Embed Size (px)
Citation preview
T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SOSYOLOJİ ANABİLİM DALI
PIERRE BOURDIEU’NÜN KAVRAMSALLAŞTIRMALARI
AÇISINDAN KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN TOPLUMSAL ETKİLERİ;
İZMİR, GÜRÇEŞME ve UZUNDERE ÖRNEĞİ
Gülsüm AKSOY
1530209102
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Prof. Dr. Metin ÖZKUL
ISPARTA – 2018
i
ii
iii
(AKSOY, Gülsüm, Pierre Bourdieu Kavramsallaştırmaları Açısından Kentsel
Dönüşümün Toplumsal Etkileri: İzmir, Gürçeşme ve Uzundere Örneği, Yüksek Lisans
Tezi, Isparta, 2018)
ÖZET
Fransız sosyolog Pierre Bourdieu’nun habitus, sermaye, alan, simgesel şiddet
gibi kavramsallaştırmaları bugün sosyoloji literatüründe bazı toplumsal olay ve
olguların açıklanmasında referans noktası olarak kullanılmaktadır. Bu kavramlarla
sosyal tabakalaşma çözümlemeleri, eğitim sisteminin dezavantajlı yanları, din
sosyolojisiyle ilişkisi, televizyon izleme alışkanlıkları gibi konular tezlere konu
olmuştur. Ancak bu tezin konusunu Bourdieu’nun bahsi geçen kavramsallaştırmalarıyla
kentsel dönüşüm alanının açıklanmasıdır. Tezi kent sosyolojisi genelinde ve kentsel
dönüşüm çalışmaları özelinde yapılan diğer çalışmalardan ayıran da budur.
Pierre Bourdieu’nün kent sosyolojisiyle ilişkisi, kentlerin dönüşüme uğramadan
ve uğradıktan sonra ki süreçleri tez kapsamında incelenecek ve konuyla ilgili yapılan
görüşmeler neticesinde yorumlanacaktır. Kentsel dönüşümün kent habitusu üstündeki
etkisi, bölgede yaşayan sakinlerin sosyal, kültürel ve ekonomik sermayelerine olan
etkisi ve sonuçları değerlendirilecektir. Ayrıca Pierre Bourdieu’nun sermaye kavramı ve
çeşitleri kentlerdeki kentsel dönüşüm projelerinin arkasındaki güç ve iktidar ilişkilerini
açıklama noktasında kullanılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Kentsel Dönüşüm, Mekân, Sermaye
iv
(AKSOY, Gülsüm, Social Effects of Urban Transformation in Terms of Pierre
Bourdieu's Conceptualizations: An Example of Gürçeşme and Uzundere the Province of
Izmir, Master’s Thesis, Isparta, 2018)
ABSTRACT
The conceptualizations of the French sociologist Pierre Bourdieu, such as
habitus, capital, space and symbolic violence, are nowused as referencepoints in the
sociological literature to explain some social events and phenomena. With the
senotions, topics such as socials tratificationanalysis, disadvantages of education
system, relation with sociology of religion and television watching habits have been the
subject of the thesis. However, this thesis is an explanation of thearea of urban
transformation with mentioned Bourdieu's conceptualizations. The thesis is
distinguished from other studies in urban sociology in general and urban transformation.
The relationship of Pierre Bourdieu with urban sociology, the processes
of the cities before the change and after the change, will be examined within the scope
of the thesis and interpreted in the context of thediscussionsmade on thesubject.
Theimpact of urban transformation on urban habitat, theimpact of residentsliving in
theregion on social, cultural and economic capital will be determined and their results
will be evaluated. Besides Pierre Bourdieu's concept of capitalandits varieties will be
used to explain the power and power relations behind urban transformation projects in
cities.
Key Words: Urban Transformation, Space, Capital
v
İÇİNDEKİLER
ÖZET .............................................................................................................. iii
ABSTRACT .................................................................................................... iv
İÇİNDEKİLER ............................................................................................... v
TABLOLAR DİZİNİ ...................................................................................... ix
ÖNSÖZ ......................................................................................................... xiv
GİRİŞ ............................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
PIERRE BOURDIEU KAVRAMLAŞTIRMALARI AÇISINDAN
KENTLEŞME VE KENTSEL DÖNÜŞÜM SÜREÇLERİNİN ANALİZİ
1. PIERRE BOURDIEU VE KAVRAMSALLAŞTIRMALARI ............... 3
1.1 Pierre Bourdieu’nun Birey, Toplum ve Toplumsal İlişki Anlayışı ......... 3
1.1.1 Habitus ve Alan Kavramları ........................................................... 5
1.1.1.1 Habitus Kavramı ...................................................................... 5
1.1.1.2 Alan Kavramı .......................................................................... 8
1.1.2 Bourdieu’nun Sermaye Kavramı ve Sermaye Türleri .................... 11
1.1.2.1 Ekonomik Sermaye ................................................................ 13
1.1.2.2 Kültürel Sermaye ................................................................... 14
1.1.2.3 Sosyal (Toplumsal) Sermaye .................................................. 15
1.1.2.4 Sembolik Sermaye ................................................................. 17
1.2 Kentsel Dönüşüm Sürecinin Bourdieu Kavramlaştırmaları Açısından
Analizi ................................................................................................... 18
2. KENTSEL DÖNÜŞÜM ......................................................................... 20
2.1 Kavram Olarak Kent ........................................................................... 20
2.1.1 Belli Başlı Sosyologlara Göre Kent Tanımları .............................. 23
2.1.2 Modernleşme ve Kent .................................................................. 31
2.2 Kentleşme Tanımı Ve Süreçleri .......................................................... 39
2.3 Kavram Olarak Kentsel Dönüşüm....................................................... 42
2.3.1 Kentsel Dönüşümün Amacı .......................................................... 44
2.3.2 Kentsel Dönüşümün Nedenleri ..................................................... 49
2.4. Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Süreci.................................................. 51
İKİNCİ BÖLÜM: METODOLOJİ
1. ARAŞTIRMANIN KONUSU, AMACI VE ÖNEMİ ................................ 52
vi
2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ, EVRENİNİN TANIMI VE ÖRNEKLEM
SEÇİMİ .................................................................................................. 53
2. ARAŞTIRMA PROBLEMİ ve HİPOTEZLERİ ....................................... 55
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN BULGULARI
1. DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER........................................................... 56
1.1. Cinsiyet ............................................................................................. 56
1.2. Yaş .................................................................................................... 56
1.3. Doğum Yeri ....................................................................................... 58
1.4. Eğitim ................................................................................................ 60
1.5. Meslek Türü ...................................................................................... 61
2. AİLE ....................................................................................................... 62
2.1. Medeni Durum .................................................................................. 63
2.2. Kardeş Sayısı ..................................................................................... 64
2.3. Çocuk Sayısı ...................................................................................... 65
2.4. Hane Nüfusu ...................................................................................... 69
3. EKONOMİK DURUM .......................................................................... 70
3.1. Haneye Giren Aylık Gelir .................................................................. 70
3.2. Haneye Giren Yan Gelir..................................................................... 71
3.3.Yardım Alma ...................................................................................... 73
3.3. Sosyal Güvence ................................................................................. 74
3.5. Sosyal Tabaka.................................................................................... 75
4. SOSYO-KÜLTÜREL DÜZEY .............................................................. 79
4.1.Boş Zaman Aktivitesi ......................................................................... 79
4.2. Okul Öncesi Eğitim ........................................................................... 80
4.3. Kent İmkanları ................................................................................... 81
4.4. Sosyal Etkinlik ................................................................................... 84
4.5. Sosyal Mekân .................................................................................... 85
5. KENTSEL DÖNÜŞÜM .......................................................................... 86
5.1. Kentsel Dönüşüm .............................................................................. 86
5.2. Kentsel Dönüşümden Beklenti ........................................................... 87
5.3. Tahliye Edilme .................................................................................. 90
5.4. Siyasi Görüş ...................................................................................... 93
6. KENTSEL DÖNÜŞÜM VE ETKİLERİ ............................................... 95
vii
6.1. Kentsel Dönüşümün Olumlu Etkisi .................................................... 95
6.2. Kentsel Dönüşümün Olumsuz Etkisi .................................................. 96
6.3. Kentsel Dönüşümden Sonra Yaşanan Zorluklar ................................. 98
6.4. Kentsel Dönüşümde Söz Hakkı .......................................................... 99
6.5. Ulaşım ............................................................................................. 100
6.6. İş Durumu ........................................................................................ 101
7. KONUT VE MAHALLE ..................................................................... 102
7.1. Konuttan Memnuniyet ..................................................................... 102
7.2. Apartman Yaşamı ............................................................................ 102
7.3. Kentlilik........................................................................................... 106
7.4. Gezme Alışkanlıkları ....................................................................... 109
7.5. Mahallede Yaşama Süresi ................................................................ 110
7.6. Mahalle ............................................................................................ 111
7.7. Komşuluk İlişkisi ............................................................................. 115
7.8. Akraba İlişkisi ................................................................................. 118
7.9. Tanıdıklarla Görüşme Durumu ........................................................ 121
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME .............................................................. 124
KAYNAKÇA ............................................................................................... 130
EK 1: Görüşme Soruları ............................................................................. 133
EK 2: Özgeçmiş ........................................................................................... 151
viii
KISALTMALAR
a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.m. : Adı geçen makale
a.g.t. : Adı geçen tez
BAĞ-KUR : Esnaf Ve Sanatkârlar Ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar
Kurumu
Çev. : Çeviren
Der. : Derleyen
K. D : Kentsel Dönüşüm
S. : Sayı
s. : Sayfa
SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu
vd. : ve diğerleri
ix
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo: 1 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Cinsiyet Dağılımı......................................... 56
Tablo: 2 Uzundere’deki Görüşmecilerin Cinsiyet Dağılımı ......................................... 56
Tablo: 3 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ..................... 57
Tablo: 4 Uzundere’deki Görüşmecilerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ...................... 57
Tablo: 5 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Doğdukları İle Göre Dağılımı ....................... 58
Tablo: 6 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Doğum Yerine Göre Dağılımı ....................... 58
Tablo: 7 Uzundere’deki Görüşülenlerin Doğdukları İle Göre Dağılımı ........................ 59
Tablo: 8 Uzundere’deki Görüşülenlerin Doğum Yerine Göre Dağılımı ....................... 59
Tablo: 9 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Eğitim Durumu ............................................. 60
Tablo: 10 Uzundere’deki Görüşülenlerin Eğitim Durumu ........................................... 60
Tablo: 11 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Eğitime Bakış Açısı .................................... 61
Tablo: 12 Uzundere’deki Görüşülenlerin Eğitime Bakış Açısı ..................................... 61
Tablo: 13 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Çalıştıkları Meslek Grupları ........................ 61
Tablo: 14 Uzundere’deki Görüşülenlerin Çalıştıkları Meslek Grupları ........................ 62
Tablo: 15 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Medeni Durumu......................................... 63
Tablo: 16 Uzundere’deki Görüşmecilerin Medeni Durumu ......................................... 63
Tablo: 17 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Kardeş Sayısı ............................................. 64
Tablo: 18 Uzundere’de Görüşülenlerin Kardeş Sayısı ................................................. 64
Tablo: 19 Gürçeşme’de Görüşmecilerin Çocuk Sayısı ................................................. 65
Tablo: 20 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Çocuk Sayısı ve Yaşı ................................. 65
Tablo: 21 Uzundere’de Görüşmecilerin Çocuk Sayısı ................................................. 67
Tablo: 22 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Çocuk Sayısı ve Yaşı ................................. 67
Tablo: 23 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Hane Nüfusu .............................................. 69
Tablo: 24 Uzundere’deki Görüşmecilerin Hane Nüfusu .............................................. 70
Tablo: 25 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Hane Aylık Geliri ....................................... 70
Tablo: 26 Uzundere’deki Görüşülenlerin Hane Aylık Geliri ........................................ 71
Tablo: 27 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Hanesine Giren Yan Gelir ........................... 71
Tablo: 28 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Yan Gelirinin Kaynağı ................................ 72
Tablo: 29 Uzundere’deki Görüşülenlerin Hanesine Giren Yan Gelir ........................... 72
Tablo: 30 Uzundere’deki Görüşülenlerin Yan Gelirinin Kaynağı ................................ 72
Tablo: 31 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin İhtiyaç Halinde Nereden Borç Aldıkları ...... 73
Tablo: 32 Uzundere’deki Görüşülenlerin İhtiyaç Halinde Nereden Borç Aldıkları ...... 73
x
Tablo: 33 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Sağlık Sigortasına Sahiplik Durumu ........... 74
Tablo: 34 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Sahip Oldukları Sağlık Sigortası Türü ......... 74
Tablo: 35 Uzundere’deki Görüşülenlerin Sağlık Sigortasına Sahiplik Durumu ............ 74
Tablo: 36 Uzundere’deki Görüşülenlerin Sahip Oldukları Sağlık Sigortası Türü ......... 74
Tablo: 37 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Kendilerini Ait Gördüğü Sosyal Tabaka ..... 75
Tablo: 38 Uzundere’deki Görüşülenlerin Kendilerini Ait Gördüğü Sosyal Tabaka ...... 75
Tablo: 39 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Zengin Muhitte Yaşama İstek Durumu ....... 75
Tablo: 40 Uzundere’deki Görüşülenlerin Zengin Muhitte Yaşama İstek Durumu ........ 75
Tablo: 41 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Zengin ve Eğitimli Semtte Yaşama İsteğinin
Nedeni ........................................................................................................................ 76
Tablo: 42 Uzundere’deki Görüşülenlerin Zengin ve Eğitimli Semtte Yaşama İsteğinin
Nedeni ........................................................................................................................ 77
Tablo: 43 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Zengin ve Eğitimli Semtte Yaşamak
İstememesinin Nedeni ................................................................................................. 77
Tablo: 44 Uzundere’deki Görüşülenlerin Zengin ve Eğitimli Semtte Yaşamak
İstememesinin Nedeni ................................................................................................. 78
Tablo: 45 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Boş Zaman Aktiviteleri ............................... 79
Tablo: 46 Uzundere’deki Görüşülenlerin Boş Zaman Aktiviteleri ............................... 79
Tablo: 47 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Çocuklarını Anaokuluna Gönderme Durumu
................................................................................................................................... 80
Tablo: 48 Uzundere’deki Görüşülenlerin Çocuklarını Anaokuluna Gönderme Durumu
................................................................................................................................... 81
Tablo: 49 Gürçeşme’de Görüşülenlerin İzmir’in Hangi İmkanları Beğendiği .............. 81
Tablo: 50 Gürçeşme’de Görüşülenler Kentin Hangi İmkânlarından Faydalanıyor ....... 82
Tablo: 51 Görüşülenlere Göre Gürçeşme’de Şehrin İmkanlarının Olup Olmadığı........ 82
Tablo: 52 Kentsel Dönüşümle Kentsel Olanakların Gürçeşme’ye Gelme Durumu ....... 83
Tablo: 53 K.D. Sonrası Taşınılacak Mahallede Kent İmkanlarının Gelişmiş Olmasının
Önemli Olup Olmadığı................................................................................................ 83
Tablo: 54 K.D. Sonrası Taşınılacak Mahallede Kent İmkanlarının Gelişmiş Olması
Neden Önemli Değil ................................................................................................... 83
Tablo: 55 Gürçeşme’de Görüşülenler Konser, Müze, Sergi, Spor, Yurtiçi Ve Yurt Dışı
Kültürel Gezi Gibi Karşılığında Belli Paralar Verilerek Yapılan Etkinliklere Katılma
Sıklığı ......................................................................................................................... 84
Tablo: 56 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Etkinliklere Katılmama Nedeni ................... 84
Tablo: 57 Kentsel Dönüşümün Sosyal Mekanları Artırıp Artırmayacağı ..................... 85
Tablo: 58 Kentsel Dönüşümün Sosyal Mekanları Artırıp Artırmadığı ......................... 85
Tablo: 59 Gürçeşme’deki Görüşülenlere Göre Kentsel Dönüşümün Ne Olduğu .......... 86
xi
Tablo: 59 Uzundere’deki Görüşülenlere Göre Kentsel Dönüşümün Ne Olduğu ........... 86
Tablo: 60 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Kentsel Dönüşümden Beklentileri .................. 87
Tablo: 61 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Kentsel Dönüşünüm Beklentilerini Karşılayıp
Karşılamayacağı Hakkında Görüşleri .......................................................................... 87
Tablo: 62 Uzundere’de Görüşülenlerin Kentsel Dönüşümden Beklentileri .................. 88
Tablo: 63 Uzundere’de Görüşülenleri K.D. Sonrasında Beklentilerin Altında Kalan
Konular ....................................................................................................................... 88
Tablo: 64 Uzundere’de Görüşülenlerin K.D. Sonundaki Görüşleri .............................. 89
Tablo: 65 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Kentsel Dönüşüm Sonrası İçin Planı .............. 89
Tablo: 66 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Bakış Açısı ................................. 90
Tablo: 67 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Olumlu Bakma Nedeni ............... 90
Tablo: 68 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Olumsuz Bakma Nedeni ............. 91
Tablo: 69 Uzundere’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Bakış Açısı ................................. 91
Tablo: 70 Uzundere’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Olumlu Bakma Nedeni ................ 91
Tablo: 71 Uzundere’de ki Görüşülenlerin Tahliyeye Olumsuz Bakma Nedeni ............ 92
Tablo: 72 Görüşülenlerin Uzundere’ye Yerleşmeyi Kabul Etme Nedeni ..................... 92
Tablo: 73 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Oy Verdiği Parti ............................................ 93
Tablo: 74 Uzundere’de Görüşülenlerin Oy Verdiği Parti ............................................. 93
Tablo: 75 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Sendika-Dernek Üyeliği ............................. 94
Tablo: 76 Uzundere’deki Görüşülenlerin Sendika-Dernek Üyeliği .............................. 94
Tablo: 77 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Siyasi Parti Üyeliği ..................................... 94
Tablo: 78 Uzundere’deki Görüşülenlerin Siyasi Parti Üyeliği ..................................... 94
Tablo: 79 Uzundere’de Görüşülenlere Göre K.D. Olumlu Etkileri............................... 95
Tablo: 80 Gürçeşme’de Görüşülenlere Göre K.D. Olumlu Etkileri .............................. 95
Tablo: 81 Gürçeşme’de Görüşülenlere Göre K.D. Olumsuz Etkileri ............................ 96
Tablo: 82 Uzundere’de Görüşülenlere Göre K.D. Olumsuz Etkileri ............................ 97
Tablo: 83 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Kentte Yaşadıkları Zorluklar.......................... 98
Tablo: 84 Uzundere’de Görüşülenlerin K.D. Sonrası Yaşadıkları Zorluklar ................ 98
Tablo: 85 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin K.D. Söz Hakkı Olsa .................................. 99
Tablo: 86 Uzundere’deki Görüşülenlerin K.D. Söz Hakkı Olsa ................................... 99
Tablo: 87 Uzundere’de Görüşülenlerin İş Yerine Ulaşımı ......................................... 100
Tablo: 88 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Kentsel Dönüşüm Sonrası İş Planı ............ 101
Tablo: 89 Uzundere’de Kentsel Dönüşümün İş Durumlarına Etkisi ........................... 101
Tablo: 90 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Konut Memnuniyet Durumu ........................ 102
xii
Tablo: 91 Uzundere’de Görüşülenlerin Konut Memnuniyet Durumu......................... 102
Tablo: 92 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Apartmanda Yaşamak İsteyip İstememe
Durumları ................................................................................................................. 102
Tablo: 93 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Apartmana Taşınmak İsteme Nedeni ........... 103
Tablo: 94 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Apartmana Taşınmak İstememe Nedeni ....... 103
Tablo: 95 Uzundere’de Görüşülenlere Göre Apartmanda Yaşadıkları Adaptasyon
Zorluğu ..................................................................................................................... 104
Tablo: 96 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Oturduğu Konut Tipi ................................ 104
Tablo: 97 Uzundere’deki Görüşülenlerin Kadifekale’de Oturdukları Konut Tipi ....... 105
Tablo: 98 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Ev Mülkiyet Durumu ................................ 105
Tablo: 99 Uzundere’deki Görüşülenlerin Konut Sahiplik Ve Değer Durumu ............. 105
Tablo: 100 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Evlerine Nasıl Sahip Oldukları ............... 106
Tablo: 101 Gürçeşme’deki Görüşülenlere Göre Kentli .............................................. 106
Tablo: 102 Gürçeşme’deki Görüşülenleri Kendilerini Kentli Olarak Görüp Görmediği
................................................................................................................................. 107
Tablo: 103 Uzundere’deki Görüşülenlere Göre Kentli ............................................... 107
Tablo: 104 Uzundere’deki Görüşülenleri Kendilerini Kentli Olarak Görüp Görmediği
................................................................................................................................. 108
Tablo: 105 Gürçeşme’de Kirada Oturan Görüşülenlerin Kira Fiyatı .......................... 108
Tablo: 106 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Mahalle Dışına Çıkma Sıklığı .................... 109
Tablo: 107 Uzundere’de Görüşülenlerin Mahalle Dışına Çıkma Sıklığı ..................... 109
Tablo: 108 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Mahalle Dışına Çıkma Sebepleri ................ 109
Tablo: 109 Uzundere’de Görüşülenlerin Mahalle Dışına Çıkma Sebepleri ................ 110
Tablo: 110 Görüşülenlerin Gürçeşme’de Yaşama Süresi ........................................... 110
Tablo: 111 Uzundere’de Görüşülenlerin Kadifekale’de Yaşama Süresi ..................... 111
Tablo: 112 Gürçeşme’de Görüşülenlere Göre Mahallenin Olumsuz Yanları .............. 111
Tablo: 113 Uzundere’de Görüşülenlere Göre Mahallenin Olumsuz Yanları .............. 112
Tablo: 114 Gürçeşme’de Görüşülenlere Göre Mahallenin Olumlu Yanları ................ 113
Tablo: 115 Uzundere’de Görüşülenlere Göre Mahallenin Olumlu Yanları................. 113
Tablo: 116 Gürçeşme’de ki Görüşülenlere Göre K.D. Sonrası Mahalleye Uyum
Sağlayabilme Tahmini .............................................................................................. 114
Tablo: 117 Uzundere’de ki görüşülenlerin K.D. Sonrası Mahalleye Uyum Sağlama
Nedeni ...................................................................................................................... 114
Tablo: 118 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Komşularıyla Görüşme Sıklığı ................ 115
Tablo: 119 Uzundere’deki Görüşülenlerin Komşularıyla Görüşme Sıklığı ................ 115
Tablo: 120 Gürçeşme’de Kavga Olup Olmadığı ........................................................ 116
xiii
Tablo: 121 Gürçeşme’de Kavga Çıkma Nedenleri ..................................................... 116
Tablo: 122 Kadifekale’de Kavga Olup Olmadığı ....................................................... 117
Tablo: 123 Kadifekale’de Kavga Çıkma Nedeni ....................................................... 117
Tablo: 124 Uzundere’de Kavga Olup Olmadığı......................................................... 117
Tablo: 125 Uzundere’de Kavga Çıkma Nedeni ......................................................... 118
Tablo: 126 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Mahallede Akrabalarının Olup Olmadığı ... 118
Tablo: 127 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Mahalledeki Akrabalarıyla Görüşme Sıklığı
................................................................................................................................. 118
Tablo: 128 Uzundere’deki Görüşülenlerin Kadifekale’de Akrabalarının Olup Olmadığı
................................................................................................................................. 119
Tablo: 129 Uzundere’deki Görüşülenlerin Kadifekale’de Yaşarken Akrabalarıyla
Görüşme Sıklığı ........................................................................................................ 119
Tablo: 130 Uzundere’deki Görüşülenlerin Mahallede Akrabalarının Olup Olmadığı . 119
Tablo: 131 Uzundere’de Görüşülenlerin Mahalledeki Akrabalarıyla Görüşme Sıklığı 120
Tablo: 132 Gürçeşme’deki Görüşülenler K.D. Sonrası Akrabalarına Yakın Oturma İstek
Durumu .................................................................................................................... 120
Tablo: 133 Gürçeşme’deki Görüşülenler K.D. Sonrası Akrabalarına Yakın Oturma
İsteğinin Nedeni ........................................................................................................ 120
Tablo: 134 Gürçeşme’deki Görüşülenler K.D. Sonrası Akrabalarına Yakın Oturmak
İstememe Nedeni ...................................................................................................... 121
Tablo: 135 Gürçeşme Görüşülenlerin Başka Semtte Tanıdıklarının Olma Durumu .... 121
Tablo: 136 Gürçeşme Görüşülenlerin Başka Semtteki Tanıdıklarıyla Görüşme Sıklığı
................................................................................................................................. 122
Tablo: 137 Uzundere’de Görüşülenlerin Başka Semtte Tanıdıklarının Olma Durumu 122
Tablo: 138 Uzundere’deki Görüşülenlerin Başka Semtteki Tanıdıklarıyla Görüşme
Sıklığı ....................................................................................................................... 122
xiv
ÖNSÖZ
Bu çalışma, Pierre Bourdieu’ya ait sermaye, habitus ve alan kavramlarıyla
kentsel dönüşüm alanlarının incelenmesi çalışmasıdır. Kentsel dönüşümle tahliye
edilerek gelmiş kişilerin yaşadığı alan olan Uzundere Yaşar Kemal Mahallesi ile henüz
kentsel dönüşüme uğramamış bölge olan Gürçeşme ’de yapılan görüşmelerle projelerin
eksik kalan sosyal ve kültürel boyutları, kentsel dönüşümün sermaye çeşitlerine
habitusa ve kent alanına etkisinin neler olduğu üzerinde durulacaktır. Sadece fiziksel ve
mekânsal olarak yapılan dönüşümlerin Yapılan kentsel dönüşümün sadece fiziksel ve
mekânsal bir dönüşüm olarak mı yapıldığı sorgulanacaktır.
Bu amaç doğrultusunda hazırlanan tezin her aşamasında fikir alışverişinde
bulunduğumuz, beni sabırla yönlendiren ve yol gösteren değerli danışmanın Sayın Prof.
Dr. Metin Özkul’a, lisans ve yüksek lisans dönemlerim boyunca her türlü yardım ve
desteğini benden ve tüm öğrencilerinden esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Ümit Akca’ya,
yaptığım çalışmada alanım hakkında bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşan sevgili
abim Özgür Yağız’a teşekkür ediyorum.
Tabiî ki özel olarak; sadece tez dönemimde değil hayatımın her anında yanımda
olan destekçim, yol arkadaşım, sevgili nişanlım Musa Ovalı ’ya ve baba figürüne bir
gün bile ihtiyaç duyurmadan hayatım boyunca maddi, manevi her türlü beni destekleyen
ve arkamda duran annem Raziye Cengiz’e teşekkürü bir borç biliyorum.
Gülsüm AKSOY
1
GİRİŞ
Kentler kurulduğu tarihlerden bugüne dek pek çok insan topluluğunu bünyesinde
barındırmıştır. Özellikle de sanayi devrimi sonrası sermayeyi elinde bulunduranların
güç ve iktidar süreçleri tarihteki kentlerin ilerleyişinde önemli bir yere sahip olmuştur.
Sanayileşme ve tarımda makineleşme gibi nedenlerle işgücünün kente yığılmasına yani
düzensiz göçe göz yumulmuştur. Bu durumda da kente göçün önü alınamamış ve
günümüzde bazı şehirlerde kent nüfusu kır nüfusunu geçmiştir. Görmezden
gelinemeyecek bir hal alan çarpık kentleşme; gecekondulaşmayı, kent içlerinde kalan
sanayi alanlarını, plansız yapılaşmadan kaynaklı riskli bölgelere yapılan konut
alanlarını, hızlı kentleşmeye yetişemeyen yetersiz altyapı hizmetlerini içermektedir.
Kentler, mekânsal ve fiziksel olarak kaliteli bir yaşam ümidinde olan toplulukların
beklentilerini karşılamamaktadır. Kentler kalitesiz, belirli bir yaşam standardının
olmadığı, kimliksiz mekânlar haline gelmiştir. Hızlı ve düzensiz artan nüfusun
ihtiyaçlarını karşılamak için her türlü doğal ve yapay kaynaklar yetersiz kalmıştır.
Okullarda çocuk sayıları olması gerekenin çok üstünde kalmış, bu da verilen eğitimin
kalitesini düşürmüştür. Ayrıca sosyalleşme alanları aşırı kalabalıklaşmış, içme suyu
kaynakları kirlenmiş, doğal alanlar kontrolsüz bir şekilde tahrip edilmiştir. Artan nüfus
sayısının konut ihtiyacını karşılayabilmek adına arsalar peşi sıra imara açılmıştır. Ancak
kentlere yeni konut alanları açmak geçici ve yüzeysel bir çözüm olmaktan ileriye
gidememektedir. Bu yüzden kentler için asıl çözüm yolu var olan alanların kalite ve
niteliğini artırarak kente kazandırmaktır. Bunun için de kamu yöneticileri, kent
planlamacıları ve belediyeler bölgenin ihtiyacına göre yenileme, dönüşüm,
sağlıklaştırma, soylulaştırma, dönüşüm isimleri adı altında kentleri yenilemektedirler.
İşçi nüfusunun kentlere çekilmesi için göz yumulan düzensiz göç ve gecekondulaşma
günümüz kentlerinde hem kent içinde yaşayanlar hem de devlet açısından sorun teşkil
etmekte ve kentsel dönüşüm projeleri de bu soruna çözüm olarak görülmektedir. Kente
yığılan nüfusun ihtiyaçları açısından iktidar grupları çözüm arayışlarını sürdürürken
kentsel dönüşüm projeleri gündeme gelmiştir. Zira yurtdışında da bunun pek çok
örneğini görmekteyiz. Kentsel dönüşüm projeleri kentlerin içinde bulunduğu sağlıksız
ve olumsuz yaşam şartlarından kurtuluş yolu olarak görülmektedir. Yapılan kentsel
dönüşüm çalışmaları her ne kadar belli ihtiyaçlara yönelik çözüm getirmek amacıyla
yapılıyor olsa da eksik kalan yanları bulunmaktadır. Bourdieu’cu bakış açısıyla kentsel
2
dönüşüme uğrayan bölgeyi alan kavramıyla tanımlarsak; kentsel dönüşüm alanı iktidar
ve güç ilişkileri alanıdır ve bu alan üzerinde farklı sermayelerin güç ilişkileri mevcuttur.
Kentsel dönüşüm projeleri; güç ilişkilerinin meşru zeminde sürdürülmesi ve
modernleşmenin uyum süreçlerinden biri olması açısında günümüz pek çok kentinin
ihtiyacı gibi görülmektedir. Modernleşebilmek için kaçınılmaz olarak görülen bu süreç
kenti ne kadar modern kılıyor ve projeler yapılırken hangi sermaye çeşitleri temel
alınıyor ve hangi eksiklikler giderilmek isteniyor? Bu çalışmada kentsel dönüşüm alanı
üzerinde ki güç ilişkilerinin ve sermaye çeşitlerine etkisinin neler olduğu üzerinde
durulacaktır. Ayrıca kentsel dönüşüm uygulamalarının ihmal ve göz ardı edilen sosyal
boyutu, kentsel dönüşüm yapılan alan ile henüz yapılmayan alanlar arasındaki sosyal,
kültürel, ekonomik sermayeleri arasındaki farklılıklar ve kentsel dönüşüm projesinin
kent habitusuna etkileri üzerinde durulacaktır. Yapılan projeleri Bourdieu’nun
kavramlarıyla okumak; güç ve iktidar ilişkilerinin ekonomik temelli okumalarından
ziyade süreç, kültürel ve sosyal boyutlarıyla da ele alınacak ve bu tez kapsamında
hedeflenen bakış açısı da bu olacaktır. Buna göre; Bourdieu’nun sermaye kavramı ve
çeşitleri kentsel dönüşüm projelerinin sosyolojik boyutunun araştırılması açısından
belirleyici kuramdır.
Bu doğrultuda çalışmamızın ilk bölümünde konunun teorik olarak çerçevesi
çizilecektir. Öncelikle Pierre Bourdieu ve kavramsallaştırmaları detaylı bir şekilde
açıklandıktan sonra Bourdieu’nün kent ve kentsel dönüşümle ilgili boyutu üzerinde
durulacaktır. Daha sonra kent ve kentsel dönüşüm ile ilgili tanımlamalar yapılacak,
çeşitli atıflarla konu derinlemesine açıklanacaktır. İkinci bölümde konunun metodolojik
çerçevesi ve sınırları belirtilecektir. Üçüncü bölümde ise İzmir’in iki ayrı mahallesinde
yapılan alan çalışmalarının sonucunda elde edilen verilerin tablo ve analizlerine yer
verildikten sonra dördüncü bölümde Pierre Bourdieu’nün kavramsallaştırmaları
doğrultusunda kentsel dönüşümün toplumsal etkilerinin neler olduğu tespit edilmeye
çalışılacaktır.
3
BİRİNCİ BÖLÜM
PIERRE BOURDIEU KAVRAMLAŞTIRMALARI AÇISINDAN
KENTLEŞME VE KENTSEL DÖNÜŞÜM SÜREÇLERİNİN
ANALİZİ
1. PIERRE BOURDIEU VE KAVRAMSALLAŞTIRMALARI
Bourdieu’nün Cezayir üzerine yaptığı ilk çalışmasından itibaren diğer çalışmaları
ve kavramları birbirine sıkı sıkıya bağlılık arz eder. Bu yüzden Bourdieu okuması
yapmak bütünlük gerektiren bir çalışmadır. Bourdieu sosyolojisinin kuramsal boyutu
her zaman ampirik çalışmalarla temellendirilmiştir ve birbirinden ayrılamaz niteliktedir.
Bu bölümde her ne kadar konu başlıklar altında, bağımsız konularmış gibi anlatılsa da
içerik olarak hepsi birbirinin devamı ve açıklayıcısı niteliğindedir. Örneğin sermaye
kavramından bahsederken habitus kavramına değinmemek imkânsızdır. Bu yüzden
başlıklar kesin kategorik ayrımları ifade etmemektedir.
1.1 Pierre Bourdieu’nun Birey, Toplum ve Toplumsal İlişki Anlayışı
Bourdieu sosyolojisinin kuramsal yeniliği, kökleri Batı metafizik geleneğine
kadar uzanan içsel-dışsal, öznel-nesnel, tekil-bütün, birey-toplum gibi kavramsal
ikilikleri kendine özgü kavramsallaştırmalarıyla aşmasıdır.1 Sosyolojik olarak birey,
toplum ve toplumsal ilişki anlayışını Bourdieu bakış açısıyla açıklayabilmek için
öncelikle Bourdieu literatüründe önemli bir yer tutan habitus kavramından bahsetmek
gerekir. Çünkü Bourdieu habitus kavramıyla sosyoloji geleneğinde var olan birey-
toplum zıtlığını aşmayı hedefler. Bourdieu’nun ortaya koyduğu kavramsal ve kuramsal
çerçevenin tamamı aslında toplumsal dünyayı açıklama girişimidir. Bourdieu birey ve
toplum arasında kendiliğinden var olan bir ilişki yerine, habitus ve alan arasında inşa
edilmiş bir ilişkiyi, yani eğilimler olarak ‘bedenlerde cisimleşmiş tarih’ ve konumlar
sistemi biçiminde ‘şeyler içinde nesnelleşmiş tarih’ ilişkisini geçirir. Bu denklemin ana
parçası ‘arasındaki ilişki’ deyimidir, çünkü ne habitus kavramı ne de alan kavramı
toplumsal eylemleri tek taraflı olarak belirleme kapasitesine sahiptir. Habitus bir
1 Elyese Koytak, Tahakküme Hükmetmek: Bourdieu Sosyolojisinde Toplum ve Bilim İlişkisi, Sosyoloji
Dergisi, Dizi. 3, S. 25, 2012, s.88
4
toplumsal olay veya kalıbı açıklamak için hem aktörün sosyal inşası hem de bu aktörün
içinde hareket ettiği belirli bir toplumsal evrenin oluşumu kadar, onların birbirleriyle
karşılaştıkları ve birbirlerini etkiledikleri özel koşulları da açmayı gerektirir.2 Habitustan
söz etmek, bireysel olanın, hatta kişisel ve öznel olanın dahi toplumsal, kolektif
olduğunu ortaya koymaktır. Habitus, toplumsallaşmış bir özelliktir.3 Hayatta sahip
olduğumuz habitusumuz sayesinde bir konum alırız ve kendimiz ve diğerleri (yani
toplum) arasındaki ilişkiyi şekillendiririz. Bourdieu için toplum; öncelikli olarak,
düşündüğümüz ve fark ettiğimiz değil; bedenimizle yaşadığımız bir şeydir. O halde
topluma dair her türlü bilgi ve düşünce, her daim içinde bulunduğumuz pratikler
üzerinden kazanılmıştır.4
Kendimiz (yani birey) ve toplum arasındaki ilişkiyi
şekillendirirken birey toplumdan, toplum da bireylerden etkilenmektedir.
Bourdieu için sosyolojinin ne demek olduğuna bakacak olursak kısaca sosyoloji;
insan eylemlerinin, yönelimlerinin, yargılarının vs. arkasındaki toplumsal mantığı
açıklamayı amaçlamaktadır. Bourdieu sosyolojisinde toplum ve sosyoloji arasındaki
ilişki birbirini açıklayan bir karşıtlık içinde düşünülmüştür: Bir yanda habitus, doxa,
illusio ve simgesel şiddetin iş birliği içinde ürettiği pratiklerin yeniden ürettiği
toplumsal yapı; diğer yanda bu pratiğe gömülü yeniden üretim çarkından kendini
düşünümsellik yoluyla ayıran ve toplumsalın işleyişini doğru şekilde tanıyabilen toplum
bilimi. Toplumsal dünyayla sosyoloji arasındaki bu epistemolojik nitelikli karşıtlığın
temeli, habitus kavramının düşünümsellikten mahrum bırakılarak kurgulanmış olmasına
dayanır. Düşünümsellik sayesinde sosyolog, toplumsallıktan belli bir epistemolojik
kopuş gerçekleştirebilmekte ve böylelikle toplumsala dair sahici ve katıksız bilgiyi
üretebilmekteyken; diğer yanda habitus, bireyin bedeni içinde yapılaşmış toplum olarak
sıradan insanları her daim toplumsal oyun duygusuna mahkûm etmekte ve
epistemolojik olarak doxa ve illusio etkisine açık bırakmaktadır. Habitus, toplumu
yeniden üreten pratik ilkesi olarak, bireye bu toplumsalın yeniden üretimi sürecinden
2 Loic Wacquant, Pierre Bourdieu: Hayatı, Eserleri ve Entelektüel Gelişimi, Der. Güney Çeğin vd., Ocak
ve Zanaat, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007, s.64
3 Pierre Bourdieu, Loic Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, Çev. Nazlı Ökten, İletişim
Yayınları, İstanbul, 2016, s.116
4 Bimbenet, É., SensPratique Et Pratiques Réflexives. Quelques Développements Sociologiques De
L’ontologie Merleau-Pontienne. Archives De Philosophie, 2006, p.69 Aktaran Elyese Koytak, a.g.m.,
s.92-93
5
kaçınma şansı tanımaz. Habitus ve pratik duyusu nedeniyle birey, topluma her zaman
toplumun içinden bakmaya mecburdur.5
1.1.1 Habitus ve Alan Kavramları
1.1.1.1 Habitus Kavramı
Bourdieu habitus kavramını öncelikli olarak sosyal bilimlerdeki sonu gelmeyen
nesnelcilik-öznelcilik tartışmasını aşma aracı olarak görür. En temelde kavramsal bir
strateji olan Bourdieu, kavramsal referans çerçevesinde yapısalcı veya faillik yönelimli
görüşlerden birini tercih etmek yerine bu karşıtlığı aşma girişimiyle yola çıkar.6
Bourdieu, toplumsal dünyaların rekabetçi, tabakalaşmış niteliğini vurgulayan ve onları
tahakküm ve yeniden üretim mekanizmaları ve süreçleri tarafından sıkı sıkıya
düzenlenmiş olarak gören bir çatışma teorisyenidir.7 Cuff vd.’nin ifadesiyle, Bourdieu
‘bilgi bilenin durumunda bağımsız mıdır, yoksa onun bir ürünü müdür?’ sorusundan
hareketle klasik epistemolojik düalizm problemine odaklanır ve habitus
kavramsallaştırması aracılığıyla iki farklı temel klasik sosyoloji geleneğini, sosyal
gerçekliğin failin içinde, zihninde olduğunu savunan veya aksine dışında ve şeylerde var
olduğunu iddia eden karşıt yaklaşımları sorgular.8 Bourdieu habitusun pratik mantığın
kaynağına ve ‘oyun duygusuna’ karşılık geldiğini ve faillerin eylemlerini organize eden
bir ilke olarak işlediğini iddia eder; habitus en temelde, dışsal toplumsal yapıların
içselleştirilmesiyle ortaya çıkar. Herhangi bir çevre veya toplumsal formasyon içindeki
varlık koşulları pratiği biçimlendiren habitusları üretir. Pratikler habitus tarafından
biçimlendirildiği gibi nesnel yapıları da yeniden üretirler.9 Kavram, pek çok yorumcuya
göre, alışkanlık kavramının çağrıştırdığı şeyle bağlantılı görülse de Bourdieu’nün
terminolojisi dikkatle incelendiğinde ondan temel bir noktada ayrıldığı görülür. Habitus,
edinilmiş olan, ancak sürekli eğilimler şeklinde bedende cisimleşen bir şeydir. Bu
5 Koytak, a.g.m., s.94-95
6 Ümit Tatlıcan-Güney Çeğin, Bourdieu ve Giddens Habitus veya Yapının İkiliği, Der. Güney Çeğin vd.,
İletişim Yayınları, İstanbul, 2007, s.307-308
7 Swartz, David L., Bourdieucü Perspektiften Sosyolojik Analiz İçin Meta-İlkeler, Bourdieu ve Tarihsel
Analiz, Der.Philip S. Gorski, Çev. Özlem Akkaya, Heretik Yayınları, Ankara, 2015, s.45
8 Cuff, E.C., Sharrock, W.W ve Francis D.W., Perspectives in Sociology, Routledge, 4.Baskı, s.322 Akt.
Ümit Tatlıcan-Güny Çeğin, a.g.e., s.307
9 Pierre Bourdieu, An Invitation to Reflexive Sociology, Chicago: University of Chicago Press, 1992,
s.122 Aktaran Ümit Tatlıcan-Güney Çeğin, a.g.e., 2007, s.315
6
bağlamda habitus, temelci düşünce tarzlarının varsayımlarının aksine, özel bir düşünce
tarzına ait bireysel ve kolektif bir tarihe bağlıdır. Alışkanlık, kendiliğinden tekrarlanan,
mekanik ve üretici olmaktan ziyade kopyalanan bir şey iken; habitus, yaratıcı bir tarz
sunar. Kendi üretimimizin toplumsal koşullarını ‘üretmemizi’ sağlayan dönüştürücü bir
makineyi andıran habitus, sonsuza dek belirlenmiş bir kader, bir tür tarih dışı öz
değildir. Habitus geçmiş tecrübelere dayalı strateji-üretici bir ilkedir ve faillere çeşitli
görevleri yerine getirmek ve değişen durumların üstesinden gelebilmek için belirli bir
mizaç ve eğilim kazandırır.10
Pierre Bourdieu’nun sosyolojisine baktığımızda zıt olan
pek çok kavram ve kuramı uzlaştırmaya çalıştığını görmekteyiz. Çünkü onun bakış
açısına göre, günümüz sosyolojisi birçok boş karşıtlıklarla doludur. Bu karşıtlıklar
sosyolojik alanda gerçek bölünmelerdir. Bunların sosyal bir temeli vardır ancak hiçbir
bilimsel temeli yoktur. En belirgin olanları teorisyenlerle ampiristler arasındaki ya da
nesnelcilerle öznelciler arasındaki yahut da yapısalcılık ile fenomenolojinin birtakım
biçimleri arasındaki karşıtlıklardır. Bütün bu karşıtlıklar Bourdieu’ye göre çok yapaydır
ve aynı zamanda da tehlikelidir, çünkü bunlar sakatlanmalarına yol açarlar. Her türlü
ikircikli duruma ve yapıya eleştiri getiren Bourdieu, yapı-özne, yapı-eylem, teori-pratik
gibi sosyal bilimlerde var olan ikilikleri sahte olarak nitelendirmiştir. Akademik hayatı
boyunca çalışmaları bu ikilikleri aşmak üzerinedir. Kavramsallaştırmalarını bu
çerçevede biçimlendirmiştir. Bunun en belirgin örneklerinden biri de Sartre
varoluşçuluğu ile Levi-Strauss yapısalcılığı arasında gelişmiş habitus kavramıdır.
İnsanın koşulsuz bir belirlenmemişlik içinde bulunduğunu ve bilinçli tercihlerini
yaparak kendini özgürce gerçekleştirme durumunda olduğunu dile getiren Sartre
varoluşçuluğu ile dışsal yapıların, kurumların ve ilişkiler bütününün insan eylemleri
üzerinde oldukça belirleyici olduğunu savunan Lévi-Strauss yapısalcılığı arasında
Bourdieu sosyolojisi, bu ikiliği, ‘habitus’ kavramıyla iki yanını da içererek aşmayı
hedefler. Buna göre insanın toplumsal eylemlerini belirleyen ilke ne içsel bilinçlerde ne
de dışsal şeylerde ve kurumlarda bulunmaktadır. İnsan eylemlerinin kaynağı,
toplumsalın bu iki yanı arasındaki ilişkide saklıdır; toplum dediğimiz şey bir yandan
kurumlar ve şeyler olarak nesneleşmiş halde, diğer yandan faillerin bedenlerinde
içselleştirilmiş olan algılama, hissetme, düşünme ve davranmaya yönelik yatkınlık
10 Tatlıcan-Çeğin, a.g.e., s.317
7
şemaları olarak habitus şeklinde var olur.11
Habitus kavramına ilişkin bir tanımlama
olarak Andrew ve Sedwick şöyle söylemiştir: “Eyleyenlerin yaşam boyu süresince
devam eden sosyalleşme ve öğrenmeleriyle kazandıkları ve onlara verili sosyal
durumlara belli biçimlerde cevap verme yeteneği kazandıran eğilimlere gönderme
yapar.”12
Bourdieu ise şu kısa tanımı yapmaktadır: “Habitus kelimenin tam anlamıyla,
ne tam olarak bireyseldir, ne de davranışları tek başına belirler; buna karşın,
eyleyenlerin içinde işleyen yapılandırıcı bir mekanizma, eyleyenlerin çok çeşitli
durumlarla başa çıkmasını sağlayan bir strateji üretme ilkesidir.”13
Bourdieu habitus hakkında şöyle söylemektedir: “İnsanın varoluşu ya da
bedenselleşmiş toplumsallık olarak habitus, dünyayı belli bir dünya olarak var eden
şeydir: Pascal’ın dediği gibi dünya beni içeriyor ama ben onu anlıyorum”. Bu yüzden
Bourdieu için toplumsal gerçeklik iki kez var olur: Şeylerde ve beyinlerde, alanlarda ve
habituslarda, eyleyicilerin içinde ve dışında. Ayrıca habitus, ürünü olduğu bir toplumsal
dünyayla ilişkiye girdiğinde sudaki balık gibidir. Suyun ağırlığını hissetmez ve
etrafındaki dünyayı çok doğal sayar.14
Habitus kavramının işlevlerinden biri de özel bir eyleyicinin ya da bir eyleyiciler
sınıfının pratikleriyle mallarını/varlıklarını birleştiren tarz birliğini aktarabilmektedir.
Habitus, bir konumun içkin ve bağıntısal özelliklerini bütünleşik bir hayat tarzında, yani
insanlar, mekanlar ve pratiklerle ilgili bütünleşik bir tercih dizisini dile getiren can
verici ve birleştirici kökendir.15
Kısaca bireyin toplumsal eylemlerini belirleyen yatkınlıklar sistemi anlamına
gelen habitus, Bourdieu’nün toplumsal eylemin işleyişini nasıl gördüğünü ifade eder.
Habitus, bireyin başından geçen toplumsallaşma süreci boyunca (aile, okul vs.)
11 Pierre Bourdieu, Leçon Sur La Leçon, Paris: Minuit, 1982, p.37-38 Akt. Elyese Koytak, a.g.e, s.88
12 Edgar Andrew- Peter Sedwick, Cultural Theory-Key Thinkers, London: Routledge, 2002, s.30 Aktaran
Erman Yüce, Simgesel Seçkinler ve Habitus: Hürriyet Gazetesi’nde Köşe Yazarlığı, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007, s.31
13 Bourdieu –Wacquant, a.g.e., s.27
14 Bourdieu –Wacquant, a.g.e., s.118
15 Pierre Bourdieu, Pratik Nedenler, Çev. Hülya Uğur Tanrıöver, Hil Yayınları, İstanbul, 2006, s.21
8
içselleştirilmiş olan ve kullanıma hazır eylem şemaları olarak toplumsal eylemin
kaynağıdır.16
Habituslar ayrı ve ayrıştırıcı pratikler doğururlar –bir işçinin yediği şey, özellikle
de yeme biçimi, yaptığı spor ve yapma biçimi, siyasal kanaatleri ve bu kanaatleri ifade
etme biçimi sanayici patronun bunlara tekabül eden tüketimleri ve etkinliklerinden
sistematik olarak farklıdır; ancak bunlar, aynı zamanda sınıflandırıcı şemalardır, farklı
sınıflandırma ilkeleri, farklı görü ve ayrım ilkeleri, farklı zevklerdir. İyi ile kötü, güzel
ile çirkin, saygın ile kaba, vb. arasındaki ayrımları saptarlar ama bu ayrımlar özdeş
değildir. Örneğin, aynı davranış ya da eşya birisine saygın, diğerlerine fazla iddialı ya
da gösterişli, bir üçüncüye de çok kaba görünebilir. 17
Habitus toplumsal yapının içselleştirilmesi ve yaratıcı tepkiler geliştirme
becerisidir. Eski yapıların bazı boyutlarından kopmakta ya da yeni koşullara uyum
sağlamakta başarılı olan tepkiler bile bireyleri yapılarda konumlandıran ve yapılar
aracılığıyla bireylerin yörüngelerine şekil veren öğrenmenin izini taşır. Habitus herhangi
bir şey yapmanın koşuludur ve aynı zamanda verili davranış motiflerinin yeniden
üretiminde önemli bir faktördür. Hepsinden ötesi, habitus aynı zamanda sembolik şiddet
tarafından yeniden üretilen eşitsizliklerin doğallaştırılmasına ve içselleştirilmesine yol
açabilir. 18
Habitus, Levi-Strauss’da olduğu gibi beynin fiziksel bir yönelimi veya
Chomsky’nin mentalist bir bakış açısına benzer biçimde, kalıtsal bir potansiyel değildir.
Habitus aile ve akran gruplar içinde sosyalleşmenin yarattığı sınıfa özgü tecrübelerden
oluşan ‘yapılaşmış bir yapı’dır. 19
1.1.1.2 Alan Kavramı
Habitus ve alan arasındaki ilişki, öncelikle bir koşullama ilişkisidir. Alan,
habitusu yapılandırır. Habitus, bir alanın ya da kesişen bir dizi alanın (alanlar arasındaki
kesişmenin veya kopukluğun boyutu, bölünmüş hatta parçalanmış habituslar yaratabilir)
16 Bourdieu, 1984, s.45 Akt. Koytak, a.g.e, s.87
17 Bourdieu, a.g.e., s.21-22
18 Calhoun, Craig, Şimdiki Zamanın Sosyolojik Analizi İçin: Tarihsel Sosyolog Olarak Bourdieu, Ed.
Philip S. Gorski, Bourdieu ve Tarihsel Analiz, Heretik Yayınları, Ankara, 2015, s.75
19 David Swartz, Culture and Power the Sociology of Pierre Bourdieu, The University of Chocago Press,
1997, s.102 Aktaran Tatlıcan- Çeğin, a.g.e., s.323
9
içkin zorunluluğunun somutlaşmasının ürünüdür. Öte yandan bu, bir bilgi ya da bilişsel
inşa ilişkisidir. Habitus enerji yaratmaya değecek, mana ve değer taşıyan, anlamlı dünya
olarak alanın kurulmasına katkıda bulunur 20
Habitus kendini devam ettirmenin yanında bir grubun üyelerinin paylaştığı ortak
deneyimleri sağlar ve grubu tanımlayıp ona kimliğini kazandıran toplumsal bir
topografya üzerinde temellenir. Bu paylaşılan durum Bourdieu’nün ‘alan’ adını verdiği
şeydir.21
Bourdieu’nün alan kuramı: “Analitik açıdan alan konumlar arasındaki nesnel
ilişkilerin konfigürasyonu ya da ağı olarak tanımlanabilir. Bu konumlar, varoluşları ve
kendilerini işgal edenlere, faillere ya da kurumlara dayattıkları belirlenimler açısından,
mülkiyetinin alandaki özgül faydalara erişimi belirlediği farklı iktidar (ya da sermaye)
türlerinin dağılım yapısındaki mevcut ve potansiyel durumlarıyla, ayrıca diğer
konumlarla olan nesnel ilişkileriyle nesnel olarak tanımlanır.”22
Alanlar Bourdieu’nün
sermaye olarak tanımladığı şeyler için mücadelelerin gerçekleştiği sahalaradır. Özgül
sermaye biçimleri ya da sermaye bileşimleri etrafında yapılandırılmış uzamlardır.
Alanlar toplumsal gerçekliğin basit yansımaları değil analitik kurgularıdır.23
Alan kavramı Bourdieu’de, 1960’lı yıllardaki Marksizm ve yapısalcılık
tartışmaları ve bu tartışmalar neticesinde geliştirdiği kültürel sermaye, habitus, strateji
ve pratik kavramlarının oluştuğu süreçte belirginleşmiştir. Bir alan, kendi özel
belirlenimlerini içine girenlere dayatan bir güç alanıdır. Aktörler ve kurumların mevcut
sermaye dağılımını korumaya veya değiştirmeye çalıştıkları bir mücadele arenasıdır. O,
içinde kimlik ve hiyerarşinin temellerinin sürekli tartışma konusu olduğu bir savaş
alanıdır. Bourdieu’nun alan kavramında her alanın kendine has biricik yanları olduğu
gibi her alan için ortak olan bazı özellikler de vardır. Alanda yerliler ve yeni gelenler
arasında bazı stratejiler uygulanmaktadır. Bunlar koruma, takip, altüst etme
stratejileridir. Koruma stratejisini alanda ki yerli halk yeni gelenlere karşı uygular.
Alana yeni katılanların yerli halka karşı uyguladığı strateji ise takiptir. Takip etmeleri
her an fırsat kollamalarıyla ilgilidir. Bunun nedeni Bourdieu’ye göre herkesin güç
20
Bourdieu- Wacquant, a.g.e., s.118
21 Tatlıcan- Çeğin, a.g.e., s.318
22 Pierre Bourdieu, and Loic Wacquant. 1992. An Invitationto Reflexive Sociology. Chicago: University
of Chicago Press. P.97 Aktaran Swartz, David L., a.g.e., s.54
23 Swartz, a.g.e., s.54
10
arayışı içinde olmasından dolayıdır. Altüst etme stratejisi, baskın grupların elindeki
sermayede göze en az görünen ve alanın meşruiyetini en esaslı sorgulayan marjinal bir
gruba aittir. Ancak bu sorgulama her zaman aynı tempoda gitmeyebilir, alanın doxic
yapısı bu hızı kesebilir.24
Aslında alan ile oyun arasında benzerlik kurulabilir (gerçi oyundan farklı olarak
alan, bilinçli bir yaratımın ürünü değildir ve açıkça ifade edilmeyen ya da kodlanmamış
kurallara, daha doğrusu düzenliliklere uyar). Dolayısıyla, esas olarak oyuncular
arasındaki rekabetin ürünü olan kazanılacaklar ve kaybedilecekler, yani bir tür bahisler
vardır. Oyuna yatırım illusio söz konusudur: Oyuncular, ancak oyuna ve bahislerine
inancı (doxa) paylaştıkları ölçüde oyuna katılır ve –bazen kıyasıya bir rekabetle-
birbirlerinin karşısına çıkarlar. Oyunu ve bahislerini, sorgulama dışı tutacak şekilde
benimserler. Oyuncular yalnızca oyuna girerek, oyunun oynamaya değer olduğunu
kabul etmiş olurlar (yoksa oyuna dair bir sözleşme olduğu için değil) ve bu karşılaşma,
rekabetlerinin ve çatışmalarının ilkesidir. Kozlara, yani güçleri oyuna göre değişen
temel kartlara sahiptirler: Kartların görece gücü nasıl oyuna göre değişiyorsa, farklı
sermaye türlerinin (ekonomik, kültürel, sosyal, simgesel) hiyerarşisi de farklı alanlarda
değişir. Başka bir deyişle her alanda geçerli, etkili olan kartlar vardır –bunlar temel
sermaye türleridir- ama koz olarak görece değerleri, alanlara, hatta aynı alanın birbirini
izleyen hallerine göre değişir. Bir sermaye ya da bir sermaye türü, belli bir alanda hem
mücadele silahı hem uğruna mücadele edilen şey olarak, sahibine belli bir iktidar, bir
nüfus kurma olanağı veren, dolayısıyla basit bir “ihmal edilebilir büyüklük” olmadan,
belli bir alanda var olmayı sağlayan şey olarak, belli bir alanda etkilidir. 25
Alanlardan her biri kendi iç mantığı ve değer skalasına sahip olduğu için her bir
alanın işleyişinde, sosyolojik belirleyiciliğe sahip olan ‘oyunun kuralları’ söz
konusudur. Bir alanın varlığı yeterli sayıda kişinin bir toplumsal ‘oyun’a katılımıyla
24 Ali Kaya, Pierre Bourdieu’nün Pratik Kuramının Kilidi: Alan Kavramı, Der. Güney Çeğin vd., Ocak ve
Zanaat, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007, s.401
25 Bourdieu-Wacquant, a.g.e., s.82
11
oluşur. Bu toplumsal ‘oyun’, yerleşik kurallara sahip bir oyun olmayıp, oyuncuların
rekabetinin sonucu olan bir ‘ödül’ etrafında şekillenecek işler hale gelir.26
Alanın yapısı nasıl detaylandırılır? Bu noktada Bourdieu alan kavramıyla
karşılıklı bağımlılık ilişkisi içinde olan sermaye kavramını işin içine sokar. Sermaye
kavramı Bourdieu’nün alanın yapısını ayrıntılarıyla ortaya koymasına imkân verir.
Kaynaklar, kıymetli mallar şeklindeki “mücadele nesneleri” durumuna gelerek 27
‘toplumsal iktidar ilişkisi’ görevi gördüklerinde sermaye olurlar. Bourdieu yönünü,
değeri tamamen ekonomik mülkiyete dayandıran tözselci bir sermaye görüşünden
kültürel ve toplumsal kaynak çeşitliliğini de içeren daha kapsamlı bir görüşe doğru
çevirir. Dolayısıyla farklı sermaye biçimleri değerlerini içsel niteliklerinden değil etki
ettikleri ve diğer sermaye biçimlerine karşı özgül farklılıklar oluşturdukları belirli
alanlardan alırlar. Bourdieu’nün 28
ifadesiyle, “sermaye bir alanla bağıntılı olması hali
dışında var olmaz ve işlev görmez.” Bir sermaye biçiminin her zaman diğerinin,
özellikle de kültürel sermayenin ekonomik sermayenin, rakibi olması bakımından, farklı
sermaye biçimleri ilişkiseldir ve birbirine karşıttır.29
Özetle Vanderberghe’in ifadesiyle,
aslında “Habitus, toplumsal yapıların içselleştirilmesi veya içerilmesiyken, alan
habitusun dışsallaştırılması veya nesnelleştirilmesidir.”30
1.1.2 Bourdieu’nun Sermaye Kavramı ve Sermaye Türleri
Sermaye ancak bir alanla bağıntılı olarak var olabilir ve işlev görebilir. Sermaye,
alan üzerinde, dağılımı bizatihi alanın yapısını oluşturan maddeleşmiş ya da
somutlaşmış üretim ya da yeniden üretim araçları üzerinde, alanın sıradan işleyişini
tanımlayan kurallar ve düzenlilikler üzerinde, dolayısıyla buradan kaynaklanan faydalar
26 Bülent Diken, Melezlik ve Sosyal Teori, Toplum ve Bilim, S.73, s.78-81 Aktaran Tatlıcan- Çeğin,
a.g.m., s.318
27 Pierre Bourdieu, 1986b., “The Forms of Capital.” Handbook of TheoryandResearch fort he Sociology
of Education, ed. John G. Richardson, 241-58. New York: Greenwood Aktaran Swartz, David L., a.g.m.,
s.55
28 Pierre Bourdieu and Loic Wacquant. 1992. An Invitation to Reflexive Sociology. Chicago: University
of Chicago Press. P.101 Aktaran Swartz, David L., 2015, s.55
29 Swartz, s.55
30 Frederic Vandenberghe, “’The Real is Relational’: An Epistemological Analysis of Pierre Bourdieu’s
Generative Structuralism”, Sociological Theory, C.17, No.1, s.396 Aktaran Tatlıcan- Çeğin, a.g.m., s.322
12
üzerinde bir iktidar sağlar.31
İnsanların edindikleri eğilimler sistemi onların toplumda
işgal etikleri konuma, özel sermaye donanımlarına bağlıdır. Bourdieu için sermaye
kişinin belli bir toplumsal alana katılımını ve bu alan içindeki rekabetin getirdiği özel
kazançlara ulaşmasını mümkün kılan belirli bir toplumsal arenada mevcut etkili bir
kaynaktır. Üç temel sermaye türü vardır. Ekonomik (maddi ve parasal değerler),
kültürel (kıt sembolik mallar, beceriler ve unvanlar) ve sosyal (bir gruba üyelikten
kazanılan). Dördüncü bir sermaye türü olan sembolik sermaye aslında insanların
sermaye olarak algılamadıkları belirli bir sermaye biçiminin etkisini anlatır (örneğin,
‘bahşettikleri’ zaman ve paraya hayırseverlik yüklemenin bir sonucu olarak üst sınıfın
üyelerine ahlaki nitelikler atfettiğimizde).32
Sermaye, birikmiş emektir. Sermaye kendisini üç temel görünüşle sunar: anında
ve doğrudan paraya çevrilebilir ve mülkiyet hakları biçiminde kurumsallaştırılabilir olan
ekonomik sermaye; belirli şartlar içinde ekonomik sermayeye çevrilebilir olan ve eğitim
vasıfları biçimlerinde kurumsallaştırılabilir olan kültürel sermaye ve toplumsal
yükümlülüklerden oluşan, belirli şartlar içinde ekonomik sermayeye çevrilebilir ve bir
soyluluk unvanı biçimlerde kurumsallaştırılabilir olan sosyal sermaye.33
Marksizm, toplumsal eşitsizlikleri ve sınıfların yapısını ekonomi temelli ortaya
çıkan sermaye birikimleriyle ifade etmeye çalışmış, alt ve üst yapısal koşulların –
ekonomi ve toplum- belirleyici rollerinden bahsetmiştir. Fakat sermayenin sınıfsal
çatışmaların ve toplumsal eşitsizliklerin açıklanmasında üstlendiği rol itibariyle,
temelde üretim sürecinde ortaya konulan eksenin dışına çıkmamıştır. Bourdieu için
sınıfların yapısını üreten ve toplumsal eşitsizlikleri anlamayı sağlayan sermaye, daha
kapsamlı ve çeşitli boyutlarda anlaşılmalıdır. Özellikle ekonomik ilişkilerin ekseninden
çıkarılarak, sosyal etkileşim alanlarındaki gündelik pratikler, özgül koşullar,
alışkanlıklar, eyleyicilerin sosyal ilişkileri ve aidiyetleri, kurumsal yapılar ve iktidar
alanları vb. ekseninde düşünmüştür.34
31 Bourdieu- Wacquant, a.g.e., s.86
32 Loic Wacquant, a.g.e., s.62
33 Pierre Bourdieu, “Sermaye Biçimleri”, Ed. Şahin Murat Mehmet ve Ünal Zeki Ahmet, Sosyal Sermaye
Kuram, Uygulama, Eleştiri, Çev. Mehmet M. Şahin, Değişim Yayınları, İstanbul, 2010, s.49
34 Mehmet Ali Aydemir, Toplumsal İlişkilerin Sosyal Sermaye Değeri (Topluluk Duygusu ve Sosyal
Sermaye Üzerine Bir Araştırma), Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya, 2011, s. 44
13
Sermaye için yürütülen mücadeleler iki şekilde gerçekleşir. Birincisi, bazı
kaynakları bir sermayeye -toplumsal imtiyaz yaratan bir iktidar kaynağına- dönüştürme
çabalarıdır. Bourdieu tanımlar ve sınıflandırmalar üzerine gerçekleştirilen mücadeleler
hakkında konuştuğunda aslında bu sermaye mücadelesinden bahsetmektedir. İkincisi,
sermayenin dağılımı üzerindeki mücadelelerdir. Bourdieu bu mücadeleyle aktörleri belli
bir toplumsal hiyerarşideki konumlarını sürdürmek ya da ilerletmek için bir sermeye
türünü biriktirmelerine, aktarmalarına, takas etmelerine ve başka bir sermaye türüne
dönüştürmelerine aracılık eden strateji biçimlerini kasteder. Bourdieucü düşüncede
sermaye, bir alanda güç kazanma mücadelesinde hem silah hem de bu mücadelenin
getireceği menfaat olarak işlev görür.35
Eyleyicilerin sosyalleşme tarihleri sayesinde sahip oldukları özellikler ve
yatkınlıklar (dini aidiyet, eğitimsel birikim, yeme alışkanlıkları, konuşma tarzı vb.) ve
bunların diğer eyleyicilerle ilişki içinde mübadele edilmesi (tanınma, kutsanma, tabi
olma, paylaşma vb.) olarak sermaye, etkisini içinde (yeniden) üretilip tedavüle
sokulduğu alanda gösteren; değerini, alan dinamikleri içinde kazanan bir toplumsal
ilişki, toplumsal enerjidir.36
1.1.2.1 Ekonomik Sermaye
Ekonomik sermaye tüm diğer sermaye türlerinin kökü/kökenidir.37
Bourdieu
ekonomik sermayeyi Marx’ın yaklaşımını sahiplenerek ele alır ve analizlerinde kültürel
sermaye ile birlikte başat hiyerarşi kuran ve eşitsizlik üreten güç olarak kullanır.38
Ancak Marksist politik ekonomik eleştirilerinden farklı olarak bu sermaye biçiminin
üretimi ve dolaşımına diğer sermaye biçimleriyle ilişkisini incelemeden tek başına
odaklanmaz.39
Başka bir deyişle Bourdieu ekonomik sermayeyi tek başına belirleyici
olarak ele almaz. Ekonomik sermayenin kültürel sermaye, sosyal sermeye ve sembolik
35 Swartz, a.g.e., s.56
36 Pierre Bourdieu, Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste, Londra: Routledge and Kegan
Paul, 1984, p.113 Aktaran Emrah Göker, Ekonomik İndirgemeci Mi Dediniz? Der. Güney Çeğin vd.,
Ocak ve Zanaat, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007, s.278
37 Pierre Bourdieu, Sermaye Biçimleri, Ed. Şahin Murat Mehmet ve Ünal Zeki Ahmet, Sosyal Sermaye,
Değişim Yayınları, İstanbul, 2010, s.69
38 Pierre Bourdieu, State Nobility: Elite Schools in The Field of Power, Cambridge: Polity Press, 1996,
P.270 Aktaran Emrah Göker, a.g.e., s.282
39 Göker, a.g.e., s.282
14
sermaye ile olan ilişkisine de bakar. Bourdieu için ekonomik sermaye diğer sermaye
türleriyle ilişki kurar ve sahip olan ile olmayanlar arasında eşitsizlik meydana getirir.
1.1.2.2 Kültürel Sermaye
Toplumsal uzamda eyleyenlerin konumlarının –ekonomik sermaye ile birlikte-
en önemli iki dinamiğinden birini oluşturan kültürel sermaye, eyleyenin doğumundan
itibaren edinmeye başladığı, okul ve aile kurumları başta olmak üzere, sosyal yaşamı
sürecinde pekiştirdiği tüm donanımı ifade etmektedir. Bourdieu kültürel sermaye
kavramını, kültürel pratikler ve eğitimsel performanslardaki, ekonomik eşitsizlikler ile
açıklanamayan, farklılıkları açıklamak üzere geliştirmiştir.40
Kültürel sermaye, öneme,
topluma ve sosyal sınıfa bağlı olarak ve değişen ölçülerde, herhangi bir kasıtlı aşılama
olmadan ve bu nedenle oldukça bilinçsiz şekilde elde edilebilir. Kültürel sermaye her
zaman ilk edinildiği şartların bıraktığı az ya da çok görünür izler taşır (örneğin bir sınıf
veya bölgeye özgü telaffuzlar).41
Bourdieu kültürel sermayeyi ebeveynlerin çocuklarına aktardıkları bir şey olarak
görmektedir. Bourdieu, farklı sınıflar arasında zevklerin, neyin güzel ya da değerli
olduğuna dair kararların nasıl değiştiğini ve seçkinlerin nasıl kendilerini popüler
zevkten uzaklaştırmakta olduklarını ayrıntılı olarak çözümlemiştir. Bourdieu’nun en
büyük ilgisi kültürel sermayenin nasıl eğitimsel anlamda yararlara dönüştüğü ile
ilgilidir. Eğitimli ya da varlıklı ailelerden gelen çocuklar eğitim sisteminin içinde
kolayca başarılı olabilecekleri bilgi, davranış ve tavırlara doğuştan sahip olurlar.
Rekabete dayalı sınavların “resmi eşitliği” insanları kendi kişisel değerleri dolayısıyla
başarılı -ya da başarısız- olduklarına inanmaya teşvik eder. 42
Farklı alanlarda (genel anlamıyla) kültürel donanım, malumat, meşrulaştırma,
adlandırma, görevlendirme veya otorite kaynaklarına ulaşım üzerinde dağıtılan
40 Rogers, Brubaker (1985). “Rethinking Classical Theory: The Sociological Vision of Pierre Bourdieu”.
Pierre Bourdieu Volume I. (2000) Ed. Derek Robbins, s.97 Akt. Erman Yüce, a.g.t., s. 54
41 Bourdieu, 2010, s.53
42 Ruth A. Wallace- Alison Wolf, Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. Leyla Elburuz- M. Rami Ayas,
Doğubatı Yayınları, Ankara, 2015, s.165-166
15
özelliklerin çalışılması için inşa edilmiş bir araç olan kültürel sermaye Bourdieu’ye göre
üç halde var olur: Bedenselleşmiş hali, nesneleşmiş hali, kurumsallaşmış hali.43
Bedenselleşmiş kültürel sermayeye örnek olarak, çocukluktan başlayarak
hanenin sosyal konumuna göre öğrenilen dil alışkanlıkları, yazma stili, vücudu farklı
bağlamlarda kullanma tarzları gibi özelliklerle kazanılan ve eşitsizlik etkisini en şiddetli
biçimde eğitim alanında üreten sermaye verilebilir. Sınıfsal ayrıcalıkları sayesinde
ödüllendirilmesi daha kolay olan yüksek miktarda kültürel sermayeyi bedenselleştirmiş
çocuklar, öğretmenler tarafından ‘bozuk aksanlı’, ‘el yazısı kötü’, ‘hovarda’ gibi
kategorilerle işaretlenen daha düşük sermaye yoğunluğuna sahip çocuklardan daha
avantajlı olurlar. 44
Kültürel sermaye ikinci olarak, kitaplar, resimler, sanat ve bilim eserleri gibi,
üretimi için özelleşmiş kültürel hünerler gereken nesnelerin formunda var olabilir.45
Son olarak da Bourdieu sosyolojisinde eğitsel onaylama ve kutsama sisteminin
ve devlet/bürokrasi alanının eyleyicilerin eşitsiz toplumsal konumlara dağıtılması
üzerindeki kurumsal etkisi, kültürel sermayenin kuramsallaşmış formunun analizine
işaret ediyor. 46
1.1.2.3 Sosyal (Toplumsal) Sermaye
Sosyal (toplumsal) sermaye, bir bireyin ya da bir grubun, kalıcı bir ilişkiler
ağına, az çok kurumlaşmış karşılıklı tanıma ve tanımlamalara sahip olması sayesinde
elde ettiği gerçek ya da potansiyel kaynakların toplamıdır. Sosyal sermayenin
oluşumunda aile tarafından oluşturulan ilişkilere ek olarak alınan eğitimin ekonomik ve
sosyal getirileri de sosyal sermayeyi destekler niteliktedir. Bourdieu ailenin sosyal
sermaye oluşumu ve aktarımında en önemli saç ayağı olduğunu vurgulamaktadır.
Bourdieu, ailelerin çocuklarının eğitim hayatlarında kültürün ve kökenlerinin veya
ekonominin eğitim hayatındaki etkilerini (Jan-Claude Passeron’la birlikte) irdelediği
43 Pierre Bourdieu, The Forms of Capital, Handbook of Theory and Research for the Sociology of
Education içinde, Der. J.G. Richardson, New York, Greenwood Press, 1986 Aktaran Emrah Göker, a.g.e.,
s.282
44 Pierre Bourdieu, State Nobility: Elite Schools inThe Field of Power, Cambridge: PolityPress, 1996, p.9-
54 Akt. Emrah Göker, a.g.e., s.283
45 Pierre Bourdieu, The Market of Symbolic Goods, Poetics, 1985 Aktaran Emrah Göker, a.g.e., s.283
46 Göker, a.g.e., s.283
16
Varisler: Öğrenciler ve Kültür adlı eserinde, eğitimin toplumsal hareketliliği sağlayan,
her öğrenciye eşit şanslar sağlayan bir işlev gördüğüne dair yaygın kanının aksine,
öğrencilerin ailelerinin kültür ve mesleki köklerine göre nasıl eşit olmayan şartlarda, en
iyi okulların en prestijli bölümlerinde yer bulduklarını tartışmaktadır. Bourdieu, eğitim
sistemindeki eşitsizliklerin lise giriş sınavlarından üniversite sınavlarına girişte nasıl
işlediğine dair yaptığı istatistiksel analizde, öğrencilerin eğitime bakışını, kız-erkek
okuma şanssızlıklarını istatistiklerle göstermiştir.47
Bourdieu’ye göre sosyal sermaye, kurumsallaşmış ancak sosyal ilişkiler
aracılığıyla kurulmuş, gerçekte var olan ya da potansiyel olarak var olan veya varlık
kazanabilecek olan kaynakların tümüdür.48
Sosyal sermaye kavramının ardındaki aksiyom gayet basit ve açıktır: Beklenen
getirileriyle birlikte sosyal ilişkilere yapılan yatırım. 49
Bourdieu, sosyal sermayenin
hacmini, network büyüklüğünün ve network ’teki bireyler tarafından sahip olunan
(ekonomik, kültürel ve sembolik) sermaye hacminin bir işlevi olarak tanımlar. 50
Sosyal sermaye, az ya da çok kurumsallaşmış karşılıklı tanışıklık ve tanıma
ilişkilerinde oluşan uzun ömürlü bir networke sahip olmayla ya da başka şekilde
söylersek, bir gruba üyelikle bağlantılı, kendi üyelerine kollektivitenin sahip olduğu
sermayenin desteğini, kelimenin farklı anlamlarıyla kredi hakkı tanıyan bir ‘referans’
sağlayan fiili ya da potansiyel kaynaklar kümesidir. Aynı zamanda toplumsal olarak
kurumsallaştırılabilir ve ortak bir adın (bir ailenin, sınıfın veya bir kabilenin veya bir
okulun, bir partinin vb. adının) kullanımıyla eşzamanlı olarak bu ilişkilere girenleri
şekillendirmek ve bilgilendirmek için tasarlanmış bütün bir dizi kurumsallaştırıcı edimle
teminat altına alınabilir; bu durumda, mübadeleler içinde az ya da çok fiili olarak tesis
edilir ve bu şekilde sürdürülür ve pekiştirilirler. Ayrılmaz şekilde maddi ve sembolik
mübadelelere dayandığından kurulması ve sürdürülmesi yakınlığın yeniden ikrarını
47 Emrullah Türk, Sosyolojik Düşüncede Sosyal Sermaye Tartışmaları: Pierre Bourdieu Ve James Samuel
Coleman Bağlamında Karşılaştırmalı Bir Analiz, Sosyal Ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, Cilt.1, S. 2,
2015, s. 137-138
48 Pierre Bourdieu, The Forms of Capital, Handbook of Theory and Research for the Sociology of
Education içinde, Der J.G. Richardson, New York, Greenwood Press, 1986, p. 249 Aktaran Emrah Göker,
a.g.e., s.283
49 Bourdieu, 2010, s.176
50 Bourdieu, 2010, s.187
17
varsaydığından, bu ilişkiler kısmen fiziksel (coğrafi) uzamdaki, hatta ekonomik ve
sosyal uzamdaki nesnel yakınlık ilişkilerine indirgenemez.51
Belirli bir eyleyicinin sahip olduğu sosyal sermayenin hacmi böylece, etkili bir
şekilde seferber edebileceği bağlantı ağının boyutu ve bağlantı içinde olduğu kişilerin
her birinin kendi başlarına sahip oldukları (ekonomik, kültürel veya sembolik)
sermayenin hacmine bağlıdır. 52
Hem ailedeki hem de topluluktaki sosyal sermaye, yeni yetişen kuşağın beşerî
sermayesinin yaratımında rol oynar.53
1.1.2.4 Sembolik Sermaye
Son olarak diğer üç sermaye biçiminden gördüğü kurumsal iş bakımından ayrı
bir yeri olan simgesel sermayeye değinmek gerekir. Bourdieu, diğer alan türleri dışında
kalan ve simgesel olarak işleyen sermaye türlerini nitelemek için sembolik sermaye
kavramını kullanmıştır.
Simgesel sermaye (diğer sermaye türlerinde) herhangi birinin, algı
kategorileriyle kavrandığında büründüğü biçimidir. Söz konusu kategorileri ilgili
sermayenin özgül mantığını kabul eder başka bir deyişle bu sermayeye sahip olmanın
ve birikiminin keyfiliğini yanlış bir biçimde tanır.54
Bu sermaye türü bilinir ve kendinden menkul olarak tanınır olduğunda,
eyleyiciler sahip oldukları o sermayeyi algı kategorileri ile ayrımlara, simgesel
hiyerarşilere, rütbelere, derecelere yani simgesel sermayelere dönüştürürler.55
Simgesel sermaye mefhumu Bourdieu sosyolojisinde, çok değişik mücadelelere
sahne olan alanlarda (din, sanat, bürokrasi, eğitim vb.) iktidar ilişkilerinin simgesel
51 Bourdieu, 2010, s.61
52 Bourdieu, 2010, s.61-62
53 Bourdieu, 2010, s.100
54 Bourdieu- Wacquant, a.g.e., s.108
55 Pierre Bourdieu, Language and Symbolic Power, Cambridge: Polity Press, 1991, p.238 Aktaran Emrah
Göker, a.g.e., s.284
18
formlar üzerinden meşrulaştırılmasının ve olgunlaştırılmasının benzer mekanizmalarını
göstermek için yardıma çağrılıyor.56
Habitus, sermaye ve alan kavramları, böylece, birbirleriyle içsel bir ilişki
içindedir, zira onların her biri tüm analitik gücünü sadece diğerleriyle birlikte kazanır.
Birlikte bu kavramlar- toplumsal ve zihinsel yapılar birbirleriyle uyuşma içindeyken ve
birbirlerini pekiştirdiklerinde- ‘yeniden üretim’ örneklerini ve -habitus ve alan arasında
uyumsuzluklar yaşandığında- Bourdieu’nün temel çalışmalarından ikisi ayrım ve Homo
Academicus’ta gösterildiği gibi, yenilik, kriz ve yapısal değişime yol açan ‘dönüşüm’ü
açıklamamızı sağlarlar.57
Özetle, ekonomik sermaye, ekonomik kaynaklar anlamına
gelmektedir. Toplumsal sermaye, toplum içerisindeki ilişkiler bütününü yansıtır.
Kültürel sermaye ise eğitimle öğrenilmiş tüm kabulleri, davranış kalıplarını kısacası
toplumun özünü içermektedir. Simgesel sermaye; her sermayenin içerisinde
görülebilecek, sahip olunan simgesel değerler bütünüdür. Diğer sermaye tiplerinden
herhangi birinin, algı kategorisiyle kavrandığında büründüğü biçimidir.58
1.2 Kentsel Dönüşüm Sürecinin Bourdieu Kavramlaştırmaları Açısından Analizi
Kentsel dönüşüm süreci sadece bir kent ve mahallede ki binaların değişim ve
dönüşüm süreçleri olarak bakmak çok basit ve sığ bir yaklaşım olmakla birlikte
akademik bir bakış açısı içermemektedir.
Bourdieu için kentsel dönüşüm konusuna değinmeden önce Donnison kentsel
dönüşümü şöyle tanımlamıştır; kentsel çöküntü alanlarında yoğunlaşan sorunları
eşgüdümlü bir biçimde çözümlemek için ortaya konulan yeni yol ve yöntemlerdir.59
Bourdieu’nun kavramsallaştırmaları, sosyoloji bilimi içerisinde pek çok alanda
kullanılsa da mekân ve kent alanlarında kullanımı pek yaygın değildi. Son dönemde ise
sosyal bilimler genelinde kent sosyolojisi özelinde kullanımına rastlanmaktadır. Pierre
56 Göker, a.g.e., s.284
57 Wacquant, a.g.e., s.65
58 Cihad Özsöz, Pierre Bourdieu Sosyolojisi ve Simgesel Şiddet, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe
Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009, s.22
59 David Donnison, “Trickle Down on Bubble Up?” Agenda for the Future, Campell McConnell (der.)
London Community Development Foundation 1993 Akt. Gönül İçli, Kentsel Dönüşüme İlişkin
Sosyolojik Bir Değerlendirme – Denizli Örneği, Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, Cilt 3, No 1, s 45,
2011
19
Bourdieu’nün birebir kent ve kentsel dönüşüm konularıyla ilgili bir eseri bulunmamakla
birlikte onun kavramlarını kentsel dönüşüm konusuna uyarlayarak konunun
Bourdieu’cu analizi yapılmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda Bourdieu’nun kavramlarının
gerekli olan açıklaması ayrıntılı bir şekilde başlıklar altında verilmiştir. Bu başlık
altında ise verilen kavramların konuyla ilişkisi kurulacak ve konuyla bağlantılı bir
şekilde tekrar açıklanacaktır. Pierre Bourdieu’nün toplumsal teorilerinin kent ve kentsel
dönüşüm alanı içinde yorumlandığı müddetçe kent çalışmaları yeniden bir hareket
noktasında çalışılır. Birkaç yazar, örneğin Loic Wacquant, Chris Allen, Tim Butler,
Paul Watt ve Mıke Savage Bourdieu’nün alan, habitus ve sermayeler kavramlarının kent
teorilerine yeniden teorik yön verme ve dahası bunları toplumsal tabakalaşma
süreçlerinin içine yerleşmede güçlü bir yönü vardır. 60
Bu bölüm kapsamında
görülecektir ki Bourdieu ve kavramsallaştırmalarıyla kentsel dönüşüm konusuna farklı
ve çok boyutlu bir bakış açısı getirilecektir.
Bourdieu için mekân sosyal, fiziki ve ekonomik açıdan bir bütündür. Mekân
içinde toplumu barındıran, toplumun mekânı, mekânın toplumu yeniden ürettiği bir
sistemdir. Savage’ni ifadesiyle “Bourdieu’nun bakış açısıyla kent analizi kent
sosyolojisi içinde var olan ampirik-teorik, fiziksel-kültürel, teknolojik-sınıfsal analiz
mantıkları arasındaki zıtlıkları aşmak ve kent sosyolojisinde bütünsel ve yenileştirici bir
bakış açısı ortaya koymak için uygun bir modeldir.”61
Sosyoloji literatüründe Bourdieu
karşıtlıkları aşmaya amaç edinmiştir. Kent alanında düşündüğümüzde de durum bu
şekildedir. Kent yapısı içinde var olan toplumsal eşitsizliklerin yapısı yeniden üretim
mekanizmaları, sınıfsal eşitsizlikler ve sermaye türlerinin kent içi eşitsiz dağılımı
konularını Bourdieu sosyolojisinin kavramsallaştırmalarıyla incelemek mümkündür. Bu
konular kent sosyolojisi alanına yapılacak bir katkı, alan için yeni bir bakış açısıdır.
Çalışma genelinde kentsel dönüşüm konusu Bourdieu’cu ifadeyle alan olarak
değerlendirilebilir. Çünkü alan belli bir sınırı olan, dar kalıplara sahip bir kavram
değildir.
60 Mıke Savage, Pierre Bourdieu’nün Kayıp Kent Sosyolojisi, Cogito Dergisi, Çev. Ebru Soytemel, S.76,
2014, s. 107
61 Mike Savage, “The Lost Urban Sociology Of Pierre Bourdieu” The New Blackwell Companion To The
City Edited By Gary Bridge And Sophie Watson, 2011, s.511-520 Aktaran Alim Arlı- Emrah Göker,
“Kent Sosyolojisinin Bourdieu ve Wacquant ile Düşünmek” Cogito Dergisi, S.76, 2014, s.126
20
2. KENTSEL DÖNÜŞÜM
2.1 Kavram Olarak Kent
Kent tanımına ilişkin sınıflandırmalar, liberal/Marksist, modern/postmodern,
coğrafi/kurumsal/sosyo-kültürel gibi şemsiye kategoriler seçilerek yaklaşımlara göre
yapılabilir ya da mekân/kültür/ekonomi/siyaset gibi kent özgüllüğünde tanımlanan
temalar seçilerek yapılabilir.62
Bu bölüm kapsamında mekânsal, kültürel, ekonomik
açıdan, siyasi, ekolojik yönden yapılan kent tanımlarına yer verilecektir. Takip eden
bölümde ise hem klasik dönem hem de eleştirel kuramcılar açısından kent tanım ve
kuramlarına değinilecektir.
Toplumu anlama ve değiştirme çabasında da mekân (kent) her zaman en önemli
araçlardan biri olmuştur.63
Toplum bilimsel açıdan kenti tanımlama girişimlerinde
kentten, genellikle nüfus birikiminin, uzmanlaşmanın, iş bölümünün, sanayileşmenin,
ikincil ilişkilerin yoğun biçimde yaşandığı bir yer olarak söz edilir.64
Kent; toplumsal,
siyasal, yönetsel ve ekonomik alanların bütün vatandaşlar için var olduğu yaşam
alanıdır.65
Kent genellikle ilerleme ‘uygarlık‘, ‘aydınlanma‘, ‘özgürlük‘, ‘üretim‘,
‘zenginlik‘, ‘çeşitlilik‘ gibi pozitif anlamlar yüklenmiş kavramlarla birlikte
kullanılmaktadır. “Kent insanı özgür kılar” ifadesi Batı toplumlarında çok yaygın bir
kullanıma sahiptir. Bununla birlikte daha sınırlı da olsa kent için ‘toplumsal hastalık‘,
‘ahlaki çöküntü‘, ‘kaos‘, ‘düzensizlik‘, ‘yoksulluk‘, ‘suçluluk‘ gibi olumsuz kavramlar
vurgulanmaktadır. Aslında kent ne sadece birinci ne de sadece ikinci kavramı yansıtır,
fakat her iki yaklaşımı da yansıtır. Her kent iki kutbu farklı düzeylerde içerir.66
Dünyanın geçirdiği değişim süreçlerine bağlı olarak kentlerin işlev, fonksiyon ve
tanımları da değişim göstermiştir. 1970’ler ve sonrasında, kentin sınıf savaşımının
yaşandığı bir yer olarak algılanmasının yansımalarını görmekteyiz. Buna göre, kent
62 Eylem Özdemir, Kentin Tanımlanmasında Sosyolojik Yaklaşımlar: Toplumsal Süreç Ve/Veya Mekânın
Çözümlenmesi, İdeal Kent Dergisi, S.1, 2010, s 47
63 Gencay Serter, ‘Şikago Okulu Kent Kuramı: Kentsel Ekolojik Kuram’, TMMOB Şehir Plancıları Odası
Planlama Dergisi, Sayı: 2013/2, 2013, Ankara, s.67
64 Ayten Alkan, 20. Yüzyıl Kenti, İmge Kitabevi, Der. Bülent Duru, İmge Kitabevi, 2002, s.7
65 Kıvılcım Akkoyunlu, “Sürdürülebilir Kent”, Kent ve Politika: Antik Kentten Dünya Kentine, Der:
Ayşegül Mengi, Kent ve Politika, İmge Yayınevi, Ankara, 2007, s.11-26.
66 Hüseyin Bal, Kent Sosyolojisi, Fakülte Yayınevi, Isparta, 2011, s.26
21
üzerine evrensel çözümlemeler yapmanın yerine, uluslararası kapitalizmin yerele, yani
kentlere hangi yönde etkilerde bulunduğunu incelemek daha yerinde olacaktır.67
1980’li
yıllara gelindiğinde, yaşanan toplumsal-ekonomik değişimlerle birlikte kent çalışmaları,
daha da çeşitlenerek, gençlik, toplumsal cinsiyet, çevre sorunları ve gündelik yaşam
odaklı yeni toplumsal hareketler, sermayenin küreselleşmesinin kentlere etkisi (dünya
kenti), metropolleşme ve postmodernizm üzerinde yoğunlaşmaya başlamıştır.68
Kenti tanımlarken birçok değişken kullanılabilir. Fakat bu değişkenler içerisinde
bazıları temel değişkenlerdir. Temel değişkenler olarak şunları alabiliriz.69
a) Üretkenlik Özelliği: Tümüyle tarımsal olandan, tümüyle tarım dışı olana
değin üretimin özelliğini gösteren değişkendir. Arım dışı üretim, toplam üretim içindeki
oranı ile ölçülür. Kentler sadece sanayi üretiminin yoğunlaştığı alanlar değil, hizmet
sektörünün de büyük ölçüde geliştiği alanlardır. Kentlerde faaliyet gösteren işletmeler
çok uluslu şirketlere dönüşmekte ve kentler üretimin hem merkezi hem dağıtımın
koordine edildiği hem de tüketildiği bölgeler haline gelmektedir.
b) Büyüklük: nüfusun belli bir orana ulaşmış olmasıdır. Bir topluluktaki insan
sayısının birkaç yüzü aşması, topluluğun her bir üyesinin diğerlerini kişisel olarak
tanıyabilmesi olasılığını azaltacaktır. Sayılardaki bu artış, toplumsal ilişkilerin
niteliğindeki değişmeyi de beraberinde getirir. Günümüz kentlerinde iletişim araçları
yolu ile dolaylı yoldan ilişki kurulması ve bireysel çıkarların temsil süreciyle dile
getirilmesi kaçınılmazdır.
c) Yoğunluk: Birim alanda oturan nüfusla ölçülebilir. Çok sayıda insanın fiziksel
olarak ilişki kurması toplumsal yapının karmaşıklaşmasına sebep olur ve kentsel
yapılanma da bu durumu yansıtacak şekilde değişir. Kent görkem ve sefaletin, varsıllık
ile yoksulluğun, entelektüellik ile cahilliğin, düzen ile kaosun bir arada yaşadığı bir
mekânı haline gelir.
67 William G. Flanaan, Contemporary Urban Sociology, Cambridge UniversityPress, Cambridge, 1994,
p.8-12 Aktaran Ayten Alkan, a.g.e., s.8-9
68 Alkan, a.g.e., s.8-9
69 Louis Wirth, “Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentlileşme”, Der. Bülent Duru, Çev. Ayten Alkan, 20.Yüzyıl
Kenti, İmge Kitabevi, Ankara, 2002, s.
22
d) Heterojenlik: Çok işlevsellik, her tür görünümde çeşitlilik. Toplumsal
yaşamın değişik yönlerinden kaynaklanan farklı ilgi alanlarından dolayı birey, her biri
kişiliğinin farklı yönlerine yanıt verebilen büyük gruplarda yer bulabilir. Sınıf yapısının
karmaşıklaşması ve uzmanlaşma, faklı etnik kimliklerin, inançların ve dillerin aynı kent
içerisinde yaşamasıdır.
e) Bütünleşme: Ulaşım ve haberleşme yoluyla gerçekleşen insan ilişkilerinin söz
konusu yerleşmenin coğrafi alanına ne biçimde dağıtıldığını ve bu ilişkilerin
yoğunluğunu gösteren değişkendir. Kentsel yaşam biçiminin belirgin nitelikleri olarak
çoğunlukla birincil ilişkilerin yerini ikincil ilişkilerin alması, akrabalık bağlarının
zayıflaması, komşuluğun kaybolmaya başlaması ve toplumsal dayanışmanın geleneksel
temelinin zayıflamasına yol açmaktadır.
Bir yerleşim biriminin kent niteliğine sahip olabilmesi için, sosyolojik açıdan şu
özellikleri taşıması gerektiğini söyleyebiliriz.70
a) Belli bir nüfus büyüklüğüne ve nüfus yoğunluğuna erişmiş olması
b) Tarımsal üretimden daha ileri bir üretim düzeyi olan sanayi üretimine geçmiş
olması ve bununla birlikte hizmet sektörünün gelişmiş olması
c) Yerleşim yerinin fiziksel altyapısının belli bir düzeye ulaşmış olması
d) Geleneksel aile yapısının çözülerek yerini çekirdek aile yapısına bırakmış olması
e) Nüfusun büyük oranda örgütlenmiş, karmaşık iş bölümüne ve yüksek
uzmanlaşma düzeyine erişmiş olması
f) Yerel değerlerin yerini, ulusal değerlerin veya evrensel değerlerin almış olması
g) Geleneksel ilişkilerin çözülüp, bireysel ilişkilerin ya da bireysel çıkarların ön
plana çıkmış olması
h) Eğitim düzeyinin kırsal kesimdeki eğitim düzeyinden daha yüksek olması ve
bakım ve eğitiminde aile dışı kurumların gelişmiş olması
i) Sosyal normların yerini resmi denetleme kurumlarının almış olması
j) Statülerin aileden gelmeyip, bireylerin kendi çabaları ile kazanılmış olmaları
Bu açıklamalar ışığında kenti şöyle tanımlayabiliriz: Kent tarımsal olmayan
üretimin yapıldığı, tüm üretimin denetlendiği, dağıtımın koordine edildiği, belirli
70 Rüstem Erkan, Kentleşme ve Sosyal Değişme, Bilimadamı Yayınları, Ankara, 2010 s. 17-18
23
teknolojinin kullanıldığı, nüfusun belli bir büyüklük ve olgunluğa ulaştığı, heterojenlik
ve bütünleşmenin var olduğu bir yerleşme yeridir.
Kent, “tarımsal ve tarım dışı üretimin denetlendiği, dağıtımın koordine edildiği;
tarım dışı üretime dayanan teknolojik değişme ve gelişmenin beraberinde getirdiği
teşkilatlanma, uzmanlaşma ve iş bölümünün yüksek düzeye ulaştığı, geniş
fonksiyonların gerektirdiği nüfus büyüklüğüne varıldığı, sosyal heterojenlik ve
entegrasyon düzeyi yüksek, karmaşık ve dinamik mekanizmanın sürekli olarak işlediği
insan yerleşmesidir.”71
Kentin en ayırt edici özelliği kendi içinde farklılaşmış, uzmanlaşmış tarımsal
olmayan bir iş düzeni ile bu işlerde çalışan yine kendi içinde farklılaşmış ve
tabakalaşmış bir nüfusa sahip olmasıdır.72
Genel olarak kentin sosyolojik özelliklerini
toplarsak; kalabalık bir nüfus, yoğunluk, büyük örgütler, iş bölümü, uzmanlaşma ve
heterojen bir yapı şeklinde sıralayabiliriz.73
Kent, pek çok işlevi bünyesinde barındıran kalabalık grupların yaşadığı kara
parçasıdır. Ancak kenti kent yapan bir kara parçası olması değil ya da çok sayıda
insanın birlikte yaşıyor olması değildir. Kent içinde yaşayan insanların yaşamını
organize edebilmek için kural ve düzeni vardır. Kentler bünyesinde ikamet etme, iş-
çalışma, eğlence gibi kültürel ve sosyal pek çeşitli fonksiyonlar vardır. Kentte
yaşayanlar ise bu fonksiyonları benimsemeleri ve uyum sağlamalarıyla
kentlileşmektedirler. Aslında buradan da kentlileşme tanımı doğmaktadır.
2.1.1 Belli Başlı Sosyologlara Göre Kent Tanımları
Kent üzerine yapılan çalışmalara ve konuyla ilgili ortaya koyulan fikirlerin
tarihine baktığımız zaman 1890’li yıllara kadar gitmek gerekir. Kent sosyolojisi için
klasik dönem olarak adlandırılabilecek olan Max Weber, Georg Simmel, Tönnies,
Durkheim ve Marx dönemine değinmeden kent sosyolojisini tam olarak anlatmak
71 Kemal Görmez, Bir Metropol Kent: Ankara (Sosyal Yapı – Kimlik – Yaşam), Odak Yayını, Ankara,
2004, s.5
72 Mübeccel Belik Kıray, “Azgelişmiş Ülkelerde Metropolitenleşme Süreci”, 75. Yılda Değişen Kent ve
Mimarlık, Tarih Vakfı Yayını, S. 106, 1998, s.19
73 Kemal Özden-Şammas Salur, “Kimlik Bunalımı ve Yabancılaşma: Modern Kentleşmenin Sosyo-
Kültürel Bir Sorunu”, Ed. Kemal Özden, Kentleşme Yazıları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014, s. 57
24
mümkün değildir. Kent konusunun başlı başına bir araştırma alanı olması ise 1920-
1930’lu yıllarda Chicago Okulu’yla birlikte olmuştur. Konuyla ilgili tanımlar verilirken
pek çok araştırmacı için kavramsal ve kuramsal açıdan referans kaynak olarak alınan ve
klasik dönem isimlerinden olan Max Weber, Georg Simmel, Tönnies, Durkheim ve
Marx ‘ın kentle ilgili görüş ve tanımlamalarına yer verilecektir. Daha sonra kentle ilgili
Chicago sosyolojisine değinilecektir. Chicago Okulu mensubu olarak Park ve Wirth’in
kenti nasıl kavramsallaştırdıklarına ve kent tanımlarına yer verilecektir. Kentsel
dönüşüm konusuna bakış açısında yardımcı olması açısından hem kent alanına eleştirel
açıdan bakış açısı sunan hem de kentte mekân çözümlemesi yapması açısından
Lefebvre, Harvey ve Castells’in kent hakkındaki tanım ve görüşlerine kısaca yer
verilecektir.
Weber kenti çok yönlü olarak kavrar. Weber’e göre bir mekânda evlerin bitişik
inşa edilmiş olması, nüfusunun yoğun oluşu, ekonomik faaliyetinin tarım dışı bir
mahiyet arz etmesi, o mekâna şehir denilmesi için yeter nitelikler değildir. Weber’in
ortaya koyduğu kentsel topluluk kavramı, kuramının ana hatlarını oluşturur. Weber’e
göre kentlerde toprak ve kan bağının önemi yoktur. Kentsel toplulukta kurumsal
devamlılık önemlidir. Kurumsal devamlılık, toprak ve kan bağına dayanmadığı gibi bir
veya birkaç ailenin sürekli egemenliğine de dayanmamaktadır. Kan bağına ve
egemenliğin aynı kaynağın devrine dayalı kurumsallığın gelişmeci bir yönü yoktur.
Avrupa kentini özgün kılan hem tarihsel hem de kurumsal devamlılığı ve bu
devamlılığın oluşturduğu gelişmeci evrimledir.74
Kısaca Weber, şehri açıklarken şehri fiziki durumundan ziyade şehrin
dinamiklerini yansıtan ‘kent topluluğunu’ inceler. Bir mekânı kent yapan asgari
özellikler bulunmalıdır. Weber’e göre söz konusu özellikler şunlardır: 1-Tahkimat, 2-
Pazaryeri, 3-Kendisine özgü ve en azından kısmen özerk hukuku olan bir mahkeme, 4-
Tutarlı bir birlik şekli, 5-Kısmen de olsa özerklik ve bağımsızlık (yurttaşların seçtiği
yöneticilerle yönetilen bir yönetime sahip olmak.)75
Weber’e göre kent, basit olarak birbirinden ayrı ama birbirine yakın konutların
toplandığı bir yerleşimdir; ama asıl olarak kent, mukimlerinin tarımdan ziyade zanaat ve
74 Arif Arcan, “Batıda Kent ve Kentleşme Kuramları; Marx, Durkheim, Pirenne, Weber ve Wirth’de Kent
Algısı”, Ed. Kemal Özden, Kentleşme Yazıları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014, s.108
75 Tuna Korkut, Toplum Açıklama Girişimi Olarak Şehir Teorileri, İz Yayıncılık, İstanbul, 2011, s.110
25
ticaretle geçindiği bir yerleşimdir. Öte yandan yazar, zanaat ve ticarete dayalı tüm
yerelliklerin kent olarak nitelenemeyeceğini de hemen ekleyerek kent olgusunun
gerekliliklerini tanımlamaya çalışmış- tır. Weber’e göre kente ayırt edici karakterini
veren, pazar ve değiş-tokuş gibi kurulu faaliyetlerle birlikte zanaat ve ticaretin
varlığıdır.76
Weber kendi ideal kent tipini kurar: Tam bir kentsel topluluk oluşturmak için bir
yerleşim yeri, belirtilen özellikleri gösteren ve bir bütün olan başka bir yerleşim yeri ile
ticari ilişki içinde hâkimiyet sergilemelidir. Bu hâkimiyet için gerekenler şunlardır:
1.Bir sur duvarı; 2. Bir pazar; 3.Kendine ait bir mahkeme ve en azından kısmi özerk
hukuk; 4.Yerleşim yerine ilişkin bir örgütlenme biçimi 5.En azından kısmi özerklik ve
kısmi kendi kendini idare edebilme ve böylece, kentliler tarafından seçilen yetkililerin
oluşturduğu bir yönetim.77
Weber’in kenti tanımlayabilmek için pazar fonksiyonu vurgusunun yanı sıra
önem taşıyan ikinci vurgusu, kentin siyasal ve yönetsel özerkliğe sahip, bu nedenle de
sürekli bir kurum olması gerektiğidir. Bu bakımdan, ekonomik olarak kent özelliği
olmasa bile bir yerelin, politik-ekonomi anlamında var olmasının mümkün olduğunu
söylemektedir. Kentlerin buna mukabil olarak gelişen bir diğer özelliği de askeri birlik
ya da kalelerin kent yerleşimlerinin bir parçası olarak yaygınlaşmasıdır. Dolayısıyla
Weber’in kenti analizinde ekonomik, politik ve güvenliğe dair faktörleri birlikte konu
ettiğini anlıyoruz.78
Simmel, cemaat sisteminin ve cemaatin sürekli gözetimine kıyasla, metropol
hayatının getirdiği baskıların, özgürlükle daha telafi edilebilir olduğunda ısrarlıdır.
Ayrıca metropol, sermaye üzerine odaklanarak zaman, mekân ve toplumsal aktörlerin o
güne kadar tasavvur edilemeyen karmaşık bir bütünlüğüne izin verir. Simmel böylece,
daha sonraki yazarları zaman-mekân sıkışması olarak tanımladığı olgudan söz etmekte,
76 Max Weber, The City, Illinois: Glencoe Free Press, 1958, s. 65-67 Akt. Eylem Özdemir, a.g.m., s. 49
77 Max Weber, (1958), The City, Chicago: Free Press, p.80-1 Akt. Peter Saunders, Sosyal Teori Kentsel
Sosyoloji, İdeal&Kültür Yayınları, İstanbul, 2013, s.39-40
78 Max Weber, The City, Illinois: Glencoe Free Press, 1958, s.74-75 Akt. Eylem Özdemir, a.g.m., s. 49-
50
26
şehirde gerçekleşen sosyal ve ekonomik koşullar arasındaki etkileşimin hızı ve
yoğunluğunun yol açtığı yeni bir toplumun ortaya çıkışını tartışmaktadır.79
Simmel’in sosyolojisinin kurucu unsurlarını belirlediği çalışmasında Frisby80
The Metropolis’i, Simmel’in mekân kavramlaştırması hakkında ipuçları edinmek üzere
incelemiştir ve konuyu şu ifadelerle anlatmıştır:“Mekân sosyolojisi bağlamında kent,
sosyolojik sonuçları olan bir olgu değil, mekânsal olarak biçimlenmiş, sosyolojik bir
olgudur. Metropol, sadece toplumsal farklılaşma ve karmaşık toplumsal ağların odak
noktası değil, aynı zamanda kalabalıklar gibi müphem toplulukların yerleşim yeridir.
Çeşitli toplumsal katmanları bir araya getiren kentin açıklığı, gettoda yoğunlaşmış
azınlık olarak tanımlanan toplumsal mesafeyle karşıtlık oluşturur. Diğer bir deyişle,
herhangi birinin ortak insan varoluşuna tam bir umursamazlığına imkân sağlar. Daha
az ekstrem bir biçimde, metropolde sürekli değişen uyaranların hengamesiyle yüz yüze
olan bireyin varlığının ve toplumsal mesafenin muhafazasının bir aracı olarak
toplumsal etkileşimdeki yaygın kayıtsızlık, Simmel’in yüzyılın başındaki çalışmasının
merkezi teması olmuştur.”
Simmel de Weber gibi, metropolü tarihsel bir gelişme olarak görür ve amacı,
kentsel hayatın genel karakteristiklerini tanımlamaktır. Weber’den farklı olarak ise
Simmel, metropol toplumuna yaklaşımını, antropolojik ve sosyal psikolojik bir içerikle
mikro seviyede davranışı gözleyerek inşa etmektedir.81
Simmel ise kentin kuruluşu ve
gelişmesi gibi problemlerden ziyade kent hayatının kişilik üzerindeki etkilerini ve
kişilikte meydana getirmiş olduğu değişiklikleri incelemeye çalışmıştır. Simmel’e göre
kent, modern insanın yaşamında merkezi bir yere sahiptir. Modern hayatın en temel
sorunu, devasa toplumsal güçler, tarihsel miras, dış kültür ve teknik karşısında, kişilerin
kendi özerklik ve bireyselliklerini koruma çabasından kaynaklanır. Kent gibi, sosyal
ilişkilerin çok geniş ve karmaşık bir şekil aldığı sosyal çevre içerisinde yaşayan birey,
durmadan değişen, hızla birbiri ardına akıp giden ve çoğu zaman birbiriyle çatışan bir
79 Anthony Giddens, Toplumun Kuruluşu, Çev. H. Özel, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999 Aktaran
Eylem Özdemir, Kentin Tanımlanmasında Sosyolojik Yaklaşımlar: Toplumsal Süreç Ve/Veya Mekânın
Çözümlenmesi, İdeal Kent Dergisi, S.1, 2010, s.51
80 David Frisby, Georg Simmel, London and New York: Routledge, 2002, s.118 Akt. Eylem Özdemir,
a.g.m., s.51
81 Özdemir, a.g.m., s.52
27
sürü izlenimle karşı karşıyadır. Bunun için, kendisini dış dünyanın değişmelerinden,
çatışmalarından ve tehlikelerinden koruyabilecek bir kişilik yapısı geliştirmek
zorundadır. Buna ulaşabilmek amacıyla kent insanı, artık köyde yaşayan bir insan gibi
kalbiyle, yani duygularıyla değil, tam tersine beyniyle, düşüncesiyle hareket edecektir.
Kent, zekânın olduğu kadar, para ekonomisinin de egemen olduğu yerdir. Para insanlar
arasındaki mesafeyi eşitleyen ve insanları nesneleştiren bir araçtır. Herkese aynı soruyu
sordurur: Kaça? /Kaç para? Kentte ekonomik hayat, herkesi bir sayıya indirgeyecek
biçimde rasyonelleşmiştir. Modern kentte üretim, pazar için, yani üreticinin kişisel
görüş alanına girmeyen bilinmeyen alıcılar için yapılır. Bu anonimlik tarafların
"entelektüel olarak hesap yapan ekonomik bencilliklerini" olağan hale getirir.82
Kısaca
Simmel’e göre şehir, bireysel kültür yerine nesnel kültürün geliştiği ve ihtiyaç
karşılamada takas yerine paranın kullanıldığı yerdir.83
Tönnies’in cemaat-cemiyet ayrımı kır ve kent ayrımını tanımlamaktadır.
Tönnies’te kır kent ayrımını, toplum ve topluluk kavramlarına dayanarak yapmıştır. Bu
analizi yaparken kentlerin dönüşümünü sanayi öncesi ve sanayi kentleri olarak
belirlemiştir. İki aşamanın özellikleri şöyledir: Toplulukta birey grup tarafından
yönlendirilir. Topluluğun yapısı homojendir. Gelenek egemendir. Her bireyin elinden
her iş gelir. Her birey kültürün bir parçasıdır. Toplumda ise; iş ve ticaret egemendir. İşte
uzmanlaşma vardır. Yapısı heterojendir. İkincil ilişkiler egemendir.84
Marx şehri daha çok mülkiyet ilişkileri ve sınıflar üzerinden ele almıştır. Bu
anlamda Marx için kent sınıf savaşının mekânı ve kapitalizmin yarattığı bir çevredir.85
Marx’ın ise sermayeyi elinde bulunduranların kentteki hâkimiyetini sürdüreceği ve
kapitalist üretim biçimlerinin kent yapısına hâkim olacağı fikrini savunmuştur. Şehirler
kapitalizmin varlığını devam ettireceği alandır. Bal kitabında konuyla ilgili şunlara
değinmiştir; ‘Marx Alman ideolojisi adlı çalışmasında kent-kır ayrımını; sanayi, ticari
ve tarımsal işgücü arasındaki ayrımlar üzerine kurmuştur. Kent düşün emeğini
82 Georg Simmel, “Metropol ve Zihinsel Yaşam”, Cev. B. Ö. Düzgören, Cogito, No:8, İstanbul, 1996, s.
82-83
83 Musa Yavuz Alptekin, “Roman Açılımı ve Kentsel Dönüşüm”, Ed. Kemal Özden, Kentleşme Yazıları,
Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014, s.23
84 David C. Thorns, Kentlerin Dönüşümü-Kent Teorisi ve Kentsel Yaşam, Soyak Yayınları, İstanbul,
2010, s.25
85 Serter-Gencay, a.g.e., s.68
28
çağrıştırdığı, taşınabilir sermayenin emeğe ve değiş tokuşa bağlı olduğu halde; kırsal
alanlar emek gücünü ve değiş tokuşa dayanmak zorunda olan taşınmaz malları
çağrıştırmaktadır. Marx işte buna dayanarak, kentlere bir ilerici nitelik vermektedir.
Çünkü ilkel tarımsal yapıda olmayan ekonomik, siyasal ve kültürel birçok işlev
kentlerde yoğunlaşmıştır.86
Burjuvazi kırı kent egemenliği altına soktu. Koskoca kentler
yarat, kentli nüfusu kırsal nüfusa göre büyük oranda artırdı ve böylece nüfusun önemli
bir bölümünü kırsal yaşamın bönlüğünden kopardı. Köyü kente bağımlı kıldığı gibi,
barbar ve yarı barbar ülkeleri uygar ülkelere ve köylü halkları burjuva halklara, Doğuyu
da Batıya bağımlı hala getirdi.87
Marx için kentleşme, burjuvazinin merkezileştirme
faaliyetlerinden biridir. Burjuvazi siyasal merkezileştirmeyle üretim araçlarını elinde
biriktirmeyi amaçlıyor. Bunun sonucunda da kentler zorunlu olarak meydana
gelmektedir. Kitabında bu konudan şu şekilde bahsetmektedir; ‘Üretim araçlarının,
mülkiyetin ve nüfusun parçalığını adım adım ortadan kaldırıyor burjuvazi. Nüfusu bir
çimento bağlamında bütünleyip, üretim araçlarını merkezileştiriyor ve mülkiyeti az
kişinin ellerinde yoğunlaştırıyor. Bunun zorunlu sonucu ise siyasal merkezileşmeydi.
Çıkarları, yasaları, hükümetleri ve gümrükleri farklı, bağımsız, hemen yalnızca
ittifakları ola eyaletler, tek ulus, tek hükümet, tek yasa, tek ulusal sınıf çıkarı, tek
gümrük sınırı içine sıkıştırıldı.’88
Kısaca Marx’ın kent mekânına yaklaşımı bir kuram
oluşturmamaktadır. Marx ve klasik Marksist yazın, kente işçi sınıfının yoğuştuğu,
bilinçlendiği ve örgütlendiği bir mekân olarak bakmış, çözümlemelerini bu yönde
üretmiştir. 89
Söz konusu üç kuramcı da modern kapitalist toplumlarda kent sorununun,
toplumun tamamında işleyen faktörlerin analizine dahil edilmesi gerektiği görüşünü
paylaşmaktadır. Kentler ahlaki tutarlılığın (Durkheim) parçalanması gibi temel
süreçlerin, rasyonelliğin büyümesinin (Weber) ya da Kapitalizm üretimin gelişmesi
sonucu ortaya çıkan yıkıcı güçlerin (Marx) canlı bir örneklemini sunabilirken, bunları
hiçbir şekilde açıklayamadılar. Marx Weber ve Durkheim için gerekli olan şey kent
86 Bal, a.g.e., s.162
87 Karl Marx – Friedrich Engels, Komünist Parti Manifestosu, Evrensel Basın Yayın, İstanbul, 2009, s. 9
88 Marx-Engels, a.g.e., s. 51-52
89 Arcan, a.g.e., s.81
29
teorisi değil, kapitalizmin gelişmesi ile ortaya çıkan değişen sosyal ilişkilerin temelini
açıklayan ve teoriydi ve her üçü de bu konu üzerinde çalıştı.90
Marx, Weber ve Durkheim’in kentle ilgili olarak tek ve bağımsız fikirler ortaya
atmamışlardır. Onlar için kent yabancılaşmanın, anominin, tabakalaşmanın direkt
nedeni olarak açıklamamışlardır. Onlar için kent toplumsal gelişmelerin sonucunda
meydana gelen bir koşuldur. Bundan dolayı kent sosyolojisi literatüründe kendisine çok
fazla yer bulamamıştır.
Chicago kentinde Chicago üniversitesi kurulduktan sonra onu takip eden yıllarda
yaşadığı nüfus patlaması ve kültürel çeşitlilikle birlikte Chicago kentinin sosyologların
ilgi odağı olmuştur. Chicago sosyologları hem kent toplumuna ilişkin önemli bir
ampirik kanıt ve veri toplamışlar hem de genel olarak kent hayatının çeşitli boyutlarını
içeren zengin bir kavrayış geliştirmeye çalışmışlardır. Tönnies, Durkheim ve özellikle
Simmel’den etkilenen Chicago Okulu’nun kent sosyolojisine herhalde en tartışmasız
katkısının, kendi başına kenti, güncel araştırmanın laboratuvarı haline getirmek
olduğunu söyleyebiliriz. Robert E. Park ve Ernest W. Burgess, 1910’ların başında
Chicago Okulu’nda bir araya gelen, ilgi alanları kent olan ve Chicago’yu, kentsel bir
laboratuvar olarak çalışmaya girişen iki sosyolog olarak, ilk kent analizi/araştırmaları
okulunu kurmuş oldular.91
Park’ a göre kent yaşayan bir toplumsal organizma, gerçek bir insan
kaleydoskopu gibi işler. İnsanlar için kentin sonsuz cazibesi, kentsel çeşitliliktir.
Bireyler, kent hayatının çok çeşitli tezahürleri arasında, kendilerini daha geniş ve
huzurlu hissedebilecekleri bir yer, bir şekilde bulmaktadırlar. Mizaçlarını tam ve
özgürce dışa vurabilecekleri, kendi tabiatlarının uyaranlarına riayet edebilecekleri
ahlaki-manevi alanı burada bulma imkânları vardır. Yine de Park, pek çok insanın kenti
örgütsüz, dağınık ve hatta tehlikeli bulduğuna da işaret etmektedir. Bu iddiaların
gerçeklik payını kabul etmekle birlikte Park, kenti baş döndürücü bulmaktadır. Kentsel
90 Saunders, a.g.e., s.16
91 Özdemir, a.g.m., s.52-53
30
alanlar çok daha iyi bir yaşam imkânı sunmaktadır; kent, insan özgürlüğü ve
fırsatlarının büyük vaadidir.92
Louis Wirth “Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentlileşme” adlı makalesinde kenti
kültürel yönden ele alıp tanımlamıştır. Bu yönüyle Chicago okuluna mensup Robert E.
Park, Ernest Burgess’in aksine bir tavır takınmıştır. Çünkü Robert E. Park, Ernest
Burgess kenti katı pozitivist bir şekilde, kentteki insan davranışlarıyla doğa arasında
doğrudan neden sonuç ilişkisi kurmaya çalışarak açıklamışlardır. Wirth ise kenti şöyle
tanımlamıştır: “Kent, toplumsal açıdan heterojen bireylerin nispeten ‘büyük‘, ‘yoğun‘
ve ‘sürekli‘ bir yerleşim yeridir.” Wirth’e göre kentsel yaşam, farklı insanlarla aynı
mekânın paylaşıldığı yaşamdır. Belli bir yerde nüfusun yoğunlaşması büyük oranda
bireysel farklılık gerektirir. İlişki içindeki bireysel katılımcıların sayısı ne kadar artarsa,
onlar arasındaki farklılıklarda o oranda artar. Kırsal gelenekte var olan akrabalık bağı,
komşuluk ilişkileri ve duygu birliği kentte kaybolur. Kentte farklı kişiliklerin ve yaşam
tarzlarının bir arada bulunması, farklılıklara göreceli bir bakış ve daha hoşgörülü
yaklaşımı ortaya çıkarır.93
Wirth makalesinde “Kent yalnızca, günümüz insanına daha
büyük bir oranda iş ve yerleşim olanakları sunan bir yer değildir, aynı zamanda
dünyanın en uzak yerlerini kendine çeken, türlü bölgeleri, insanları ve etkinlikleri bir
düzene göre biçimlendiren, ekonomik siyasal ve kültürel yaşamın öncüsü ve
denetleyicisi olan bir merkezdir” tanımlamasını yapmıştır.94
Lefebvre, kente ve kentselliğe ilişkin tanımlarında mekânı vurgulaması
sebebiyle başta Harvey olmak üzere, kenti mekânsal bir birim olarak kavramlaştırmaya
girişen sonraki kuramcıları en çok etkileyen kaynaklardan biridir.95
Marx, toplumsal hayatı çözümlerken yalnızca ekonomik ilişkileri kriter olarak
almaktayken; Weber, ekonomik, sosyal ve siyasal düzendeki ilişkileri; Bourdieu ise
ekonomik ilişkilerin yanında kültürel, sosyal ve simgesel ilişkileri de ana kriterler
olarak çözümlemenin içine almaktadır. Bourdieu için ekonomik sermaye ekonomik
92 Robert E. Park, The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the City
Environment, The American Journal of Sociology, vol. 20, 1915 Aktaran Eylem Özdemir, a.g.m., s.54
93 Cevat Özyurt, Yirminci Yüzyıl Sosyolojisinde Kentsel Yaşam, Makale,
http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c10s18/makale/c10s18m6.pdf , Erişim Tarihi; 12.01.2018
94 Serter, a.g.e., s. 73
95 Özdemir, a.g.m., s.59
31
kaynaklara sahiptir; toplumsal sermaye ilişkilere egemendir: aile ya da mezun olduğu
okuldan dolayı kullanabilecekleri etki ve destek ağları; kültürel sermaye farklı sınıflar
arasında zevklerin, neyin güzel ya da değerli olduğuna dair kararların nasıl değiştiğini
ve seçkinlerin nasıl kendilerini popüler zevkten uzaklaştırmakta olduklarını çok ayrıntılı
olarak çözümlemiştir. 96
Dolayısıyla Marx tek boyutlu bir çözümlemeye girişirken,
Weber ve Bourdieu çok boyutlu bir çözümleme geliştirirler. Marx’ın teorisinde toplum
sınıflara ayrılmış ve birbirleriyle çatışma halindeyken, Weber’e göre toplum tabakalar
halinde bütünleşmiş olduğu için çatışma çıksa bile bu, belirleyici olmaz. Bourdieu ise
Marx’ın teorisindeki katılıkta olmaksızın sınıfların farklılığını ‘farklılıklar uzayı‘ olarak
kabul eder. Marx’a göre sınıflar arası geçiş ancak bir devrimle gerçekleşebilir. Oysa
Weber’in yaklaşımında tabakalar arası sosyal hareketlilik çok güçlü bir şekilde
mümkündür. Bourdieu ise geçişin Weber’in iddia ettiği gibi kolay gerçekleştiğini
düşünmemektedir. Geçirgenlikler söz konusu olabilir fakat habitusları gereği bireyler
bir üst sınıfa girdiklerinde hangi kökenden geldiklerini belli ederler. O sınıfa adapte
olmaları ancak birkaç kuşak sonra mümkün olur. Sonuç olarak Marx toplumu yukarıdan
aşağıya doğru gören, yani tümelden tikele giden başka bir deyişle bireyden çok toplumu
gören holist ya da toplam bir yaklaşım sergilerken; Weber aşağıdan yukarıya bakan,
yani tikelden tümele doğru giden, yine başka bir deyişle bireyden hareketle toplumu
gören bireyci bir eğilim içerisindedir. Bourdieu ise hem toplumu bir bütün olarak gören
hem de o toplum içinde bireye değerini veren, yani sosyal yapı ile bireysel eylemi
dengede tutan hem yapıcı hem de inşacı bir yaklaşıma sahiptir. Dolayısıyla Bourdieu,
hem eylemde bulunanı feda etmeden özne sosyolojisinden kaçınmak hem de yapının,
eylem yapan üzerinde ve onun aracılığıyla yarattığı etkileri hesaba katmaktan
vazgeçmeden yapı sosyolojisinden kaçınmak niyetiyle hareket ederek hem eylem
yapanın hem de yapının etkin olduğu bir sosyal teori kurmaktadır.97
2.1.2 Modernleşme ve Kent
96 Ruth A. Wallace- Alison Wolf, Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. Leyla Elburuz- M. Rami Ayas,
Doğubatı Yayınları, Ankara, 2015, s.165
97Âdem Palabıyık, Pierre Bourdieu Sosyolojisinde “Habitus”, “Sermaye” ve “Alan” Üzerine, Liberal
Düşünce Dergisi, S.61-62, 2011, s.126-127
32
Planlama bir aydınlanma çocuğudur. Aydınlanma aklın, doğanın ve toplumunu
düzenli süreçlerini kavrayabileceğine ve bize anlaşılabilir ve başkalarına nakledilebilir
biçimde geri verileceğine inancı getirdi. Modernite 17. yüzyıldan itibaren Avrupa’da
oluşmuş bulunan toplumsal yaşam ya da organizasyon biçimidir. Modernite dört
boyutuyla ve bunlar arasındaki gerilimlerle kavranabilir. 98
Bunlardan biri ekonomik yönüdür. Modernitenin ekonomik yüzü dediğimizde;
kapitalist ilişkiler içinde, inorganik enerjiye dayanarak üretim yapan sanayileşmiş bir
toplumdan söz ediyoruz. Ürünler metalaşmış, emek ücretli hale gelmiş, liberalist
mülkiyet anlayışı kurumsallaşmıştır.
İkinci yönü bilgiye yaklaşımıdır. Toplumsal olguların doğru bir temsilini
yapılabileceğine ve dolayısıyla nesnel bir toplumbilimin kurulabileceğine
inanılmaktadır. Bu durumda dil de bu bilgiyi etkilemeden aktarabilen saydam, nötr ve
sadık bir aracı olarak görülmektedir. Değerler alanında ise evrensel olarak geçerli bir
ahlak ve hukuk alanının kurulabileceğine inanılmaktadır.
Modernizmin üçüncü yönü geleneksel toplum bağlarından kurtulmuş, toplumsal
temsil düzeyinde, kendi aklıyla kendini yönetebilecek bireyin doğmuş olmasıdır. Belirli
bir yöreye bağlılığı azalmış, yer değiştirebilen, çok uzaklardaki değişmelerden haberdar
olan, yani akışkanlığı artmış, eğitilmiş kişilerden oluşan bir toplum söz konusudur.
Geleneksel bağlılıklardan kopmuş, yeni toplumun temel taşlarından biri olan bireye
dönüşmüş, modern toplumun yurttaşı olmuşlardır.
Modernizmin dördüncü yönü kurumsal yapısıdır. Bu tür ekonomik faaliyetlere
sahip olan, bu tür bireylerden oluşmuş, kendi üstünde düşünen toplum yeni bir
örgütlenme biçimi geliştirmiştir. Bunun özellikleri, kısaca ulus-devlet ve demokrasi
olarak özetlenebilir. Modernizmin yapısı içinde bulunan ulus devletin bireyler
arasındaki eşitlik anlayışına aykırı olarak kapitalizmin egemen olduğu bir dünyada bu
eşitlik sağlanamamaktadır. Modernizmin eşitlik anlayışıyla kapitalizmin doğası
uyuşmamaktadır. Modernite Avrupa dışındaki ülkelerde iki yoldan uygulamaya
geçmektedir. Bunlardan birincisi kapitalizmin işleyişinin yarattığı yayılmacı etkilerdir.
İkincisi ise bir yandan Batı’nın üstünlüğünün ve yeni düşüncelerinin etkisi altında kalan
98 David Harvey, The Condition of Modernity, Polity Press, Cambridge, ss.10-38, 1989 Aktaran İlhan
Tekeli, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge Kitabevi, 2001, Ankara, s.10-11
33
yönetici elitlerin, öte yandan kapitalist sistemin işleyişinin gerektirdiği ve yarattığı
ticaret burjuvazisinin iş birliğine dayalı olarak, reformist kurumsal yeniden
düzenlemeler ve eğitim yoluyla bir tür ‘sosyal mühendislik’ uygulamasına gidilmesidir.
99
Kent planlamasının piyasa mekanizması içinde ve liberalist mülkiyet anlayışına
uygun olarak gerçekleşen sanayileşmenin ortaya çıkardığı sanayi kentinin sorunlarına
tepki olarak geliştiği söylenir. Oysa modern toplumlarda bireysel alandan farklılaşmış
bir kamusal alanın oluşmasıyla olan ilişkisini de unutmamak gerekir. 100
Kentlerin hızla büyümesinin, sanayi devriminin ve onunla birlikte gelen
teknolojik değişikliklerle nüfusun kentlileşmesinin, kentlerin uzamsal ve özdeksel
yapılarında derin etkileri olmuştur. Sonuç kentleşmiş toplumun baskın yerleşme biçimi
olan metropoliten kentti. Metropoliten topluluk, her biri kendi etkinliklerinde ve
kurumlarında az çok uzmanlaşmış birden çok özeğin ve yerleşim yerinin bulunduğu
yerdir.101
Kent planlaması iki yönde gelişti. Birincisi İngiltere’de çıkartılan sağlık
yasalarıyla kenti sağlıklı hale getirmeye çalışan pragmatik yaklaşımdı. İkincisi ise
1860’lı yıllarda III. Napolyon’un ve Haussmann’nın Paris’teki uygulamalarının
gösterdiği yoldu. 102
Modern’ terimi genellikle ‘geleneksel’ teriminin karşıtı olarak
değerlendirilmektedir ki, bu yaklaşım, modern terimi ile gelenekten kopuk
olduğumuzun ima edilmesi dolayısıyla talihsiz bir yaklaşımdır. Zira yegâne kabul
edilebilir konum, geçmişle bağımızın kopuk olması değil fakat bize aktarılanlara daha
az bağlı olmamızdır. 103
Modernite ayrıca, kapitalizmin yükselişi, rasyonalizm ve
99 İlhan Tekeli, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge Kitabevi, 2001, Ankara, s.12
100 Jürgen Habermas, “Kamusal Alanın Yapısal Dönüşümü”, Defter, Sayı16, ss.53-63, 1991 Aktaran
İlhan Tekeli, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge Kitabevi, 2001, Ankara, s. 17
101 Duru- Alkan, a.g.e., s.33
102 İlhan Tekeli, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge Kitabevi, 2001, Ankara, s17
103 Jack Goody, Kapitalizm ve Modernlik, Küre Yayınları, İstanbul, 2008, s.6
34
sekülarizmin yaygınlaşması ve -daha yakın zamanlarda da- kentleşme ve sanayileşme
ile irtibatlandırılmıştır.104
Sanayileşme, modernleşme, tabii ki birçok toplumsal olgunun nedeni ve sonucu
olarak, kapitalizm dünya kentleri için pek çok neden-sonuç ilişkisini içinde
barındırmıştır. Kentlerde meydana gelen olayların arkasında yatan nedenler
sanayileşmeden kaynaklı sonuçları içermektedir. Köyden kente göç, geleneksel
değerlerin çözülmesi, ağırlığın birincil ilişkilerden ikincil ilişkilere kaydığı toplumsal
ilişkiler, toplumun kurumlarının ve değerlerinin gittikçe artan rasyonalizasyonu ve
bürokratikleşme üzerinde en çok yoğunlaşılan toplumsal olgular olmuştur. Gerçekten de
birçok toplumsal yapılanmanın ve insan ilişkilerinin değiştiği yüzyıl olarak tanımlanan
18. yüzyıl, batı kentleşmesinin de en hızlı dönemini yaşadığı yüzyıl olmuştur. Batıdaki
bu kentleşme toplumun sosyal yapısını değiştiren dinamikleri canlandırmış, bu da
zincirleme tesirini daha hızlı bir sanayileşme ve kalkınma şeklinde toplamıştır.105
Modernleşme kavramı geleneksel üretim metotlarından modern ve gelişmiş
üretim metotları veya hayat türlerine geçişteki yapısal ve kurumsal süreçleri
açıklamaktadır. Kavram şehir veya eyaletlerin ekonomik ilerleme sayesinde
modernleşmesi, uğraşıların teşvik edilmesi ve bu sayede sosyal ve politik gelişmelerin
oluşması savunmaktadır. 106
Modernizmin bu aşamasındaki kent planlaması anlayışı, kentlerin sadece
kişilerin çıkarları doğrultusunda biçimlenmesinin, sağlıksız bir gelişme ortaya çıkardığı,
bu nedenle kamu yararı açısından bu sürece müdahale edilmesi gereğinden yola
çıkmaktadır. Kentler sağlıklı özgür bireylerin yaşadığı yerler olacaktır. Bu nedenle de
insani ölçek esas alınacaktır. Kent mekânı planlanırken oturma, çalışma, dinlenme ve
dolaşım mekânları ayrılarak planlanmalıdır. Bu ayrımın temel amacı kentte yaşayanların
sakin oturma mekânları sağlayabilmektir. Bu planlamada merkeze alınan, en çok önem
verilen işlev is konut alanlarıdır. Kentin sağlık koşulları bakımından en uygun
alanlarında, düşük yoğunluklu olarak, yeterli sosyal donatıya sahip olarak, komşuluk
104 Goody, a.g.e., s.7
105 İhsan Sezal, Şehirleşme, Ağaç Yayınları, İstanbul, 1992. s.16
106 Chigozie Enwere- Kemal Özden, “Afrika’da Kentleşme Ve Siyasal Sorunlar”, Ed. Kemal Özden,
Kentleşme Yazıları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014, s.352
35
birimleri halinde tasarlanacaktır. Kent içinde işyerleri, iş merkezi, küçük sanatlar ve
organize sanayi, kent morfolojisine (yani bilimine) uygun olarak, işyeri oturma yerleri
arasındaki uzaklıkları kısaltacak biçimde yerleştirilmelidir. Kent içinde yaşayanların boş
vakitlerini değerlendirme alanları ayrılmalıdır. Kent içinde kademelenmiş bir yol
sistemiyle motorlu araçlar dolaşımı rasyonalize edilmelidir. Yaya dolaşımı olabildiğince
motorlu araç trafiğinden ayrılabilmelidir. Kent planlaması tarihi eserlerin tahribine
neden olmamalıdır. Genel olarak kentin yirmi yıllık gelişmesinin tahmin edilebileceği
ve buna göre yerleşme biçiminin tasarlanabileceği, kent yönetimlerinin bir yandan
yatırımlarını programlayarak öte yandan yapı süreçlerini denetleyerek bu planların
uygulanabileceği varsayılmaktadır.107
Bu Modernite projesinin Türkiye’ye yansıması üç özelliği ile dört ayrı dönemde
ele alınabilir. 108
1- 19. Yüzyılın ikinci yarısında Cumhuriyet’e kadar geçen süre
2- Cumhuriyetin ilk yıllarından 1950’li yılların ikinci yarısına
3- 1950’lerin ikinci yarısından 1980’lerin başına
4- 1980’ler sonrası dönem
19. Yüzyılın ikinci yarısında Cumhuriyet’e kadar geçen sürede Osmanlı
İmparatorluğunun kent yapısındaki değişimler Tekeli’nin adı geçen eserinden yola
çıkarak şöyle özetleyebiliriz: Osmanlı sanayileşmiş bir devlet olmasa da sınır
komşularındaki sanayileşme kaynaklı gelişim ve değişimlerinden etkilenmiştir.
Özellikle önemli liman kentlerinde, değişen ticaret biçimi ve Osmanlı yönetim
sisteminde gerçekleştirilen reformlar, kentlerin değişen dış bağlantıları, kent merkezleri
içinde geleneksel merkez dışında yeni bir modern merkezin doğmasına neden oluyordu.
Kent içi ilişkilerin yaya olarak kurulması terk ediliyor, araba ve tramvay gibi toplu
ulaşım araçlarıyla kurulmaya başlanıyordu. Kent nüfuslarında çok yüksek olmasa da
ortaya çıkan önemli artışlar kentlerde yeni alanların iskâna açılmasını gerektiriyordu.
Bunların dışında Osmanlı kentlerinin özellikle de İstanbul’un ahşap konut mahalleri sık
aralıklarla çok büyük yangın felaketleriyle karşılaşıyordu.
107 Atina Antlaşması, İmar ve İskân Bakanlığı Mesken Genel Müdürlüğü, Ankara, 1969 Aktaran İlhan
Tekeli, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge Kitabevi, Ankara, 2001 s.18-19
108 Tekeli, a.g.e., s19
36
Bu dönemde yapılan planlama çalışmaları tüm kenti bir bütün olarak düzenleyen
planlardan çok, yangın yerlerine, açılacak yeni yerleşme alanlarına ve yol
güzergahlarına, modernleşmenin getirdiği yeni bir alan kullanışı olan parklara ilişkin
mevzi planlar olmuştur. Bu aşamada planlama daha çok bir harita mühendisliği faaliyeti
olarak görülmektedir. Yasalar ve yönetmelikler çıkarılmasına karşın planlama yeterince
kurumsallaşmamıştır.
İkinci dönem Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçişle
başlamıştır. Bu dönem Osmanlı modernitesine göre daha köktencidir. Ama aynı
zamanda Batının güdümünden kurtulmayı içermektedir. En iyi anlatımını belki de
“Batı’ya rağmen Batılılaşma” ibaresinde bulmuştur. 109
Bu çok yönlü Modernite projesi içinde mekânsal düzenleme öğeleri önemli bir
yer tutmaktadır. Bu proje içindeki ulus-devletin niteliği Batının ulus-devletinden önemli
bir farklılık göstermektedir. Piyasa mekanizması içinde sanayileşen bir ülkenin pazar
bütünlüğünü sağlarken oluşturduğu bir ulus devlet bilincine dayanmamaktadır. Bir
imparatorluğun parçalanması sırasında ortaya çıkmış ve ulus bilinci büyük ölçüde
“yeniden inşa” edilecek bir ulus devlettir. Ulus-devlet siyasal olarak kurulmuş olmasına
karşın toplumsal bilinç düzeyinde yeniden oluşturulacaktır. Batılı ama onun
denetiminde olmayan bağımsız bir ulus-devlet kurulacaktır. 110
Önce Ankara’da denenen kent planlaması, 1930’lu yıllarda çıkarılan Belediye,
Umumi Hıfzısıhha ve Yapı ve Yollar kanunuyla, tüm kentler için zorunlu hale
getirilerek kurumsallaştırılmıştır. Ayrıca mimarlık ve mühendislik mesleği için çıkartıla
yasayla bina yapımı gelenekten koparılarak meslek sahiplerinin tasarımına teslim
edilmiştir. Yeni dönemde “güzel kent” anlayışının Türkiye’ye yayılmaya başlamasının
sonucu olarak planlama harita mühendislerince değil, mimarlarca yapılması gereken bir
iş olarak görülmeye başlamıştır. Artık kentin parçalarının planlamasıyla
yetinilmemekte, tümü planlanmaktadır. Bu planlama genellikle geçmişte var olan
kentsel dokulara saygılı olmayan modernist bir planlamadır. 111
109 Tekeli, a.g.e., s.23
110 Tekeli, a.g.e., s.23-24
111 Tekeli, a.g.e., s.25
37
Türkiye’nin kent planlamasındaki Modernite projesinin üçüncü aşaması olarak
1950’den 1980’e kadar geçen dönem ele alınabilir. Bu dönemde bir yandan tek partili
bir siyasal yaşamdan çok partili bir siyasal yaşama geçilmesi, öte yandan Türkiye’de
hızlı bir kentleşmenin yaşanmaya başlaması Modernite projesinde önemli değişiklikler
ortaya çıkarmıştır. II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye Modernite projesini yadsımamış
ama niteliğini değiştirmiştir. Bu değişiklik temelde çok partili demokratik rejime
geçilmek istenmesinden kaynaklanmaktadır. 112
Modernite projesi bakımından önemli ikinci değişiklik çok hızlı bir
kentleşmenin yaşanmaya başlamasıdır. Bu, Modernite projesi bakımından çok değişik
sorunlar yaratmaktadır. Cumhuriyetin meşru gördüğü kentsel normlara uygun altyapı ve
konut üretiminde hem toplumun hem de kente yeni gelenlerin kaynaklarının yetersizliği
gecekondu mahallelerini ortaya çıkarmıştır. Hızlı kentleşmeyle birlikte Modernite
projesinin karşılaştığı tek sorun fiziki çevredeki emrivakiler değildir. Kente kırdan gelen
büyük sayıdaki nüfusun modernitenin kalıpları dışındaki yaşantısı, modernistler için bu
grupların kentli yaşamla nasıl bütünleştirileceği sorununu ortaya çıkarmıştır. Kente yeni
gelen sorunların değişik sorunlar yarattığı düşünülmesine karşın, yine de kentleşmeye
Modernite projesinin gerçekleştirilmesinde bir adım olarak bakılmıştır. Paternalistik
halkçılık döneminin köyü yücelten kente karşı ideolojisi ve bu ideolojinin yol gösterdiği
tüm bilimsel ve artistik yaklaşımlar terk edilmiştir.113
Bir önceki dönemde Türkiye’nin modern kent imajında düşük yoğunluklu ve
bahçeli konut alanlarının ön plana çıkarıldığını görmüştük. Kent planlamasıyla
uğraşanlar bu dönemde de aynı değerleri savunmalarına karşın, gerçekleşen kent
dokusu, kent yoğunluğu, altyapıları eksik, apartman mahalleleri olmuştur. Bu,
Türkiye’nin hızlı kentleşme döneminde kentlerin modern kesimlerinin yapsatçı denilen
küçük üreticiler eliyle geliştirilmek zorunda kalmasının sonucudur. Bu dönemde
kentlerin mekândaki formunu bir yandan kentsel rantları ödemekten kaçınan
gecekondular, öte yandan kentsel rantları en çoğa çıkarmaya çalışan yap-satçılar
biçimlendirmiştir.114
112 Tekeli, a.g.e., s.27
113 Tekeli, a.g.e., s.28-29
114 Tekeli, a.g.e., s.29
38
Bu süreçler yağ lekesi biçiminde büyüyen yüksek yoğunluklu kent dokuları
geliştirirken, Türkiye’de özel otomobil sahipliğinin artmasıyla birlikte kentler ciddi
toplumsal donanım, altyapı ve trafik sorunlarıyla karşılaşmıştır. Bunu çözebilmek ve
kentlerin imarını demokratik süreç içinde bir siyasal yatırım olarak kullanabilmek için
1957-1960 yılları arasında Adnan Menderes’in İstanbul ve Ankara’da uyguladığı imar
operasyonları Türkiye’yi ilk kez modernitenin yıkıcı yönüyle karşılaştırmıştır. Türkiye
Haussmannvari uygulamalar yaparken, Batı Atina Şartı’nı kabul ederek modernitenin
yıkıcı yüzünü büyük ölçüde denetim altına almıştır, ehlileştirmiştir. Bu operasyonlar
Türkiye’ye modernitenin artık geride kalmış yıkıcı yönünü uygulamaya sokuyordu.115
Dördüncü dönem olan 1980 sonrasında Türkiye’de modernite projesinin temelde
sürdüğü, ancak gerçekleşmesinin devletin yönlendiriciliğinden çok, büyük ölçüde
emrivaki oluşumlara bırakıldığı, bunun da dünyadaki gelişmeler paralelinde
moderniteden uzaklaşma eğilimi yarattığı söylenebilir. Türkiye 1980’e kadar korunmuş
bir ekonomi içinde ithal ikamesiyle sanayileşme politikası izlerken, bu tarihten sonra
dışa dönük bir ekonomi politikası izlemeye başlamıştır. Batı’dan korunmuş bir
batılılaşma değil, batıyla bütünleşerek yarışarak, gerçekleştirilecek bir gelişme
amaçlanmaktadır. 116
Şimdilerde günümüz yüzyılındaki kentleri sanayi öncesi kentlerle kıyaslamak
olanaksızdır. Çünkü kent yapısı içerisinde sanayileşme bir kilometre taşı olmuştur.
Tarihin hiçbir döneminde kent nüfusu kır nüfusunu geçmezken 20.yy sonlarında buna
şahit olmaktayız. Türkiye nüfusu için konuştuğumuzda 2017 yılı TUİK verilerinde ülke
toplam nüfusu 80.810.525 iken il ve ilçe nüfusu 74.761.132, belde ve köy nüfusu
6.049.393’dır. Aynı TUİK verisine göre 1980 yılına kadar kır nüfusu kent nüfusundan
fazla iken 1985 itibari ile kır nüfusu kent nüfusa yenik düşmeye başlamıştır.117
Kente
sonradan göç etmiş ve gecekonduda yaşayanların çocukları artık doğma büyüme kentli
duruma gelmişler hatta kendi çocuklarını da kentte yetiştirmektedirler. Gecekondu
neslinin pek çoğunluğu artık gecekondularda yaşamamaktadır çünkü kentsel rant
115 İlhan Tekeli, “II. Dünya Savaşı Sonrasında Türkiye'nin Kent Planlaması ve Pratiğindeki Gelişmeler”,
Derleyen: Perihan Kiper- Ü. Nevzat Uğurel, İmar Planları Yapım ve Uygulama Süreçleri, Şehir Planlama
MMO, Ankara, 1981, ss. 1-19, Aktaran Tekeli, a.g.e., s.30
116 Tekeli, a.g.e., s.32
117 http://www.tuik.gov.tr Erişim tarihi: 02/03/2018
39
alanlarından kendilerine bir pay çıkartmışlardır. Ya da çıkarılan aflarla ve kentsel
dönüşüm projeleriyle kentteki konumlarını sağlama almışlardır. Konuyla ilgili Tekeli
şöyle söylemektedir. “Modernist kent planlamasının ve kentte modernite projesinin geri
plana itilişinin bir başka göstergesi, bu dönemde çıkartılan af yasalarıdır. Bu af yasaları
kentin belli bir alanında, belli bir zaman için moderniteden vazgeçiş olmaktan çıkmış,
tüm kentsel mekânı, modernitenin anlayışı dışında dönüştürücü bir nitelik kazanmıştır.
Bu yasalar yalnız gecekondu alanlarındaki değil, tüm kentteki yasadışı yapılaşmayı
meşrulaştırırken gecekondu alanlarında yeni imar hakları vermiştir.118
Emile Durkheim’a göre bu modernleşme veya kentleşme sürecinde bazı şeyler
kaybedilirken birçok şey de kazanılır. Durkheim’in otomatik dayanışma kavramı
Ferdinand Tönnies’in Gemeinschaft (toplum) kavramına benzer. Hem Tönnies hem de
Durkheim kentleşmenin otomatik birliği, toplum hissini veya ortak kimliği aşındırdığını
belirtmektedir. Modern ekonomik aktivite ve üretim şekline sahip sanayileşmiş kentler
ve kent merkezlerini oluşturan yeni özelleşme veya birbirine bağlılık formlarıyla birlikte
gelenek ve normlara bağlılık zayıflamaktadır. Yani modern toplumlarda kentleşme daha
çok kişisel seçime ve kişiler arası bağa olanak tanır, bu sayede toplumlar sosyal,
ekonomik ve politik yönden gelişir. 119
2.2 Kentleşme Tanımı Ve Süreçleri
Kentlileşme tanımları yapılırken kentlere büyüklük ya da yoğunluk açısında
bakmak kentleşmeyi sığ ve tek boyutlu değerlendirmeden öteye gidemeyecektir. Kentin
nüfusu açısında değerlendirilirken belirlenen sayı keyfi belirlenmiş olacak kentin
içindeki diğer bileşenler göz ardı edilmiş olacaktır. Wirth’in makalesinde bu konuya şu
şekilde değinilmiştir: “Sayılar tek belirleyici ölçüt olarak alındığı sürece, hiçbir
kentleşme tanımı tam anlamıyla doyurucu olamayacaktır. Bunun da ötesinde, keyfi
olarak belirlenmiş bu rakamlardan daha az sayıda insanın yaşadığı, metropoliten
özeklerin etkisi altında bulunan, kendisinden büyük yerleşim yerlerine göre kırsal
bölgelerden daha fazla farklılaşmış olan ve kentsel olarak kabul edilebilecek
toplulukları göstermek güç olmayacaktır.”120
Yerleşim yerlerinde yaşayanların sayısının
118 Tekeli, a.g.e., s. 33
119 Enwere-Özden, a.g.e, s. 352
120 Wirth, a.g.e., s.80
40
kentlileşmenin bir ölçütü olarak kabul edilmesinden kaynaklanan eksiklikler,
çoğunlukla, nüfus yoğunluğu için de geçerlidir.
Kentleşme, artık, yalnızca insanları kent olarak adlandırılan yere çekme sürecini
belirtmekle kalmamakta, insanların kentin yaşam biçimini benimsemesi anlamına
gelmektedir. Kentleşme, ayrıca, kentlerin büyümesinin beraberinde getirdiği yaşam
biçiminin belirgin niteliklerinin ve kentin kurumlarıyla kentlilerin, iletişim, ulaşım
araçları aracılığıyla oluşturduğu büyünün etkisi altında kalan bireylerde, kentli olarak
kabul edilen yaşam biçiminin niteliğindeki değişiklikleri vurgular.121
İnsanoğlu göçebe hayattan küçük yerleşim alanlarına ve daha sonra büyük
şehirler ve şehir merkezlerine olan hızlı yolculuğu önceden hayal edilemeyecek kadar
farklı hayatlar edinmelerine yol açmıştır. Dolayısıyla kentleşme sadece insan nüfusunu
başka bir toplumun içine tekrar dahil etmek değil, aynı zamanda sosyal, ekonomik ve
politik hayatın birçok bileşkenini insanların ihtiyaçları doğrultusunda yeniden
düzenlemektir. 122
Kentleşme dar anlamda; kent sayısının ve kentlerde yaşayan nüfusun artmasını
ifade eder. Kentsel nüfus, bir yandan doğumların ölümlerden fazla olmasından öte
yandan köylerden ve kasabalardan gelenlerle, yani göçlerle artar. Gelişmekte olan
ülkelerin şehirlerinde doğurganlık eğilimleri genellikle azaldığı için, kentleşmenin daha
çok kırsal kesimden kentlere göçle beslendiği söylenebilir. Görüldüğü gibi kentleşme
hareketi, zaman içindeki bir değişmeyi, bir süreci anlatan dinamik bir kavramdır.123
Kentleşme, toplumsal değişme sürecini önemli ölçüde etkileyen ve bazı toplumlarda
da hızlandıran bir olgudur. Başka bir anlatımla, kentleşme yalnızca bir ‘sonuç’ olarak
kalmamaktadır. Özellikle Türkiye gibi ülkelerde, kentleşme göreli olarak yüksek bir
hıza ve dereceye ulaştıktan sonra, ülkenin ekonomik, sosyal ve siyasi yapısını
değişmeye zorlayan temel öğelerden birisi olmaktadır. Kentleşme kısaca şöyle
tanımlanabilir; “Sanayileşme ve ekonomik gelişmeye koşut olarak, kent sayısının
artması ve kentlerin büyümesi sonucunu doğuran, toplum yapısında artan oranda
121 Wirth, a.g.e., s.81-82
122 Enwere- Özden, a.g.e., s.343
123 Ruşen Keleş, 100 soruda Türkiye’de Şehirleşme; Konut ve Gecekondu, İstanbul, 1972, s. 6
41
örgütlenme, iş bölümü ve uzmanlaşma yaratan, insanların davranış ve ilişkilerinde
kentlere özgü değişikliklere yol açan bir nüfus birikimi sürecidir.”124
Sonuç olarak kentleşme, sanayileşme ve modernleşme süreçlerinin sonucu
olarak ortaya çıkarak, yerleşim yerlerinde ve toplumsal yaşamdaki yapısal dönüşümü
meydana getirir. Modernizm, sanayileşmeyle birlikte ortaya çıkan ekonomik ve
toplumsal dönüşümün mekânsal yansımalarını, kenti bir toplumsal projenin parçası
olarak algılar. Buna göre kentleşme, sanayileşme ve sanayi sonrası kentsel alanlarda
yoğunlaşan kamusal ve özel aktivitelerle, bu aktivitelerin çevresel etkilerinin bir bütünü
olarak tanımlanabilir. Kentleşme toplumsal yaşamda, farklılık, çeşitlilik, yoğunluk,
karmaşıklık, yabancılaşma ve benzeşme, bireyleşme ve toplumsallaşma kavramlarıyla
da açıklanabilir.125
Tarımda modern üretim araçlarının kullanılması, makinenin tarıma girmesi,
tarımsal üretim sürecinin her aşamasında ilkel yöntemlerin terk edilmesi, buna karşılık,
üretimi etkileyen yeni girdilerin artan oranda kullanılması, tarımda gereksinme duyulan
insan gücü miktarını azaltmaktır. Diğer bir deyişle tarım kesiminde yeni üretim
tekniklerinin kullanılması, şehirleşme eğilimini artırmıştır. Gelişmekte olan ülkelerde
şehirleşmeyi, tarım tekniklerindeki ilerlemelerin şekillendirmesi yanında; şehirdeki
hizmet üretim alanlarının ‘çekiciliği’ ile şehir-dışı yerleşme alanlarının olumsuz sosyo-
ekonomik ‘iticiliği’ etkiler.126
Tarımda kapitalistleşme süreci, modern tarım işletmelerinde üretimi artırmakla
birlikte bir iş gücü açığını da ortaya çıkarmaktadır. Ortaya çıkan bu iş gücü fazlası, iş
olanaklarının fazla olduğu kentlere yönelmektedir. 127
Diğer yandan, özellikle az gelişmiş ülkelerde, tarımın verimliliği ve kişi başına
düşen tarımsal gelir, köylülüğü köyünde tutmaya yetmeyecek kadar düşüktür. Gerek bu
yetersiz gelirin gerekse toprak mülkiyetinin dengesiz dağılımı tarım topraklarının çok
124 Keleş, 1972, s. 6
125 Gönül Tankut, Kentler, Bilim ve Teknik Dergisi, Aralık Sayısı, 2002, s.4
126 Eyüp G. İsbir, Şehirleşme Ve Meseleleri, Ankara, Ocak Yayınları, 1986, s. 21
127 Erkan, a.g.e., s.73
42
parçalanmış olması iklim koşulları ve erozyon tarım kesimindeki ekonomik nedenlerin
olumsuz koşullarını göstermektedir. 128
Ekonomik nedenlerden dolayı köyünde beslenemeyen gelecek için güvence
bulamayan nüfusu kent merkezlerine çeken nedenlerdir. Bunlara çekici nedenler ya da
olumlu göç nedenleri adı verilmektedir. Sanayileşmekte olan toplumlarda, kentlerdeki iş
olanakları, köylük yerlere oranla daha hızlı çoğalır. 129
2.3 Kavram Olarak Kentsel Dönüşüm
Dünya için cazibe ifade etmeyen kentler; gelişmemiş, dünya standartlarından
geri kalmış olarak kabul edildiği için kentlerin gelişimi ve dünya standartlarını
yakalayabilmeleri açısından kentsel dönüşüm projeleri uygulanmaktadır. Kentsel
dönüşüm projesi kavramı sanayileşme ve kentleşme kavramları gibi batı kökenleri bir
kavramdır. İlk kez batıda görülen ve sonra bütün dünyaya yayılan bu uygulamalar
olduğu gibi kabul edildiğinde batı toplum yapısına uymayan kültürlerde eğreti
durmaktadır. Bu yüzden kentsel dönüşüm projeleri yapılırken kent kimliği, toplumun
kültür ve yaşayışı göz önünde bulundurulmalıdır. Tüm dünyada sadece küreselleşme
odaklı dönüşümler yapıldığında bazı kentler için anomik durumlar doğurmaktadır. Öyle
ki kentlerde zengin-fakir ayrımının bu denli uçurum olması projelerin sosyal boyutunun
göz ardı edilerek neolibaral fikirler doğrultusunda yapıldığını gözler önüne sermektedir.
Kentlerin pazarlanacak ürün gibi görülüp tek tipleştirilen ve standartlaştırılan yapısı
içinde yaşayan toplum bu durumdan olumsuz etkilenmektedir. Bugün kentsel dönüşüm
projelerine gelişmiş – gelişmekte olan tüm ülkelerde ihtiyaç vardır. Değişen kent
koşullarına başka türlü uyum sağlamak imkânsızdır. Ancak bu süreçte göz önünde
bulundurulması gereken bir tek konu vardır. O da kentsel dönüşüm süreçlerini tek
boyutlu değil çok boyutlu bir süreç olduğunu bilerek o şekilde değerlendirmektir.
Kentsel dönüşüm konusu ekonomik, sosyal, kültürel, siyasi, toplumsal açılardan tek tek
değerlendirilmesi gereken bir süreçtir. Konu üzerinde Keleş’in tanımı şu şekildedir:
“Kentsel dönüşüm veya yenileme, kent organizmasının içerisinde organizmanın içsel
dinamiklerinin dönüşmesi ve değişmesi sonucu işlevini yitiren, eskiyen kentsel alanların
toplumsal, siyasal, ekonomik kurumların müdahalesiyle (yoksul veya getto bölgelerinin)
128 Keleş, 1984, s.5-6
129 Keleş, 1984, s.5-6
43
temizlenmesine ve diğer kentsel alanlarla olan ilişkilerinin yeniden tesis etmek için
yapılan bir kent planlaması yöntemidir.”130
Kentlerin ortaya çıkışı sanayileşmenin ve kapitalizmin yüzünü göstermeye
başlamasıyla 19. Yüzyıla tekabül eden bu süreçten günümüze farklı kentsel dönüşüm
politikaları ve müdahale biçimleri uygulanarak kentlerin, fiziksel, ekonomik, toplumsal
ve çevresel bozulmasına karşı çözüm yolları bulunmaya çalışılmıştır. Kentsel
dönüşümün birinci evresi, 19. yüzyılda modernitenin sanayi kapitalizmi ile birlikte
işleyişiyle ortaya çıkan yeni kentsel işlevler, büyüyen sanayi ve artan kent nüfusunun
etkin ve kontrollü bir biçimde düzenlenmesi amacıyla kentlerin bölgelere ayrılarak
biçimlendirilmesine yönelikti. Böylece sanayinin gereksinim duyduğu üretim
alanlarında, yeni konut alanlarının, mal ve hizmet akışına uygun, düzenli ve kontrollü
fiziksel mekanların organizasyonu gerçekleştirilecekti. Bu durumun aynı zamanda
toplumsal düzenin kurulmasında da etkin olacağı ve buna uygun davranan bireylerin
ortaya çıkacağı düşünülmekteydi.131
Kentsel dönüşümün ikinci evresi, İkinci Dünya Savaşı sonrası görülen alt
kentleşme dönemidir. Bu evrede erken sanayileşmiş ülkelerde sanayiler kent dışına
çıkarılarak kentlerde geniş alanlar oluşturulmuş, sosyal refah devleti politikaları ve
Fordist sanayinin yarattığı istihdam olanakları ile genişleyen ücretli kesimler yeni bir
yaşam vaadiyle oluşturulan alt kentlere yönelmiştir. Geç sanayileşen ülkelerde ise
metropol alanlar aşırı nüfus baskısı ve yetersiz istihdamla birlikte kontrolsüz bir
biçimde genişlemiştir. Toprak mülkiyetinin sağladığı olanaklarla, kentlere göç edenlerin
barınma maliyetini kendilerine yükleyen gecekondular bu dönemde yaygınlaşmıştır.132
Kentsel dönüşümün üçüncü evresi diyebileceğimiz dönem 1970’lerden itibaren
küreselleşme süreciyle başlamıştır. Küreselleşmeyle beraber kentsel yenilemeye ihtiyaç
duyulacak olan kentsel bozulmalar yapısal ve ekonomik nedenlere bağlanmaya
başlanmıştır.
130 Ruşen Keleş, Kentleşme Politikaları, İmge Kitabevi, 11.Baskı, 2010, s.372-374
131 İlhan Tekeli, “Kent Toprağında Mülkiyet Dağılımı ve El Değiştirme Süreçleri” Ankara:1985’den
2000’e, Ankara Büyükşehir Belediyesi, Ankara, 1987, s: 87-104 Aktaran Gönül İçli, a.g.m., s 45
132 Asuman Türkün ve Hatice Kurtuluş.” Giriş”, İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Yay. Haz. Hatice Kurtuluş
Bağlam Yayıncılık, 2005, s.9-24 Akt. Gönül İçli, a.g.m., s 45-46
44
Kentsel dönüşüm projeleri mahalle veya bölge ölçeğinde uygulanabilir. Mahalle
ölçeğinde uygulanan kentsel dönüşüm projeleri düşük gelirli kesimin yaşadığı yerleşim
yerlerinde ki koşulların iyileştirilmesini hedeflemektedir. Kentte konut ve çevre
koşullarının en kötü olduğu mahallerde ki kamu kaynakları aktarılarak, düşük kalitedeki
mahallelerle kentin geri kalan mahalleleri arasındaki açığın kapatılmasına
hedeflenmektedir.133
1990’lı yıllardan başlayarak, kent merkezlerinin daha yoğun kullanılması,
yeniden değerlendirilmesi sorunu şehir plancılarının başlıca uğraşı alanı haline
gelmiştir. Bunlara ‘kentsel yenileme’, ‘kentsel yeniden doğuş’ gibi adlar verilmektedir.
Kent yenileme ihtiyacı; kentteki yapıların fiziksel ve toplumsal anlamda eskimesinden
doğabileceği gibi, belli bir semtin ve kent kesiminin değerini tüm olarak yitirmesi
sonucunda da ortaya çıkabilir. Kent yenilemenin, plansız gerçekleştirilmesi, konut
açığının kapanmasına yardımcı olmadığı gibi ekonomi açısından da sakıncalar
doğurur.134
Engels’e göre, kapitalist toplumda konut sorununu çözmenin hiçbir olanağı
yoktur. Bugün ‘kentsel dönüşüm’ diye isimlendirilen her girişim bir bölgede çöküntü
alanlarının yok edilmesi ile sonuçlanırken başka bir bölgede eş zamanlı olarak bu
çöküntü alanlarını tekrar görülmesine neden oluyor: ‘Hastalığın ürediği yerler her gece
kapitalist üretim tarzının işçilerimizi hapsettiği utanç verici delikler ve mahzenler
ortadan kaldırılmıyor; yalnızca başka yerlere taşınıyor! Kapitalist üretim tarzı devam
ettiği müddetçe, konut sorununu ya da pek çok işçiyi etkileyen başka bir sosyal sorunu
çözmek için umut beslemek aptalcadır. Çözüm kapitalist üretim tarzının ortadan
kaldırılmasında yatmaktadır.’135
2.3.1 Kentsel Dönüşümün Amacı
Kent kavramını ve kent hakkındaki tanım ve açıklamaları yukarıda ayrıntılı bir
şekilde inceledikten sonra kentsel dönüşümün meydana gelme süreçleri, dünyanın
133 Mustafa Kara, Türkiye’de Gecekondu Dönüşüm Projelerinin Konut Sorununun Çözümündeki Rolü:
Ankara İli Gültepe Ve Yatıkmusluk Mahalleleri Örneği, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 2010, s.183
134 Keleş, a.g.e.,
135 Frederick Engels, ‘The Housing Question’, in K. Marxand F. Engels, Selected Works, vol. 2, Moscow:
Progress Publishersp. 352-3 Aktaran Peter Saunders, a.g.e., s.30
45
geçirdiği yapısal süreçlerin kentler üzerindeki etki ve dönüşümlerinin neler olduğu
üzerinde durulacaktır.
Kentler kuruldukları tarihlerden bu yana değişim göstermişlerdir. Bunun nedeni
dünya üzerinde hem fikirsel hem de teknolojik gelişmelerdir. Bu yüzden kentler hem
çağlar ilerledikçe hem de toplumsal şartlar değiştikçe, değişen şartlara uyum sağlamak
için değişime uğramışlardır. Kentsel dönüşüm projelerinde kent üzerinde yapılan
değişimler fizikseldir. Projenin amacına göre ya evler tamamen yıkılıp oradaki hayat
başka bir yere tahliye edilir ya da binalar yenilenip aynı mekânda yaşam devam da
edilebilir. Bu anlatım tamamen fiziksel yönde yapılan değişime yöneliktir. Ancak bunun
bir de sosyal boyutu vardır ki kentsel dönüşüm projelerini başarılı ya da başarısız kılan
en önemli faktörlerden biri de şüphesiz budur. Bu süreçte postmodern ve neoliberal
akımların etkisi de göz ardı edilemez. Bu haliyle kentsel dönüşüm kent üzerinde çalışan
düşünen bilim insanlarının konu üzerinde çeşitli tanımlamalar yapmasına neden
olmuştur. Bu bölümde kentsel dönüşümün kelime anlamı ve tanım olarak ne ifade ettiği,
kentsel dönüşümün meydana gelmesindeki fikir akımları, kentsel dönüşüm olgusunu
farklı açılardan ele almaya yarayacak tanımlamalara da yer verilecektir.
Kent yalnızca, günümüz insanına daha büyük bir oranda iş ve yerleşim
olanakları sunan bir yer değildir, aynı zamanda dünyanın en uzak yerlerini kendine
çeken, türlü bölgeleri, insanları ve etkinlikleri bir düzene göre biçimlendiren ekonomik,
siyasal ve kültürel yaşamın öncüsü ve denetleyicisi konumunda olan bir merkezdir.136
Durum böyle olunca kentler çok sayıda göç almış, pek çok insanı bünyesine çekmiştir.
1950’lerden itibaren kırsal kesimden kentlere özellikle İstanbul, Ankara gibi
büyük şehirlere göç edenlerin yerleştikleri gecekondular yavaş yavaş değişerek yok
olmakta, varoşlaşmakta ya da kentsel dönüşümle toplu konut alanlarına taşınmaktadır.
Türkiye örneğinde gecekondu halkı 1950-1980 döneminin ithal ikameci sanayileşme
modeli içinde ucuz işgücü olarak üretime ve ayrıca tüketici olarak pazara önemli ölçüde
katılarak olumlu roller oynamıştır.137
136 Wirth, a.g.e., s.78
137 Tansı Şenyapılı, Cumhuriyet'in 75. Yılı, Gecekondunun 50. Yılı. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık,
Tarih Vakfı, İstanbul, 1998. Aktaran Gönül İçli, “Kentsel Yapılı Çevrenin Üretimi ve Mekânsal
46
Kentler kendiliğinden meydana gelmiştir. Planlı değildir. Tarihteki hiçbir kent
‘haydi kent kuralım’ şeklinde ortaya atılan bir fikirle doğmamıştır. Bir nedenden ötürü
doğmuştur. Planlı yapılardır. Kentlerin ortaya çıkış nedenlerini yukarıda belirtmiştik.
Kentlerin meydana gelişinden sonra dünya üzerindeki icatlar, devrimler, akımlar,
savaşlar, ihtilaller devletlerin sınırlarını değiştirdiği gibi kentleri de değişime
uğratmıştır. Kentlerin gerek değişen insan ihtiyaçlarına cevap veremez oluşu, gerekse
eskimiş ya da ihmallerle yanlış yapılaşma durumları kentlerin dönüşüme uğramalarını
zorunlu hale getirmiştir. Devletler bunun için özel politikalar belirlemişlerdir. Kent ve
medeniyet deyince akla gelen Barcelona, Paris, Prag gibi şehirler zamanında dönüşüme
uğramıştır ve mimarların mühendislerin özel projeleridir. Bu kentleri özel kılan
dönüşümle yaratılmış kentler olmaları değildir. Eğer bu kentler küreselleşme ve
modernleşme akımlarından doğan modellerine göre yapılmış olsaydı Paris’e gitmekle
Barcelona’ya gitmek arasında bir fark hissetmeyecekti. Ama bu kentleri özel kılan kendi
kimliğini bulmuş kentler olmasıdır. Bu da doğru dönüşüm projelerinden kaynaklıdır.
Kentin tarihi dokusu, kentte yaşayan halkın yapısı, yaşayış biçimi, öncelikleri, kentin
dünden bugüne gelen dokusunu bozmadan; eskiyenleri yenileyerek, sorunları çözmeye
odaklanarak ve tabii ki estetik ve sanat zevki yüksek yapılar inşa ederek birbirinin ayısı
kopya kentler olmak yerine kimlik sahibi kentler olmuşlardır.
Daha yüksek apartmanlar inşa edip, düzensiz göçlerle plansız bir şekilde çoğalan
kente inşaat alanları açmak için yapılan, gelişimin tek yolu sanayileşme diyerek yaşam
alanlarının ortasına ya da çok yakınına fabrikalar inşa edilmesine müsaade ederek,
muasır medeniyetler seviyesine yükselmenin tek yolu olarak okul eğitimini görüp
gençlerimiz için spor, sanat, sosyalleşme etkinlikleri göz ardı edilerek, yüzyıllardır
sahip olduğumuz ve Türk kimliğini onun üzerinden tarif ettiğimiz komşuluklarımızı
öldürerek yapılan kentsel dönüşüm projeleri kent katili olmaktan başka bir şey değildir.
Kentsel dönüşümü açıklamadan önce kentsel dönüşümü etkileyen ve nasıl
olması gerektiği konusunda bütün dünya kentlerini yönlendiren pek çok faktör vardır.
Bunlar üzerinde durmak kentsel dönüşümü anlama noktasında daha sağlam bir zemin
oluşturmayı sağlayacaktır.
Dinamikler – Kentsel Dönüşüm Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme”, Sosyal ve Beşerî Bilimler
Dergisi, Cilt.5, No.1, Denizli, 2013, s.248-249
47
Küreselleşme süreci, coğrafi sınırları kaldırarak kentleri uluslararası üretim,
ticaret ve finansman etkinliklerinin mekânsal örgütlenmesinin parçası durumuna
getirmektedir. Dünya ekonomisindeki neoliberal dönüşüm ve bunun yönlendirdiği
mekânsal politikaların en önemli ayağı kent toprağı üzerinden sermaye birikimi
yaratmaktır. 138
Küreselleşme ve neoliberal politikaların uygulanmaya başlamasıyla
birlikte, özellikle metropollerde dev sermaye kent dokusunu tümüyle değiştiren
gökdelenler, anıtsal binalar inşa etmeye başlamıştır139
Kentin mekânsal biçimini, insan
davranışının temel bir belirleyicisi olarak görmek mümkündür.140
Bu mekânsal çevresel
determinist bir yaklaşımdır. Kente bu açıdan yaklaşmanın alt bilgisi kentin toplumu
belirlediği fikridir. Bu görüşü savunan kimse için de işlevini yitirmiş bir kent planıyla
kentle ilgili toplumsal problemlere çözüm üretemeyecektir. David Harvey konu
hakkında şöyle bir cümle kullanmıştır: “Mekânsal biçimler toplumsal süreçleri içerir ve
toplumsal süreçler esas olarak mekânsaldır.”141
Kentsel dönüşüm uzun yıllardır çarpık kentleşme nedeniyle plansız ve
programsız büyüyen kentlerin yapı stoklarını daha planlı hale getirerek yeniden
yapmak, şehirleri yaşanılır yeşil alanları, teknoparkları ve bilim merkezleri ile bir şekle
sokmak, yine deprem, sel, toprak kayması gibi afetler nedeniyle oluşabilecek büyük
yıkımların etkisinden kurtulmak için yapılan bir dönüşümdür. 142
Gelişmiş ülkelerde kentsel yenileme başlıca üç amacın gerçekleşmesine
yardımcı olarak kullanılmaktadır. Bunlardan biri, yoksulluk yuvalarının temizlenmesi,
ikincisi kent merkezlerinin, anakentlerin öteki kesimleri ve banliyöler ile aralarındaki
ekonomik canlılık ayrımını gidermek üzere bu kesimlerin yenilenmesidir. Üçüncüsü de
kent merkezlerindeki yerel yönetimlerin mali olanaklarının artırılmasıdır. 143
Kapitalizm bir tarihsel dönemde birikimlerinin dinamiğine uygun bir coğrafyayı,
mekânsal düzenlemeler, iş bölümü ve işlevlerle bağlantılı yerleri üretir. Daha sonraki
138 İçli, 2013, s.248-249
139 İçli, 2013, s.250
140 David Harvey, Sosyal Adalet ve Şehir, Çev. Mehmet Moralı, Metis Yayınevi, İstanbul, 2003, s.47
141 Harvey, 2003, s. 10
142 A. Güvenç Kiraz, A’dan Z’ye Kentsel Dönüşüm, 7.Baskı, İstanbul, 2017, s. 1
143 Keleş, a.g.e., 2000, s.297
48
bir dönemde ise yıkarak yeniden inşa eder.144
Kapitalizm daima sermayenin devir
süresini arttırma sermaye dolaşımını hızlandırma eğilimi içerisindedir. Bunu ancak uzun
dönemli yatırımlar, istikrarlı altyapı ve kurulu düzen sayesinde gerçekleştirebilir. Temel
kriz önlemleri arasında sermaye fazlasının uzun dönemli projelerle eritilmesi söz
konusudur. Bunalım dönemlerinde devletin giriştiği bayındırlık işleri bunun
örneklerinden birisidir. Dolayısıyla kapitalizm bir tarihsel dönemde birikimlerinin
dinamiğine uygun bir coğrafyayı, mekânsal düzenlemeler, iş bölümü ve işlevlerle
bağlantılı yerleri üretir. Daha sonraki bir dönemde ise yıkarak yeniden inşa eder.145
Kapitalizm kent kimliğinin yok olmasına neden olmaktadır. Kente biçim veren tarihi,
kültürü, mimarisi, gelenekleri, yaşam biçimi kapitalizmle birlikte dönüşerek ruhsuz
mekânlarda yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Kentler kapitalizmin
varlığını devam ettirmek için gereksinim duyduğu bir araç haline gelerek, kapitalizmin
isteklerine göre şekillenip, dönüşmeye başlamıştır. Kent mekânları kapitalist toplumun
tüketim aracı haline gelerek binliğini yitirmiştir. Dolayısıyla kent paylaşılan, tanınan bir
mekân olmaktan çıkarak kentin varlığının devamlılığı için gerekli olan kolektif belleğin
ortadan kalkmasına neden olmaktadır. Yani kapitalist kentler kişide ‘benim kentim’
bilincinin oluşmasına engel olmaktadır.146
Naomi Carmon, başta İngiltere ve ABD olmak üzere, batı ülkelerindeki kentsel
dönüşüm politikalarındaki üç ana döneme işaret ederek bunların farklı zaman
dilimlerinde öncelik kazandığını söylemektedir. Buldozer dönemi olarak adlandırdığı
ilk nesil dönüşüm projeleri 1930-60 arasında dönüştürülmek istenen kentsel mekânın
yıkılarak yeniden yapılmasını ifade eder. Mekânın iyileştirilmesi dönemi 1960-70
döneminde sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Üçüncü nesil politikalar ise özellikle şehir
merkezlerinde, 1970 sonrası uygulanan canlandırma uygulamalarıdır.147
Bu temel
politikalara ek olarak kentsel dönüşümde uygulanan diğer yöntemler şunlardır:
144 David Harvey, Umut Mekanları, Metis Yayınları, İstanbul,2008, s.80
145 Harvey, 2003, s.80
146 Yasemin Kahvecioğlu Kaya, “Geç Kapitalizm, Tüketim Toplumu ve Kent”, Ed. Elif Karakurt Tosun,
21. Yüzyıl Kentleri, Ekim yayınevi, Bursa, 2010, s. 71-72 Aktaran Musa Yavuz Alptekin, İleri Mekansal
Biçimleştirme Olarak Kentsel Dönüşüm, Ed. Kemal Özden, Seçkin Yayınları, Ankara, 2014a, s.41
147 Carmon Naomi, Three Generations of Urban Renewal Policies: Analysis and Policy Inplications,
Geoforum, 1999, s.145-147 Akt. Musa Yavuz Alptekin, 2014, s.17
49
yenileme (renewal), soylulaştırma (gentrification), yeniden geliştirme (redevelopment),
yeniden üretim (reeneration).148
2.3.2 Kentsel Dönüşümün Nedenleri
Kentsel dönüşüm projeleri kent ihtiyacına göre çeşitli nedenlerle yapılmaktadır.
Bu nedenleri şöyle sıralayabiliriz:
Kent merkezlerinin dönüşümü: Kent merkezleri gerek aldıkları göçlerle nüfus
yönünden, gerek iş alanlarının çeşitliliğiyle ekonomik yönden, gerekse kültürel yönden
sürekli bir değişim içindedir. Bu değişimlerin sonucu olarak da özellikle büyük
kentlerde kent merkezleri, trafik, çevre kirliliği, gürültü kirliliği, kalabalık olma gibi
nedenlerden dolayı çevrede başka merkezlerin gelişmesine neden olmuş ve kent
merkezlerine olan ilgi bu yeni merkezlere kaymıştır. Kent merkezlerine olan ilginin
azalması ’kent merkezlerinin görünümü ve canlılığı üzerinde olumsuz etki yapmış ve
çöküntü yaratmıştır’. Kent merkezlerinde ‘yaşanan olumsuzlukların giderilmesi, kent
merkezlerinde yaşanan dönüşümün yönlendirilmesi, geleneksel kent dokusunun
korunması, trafik problemlerinin’ ve benzeri problemlerin çözümü için kent
merkezlerinde kentsel dönüşüm projeleri uygulanmaktadır149
Boşalan sanayi alanlarının kente geri kazandırılması için yapılan kentsel
dönüşüm projeleri: Küreselleşmeyle birlikte sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş
süreci, sosyal ve ekonomik politikalarda olduğu gibi, özellikle gelişmekte olan ülkelerin
kentleşme süreçlerinde de önemli değişikliklere neden olmuştur. Sanayi sektörünün
yerini hizmetler sektörüne bırakması, kentlerin sosyo-ekonomik yapısıyla birlikte arazi
kullanış desenlerini de etkilemiştir. Bu süreç içinde uygulanan desantralizasyon
148 Atkinson Rowland, TheEvidence on the Impact of Gentrification: New Lessons fort he Urban
renaissance, European Journal of Housing Policy, 4(1), April, 2004, s.108-110 Aktaran Musa Yavuz
Alptekin, 2014, s.17
149 Nihan Öztaş, “Türkiye’de Kentsel Dönüşüm ve Haliç Örneklemesi”, Mimar Sinan Güzel Sanatlar
Fakültesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005 s.22-23 Aktaran Sanem
Demirkıran, Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü: Bursa Büyükşehir
Belediyesi Örneği, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008, s.24
50
politikaları ile kent merkezlerinden geri çekilen sanayi fonksiyonunun boşalttığı
alanların nasıl değerlendirilmesi gerektiği konusu önem kazanmıştır.150
Gecekondu alanlarının dönüşümü: yasadışı olarak gelişmiş olan konut
alanlarının yeniden üretilerek planlı kentsel alanlar şeklinde yapılandırılması süreci
olarak da adlandırılabilecek olan bu tip kentsel dönüşüm eylemleri, pek çok kentte
uygulanmaktadır. Ancak kullanıcının mevcut iskân alanını terk etmesi ve yeni
oluşturulan Toplu Konut alanlarına taşınması sonucunu getiren, sorumluluğun fiilen
yerel yönetimlerde olduğu bu projeler çoğunlukla konuyu fiziki bir sorun olarak
algılamış ve sosyal boyutun neredeyse bütünüyle ihmal edildiği örnekler olarak
karşımıza çıkmaktadır.151
Kurgusunu, o bölgenin, kentin ve ülkenin sosyokültürel ve
ekonomik yapısını ve ihtiyaçlarını, fiziksel şartlarını dikkate almadan oluşturan
dönüşüm proje uygulamaları sonucunda bölge, öncelikle mevcut sakinini yitirmekte,
bölge el değiştirmektedir. Bölge nüfusunun, dönüşüm sonrası yer değiştirmesinin temel
sebebi, projeye bağlı üretilen konut stokunun, dönüşüm finans kaynaklarının dayatması
ve borçlanmalar dolayısıyla, senaryo gereği üst gelir gruplarının hedeflenmesi sonucu,
varsıl kesimin eline geçmesidir. 152
Kentsel dönüşüm eylemlerinin başlıca amaçları, kent planlamasının da temel
amaçlarıyla örtüşen bir şekilde tanımlanabilir.153
• Kentin fiziksel koşulları ile toplumsal problemleri arasında doğrudan bir ilişki
kurularak, kentsel çöküntü ve bozulma problemine çözüm bulmak,
• Kent dokusunu oluşturan birçok öğenin fiziksel olarak sürekli değişim
ihtiyacına cevap vermek,
150 Bora Yerliyurt- Emre Aysu “Kentsel Kıyı Alanlarında Yer Alan Sanayi Bölgelerinde Dönüşüm
Potansiyelinin Değerlendirilmesi; Haliç-Tersaneler Bölgesi”, Megaron Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, C. 3, S. 2, 2008, s: 194
151 Sırma R. Turgut, Eda Çaçtaş Ceylan, Gecekondu Alanlarında Kentsel Dönüşüm Uygulamasına Bir
Örnek: Küçükçekmece / Ayazma-Tepeüstü Kentsel Dönüşüm Projesi, Çağdaş Yerel Yönetimler, c.18,
S.3, 2009, s.28
152 Devrim Işıkkaya, Önel Hakkı, Kentsel Çöküntü Bölgelerinin Örgütlenmesi ve Yeniden Kullanımı,
Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, Cilt.3, S.2, 2008, s.189
153 Roberts Peter, “The Evolution, Definition and Purpose of Urban Regeneration”, Urban Regeneration:
A Handbook, ed. by. Roberts and Sykes, Sage Publications, London, 2000, s.10-15 Aktaran Ertan Selim,
Kentsel Dönüşüm Projelerinin Sosyo-Ekonomik Boyutlarının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011, s.9
51
• Kentsel refah ve yaşam kalitesinin arttırıcı ekonomik kalkınma yaklaşımını
ortaya koymak,
• Kentsel alanların en etkin biçimde kullanımına ve gereksiz kentsel yayılmadan
kaçınmaya yönelik stratejileri ortaya koymak,
• Toplumsal koşullar ve politik güçlerin ürünü olarak kentsel politikanın
şekillendirilme ihtiyacını karşılamak.
2.4. Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Süreci
Türkiye kent tarihi incelendiği zaman kırdan kente göçlerin 1950 sonrası
başladığı görülmektedir. 1980’lere geldiğimizde ise artık kent nüfusu kır nüfusundan
fazla bir Türkiye vardı. Göç nedenlerine baktığımız zaman en başta sanayileşmenin
sonuçlarını görmekteyiz. Tarımda makineleşme tarlada çalışması gereken insan sayısını
azaltmıştır. İnsan gücü boşta kalmış bir yandan da batı da açılan fabrikalar insan gücüne
ihtiyaç duymaya başlamıştır. Almanya’ya dış göç, İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük
şehirlere iç göç hız kazanmıştır. Artan göç Almanya’daki Türkler ve Almanya için pek
çok sosyolojik sonuç doğurduğu gibi, ülkemizde büyük şehirlere yapılan iç göçlerin
sonuçların da halen yaşamaktayız. Bunlardan en önemlisi ve tez konumuzla ilgisi olan
gecekondulaşma süreçleridir. Şehre gelen halk tanıdıklarının, köylülerinin bulundukları
gölgelere yerleşmişlerdir. Kente göç sürecinde hemşerililik olgusu büyük değer
taşımaktadır. Bu yüzden aynı memleketten veya akraba olan büyük kalabalıklar kent
merkezinde iş merkezlerine yakın sayılacak yerlere derme çatma evler inşa etmişlerdir.
İş gücüne ihtiyaç duyan iktidar sahipleri pek tabii seslerini çıkarmamışlardır. Hatta
gecekondu sahipleri seçim süreçlerinde propaganda ve vaat alanı olarak görülmüştür.
Gecekondulaşmaya göz yumma süreçleri çarpık kentleşmeye yol açmıştır. Hızla
yükselen konutların ihtiyaç duyduğu kentsel hizmetleri sağlama noktasında hiçbir
hükümet ve belediye yeterli gelememiştir ve böylece yetersiz alt yapılar, riskli bölgelere
yapılan konutlar, itfaiye, ambulans gibi araçların bile geçemeyeceği kadar dar ve plansız
sokaklar türemiştir. Gecekondu da olsa yaşadıkları bölgeye uyum sağlamış,
çocukluğunu orada geçirmiş ve belki de torunları da o mahallede büyüten insanların
kent merkezinde kalan yaşam alanları kimi zaman rant uğruna, kimi zaman riskli bölge
olmasından ötürü ve kentsel hizmetlerin yetersizliğinden kaynaklı şikayetler sonucunda
Avrupa’da örneklerini gördüğümüz kentsel dönüşüm projeleri ortaya çıkmıştır.
52
İKİNCİ BÖLÜM: METODOLOJİ
Davranış bilimcilerin üzerinde önemle durdukları konulardan birisi de
duygulardır. Tezin bu bölümünde araştırma yöntemi ve kullanılan veri toplama tekniği
açıklanacaktır. Konumuza dair literatür bilgileri yukarıda verildikten sonra tezimizin
konusunu oluşturan asıl soru ve sorunların çerçevesi bu bölümde çizilecek olup,
literatür içerisinde üzerinde durulacak esas noktalar bu bölümde belirlenecektir.
Araştırma yöntemi ve tekniği, araştırma problemi ve hipotezler sırasıyla belirtilecektir.
1. ARAŞTIRMANIN KONUSU, AMACI VE ÖNEMİ
1950’lerde başlayan sanayileşme ve makineleşme kaynaklı kırdan kente doğru
olan göç hareketleri 2000’lerde neoliberal kapitalizmle birleştiğinde başta büyük
kentlerde olmak üzere birçok kentte kentsel dönüşüm hareketlerinin başlamasına neden
olmuştur. Yani bu çalışma, Türkiye’nin sanayileşme anlamında adımlar attığı
1950’lerden itibaren bugünlere kadar yaşadığı göçler neticesinde ortaya çıkan
gecekondulaşma, bunun yanında modernizm ve küreselleşme akımlarıyla beraber
yaşanan kentsel dönüşüm sürecinin Pierre Bourdieu kavramlaştırmalarıyla okuma
çalışmasıdır. Bu noktada pek çok tez ve araştırmaya kentsel dönüşümün rant ilişkileri ve
ekonomik yanları konu edilmiştir. Bu tezi özgün kılan kentsel dönüşüm konusuna
Bourdieu’nun kavramsallaştırmalarıyla bakması yani kentsel dönüşümün ekonomik ve
mekânsal yönünün yanı sıra kültürel ve sosyal değerler üzerindeki etkisi de
incelenecektir. Diğer tarafta kent kimliği, sosyal yapı gibi bazı insancıl ve toplumsal
taraflardan da konunun incelenmesi önem teşkil etmektedir. Tez boyunca Bourdieu’nun
kavramları yol gösterici olacaktır.
Bourdieu, sınıflar arası ilişkileri, kentsel dönüşüm projelerinin hâkim bakış
açısında olduğu gibi salt ekonomik ve ideolojik olarak ele almamaktadır. Bourdieu
sınıflar arasındaki çatışmayı açıklayabilmek için çatışma alanları belirler. Bu alanlar
mevkiler arası ilişkilerden oluşur ve güce göre şekillenirler. Bu gücün dağılımı da
sermayelerin dağılımına göre değişir. Sermayeler ekonomik, toplumsal, kültürel ve
simgesel olmak üzere dört tanedir. Bourdieu’nun salt ekonomik olmayan bakış açısıyla
kentsel dönüşümü incelemek, kentsel dönüşümün toplumsal ve kültürel yanlarına da
odaklanmak tezin ana konusunu oluşturmaktadır. Çünkü Bourdieu ne Marksist ne de
diğer ekonomik indirgemecilik biçimlerini kabul ederek, katıksız maddi çıkarların
53
ötesinde iktidar kaynağı görevi gören ve sermaye, örneğin sosyal sermaye ve kültürel
sermaye, adını verdiği geniş bir kaynak çeşitliliğinin varlığını tespit eder.154
Bu noktada
kentsel dönüşümün kentlerde ne gibi değişimlere yol açtığını ortaya çıkarabilmek adına
henüz kentsel dönüşüme uğramamış bir bölge olan Gürçeşme ile kentsel dönüşüme
uğramış bir alan olan Kadifekale’den tahliye edilenlerin yaşadığı bir bölge olan
Uzundere bölgeleri arasında karşılaştırmalı örneklem üzerinde nicel araştırma tekniği
kullanılacaktır. Bu iki örneklem gurubu için de mahalle ve komşuluk ilişkileri,
toplumsal kökenleri, bu süreçteki mücadelelerinde ortaya çıkan durumların Bourdieu’cu
değerlendirmesi yapılacaktır. Kentsel dönüşüm süreci içerisinde güç ilişkilerinden hang i
sermayelerin doğduğu, illisıo kavramı, doxaların neler olduğu ne tür değişimlere
uğradığı, kentsel dönüşüm öncesindeki ve sonrasındaki ‘oyun’un kurallarındaki
farklılıklar ve bu farklılıkların kent kimliğine yansıması, yine bu farklılıklardan doğan
mekânsal habituslar ve sahip olunan habituslara göre hiyerarşik konumlandırmadaki
değişimlerin etki ve sonuçlarının neler olduğu açıklanmaya çalışılacaktır.
2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ, EVRENİNİN TANIMI VE ÖRNEKLEM
SEÇİMİ
Araştırma nicel araştırma tekniğiyle yapılmıştır. Anket tekniği kullanılarak
yapılan görüşmeler de açık uçlu ve kapalı uçlu olmak üzere K.D uğramış kişilerin
yaşadığı Uzundere anket formunda 86 soru bulunmakta, K.D uğramamış bölge olan
Gürçeşme için hazırlanan soru formunda 90 tane soru bulunmaktadır. Sorular birbirine
benzer hatta pek çoğu benzer olmakla birlikte kentsel dönüşüme uğramış ve uğramamış
bölge olmalarından ve bölgesel farklılıktan dolayı soru sayıları değişkenlik göstermiştir.
Bu farklılıkları tespit edebilmek adına hazırlanan bazı sorular dışında sorular özdeştir.
Sorular hipotezleri test edecek şekilde hazırlanmıştır. Görüşme alanları belirlenirken ise
temel ölçüt kentsel dönüşüme uğramış kişilerin olduğu ve kentsel dönüşüme uğramamış
kişilerin olduğu iki ayrı ama sosyo-ekonomik olarak özdeş iki alan bulmaktı. Bu sınırlar
içinde bölgelerin belirlenmesinde İzmir Büyükşehir Belediyesi Tapu Kadastro
çalışanından yardım alınmıştır. Sonuç olarak Kadifekale’de gerçekleştirilen Kentsel
154 Pierre Bourdieu, 1986b., “The Forms of Capital.” Handbook of Theoryand Research fort he Sociology
of Education, ed. John G. Richardson, 241-58. New York: Greenwood Aktaran Swartz, David L.,
Bourdieucü Perspektiften Sosyolojik Analiz İçin Meta-İlkeler, Der.Philip S. Gorski, Çev. Özlem Akkaya,
Heretik Yayınları, Ankara, 2015, s.45
54
Dönüşümle tahliye edilen halkın yaşadığı Uzundere bölgesi ile Kentsel dönüşüm projesi
onaylanmış ancak henüz gerçekleştirilmemiş bir bölge olan Gürçeşme bölgesinde karar
kılınmıştır.
Uzundere bölgesinde Kadifekale’nin kentsel dönüşüme uğraması sonucu tahliye
edilerek gelen toplam görüşmeci sayısı 1000 kişiyken, Gürçeşme bölgesinde var olan
kentsel dönüşüm projesinden etkilenecek olan hanelerde yaşayan toplam kişi sayısı 400
kişidir. Örneklem grubu belirlenirken 𝑛 = 𝑧2𝜋(1−𝜋)𝑁
𝑍2𝜋(1−𝜋)+(𝑝−𝜋)2(𝑁−1) formülü kullanarak
%95’lik güvenirlik düzeyini sağlaması amaçlanmıştır. Uzundere’de evren sayısı olan N:
1000, Z: 1.96, 𝜋 :0.50, p- 𝜋 : %5(0.05) olarak alınmıştır. Sonuçta n sayısı 278
bulunmuştur ve hazırlanan anket formundaki sorular 278 kişiye yöneltilmiştir.
Gürçeşme’de ise farklı olarak N sayısı 400 alınmıştır. Çünkü Gürçeşme mahallesinde
net tarihi belli olmamakla birlikte kentsel dönüşüme uğrayacak olan haneler görüşme
evrenine dahil edilmiştir. Görünür tarihte kentsel dönüşüme uğramayacak ya da kentsel
dönüşüm planı olmayan haneler evrene dahil edilmemiştir. Bu yüzden evren sayısı 400
kişiden oluşmaktadır. Formül uygulandıktan sonra ise n sayısı 195 bulunmuştur.
Sonuçta 195 kişiye anket formu uygulanmıştır. Görüşmeler ses kaydına alınarak
yapılmıştır. Görüşme grubu basit rastlantısal örneklem tekniğiyle belirlenmiştir. Anket
sonucunda elde edilen veriler bilgisayar ortamında istatistik programına girilmiştir.
Ortaya çıkan sonuçlar kentsel dönüşüm öncesi ve kentsel dönüşüm sonrasını belirtecek
şekilde tablolar oluşturulmuştur. Örneklem bölgelerinin bu şekilde yorumlanabilmesinin
nedeni bölgelerin sosyo-ekonomik olarak birbirlerine benzer nitelikte seçilmiş
olmasından dolayıdır. Kentsel dönüşüme uğrayacak olan ve kentsel dönüşüme uğramış
iki gruptan oluşan örneklem gruplarının ekonomik, sosyal, kültürel bağlamları
çözümlenerek bu sonuca ulaşılmıştır. Buradaki amaç Bourdieu’nun kavram dünyasında
kentsel dönüşüm alanına bakmak ve kentsel dönüşüm konusunu bir de bu şekilde
yorumlayarak farklı bir perspektiften konuyu değerlendirmektir.
55
2. ARAŞTIRMA PROBLEMİ ve HİPOTEZLERİ
Araştırma problemi araştırmanın temel sorununu teşkil eder. Daha sonra problemin
yargı bildiren cümleler halinde ifade edilmesiyle hipotezler meydana gelir.155
Hipotezlerin
oluşmasında araştırmanın amacı ve önceden elde edilen birikimler etkili olmuştur.
Hipotezlerin oluşturulmasıyla araştırmacının neyi araştıracağı ve ulaşmak istediği sonuçlar
net bir şekilde anlaşılır. Bu açıdan hipotezler neyi araştırmamız gerektiği konusunda yol
haritası çizmektedir.
Problem cümlesi: Kentsel alanının dönüşüme uğramasıyla habitus ve sermaye
ilişkilerinde ne gibi dönüşümler meydana gelmektedir?
Hipotez 1: Kentsel dönüşüm mekânlarının kadim sakinleri sahip oldukları
sermayeleri açısından benzer (homojen) özelliklere sahiptir.
a. Eğitim düzeyleri açısından homojen özelliklere sahiptir.
b. Meslek açısından homojen özelliklere sahiptir.
c. Gelir düzeyleri açısından homojen özelliklere sahiptir.
d. Yaşama tarzları açısından homojen özelliklere sahiptir.
e. Aidiyet duyguları açısından homojen özelliklere sahiptir.
Hipotez 2: Kentsel dönüşüm yoluyla ortaya çıkan yeni oluşumlar, mekân sakinlerinin
sermaye özelliklerini olumsuz etkiler ve yeni sermaye oluşum süreçlerini teşvik eder.
Hipotez 3: Semt sakinlerinin kentsel dönüşüm sürecine katılamamaları, dönüştürülen
mekânlara anlam yüklenememesine neden olmaktadır. Böylece mekânsal kimliklerin inşa
süreci eksik kalmaktadır.
a. Mekânın toplumsal bir ürün olduğu kabulüyle, kentsel dönüşüm sürecine kent ve
semt sakinlerinin dahil edilmemesiyle mekânsal kimliklerin inşa süreci eksik kalmaktadır.
b. Kentsel dönüşüm uygulamaları kentlilik kimliği oluşumunda etkilidir.
Hipotez 4: İnsanların kentlilik kimliği bir zaman sürecinde oluşan toplumsal
sermayelerinin bir fonksiyonudur.
155 Hüseyin Bal, Bilimsel Araştırma Yöntemleri-Nicel Araştırma Yöntemleri, Isparta, Fakülte Kitabevi,
2012, s.100
56
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN BULGULARI
“Ampirik gerçekliğin özgünlüğüne dalınmadıkça,
toplumsal dünyanın engin mantığı idrak edilemez.”
[Pierre Bourdieu]
1. DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER
1.1.Cinsiyet
Tablo: 1 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Cinsiyet Dağılımı
Sayı Yüzde
Kadın 90 46,2
Erkek 105 53,8
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘deki örneklem grubumuzun %53,8’i erkek, %46,2’si kadındır.
Görüşülenlerin oranına baktığımızda erkek oranının kadın oranından daha fazla olduğu
görülmektedir.
Tablo: 2 Uzundere’deki Görüşmecilerin Cinsiyet Dağılımı
Örneklem grubumuzun %48,2’i kadın, %51,8’i erkektir. Görüşülenlerin oranına
baktığımızda erkek oranının kadın oranından daha fazla olduğu görülmektedir.
1.2. Yaş
Sermaye özelliklerine sahipliği değerlendirirken kişilerin yaş aralıkları
belirleyici olabilmektedir. Farklı yaş gruplarının kentten beklentileri, sosyalleşme
düzeyleri, aktivitelere katılım oranları, akrabalık ilişkileri, eğitim düzeyleri ve
beklentileri farklılık gösterebilmektedir. Her iki grup içinde görüşmeci yaşı 18’le
başlatılmıştır. Çünkü 18 yaşından küçük kişiler bazı sorumlulukları alacak yaşta
olmadıkları için kentsel dönüşüm konusunu değerlendirme noktasında yeterli
Sayı Yüzde
Kadın 134 48,2
Erkek 144 51,8
Toplam 278 100,0
57
görülmemişlerdir. 18-30 yaş aralığı ise gençlerin kentsel dönüşüm konusunda bakış
açısını öğrenmek ve konuyu gençler açısından değerlendirebilmek için önemlidir.
Tablo: 3 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Sayı Yüzde Kümülatif Yüzde
18-20 9 4,6 4,6
21-30 48 24,6 29,2
31-40 46 23,6 52,8
41-50 39 20,0 72,8
51-60 31 15,9 88,7
61-70 21 10,8 99,5
81-90 1 ,5 100,0
Toplam 195 100,0
Kentsel dönüşüme henüz uğramamış bölge olan Gürçeşme ‘deki görüşülenlerin
%24,6’sı 21-30 yaş aralığında, %23,6’sı 31-40 yaş aralığında ve %20’si 41-50 yaş
aralığında, %15,9’u 51-60 yaş aralığında, %10,8’i 61-70 yaş aralığında, %4,6’sı 18-20
yaş aralığında ve son olarak bir kişi yani %0,5’i 81-90 yaş aralığında yer almaktadır.
Görüşülenler ağırlıklı olarak 21-50 yaş aralığındadır.
Tablo: 4 Uzundere’deki Görüşmecilerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Sayı Yüzde
Kümülatif Yüzde
18-20 10 3,6 3,6
21-30 30 10,8 14,4
31-40 57 20,5 34,9
41-50 64 23,0 57,9
51-60 62 22,3 80,2
61-70 37 13,3 93,5
71-80 16 5,8 99,3
81-90 2 ,7 100,0
Toplam 278 100,0
Kentsel dönüşüme uğramış bölge olan Uzundere’deki görüşülenlerin %20,5’i
31-40 yaş aralığında, %23’ü 41-50 yaş aralığında ve %22,3’ü 51-60 yaş aralığında,
%13,3’ü 61-70 yaş aralığında, %10,8’i 21-30 yaş aralığında, %5,8’i 71-80 yaş
aralığında, %3,6’sı 18-20 yaş aralığında, %0,7’si 81-90 yaş aralığında yer almaktadır.
Görüşülenler ağırlıklı olarak 31-60 yaş aralığındadır.
58
1.3. Doğum Yeri
İzmir Türkiye’nin üçüncü büyük kenti olmasından ve tabii iş alanlarının çok
olmasından kaynaklı çok göç olan bir bölgedir. Kadifekale ve Gürçeşme bölgeleri de
konumlarından kaynaklı yoğun göç alan bölgelerdir. Bu bölgelerin kentsel dönüşüme
uğraması da İzmir’in yerli halkından daha çok bu bölgelerde yaşayan göçmen halkı
etkilemiştir ve etkileyecektir. İnsanların memleketleriyle olan bağları, hemşehri ve
akrabalık ilişkilerinin devam ettirilmesiyle birlikte İzmir’e taşınmaktadır. Bu yüzden
görüşülenlerin doğum yerlerini bilmek kentsel dönüşümle ilgili görüşlerini
değerlendirmekte bizi fayda sağlayacaktır.
Tablo: 5 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Doğdukları İle Göre Dağılımı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Afyon 13 6,7 6,7
Denizli 7 3,6 3,6
Diyarbakır 16 8,2 8,2
Erzurum 8 4,1 4,1
İzmir 69 35,4 35,4
Konya 16 8,2 8,2
Manisa 9 4,6 4,6
Mardin 29 14,9 14,9
Muş 11 5,6 5,6
Sivas 17 8,7 8,7
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerin %35,4’ü İzmir, %14,9’u Mardin, %8,7’si Sivas, %8,2’si
Diyarbakır, %8,2’si Konya, %6,7’si Afyon, %5,6’sı Muş, %4,6’sı Manisa, %4,1’i
Erzurum, %3,6’sı Denizli doğumlu olduğunu söylemiştir.
Tablo: 6 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Doğum Yerine Göre Dağılımı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
İl Merkezi 87 44,6 44,6
İlçe Merkezi 52 26,7 26,7
Köy 56 28,7 28,7
Toplam 195 100,0 100,0
Kentsel dönüşüme henüz uğramamış bölge olan Gürçeşme ‘de bu soruya tüm
katılımcılardan tam yanıt alınmıştır. Görüşülenlerin %35,4’ü İzmir doğumludur. İkinci
en yüksek doğum %14,9’la Mardin’dir. Onları %8,7 ile Sivas, %8,2 ile Konya ve
Diyarbakır, %6,7 ile Afyon, %5,6 ile Muş, %4,6 ile Manisa, %4,1 ile Erzurum, 3,6 ile
59
Denizli takip etmektedir. İzmir doğumlu olanlar ağırlıklı olsa da bu kişilerin kökenleri
yine Mardin, Diyarbakır ve Sivas’a dayanmaktadır. Üç-dört kuşak İzmirli olan yoktur.
Ayrıca görüşülenlerin %44,6’si il merkezi, %26,7’si ilçe merkezi, %28,7’si köyde
doğmuştur.
Tablo: 7 Uzundere’deki Görüşülenlerin Doğdukları İle Göre Dağılımı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Ağrı 3 1,1 1,1
Artvin 3 1,1 1,1
Erzincan 4 1,4 1,5
Erzurum 21 7,6 7,7
İzmir 56 20,1 20,4
Kars 6 2,2 2,2
Kayseri 2 ,7 ,7
Konya 18 6,5 6,6
Manisa 5 1,8 1,8
Mardin 103 37,1 37,6
Muş 14 5,0 5,1
Sinop 1 ,4 ,4
Sivas 28 10,1 10,2
Uşak 10 3,6 3,6
Toplam 274 98,6 100,0
Cevapsız 4 1,4
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerin %37,1’i Mardin, %20,1’i İzmir, %10,1’i Sivas, %7,6’sı Erzurum,
%6,5’i Konya, %5’i Muş, %3,6’sı Uşak, %1,8’i Manisa, %1,4’ü Erzincan, %2,2’si
Kars, %1,1’i Ağrı, %1,1’i Artvin, %0,7’si Kayseri, %0,4’ü Artvin doğumlu olduğunu
söylemiştir.
Tablo: 8 Uzundere’deki Görüşülenlerin Doğum Yerine Göre Dağılımı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
İl Merkezi 88 31,7 31,7
İlçe Merkezi 97 34,9 34,9
Köy 88 31,7 31,7
Yurt Dışı 5 1,8 1,8
Toplam 278 100,0 100,0
Uzundere’de görüşülenlerin %37,1’i Mardin, %20,1’i İzmir, %10,1’i Sivas,
%7,6’sı Erzurum, %6,5’i Konya, %5’i de Muş doğumludur. Bölge ağırlıklı olarak
Mardin, Sivas, Erzurum, Konya ve Muş’tan göç etmiştir. Görüşülenlerin %34,9’u ilçe
60
merkezinde, %31,7’si il merkezinde, yine %31,7’si köyde ve %1,8’i yurt dışı
doğumludur.
1.4. Eğitim
Kişilerin aldıkları eğitim ve eğitime olan bakış açıları sahip oldukları sermayeye
göre şekil almakta ya da sahip olacakları sermayeyi belirleyebilmektedir. Görüşme
gruplarının sermaye çeşitlerini değerlendirmeden önce eğitime karşı bakış açılarını,
eğitim düzeylerini, eşlerinin eğitim düzeylerini biliyor olmak görüşme gruplarını
karşılaştırabilmek açısından önemlidir.
Tablo: 9 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Eğitim Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Okur-yazar değil 2 1,0 1,0
Okur-yazar 17 8,7 8,8
İlkokul 70 35,9 36,1
Ortaokul ve dengi 26 13,3 13,4
Lise 64 32,8 33,0
Meslek Yüksek Okulu 4 2,1 2,1
Fakülte 9 4,6 4,6
Yüksek Lisans 2 1,0 1,0
Toplam 194 99,5 100,0
Cevapsız 1 ,5
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘deki örneklem grubundaki bireylerin eğitim düzeyleri incelendiğinde
%35,9’unun ilkokul mezunu, %32,8’inin lise mezunu %13,3’ünün ortaokul ve dengi bir
kurumdan mezun olduğu, %8,7’sinin herhangi bir okuldan mezun olmayıp sadece okur-
yazar olduğu, 4,6’sının fakülte mezunu olduğu, %2,1’inin meslek yüksek okulu mezunu
olduğu, %1 ile okur yazar olmayan ve yüksek lisans mezunu olanların sayılarının eşit
olduğu ortaya çıkmıştır.
Tablo: 10 Uzundere’deki Görüşülenlerin Eğitim Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Okur-yazar değil 9 3,2 3,2
Okur-yazar 38 13,7 13,7
İlköğretim 130 46,8 46,9
Orta öğretim ve dengi 14 5,0 5,1
Lise 69 24,8 24,9
Meslek Yüksek Okulu 7 2,5 2,5
Fakülte 10 3,6 3,6
61
Toplam 277 99,6 100,0
Cevapsız 1 ,4
Toplam 278 100,0
Uzundere’deki görüşülenlerin %46,8’i ilkokul mezunu, %24,8’i lise mezunu,
%13,7’si ise okur-yazar, %5’inin orta öğretim ve dengi okullardan mezun olduğu,
%3,6’sının fakülte mezunu, %3,2’sinin okur-yazar olmadığı, %2,5’inin meslek yüksek
okulu mezunu olduğu saptanmıştır.
Tablo: 11 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Eğitime Bakış Açısı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 183 93,8 93,8
Hayır 12 6,2 6,2
Toplam 195 100,0 100,0
Gürçeşme ‘deki görüşmecilerin eğitime karşı bakış açılarını anlayabilmek için
eğitimin onlar için önemli olup olmadığı sorulmuştur. Bu soruya büyük bir oranda
%93,8’i evet cevabını verirken %6,2’sinin hayır cevabı verdiği görülmektedir.
Tablo: 12 Uzundere’deki Görüşülenlerin Eğitime Bakış Açısı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 260 93,5 93,5
Hayır 18 6,5 6,5
Toplam 278 100,0 100,0
Uzundere’deki görüşülenlerin %93,5’i eğitimi önemli görürken %6,5’i soruya
hayır yani “eğitimi önemli görmüyorum” cevabını vermiştir.
1.5. Meslek Türü
Tablo: 13 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Çalıştıkları Meslek Grupları
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Ücretli işçi 68 34,9 35,1
Memur 15 7,7 7,7
Seyyar satıcı-pazarcı 5 2,6 2,6
İşyeri sahibi-Esnaf 17 8,7 8,8
Profesyonel meslek 8 4,1 4,1
Emekli 32 16,4 16,5
Ev hanımı 38 19,5 19,6
İşsiz 4 2,1 2,1
Öğrenci 7 3,6 3,6
Toplam 194 99,5 100,0
62
Cevapsız 1 ,5
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerin %34,9’u ücretli işçi, %19,5’i ev hanımı, %16,4’ü
emekli, %8,7’si iş yeri sahibi-esnaf, %7,7’si memur, %4,1’i profesyonel meslek,
%3,6’sı öğrenci, %2,6’sı seyyar satıcı-pazarcı, %2,1’i işsizdir.
Tablo: 14 Uzundere’deki Görüşülenlerin Çalıştıkları Meslek Grupları
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Ücretli işçi 81 29,1 29,5
Memur 12 4,3 4,4
Seyyar satıcı-pazarcı 8 2,9 2,9
İşyeri sahibi-Esnaf 15 5,4 5,5
Profesyonel meslek 6 2,2 2,2
Emekli 50 18,0 18,2
İşsiz 13 4,7 4,7
Ev Hanımı 79 28,4 28,7
Öğrenci 11 4,0 4,0
Toplam 275 98,9 100,0
Cevapsız 3 1,1
Toplam 278 100,0
Uzundere’de görüşülenlerin %29,1’i ücretli işçi, %28,4’ü ev hanımı, %18’i emekli,
%5,4’ü işyeri sahibi-Esnaf, %4,7’si işsiz, %4,3’ü memur, %4’ü öğrenci, %2,9’u seyyar
satıcı-pazarcı, %2,2’si profesyonel meslekle uğraşmaktadır.
2. AİLE
Aile toplumun en küçük birimidir. Hayata ve insanlara dair bilgi ve deneyimlerin ilk
elde edildiği ortamdır. Bu açıdan bireylerin geleceğe dair tutum ve davranışlarının
şekillenmesini, insanlarla ilişkisinin pekişmesini sağlayan, onu hayata maddi ve manevi
açıdan hazırlayan aracı bir kurum görevi görmektedir. Sahip olduğumuz ailelere göre
sosyal konumlarımız, kültürel zevk ve beğenilerimiz, hobilerimiz, eğitim hayatımız ve
sosyal ilişkilerimiz olur. Gürçeşme ve Uzundere’de görüşülen kişilerin sahip oldukları
sermaye çeşitleri hakkında yorum yapabilmek için aile yapısı hakkında temel bilgilere
sahip olmak gerekmektedir.
63
2.1. Medeni Durum
Medeni durum ile kentsel dönüşümden etkilenme düzeyleri arasında ilişki
vardır. Şöyle ki henüz evlenmemiş ve ailesiyle beraber yaşayan bir birey ile evli ve
çocukları olan bir bireyin hayata karşı sorumlulukları farklılık göstermekte bu da
kentsel dönüşümünün sonuçlarından etkilenme düzeylerini farklılaştırmaktadır. Eşi
olmayan kişilere verilen dul sıfatı bizim konumuz için genel bir tabirdir. Eşi vefat etmiş
bir kişiyle eşinden boşanmış bir kişinin toplumsal ve ekonomik sermayeleri ve bunlara
bağlı olarak kültürel sermayesi farklılık gösterebilir. Bu yüzden soru formunda bu
seçenekler birbirinden ayrılmıştır.
Tablo: 15 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Medeni Durumu
Sayı Yüzde
Evli 135 69,2
Bekâr 34 17,4
Boşanmış 3 1,5
Ayrı yaşıyor 5 2,6
Eşi vefat etmiş 18 9,2
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülen kişilerin %69,2’si evli, %17,4’ü bekar yani hiç
evlenmemiş, %9,2’sinin eşi vefat etmiş, %2,6’sı eşinden ayrı yaşıyor ve %1,5’i eşinden
boşanmıştır. Görüşülen kişilerin %69,2’sinin evli olması ve boşanmış bireylerin
yüzdesinin %1,5’e tekabül etmesi bölgede evlilik kurumunun önemli olduğunu
göstermektedir.
Tablo: 16 Uzundere’deki Görüşmecilerin Medeni Durumu
Sayı Yüzde
Evli 230 82,7
Bekâr 18 6,5
Boşanmış 10 3,6
Eşi vefat etmiş 13 4,7
Ayrı yaşıyor 7 2,5
Toplam 278 100,0
Uzundere’deki görüşülenlerin %82,7’si evli, %6,5’i bekar, %3,6’sı boşanmış,
%4,7’si eşi vefat etmiş ve %2,5’i ayrı yaşıyor. Evlilik düzeyi oldukça yüksektir.
Görüşme amacıyla gidilen evlerdeki görüşmecilerin çoğunluğu evli bireylerden
64
oluşmaktadır. Görüşülen kişiler genellikle geniş aile yapısına sahip olduklarını
görüyoruz ve kentsel dönüşüme uğramış bir bölge olan Uzundere’de aile kurumunun
önemli olduğunu görüyoruz.
2.2. Kardeş Sayısı
Tablo: 17 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Kardeş Sayısı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kümülatif
Yüzde
1 6 3,1 3,1 3,1
2 24 12,3 12,4 15,5
3 45 23,1 23,2 38,7
4 62 31,8 32,0 70,6
5 36 18,5 18,6 89,2
6 15 7,7 7,7 96,9
7 4 2,1 2,1 99,0
8 2 1,0 1,0 100,0
Toplam 194 99,5 100,0
Cevapsız 1 ,5
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülenlerin %31,8’inin dört, %23,1’inin üç, %18,5’inin beş,
%12,3’ünün iki, %7,7’sinin altı, %3,1’inin bir, %2,1’inin yedi, %1’inin 8 kardeşi vardır.
%29,4’ünün beş ve üzeri kardeşi vardır.
Tablo: 18 Uzundere’de Görüşülenlerin Kardeş Sayısı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kümülatif
Yüzde
2 15 5,4 5,4 5,4
3 80 28,8 29,0 34,4
4 74 26,6 26,8 61,2
5 59 21,2 21,4 82,6
6 27 9,7 9,8 92,4
7 12 4,3 4,3 96,7
8 4 1,4 1,4 98,2
9 1 ,4 ,4 98,6
10 4 1,4 1,4 100,0
Toplam 276 99,3 100,0
Cevapsız 2 ,7
Toplam 278 100,0
Uzundere’de görüşülenlerin %28,8’inin üç tane, %26,6’sının dört tane,
%21,2’sinin beş tane, %9,7’sinin altı tane, %5,4’ünün iki tane, %4,3’ünün yedi tane,
65
%1,4’ünün sekiz tane, %1,4’ünün on tane, %0,4’ünün ise dokuz tane kardeşi vardır.
Tek kardeş olan yoktur. %38,8’inin kardeş sayısı beş ve üzeridir.
2.3. Çocuk Sayısı
Tablo: 19 Gürçeşme’de Görüşmecilerin Çocuk Sayısı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kümülatif
Yüzde
Yok 14 7,2 8,9 8,9
1 14 7,2 8,9 17,7
2 37 19,0 23,4 41,1
3 57 29,2 36,1 77,2
4 26 13,3 16,5 93,7
5 9 4,6 5,7 99,4
6 1 ,5 ,6 100,0
Toplam 158 81,0 100,0
Bekar Olanlar ve
Cevapsız Bırakanlar
37 19,0
Toplam 195 100,0
Kentsel dönüşüme henüz uğramamış bölge olan Gürçeşme ‘de görüşülenlerin
%29,2’sinin 3 tane, %19’unun 2 tane, %13,3’ünün 4 tane, %7,2’sinin ise 1 tane çocuğu
vardır. %7,2’si ise evli fakat çocukları yoktur. Soruya 37 kişi cevap vermemiş olup
bunların 18’i bekar kişilerdir. Bu durumda 19 kişi soruyu cevapsız bırakmıştır.
Görüşülenler arasında sadece bir kişinin 6 çocuğu vardır. Görüşülenlerin genellikle 2 ya
da 3 çocuğu vardır.
Tablo: 20 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Çocuk Sayısı ve Yaşı
Çocuk Sayısı
Yok 1 2 3 4 5 6 Toplam
Yaş 21-
30
Sayı 7 7 7 3 0 0 0 24
% Yaş 29,2% 29,2% 29,2% 12,5% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0%
%Çocuk
Sayısı
50,0% 50,0% 18,9% 5,3% 0,0% 0,0% 0,0% 15,2%
%
Toplam
4,4% 4,4% 4,4% 1,9% 0,0% 0,0% 0,0% 15,2%
31-
40
Sayı 5 3 17 19 1 0 0 45
% Yaş 11,1% 6,7% 37,8% 42,2% 2,2% 0,0% 0,0% 100,0%
%Çocuk
Sayısı
35,7% 21,4% 45,9% 33,3% 3,8% 0,0% 0,0% 28,5%
%
Toplam
3,2% 1,9% 10,8% 12,0% 0,6% 0,0% 0,0% 28,5%
41-
50
Sayı 0 2 9 15 10 1 0 37
% Yaş 0,0% 5,4% 24,3% 40,5% 27,0% 2,7% 0,0% 100,0%
66
%Çocuk
Sayısı
0,0% 14,3% 24,3% 26,3% 38,5% 11,1% 0,0% 23,4%
%
Toplam
0,0% 1,3% 5,7% 9,5% 6,3% 0,6% 0,0% 23,4%
51-
60
Sayı 2 0 2 13 8 6 0 31
% Yaş 6,5% 0,0% 6,5% 41,9% 25,8% 19,4% 0,0% 100,0%
%Çocuk
Sayısı
14,3% 0,0% 5,4% 22,8% 30,8% 66,7% 0,0% 19,6%
%
Toplam
1,3% 0,0% 1,3% 8,2% 5,1% 3,8% 0,0% 19,6%
61-
70
Sayı 0 2 2 6 7 2 1 20
% Yaş 0,0% 10,0% 10,0% 30,0% 35,0% 10,0% 5,0% 100,0%
%Çocuk
Sayısı
0,0% 14,3% 5,4% 10,5% 26,9% 22,2% 100,0% 12,7%
%
Toplam
0,0% 1,3% 1,3% 3,8% 4,4% 1,3% 0,6% 12,7%
81-
90
Sayı 0 0 0 1 0 0 0 1
% Yaş 0,0% 0,0% 0,0% 100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0%
%Çocuk
Sayısı
0,0% 0,0% 0,0% 1,8% 0,0% 0,0% 0,0% 0,6%
%
Toplam
0,0% 0,0% 0,0% 0,6% 0,0% 0,0% 0,0% 0,6%
Toplam Sayı 14 14 37 57 26 9 1 158
% Yaş 8,9% 8,9% 23,4% 36,1% 16,5% 5,7% 0,6% 100,0%
%
Çocuk
Sayısı
100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
%
Toplam
8,9% 8,9% 23,4% 36,1% 16,5% 5,7% 0,6% 100,0%
Görüşülenlerden 18-20 yaş aralığındakilerin çocuğu bulunmamaktadır. Hiç
çocuğu olmayanların %50’si 21-30 yaş aralığında, %35,7’si 31-40 yaş aralığında,
%14,3’ü ise 51-60 yaş aralığındadır. Bir çocuğu olanların ise %50’si 21-30 yaş
aralığında, %21,4’ü 31-40 yaş aralığında, %14,3’ü 41-50 yaş aralığında, %14,3 61-70
yaş aralığındadır. İki çocuğu olanların %18,9’u 21-30 yaş aralığında, %45,9’u 31-40 yaş
aralığında, %24,3’ü 41-50 yaş aralığında, %5,4’ü 51-60 yaş aralığında, %5,4’ü 61-70
yaş aralığındadır. Üç çocuğu olanların %5,3’ü 21-30 yaş aralığında, %33,3’ü 31-40 yaş
67
aralığında, %26,3’ü 41-50 yaş aralığında, %22,8’i 51-60 yaş aralığında, %10,5’i 61-70
yaş aralığında, %1,8’i 81-90 yaş aralığındadır. Dört çocuğu olanların %3,8’i 31-40 yaş
aralığında, %38,5’i 41-50 yaş aralığında, %30,8’i 51-60 yaş aralığında, %26,9’u 61-70
yaş aralığındadır. Beş çocuğu olanlar %11,1’i 41-50 yaş aralığında, %66,7’si 51-60 yaş
aralığında, %22,2’si 61-70 yaş aralığındadır. Altı çocuğu olanlar ise %100,0’ü 61-70
yaş aralığındadır.
Tablo: 21 Uzundere’de Görüşmecilerin Çocuk Sayısı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kümülatif
Yüzde
Yok 13 4,7 4,8 4,8
1 9 3,2 3,3 8,1
2 52 18,7 19,3 27,4
3 99 35,6 36,7 64,1
4 80 28,8 29,6 93,7
5 11 4,0 4,1 97,8
6 5 1,8 1,9 99,6
7 1 ,4 ,4 100,0
Toplam 270 97,1 100,0
Cevapsız 8 2,9
Toplam 278 100,0
Kentsel dönüşüme uğramış bölge olan Uzundere’de görüşülen kişilerin
%35,6’sının üç çocuğu vardır. %28,8’inin dört tane, %18,7’sinin iki tane ve %4,7’sinin
henüz çocuğu yoktur. %4,0’ün beş çocuğu, %3,2’sinin tek çocuğu, %1,8’inin altı
çocuğu son olarak %0,4’ünün 7 çocuğu vardır.
Tablo: 22 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Çocuk Sayısı ve Yaşı
Çocuk Sayısı Topla
m Yok 1 2 3 4 5 6 ve
üzeri
Yaş 18-20 Sayı 1 0 0 0 0 0 0 1
% Yaş 100,0
%
0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0
%
%
Çocuk
Sayısı
11,1% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,6%
%
Toplam
0,6% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,6%
21-30 Sayı 6 8 10 4 0 0 0 28
% Yaş 21,4% 28,6
%
35,7
%
14,3% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0
%
68
%
Çocuk
Sayısı
66,7% 50,0
%
23,3
%
7,3% 0,0% 0,0% 0,0% 17,0%
%
Toplam
3,6% 4,8% 6,1% 2,4% 0,0% 0,0% 0,0% 17,0%
31-40 Sayı 0 4 19 19 3 0 0 45
% Yaş 0,0% 8,9% 42,2
%
42,2% 6,7% 0,0% 0,0% 100,0
%
%
Çocuk
Sayısı
0,0% 25,0
%
44,2
%
34,5% 10,7% 0,0% 0,0% 27,3%
%
Toplam
0,0% 2,4% 11,5
%
11,5% 1,8% 0,0% 0,0% 27,3%
41-50 Sayı 0 2 10 15 10 1 0 38
% Yaş 0,0% 5,3% 26,3
%
39,5% 26,3% 2,6% 0,0% 100,0
%
%
Çocuk
Sayısı
0,0% 12,5
%
23,3
%
27,3% 35,7% 10,0
%
0,0% 23,0%
%
Toplam
0,0% 1,2% 6,1% 9,1% 6,1% 0,6% 0,0% 23,0%
51-60 Sayı 2 0 2 13 7 6 1 31
% Yaş 6,5% 0,0% 6,5% 41,9% 22,6% 19,4
%
3,2% 100,0
%
%
Çocuk
Sayısı
22,2% 0,0% 4,7% 23,6% 25,0% 60,0
%
25,0% 18,8%
%
Toplam
1,2% 0,0% 1,2% 7,9% 4,2% 3,6% 0,6% 18,8%
61-70 Sayı 0 2 2 3 8 3 3 21
% Yaş 0,0% 9,5% 9,5% 14,3% 38,1% 14,3
%
14,3% 100,0
%
%
Çocuk
Sayısı
0,0% 12,5
%
4,7% 5,5% 28,6% 30,0
%
75,0% 12,7%
%
Toplam
0,0% 1,2% 1,2% 1,8% 4,8% 1,8% 1,8% 12,7%
81-90 Sayı 0 0 0 1 0 0 0 1
% Yaş 0,0% 0,0% 0,0% 100,0
%
0,0% 0,0% 0,0% 100,0
%
%
Çocuk
Sayısı
0,0% 0,0% 0,0% 1,8% 0,0% 0,0% 0,0% 0,6%
%
Toplam
0,0% 0,0% 0,0% 0,6% 0,0% 0,0% 0,0% 0,6%
Toplam Sayı 9 16 43 55 28 10 4 165
69
% Yaş 5,5% 9,7% 26,1
%
33,3% 17,0% 6,1% 2,4% 100,0
%
%
Çocuk
Sayısı
100,0
%
100,0
%
100,0
%
100,0
%
100,0
%
100,0
%
100,0% 100,0
%
%
Toplam
5,5% 9,7% 26,1
%
33,3% 17,0% 6,1% 2,4% 100,0
%
Görüşülenlerden 18-20 yaş aralığında olup evli olan bir kişi vardır. Onunda hiç
çocuğu bulunmamaktadır. Görüşülenlerden hiç çocuğu olmayan kişilerin %11,1’i 18-20
yaş aralığında, %66,7’si 21-30 yaş aralığında, %22,2’si 51-60 yaş aralığındadır. Bir
çocuğu olanların %50’si 21-30 yaş aralığında, %25’i 31-40 yaş aralığında, %12,5’i 41-
50 yaş aralığında, %12,5’i 61-70 yaş aralığındadır. İki çocuğu olanların %23,3’u 21-30
yaş aralığında, %44,2’si 31-40 yaş aralığında, %23,3’ü 41-50 yaş aralığında, %4,7’si
51-60 yaş aralığında, %4,7’si 61-70 yaş aralığındadır. Üç çocuğu olanların %7,3’ü 21-
30 yaş aralığında, %34,5’i 31-40 yaş aralığında. %27,3’ü 41-50 yaş aralığında, %23,6’sı
51-60 yaş aralığında, %5,5’i 61-70 yaş aralığında, %1,8’i 81-90 yaş aralığındadır. Dört
çocuğu olanların %10,7’si 31-40 yaş aralığında, %35,7’si 41-50 yaş aralığında, %25’i
51-60 yaş aralığında, %28,6’sı 61-70 yaş aralığındadır. Beş çocuğu olanlar %10’u 41-
50 yaş aralığında, %60’ı 51-60 yaş aralığında, %30’u 61-70 yaş aralığındadır. Altı ve
üzeri çocuğu olanların %25’i 51-60 yaş aralığında, %75’i 61-70 yaş aralığındadır.
2.4.Hane Nüfusu
Tablo: 23 Gürçeşme’deki Görüşmecilerin Hane Nüfusu
Sayı Yüzde Geçerli
Yüzde Kümülatif Yüzde
Bir 6 3,1 3,1 3,1
İki 23 11,8 11,8 14,9
Üç 30 15,4 15,4 30,3
Dört 72 36,9 36,9 67,2
Beş 55 28,2 28,2 95,4
Altı 6 3,1 3,1 98,5
Yedi 3 1,5 1,5 100,0
Toplam 195 100,0 100,0 Ortalama: 3,90
Medyan: 4,00
Görüşülenlerin hane nüfusuna bakıldığında %39,9’unun hane nüfusu dört
kişiden oluşurken, %28,2’sinin beş kişiden, %15,4’ünün üç kişiden, %11,8’inin iki
70
kişiden, %3,1’inin bir kişiden, %3,1’inin altı kişiden ve %1,5’inin yedi kişiden
oluşmaktadır. Kümülatif yüzdelere bakıldığında %98,5’inin hane nüfusunun altı ve daha
az kişiden oluştuğu görülmektedir. Ortalama hane nüfusu 3,90 olarak tespit edilmiştir.
Tablo: 24 Uzundere’deki Görüşmecilerin Hane Nüfusu
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde Kümülatif Yüzde
1 3 1,1 1,1 1,1
2 49 17,6 17,6 18,7
3 66 23,7 23,7 42,4
4 76 27,3 27,3 69,8
5 67 24,1 24,1 93,9
6 15 5,4 5,4 99,3
7 2 ,7 ,7 100,0
Toplam 278 100,0 100,0 Ortalama: 3,73
Medyan: 4,00
Görüşülenlerin hane nüfusuna bakıldığında %27,3’ünün hane nüfusu dört
kişiden oluşurken, %24,1’inin beş kişiden, %23,7’sinin üç kişiden, %17,6’sı iki kişiden,
%5,4’ü altı kişiden, %1,1’i bir kişiden, %0,7’si yedi kişiden oluşmaktadır. Kümülatif
yüzdelere bakıldığında %99,3’ünün hane nüfusunun altı ve daha az kişiden oluştuğu
görülmektedir. Ortalama hane nüfusu 3,73 olarak tespit edilmiştir.
Hane nüfusunu kıyaslamak için Gürçeşme ve Uzundere bölgesinin ortalama
hane nüfusuna baktığımızda ortalama değerlerin birbirine yakın olduğu görülmektedir.
Bölgeler hane nüfusu açısından birbirine benzerdir.
3. EKONOMİK DURUM
3.1. Haneye Giren Aylık Gelir
Tablo: 25 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Hane Aylık Geliri
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kümülatif
Yüzde
Asgari ücret altı 16 8,2 8,2 8,2
1603-2500 TL 37 19,0 19,1 27,3
2501-3000 TL 41 21,0 21,1 48,5
3001-3500 TL 28 14,4 14,4 62,9
3501-4000 TL 21 10,8 10,8 73,7
4001-4500 TL 19 9,7 9,8 83,5
4501-5000 TL 10 5,1 5,2 88,7
71
5001-6000 TL 18 9,2 9,3 97,9
6001 TL ve Üzeri 4 2,1 2,1 100,0
Toplam 194 99,5 100,0
Cevapsız 1 ,5
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerin haneye giren aylık gelir dağılımına baktığımızda
%21’inin 2501-3000 TL arasında gelire sahip olduğunu görüyoruz. %19’u 1603-2500
TL, %14,4’ü 3001-3500 TL, %10,8’i 3501-4000 TL, %9,7’si 4001-4500 TL, %9,2’si
5001-6000, %8,2’si Asgari ücret altı, %5,1’i 4501-5000 TL arası, %2,1’i 6001 TL ve
üzeri aylık gelire sahiptir.
Tablo: 26 Uzundere’deki Görüşülenlerin Hane Aylık Geliri
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kümülatif
Yüzde
Asgari ücret altı 21 7,6 7,6 7,6
1603-2500 TL 123 44,2 44,2 51,8
2501-3000 TL 71 25,5 25,5 77,3
3001-3500 TL 31 11,2 11,2 88,5
3501-4000 TL 12 4,3 4,3 92,8
4001-4500 TL 5 1,8 1,8 94,6
4501-5000 TL 13 4,7 4,7 99,3
5001 TL ve Üzeri 2 ,7 ,7 100,0
Toplam 278 100,0 100,0
Uzundere’deki görüşülenlerin evlerine giren toplam aylık gelire bakıldığında
%44,2’sinin 1603-2500 TL arasında gelire sahip olduğunu görülmektedir. %25,5 ‘i
2501-3000 TL, %11,2’si 3001-3500 TL, %7,6’sı asgari ücret altı, %4,7’si 4501-5000
TL, %4,3’ü 3501-4000 TL, %1,8’i 4001-4500 TL, 0,7’si 5001 TL ve üzeri aylık gelire
sahiptir.
3.2. Haneye Giren Yan Gelir
Tablo: 27 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Hanesine Giren Yan Gelir
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 92 47,2 47,2
Hayır 103 52,8 52,8
Toplam 195 100,0 100,0
72
Gürçeşme ‘de görüşülenlerden %52,8’i herhangi bir yan gelir kaynağı olmadığı
söylemiştir. Geriye kalan %47,2’sinin yan geliri vardır. Yan geliri olanların gelir
kaynakları Tablo:28 de belirtilmiştir.
Tablo: 28 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Yan Gelirinin Kaynağı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Kira geliri 33 16,9 35,5
Memleketten tarımsal ürün 11 5,6 11,8
Ek iş 38 19,5 40,9
Yaşlı bakım maaşı 7 3,6 7,5
Nafaka 4 2,1 4,3
Toplam 93 47,7 100,0
Yan Geliri Olmayanlar 102 52,3
Toplam 195 100,0
Yan geliri olanların en yüksek oranda gelir kaynağı %19,5 ile ek iş gelmektedir.
İkinci %16,9 ile kira geliridir. %5,6’sının memleketten tarımsal ürün geliri, %3,6’sının
yaşlı bakım maaşı, %2,1’inin nafaka geliri bulunmaktadır.
Tablo: 29 Uzundere’deki Görüşülenlerin Hanesine Giren Yan Gelir
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 70 25,2 25,2
Hayır 208 74,8 74,8
Toplam 278 100,0 100,0
Uzundere’de görüşülenlerden %74,8’i yan geliri olmadığını söylemiştir.
%25,2’si ise yan geliri olduğunu söylemiştir.
Tablo: 30 Uzundere’deki Görüşülenlerin Yan Gelirinin Kaynağı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Kira geliri 10 3,6 14,3
Memleketten tarımsal ürün
geliri
16 5,8 22,9
Ek iş 11 4,0 15,7
Diğer 5 1,8 7,1
El işi/aksesuar yapımı 5 1,8 7,1
Yaşlılık maaşı/Emekli
maaşı/Nafaka vb.
15 5,4 21,4
Burs/Öğrenim kredisi 8 2,9 11,4
Toplam 70 25,2 100,0
Yan Geliri Olmayanlar 208 74,8
Toplam 278 100,0
73
Uzundere’deki görüşmecilerin %6,8’inin kira geliri vardır. %6,1’inin
memleketinden tarımsal ürün geliri, %5,8’inin yaşlılık maaşı/emekli maaşı/nafaka vb.
geliri, %4,3’ünün ek iş geliri, %2,5’inin burs-öğrenim kredisi, %1,8’i el işi/aksesuar
yapımından yan gelir elde etmektedir.
Yan gelir düzeyi ve aylık ortalama hane geliri açısından kentsel dönüşüme
uğramış olan Uzundere ve henüz uğramamış olan Gürçeşme bölgesi benzerlik
göstermektedir.
3.3.Yardım Alma
Tablo: 31 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin İhtiyaç Halinde Nereden Borç
Aldıkları
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Akraba 62 31,8 32,6
Komsu 14 7,2 7,4
Hemşehri 3 1,5 1,6
Banka, kredi kartı 89 45,6 46,8
Diğer 9 4,6 4,7
Borca girmem 13 6,7 6,8
Toplam 190 97,4 100,0
Cevapsız 5 2,6
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerden %45,6’si banka veya kredi kartından, %31,8’i
akrabalarından, %7,2’si komşularından, %6,7’si borca hiç girmediğini ve
girmeyeceğini, %1,5’i hemşehrilerinden borç alacağını söylemiştir.
Tablo: 32 Uzundere’deki Görüşülenlerin İhtiyaç Halinde Nereden Borç Aldıkları
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Akraba 84 30,2 30,2
Komşu 1 ,4 ,4
Hemşehri 9 3,2 3,2
Banka, kredi kartı 159 57,2 57,2
Borca Girmem 25 9,0 9,0
Toplam 278 100,0 100,0
Uzundere’deki görüşülenlerin %57,2’si banka veya kredi kartından, %30,2’si
akrabalarından, %3,2’si hemşehrilerinden, %0,4’ü komşularından borç alacaklarını
söylemiştir. %9’u ise borca girmediklerini ve girmeyeceklerini söylemiştir.
74
3.3. Sosyal Güvence
Tablo: 33 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Sağlık Sigortasına Sahiplik Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet, var 176 90,3 90,3
Hayır, yok 19 9,7 9,7
Toplam 195 100,0 100,0
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerin %90,3’ünün sağlık sigortası bulunmaktadır.
%9,7’sinin ise herhangi bir sağlık sigortası bulunmamaktadır.
Tablo: 34 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Sahip Oldukları Sağlık Sigortası Türü
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
SSK 120 61,5 68,2
BAĞ-KUR 25 12,8 14,2
Emekli sandığı 31 15,9 17,6
Toplam 176 90,3 100,0
Sigortası Olmayanlar 19 9,7
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerden %61,5’i SSK, %15,9’u Emekli sandığı, %12,8’i Bağ-Kur
türünde sigortaya sahiptir.
Tablo: 35 Uzundere’deki Görüşülenlerin Sağlık Sigortasına Sahiplik Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet, var 271 97,5 97,5
Hayır, yok 7 2,5 2,5
Toplam 278 100,0 100,0
Uzundere’de görüşülenlerin %97,5’inin sigortası olduğu, %2,5’inin sigortasının
olmadığı görülmektedir.
Tablo: 36 Uzundere’deki Görüşülenlerin Sahip Oldukları Sağlık Sigortası Türü
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
SSK 154 55,4 57,0
BAĞ-KUR 33 11,9 12,2
Emekli Sandığı 81 29,1 30,0
Bireysel Emeklilik 2 ,7 ,7
Toplam 270 97,1 100,0
Sigortası Olmayanlar ve Cevapsız 8 2,9
75
Toplam 278 100,0
Uzundere’de görüşülenlerin %55,4’ü SSK, %29,1’i Emekli Sandığı, %11,9’u
BAĞ-KUR, %0,7’si Bireysel Emekliliği bulunmaktadır. 7 kişinin sağlık sigortası
yoktur. Bir kişide soruyu cevapsız bırakmıştır.
3.5.Sosyal Tabaka
Tablo: 37 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Kendilerini Ait Gördüğü Sosyal Tabaka
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Üst tabaka 5 2,6 2,6
Orta tabaka 137 70,3 70,3
Alt tabaka 53 27,2 27,2
Toplam 195 100,0 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülenlerin%70,3’ü kendini ve ailesini orta tabakada görürken,
%27,2’si alt tabakada, %2,6’sı üst tabakada görmektedir.
Tablo: 38 Uzundere’deki Görüşülenlerin Kendilerini Ait Gördüğü Sosyal Tabaka
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Üst tabaka 2 ,7 ,7
Orta tabaka 229 82,4 83,6
Alt tabaka 43 15,5 15,7
Toplam 274 98,6 100,0
Cevapsız 4 1,4
Toplam 278 100,0
Uzundere’de görüşülenlerin %82,4’ü kendisini ve ailesini orta tabakada
görürken, %15,5’i alt tabakada, %0,7’si üst tabakada görmektedir.
Tablo: 39 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Zengin Muhitte Yaşama İstek Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 96 49,2 49,2
Hayır 99 50,8 50,8
Toplam 195 100,0 100,0
Gürçeşme ‘de yapılan görüşmede görüşmecilere daha zengin ve daha eğitimli
kişilerin yaşadığı bir semtte oturmak ister misiniz sorusuna %50,8’i hayır cevabını
verirken, %49,2’si evet cevabı vermiştir.
Tablo: 40 Uzundere’deki Görüşülenlerin Zengin Muhitte Yaşama İstek Durumu
76
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 111 39,9 39,9
Hayır 167 60,1 60,1
Toplam 278 100,0 100,0
Uzundere’de yapılan görüşmede görüşmecilere sorulan daha zengin ve eğitimli
kişilerin yaşadığı mahallede oturmak ister misiniz sorusuna %60,1’i evet cevabı
verirken %39,6’sı hayır cevabı vermiştir.
Tablo: 41 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Zengin ve Eğitimli Semtte Yaşama
İsteğinin Nedeni
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Rahat bir yaşam sürmek
için
44 22,6 45,8
Zengin çevre için 11 5,6 11,5
Çocukların eğitimi için 6 3,1 6,3
Kültürlü çevre için 27 13,8 28,1
Sosyal imkânlar, aktiviteler
için
5 2,6 5,2
Başka 3 1,5 3,1
Toplam 96 49,2 100,0
Yaşamak İstemeyenler 99 50,8
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülenlerde %22,6’sı zenginlerin ve eğitimli kişilerin oturduğu
semtte oturmayı oradaki yaşam şartlarının daha iyi ve rahat olduğunu düşünerek
istemektedirler. O semtlerde ki yaşamla rahat yaşam birbirine denktir. Rahat yaşam
kavramı içine dahil edilen bazı kavramlar şöyledir:
- “Evler daha konforlu olur.”
- “Evine yakın çok fazla market, kafe olur.”
- “Kapıcı, hizmetli olur, işler kolaylanır.”
- “Herkesin altında arabası vardır.”
- “Cahil insan olmaz, zaten para da cahilliği alır.”
%13,8’i daha zengin ve eğitimli kesimin yaşadığı mahallede yaşamayı kültürlü bir çevre
edinebilmek için istediğini söylemiştir. Kültürlü bir çevre seçeneğinin içine dahil edilen
ifadeler genel anlamda şu şekildedir:
- “Cahille dost olacağına zenginle komşu ol.”
77
- “Mahallede çıkan kavgalar bile bu mahallenin eğitim seviyesinin
düşüklüğünden kaynaklı. Cahilce konular.”
- “Biz pek bir şey bilmeyiz, eğitimli, kültürlü insanların en azından
çocuklarımıza faydası olur”
%5,6’sı zengin çevre edinmek için, %3,1’i çocukların daha iyi eğitim alması için,
%2,6’sı sosyal imkânlar ve aktiviteler için daha zengin ve eğitimli kesimin yaşadığı
mahallede yaşamayı istemektedir.
%1,5’i başka seçeneğini işaretlemiştir. Bu seçeneğin altında şu ifadeler vardır.
- “Karşıyaka’da öyle bir mahallede yaşayan tanıdıklarım var zaten onlarla
yaşamak isterdim.”
- “Öyle bir mahallede evim olsa buradakinden daha çok para eder ve değerli
satılır.”
- “Oralarda kimse kimseyi tanımaz dedikodu olmaz. Bu yüzden isterim.
Tablo: 42 Uzundere’deki Görüşülenlerin Zengin ve Eğitimli Semtte Yaşama
İsteğinin Nedeni
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Rahat bir yaşam sürmek için 15 5,4 13,5
Zengin çevre için 7 2,5 6,3
Çocukların eğitimi için 11 4,0 9,9
Kültürlü çevre için 41 14,7 36,9
Sosyal imkânlar, aktiviteler
için
28 10,1 25,2
Başka 9 3,2 8,1
Toplam 111 39,9 100,0
Yaşamak İstemeyenler 167 60,1
Toplam 278 100,0
Uzundere’de ki görüşülenler bu soruya %14,7’si kültürlü çevre için, %10,1’i
sosyal imkân ve aktiviteler için, %5,4’ü rahat bir yaşam sürmek için, %4’ü çocukların
eğitimi için, %2,5’i zengin çevre için diye cevap vermiştir.
Tablo: 43 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Zengin ve Eğitimli Semtte Yaşamak
İstememesinin Nedeni
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Küçük Görülmek 21 10,8 21,2
Ahlaksız Bulmak 10 5,1 10,1
78
Uyum sağlayamamak 40 20,5 40,4
Aidiyet hissetmeme 27 13,8 27,3
Başka 1 ,5 1,0
Toplam 99 50,8 100,0
Yaşamak isteyenler 96 49,2
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülenlerden %50,8’i daha zengin ve eğitimli kişilerin yaşadığı
mahallede yaşamak istemediklerini belirtmiştir. Bu kişilerden %20,5’i uyum
sağlayamayacağını, %13,8’i kendini o sosyal tabakaya ait hissetmediği için aidiyet
problemi yaşayacağını, %10,8’i kendileri üst gelir grubu ve sosyal tabakada olmadığı
için üst gelir grubu ve eğitimli kişiler tarafından küçük görüleceğini, %5,1’i ise o
mahallelerde ki ahlaki değerlerin daha zayıf olduğunu belirterek orada yaşarsa
kendisinin ve ailesinin de ahlaki değerlerinin bozulacağını öne sürerek yaşamak
istemediklerini belirtmişlerdir. Cevapsız olarak belirtilenler ise üst tabaka bir muhitte
yaşamak isteyenlerdir.
Tablo: 44 Uzundere’deki Görüşülenlerin Zengin ve Eğitimli Semtte Yaşamak
İstememesinin Nedeni
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Küçük Görülmek 22 7,9 13,2
Ahlaksız Bulmak 7 2,5 4,2
Uyum sağlayamamak 44 15,8 26,3
Tanıdıklardan, aileden
ayrılmamak için
12 4,3 7,2
Aidiyet hissetmeme 56 20,1 33,5
Yaşanılan semtten memnuniyet 20 7,2 12,0
Başka 6 2,2 3,6
Toplam 167 60,1 100,0
Yaşamak İsteyenler 111 39,9
Toplam 278 100,0
Uzundere’de görüşülenlerin %20,1’i aidiyet hissedememekten dolayı, %15,8’i
uyum sağlayamayacağını düşündüğü için, %7,9’u üst gelir grubunun kendilerini küçük
göreceğini düşündüğü için, %7,2’si Uzundere’nin sessiz, sakin ve temiz havası olan bir
bölge olmasından dolayı emekliliğini veya yaşlılığını burada geçirmek isteyenler
yaşadığı semtten memnun oldukları için, %4,3’ü anne-baba-çocuk-tanıdık vb. kişilerin
Uzundere’de yaşadığını onlardan ayrı başka herhangi bir bölge bile olsa yaşamak
istemediklerini söylemedikleri için, %2,5’i gelir düzeyi arttıkça ahlaki düzeyin
79
azaldığını düşündüğü için üst gelir grubu ve tabakanın yaşadığı bölgelerde yaşamak
istemediklerini belirmiştir.
4. SOSYO-KÜLTÜREL DÜZEY
4.1.Boş Zaman Aktivitesi
Tablo: 45 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Boş Zaman Aktiviteleri
Sayı Yüzde
Boş zamanım olmuyor 14 4,1%
Kahvehaneye giderek 72 21,1%
Gazete, kitap, dergi okuyarak 34 10,0%
Komşu ve arkadaşlarla sohbet ederek 73 21,4%
Gezerek 46 13,5%
Spor yaparak 10 2,9%
Evde kendimi meşgul edecek bir şeyler
bularak
32 9,4%
TV seyrederek 41 12,0%
İnternette vakit geçirerek 11 3,2%
Diğer 8 2,3%
Toplam 341 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerin %21,4’ü komşu ve arkadaşlarla sohbet ederek, %21,1’i
kahvehaneye giderek, %12’si televizyon seyrederek, %13,5’i gezerek, %10’u gazete,
kitap, dergi okuyarak, %9,4’ü evde bir şeylerle meşgul olarak, %3,2’si internette vakit
geçirerek, %2,9’u spor yaparak boş zamanlarını geçirdiklerini belirtmişlerdir. Bu
kişilerden %4,1’i ise boş zamanının hiç olmadığını söylemiştir. %2,3’ü ise diğer
cevabını vermiştir. Diğer cevabı altında verilen bazı cevaplar ise:
- “İbadet yaparak geçiriyorum”
- “Komşumun çocuğuna bakıyorum”
- “El işi yapıyorum”
- “Eşime yardıma gidiyorum (iş yerine)”
Tablo: 46 Uzundere’deki Görüşülenlerin Boş Zaman Aktiviteleri
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Boş zamanım olmuyor 31 6,1%
Kahvehaneye giderek 79 15,5%
Gazete, kitap, dergi okuyarak 63 12,4%
80
Komşu ve arkadaşlarla sohbet ederek 85 16,7%
Gezerek 46 9,0%
Spor yaparak 16 3,1%
Evde kendimi meşgul edecek bir şeyler bularak 38 7,5%
Sergi, müze, konser aktivitelerini takip edip,
onlara katılarak
10 2,0%
TV seyrederek 105 20,6%
İnternette vakit geçirerek 23 4,5%
Diğer 14 2,7%
Toplam 510 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerden %20,6’sı televizyon seyrederek, %16,7’si Komşu ve
arkadaşlarla sohbet ederek, %15,5’i kahvehaneye giderek, %12,4’ü gazete, kitap, dergi
okuyarak, %9’u gezerek, %7,5’i evde kendisini bir şeylerle meşgul ederek, %4,5’i
internete girerek, %3,1’i spor yaparak, %2’si sergi, müze, konser seçeneklerinden
konsere giderek boş zamanlarını geçirmektedirler. %6,1 kişi boş zamanının olmadığını
söylemiş, %2,7’si ise diğer seçeneğini işaretlemiştir. Diğer cevabı altında verilen bazı
cevaplar ise:
- “Bahçede toprakla ilgilenmek, çiçek, sebze yetiştirmek”
- “Hasta annemin evine temizliğe gidiyorum”
- “El işi yaparım”
- “Bilgisayar oyunu oynarım”
- “Şiir yazarım ayrıca yazdığım bir kitabım var.”
4.2. Okul Öncesi Eğitim
Tablo: 47 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Çocuklarını Anaokuluna Gönderme
Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 35 17,9 30,7
Hayır 79 40,5 69,3
Toplam 114 58,5 100,0
Cevapsız 81 41,5
Toplam 195 100,0
Çocuklarını anaokuluna gönderme durumuna baktığımız zaman soruya cevap
verenlerin içinden %69,3’ü göndermediğini, %30,7’si gönderdiğini söylemiştir. Soruya
cevap vermeyenler görüşmecilerin %41,5’ini oluşturmaktadır. Bu kişiler çocuğu
olmayanlar, hanesinde okul çağında çocuk olmayanlardır ya da çocuklarının yaşları çok
81
büyük olanlar ve o dönemlerde anaokulu, kreş gibi okul öncesi eğitimlerin olmadığını
söyleyenlerdir.
Tablo: 48 Uzundere’deki Görüşülenlerin Çocuklarını Anaokuluna Gönderme
Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 70 25,2 43,2
Hayır 92 33,1 56,8
Toplam 162 58,3 100,0
Cevapsız 116 41,7
Toplam 278 100,0
Uzundere’deki görüşülenlerden soruya cevap verenlerin %56,8’i hayır cevabını
verirken %43,2’si evet yani gönderiyorum-gönderdim cevabını vermiştir. Soruya
toplam görüşülenlerin %41,7’si cevap vermemiştir. Bu kişiler çocuğu olmayanlar,
hanesinde okul çağında çocuk olmayanlardır ya da çocuklarının yaşları çok büyük
olanlar ve o dönemlerde anaokulu, kreş gibi okul öncesi eğitimlerin olmadığını
söyleyenlerdir.
4.3. Kent İmkanları
Tablo: 49 Gürçeşme’de Görüşülenlerin İzmir’in Hangi İmkanları Beğendiği
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Kaliteli ve eğitim veren okulların olmasını 74 14,6%
Kreş ve anaokulu imkânlarının olmasını 21 4,1%
Kurslar imkânlarının olmasını 16 3,1%
Geziler düzenlenmesini 17 3,3%
Konserler düzenlenmesini 25 4,9%
Şehrin kalabalık olmasını 54 10,6%
Eğitimli ve kültürlü insanlar var 31 6,1%
Hastane, park, kütüphane gibi imkânları
var
108 21,3%
İş imkânları iyi ve çok çeşitli 110 21,7%
Kent olarak İzmir’i 20 3,9%
Deniz kenarında sosyalleşecek alanları
bulunmasını seviyorum.
32 6,3%
Toplam 508 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Gürçeşme ‘de görüşülenlerin %21,7’si iş imkânları olmasını, %21,3’ü Hastane,
park, kütüphane gibi imkânların olmasını, %14,6’sı kaliteli eğitim veren okulların
olması, %10,6’sı şehrin kalabalık olasını ve buna bağlı olarak daha çok sosyal ilişki
82
geliştirilebilmesini, %6,’ü şehrin denizinin olmasını kordonda sosyalleşme imkânlarının
olmasını, %6,1’i eğitimli ve kültürlü insanların olmasını, %4,9’u konserler
düzenlenmesini, %4,1 kreş ve anaokulu imkânlarını, %3,9’u kent olarak İzmir’i, %3,3’ü
geziler düzenlenmesini, %3,1’i kurs imkânlarının olmasını sevdiğini söylemiştir.
Tablo: 50 Gürçeşme’de Görüşülenler Kentin Hangi İmkânlarından Faydalanıyor
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Okuldan (Çocukları/kendi) 74 20,3%
Kreş ve anaokulundan (çocuklarım) 11 3,0%
Kurslardan 8 2,2%
Gezilerden 16 4,4%
Konserlerden 15 4,1%
Geniş sosyal çevre 46 12,6%
Eğitimli ve kültürlü insanlar arkadaşım 10 2,7%
Hastane, park, kütüphane gibi imkânlardan
faydalanıyorum
89 24,5%
İş imkânlarından faydalanıyorum 92 25,3%
Hiçbirinden 3 0,8%
Toplam 364 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerin %25’i iş imkânlarından faydalandığını, %24,5’i
hastane, park ve kütüphane ’den faydalandığını, %20,3’ü okuldan faydalandığını,
%12,6’sı geniş sosyal çevresi olduğunu ve bunun ona fayda sağladığını, %4,4’ü
gezilerden faydalandığını, %4,1’i konserlerden faydalandığını, %3’ü kreş ve anaokulu
imkânlarından faydalandığını, %2,7’si eğitimli ve kültürlü insanlarla beraber olduğunu
ve bundan fayda ve mutluluk sağladığını, %2,2’si kurslardan faydalandığını söyleyerek
kent hayatının kendileri için olumlu yanlarını sıralamışlardır. %0,8’i de bunların
hiçbirinden faydalanmadığını söyleyerek kent hayatından hoşlanmadığını ve
imkânlarından faydalanmadığın dile getirmiştir.
Tablo: 51 Görüşülenlere Göre Gürçeşme’de Şehrin İmkanlarının Olup Olmadığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 41 21,0 21,0
Hayır 82 42,1 42,1
Kısmen 72 36,9 36,9
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerin %42’si Gürçeşme ‘de kent imkânlarına sahip olmadığını
söylerken %36,9’u kısmen sahip olduğunu, %21’i ise sahip olduğunu söylemiştir.
83
Tablo: 52 Kentsel Dönüşümle Kentsel Olanakların Gürçeşme’ye Gelme Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet, gelir. 92 47,2 48,7
Hayır, gelmez. 57 29,2 30,2
Belki gelir. 40 20,5 21,2
Toplam 189 96,9 100,0
Cevapsız 6 3,1
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerin %29,2’sinin kentsel dönüşümün sonuçlarına ve çözüm
getireceğine inancı yoktur. Kentsel dönüşümle kent imkânlarının mahallenize gelir mi?
sorusuna %29,2 oranında hayır cevabı gelmiştir. %47,2’si evet gelir demiştir. %20,5’i
ise belki diye cevap vermiştir.
Tablo: 53 K.D. Sonrası Taşınılacak Mahallede Kent İmkanlarının Gelişmiş
Olmasının Önemli Olup Olmadığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 85 43,6 43,6
Hayır 110 56,4 56,4
Toplam 195 100,0 100,0
Gürçeşme ‘deki görüşülenlere göre kent imkânlarının gelişmiş olması %43,6’sı
için önemlidir, %56,4’ü için önemli değildir.
Tablo: 54 K.D. Sonrası Taşınılacak Mahallede Kent İmkanlarının Gelişmiş Olması
Neden Önemli Değil
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kira-ev fiyatı açısından bütçem nereye
yeterse
41 21,0 37,3
İşe yakın yere ya da iş bulabileceğim
yere
31 15,9 28,2
Tanıdıklarımın, akrabalarımın yanına 26 13,3 23,6
Bu imkânların mahallemde olmasına
gerek yok, kent merkezinde yaşamak
yeterli
12 6,2 10,9
Toplam 110 56,4 100,0
Önemli Diyenler 85 43,6
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerden %56,4’ü için kent imkânlarından ziyade şu
durumlara öncelik vereceklerini söylemişlerdir; %21’i maddi durumuna göre seçim
84
yapacağını, %15,9’u iş durumuna göre seçim yapacağını, %13,3’ü tanıdık ve
akrabalarına yakın olmanın esas önceliği olduğunu, %6,2’si ise “kentte ulaşım
imkânlarının gelişmiş, bu yüzden tüm imkânlara oturduğum mahallede sahip olmama
gerek yok” cevabını vermişlerdir.
4.4. Sosyal Etkinlik
Tablo: 55 Gürçeşme’de Görüşülenler Konser, Müze, Sergi, Spor, Yurtiçi Ve Yurt
Dışı Kültürel Gezi Gibi Karşılığında Belli Paralar Verilerek Yapılan Etkinliklere
Katılma Sıklığı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Haftada bir 1 ,5 ,5
Ayda bir 11 5,6 5,6
Yılda bir 53 27,2 27,2
Yılda iki- üç 30 15,4 15,4
Hayatımda bir iki kez katıldım 37 19,0 19,0
Hayatımda hiç katılmadım 63 32,3 32,3
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşmecilerin %32,3’ü hayatında hiç katılmadığını, %27,2’sinin yılda bir kez
katıldığını, %19’u hayatında bir-iki kez katılmadığını, %15,4’ü yılda iki-üç kez
katıldığını, %5,6’sı ayda bir kez katıldığını, %0,5’i ise haftada bir katıldığını
söylemiştir.
Tablo: 56 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Etkinliklere Katılmama Nedeni
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
O tür etkinliklerden hoşlanmıyorum,
gitmeyi tercih etmiyorum
14 7,2 14,0
O tür etkinlikler için vakit ayıramıyorum,
vaktim olsa giderim
9 4,6 9,0
O tür etkinlikler için para ayıramıyorum,
param olsa giderim
32 16,4 32,0
Hepsi 17 8,7 17,0
Hayatımda hiç gitmedim bilmiyorum 12 6,2 12,0
Diğer 3 1,5 3,0
Hem vakit hem para ayıramıyorum 13 6,7 13,0
Toplam 100 51,3 100,0
Belirli Aralıklarla Etkinliklere Katılanlar 95 48,7
Toplam 195 100,0
85
Hayatında hiç katılmamış olanların ve ya hayatında bir-iki kez katılmış olanların
neden bu tür etkinlikleri tercih etmedikleri sorulduğunda şöyle yanıtlar alınmıştır;
%16,4’ü maddi yetersizliklerden katılmadığını, %8,7’si hem maddi yetersizlik hem
vakit azlığı hem de hoşlanmadığı için katılmadığını, %7,2’si hoşlanmadığı için
katılmadığını, %6,7’si hem maddi açıdan hem vakit açısında imkânı olmadığı için
katılmadığını söylemiştir. %6,2’si bu tür etkinliklere hayatında hiç katılmadığını, nasıl
bir şey olduğunu bilemediğini bu yüzden de katılmak için istek duymadığını
söylemiştir. %4,6’sı ise çalışmaktan bu tür etkinliklere vakit ayıramadıklarını
söylemişlerdir. Cevapsız olanlar ise belli aralıklarla etkinliklere katılanlardır. Bu soru
onlara yöneltilmemiştir.
4.5. Sosyal Mekân
Tablo: 57 Kentsel Dönüşümün Sosyal Mekanları Artırıp Artırmayacağı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Kesinlikle katılıyorum 65 33,3 33,3
Kısmen katılıyorum 102 52,3 52,3
Kesinlikle katılmıyorum 22 11,3 11,3
Kısmen katılmıyorum 6 3,1 3,1
Toplam 195 100,0 100,0
Kentsel dönüşümü sosyal mekanları artıracağına Gürçeşme ‘deki görüşenlerin
%33,3’ü kesinlikle katılıyor, 52,3’ü kısmen katılıyor, %11,3’ü kesinlikle katılmıyor,
%3,1’i kısmen katılmıyor.
Tablo: 58 Kentsel Dönüşümün Sosyal Mekanları Artırıp Artırmadığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Kesinlikle katılıyorum 22 7,9 7,9
Kısmen katılıyorum 37 13,3 13,3
Kesinlikle katılmıyorum 168 60,4 60,4
Kısmen katılmıyorum 37 13,3 13,3
Fikrim yok 14 5,0 5,0
Toplam 278 100,0 100,0
Uzundere’deki görüşmecilerin %60,4’ü kentsel dönüşümün sosyal mekanları
artırdığına kesinlikle katılmıyor, %13,3’ü kısmen katılmıyor, %13,3’ü kısmen katılıyor,
%7,9’u kesinlikle katılmaktadır.
86
5. KENTSEL DÖNÜŞÜM
5.1. Kentsel Dönüşüm
Tablo: 59 Gürçeşme’deki Görüşülenlere Göre Kentsel Dönüşümün Ne Olduğu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
İnsanları çok yüksek binalar yaparak
bir araya toplamaktır.
30 15,4 15,4
İnsanların bir yerden alınıp bir yere
taşınmasıdır.
21 10,8 10,8
Kötü koşullardaki mahallelerde
yaşayanların şartlarını iyileştirmek
için tahliye edilmesidir.
54 27,7 27,7
Rant ve çıkar ilişkisidir. 43 22,1 22,1
Yaşam koşullarını iyileştirilirken
geleneksel değerlerle bağların
koparılmasıdır.
40 20,5 20,5
Diğer 3 1,5 1,5
Fikrim yok 4 2,1 2,1
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerin %27,7’sine göre “Kötü koşullardaki mahallelerde yaşayanların
şartlarını iyileştirmek için tahliye edilmesidir. “, %22,1’ine göre “Rant ve çıkar
ilişkisidir.”, %20,5’ine göre “Yaşam koşullarını iyileştirilirken geleneksel değerlerle
bağların koparılmasıdır.”, %15,4’üne göre “İnsanları çok yüksek binalar yaparak bir
araya toplamaktır.”, %10,8’ine göre “İnsanların bir yerden alınıp bir yere taşınmasıdır.”,
%2,1’i ise fikri olmadığını belirtmiştir.
Tablo: 59 Uzundere’deki Görüşülenlere Göre Kentsel Dönüşümün Ne Olduğu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
İnsanları çok yüksek binalar yaparak
bir araya toplamaktır
30 10,8 10,8
İnsanların bir yerden alınıp bir yere
taşınmasıdır.
55 19,8 19,8
Kötü koşullardaki mahallelerde
yaşayanların şartlarını iyileştirmek
için tahliye edilmesidir.
94 33,8 33,8
Rant ve çıkar ilişkisidir. 56 20,1 20,1
Yaşam koşullarını iyileştirilirken
geleneksel değerlerle bağların
koparılmasıdır.
35 12,6 12,6
Fikrim yok 8 2,9 2,9
Toplam 278 100,0 100,0
87
Görüşülenlerin %33,8’ine göre “Kötü koşullardaki mahallelerde yaşayanların
şartlarını iyileştirmek için tahliye edilmesidir.”, %20,1’ine göre “Rant ve çıkar
ilişkisidir.”, %19,8’ine göre “İnsanların bir yerden alınıp bir yere taşınmasıdır.”,
%12,6’sına göre “Yaşam koşullarını iyileştirilirken geleneksel değerlerle bağların
koparılmasıdır.”, %10,8’ine göre “İnsanları çok yüksek binalar yaparak bir araya
toplamaktır.”, %2,9’u ise fikri olmadığını belirtmiştir.”
5.2. Kentsel Dönüşümden Beklenti
Tablo: 60 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Kentsel Dönüşümden Beklentileri
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Herkese hakkının verilmesi 74 37,9 38,9
Yeşil alan yapılması 13 6,7 6,8
Ev fiyatlarının düşmesi, herkesin ev
sahibi olması
43 22,1 22,6
Depreme dayanıklı, kaliteli yapıların
yapılması
30 15,4 15,8
Mahalle kültürümüzü bozmamaları 24 12,3 12,6
Binaların müstakile yakın, az katlı
yapılması
6 3,1 3,2
Toplam 190 97,4 100,0
Beklentisi Olmayanlar 5 2,6
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerin %37,9’unun beklentisi maddi olarak haklarını alabilmektir.
%22,1’inin beklentisi ev fiyatlarının düşmesi, herkesin ev sahibi olmasıdır.
%15,4’ünün beklentisi depreme dayanıklı, kaliteli yapıların yapılmasıdır. %12,3’ünün
beklentisi mahalle kültürümüzü bozmamalarıdır. %6,7’sinin beklentisi yeşil alan
yapılmasıdır. %3,1’inin beklentisi binaların müstakile yakın, az katlı yapılmasıdır.
Tablo: 61 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Kentsel Dönüşünüm Beklentilerini
Karşılayıp Karşılamayacağı Hakkında Görüşleri
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Evet karşılar 87 44,6 44,6
Hayır karşılamaz 66 33,8 33,8
Fikrim yok 42 21,5 21,5
Toplam 195 100,0 100,0
88
Gürçeşme ‘deki görüşülenlere göre %44,6’sı kentsel dönüşümün beklentilerini
karşılayacağını düşünüyor, %33,8’i kentsel dönüşümün işe yaramayacağını düşünüyor,
%21,5’i ise fikrim yok demiştir.
Tablo: 62 Uzundere’de Görüşülenlerin Kentsel Dönüşümden Beklentileri
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Zorunda koşulan bir şeye uyum
sağladık. Bir beklentim yoktu
52 18,7 18,8
Daha alçak, az katlı binalar 19 6,8 6,9
Evlerin yeni, düzenli, yaşanılası
olması
107 38,5 38,8
Kira öder gibi ev sahibi olmak 55 19,8 19,9
Mahallenin modern ve gelişmiş
imkânlara sahip olması
43 15,5 15,6
Toplam 276 99,3 100,0
Cevapsız 2 ,7
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerin %38,5’i belediyenin tahsis ettiği evlerin yeni, düzenli ve
yaşanılası olmasını beklediklerini %19,8’i kira öder gibi ev sahibi olma beklentisiyle
%18,7’si bir beklentisi olmadığını ve belediyenin sunduğu teklifi kabul etmekten başka
çarelerinin olmadığını %15,5’i ise mahallenin gelişmiş kent imkânlarına sahip olasını,
%6,8’i ise daha az katlı binalar beklemişlerdir.
Tablo: 63 Uzundere’de Görüşülenleri K.D. Sonrasında Beklentilerin Altında
Kalan Konular
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Projede eksikler var. Mağaza, Market,
Karakol, Hastane, eczane vb. gibi
43 15,5 15,8
Binalar çok yüksek 10 3,6 3,7
Merkeze çok uzak yapılmış olması 52 18,7 19,0
Proje sadece binadan oluşuyor. Sosyal
yaşam düşünülmemiş. Sinema, sosyal
tesis yok
32 11,5 11,7
Evler fiziksel olarak yeterli değildi 39 14,0 14,3
Borçların yıllar geçse de bitmemesi 97 34,9 35,5
Toplam 273 98,2 100,0
Cevapsız 5 1,8
Toplam 278 100,0
89
Görüşülenlerin %34,9’u belediyeye olan borcun yıllar geçse de bitmemesi,
%18,7’si evlerin merkeze çok uzak yapılmış olmasına, %15,5 projede eksiklerin olası
konusunda, %14’ü evlerin fiziksel olarak yeterli olmaması konusunda, %11,5’i sosyal
ve kültürel yönden etkinlik alanı yapılmamış olması konusunda, %3,6’sı ise binaların
çok yüksek yapılmış olması konusunda hayal kırıklığına uğradığını söylemiştir.
Tablo: 64 Uzundere’de Görüşülenlerin K.D. Sonundaki Görüşleri
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Eş, dost, tanıdıklarda taşındı 46 16,5 17,0
Genel itibariyle şartları iyi 115 41,4 42,4
Memnun eğilim 35 12,6 12,9
Sessiz, havası temiz ve yeşillik 48 17,3 17,7
Şartlar kötü değil fakat insanları
yerlerinden edecek kadar büyük bir
değişim olmadı
27 9,7 10,0
Toplam 271 97,5 100,0
Cevapsız 7 2,5
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerin %41,4’ü genel olarak şartlarının rahat ve yaşanılası olduğunu
söylemiştir. %17,3’ü mahallenin sessiz, havasının temiz ve yeşil alanın olmasını,
%16,5’i Kadifekale’de ki eş dost ve tanıdıklarının da bu bölgeye taşınmasıyla sosyal
ilişkilerini sürdürdükleri, %12,6’sı mahalleden memnun olmadığını, %9,7’si ise
şartların kötü olmadığını fakat kentsel hizmet ve yenilikler açısından gelişmelerin
tatmin etmediğini söylemiştir.
Tablo: 65 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Kentsel Dönüşüm Sonrası İçin Planı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Bu mahalleden bir ev talep edeceğim 47 24,1 24,4
Evlerimizin karşılığı iyi para
verirlerse yine buradan bir ev alırım
67 34,4 34,7
Burada kiralar ve ev fiyatları
yükselirse yakınlarda uygun kiralı-
fiyatlı bir yere taşınırım
37 19,0 19,2
Bu semtte kirada kalmaya devam
ederim. İşim, çevrem hepsi bu civarda
32 16,4
Memlekete dönerim 6 3,1 3,1
Başka şehre taşınırım 2 1,0 1,0
Diğer 2 1,0 1,0
Toplam 193 99,0 100,0
90
Cevapsız 2 1,0
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerin %34,4’ü yine mahalleden bir ev almayı planladığını söylüyor.
%24,1’i kendi mahallesinde kalamaya devam etmek istiyor. Evlerinin karşılığında bir
ev verilmediği takdirde Belediye’ye ev karşılığı direneceklerini söylüyorlar. %19’u ev
fiyatları veya kiralarının yükselmesi durumunda yakınlarda bir yere taşınırım, %16,4’ü
her koşulda bu semtte kalmaya devam ederim, %3,1’i memlekete döneceğini, %1’i
başka şehre taşınmayı planladığını söylemiştir.
5.3. Tahliye Edilme
Tablo: 66 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Bakış Açısı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Olumlu 57 29,2 29,2
Olumsuz 132 67,7 67,7
Fikrim yok 6 3,1 3,1
Toplam 195 99,0 100,0
Görüşülenlerin %67,7’si olumsuz, %29,2’si olumlu bakmaktadır. %3,1’i fikri
olmadığını söylemiştir.
Tablo: 67 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Olumlu Bakma Nedeni
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Evlerimiz çok eski, rutubetli, yıkılma
tehlikesi var yenilenmesi iyi olur
15 7,7 26,3
Mahallenin kent imkânları iyileşir ve
gelişir
29 14,9 50,9
Diğer 2 1,0 3,5
Mahallede suç oranı yüksek 8 4,1 14,0
Evimizin ederini verirlerse bakış açım
olumlu
3 1,5 5,3
Toplam 57 29,2 100,0
Olumsuz Bakanlar 138 70,8
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerden %14,9’u mahallenin imkânları gelişeceği ve hizmetlerin
artacağını düşündüğü için olumlu karşılarken, %7,7’si evlerin fiziksel olarak kötü
şartlarda olduğunu yenilenmesinin iyi olacağını söylemiştir. %4,1’i mahallede ki suç
91
oranlarını düşürme ihtimaline karşı kentsel dönüşümü desteklemektedirler. %1,5’i ise
evlerinin ederini alabildiği taktirde mahallenin gelişmesi için iyi olacağını düşündüğü
için olumlu karşılamaktadır.
Tablo: 68 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Olumsuz Bakma Nedeni
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kiralar artar, ev fiyatları yükselir 58 29,7 43,6
Taşınma süreci çok zor 12 6,2 9,0
Mahalle duyulan aidiyet duygusu 42 21,5 31,6
Düzenim burada kurulu 18 9,2 13,5
Diğer 3 1,5 2,3
Toplam 133 68,2 100,0
Olumlu Bakanlar 62 31,8
Toplam 195 100,0
Tahliye edilme durumuna olumsuz bakanların %43,6’sı kiraların artmasından,
ev fiyatlarının yükselmesinden kaynaklı %31,6’sı mahalle kültüründen kopmak
istememekten kaynaklı, %13,5’i Gürçeşme ‘de kurduğu düzeni bozmak istememesinden
kaynaklı, %9’u ise taşınma sürecinin zorluğundan kaynaklı tahliye edilme olayına
olumsuz yaklaşmaktadır.
Tablo: 69 Uzundere’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Bakış Açısı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Olumlu 118 42,4 42,6
Olumsuz 159 57,2 57,4
Toplam 277 99,6 100,0
Cevapsız 1 ,4
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerin 57,2’si Olumsuz, %42,4’ü olumlu baktıklarını söylemişlerdir.
Not: Görüşülenler 7 ila 10 yıldır Uzundere’de yaşayan kişilerdir. Pek çoğu taşınıp 4-5
yıl Uzundere’de yaşadıktan sonra tahliye edilme olayına olumlu bakmaya başlamış
olsalar da bu soru da kentsel dönüşüm olduğu ilk yıllardaki fikirleri sorulmuştur.
Tablo: 70 Uzundere’deki Görüşülenlerin Tahliyeye Olumlu Bakma Nedeni
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Buradaki yaşam şartları iyi 63 22,7 53,4
92
Kadifekale’de ki yaşam koşulları kötü
olduğu için
24 8,6 20,3
Daha güvenli olduğu için 10 3,6 8,5
Kentte yaşadığımı hissettiğim için 14 5,0 11,9
Tapulu evimiz olduğu için 7 2,5 5,9
Toplam 114 41,0 100,0
Olumsuz Bakanlar ve Cevapsız 164 59,0
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerin %22,7’si Uzundere’deki yaşam şartlarını beğendiği için, %8,6’sı
Kadifekale’de ki koşulların kötü olmasından dolayı, %5’i Uzundere’de yaşarken şehirde
yaşadığını hissettiği için, %3,6’si Uzundere’yi güvenli bulduğu için, %2,5’i kentsel
dönüşüm sayesinde tapulu evleri olduğu için tahliye edilme olayına olumlu
bakmaktadırlar.
Tablo: 71 Uzundere’de ki Görüşülenlerin Tahliyeye Olumsuz Bakma Nedeni
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Bilmediğin bir yere taşınmak zorunda
kaldığım için, doğup büyüdüğüm evden
koparıldığım için
52 18,7 32,7
Diğer 4 1,4 2,5
İş ve maddi durumumu kötü etkilediği için 18 6,5 11,3
Evimizin ederini alamadık 61 21,9 38,4
Değerlerimizden koparıldık. Buradaki
mahalle hayatının bir orijinalliği yok
12 4,3 7,5
Merkezi bir bölgeden şehir dışında bir
yere taşınmak zorunda bırakıldığımız için
12 4,3 7,5
Toplam 159 57,2 100,0
Olumlu Bakma Nedeni ve Cevapsız 119 42,8
Toplam 278 100,0
Uzundere’de görüşülenlerden %21,9’u evlerinin ederini alamadıkları için,
%18,7’si çocukluğunu geçirdiği yerden ayrılmak istemediği ve yabancı bir yere
taşınmak zorunda olduğu için, %6,5’i iş ve maddi durumunu kötü etkilediği için,
%4,3’ü tahliye edilme olayının amacına ulaşmadığını, insanları değerlerinden
koparmaktan başka işe yaramadığını çünkü Uzundere’nin Kadifekale ’den daha fazla
değer üretemediğini söylemişlerdir, %4,3’ü merkezi bir bölgeden şehir dışında bir yere
taşınmak zorunda bırakıldığımız için tahliye edilme olayına olumsuz yaklaşmaktadırlar.
Tablo: 72 Görüşülenlerin Uzundere’ye Yerleşmeyi Kabul Etme Nedeni
93
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Maddi açıdan 170 61,2 61,4
Kira öder gibi ev sahibi olalım
diye
50 18,0 18,1
Çocuklarım ev sahibi olsunlar
diye
10 3,6 3,6
Tanıdıklar/akrabalar taşınıyordu 36 12,9 13,0
Diğer 13 4,7 4,7
Toplam 277 99,6 100,0
Cevapsız 1 ,4
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerden %61,2’si kentsel dönüşüm karşılığında Kadifekale’de ki
evlerine verilen parayla başka yerde hayat kuramadıklarını ve maddi açıdan taşınmak
zorunda kaldıklarını, %18’i kira öder gibi ev sahibi olmak istedikleri için çünkü
Uzundere bölgesi kentsel dönüşümle geldikleri için uzun vadede taksit imkânları vardı.
%12,9’unun tanıdık ve akrabaları taşındığı için, %3,6’sı ise çocuklarının geleceği için
taşınmayı kabul ettiklerini söylemiştir.
5.4. Siyasi Görüş
Tablo: 73 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Oy Verdiği Parti
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
CHP 74 37,9 37,9
AKP 46 23,6 23,6
MHP 8 4,1 4,1
HDP 29 14,9 14,9
Diğer 5 2,6 2,6
Oy kullanmadım 9 4,6 4,6
Belirtmek istemiyorum 24 12,3 12,3
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerin %37,9’u CHP’ye, %23,6’sı AKP’ye, %14,9’u HDP’ ye, %4,1’i
MHP’ye, %2,6’sı diğer partilere oy verdiğini belirtmiştir. %4,6’sı ise oy
kullanmadığını, %12,3’ü siyasi görüşünü belirtmek istemediğini söylemiştir.
Tablo: 74 Uzundere’de Görüşülenlerin Oy Verdiği Parti
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
CHP 93 33,5 33,5
AKP 95 34,2 34,2
MHP 17 6,1 6,1
HDP 44 15,8 15,8
94
Diğer 4 1,4 1,4
Oy kullanmadım 13 4,7 4,7
Belirtmek istemiyorum 12 4,3 4,3
Toplam 278 100,0 100,0
Görüşülenlerin %34,2’si AKP’ye, %33,5’i CHP’ye, %15,8’i HDP’ ye, %6,1’i
MHP’ye oy verdiğini söylerken %1,4’ü ise diğer partiler seçeneğini işaretlemiştir.
%4,7’si oy kullanmadığını söylemiş, %4,3’ü ise siyasi görüşünü belirtmek istememiştir.
Tablo: 75 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Sendika-Dernek Üyeliği
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 31 15,9 15,9
Hayır 164 84,1 84,1
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenler %84,1’i dernek ve sendikaya üye olmadığını, %15,9’u üye
olduğunu söylemiştir.
Tablo: 76 Uzundere’deki Görüşülenlerin Sendika-Dernek Üyeliği
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 47 16,9 17,0
Hayır 229 82,4 83,0
Toplam 276 99,3 100,0
Cevapsız 2 ,7
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerin %82,4’ü dernek veya sendikaya üye olmadığını söylerken
%16,9’u üyeliği bulunduğunu söylemiştir.
Tablo: 77 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Siyasi Parti Üyeliği
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 45 23,1 23,1
Hayır 150 76,9 76,9
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerin %76,9’u siyasi parti üyeliğinin olmadığını söylerken %23,1’i üye
olduğunu söylemiştir.
Tablo: 78 Uzundere’deki Görüşülenlerin Siyasi Parti Üyeliği
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 52 18,7 18,7
95
Hayır 222 79,9 79,9
Belirtmek İstemiyorum 4 1,4 1,4
Toplam 278 100,0 100,0
Görüşülenlerin %79,9’u siyasi parti üyeliğinin olmadığını söylerken %18,7’si
üye olduğunu söylemiştir. %1,4’ü ise belirtmek istememiştir.
6. KENTSEL DÖNÜŞÜM VE ETKİLERİ
6.1. Kentsel Dönüşümün Olumlu Etkisi
Tablo: 79 Uzundere’de Görüşülenlere Göre K.D. Olumlu Etkileri
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Kent estetiğinin ve düzenin artmasını
sağlar
72 13,4%
İmar ve tapu sorunları çözülür. 120 22,4%
Altyapı sorunları çözülür. 151 28,2%
Konut sayısı artar 27 5,0%
Kaliteli, depreme vs. dayanıklı konutlar
yapılır
73 13,6%
Kentsel hizmetler artar. 45 8,4%
İzmir daha güvenli hale gelir. 33 6,2%
Fikrim yok 9 1,7%
Hiçbiri 5 0,9%
Diğer 1 0,2%
Toplam 536 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerin %28,2’si altyapı sorunlarının çözüleceğini, %22,4’ü imar ve tapı
sorunlarının çözüleceğini, %13,6’sı kaliteli, depreme vs. dayanıklı konutlar
yapılacağını, %13,4’ü kent estetiğinin ve düzenin artmasını sağlayacağını, %8,4’ü
kentsel hizmetlerin artacağını, %6,2’sı İzmir’in daha güvenli hale geleceğini, %5’i
konut sayısının artacağını, %1,7 fikrinin olmadığını söylemiştir. %0,9’u ise hiçbiri
seçeneğini işaretlemiştir.
Tablo: 80 Gürçeşme’de Görüşülenlere Göre K.D. Olumlu Etkileri
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Kent estetiğini ve düzenini artırır 82 23,0%
İmar ve tapu sorunları çözülür 41 11,5%
Altyapı sorunları çözülür 52 14,6%
96
Konut sayısı artar 18 5,0%
Kaliteli, depreme vs. dayanıklı konutlar
yapılır
79 22,1%
Kentsel hizmetler artar 43 12,0%
İzmir daha güvenli hale gelir 28 7,8%
Fikrim yok 14 3,9%
Toplam 357 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerin %23,3’ü kent estetiği ve düzeni artacağını, %22,1’i kaliteli,
depreme vs. dayanıklı konutlar yapılacağını, %14,6’sı altyapı sorunlarının çözüleceğini.
%12’si kentsel hizmetlerin artacağını, %11,5’i imar ve tapu sorunlarının çözüleceğini,
%7,8’i İzmir’in daha güvenli hale geleceğini, %5’i konut sayısının artacağını ve bu
sayede evi olmayan insanların azalacağını, %3,9’u ise fikri olmadığını belirtmiştir.
6.2. Kentsel Dönüşümün Olumsuz Etkisi
Tablo: 81 Gürçeşme’de Görüşülenlere Göre K.D. Olumsuz Etkileri
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Kentsel dönüşümden sonra sosyal alanlar azalır.
(Park, sahil, kahvehane gibi buluşma mekanları)
36 6,6%
Yeşil alan azaldı, betonlaşma çoğaldı. 60 11,1%
Apartmanlaşmayı arttırıyor. İzmir tek tipleşiyor. 88 16,2%
Sosyal ilişkileri zayıflatıyor. 80 14,8%
Konut nitelikleri zayıfladı. 10 1,8%
Ev alma (Konut edinimi) açısından mali
sıkıntılar yaşandı/yaşanıyor.
103 19,0%
Kent estetiği için yapılan mimariler, yatırımlar
(Şelale, kule, park, AVM vb.) kiraları artırıyor.
32 5,9%
Sosyal alanlar arttı fakat güvenli değil. 22 4,1%
Fikrim yok 8 1,5%
Değerlerimizi kültürlerimizi sıfırlıyor 39 7,2%
Şehir içi ekonomik tabakalaşmaya neden oluyor 30 5,5%
İş durumlarını- maddi durumları kötü etkiliyor 34 6,3%
Toplam 542 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerin %19’u ev alma (konut edinimi) açısından mali sıkıntılar yaşandı,
%16,2’si apartmanlaşmayı artırdığını ve bu nedenler İzmir’in tektipleştiğini
söylemiştir, %14,8’i sosyal ilişkileri zayıflatıyor, %11,1’i yeşil alan azaldı, betonlaşma
çoğaldı %7,2’si değerlerimizi kültürlerimizi sıfırlıyor %6,6’sı kentsel dönüşümden
97
sonra sosyal alanlar azalır. (Park, sahil, kahvehane gibi buluşma mekanları) %6,3’ü iş
durumlarını- maddi durumları kötü etkiliyor %5,9’u kent estetiği için yapılan
mimariler, yatırımlar (Şelale, kule, park, AVM vb.) kiraları artırıyor. %5,5’i şehir içi
ekonomik tabakalaşmaya neden oluyor %4,1’i sosyal alanlar arttı fakat güvenli değil.
%1,8’i konut nitelikleri zayıfladı. %1,5’i fikri olmadığını belirtmiştir.
Tablo: 82 Uzundere’de Görüşülenlere Göre K.D. Olumsuz Etkileri
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Kentsel dönüşümden sonra sosyal alanlar azalır.
(Park, sahil, kahvehane gibi buluşma mekanları)
22 6,0%
Yeşil alan azalır, betonlaşma çoğalır 39 10,7%
Her proje birbirinin aynı, her yer birbirine
benziyor, İzmir tek tipleşiyor.
38 10,4%
Sosyal ilişkileri zayıflatır. (Komşuluk, akrabalık,
hemşehrililik ilişkisi kayboluyor)
66 18,1%
Konut nitelikleri zayıflatır. Kaliteli, depreme vs
dayanıklı konutlar yapılmıyor
23 6,3%
Ev alma (Konut edinimi) açısından mali sıkıntılar
yaşandı/yaşanıyor.
99 27,2%
Kent estetiği için yapılan mimariler, yatırımlar
(Şelale, kule, park, avm vb.) kiraları artırıyor.
55 15,1%
Mekanlar, kentler güvenliğini kaybediyor 22 6,0%
Toplam 364 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Uzundere’de görüşülenlere göre kentsel dönüşümün olumsuz etkileri
sorulduğunda %27,2’si ev alma açısından mali sıkıntılar yaşanmasına neden olduğunu,
%18,1’i kentsel dönüşümün sosyal ilişkileri zayıflattığını çünkü aynı semtte oturan eş
dost ve akrabaları ayırdığını, %15,1’i kent estetiği için yapılan mimarilerin,
yatırımların kiraları arttırdığını, %10,7’si yeşil alanların azalmasına, betonlaşmanın
çoğalmasına neden olduğunu, %10,4’ü Yeni yapılan kent projeleriyle her yerin birbirine
benzediğini hâlbuki mahallelerin bir orijinalliği olması gerektiğini söylemiştir.
Görüşülenlerden “İzmir’de eskiden sokağın başında daha gittiğin semtin havası değişir
başak bir atmosfere giriyor gibi olurdun. Şimdi ise her yer birbirinin aynı. Hatta
Kemeraltı’nın bir pazardan ne farkı kaldı? Orası bile bayağılaştı” şeklinde bir söylemde
bulunmuştur. %6,3’ü ise konut niteliklerinin zayıfladığını, kaliteli, depreme vs.
dayanıklı konutların yapılmadığını, %6’sı Kentsel dönüşümden sonra sosyal alanlar
azaldığını, %6’sı ise kent güvenlik sorununa değinmişlerdir.
98
6.3. Kentsel Dönüşümden Sonra Yaşanan Zorluklar
Tablo: 83 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Kentte Yaşadıkları Zorluklar
Yanıtlar
Sayı Yüzde
İşsizlik 21 5,0%
Konut 24 5,8%
Çevreye uyum 29 7,0%
Ulaşım 152 36,5%
Kentsel hizmetlerin yetersizliği 53 12,7%
Geçim sıkıntısı 62 14,9%
Hiçbiri 57 13,7%
Diğer 10 2,4%
Fikrim yok 3 0,7%
Komşuluk ilişkisi 5 1,2%
Toplam 416 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerin %36,5’i ulaşım konusunda, %14,9’u geçim
sıkıntısı konusunda, %12,7’si kentsel hizmetlerin yetersizliğinden, %7’si çevreye uyum
konusunda, %5,8’i konut konusunda, %5’i işsizlik konusunda, %1,2’si komşuluk
ilişkisi konusunda, %13,7 ‘si ise hiçbir sıkıntı yaşamadığını söylemiştir.
Tablo: 84 Uzundere’de Görüşülenlerin K.D. Sonrası Yaşadıkları Zorluklar
Yanıtlar
Sayı Yüzde
İşsizlik 21 5,0%
Konut 25 5,9%
Yeni çevreye uyum 29 6,9%
Ulaşım 153 36,3%
Kentsel hizmetlerin yetersizliği 53 12,6%
Geçim sıkıntısı 63 14,9%
Hiçbiri 57 13,5%
Diğer 10 2,4%
Komşuluk ilişkisi 11 2,6%
Toplam 422 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Uzundere’deki görüşülenlerin %36,3’ü ulaşım, %14,9’u geçim sıkıntısı,
%12,6’sı kentsel hizmetlerin yetersizliği, %6,9’u yeni çevreye uyum, %5,9’u konut,
%5’i işsizlik, %2,6’sı komşuluk ilişkisi konularında sıkıntı yaşamaktadır. %13,5’i
hiçbiri, %2,4’ü diğer seçeneklerini işaretlemişlerdir.
99
6.4. Kentsel Dönüşümde Söz Hakkı
Tablo: 85 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin K.D. Söz Hakkı Olsa
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Az daireli apartmanlar tercih ederim 35 9,3%
Yeşil alan ve park 61 16,2%
Daha fazla sosyal alan (park, piknik alanı, kültür merkezleri,
spor merkezleri vb.
55 14,6%
Mahallede ki terör yanlısı kişileri temizlerdim 35 9,3%
Pazar yeri, dükkân, market gibi alışveriş imkânlarını fazla
yaparım
76 20,2%
Güvenlik sorununu çözerim 21 5,6%
Hastane, eczane gibi hizmetleri mahalleye getiririm 25 6,6%
Yaşam koşullarını iyileştirip, mahalle ortamını aynı şekilde
devam etmesini sağlarım
36 9,6%
Fikrim yok 2 0,5%
Diğer 4 1,1%
Okul çevresi ve mahallede madde kullanım ve satışına engel
olurdum
18 4,8%
İstihdam ve iş alanı sağlarım 8 2,1%
Toplam 376 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerin %20,2’si pazar yeri, dükkân, market gibi alışveriş imkânlarını
fazla yaparım, %16,2’si yeşil alan ve park yaparım, %14,6’sı park, piknik alanı, kültür
merkezleri, spor merkezleri gibi sosyalleşme alanlarını daha fazla yaparım, %9,6’sı
yaşam koşullarını iyileştirip, mahalle ortamını aynı şekilde devam etmesini sağlarım,
%9,3’ü az dairesi olan apartmanlar tercih ederim, %9,3’ü mahallede ki terör yanlısı
kişileri temizlerdim %6,6’sı hastane, eczane gibi hizmetleri mahalleye getiririm,
%5,6’sı güvenlik sorununu çözerim, %4,8’i okul çevresi ve mahallede madde kullanım
ve satışına engel olurdum, %2,1’i istihdam ve iş alanı sağlarım demiştir. %0,5’i ise
konu hakkında fikrinin olmadığını söylemiştir.
Tablo: 86 Uzundere’deki Görüşülenlerin K.D. Söz Hakkı Olsa
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Daha az dairesi olan apartmanlar tercih ederdim 49 9,3%
Daha fazla yeşil alan tercih ederdim 40 7,6%
Daha fazla sosyal alan (park, piknik alanı, kültür merkezleri,
spor merkezleri vb.
111 21,1%
Daha geniş̧ ve çok odalı konutlar 55 10,5%
Pazar yeri, dükkân, market gibi alışveriş imkânlarını daha
fazla yapardım.
139 26,5%
100
Güvenlikli bir site yapardım 37 7,0%
Aynı memleketten olanları bir araya toplardım. 9 1,7%
Mahalle ortamının aynısını burada sağlardım. Komşular,
market, bakkal vs.
15 2,9%
Tahliyeyi kent merkezine daha yakın bir yere yapardım. 38 7,2%
Proje yeterli, eklenecek bir şey yok. 14 2,7%
Fikrim yok 8 1,5%
Diğer 10 1,9%
Toplam 525 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Uzundere’deki görüşülenlere kentsel dönüşümde söz hakkı verilseydi %26,5’i
pazar yeri, dükkân, market gibi alışveriş imkânlarını daha fazla yapardım, %21,1’i park,
piknik alanı, kültür merkezleri, spor merkezleri gibi sosyalleşme alanlarını daha fazla
yapardım, %10,5’i daha geniş̧ ve çok odalı konutlar yapardım, %9,3’ü daha az dairesi
olan apartmanlar tercih ederdim, %7,6’sı yeşil alanları daha fazla yapardım, %7,2’si
tahliyeyi kent merkezine daha yakın bir yere yapardım, %7’si güvenlikli bir site
yapardım, %2,9’u Kadifekale’de ki mahalle ortamının aynısını burada sağlardım,
%2,7’si projenin yeterli olduğunu ekleme yapmayacağını, %1,7’si tahliyeyi kent
merkezine yakın bir yere yapardım demiştir. %1,5’i ise konu hakkında fikrinin
olmadığını söylemiştir.
6.5. Ulaşım
Tablo: 87 Uzundere’de Görüşülenlerin İş Yerine Ulaşımı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Belediye otobüsü/dolmuşa binerek 32 11,5 26,0
Yürüyerek 4 1,4 3,3
Şahsi arabayla 43 15,5 35,0
Servisle 10 3,6 8,1
Bir yere kadar dolmuşla/ESHOT’la sonra
servisle
34 12,2 27,6
Toplam 123 44,2 100,0
Çalışmayanlar 155 55,8
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerin %15,5’i şahsi arabası ile, %12,2’si bir yere kadar dolmuşla sonra
servisle, %11,5’i belediye otobüsü veya dolmuşa binerek, %3,6’sı servisle, %1,4’ü
yürüyerek iş yerine ulaşımlarını sağlamaktadırlar. Cevapsız olanlar çalışmayanlardır.
101
6.6. İş Durumu
Tablo: 88 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Kentsel Dönüşüm Sonrası İş Planı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Emekliyim 22 11,3 11,3
Değişmez, aynı işime devam ederim 72 36,9 36,9
Kötü etkilenir, İşsiz kalırım 22 11,3 11,3
Planım yok, nereye taşınacağıma göre
değişir
51 26,2 26,2
Öğrenciyim 1 ,5 ,5
Şu an iş bulamıyorum. Belki iş bulduğum-
bulacağım yere taşınırım
1 ,5 ,5
Ev hanımıyım 26 13,3 13,3
Toplam 195 100,0 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülenlerin %36,9’u kentsel dönüşüm sonrası için işinin
değişmeyeceğini, aynı işine devam etmeyi planladığını söylemiştir. %26,2’si taşınacağı
yere göre iş durumunun değişebileceğini, %11,3’ü kentsel dönüşüm olursa işsiz
kalacağını, %11,3’ü emekli olduğunu ve çalışmadığını bu yüzden iş durumunun
değişmeyeceğini, %0,5’i öğrenci olduğunu iş durumuyla ilgili planı olmadığını, %0,5’i
ise şu an işsiz olduğunu kentsel dönüşümden sonra iş bulacağını ya da bulacağı yere
taşınacağını söylemiştir.
Tablo: 89 Uzundere’de Kentsel Dönüşümün İş Durumlarına Etkisi
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Emekliydim, Değişmedi 40 14,4 14,4
Aynı işime devam ediyorum,
Değişmedi
61 21,9 21,9
İşten ayrılmak zorunda kaldım 37 13,3 13,3
İşime devam ediyorum fakat
yolum uzadı
40 14,4 14,4
Ev Hanımıydım, değişmedi 38 13,7 13,7
Taşındığımızda çalışmıyordum 62 22,3 22,3
Toplam 278 100,0 100,0
Görüşülenlerden %22,3’ü taşındıktan sonra işe girmiştir. Bu yüzden öncesi ve
sonrası hakkında fikir beyan etmemişlerdir. %21,9’u aynı işine devam ettiğini, %14,4’ü
taşındığında emekli olduğu için değişikliğin olmadığını, %14,4’ü aynı işine devam
ettiğini fakat yolunun uzadığını, %13,7’si ev hanımı olduğunu ve etkilenmediğini,
%13,3’ü işten ayrılmak zorunda kaldığını söylemiştir.
102
7. KONUT VE MAHALLE
7.1. Konuttan Memnuniyet
Tablo: 90 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Konut Memnuniyet Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Kesinlikle evet 108 55,4 56,0
Kısmen memnunum 63 32,3 32,6
Kısmen memnun değilim 12 6,2 6,2
Memnun değilim 10 5,1 5,2
Toplam 193 99,0 100,0
Cevapsız 2 1,0
Toplam 195 100,0
Kentsel dönüşüme uğramamış bölge olan Gürçeşme ‘dekilerin yaşamlarını
sürdürdükleri konutlardan %55,4’ü kesinlikle memnun %32,3’ü kısmen memnun,
%6,2’si kısmen memnun değil, %5,1’i memnun değildir.
Tablo: 91 Uzundere’de Görüşülenlerin Konut Memnuniyet Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Kesinlikle evet 147 52,9 53,1
Kısmen memnunum 114 41,0 41,2
Memnun değilim 9 3,2 3,2
Kısmen memnun değilim 7 2,5 2,5
Toplam 277 99,6 100,0
Cevapsız 1 ,4
Toplam 278 100,0
Kentsel dönüşüme uğramış gölgede olan Uzundere’deki görüşülenlerin
konutlarından memnuniyet düzeyleri şöyledir; %52,9’u kesinlikle evet diyerek
memnuniyet düzeylerini belirlerken %41’i kısmen memnun olduğunu, %3,2’si memnun
olmadığını, %2,5’i kısmen memnun olmadığını belirtmiştir.
7.2. Apartman Yaşamı
Tablo: 92 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Apartmanda Yaşamak İsteyip İstememe
Durumları
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 69 35,4 39,2
Hayır 79 40,5 44,9
Fark etmez 28 14,4 15,9
Toplam 176 90,3 100,0
103
Cevapsız 19 9,7
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerin %40,5’i hayır demiştir yani apartmanda yaşamak istemediğini
söylemişlerdir, %35,4’ü yaşamak istediğini, %14,4’ü fark etmeyeceğini söylemiştir.
Tablo: 93 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Apartmana Taşınmak İsteme Nedeni
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Yaşam şartları daha kolay ve
daha konforlu olduğu için
58 29,7 86,6
Kendimi kentli hissetmek için 8 4,1 11,9
Diğer 1 ,5 1,5
Toplam 67 34,4 100,0
Apartmanda Yaşamak
İsteyenler ve Cevapsız
128 65,6
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerin %29,7’si yaşam şartları daha kolay ve daha konforlu olduğu için
%4,1’i kent deyince aklına apartman hayatı geldiği için apartmana taşınmak
istemektedirler. %65,6’sı ise zaten aparmanda yaşamak isteyeneler, fark etmez diyenler
ve bir kişi de cevapsız bırakanlardan oluşmaktadır.
Tablo: 94 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Apartmana Taşınmak İstememe Nedeni
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Bahçesi olmadığı için 23 11,8 29,1
Apartman hayatında komşuluk,
yakınlık, mahalle kültürü
olmadığı için
26 13,3 32,9
Kafeste gibi hissederim 10 5,1 12,7
Ses ve gürültü 7 3,6 8,9
Yabancı insanlarla aynı çatı
altında olmamak için
7 3,6 8,9
Diğer 2 1,0 2,5
Merdiven Çıkamam 4 2,1 5,1
Toplam 79 40,5 100,0
Apartmanda Yaşamak İsteyenler
ve Fark Etmez Cevabı Verenler
116 59,5
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülen kişilerin %13,3’ü apartman hayatında komşuluk,
yakınlık, mahalle kültürü olmadığı için %11,8’i apartmanda bahçe olmadığı için, %5,1’i
104
kendini kafeste gibi hissedeceği için, %3,6’sı ses ve gürültüden dolayı, %3,6’sı yabancı
insanlarla aynı çatının altında yaşamak istemediği için, %2,1’i yaşından ya da
rahatsızlığından dolayı merdiven çıkmak istemediği için apartmana taşınmak
istememektedirler.
Tablo: 95 Uzundere’de Görüşülenlere Göre Apartmanda Yaşadıkları Adaptasyon
Zorluğu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Ses, Gürültü 52 18,7 18,8
Yabancı insanla yaşama
zorunluluğu
33 11,9 11,9
Çok fazla gider oluyor. Aidat,
Asansör tamiri vb.
80 28,8 28,9
Zorluk yaşamadım 59 21,2 21,3
Kafeste gibi hissettirdi 23 8,3 8,3
Çocuklar eve kapandı 26 9,4 9,4
Diğer 4 1,4 1,4
Toplam 278 100,0 100,0
Görüşülenlerin %28,8’i apartmanın giderlerinden şikayet etmektedir, %21,2’si
zorluk yaşamadığını, %18,7’si apartman içi ve daireler arası gürültüden şikayetçi,
%11,9’u aynı çatı altında yabancı insanlarla yaşamaktan şikayetçi, %9,4’ü çocuklarını
dışarı çıkaramamaktan, %8,3’ü yüksek bir yerde dört duvar arasında kalmaktan,
bahçelerinin olmamasından, dışarı çıkmak için çok fazla merdiven inmek zorunda
olmaktan şikayetçi, %1,4’ü ise diğer seçeneği altında genelleyemeyecek özel bazı
durumlardan şikayet etmiştir.
Tablo: 96 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Oturduğu Konut Tipi
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Müstakil 98 50,3 50,3
Apartman Dairesi 19 9,7 9,7
İki ya da üç katlı ev, aile
apartmanı
78 40,0 40,0
Toplam 195 100,0 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülenlerin %50,3’ü müstakil konutta oturmaktadır. %40’ı iki-
üç katlı aile apartmanında, %9,7’si ise apartman dairesinde oturmaktadır. Bölge özü
itibariyle gecekondu yapıların bulunduğu, az katlı evlerin olduğu bir bölgedir. Bu
kısımda kentsel dönüşüme uğramış bölge olan Uzundere’ye değinmek gerekirse;
105
Uzundere soru formunda böyle bir soruya yer verilmemiştir. Çünkü bölge tamamen 11
katlı apartmanlardan oluşmaktadır.
Tablo: 97 Uzundere’deki Görüşülenlerin Kadifekale’de Oturdukları Konut Tipi
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Müstakil 134 48,2 48,2
İki ya da üç katlı apartman 144 51,8 51,8
Toplam 278 100,0 100,0
Kadifekale’de kent yapısı itibariyle çok yüksek ve çok haneli nüfusun yaşadığı
apartmanlar bulunmamaktadır. Görüşülenlere eski oturdukları konut tipi sorulduğunda
%48,2 oranında müstakil, %51,8 oranında iki ya da üç katlı apartmandır. Bu
apartmanlar genellikler aile apartmanlarıdır.
Tablo: 98 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Ev Mülkiyet Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Ev sahibiyim 154 79,0 79,0
Kiracıyım 41 21,0 21,0
Toplam 195 100,0 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülenlerin %79’u ev sahibidir. %21’i ise kiracıdır. Gürçeşme
için sorular bu soru Uzundere için geçerlilik taşımadığı için yöneltilmemiştir. Kentsel
dönüşüme uğradıktan sonra Uzundere’ye taşınanlar Kadifekale’de sahip oldukları
evlerine karşılık olarak Uzundere’de daire sahibi olmuşlardır. Kadifekale’de kiracı
olarak kalanlar ise ev fiyat ve kiralarının daha ucuz olduğu yerler tercih etmelerinden
kaynaklı Uzundere’ye taşınmamışlardır. Bu durumda taşınan herkes ev sahibidir.
Tablo: 99 Uzundere’deki Görüşülenlerin Konut Sahiplik Ve Değer Durumu
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Değerlendi; ancak benim olarak
göremiyorum.
40 14,4 14,4
Evim değerinin altında gitti ve
borçlandım.
153 55,0 55,0
Değerlendi. 17 6,1 6,1
Değerinin altında gitti ama
borçlanmadım.
36 12,9 12,9
İki-üç hane yaşadığımız eve tek daire
verdiler. Diğer aileler açıkta kaldı.
32 11,5 11,5
Toplam 278 100,0 100,0
106
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerin %55’i Kadifekale’de ki evinin değerinin altında
gittiğini ve üstüne borçlandığını söylemektedir. %14,4’ü değerlendiğini söylüyor fakat
borcu hala bitmediği için sahiplenemediğini söylüyor. %12,9’u evlerinin değerinin
altında gittiğini ama Uzundere’deki evi için üzerine para vermediğini söylemiştir.
%11,5’i Kadifekale’de ki evlerine karşılık olarak aldıkları evin az olduğunu
söylemektedirler. İki-üç katlı binalarda oturanlar evlerinin karşılığında bir ev
vermelerinden şikâyet etmektedirler.
Tablo: 100 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Evlerine Nasıl Sahip Oldukları
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kendim inşa ettim 44 22,6 28,6
Satın aldım 31 15,9 20,1
Miras kaldı 34 17,4 22,1
Ailemle beraber yaşıyorum 23 11,8 14,9
Kaldığım ev ailemin 12 6,2 7,8
Evimiz eşimin ailesinin 10 5,1 6,5
Toplam 154 79,0 100,0
Kirada oturanlar 41 21,0
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘de evlerin %22,6’sını kişiler kendileri ve aileleriyle inşa etmişlerdir.
%17,4’ü miras kalmış, %15,9’u satın almış, %11,8’i ailesiyle beraber yaşıyor, %6,2’si
kaldığı ev ailesinin (yani kira vermeden ya da çok az fiyatlarla oturmaktadırlar), %5,1’i
evinin eşinin ailesinin olduğunu belirtmiştir.
7.3. Kentlilik
Tablo: 101 Gürçeşme’deki Görüşülenlere Göre Kentli
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Kentte oturanlar 118 24,7%
Kentte doğmuş kişiler 69 14,5%
Geçimini kentte sağlayanlar 108 22,6%
Gecekonduda oturmayanlar 25 5,2%
Eğitim görmüş kişiler 58 12,2%
Temiz giyinen, güzel konuşan kişiler 52 10,9%
Sürekli bir işi olan kişiler 21 4,4%
Gece gündüz çalışan, işkolik kişiler 5 1,0%
Birikmiş parası olan kişiler 3 0,6%
107
Gerektiğinde yararlanabileceği etkin kişilerin
bulunduğu bir sosyal çevresi olan kişiler (çok
çevresi olan kişiler)
17 3,6%
Başka 1 0,2%
Toplam 477 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerin %24,7’si kentte oturanlar, %22,6’sı geçimini
kentte sağlayanlar, %14,5’i kentte doğmuş kişiler, %12,2’si eğitim görmüş kişiler,
%10,9’u temiz giyinen güzel konuşan kişiler, %5,2’si gecekonduda oturmayanlar,
%4,4’ü sürekli bir işi olan kişiler, %3,6’sı gerektiğinde yararlanabileceği etkin kişilerin
bulunduğu bir sosyal çevresi olan kişiler, %1’i işkolik kişiler, %0,6’sı birikmiş parası
olan kişileri kentli olarak tanımlamışlardır.
Tablo: 102 Gürçeşme’deki Görüşülenleri Kendilerini Kentli Olarak Görüp
Görmediği
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 139 71,3 72,0
Hayır 24 12,3 12,4
Kısmen 30 15,4 15,5
Toplam 193 99,0 100,0
Cevapsız 2 1,0
Toplam 195 100,0
Gürçeşme ‘de görüşülenlerin %71,3’ü kendini kentli olarak gördüğünü, %12,3’ü
kendini kentli olarak görmediğini, %15,4’ü kısmen diye cevap vermiştir.
Tablo: 103 Uzundere’deki Görüşülenlere Göre Kentli
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Kentte oturanlar 158 20,1%
Kentte doğmuş kişiler 137 17,4%
Geçimini kentte sağlayanlar 117 14,8%
Gecekonduda oturmayanlar 49 6,2%
Eğitim görmüş kişiler 111 14,1%
Temiz giyinen, güzel konuşan kişiler 92 11,7%
Sürekli bir işi olan kişiler 65 8,2%
Gece gündüz çalışan, işkolik kişiler 16 2,0%
Gerektiğinde yararlanabileceği etkin kişilerin
bulunduğu bir sosyal çevresi olan kişiler (çok
çevresi olan kişiler)
28 3,6%
Başka (Belirtiniz) 15 1,9%
Toplam 788 100,0%
108
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Uzundere’de görüşülenlere “sizce kentli kimdir?” diye sorduğumuzda %20,1’i
kentte oturanlar, %17,4’ü kentte doğmuş kişiler, %14,8’i geçimini kentte sağlayanlar,
%14,1’i eğitim görmüş-eğitimli kişiler, %11,7’si temiz giyinen güzel konuşan kişiler,
%8,2’si sürekli işi olan kişiler, %6,2’si gecekonduda oturmayanlar, %3,6’sı
gerektiğinde yararlanabileceği etkin kişilerin bulunduğu bir sosyal çevresi olan kişiler,
%2’si gece gündüz çalışan işkolik kişiler, olarak tanımlamışlardır.
Tablo: 104 Uzundere’deki Görüşülenleri Kendilerini Kentli Olarak Görüp
Görmediği
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 181 65,1 65,3
Hayır 46 16,5 16,6
Kısmen 50 18,0 18,1
Toplam 277 99,6 100,0
Cevapsız 1 ,4
Toplam 278 100,0
Görüşülenler soruyu %65,1’i evet yani kendimi kentli olarak görüyorum, %18’i
kısmen görüyorum, %16,5’i hayır görmüyorum diyerek cevaplamıştır.
Tablo: 105 Gürçeşme’de Kirada Oturan Görüşülenlerin Kira Fiyatı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
400,00 TL 2 1,0 4,9
500,00 TL 2 1,0 4,9
525,00 TL 1 ,5 2,4
550,00 TL 8 4,1 19,5
600,00 TL 2 1,0 4,9
625,00 TL 1 ,5 2,4
650,00 TL 6 3,1 14,6
675,00 TL 1 ,5 2,4
700,00 TL 9 4,6 22,0
725,00 TL 1 ,5 2,4
750,00 TL 3 1,5 7,3
800,00 TL 4 2,1 9,8
850,00 TL 1 ,5 2,4
Toplam 41 21,0 100,0
Ortalama: 645,12
Medyan:650,0
Ev sahibi olanlar 154 79,0
Toplam 195 100,0
109
Gürçeşme ‘de ev kirası fiyatları 500 ile 1000 TL arasındadır. Tez kapsamında
görüşme grupları içerisinde ise en düşük kira veren 400 TL verirken en yüksek kira
veren 850 TL vermektedir.
7.4. Gezme Alışkanlıkları
Tablo: 106 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Mahalle Dışına Çıkma Sıklığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Her gün çıkarım 112 57,4 57,4
Son bir gün 13 6,7 6,7
Son üç gün 27 13,8 13,8
Son bir hafta 20 10,3 10,3
Son 15 gün 8 4,1 4,1
Son bir ay 10 5,1 5,1
Nadir, Zorunda kalmadıkça
çıkmam
5 2,6 2,6
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerin %57,4’ü her gün çıktığını, %13,8’i son üç gün içinde çıktığını,
%10,3’ü son bir hafta içinde çıktığını, %6,7’si son bir gün içinde çıktığını, %5,1’i son
bir ay içinde çıktığını, %4,1’i son on beş gün içinde çıktığını, %2,6’sı zorunda
kalmadıkça çıkmadığını söylemiştir.
Tablo: 107 Uzundere’de Görüşülenlerin Mahalle Dışına Çıkma Sıklığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Her gün 127 45,7 45,7
Haftada bir 38 13,7 13,7
Haftada 2-3 36 12,9 12,9
15 günde bir 45 16,2 16,2
Ayda bir 19 6,8 6,8
Nadir, Zorunda kalmadıkça
çıkmam
13 4,7 4,7
Toplam 278 100,0 100,0
Görüşülenlerin %45,7’si her gün, %16,2’si on beş günde bir, %13,7’si haftada
bir, %12,9’u haftada iki-üç, %6,8’i ayda bir, %4,7’si ise zorunda kalmadıkça
çıkmadığını belirtmiştir.
Tablo: 108 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Mahalle Dışına Çıkma Sebepleri
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Alışveriş 104 27,1%
110
Gezme- Eğlence 69 18,0%
Akraba ziyareti 42 10,9%
Sağlık Hizmeti (Hastane, eczane, sağlık ocağı) 43 11,2%
Eğitim (üniversite, okul, kurs vb.) 15 3,9%
Kurumsal işler 28 7,3%
İş 80 20,8%
Diğer 3 0,8%
Toplam 384 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerden %27,1’i alışveriş için, %20,8’i iş için, %18’i gezme ve eğlence
amaçlı, %11,2’si sağlık hizmeti için yani hastane, sağlık ocağı, eczaneye gitmek için,
%10,9’u akraba ziyareti için, %7,3’ü kurumsal işler için, %3,9’u eğitim amacıyla
mahalle dışına çıkmaktadır.
Tablo: 109 Uzundere’de Görüşülenlerin Mahalle Dışına Çıkma Sebepleri
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Alışveriş 203 27,7%
Gezme- Eğlence 118 16,1%
Akraba ziyareti 107 14,6%
Sağlık Hizmeti (Hastane, eczane, sağlık ocağı) 113 15,4%
Eğitim (üniversite, okul, kurs vb.) 16 2,2%
Kurumsal işler 58 7,9%
İş 119 16,2%
Toplam 734 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerden %27,7’si alışveriş, %16,2’si iş, %16,1’i gezme ve eğlence,
%15,4’ü sağlık hizmeti, %14,6’sı akraba ziyaret, %7,9’u kurumsal işler, %2,2’si eğitim
amacıyla mahalle dışına çıkmaktadırlar.
7.5. Mahallede Yaşama Süresi
Tablo: 110 Görüşülenlerin Gürçeşme’de Yaşama Süresi
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kümülatif
Yüzde
1-10 18 9,2 9,2 9,2
11-20 44 22,6 22,6 31,8
21-30 44 22,6 22,6 54,4
31-40 24 12,3 12,3 66,7
41-50 12 6,2 6,2 72,8
51-60 8 4,1 4,1 76,9
61-70 4 2,1 2,1 79,0
Doğduğumdan beri 41 21,0 21,0 100,0
111
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerin %22,6’sı 11-20 yıl arası, %22,6’sı 21-30 yıl arası, %21’i
doğduğundan beri, %12,3’ü 31-40 yıl arası, %9,2’si 1-10 yıl arası, %6,2’si 41-50 yıl
arası, %4,1’i 51-60 yıl arası, %2,1’i 61-70 yıl arası Gürçeşme ‘de yaşamaktadırlar.
Tablo: 111 Uzundere’de Görüşülenlerin Kadifekale’de Yaşama Süresi
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kümülatif
Yüzde
1-10 22 7,9 7,9 7,9
11-20 46 16,5 16,5 24,5
21-30 54 19,4 19,4 43,9
31-40 41 14,7 14,7 58,6
41-50 35 12,6 12,6 71,2
51-60 31 11,2 11,2 82,4
61-70 25 9,0 9,0 91,4
Doğduğumdan beri 24 8,6 8,6 100,0
Toplam 278 100,0 100,0
Uzundere’deki görüşmecilere kentsel dönüşüme uğramadan önceki yaşadıkları
bölgede kaç yıl kaldıkları sorulmuştur. Çünkü Kadifekale’de kaç yıl yaşadıktan sonra
kentsel dönüşüme uğratıldıklarını bilmek Gürçeşme ile kıyas yapabilmek için gerekli
bir veridir. Bu doğrultuda Uzundere’deki görüşülenlerin Kadifekale’de yaşama süreleri
şu şekildedir; %19,4’ü 21-30 yıl arasında, %16,5’i 11-20 yıl arasında, %14,7’si 31-40
yıl arasında, %12,6’sı 41-50 yaş arasında, %11,2’si 51-60 yıl arasında, %9’u 61-70 yıl
arasında, %8,6’sı doğduğundan beri, %7,9’u 1-10 yıl arasında Kadifekale’de yaşamıştır.
7.6. Mahalle
Tablo: 112 Gürçeşme’de Görüşülenlere Göre Mahallenin Olumsuz Yanları
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Komşuluk ilişkileri zayıf 22 4,4%
Mahallede, komşular arasında gürültü 41 8,2%
Suç oranı yüksek (hırsızlık, gasp, madde satışı ve
bağımlılığı vb.)
85 17,1%
Okulunun eğitimi kötü 24 4,8%
Sosyal ve Kültürel İmkânlar Yetersiz 51 10,3%
Güvenlik seviyesi düşük 53 10,7%
Konutlar fiziksel ve yapı olarak kalitesiz 75 15,1%
Evler eski 20 4,0%
Isınma problemi var/ sobalı 40 8,0%
112
Yeşil alan yok 47 9,5%
Bölücü/siyasi tavırlarda kişiler 29 5,8%
Hiçbiri 10 2,0%
Toplam 497 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenler mahallenin olumlu yanlarıyla ilgili %17,1’i suç oranı yüksek,
%15,1’i konutların fiziksel ve yapısal olarak kalitesiz, %10,7’si güvenlik seviyesi
düşük, %10,3’ü sosyal ve kültürel imkânları yetersiz, %9,5’i yeşil alan ve park yok,
%8,2’i mahallede komşular arasında ve sokakta gürültü var, %8’i doğal gaz yok, %5,8’i
siyasi olarak bölücü ve terör yanlısı durum ve kişiler var, %4,8’i okulun eğitimi kötü,
%4,4’ü komşuluk ilişkileri zayıf, %4’ü evler eski cevabını vermiştir. %2’si ise hiçbirini
cevabını vermiştir.
Tablo: 113 Uzundere’de Görüşülenlere Göre Mahallenin Olumsuz Yanları
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Komşuluk ilişkileri zayıf 61 11,5%
Mahalle sadece oturacak konuttan ibaret. 74 13,9%
Suç oranı yüksek (hırsızlık, gasp, madde satışı ve
bağımlılığı vb.)
20 3,8%
Ulaşım zor 132 24,9%
Okulun eğitimi kötü 25 4,7%
Kent imkânlarına uzak 76 14,3%
Güvenlik seviyesi düşük 15 2,8%
Konutlar fiziksel ve yapı olarak kalitesiz 7 1,3%
Gençlerin için sosyal faaliyet alanları ve organizasyon
yok
30 5,6%
Yetişkinler için sosyal faaliyet imkânı yok 29 5,5%
Binalar çok yüksek 23 4,3%
Kent imkânları yetersiz 7 1,3%
Diğer 13 2,4%
Hiçbirisi 19 3,6%
Toplam 531 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerin %24,9’u ulaşım zor, %14,3’ü kent imkânlarına uzak, %13,9
mahalle sadece oturacak konuttan ibaret, %11,5 komşuluk ilişkileri zayıf, %5,6 gençler
için sosyal faaliyet alanı yok, %5,5 yetişkinler için sosyal faaliyet imkânı yok, %4,7
okulun eğitimi kötü, %4,3’ü binalar çok yüksek, %3,8’i suç oranı yüksek, %2,8
güvenlik seviyesi düşük, %1,3 kent imkânları yetersiz, %1,3 evler fiziksel ve yapısal
olarak kalitesiz, %2,4’ü diğer cevabını vermiştir. %3,6’sı ise hiçbiri cevabını vermiştir.
113
Tablo: 114 Gürçeşme’de Görüşülenlere Göre Mahallenin Olumlu Yanları
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Akrabalarım var 59 11,2%
Kiralar ucuz, evler uygun ve merkezi 131 25,0%
Ulaşım kolay 84 16,0%
Komşuluk ilişkileri iyi, yakın, samimi 126 24,0%
Evler yeterince büyük, odalar birbirinden bağımsız ve
düzenli
31 5,9%
Hiçbirisi 1 0,2%
Okulun eğitimi iyi 14 2,7%
Kent imkânları yakın mesafede 67 12,8%
Şehrin tüm imkânlarına mahallemde sahibim 5 1,0%
Güvenli bir mahalle 3 0,6%
Hepsi 4 0,8%
Toplam 525 100, %
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerin %25’i merkezi bir konumda olmasını ve buna rağmen kiraların
uygun olmasını mahallenin olumlu bir özelliği olarak görmektedir. %24’ü komşuluk
ilişkilerinin yakın ve samimi olmasını %16’sı ulaşımın kolay, %12,8’i kent imkânlarına
yakın ve ulaşılabilir olduğunu, %11,2’si mahallesinde kendine yakın oturan
akrabalarının olmasını %5,9’u evlerin düzenli, büyük ve yaşanılabilir olduğunu, %2,7’si
okulunun eğitimini iyi görmektedir, %1’i ise mahallede tüm kent imkânlarının
olduğunu, %0,6’sı ise güvenli bir mahalle olduğunu ifade etmiştir. %0,2’si mahallenin
bahsi geçen seçeneklerin hiçbirine sahip olmadığını söylerken %0,8’i ise hepsi diyerek
cevap vermiştir.
Tablo: 115 Uzundere’de Görüşülenlere Göre Mahallenin Olumlu Yanları
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Kadifekale ‘den komşularım var 83 15,4%
Akrabalarım var 46 8,5%
Temiz hava ve yeşil alan var 131 24,3%
Komşuluk ilişkileri iyi, yakın, samimi 41 7,6%
Bina yeni ve fiziksel olarak yeterli 104 19,3%
Evler yerden yüksek ve balkonu var 39 7,2%
Okulun eğitimi iyi 17 3,1%
Kurs imkânları var 11 2,0%
Yürüyüş-koşu-bisiklet alanı var 8 1,5%
Şehrin tüm imkânlarına mahallede sahibim 14 2,6%
Güvenli bir mahalle 29 5,4%
Diğer 1 0,2%
114
Hiçbirisi 16 3,0%
Toplam 540 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerin %24,3’ü temiz hava ve yeşil alan %19,3’ü binalar yeni ve
fiziksel olarak yeterli %15,4’ü Kadifekale ‘den komşuların olduğunu, %8,5’i mahallede
akrabalarının olduğunu, %7,6’sı komşuluk ilişkileri yakın ve samimi olduğunu, %7,2’si
evler yerden yüksek ve balkonunun olduğunu, %5,4’ü güvenli bir mahalle olduğunu,
%3,1’i okulun eğitiminin iyi olduğunu, %2,6’sı şehrin tüm imkânlarının mahallesinde
bulunduğunu, %2’si kurs imkânlarının olduğunu, %1,5’i spor yapabilecek yolların
bulunduğunu belirtmiştir. %0,2’si diğer, %3’ü ise hiçbiri seçeneği işaretlemiştir.
Tablo: 116 Gürçeşme’de ki Görüşülenlere Göre K.D. Sonrası Mahalleye Uyum
Sağlayabilme Tahmini
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 118 60,5 61,1
Hayır 55 28,2 28,5
Kararsızım 20 10,3 10,4
Toplam 193 99,0 100,0
Cevapsız 2 1,0
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerin %60,5’i kentsel dönüşüm sonrası taşınacağı mahalleye uyum
sağlayabileceğini düşünüyor, %28,2’si uyum sağlayamayacağını düşünüyor, %10,3’ü
ise kararsız olduğunu belirtmiştir.
Tablo: 117 Uzundere’de ki görüşülenlerin K.D. Sonrası Mahalleye Uyum Sağlama
Nedeni
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Komşularım, tanıdıklarım da aynı bölgeye
taşınacak olmam
16 8,2 13,3
Yenilik iyidir, belki daha iyi insanlarla
karşılaşırım
25 12,8 20,8
Akrabalarımın yanına taşınacağım 16 8,2 13,3
Yakın çevreye taşınacağımız için aynı düzenim
yine devam eder
26 13,3 21,7
Uyumlu bir insanım herkesle iyi anlaşırım 25 12,8 20,8
Diğer 1 ,5 ,8
Memlekete dönerim 5 2,6 4,2
Uyum sağlamak zorundayım 6 3,1 5,0
Toplam 120 61,5 100,0
Cevapsız 75 38,5
Toplam 195 100,0
115
Görüşülenlerin %13,3’ü zaten yakın bir çevreye taşınmayı planladığını böylece
yabancılık yaşamayacağını ve uyum sağlayabileceğini, %12,8’i taşınacağı yerde
karşısına daha iyi komşuların, daha iyi arkadaşların çıkma ihtimali olduğunu düşünerek
biraz daha kaderci bir yaklaşımla her yere uyum sağlayabileceğini düşünmektedir. Yine
%12,8’i kendi karakteri üzerinden yola çıkarak zaten herkesle iyi anlaşabildiğini, bu
yüzden taşınacağı yerde de iyi anlaşacağı insanların olacağını ve bu sayede uyum
sıkıntısı yaşamayacağını belirtmiştir. %8,2’si Gürçeşme ‘deki komşularının veya
akrabalarının da aynı bölgeye taşınacağı için uyum sıkıntısı yaşamayacağını belirtmiştir.
Yine %8,2’i başka bir semtte oturan akrabalarının yanına taşınmayı düşündüğü için
uyum sıkıntısı yaşamayacağını düşünmektedir. %3,1’i kentsel dönüşüm nedeniyle
taşınmak zorunda olduğunu ve nereye giderse gitsin alışmaktan başka seçeneğinin
olmadığını söylemiştir. %2,6’sı kentsel dönüşümden sonra memleketine döneceğini
söylemiştir. Ancak bu kişiler kentsel dönüşüm olmasa da memleketlerine dönmeyi
planladıklarını söylemişlerdir. Bu yüzden uyum sağlama sorunu yaşamayacaklarını
düşünmektedirler. %0,5’i yani bir kişi de tüm bunlardan ayrı cevap vermiştir.
7.7. Komşuluk İlişkisi
Tablo: 118 Gürçeşme’deki Görüşülenlerin Komşularıyla Görüşme Sıklığı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Her gün 96 49,2 49,7
Haftada bir 15 7,7 7,8
Haftada iki-üç 63 32,3 32,6
İki haftada bir 13 6,7 6,7
Ayda bir 6 3,1 3,1
Toplam 193 99,0 100,0
Cevapsız 2 1,0
Toplam 195 100,0
Görüşülenler komşularıyla %49,2’si her gün, %32,3’ü haftada iki-üç gün,
%7,7’si haftada bir, %6,7’si iki haftada bir, %3,1’i ise ayda bir görüşmektedirler.
Tablo: 119 Uzundere’deki Görüşülenlerin Komşularıyla Görüşme Sıklığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Her gün 34 12,2 12,6
Haftada bir 60 21,6 22,2
116
Haftada iki-üç 113 40,6 41,9
İki haftada bir 33 11,9 12,2
Ayda bir 19 6,8 7,0
Hiç 11 4,0 4,1
Toplam 270 97,1 100,0
Cevapsız 8 2,9
Toplam 278 100,0
Görüşülenler komşularıyla %40,6’sı haftada iki-üç gün, %21,6’sı haftada bir,
%12,2’si her gün, %11,9 iki haftada bir, %6,8’i ayda bir, %4’ü ise hiç görüşmediğini
belirtmiştir.
Tablo: 120 Gürçeşme’de Kavga Olup Olmadığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 138 70,8 71,1
Hayır 56 28,7 28,9
Toplam 194 99,5 100,0
Cevapsız 1 ,5
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerden %70,8’i kavga çıktığını, %28,7’si kavga çıkmadığını
söylemiştir.
Tablo: 121 Gürçeşme’de Kavga Çıkma Nedenleri
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Çocuklar yüzünden 32 12,5%
Hırsızlık ve gasp yüzünden 36 14,0%
Aşırı alkol tüketimi ve sarhoşluk yüzünden 83 32,3%
Siyasi nedenden 43 16,7%
Dedikodu, birbirini çekememe gibi
nedenlerden
38 14,8%
Takım kavgası 4 1,6%
Başka 2 0,8%
Fikrim yok 6 2,3%
Aile içi geçimsizlik 13 5,1%
Toplam 257 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerden %32,3’ü aşırı alkol tüketimi ve sarhoşluk yüzünden, %16,7’si
siyasi nedenden, %14,8’i dedikodu yüzünden, %14’ü hırsızlık ve gasp yüzünden,
%12,5’i çocuklar yüzünden, %5,1’i aile içi geçimsizlik nedeniyle, %1,6’sı futbol ve
117
takım yüzünden kavga çıktığın söylemiştir. %0,8’i başka seçeneğini işaretlerken,
%2,3’ü fikrim yok demiştir.
Tablo: 122 Kadifekale’de Kavga Olup Olmadığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 230 82,7 83,6
Hayır 45 16,2 16,4
Toplam 275 98,9 100,0
Cevapsız 3 1,1
Toplam 278 100,0
Uzundere’de görüşülenlere eski mahallesi olan Kadifekale’de kavga çıkar
mıydı sorusuna %82,7’i evet cevabını verirken %16,2’si hayır cevabını vermiştir.
Tablo: 123 Kadifekale’de Kavga Çıkma Nedeni
Yanıtlar
Sayı Yüzde
Çocuklar yüzünden 72 16,0%
Hırsızlık ve gasp yüzünden 106 23,6%
Aşırı alkol tüketimi ve sarhoşluk yüzünden 146 32,4%
Siyasi nedenden 65 14,4%
Dedikodu, birbirini çekememe gibi
nedenlerden
41 9,1%
Futbol ve takım kavgaları 16 3,6%
Başka 4 0,9%
Toplam 450 100,0%
Not: Çoklu yanıt olduğu için sayı toplam görüşmeci sayısını geçmektedir.
Görüşülenlerin %32,4’ü aşırı alkol tüketimi ve sarhoşluk yüzünden %23,6’sı
hırsızlık ve gasp yüzünden %16’sı çocuklar yüzünden %14,4’ü siyasi nedenden %9,1’i
dedikodu, birbirini çekememe gibi nedenlerden %3,6’sı ise futbol ve takım yünden
kavga çıktığını belirtmiştir. %0,9’u ise başka nedenlerden demiştir.
Tablo: 124 Uzundere’de Kavga Olup Olmadığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet 74 26,6 26,9
Hayır 153 55,0 55,6
Fikrim yok 48 17,3 17,5
Toplam 275 98,9 100,0
Cevapsız 3 1,1
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerden %55’i kavga olmadığını %26,6’sı kavga olduğunu %17,3’ü ise
konu hakkında fikrinin olmadığını söylemiştir.
118
Tablo: 125 Uzundere’de Kavga Çıkma Nedeni
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Çocuklar yüzünden 3 1,1 3,8
Hırsızlık ve gasp yüzünden 10 3,6 12,8
Aşırı alkol tüketimi ve sarhoşluk
yüzünden
26 9,4 33,3
Siyasi nedenden 9 3,2 11,5
Dedikodu, birbirini çekememe gibi
nedenlerden
13 4,7 16,7
Aile içi geçimsizlik 16 5,8 20,5
Çıkmaz 1 ,4 1,3
Toplam 78 28,1 100,0
Hayır ve fikrim yok diyenler 200 71,9
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerden %9,4’ü aşırı alkol tüketimi ve sarhoşluk yüzünden, %5,8’i aile
içi geçimsizlik, %4,7’si dedikodu, birbirini çekememe gibi nedenlerden, %3,6’sı
hırsızlık ve gasp yüzünden, %3,2’si siyasi nedenden, %1,1’i çocuklar yüzünden kavga
çıktığını belirtmiştir.
7.8. Akraba İlişkisi
Tablo: 126 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Mahallede Akrabalarının Olup Olmadığı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Fikrim yok 10 5,1 5,1
Evet, var 152 77,9 77,9
Hayır, yok 33 16,9 16,9
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerin %77,9’u akrabalarının olduğunu %16,9’u akrabalarının
olmadığını, %5,1’i ise olup olmadığı hakkında fikrinin olmadığını söylemiştir.
Tablo: 127 Gürçeşme’de Görüşülenlerin Mahalledeki Akrabalarıyla Görüşme
Sıklığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Her gün 76 39,0 50,0
Haftada 1-2 60 30,8 39,5
Ayda 1-2 12 6,2 7,9
Yılda 1-2 4 2,1 2,6
Toplam 152 77,9 100,0
Cevapsız 43 22,1
Toplam 195 100,0
119
Görüşmeciler mahalledeki akrabalarıyla %39’u her gün görüştüklerini, %30,8’i
haftada bir-iki kez görüştüklerini, %6,2’si ayda bir iki kez görüştüklerini, %2,1’i yılda
bir iki kez görüştüklerini söylemişlerdir.
Tablo: 128 Uzundere’deki Görüşülenlerin Kadifekale’de Akrabalarının Olup
Olmadığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Fikrim yok 4 1,4 1,4
Evet, var 249 89,6 89,9
Hayır, yok 24 8,6 8,7
Toplam 277 99,6 100,0
Cevapsız 1 ,4
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerin %89,6’sı akrabasının olduğunu, %8,6’sı olmadığını, %1,4’ü de
olup olmadığı hakkında fikri olmadığını söylemiştir.
Tablo: 129 Uzundere’deki Görüşülenlerin Kadifekale’de Yaşarken Akrabalarıyla
Görüşme Sıklığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Hiç Görüşmezdik 4 1,4 1,9
Her gün 5 1,8 2,4
Haftada 1-2 31 11,2 15,0
Ayda 1-2 107 38,5 51,9
Yılda 1-2 59 21,2 28,6
Toplam 206 74,1 100,0
Cevapsız 72 25,9
Toplam 278 100,0
Görüşülenler %38,5’i ayda bir iki kez, %21,2’si yılda bir iki kez, %11,2’si
haftada bir iki kez, %1,8’i her gün, %1,4’ü hiç görüşmediklerini söylemektedirler.
Tablo: 130 Uzundere’deki Görüşülenlerin Mahallede Akrabalarının Olup
Olmadığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Fikrim yok 12 4,3 4,3
Evet, var 200 71,9 72,2
Hayır, yok 65 23,4 23,5
Toplam 277 99,6 100,0
Cevapsız 1 ,4
Toplam 278 100,0
120
Görüşülenlerin %71,9’u akrabası olduğunu, %23,4’ü akrabası olmadığını,
%4,3’ü ise olup olmadığı hakkında fikirleri olmadığını söylemişlerdir.
Tablo: 131 Uzundere’de Görüşülenlerin Mahalledeki Akrabalarıyla Görüşme
Sıklığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Hiç 5 1,8 2,5
Her gün 79 28,4 39,5
Haftada 1-2 74 26,6 37,0
Ayda 1-2 37 13,3 18,5
Yılda 1-2 5 1,8 2,5
Toplam 200 71,9 100,0
Cevapsız 78 28,1
Toplam 278 100,0
Uzundere’de akrabası olanlar akrabalarıyla %28,8’i her gün, %26,3’ü haftada bir
iki kez, %14,7’si ayda bir iki kez, %1,8’i hiç görüşmediklerini söylemişlerdir.
Tablo: 132 Gürçeşme’deki Görüşülenler K.D. Sonrası Akrabalarına Yakın
Oturma İstek Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet isterim 118 60,5 60,5
Hayır istemem 77 39,5 39,5
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerden %60,5’i evet yakın olmak isterim derken, %39,5’i yakın olmak
istemediğini söylemiştir. Yakın oturmak isteyenlerin neden oturmak istedikleri tablo
133‘de belirtilmektedir.
Tablo: 133 Gürçeşme’deki Görüşülenler K.D. Sonrası Akrabalarına Yakın
Oturma İsteğinin Nedeni
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Akrabalık bağlarını sürdürmek
için
60 30,8 50,8
Çocuğuma baktıkları-
bakacakları için
7 3,6 5,9
Maddi olarak destek oldukları
için
7 3,6 5,9
Dertleşip, konuşabilmek için 13 6,7 11,0
Günlük işlerimi halletmeleri
için
13 6,7 11,0
Hepsi 18 9,2 15,3
Toplam 118 60,5 100,0
121
Akrabalarına Yakın Oturmak
İstemeyenler
77 39,5
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerin %30,8’i akrabalık bağlarını sürdürmek için yakın oturmak
istemektedir. %9,2’si seçeneklerin hepsi için %6,7’si yakında olunca görüşüp
konuşması ve dertleşmesi daha kolay olduğu için, %6,7’si yakınları günlük işlerini
hallettiği için uzakta oturmak istememektedir. %3,6’sı akrabaları çocuğuna baktığı için
ya da ilerde bakacakları için, yine %3,6’sı akrabalarından maddi olarak destek
gördükleri için yakın oturmak istemektedirler. Cevapsız değerler yakın oturmak
istemeyenlerdir.
Tablo: 134 Gürçeşme’deki Görüşülenler K.D. Sonrası Akrabalarına Yakın
Oturmak İstememe Nedeni
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Kirası, ev fiyatı uygun olsun. Benim için en
önemlisi o
15 7,7 19,5
Akrabanın faydası olmaz, uzak olsunlar 18 9,2 23,4
Ulaşım kolay. Aynı semtte oturmaya gerek
yok
22 11,3 28,6
Çok sık görüşmeye gerek yok. Bayramlarda
görüşmek yeterli
22 11,3 28,6
Toplam 77 39,5 100,0
Akrabalarına Yakın Oturmak İsteyenler 118 60,5
Toplam 195 100,0
Görüşülenler %11,3’ü şehir içinde olmak şartıyla ulaşımın kolay olduğunu bu
yüzden aynı mahallede oturmaya gerek olmadığını söylemektedir. %11,3’ü bayramdan
bayrama görüşmenin yeterli olacağını, akrabalarla yakın ilişkilere gerek olmadığını
söylemektedirler. %9,2’si akrabalarıyla yakın oturmak istemediğini söylemiştir.
%7,7’si akrabalarına yakın olup olmamanın önemli olmadığını maddi gücü nereye
yeterse orada oturacağını söylemiştir.
7.9. Tanıdıklarla Görüşme Durumu
Tablo: 135 Gürçeşme Görüşülenlerin Başka Semtte Tanıdıklarının Olma Durumu
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Evet var 159 81,5 81,5
Hayır yok 36 18,5 18,5
122
Toplam 195 100,0 100,0
Görüşülenlerin %81,5’i İzmir’in başka semtinde görüştüğü aileler olduğunu,
18,5’i ise olmadığını söylemiştir.
Tablo: 136 Gürçeşme Görüşülenlerin Başka Semtteki Tanıdıklarıyla Görüşme
Sıklığı
Sayı Yüzde
Geçerli
Yüzde
Her gün 6 3,1 3,8
Haftada 1-2 35 17,9 22,0
Haftada 1-2 75 38,5 47,2
Yılda 1-2 43 22,1 27,0
Toplam 159 81,5 100,0
Başka Semtte Tanıdığı Olmayanlar 36 18,5
Toplam 195 100,0
Görüşülenlerin %38,5’i haftada bir iki kez, %22,1’i yılda bir iki kez, %17,9’u
haftada bir-iki kez, %3,1’i her gün görüşmektedirler. Cevapsız değerler başka semtte
tanıdıkları olmayanlardır.
Tablo: 137 Uzundere’de Görüşülenlerin Başka Semtte Tanıdıklarının Olma
Durumu
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Evet var 206 74,1 74,4
Hayır yok 71 25,5 25,6
Toplam 277 99,6 100,0
Cevapsız 1 ,4
Toplam 278 100,0
Görüşülenlerden %74,1’inin başka semtte de görüştüğü aileler veya kişiler
vardır. %25,5’inin ise olmadığı cevabı alınmıştır.
Tablo: 138 Uzundere’deki Görüşülenlerin Başka Semtteki Tanıdıklarıyla Görüşme
Sıklığı
Sayı Yüzde Geçerli Yüzde
Hiç 4 1,4 1,9
Her gün 5 1,8 2,4
Haftada 1-2 31 11,2 15,0
Ayda 1-2 107 38,5 51,9
Yılda 1-2 59 21,2 28,6
Toplam 206 74,1 100,0
123
Başka Semtte Tanıdığı Olmayanlar
ve Cevapsız
72 25,9
Toplam 278 100,0
Gürçeşme ‘deki görüşülenler mahalle dışındaki tanıdıklarıyla %38,5’i ayda bir
iki kez, %21,2’si yılda bir iki kez, %11,2’si haftada bir iki kez, %1,8’i her gün, %1,4’ü
hiç görüşmemektedirler.
124
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
İzmir ilinde kentsel dönüşüm alanının toplumsal tabakalaşma örüntülerine ve
sermaye türlerine etki ve sonuçlarını tespit etmeye yönelik olan bu çalışma da iki farklı
örneklem grubu kullanılmıştır. Örneklem gruplarının her birine demografik özellikleri,
aile yapıları, ekonomik durumları, sosyo-kültürel düzeyleri, yerleşim yeri ve konutları
hakkında sorular yöneltilmiş ve iki ayrı örneklem grubu arasında kıyaslamalar
yapılmıştır. Benzer gruplar arasında yapılan kıyaslamalarla kentsel dönüşümün sosyal
ve toplumsal boyutlarına ayrıca sermaye türlerine etkisi araştırılacaktır. Araştırma
sonunda yapılan analizlerle şu tür bulgulara ulaşılmıştır:
Kentsel dönüşüm mekânlarının kadim sakinleri sahip oldukları sermayeleri
açısından benzer (homojen) özelliklere sahiptir. Örneklem gruplarımız arasında yapılan
kıyaslamalar sonucunda bu hipotez doğrulanmıştır. Bu hipotezde belirtilen sermaye
özellikleri alt hipotezlerde 5 ayrı değişkenle açıklanmıştır. Alt hipotezlerinin
onaylanmasıyla birlikte bu hipotez de onaylanmıştır. Eğitim düzeyleri açısından,
meslekleri açısından, gelir düzeyleri açısından, yaşama düzeyleri açısından, aidiyet
duyguları açısından homojen özelliklere sahiptir. Tüm bu değişkenler açısından
homojen özelliklere sahip olduğu aşağıda kanıtlanmış ve açıklanmıştır.
Eğitim düzeyleri açısından homojen özelliklere sahiptir. Örneklem gruplarımız
arasında yapılan kıyaslamalar sonucunda bu hipotez doğrulanmıştır. Tablo 9’a
baktığımız zaman Gürçeşme ‘deki örneklem grubunun eğitim durumu en büyük
yüzdeyle (%35,9) ilkokul mezunu, %32,8’i lise mezunu, %8,7’si okur-yazar, %4,6’sı
fakülte mezunu, %1’inin okur-yazar olmadığını görüyoruz. Uzundere’deki eğitim
durumunu gösteren Tablo 10’a baktığımız zaman %46,8’i ilkokul mezunu, %24,8’i lise
mezunudur. Bu durumda görülüyor ki her iki bölgede de eğitim durumu ağırlıklı olarak
ilkokul ve lise mezunudur. Uzundere’de kilerin %13,7’si okur-yazar, %3,6’sı fakülte
mezunu, %3,2’si ise okur-yazar değildir. Oranlar birbirine yakındır ve homojen
özelliklere sahiptir. Her iki gruba da eğitime bakış açıları sorulduğunda (Tablo: 11- 12)
Gürçeşme ’de kilerin %93,8’i, Uzundere’de kilerin %93,5’i eğitimi önemli gördüklerini
söylemişlerdir. Tüm bu değerler gösteriyor ki her iki grubun eğitim düzeyleri de eğitime
bakış açıları da benzer ve homojen özellik göstermektedir.
125
Meslek açısından homojen özelliklere sahiptir. Örneklem gruplarımız arasında
yapılan kıyaslamalar sonucunda bu hipotez doğrulanmıştır. Her iki görüşme grubunda
da emekliler ve ev hanımları dışındaki meslekler eğitim, sağlık, inşaat otomotiv, tekstil,
ulaştırma sektörlerindedir. Maaş aralığı 1600-2500 TL arasında seyretmektedir. Bu
sektörlerde çalışanlar ücretli işçi grubuna dâhil edilmiştir. Her iki görüşme grubu için de
en yüksek meslek grubu oranı sırasıyla ücretli işçi, ev hanımı, emekli, iş yeri sahibi-
esnaf ve memura aittir. Uzundere’nin işsizlik oranı (%4,7) Gürçeşme’nin işsizlik
oranından (%2,1) daha yüksektir. (Tablo13-14) Bu durumda kentsel dönüşümün etkisi
olduğu doğrulanmıştır. (Tablo:64) Kentsel dönüşüm sonrasında yaşanılan sıkıntılar
sorulduğunda %5 oranında işsizlik cevabı alınmıştır.
Gelir düzeyleri açısından homojen özelliklere sahiptir. Örneklem gruplarımız
arasında yapılan kıyaslamalar sonucunda bu hipotez doğrulanmamıştır. Her iki grup için
de haneye giren aylık gelirin ne kadar olduğu sorulmuştur. Kümülatif yüzdelere göre
asgari ücret altı- 3000 TL ye kadar maaş alanların oranı Gürçeşme ‘de %48,5 (Tablo:
25) iken Uzundere’de %77,3’tür. (Tablo:26). Uzundere’de görüşülenlerin %44,2’si
1603-2500 TL aralığında hane gelirine sahipken, Gürçeşme ‘de oranların gelir
gruplarına daha homojen dağılım gösterdiği görülmektedir. Bu duruma kentsel
dönüşümün şöyle bir etkisi olmuştur: Kentsel dönüşüme uğramamış bölge olan
Gürçeşme mahallesi Konak ilçesine bağlı merkezi konuma sahip bir bölgedir. Uzundere
ise Karabağlar ilçesine bağlıdır. Kentsel dönüşümle tahliye edilenlerin yaşadığı bölge
Karabağlar’da Limontepe TOKİ konutlarıdır. Bu konutlar konum itibari ile kent
merkezine uzak bir bölgededir ve ulaşım imkânları da gelişmemiştir. (Tablo: 64) Bu
bölge kentsel dönüşümle tahliye edilenlerin yerleştirilmesi amacıyla kurulmuştur ve 10
yıldır yaşam devam etmektedir. Gürçeşme ‘de yaşayanlar konum avantajı açısında
ikinci bir işte çalışma olanağına sahiplerdir. Gürçeşme ‘de ek iş yapma oranı
%19,5’iken, Uzundere’de %4’tür. (Tablo: 28 – 30) Ayrıca kira geliri yüzdesi Gürçeşme
‘de %16,9’iken Uzundere’de %3,6’dır. Aradaki bu fark haneye giren aylık geliri
etkilemektedir. Gürçeşme ‘de izinsiz ve kontrolsüz yapılan ikinci ve üçüncü katlar ev
sahipleri tarafından kiraya verilmektedir. Bu durum bölgede kiraların düşmesine (Tablo:
83), ev sahiplerinin ek gelir elde etmesine neden olmaktadır. Tüm bu durum kentsel
dönüşümün ekonomik sermayeyi olumsuz yönde etkilediğinin göstergesidir. Ancak
gecekondu alanlarının ortadan kaldırılmasıyla, kent merkezindeki varoş görüntünün
126
yerini modern kent görünümünün alması amaçlanmaktadır. Kentsel dönüşümün kent
habitusunda olumlu değişimler meydana getirmesi, kentsel dönüşüm sonrasında tahliye
edilerek boşaltılan bölgeye ne tür yatırımların yapılacağıyla doğru orantılıdır.
Kentsel dönüşüm alanı bir oyun alanı olarak nitelendirilirse, oyun alanı
içerindeki görüşülenler de aktörlerdir. Aktörler oyun öncesinde de sonrasında da belirli
sermayelere sahiptir. Ancak sermaye sabit ve değişmez değildir. Sahip olunan
sermayeler zamanla habitusu meydana getirir. Kentsel dönüşüm oyunu sırasında kent
alanı üzerinde yapılan değişim ve dönüşümlerle sermaye türleri etkileniyor ve kentin
yapısıyla oynanıyorsa kent habitusunda değişimler meydana gelir. Kentsel dönüşüm
projeleriyle bu başarılı bir şekilde yapılırsa kent kimliği yeni ve daha güzel bir hal alır
ki istenen de budur. Ancak kent kimliğinde yapılan değişimlerin kent yapısına,
dokusuna uygunluğu düşünülmeden yapılan değişimler zaman ve para kaybıdır.
Dönüşüm yapılan alanların sadece binalar olmadığı ve içlerinde yaşayan 100 yıllık
geçmişi olan hikayeler olduğu düşünülürse şehrin kaybı ölçülebilir boyutu aşmaktadır.
Bunlar ışığında alana bakıldığında Gürçeşme ‘de yapılacak olan dönüşümün bölgede
yaşayanların çalıştığı iş alanları, taşınmaları muhtemel olan bölgeler ve orada
çalışabilecekleri iş alanları göz önünde bulundurulmalıdır. Bu sayede ekonomik
sermayelerinde negatif bir değişim olmayacaktır bu durum kentin ilerlemesinde,
aktörlerin sosyal ve kültürel sermayelerinde olumlu değişim ve ilerlemeler meydana
getirecektir. Tez kapsamında Uzundere’de bu şekilde bir kentsel dönüşüm politikası
uygulanmamış olup, Gürçeşme bölgesinde de bu tür bir alan araştırılması yapılmamıştır.
Yaşama tarzları açısından homojen özelliklere sahiptir. Örneklem gruplarımız
arasında yapılan kıyaslamalar sonucunda bu hipotez doğrulanmıştır. Aktörlerin boş
zamanlarındaki uğraş ve aktiviteleri yaşam tarzları hakkında bilgi verir. Her iki grupta
da yüzde olarak en yüksek üç aktivite şunlardır: televizyon seyretmek, kahvehaneye
gitmek, komşu ve arkadaşlarla sohbet etmektir. Her iki görüşme grubunda da işten arta
kalan vakitlerinde sosyalleşme mekanlarını tercih etmektedirler. Bu durum mahalle ve
komşuluk ilişkilerinin yakınlığı hakkında bilgi vermektedir. Gürçeşme ‘de boş
zamanlarını spor yaparak geçirenlerin oranı %2,9 iken, Uzundere’de %3,2’dir.
Gürçeşme ‘de gazete/kitap/dergi okuyanların oranı %10 iken Uzundere’de %12,4’tür.
Bu oranı yükselten ise kahvehaneye giden kişilerin kahvehanede gazete okuma
alışkanlığıdır. (Tablo 45- 46)
127
Aidiyet duyguları açısından homojen özelliklere sahiptir. Bu hipotez
doğrulanmıştır. Gürçeşme ‘de tahliye edilmeye bakış açısı %67,7 oranında olumsuzdur.
Ancak olumsuz bakma nedenine baktığımızda %43,6 oranında ekonomik temelli bir
bakış açısı vardır. İkinci en yüksek oran %31,6 ile mahalleye olan aidiyet duygusu
gelmektedir. Mahalleye duyulan aidiyet duygusunun Gürçeşme ‘deki tüm görüşülenler
içindeki oranı ise %21,5’tir. (Tablo: 125-127) Uzundere’de tahliye edilmeye bakış açısı
%57,2 oranında olumsuzdur. Olumsuz bakmalarındaki geçerli yüzdelere bakıldığında
%49,7 oranında ekonomik temelli bir bakış açısıyla olumsuzlama varken %40,2
oranında mahalleye olan aidiyet duygusundan kaynaklı bir olumsuzlama vardır. (Tablo:
128 – 130). Uzundere’de tahliye edilme olayına olumlu bakış açısına sahip olanların
yüzdesi de görüşülenlerin yarısına yakındır ki %42,6 oranında bir yüzdesi vardır. Sonuç
olarak görüşülenler açısında kentsel dönüşüme bakış açısı öncelikli olarak ekonomik
temelli olarak değerlendirilmektedir. Mekâna olan bağlılık ve aidiyet duygusu birincil
maddi ihtiyaçların karşılanmasından sonra gelmektedir.
Kentsel dönüşüm yoluyla ortaya çıkan yeni oluşumlar, mekân sakinlerinin
sermaye özelliklerini olumsuz etkiler ve yeni sermaye oluşum süreçlerini teşvik eder.
Hipotez doğrulanmıştır. Gürçeşme ‘de ve Uzundere’dekilerin kentsel dönüşümden önce
yaşadığı Kadifekale’de konut tipi müstakil ya da iki üç katlı aile apartmanıdır. (Tablo:
76-77) Ancak Kadifekale’de yaşayanlar kentsel dönüşümden sonra apartmanda
yaşamak zorunda kalmışlardır. Gürçeşme ‘de görüşülenlerin %16,2’si kentsel
dönüşümün olumsuz etkisi olarak apartmanlaşmanın artışını görmektedir. (Tablo: 62)
Onlara göre bu durum kent kimliğini yok eden, kenti standartlaştıran bir durumdur.
Yine Gürçeşme ‘deki ve Uzundere’deki görüşülenlerden %9,3’ü az dairesi olan
apartmanlar tercih edeceğini söylüyor. (Tablo: 65) Gürçeşme ‘deki görüşülenlere
apartmanda yaşamak isteyip istemedikleri sorulduğunda ise %35,4 oranında evet %14,4
oranında fark etmez yani yaşaya bilirim cevabı alınmıştır. Yaşamak isteyenler de
öncelikle apartman hayatının daha konforlu olduğunu düşündükleri için sonra da
kendilerini şehirli-kentli olarak görecekleri içindir. (Tablo: 72-73) Kentsel dönüşüme
uğradıktan sonra ise Uzundere’de görüşülenlerin %21,2’si adaptasyon zorluğu
yaşamadığını söylerken geriye kalanlar yaşadıkları sıkıntılardan bahsetmişleridir.
(Tablo: 75)
128
Apartmanlaşma ile birlikte komşuluk ilişkilerinin nasıl etkilendiğini bakarsak
Gürçeşme ‘deki görüşülenlerin %49,2’si komşularıyla her gün görüşmektedir. Her gün,
Haftada iki-üç ve haftada bir görüşülenlerin kümülatif yüzdesi %90,2’dir. (Tablo: 96)
Uzundere’de ise her gün görüşenlerin yüzdesi %12,2’dir. Her gün, haftada iki-üç ve
haftada bir görüşenlerin kümülatif yüzdesi ise %76,7’dir.(Tablo: 97) Gürçeşme ‘de
“komşularımla hiç görüşmem” diyen yokken, Uzundere’de %4’ü hiç görüşmediğini
söylemiştir. Bu da apartmanlaşmanın komşuluk ilişkilerini azalttığını kanıtlamaktadır.
Semt sakinlerinin kentsel dönüşüm sürecine katılamamaları, dönüştürülen
mekânlara anlam yüklenememesine neden olmaktadır. Böylece mekânsal kimliklerin
inşa süreci eksik kalmaktadır. Bu hipotez doğrulanmamıştır. Tablo 79’da konut sahiplik
ve değer durumuna baktığımızda %14,4 oranında evlerinin Kadifekale’de ki evlerine
göre değerlendiğini ancak kendi evleri olarak göremediklerini söylemişlerdir.
Uzundere’de 8-10 yıl arasında yaşayanların bile hala belediyeye olan borçları
bitmediğini, bu süre zarfında ancak faiz ödemelerini yapabildiklerini, anapara
ödemesine yeni başladıklarını söylemişleridir. Evlerini sahiplenememelerindeki en
büyük neden budur.
Uzundere’de kentsel dönüşümden beklentiler Tablo: 121’de belirtilmiştir. Ancak
görüşülenlerin %12,6’sı memnun olmadığını (Tablo: 123) belirtmiştir. Beklentilerin
altında kalan ise en yüksek oranda Belediye’ye olan borcun belirtilen süreler içerinde
bitmemesidir. Sonra merkeze uzak yapılmış olması, üçüncü olarak da projede belirtilen
bazı şeylerin eksik yapılmış olmasıdır. (Tablo:112) Beklentilerin altında kalan
durumlara rağmen memnuniyetlerini belirten ifadeler kullanan kişilerin yüzdesi
%75,2’dir. (Tablo: 123) Uzundere’de görüşülenlerin konutlarından memnuniyet
durumlarına bakıldığında kesinlikle evet ve kısmen memnunum diyenlerin kümülatif
yüzdesi %94,2’dir. Memnuniyet düzeyi çok yüksektir. Yaşadıkları en büyük zorluk ise
%36,3 ile ulaşımdır. Yeni çevreye uyum %6,9’dur. Ancak bu seçeneği işaretleyenler ilk
zamanlarda yaşadık artık alıştık şekilde ekleme yapmışlardır.
Mekânın toplumsal bir ürün olduğu kabulüyle, kentsel dönüşüm sürecine kent ve
semt sakinlerinin dahil edilmemesiyle mekânsal kimliklerin inşa süreci eksik
kalmaktadır. Bu hipotez doğrulanmamıştır. Mekânsal kimlikler kişilerin kentsel
dönüşüm sürecine dahil edilmemesiyle değil dönüşen alanlara ekonomik, kültürel ve
129
sosyal sermayelerin destekleyen iş alanları, sosyalleşme alanları, sosyalleşme alanlarına
ulaşımı kolaylaştıracak ulaşım araçları koymadan kent kimliği gelişmeyecektir.
Kentsel dönüşüm uygulamaları kentlilik kimliği oluşumunda etkilidir. Bu
hipotez doğrulanmamıştır. Gürçeşme ‘de “sizce kentli kimdir?” sorusuna gecekonduda
oturmayanlar diye cevap verenlerin yüzdesi %5,2’dir. Uzundere’de ise %6,2’dir.
Gürçeşme ‘de kendini kentli olarak görme oranı %71,3’tür, Uzundere’de ise %65,1’dir.
Görüşülenlerin kent merkezinde yaşarken kendilerini daha çok kentli olarak gördükleri,
kent merkezinden uzaklaştıkça kendini kentli olarak görme yüzdesinin düştüğünü
görülmektedir. Örneklem grubumuz için kentsel dönüşüm uygulaması kentlilik
kimliğinin oluşumunda değil azalmasında etkili olmuştur.
İnsanların kentlilik kimliği bir zaman sürecinde oluşan toplumsal sermayelerinin
bir fonksiyonudur. Bu hipotez doğrulanmıştır. Gürçeşme ‘de görüşülenler %57,4’ü her
gün mahalle dışına çıkmaktadırlar. (Tablo: 84) Uzundere’de mahalle dışına her gün
çıkma oranı %45,7’dir. Mahalle dışına çıkma nedenleri ise her iki görüşme grubunda da
en fazla alışveriş, sonra iş, üçüncü olarak da gezme-eğlencedir. Boş zamanlarını
değerlendirme aktivitelerine bakıldığında her iki grup için de en yüksek yüzdeye sahip
aktivitelerden ikisi; komşu ve arkadaşlarla sohbet etmek (Gürçeşme ‘de %21,4
Uzundere’de %20,6), kahvehaneye gitmek (Gürçeşme ‘de %20,6 Uzundere’de
%15,5)’tir. (Tablo: 45-46) Gürçeşme ‘de %81,5’inin Uzundere’de %74,1’inin başka
semtte tanıdıklarının olduğu Tablo: 115-117’de görülmektedir. Gürçeşme ‘deki
görüşmeciler %47,2’si semt dışındaki tanıdıklarıyla haftada bir iki kez görüşürken
Uzundere’dekiler taşındıkları bölgenin nispeten uzak olmasından kaynaklı ayda bir
ikidir. Kendilerini kentli olarak görüp görmedikleri sorulduğunda Gürçeşme ‘deki
görüşülenlerden %71,3’ü Uzundere’dekilerin %65,1’i kendisini kentli olarak
görmektedir.
130
KAYNAKÇA
Akkoyunlu, Kıvılcım, Sürdürülebilir Kent, Kent ve Politika: Antik Kentten Dünya Kentine,
Der: Ayşegül Mengi, Kent ve Politika, İmge Yayınevi, Ankara, 2007
Alkan, Ayten, 20. Yüzyıl Kenti, Der. Bülent Duru İmge Kitabevi, 2002
Alptekin, M. Yavuz, Roman Açılımı ve Kentsel Dönüşüm, Ed: Kemal Özden, Kentleşme
Yazıları, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2014
Alptekin M. Yavuz, İleri Mekânsal Biçimleştirme Olarak Kentsel Dönüşüm, Ed. Kemal Özden,
Ankara, Seçkin Yayınları, 2014a
Arcan, Arif, Batıda Kent ve Kentleşme Kuramları; Marx, Durkheim, Pirenne, Weber ve
Wirth’de Kent Algısı, Ed. Kemal Özden, Kentleşme Yazıları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014b
Arlı, Alim - Emrah Göker, “Kent Sosyolojisinin Bourdieu ve Wacquant ile Düşünmek” Cogito
Dergisi, S.76, 2014
Aydemir, M. Ali, “Toplumsal İlişkilerin Sosyal Sermaye Değeri (Topluluk Duygusu ve Sosyal
Sermaye Üzerine Bir Araştırma)”, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya, 2011
Bal, Hüseyin, Kent Sosyolojisi, Fakülte Yayınevi, Isparta, 2011
Bal, Hüseyin, Bilimsel Araştırma Yöntemleri-Nicel Araştırma Yöntemleri, Isparta, Fakülte
Kitabevi, 2012
+Bourdieu, Pierre, Pratik Nedenler, Çev. Hülya Uğur Tanrıöver, Hil Yayınları, İstanbul, 2006
Bourdieu, Pierre, “Sermaye Biçimleri”, Ed. Şahin Murat Mehmet- Ünal Zeki Ahmet, Sosyal
Sermaye, Kuram, Uygulama, Eleştiri, Çev. Mehmet M. Şahin, Değişim Yayınları, İstanbul,
2010, ss.45-75
Bourdieu, Pierre –Loic Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, Çev. Nazlı
Ökten, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016
Craig, Calhoun, Şimdiki Zamanın Sosyolojik Analizi İçin: Tarihsel Sosyolog Olarak Bourdieu,
Ed. Philip S. Gorski, Bourdieu ve Tarihsel Analiz, Heretik Yayınları, Ankara, 2015
C. Thorns, David, Kentlerin Dönüşümü-Kent Teorisi ve Kentsel Yaşam, Soyak Yayınları,
İstanbul, 2010
Demirkıran Sanem, “Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü:
Bursa Büyükşehir Belediyesi Örneği”, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008
Enwere, Chigozie, Özden Kemal, Afrika’da Kentleşme Ve Siyasal Sorunlar, Ed: Kemal Özden,
Kentleşme Yazıları, Seçkin yay, Ankara, 2014
Erkan, Rüstem, Kentleşme ve Sosyal Değişme, Bilimadamı Yayınları, Ankara, 2010
Goody, Jack, Kapitalizm ve Modernlik, Küre Yayınları, İstanbul, 2008
Görmez, Kemal, Bir Metropol Kent Ankara (Sosyal Yapı – Kimlik – Yaşam), Odak Yayını,
Ankara, 2004
Harvey, David, Sosyal Adalet ve Şehir, Çev. Mehmet Moralı, Metis Yayınevi, İstanbul, 2003
Harvey, David, Umut Mekanları, Metis Yayınları, İstanbul,2008
131
Işıkkaya Devrim, Önel Hakkı, “Kentsel Çöküntü Bölgelerinin Örgütlenmesi ve Yeniden
Kullanımı”, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, Cilt.3, S.2, 2008, ss.187-
193
İçli, Gönül, “Kentsel Dönüşüme İlişkin Sosyolojik Bir Değerlendirme – Denizli Örneği”, Sosyal
ve Beşerî Bilimler Dergisi, Cilt: 3, No: 1, 2011, ss. 43-57
İçli Gönül, “Kentsel Yapılı Çevrenin Üretimi ve Mekânsal Dinamikler – Kentsel Dönüşüm
Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme”, Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, Cilt.5, No.1, 2013,
Denizli, s.248-249
İsbir, Eyüp G, Şehirleşme Ve Meseleleri, Ankara, Ocak Yayınları, 1986
Keleş, Ruşen, 100 soruda Türkiye’de Şehirleşme; Konut ve Gecekondu, İstanbul, 1972
Keleş, Ruşen, Kentleşme ve Konut Politikası, Ankara Üniversitesi, Ankara, SBF Yayınları,
1984
Keleş Ruşen, Kentleşme Politikaları, 11.Baskı, İmge Kitabevi, 2010
Kıray, Mübeccel Belik, “Azgelişmiş Ülkelerde Metropolitenleşme Süreci”, 75. Yılda Değişen
Kent ve Mimarlık, Tarih Vakfı Yayını, S. 106, 1998
Kiraz Ali Güven., A’dan Z’ye Kentsel Dönüşüm, 2017, 7.Baskı, İstanbul
Korkut, Tuna, Toplum Açıklama Girişimi Olarak Şehir Teorileri, İz Yayıncılık, İstanbul, 2011
Koytak, Elyese, “Tahakküme Hükmetmek: Bourdieu Sosyolojisinde Toplum ve Bilim İlişkisi”,
Sosyoloji Dergisi, Dizi 3, S. 25, 2012, ss.85-101
Marx, Karl ve Engels, Friedrich, Komünist Parti Manifestosu, Evrensel Basın Yayın, İstanbul,
2009
Özden, Kemal, Salur, Şammas, Kimlik Bunalımı ve Yabancılaşma: Modern Kentleşmenin
Sosyo-Kültürel Bir Sorunu, Ed. Kemal Özden, Kentleşme Yazıları, Seçkin Yayıncılık, Ankara,
2014
Özdemir, Eylem, “Kentin Tanımlanmasında Sosyolojik Yaklaşımlar: Toplumsal Süreç Ve/Veya
Mekânın Çözümlenmesi”, İdeal Kent Dergisi, S.1, 2010, ss. 44-77
Özsöz, Cihad. “Pierre Bourdieu Sosyolojisi ve Simgesel Şiddet” Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe
Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009
Özyurt, Cevat, Yirminci Yüzyıl Sosyolojisinde Kentsel Yaşam, Makale,
http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c10s18/makale/c10s18m6.pdf, Erişim Tarihi; 12.01.2018
Saunders, R., Peter, Sosyal Teori Kentsel Sosyoloji, İdeal&Kültür Yayınları, İstanbul, 2013
Selim, Ertan, “Kentsel Dönüşüm Projelerinin Sosyo-Ekonomik Boyutlarının İncelenmesi”,
Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011
Serter, Gencay, ‘Şikago Okulu Kent Kuramı: Kentsel Ekolojik Kuram’, TMMOB Şehir
Plancıları Odası Planlama Dergisi, Sayı: 2013/2, 2013, Ankara, s.67-77
Sezal, İhsan, Şehirleşme, Ağaç Yayınları, İstanbul, 1992
Simmel, Georg, “Metropol ve Zihinsel Yaşam”, Cev. B. Ö. Düzgören, Cogito Dergisi, No:8,
İstanbul, 1996
132
Swartz, David L., Bourdieucü Perspektiften Sosyolojik Analiz İçin Meta-İlkeler, Bourdieu ve
Tarihsel Analiz, Der.Philip S. Gorski, Çev. Özlem Akkaya, Heretik Yayınları, Ankara, 2015
Tankut, Gönül, “Kentler”, Bilim ve Teknik Dergisi, Aralık Sayısı, 2002
Tatlıcan, Ümit- Güney Çeğin, Bourdieu ve Giddens Habitus veya Yapının İkiliği, Der. Güney
Çeğin vd., İletişim Yayınları, İstanbul, 2007
Tekeli, İlhan, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge Kitabevi, Ankara, 2011
Turgut, Sırma R.- Ceylan Eda Çaçtaş, Gecekondu Alanlarında Kentsel Dönüşüm Uygulamasına
Bir Örnek: Küçükçekmece / Ayazma-Tepeüstü Kentsel Dönüşüm Projesi, Çağdaş Yerel
Yönetimler, c.18, S.3, 2009, s.23-51
Türk, Emrullah, “Sosyolojik Düşüncede Sosyal Sermaye Tartışmaları: Pierre Bourdieu Ve
James Samuel Coleman Bağlamında Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Sosyal Ve Kültürel
Araştırmalar Dergisi, Cilt.1, S. 2, 2015, ss. 127-149
Wacquant, Loic, “Pierre Bourdieu: Hayatı, Eserleri ve Entelektüel Gelişimi”, Der. Güney Çeğin
vd., Ocak ve Zanaat, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007, s.53-76
Wallace, Ruth A.- Wolf, Alison, Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. Leyla Elburuz- M. Rami
Ayas, Doğubatı Yayınları, Ankara, 2015
Wirth, Louis, Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentlileşme, Der. Bülent Duru, Çev. Ayten Alkan,
20.Yüzyıl Kenti, İmge Kitabevi, Ankara, ss.77-106
Yerliyurt, Bora- Aysu Emre, “Kentsel Kıyı Alanlarında Yer Alan Sanayi Bölgelerinde
Dönüşüm Potansiyelinin Değerlendirilmesi; Haliç-Tersaneler Bölgesi”, Megaron Yıldız Teknik
Üniversitesi Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, C. 3, S. 2, 2008 s: 194-205.
Yüce, Erman, Simgesel Seçkinler ve Habitus: Hürriyet Gazetesi’nde Köşe Yazarlığı, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007
http://www.tuik.gov.tr Erişim Tarihi: 02/03/2018
133
EK 1: Görüşme Soruları
Aşağıda sunulan anket soruları Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalında yürütülmekte olan bir yüksek lisans tezinde
kullanılacaktır. Çalışmanın başarılı olabilmesi adına soruların eksiksiz ve doğru biçimde
cevaplanması son derece önemlidir. Kimliğiniz kesinlikle kaydedilmeyecek, sorulara
verdiğiniz cevaplar hiçbir şekilde isim belirtilerek kullanılmayacaktır.
Gösterdiğiniz ilgi ve araştırmaya yapacağınız katkı için şimdiden teşekkür
ederim.
Kentsel dönüşüme uğramış bölgeden gelenlerin yaşadığı bölge olan
Uzundere için soru formu
1- Cinsiyet: 1( ) Erkek 2( ) Kadın
2- Yaşınız ………….
3- Doğum Yeriniz? İlin Adını Belirtiniz …………………….
1 ( ) İl Merkezi 2 ( ) İlçe Merkezi 3 ( ) Köy 4 ( ) Yurt dışı
4- Medeni Durumunuz
1 ( ) Evli 2 ( ) Hiç Evlenmemiş/Bekar 4 ( ) Boşanmış 3 ( ) Eşi Vefat
Etmiş/Dul 5 ( ) Ayrı yaşıyor
5- Eğitim Durumunuz
1 ( ) Okur- yazar değil 2 ( ) Okur-yazar 3 ( ) İlkokul
4 ( ) Ortaokul ve Dengi 5 ( ) Lise 6 ( ) Meslek Yük.
Okulu
6 ( ) Fakülte Mezunu 8 ( ) Yüksek Lisans Mezunu 9 ( ) Doktora
Mezunu
7-(Evliyseniz) Eşinizin Doğum Yeri? İlin Adını Belirtiniz …………………….
1 ( ) İl Merkezi 2 ( ) İlçe Merkezi 3 ( ) Köy 4 ( ) Yurt dışı
8- (Evliyseniz) Eşinizin Eğitim Durumu?
1 ( ) Okur- yazar değil 2 ( ) Okur-yazar 3 ( ) İlkokul
4 ( ) Ortaokul ve Dengi 5 ( ) Lise 6 ( ) Meslek Yük.
Okulu
7 ( ) Fakülte Mezunu 8 ( ) Yüksek Lisans Mezunu 9 ( ) Doktora Mezunu
9- Annenizin eğitim durumu nedir?
1 ( ) Okur- yazar değil 2 ( ) Okur-yazar 3 ( ) İlkokul
4 ( ) Ortaokul ve Dengi 5 ( ) Lise 6 ( ) Meslek Yük.
Okulu
7 ( ) Fakülte Mezunu 8 ( ) Yüksek Lisans Mezunu 9 ( ) Doktora Mezunu
10- Babanızın eğitim durumu nedir?
1 ( ) Okur- yazar değil 2 ( ) Okur-yazar 3 ( ) İlkokul
4 ( ) Ortaokul ve Dengi 5 ( ) Lise 6 ( ) Meslek Yük.
Okulu
7 ( ) Fakülte Mezunu 8 ( ) Yüksek Lisans Mezunu 9 ( ) Doktora Mezunu
11- Anne ve Babanızın mesleklerini belirtir misiniz?
Anne mesleği: ........................... Baba mesleği: ...........................
12-Sizce eğitim önemli mi? ( ) Evet ( ) Hayır
13- Kaç çocuğunuz var? 1 ( )Yok 2 ( ) ..........Çocuk
14- Çocuklarınızın eğitim durumu nedir?
134
15- Sizinle birlikte hanenizde (aynı çatı altında) kaç kişiyaşamaktasınız? ................ Kişi.
16- Bu kişiler neyiniz olur?
17- Kaç kardeşsiniz? (kendinizle birlikte) :
18- Bugünlerde çalışmakta olduğunuz işiniz/mesleğiniz nedir?
___________________________
19- Kentsel dönüşüm sonrası iş durumunuz nasıl etkilendi? Bahseder misiniz ?
_______________
20- (Çalışıyorsanız) İş yeriniz nere(ler)de?
1( ) Mahalle içinde 2( ) Kentin merkezinde 3( )
Şehirdışında 4( ) Seyyar
5( ) Diğer:_________________
21- İş yerinize olan ulaşımınızı genelde nasıl sağlıyorsunuz?
1 ( ) Belediye otobüsü/dolmuşa biniyorum 2 ( ) Yayan gidiyorum -Yürüyorum
3 ( )Şahsi arabamla gidiyorum 4 ( )
Diğer:…………………………………
22-Aylık geliriniz ne kadar?
23- Hanenize giren aylık gelir ne kadar?
24-Ailenizin meslek gelirleri dışında herhangi bir yan geliri var mı? 1( ) Evet
2( )Hayır
25- Evetse bu yan gelirin kaynağı nedir?
1( ) Kira geliri (Ev-Dükkan gibi)
2( ) Memleketten tarımsal ürün geliri
3( ) Ek işler yapıyoruz (Ne gibi belirtiniz)
4( ) Yaşlılık maaşı/Emekli Maaşı/Nafaka
6 ( ) Burs ya da Öğrenim kredisi
7 ( ) El işi/ Aksesuar Yapımı
8 ( ) Diğer
26- Herhangi bir Sosyal Güvenlik Sigortanız var mı? Varsa hangisi?
1 ( ) Yok 2 ( ) SSK
3 ( ) Emekli Sandığı 4 ( ) Bağ-Kur
5 ( ) Bireysel Emeklilik Sigortası 6 () Diğer:
27- Bulunduğunuz semte ne zaman yerleştiniz? _______________ tarihinde/yılında
28- Tahliye edilmeden önceki mahallenizde kaç yıl yaşadınız? _______________ yıl
29- Tahliye edilirken buraya yerleşmeyi kabul etmenizin en önemli sebebi nedir?
29- Kaç yıldır İzmir’de oturuyorsunuz_______________ yıldır
30-İzmir’e gelmeden önce nerede yaşıyordunuz ?
1( ) Köy 2( ) Kasaba 3( ) İlçe 4( ) İl
31- (Bu kente başka bir yerden göç ederek geldiyseniz) Kente göç etmeden
önceki işiniz/mesleğinizi belirtiniz. _______________
32- Kente göç etmenizin en önemli nedeni nedir?
1( ) Güvenlik nedeniyle 2( ) Çocukların eğitimi için 3( ) Daha iyi iş
imkânı için
4( ) Kentin imkânlarından yararlanmak için 5( ) Evlilik nedeniyle,
eşimin yanında geldim 6( ) Diğer (Belirtiniz) ……
33- Kente gelmeden önce bu kentte tanıdığınız biri var mıydı? 1 ( )Evet
2()Hayır
135
34- (Evetse) Bu tanıdıklarınız neyiniz olurdu? _______________
35- Tanıdıklarınızın kente yerleşmenizde nasıl bir yardımı oldu?
_______________
36- Bu kente geldiğinizde yaşadığınız en önemli güçlükler neler olmuştu?
Belirtiniz _______________
37- Sizce bir kentte rahat yaşamanın en önemli şartları nelerdir? (En fazla iki
tane işaretleyiniz)
1( ) Tanıdık olması 2( ) Herhangi bir siyasi parti üyesi olmak 3( )
İşin ya da mesleğin olması 4( ) Eğitimli olmak 5( ) Birikmiş para olması
6( ) Diğer_______________
38-Siz bu sayılanların hangilerine sahiptiniz?
1( ) Tanıdığım var 2( ) Dernek ya da siyasi parti üyesiyim 3( )
İşim ya da mesleğim var 4( ) Eğimliyim 5( ) Birikmiş param vardı
6( ) Hiçbirisi 7( ) Diğer
39- Sizce “Kentli” kimdir?
1( ) Kentte oturan herkes 2( ) Kentte doğmuş kişiler 3( )Geçimini
kentte sağlayanlar 4( ) Gecekonduda oturmayanlar 5( ) Eğitim görmüş kişiler
6( ) Temiz giyinen, güzel konuşan kişiler 7( ) Sürekli bir işi olan
kişiler 8( ) Gece gündüz çalışan, işkolik kişiler 9( ) Birikmiş parası olan
kişiler 10( ) Gerektiğinde yararlanabileceği etkin kişilerin bulunduğu bir sosyal
çevresi olan kişiler (çok çevresi olan kişiler)
11( ) Başka (Belirtiniz)
40- Kendinizi kentli olarak görüyor musunuz?
1( ) Evet 2( ) Hayır 3( ) Kısmen
41-Tahliye edilme olayına nasıl bakıyorsunuz? Nedenini Belirtiniz.
1 ( ) Olumlu ……… Nedeni:
2 ( ) Olumsuz …… Nedeni:
42- Eski oturduğu konut tipi
1 ( ) müstakil 2 ( ) iki ya da üç katlı ev
43- Apartman yaşantısına geçince adaptasyon sorunu oldu mu? Olduysa nedir?
Belirtiniz. _______________
44- Şimdiki mahallenizde komşularla görüşme sıklığınız nedir?
1( ) Her gün 2( ) Haftada bir 3( ) Haftada iki- üç 4( ) 15 günde
bir
5( ) Ayda bir 6( ) Çok seyrek
45- Daha önce oturduğu muhitte komşularla görüşme sıklığınız ne kadardı?
1( ) Her gün 2( ) Haftada bir 3( ) Haftada iki- üç 4( ) 15 günde
bir
5( ) Ayda bir 6( ) Çok seyrek
46- Kentsel Dönüşüm sonrası konut/arsa değer durumundaki değişmeleri
aşağıdaki ifadelerden hangisi/hangileri en iyi şekilde ifade etmektedir?
1 ( )Değerlendi; ancak hala taksitleri bitmediği için benim olarak
göremiyorum. Kirada oturuyor gibiyim.
2 ( )Evim değerinin altında gitti, üstüne borçlandım ve hala taksitleri bitmedi
3( ) Değerlendi.
4( ) Değerinin altında gitti.
136
5 ( )Değerinin altında gitti. Birden çok hane yaşadığımız evimize tek
hane ev verdiler. (İki-üç katlı evlerde duranlar için)
47- Şu an oturduğunuz konutunuzdan memnun musunuz?
1 ( ) kesinlikle evet 2( ) kısmen memnunum
3( ) kısmen memnun değilim 4( ) memnun değilim
48- Size göre yaşadığınız konutun en önemli üç sorunu nedir?
1( ) Komşuluk ilişkileri zayıf
2( ) Mahalle sadece oturacak konuttan ibaret. Sosyal ve insani yönden
ihtiyaçlar yok
3( ) suç oranı yüksek (hırsızlık gasp madde satışı bağımlılığı vb)
4( ) Ulaşım genel olarak zor ve şehre uzak
5( ) okulunun eğitimi kötü
6( ) Güvenlik seviyesi düşük
7( ) Konutlar fiziksel ve yapı olarak kalitesiz
8( ) Gençlerin yararlanabileceği tesisler yok
9( ) Yetişkinler için sosyal faaliyet imkânı yok
10( ) Binalar çok yüksek, çok fazla insan yaşıyor bu samimiyeti kötü
etkiliyor
11( ) Bu mahalle bir kentin sahip olması gereken hiçbir imkâna sahip
değil
12( ) Diğer
13( ) Hiçbiri
49- Size göre yaşadığınız konutun en önemli 3 avantajı nedir?
1( )Kadifekaleden komşular var
2( ) Akrabalarım var
3( ) Temiz hava ve yeşil alan
4( ) Komşuluk ilişkileri iyi, yakın, samimi
5( ) Bina yeni ve fiziksel olarak yeterli
6( ) Evler yerden yüksek ve balkonu var
7( ) Okulu var
8( ) Kurs imkânları var
9( )Gençlerin yararlanabileceği tesisler mevcut
10( ) Yürüyüş-koşu-bisiklet alanı var
11( )Şehrin tüm imkânlarına mahallemde sahibim
12( )Güvenli bir mahalle
13( ) Hiçbir avantajı yok
14( )Diğer
50- Sizce kentsel dönüşüm nedir?
51- Kentsel Dönüşümden Beklentileriniz nelerdi?
52-Kentsel Dönüşümden sonra beklentilerinizin altında kalan neler oldu?
53- Kentsel Dönüşümden sonra Beklentinizin üstünde karşılaştığınız sonuçlar
nelerdir?
54- Kentsel dönüşümden/mahallenizden kaynaklı yaşadığınız en büyük güçlük
nedir?
137
1 ( ) İşsizlik 2 ( ) Konut 3 ( ) Yeni çevreye uyum
4 ( ) Ulaşım 5 ( ) Kentsel hizmetlerin yetersizliği 6 ( ) Geçim
sıkıntısı 7 ( ) Komşuluk ilişkisi 8 ( ) Hiçbiri 9 ( ) Fikrim
Yok 10 ( ) Başka (Belirtiniz) ……
55- Size kentsel dönüşüm projesinde söz hakkı verilseydi ne gibi katkılarda
bulunurdunuz? (3 seçenek işaretleyiniz)
1( ) Daha az dairesi olan apartmanlar tercih ederdim.
2( ) Daha fazla yeşil alan tercih ederdim.
3( ) Daha fazla sosyal alan (park, piknik alanı, kültür merkezleri, spor
merkezleri vb.)
4( ) Daha geniş ve çok odalı konutlar
5( ) Pazar yeri, dükkan, market gibi alışveriş imkânlarını daha fazla
yapardım.
6( ) Güvenlikli bir site yapardım
7( ) Aynı memleketten olanları bi araya toplardım.
8( ) Eski mahalle ortamının aynısını burada sağlardım. Komşular,
market, bakkal vs.
9( ) Tahliyeyi kent merkezine daha yakın bir yere yapardım.
10( ) Proje yeterli, eklenecek bir şey yok.
11( ) Diğer(Belirtiniz).
12( ) Fikrim yok
56- Sizce Kentsel Dönüşüm Projesinin Kent (İzmir) açısından olumlu etkileri
nelerdir?
1( ) Kent estetiği ve düzenini artırır. 2( )İmar ve tapu sorunlarıçözülür.
3( ) Altyapı sorunları çözülür. 4( )Kaliteli,depremevs
dayanıklı konutlar yapılır.
5( ) Kentsel hizmetler artar 6( ) İzmir daha güvenli hale gelir.
7( ) Fikrim yok 8( ) Hiçbiri 9( ) Diğer
57- Sizce Kentsel Dönüşüm Projesinin Kent (İzmir) açısından olumsuz etkileri
nelerdir?
1( ) Kentsel dönüşümden sonra sosyal alanlar azaldı.
2( )Yeşil alan azaldı, betonlaşmaçoğaldı.
3( )Apartmanlaşmayı arttırıyor. İzmir tektipleşiyor.
4( )Sosyal ilişkileri zayıflatıyor.
5( ) Konut nitelikleri zayıfladı. (Depreme dayanıklılık, konut görüntü
estetiği ve kullanışlılığı)
6( ) Ev alma( Konut edinimi) açısından mali sıkıntılar yaşandı/yaşanıyor.
7( ) Kent estetiği için yapılan mimariler (Şelale, kule, park vb.) kiraları
artırdı. (şehirde genel olarak)
8( ) Sosyal alanlar arttı fakat güvenli değil.
9( ) Değerlerimizi kültürlerimizi sıfırlıyor
10( ) Şehir içi ekonomik tabakalaşmaya neden oluyor.
11( ) İş durumlarını- maddi durumları kötü etkiliyor.
12( ) Fikrim yok
58- Alışverişlerinizi genelde nerelerden yaparsınız?
1( ) Mahalle marketlerinden(Barış gross)
138
2( ) Mahalle pazarından
3( ) Merkezdeki mağaza ve marketlerden ( mahalle dışı)
4( ) Büyük alış-veriş merkezlerinden
5 ( ) Mahalle dışındaki pazardan
6( )İnternetten
7( )Diğer:.....................................
59- Şehir Merkezine ya da şehrindiğer bölgelerine hangi sıklıkta gidersiniz?
1( ) Her gün 2( ) Haftada bir 3( ) Haftada iki- üç 4( ) 15 günde bir
5( ) Ayda bir 6( ) Nadir. Zorunda kalırsam.
60- Oturduğunuz mahalle dışına en son ne zaman çıktınız?
1( )bugün
2( )Dün 7( )Son 3 ay içinde
3( ) Son üç gün içinde 8( )Son 6 ay içinde
4( ) Son bir hafta içinde 9( ) Son bir yıl içinde
5( ) Son 15 gün içinde 10( ) Bir yıldan fazla
6( ) Son bir ay içinde
61- Son bir yılda İzmir’de gezmek amacıyla ziyaret ettiğiniz üç yerin adını söyler
misiniz?
1-____________ 2- ____________ 3- ____________
62- Şehir dışından bir misafiriniz gelse onu İzmir’de nerelere götürürsünüz?
1-____________ 2-____________ 3-
____________
63- Kentsel dönüşümden sonra, oturduğum semtte ailem ve arkadaşlarımla
geçirebileceğim sosyal mekanlar arttı.
1( ) Kesinlikle katılıyorum 2( ) Kısmen katılıyorum
3( ) Kesinlikle katılmıyorum 4( ) Kısmen katılmıyorum 5 ( ) Fikrim Yok
64- Şehir merkezine ya da şehrin diğer bölgelerine daha çok ne amaçla
gidersiniz?
1( ) Alışveriş 2( ) Gezme- Eğlence
3( ) Akraba ziyareti 4( ) Hastane
5( ) Eğitim(üniversite, okul, kurs vb.) 6( ) Kurumsal işler 7( ) İş
65- Aşağıdaki seçeneklerin herhangi birinden bir yıl içinde yardım alıyor musunuz?
1( ) Sosyal yardımlaşma kurumlarından 2( ) Belediye-valilik-bakanlık
3( ) Sivil toplum örgütlerinden 4( ) Akrabalardan
5( )Hemşerilerden 6( ) Almıyorum
7( )Diğer:_________
66- Paraya sıkıştığınız vakitlerde genelde ilk kime başvurursunuz?
1( ) Akrabalarımdan borç alırım 2( ) Komşularımdan borç alırım
3( ) Hemşerilerimden borç alırım 4( ) Banka-Kredi kartına
başvururum
5( ) Diğer:.............................................
67- Kentsel dönüşüm sonrası taşındığınız mahallede akrabanız var mı?
1( ) Fikrim yok 2( )Evet, var 3( )Hayır, yok
68- (Varsa) Akrabalarınızla ne sıklıkta görüşüyorsunuz?
139
1( ) Hiç 2( ) Her gün 3( ) Haftada1-2
4( ) Ayda1-2 5( ) Yılda1-2 6( )Diğer
69- Eski (Kentsel dönüşüm öncesinde yaşadığınız mahallede) yaşadığınız mahallede
akrabalarınız var mıydı?
1( )Fikrim yok 2( )Evet, var 3( )Hayır, yok
70- İzmir’in başka bir semtinde görüştüğünüz aile(ler) var mı?
1( )Evet, var 2( )Hayır, yok
71- (Varsa) Ne sıklıkta görüşüyorsunuz?
1( ) Hiç 2( ) Her gün 3( ) Haftada1-2
4( ) Ayda1-2 5( ) Yılda1-2 6( )Diğer
72- Evinizi değiştirecek olsanız akraba ve hemşehrilerinize yakın olmasını ister misiniz?
Neden?
1( ) Evet ise neden yakın olmak istersiniz (Belirtiniz)? ………
2( ) Hayır ise neden yakın olmak istemezsiniz (Belirtiniz)? …..…..
73- Çocuğunuzu anaokuluna veya kreşe gönderiyor musunuz ya da gönderdiniz mi?
1( ) Evet 2( ) Hayır
74- (Okul çağında çocuğu olana sorulacak) Son bir yılda çocuğunuzun okuldaki
durumuyla ilgili olarak (veli toplantısı gibi sebepler nedeniyle) siz veya eşiniz okula kaç
kez gittiniz?
0( ) Hiç gitmedim 1( ) 1kez 2( ) 2kez
3( ) 3Kez 4( ) 4 ve üstü 6( ) Diğer:..............
75- Boş zamanlarınızı daha çok ne şekilde değerlendiriyorsunuz? (2 seçenek
işaretleyiniz)
1( ) Boş zamanım olmuyor
2( ) Kahveye giderek
3( ) Gazete, kitap, dergi okuyarak
4( ) Komşu ve arkadaşlarla sohbet ederek
5( ) Gezerek
6( ) Spor yaparak
7( ) Evde kendimi meşgul edecek bişeyler bularak
8( ) Sergi, müze, konser aktivitelerini takip edip, onlara katılarak
9( ) TV seyrederek
10( ) İnternette vakit geçirerek
11( ) Diğer (Belirtiniz) …..
76- Sendika/dernek gibi herhangi bir kuruluşa sendikaya veya derneğe üye
misiniz?
1( ) Evet 2( ) Hayır
77- (Evet ise) Aşağıdakilerden hangisine üyesiniz?
1( ) Hemşehri derneği
2( ) Mesleki Dernek
3( ) Dini dernek
4( ) Okul aile birliği
5( ) Siyasi dernek
6( ) Diğer(Belirtiniz)
78- Herhangi bir siyasi partiye üye misiniz?
140
1( ) Evet 2( ) Hayır
79- En son hangi siyasi partiye oy verdiniz? ________________________
80- Eski mahallenizde daha çok hangi konulardan kavga çıkardı?
1 ( ) Çocuklar yüzünden
2 ( ) Hırsızlık ve gasp yüzünden
3 ( ) Aşırı alkol tüketimi ve sarhoşluk yüzünden
4 ( ) Siyasi nedenden
5 ( ) Dedikodu, birbirini çekememe gibi nedenlerden
6 ( ) Futbol ve takım kavgaları
7 ( ) Başka (Belirtiniz) ….….
8 ( ) Çıkmazdı
9 ( ) Fikrim yok
81- Yeni mahallenizde daha çok hangi konulardan kavga çıkardı?
1 ( ) Çocuklar yüzünden
2 ( ) Hırsızlık ve gasp yüzünden
3 ( ) Aşırı alkol tüketimi ve sarhoşluk ya da uyuşturucu yüzünden
4 ( ) Siyasi nedenden
5 ( ) Dedikodu, birbirini çekememe gibi nedenlerden
6 ( ) Futbol ve takım kavgaları
7 ( ) Aile içi geçimsizlik
8( ) Başka (Belirtiniz) ….
9( ) Çıkmaz
10( ) Fikrim yok
82- Kendinizi ve ailenizi gelir ve hayat tarzı açısından hangi sosyal tabakada
görüyorsunuz?
1 ( ) Üst tabaka 2 ( ) Orta tabaka 3( ) Alt
tabaka
83- Maddi durumunuzun yükselmesi halinde başka bir yere taşınmayı düşünür
müsünüz?
1( ) Evet, İzmir’de başka bir semte
2( ) Evet, başka bir şehre
3( ) Hayır
4( ) Memlekete
5( ) Diğer
84- Kentin ileri gelenlerinin (daha zengin ya da daha eğitimli) oturduğu
semtlerde oturmak ister misiniz?
1( ) Evet 2( ) Hayır
85- (Evet ise) Neden
1 ( ) İyi yaşamak bizim de hakkımız
2 ( ) Çocuklarım ve ben zengin insanlarla beraber oluruz
3 ( )Çocuklarım daha iyi eğitim alır
4 ( )O mahallelerde yaşamanın ailem açısından daha avantajlı olacağını
düşünüyorum (Kültürel, ekonomik,sosyal çevre..)
5 ( )O mahallelerde daha yaşanılası yerler. Çünkü aktiviteler, evler,
sosyal imkânlar daha iyidir.
141
6 ( ) Başka( Belirtiniz)…
86- (Hayır ise) Neden?
1 ( ) Onlar bizi küçük görür
2 ( ) Ahlakımız bozulur
3 ( ) Biz onlarla uyum sağlayamayız
4 ( ) Çocukların eğitimi sorun olur
5 ( ) Kendimi oraya ait görmüyorum
6 ( ) Başka (Belirtiniz) ….…
TEŞEKKÜR
EDERİZ…
Kentsel Dönüşüme Uğraması Planlanan Ama Henüz Uğramamış Bölge Olan Gürçeşme
İçin Soru Formu
1- Cinsiyet: 1( ) Erkek 2( ) Kadın
2- Yaşınız ………….
3- Doğum Yeriniz? İlin Adını Belirtiniz …………………….
1 ( ) İl Merkezi 2 ( ) İlçe Merkezi 3 ( ) Köy 4 ( ) Yurt dışı
4- Medeni Durumunuz
1 ( ) Evli 2 ( ) Hiç Evlenmemiş/Bekar
4 ( ) Boşanmış 3 ( ) Eşi Vefat Etmiş/Dul 5 ( ) Ayrı yaşıyor
5- Eğitim Durumunuz
1 ( ) Okur- yazar değil 2 ( ) Okur-yazar
3 ( ) İlkokul 4 ( ) Ortaokul ve Dengi
5 ( ) Lise 6 ( ) Meslek Yük. Okulu
7 ( ) Fakülte Mezunu 8 ( ) Yüksek Lisans Mezunu
9 ( ) Doktora Mezunu
6-(Evliyseniz) Eşinizin Doğum Yeri? İlin Adını Belirtiniz …………………….
1 ( ) İl Merkezi 2 ( ) İlçe Merkezi 3 ( ) Köy 4 ( ) Yurt dışı
7- (Evliyseniz) Eşinizin Eğitim Durumu?
1 ( ) Okur- yazar değil 2 ( ) Okur-yazar
3 ( ) İlkokul 4 ( ) Ortaokul ve Dengi
5 ( ) Lise 6 ( ) Meslek Yük. Okulu
7 ( ) Fakülte Mezunu 8 ( ) Yüksek Lisans Mezunu
9 ( ) Doktora Mezunu
8- Annenizin eğitim durumu nedir?
1 ( ) Okur- yazar değil 2 ( ) Okur-yazar
3 ( ) İlkokul 4 ( ) Ortaokul ve Dengi
5 ( ) Lise 6 ( ) Meslek Yük. Okulu
7 ( ) Fakülte Mezunu 8 ( ) Yüksek Lisans Mezunu
9 ( ) Doktora Mezunu
9- Babanızın eğitim durumu nedir?
1 ( ) Okur- yazar değil 2 ( ) Okur-yazar
3 ( ) İlkokul 4 ( ) Ortaokul ve Dengi
5 ( ) Lise 6 ( ) Meslek Yük. Okulu
7 ( ) Fakülte Mezunu 8 ( ) Yüksek Lisans Mezunu
142
9 ( ) Doktora Mezunu
10- Anne ve Babanızın mesleklerini belirtir misiniz?
Anne mesleği: ........................... Baba mesleği: ...........................
11-Sizce eğitim önemli mi? ( ) Evet ( ) Hayır
12- Kaç çocuğunuz var? 1 ( )Yok 2 ( ) ..........Çocuk
13- Çocuklarınızın eğitim durumu nedir?
14- Sizinle birlikte hanenizde (aynı çatı altında) kaç kişi yaşıyor?
................ Kişi.
15- Bu kişiler neyiniz olur?
16- Kaç kardeşsiniz? (Kendinizle birlikte): ______________
17-Bugünlerde çalışmakta olduğunuz işiniz/mesleğiniz nedir?
___________________________
18- Kentsel dönüşüm sonrası iş durumunuzla ilgili planlarınız nelerdir? Etkileneceğini
düşünüyor musunuz ?
1( ) Emekliyim, etkilemez
2( )Değişmez, aynı işime devam ederim.
3( )Kötü etkilenir, işsiz kalırım
4( )Planım yok, taşındıktan sonra duruma göre değerlendireceğiz.
19- Hanenizde kaç kişi gelir getirici bir işte çalışıyor?(Belirtiniz)
20- Aylık geliriniz ne kadar?
21- Hanenize giren aylık gelir ne kadar?
22-Ailenizin meslek gelirleri dışında herhangi bir yan geliri var mı?
1( ) Evet 2( )Hayır
23- Evetse bu yan gelirin kaynağı nedir?
1( ) Kira geliri (Ev-Dükkan gibi)
2( ) Memleketten tarımsal ürün geliri
3( ) Ek işler yapıyoruz (Ne gibi belirtiniz)
4( ) Yaşlı Bakım Maaşı
5( ) Nafaka
6 ( ) Burs ya da Öğrenim kredisi
7 ( ) Diğer
24- Herhangi bir Sosyal Güvenlik Sigortanız var mı? Varsa hangisi?
1 ( ) Yok 2 ( ) SSK
3 ( ) Emekli Sandığı 4 ( ) Bağ-Kur
5 ( ) Bireysel Emeklilik Sigortası 6 () Diğer:
25- Bu semtte (Gürçeşmede) ne zamandır yaşıyorsunuz?
_______________ tarihinde/yılında
27- Kaç yıldır İzmir’de oturuyorsunuz? _______________ yıl
26-İzmir’e gelmeden önce nerede yaşıyordunuz ?
1( ) Köy 2( ) İlçe 3( ) İl
27- (Bu kente başka bir yerden göç ederek geldiyseniz) Kente göç etmeden
önceki işiniz/mesleğinizi belirtiniz.
_______________
28- Kente göç etmenizin en önemli nedeni nedir?
1( ) Güvenlik nedeniyle 2( ) Çocukların eğitimi için
143
3( ) Daha iyi iş imkânı için 4( ) Kentin imkânlarından
yararlanmak için
5( ) Evlilik nedeniyle, eşimin yanında geldim 6( ) Diğer (Belirtiniz)
29- Kente gelmeden önce bu kentte tanıdığınız biri var mıydı?
1 ( ) Evet 2()Hayır
30- (Evetse) Bu tanıdıklarınız neyiniz olurdu?
1 ( ) Akraba 2 ( ) Hemşehri 3 ( ) Komşu
4( )Arkadaş 5 ( ) Diğer
31- Tanıdıklarınızın kente yerleşmenizde nasıl bir yardımı oldu?
1( ) İş bulma 2( )Konut-kalacak yer 3( )Çevre edinimi
4( ) İzmir’e gelmemize onlar neden oldu 5 ( ) Olmadı
32-Kentte yaşamak için tanıdıklarının olması önemli mi? 1 ( ) Evet 2 ( )
Hayır
33- Bu kente geldiğinizde yaşadığınız en önemli güçlükler neler olmuştu?
1 ( )iş bulma-işsizlik 2( ) Konut
3( ) Çevre edinmek 4( ) Büyük şehrin kalabalığına alışmak
5( ) Güvensizlik-korku 6( )Diğer
34- Sizce bir kentte rahat yaşamanın en önemli şartları nelerdir? (En fazla iki
tane işaretleyiniz)
1( ) Tanıdık olması 2( ) Herhangi bir siyasi parti üyesi olmak
3( ) İşin ya da mesleğin olması 4( ) Eğitimli olmak
5( ) Birikmiş para olması 6( ) Diğer_______________
35-Siz bu sayılanların hangilerine sahiptiniz?
1( ) Tanıdığım var
2( ) Dernek ya da siyasi parti üyesiyim
3( ) İşim ya da mesleğim var
4( ) Eğitimliyim
5( ) Birikmiş param vardı
6( ) Hiçbirisi
7( ) Diğer
36- Sizce “Kentli” kimdir?
1( ) Kentte oturan herkes
2( ) Kentte doğmuş kişiler
3( )Geçimini kentte sağlayanlar
4( ) Gecekonduda oturmayanlar
5( ) Eğitim görmüş kişiler
6( ) Temiz giyinen, güzel konuşan kişiler
7( ) Sürekli bir işi olan kişiler
8( ) Gece gündüz çalışan, işkolik kişiler
9( ) Birikmiş parası olan kişiler
10 ( ) Gerektiğinde yararlanabileceği etkin kişilerin bulunduğu bir sosyal
çevresi olan kişiler (çok çevresi olan kişiler)
11( ) Başka (Belirtiniz)
37- Kendinizi kentli olarak görüyor musunuz?
1( ) Evet 2( ) Hayır 3( ) Kısmen
144
38-Şu an oturduğunuz eve sahiplik durumunuz nedir?
1 ( ) Ev sahibiyim 2 ( ) Kiracıyım
39-(Kiracı iseniz) Kira bedeliniz nedir? __________ tl
40-Kentsel dönüşümden sonra taşınacak mısınız?
1 ( )Taşınmak istemem, zorunda kalmadıkça taşınmam
2( )Bu beldeden bir ev verirlerse burada kalırım.
3( )Bu mahallede kiralar yüksek olursa yakınlarda bir yere taşınırım
4( )Yeni evler pahalı olursa bütçeme uygun bir yere taşınırım. Yakınmış,
uzakmış fark etmez
5( )Diğer
41-Tahliye edilme olayına nasıl bakıyorsunuz? Nedenini Belirtiniz.
1 ( ) Olumlu ……… Nedeni: 2 ( ) Olumsuz …… Nedeni:
42- Eski oturduğu konut tipi
1 ( ) müstakil 2 ( ) iki ya da üç katlı ev
43-Taşındıktan sonra ki mahallenize uyum sağlayabileceğinizi düşünüyor
musunuz?
1 ( ) Evet 2 ( ) Hayır 3( ) Kararsızım
44-Uyum sağlayabileceğinizi düşünüyorsanız nedeni nedir?
45-Uyum sağlayamayacağınızı düşünüyorsanız nedeni nedir?
46-Bugünkü oturduğu konut tipi nedir?
1( ) müstakil 2 ( ) Apartman Dairesi 3 ( )İki ya da
üç katlı ev
47-(Müstakil evde oturanlar için) Apartman dairesine taşınmak ister misiniz?
1( ) evet ise neden___________ 2 ( ) hayır ise neden _________
48- Şimdiki mahallenizde komşularla görüşme sıklığınız nedir?
1( ) Her gün 2( ) Haftada bir 3( ) Haftada iki- üç
4( ) 15 günde bir 5( ) Ayda bir 6( ) Çok seyrek
49- Size göre yaşadığınız konutun en önemli üç sorunu nedir?
1( ) Komşuluk ilişkileri zayıf
2( ) Mahallede komşular arasında gürültü
3( ) Suç oranı yüksek (hırsızlık gasp madde satışı bağımlılığı vb)
4( ) Ulaşım genel olarak zor
5( ) Okulunun eğitimi kötü
6( ) Kent imkânlarına uzak
7( ) Güvenlik seviyesi düşük
8( ) Konutlar fiziksel ve yapı olarak kalitesiz
9( ) Evler küçük, odalar dar
10( ) Yetişkinler için sosyal faaliyet imkânı yok
11( ) Isınma problemi var/ sobalı
12( ) Bu mahalle bir kentin sahip olması gereken hiçbir imkâna sahip
değil
13( ) Yeşil alan yok
14 ( ) Diğer
50- Size göre yaşadığınız konutun en önemli 3 avantajı nedir?
1( )Akrabalarım var
145
2( ) Kiralar ucuz, evler uygun ve merkezi
3( )Ulaşım kolay
4( ) Komşuluk ilişkileri iyi, yakın, samimi
5( )Evler yeterince büyük, odalar birbirinden bağımsız ve düzenli
6( )Hiçbirisi
7( ) Okulun eğitimi iyi
8( ) yetişkinler için kurs imkânları var
9( ) Gençlerin yararlanabileceği tesisler mevcut
10( ) Yürüyüş-koşu-bisiklet alanı var
11( ) Şehrin tüm imkânlarına mahallemde sahibim
12( ) Güvenli bir mahalle
13( ) Hiçbir avantajı yok
14( )Diğer
51-Kentsel dönüşümün bu beğenmediğiniz yanlara çözüm üreteceğini,
beğendiğiniz yanları çoğaltacağı düşünüyor musunuz?
1 ( ) Evet 2( ) Hayır 3 ( ) Fikrim Yok
52- Şu an oturduğunuz konutunuzdan memnun musunuz?
1 ( ) kesinlikle evet 2( ) kısmen memnunum
3( ) kısmen memnun değilim 4( ) memnun değilim
53-Siz Kentin (İzmir’in) en çok hangi imkânlarının olmasını beğeniyorsunuz?
1 ( ) Kaliteli eğitim veren okullar var
2( ) Kreş ve anaokulu gibi imkânlar var ya da bu imkânlara yakın
3( ) Kurslar düzenleniyor
4( ) Geziler düzenleniyor
5( ) Konserler düzenleniyor
6( ) Kalabalık, sosyal ilişkiler kuvvetli
7( ) Eğitimli ve kültürlü bir kesim var ve onların yakınında olmak benim
ve ailem açısından iyi
8( ) Hastane, park, kütüphane gibi imkânları var
9( ) İş imkânları iyi ve çok çeşitli
54-Siz bu imkânların hangisinden faydalanıyorsunuz?
1( ) Okuldan (çocuklarım faydalanıyor)
2( ) Kreş ve anaokulundan (çocuklarım faydalanıyor)
3( ) Kurslardan
4( ) Gezilerden
5( ) Konserlerden
6( ) Sosyal çevrem çok geniş, ilçe de ya da köyde yaşasaydım bu kadar
olmazdı.
7( ) Eğitimli ve kültürlü insanlar arkadaşım
8( ) Eğitimli ve kültürlü insanlar arkadaşım olmasa bile onların şehirde
mahallede var olmasından mutluluk duyuyorum
9( ) Hastane, park, kütüphane gibi imkânlardan faydalanıyorum
(çocuklarım faydalanıyor)
10( ) İş imkânlarından faydalanıyorum
55-Bu imkânlar yaşadığınız mahallenizde var mı?
146
1 ( ) Evet 2( ) Hayır 3 ( ) Kısmen
56-(Taşınacaksanız) Taşınacağınız mahallede bu imkânlarını olup olmamasını
kriter olarak gözetecek misiniz?
1 ( ) Evet 2( ) Hayır
57-Hayır ise neden
1 ( ) Maddiyat önemli, nereye bütçem yeterse
2 ( ) Nerde iş bulursam
3 ( ) Tanıdıklarımın, akrabalarımın yanına taşınırım
58-Konser, müze, sergi, spor, yurtiçi ve yurt dışı kültürel gezi gibi karşılığında
belli paralar verilerek yapılan etkinliklere ne sıklıkla katılıyorsunuz?
1( ) Haftada bir
2( ) Ayda bir
3( ) Yılda bir
4( ) Yılda iki - üç
5( ) Hayatımda bir iki kez katıldım
6( ) Hayatımda hiç Katılmadım
59- (Hiç Katılmayanlar ya da hayatlarında iki üç kez katılanlar için) Bunun
nedeni nedir?
1( ) O tür etkinliklerden hoşlanmıyorum, gitmeyi tercih etmiyorum
2( ) O tür etkinlikler için vakit ayıramıyorum, vaktim olsa giderim
3( ) O tür etkinlikler için para ayıramıyorum, param olsa giderim
4( ) Diğer …. Açıklayınız…….
60- Sizce kentsel dönüşüm nedir? Ne anlıyorsunuz ve bu konuda ne
biliyorsunuz? Açıklayınız.
61- Kentsel Dönüşümden beklentileriniz nelerdir?
62- Şu an için yaşadığınız en büyük güçlük nedir?
1 ( ) İşsizlik
2 ( ) Konut
3( ) Ulaşım
4( ) Kentsel hizmetlerin yetersizliği
5( ) Geçim sıkıntısı
6( ) Hiçbiri
7( ) Başka (Belirtiniz) ……
63-Kentsel dönüşümle beraber bunların hangisine çözüm bulacağınızı
düşünüyorsunuz?
1( ) İşsizlik
2 ( ) Konut
3 ( ) Ulaşım
4 ( ) Kentsel hizmetlerin yetersizliği
5 ( ) Geçim sıkıntısı
6 ( ) Hiçbiri
7 ( ) Başka (Belirtiniz) ……
64- Size kentsel dönüşüm projesinde söz hakkı verilseydi ne gibi katkılarda
bulunurdunuz? (3 seçenek işaretleyiniz)
1( ) Daha az dairesi olan apartmanlar tercih ederdim.
2( ) Daha fazla yeşil alan tercih ederdim.
147
3( ) Daha fazla sosyal alan (park, piknik alanı, kültür merkezleri, spor
merkezleri vb.)
4( ) Daha geniş̧ ve çok odalı konutlar
5( )Pazar yeri, dükkan, market gibi alışveriş imkânlarını daha fazla
yapardım.
6( ) Güvenlikli bir site yapardım
7( ) Aynı memleketten olanları bi araya toplardım.
8( ) Mahalle ortamının aynısını oraya da sağlarım. Komşular, market,
bakkal vs.
9( ) Fikrim yok
10( ) Diğer(Belirtiniz).
65- Sizce Kentsel Dönüşüm Projesinin Kent (İzmir) açısından olumlu etkileri
nelerdir?
1( ) Kent estetiği ve düzenini artırır.
2( ) İmar ve tapu sorunları çözülür.
3( ) Altyapı sorunları çözülür.
4( ) Kaliteli, depreme vs. dayanıklı konutlar yapılır.
5( ) Kentsel hizmetler artar
6( ) İzmir daha güvenli hale gelir.
7( ) Fikrim yok
8( ) Hiçbiri
9( ) Diğer
66- Sizce Kentsel Dönüşüm Projesinin Kent (İzmir) açısından olumsuz etkileri
nelerdir?
1( ) Kentsel dönüşümden sonra sosyal alanlar azaldı.
2( )Yeşil alan azaldı, betonlaşmaçoğaldı.
3( ) Apartmanlaşmayı arttırıyor. İzmir tektipleşiyor.
4( ) Sosyal ilişkileri zayıflatıyor.
5( ) Konut nitelikleri zayıfladı. (Depreme dayanıklılık, konut görüntü
estetiği ve kullanışlılığı)
6( ) Ev alma( Konut edinimi) açısından mali sıkıntılar yaşandı/yaşanıyor.
7( ) Kent estetiği için yapılan mimariler (Şelale, kule, park vb.) kiraları
artırdı. (şehirde genel olarak)
8( ) Sosyal alanlar arttı fakat güvenli değil.
9( ) Değerlerimizi kültürlerimizi sıfırlıyor
10( ) Şehir içi ekonomik tabakalaşmaya neden oluyor.
11( ) İş durumlarını- maddi durumları kötü etkiliyor.
12( ) Fikrim yok
67- Oturduğunuz mahalle dışına en son ne zaman çıktınız?
( ) Her gün çıkarım
( ) Son bir gün ( )Son 3 ay
( ) Son üç gün ( )Son 6 ay
( ) Son bir hafta ( ) Son bir yıl
( ) Son 15 gün ( ) Bir yıldan fazla
( ) Son bir ay
148
68- Son bir yılda İzmir’de gezmek amacıyla ziyaret ettiğiniz üç yerin adını söyler
misiniz?
1- ……………… 2- ……………… 3- ……………….
69- Şehir dışından bir misafiriniz gelse onu İzmir’de nerelere götürürsünüz?
1- ……………… 2- ……………… 3- ……………….
70- Kentsel dönüşümden sonra, oturduğum semtte ailem ve arkadaşlarımla
geçirebileceğim sosyal mekanlar arttı.
1( ) Kesinlikle katılıyorum
2( ) Kısmen katılıyorum
3( ) Kesinlikle katılmıyorum
4( ) Kısmen katılmıyorum
5 ( ) Fikrim Yok
71- Şehir merkezine ya da şehrin diğer bölgelerine daha çok ne amaçla
gidersiniz?
1( ) Alışveriş
2( ) Gezme- Eğlence
3( ) Akraba ziyareti
4( ) Hastane
5( ) Eğitim(üniversite, okul, kurs vb)
6( ) Kurumsal işler
7( ) İş
72- Aşağıdaki seçeneklerin herhangi birinden bir yıl içinde yardım alıyor musunuz?
1( ) Sosyal yardımlaşma kurumlarından
2( ) Belediye-valilik-bakanlık
3( ) Sivil toplum örgütlerinden
4( ) Akrabalardan
5( )Hemşerilerden
6( ) Almıyorum
7( )Diğer:_________
73- Paraya sıkıştığınız vakitlerde genelde ilk kime başvurursunuz?
1( ) Akrabalarımdan borç alırım
2( ) Komşularımdan borç alırım
3( ) Hemşerilerimden borç alırım
4( ) Banka-Kredi kartına başvururum
5( ) Diğer:.............................................
74- Bu mahallede akrabanız var mı?
1( ) Fikrim yok 2( )Evet, var 3( )Hayır, yok
75- (Varsa) Akrabalarınızla ne sıklıkta görüşüyorsunuz?
1( ) Hiç 2( ) Her gün 3( ) Haftada1-2
4( ) Ayda1-2 5( ) Yılda1-2 6( )Diğer
76- İzmir’in başka bir semtinde görüştüğünüz aile(ler) var mı?
1( )Evet, var 2( )Hayır, yok
77- (Varsa) Ne sıklıkta görüşüyorsunuz?
1( ) Hiç 2( ) Her gün 3( ) Haftada1-2
4( ) Ayda1-2 5( ) Yılda1-2 6( )Diğer
149
78- Evinizi değiştirecek olsanız akraba ve hemşehrilerinize yakın olmasını ister misiniz?
Neden?
1( ) Evet ise neden yakın olmak istersiniz (Belirtiniz)? ………
2( ) Hayır ise neden yakın olmak istemezsiniz (Belirtiniz)? …..…..
79- Çocuğunuzu anaokuluna veya kreşe gönderiyor musunuz ya da gönderdiniz mi?
1( ) Evet 2( ) Hayır
80- (Okul çağında çocuğu olana sorulacak) Son bir yılda çocuğunuzun okuldaki
durumuyla ilgili olarak (veli toplantısı gibi sebepler nedeniyle) siz veya eşiniz okula kaç
kez gittiniz?
0( ) Hiç gitmedim 1( ) 1kez 2( ) 2kez
3( ) 3Kez 4( ) 4 ve üstü 6( ) Diğer:..............
81- Boş zamanlarınızı daha çok ne şekilde değerlendiriyorsunuz? (2 seçenek
işaretleyiniz)
1( ) Boş zamanım olmuyor
2( ) Kahveye giderek
3( ) Gazete, kitap, dergi okuyarak
4( ) Komşu ve arkadaşlarla sohbet ederek
5( ) Gezerek
6( ) Spor yaparak
7( ) Evde kendimi meşgul edecek bişeyler bularak
8( ) Sergi, müze, konser aktivitelerini takip edip, onlara katılarak
9( ) TV seyrederek
10( ) İnternette vakit geçirerek
11( ) Diğer (Belirtiniz) …..
82- Sendika/dernek gibi herhangi bir kuruluşa sendikaya veya derneğe üye
misiniz?
1( ) Evet 2( ) Hayır
83- (Evet ise) Aşağıdakilerden hangisine üyesiniz?
1( ) Hemşehri derneği
2( ) Mesleki Dernek
3( ) Dini dernek
4( ) Okul aile birliği
5( ) Siyasi dernek
6( ) Diğer(Belirtiniz)
84- Herhangi bir siyasi partiye üye misiniz?
1( ) Evet 2( ) Hayır
85- En son hangi siyasi partiye oy verdiniz? ________________________
86- Mahallenizde daha çok hangi konulardan kavga çıkar?
1 ( ) Çocuklar yüzünden
2 ( ) Hırsızlık ve gasp yüzünden
3 ( ) Aşırı alkol tüketimi ve sarhoşluk yüzünden
4 ( ) Siyasi nedenden
5 ( ) Dedikodu, birbirini çekememe gibi nedenlerden
6 ( ) Futbol ve takım kavgaları
7 ( ) Başka (Belirtiniz) ….….
150
8 ( ) Çıkmazdı
9 ( ) Fikrim yok
87- Kendinizi ve ailenizi gelir ve hayat tarzı açısından hangi sosyal tabakada
görüyorsunuz?
1 ( ) Üst tabaka 2 ( ) Orta tabaka 3( ) Alt tabak:
88- Kentin ileri gelenlerinin (daha zengin ya da daha eğitimli) oturduğu
semtlerde oturmak ister misiniz?
1( ) Evet 2( ) Hayır
89- (Evet ise) Neden
1 ( ) İyi yaşamak bizim de hakkımız
2 ( ) Çocuklarım ve ben zengin insanlarla beraber oluruz
3 ( ) Çocuklarım daha iyi eğitim alır
4 ( ) O mahallelerde yaşamanın ailem açısından daha avantajlı olacağını
düşünüyorum (Kültürel, ekonomik, sosyal çevre..)
5 ( ) O mahallelerde daha yaşanılası yerler. Çünkü aktiviteler, evler,
sosyal imkânlar daha iyidir.
6 ( ) Başka( Belirtiniz)…
90- (Hayır ise) Neden?
1 ( ) Onlar bizi küçük görür
2 ( ) Ahlakımız bozulur
3 ( ) Biz onlarla uyum sağlayamayız
4 ( ) Çocukların eğitimi sorun olur
5 ( ) Kendimi oraya ait görmüyorum
6 ( ) Başka (Belirtiniz) ….
.
151
EK 2: Özgeçmiş
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler:
Adı ve Soyadı : Gülsüm AKSOY
Doğum Yeri ve Yılı : İzmir/Konak - 19.08.1993
Medeni Hali : Bekar
Eğitim Durumu:
Lisans Öğrenimi :Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-
Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü
Yüksek Lisans Öğrenimi : Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı
Yabancı Dil(ler) ve Düzeyi:
İngilizce- 67,50(YÖK-DİL)
