 7 )

Fareleri yutmuş c ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 47)

56

Tekerlemedeki farklı durak yapıları dikkati çekmektedir. Bunun en temel

nedeni, sayışma yapılırken anlamsız ses ve hecelerin kullanılmasıdır. 1. ve 2. dizede

(ta/pa) sesleriyle yarım kafiye, 3. ve 4. dizede (siz/diz) kelimeleriyle tam kafiye, 5.

ve 6. dizede (onsuz/katuronsuz) kelimleriyle tunç kafiye, 7. ve 8. dizede (tut-

muş/yut-muş) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.

-156-

Ellem bellem a ( 2 + 2 = 4 )

Bel baş için b ( 2 + 2 = 4 )

Sivri sinek c ( 2 + 2 = 4 )

Hürmet için b ( 2 + 2 = 4 )

Akıle yengem a ( 3 + 2 = 5 )

Selâm etti d ( 2 + 2 = 4 )

Sana dedi d ( 2 + 2 = 4 )

Sen çık aradan b ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy Dor, 91)

Tekerlemenin 1. dizesinde ikileme (ellem bellem) ikileme kullanılmıştır.

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.

-157-

Ya şunda a ( 1 + 2 = 3 )

Ya bunda a ( 1 + 2 = 3 )

Keçe külah başında a ( 4 + 3 = 7 )

Helvacının damında a ( 4 + 3 = 7 )

Allı bırak b ( 2 + 2 = 4 )

Telli bırak b ( 2 + 2 = 4 )

Şundan al c ( 2 + 2 = 4 )

Şunu bırak c ( 2 + 2 = 4 )

(Çiçeklioğlu, 4)

Tekerlemenin başlangıç ve bitiş formelleri, diğer ebe seçimi tekerlemeleriyle

benzerlik göstermektedir. Bu tekerlemede diğerlerinden farklı olarak, son dizede ebe

seçimi belirleyen (bırak) sözcüğüne, 5. ve 6. dizedeki (allı bırak/telli bırak)

sözcüklerinin zemin hazırlamasıdır. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (şu-nda/bu-nda)

57

kelimeleriyle, 5. ve 6. dizesinde (al-lı bırak/tel-li bırak) kelimeleriyle yarım kafiye ve


-158-

Tas tus a ( 1 + 1 = 2 )

Pıngıl pıs a ( 2 + 1 = 3 )

Tavuk gitti b ( 2 + 2 = 4 )

Ne zaman gitti? b ( 3 + 2 = 5 )

Yazın gitti b ( 2 + 2 = 4 )

Yazılası c ( 2 + 2 = 4 )

Çizilesi c ( 2 + 2 = 4 )

İp burnundan asılası c ( 4 + 4 = 8 )

(Kıvanç, 23)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (tus/pıs) kelimeleriyle yarım kafiye, 6. 7.

ve 8. dizede (yaz-ılası/çiz-ilesi/as-ılası) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif

yapılmıştır.

-159-

Ene mene a ( 2 + 2 = 4 )

Engiş nene a ( 2 + 2 = 4 )

Lâle kökü b ( 2 + 2 = 4 )

Dilber otu b ( 2 + 2 = 4 )

Taş taş c ( 1 + 1 = 2 )

Engili d ( 3 )

Mengili d ( 3 )

Kara kış c ( 2 + 1 = 3 )

(Çiçeklioğlu, 7)

1. ve 2. dizede (mene/nene) kelimeleriyle zengin kafiye, 6. ve 7. dizede

(engili/mengili) kelimeleriyle tunç kafiye, 5. ve 8. dizede (taş/kış) kelimeleriyle


58

2.2.8. Dokuz Dizeli Olanlar:

-160-

İnbom bom a ( 2 + 1 = 3 )

Sam satalâki b ( 1 + 3 = 4 )

Şinanay c ( 3 )

Kos rofo d ( 1 + 2 = 3 )

Meze mezeli b ( 2 + 3 = 5 )

Dere tepeli b ( 2 + 3 = 5 )

Leblebi Zeynep d ( 3 + 2 = 5 )

Anya manya e ( 2 + 2 = 4 )

Pandispanya rum a ( 4 + 1 = 5 )

(Rémy Dor, 126)

Tekerlemenin 1. dizesinde ses tekrarları görülüyor. 5. ve 6. dizede (meze-

li/tepe-li) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.

-161-

Çetir çetir çetene a ( 4 + 3 = 7 )

Beni verme çobana a ( 4 + 3 = 7 )

Çoban Ali yabanda a ( 4 + 3 = 7 )

Yabanda tütün tüter b ( 3 + 4 = 7 )

Keçiler kilim üter b ( 3 + 4 = 7 )

Aynı boynuz c ( 2 + 2 = 4 )

Seksen d ( 2 )

Doksan d ( 2 )

Yüz e ( 1 )


Tekerlemenin 4. ve 5. dizesindeki, (tüt-er/üt-er) kelimeleriyle tam kafiye ve

redif, 6. ve 9. dizedeki (boynuz/yüz) kelimleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizesindeki

(seksen/doksan) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

59

-162-

Biren biren a ( 2 + 2 = 4 )

Hiken hiken a ( 2 + 2 = 4 )

Ayva diken a ( 2 + 2 = 4 )

Varan sekiz b ( 2 + 2 = 4 )

Saran dokuz b ( 2 + 2 = 4 )

Kamçı başlı c ( 2 + 2 = 4 )

Kara domuz b ( 2 + 2 = 4 )

Al çık bal çık d ( 2 + 2 = 4 )

Sana dedim e ( 2 + 2 = 4 )

Sen çık d ( 2 )

(Akyüz, 25)

Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizelerinde (biren/hiken/diken) kelimeleri arasında

tam kafiye, 2. ve 3. dizede (hiken/diken) kelimeleri kendi arasında zengin kafiye

oluşturmaktadır. 4. ve 5. dizede (varan/saran) kelimeleriyle iç kafiye, 4. 5. ve 6.

dizede (sekiz/dokuz/domuz) kelimeleriyle yarım kafiye oluşturulmuştur.

2.2.9. On Dizeli Olanlar:

-163-

İğne iğne a ( 2 + 2 = 4 )

Üç düğme a ( 1 + 2 = 3 )

Fil gelince a ( 1 + 3 = 4 )

Kuş dilince a ( 1 + 3 = 4 )

Horoz öttü b ( 2 + 2 = 4 )

Tavuk tepti b ( 2 + 2 = 4 )

Kadın kıza a ( 2 + 2 = 4 )

Selam etti b ( 2 + 2 = 4 )

Alcık morcuk c ( 2 + 2 = 4 )

Sana dedim çık c ( 2 + 2 + 1 = 4 )

(Sezgin, 209)

Tekerlemenin hece ölçülerine bakıldığında sadece 2. dizenin (1+2) üçlü hece

ölçüsü; diğer dizelerin ise (2+2) ve (1+3) dörtlü hece ölçüsü ile yazıldığı görülür.

60

Bu yönüyle tekerleme neredeyse kararlı denebilecek bir yapıya çok yakındır. 1. ve 2.

dizede (iğne/düğme) kelimeleri ile yarım kafiye, 3. ve 4. dizede (gel-ince/dil-ince)

kelimeleri ile yarım kafiye ve redif, 9. ve 10. dizede (morcuk/çık) kelimeleri ile


-164-

İp ip bilmeden a ( 2 + 3 = 5 )

Delme sülük delmeden a ( 4 + 3 = 7 )

Amcam yoğurt getirmiş b ( 4 + 3 = 7 )

Kedi burnunu batırmış b ( 5 + 3 = 8 )

Minare bıçak bıçak c ( 3 + 4 = 7 )

İçinde demir ocak c ( 3 + 4 = 7 )

Hey Alâaddin Alâaddin! d ( 5 + 4 = 9 )

Aş pişirip yiyeydin d ( 4 + 3 = 7 )

Ondan sonra öleydin d ( 4 + 3 = 7 )

Çek şunu, salla şunu!... e ( 3 + 4 = 7 )

(Gökşen, 369)

Tekerlemede farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (bil-meden/

del-meden) kelimeleri ile yarım kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (getir-miş/batır-mış)

kelimeleri ile zengin kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (bıçak/ocak) kelimeleri ile

zengin kafiye yapılmıştır.

-165-

Allı kiraz a ( 2 + 2 = 4 )

Ballı kiraz a ( 2 + 2 = 4 )

Bana gel biraz a ( 3 + 2 = 5 )

Kiraz vakti geldi b ( 4 + 2 = 6 )

Eşim seni seçti b ( 4 + 2 = 6 )

Oyunun başı c ( 3 + 2 = 5 )

Şu çeşmeden su taştı c ( 4 + 3 = 7 )

Çeşmenin suyu acı c ( 3 + 4 = 7 )

Kovanın dibi delik d ( 3 + 4 = 7 )

61

Bana geldi ebelik d ( 4 + 3 = 7 )

(Dirim, 54)

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (kiraz/biraz) kelimeleri ile zengin kafiye, 6.

ve 7. dizesinde (baş-ı/taş-tı) kelimeleriyle tam kafiye, 9. ve 10. dizesinde (delik/

ebelik) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.

-166-

Ellim mellim a ( 2 + 2 = 4 )

Şemsiye tellim a ( 3 + 2 = 5 )

Tavuk gitti b ( 2 + 2 = 4 )

Horoz öttü b ( 2 + 2 = 4 )

Bülbül kıza c ( 2 + 2 = 4 )

Haber etti b ( 2 + 2 = 4 )

Adanaya top atıldı b ( 4 + 4 = 8 )

Varın bakın kim vuruldu? b ( 4 + 4 = 8 )

Al çık bal çık d ( 2 + 2 = 4 )

Sana diyorum sen çık d ( 5 + 2 = 7 )

(Bozdoğan, 14)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (mellim/tellim) kelimeleriyle zengin kafiye,

3. 4. ve 6.dizede (git-ti/öt-tü/et-ti) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 7. ve 8. dizede

(atıl-dı/vurul-du) kelimeleri ile yarım kafiye ve redif yapılmıştır.

2.2.10. On Bir Dizeli Olanlar:

-167-

Pazara gittim a ( 3 + 2 = 5 )

Pazar yok b ( 2 + 1 = 3 )

Eve geldim a ( 3 + 2 = 5 )

Annem yok b ( 2 + 1 = 3 )

Bebeğe baktım a ( 3 + 2 = 5 )

Beşik yok b ( 2 + 1 = 3 )

Çorbaya baktım a ( 3 + 2 = 5 )

Kaşık yok b ( 2 + 1 = 3 )

62

Dedeme baktım a ( 3 + 2 = 5 )

Sakalı yok b ( 3 + 1 = 4 )

Yok yok yok b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

(Dirim, 60)

Tekerlemede kafiye unsurları aramak yerine, tekrar edilen kelime ve sesleri

aramak daha doğru olur. Tekerlemede kelime tekrarları (yok/baktım) kullanılmıştır.

Bu ses benzerlikleri ve kelime tekrarları dönüşümlü olarak kullanılması uyak

biçiminin çapraz uyak olmasına neden olmuştur. 6. ve 8. dizede (beşik yok/kaşık

yok) kelimeleri ile zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

-168-

Ah ne süslü kelebek a ( 4 + 3 = 7 )

Üstü mavi al benek a ( 4 + 3 = 7 )

Aman tutsam şunu ben b ( 4 + 3 = 7 )

Hemen şunu gitmeden b ( 4 + 3 = 7 )

Avalama tavalama c ( 4 + 4 = 8 )

Tan tan tavalama c ( 2 + 4 = 6 )

Ev kuşu d ( 1 + 2 = 3 )

Dev kuşu d ( 1 + 2 = 3 )

Arslan gelir e ( 2 + 2 = 4 )

Yarıl gurul f ( 2 + 2 = 4 )

Çık da kurtul f ( 2 + 2 = 4 )

(Dirim, 77)

Oyun öncesi tekerlemelerinde genellikle ilk iki dizede kullanılan başlangıç

formelleri bu tekerlemede 5. ve 6. dizelerde kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede

(kelebek/benek) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (ben/gitmeden)

kelimeleriyle, 7. ve 8. dizede (ev kuşu/dev kuşu) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 9.

ve 10. dizede (gurul/kurtul) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

63

2.2.11. On İki Dizeli Olanlar:

-169-

Allah adıyla başlayalım a ( 5 + 4 = 9 )

Şeytanı taşlayalım a ( 3 + 4 = 7 )

Bircik b ( 3 )

İkicik b ( 3 )

Üçcük b ( 2 )

Dörtcük b ( 2 )

Beşcik b ( 2 )

Altıcık b ( 3 )

Yedicik b ( 3 )

Dokuzcuk b ( 3 )

Oncuk b ( 2 )

Ciciliği boncuk b ( 3 + 2 = 5 )

(Varlık, 6582)

Tekerlemenin başlangıç formeli diğer oyun öncesi tekerlemelerden farklıdır.

Tekerlemeye dini bir öğretiyle başlanmıştır. 1. ve 2. dizede (baş-layalım/taş-layalım)

kelimeleri ile tam kafiye ve redif, 11. ve 12. dizede (oncuk/boncuk) kelimeleri ile

tunç kafiye yapılmıştır. Dize sonlarında ses tekrarlarına (-cik/-cuk/-cük) sıkça

başvurulmuştur.

-170-


İkem ikem a ( 2 + 2 = 4 )

Kamçı boylu b ( 2 + 2 = 4 )

Kara diken c ( 2 + 2 = 4 )

Evvel altı d ( 2 + 2 = 4 )

Alma yedi d ( 2 + 2 = 4 )

Sayan sekiz e ( 2 + 2 = 4 )

Dayan dokuz e ( 2 + 2 = 4 )

Domburoğlu f ( 4 )

Dal köçek g ( 1 + 2 = 3 )

Salla bunu h ( 2 + 2 = 4 )

64

Çek şunu h ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor, 28)

Tekerlemenin 10. ve 12. dizelerinde (1+2) üçlü; diğer dizelerinde (2+2)

dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemen 5. ve 6. dizesinde (altı/yedi)

kelimeleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizelerinde (sekiz/dokuz) kelimeleriyle yarım

kafiye, 11. ve 12. dizelerinde (bu-nu/şu-nu) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif

yapılmıştır.

-171-

Bir cam, a ( 1 + 1 = 2 )

İki cam, a ( 2 + 1 = 3 )

Üç cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Dört cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Beş cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Altı cam, a ( 2 + 1 = 3 )

Yedi cam, a ( 2 + 1 = 3 )

Sekiz cam, a ( 2 + 1 = 3 )

Dokuz cam, a ( 2 + 1 = 3 )

On cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Mor cam, a ( 1 + 1 = 2 )

Bu da benim amcam a ( 4 + 2 = 6 )

(Talat, 158)

Tekerlemede bir’den on’a kadar sayılar söylenirken, her dizenin sonunda

kelime tekrarları (cam) yer almış ve 12. dizedeki (amcam/cam) kelimeleri ile zengin


-172-

Elim elim epenek a ( 4 + 3 = 7 )

Elden çıkar kepenek a ( 4 + 3 = 7 )

Kepeneğin ne suçu b ( 4 + 3 = 7 )

Süleymanın ne saçı b ( 4 + 3 = 7 )

Bindim deve koluna c ( 2 + 5 = 7 )

65

Sürdüm Halep yoluna c ( 2 + 5 = 7 )

Halep yolu can pazar d ( 4 + 3 = 7 )

İçinde ayı gezer d ( 3 + 4 = 7 )

Ayı beni korkuttu e ( 4 + 3 = 7 )

Kulağımı sarkıttı e ( 4 + 3 = 7 )

Sağım solum sarmısağım f ( 4 + 4 = 8 )

Salla bunu çek şunu b ( 4 + 4 = 8 )

(Şevket, 319)

Tekerlemenin ilk on dizesinde yedili; son iki dizesinde (4+4) sekizli hece

ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (epenek/kepenek)

kelimeleriyle tunç kafiye, 3. ve 4. dizede (suç-u/saç-ı) kelimeleriyle yarım kafiye, 5.

ve 6. dizede (kol-una/yol-una) kelimeleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizede

(pazar/gezer) kelimeleriyle zengin kafiye ve 9. ve 10. dizede (kork-uttu/sark-ıttı)

kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

-173-

Bir para a ( 1 + 2 = 3 )

İki para a ( 2 + 2 = 4 )

Üç para a ( 1 + 2 = 3 )

Dört para a ( 1 + 2 = 3 )

Beş para a ( 1 + 2 = 3 )

Altı para a ( 2 + 2 = 4 )

Yedi para a ( 2 + 2 = 4 )

Sekiz para a ( 2 + 2 = 4 )

Dokuz para a ( 2 + 2 = 4 )

On para a ( 1 + 2 = 3 )

Geç şura a ( 1 + 2 = 3 )

Yüzü kara a ( 2 + 2 = 4 )


Tekerleme (1+2) üçlü ve (2+2) dörtlü hece ölçüsünden oluşmuştur.

Tekerlemenin 10. 11. ve 12. dizelerinde (para/şura/kara) kelimeleriyle tam kafiye

yapılmıştır. Dize sonlarında kelime tekrarları (para) yer almaktadır.

66

-174-

Üşüdüm üşüdüm a ( 3 + 3 = 6 )

Daldan elma düşürdüm a ( 4 + 3 = 7 )

Elmamı yediler b ( 3 + 3 = 6 )

Bana cüce dediler b ( 4 + 3 = 7 )

Cücelikten çıktım c ( 4 + 2 = 6 )

Beyoğlu’na gittim c ( 4 + 2 = 6 )

Beyoğlu hasta d ( 3 + 2 = 5 )

Çorbası tasta d ( 3 + 2 = 5 )

Püskülü mavi e ( 3 + 2 = 5 )

İnadına kavi e ( 4 + 2 = 6 )

Gel çık, bal çık f ( 2 + 2 = 4 )

Sen çık f ( 1 + 1 = 2 )

(Akyüz, 25)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (ye-diler/de-diler) kelimeleriyle yarım

kafiye ve redif yapılmıştır. 7. ve 8. dizede (hasta/tasta) kelimeleriyle, 9. ve 10.

dizede (mavi/kavi) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-175-

Makas makas makitas a ( 4 + 3 = 7 )

Ali Dayı noktaya bas a ( 4 + 4 = 8 )

Trampetler çalıyor b ( 4 + 3 = 7 )

Yüzbaşılar darılıyor b ( 4 + 4 = 8 )

Darılmayın yüzbaşı c ( 4 + 3 = 7 )

Can yürekten ayrılmıyor d ( 4 + 4 = 8 )

İncilerim döküldü e ( 4 + 3 = 7 )

Toplayamadım f ( 5 )

O küçük g ( 1 + 2 = 3 )

Bu büyük g ( 1 + 2 = 3 )

Sen oyundan h ( 1 + 3 = 4 )

Çık ı ( 1 )

(Dirim, 65)

67

Tekerlemede farklı hece ölçüleri kullanıldığı görülmektedir. 1. ve 2. dizede

(makitas/bas) kelimeleriyle tam kafiye, 3. 4. ve 6. dizede (çal-ıyor/darıl-ıyor/ayrıl-

mıyor) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. Ayrıca 4. ve 6. dizede (darıl-

ıyor/ayrıl-mıyor) kelimeleri kendi içinde zengin kafiye oluşturmuştur.

-176-

Çık çıkalım çardağa a ( 4 + 3 = 7 )

Yem verelim ördeğe a ( 4 + 3 = 7 )

Ördek başını kaldırmış b ( 5 + 3 = 8 )

Ayvaları çaldırmış b ( 4 + 3 = 7 )

Ayvacı Kevser c ( 3 + 2 = 5 )

Çık boynunu göster c ( 4 + 2 = 6 )

Yârin gelmiş çevreyi ister c ( 4 + 5 = 9 )

Çevreyi yıkadım d ( 3 + 3 = 6 )

Bahçeye serdim d ( 3 + 2 = 5 )

Bahçede dallar e ( 3 + 2 = 5 )

Duymasın eller e ( 3 + 2 = 5 )

Sen çık... f ( 1 + 1 = 2 )

(Gökşen, 368)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (çardağ-a/ördeğ-e) kelimeleriyle zengin

kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (kal-dırmış/çal-dırmış) kelimeleriyle tam kafiye ve

redif, 5. 6. ve 7. dizede (Kevser/göster/ister) kelimeleriyle tam kafiye, 10. ve 11.

dizede (dal-lar/el-ler) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.

-177-

Portakalı soydum a ( 4 + 2 = 6 )

Baş ucuma koydum a ( 4 + 2 = 6 )

Ben bir yalan uydurdum a ( 4 + 3 = 7 )

Duma duma dum a ( 2 + 2 + 1 = 5 )

Kırmızı mum a ( 2 + 1 = 3 )

Dolapta pekmez b ( 3 + 2 = 5 )

Yala yala bitmez b ( 4 + 2 = 6 )

68

Ayşecik c ( 3 )

Cik cik cik c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Fatmacık c ( 3 )

Cık cık cık c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Sen bu oyundan çık c ( 2 + 3 + 1 = 6 )

(Tatçı, 25)

Tekerlemelenin 1. 2. ve 3. dizesinde (soy-dum/koydum/uy-durdum)

kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 4. ve 5. dizesinde (dum/mum) kelimeleriyle tam

kafiye, 6. ve 7. dizesinde (pekmez/bitmez) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

Ayrıca, 8. 9. 10. 11. ve 12 dizede (Ayşecik/cik/Fatmacık/cık/çık) kelimeleriyle

zengin kafiye yapılmaya çalışılmıştır.

2.2.12. On Üç Dizeli Olanlar:

-178-

Bir iki a ( 1 + 2 = 3 )

Bülbül teki a ( 2 + 2 = 4 )

Camdan bakar b ( 2 + 2 = 4 )

Başına takar b ( 3 + 2 = 5 )

Hap hup c ( 1 + 1 = 2 )

Altın top c ( 2 + 1 = 3 )

Kimsede yok d ( 3 + 1 = 4 )

Bizde çok d ( 2 + 1 = 3 )

Ben bir gün e ( 1 + 2 = 3 )

Sümbüle geldim f ( 3 + 2 = 5 )

Sümbül açmış g ( 2 + 2 = 4 )

Zer zefil olmuş g ( 3 + 2 = 5 )

Dıngır dıngırdak d ( 2 + 3 = 5 )

(Talat, 157)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (iki/teki) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4.

dizede (bakar/takar) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (hup/top)

kelimeleriyle yarım kafiye, 7. ve 8. dizede (yok/çok) kelimeleriyle tam kafiye

yapılmıştır.

69

-179-

Karga karga gak dedi, a ( 4 + 3 = 7 )

Çık tepeye bak dedi a ( 4 + 3 = 7 )

Hacı nine kına döver b ( 4 + 4 = 8 )

Altın paşayı sever b ( 5 + 2 = 7 )

Altın paşa çardakta c ( 4 + 3 = 7 )

Gümüş yüzük parmakta c ( 4 + 3 = 7 )

Getir kızı göreyim d ( 4 + 3 = 7 )

Atlara bindireyim d ( 3 + 4 = 7 )

Saraydan geçireyim d ( 3 + 4 = 7 )

Sarayda kap ne kaynar b ( 4 + 3 = 7 )

İçinde bülbül oynar b ( 3 + 4 = 7 )

Has ekmek pus ekmek e ( 3 + 3 = 6 )

Bir boza çık e ( 4 )

(Talat, 157)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (gak dedi/bak dedi) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif, 3. ve 4. dizesinde (döv-er/sev-er) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif,

5. ve 6. dizesinde (çardak-ta/parmak-ta) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 7. 8. ve 9.

dizesinde (gör-eyim/bindir-eyim/geçir-eyim) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 10.

ve 11. dizesinde (kayna-r/oyna-r) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 12. ve 13.

dizede (ekmek/çık) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.

2.2.13.On Dört Dizeli Olanlar:

-180-

Sandığımda bin akçe, a ( 4 + 3 = 7 )

Bin akçemi bitirdim, b ( 4 + 3 = 7 )

Hindistana yetirdim, b ( 4 + 3 = 7 )

Hindistanın atları, c ( 4 + 3 = 7 )

Beni gördü kişnedi, c ( 4 + 3 = 7 )

Arpa verdim yemedi, c ( 4 + 3 = 7 )

Buğdayı nerden alım, d ( 5 + 2 = 7 )

70

Gittim bey kızı gile, e ( 2 + 5 = 7 )

Bey kızı kilim dokur, f ( 3 + 4 = 7 )

İçinde bülbül okur, f ( 3 + 4 = 7 )

Ninem beni okuttu, g ( 2 + 5 = 7 )

Karga teli dokuttu, g ( 4 + 3 = 7 )

Sağım solum sarmısağım, h ( 4 + 4 = 8 )

Salla beni, çek şunu. ı ( 4 + 4 = 8 )

(Şevket, 319)

On dört dizeli olan bu tekerlemenin sadece son iki dizesinde (4+4) sekizli

hece ölçüsü; diğer dizelerinde yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 2. ve

3. dizesinde (bitir-dim/yetir-dim) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 5. ve 6.

dizesinde (kişne-di/ye-medi) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. 9. ve 10. dizede

(doku-r/oku-r) kelimeleriyle, 11. ve 12. dizede (oku-ttu/doku-ttu) kelimeleriyle

zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

2.2.14. On Altı Dizeli Olanlar:

-181-

Bir armut kestim a ( 3 + 2 = 5 )

Tavana astım a ( 3 + 2 = 5 )

Tıp dedi düştü b ( 3 + 2 = 5 )

Kargalar uçtu b ( 3 + 2 = 5 )

Ablam yoğurt getirdi c ( 4 + 3 = 7 )

Kedi burnunu batırdı c ( 5 + 3 = 8 )

Bu kediyi ne yapmalı ? d ( 4 + 4 = 8 )

Minareden atmalı d ( 4 + 3 = 7 )

Minarede bir kuş var e ( 4 + 3 = 7 )

Kanadında gümüş var e ( 4 + 3 = 7 )

Eniştemin cebinde f ( 4 + 3 = 7 )

Türlü türlü yemiş var e ( 4 + 3 = 7 )

Yemişimi yediler g ( 4 + 3 = 7 )

Bana miskin dediler g ( 4 + 3 = 7 )

71

Ben miskinlikten bezerim h ( 5 + 3 = 8 )

Kapı kapı gezerim h ( 4 + 3 = 7 )

(Kıvanç, 13)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (kes-tim/as-tım) kelimeleriyle, 3. ve 4.

dizesinde(düş-tü/uç-tu) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 5. ve 6. dizesinde (getir-

di/batır-dı) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 9. 10. ve 12. dizesinde (kuş

var/gümüş var/yemiş var) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 13. ve 14. dizesinde

(ye-diler/de-diler) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 15. ve 16. dizesinde (bezer-

im/gezer-im) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

2.2.15. On Yedi Dizeli Olanlar:

-182-

Bir iki dingilden a ( 3 + 3 = 6 )

Bastım erik dalına b ( 4 + 3 = 7 )

Baktım seher yoluna b ( 4 + 3 = 7 )

On deve geliyor! c ( 3 + 3 = 6 )

Birisine bindim! d ( 4 + 2 = 6 )

Ablama gittim d ( 3 + 2 = 5 )

Ablam pilav pişirmiş e ( 4 + 3 = 7 )

İçine fare kaçırmış! e ( 5 + 3 = 8 )

Fare on beş yaşında! f ( 4 + 3 = 7 )

Kızıl külah başında f ( 4 + 3 = 7 )

Ben onu yiyemem, g ( 3 + 3 = 6 )

Ben onu yiyemem! g ( 3 + 3 = 6 )

Şu dolaptan kim çıkar! h ( 4 + 3 = 7 )

Altın saçlı kız çıkar h ( 4 + 3 = 7 )

Kızın adı Habbe ı ( 4 + 2 = 6 )

Babasının adı Kahbe ı ( 4 + 4 = 8 )

Kahbe kuşu pırrr i ( 4 + 1 = 5 )

(Talat, 158)

72

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (dal-ına/kol-una) kelimeleriyle yarım kafiye

ve redif, 7. ve 8. dizesinde (pişir-miş/kaçır-mış) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif,

9. ve 10. dizesinde (yaş-ında/baş-ında) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 15. ve 16.

dizesinde (Habbe/Kahbe) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

2.2.16. On Dokuz Dizeli Olanlar:

-183-

Teke teke ton paşa a ( 4 + 3 = 7 )

Hoş geldin pervan paşa a ( 3 + 4 = 7 )

Pervan paşanın atları b ( 3 + 5 = 8 )

Kiyir kiyir kişniyor c ( 4 + 3 = 7 )

Ne için kişniyor c ( 3 + 3 = 6 )

Arpa için kişniyor c ( 4 + 3 = 7 )

Arpayı kimden almalı d ( 5 + 3 = 8 )

Hangi tayı vermeli d ( 4 + 3 = 7 )

Küçük tayı vermeli d ( 4 + 3 = 7 )

Küçük tayın üstünde e ( 4 + 3 = 7 )

İki bülbül döğüşüyor c ( 4 + 4 = 8 )

Kandıdı kandıdı d ( 3 + 3 = 6 )

Getir kanı içeyim f ( 4 + 3 = 7 )

Aksaray’a geçeyim f ( 4 + 3 = 7 )

Akşam gelen kimidi d ( 4 + 3 = 7 )

Emmim oğlu Mustafacık g ( 4 + 4 = 8 )

Kolu budu kısacık g ( 4 + 3 = 7 )

Hastan hustan h ( 2 + 2 = 4 )

On parmağı gümüşten h ( 4 + 3 = 7 )

(Talat, 158)

Tekerlemede, çok fazla kafiye unsuru bulunmamaktadır. 7. ve 8. dizede (al-

malı/ver-meli) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 13. ve 14. dizede (iç-eyim/geç-

eyim) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 16. ve 17. dizede (Mustafa-cık/kısa-cık)

kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 18. ve 19. dizede (hustan/gümüşten)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

73

-184-

Edeleme a ( 4 )

Dedeleme a ( 4 )

Demir döven b ( 2 + 2 = 4 )

Desti yapan b ( 2 + 2 = 4 )

Eğer altı c ( 2 + 2 = 4 )

Elma yedi c ( 2 + 2 = 4 )

Elem sekiz d ( 2 + 2 = 4 )

Elem dokuz d ( 2 + 2 = 4 )

Pakurcan e ( 3 )

Pakurcan e ( 3 )

Köremoğlu f ( 4 )

Kafa telli f ( 2 + 2 = 4 )

Filfili f ( 3 )

Çek dili f ( 1 + 2 = 3 )

1. 2. 3. 4. 5. 6…yedi f ( 10 )

Bunu sana kim dedi? f ( 4 + 3 = 7 )

Diyen dedi f ( 2 + 2 = 4 )

On yedi f ( 1 + 2 = 3 )

Yağlı böreği kim yedi? f ( 5 + 3 = 8 )


Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (edeleme/dedeleme) kelimeleriyle tunç

kafiye yapılmıştır. 5. ve 6. dizede (altı/yedi) kelimeleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizede

(sekiz/dokuz) kelimeleriyle yarım kafiye, 12. 13. ve 14. dizede (tel-li/fil-fili/dil-i)

kelimeleriyle yarım kafiye, 15. ve 16. dizede (yedi/dedi) kelimeleriyle zengin

kafiye, 18. ve 19. dizede (yedi) kelimeleriyle cinaslı kafiye yapılmıştır.

3. Eş Seçme Tekerlemeleri:

Eş seçme tekerlemeleri grup oyunlarında, grupların başındaki kişiler tarafından

söylenir.Grupların hangi oyunculardan oluşacağı belirlendikten sonra oyuna geçilir.

74



-185-

Benden olan bana gelsin a ( 4 + 4 = 8 )

Elden olan ele gitsin a ( 4 + 4 = 8 )

(Rémy Dor, 73)

Tekerlemede sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+4) uyumludur.

Belli bir nazım düzeninin bulunduğu tekerlemede, kafiye unsuru görülmemektedir.

3.1.2. Altı Dizeli Olanlar:

-186-

Av avlama a ( 1 + 3 = 4 )

Dev devleme a ( 1 + 3 = 4 )

Çengi çember b ( 2 + 2 = 4 )

Miski amber b ( 2 + 2 = 4 )

Taze tüze a ( 2 + 2 = 4 )

Sen gel bize a ( 2 + 2 = 4 )


Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları 1. ve 2. dizede

(1+3); diğer dizelerde (2+2) şeklindedir. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (av-

lama/dev-leme) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 3. ve 4.dizede (çember/amber)

kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (tüze/bize) kelimeleriyle tam kafiye

yapılmıştır. Ayrıca tekerlemede iç kafiyeler görülmektedir. 1. ve 2. dizede (av/dev)

kelimeleriyle, 3. ve 4. dizede (çengi-miski) kelimeleriyle iç kafiye yapılmıştır.

-187-

Balkondan atladım a ( 3 + 3 = 6 )

Maydanoz topladım a ( 3 + 3 = 6 )

Kızın adı Neşe b ( 4 + 2 = 6 )

75

Saat geldi beşe b ( 4 + 2 = 6 )

Bir iki üç dört beş c ( 6 )

Tut kendine bir eş c ( 4 + 2 = 6 )

(Tatçı, 25)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (atla-dım/topla-dım) kelimeleriyle tam

kafiye ve redif, 3. ve 4. dizesinde (Neşe/beşe) kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6.

dizesinde (beş/eş) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.



-188-

Aldım verdim a ( 2 + 2 = 4 )

Ben seni yendim a ( 3 + 2 = 5 )

(Türkiçin, 94)

Grup oyunlarında, ebe olacak çocuklar belirlendikten sonra bu çocuklar

kendilerine eş seçerler. İki çocuk belli bir mesafeden adım atarken bir taraftan da bu

tekerlemeyi söyleyerek diğerine doğru ilerler. Ebe olan çocuklardan hangisinin ayağı

üste gelirse oyuncu seçimine o hak kazanır. Tekerlemede geçen (verdim/yendim)

kelimelerinde benzer sesler kullanılmıştır. Kafiye unsuru bulunmamaktadır.

-189-

Attım tuttum a ( 2 + 2 = 4 )

Ben seni yuttum a ( 3 + 2 = 5 )

(Özen, 17)

Bu eş seçimi tekerlemesi 188 ve 190 nolu tekerlemelerin bir varyantıdır ve

ebe seçimi yapıldıktan sonra eşlerinin belirlenmesi aynı şekilde yapılır. Ayrıca

tekerlemede (tut-tum/yut-tum) kelimeleriyle tam kafiye ve redif kullanılmıştır.

-190-

Astım mastım c ( 2 + 2 = 4 )

Bir kama bastım c ( 3 + 2 = 5 )

76

(Sezgin, 210)

Bu tekerlemede de ebe seçilen iki çocuk adım adım birbirlerine ilerler ve bu

tekerlemeyi söylerler. Ayağı üstte kalan oyuncu seçme hak kazanır. Tekerlemede

(mastım/bastım) kelimeleriyle zengin kafiye oluşturulduğu söylenebilir.

-191-

Bastım kestim a ( 2 + 2 = 4 )

Sacağıyı boynuma astım a ( 4 + 5 = 9 )

(Yüksel, 3770)

Tekerlemede (kes-tim/as-tım) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.


-192-

Ye beni a ( 1 + 2 = 3 )

Yedim seni a ( 2 + 2 = 4 )

Baraş kere b ( 2 + 2 = 4 )

Al eşini a ( 1 + 3 = 4 )

(Özhan, 38)

Tekerlemenin 1. ve 4. dizelerinde (1+2) üçlü hece ölçüsü; 2. ve 3.

dizelerinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. 2. ve 3. dizede (ben-i/sen-

i/eşin-i) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapıldığı söylenebilir.

-193-

Ben beni a ( 1 + 2 = 3 )

Ben de beni a ( 2 + 2 = 4 )

Bana bir eş b ( 2 + 2 = 4 )

Al beğendiğini a ( 1 + 5 = 6 )

(Rémy Dor, 72)

Tekerlemenin 1. dizesinde (1+2) üçlü; 2. ve 3. dizelerinde (2+2) dörtlü, 4.

dizesinde (1+5) altılı hece ölçüsü ile yazılmıştır.2. ve 3. dizede (ben-i/beğendiğin-i)

kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmaya çalışılmıştır.

77


-194-

Bir iki üç a ( 4 )

Ebelik güç a ( 3 + 1 = 4 )

Sonra dört beş b ( 2 + 2 = 4 )

Haydi arkadaş b ( 2 + 3 = 5 )

Eşini seç c ( 3 + 1 = 4 )

(Bozdoğan, 22)

Tekerlemenin 1.ve 2. dizesinde (üç/güç) kelimeleriyle; 3. ve 4. dizesinde

(beş/arkadaş) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

B. OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER Oyuna hazırlık aşaması tamamlandıktan sonra çocuklar hangi oyunu

oynayacaklarına karar verirler. Oyun belirlendikten sonra oyun tekerlemesi söylenir

1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler:

1.1. İki Dizeli Olanlar:

-195-

Hamam evi yayıl yayıl a ( 4 + 4 = 8 )

Komşu kızı bayıl bayıl a ( 4 + 4 = 8 )

(Demircioğlu, 59)

Tekerlemede (4+4) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Hamam evi adlı

oyunda söylenen tekerlemedir. Dize sonlarındaki (yayıl/bayıl) kelimeleriyle zengin


-196-

Demirciler demir döver tunç olur a ( 4 + 4 + 3 = 11 )

Sevip sevip ayrılması güç olur a ( 4 + 4 + 3 = 11 )

(Demircioğlu, 95)

78

Tekerleme (4+4+3) onbirli hece ölçüsü ile yazılmıştır. Demirci oyunda

kullanılan bir tekerlemedir. Tekerlemede yarım kafiye ve redif (tunç olur/güç olur)

kullanılmıştır.

1.2. Üç Dizeli Olanlar:

-197-

Yağ satarım, bal satarım a ( 4 + 4 = 8 )

Ustam gitti ben satarım a ( 4 + 4 = 8 )

Azaldıkça su katarım a ( 4 + 4 = 8 )

(Demircioğlu, 86)

Tekerlemede (4+4) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Yağ Satarım

oyununda söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemede tam kafiye ve redif (sat-arım/

kat-arım) görülmektedir.

1.3. Dört Dizeli Olanlar:

-198-

Yağ satarım a ( 1 + 3 = 4 )

Bal satarım a ( 1 + 3 = 4 )

Ustam öldü b ( 2 + 2 = 4 )

Ben satarım!... a ( 1 + 3 = 4 )

(Gökşen, 369)

Bu tekerleme (197 nolu) tekerlemedeki Yağ Satarım oyununda kullanılan

tekerlemenin daha yaygın bilinen şeklidir. Bu durum tekerlemelerde sıkça

karşılaşılan bir durumdur. Tekerlemelerin birçoğu birbirine varyant teşkil edebilecek

kadar benzemektedir. Bu çalışmada daha çok tekerlemelerin orijinalliğine dikkat

edilmiş, birbirine varyant olabilecek tekerlemelere fazla yer verilmemiştir.

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Kelime tekrarları (satarım)

yapılmıştır.

-199-

Seni kim vurdu, kim vurdu? a ( 5 + 3 = 8 )

Vurdu da nerede durdu? a ( 3 + 5 = 8 )

Bu vurmadise o vurdu a ( 5 + 3 = 8 )

79

Bilmem şu vurdu şu vurdu a ( 5 + 3 = 8 )

(Demircioğlu, 70)

Tekerlemede (5+3) ve (3+5) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Kim Vurdu?

oyununda söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesindeki (vur-du/dur-

du) kelimeleri ile tam kafiye ve redif yapılmıştır.

1.4. Sekiz Dizeli Olanlar:

-200-

Küçük asger küçük asger a ( 4 + 4 = 8 )

Napıyosun bana söyle b ( 4 + 4 = 8 )

Tüfeyime bakıyorum c ( 4 + 4 = 8 )

Ben kışlama gidiyorum c ( 4 + 4 = 8 )

Küçük Ayşe küçük Ayşe d ( 4 + 4 = 8 )

Napıyosun bana söyle d ( 4 + 4 = 8 )

Bebeyime bakıyorum c ( 4 + 4 = 8 )

Ona mama yapıyorum c ( 4 + 4 = 8 )

(Lüleci, 21)

Tekerlemede (4+4) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Küçük Asker

oyununda söylenen bir tekerlemedir.Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır

fakat tekerleme ezgili söylenmesi özelliğiyle diğer oyun tekerlemelerinden ayrılır.

2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler:


-201-

Ham pazar ekmeği ekmeği a ( 4 + 6 = 10 )

Hamam tokmağı tokmağı a ( 5 + 3 = 8 )

(Demircioğlu, 12)

Tekerleme, Elem Büllem oyununda söylenen tekerlemelerden biridir.

Tekerlemede yinelenen (ekmeğ-i/tokmağ-ı) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif

yapılmıştır.

80

2.2. Üç Dizeli Olanlar: -202-

(Düveni) dükkanı aç bakalım a ( 3 + 4 = 7 )

İçinde ne var bakalım a ( 5 + 3 = 8 )

Biyonda(bir yol)da tadını tatalım a ( 3 + 6 = 9 )

(Demircioğlu, 29)

Tekerleme Ahçı oyununda söylenen bir oyun tekerlemelesidir.

tekerlemedir. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize sonlarında kelime

tekrarları (bakalım) yapılmıştır.

2.3. Dört Dizeli Olanlar: -203-

Kutu kutu pense a ( 4 + 2 = 6 )

Elmayı yerse a ( 3 + 2 = 5 )

Matmazel Ayşe b ( 3 + 2 = 5 )

Arkasını dönse a ( 4 + 2 = 6 )

(Akyüz, 29)

Tekerleme Kutu Kutu Pense oyununda söylenen bir tekerlemedir. 3. dizede

çoğu zaman (Arkadaşım …../En güzeli kimse) ifadelerinin kullanıldığı görülür.

Tekerlemede geçen ( pense/yerse/Ayşe/dönse) kelimeleriyle yarım kafiye

yapılmıştır.

-204-

Çattım çattım çapkına a ( 4 + 3 = 7 )

Şaştım bunun aklına a ( 4 + 3 = 7 )

Falan falan b ( 2 + 2 = 4 )

Kaç matal kaç beş çatal? c ( 3 + 4 = 7 )

(Demircioğlu, 71)

Tekerleme Kaç Çatal oyununda söyleniyor. Tekerlemenin 3. dizesi (2+2)

dörtlü; diğer dizeleri (4+3) ve (3+4) yedili hece ölçüsü ile yazılmıştır. Tekerlemenin

1. ve 2. dizesinde tam kafiye ve redif görülmektedir.

-205-

Fış fış kayıkçı a ( 2 + 3 = 5 )

81

Kayıkçının küreği a ( 4 + 3 = 7 )

Tıp tıp eder yüreği a ( 4 + 3 = 7 )

Akşama fincan böreği a ( 3 + 5 = 8 )

(Gökşen, 370)

Tekerleme Fış Fış Kayıkçı oyununda söylenen bir tekerlemedir.

Tekerlemede (küreğ-i/yüreğ-i/böreğ-i) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif

yapılmıştır. Tekerleme ezgili söylenen bir tekerlemedir.

-206-

Biz yedi cüceleriz a ( 3 + 4 = 7 )

Bizde her renk bulunur b ( 4 + 3 = 7 )

Kimdedir yeşil c ( 3 + 2 = 5 )

Bundadır yeşil c ( 3 + 2 = 5 )

(Dirim, 50)

Tekerlemenin oyun tekerlemesi olduğunu tekerlemede geçen ifadelerden

anlıyoruz. Üzerinde yeşil renk bulunan çocuk, oyuna aynı şekilde bu tekerlemeyi

farklı renkleri söyleyerek devam eder. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.

-207-

Danseki darıseki a ( 3 + 4 = 7 )

Tiki tiki bom b ( 4 + 1 = 5 )

Matmazel Ayşe c ( 3 + 2 = 5 )

Arkanı dön d ( 3 + 1 = 4 )

(Dirim, 83)

Tekerlemenin içerisinde geçen hitaplardan (Matmazel Ayşe) ve son

dizedeki (Arkanı dön) cümlesinden bu tekerlemenin bir oyun tekerlemesi olduğunu

anlıyoruz. Tekerleme kafiye unsuru bulunmamaktadır.

-208-

Havada bulut a ( 3 + 2 = 5 )

Sen bunu unut a ( 3 + 2 = 5 )

Veren Türk b ( 2 + 1= 3 )

Vermeyen gavur c 3 + 2 = 5 )

82

(Ünsal, 207)

Tekerleme Lades oyununa söylenen bir tekerlemedir. Lades tutuşurken

taraflar birbirine bu tekerlemeyi söyler. Tekerlemeyi söylemekteki amaç oyunla

ilgili dilekleri ve kaybeden tarafın yenilgiyi kabul etmemesi durumunda doğacak

yaptırımları ifade eder. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (bulut/unut) kelimeleriyle


2.4. Beş Dizeli Olanlar:

-209-

Evlidali mevlidali a ( 4 + 4 = 8 )

Iramazan geceleri a ( 4 + 4 = 8 )

Baklavalar hamur olur b ( 4 + 4 = 8 )

Tirekiler çamur olur b ( 4 + 4 = 8 )

Selam Muhammet selam Muhammet c ( 5 + 5 = 10 )

(Demircioğlu, 42)

Tekerleme Evlidâli oyununda söylenen tekerlemelerden biridir.

Tekerlemenin ilk dört dizesinde (4+4) sekizli hece ölçüsü; son dizesinde (5+5) onlu

hece ölçüsü kullanılmıştır. Ramazanda çocuklar kapı kapı dolaşarak, gittikleri

evlerden çerez toplarlar. Bir bakıma bu tekerleme bir tören tekerlemesidir.

Tekerlemenin oyun olan kısmı ise gittikleri evlerden çocuklar eğer çerez

alamamışlarsa, bu evin bacasından bir avuç tuz atarlar. Ocakta patlayan tuz ev

sahiplerini korkutur ve çocuklar kaçışırlar. Bu da, yapılan ritüelin oyun kısmıdır.

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (mevlidali/geceleri) kelimeleriyle yarım kafiye, 3. ve

4. dizede (hamur olur/çamur olur) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

-210-

Kösem kösem a ( 2 + 2 = 4 )

Acından öldü disem a ( 3 + 4 = 7 )

Ağızları bulamaçlı kösem a ( 4 + 6 = 10 )

Dondu da öldü disem a ( 3 + 4 = 7 )

Ayakları köstekli kösem a ( 4 + 5 = 9 )

(Demircioğlu, 96)

83

Tekerleme Demirci oyununda söylenen tekerlemelerden biridir. Oyun adı

Değirmenci olarak da bilinir. Tekerlemede, dize sonlarında kelime tekrarları

(kösem/disem) yapılmıştır.

-211-

Çin pon a ( 1 + 1 = 2 )

Lâleke lespiki mandoli b ( 3 + 3 + 3 = 9 )

Kara çiçi kara çiçi b ( 4 + 4 = 8 )

Vıy vıy vıy c ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Pitaçibam bam bim bom d ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

(Rémy Dor, 79)

Tekerlemede ses değeri öne çıkmaktadır. Tekerleme söylenirken bir

taraftan da eller çırpılarak oyuna eşlik edilir. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesindeki

(mandoli/çiçi) sözcükleriyle yarım kafiye yapıldığını söyleyebiliriz.

2.5. Altı Dizeli Olanlar:

-212-

Buraya bir kuş gelmiş a ( 3 + 4 = 7 )

Bu tutmuş a ( 1 + 2 = 3 )

Bu kesmiş a ( 1 + 2 = 3 )

Bu yemiş a ( 1 + 2 = 3 )

Bu da okuldan gelmiş a ( 2 + 5 = 7 )

Hani bana hani bana demiş a ( 4 + 4 + 2 = 10 )

(Kıvanç, 17)

Bu tekerlemede baş parmaktan serçe parmağa kadar bütün parmaklar bir

görev üstlenmiştir. 1. dizede söz konusu olan baş parmak, 2. dizede işaret parmağı, 3.

dizede orta parmak, 4. dizede yüzük parmağı, 4. ve 5. dizelerde serçe parmaktır.

Tekerlemenin her bir dizesi bir parmağa isabet edecek şekilde söylenir. Tekerlemede

kafiye unsuru yer almamaktadır. Sadece dize sonlarında (-mış) sesi tekrar edilmiştir.

-213-

Küçük dostum gelsene a ( 4 + 3 = 7 )

84

Ellerini versene a ( 4 + 3 = 7 )

Ellerimizle şap şap şap b ( 5 + 1 + 1 + 1 = 8 )

Ayaklarımızla rap rap rap b ( 6 + 1 + 1 + 1 = 9 )

Bir şöyle bir böyle a ( 3 + 3 = 6 )

Dans edelim seninle a ( 4 + 3 = 7 )

(Akyüz, 10)

Tekerleme söylenirken el ve ayak hareketleriyle oyuna elik edilir.

Tekerlemede yansıma sözcüklerin (şap/rap) kullanıldığı görülüyor. 1. ve 2.dizede

(gel-sene/ver-sene) sözcükleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır. 3. ve 4. dizede

(rap/şap) sözcükleriyle, 5. ve 6. dizede (böyle/seninle) sözcükleriyle tam kafiye

yapılmıştır.

-214-

Dan dan a ( 1 + 1 = 2 )

Filimoka dan dan a ( 4 + 2 = 6 )

Karako sebedo b ( 3 + 3 = 6 )

Binbaşı c ( 1 + 2 = 3 )

Ali mo b ( 2 + 1 = 3 )

Ren go b ( 1 + 1 = 2 )

(Rémy Dor, 83),

Tekerleme topla oynanan oyunlarda topun zıplamasına eşlik için

söyleniyor. Ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir. 1. ve 2. dizede ses tekrarları (dan

dan) yapılmıştır. 5. ve 6. dizede, (mo/go) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.

2.6. Yedi Dizeli Olanlar:

-215-

Benim bir yeşil zurnam var a ( 3 + 5 = 8 )

Açılınca açılır a ( 4 + 3 = 7 )

Büzülüşün büzülür a ( 4 + 3 = 7 )

Annem gider mahalleye b ( 4 + 4 = 8 )

Babam gider kahveye b ( 4 + 3 = 7 )

Şiş baba şiş c ( 3 + 1 = 4 )

85

Arka üstü düş c ( 4 + 1 = 5 )

(Demiray, 1960, 2133)

Bu tekerleme el hareketlerine eşlik ederken söylenen bir tekerlemedir.

Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (açıl-ır/büzül-ür) kelimeleriyle, 4. ve 5. dizesinde

(mahalle-ye/kahve-ye) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 6. ve 7. dizesinde

(şiş/düş) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.

-216-

Ceviz adam, ceviz adam a ( 4 + 4 = 8 )

Şip şak şak, b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Karnı davul, güm güm güm a ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

Burnu uzun, lü lü lü c ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

Kaşı keman gıy gıy gıy d ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

Saçı rüzgar vuuuuu e ( 4 + 1 = 5 )

Bize güler hah hah haaaa f ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

(Dirim, 3)

Tekerlemede kullanılan yansıma seslerden bu tekerlemenin el, yüz ve vücut

hareketleriyle yapıldığını anlıyoruz. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.

Bunun yanında sıkça yansıma kelimeler (şip şak/güm güm/lü lü/gıy gıy/vuuu/hah

ha) kullanılmıştır.

-217-

Pazara gidelim a ( 3 + 3 = 6 )

Bir köpek alalım a ( 3 + 3 = 6 )

Pazara gidip b ( 3 + 2 = 5 )

Bir köpek alıp ne yapalım a ( 5 + 4 = 9 )

Hay hav hav, hav hav hav diyelim a ( 3 + 3 + 3 = 9 )

Happur happur happur happur c ( 4 + 4 = 8 )

Yemiyelim a ( 4 )

(Dirim, 76-77)

Tekerleme ezgili söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin içinde geçen

hayvan adına göre çocuklar, o hayvana ait sesleri çıkarırlar. Bu da bir bakıma hem

oyundur hem de çocukların hayvanlarla ilgili özellikleri oyun yoluyla öğrenmesi

86

sağlanır. Son dizedeki yemiyelim ifadesiyle tekerlemede adı geçen hayvanın

yenebilecek bir hayvan olmadığı ifade edilir. Tekerlemede kafiye unsuru

bulunmamaktadır fakat ses benzerliklerinden faydalanılmıştır.

-218-

Pazara gidelim a ( 3 + 3 = 6 )

Bir tavuk alalım a ( 3 + 3 = 6 )

Pazara gidip b ( 3 + 2 = 5 )

Bir tavuk alıp ne yapalım a ( 5 + 4 = 9 )

Gıt gıt gıdak gıt gıt gıdak diyelim a ( 4 + 4 + 3 = 11 )

Happur hupur hapur huppur c ( 4 + 4 = 8 )

Yiyelim a ( 3 )

(Dirim, 42)

Bu tekerleme yukarıdaki tekerlemenin varyantıdır. Tekerlemenin diğer

tekerlemeden farkı adı geçen hayvanın yenebilecek bir hayvan olmasıdır.

Tekerlemenin son dizesindeki yiyelim ifadesiyle bu özelliğin çocuğa öğretildiğini

görüyoruz. Tekerlemede adı geçen hayvana ait yansımalı ses unsurları (gıt gıt gıdak)

verilmiştir. Kafiye unsuru bulunmamaktadır.


-219-

Kadifeci güzeli a ( 4 + 3 = 7 )

Handadır handa b ( 3 + 2 = 5 )

Tahta kale dibinde b ( 4 + 3 = 7 )

Biz size geldik on günde b ( 5 + 3 = 8 )

Geldinizse geldiniz c ( 4 + 3 = 7 )

Bizleri memnun ettiniz c ( 3 + 5 = 8 )

Kutu kutu içinde b ( 4 + 4 = 8 )

Beğendiğinizi seçiniz c ( 6 + 3 = 9 )

(Dirim, 59)

87

Tekerlemenin 4. 6. ve 8. dizelerinde geçen (Biz size geldik/Bizleri

memnun ettiniz/Beğendiğinizi seçiniz) ifadelerinden bu tekerlemenin grup

oyununda söylenen bir tekerleme olduğunu anlıyoruz. Tekerlemede kafiye unsuru

bulunmamaktadır ve dize sonlarında benzer sesler kullanılmıştır.

-220-

Sonbahar geldi, a ( 3 + 2 = 5 )

Leylekler uçtu, a ( 3 + 2 = 5 )

Yağmurlar düştü a ( 3 + 2 = 5 )

Hapşu, ha, ha, ha hapşu a ( 7 )

Doktora gittim b ( 3 + 2 = 5 )

Aspirin yuttum b ( 3 + 2 = 5 )

Dersi unuttum b ( 2 + 3 = 5 )

Hapşu ha, ha, ha, hapşu a ( 7 )

(Dirim, 79-80)

Tekerleme söylenirken, tekerlemeye el ve vücut hareketleri eşlik eder.

Sonbaharın gelmesi, leyleklerin uçması, yağmurların düşmesi mevsimin değiştiğinin

bir göstergesidir. Bu değişimler netice olarak hastalıkları da beraberinde

getirmektedir. Tekerlemede geçen (Hapşu ha ha / Doktora gittim/ Aspirin yuttum)

ifadeleriyle çocuğa, oyun yoluyla bunlar öğretiliyor. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde

(uç-tu/düş-tü) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 5. 6. ve 7. dizelerinde (git-tim/yut-

tum/unut-tum) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. Ayrıca 6. ve 7. dizedeki (yut-

tum/unut-tum) kelimeleri kendi arasında tam kafiye oluşturmaktadır.

-221-

Yağ satarım a ( 1 + 3 = 4 )

Bal satarım a ( 1 + 3 = 4 )

Ustam ölmüş b ( 2 + 2 = 4 )

Ben satarım b ( 1 + 3 = 4 )

Ustamın kürkü sarıdır c ( 5 + 3 = 8 )

Satsam onbeş liradır c ( 2 + 5 = 7 )

88

Zambak zumbak d ( 2 + 2 = 4 )

Dön arkaya e ( 1 + 3 = 4 )

İyi bak d ( 2 + 1 = 3 )


Tekerleme Yağ Satarım Bal Satarım oyununda söylenen tekerlemelerden

biridir. Tekerlemede kelime tekrarları (satarım) yapılmıştır. 7. ve 9. dizedeki

(zumbak/bak) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

2.8. Dokuz Dizeli Olanlar:

-222-

Endeki yemek pişmemiş a ( 5 + 3 = 8 )

Haydi kızlar gezelim b ( 4 + 3 = 7 )

Kiremidi ezelim b ( 4 + 3 = 7 )

Andaki yemek pişmemiş, a ( 5 + 3 = 8 )

Haydi kızlar dağlara, c ( 4 + 3 = 7 )

Gelmeyelim buralara c ( 4 + 4 = 8 )

Çıkıversin de sillicelerin Ömer oyuna c ( 5 + 5 + 5 = 15 )

Kumaşlar dolansın boynuna c ( 6 + 3 = 9 )

Kurbanlar keseyim yoluna c ( 6 + 3 = 9 )

(Demircioğlu, 30)

Tekerleme Ahçı oyununda söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin 1. ve 4.

dizelerinde cümle tekrarı yapılmıştır. 2. ve 3. dizede (gez-elim/ez-elim) kelimeleriyle

tam kafiye ve redif, 7. ve 8. dizede (boyun-a/oyun-a) kelimeleriyle zengin kafiye ve


-223-

Fış fış kayıkçı a ( 2 + 3 = 5 )

Kayıkçının küreği a ( 4 + 3 = 7 )

Tıp tıp eder yüreği a ( 4 + 3 = 7 )

Akşama fincan böreği a ( 5 + 3 = 8 )

Evde benim etim var b ( 4 + 3 = 7 )

Bir yaramaz kedim var b ( 4 + 3 = 7 )

Kedim etimi yerse c ( 5 + 2 = 7 )

89

Annem beni döverse c ( 4 + 3 = 7 )

Iıııı..Iıııı..Iııııı..Ağlarım d ( 3 )


Tekerleme Fış Fış Kayıkçı adıyla bilinen oyunun tekerlemesidir. Ezgili bir

tekerlemedir. Tekerlemenin, 2. 3. 4. dizelerinde (küreğ-i/yüreğ-i/böreğ-i)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (et-im var/ked-im var)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif , 7. ve 8. dizede ( yer-se/döver-se)

kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.

-224-

Bir gün bir gün bir çocuk a ( 4 + 3 = 7 )

Eve de gelmiş kimse yok a ( 5 + 3 = 8 )

Açmış bakmış dolabı b ( 4 + 3 = 7 )

Şeker de sanmış ilacı b ( 5 + 3 = 8 )

Yemiş yemiş bitirmiş c ( 4 + 3 = 7 )

Akşama girmiş bir sancı b ( 5 + 3 = 8 )

Kıvrım kıvrım kıvranmış d ( 4 + 3 = 7 )

Yaptığından utanmış d ( 4 + 3 = 7 )

Doktor gelmiş cıss.. yapmış d ( 4 + 3 = 7 )

(Dirim, 62)

Tekerleme Yaramaz Çocuk adıyla bilinen oyunun tekerlemesidir.

Tekerlemenin didaktik bir yönü vardır. Çocuklara uzak durmaları gereken nesneler

hakkında bilgi verilmiş ve bunun doğurabileceği sonuçlar anlatılmıştır. Tekerlemenin

1. ve 2. dizesinde yarım kafiye (çocuk/yok); 7. ve 8. dizede tam kafiye ve redif

(kıvran-mış/utan-mış) bulunmaktadır.

2.9. On Dizeli Olanlar:

-225-

Naldırnaç kıldırgıç a ( 3 + 3 = 6 )

Kırk üç kırk dört b ( 2 + 2 = 4 )

Kırk beş kırk altı c ( 2 + 3 = 5 )

Kırk yedi kırk sekiz d ( 3 + 3 = 6 )

90

Kırk dokuz elli e ( 3 + 2 = 5 )

Elli belli e ( 2 + 2 = 4 )

Kullu küssüz f ( 2 + 2 = 4 )

Yorgan döşek g ( 2 + 2 = 4 )

Gel bizim eşek g ( 1 + 4 = 5 )

Kır eşek g ( 1 + 2 = 3 )

(Rémy Dor, 50)

Tekerleme Naldırnaç ve Süleke oyunlarında söylenen tekerlemedir.

Tekerlemenin 5. ve 6. dizesinde (elli/belli) kelimeleriyle tunç kafiye, 8. ve 9.

dizesinde (döşek/eşek) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-226-

Ah benim turnam a ( 3 + 2 = 5 )

Yeşil başlı turnam a ( 4 + 2 = 6 )

Otur dersem oturur b ( 4 + 3 = 7 )

Kalk dersem kalkar b ( 3 + 2 = 5 )

Büzülünce büzülür b ( 4 + 3 = 7 )

Süzül desem süzülür b ( 4 + 3 = 7 )

Ellerimizle şap şap şap c ( 5 + 3 = 8 )

Ayaklarımızla rap rap rap c ( 6 + 3 = 9 )

Bir sağa bir sola d ( 3 + 3 = 6 )

Dans edelim kol kola d ( 4 + 3 = 7 )


Tekerleme söylenirken, el ve ayak hareketleriyle oyuna eşlik edilir.

Tekerlemede turna kuşunun hareketleri tasvir edilir. Tekerlemenin 5. ve 6. dizesinde

(büz-ülür/üz-ülür) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 7. ve 8.dizesinde (rap/şap)

kelimeleriyle tam kafiye, 9. ve 10. dizesinde (sol-a/kol-a) kelimeleriyle tam kafiye

ve redif bulunmaktadır. Ayrıca (şap şap/rap rap) gibi yansıma sözcükler

kullanılmıştır.

2.10. On Bir Dizeli Olanlar:

-227-

Eski dostum gelsene a ( 4 + 3 = 7 )

91

Ellerini versene a ( 4 + 3 = 7 )

Eller şap şap b ( 2 + 2 = 4 )

Ayaklar rap rap b ( 3 + 2 = 5 )

Bir şöyle bir böyle c ( 3 + 3 = 6 )

Dans edelim biz böyle c ( 4 + 3 = 7 )

Doktor sana ne dedi d ( 4 + 3 = 7 )

Beş yumurta ye dedi d ( 4 + 3 = 7 )

Beş yumurta içirdi e ( 4 + 3 = 7 )

Etekleri pileli e ( 4 + 3 = 7 )

Saçları da lüleli e ( 4 + 3 = 7 )


Tekerleme el ve ayak hareketlerinin kullanıldığı bir tekerlemedir. Karşılıklı

olarak iki kişi tarafından oynanan bu oyunda oyuncular oyun sırasında bir taraftan da

bu tekerlemeyi söylerler. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (gel-sene/ver-sene)

kelimeleriyle, tam kafiye ve redif, 3. ve 4. dizesinde (şap/rap) kelimeleriyle tam

kafiye, 7. ve 8. dizesinde (ne dedi/ye dedi) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif

yapılmıştır.

2.11. On İki Dizeli Olanlar:

-228-

Çatlak patlak a ( 2 + 2 = 4 )

Yusyuvarlak a ( 4 )

Kremalı börek a ( 4 + 2 = 6 )

Sütlü çörek a ( 2 + 2 = 4 )

Çek yavrum çek a ( 1 + 2 + 1 = 4 )

Arabanı yoldan çek a ( 4 + 2 + 1 = 7 )

Çek çek amca b ( 2 + 2 = 4 )

Burnu kanca b ( 2 + 2 = 4 )

Al sana bir tabanca b ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )

Ca ca ca b ( 1 + 1 + 1 = 3 )

Polis amca b ( 2 + 2 = 4 )

92

Sakın beni unutma b ( 2 + 2 + 1 + 1 + 1 = 8 )

(Lüleci, 23)

Tekerleme söylenirken iki kişi karşılıklı olarak ellerini birbirine çarparak

oynarlar. El hareketleri ile tekerlemenin ritmi birbirini tutmalıdır. Tekerlemenin 1. ve

2. dizesinde (patlak/yusyuvarlak) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizesinde (börek/çörek)

kelimeleriyle zengin kafiye; 5. ve 6. dizesinde (çek) kelimeleriyle cinaslı kafiye, 7. 8.

9. ve 10. dizesinde (amca/kanca/tabanca/ca) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

-229-

A alaylar a bulaylar a ( 4 + 4 = 8 )

Soyu da bozuk alaylar a ( 5 + 3 = 8 )

Ayna attım Tavas’a b ( 4 + 3 = 7 )

Şevki vurdu boğaza b ( 4 + 3 = 7 )

Biz kızımızı vermeyiz c ( 5 + 3 = 8 )

Kekik yağcı kavaza b ( 4 + 3 = 7 )

Ay alaylar a bulaylar a ( 4 + 4 = 8 )

Temeli bozuk alaylar a ( 5 + 3 = 8 )

Portakal suya düştü d ( 3 + 4 = 7 )

Aklım başımdan kaçtı d ( 5 + 2 = 7 )

Sizin kahpe kızınız c ( 2 + 5 = 7 )

Karabaş bağına dolaştı d ( 6 + 3 = 9 )

(Demircioğlu, 46)

Tekerleme Alayla-Bulayla adlı oyunda söylenen tekerlemedir. Aynı

zamanda bu bir düğün tekerlemesidir. Karşılıklı kızlı erkekli iki gruptan biri

diğerinden kızını ister. Bu yönleriyle tekerleme köy seyirlik oyunlarının icrasında

söylenen tekerlemeleri anımsatmaktadır. 1. ve 2. dizede (bulay-lar/alay-lar)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 3. 4. ve 6. dizesinde (Tavas-a/boğaz-a/kavaz-a)

kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 9. 10. ve 11. dizesinde (düş-tü/kaç-tı/dolaş-tı)


-230-

Çal kapıyı, çevir mandalı a ( 4 + 5 = 9 )

Gir içeri al bir sandalye b ( 4 + 5 = 9

93

Otur oraya b ( 2 + 3 = 5 )

Nasılsın bugün arkadaşım Ayşe? b ( 5 + 6 = 11 )

Sar makarayı a ( 1 + 4 = 5 )

Sar sar, sar makarayı, a ( 2 + 5 = 7 )

Çöz çöz, çöz makarayı a ( 2 + 5 = 7 )

Şöyle de böyle şap şap c ( 5 + 2 = 7 )

Şöyle de böyle şap şap c ( 5 + 2 = 7 )

Komşu tak tak, komşu tak tak d ( 4 + 4 = 8 )

Aslan geliyor kaplan geliyor e ( 5 + 5 = 10 )

Bum … f ( 1 )

(Dirim, 11)

Tekerleme söylenirken el hareketleriyle tekerlemeye eşlik edilir. Tekerlemede

kafiye unsuru bulunmamaktadır. Kelime ve ses tekrarları yapılmıştır.

-231-

Birlim binek a ( 2 + 2 = 4 )

İkilim inek a ( 3 + 2 = 5 )

Üçlüm üçek a ( 2 + 2 = 4 )

Dörtlüm dönek a ( 2 + 2 = 4 )

Beşlim Belma b ( 2 + 2 = 4 )

Altılım alma b ( 3 + 2 = 5 )

Yedilim Yelma b ( 3 + 2 = 5 )

Sekizlim Selma b ( 3 + 2 = 5 )

Dokuzlum dolma b ( 3 + 2 = 5 )

Onlum orak a ( 2 + 2 = 4 )

Suda börek a ( 2 + 2 = 4 )

Ben yiyeyim sen bak a ( 4 + 2 = 6 )

(Rémy Dor, 34)

Tekerleme Uzun Eşek oyununda söylenen tekerlemedir. Dizelerden birin

unutan ya da yanılan oyuncu eşek olur. Tekerlemenin 1. 2. 3. ve 4. dizesinde (binek/

inek/üçek/dönek) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. Ayrıca 1. ve 2. dizedeki

(binek/inek) kelimeleriyle tunç kafiye oluşturulmuştur. 5. 6. 7. 8. ve 9. dizede

94

(Belma/alma/Yelma/Selma/dolma) kelimeleriyle zengin kafiye, 10. 11. ve 12.

dizede (orak/börek/bak) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

2.12. On Üç Dizeli Olanlar:

-232-

Birdir bir a ( 2 + 1 = 3 )

İkidir iki b ( 3 + 2 = 5 )

Üçte fındık kırması b ( 2 + 5 = 7 )

Dörtte döndüm varıyorum c ( 4 + 4 = 8 )

Beşte el değecek d ( 2 + 4 = 6 )

Altıda acı badem yemesi b ( 3 + 7 = 10 )

Yedide yere yatmak e ( 3 + 4 = 7 )

Sekizim seksek e ( 3 + 2 = 5 )

Dokuzum tokmak e ( 3 + 2 = 5 )

Çift ayak üzerinde durak e ( 3 + 6 = 9 )

Onum orak e ( 2 + 2 = 4 )

Yağlı börek e ( 2 + 2 = 4 )

On birde şapka koymak e ( 3 + 4 = 7 )


Tekerleme Birdirbir oyununda söylenen tekerlemedir. Tekerlemenin 7. 8.

9. 10. 11. ve 12. dizelerinde (yatmak/seksek/tokmak/durak/orak/börek/koymak)


-233-

Bir, iki, üç, dört, beş a ( 6 )

Altı, yedi, sekiz, dokuz, on b ( 9 )

Kırmızı balon b ( 3 + 2 = 5 )

Git komşunun damına kon b ( 4 + 4 = 8 )

Sarı limon b ( 2 + 2 = 4 )

Sar sar sar makarayı c ( 2 + 5 = 7 )

Çöz çöz çöz makarayı c ( 2 + 5 = 7 )

Şöyle de böyle şak şak d ( 5 + 2 = 7 )

95

Şöyle de böyle şak şak d ( 5 + 2 = 7 )

Komşu komşu tak tak d ( 4 + 2 = 6 )

Komşu tak tak d ( 2 + 2 = 4 )

Aslan geliyor kaplan geliyor e ( 5 + 5 = 10 )

Tıp f ( 1 )

(Dirim, 64)

Tekerleme Tıp oyununda söylenen tekerlemedir. Oyuncular tekerlemeyi

söylerken, el hareketleriyle oyuna eşlik ederler ve oyunun sonunda (tıp) denildiği

zaman bütün oyuncular susar. Tekerlemenin 2. 3. 4. ve 5. dizesinde (on/balon/kon

limon) kelimeleriyle, 9. ve 10. dizesinde (şak/tak) kelimeleriyle tam kafiye,

yapılmıştır.

2.13. On Dört Dizeli Olanlar:

-234-

Ambara vurdum bir tekme a ( 4 + 3 = 7 )

Ambarın kapısı açıldı b ( 6 + 3 = 9 )

Ekini şöyle ekerler c ( 5 + 3 = 8 )

Ekini şöyle biçerler c ( 5 + 3 = 8 )

Harmanı şöyle savururlar c ( 5 + 4 = 9 )

Buğdayı şöyle toplarlar c ( 5 + 3 = 8 )

Buğdayı çuvala koyarlar c ( 3 + 3 + 3 = 9 )

Buğdayı değirmene götürürler c ( 3 + 4 + 4 = 11 )

Şöyle hamur yaparlar c ( 2 + 5 = 7 )

Şöyle ekmek yaparlar c ( 2 + 5 = 7 )

Alcı kadın d ( 2 + 2 = 4 )

Balcı kadın d ( 2 + 2 = 4 )

Hanım kadın d ( 2 + 2 = 4 )

Arabayı, arabayı kırrrrrrr... c ( 3 + 3 + 1 = 7 )

(Arsunar, 1955, 49)

Tekerleme Araba oyunun ilk bölümünde söylenen tekerlemedir. Oyun

taklidî bir oyundur. Dizelerde söylenenlere uygun hareket edilir. El ele tutuşan

96

oyuncular (Arabayı kırrrr) ifadesini duyduklarında hep birlikte üç kere sağa

dönerler. Tekerlemenin 11. ve 12. dizesinde (alcı kadın/balcı kadın) kelimeleriyle

zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

2.14. On Beş Dizeli Olanlar:

-235-

Üşüdüm üşüdüm a ( 3 + 3 = 6 )

Gökten elma düşürdüm a ( 4 + 3 = 7 )

Elmacığım yediler b ( 4 + 3 = 7 )

Bana cüce dediler b ( 4 + 3 = 7 )

Cücelikten bezdim a ( 4 + 2 = 6 )

Derin kuyu kazdım a ( 4 + 2 = 6 )

Derin kuyu içinde c ( 4 + 3 = 7 )

İki bülbül ötüşür b ( 4 + 3 = 7 )

Birini aldım yitirdim a ( 5 + 6 = 11 )

Birini Bey oğluna götürdüm a ( 4 + 3 = 7 )

Akar çayda yü dedi d ( 4 + 3 = 7 )

Akar çayın kekliği d ( 4 + 3 = 7 )

Lakır lakır öttüğü d ( 4 + 3 = 7 )

Komşu kızı mı baktığı d ( 5 + 3 = 8 )

Al horoz, al horoz... e ( 3 + 3 = 6 )

(Demircioğlu, 42-43)

Tekerleme Evlidâli oyunda söylenen tekerlemelerden biridir. Tekerlemenin

3. ve 4. dizesinde (ye-diler/de-diler) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 5. ve 6.

dizesinde (bez-dim/kaz-dım) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.

2.15. On Altı Dizeli Olanlar: -236-

Birlim a ( 2 )

İkilim a ( 3 )

Üçlüm a ( 2 )

Dörtlüm a ( 2 )

Beşlim a ( 2 )

Altılım a ( 3 )

97

Yedilim yelme b ( 3 + 2 = 5 )

Sekizim seyrek c ( 3 + 2 = 5 )

Dokuzum doğru d ( 3 + 2 = 5 )

Onum yağlı börek c ( 2 + 4 = 6 )

Salta tahta içinde zambak c ( 7 + 2 = 9 )

Ben yiyim sen bak c ( 3 + 2 = 5 )

Ak kaşık kara kaşık c ( 3 + 4 = 7 )

Yıkadım yıkadım yine bulaşık c ( 6 + 5 = 11 )

Şu deve durmaz, eve girmez e ( 5 + 4 = 9 )

Vur kamçıyı girsin eve b ( 4 + 4 = 8 )

(Talat, 159)

Tekerleme Uzun Eşek oyununda söylenen tekerlemelerden biridir. 8. ve 10.

dizede (seyrek/börek) kelimeleriyle zengin kafiye, 11. ve 12. dizede (zambak/bak)

kelimeleriyle tunç kafiye , 13. ve 24. dizede (kaşık/bulaşık) kelimeleriyle zengin


-237-

Ambara vurdum bir kilit a ( 5 + 3 = 8 )

Ambarın kapısı kapandı b ( 6 + 3 = 9 )

Şu gelen adam yabandı b ( 5 + 3 = 8 )

Al kadife keserler c ( 4 + 3 = 7 )

Bindallıyı dikerler c ( 4 + 3 = 7 )

Sırma çiçek işlerler c ( 4 + 3 = 7 )

Başına başlık koyarlar c ( 5 + 3 = 8 )

Beline kemer takarlar c ( 5 + 3 = 8 )

Kulağa küpe takarlar c ( 5 + 3 = 8 )

Kollara bilezik yakışır c ( 6 + 3 = 9 )

Toy düğüne giderler c ( 4 + 3 = 7 )

Alcı kadın d ( 2 + 2 = 4 )

Balcı kadın d ( 2 + 2 = 4 )

Hanım kadın d ( 2 + 2 = 4 )

Sultan kadın d ( 2 + 2 = 4 )

Arabayı, arabayı kırrrrrrr... e ( 4 + 4 + 1 = 9 )

98

(Arsunar, 1955, 49)

Tekerleme, Araba oyununun ikinci bölümünde söylenen bir tekerlemedir.

Bu tekerleme de taklide dayanan bir tekerlemedir ve her bir dizenin ardından

hareketler canlandırılır. Tekerlemenin 12. ve 13. dizesindeki (alcı kadın/balcı kadın)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

-238-

Birdir bir a ( 2 + 1 = 3 )

İkidir iki b ( 3 + 1 = 4 )

Üçtür üç c ( 2 + 1 = 3 )

Dörttür dört d ( 2 + 1 = 3 )

Beş fes yerine değdi e ( 1 + 6 = 7 )

Altı fes yerinden kalktı e ( 2 + 6 = 8 )

Yedi fes yerine ulaştı e ( 2 + 6 = 8 )

Sekizim seksek f ( 3 + 2 = 5 )

Dokuzum durak f ( 3 + 2 = 5 )

Onum orak f ( 2 + 2 = 4 )

On birim yağlı börek f ( 3 + 4 = 7 )

On ikim fındık kırma g ( 3 + 4 = 7 )

On üçüm ceviz kırma g ( 3 + 4 = 7 )

On dördüm tuz gölü h ( 3 + 3 = 6 )

On beşim Türk kılıcı h ( 3 + 4 = 7 )

On altım Türk bayrağı h ( 3 + 4 = 7 )

(Rémy Dor, 27)

Tekerleme Birdirbir oyununda söylenen tekerlemelerden biridir.

Tekerlemenin 8. 9. 10. ve 11. dizesinde (seksek/durak/orak/börek) kelimeleriyle tam


-239-

Al kardeşim a ( 1 + 3 = 4 )

Bal kardeşim a ( 1 + 3 = 4 )

Ben yoruldum a ( 1 + 3 = 4 )

99

Sen oyna b ( 1 + 2 = 3 )

Oynamazsan küserim a ( 4 + 3 = 7 )

Bey babama söylerim a ( 4 + 3 = 7 )

Bey babam hasta b ( 3 + 2 = 5 )

Çorbası tasta b ( 3 + 2 = 5 )

Kuş göğe uçtu, lay lay lay c ( 5 + 3 = 8 )

Kuş göle düştü d ( 3 + 2 = 5 )

Mendili düştü, lay lay lay c ( 5 + 3 = 8 )

Kuş dala kondu d ( 1 + 4 = 5 )

Mendili buldu d ( 3 + 2 = 5 )

Dal bizim oldu, lay lay lay c ( 5 + 3 = 8 )

Dalımız yuvaya b ( 3 + 3 = 6 )

Dizilelim sıraya, lay lay lay c ( 7 + 3 = 10 )

(Dirim, 71-72)

Tekerleme söylenirken diğer taklidî oyunlarda olduğu gibi hareketler

canlandırılır. Tekerlemenin, 1. ve 2. dizesinde (al kardeşim/bal kardeşim)

kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 7. ve 8. dizesindeki (hasta/tasta) kelimeleriyle


C. OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER

Oyun sonrası tekerlemeleri, oyun bittikten sonra çocukların dağılma

aşamasında söyledikleri tekerlemelerdir. Çalışma sırasında oyun sonu

tekerlemelerinin, sınırlı bir sayıda olduğu görülmüştür.

1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler:


-240-

Ayağımın altı çamur a ( 6 + 2 = 8 )

Evine gitmeyen gavur a ( 6 + 2 = 8 )

(Yardımcı-Tuncer, 70)

Tekerlemede sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları birbiriyle

uyumludur. (çamur/gavur) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

100

2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler:


-241-

Ayağımın altında davul a ( 7 + 3 = 10 )

Evine gitmeyen gavur b ( 6 + 2 = 8 )

(Akyüz, 9)

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Çocukların evlerine

dağılmaları için uyarı niteliğinde bir tekerlemedir. Tekerlemede (davul/gavur)


-242-

Her kim gitmez evine a ( 4 + 3 = 7 )

Bir kara yılan cebine a ( 5 + 3 = 8 )

(Saatçi, 229)

Tekerlemede (4+3) yedili ve (5+3) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Kafiye

unsuru bulunmamaktadır fakat (evine/cebine) kelimelerinin sonlarındaki ses

benzerliklerinden yararlanılmıştır.

-243-

Akşam ebesi a ( 2 + 3 = 5 )

Kız kulesi a ( 1 + 3 = 4 )

(Türkiçin, 1974, 125)

Çocuklar evlerine dağılmadan önce birbirlerine dokunurlar. Kim birine

dokunamadıysa o akşam ebesi olur ve bu çocuklar için bir alay konusudur. Ayrıca

tekerlemede (ebe-si/kule-si) sözcükleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.

-244-

Herkes evine teker teker a ( 5 + 4 = 9 )

Evi olmayan sokakta bekler a ( 5 + 5 = 10 )

(Türkiçin, 1974, 125)

Tekerlemede (teker/bekler) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

101

-245-

Bıtırak bıtırak a ( 3 + 3 = 6 )

Herkes evine oturak a ( 5 + 3 = 8 )

(Gökşen, 371)

Tekerlemede (bıtırak/oturak) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-246-

Balı pekmezi bize a ( 5 + 2 = 7 )

Kepeği de Kelibrahimgile a ( 4 + 6 = 10 )

(Özhan, 41)

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Sadece dize sonlarındaki ses

benzerliklerinden faydalanılmıştır.


-247-

Evli evine a ( 2 + 3 = 5 )

Köylü köyüne a ( 2 + 3 = 5 )

Evi olmayan b ( 2 + 3 = 5 )

Sıçan deliğine a ( 2 + 4 = 6 )

(Akyüz, 12)

Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize sonlarında ses

benzerlikleri görülmektedir.

-248-

Herkes evine a ( 2 + 3 = 5 )

Kuyruğu damına a ( 3 + 3 = 6 )

Unu bize b ( 2 + 2 = 4 )

Kepeği size b ( 3 + 2 = 5 )

(Özhan, 41)

102

Tekerlemenin 3. ve 4. dizelerinde (bize/size) tam kafiye ve redif yapılmış;

diğer dizelerde dize sonlarındaki ses benzerliklerinden yararlanılmıştır.

-249-

Evli evine a ( 2 + 3 = 5 )

Köylü köyüne a ( 2 + 3 = 5 )

Kimin evi yoksa b ( 2 + 4 = 6 )


(Türkiçin, 1974, 125)


benzerlikleri görülmektedir.

-250-

Ayağımın altında çağala a ( 7 + 3 = 10 )

Herkes eve dağıla a ( 4 + 3 = 7 )

Dağılmayan bu gece öle a ( 4 + 5 = 9 )

Akşam eli b ( 2 + 2 = 4 )

(Özhan, 40)

Tekerlemede geçen akşam eli, akşam ebesi ile aynı fonksiyonu

üstlenmiştir. Dize sonlarında ses benzerlikleri bulunmaktadır.

-251-

Herkes evine a ( 2 + 3 = 5 )

Kuyruğu dibine a ( 3 + 3 = 6 )

Evi olmayan b ( 2 + 3 = 5 )


(Özhan, 40)


benzerlikleri yapılmıştır.

103

-252-

Bir iki üç a ( 3 + 1 = 4 )

Yolda oyun güç a ( 4 + 1 = 5 )

Üç iki bir b ( 3 + 1 = 4 )

Haydi eve gir b ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy Dor, 13)

Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (üç/güç) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizesinde

(bir/gir) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.


-253-

On yirmi otuz kırk …yüz a ( 17 )

Araba maraba b ( 3 + 3 = 6 )

Çivi mivi c ( 2 + 2 = 4 )

Yastık yustuk d ( 2 + 2 = 4 )

Bir kama bastık d ( 3 + 2 = 5 )

Tıka tıka tık e ( 4 + 1 = 5 )

Biz bu oyundan bıktık e ( 5 + 2 = 7 )

(Rémy Dor, 24)

Tekerlemenin 4. 5. 6. ve 7. dizesinde (yustuk/bastık/tık/bıktık) kelimeleriyle

yarım kafiye yapıldığı düşünülebilir.


-254-

İğne battı a ( 2 + 2 = 4 )

Canımı yaktı a ( 3 + 2 = 5 )

Tombul kuş b ( 2 + 1 = 3 )

Arabaya koş b ( 4 + 1 = 5 )

Arabanın tekeri c ( 4 + 3 = 7 )

İstanbul’un şekeri c ( 4 + 3 = 7 )

Hap hup d ( 1 + 1 = 2 )

104

Altın top d ( 2 + 1 = 3 )

Bundan başka oyun yok e ( 4 + 3 = 7 )

(Kıvanç, 3)

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (kuş/koş) kelimeleriyle yarım kafiye, 5. ve

6. dizesinde (teker-i/şeker-i) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 7. ve 8. dizesinde

(hap/hup) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.

D. BAĞIMSIZ OYUN TEKERLEMELERİ

Bağımsız oyun tekerlemeleri, müstakil bir oyuna ait olmayan oyun

tekerlemeleridir. Özellikle çocukların, alay etme, güldürme, eğlenme gibi amaçlarla

söylediği tekerlemelerdir. Çocuk dünyasında bu tür tekerlemeler de oyun gibi

algılanmaktadır ve bu tekerlemeler bağımsız tekerlemeler olarak değerlendirilmiştir.

1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler: 1.1. İki Dizeli Olanlar:

-255-

Dalda erik a ( 2 + 2 = 4 )

Fatma Girik a ( 2 + 2 = 4 )


Tekerlemede dönemin ünlü sanatçılarından birinin adı kullanılmıştır. 1. dizede

2. dizedeki sözcükler kafiye oluşturmak için bilinçli seçilmiştir. Tekerlemede

(erik/girik) sözcükleri arasında zengin kafiye yapılmıştır.

-256-

Havada ay a ( 3 + 1 = 4 )

Türkan Şoray a ( 2 + 2 = 4 )


Tekerlemede (ay/Şoray) kelimeleri arasında tam kafiye yapılmıştır.

-257-

Tıngır elek tıngır sac a ( 4 + 3 = 7 )

105

Elim hamur garnım aç a ( 4 + 3 = 7 )

(Çine, 26)

Tekerlemede (sac/aç) kelimeleri ile tam kafiye yapılmıştır.

-258-

Ayıp ettin Şemsettin a ( 4 + 3 = 7 )

Vidaları gevşettin a ( 4 + 3 = 7 )

(Türkiçin, 1974, 129)

Tekerlemede (Şemsettin/gevşettin) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.

Çocukların alay etmek amacıyla söyledikleri bir tekerlemedir.

-259-

Beş kere beş yirmi beş a ( 4 + 3 = 7 )

Aferim bizim keleş a ( 3 + 4 = 7 )

(Türkiçin, 1974, 127)

Tekerlemede (beş/keleş) kelimeleri ile tam kafiye yapılmıştır. 2. dizedeki

(aferim) kelimesi övgü gibi görünse de, dize sonundaki (keleş) ifadesinden bunun

alay amaçlı bir tekerleme olduğu anlaşılıyor.

-260-

Yedi kere yedi kırk dokuz a ( 6 + 3 = 9 )

Nereden geldin bitli domuz a ( 5 + 4 = 9 )

(Türkiçin, 1974, 126)

Tekerleme daha çok çocukların birbirini kızdırmak amacıyla söyledikleri

tekerlemelerdendir. Tekerlemede (dokuz/domuz) kelimeleri ile tam kafiye

yapılmıştır.

-261-

Ben diyorum Ankara a ( 4 + 3 = 7 )

O diyor g…m kara a ( 3 + 4 = 7 )

(Türkiçin, 1974, 128)

Bu tekerlemede argo bir kelimenin kullanıldığını görüyoruz. Tekerleme

bir durumu ifade etmektedir. İki kişinin farklı şeylerden söz etmeleri ve anlaşma

106

sağlayamamaları söz konusudur. Aynı zamanda deyimsel bir ifadedir. Tekerlemede

(Ankara/kara) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır.

-262-

Ali Ekber a ( 2 + 2 = 4 )

Yatta geber a ( 2 + 2 = 4 )

(Türkiçin, 1974, 128)

Çocuk dünyasının mizah anlayışını yansıtan bir tekerlemedir.

Tekerlemede (ekber/geber) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.

1.2. Dört Dizeli Olanlar: -263-

Kuk kuk du a ( 2 + 1 = 3 )

Yağ döktü a ( 1 + 2 = 3 )

El köçtü a ( 1 + 2 = 3 )

Biz kaldık b ( 1 + 2 = 3 )

(Demircioğlu, 102)

Tekerleme kumru olarak biline kuşlar öttüğü zaman söylenir.

Tekerlemenin ilk dizesindeki (kuk kuk du) sesi de kumru sesinin bir yansımasıdır.

Dize sonlarında ses benzerlikleri kullanılmıştır.

-264-

A a asma a ( 2 + 2 + 4 )

Ba ba basma a ( 2 + 2 + 4 )

Se se sünbül b ( 2 + 2 + 4 )

Menekşe gül b ( 3 + 1 = 4 )

(Rémy Dor, 53)

Çocukların kendi aralarında eğlenmek için söyledikleri bir tekerlemedir.

Tekerlemede (asma/basma) kelimeleri ile tunç kafiye, (sünbül/gül) kelimeleri ile


-265-

Sümüklü böcek a ( 3 + 2 = 5 )

107

Suya düşecek a ( 2 + 3 = 5 )

Adam olacak a ( 2 + 3 = 5 )

Beni dövecek a ( 2 + 3 = 5 )

(Türkiçin, 1974, 130)

Tekerleme alay amacıyla söylenen bir tekerlemedir. (böcek/düşecek/

olacak/dövecek) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.

-266-

Elif be te se a ( 5 )

Cim dal’lı köse a ( 3 + 2 = 5 )

Hocanın burnu b ( 3 + 2 = 5 )

Girdi kümese a ( 2 + 3 = 5 )

(Rémy dor, 55) Tekerlemede alay unsuru söz konusudur. Tekerlemede (se/köse/kümese)


-267-

Leylek leylek havada a ( 4 + 3 = 7 )

Yumurtası tavada a ( 4 + 3 = 7 )

Çağır gelsin et yesin b ( 4 + 3 = 7 )

Et yemezse dert yesin b ( 4 + 3 = 7 )

(Çiçeklioğlu ,1)

Bu tekerleme, göçmen kuşlardan olan “leylek”in geçmesi sırasında

söylenir. Tekerlemede (hava-da/tava-da) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, (et

yesin/dert yesin) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.

-268-

Başım başım başında a ( 4 + 3 = 7 )

Atlamazsan karşımda a ( 4 + 3 = 7 )

Yakalarsam saçından b ( 4 + 3 = 7 )

Ağrır başın başımda a ( 4 + 3 = 7 )

(Bakırcı, 1982)

108

Çocukların birbirlerini kızdırmak amacıyla söylediği tekerlemelerden

biridir. Aynı zamanda karşıdakine göz dağı vermek de söz konusudur. Tekerlemenin

3. ve 4. dizesinde (saç-ından/baş-ından) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif

yapılmıştır.

-269-

Akdeniz, Karadeniz a ( 3 + 4 = 7 )

Karneleri isteriz a ( 4 + 3 = 7 )

Eğer zayıf gelirse b ( 4 + 3 = 7 )

Çalışarak geçeriz a ( 4 + 3 = 7 )

(Dirim, 43)

Çocukların okulların kapanmasına yakın karnelerini alacakları dönemde

söyledikleri bir tekerlemedir. (Akdeniz/Karadeniz/geçeriz) kelimeleri ile tam kafiye

yapılmıştır.

-270-

Bizim bahçede yılan a ( 5 + 2 = 7 )

Aşağı yoldan dolan a ( 5 + 2 = 7 )

Düşman sözüne inan a ( 5 + 2 = 7 )

Vallahi hepsi yalan a ( 2 + 5 = 7 )

(Kıvanç, 9)

Tekerlemede çocuk dünyasının kaypaklığı söz konusudur. Tekerlemenin

son dizesindeki (vallahi hepsi yalan) sözüyle daha önce söylenenlerin yalan olduğu

ifade ediliyor. (yılan/dolan/inan/yalan) sözcükleriyle tam kafiye yapılmıştır.

-271-

Bisiklete binersin a ( 4 + 3 = 7 )

Bizim orda inersin a ( 4 + 3 = 7 )

Eğer annem sorarsa b ( 4 + 3 = 7 )

Lastik patladı dersin a ( 5 + 2 = 7 )

(Kaya,1999,565)

Tekerleme çocuk dünyasının muzipliğini yansıtan bir tekerlemedir ve

109

güldürü unsuru ağır basmaktadır. Tekerlemede (bin-ersin/in-ersin) kelimeleri

arasında tam kafiye ve redif yapılmıştır.

2. Yapılarında Kararlık Göstermeyenler:


-272-

Ağlama yavrum ağlama a ( 5 + 3 = 8 )

Üç gün kaldı bayrama a ( 4 + 3 = 7 )

(Türkiçin, 1974, 123)

Çocukların alay amacıyla söyledikleri bir tekerlemedir. Dize sonlarında ses

benzerlikleri bulunmaktadır.

-273-

Dayımın oğlunun adı Memiş a ( 8 + 2 = 10 )

Gittiği yerde para yemiş a ( 5 + 4 = 9 )

(Mehmet Naci Önal arşivinden)

Tekerleme alay unsuru ön plandadır. (Memiş/yemiş) sözcükleri ile zengin


-274-

Karaoğlan dediğin bir kara uşak a ( 7 + 5 = 12 )

Kükremiş geliyor kim durduracak a ( 6 + 5 = 11 )


Tekerleme sosyal dönemi yansıtmaktadır. Bülent Ecevit’in (Karaoğlan)

İktidara gelmesi ile ilgili bir tekerlemedir. Tekerlemede (uşak/durduracak)

kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. Uyak biçimi düzenlidir.

-275-

Çuvalda un b ( 3 + 1 = 4 )

Ediz Hun b ( 2 + 1 = 3 )


110

Dönemin önemli isimlerinden, Ediz Hun için söylenmiş bir tekerleme.

(Hun) sözcüğüne kafiye yapabilmek için (un) sözcüğü bilinçli seçilmiştir ve tam


-276-

Evde cak cak a ( 2 + 2 = 4 )

Salonda Yumurcak a ( 3 + 3 = 6 )

(Türkiçin,1974, 91)

Bir dönemin önemli çocuk kahramanlarından Yumurcak için söylenmiş bir

tekerlemedir. (cak/Yumurcak) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.

-277-

Erkeklerin (kızların) içinde a ( 4 + 3 = 7 )

Kızılcık bebek b ( 3 + 2 = 5 )

(Türkiçin, 1974,129)

Tekerlemede alay unsuru ağır basmaktadır. Grubun erkek veya

kızlardan oluşması durumuna göre 1. dize değişiklik gösterir. Genellikle grup içinde

karşı cinsten bir çocuk istenmediğinde söylenen bir tekerlemedir. Kafiye unsuru

bulunmamaktadır.

-278-

Kabaramazsın kel Fatma a ( 5 + 3 = 8 )

Annen güzel sen (çatla) çirkin b ( 4 + 3 = 7 )

(Akyüz, 9)

Bu tekerleme genellikle köy yaşantısı içinde söylenen bir tekerlemedir. Köy

veya kasaba gibi yerleşim alanlarında, hindileri kızdırmak amacıyla söylenen bir

tekerlemedir. Çocuklar bu tekerlemeyi söylediklerinde, hayvandan bir tepki alırlar

ve bunu hindinin kızması olarak yorumlarlar. Bu tekerlemeyi çocuklar bazen

birbirlerini kızdırmak amacıyla da söylerler. Kafiye unsuru bulunmamaktadır.

2.2. Üç Dizeli Olanlar:

-279-

Sen seni bil sen seni a ( 4 + 3 = 7 )

111

Sen seni bilmezsen sen seni a ( 6 + 3 = 9 )

Patlatırlar enseni a

(Uslu, 30)

Bu tekerleme muhtemelen çocuk diline geleneksel gölge oyunu

Karagöz Hacivat’tan geçmiştir. (seni/enseni) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır.

-280-

Lahana, kabak a ( 3 + 2 = 5 )

Söylediğim lafa bak a ( 4 + 3 = 7 )

Ağzının tadına bak a ( 3 + 4 = 7 )

(Kıvanç, 11)

Tekerlemenin 1. dizesinde seçilen sözcüklerle diğer dizelerdeki

kelimelerle diğer dizeler arasında anlamsal bir bağ olduğunu söyleyebiliriz. Lahana

ve kabağın yenmesinden alınan zevkle, ağzının tadına bakmak deyimi arasında bir

bağ kurulmuştur. (kabak/bak) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-281-

Uç uç böçeğim a ( 2 + 3 = 5 )

Yarın düğün olacak b ( 2 + 5 = 7 )

Annem sana terlik, pabuç alacak b ( 4 + 4 + 3 = 11 )

(Dirim, 44)

Bu tekerleme genellikle bahar aylarında görülen ve halk arasında, “uç uç

böceği” ya da “uğurböceği” adıyla bilinen bir böcekle ilgili bir tekerlemedir.

Çocuklar bu böceği ellerine alarak, bir dilek diler ve bu tekerlemeyi söylerler. Eğer

uğur böceği uçarsa dileklerinin kabul olacağına, uçmazsa kabul olmayacağına

inanırlar. (ol-acak/al-acak) kelimeleri arasında yarım kafiye ve redif bulunmaktadır.

-282-

Doktor gelir tık tık a ( 4 + 2 = 6 )

Elinde ıbrık a ( 3 + 2 = 5 )

Biz bu ilâçtan bıktık a ( 5 + 2 = 7 )

(Rémy Dor, 84)

112

Tekerleme çocukların doktora ve ilaçlara karşı olan olumsuz bakış

açısını göstermektedir. Bu tekerlemenin bazen çocuklar tarafından son dizede “Biz

bu oyundan bıktık” şeklinde oyunu sonlandırmak amacıyla söylendiği de görülür.

(tık/ıbrık/bıktık) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

-283-

Sol sa sol sa a ( 2 + 2 = 4 )

Yarın bayram olsa a ( 2 + 4 = 6 )

Çantama kavurga dolsa a ( 3 + 5 = 9 )

(Akyüz, 13)

Tekerleme bir çocuk için önemli olabilecek temennileri dile getirmektedir.

Çoğu zaman bayram olması çocuklar için, okul ve dersin olmaması, tatil ve eğlence

demektir. Kavurga da çocuk için, bu eğlenceye eşlik edecek bir yiyecektir. Ayrıca

çocuklar bu tekerlemeyi beden eğitimi derslerinde yön/taraf öğrenme çalışmalarında,

ayak vuruşu alıştırmaları yaparken söylemektedirler.(sol sa/olsa/dolsa) sözcükleriyle

zengin kafiye ve redif yapılmaya çalışılmıştır.

-284-

Sipsim haydi çık çık a ( 4 + 2 = 6 )

Yılanlar, çıyanlar çıktı sen de çık a ( 8 + 3 = 11 )

Yavrular öttü, çiçekler açtı haydi çık a ( 5 + 5 + 3 = 13 )

(Demircioğlu, 97)

Tekerlemede geçen “sipsi” ceviz veya dut ağacından yapılan bir tür

düdüktür. İlk baharda çocuklar, bu ağaçların dallarından keserek bunların kabuklarını

çıkarıp düdük yaparlar. Ağaca yapışık olan kabuk kolaylıkla çıkmaz. Onun için

çocuklar bu ağaçları, yavaş yavaş taşlara veya ellerindeki bıçakların, çakıların ters

yanlarını üzerlerine vurarak musikî ile bu tekerlemeyi söylerler. Böylece ağaçların

kabuklarından daha kolay sıyrılacağına inanırlar. Bu yönüyle bakıldığında

tekerlemede Şamanist ve Animist unsurlar bulunduğu söylenebilir. Tekerlemede

kafiye unsuru bulunmamaktadır, kelime tekrarları yapılmıştır.

113


-285-

Ahmedi medi a ( 3 + 2 = 5 )

Kuyruklu kedi a ( 3 + 2 = 5 )

Bir sıçan tutmuş b ( 3 + 2 = 5 )

Yalamadan yutmuş b ( 4 + 2 = 6 )

(Uyguner, 1957, 1503)

Tekerlemede alay unsuru ağır basmaktadır. Tekerlemeyi söyleyen çocuk

karşısındakine adı geçen hayvanlara ait unsurları yakıştırarak bir anlamda dalga

geçmektedir. Tekerlemenin belli bir ritmi vardır. (medi/kedi) kelimeleriyle zengin

kafiye, (tut-muş/yut-muş) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.

-286-

Keçi keçi me a ( 4 + 1 = 5 )

Bin depeme a ( 1 + 3 = 4 )

Hadi gidelim b ( 2 + 3 = 5 )

Goca nineme a ( 2 + 3 = 5 )

(Lüleci, 20)

Tekerleme kırsal kesimde yaşayan çocukların söylediği bir tekerlemedir.

Çocuklar arasında eğlence amacıyla söylenen bir tekerlemedir. (me/depeme/

nineme) gibi yansıma ses ve kelimelerle dize sonlarında ses benzerlikleri

yapılmıştır.

-287-

Altı kere altı otuz altı a ( 6 + 4 = 10 )

Hakem dedi penaltı a ( 4 + 3 = 7 )

Rıfat dedi atarım b ( 4 + 3 = 7 )

Prekazi dedi kaçarım b ( 6 + 3 = 9 )

(Odabaşıoğlu, 36; Önal 144)

Tekerlemede ağır basan unsur futboldur. Erkek çocukların daha sık

kullandığı bir tekerlemedir. (altı/penaltı) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır.

114

-288-

Kürkü mürkü a ( 2 + 2 = 4 )

Ninemin eski kürkü a ( 3 + 4 = 7 )

Bir çekti yırtıldı b ( 3 + 3 = 6 )

Ninem dikmekten kurtuldu b ( 5 + 3 = 8 )

(Dirim, 66)

Tekerlemede çocuksu bir mizah anlayışı görülmektedir. 1. ve 2. dizede

(mürk-ü/kürk-ü) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizede (yırtıl-dı/kurtul-du) kelimeleriyle


-289-

Balkonda hopla a ( 3 + 2 = 5 )

Maydanoz topla a ( 3 + 2 = 5 )

Kız ben sana ne dedim b ( 4 + 3 = 7 )

Ağzını topla a ( 3 + 2 = 5 )

(Türkiçin, 1974, 116)

Tekerlemenin son dizesinde bu tekerlemenin kız çocukları arasında

söylendiği anlaşılıyor. Tekerlemede karşı tarafa göz dağı verme ya da kızgınlığını

ifade etme amacı taşıdığını söyleyebiliriz. (hop-la/top-la) kelimeleriyle tam kafiye ve


-290-

Bulut gider Şam’a a ( 4 + 2 = 6 )

Çek eşeğini dama a ( 5 + 2 = 7 )

Bulut gider Aydın’a b ( 2 + 2 = 4 )

Var işine gaydına a ( 4 + 3 = 7 )

(Yıldız, 1999, 51)

Tekerlemede anlam unsurundan çok dize sonlarında kafiye unsurları göze

çarpmaktadır. (Bulut gider ….’a) ifadeleriyle bir sonraki dizeye kafiye için zemin

hazırlanmıştır. (Şam-a/dam-a) sözcükleriyle tam kafiye ve redif; (Aydın-a/gaydın-a)

sözcükleriyle de zengin kafiye yapıldığı düşünülebilir.

115

-291-

Çanaklıda çanak var a ( 4 + 3 = 7 )

Dingili göz dingili göz b ( 4 + 4 = 8 )

Bu çocuğun on beş kilo göbeği var a ( 4 + 4 + 4 = 12 )

Dingili göz dingili göz b ( 4 + 4 = 8 )

(Yıldız, 1999, 51)

Tekerlemede alay unsuru bulunmaktadır. Kafiye unsurları bulunmaktadır.

Kelime ve dize tekrarları yapılmıştır.

-292-

Ayı gördüm Allah a ( 4 + 2 = 6 )

Amentü billah a ( 3 + 2 = 5 )

Gördüğüm aylar b ( 3 + 2 = 5 )

Nur gibi parlar b ( 4 + 2 = 6 )

(Demiray, 1961, 2372)

Çocuklar tarafından ay görüldüğü zaman söylenen bir tekerlemedir. 1. ve 2.

dizede (Allah/billah) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-293-

Yağmur yağıyor a ( 2 + 3 = 5 )

Seller akıyor a ( 2 + 3 = 5 )

Ârap kızı b ( 2 + 2 = 4 )

Camdan bakıyor a ( 2 + 3 = 5 )


Yağmur yağarken söylenen bir tekerlemedir. (ak-ıyor/bak-ıyor) kelimeleri

arasında tam kafiye ve redif bulunmaktadır.

-294-

Kaynana Kars’a a ( 3 + 2 = 5 )

Folluğa varsa a ( 3 + 2 = 5 )

İki ayağı birden kaysa a ( 5 + 4 = 9 )

116

Yumurta bana kalsa a ( 3 + 4 = 7 )

(Çiçeklioğlu, 6)

Tekerleme halk arasında pek de olumlu bakılmayan “kaynana”lar için

söylenmiş bir tekerlemedir. Tekerlemede “ilenç, beddua” yapılmıştır. 1. ve 2. dizede

(Karsa/varsa) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-295-

Kireç kuyusunda iniş var a ( 6 + 3 = 9 )

Bıçak ucunda gümüş var a ( 5 + 3 = 8 )

Yetiş oğlum İbrahim b ( 4 + 3 = 7 )

Yalık başında döğüş var a ( 4 + 3 = 7 )

(Kıvanç, 22)

Tekerlemede, çocukların birbirlerine kendi yöntemleriyle çağrı yaptıkları

görülüyor. Tekerlemede geçen (iniş var/gümüş var/döğüş var) kelimeleriyle yarım


-296-

Mustafa mıstık a ( 3 + 3 = 6 )

Arabaya kıstık a ( 4 + 2 = 6 )

Bir mum yaktık a ( 2 + 2 = 4 )

Seyrine baktık a ( 3 + 2 = 5 )

(Çiçeklioğlu, 2)

Tekerlemede alay unsuru görülmektedir. Alay edilen çocuğun ismi

tekerlemede söylenmiştir. Tekerlemenin, 1. ve 2. dizesinde (mıstık/kıstık)

kelimeleriyle zengin kafiye; (yak-tık/bak-tık) kelimeleriyle tam kafiye ve redif

yapılmıştır.

-297-

Sepet sepet yumurta a ( 4 + 3 = 7 )

Sakın beni unutma a ( 4 + 3 = 7 )

Unutursan küserim b ( 4 + 3 = 7 )

Gözlerinden öperim b ( 4 + 3 = 7 )

117

(Türkiçin, 1974, 115)

Bu tekerleme daha çok mektuplarda kullanılan bir tekerlemedir. Bazen

çocuklar eğlence amacıyla kendi aralarında söylemektedir. Tekerlemede geçen

(yumurta/unutma) kelimeleri ile yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır. Diğer

dizelerde ses tekrarları yapılmıştır.

-298-

Aydın’da incir a ( 3 + 2 = 5 )

İzmir’de üzüm b ( 3 + 2 = 5 )

Bursa’da en güzel c ( 3 + 3 = 6 )

Şeftali yenir a ( 3 + 2 = 5 )

(Dirim, 54)

Tekerleme didaktik bir tekerlemedir. Yörelere göre yetişen ürünlerden söz

edilmektedir.

-299-

Gün gel gün gel a ( 2 + 2 = 4 )

Arabaya bin gel a ( 4 + 2 = 6 )

Eniğine cücüğüne b ( 4 + 4 = 8 )

Bir kaşık yağ ver c ( 3 + 3 = 6 )

(Dirim, 76)

Tekerlemede “gün gel” ifadesiyle güne çağrı yapılmaktadır. 2. ve 4. dizede

(gel/ver) kelimeleri ile tam kafiye yapılmıştır.

-300-

Kar yağıyor a ( 1 + 3 = 4 )

Karga bağırıyor a ( 2 + 4 = 6 )

Anan çörek pişirmiş b ( 4 + 3 = 7 )

Seni çağırıyor a ( 2 + 4 = 6 )

(Dirim, 77)

Tekerleme çocuk dünyasını yansıtan bir tekerlemedir. 2. ve 4. dizede

(bağır-ıyor/çağır-ıyor) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.

118

-301-

Çarşıda hamam a ( 3 + 2 = 5 )

Kubbesi tamam a ( 3 + 2 = 5 )

İçinde bir gelin var b ( 4 + 3 = 7 )

Kocası imam a ( 3 + 2 = 5 )

(Görkem, 11)

Tekerlemede (hamam/tamam/imam) kelimeleri ile zengin kafiye

yapılmıştır.

-302-

Ay dede Ay dede a ( 3 + 3 = 6 )

Yüzü yuvarlak dede a ( 5 + 2 = 7 )

Gündüz gelme, gece gel b ( 4 + 3 = 7 )

Işığını, yak dede a ( 4 + 3 = 7 )

(Dirim, 80)

Tekerleme “ay” için söylenen çocuk tekerlemelerinden biridir. Bu tekerleme

bazen karşımıza ikili konuşma tekerlemesi olarak da çıkar. Tekerlemede kelime

tekrarları yapılmıştır.

-303-

Ödemiş dedikleri a ( 3 + 4 = 7 )

Kumpirdir yedikleri a ( 3 + 4 = 7 )

Hiç aklımdan çıkmıyor b ( 4 + 3 = 7 )

Hadi gari dedikleri a ( 4 + 3 = 7 )

(Yıldız,1999, 52)

Tekerleme belli bir yöreye ait bir tekerlemedir ve içerisinde o yöreye

ait unsurlar bulunmaktadır. Tekerlemede (de-dikleri/ye-dikleri) sözcükleriyle yarım


-304-

Ödemiş’in unundan a ( 4 + 3 = 7 )

119

Gölcük’ün suyundan a ( 3 + 3 = 6 )

Yeni çıktı fırından a ( 4 + 3 = 7 )

Sıcak gevrek b ( 2 + 2 = 4 )

(Yıldız, 1999, 52)

Bu tekerleme, gerçekte bir simitçi tekerlemesidir; fakat çocuklar bazen

mahalle aralarında dalga geçmek amacıyla kendileri de söylerler. Tekerlemede

kafiye unsuru bulunmamaktadır, dize sonlarında benzer sesler kullanılmıştır.

-305-

Bir iki üç sayalım a ( 4 + 3 = 7 )

Şerikleri bu yana atalım a ( 4 + 6 = 10 )

Elbisemiz beyaz ile kırmızı b ( 4 + 7 = 11 )

Bize derler Türk kızı c ( 4 + 4 = 8 )

(Rémy Dor, 16)

Tekerlemede millî duygular ve vatan sevgisi söz konusu edilmiştir.

(kırmızı/kızı) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır. Diğer dizelerde ise, ses

benzerlikleri kullanılmıştır.

-306-

İsveç Norveç Danimarka a ( 4 + 4 = 8 )

Belçika Felemenk Hollanda a ( 6 + 3 = 9 )

Akdeniz Karadeniz Marmara a ( 7 + 3 = 10 )

Türkiye merkezi Ankara a ( 6 + 3 = 9 )

(Rémy Dor,135)

Tekerlemede ülke ve bölge adları sıralanarak marş gibi çocuklar tarfından

söylenmektedir. (Danimarka/Hollanda) kelimeleriyle yarım kafiye, (Marmara/

Ankara) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-307-

Retkit Mahallesi a ( 2 + 4 = 6 )

120

Rintintin Sokak b ( 3 + 2 = 5 )

No dokuz c ( 1 + 2 = 3 )

Evde yokuz c ( 2 + 2 = 4 )

(Sivaslıoğlu, 68; Önal 143)

Tekerleme çizgi film kahramanı olan Retkit ile ilgilidir. Bir çizgi film

kahramanının çocuk dünyasına ve tekerlemelerine nasıl yansıdığı görülüyor.

Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (dokuz/yokuz) sözcükleriyle zengin kafiye

yapılmıştır. Uyak biçimi düzensizdir.

-308-

Şeytan aldı götürdü a ( 4 + 3 = 7 )

Satamadan getirdi a ( 4 + 3 = 7 )

Getir şeytan getir b ( 4 + 2 = 6 )

Satamazsın geri getir b ( 4 + 4 = 8 )

(Yardımcı-Tuncer, 71)

Tekerleme genellikle çocuklar arasında kayıp bir nesneyi bulmak amacıyla

söylenir. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (götür-dü/getir-di) kelimeleriyle yarım

kafiye ve redif yapılmıştır. 3. ve 4. dizelerde kelime tekrarları (getir) yer almaktadır.

Uyak biçimi düzenlidir.

2.4. Beş Dizeli Olanlar:

-309-

Yavrum anan koca mı gördü a ( 4 + 5 = 9 )

Ali’ynen Veli b ( 3 + 2 = 5 )

Üç de ondan evveli b ( 2 + 5 = 7 )

Ramazan Şaban c ( 3 + 2 = 5 )

İrahmetlik baban c ( 4 + 2 = 6 )

(Eroğlu, 54)

Tekerlemede güldürü unsuru ağır basmaktadır. 2. ve 3. dizede (Veli/

evveli) sözcükleriyle tunç kafiye, 3. ve 4. dizelerde (Şaban/baban) sözcükleriyle


121

2.5. Altı Dizeli Olanlar:

-310-

Yörük yörük yürüdü a ( 4 + 3 = 7 )

Kıllı deveyi sürüdü a ( 4 + 3 = 7 )

Yörük benim dostumdu a ( 4 + 3 = 7 )

Ağzı kırık destimdi a ( 4 + 3 = 7 )

Yörük ne bilir bayramı b ( 5 + 3 = 8 )

Lâk lâk içer ayranı b ( 4 + 3 = 7 )

(Kıvanç, 14)

Tekerleme özellikle Ege yöresinde söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemede

güldürü ve alay unsuru ağır basmaktadır. Tekerlemede (yürü-dü/sürü-dü)

kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, (dost-umdu/dest-imdi) kelimeleriyle tam kafiye

ve redif yapılmıştır.

-311-

Barni Barni Moloztaş a ( 4 + 3 = 7 )

Fred Fred Çakmaktaş a ( 4 + 3 = 7 )

Vilma Vilma gir koluma b ( 4 + 4 = 8 )

Beti Beti sarıl boynuma b ( 4 + 5 = 9 )

Çakıl Çakıl al sana akıl c ( 4 + 5 = 9 )

Bam Bam Bam çekil yoldan d ( 3 + 4 = 7 )

(Kaya, 1999, 551)

Tekerlemeye “Taş Devri” adıyla bilinen ve çocuk dünyasında önemli bir

yeri olan çizgi filmin kahramanları konu olmuştur. 1. ve 2. dizede (Moloztaş/

Çakmaktaş) sözcükleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

-312-

Do re mi fa sol la si a ( 7 )

Burası Atılgan gemisi a ( 3 + 6 = 9 )

Doktor Makkoy iğnesi a ( 4 + 3 = 7 )

Bayıltıyor herkesi a ( 4 + 3 = 7 )

122

Sakın kaçmayın ha b ( 2 + 4 = 6 )

Kaptan duman eder herkesi a ( 6 + 3 = 9 )


Tekerlemenin bir dönem televizyonda yayınlanan “Uzay Yolu”

dizisinden esinlenerek ortaya çıktığı görülüyor. Dize sonlarında ses benzerliklerinden

(si/gemisi/iğnesi/herkesi) yararlanılmıştır.


-313-

Fatma fas a ( 2 + 1 = 3 )

Altın tas a ( 2 + 1 = 3 )

Tahtaya bas a ( 3 + 1 = 4 )

Tahta çürük b ( 2 + 2 = 4 )

Mıh tutmaz c ( 1 + 2 = 3 )

Fatmam küçük b ( 2 + 2 = 4 )

Söz tutmaz c ( 1 + 2 = 3 )

(Artan, 3150)

Tekerleme genellikle oyun sırasında “mızıkçılık” ya da “oyun bozanlık”

yapan çocuklar için söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde

(fas/tas/bas) sözcükleriyle, 4. ve 6. dizesinde (çürük/küçük) kelimeleriyle tam kafiye

yapılmıştır.


-314-

Yağ parası a ( 1 + 3 = 4 )

Mum parası a ( 1 + 3 = 4 )

Akşam oldu b ( 2 + 2 = 4 )

Kandil parası a ( 2 + 3 = 5 )

Mum parası a ( 1 + 3 = 4 )

Kandil parası a ( 2 + 3 = 5 )

Namaz geldi b ( 2 + 2 = 4 )

123

Mum parası a ( 1 + 3 = 4 )

(Vâhit, 55)

Tekerleme özellikle çocukların Ramazan gecelerinde cami önünde

bekleyerek, camiye gelen insanlardan “mum parası ve kandil parası” toplayabilmek

amacıyla söyledikleri bir tekerlemedir. Tekerlemenin son dizelerinde kelime

tekrarları (parası) yapılmıştır.


-315-

Kırmızı balık gölde a ( 5 + 2 = 7 )

Kıvrıla kıvrıla yüzüyor b ( 6 + 3 = 9 )

Balıkçı Hasan geliyor b ( 5 + 3 = 8 )

Oltasını atıyor b ( 4 + 3 = 7 )

Kırmızı balık dinle c ( 5 + 2 = 7 )

Sakın yemi yeme c ( 4 + 2 = 6 )

Hasan seni tutacak d ( 4 + 3 = 7 )

Sepetine atacak d ( 4 + 3 = 7 )

Kırmızı balık kaç kaç e ( 5 + 2 = 7 )

(Şenkaya, 48)

Tekerleme aynı zamanda bir çocuk şarkısıdır. Çocukların eğlenmek amacıyla

söylediği bir ezgili bir oyun tekerlemesidir. Tekerlemede (tut-acak/at-acak)


2.9. On Dizeli Olanlar:

-316-

Türküm doğruyum a ( 2 + 3 = 5 )

Süpermen’in oğluyum a ( 4 + 3 = 7 )

Betmen’in torunuyum a ( 3 + 4 = 7 )

Yetmiş iki polis atlattım b ( 4 + 5 = 9 )

Sekizinin gözünü patlattım b ( 4 + 6 = 10 )

Trene çelme taktım b ( 3 + 4 = 7 )

Uçağa kafa attım b ( 3 + 4 = 7 )

124

Sen eşeksin inandım b ( 4 + 3 = 7 )

Ne mutlu Türk’üm diyene! c ( 3 + 5 = 8 )

Ben Matrix’im d ( 1 + 3 = 4 )

(Güler, 1995)

Tekerleme yakın bir zamanda bir ilkokul öğrencisinden derlenmiştir.

Tekerlemenin en önemli özelliği çok yeni bir tekerleme olması ve tekerlemede geçen

“Türküm doğruyum/Ne mutlu Türküm diyene!” gibi millî ifâdelerin yanı sıra, yine

bu dönemde televizyonlarda yer alan “Süpermen/Betmen/Matrix” gibi olağanüstü

güçlere sahip film kahramanlarıyla, çocukların özdeşim kurduklarını gösteren ilginç

bir tekerlemedir. Tekerlemede alay ve eğlence unsuru ağır basmaktadır. Tekerlemede

(atlat-tım/patlat-tım) sözcükleriyle zengin kafiye yapılırken, dize sonlarında ses

benzerliklerinden yararlanılmıştır. Uyak biçimi düzensizdir.

2.10. On İki Dizeli Olanlar:

-317- Ağaçta dut a ( 3 + 1 = 4 )

Sevgili Rut a ( 3 + 1 = 4 )

Dağdaki kaya b ( 3 + 2 = 5 )

Edım’la Maya b ( 3 + 2 = 5 )

Evde hırsız c ( 2 + 2 = 4 )

Yetiş Mestırs c ( 2 + 2 = 4 )

Menekşe mor d ( 3 + 1 = 4 )

Sam Witmor d ( 1 + 2 = 3 )

Paralar saklı e ( 3 + 2 = 5 )

Cesika haklı e ( 3 + 2 = 5 )

Evde kap f ( 2 + 1 = 3 )

Saygılı Rap f ( 3 + 1 = 4 )

(Kaya, 1999, 550)

Tekerleme sosyal yaşantıyı yansıtan bir tekerlemedir ve bir dönem sosyal

hayatımıza girmiş olan “Hayat Ağacı” dizisinin tekerlemeye konu olduğu görülüyor.

Tekerlemenin 1.ve 2.dizesinde (dut/Rut) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizesinde

125

(kaya/Maya) kelimeleriyle zengin kafiye, 7. ve 8. dizesinde (mor/Witmor)

kelimeleriyle tunç kafiye, 9. ve 10. dizesinde (saklı/haklı) kelimeleriyle zengin

kafiye, 11. ve 12. dizesinde (kap/Rap) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.

126

II. MANZUM TEKERLEMELERİN İÇ YAPISI

Bu bölümdeki tekerlemeler, “Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” ve “Söz

Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” olarak tasnif edilmiştir. Bir tekerlemede kullanılan

sözcüklerin anlamca karşılığı bulunmayan, çeşitli sesleri bir araya getirerek söylenen

tekerlemeler, “Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır.

Anlamca karşılığı bulunan sözcüklerin yer aldığı tekerlemeler ise, “Söz

Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır. Bu çalışmanın iç yapısının

tasnifinde yer alan, “ses değeri” ve “söz değeri” ifâdeleri; Mahmet Naci Önal’ın

“Türkçe’nin Eğitiminde ve Öğretiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi”

konulu makalesinden örnek alınmıştır (Önal, 138-142).

O mo viran

Hepeviran (7 Nolu tekerleme)

Yukarıdaki örnekte görülen tekerleme, ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir.

Bunun nedeni, tekerlemede geçen sözcüklerin, anlamca bir karşılığının

bulunmamasıdır. Ayrıca çalışma esnasında, ses değeri öne çıkan tekerlemelerin

sadece; “oyun öncesi ve oyun sırasında söylenen tekerlemeler”de bulunduğu, “oyun

sonrasında söylenen tekerlemeler ile bağımsız oyun tekerlemeleri”nde bulunmadığı

görülmüştür.

Küsketen küser misin?

Faytona biner misin?

Faytoncu seni sevmiş

Oğlumla oynar mısın? (1 Nolu tekerleme) Yukarıdaki örnekte yer alan tekerleme, söz değeri öne çıkan bir tekerleme

olarak değerlendirilmiştir. Çünkü, tekerlemede kullanılan sözcüklerin genelinin,

anlamca karşılığı bulunmaktadır. Bu tanıma uymayan ve tekerlemede geçen

“küsketen” sözcüğünün anlamsız olduğu görülmektedir. “Küsketen” sözcüğü,

çocuk diline ait bir kelimedir ve tam olarak bir anlam karşılığı bulunmamaktadır.

Fakat bu tekerlemenin tamamı ele alındığında, anlamca söz değeri bulunan

kelimelerin çokluğu, bu tekerlemenin “söz değeri öne çıkan tekerlemeler” grubuna

dahil edilmesini gerektirmiştir.

127

A. OYUN ÖNCESİNDE SÖYLENEN TEKERLEMELER

1. Ses Değeri Öne çıkan Tekerlemeler:

7, 10, 36, 39, 45, 47, 54, 57, 61, 69, 70, 80, 83, 85, 103, 105, 107, 108, 109,

114, 120, 123, 127, 128, 130, 131, 132, 133, 140, 142, 144, 145, 146, 155, 160, nolu

tekerlemeler.

2. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler:

1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25,

26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 37, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 46, 48, 49, 50, 51, 52,

53, 55, 56, 58, 59, 60, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 81,

82, 84, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 104, 106,

110, 111, 112, 113, 115, 116, 117, 118, 119, 121, 122, 124, 125, 126, 129, 134, 135,

136, 137, 138, 139, 141, 143, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 156, 157, 158,

159, 161,...194 nolu tekerlemeler.

B. OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER

1. Ses Değeri Öne çıkan Tekerlemeler:

211, 214 nolu tekerlemeler.


195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209,

210, 212,...239 nolu tekerlemeler.

C. OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER

1.Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler:

240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 254, nolu

tekerlemeler.

D. BAĞIMSIZ OYUN TEKERLEMELERİ


255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270,

271, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 287,

288, 289, ...317 nolu tekerlemeler.

128

1.1. SÖZ DEĞERİ ÖNE ÇIKAN TEKERLEMELERDEKİ UNSURLAR

“Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemelerdeki Unsurlar” başlığı altında

değerlendirdiğimiz bölümün amacı, çocukların söylemiş olduğu tekerlemelerde, daha

çok hangi unsurları kullandıklarını belirlemektir. Çalışma sırasında çocukların

özellikle, “hayvan adları”, “sayı adları”, “şahıs adları”, “ülke ve şehir adları”, “renk

adları”, “sebze meyve adları”, “güldürme” ve “alay” gibi unsurları sıkça kullandığı

görülmüştür.

1.1.1. Hayvan Adları:

Bu bölümde hayvan adlarının kullanıldığı tekerlemeler yer almaktadır. Çalışma

sırasında özellikle hayvan adlarının en çok kullanılan unsur olduğu görülmüştür.(48

nolu tekerleme örnek metin olarak aşağıda verilmiştir.)

Bir iki üç …on

Sana kim dedi

Kedi fareyi yedi

Tekerlemenin 3. dizesinde iki farklı hayvan adının kullanıldığı görülmektedir.

Bunların dışında çocuk tekerlemelerinde aslan, at, ayı, balık, bülbül, çıyan, deve,

deve kuşu, domuz, eşek, horoz, inek, kaplan, karga, karınca, keçi, kelebek, koyun,

köpek, kurt, kuş, kuzu, leylek, öküz, ördek, sıçan, sivri sinek, sülük, sümüklü

böcek, tavşan, tavuk, tilki, turna, uç uç böceği, yılan, vb. hayvan adlarının

kullanıldığı görülmüştür.

20, 22, 25, 29, 32, 34, 48, 49, 59, 82, 86, 91, 98, 101, 102, 111, 113, 115, 116,

121, 122, 127, 129, 148, 149, 155, 161, 162, 163, 164, 167, 169, 170, 172, 176, 181,

182, 223, 225, 242, 247, 249, 251, 254, 260, 265, 267, 270, 278, 281, 284, 285, 286,

290, 310, 315 nolu tekerlemelerde kullanılan hayvan adları yer almaktadır.

1.1.2. Sayılar:

Özellikle ebe seçme tekerlemelerinde (sayışmacalar), sayılar sıkça

kullanılmaktadır. Okul çağı henüz gelmemiş çocuklar, tekerlemelerle sayı kavramını

öğrenmektedirler. (100 nolu tekerleme örnek metin olarak aşağıda verilmiştir.)

Birden ikiden

Üçten dörtten

Saydım seksen

129

Üç yüz doksan

Fan fin bin

4, 6, 9, 16, 19, 22, 23, 26, 33, 35, 37, 38, 43, 53, 58, 60, 65, 66, 67, 68, 73, 74,

90, 98, 100, 101, 104, 112, 113, 118, 137, 153, 154, 161, 162, 166, 170, 171, 178,

181, 184, 194, 206, 225, 231, 232, 233, 236, 238, 252, 253, 259, 287, 305 nolu

tekerlemelerde kullanılan sayılar yer almaktadır.

1.1.3. Şahıs Adları:

Manzum tekerlemeler içerisinde, şahıs adlarının özellikle oyuna davet, oyun

sırasında söylenen tekerlemeler ve bağımsız oyun tekerlemelerinde kullanıldığı

görülmüştür. Çocukların arkadaşlarını oyuna çağırırken, oyunun içerisindeki

görevlerine göre ya da birbirlerini kızdırmak veya güldürmek amacıyla isimlerini

kullandıkları anlaşılıyor. (2 nolu tekerleme örnek metin olarak aşağıda verilmiştir.)

Sabri pabucu yarım

Çık dışarıya oynayalım

Tekerlemelerde bunun dışında, Ayşe, Fatma, Neşe; Alâaddin, Ali, Hasan,

İbrahim, Muhammet, Mustafa, Ramazan, Süleyman, Şaban, Şemsettin, Veli gibi

şahıs adlarının kullanıldığı görülüyor.

2, 26, 29, 33, 34, 38, 71, 84, 86, 111, 116, 122, 127, 132, 156, 160, 161 , 164,

172, 175, 176, 177, 182, 183, 184, 187, 200, 203, 207, 209, 230, 246, 258, 262, 273,

285, 287, 295, 296, 309, 313, 315 nolu tekerlemelerde bu şahıs adları yer almaktadır.

1.1.4. Yer Adları:

Tekerlemelerde sıkça kullanılan unsurlardan biri de, şehir, bölge veya ülke

adları gibi yer adlarıdır. (269 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)

Akdeniz, Karadeniz

Karneleri isteriz

Eğer zayıf gelirse

Çalışarak geçeriz

Tekerlemelerde kullanılan diğer yer adları, Adana, Aksaray, Aydın, Bursa,

Gölcük, İstanbul, İzmir, Kars, Konya, Ödemiş; Akdeniz, Karadeniz, Rumeli;

130

Arabistan, Halep, Kâbe, Şam, Belçika, Danimarka, Hollanda, İsveç, Norveç,

Türkiye vb.’dir.

11, 14, 31, 34, 102, 119, 166, 172, 174, 180, 251, 254, 260, 261, 269, 290,

294, 298, 303, 304 nolu tekerlemelerde bu yer adları yer almaktadır.

1.1.5. Renk Adları:

Renk adları, oyun tekerlemelerinde sıkça kullanılmaktadır. Özellikle bazı

oyunların, sadece renk adlarını kullanıldığı tekerlemelerden oluştuğu görülmüştür.

(21 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)

Masal masal maliki

Tırnağı var on iki

Tırnağında beni var

Pembe güzel teni var

Bunun dışında tekerlemelerde, ak, beyaz, kara, kırmızı, mavi, pembe, sarı,

yeşil gibi renk adları kullanılmaktadır.

21, 22, 25, 62, 63, 72, 74, 79, 81, 82, 92, 168, 177, 206, 215, 226, 233, 261,

274, 305, 315 nolu tekerlemelerde kullanılan renk adları yer almaktadır.

1.1.6. Alay-Kızdırma Amaçlı Unsurlar:

Çocuk dünyasının vazgeçilmezlerinden biri olan alay unsuru, tekerlemelerde

de karşımıza çıkmaktadır. (296 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)

Mustafa mıstık

Arabaya kıstık

Üç mum yaktık

Seyrine baktık

Bu amaçla tekerlemelerde, avucunu yala, bitli, gavur, kocakarı, şişko, gibi

hitaplar kullanılmaktadır.

56, 88, 111, 134, 152, 210, 240, 241, 243, 244, 258, 259, 262, 265, 266, 267,

268, 272, 273, 277, 278, 279, 289, 291, 296, 310, 313 nolu tekerlemelerde alay,

kızdırma amaçlı unsurlar yer almaktadır.

131

1.1.7. Güldürme Amaçlı Unsurlar:

Çocuk için her şeyin eğlence ve oyun olduğu kendi dünyasında, gülme ve

güldürmenin de önemli bir yeri vardır. Güldürü unsuru da, bu tekerlemelerde yerini

almıştır. (310 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)

Yörük yörük yürüdü

Kıllı deveyi sürüdü

Yörük benim dostumdu

Ağzı kırık destimdi

Yörük ne bilir bayramı

Lâk lâk içer ayranı

29, 89, 115, 257, 258, 269, 271, 273, 279, 297, 303, 307, 309, 310 nolu

tekerlemelerde güldürme amaçlı unsurlar yer almaktadır.

1.1.8. Sebze-Meyve-Bitki-Yiyecek Adları:

Çocuk tekerlemelerinin diğer önemli unsurlarından biri de sebze, meyve, bitki

ve yiyecek adlarıdır. Çocuklar içinde bulundukları coğrafyaya göre bu unsurları

tekerlemelerine taşımışlardır. (149 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)

Fındık fıstık

Vallahi yenge

Ben yapmadım

Horoz yaptı

Al çık bal çık

Saydım sen çık

Bunların dışında tekerlemelerde, ayva, elma, kiraz, limon, patlıcan,

portakal, turunç; çikolata, dondurma, kavurga, leblebi; gül, lale, menekşe,

sümbül gibi sebze, meyve, bitki, yiyecek adları kullanılmaktadır.

13, 18, 22, 26, 29, 33, 44, 50, 55, 63, 71, 72, 94, 104, 106, 126, 133, 134, 136,

149, 154, 159, 160, 162, 165, 174, 176, 178, 187, 203, 209, 223, 229, 231, 232,

234, 235, 246, 248, 250, 255, 257, 263, 264, 267, 275, 294 nolu tekerlemelerde

sebze, meyve, bitki, yiyecek adları yer almaktadır.

132

1.1.9. Film Karakterleri-Ünlü Kişiler:

Film karakterlerinin ya da ünlü kişilerin adlarının yer aldığı tekerlemelerin,

çocuk dünyasına özellikle, televizyon aracılığıyla geçtiği görülmektedir.(141 nolu

tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)

Pinokyo Pinokyo

Sen çok delisin

Dedenin sözünü

Hiç dinlemezsin

Al çık bal çık

Sana dedim sen çık

Bunun dışında tekerlemelerde, Atılgan Gemisi, Barni Moloztaş, Betmen,

Doktor Makkoy, Fred Çakmaktaş, Gargamel, Matrix, Mistır Spak, Redkit,

Rintintin, Süpermen; Ediz Hun, Fatma Girik, Türkan Şoray; Prekazi gibi film

karakterlerinin ya da ünlü kişilerin adları yer almaktadır.

88, 141, 255, 256, 275, 276, 307, 311, 312, 315, 316, 317 nolu tekerlemelerde

film karakterleri ve ünlü kişilerin yer aldığı görülmektedir.

133

İKİNCİ BÖLÜM MANZUM-MENSUR KARIŞIK TEKERLEMELER

“Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler”, manzum (şiir) ve mensur (düz yazı)

yapı özellikleri gösteren tekerlemelerdir. Dize sonlarında ses benzerliklerinin ve

kısmen de olsa “tam ve yarım kafiye”lerin bulunması bu metinleri, “manzum” bir

yapıya yaklaştırırken; aynı tekerleme metinlerinin, “ikili konuşma”lardan oluşması,

bu metinleri “mensur” bir yapıya da yaklaştırmıştır. “Manzum-Mensur Karışık

Tekerlemeler”, karşımıza yeni bir tür olarak çıkmaktadır. Bu tekerlemeler, birçok

yazılı kaynağa “manzum” olarak geçmişlerdir. Çalışmamızda bu bölüm için, ayrı bir

başlık açılmasının nedeni; bu tekerleme metinlerindeki “iki farklı yapı”yı gösterme

amacını taşımaktadır. Bu tekerlemeler “oyun”un aşamalarına (oyun öncesi, oyun

sırası…) ve dize/satır sayılarına göre, azdan-çoğa doğru tasnif edilmişlerdir.

1. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler:

-318- __ Anan nerde doğurdu?

__ Has bahçede doğurdu

__ Neyine neler yedirdi?

__ Sütle kaymak yedirdi.

Ananda cennet

Babanda cennet

Git cennetin içine.

(Uz, 1006)

-319-

__ Kim tıskırdı?

__ Kit tıskırdı

__ Kit nere gitti?

__ Karamana gitti

Yorgan aldı

Yola düştü

Tas tis

Kara kedi küs.


134

2. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler:

-320-

__ Aç kapıyı bezirgân başı

__ Kapı hakkı ne verirsin?

__ Arkamdaki yadigâr olsun!

(Gökşen, 368)

-321-

— Kökte ne var?

— Kök boncuk.

— Yerde ne var?

__ Fadimecik.

(Demircioğlu, 61)

-322-

__ Arabacı Mahmut

__ Yer misin armut?

__ Yerim ama yok!.

— Çarşıda çok!..

(Gökşen, 371)

-323-

__ Yerde ne var?

__ Boncuk!

__ Gökte ne var?

__ Bulut!..

__ Sen bunu kırk gün, kırk gece unut!..

(Gökşen, 370)

-324-

— Yerde ne var?

__ Nohut.

— Gökte ne var?

— Bulut.

— Sen bunu hemencecik unut.

(Sezgin, 207)

135

-325-

__ Üşüdüm üşüdüm; a benim canım üşüdüm

__ Kürkünü giy, kürkünü giy; a benim canım kürkünü giy

__ Kürküm yok, kürküm yok ; a benim canım kürküm yok

__ Alsana alsana; a benim canım alsana

__ Param yok, param yok; a benim canım param yok…

(Gökşen, 368)

-326-

__ Dede!gönlün nerde?

__ Aladağ’da.

__ Ne eker?

__ Çimen eker.

__ Ne biçer?

__ Çimen biçer.

(Boratav, 2003, 171)

-327-

— Tık tık

— Kimo?

— Kapıcınız Memo.

— Ne istiyon?

— Para.

__ Al avucunu yala.

(Akyüz, 20)

-328-

__ Seke seke ben geldim.

__ Çıngıraklım, hoş geldin!

__ Beybabamın altın tabakası kalmış,

__ Onu almıya geldim.

__ Kutu kutu neleriniz var?

__ Her şeylerimiz var.

136

__ Beğen de beğendiğini al!..

(Gökşen, 370)

-329-

__ Haneler haneler, çingene haneler.

__ Ne isten ne isten, bizim saraydan?

__ İçinizde bir güzel, bir cihan var, onu isteriz.

__ Bu güzelin, bu cihanın adı neyimiş?

__ O güzelin, o cihanın adı hediyeymiş.

__ Allarız pullarız, biz kızımızı isteriz.

__ Al da sizin pul da sizin, biz kızımızı isteriz.

(Aça, 345)

-330-

— Ebe ebe ne arıyorsun?

— İğne arıyorum,

— İğneyi ne yapacaksın?

— Torba dikeceğim

— Torbayı ne yapacaksın?

— Üzüm koyacağım,

— Hani bize?

__ Çöpü size...

(Bozdoğan, 27)

-331-

__ Deveye biner misin?

__ Binerim.

__ Kâbe’ye gider misin?

__ İnci boncuk alır mısın?

__ Alırım.

__ Çakaldan kurttan kormaz mısın?

__ Korkmam.

__ Al korktun işte.

137

(Baran, 1977, 134)

-332-

__ Köpek nece konuşur?

__ Hay havca

__ Ördek nece konuşur?

__ Vak vakça

__ Kedi nece konuşur?

__ Miyavca

__ Balık nece konuşur?

__ Susca susca.

(Dirim, 44)

-333-

__ Seke seke ben geldim

__ Hoş geldin sefa geldin

__ Çömleğinde ne var?

__ Yağ ile bal.

__ Sattırır mısın?

__ Sattırmam.

__ Tattırır mısın?

__ Tattırmam.

__ Sen o yandan ben bu yandan.

(Özhan, 152)

-334-

__ Ebe tarlana tavuk geldi.

__ Kişele yavrum kişele.

__ Kişiledim gitmedi.

__ Vur bacağını kır.

__ Vurdum bacağını kırdım.

__ Pişirip etini ye.

__ Pişirdim etini yedim.

138

__ Hani bana?

__ Al şu da sana.

(Özhan, 167)

-335-

__ Can can çikolata

— Hani bana limonata?

— Limonata bitti

__ Hanım kız gitti.

— Nereye gitti?

— İstanbul’a gitti.

__ İstanbul’da ne yapacak?

__ Terlik pabuç alacak.

__ Terlik pabucu ne yapacak?

— Düğünlerde şıngır mıngır giyecek.

(Sezgin, 208)

-336-

Hacı Hacı

Kaldır sacı

Vur tokacı

__ Evin nerede ?

__ Çamlı belde.

— Çamlı belin neresinde?

__ İki taşın arasında

__ Sen yoğurt getir.

Babandan süt getir.

Ben yiyeyim, sen bak otur.

(Bozdoğan, 10)

-337-

__ Deveci deveci

__ Deven ne yer?

139

__ Hurma

__ Ne sıçar?

__ Hurma

__ Cangur cungur

__ Yeri nire?

__ Ha bura

__ Davulan mı, düğünen mi?

__ Davulunan da düğününen de

__ Dom dom dom

(Koz, 1975, 7374)

-338-

__ Tak tak

__ Kim o?

__ Papaz evde mi?

__ Evde.

__ Ne yapıyor.

__ Yumurta kırıyor.

__ Kaçını kırıyor.

__ Yedisini kırıyor.

__ Kaçını kırayım?

__ Üçünü kır.

__ Tak tak tak

(Türkiçin, 1974, 115)

-339-

Del deste

Delim deste

Gül deste

Gülüm deste

— Kim kesti ?

— Çoban kesti.

— Nereden ?

140

— Dereden

— Ne için ?

— Deynek için

— Doğru söyle başın için.

(Bozdoğan, 5)

-340-

__ Aydede keçin nerede gezer?

__ Dağda.

__ Ne yer ne içer?

__ Üzüm yer badem sıçar.

— Süt pişti mi?

__ Pişti.

__ Hanım içti mi?

__ İçti.

— Kaç kaşık?

__ Beş kaşık.

__ Bugün kimin düğünü var?

__ Ayşenin.

(Demircioğlu, 44)

-341-

__ Gökte ne var?

__ Gök boncuk.

__ Yerde ne var?

__ Yer boncuk

__ Dalda ne var?

__ Elmacık.

__ Babanın adı?

__ Yusufçuk.

__ Annenin adı ne?

__ Fatmacık

__ Kaldır beni hoppacık.

141

__ Haydi hoppacık.


-342-

— Adın ne

— Mualla

— Oh ne âlâ ne âlâ

__ Yaşın kaç

— On beş

— Tam da bana uygun bir eş.

__ Evin nerede

— Köşe başında

— Benimki de yanı başında.

__ Akşam ne yersin

— Fındık içi (badem içi)

— Ah benim canımın içi

(Türkiçin, 1974, 109-110)

-343-

__ Açıl susam açıl

__ Açılmaz

__ Anahtar nerede?

__ Suya düştü

__ Su nerede?

__ İnek içti

__ İnek nerede?

__ Dağa kaçtı

__ Dağ nerede?

__ Yandı bitti kül oldu

Vay beni köse sakalım

Vay benim köse sakalım

(Elçin, 1971, 6085)

142

-344-

__ Süt pişti mi?

__ Pişti.

__ Gelin hanım içti mi?

__ İçti.

__ Kaç kaşık ?

__ Üç.

__ Gelen geçen?

__ Dört.

__ Hani bana?

__ Çöpü sana.

__ Öyleyse bir yarış, oldu mu?

__ Oldu.

__ Taa!...

(Baran, 1999, 21)

-345-

— Uzun urgan

— Leblebi Sultan

— Ne yersin ?

— Yemiş

— Ne içersin ?

— Şırlan yağı

— Ne dökersin?

— Burma,

— Verdiğim süt pişti mi ?

— Pişti


__ İçti

— Kaç kaşık içti?

—Üç

— Gelini ne ile verirsin ?

__ Davulla zurnayla.

143

(Bozdoğan, 26)

-346-

__ Uzun uzun urgan

__ Lebbeyk Sultan

__ Kuzu, kuzu hangi dağda?

__ Şu karşıki dağda

__ Anası hangi bağda?

__ Karşıki bizim bağda.

__ Sen oraya vardın mı?

__ Koşa, koşa yardım.

__ Sağdığım südü aldın mı?

__ Aldım ocağa saldım.

__ Saldığın süt pişti mi?

__ Pişti.

__ Nazlı Gelin içti mi?

__ İçti (Afiyetle içti) de denir.

__ Gelinin nesi oldu?

__ Güzel bir kızı oldu.

__ Neylen ona varalım?

__ Davul, Zurna, Zilli maşa hepimiz binler yaşa.

(Arsunar,1955, 97)

-347-

Masal masal maliki

Yıldız saydık on iki

On ikinin yarısı

Yumurtanın sarısı

Sağır sağır getirir

Geyik burnunu batırır

Geyik kimin

Ali Ağanın

Ali Ağanın nesi var?

144

Püsküllüce fesi var.

__ Buradan bir öküz geçti mi?

__ Geçti

__ Alnı sakar mı?

__ Sakar

__ Gübresi kokar mı?

__ Kokar

__ Arpa üzüm yer mi?

__ Yer

__ Değirmene gider mi?

__ Gider.

(Dirim, 47)

-348-

Soğan sarmısak

Otur kalk

Ocağını yak

Keyfine bak

Acar macar

Dolapları açar

Annesi gelince

Fırt diye kaçar

__ Ne dökersin?

__ Burma

__ Verdiğim süt pişti mi?

__ Pişti


__ İçti

__ Kaç kaşık içti?

__ Üç

__ Gelini ne ile verirsin?

__ Davulla zurnayla

Güm güm de güm güm

145

Güm güm de güm güm

(Dirim, 48)

-349-

__ Komşu komşu huu..

__ Sırtındaki ne?

__ Arpa

__ Kaça sattın?

__ Kırka

__ Eve ne aldın?

__ Hırka

__ Çocuğa ne aldın?

__ Halka

__ Gökte ne var?

__ Gök boncuğu

__ Yerde ne var?

__ Yer boncuğu

__ Annen ne yapar?

__ Pamuk atar

__ Baban ne yapar?

__ Potin diker

__ Ablan ne yapar?

__ Yün dider

__ Adın ne Hasan?

__ Ha ben ha sen.

(Dirim, 59)

-350-

Hop hop kadife

Kızın adı Hanife

Kız oturmuş halı dokur

Ortasında bülbül okur

O bülbül benim olsa

146

İki kardeşim olsa

İki kardeşin içinde

İki top gülü olsa

Uzun uzun urgan

Leblebi sultan

__ Verdiğim odun yandı mı?

__ Yandı.

__ Aş pişti mi?

__ Pişti.

__ Gelin iki kaşık içti mi?

__ İçti.

__ Düğün düğün kime?

__ Düğün düğün (…..) a (en baştaki çocuğun ismi)

__ Kaç zurna Kaç davul?

__ Bir zurna bir davul.

Dütdürü dütdürü…Düd…


-351-

__ Komşu!... Komşu!...

__ Hu!... Hu!...

__ Oğlun geldi mi?

__ Geldi.

__ Ne getirdi?

__ İnci, boncuk.

__ Kime kime?

__ Sana bana.

__ Daha kime?

__ Kara kediye.

__ Kara kedi nerede?

__ Ağaca çıktı.

__ Ağaç nerede?

__ Balta kesti.

147

__ Balta nerede?

__ Suya düştü.

__ Su nerede?

__ İnek içti.

__ İnek nerede?

__ Dağa kaçtı.

__ Dağ nerede?

__ Yandı bitti kül oldu

(Kıvanç, 4)

-352-

__ Hamam önüne vardın mı?

— Vardım.

— Benim devemi gördün mü?

— Gördüm.

— Çullu muydu çulsuz muydu?

__ Çullu.

__ Benim devem çulsuzdu ya!

— Yolda tavuk gördün mü?

— Gördüm.

— Ak midi, kara midi?

— Kara.

__ Benim tavuğum aktı ya!

— Develerime tuzlu mu su içirdin tuzsuz mu?

— Tuzlu su.

__ Benim develerimin ciğerleri yanmıştır ya!

— Develerimi iğneli kapıdan mı geçirdin, iğnesizden mi?

— İğneli kapıdan...

__ Benim develerimin bedenlerine iğne kaçmıştır ya!

__ Değirmen tenha mı? kalabalık mı?

— Kalabalık.

__ Git şimdi tenhalaşmıştır

__ Ununu öğüt, ekmeğini yap, ondan sonra kalk

(Demircioğlu, 13-14)

148

-353-

— Nereden geliyorsun?

— Zirzop kalesinden

— Üstün neden yaş?

— Denizden geçtim

— Çok derin miydi?

— Kıyısından dolaştım

__ Üstün neden beyaz?

— Değirmenden geçtim

— Çok kalabalık mıydı?

— Çakırdaki işittim

— Akşam nerede idin?

— Bey konağında

— Ne yedin?

— Koç

— Neresinden?

— Hiç

— Nerede yattın?

— Minarede

— Çok kaba mıydı?

— Kupkuru yerde

— Üstüne ne örttüler?

— Perde

__ Sen uğrattın beni derde.

(Acar, 1975, 12)

-354-

Annem yoğurt getirdi

Kedi burnunu batırdı

O kediyi ne yapmalı

Minareden atmalı

Minarede bir kuş var

Kanadında gümüş var

149

Eniştemin cebinde

Türlü türlü yemiş var.

__ Kapıdan tavşan geçti mi?

__ Geçti

__ Tuttun mu?

__ Tuttum

__ Kesim mi?

__ Kestim

__ Tuzladın mi?

__ Tuzladım

__ Pişirdin mi?

__ Pişirdim

__ Bana da koydun mu?

__ Koydum

__ Hangi dolaba koydum

__ Haydi al getir

__ Getiremem

__ Neden getiremezsin

__ Kara kediler yemiş.

__ Uuuy, uuy, miyav.

(Dirim, 70-71)

-355-

— Aç kilit.

__ Açmam kilit.

— Kilit noldu?

— Suya düştü.

— Su noldu?

— İnek içti.

— İnek noldu?

— Dağa kaçtı.

— Dağ noldu?

— Yandı kül oldu.

150

— Kapıdan tavşan geçti mi?

— Geçti.

— Tuttun mu?

— Tuttum.

— Kestin mi?

— Kestim.

— Tuzladın mı?

— Tuzladım.

— Pişirdin mi?

— Pişirdim.

— Bana da koydun mu?

— Koydum.

— Hangi dolaba koydun?

— Çıt-çıt dolaba koydum.

— Haydi al getir.

— Getiremem.

— Neden getiremezsin?

— Kara kediler yemiş.

Vuuy... Vuuy.. Miyavvv...

(Akyüz, 19)

3. Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler:

-356-

__ Şu ne?

__ Hamam

__ Herkes evine tamam

(Caferoğlu, 26)

-357-

__ Ayağımın altında ne var?

__ Üzüm.

__ Herkes evine düzüm düzüm.

151

(Özhan, 41)

-358-

__ Ayağımın altında ne var?

__ Çağla.

__ Herkes evine dağıla.

(Özhan, 41)

-359-

— Ayağımın altında ney?

— Davul

— Herkes evine,

__ Gitmiyen gavur.

(Caferoğlu, 128)

-360-

Uzun urgan

Leblebi sultan

__ Ne yersin?

__ Yemiş

__ Ne içersin?

__ Süt

__ Ne dökersin?

__ Burma

__ Verdiğim süt pişti mi?

__ Pişti


__ İçti

__ Kaç kaşık içti?

__ Üç

Akşam oldu oyun bitti,

Herkes evine gitti.

(Dirim, 66)

152

4. Bağımsız Oyun Tekerlemeleri:

-361-

__ Nerdeydin kızım?

__ Burdaydım annem

__ Ne yaptın kızım?

__ Oynadım annem

__ Kiminle kızım?

__ Ceyar’la annem

Ceyar’ın oyunu başka

Ceyar geliyor aşka

Sağa sola dönelim

Bir selam verelim

(Kaya, 1999, 551)

-362-

Bindim erik dalına

Baktım deniz yoluna

Dört gemi geliyor.

Biri ağa biri paşa

Ortancası Ahmet Paşa

Kalk gidelim Altıntaş’a

__ Altıntaş’ta ne var?

__ Al duvaklı gelin var

__ Al duvağın açalım

Gemiler saçalım

(Bozdoğan, 15)

-363-

İki gemi geliyor

Biri A biri B

Ortasında Kemal Paşa

Gel gidelim Beşiktaş’a

__ Beşiktaş’ta ne var?

153

__ Sırma saçlı kız var.

__ Sırma saçın örelim

Ali Bey’e verelim

Ali Bey hasta

Çorbası tasta

Et yer su içmez

Bu ne biçim hasta.

(Bozdoğan, 6)

-364-

__ Nerdeydin kızım

__ Danstaydım anne

__ Kiminle kızım

__ Bir subayla anne

__ Subay sana ne dedi

__ Söyleyemem anne

__ Gözleri nasıl

__ Zeytin gibi anne

__ Yanakları nasıl

__ Elma gibi anne

__ Alayım mı kızım

__ Hiç durma anne

Hop bir iki yedi sekiz on iki

Hop bir iki yedi sekiz on iki

(Türkiçin, 1974, 109-110)

-365-

__ Tık tık

__ Kim O?

__ Benim Memo.

__ Ne istiyorsun?

__ Para

__ Al avucunu yala.

154

Nuri attı iki taş

Bir cam kırdı bir de baş

Nerede kaldı terbiye

Doğru söyle terbiye

Doğru söyle arkadaş

Yaramazı tutarlar

Merdivenden atarlar

Tıngır mıngır giderken

Arkasından bakarlar.

(Dirim, 60)

155

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MENSUR TEKERLEMELER

SÖZ OYUNLARINA DAYALI TEKERLEMELER

(YANILTMACALAR)

“Yanıltmaca” terimi, halk arasındaki daha yaygın şekli olan “yanıltmaç”,

biçiminde söylenmektedir. Yanıltmacalar, oyun tekerlemelerinin söz cambazlığına

dayanan bir çeşididir. Daha çok çocuk geleneğinde görülür. İçinde şiirle ya da başka

anlatım özenmeleriyle ilgili bir öge bulunmayıp, çeşitli sözcük dizeleriyle kurulan

anlamlı-anlamsız tümcelerden oluşur. Bu durumuyla ses yapısı bakımından

söyleyişte güçlükler taşır ve hızla söylendiği zaman, söyleyeni küçük ya da gülünç

durumlara düşürür. Farkına varılmadan söylenilen sözcükler de, çevredekilerin

gülüşmelerine yol açar. Söylenilen şeylerin tuhaflığı, onları eğlendirir (Bozyiğit,

1986, 7).

Yanıltmacalarda, esas unsur, artikülasyon (boğumlama) denilen, boğazdan

çıkan sese doğru bir biçim verebilmektir. Yanıltmacalar sadece tekerlemeler

içerisinde değil, diksiyon ve fonetik çalışmalarında da önemli bir yer tutmaktadır.

Özellikle çocukların dil gelişimindeki rolü bakımından, önemli bir yere sahiptirler.

Tekerlemeler içinde önemli bir yer teşkil etmeleri sebebiyle, bu çalışma içerisine

dahil edilmişlerdir.

Çalışmamızın “Mensur Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirdiğimiz

bölümün konu başlığı, “Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler (Yanıltmacalar)” olarak

belirlenmiştir. “Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler” tanımı ilk olarak; Şükrü

Elçin’in “Halk Edebiyatına Giriş” adlı eserindeki tekerleme tasnifinde yer almış ve

çalışmamızın üçüncü bölümü, bu başlık altında değerlendirilmiştir (Elçin, 2000,

592-598).

-366-

Abana’dan Adana’ya abarta abarta apar topar ahlatla ağdalı avuntucu

ahmak Ahmet’in avadanlıklarını aparanlardan acar Abdullah ile aptal Abdi akşam

akşam bize geldiler.

(Sarıkayalı, B.D.N.)

156

-367-

Aç at yol almaz, aç it av almaz.

(Çongur, 136)

-368-

Adam adamı bir kere aldatır.

(Çongur, 136)

-369-

Âdeme âdem gerektir âdem anlar âdemi, Âdem âdem olmayınca nitsin

âdem âdemi.

(Çongur, 136)

-370-

Ağacın altında bir tırtıl, yiyiyor yaprakları kıtır kıtır. Hain tırtıl, pis tırtıl,

neden yiyorsun ağacın yapraklarını kıtır kıtır?

(Bozyiğit, 1986, 8-9)

-371-

Ağaçtaki yemişleri toplayalım, ben şu dala, sen bu dala.

(Tan, 1981, 58)

-372-

Ahırda beş boz başlı beş boz eşek var.

(Tan, 1981, 58)

-373-

Ahmetle Mehmet mahkemeye gitmişler, bilmem mahkemede mahkemeleş-

mişler mi, mahkemeleşmemişler mi?

(Bayrı, 1972, 60)

-374-

Aksaray’da akar çeşme aksa raylar bozulur.

(Sakaoğlu, 1980, 10-12)

-375-

Ak balkabak boz balkabak, boz balkabak, ak balkabak.

(Mirzeyev-Kuliyev, 26)

-376-

Aksak sarı sarsak, sarsak sarı aksak.

157


-377

Almanya’dan avdet eden Akşehirli Abdullah Alâeddin’in atölyesindeki altı

adet âleti aptal Abdi ile ağabeyi mi birlikte aşırıp aldılar da askıya astılar, yoksa

Âlâiyeli Adalet Âdile’nin oğlu ak suratlı ahmak Ahmet ile Abadanlı Âbidin’in

akrabası Arap Âsaf mı birlikte aşırıp aldılar da askıya astılar?

(Çongur, 136)

-378-

Al şu bir sahan paçayı, sam sam sarımsakla. Sam sam sarımsaklıyamazsan

ver ona sam sam sarımsaklasın.

(Bozyiğit, 1986, 8-9)

-379-

Al şu takatukaları takatukacıya götür takatukalat da getir. Takatukacı

takatukaları takatukalamam derse takatukacıdan takatukaları takatukalatmadan al

getir.

( Sarıkayalı, B.D.N.)

-380-

Amca çarşıda koza ucuz mu?

(Tan, 1981, 59)

-381-

Amcam bir araba alıp alacalattıracaktı. Acaba arabayı alıp da mı

alacalattırdı, alacalattırmadan aldı da daha sonra mı alacalattırdı?


-382-

Anam bağda, öküz dağda; at harmanda, inek damda.

(Sümer, 63-69)

-383-

Ark ağır ağır akar, ağır ağır akar ark.


-384-

Atı almalı nallamalı da mı üstüne atmaca elde atlamalı, avlanmalı;

nallamamalı da mı atmaca elde üstüne atlamalı, avlanmalı?

158

(Çongur, 136)

-385-

Ayşe Fatma dinkilim kutlu, kel mutlu.

(Bozyiğit, 1986, 8-9)

-386-

Az kaz uz kaz, boyunca kaz.

(Şenbay, 100)

-387-

Babaeskili babacan Bahri Beberuhi Bedri ile Bıyıksız bıçkıcı bıngıldak

Bigalı Bikes Bahir’in Bigadiç’teki bonbon bonmarşesine varmışlar, oradakilerin

yüzlerine bön bön bakarak, büyülü büyük buhurdanlığı buğulu buğulu boşaltıp

bomboş bırakmışlar, sonra da Bodrum’da gözden kaybolmuşlar.


-388-

Bak ağzıma eğriyse eğri de, doğruysa doğru de, sen benim ağzımın kâhyası

mısın?

(Tan, 1981, 59)

-389-

Bakir beldenin bükümlü bostanında bel bel bakıp duran bön bön bakıp duran

bastonlu boz bornozlu bitli pireli Bekir Benjamin’in babasını bekar Belen’de belli

belirsiz görmüş.


-390-

Bala tadı baldadır. Balanın bal tadanı, adamı yaman aldatır.


-391-

Baldıran dalları ballandırılmalı mı, ballandırılmamalı mı? Sonra o bala

daldırılan baldıran dalları dallandırılmalı mı, ballı dalla dallandırılmamalı mı?

(Çongur, 137)

-392-

Baş mı ak, saç mı ak?

(Çongur, 137)

159

-393-

Be birader buraya bak, başı bereli, burma bıyıklı, beti benzi bembeyaz

beberuhi boylu Bilâl’in burnuna biber kaçırıp bir bebek gibi barbar bağırması bir

bakıma hoş, bir bakıma boş, berbat bir hal değil midir?

(Çongur, 137)

-394-

Ben bademe baktım, badem bana baktı ben bademden bıktım, badem benden

bıktı.

(Bayrı, 1972, 60)

-395-

Beni beğenmeyen mestan, yüzü görünmez pasdan.

(Peksöz, 138)

-396-

Benim bir parmağım ibriğin deliğine, ibriğin deliği benim parmağıma.

(Tan, 1981, 59)

-397-

Bel başının otu, bel dibinden belli olur.

(Çongur, 137)

-398-

Bıldır, bir bıldırcına bıldırcınlaşmamı bildirdim. Dedim beri bak ey

bıldırcın, gel birbirimizle bıldırcınlaşalım. Dedi, bıldır sen çil bıldırcınla

bıldırcınlaşmadığın için seninle bıldırcınlaşmayacağım. Bıldır sen çil bıldırcınla

bıldırcınlaşsaydın, bil seninle bıldırcınlaşırdım.


-399-

Bir berber bir berbere bre berber gel beraber bir berber dükkanı açalım

demiş.


-400-

Bir berber bir berbere: “Bre berber, be berber, be birader! Gel beraber

bir berber dükkanı açalım” demiş.

160

(Kaya, 1979, 18)

-401-

Bir berber bir berbere bre berber beri gel diye bar bar bağırmış.

(Bozyiğit, 1986, 8-9)

-402-

Bir çömlek yoğurdum var, sarımsaklamalı mı, sarımsaklamamalı mı?

(Tan, 1981, 59)

-403-

Bir dalda kırk kartal, kırkı konar kırkı kalkar.

(Kaya, 1979, 18)

-404-

Bir derede eşek eti, bir derede şişek eti. Şişek etine vardım eşek eti yedim,

eşek etine vardım şişek eti yedim.

(Kaya, 1979, 18)

-405-

Bir derede kuzu eti, bir derede tazı eti; kuzu etine vardım kuzu eti yedim, tazı

etine vardım tazı eti yedim.

(Gözaydın, 1985, 338)

-406-

Bir katır var, bir satır; satırı kaldır katıra saldır, katırı kaldır, satırla saldır.

(Kaya, 1979, 18)

-407-

Bir lafı söylemeli ama saçmalamamalı.

(Bozyiğit, 1986, 8-9)

-408-

Bir para, iki para, üç para, bu nasıl yara?

(Bozyiğit, 1986, 8-9)

-409-

Bir pirinci birinci buluşta bir inci gibi birbirine bağlayıp perlepe berberi

bastı bacak Bedri ile beraber Bursa barına parasız giden bu baytak budala babası

topal Badi’den biberli bademli bir papara yedi.

161


-410-

Bir tarlaya kemeken ekmişler. İki kürkü yırtık kel kör kirpi dadanmış. Biri

erkek kürkü yırtık kel kör kirpi, öteki dişi kürkü yırtık kel kör kirpi, kürkü

yırtık erkek kel kör kirpinin yırtık kürkünü, kürkü yırtık dişi kel kör kirpinin

yırtık kürkünü kürkü yırtık erkek kel kör kirpinin yırtık kürküne eklemişler.

(Bozyiğit, 1986, 8-9)

-411-

Birim çelik dibinde, ikim çelik dibinde, üçüm çelik dibinde, dördüm çelik dibinde,

beşim çelik dibinde, altım çelik dibinde, yedim çelik dibinde.

(Bozyiğit, 8-9)

-412-

Bizde bize biz derler, sizde bize ne derler?

(Dirim, 93)

-413-

Bol bol yiyen, bel bel bakar.

(Şenbay, 97)

-414-

Boşu beş tas, beşi boş tas.

(Akyüz, 35)

-415-

Bu bankaya eski veznedar gelecek, bu bankaya eski vezne dar gelecek.

(Tan, 1981, 58-67)

-416-

Bu duvarı malalamalı mı, malalamamalı mı?

(Tan, 1981, 58-67)

-417-

Bu evi yıkıp yapsak da mı otursak, yoksa yıkmasak onarsak da mı otursak?

(Çongur, 137)

-418-

Bu harmanı yabalamalı mı, yabalamamalı mı?

(Tan, 1981, 58-67)

162

-419-

Bu kapıyı sürmelemeli mi, sürmelememeli mi?

(Tan, 1981, 58-67)

-420-

Bu masayı muşambalamalı mı, muşambalamamalı mı?

(Tan, 1981,58-67)

-421-

Bu odayı badanalamalı mı badanalamamalı mı?

(Bayrı, 1972, 60)

-422-

Bu tarlaya da bir çinik şekere mekere ekilmiş, diğerine de bir çinik şekere

mekere ekilmiş. Bu tarlaya da bozalabaşlı pis porsuk dadanmış, ötekine de

bozalabaşlı pis porsuk dadanmış. Bu tarlaya dadanan bozalabaşlı pis porsuk diğer

tarlaya dadanan bozalabaşlı pis porsuğa demiş ki: “Bozalabaşlı pis porsuk sen ne

zamandan beri bu tarlaya dadanan pis porsuksun?” “Sen ne zamandan beri bu

tarlaya dadanan bozalabaşlı pis porsuksan, ben de o zamandan beri bu tarlaya

dadanan bozalabaşlı pis porsuğum” demiş.

(Bozyiğit, 8-9)

-423-

Bu terecede dört gök börk, o terecede dört gök börk. Bu terecedeki dört

gök börk, o terecedeki dört gök börke dedi: “Nedisen o terecede dört gök börk?”

(Bozyiğit, 8-9)

-424-

Bu yapıyı yıkıp yapsak da mı otursak, yoksa yapmadan otursak da mı yıkıp

yapsak?

(Çongur, 148)

-425-

Bu yoğurdu mayalamalı da mı saklamalı, mayalamamalı da mı saklamalı.

(Sümer, 63-69)

-426-

Cansız Cemil ceset Cemal’in ceket cebinden ortalık cayır cayır cayırdarken

cübbesini cephede cihet tayini yapmak için celep Cahit’e cartlattırmış.

163


-427-

Caylanırım cuylanırım, şöyle anadan böyle babadan doğduğuma arlanırım.

(Peksöz, 138)

-428-

Cebirci Cabir camiinin civarında, cebirci Cavit’in cebindeki cebir defteri

cebren cebrolunmuştur.

(Ural, 15)

-429-

Cemil, Cemile,Cemal, cumaları cilâcı cüce Canip’in, cicili bicili cumbalı

cilvetinde cümbür cemaat cacıklı civcivle cücüklü cacık yerler, sonra da Cebecili

cingöz coğrafyacının cinci ciciannesinin cırcırböceğini dinlerler.


-430-

Cırcır böceği çeneli ciciannenin çıtır pıtır kızının çıtı pıtı çıtkırıldım çocuğu

için çıtı pıtı hanım ciciannesine çatmış çıkışmış.

(Çongur, 138)

-431-

Cuma günü olmaz, cuma ertesi hiç olmaz.

(Peksöz, 138)

-432-

Cücü çinici celâlli hoca Câbi geceleri içki içince gizlice Marpuççular içindeki

züccaciyecilere gidip içi Çince yazılı cevizcikleri ciro için içiçe geçmiş cicili bicili

üç çeşit biçimsiz civalı cam çubuğu cepceğizine indirdi.

(Çongur, 137)

-433-

Çalçene çalgıcı çingene çarşıda çerçi Cinuçen’den çaldığı üç çift çerçeveyi

camcı Celâlettin’e önce çıtalattı da mı çiviletti, önce çiviletti de sonra mı çıtalattı?

(Çongur, 138)

-434-

Çapa çapa çaydan geçti çapkıncılar, çapa çapa çalıp çarptı çapkıncılar.


164

-435-

Çarık, çorak, dolak. Ben sana çarık, çorak, dolak mı dedim?

(Sümer, 64)

-436-

Çat burada, çat kapı arkasında.

(Şenbay, 99)

-437-

Çatalağzında çatalsız Çatalcalı çatalcının çarpık çurpuk çançiçeğine çalçene

Çoruhlu’ya çarptırmasına ne dersin?


-438-

Çatalca’da çarpık çoban çatal yapar, çatal satar.

(Bayrı, 1972, 60).

-439-

Çatalca’da çatal çoban, çatal yapar çatal satar. Bilmem parası var mı, çatal

satar çatal yapar.

(Uslu, 26)

-440-

Çatalca’da topal çoban çatal sapan yapar, çatal sapan satarmış. Topal çoban

parası varda mı çatal sapan yapar, çatal sapan satarmış, Çatalcalı topal çoban parası

yokta mı çatal sapan yapar çatal sapan satarmış.


-441-

Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdan mısınız?

(Kaya, 1979, 18)

-442-

Çıtır pıtır hanımın çıtı pıtı kızının çıt kırıldım çocuğu olmuş, çıtı pıtı hanım

çıt kırıldım kızıyla çıtır pıtır annesine öğünmüş.

(Tan, 1981, 58-67)

-443-

Çift civciv, çift çift civciv, üç çift civciv.


165

-444-

Çift cüce, çift çift cüce, üç çift cüce.


-445-

Çiftçi çiftin çiftledi, çift çiftin sürükledi.


-446-

Çul ardından çomak çeken çok olur.

(Çongur, 137)

-447-

Dadaloğlu Darende’den dertop edilip derlenmiş de dertli dolap dır dır

edip dertlenmemiş mi ?


-448-

Dadaylı dadımın Dodurgalı düdük delisi dedesi diline doladığı debdebeli

dedim dedisiyle dırdırını dilinden düşürüp de bir defa olsun doya doya düden

diyemeden, düdenin dallara doldurduğu dutlardan doyasıya yiyemeden dârı

dünyadan göçüp gitti.

(Çongur, 138)

-449-

Dağdan indi on beş boz eşşek. Beşi bez yüklü boş eşek, beşi tuz yüklü boz

eşek, beşi koz yüklü boz eşşek.

(Bozyiğit, 1986, 8-9)

-450-

Dama girmez, saman yemez, söylemez, solumaz.

(Peksöz, 138)

-451-

Dambır dumbur nerede, deli kız orada.

(Şenbay, 98)

-452-

Damdan bir damla düştü, şip benim alnıma, şip anamın alnına.

(Bozyiğit, 8-9)

166

-453-

Damla damla göl olur, damlacıktan sel olur.

(Şenbay, 98)

-454-

Dârı dünyada delilerle dertli dedelerin dizi dibinde didindin durdun da,

kendi derdini döküp dereden tepeden dört çift lakırdı edecek bir hemderdi bir türlü

bulamadın.

(Çongur, 138)

-455-

Dazlak dişlek davulcu Dilâver’in dünürü Dâver, Dinarlı Davut’un damadını

dürüm dürüm dürmüş dövmüş de mi Dinarlı’nın dünürü Dâver’den dâvacı olmuş,

yoksa Dinarlı Davut’un damadı mı dazlak dişlek davulcu Dilâver’in dünürü

Dâver’i dürüm dürüm dürmüş dövmüş, dâvacı olmuş?

(Çongur, 138)

-456-

Değirmene girdi köpek, değirmenci vurdu kötek. Kepek mi yiyip şişti köpek,

kötek mi yiyip şişti köpek?

(Mirzayev-Kuliyev, 11)

-457-

Değirmencinin biri değirmen çevirir. Yanında bir kedi var. O kedideki göz, o

kedideki kaş, o kedideki burun, o kedideki kuyruk.

(Tan, 1981, 61)

-458-

Denizi çorba ettik, gemiyi kepçe ettik. Yedik, içtik yüzümüz gülmedi.

(Tan, 1981, 61)

-459-

Derdim var dert dert üstüne, derman ararım dert üstüne.

(Çongur, 138)

-460-

Dereden siz gelin, tepeden ben. Anasını siz sevin kızını ben. Sandığa siz

girin, sepete ben.

(Tan, 1981, 61)

167

-461-

Derenin bu başına ektim bir dönüm kekere mekere, derenin öbür başına

da ektim bir dönüm kekere mekere. Derenin bu başına ektiğim kekere mekerelere

dadanmış bir boboloboz başlı kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitli. Derenin öbür

başına da ekilen kekere mekerelere de dadanmış bir boboloboz başlı kekeleme,

kel, kör, kürkü küflü, bitli. Derenin bu başına ekilen kekere mekerelere dadanan

boboloboz başlı kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitli; derenin öbür başına ekilen

kekere mekerelere dadanan boboloboz başlı kekeleme, kel, kör, kürkü küflü,

bitliye: “Sen ne zamandan beri derenin öbür başına ekilen kekere mekerelere

dadanan boboloboz başlı kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitlisin?” demiş.

Derenin öbür başına ekilen kekere mekerelere dadanan boboloboz başlı,

kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitli; derenin bu başına ekilen kekere mekerelere

dadanan boboloboz başlı, kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitliye: “Sen ne

zamandan beri derenin bu başına ekilen kekere mekerelere dadanan boboloboz

başlı, kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitliysen; ben de o zamandan beri derenin

öbür başına ekilen kekere mekerelere dadanan boboloboz başlı, kekeleme, kel,

kör, kürkü küflü, bitliyim.” demiş.

(Duymaz, 117)

-462-

Derman dedim dert oldu dertler dermanımı vurdu. Dertli dolap derdinden

demet demet gül oldu.


-463-

Dım dım da dım dım, dım dım da dım dım; ben bu dım dım’dan bir şey

anlamadım.

(Çongur, 139)

-464-

Dibi kovuk, kabuğu kalın eğri doğru kuru kavak.

(Kaya, 1979, 18)

-465-

Didim didim dit dedim dedeme, ama dom dom konuşma.

(Çongur, 138)

168

-466-

Doğan doğandan tatlı, doğacak ondan tatlı.

(Peksöz, 138)

-467-

Doğan doğandan tatlı, doğacak ondan tatlı.

(Bozyiğit, 7)

-468-

Dolu tas boşa, boş tas aşa.

(Bozyiğit, 8-9)

-469-

Dom dom kurşunu düm düm değil, dom dom patlar.

(Çongur, 138)

-470-

Dört deryanın deresini, dört tezgahın derbendie devrederlerse, dört deryadan

dörtdert, dört tezgahtan dört dev çıkar.

(Sümer, 63-69)

-471-

Durdu durdu da, turnayı gözünden vurdu.

(Peksöz, 138)

-472-

Edepli edebi edepsizden edinmiş.

(Çongur, 139)

-473-

Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver.

(Çongur, 139)

-474-

Ekmek Dağı ekmek olsa, Dikmen Dağı pilav olsa, Yeni Cami kaşık olsa,

bütün dünya hoşaf olsa, acaba yeter mi sabah kahvaltısı?

(Tan, 1981, 58-67)

-475-

Elâlem bir ala dana aldı ala danalandı da, biz bir ala dana alıp ala

danalanamadık.

169

(Sümer, 63-69)

-476-

Eleşkirtli eleştirmen Eşref ile Edremitli Bedri’yi Ege’nin en iyi eğercisi

biliyorlarsa, ben de Ermenekli Erdem Ergene’nin en iyi elektrikçisidir derim.

(Çongur, 139)

-477-

Eller bazlamalandı da, biz bazlamalanamadık.

(Uslu, 26)

-478-

Eller dana almış danalanmış, biz de dana alıp danalanalım mı?

(Sümer, 63-69)

-479-

Eller dinlendi de biz dinlenemedik.

(Çongur, 139)

-480-

Eller pekmezlendi de, ben pekmezlenemedim.

(Tan, 1981, 62)

-481-

Eller lahana almış lahanalanmış, biz de lahana alalım lahanalım.

(Kaya, 1999, 566)

-482-

Eller tere terelenmiş, biz de tere alalım da terelenelim.

(Sümer, 63-69)

-483-

Emiş “emin”le memiş “Mehmet” mahkemeye gitmiş. Bilmem

mahkemeleşmiş, bilmem mahkemeleşmemiş.

(Kaya, 1979, 18)

-484-

Erkek kel kör kirpi dişi kel kör kirpiye demiş ki: “Sen benim tarlama

girme!” dişi kel kör kirpi erkek kel kör kirpiye demiş ki: “Sen de benim tarlama

girme”. Erkek kel kör kel kirpi ile dişi kel kör kirpi arasında kavga çıkmış. Erkek

kel kör kirpi dişi kel kör kirpiyi öldürmüş.

170

(Bayrı, 1972, 60)

-485-

Erzurumlu Efruz efendinin evde kalmış evlenmemiş ebesi Edirne emiri

Esfendiyar efendiye evet deyip evlenmelide mi ev edinmeli, evlenmemeli de ev

edinmemeli mi ?


-486-

Ev ardına arpa ektim, işlendi, dişlendi, bir kancık sıpa düşlendi. Al adam

sıpanı, siperim sıpanı.

(Bozyiğit, 8-9)

-487-

Evimizin ardında bir çam, bir budağına dedecik binmiş, bir budağına ebecik

binmiş, dedecik ebeciği sırkalar, ebecik dedeciği sırkalar.

(Bozyiğit, 8-9)

-488-

Ey aşçı Abbas, dur bana beş basma tas aş ver. Bu nice beş basma taş aştır?

Bana beş basma tas aş ver?


-489-

Ey aksak aşçı Hasan, aşçılar aş pişirir, sen de gel aş pişir, ey aksak aşçı

Hasan.


-490-

Ezineli Emin emminin kızı ellilik Emine bir eliyle mendilini salladı, bir

eliyle elli bine el eyledi.

(Çongur, 139)

-491-

Fakır halamın alkara arkalığı, ark aralığında, ağır ağır akar.

(Mirzayev-Kuliyev, 12)

-492-

Falcı falcıya fend etmez.

(Şenbay, 98)

171

-493-

Falezli falçatanın figan eden Ferhunde’ye var mı faydası, Ferhunde’nin fer

fer atan yüreği Fitnat’ın faturasına fark fırlatır mı ?


-494-

Farfaracı Fikriye ile favorili faso fiso Fahri Fatsalı Fatma’yı görünce,

fesleğenci feylosof Feyyaz’ı, fındıkçı Ferhunde’yi hatırlayarak feveran ettiler.

(Çongur, 139)

-495-

Fermanlı fabrikatör Fuat Fatin Furtun, filden, fiilden, fısıltıdan, fosilden,

filitten, flütten, fellik fellik kaçar.

(Çongur, 139)

-496-

Gagavuz kuşunun gagası gerdandan sarkar, ger ger gerilen gergefin gültası

Galata’dan galat gergedana gül atar.


-497-

Gara gara gartallar, Garacadağ’da kanat çırpanlar.

(Uslu, 26)

-498-

Gapı gıcırtıcılandırıcılardan mısınız, ocak kıvılcımlandırıcılardan mısınız?

(Uslu, 26)

-499-

Geldin geldin gelme, geldin geri dönme.

(Şenbay, 98)

-500-

Gelirse hana boş, gelmezse daha hoş.

(Peksöz, 138)

-501-

Gemerek’ten Gediz’e gelen Gebzeli gezginci gitarist geceleyin gençlere

gerçekdışılıkla gerçeklik dışı ilişkiler arasında ne gibi geçerlilik gerçekliği

olduğunu sormuş, bütün gençleri güldürmüş.

172

(Çongur, 140)

-502-

Gerekli gereksiz ve gereğine inanmadan gayretkeşlik edip iki günde bir

Genel Kurula gensoru veren Giresunlu Gıyasettin Güner için Genel Kurula

gensoru vermek, gerçekten de gerekmekte midir, gerekmemekte midır?

(Çongur, 140)

-503-

Getirince el getirir, yel getirir, sel getirir; götürünce el götürür, yel

götürür, sel götürür.

(Şenbay, 98)

-504-

Götür küpü dök küpü, getir küpü sök küpü.

(Uslu, 26)

-505-

Gözlemecinin gözlüğü gözcünün gözünde mi, gözcünün gözlüğü

gözlemecinin gözünde mi?

(Bozyiğit, 8-9)

-506-

Guyuya indim silindim silkindim çıktım.

(Uslu, 26)

-507-

Gurbet elde bir iş geldi başıma .Yumruğum gibi yahniler dokunsa dişime,

otursam kırk tepsi baklavanın başına, acaba yeter mi sabah kahvaltısı?

(Tan, 1981, 58-67)

-508-

Gül dibi gibi, bülbül dili gibi, gül dibi bülbül dili.

(Sümer, 63-69)

-509-

Gül güllükte, kül küllükte


173

-510-

Güneyli girgin gammaz Gâlip Gâvurdağlı Gündüze güpegündüz galeyana

gelmiş de Gülgiloğlu Gaziantepli gazinocu Gazanfer’i Gölköylü gitarist ile birlikte

Gümüşhane’ye gönderivermiş.

(Çongur, 140)

-511-

Güreşte galip gelen Gelibolulu güreşçi, Ganalı güreşçi Gonzales’e güreşmiş

de mi galip gelmiş, yoksa Ganalı güreşçi Gonzales hükmen yenilmiş güreşememiş

de güreşmeden mi galip gelmiş?

(Çongur, 140)

-512-

Hakim hakem, hakem hakim gerek.

(Çongur, 140)

-513-

Hakkı Hakkı’dan hakkını istemiş. Hakkı Hakkının hakkını vermeyince

Hakkı Hakkı’nın hakkından gelmiş.

(Bozyiğit, 8-9)

-514-

Hahamhanede hahambaşı hahamı homur homur homurdanır görünce,

hemencecik heyecanlandı, hızlandı, hoşnutsuz, hırçın hırçın giderken Hollandalı

Helga’yı karşısında görünce, hah tamam, dedi, haydi hohla, hadi hemen hoh de

bakayım deyip hayıflandı.

(Çongur, 140)

-515-

Hapı yuttu Haldun, hap hup etti Sadun.


-516-

Haraya girdim, sildim, silkindim, çıktım.

(Bozyiğit, 8-9)

-517-

Hayırlının hayrına, hayırsızın şerrine.

(Çongur, 140)

174

-518-

Hayrabolulu Hamamizâde Hâmit Hayrettin’in hanımı Halide Harputlu has

undan hamur açıp Halaskârgazi’de hassa alayından mütekait hamurkâr Hüsnü

Hayrettin’le halası Hayrünisa hanımın hem hayretine sebep oldu hem de

hayranlığını kazanıp hayır duasını aldı.

(Çongur, 140)

-519-

Her kadın hanesinin hem hanımı, hem halayığıdır.

(Çongur, 140)

-520-

Herkes gayganalandı da, biz gayganalanamadık.

(Uslu, 26)

-521-

Herkes lahana alıp lahanalanmış, biz de lahana alıp lahanalalım mı?

(Sümer, 63-69)

-522-

Herkes mıhlamalandı da, biz mıhlamalanamadık.

(Sakaoğlu, 1980, 11)

-523-

Hey vurani vurani, ne çok söyledin yalanı, yedim kırk kazan borani, keyfim

gelmedi, karnım doymadı.

(Tan, 1981, 58-67)

-524-

Hımhım ile burunsuz, birbirinden uğursuz.

(Peksöz, 138)

-525-

Hopalı Hamit’in hop hop atar yüreği, Hataylı Hasret’in hep söyler dili.


-526-

Iğdır’ın ığıl ığıl akan ılıman ırmağının kıyıları iklim tıklım ılgın kaplıdır.

(Çongur, 141)

175

-527-

Issız Sivrihisar‘ın sarsıntısız şosesi üstünde zırıltısız sızıltısız bir yaz köşesi

seçip sazsız cazsız ve susuz sırf sosisonla işsiz bir yaz sürmek isteyişimizin sırrını

sezişine serzenişsizce sustum.

(Çongur, 145)

-528-

İbibiklerin ibibiklerini iyice iyileştirmek için İstinyeli istifçi İbiş’in istif

istiridyeleri mi, yoksa İskilipli ispinoz işportacı İshak’ın işliğindeki ibrişimler mi

daha iyi bilemiyorum.


-529-

İbiş ile Memiş mahkemeye gitmiş, mahkemeleşmiş mi mahkemeleşmemiş

mi?

(Uslu, 26)

-530-

İbiş’le Memiş, iş miş dememiş, itişmiş kavga etmiş mahkemeye düşmüşler,

mahkemeleşmişler. İş miş dememiş, itişmiş, kavga etmişler de mi mahkemeye düş

müşler?

(Çongur, 143)

-531-

İki emini bir yemin aralar.

(Çongur, 140)

-532-

İlle samur samur diye sandıcağım, hayaliyle yandıcağım.

(Tan, 1981, 63)

-533-

İller bazlama yapmış da bazlamalanmış. Biz bazlama yaptık da

bazlamalanamadık.

(Koşay, 71)

-534-

İller dizlemelendi de biz dizlemelenemedik.

(Bozyiğit, 8-9)

176

-535-

İsa Musa köse, bu işte böyle oldu her neyse.

(Peksöz, 138)

-536-

İstediğini söyleyen istemediğini işitir.

(Çongur, 140)

-537-

İş ister işten kaçar.

(Çongur, 140)

-538-

Jamaika’dan jetle gelen judocu Necdet’in getirdiği Japon Jandarmanın kızı

Fuji’nin pijamasıyla jan janlı jarse juponuna jambon yağı döküldü de ne karısı

Jale’de jeton düştü, ne Japongülü Fuji aldırdı, jiklet çiğneyip jimnastik yaptılar.

(Çongur, 141)

-539-

Japon jiletlerinde Japonca yazılı.

(Şenbay, 98)

-540-

Jurnalcı Jale ile jeneratörcü Müjgan Japonya’dan jilet, jant, jet, jambon,

jelatin, jartiyer, jeton, jarse, Japon Gülü getirdiler.


-541-

Kâğıtnâme’de kule kapısındaki kuru kahveci Kahtalı Kasım Kâzım’ın karnı

çıkık, kaşı kalkık, kurbağa gözlü kızı Kemter ile kolu hem kırık hem çıkık

kelkafalı kalfası kavruk Hakkı, karışıklığa getirip kavrulmuş kahveye kakule

kırığı kattı.

(Çongur, 141)

-542-

Kağızmanlı Kemal, kurttan korkan Korkut’a inat komşu kümesten kaçan

kurtla tilkinin kuyruklarını kopartıp kuyu kapağına astı.

(Çongur, 142)

177

-543-

Kahve tütün, keyifler büsbütün.

(Çongur, 141)

-544-

Kalbur tekerlendi, öküz ölecek; senin ne halin var bana gülecek?

(Peksöz, 138)

-545-

Kambur Kadriye kavanozu kırdı, kırığını kırığına kattı kaçtı kayıp.

(Şenkaya, 68)

-546-

Kapı ardında yarım yağlı yalak kırığı

(Bozyiğit, 8-9)

-547-

Kapı arkasına yalak koydum, öte yalak beri yalak ararım.

(Bozyiğit, 8-9)

-548-

Kapıyı kıcır gattırıcılardan mısın, ocağı kıvılcımlattırıcılardan mısın? Ne

kapıyı kıcırdattırıcılardanım ne ocağı kıvılcımlattırıcılardanım.

(Bozyiğit, 8-9)

-549-

Kara ağaç, kara ağaç, kabı koyu kara ağaç, kabı koyu kirimiş kara kuru

kara ağaç.

(Bozyiğit, 8-9)

-550-

Kara burunlu kabadayı Kadir, kafakâğıdını Kadirlili kadirbilmez kapkaççı

Kasım’la Kahire’deki Kalecikliler kahvesinde kalamarla kâfuru satan kaparozcu

Kuzguncuklu kozmonot Kâzım’a kaptırmış.

(Çongur, 142)

-551-

Kara kara kartallar, karlı sulu tarlalar ararlar.

(Bozyiğit, 8-9)

178

-552-

Kara kış karlı dağı karla kavururken kaşı kırkık kırk kulaklı Kasım kırk

kırık küp ve kırkık kırk kuzuya tokmaklı kırkıs kalesi kapısında karkasının

kangalarını kızgın kargılarla dağladı.


-553-

Kara kızın kısa kayışını kasışına kızmayışına şaşmamışsın da, kuru kazın

kızışıp kayısı kazışına şaşmış kalmışsın.

(Çongur, 142)

-554-

Kara üzümün kartlaşmamışcası.

(Tan, 1981, 63)

-555-

Karşıdaki köprünün altında iki kürkü yırtık kör kirpi; dişi kürkü yırtık kör

kirpinin kürkünü erkek kürkü yırtık kör kirpiye mi kaplamalı, yoksa erkek kürkü

yırtık kör kirpinin kürkünü dişi kürkü yırtık kör kirpiye mi kaplamalı?

(Tan, 1981, 64)

-556-

Karşıdan gelen sekil sekiz çebiç, bilmem bizim sekil çebiç, bilmem

komşunun sekil sekiz çebiçi.

(Tan, 1981, 64)

-557-

Kartal kalkar dal sarkar, dal kalkar kartal sarkar.


-558-

Kasımda, Kâzım’la Kasım dayım bana Kâni’nin kafası Kâbil’e gitmeyi kabil

değil kabul etmez dediler.


-559-

Kaşığım kaşıktır, yağlı pilava âşıktır, yahni görse kırıtır, dolmayı görse

sırıtır, hoşafı görse ayılır, zerdeyi görse bayılır.

(Tan, 1981, 58-67)

179

-560-

Kaynayan kazan kapak tutmaz.

(Şenbay, 100)

-561-

Kayseri’nin kazasında Kazancılar Çarşısı’nda, Kara Kâzım’ın kızını

kaçırmışlar, kaçıranın kapısına kilit vurmuşlar.

(Şenkaya, 68)

-562-

Kel keyfince kendi düşer, kendi kalkar.

(Çongur, 142)

-563-

Kelkit’te kekliler Kesmik’e dadanmışlar; Kelkitliler de Kesmik’teki

kekliklerin etine dadanmışlar. Kelkit’te keklikler Kesmik’e dadanmayaydılar

Kelkitliler de Kesmik’teki kekliklerin etine dadanmazlardı.

(Sakaoğlu, 1980, 10-12)

-564-

Kendirli’den kemençeci kekeme Kerim kentlerin keşmekeşliğine kesinkes

karşı çıkıyor ve keşke Keşan’da keşkekçilikle kesme şekercilik yaparak kereste,

kerevet, kereviz, kerevit, ketenhelva, kendir, kenevir, kemençe, kelem, kekik,

keklik satıp kelepircilik ederek rahatıma baksaydım diyor.

(Çongur, 142)

-565-

Keskin kılıç kınını kesmez.

(Çongur, 141)

-566-

Keşkekçinin keşkeklenmemiş keşkek kepçesi.

(Bozyiğit, 8-9)

-567-

Kıkırdadın da mı kurudun kara kuru, kuru kara ağaç, kıkırdamadın da mı

kurudun kuru kara, kara kuru ağaç.

(Bozyiğit, 8-9)

180

-568-

Kınıklı kılıbık kırpıntı kıyaslamacı, Kınıklı kılkuyruk Kıtmirli kıkır kıkır

kıkırdatarak küskütük küçümen küfeci külhaniye külüstür Kürşat’ı külünklü

künkün üstüne küttedek devirdi.


-569-

Kırıkhan’daki kırıkçı çıkıkçı kırçıl Kır’ın kırgın kırıkçısı kırmızı kırda

kıkır kıkır Kırımlı kıkırdakçının allı kırlı kırlangıçlarını kışın kırlarda Kırgızlı

kırpıntıcı kırışık Kırımlı’nın kırıkkıraklarıyla besliyormuş.

(Çongur, 142)

-570-

Kırk küp, kırkı da kulpu kırık küp. Kırk kulpu kırık kırık küpün içinde

kırk kıl kuyruk var.

(Tan, 1981, 58-67)

-571-

Kırk kantar kırkar kırkar kantar tartar.

(Bozyiğit, 8-9)

-572-

Kırk kartal, kırk kanadı kırık kartal, dal sarkar kartal kalkar.

(Uslu, 26)

-573-

Kırk kartal, kırk kanadı kırık kartal, kırkı kalkar, kırkı konar.

(Bozyiğit, 8-9)

-574-

Kırk küp kırkının da kulpu kırık küp.

(Bozyiğit, 8-9)

-575-

Kırk okka Antep baklavası, kırk kantar Kars’ın kara koyun kavurması,

kırk kutu Bağdat hurması, acaba yeter mi bu kadarcık sabah kahvaltısı ?...


181

-576-

Kırk tepsi Antep helvası, kırk tepsi Bağdat hurması, kırk kapının yaprak

dolması, acaba yeter mi sabah kahvaltısı?

(Tan, 1981, 58-67)

-577-

Kırk yılın başı, Hasan’ın kabak aşı.

(Peksöz, 138)

-578-

Kilisli kikirik kilimci Kilizman’daki kilitli kilisede kimliğini kimseye

sezdirmeden kucak kucak kuskuslu kuşkonmazı kukumav kuşuna, kişiliksiz

kulağakaçan kirli kirloz kirpiye de Kuşadası’nın kuşhanesindeki kuşbaşlı kuşbazla

birlikte önce kişnişli kuşüzümünü, sonra da Kumla’nın kumlu kumlu kuşkirazını

yutturmuş.

(Çongur, 142)

-579-

Kirişten kirişe kadın adımcı, Değirmencinin dal pelitten kazığı var, Ya

gelir kazıklar kazığımı, ya varır kazıklarım kazığını.

(Bozyiğit, 8-9)

-580-

Köprü altında serçecikler, selkisiller, silkisiller, su içerler, sivişirler. Gelin

kızlar selkiselim, silkiselim, su içelim, sivişelim.

(Koşay, 71)

-581-

Kötü bu kötü, anladım kendi kötü.

(Çongur, 141)

-582-

Küpe küp deyince küp sahibi dip der.

(Çongur, 141)

-583-

Kürek sapı uzun olur, sızıltısı güzün olur.

(Peksöz, 138)

182

-584-

Kürekçi küsküyle değil, kürekle kürür karı; kürkü ise kürke kürkçü ular.

(Çongur, 143)

-585-

Kürkü yırtık kel kör erkek tilkinin kürkünü, kürkü yırtık kel kör dişi

tilkinin kürküne eklemişler.

(Bayrı, 1972, 60)

-586-

Kürsü etrafında dizelenirler, yanılan cereme virecek.

(Koşay, 71)

-587-

Lâfın azı özü, çobana verme kızı, ya koyun götürür, ya kuzu.

(Çongur, 143)

-588-

Lâf lâfı açar, lâf da kutuyu.

(Çongur, 143)

-589-

Lâleler lalamın elinde lâl olur.

(Sakaoğlu, 1980, 10-12)

-590-

Lârendeli Lâla Lûtfi Paşa’nın lâlik karısı Lâmia Lâleli’de lâvantacı Lâtif’e

uğrayıp lâvanta esansı aldı. Limanda limonata içip lâterna dinleyip lâdonla Lido’ya

gidip keyfe daldı.


-591-

Lehistanlı langır lungur likorinoz lâfebesi lostromo Leyla ile Lâlelili Lâle’ye

leblebi ile likör ikram etmiş.


-592-

Leyleğin ömrü lâk lâkla geçer.

(Şenbay, 98)

183

-593-

Lüpçüler, lütfen lüzumlu lüzumsuz lâkırdıları bırakın da lüferlerinizi yiyin,

lüferlerinizi lüpleyin.


-594-

Mangal kıvılcımlatıcılarından mısınız; kapı gıcırdatıcılarından mısınız?

(Kaya, 1979, 18)

-595-

Marifetli Melâhât’in merkezdeki işine mevta olmuş diye bakıp mel mel

meleyen müzelik Memduh melon şapkası ile selam verip müzik dinleyip mülteci

kampının mumunu yaktı.


-596-

Mehmet’le Mahmut mahkemeye gitmişler, mahkemede mahkemeleşmişler

mi, mahkemeleşmemişler mi?

(Çongur, 143)

-597-

Melek, elek eleye eleye, öğüt verirdi eri, eli eğri Ali’ye.


-598-

Mendilim menevişli, mendilde oya işli. Memnun oldum tanıştığıma

Memduha Menevişli.


-599-

Menemenli Naime nine, ne benim mini minime ninni söylememe, ne

Nami’nin nağmeli mâni mırıldanma mânisine, ne de Mehmene Banu nâmına nane

mane emmene mâni olur.

(Çongur, 144)

-600-

Mercimek mi gölsemiş gölmü mercimeksemiş, mercimek gölsemeseymiş

göl mercimeksemezmiş.

(Uslu, 26)

184

-601-

Mudurnu’nun Aslıyok Mahallesi’nden Vardabul Oğulları’ndan Nâfil

Efendi Oğlu Hâfız.

(Tan, 1981, 58-67)

-602-

Muş Paşası hoşaf tası.

(Özhan, 54)

-603-

Müsliften medet, münafıktan nasihat beklenmez.

(Şenbay, 97)

-604-

Müthiş Müfit Merdoğlu Mithat’ın mert babasını marifetli Mürşide ile

mahsun kalmasın diye evlendirdi.


-605-

Nankör nalbant nalları nallamalı mı, nallamamalı mı?

(Bozyiğit, 8-9)

-606-

Nargilemin altı derya, üstü ateş, cümlemiz kardeşiz kardeş.

(Çongur, 144)

-607-

Nazilli’nin nazik nanikçileri, nezaketinden nezle olmuş. Nüktedânın

nüksetmiş nüktesi, nedimenin nadim olmuş neşvesi.


-608-

Ne at kaç, ne al kaç.

(Bozyiğit, 7)

-609-

Ne cezveyi köpürdetebildim, ne kahveyi höpürdetebildim.

(Sümer, 63-69)

185

-610-

Nobran Nadi Nadir’in Nallıhan’da naneruhu, nalın, narenciye, nergis alıp

sattığı, namlı Nesrin’e de nâzikâne Nazmi Nâzım nesir, nesep,nesiç,nemelâzımcılık,

nezaket, nikelâj, nüans, nümayiş, noel, nöbet şekeri üzerine nutuk attığı söyleniyor.

(Çongur, 144)

-611-

O yalan bu yalan, fili yuttu bir yılan.

(Şenbay, 101)

-612-

Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz.

(Çongur, 144)

-613-

Oğlum oldu oydu beni, kızım oldu soydu beni.

(Çongur, 144)

-614-

Öküz ölür gönü kalır, yiğit ölür ünü kalır.

(Çongur, 144)

-615-

Özbekköyün özbeöz Ödemişli öngörülü öğretmeni Özgür aslan ile Özgül

özellikle özerk ön öğretimde öylesine özverili, ö vünç verici ve özgüye değer

kişiler ki, öğretim üyeleri içinde örnek onlardır, diyebilirim.

(Çongur, 144)

-616-

Pasaklı pinpon pislikten paklandı.

(Bozyiğit, 8-9)

-617-

Paşa tasıyla taşa taşa beş tas has üzüm hoşafı. Paşanın tasası taşanın maşası

pas tutmaz şaşılır makası.


-618-

Parayı paraya verin, parayı araya vermeyin.

(Bozyiğit, 7)

186

-619-

Penceredeki tekir kedi tenceredeki eti kendi kendine yedi.


-620-

Pireli peyniri, perhizli pireler tepelerse, pireli peynirler de, pır pır pervaz

ederler.

(Sümer, 63-69)

-621-

Ramazan’da Rizeli Remzi rüküş Rümeysa’ya rastlamış da Römorkör,

riziko, rokoko, Rûhül Kûdüs, rûzgâr gülü, rıh, zırh rint, rink, ray, rab, radyoaktif,

rehabilitasyon nedir diye sormuş.


-622-

Rüzgâra tüküren kendi yüzüne tükürür.

(Çongur, 145)

-623-

Saç sakal kar sanki, saçsa kalkar sanki.

(Tan, 1981, 65)

-624-

Saçmalamalı mı, saçmalamamalı mı?

(Sakaoğlu, 1980, 10-12)

-625-

Sarı Dayı Sarı Dayı! Ne sarı, kuru darı, bu darı be dayı.

(Kaya, 1979, 18)

-626-

Saza sazla, söze sözle mukabele etmek gerek.

(Şenbay, 100)

-627-

Sedat Tınaz’ın bütün tasası suratsız teyzesine rastlamadan set üstünde

sırtını zerzevat sepetinin pis tepesine sürten sıska sülük tazısını toz tortusu

üzerine tutsak etmeseydi.


187

-628-

Sen ağa ben ağa, bu ineği kim sağa.

(Peksöz, 138)

-629-

Serçe ile söyleşenin sesi semadan gelir.

(Şenbay, 100)

-630-

Sizin bacaya konmuş allı ballı kabaklı baykuşa bizim bacaya konmuş allı

ballı kabaklı baykuş demiş ki: “Nasılsın allı ballı kabaklı baykuş?”

(Sakaoğlu, 1980, 10-12)

-631-

Sizin damda var beş boz başlı beş boz ördek, bizim damda var beş boz başlı

beş boz ördek, sizin damdaki beş boz başlı beş boz ördek, bizim damdaki beş boz

başlı beş boz ördeğe:“Siz de bizcileyin beş boz başlı beş boz ördek misiniz?” demiş.

(Sümer, 63-69)

-632-

Sıcak ekmek pekmezsemiş, pekmez sıcak ekmek istemiş.

(Bozyiğit, 8-9)

-633-

Sizler de çekoslavaklaştıramadıklarımızdan mısınız?

(Bozyiğit, 8-9)

-634-

Sivrihisarlı simitçi Sâlim’le simitleri susamlasak da mı satsak,

susamlamadan mı satsak; yoksa susamlamadan satsak da satın alanlara mı

susamlatsak?

(Çongur, 146)

-635-

Siz bizim hısmımızmışsınız, biz bilememişiz.

(Kaya, 1979, 18)

-636-

Soğutulmuş üç tunç tas has kayısı hoşafı.

(Çongur, 145)

188

-637-

Soğutulmuş üç tunç tas kayısı hoşafı iç, sıcak sevilmeyen beş tas has

hoşaftan sahiden sevimli olur.


-638-

Söyle kızım kızına, o da söylesin kızının kızına; ağlatmasın kızının kızı,

kızımızın kızını.

(Çongur, 142)

-639-

Su şişesi, Muş Paşası.

(Tan, 1981, 66)

-640-

Sudan çıktı iki su şadısı; biri erkek su şadısı, biri dişi su şadısı.

(Tan, 1981, 66)

-641-

Şapka fesin yanında, şap kafesin yanında.

(Tan, 1981, 66)

-642-

Şartlı Şaban Şarkışlalı şipşakçı Şekip bir de şıpsevdi Semiha Şişhane’den

şeytan kuşu mu şömine maşası mı masa şemsiyesi mi şoson mu şezlong mu ne satın

almaya gitmişler şaşıp kalmışlar.


-643-

Şemsi Paşa Pasajında sesi büzüşesiceler.

(Bozyiğit, 8-9)

-644-

Şeytan da şeytan amma, kadın daha şeytan.

(Şenbay, 100)

-645-

Şinasi şu senin son şansın.

(Cengiz, 79)

189

-646-

Şiş şişeyi şişlemiş, şişe keşişe kiş demiş.

(Bozyiğit, 8-9)

-647-

Şiş şişeyi şişlemiş, şişe keşişe kış demiş. Şeytan da şeytan ama kadın daha

şeytandır demiş.


-648-

Şişçi Seyyid Şerif.

(Bozyiğit, 8-9)

-649-

Şu ağacı budamalı mı, budamamalı mı?

(Tan, 1981, 66)

-650-

Şu ateşi kıvılcımlandırmalı mı, kıvılcımlandırmamalı mı?

(Ural, 14)

-651-

Şu benim elimdeki şimşir kaşık, şıp benim alnıma, şıp anamın alnına.

(Bozyiğit, 8-9)

-652-

Şu çaydan ben bir tepsi kum aldım. Ben bu kumu yerim ben bu kumu

yurum.

(Özhan, 54)

-653-

Şu çocuğu gıdıklasak da mı güldürsek, yoksa gıdıklamasak da mı

güldürsek?

(Tan, 1981, 58-67)

-654-

Şu çit kimin? Çötenin. Çötenin çitini sökelim, bizim çite dikelim.

(Bozyiğit, 8-9)

190

-655-

Şu depeden bi güdül yuvarlandı, deliği deliğine barınağım deliğine. Deliği

deliğine, barmağım deliğine.

(Koşay, 71)

-656-

Şu duvarı badanalamalı mı , yoksa badanalamamalı mı?

(Uslu, 26)

-657-

Şu kapıyı açmalı ama tırmalamalı mı, tırmalamamalı mı?

(Özhan, 54)

-658-

Şu karşıda kuru kavak suda şakırdadı da mı kurudu takırdadı, susuzluktan

takırdadı da mı kurudu?


-659-

Şu karşıda dibi dubu kara ağaç: Beni gördün de mi dibi dubu kara ağaç

oldun? Beni görmedin de mi dibi dubu kara ağaç oldun?

(Kaya, 1979, 18)

-660-

Şu karşıda kuru kavak, takırdadın da mı kurudun, takırdamadın da mı

kurudun, dibi kovuk, kabuğu kalın, dibi eğri, doğru kavak.

(Sümer, 63-69)

-661-

Şu karşıda bir kuru dal, dala konmuş kırk kartal, kartal kalkar dal sarkar,

dal sarkar kartal kalkar.

(Tan, 1981, 58-67)

-662-

Şu köşe yaz köşesi, şu köşe kış köşesi, ortada su şişesi.

(Kaya, 1979, 18)

-663-

Şu köşe yaz köşesi, şu köşe kış köşesi. Yaz köşesi olmayıncak kış köşesi

olmaz, kış köşesi olmayıncak yaz köşesi olmaz.

191

(Koşay, 71)

-664-

Şu resmi çerçevecide çerçevelettirsek de mi assak, yoksa çerçevecide

çerçevelettirmesek de mi assak?

(Tan, 1981, 58-67)

-665-

Şu şasanın serili serseri resimleri şasisini şosonsuz taşımasına şaşarsınız da

şasanın sansarlaşmış suratlı dişsiz şaşı anası onun şu son şansına şaşmaz mı

sanırsınız?

(Çongur, 145)

-666-

Şu tarlaya eğir kükürt ektim, eğir kükürt içlendi, sıpa içinde dişlendi, ya

sıpacı sıpanı sıp, ya sıpanı sıparım.

(Bayrı, 1972, 60)

-667-

Şu tesbihi imamelemeli mi, yoksa imamelememeli mi?

(Uslu, 26)

-668-

Şu yamayı şu köseleye yamamalı mı, yoksa yamamamalı mı?

(Bayrı, 1972, 60)

-669-

Şu yoğurdu sarımsaklasak da mı saklasak, sarımsaklamadan mı saklasak?

(Uslu, 26)

-670-

Şuraya bir camış basmış, amma nasıl bir basış basmış.

(Bozyiğit, 8)

-671-

Taşlıtarla’daki terasta talaşlar tutuşunca başlayan telâş, talaşların

tamamiyle ve büsbütün tutuşmasıyla artmış. Tutuşan talaşları görüp tellâklar telâş

ettikçe talaşlar tutuşmuş, talaşlar tutuştukça tellâklar telâş etmiş ve terasın

trabzanına tutunmuş bakan Trabzonlu teşrifatçı titiz Tahsin Tevfik, talaşlar

tutuştukça telâşeden tellâklara: “Boşuna telâş ediyorsunuz!” demiş.

192

(Çongur, 147)

-672-

Tencere tava her biri ayrı hava.

(Peksöz, 138)

-673-

Tazıya tavşanı tutturan, iki tarafın hay huyudur.

(Şenbay, 98)

-674-

Topal Talip’le Tophaneli Tahsin, tahteravalli tahtasından tepetaklak tortop

taşların ortasına düştüler de ne tahreravalli tahtasını tazmin ettiler, ne de tâmir.

(Çongur, 146)

-675-

Tophaneli topal topçu, Tophane’de top atarken topal topçunun topuğunu

toparladı.

(Akyüz, 34)

-676-

Titiz, temiz, tendürüst dadım tadını tattığı tere demetini dide dide dağıttı

da hiddetinden hem dut dalında takılı duran dırıltı düdüğünü öttürdü, hem de

didine didine dedim dedi, dedim dedi, dedi durdu.

(Çongur, 146)

-677-

Tütün tüttürmez, tatlı yattırmaz.

(Şenbay, 98)

-678-

Uluborlulu uykucu utangaç Ûlviye ile Urfalı uğursuz Ûlvi uğraşa uğraşa

Urla’daki urgancılara uzun uzun urlam urlam urgan sattılar.


-679-

Ulukışlalı kul Lütfi ile Ulamışlı kel Lütfullah, Kilis’in Lalapaşalı lambacı

güzeli lokmagöz Lâle’nin halılarını Halide’nin haldır huldur halli hâli halinde

dokur, bir yandan da halen halsiz, halifesiz lalasıyla halasının hâlisine hallaç

Halimi ile lostromo Lâmi’nin yanında lâmelif okur.

193

(Çongur, 145)

-680-

Umdum umdum geri yumdum.

(Çongur, 147)

-681-

Uykucu Ülkü, ucu tüllü üç örtüyü ütüyle ütüleyip de mi üstüne örtünmeli, üç

örtünün ucunu tülleyip ütüleyip de mi üstüne örtünmeli?

(Çongur, 147)

-682-

Üç tas has hoşaf.

(Sakaoğlu, 1980, 12)

-683-

Üç tunç tas, saf has kayısı hoşafı.

(Sümer, 63-69)

-684-

Ünyeli olmakla ünlü Ümit Ünlü’nün üç gün üç gece üzüm üzüm üzülmesi

üstüne, ümidi kalmayan annesi umursamaz Ümmü Gülsüm ürküp de oğlu için mi

üzüm üzüm üzülsün, yoksa kendi ümitsiz, ürkek haline mi gülsün?

(Çongur, 147)

-685-

Üstü üç taşlı, taç saplı tunç tası çaldıran mı çabuk çıldırır, yoksa içiçe yüz

üç ton saç kaplı çanı kaldıran mı çabuk çıldırır ?


-686-

Ver Allah’ın verdiğine, vur Allah’ın vurduğuna.

(Şenbay, 98)

-687-

Vırvırcı Vedia ile vıdı vıdıcı Veli velinimeti vatman Vahit’e vilâyette veda

edip Vefa’ya doğru vaveylâsız velesbitle volta vururlarken valeybolcu Vedat, virtiöz

Vicdane ve Viranşehirli vatansever viyolonselist Vecibe ile karşılaştılar.

(Çongur, 147)

194

-688-

Yağmur yağarsa raylar ıslanır, yağmur yağarsa saraylar ıslanır.

(Tan, 1981, 67)

-689-

Yalancıoğlu yalıncık yayladağının yahnisini yağsız yiyebilse bile

yayladağının yağlı yoğurdundan, Yüksekova’nın yusyumru yumurta yumurtlayan

tavuklarından, bir de yörük ayranıyla yufkasından asla vazgeçemez.

(Çongur, 148)

-690-

Yamaçta bir horoz kuyruğunu kıvraşmışlandırmış amma, amma da

kıvraşmışlandırmış.

(Sümer, 63-69)

-691-

Yel yepelek yelken kürek yellene yellene yenilendim yalpalaya yalpalaya

yollandım. Yorgancı Yakup yüreğini yelpaze etti de yularını yönlendirip yollarını

ayırmadı mı ?


-692-

Yoldan gelir beş eşekli bez yüklü beş adam. Nerden gelip nereye gidiyorsun

beş eşekli bez yüklü beş adam? Şuradan gelip şuraya gidiyorum. Beş eşekli, bez

yüklü beş adam.

(Bozyiğit, 8-9)

-693-

Zâlim zulmünü zulmette zulm için yapar.

(Çongur, 148)

-694-

Zaman saman satar, saman zaman satar.

(Şenbay, 100)

695-

Zammı izâm edip zemmetmeli mi, yoksa zam lüzumludur diye izâm

etmeyip zemmetmemeli mi?

(Çongur, 148)

195

-696-

Zemzemedeki zemzem zelzelede zemzemlikten çıktı.

(Çongur, 148)

-697-

Zeyrek’teki zelzeleden sonraki zelzeleler de zarara sebep oldu.

(Çongur, 148)

-698-

Zır deli zırzır deli, hınzır deli.

(Şenbay, 100)

-699-

Zifirci Zakir zehir içip zahmetsiz zehirlendi de zemheri günü zam gören

Zeliha zahmetsiz zehir içip zehirlenmedi mi?


-700-

Zonguldaklı Zaloğlu Zühre’nin kızı Zühal, zibidi Zeki’yi ziyarette zil zurna

görünce zıvanadan çıkmış: “Beri bak zevzek zibidi Zeki, demiş sen zevç değil

zahiren zahireci, zalim, zikzaklı, züğürt, züppe, zırtapozun tekisin!”

(Çongur, 148)

196

SONUÇ

“Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu çalışmamızda,

700 tekerleme metni yer almaktadır. Bu metinler; 1930-2005 yılları arasında

yayınlanan çeşitli yazılı kaynaklara başvurularak bir araya getirilmiştir. Tekerleme

metinleri, dış yapı ve iç yapı özelliklerine göre tasnif edilerek, her tekerlemeye bir

tasnif numarası verilmiştir. Çalışmamızda yer alan tekerleme metinleri, “Manzum

Tekerlemeler”, “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler” ve “Mensur Tekerlemeler”

olmak üzere üç bölümde incelenmiştir. Bu bölümler altında incelenen bütün

tekerlemelerin, yüzdelik oranları hesaplanarak; elde edilen veriler, ilgili başlıklar

altında grafiklerle gösterilmiştir. Buna göre toplam 700 tekerleme metninin;

% 45’inin Manzum Tekerlemeler (317 adet olmak üzere)

% 7’sinin Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler (48 adet olmak üzere )

% 48’inin Mensur Tekerlemeler (335 adet olmak üzere)

olduğu görülmektedir. (Bkz. Grafik I)

“Manzum Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirdiğimiz toplam 317 adet

tekerleme metninin;

% 61’inin Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler (194 adet olmak üzere)

% 14’ünün Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler (45 adet olmak üzere)

% 5’inin Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler (15 adet olmak üzere)

% 20’sinin Bağımsız Tekerlemeler (63 adet olmak üzere)

olduğu görülmektedir. (Bkz. Grafik II)

“Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirdiğimiz

194 tekerleme metninin;

% 3’nün Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri (5 adet olmak üzere)

% 92’sinin Ebe Seçme (Sayışmacalar) Tekerlemeleri (179 adet olmak üzere)

% 5’inin Eş Seçme Tekerlemeleri (10 adet olmak üzere)

olduğu görülmektedir. (Bkz. Grafik III)

197

“Manzum Tekerlemelerin Dış Yapısı”nın değerlendirildiği bölümdeki toplam


% 18’inin Yapılarında Kararlılık Gösteren Tekerlemeler (58 adet olmak

üzere)

% 82’sinin Yapılarında Kararlılık Göstermeyen Tekerlemeler (259 adet

olmak üzere)

olduğu görülmüştür. (Bkz. Grafik IV)

“Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı”nın değerlendirildiği bölümdeki toplam


% 12’sinin Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler (37 adet olmak üzere)

% 88’sinin Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler (280 adet olmak üzere

olduğu görülmüştür. (Bkz. Grafik V)

Elde edilen sonuçlara göre bu çalışmada, “Mensur Tekerlemeler” sayıca

“Manzum Tekerlemeler”den fazla görünmektedir. Ancak, bu sonuç “Mensur

Tekerlemeler”in üretime ve geliştirmeye daha elverişli olduğu anlamına

gelmemektedir. Çünkü, “Mensur Tekerlemeler (Söz Oyunlarına Dayalı

Tekerlemeler/Yanıltmacalar)”, daha çok kalıp (kısıtlı/üretime elverişli olamayan) bir

yapıdadır ve çalışmamız esnasında bu tekerlemelerin varyantlarına çok fazla

rastlanmamıştır. Bunun yanında, “Manzum Tekerlemeler”in üretime daha elverişli ve

geliştirilebilir bir yapıda olduğu görülmüştür. “Manzum Tekerlemeler”in, bu

çalışmaya dahil edilmeyen varyantları da düşünüldüğünde; “Manzum

Tekerlemeler”in sayısının daha da artacağı açıktır. “Manzum Tekerlemeler”in

varyantlarının sayıca fazlalığının en önemli nedeni ise; oyun tekerlemeleri içinde,

yapıca üretime en uygun tekerlemeler olmalarıdır. “Manzum-Mensur Karışık

Tekerlemeler”in ise, birçok yazılı kaynağa “manzum tekerlemeler” şeklinde geçtiği

görülmüştür. Bu tekerlemelerin bizim çalışmamızda “Manzum-Mensur Karışık

Tekerlemeler” olarak değerlendirilmesinin sebebi, bu tekerlemelerin hem düzyazı

(mensur) hem de şiir (manzum) özellikleri göstermeleridir. “Manzum-Mensur

Karışık Tekerleme” metinleri, ikili konuşma diyalogları şeklinde geliştiği için

mensur (düzyazı) özellik gösterirken; aynı tekerleme metinlerinin sonunda yer alan

198

tam ve yarım kafiyelerin bulunması da, bu metinlerin manzum (şiir) bir yapıya da

sahip olduğunu göstermiştir. İki farklı yapı özelliğinin daha belirgin bir hale

getirilebilmesi için, bu tekerlemeler “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler” başlığı

altında toplanmıştır.

“Manzum Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirilen; “Oyun Öncesinde

Söylenen Tekerlemeler”, “Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler”, “Oyun

Sonrasında Söylenenen Tekerlemeler” ile “Bağımsız Oyun Tekerlemeleri”nin

yüzdelik oranlarına bakıldığında; “Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”in,

diğerlerine (oyun sırası, oyun sonrası ve bağımsız tekerlemeler) oranla, daha fazla

olduğu görülüyor.

Ayrıca, “Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler” bölümünde

değerlendirdiğimiz; “Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri, Ebe Seçme

Tekerlemeleri (Sayışmacalar) ve Eş Seçme Tekerlemeleri”ndeki sayıca fazlalığın,

“Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar)”nde olduğu görülmüştür. Bu sonuç

karşımıza ilginç bir tablo çıkartmaktadır:

“Oyun” kavramı çocuklar için bu kadar önemli bir yere sahip ise, neden

“Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler” değil de, “Oyun Öncesinde Söylenen

Tekerlemeler” daha fazla yer tutmaktadır? Bu durum, şu şekilde açıklanabilir:

Başlangıçta, oyun kurulacağı zaman, ilk olarak oyunda belli işlevleri bulunan

“ebe” seçilecektir. Bu aşamada, oyundaki rollerin, tesadüfen dağıtılması (adaletli bir

rol dağıtımı yapılabilmesi için) esastır. Ama özellikle lider durumunda olan, oyun ve

oyuncu seçiminde etkili olan, tekerlemeyi (sayışmacayı) okuyan ya da takımı kuran

çocukların;

a. kendini ve arkadaşlarını kayırmak,

b. istenilmeyen rollerden kurtulmak,

c. sevilen kimseleri takıma almak

için, kural dışı yollara başvurduğu ve “hile” yaptığı görülür.

199

Bu “hile”, ebe seçme tekerlemelerinin bilinçli olarak uzatılması ve söylenen

tekerlemeye yeni sözlerin katılmasıdır. Böylelikle, sayışmacayı yönlendiren (lider,

oyun kurucu) kişi tarafından, istenilen kişilerin seçilmesi sağlanmış olur. Bunun

sonucunda da, tekerlemeye yeni sözcükler eklenerek, mevcut tekerleme değiştirilmiş

ve “yeni bir tekerlemenin doğmasına” zemin hazırlanmış olur.

Ancak bu olumsuz durum (kural dışı oyuncu seçimi), diğer oyuncular

tarafından sezildiğinde, genellikle seçime itirazlarla karşılaşılır. Bu anlaşmazlık ise,

başka bir tekerlemenin söylenmesiyle çözüme kavuşur. Bu bilgilerden hareketle,

oyun öncesinde söylenen, “Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar)”nin sayıca

fazlalığını, bu şekilde açıklayabiliriz.

Manzum Tekerlemelerin “Dış Yapısı Bölümünde”, “Yapılarında Kararlılık

Gösteren Tekerlemeler”in, “Yapılarında Kararlılık Göstermeyen Tekerlemeler”e

oranla daha az olduğu görülmüştür. Buna göre çocuk tekerlemelerinin, daha çok

“kararsız bir yapıda” olduğunu söyleyebiliriz. Bu tekerleme metinlerinin,

a. “çocukların” ilk şiir denemeleri olması,

b. ana dillerine henüz tam olarak vâkıf olamamaları,

c. şiire ait unsurlar olan kafiye, hece ölçüsü gibi bilgileri, yaşları gereği

henüz edinememiş olmaları dolayısıyla, bu sonuç (yapı kararsızlığı) ortaya

çıkmaktadır.

Ayrıca, “Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı”nın değerlendirildiği bölümde;

“Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”in, “Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”den

sayıca daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Bu tespit, bizi bir konuda yanıltmamalıdır:

Söz değeri öne çıkan tekerlemelerin içinde, anlamca karşılığı bulunan

kelimelerin kullanılmış olması; bu tekerlemelerin “müstakil bir konuya sahip

olduğu ve anlamlı bir metin bütünlüğü” oluşturduğu izlenimini vermemelidir. Çünkü

çocuk, doğası gereği (çocuk zihninin kuralsızlığı, hayal dünyasının sınırsızlığı), bu

kaygılardan uzaktır. Gerek dış yapıdaki “yapı karasızlığı” ve gerekse iç yapıdaki

“metin bütünlüğünün olmayışı”, çocuğun kendi dünyasına ait kelimeleri bir araya

getirirken şekil ya da anlam kaygısı çekmediğini göstermektedir.

200

Bu verilerden hareketle, incelediğimiz tekerleme metinlerinin; çocuk

muhayyilesinin, kendi özgün üretimleriyle bir araya getirdiği ses, sözcük veya

sözcük gruplarından oluşan; çoğunlukla yapılarının kararsızlığı ve konu

bütünlüğünden yoksun oluşları nedeniyle, “metin bütünlüğü” göstermeyen ve

sözcüğün anlamından çok, çağrışımlarının yarattığı ahenge dayanan, “ilk metin

denemeleri” olduğunu söylemek mümkündür. Sonuç olarak, çocukların üretmiş

olduğu bu tekerlemelerde; yapı kusurlarının ya da eksikliklerin mevcut oluşu, edebî

anlamda olumsuz bir görüntü ortaya çıkarsa da, çocuğun dünyasında bunun fazlaca

bir önemi yoktur. Çünkü çocuk zihninin sınırsızlığı, bu edebî kalıpların dışındadır.

201

Grafik I (Oyun Tekerlemelerin Bölümlere Göre Sınıflandırılması)

45%

7%

48%

ManzumTekerlemeler

Manzum-MensurTekerlemelerMensurTekerlemeler

Manzum Tekerlemeler % 45 (317 adet) Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler % 7 (48 adet) Mensur Tekerlemeler % 48 (335 adet)

Toplam : 700 adet Oyun Tekerlemesi

Grafik II (Manzum Tekerlemelerin Alt Bölümlerinin Sınıflandırılması)

61%14%

5%

20%

Oyun Öncesi

Oyun Sırası

Oyun Sonrası

Bağıms ızTekerlemeler

Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler % 61 (194 adet) Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler % 14 (45 adet) Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler % 5 (15 adet) Bağımsız Tekerlemeler % 20 (63 adet)

Toplam : 317 adet Manzum Tekerleme

Grafik III (Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemelerin Alt Başlıklarının Sınıflandırılması)

3%

92%

5%

Oyuna DavetTekerlemeleri

Ebe SeçmeTekerlemeleri(Sayışmacalar)Eş SeçmeTekerlemeleri

Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri % 3 (5 adet) Ebe Seçme (Sayışmacalar) Tekerlemeleri % 92 (179 adet) Eş Seçme Tekerlemeleri % 5 (10 adet)


202

Grafik IV (Manzum Tekerlemelerin Dış Yapısının Sınıflandırılması)

18%

82%

YapılarındaKararlılıkGösterenTekerlemeler

YapılarındaKararlılıkGöstermeyenTekerlemeler

Yapılarında Kararlılık Gösteren Tekerlemeler % 18 (58 adet) Yapılarında Kararlılık Göstermeyen Tekerlemeler % 82(29 adet)


Grafik V (Manzum Tekerlemelerin İç Yapısının Sınıflandırılması)

Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler % 12 (37 adet) Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler % 88 (280 adet)


12%

88%

Ses DeğeriÖne ÇıkanTekerlemeler

Söz DeğeriÖne ÇıkanTekerlemeler

203

KAYNAKÇA

Abdülkadir Müşfika, (1930), “Maraş’ta Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.11,

173-175.

Abdülaziz Bey, (2002), Osmanlı Âdet, Merâsim ve Tâbirleri, (Haz. Kâzım Arısan-Duygu

Arısan Günay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

ACAR, İsmail Hakkı, (1974), “Zara Çocuk Oyunları-II”, Sivas Folkloru, S.12, 8.

_______, (1975), “Tekerlemeler”, Zara Folkloru, S.30, 12-13.

_______, (1990), Zara Folkloru, Öz Emek Matbaası, Sivas.

AKALIN, L.Sami, (1984), Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul.

AKKAYA, Nevin, (1989), “Tekerlemelerin Çocuklar Üzerindeki Etkileri”, Milli Kültür,

S.66, 55-56.

_________, (1989), “Tekerlemelerin Çocuklar Üzerindeki Etkileri”, Uludağ

Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.2, 75-78.

AKSOY, Ömer Asım, (1993), Atasözleri Sözlüğü, İnkılap Yayınları, İstanbul, C.I.

_________, (1993), Deyimler Sözlüğü, İnkılap Yayınları, İstanbul, C.II.

AKYÜZ, Miktat, (1977), Çocuk Tekerlemeleri, Gayret Basımevi, Malatya.

ALKAN, Seviye, (1971) “Tekerlemeler”, Folklor, S.23-24, 20-37.

ALPTEKİN, Ali Berat, (1981), “Silifke’de Derlenen Tekerlemeler”, Türk Folkloru, S.20-

21, 16-17.

ALBAYRAK, Nurettin, (1983), Folklorumuz ve Erzincan, Erzincan, Erdav Kitabevi.

Anabritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, (1986), İstanbul, C.20.

AND, Metin, (1962), “Orta Oyununda Tekerleme”, Türk Folklor Araştırmaları, S.50,

2601-2603.

_______, (1985), Geleneksel Türk Tiyatrosu, İnkılap Kitabevi, İstanbul.

ARISAN, Günay Duygu, (1980), Keban Baraj Gölü Yöresi Halkbilim Araştırmaları,

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Ankara.

ARSUNAR, Ferruh, (1955), Türk Çocuk Oyunlarından Örnekler, Maarif Basımevi,

İstanbul.

_______, (1962), Gaziantep Folkloru, Milli Eğitim Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler

Ûmûm Müdürlüğü Yayımları, İstanbul.

ARTAN, Gündüz, (1963), “Gülnar’da Derlenen Tekerlemeler”, Türk Folklor

Araştırmaları, S.169, 3150.

ARTUN, Erman, (1977), “Tekirdağ Tekerlemeleri”, Folklora Doğru, S. 45, 37-40.

_______, (1978), Tekirdağ Folklor Araştırması, Tem Ofset, İstanbul.

_______, (1997), Türk Halk Edebiyatına Giriş, Kitabevi Yayınları, İstanbul.

ATAMAN, Sadi Yaver, (1934), “Gode Gode ve Albayrak”, Halk Bilgisi Haberleri, S.38,

27-29.

204

ATILGAN, Halil; ACET Mehmet, (2001), Harran’da Bir Türkmen Köyü: Kısas, Kültür

Bakanlığı Yayınları, Ankara.

AYDEMİR, Orhan, (1965), “Kızılören Köyü Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları,

S. 186, 3620-3622.

AYRAL, M. Naci, (1936), “Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.58, 159-160.

BAKIRCI, Selahattin, (2003), Afyon İl Merkezinin Halk Edebiyatı ve Folklorik

Unsurları, Muğla, (Yayımlanmamış Lisans Tezi).

BALTUTAN, Serap, (1995), Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da Çocuk Oyunları, İstanbul,

(Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi).

BARAN, Musa, (1974), “Folklorda Çocuk Oyunları ”, I. Uluslararası Türk Folklor

Semineri Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 340-343.

_______, (1977), “Çocukları İlk Oyunları”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi

Bildirileri (Halk Müziği-Oyun-Eğlence), C.III, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi

Yayınları, Ankara, 129-141.

_______, (1999), Çocuk Oyunları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.

BARAZ, Nesrin, (1998), Halk Bilimine Genel Bakış, Anadolu Üniversitesi Yayınları,

Eskişehir.

BAŞARAN, Hanifi, (1993), 50 Yıl Öncesinin Çocuk Oyunları, Yorum Matbaacılık,

Ankara.

BAŞGÖZ, İlhan, (1993), Türk Bilmeceleri II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Eskişehir.

BAYRI, Mehmet Halit, (1964), “Kayıkçı Kul Mustafa’ya Ait Bir Tekerleme”, Türk Folklor


______, (1972), İstanbul Folkloru, Baha Matbaası, İstanbul.

BEYSANOĞLU, Şevket, (1993), “Diyarbakır Halk Kültüründe Bazı Çocuk Hastalıkları ve

Tedavi Yöntemleri ile Ninniler, Tekerlemeler Çocuk Oyunları”, Ziya Gökalp, S. 71, 33-62.

_________, (1995), Diyarbakır Folklorunda Gelenekler-Görenekler-Âdet ve İnanmalar,

Folklor Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara.

BİRDOĞAN, Nejat, (1970), “Köroğlu Anlatımlarında Deyimler, Atasözleri, Tekerlemeler”,

Türk Folklor Araştırmaları, S.249, 5600-5602.

BORATAV, Pertev Naili, (1992), Zaman Zaman İçinde, Adam Yayınları, İstanbul.

__________, (2000), Tekerleme, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.

__________, (2003), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul.

BORCAKLI, Ahmet, (1975), “Okul Öncesi Dönemde Çocuk ve Müzik İlişkileri”, Türk

Folklor Araştırmaları, S.315, 7449-7452.

BOZDOĞAN, Mehmet, (1954), “Çukurova'dan Tekerlemeler”, Türk Folklor


_________, (1954), “Çukurova'dan Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S.58, 922.

BOZYİĞİT, Esat, (1986), “Yanıltmaçlar”, Türk Folkloru, S.79, 7-9.

Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, (1986), İstanbul, C.18.

205

CAFEROĞLU, Ahmet, (1994), Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme II, TDK

Yayınları, Ankara.

CENGİZ, Serpil Aygün, (1996), Karadeniz Ereğlisi Örneğinde Çocuk Oyunlarının Halk

Bilimsel Açıdan İncelenmesi, Ankara, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

CEYLAN, Muzaffer, (1979), Mustafa Kemal Paşa’da Çocuk Bilimi, ODTÜ Türk

Halkbilimi Topluluğu Yayınları, Ankara.

CIRIK, Recep, (1977), “Çankırı’dan Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S.330,

7885.

ÇELEBİOĞLU, Amil, (1982), Türk Ninniler Hazinesi, Kitabevi Yayınları, İstanbul.

ÇELEBİOĞLU, Amil; ÖKSÜZ, Yusuf Ziya, (1995), Türk Bilmeceler Hazinesi, Kitabevi

Yayınları, İstanbul.

ÇİÇEKLİOĞLU, Ali, (1966), Çocuklara En Güzel Tekerlemeler, Kanaat Matbaası, Afyon.

ÇİNE, Hamit, (1989), Burdur’dan Damlalar, Uyan Matbaası, İzmir.

ÇONGUR, H. Rıdvan, (1999), Söz Sanatı ve Güzel Söz Söyleme, TRT Radyo Televizyon

Kurumu Yayınları, Ankara.

DEMİRAY, Güner, (1960), “Gemerek Folkloru:Çocuk Oyunları ve Tekerlemeler”, Türk


_________, (1961), “Ay ve Gün Üstüne”, Türk Folklor Araştırmaları, S.141, 2372.

_________, (1979), “Sivas, Çepni, Gemerek’ten Tekerlemeler”, Türk Folklor

Araştırmaları, S.161, 2930-2933.

_________, (1979), “Masal ve Oyun Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.78, 13-15.

DEMİRCİOĞLU, Yusuf Ziya, (1934), Anadolu’da Eski Çocuk Oyunları, İkbal

Kütüphanesi.

Derleme Sözlüğü, (1978), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, C.10.

Dictionnaries Le Robert, (1989), Paris.

Die Cambridge Enzyklopädie der Sprache, (1995), Campus Verlag, Frankfurt Newyork.

DİLÇİN, Cem, (1997), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara.

DİRİM, Aygören, (1998), Parmak Oyunları Tekerlemeler Bilmeceler, Esin Yayınevi,

İstanbul.

DOR, Rémy, (1998), Comtınes De Turquıe Türkiye Sayışmaları, Éditions Isis, İstanbul.

DULKADİR, Hilmi, (1989), “Mersin’de Derlenen Tekerlemeler”, İçel Kültürü, S.9, 8-13.

DUMLUCA, Halil, (1976), “Divriği’de Ebe Çıkarma Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.39,

16-17.

__________, (1980), “Tekerlemeli Mektup”, Türk Folkloru, S.9, 20.

DUYMAZ, Ali, (2002), İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler , Ankara.

EKER, Gülin, (1990), Karaören Köyü Folkloru, Ankara, (Yayımlanmamış Lisans Tezi).

ELÇİN, Şükrü, (1968), “Sivas Çocuk Oyunları”, Türk Folklor Araştırmaları, S.229, 5045-

5046.

206

________, (1968), “Sivas Çocuk Oyunları-II”, Türk Folklor Araştırmaları, S.230, 5069-

5070.

________, (1969), “Çorum’da Oynanan Üç Çocuk Oyunu”, Türk Folklor Araştırmaları,

S.245, 5484-5485.

________, (1971),“Erzincan Çocuk Oyunları”, Türk Folklor Araştırmaları, S.266, 6085-

6086.

________, (1990), Türkiye Türkçesinde Maniler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü


________, (2000), Halk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.

ELMASYAZAR, Hüseyin, (1959), “Çocuk Tekerlemeleri Üzerine”, Köy ve Eğitim

Dergisi, S.60-61, 28-29.

ERDENTUĞ, Nermin, (1983), Hal Köyü’nün Etnolojik Tetkîki, Ankara Üniversitesi

DTCF Yayınları, Ankara.

ERDOĞDU, Ata, (1992), Kastamonu Folkloru-I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Kastamonu.

ERTEKİN, Filiz, (1970), “Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.13-14-15, 54-56.

ESEN, Ahmet Şükrü, (1999), Anadolu Türküleri, (Haz. Pertev Naili Boratav; Fuat

Özdemir), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.

ES, Selçuk, (1963), “Konya Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları, S.173, 3253-

3254.

GAZİMİHAL, Râgıp Mahmut, (1960), “Bebek ve Oyun”, Türk Folklor Araştırmaları,

S.130, 2142- 2144.

GENÇTÜRK, İsmail, (1962), “Sorgun Köyü Saklambaç Oyunu”, Türk Folklor


_________, (1952), “Tekerlemeler Nerede Nasıl ve Ne Zaman Söylenir?”, Türk Folklor


GÖKÇEOĞLU, Mustafa, (1987), “Tekerlemelerimiz”, II. Halk Bilimi Sempozyumu,

KKTC Milli Eğitim Kültür Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, Ankara, 194-221.

GÖKŞEN, Enver Naci, (1956), “Tekerlemeler”, Türk Dili, S.54, 367-371.

GÖNÜLLÜ, Ali Rıza, (1998), Alanya Folklorundan Derlemeler, Derya Ofset Matbaacılık,

Alanya.

GÖRKEM, İsmail, (1986), “Adana ve Kahramanmaraş’tan Derlenen Tekerlemeler-I”, Türk

Folkloru, S.82-83, 9-12.

_________, (1986), “Adana ve Kahramanmaraş’tan Derlenen Tekerlemeler-II”,. Türk

Folkloru, S.84, 25-27.

GÖZAYDIN, Nevzat, (1985), “Tekerlemeler, Yanıltmacalar, Çocuk Oyunları”, Türk Dili

(Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı), S.400, 336-343.

__________, (1989), “Anonim Halk Şiiri Üzerine”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II

(Halk Şiiri), S.445-450.

207

GÜNAY, Duygu Arısan, (1980), Keban Baraj Gölü Yöresi Halkbilim Araştırmaları, Orta

Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Ankara.

GÜNDÜZ, İbrahim, (1988), Karapınar Folkloru, Karapınarlılar Yardımlaşma ve

Dayanışma Derneği Yayınları, Konya.

GÜVER, Mehmet, (1970), “Kadirli’nin Aşağı ve Yukarı Karakütük Köyleri Tekerlemeleri”,

Türk Folklor Araştırmaları, S.246, 5003.

HAFIZ, Nimetullah, (1977), “Prizren’de Türk Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.51, 13-16.

HATİBOĞLU, Vecihe, (1981), Türk Dilinde İkileme, TDK Yayınları, Ankara.

İLİÇ, Jarko, (1968), “Yugoslav Folklorunda Türk Dili ve Tekerlemelerinin Tesiri: El Yapımı

Hırvat Bebeklerinin Adlarının Kaynağı”, Türk Folklor Araştırmaları, S.223, 4669-4670.

İNANÇ, Talat, (1971), “Tekerlemeler”, Folklora Doğru, S.12, 16-21.

İŞÇİLER, Salim Sami, (1964), “Tekirdağ’da Çocuk Oyunları”, Türk Folklor


İVGİN, Hayrettin, (1980), “ İki Tekerleme”, Türk Folkloru, S.6, 15.

KADİROĞLU, Mahmut, (1964), “Kolay’dan İlenç, Tekerleme, Maniler”, Türk Folklor


KAPLANOĞLU, Raif, (2001), Orhangazi Folkloru, Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları,

Bursa.

KARTAL, Numan, (1963), “Halk Edebiyatında Tekerlemeler”, Türk Folklor


KAYGILI, Osman Cemal, (1940), “Halk Tabir ve Tekerlemeleri”, Halkbilgisi Haberleri

Mecmuası, Ankara, S.100, 92-96.

KAYA, Doğan, (1940), “Halk Tabir ve Tekerlemeleri”, Halkbilgisi Haberleri Mecmuası,

S.101, 117-121.

________, (1940), “Halk Tabir ve Tekerlemeleri”, Halkbilgisi Haberleri Mecmuası, S.103,

182-184.

________, (1979), “Folklorumuzda Yanıltmacalar”, Sivas Folkloru, S.72-73, 18.

________, (1985), “Sivas Acıyurt Köyü Seyirlik ve Çocuk Oyunları”, Türk Folkloru, S.67,

21-23.

________, (1999), Anonim Halk Şiiri, Akçağ Yayınları, Ankara.

KIRMAN, (Ümral), (1998), Muğla Türküleri (Metin Toplama ve Tasnif), Muğla,

(YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi).

KIVANÇ, İsmail, (1979), Mustafa Mıstık Tekerlemeler, Bük Yayın Dağıtım, İzmir.

KİZİROĞLU, Ilgar, (1947), “Çocuk Masallarından Önce Söylenen Döşemelerden İkisi”,

Türk Halkbilgisi Haberleri, S.125, 28.

KOŞAY, Hamit, (1935), Ankara Budun Bilgisi, Ankara Halkevi Dil Tarih-Edebiyat Şubesi

Neşriyatı, Ankara.

KOZ, M. Sabri , (1971), “Oyun Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları, S.258, 5859-

5860.

208

_________, (1974), “Oyun Tekerlemeleri-I”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 301, 7072-

7073.

_________, (1975), “Oyun Tekerlemeleri-II”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 312, 7374.

_________, (1979), “Ekinözü Çocuk Oyunları”, Türk Folklor Araştırmaları, S.354, 8542-

8543.

LÜLECİ, Zehra, (2003), Afyon İl Merkezinin Halk Edebiyatı ve Folkloru, Muğla,

(Yayımlanmamış Lisans Tezi).

Meydan Larousse, (1969), İstanbul, C.12.

MİRZEYEV, Mikayıl; KULİYEV, Ezizağa, (1992), Azeri Tekerlemeleri, Türk Dünyası

Araştırmaları Vakfı, İstanbul.

Mümtâz Tâlât, (1931), “Kastamonu Çocuk Oyunlarında Sayılan Sayılar”, Halk Bilgisi

Haberleri, S.19, 157-159.

NUTKU, Özdemir, (1997), Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri, Atatürk Kültür Merkezi

Başkanlığı Yayınları, Ankara.

OĞUZER, Şeyda, (1974), “Çubuk’un Kızılöz Köyü’nde Kalaycı Çocuk Oyunu”, Türk

Folklor Araştırmaları, S.302, 7090.

OĞUZOĞLU, Yusuf; ÜSTÜNOVA Kerime, (2002), “Bursa Halk Kültürü”, Uludağ

Üniversitesi I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu, C.2, Bursa, 513-522.

OKAYER, Mevlüt, (1971), “Van Tekerlemeleri”, Halkevleri Dergisi, S. 58, 19.

ONAY, Ahmet Tâlât, (1996), Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, (Haz. Cemal Kurnaz),

Ankara.

ORTA, Nedim, (1967), “Demircidere’den İki Çocuk Oyunu”, Türk Folklor Araştırmaları,

S.210, 4307-4308.

ÖNAL, Mehmet Naci, (2002), “Türkçe’nin Eğitimi ve Öğretiminde Oyun Tekerlemelerinin

Yeri ve Önemi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.9, 133-149.

ÖRNEK, Sedat Veyis, (1979), Geleneksel Kültürümüzde Çocuk, Türkiye İş Bankası

Kültür Yayınları, Ankara.

ÖZEN, Kutlu, (1977), “Sivas ve Çevresinde Çocuk Oyunları -9-”, Sivas Folkloru, S.49, 17-

18.

______, (1977), “Sivas ve Çevresinde Çocuk Oyunları -11-”, Sivas Folkloru, S.51, 18.

______, (1977), “Sivas ve Çevresinde Çocuk Oyunları -12-”, Sivas Folkloru, S.52, 21-23.

ÖZERGİN, M. Kemal, (1967), “Elim Elim Epelek Oyunu”, Türk Folklor Araştırmaları,

S.219, 4563-4564.

ÖZİÇ, Nevin, (2000), Ula Merkez ve Gökova (Akyaka) Beldesi Folkloru, Muğla,

(Yayımlanmış Lisans Tezi).

ÖZHAN, Mevlüt, (1997), Türkiye’de Çocuk Oyunları Kültürü, Ankara.

ÖZKAN, İsa, (1991), “Yalanlamalar ve Tekerlemeler”, Türk Kültürü, S.341, 21-33.

209

ÖZSEVEN, Adil, (1945), “İstanbul’da Çocuk Oyunları”, Folklor Postası, S.6, 12.

ÖZTELLİ, Cahit, (1958), “Çocuk Oyunlarında Ebe Çıkarma Tekerlemeleri”, Türk Folklor


________, (1958), “Çocuk Oyunlarında Ebe Çıkarma Tekerlemeleri”, Türk Folklor


ÖZTÜRK, Cafer, (1961), “Şeyh Osman Köyünde Çocuk Tekerlemeleri”, Türk Folklor


PEKSÖZ, Fatih, (2001), Konya İli Halkiyyât ve Harsiyyâtı-II, Muğla, (Yayımlanmamış

Lisans Tezi).

SAATÇİ, Suphi, (1992), “Kerkük’ten Derlenen Çocuk Oyunları”, IV. Milletlerarası Türk

Halk Kültürü Kongresi Bildirileri (Halk Müziği, Oyun Eğlence), C.III, Kültür Bakanlığı Halk

Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 229.

SAKAOĞLU, Saim, (1973), “Folklor ve Halk Edebiyatı Arasındaki Münasebetler”, Türk


SAKAOĞLU, Yurdanur, (1980), Çocuklara ve Gençlere Oyunlar ve Eğlenceler, Kültür

Bakanlığı Yayınları, Ankara.

SARIKAMIŞ, Veli, (1977), “Harput’ta Masal Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.49, 15-16.

SAYLIK, Ömer, ( 1999), Burdur/Bucak/Uğurlu ve Yuva Köylerinin Halk Edebiyatı

Ürünleri ve Folklorik Unsurları, Muğla, (Yayımlanmamış Lisans Tezi).

SEZGİN, Dinçer, (1959), “Tekerlemeler”, Türk Dili, S.88, 207-211.

SURAL, Mahmut, (1965), “Konya Türkü ve Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları,

S.196, 3917.

SÜMER, Mehmet Kadri, (2002), Portakalı Soydum Başucuma Koydum Tekerlemeler,

Bilgi Yayınevi, Ankara.

ŞAHİN, Hüseyin, (1989), “Morhaham Çocuk Oyunlarında Ebe Seçimi (Sayışmalar)”, Türk

Folklorundan Derlemeler, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara, 233-

239.

ŞENBAY, Nüzhet, (1993), Söz ve Diksiyon Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.

ŞENKAYA, Mehmet, (1999), Çevremizde Söylenen Tekerlemeler, Milli Eğitim Bakanlığı

Yayınları, İstanbul.

Şemsettin Sami, (1989), Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul.

Şevket, (1934), “Trabzon Tekerlemeleri”, Halk Bilgisi Haberleri, S. 35, 319.

TALAT, Mümtaz, (1931), “Kastamonu Çocuk Oyunlarında Sayılan Sayılar”, Halk Bilgisi

Haberleri, S.19, 157-159.

TAN, Nail, (1981), Çocuklarımıza Folklor Hazinelerimizden Seçmeler, Ankara.

________, (1999),“Türkiye Türkleri ile Gagauz Türklerinin Çocukluk ve Gençlik Dönemi

Oyunları Arasındaki Benzerlikler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi III, Ege Üniversitesi Türk

Dünyası Araştırma Enstitüsü Yayınları, İzmir, 199-206.

210

TATÇI, Mustafa, (1986), “Tekerleme Geleneği ve Silvan’da Söylenen Çocuk Tekerlemeleri”,

Türk Folkloru, S.89, 25-26.

TEKİN, Arslan, (1995), Edebiyatımızda İsimler ve Terimler Sözlüğü, Ötüken Yayınları,

İstanbul.

The Oxford Dictionary Of Nursery Rhymes, (1998), (Edited by Jona and Peter Ople),

Oxford Universitiy Press, Walton Street , Oxford.

TOKMAKÇIOĞLU, Erdoğan, (1983), Çocuk Oyunları Tekerlemeler, Bilmeceler, Esin

Yayınevi, İstanbul.

TOYGAR, Kamil, (1960), “Üregil’de Çocuk Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları,

S.127, 2091.

________, (1976), “Çocuk Edebiyatının Kaynağı Folklor”, I. Uluslararası Türk Folklor

Kongresi Bildirileri, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Başkanlığı Yayınları, 342.

TUĞRUL, Mehmet, (1977),“Çal Köylerinden Derlenmiş Türkü, Mani, Ninni, İlahi ve

Tekerlemeler Üzerine”, Türk Halkbilim Araştırmaları Yıllığı, Ankara, 233-287.

________, (1978), “Mahmutgazi Köyü’nden Derlenmiş Oyunlar:2”, Türk Folklor


TURHAN, Salih, (2003), Meşhur Olmuş Türkülerimiz, Alfa Yayınları, İstanbul.

Türk Ansiklopedisi, (1982), “Tekerleme” maddesi, (Haz. Hasan Özdemir), Ankara, C.31.

Türkçe Sözlük, (2005), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, (1998), Dergâh Yayınları, İstanbul.

Türk Dünyası El Kitabı, (1992), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, C.III, Ankara.

TÜRKİÇİN, Bilge, (1971), “Kandıra Tekerlemeleri”, Folklor, S.19-22, 83-87.

_________, (1974), “Çocuk Oyunları ve Tekerlemeleri”, Boğaziçi Üniversitesi Halk Bilimi

Yıllığı, İstanbul, 48-131.

URAL, Yalvaç,(1999), Dil Çevirmece Sayışmaca Tekerleme, Aksoy Yayıncılık.

USLU, Mustafa, (1989), “Yozgat Tekerleme ve Şaşırtmacaları”, Folklor, S.38, 26-30.

UYGUNER, Muzaffer, (1957), “Kandıra’da Çocuklardan Derlenen Demet”, Türk Folklor

Araştırmaları, S,94, 1503.

__________, (1959), “Çocuk Tekerlemeleri Üzerine Bir Kitap”, Türk Folklor


__________, (1984), “Yugoslavya’dan Derlenen Çeşitli Halk Ürünleri”, Türk Folkloru,

S.64, 25.

UYTUN, Göktürk Mehmet, (1993), Tekerlemeler, Cantekin Matbaacılık, Ankara.

UZ, Mustafa, (1954), “Çukurova’dan Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S.63,

1006.

ÜNLÜER, Ayşe, (1961), “İstanbul Çocuk Oyunları”, Türk Folklor Araştırmaları, S.145,

2462.

ÜNSAL, İrfan, (1987), “Su Şehrinde Derlenen Çocuk Tekerlemeleri”, Türk Folklorundan

Derlemeler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dizisi Yayınları, Ankara, 203-208.

211

Webter’s New İnternational Dictionary Of The English Language, (1957), G&C Merrian

Company Publishers, Springfield, Mass USA, 2665.

VÂHİT, (1934), “Bolu’da Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.34, 293-296.

______, (1934), “Bolu’da Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.39, 52-56.

VARLIK, Bülent, (1973), “Ermenek’ten Sayışmacalar ve Tekerlemeler”, Türk Folklor


YALMAN (YALKIN), Ali Rıza, (1977), Cenupta Türkmen Oymakları II, Ankara.

YARDIMCI, Mehmet, (1999), Türk Halk Bilimi ve Edebiyat Araştırmaları, Ürün


YARDIMCI, Mehmet; TUNCER, Hüseyin, (2001), Çocuk Edebiyatı, Dokuz Eylül

Yayınları, İzmir.

YENER, Cemil, (1975), “Hatay’dan Gelenekler Tekerlemeler”, Türk Folklor

Araştırmaları, S.307, 7236, 7237.

YETİŞ, Kâzım, (1993), Bir İstanbul Hanımefendisi Samiha Ayverdi, (Türkçe’nin

Nakışları, Atasözü-Deyimler-Tekerlemeler), Kubbealtı Yayınları, İstanbul.

YETİŞEN, Rıza, (1978), “Naldöken Tahtacılarında İnançlar, Bilgiler, Tekerlemeler”, Türk


YILDIZ, Yusuf, (1985), “Kars’a Özgü Tekerlemeler”, Türk Folkloru, S.6, 15.

YILDIZ, Yıldırım, (1999), Ödemiş ve yöresi Folkloru, Muğla, (Yayımlanmamış Lisans

Tezi).

YÜKSEL, Avni, (1965) “Akdağmadeni’nden Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları,

S.191, 3770.

________, (1965) “Akdağmadeni’nden Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S.195,

3874-3875.

YILDIRIM, Ali, (1998), Çayeli Yöresinde Halk Edebiyatı Ürünleri ve Folklorik

Unsurlar, Trabzon, (Yayımlanmamış Lisans Tezi).

YILDIRIM, Selçuk, (2003), Tekerleme Şekerleme, Uğur Böceği Yayınları, İstanbul.

212

KAYNAK KİŞİLER

1 . ÖNAL, Mehmet Naci, Muğla Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı

Bölümü, Öğretim Üyesi, (özel arşivi).

2 . SARIKAYALI Attila, Kuş Dili Eğitim Merkezi eğitmeni, (özel arşivi).

DERLEMECİLER

3 . BAKIRCI Selahattin, 1982 Adıyaman doğumlu, Muğla Üniverstesi, Türk

Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğrencisi.

4 . DEMİRTAŞ Kubilay, 1991 Muğla doğumlu, ortaöğretim öğrencisi.

5 . GÜLER Despina, 1995 Muğla doğumlu, ilköğretim öğrencisi.

213

TEKERLEMELERİN DİZİNİ

A. ALFABETİK GENEL DİZİN

Tekerlemenin İlk Dizesi: Tekerleme No:

A a asma, 264

A a asma, 265

A alaylar a bulaylar, 229

Abana’dan Adana’ya…, 366

Aç at yol almaz…, 367

Aç kapıyı bezirgân başı, 320

Aç kilit, 355

Açıl susam açıl, 343

Adam adamı…, 368

Âdeme âdem gerektir…, 369

Adın ne, 342

Ağacın altında bir tırtıl…, 370

Ağaçta dut, 317

Ağaçtaki yemişleri toplayalım…, 371

Ağlama yavrum ağlama, 272

Ah benim turnam, 226

Ah ne süslü kelebek, 168

Ahırda beş boz başlı…, 372

Ahmedi medi, 285

Ahmetle Mehmet mahkemeye…, 373

Ak balkabak boz balkabak…, 375

Ak kabak, 72

Akan bakan bekriko, 39

Akdeniz, Karadeniz, 269

Aksak sarı sarsak…, 376

Aksaray’da akar çeşme…, 374

Akşam ebesi, 243

Al kardeşim, 239

214

Al şu bir sahan paçayı…, 378

Al şu takatukaları…, 379

Ala bala, 120

Albo İstirbo, 54

Aldım verdim, 188

Ali Ekber, 262

Ali Veli, 38

Allah adıyla başlayalım, 169

Allahlık billahlık, 73

Allı kiraz, 165

Allı pulak, 63

Almanya’dan avdet eden…, 377

Altı kere altı otuz altı, 287

Altmış yetmiş, 9

Ambara vurdum bir kilit, 237

Ambara vurdum bir tekme, 234

Amca çarşıda koza…, 380

Amcam bir araba alıp, 381

Ana bene, 121

Analıç, 137

Anam bağda, öküz dağda…, 382

Anan nerde doğurdu?, 318

Annem yoğurt getirdi, 354

Anya manya kumpanya, 99

Anya manya, 55

Anyalı , 14

Arabacı Mahmut, 322

Arabanın tekeri, 11

Arabistan buğdayları, 119

Ark ağır ağır akar…, 383

Astım mastım, 190

Atı almalı nallamalı da mı…, 384

Attım tuttum, 189

215

Av avlama, 186

Avalama tavalama, 122

Ay dede Ay dede, 302

Ayağımın altı çamur, 240

Ayağımın altında çağala, 250

Ayağımın altında davul, 241

Ayağımın altında ne var?, 357

Ayağımın altında ne var?, 358

Ayağımın altında ney?, 359

Aydede keçin nerede gezer?, 340

Aydın’da incir, 298

Ayı gördüm Allah, 292

Ayıp ettin Şemsettin, 258

Ayşe Fatma dinkilim…, 385

Az kaz uz kaz…, 386

Babaeskili babacan Bahri…, 387

Babam yoğurt getirdi, 138

Bak ağzıma eğriyse eğri de…, 388

Bakir beldenin bükümlü…, 389

Bala tadı baldadır…, 390

Baldıran dalları ballandırılmalı mı…, 391

Balı pekmezi bize, 246

Balkonda hopla, 289

Balkondan atladım, 187

Balonların sarısı, 25

Barni Barni Moloztaş, 311

Bastım kestim, 191

Baş mı ak…, 392

Başım başım başında, 268

Be birader buraya bak…, 393

Bedi co, 45

Bel başının otu…, 397

Ben bademe baktım…, 394

216

Ben beni, 193

Ben diyorum Ankara, 261

Benden olan bana gelsin, 185

Beni beğenmeyen mestan…, 395

Benim bir parmağım…, 396

Benim bir yeşil zurnam var, 215

Beş kere beş yirmi beş, 259

Bıldır, bir bıldırcına…, 398

Bıtırak bıtırak, 245

Bim bom bim bom, 123

Bindim erik dalına, 362

Bir armut kestim, 181

Bir ben do, 124

Bir berber bir berbere…, 399



Bir cam, 171

Bir çömlek yoğurdum var…, 402

Bir dalda kırk kartal…, 403

Bir derede eşek eti…, 404

Bir derede kuzu eti…, 405

Bir gün bir gün bir çocuk, 224

Bir iki na çukur, 36

Bir iki dingilden, 182

Bir iki üç …on, 48

Bir iki üç buçuk, 65

Bir iki üç dört beş altı yedi, 37

Bir iki üç dört beş altı yedi, 66

Bir iki üç dört beş, 43

Bir iki üç sayalım, 305

Bir iki üç, 194

Bir iki üç, 252

Bir iki üç, 35

217

Bir iki, 113

Bir iki, 178

Bir katır var, bir satır…, 406

Bir kedi varmış, 90

Bir lafı söylemeli…, 407

Bir para, 173

Bir para, iki para…, 408

Bir pirinci birinci buluşta…, 409

Bir tarlaya kemeken ekmişler…, 410

Bir taş attım, 102

Bir, 118

Bir, iki, üç, dört, 112

Bir, iki, üç, dört, beş, 233

Bir/iki/ üç/ …dokuz, 62

Bircik ikicik üçcük, 101

Bircik ikicik üçcük, 98

Birden ikiden, 100

Birdir bir, 232

Birdir bir, 238

Birdu birdu bir alti, 23

Birem birem, 153

Birem birem, 154

Birem birem, 170

Birem ikem, 19

Biren biren, 162

Birim birim bir altı, 24

Birim çelik dibinde…, 411

Birinciliğine, 16

Birlim binek, 231

Birlim, 236

Bisiklete bindim, 115

Bisiklete binersin, 271

Biz yedi cüceleriz, 206

218

Bizde bize biz derler…, 412

Bizim bahçede yılan, 270

Bol bol yiyen…, 413

Bom bom portakali, 83

Boncuklarım döküldü, 135

Boşu beş tas…, 414

Bu bankaya eski veznedar…, 415

Bu duvarı malalamalı mı…, 416

Bu evi yıkıp yapsak da mı…, 417

Bu harmanı yabalamalı mı…, 418

Bu kapıyı sürmelemeli mi…, 419

Bu masayı muşambalamalı mı…, 420

Bu odayı badanalamalı mı…, 421

Bu tarlaya da bir çinik…, 422

Bu terecede dört gök börk…, 423

Bu yapıyı yıkıp yapsak da mı…, 424

Bu yoğurdu mayalamalı…, 425

Bulut gider Şama, 290

Buraya bir kuş gelmiş, 212

Can can çikolata, 335

Cansız Cemil ceset Cemal’in…, 426

Caylanırım cuylanırım…, 427

Cebirci Cabir camiinin…, 428

Cemil, Cemile,Cemal, cumaları…, 429

Ceviz adam, ceviz adam, 216

Cırcır böceği çeneli ciciannenin…, 430

Cuma günü olmaz…, 431

Cücü çinici celâlli hoca…, 432

Cücük cücük cümene, 139

Çal kapıyı, çevir mandalı, 230

Çalçene çalgıcı çingene…, 433

Çalı çırpı, 58

Çanaklıda çanak var, 291

219

Çapa çapa çaydan geçti…, 434

Çarık, çorak, dolak…, 435

Çarşıda hamam, 301

Çat burada, çat kapı…, 436

Çatalağzında çatalsız Çatalcalı…, 437

Çatalca’da çarpık çoban…, 438

Çatalca’da çatal çoban…, 439

Çatalca’da topal çoban…, 440

Çatlak patlak, 228

Çattım çattım çapkına, 204

Çekoslovakyalılaştıramadık…, 441

Çetir çetir çetene, 161

Çık çıkalım çardağa, 176

Çın çın çınaltı, 68

Çıt pıt, 52

Çıt pıt, 74

Çıt pıt, 92

Çıtırpıtır hanımın çıtıpıtı…, 442

Çift civciv, çift çift civciv…, 443

Çift cüce, çift çift cüce…, 444

Çiftçi çiftin çiftledi…, 445

Çin pon, 211

Çul ardından çomak…, 446

Çuvalda un, 275

Dadaloğlu Darende’den dertop…, 447

Dadaylı dadımın Dodurgalı…, 448

Dağdan indi on beş…, 449

Dalda erik, 255

Dam dam damalı, 75

Dama çıktım çalı kırdım, 129

Dama girmez, saman yemez…, 450

Dambır dumbur nerede…, 451

Damdan bir damla düştü…, 452

220

Damla damla göl olur…, 453

Dan dan, 214

Danseki darıseki, 207

Dârı dünyada delilerle…, 454

Dayımın oğlunun adı Memiş, 273

Dazlak dişlek davulcu…, 455

Dede!gönlün nerde?, 326

Değirmencinin biri…, 457

Değirmene girdi köpek…,456

Del deste, 339

Demirciler demir döver tunç olur, 196

Denizi çorba ettik…, 458

Derdim var dert dert üstüne…, 459

Dereden siz gelin…, 460

Derenin bu başına ektim…, 461

Derman dedim dert oldu…, 462

Deveci deveci, 337

Deveye biner misin?, 331

Dım dım da dım dım…, 463

Dibi kovuk, kabuğu kalın…, 464

Didim didim dit dedim…, 465

Do re mi fa sol la si, 312

Doğan doğandan tatlı…, 467

Doğurdum çağa oldu…, 466

Doktor gelir tık tık, 282

Doktor gelir tık tık, 97

Dokunma, 95

Dolapta pekmez, 150

Dolu taş boşa…, 468

Dom dom kurşunu düm düm…, 469

Dört deryanın deresini…, 470

Durdu durdu da…, 471

Dükkânı aç bakalım, 202

221

Ebe ebe gel bize, 87

Ebe ebe ne arıyorsun?, 330

Ebe tarlana tavuk geldi, 334

Ebeleme debeleme, 49

Edeleme, 184

Edepli edebi edepsizden…, 472

Edin nene, 30

Edin nine bedin nine, 76

Efsun Gandi, 144

Ekmeği ekmekçiye ver…, 473

Ekmek Dağı ekmek olsa…, 474

Ekmek , 50

El başım, 4

Elâlem bir ala dana aldı…, 475

Elem bellem, 156

Eleşkirtli eleştirmen Eşref…, 476

Elif be te se, 266

Elim elim epelek, 34

Elim elim epenek, 172

Ellem bellem, 125

Ellem büllem epelek sepelek, 82

Eller bazlamalandı da…, 477

Eller dana almış danalanmış…, 478

Eller dinlendi de…, 479

Eller lahana almış lahanalanmış…, 481

Eller pekmezlendi de…, 480

Eller tere terelenmiş…, 482

Ellim mellim, 166

Elma yedi, 33

Elmalar yedi buçuk, 26

Emiş “emin”le memiş “Mehmet”…, 483

En ti ta, 155

En, 46

222

Endeki yemek pişmemiş, 222

Ene den turuva, 51

Ene mene dosi, 103

Ene mene, 126

Ene mene, 134

Ene mene, 159

Engi mengi, 104

Engik mengik, 105

Enna menna, 127

Erkek kel kör kirpi dişi kel kör…, 484

Erkeklerin (kızların) içinde, 277

Erzurumlu Efruz efendinin…, 485

Esi mes, 56

Eski dostum gelsene, 227

Eteneke meteneke, 77

Ettike, 140

Ev ardına arpa ektim…, 486

Evde cak cak, 276

Eveleme debeleme, 28

Eveleme develeme, 148

Evimizin ardında bir çam…, 487

Evli evine, 247

Evli evine, 249

Evlidali mevlidali, 209

Ey aksak aşçı Hasan…, 489

Ey aşçı Abbas…, 488

Ezineli Emin emminin…, 490

Fakır halamın alkara…, 491

Falcı falcıya fend…, 492

Falezli falçatanın figan eden…, 493

Farfaracı Fikriye ile favorili…, 494

Fatma fas, 313

Fermanlı fabrikatör Fuat Fatin…, 495

223

Fındık fıstık, 149

Fış fış kayıkçı, 205

Fış fış kayıkçı, 223

Fil filince, 20

Fillice, 91

Gagavuz kuşunun gagası…, 496

Gapı gıcırtıcılandırıcılardan mısınız…, 498

Gara gara gartallar…, 497

Geldin geldin gelme…, 499

Gelirse hana boş…, 500

Gemerek’ten Gediz’e gelen…, 501

Gerekli gereksiz ve gereğine…, 502

Getirince el getirir…, 503

Gökte ne var?, 341

Gökten bir kuş uçar, 5

Götür küpü dök küpü…, 504

Gözlemecinin gözlüğü gözcünün…, 505

Gurbet elde bir iş geldi…, 507

Guyuya indim silindim…, 506

Gül dibi gibi, bülbül dili…, 508

Gül güllükte…, 509

Gün gel gün gel, 299

Güneyli girgin gammaz Gâlip…, 510

Güreşte galip gelen Gelibolulu…, 511

Ha bir, ha iki, ha üç, ha dört, 41

Hacı Hacı, 336

Hahamhanede hahambaşı…, 514

Hakim hakem…, 512

Hakkı Hakkı’dan hakkını…, 513

Ham pazar ekmeği ekmeği, 201

Hamam evi yayıl, yayıl, 195

Hamam önüne vardın mı?, 352

Handan girdim, 79

224

Haneler haneler, çingene haneler, 329

Hangi renkten istersiniz, 106

Hapı yuttu Haldun…, 515

Haraya girdim, sildim…, 516

Hasesi hüsesi, 71

Havada ay, 256

Havada bulut, 208

Hayırlının hayrına…, 517

Hayrabolulu Hamamizâde Hâmit…, 518

Hendek mendek, 18

Her kadın hanesinin…, 519

Her kim gitmez evine, 242

Herkes evine teker teker, 244

Herkes evine, 248

Herkes evine, 251

Herkes gayganalandı da…, 520

Herkes lahana alıp lahanalanmış…, 521

Herkes mıhlamalandı da…, 522

Hey vurani vurani…, 523

Hımhım ile burunsuz…, 524

Ho, horizon, 10

Hop hop kadife, 350

Hopalı Hamit’in hop hop…, 525

Iğdır’ın ığıl ığıl akan…, 526

Issız Sivrihisar‘ın sarsıntısız…, 527

Istıkbebe loli, 107

İbibiklerin ibibiklerini…, 528

İbiş ile Memiş mahkemeye…, 529

İbiş’le Memiş, iş miş dememiş…, 530

İğne attım denize, 89

İğne battı, 110

İğne battı, 254

İğne iğne, 163

225

İğne iplik, 31

İğne iplik, 8

İğne iplik, 84

İğne iplik, 96

İğnem düştü yakamdan, 78

İğnem miğnem, 32

İki emini bir…, 531

İki gemi geliyor, 363

İkiti pikiti şikiti ma, 80

İlle samur samur diye…, 532

İller bazlama yapmış da…, 533

İller dizlemelendi de…, 534

İn min ucu dil, 59

İn min , 114

İnbom bom, 160

İnci minci, 6

İnciz minciz, 142

İndiri mindiri, 108

İngili mingili boftina, 47

İni mini dudu mini, 57

İnne mine, 29

İp ip bilmeden, 164

İsa Musa köse…, 535

İstediğini söyleyen…, 536

İsveç Norveç Danimarka, 306

İş ister işten…, 537

Jamaika’dan jetle gelen…, 538

Japon jiletlerinde…, 539

Jurnalcı Jale ile jeneratörcü…,540

Kabaramazsın kel Fatma, 278

Kadifeci güzeli, 219

Kâğıtnâme’de kule kapısındaki…, 541

Kağızmanlı Kemal…, 542

226

Kahve tütün…, 543

Kalbur tekerlendi..., 544

Kambur Kadriye kavanozu…, 545

Kapı ardında yarım yağlı…, 546

Kapı arkasına yalak koydum…, 547

Kapıyı kıcır gattırıcılardan mısın…, 548

Kar yağıyor, 300

Kara ağaç, kara ağaç…, 549

Kara burunlu kabadayı Kadir…, 550

Kara kara kartallar…, 551

Kara kış karlı dağı karla…, 552

Kara kızın kısa kayışını…, 553

Kara üzümün…, 554

Karaoğlan dediğin bir kara uşak, 274

Karga karga gak dedi, 179

Karşıdaki köprünün altında…, 555

Karşıdan gelen sekil sekiz…, 556

Kartal kalkar dal sarkar…, 557

Kasımda, Kâzım’la Kasım dayım…, 558

Kaşığım kaşıktır, yağlı pilava…, 559

Kaynana Kars’a, 294

Kaynayan kazan…, 560

Kayseri’nin kazasında Kazancılar…, 561

Keçi keçi me, 286

Kel keyfince kendi düşer…, 562

Kelkit’te kekliler Kesmik’e…, 563

Kendirli’den kemençeci…, 564

Keskin kılıç kınını…, 565

Keşkekçinin keşkeklenmemiş…, 566

Kıkırdadın da mı kurudun…, 567

Kınıklı kılıbık kırpıntı…, 568

Kırıkhan’daki kırıkçı çıkıkçı…, 569

Kırk kantar kırkar kırkar…, 571

Kırk kartal, kırk kanadı…, 572

227

Kırk kartal, kırk kanadı…, 573

Kırk küp kırkının da…, 574

Kırk küp, kırkı da kulpu…, 570

Kırk okka Antep baklavası…, 575

Kırk tepsi Antep helvası…, 576

Kırk yılın başı, 577

Kırmızı balık gölde, 315

Kızın adı Hediye, 111

Kilisli kikirik kilimci…, 578

Kim osurdu?, 152

Kim tıskırdı?, 319

Kin kin ta, 128

Kireç kuyusunda iniş var, 295

Kirişten kirişe kadın adımcı…, 579

Komşu komşu huu, 349

Komşu!... Komşu!, 351

Kökte ne var?, 321

Köpek nece konuşur?, 332

Köprü altında serçecikler…, 580

Kösem kösem, 210

Kötü bu kötü…, 581

Kuk kuk du, 263

Kutu kutu pense, 203

Kuzu kuzu me, 86

Küçük asger küçük asger, 200

Küçük dostum gelsene, 213

Küpe küp deyince…, 582

Kürek sapı uzun olur…, 583

Kürekçi küsküyle değil…, 584

Kürkü mürkü, 288

Kürkü yırtık kel kör erkek…, 585

Kürsü etrafında dizelenirler…, 586

Küsketen küser misin?, 1

228

Lâf lâfı açar…, 588

Lâfın azı özü…, 587

Lahana, kabak, 280

Lâleler lalamın elinde…, 589

Lârendeli Lâla Lûtfi Paşa’nın…, 590

Lehistanlı langır lungur…, 591

Leyleğin ömrü lâk lâkla…, 592

Leylek kafasını kaldırmış kaldırmış, 147

Leylek leylek havada, 267

Leylek leylek lekirdek, 22

Leylek leylek, 116

Lüpçüler, lütfen lüzumlu…, 593

Makas makas makitas, 175

Mangal kıvılcımlatıcılarından…, 594

Marifetli Melâhât’in merkezdeki…, 595

Masal masal maliki, 21

Masal masal maliki, 347

Mehmet’le Mahmut mahkemeye…, 596

Melek, elek eleye eleye…, 597

Mendilim menevişli…, 598

Menemenli Naime nine…, 599

Mercimek mi gölsemiş…,600

Mudurnu’nun Aslıyok Mahallesi’nden…, 601

Mustafa mıstık, 296

Muş Paşası…, 602

Müsliften medet…, 603

Müthiş Müfit Merdoğlu…, 604

Nal mık, 60

Naldırnaç kıldırgıç, 225

Nankör nalbant nalları…, 605

Nargilemin altı derya…, 606

Nazilli’nin nazik nanikçileri…, 607

Ne at kaç…, 608

229

Ne cezveyi köpürdetebildim…, 609

Nerden geldin, ordan çık, 40

Nerdeydin kızım, 364

Nerdeydin kızım?, 361

Nereden geliyorsun?, 353

Nobran Nadi Nadir’in…, 610

O mo kara do, 85

O mo karado, 109

O mo viran,7

O mo, 146

O o liro, 145

O o makine, 15

O piti piti, 151

O piti piti, 93

O yalan bu yalan…, 611

Oğlum oldu oydu beni…, 613

Oko moko, 88

Olmaz olmaz deme…, 612

Om bom, 131

On yirmi otuz kırk …yüz, 253

On yirmi otuz kırk…yüz, 67

Oo Mercan, 94

Oo, oo ondurma, 136

Ödemiş dedikleri, 303

Ödemiş’in unundan, 304

Öküz ölür gönü kalır…, 614

Özbekköyün özbeöz…, 615

Parayı paraya verin…, 618

Pasaklı pinpon pislikten…, 616

Paşa tasıyla taşa taşa…, 617

Pati jo, 70

Pazara gidelim, 217

Pazara gidelim, 218

230

Pazara gittim, 167

Pembe pembe pens var, 81

Penceredeki tekir kedi…, 619

Petijan kıramada, 69

Petijoli pem pem, 61

Pinokyo Pinokyo, 141

Pireli peyniri, perhizli pireler…, 620

Portakalı soydum, 177

Portakalı soydum, 44

Portakalı soydurdum, 17

Puf Katarina, 132

Ramazan’da Rizeli Remzi…, 621

Retkit Mahallesi, 307

Rüzgâra tüküren kendi…, 622

Sabri pabucu yarım, 2

Saç baş, 42

Saç sakal kar sanki…, 623

Saçmalamalı mı…, 624

Sandan, 130

Sandığımda bin akçe, 180

Sapan akan, 3

Sarı Dayı Sarı Dayı…, 625

Saza sazla, söze sözle…, 626

Sedat Tınaz’ın bütün tasası…, 627

Seke seke ben geldim, 328

Seke seke ben geldim, 333

Sen ağa ben ağa…, 628

Sen seni bil sen seni, 279

Seni kim vurdu, kim vurdu?, 199

Sepet sepet yumurta, 297

Serçe ile söyleşenin…, 629

Sıcak ekmek pekmezsemiş…, 632

Sipsim haydi çık, çık, 284

231

Sivrihisarlı simitçi Sâlim’le…, 634

Siz bizim hımsımızmışsınız…, 635

Sizin bacaya konmuş allı ballı…, 630

Sizin damda var beş boz başlı…, 631

Sizler de çekoslavaklaştıramadık…, 633

Soğan sarımsak, 348

Soğutulmuş üç tunç tas has …, 636

Soğutulmuş üç tunç tas…, 637

Sol sa sol sa, 283

Sonbahar geldi, 220

Söyle kızım kızına…, 638

Su şişesi…, 639

Sudan çıktı iki su şadısı…, 640

Süt pişti mi?, 344

Şampanya sulu bamya, 13

Şapka fesin yanında…, 641

Şartlı Şaban Şarkışlalı…, 642

Şemsi Paşa Pasajında…, 643

Şeytan aldı götürdü, 308

Şeytan da şeytan amma…, 644

Şinasi şu senin…, 645

Şiş şişeyi şişlemiş, şişe…, 647

Şiş şişeyi şişlemiş…, 646

Şişçi Seyyid…, 648

Şu ağacı budamalı mı…, 649

Şu ateşi kıvılcımlandırmalı mı…, 650

Şu benim elimdeki şimşir…, 651

Şu çaydan ben bir tepsi…, 652

Şu çit kimin? Çötenin…, 654

Şu çocuğu gıdıklasak da mı…, 653

Şu depeden bi güdül…, 655

Şu di leblebi, 133

Şu duvarı badanalamalı mı…, 656

232

Şu kapıyı açmalı ama…, 657

Şu karşıda bir kuru dal…, 661

Şu karşıda dibi dubu kara…, 659

Şu karşıda kuru kavak …, 658

Şu karşıda kuru kavak…, 660

Şu köşe yaz köşesi…, 662

Şu köşe yaz köşesi…, 663

Şu ne?, 356

Şu resmi çerçevecide…, 664

Şu şasanın serili serseri…, 665

Şu tarlaya eğir kükürt ektim…, 666

Şu tesbihi imamelemeli mi…, 667

Şu yamayı şu köseleye…, 668

Şu yoğurdu sarımsaklasak…, 669

Şuraya bir camış basmış…, 670

Tah taraba, 53

Tak tak, 338

Tas tus, 158

Taşlıtarla’daki terasta…, 671

Tazıya tavşanı tutturan…, 673

Teke teke ton paşa, 183

Tencere tava her biri…, 672

Testim kırıldı, 117

Tık tık, 327

Tık tık…, 365

Tıngır elek tıngır sac, 257

Titiz, temiz, tendürüst dadım…, 676

Topal Talip’le Tophaneli…, 674

Tophaneli topal topçu…, 675

Türküm doğruyum, 316

Tütün tüttürmez…, 677

Uç uç böçeğim, 281

Uluborlulu uykucu utangaç…, 678

233

Ulukışlalı kul Lütfi…, 679

Umdum umdum…, 680

Uykucu Ülkü, ucu tüllü…, 681

Uzun urgan, 345

Uzun urgan, 360

Uzun uzun urgan, 346

Üç tas has…, 682

Üç tunç tas…, 683

Ünyeli olmakla ünlü Ümit…, 684

Üstü üç taşlı…, 685

Üşüdüm üşüdüm, 174

Üşüdüm üşüdüm; a benim canım üşüdüm, 325

Üşüdüm, üşüdüm, 235

Ver Allah’ın verdiğine…, 686

Vırvırcı Vedia ile vıdı…, 687

Ya şunda, 143

Ya şunda, 157

Ya şunda, 64

Ya şundadır ya bunda, 12

Ya şundadır, ya bunda, 27

Yağ parası, 314

Yağ satarım, 198

Yağ satarım, 221

Yağ satarım, bal satarım, 197

Yağmur yağarsa raylar…, 688

Yağmur yağıyor, 293

Yalancıoğlu yalıncık…, 689

Yamaçta bir horoz kuyruğunu…, 690

Yavrum anan koca mı gördü, 309

Ye beni, 192

Yedi kere yedi kırk dokuz, 260

Yel yepelek yelken kürek…, 691

Yerde ne var?, 323

234

Yerde ne var?, 324

Yoldan gelir beş eşekli…, 692

Yörük yörük yürüdü, 310

Zâlim zulmünü zulmette…, 693

Zaman saman satar…, 694

Zammı izâm edip zemmetmeli…, 695

Zemzemedeki zemzem…, 696

Zeyrek’teki zelzeleden sonraki…, 697

Zır deli zırzır deli…, 698

Zifirci Zakir zehir içip…, 699

Zonguldaklı Zaloğlu Zühre’nin…, 700

235

B. TEKRARLAMALI KALIPLAR DİZİNİ

1. İkili Tekrarlamalı Kalıplar: A1A2

A alaylar a bulaylar, 229 / 1 / 7

Al horoz, al horoz, 235 / 15

Ay dede Ay dede, 302 / 1

Ben beni, 193 / 1

Ben de beni, 193 / 2

Bim bom bim bom, 123 / 1

Birem birem, 153 / 1; 154 / 1; 170 / 1

Biren biren, 162 / 1

Bıtırak bıtırak, 245 / 1

Ceviz adam, ceviz adam, 216 / 1

Çınaltıdır çınaltı, 68 / 2

Dan dan, 214 / 1

Didi didi, 146 / 4

Dingili göz dingili göz, 291 / 2 / 4

Ebesin ebesin, 87 / 4

Evli evine, 247 / 1; 249 / 1

Falan falan, 204 / 3

Gülü gülü, 144 / 2

Gün gel gün gel, 299 / 1

Happur happur happur happur, 217 / 6; 218 / 6

Hiken hiken, 162 / 2

İğne iğne, 163 / 1

İkem ikem, 153 / 2; 170 / 2

Kandıdı kandıdı, 183 / 12

Kara çiçi kara çiçi, 211 / 3

236

Komşu komşu tak tak, 233 / 10

Kösem kösem, 210 / 1

Köylü köyüne, 247 / 2; 249 / 2

Küçük asger küçük asger, 200 / 1

Küçük Ayşe küçük Ayşe, 200 / 5

Lapa tike lapa tike, 85 / 3

Lepe kete lepe kete, 109 / 4

Leylek leylek, 116 / 1

Lipanto lipanto, 109 / 3

Meze mezeli, 160 / 5

On altıdır on altı, 24 / 4

On altidu on alti, 23 / 4

Onaltıdır onaltı, 68 / 4

Pinokyo Pinokyo, 141 / 1

Safranbos safranbos, 103 / 34

Selam Muhammet selam Muhammet, 209 / 5

Sol sa sol sa, 283 / 1

Taş taş, 159 / 5

Üçem üçem, 153 / 3

Üşüdüm üşüdüm, 174 / 1; 235 / 1

Yirmi can yirmi can, 104 / 4

Zem zem, 144 / 7

Zim zom zim zom, 123 / 3

A1A2…

A a asma, 264 / 1

Avini avini domina, 47 / 2

Ba ba basma, 264 / 2

Barni Barni Moloztaş, 311 / 1

Başım başım başında, 268 / 1

Beti Beti sarıl boynuma, 311 / 4

237

Bir gün bir gün bir çocuk, 224 / 1

Birdu birdu bir alti, 23 / 1

Birim birim bir altı, 24 / 1

Bom bom portakali, 83 / 1

Çakıl Çakıl al sana akıl, 311 / 5

Çattım çattım çapkına, 204 / 1

Çek çek amca, 228 / 7

Çetir çetir çetene, 161 / 1

Çın çın çınaltı, 68 / 1

Cücük cücük cümene, 139 / 1

Dam dam damalı, 75 / 1

Duma duma dum, 177 / 4

Ebe ebe gel bize, 87 / 1

Elim elim epelek, 34 / 1

Elim elim epenek, 172 / 1

Fil fil atan, 32 / 3

Fış fış kayıkçı, 205 / 1; 223 / 1

Fred Fred Çakmaktaş, 311 / 2

Gıt gıt gıdak gıt gıt gıdak diyelim, 218 / 5

Hani bana hani bana demiş, 212 / 6

Hay hav hav, hav hav hav diyelim, 217 / 5

İkiz mikiz sekiz, 37 / 2

İp ip bilmeden, 164 / 1

Jini jini pa, 155 / 2

Kapı kapı gezerim, 182 / 16

Karga karga gak dedi, 179 / 1

Keçi keçi me, 286 / 1

Kin kin ta, 128 / 1

Kıtır kıtır yeme, 134 / 5

Kıvrıla kıvrıla yüzüyor, 315 / 2

Kıvrım kıvrım kıvranmış, 224 / 7

Kiyir kiyir kişniyor, 183 / 5

238

Kuk kuk du, 263 / 1

Kuşna kuşna na çukur, 36 / 2

Kutu kutu içinde, 219 / 7

Kutu kutu pense, 203 / 1

Kuzu kuzu me, 86 / 1

Lâk lâk içer ayranı, 310 / 6

Lakır lakır öttüğü, 235 / 13

Leylek leylek havada, 267 / 1

Leylek leylek lekirdek, 22 / 1

Lika lika lik, 73 / 3

Makas makas makitas, 175 / 1

Masal masal maliki, 21 / 1

O o liro, 145 / 1

O o makine, 15 / 1

O o mercan, 94 / 1

O o ondurma, 136 / 1

Pembe pembe pens var, 81 / 1

Se se sünbül, 264 / 3

Sepet sepet yumurta, 297 / 1

Sevip sevip ayrılması güç olur, 196 / 2

Tam tam takalama, 122 / 2

Tan tan tavalama, 168 / 6

Tatlı tatlı patlıcan, 94 / 3

Teke teke ton paşa, 183 / 1

Tıka tıka tık, 253 / 6

Tıka tıka tık, 97 / 4

Tiki tiki bom, 207 / 2

Tıp tıp eder yüreği, 205 / 3; 223 / 3

Türlü türlü yemiş var, 181 / 12

Uç uç böçeğim, 281 / 1

Vilma Vilma gir koluma, 311 / 3

Von von vazilon, 120 / 5

239

Yala yala bitmez, 150 / 2

Yala yala bitmez, 177 / 7

Yemiş yemiş bitirmiş, 224 / 5

Yıkadım yıkadım yine bulaşık, 236 / 14

Yörük yörük yürüdü, 310 / 1

A1…A2…

Ya şundadır ya bunda, 12 / 1; 27 / 1 / 4

Elden olan ele gitsin, 185 / 2

Kaç matal kaç beş çatal?, 204 / 4

Bir şöyle bir böyle, 213 / 5

Kırk üç kırk dört, 225 / 2

Kırk beş kırk altı, 225 / 3

Kırk yedi kırk sekiz, 225 / 4

Bir sağa bir sola, 226 / 9

Bir şöyle bir böyle, 227 / 5

Tıngır elek tıngır sac, 257 / 1

Sen seni bil sen seni, 279 / 1

Sen seni bilmezsen sen seni, 279 / 2

…A1…A2

Ak kaşık kara kaşık, 236 / 13

Al bunu çek bunu, 82 / 4

Al çık bal çık, 30 / 4; 76 / 3; 129 / 5; 141 / 5; 149 / 6; 162 / 8; 166 / 9

Ali Bey Keçi Bey, 127 / 5

Ay gidi vay gidi, 123 / 5

Aya bak yıldıza bak, 77 / 3

Aynalı defter düymeli defter, 147 / 3

Edin nine bedin nine, 76 / 1

El kuş del kuş, 49 / 2

240

Ev kuşu dev kuşu, 122 / 3

Gel çık bal çık, 174 / 11

Has ekmek pus ekmek, 179 / 12

İni mini dudu mini, 57 / 1

Yağ satarım, bal satarım, 197 / 1

…A1A2

Ayaklar rap rap, 227 / 4

Ayşecik cik cik, 150 / 5

Bilmem şu vurdu şu vurdu, 199 / 4

Bimbara rak rak, 123 / 2

Doktor gelir tık tık, 97 / 1; 282 / 1

Dört köşeli hanga hanga, 79 / 3

Eller şap şap, 227 / 3

Evde cak cak, 276 / 1

Fatmacık cık cık, 150 / 6

Filimoka dan dan, 214 / 2

Ham pazar ekmeği ekmeği, 201 / 1

Hamam evi yayıl yayıl, 195 / 1

Hamam tokmağı tokmağı, 201 / 2

Herkes evine teker teker, 244 / 1

Hey Alâaddin Alâaddin, 164 / 7

Kırmızı balık kaç kaç, 315 / 9

Komşu kızı bayıl bayıl, 195 / 2

Leylek kafasını kaldırmış kaldırmış, 147 / 1

Makarnemi tak tak, 107 / 4

Makinam tak tak, 15 / 2

Minare bıçak bıçak, 164 / 5

O piti piti, 93 / 1; 151 / 1

Petijoli pem pem, 61 / 1

Seni kim vurdu, kim vurdu, 199 / 1

241

Severim şak şak, 15 / 3

Şip şak şak, 216 / 2

Sipsim haydi çık çık, 284 / 1

Şöyle de böyle şak şak, 233 / 8 / 9

Şöyle de böyle şap şap, 230 / 8 / 9

Yuvasına saldırmış saldırmış, 147 / 2

Zembili zem zem, 144 / 3

Zim zara rak rak, 123 / 4

A1…A2

Ağlama yavrum ağlama, 272 / 1

Delme sülük delmeden, 164 / 2

Gelme kuleli gelme, 78 / 4

Şiş baba şiş, 215 / 6

Tan tun tan, 114 / 5

A1B1

Ahmedi medi, 285 / 1

Ala bala, 120 / 1

Albo İstirbo, 54 / 2

Alcık morcuk, 163 / 9

Aldım verdim, 188 / 1

Ali Veli, 38 / 1

Allahlık billahlık, 73 / 1

Altmış yetmiş, 9 / 1

Anya manya, 55 / 1; 136 / 4; 160 / 8

Araba maraba, 253 / 2

Astım mastım, 190 / 1

Attım tuttum, 189 / 1

Avalama tavalama, 122 / 1; 168 / 5

242

Aylom farfoylom, 131 / 6

Bal ballıca, 91 / 3

Bastım kestim, 191 / 1

Birem ikem, 19 / 1

Çalı çırpı, 58 / 1

Çamağaç çarkaç, 153 / 4

Çatlak patlak, 228 / 1

Çayır çimen, 60 / 2

Çelik çubuk, 96 / 3; 140 / 5

Çengi çember, 186 / 3

Çıkmış gitmiş, 9 / 2

Çin pon, 211 / 1

Çıt pıt, 52 / 1; 74 / 1; 92 / 1

Çivi mivi, 253 / 3

Demir diken, 19 / 2

Dere tepeli, 131 / 5; 160 / 6

Derme diplik, 96 / 2

Dıngır dıngırdak, 178 / 13

Dober diro, 145 / 3 / 7

Dra dınga, 133 / 2

Ebeleme debeleme, 49 / 1

Effer keffer, 105 / 3

Ekiz mekiz, 53 / 2

Elem bellem, 125 / 1; 156 / 1

Elli belli, 225 / 6

Ellim mellim, 166 / 1

Ene mene, 126 / 1; 134 / 1; 159 / 1

Engi mengi, 104 / 1

Engik mengik, 105 / 1

Engine mengine, 121 / 4

Engiş nene, 159 / 2

Enna menna, 127 / 1

243

Eteneke meteneke, 77 / 1

Eveleme debeleme, 28 / 1

Eveleme develeme, 148 / 1

Evlidali mevlidali, 209 / 1

Fil filince, 20 / 1

Fındık fıstık, 149 / 1

Halyoz balyoz, 71 / 3

Hap hup, 178 / 5; 254 / 7

Happur hupur, 19 / 3

Hapuz hupuz, 32 / 5

Hartal hurtal, 122 / 5

Hasesi hüsesi, 71 / 1

Hastan hustan, 183 / 18

Hendek mendek, 18 / 1

Hık mık, 128 / 5; 135 / 5

Ho horizon, 10 / 1

İğne iplik, 8 / 1; 31 / 1; 84 / 1; 96 / 1

İğnem miğnem, 32 / 1

İn min , 114 / 1

İnbom bom, 160 / 1

İnci minci, 6 / 1

İnciz minciz, 142 / 1

İndiri mindiri, 108 / 1 / 4

İnne mine, 29 / 1

Katamali kuleli, 83 / 3

Kele kuçek, 143 / 3

Kılıç pirinç, 127 / 6

Kürkü mürkü, 288 / 1

Laka luka, 29 / 5

Lapa lupa, 20 / 3

Layton finton, 59 / 3

Lemlem liro, 145 / 2

244

Mangal mucak, 105 / 4

Miski amber, 186 / 4

Miski anber, 142 / 3

Naldırnaç kıldırgıç, 225 / 1

O mo, 146 / 1; 7 / 1

Oko moko, 88 / 1

Om bom, 131 / 1

Orinado dosinado, 146 / 5

Pıngıl pıs, 158 / 2

Saç baş, 42 / 1

Sapan akan, 3 / 1

Semali vali, 83 / 2

Taca tuca, 142 / 4

Tas tus, 125 / 5; 126 / 5; 152 / 7; 158 / 1

Taze tüze, 186 / 5

Tıralan kaçalan, 57 / 2

Vaza vizo, 120 / 3

Yağrıl yoğrul, 32 / 6

Yarıl gurul, 168 / 10

Yastık yustuk, 253 / 4

Zambak zumbak, 221 / 7

Zari zekmel, 142 / 2

Zıra zınga, 133 / 3

A1B1…

Akan bakan bekriko, 39 / 1

Anya manya kumpanya, 99 / 1

Deliva dalivan bit, 57 / 3

Dere tepe düz, 67 / 2

Ene mene dosi, 103 / 1

Engili mengili kız, 126 / 6

245

Fil filin kuş dilin, 59 / 2

Ih mıh sen çık, 99 / 4

İn min ucu dil, 59 / 1

İngili mingili boftina, 47 / 1

İni mini dudu mini, 57 / 1

O mo kara do, 85 / 1

O mo karado, 109 / 1

Saçları başları kıvırcık, 40 / 1

Şıngır mıngır teller, 147 / 7

Solla silla do, 124 / 2

Yoniş boniş saç, 80 / 4

2. Üçlü Tekrarlamalı Kalıplar:

A1A2A3

Ca ca ca, 228 / 10

Can can can, 94 / 4

Cik cik cik, 177 / 9

Cık cık cık, 177 / 11

Dik dik dik, 151 / 6

Dim dim dim, 115 / 5

Hop hop hop, 139 / 5

Lap lap lap, 131 / 4

Mendo mendo mendo, 107 / 2

Vıy vıy vıy, 211 / 4

Yok yok yok, 167 / 11

Yup yup yup, 132 / 3

Ze ze ze, 89 / 3

246

…A1A2A3

Ellerimizle şap şap şap, 213 / 3

Ayaklarımızla rap rap rap, 213 / 4

Karnı davul, güm güm güm, 216 / 3

Burnu uzun, lü lü lü, 216 / 4

Kaşı keman gıy gıy gıy, 216 / 5

Ellerimizle şap şap şap, 226 / 7

Ayaklarımızla rap rap rap, 226 / 8

Kuş göğe uçtu, lay lay lay, 239 / 9

Mendili düştü, lay lay lay, 239 / 9

Dal bizim oldu, lay lay lay, 239 / 9

Dizilelim sıraya, lay lay lay, 239 / 9

A1A2A3…

Bam Bam Bam çekil yoldan, 311 / 6

Çöz çöz çöz makarayı, 233 / 7

Çöz çöz, çöz makarayı, 230 / 7

Sama sama sama do, 109 / 2

Sar sar sar makarayı, 230 / 6

Sar sar sar makarayı, 233 / 6

Süme süme süme do, 85 / 2

A1…A2…A3

Beş kere beş yirmi beş, 259 / 1

Altı kere altı otuz altı, 287 / 1

A1B1C1…

Amil famil domil na, 80 / 2

Em bim bom, 146 / 6

247

En ti ta, 155 / 1

Fan fin bin, 100 / 5

İkiti pikiti şikiti ma, 80 / 1

Tas tus pis, 105 / 5

Documents

T.C. MUĞLA ÜNİVERSİTESİdocs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR/Oyun... · bölümlerinde ise, yer almadığı görülmüştür. Bunlara ek olarak,