Teacher's handbook - tourism

ДЭЛХИЙН БАЙГАЛЬ ХАМГААЛАХ САН (WWF) ТООНЫ ХЭЛЭЭР

+5,000Дэлхий дахинаа 5000 гаруй х¿нДэлхийн байгаль хамгаалах сан(WWF)-д ажиллаж байна.

1961 онд байгуулагдав.+100Дэлхийн 5 тивийн 100 гаруй оронд бий.

+5 саяБиднийг таван сая гаруй х¿н дэмждэг.

1961

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ

ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍÀÑÓÓÄËÛÃ ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÊÈÐÐÈÊÞËÈÌÄ

ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ

ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛÃ ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÊÈÐÐÈÊÞËÈÌÄ ÒÓÑÃÀÍ

ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ

(ÅÁÑ-èéí IV áà VIII àíãèéí ò¿âøèíä “Ýêî àÿëàë æóóë÷ëàë” ñýäâèéí æèøýýí äýýð)

Óëààíáààòàð 2011 îí

Áîëîâñðóóëñàí áàã:

Á.ÁàòöýöýãÌÓÈÑ-ÌÄÑÑÒ-èéí àðãà ç¿é÷Ì.Áààñàíõ¿¿ÌÓÈÑ-ÌÄÑÑÒ-èéí ìàãèñòð

Ðåäàêòîð:Á.ÁàòöýöýãÌÓÈÑ-ÌÄÑÑÒ-èéí àðãà ç¿é÷Ã.ÑýëýíãýÄÁÕÑ-í ÌÕÃ-ûí áîëîâñðîë õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí

Çóðàà÷:Á.Áàòõèøèã Õàâòàñíû çóðãèéã:Á.Ìºíõ÷óëóóíÁ.ÃàíõóÿãÄ.ªñºõæàðãàë

Õýâëýëèéí ýõèéã áýëòãýñýí:Ö.Îþóíò¿ëõ¿¿ð

“ÀÄÌÎÍ” ÕÕÊ-ä õýâëýâ.

ªÌÍªÕ ¯Ã

Õýíòèé àéìàã íü ýçýí ×èíãèñ õààíû òºðñºí íóòàã òºäèéã¿é áàéãàëèéí îé, õýýð, ãîâü õîñîëñîí óóë óñ òýãø, àí àìüòàí, æèã¿¿ðòýí øóâóó, àäóó ìàë èäýýøèí áàéäàã ãîë, ãîðõè, ðàøààí, áóëàã îëîíòîé àÿëàë æóóë÷ëàëûí áàéãàëèéí áîëîí ò¿¿õèéí äóðñãàëò ãàçðààð àðâèí áàÿëàã íóòàã ó÷ðààñ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òóñ àéìãèéã çîðèõ äîòîîä, ãàäààäûí æóóë÷äûí òîî íýìýãäñýýð áàéíà. Òèéìýýñ òóñ íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóëãàìäàæ áóé àñóóäëûã øèéäâýðëýõäýý ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ çàìààð íèéãýìä ýåðýã ººð÷ëºëò¿¿äèéã àâ÷ðàõàä ÷èãë¿¿ëýí àÿëàë æóóë÷ëàëûã õàðèóöëàãàòàé õºãæ¿¿ëýõ õýðýãòýé áàéíà.Ýêî àÿëàë æóóë÷ëàë íü áàéãàëèéã òàíèí ìýäýõ, õàéðëàí õàìãààëàõ, óíàãàí òºðõººð íü õàäãàëàõ, àí àìüòíû àìüäðàõ îð÷èíã õàìãààëàõ áîëîìæèéã îëãîäîã òºäèéã¿é áàéãàëèéí áàÿëãèéã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ, îðîí íóòãèéí àðä ò¿ìíèé ñî¸ë, àõóé àìüäðàë çàí çàíøèëòàé òàíèëöàõ, îðîí íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîîòîéãîîð ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã äýìæèõ, èðãýäèéí àìüæèðãààã äýýøë¿¿ëýõýä èõýýõýí ÷óõàë ¿¿ðýãòýé àÿëàë æóóë÷ëàëûí òºðºë þì. Áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé ýíýõ¿¿ àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ íü èðãýäèéí ýêîëîãèéí áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ, áàéãàëü, îðîí íóòãàà õàéðëàí õàìãààëàõ õàíäëàãûã õºãæ¿¿ëýõ, õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãààã òàñëàí çîãñîîõîä îëîí íèéòèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ, ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàäãàëàõàä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãààíä æóóë÷äûã òàòàí îðîëöóóëàõàä ÷óõàë ò¿ëõýö áîëäîã. Èéìä àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõýä ýíý ÷èãëýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã òºâ, îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãà áîëîí íóòãèéí èðãýäèéí õàìòûí àæèëëàãàà ÷óõàë íºëººòýé.

Ãóðàâ äàõü óäààãèéí ñóðãàëòàä çîðèóëñàí ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãàä áèä ýêî àÿëàë æóóë÷ëàëûí àñóóäëûã ÅÁÑ-èéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðò õýðõýí òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõ òàëààð áàãà áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä èðãýíøèë, ñóóðü áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä òºñºëò àæèë õè÷ýýëèéí æèøýýí äýýð áîëîâñðóóëàí òà á¿õýíä õ¿ðãýæ áàéíà.

Îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëûã õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà çàì

4

ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ ÕÝÑÝÃ

Áàãø íàðò çîðèóëñàí ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà

5

Ñýäýâ:Îðîí íóòãèéíõàà áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçðààð àÿëàõ áýëòãýëýý áàçààöãààÿ (80 ìèí)

Çîðèëãî:Òîãëîîìûí àðãà õýðýãëýí ñóðàëöàã÷äûí áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ ñýäýë òýì¿¿ëëèéã íýìýãä¿¿ëýõ

Õè÷ýýëèéí ÿâö:

Õè÷ýýëèéí ýëåìåíò(õóãàöàà)

• Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààÀñóóëòûí áîëîìæèò õóâèëáàð◊

• Ñóðàëöàã÷èéí ¿éë àæèëëàãààÕàðèóëòûí áîëîìæèò õóâèëáàð◊

Øèéäâýðëýõ àñóóäàë ¹1.

(5 ìèí)

Òà íàð Õýíòèé àéìãèéíõàà áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçðóóäààð àÿëàæ áàéñàí óó?

◊ Òèéì¯ã¿é

◊◊

Õýðâýý àÿëàæ áàéñàí áîë õààãóóð ÿâæ, þó ¿çýæ õàðñàí áý?Õýðâýý îðîí íóòãèéíõàà ¿çýñãýëýíò ãàçðààð àÿëàõ àÿëàë çîõèîí áàéãóóëâàë òà íàð õààøàà ÿâàõûã õ¿ñ÷ áàéíà âý?

◊

◊

Ñóðàëöàã÷èä ººðñäèéí õàðèóëòûã äýâòýðòýý òýìäýãëýí áè÷íý.

•

Àñóóäëàà øèéäâýðëýõ

(35 ìèí)

• Ñóðàëöàã÷äûã 5 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé õýä õýäýí áàãóóäàä õóâààíà.

Áàãèéí ãèø¿¿ä ººðèéíõºº àÿëàæ áàéñàí ãàçðûíõàà òóõàé õîîðîíäîî ÿðèëöàíàÑóðàëöàã÷ á¿ð àÿëàõûã õ¿ñ÷ áóé 3 ãàçðûíõàà òàëààð òóñ òóñàä íü æèæèã öààñàí äýýð òàéëáàðëàí áè÷íý.

•

•

• Ñóðàëöàã÷äûí àÿëàõûã õ¿ñ÷ áóé ãàçðóóäûã íýðë¿¿ëýí öààñàí äýýð áè÷íý.

• Öààñíóóäûã àíãèéí õàíûã òîéðóóëàí òîäîðõîé çàéòàéãààð áàéðëóóëíà.

Ñóðàëöàã÷èä àÿëàõûã õ¿ñ÷ áóé ãàçðûíõàà òóõàé ìýäýýëëèéã öààñíû ºìíº áàéðëóóëñàí õàéðöàã ðóó õèéíý.

•


6

• Ñóðàëöàã÷äûí ñàíàëûí òîîã õàðãàëçàí ¿çýýä õàìãèéí èõ ñàíàë àâñíààñ ýõëýí ýìõëýí õàìòðàí ÿðèëöààä àÿëàëûí ìàðøðóòàà ñîíãîõ äààëãàâàð ºãíº.

Àÿëàëûí ìàðøðóòàà ñîíãîíî.

•

• Àÿëàëûí ìàðøðóòàä þó ¿çýæ ñîíèðõîõ ãýæ áàéãàà íü òîäîðõîé áîëñíû äàðàà ñóðàëöàã÷äûã õýä õýäýí áàãóóäàä õóâààíà.

• Àÿëàëûí ÿâöàä ÿìàð äààëãàâàð ã¿éöýòãýõèéã òàíèëöóóëíà.

Áàã á¿ð àÿëàëûí íýã ãàçðûã ñîíãîí àâ÷ òóõàéí ãàçðûí òàëààðõ ñîíèðõîëòîé ìýäýýëýë, ¿ëãýð äîìîã, õóó÷ ÿðèà áîëîí ò¿¿õèéí òàëààð áóñäàäàà òàíèëöóóëàõ ìýäýýëýë öóãëóóëæ áîëîâñðóóëààä, àÿëàëûí ÿâöàä òàéëáàðëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.

•


(5 ìèí)

ßâãàí àÿëàëààð ÿâàõàä áàãààðàà áîëîí áèå õ¿í ººðºº ÿìàð áýëòãýëèéã õàíãàõ õýðýãòýé âý?

◊


(35 ìèí)

• Ñóðàëöàã÷äûí áîëîí áàãèéí ÿìàð áýëòãýë õàíãàõààð òºëºâëºæ áàéãààã ñîíñîæ, øààðäëàãàòàé áîë íýìýëò çºâëºãºº ºãíº.

Ñóðàëöàã÷ á¿ð ººðèéí àÿëàëä õýðýãòýé ç¿éëñèéã æàãñààí áè÷íý. Æèøýý íü:Öàã àãààðûí ìýäýý ñîíñîæ áèåäýý ýâòýéõýí, õºäºëãººíä ñààä áîëîõã¿é õóâöàñ ºìñºõÃ¿éæ õàðàéõàä õºíãºí, íàìõàí óëòàé ãóòàë ºìñºõÕýýð ñóóæ õýðýãëýõ àâñààðõàí îëáîã àâàõÍàð ñàëõè, áîðîî øîðîîíîîñ õàìãààëàõ ìàëãàé õóâöàñ àâàõªºðèéí áîëîí áóñäûí õàÿñàí õîãèéã õèéõ ãÿëãàð óóò, áýýëèé àâàõÇàìä ìóóäàæ, õîðäëîãî ºã÷ áîëîõ àÿíû õ¿íñíýýñ òàòãàëçàõ

•

◊

◊

◊

◊

◊

◊


7

Àÿëàëä õýðýã áîëîõã¿é ç¿éëñèéã ¿¿ðãýâ÷èíäýý õèéõã¿é áàéõÀæèãëàëò òýìäýãëýë õºòëºõ äýâòýð, áàë àâàõÀÿëàëûí õºãæèëòýé àãøèíã õàäãàëàí ¿ëäýýõ ôîòî àïïàðàòàà àâàõÀÿëàëä ¿íýòýé ýä ýäëýë àâ÷ ÿâàõã¿é áàéõ...Áàãààðàà õàìòàð÷ àÿëàëä õýðýãëýãäýõ ç¿éëñýý òîäðóóëàí, õýí þóã õàðèóöàí àâ÷ðàõ òàëààð õóâèàðëàëò õèéíý.

◊

◊

◊

◊

•

Çºâëºìæ • Ñóðàëöàã÷äûí ñîíãîñîí ãàçðóóäûí òàëààðõ íýìýëò ìýäýýëëèéã áàãø òà áèå äààí ñóäëààðàé. Ìºí òóõàéí îðîí íóòãàà ñàéí ìýääýã õ¿íèéã àÿëàëûíõàà õºòº÷ººð ñîíãîæ àâ÷ ÿâæ áîëíî.

• Ýíýõ¿¿ àÿëàë íü òàíõèìààñ ãàäóóðõ ñóðãàëòûí íýã òºðºë ó÷èð ñóðãàëòûã òîãëîîìûí õýëáýðòýé õîñëîí ÿâóóëáàë ñóðàëöàã÷äûí ñàíàë ñàíàà÷ëàãà, èäýâõèéã ñýðãýýõ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.

• Àÿëàëàà óëàì ñîíèðõîëòîé, õºãæèëòýé áîëãîõûí òóëä çàìäàà äàðààõ 5 äàñãàëûã õèéëãýõèéã çºâëºæ áàéíà. Ýäãýýð äàñãàë íü ñóðàëöàã÷äàä áàéãàëèéí òàëààð ÿìàð íýãýí ç¿éë ìýäýæ àâàõ, áàéãàëü äýëõèéãýý õàéðëàí õàìãààëàõ ñýäýë òýì¿¿ëëèéã íýìýãä¿¿ëýõ, áèå áèåòýéãýý ÷ºëººòýé õàìòðàí àæèëëàõ, õîîðîíäîî õºãæèëäºí òîãëîæ òààøààë àâàõ çýðýã îëîí äàâóó òàëòàé áîëíî.

• Ýäãýýð äàñãàëóóäûã çààâàë äàðààëëààð íü á¿ãäèéã õèéëãýõ àëáàã¿é. Õàìãèéí ÷óõàë íü ÿìàð ãàçðààð, ÿìàð õóãàöààòàé àÿëàë çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà âý ãýäãýýñ õàìààðààä ñîíãîëò õèéí õýðýãëýæ áîëíî.

• Àÿëàëä ãàðàõûí ºìíº ñîíãîæ àâñàí äàñãàëóóäûã ÿâóóëàõàä õýðýãëýãäýõ ìàòåðèàëóóäàà óðüä÷èëàí áýëòãýñýí áàéíà.

• Àÿëàëàà ýõëýõèéí ºìíº ñóðàëöàã÷ íýã á¿ðèéí áîëîí áàãèéí áýëòãýëèéã øàëãààðàé.


8

ÇîðèëãîÕ¿íèé áóðóóòàé ¿éë àæèëëàãààã òàñëàí çîãñîîõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õîð õîëáîãäëûã îéëãóóëàõ

Õýðýãëýãäýõ ìàòåðèàë

Ñàìáàðûí öààñ, ñàìáàðûí öààñûã òîãòîîí áàéðëóóëàõ õºíãºí õàâòàí, ñàìáàðûí ¿çýã, õóãàöàà õýìæèã÷ áàãàæ

¯ðãýëæëýõ õóãàöàà 40 ìèíóò

Çîõèîí áàéãóóëàëò

Òýãøõýí áóò ñººãã¿é òàëáàé õàéæ îëíî. Ñàìáàðûí öààñ áàéðëóóëàõ ñóóðèí äýýðýý öààñàà òîãòîîæ áàéðëóóëíà.Ñàìáàðûí ¿çýã áîëîí õóãàöàà õýìæèã÷ áàãàæàà áýëòãýíý.Öààñàí äýýðýý õýâòýý òýíõëýãò õóãàöàà, áîñîî òýíõëýãò áàðèãäñàí çàãàñíû òîîã òýìäýãëýõýýð áýëòãýæ çóðíà. Áàãø ººðòºº òóñëàõ íýã ñóðàëöàã÷èéã ñàíàëààð íü ñîíãîíî. Õóëãàéí àí÷èí áîëîõ 3 ñóðàëöàã÷èéã ñàíàëààð íü ñîíãîíî. ¯ëäñýí ñóðàëöàã÷äûã 1-2 õ¿ðòýë òîî òîîëóóëæ 2 õýñýãò õóâààí, ººä ººäºº õàðñàí áàéäëààð äóíäàà îéðîëöîîãîîð 100 ìåòðèéí çàéòàé çîãñîõ äààëãàâàð ºãíº.

••

••

•••

Òîãëîõ çàð÷èì

ªºðñäèéãºº òóë çàãàñ ãýæ òºñººëºí òîãëîîìîíä èäýâõòýé îðîëöîõ äààëãàâàð ºãíº. Íýã ýãíýýí äýõ ñóðàëöàã÷èä õîîðîíäîî ìºðíèé õýìæýýòýé çàé ãàðãàæ çîãñîíî. Áàãøèéã ã¿éãýýä ãýñýí äîõèîãîîð ñóðàëöàã÷èä íºãºº ýãíýý ð¿¿ãýý ã¿éíý. Ã¿éõ ÿâöäàà õóëãàéí àí÷èäààñ çóãòàíà. 1 ìèíóòûí äîòîð íºãºº òàëûí ýãíýýíäýý î÷èæ çîãñîõ ¸ñòîé.Õóóëü áóñààð çàãàñ àãíàã÷èä çºâõºí äýãýýãýýð òóë çàãàñ àãíàíà. Áàðüñàí çàãàñàà òîäîðõîé íýã áàéðøèë äýýð àâàà÷èæ òàâüñíûõàà äàðàà äàðààãèéí çàãàñàà áàðèíà. Äýýðõ ¿éëäë¿¿äèéã õýä õýä óäàà äàâòàæ ã¿éöýòãýíý.Áàãø õóóëü áóñ àí÷äûí áàðüñàí çàãàñíóóäûí òîîã òîì öààñàí äýýðýý òýìäýãëýíý. Òîãëîîì äóóññàíû äàðàà öýã¿¿äèéã õîîðîíä íü õîëáîæ ãðàôèê áàéãóóëíà.Ñóðàëöàã÷äûã íýã òîéðîã áîëãîí çîãñîîíî.

•

•

••

••

•

•

Äàñãàë 1. Õ¿í áàéãàëüòàé õýðõýí õàðüöàæ áàéíà âý?Äàñãàë 1. Õ¿í áàéãàëüòàé õýðõýí õàðüöàæ áàéíà âý?


9

Òîãëîîìûí ¿ð ä¿íã õýëýëöýõ

Ñóðàëöàã÷äàä õóëãàéí àí÷äûí áàðüñàí çàãàñíû õýìæýýã õàðóóëæ äàðààõ àñóóëòóóäûí õ¿ðýýíä àñóóäàë äýâø¿¿ëýí ÿðèëöàíà.

Õóëãàéí àí÷èä íèéò õè÷íýýí çàãàñ áàðüñàí áàéíà áý?Çàãàñ÷èä ÿìàð õýìæýýòýé çàãàñíóóäûã áàðüñàí âý? (ñóðàëöàã÷äûí áèåèéí ºíäºðººð ìýäýæ áîëíî.)Áàðèãäñàí çàãàñíóóäûí áèåèéí óðòûí õýìæýýã àøèãëààä íàñûã íü ìýäýæ áîëîõ óó?Õýçýý õàìãèéí èõýýð çàãàñ àãíàñàí áàéíà âý?Òîî òîëãîé íü ÿìàð õýìæýýãýýð áóóðñàí áý?Ýíý çàãàñíû òîî òîëãîé õýò áàãàñàõ ýñâýë óñòàæ àëãà áîëâîë ÿìàð ýðñäë¿¿ä áèé áîëîõ âý?Õóëãàéí àí÷äûã ÿàæ áàãàñãàõ âý? . . .

Òîãëîîìûí òàëààðõ ñóðàëöàã÷äûí ñýòãýãäëèéã ñîíñîíî.

•

◊◊

◊

◊◊◊

◊•

Çºâëºìæ

Òîãëîîìûã ýõë¿¿ëýõýýñ ºìíº äàðààõ ç¿éëñèéã ñóðàëöàã÷äàä àíõààðóóëæ õýëýýðýé.

Òîãëîîìûí ä¿ðìèéã ìºðäºæ, áàðèãäñàí òîõèîëäîëä áèå áèåíèéãýý õ¿íäýòãýí øóäàðãà îðîëöîõÇóãàòàæ ã¿éõäýý áèå áèåòýéãýý ìºðãºëäºõ áîëîí óíàæ ãýìòýõýýñ áîëãîîìæëîõÒîãëîîìîíä îðîëöîõäîî õóâöàñíûõàà õàëààñíààñ óíàãààæ ãýýõ ýä ç¿éëñýý ö¿íõýíäýý ¿ëäýýõ

Ýíýõ¿¿ äàñãàëä õýðýãëýãäýõ ìàòåðèàëóóäûã äàðààõ áàéäëààð îðëóóëàí õýðýãëýæ áîëíî.

Ãàð óòñàí äýýðõ stopwatch-ã õóãàöàà õýìæèã÷ áîëãîí àøèãëàæ áîëíî.12 ø áè÷ãèéí öààñíóóäûã ñêî÷îîð õîîðîíä íü íààæ ñàìáàðûí öààñ áîëãîí õýðýãëýæ áîëíî.

Òóë çàãàñòàé õîëáîîòîé íýìýëò ìýäýýëëèéã 2 äàõü óäààãèéí ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãààñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýýðýé.

•

•

•

•

•

◊

◊

•


10

Çîðèëãî Áàéãàëèéí þì ¿çýãäëèéí õîëáîî õàìààðàë, àìüäðàëûí ç¿é òîãòëûã îéëãóóëàõ


Ìàõ÷èí øóâóóäûã ÿëãàõ óëààí ºíãèéí òóóç 3 ø, ¿ð áóëààã÷ õºõ áóõ øóâóóã ÿëãàõ õºõ ºíãèéí òóóç 5ø, ¿ðèéã îðëóóëàõ æèæèã áîðãîöîéíóóä, 40x60 ñì õýìæýýòýé öàãààí äààâóó

¯ðãýëæëýõ õóãàöàà 40 ìèíóò


Òîãëîîìûã ìîä, áóò, áóðãàñòàé ãàçàð òîãëóóëàõ íü òîõèðîìæòîé. Ó÷èð íü òîãëîîìûí òàëáàéí îéðîëöîî áàéãàà áóòíóóä ¿ð ò¿¿ã÷ øóâóóäûí ¿¿ð, õàðèí ìîäíóóä íü ¿ð áóëààã÷ áîëîí ìàõ÷èí øóâóóäûí ¿¿ð áîëíî.

Ñóðàëöàã÷äûã ãóðâàí õýñýãò õóâààíà. ¯¿íä: 3 ñóðàëöàã÷ ìàõ÷èí øóâóó, 5 ñóðàëöàã÷ ¿ð áóëààæ èääýã õºõ áóõ øóâóó, ¿ëäñýí ñóðàëöàã÷èä ¿ð ò¿¿æ èääýã øóâóó

Ìàõ÷èí øóâóó áîëñîí ñóðàëöàã÷äàä ÿëãàõ òýìäýã á¿õèé óëààí ºíãèéí èæèëõýí òóóçûã òîëãîéä íü óÿæ ºãíº.

¯ð áóëààæ èääýã õºõ áóõ øóâóó áîëñîí ñóðàëöàã÷äàä ÿëãàõ òýìäýã á¿õèé õºõ ºíãèéí òóóçûã òîëãîéä íü óÿæ ºãíº.

Òîãëîîìûí òàëáàéí ãîëä íü öàãààí äààâóóí äýýðýý ¿ðèéã òàðààæ òàâèíà.

¯ð ò¿¿ã÷ øóâóóä íü ººðñäèéí ¿¿ðèéã îëæ, ¿ð áóëààã÷ áîëîí ìàõ÷èí øóâóóä òýäãýýðèéí ¿¿ðèéã ñàõèí áàéðëàëàà ýçëýí çîãñîíî.

•

•

•

•

•

•

Òîãëîõ çàð÷èì

¯ð ò¿¿ã÷ øóâóóä çºâõºí ¿ðýýð õîîëëîíî. Öàãààí äààâóóí äýýð òàðààñàí ¿ðèéã íýã íýãýýð íü ò¿¿õäýý ìàõ÷èí øóâóóíä áàðèãäàëã¿éãýýð ¿¿ðýíäýý áóöàæ î÷îîä ò¿¿ñýí ¿ðýý ìîäíû àëü íýã õýñýãò ñàéòàð íóóíà.

¯ð áóëààã÷ øóâóó íü ¿ð ò¿¿ã÷ øóâóóäûí ¿¿ðèéã íýãæèæ, íóóñàí ¿ðèéã îëæ ººðèéãºº õîîëëîíî.

Ìàõ÷èí øóâóó ¿ð ò¿¿ã÷ øóâóóäààð õîîëëîíî. Õýðâýý ¿ð ò¿¿ã÷ øóâóó ¿¿ðýíäýý àìæèæ îðâîë ìàõ÷èí øóâóó òýæýýëã¿é ¿ëäýíý. Èéìýýñ ¿¿ðýíä íü îðîõîîñ ºìíº áàðèõ õýðýãòýé. ̄ ð ò¿¿ã÷ øóâóóíû áèåä íü õ¿ðâýë ìàõ÷èí øóâóó õîîëòîé áîëíî. ¯ð ò¿¿ã÷ øóâóóäûí òîî òîëãîé õýò öººðâºë ¿ð áóëààã÷ øóâóóäààð õîîëëîæ áîëíî.

Ìàõ÷èí øóâóóíä áàðèãäñàí ¿ð ò¿¿ã÷ áîëîí ¿ð áóëààã÷ øóâóóíóóä òîãëîîìíîîñ ãàðíà.

Òîãëîîì ýõëýõ áîëîí äóóñàõ äîõèîã áàãø ºãíº.

•

•

•

•

•

Äàñãàë 2. Øóâóóä õýðõýí õîîëëîäîã âý?


11


Ìàõ÷èí øóâóó òóñ á¿ðò õýäýí ¿ð ò¿¿ã÷ áîëîí ¿ð áóëààã÷ øóâóó áàðèãäñàí áý?

Õýäýí øóâóó áàðèãäàëã¿é àìüä ¿ëäñýí áý? ¯¿íèé õýä íü ¿ð ò¿¿ã÷, õýä íü ¿ð áóëààã÷ øóâóóä áàéíà âý?

¯ð áóëààã÷ øóâóó òóñ á¿ð õýäýí ¿ð áóëààæ ÷àäñàí áý?

¯ð ò¿¿ã÷ øóâóó òóñ á¿ð õýäýí ¿ð ò¿¿æ ÷àäñàí áý?

Ìàõ÷èí øóâóóä 10-ààñ äîîø øóâóó áàðüñàí áîë, ¿ð áóëààã÷ øóâóó 15-ààñ äîîø ¿ð áóëààñàí áîë, ¿ð ò¿¿ã÷ øóâóó 15-ààñ äîîø ¿ð ò¿¿ñýí áîë àìüäàð÷ ÷àäàõã¿é. Òýãâýë ýäãýýð øóâóóäûí àëü íü àìüäðàõ ÷àäâàðòàé áàéíà âý?

Õýðâýý àìüòàä õîîë òýæýýëèéí õîìñäîëä îðâîë ÿìàð àþóë áàéíà âý?

Õýðâýý ýäãýýð øóâóóäûí àëü íýãíèé òîî õýìæýý õýò öººðâºë øóâóóäûí àìüäðàëä ÿìàð ººð÷ëºëò ãàðàõ âý?

Ýíýõ¿¿ òîãëîîìîîð áàéãàëü äýýðõ ÿìàð ç¿é òîãòëûã õàðóóëñàí áàéíà âý?

◊

◊

◊

◊

◊

◊

◊

◊

ÇºâëºìæÁîðãîöîéí îðîíä áàéãàëèéí ººð ç¿éëèéã ÷ àøèãëàæ áîëíî, ¿ðèéí òîî õýìæýýã òîîöîõäîî íýã ¿ð ò¿¿ã÷ øóâóóíä õàìãèéí áàãàäàà

15 ø ¿ð áàéõààð áîäîæ áýëòãýíý.

•


12

Çîðèëãî Áàéãàëèéí òýíöâýðò áàéäàë àëäàãäàæ áóéã ñóðàëöàã÷äàä ìýäð¿¿ëýõ, áàéãàëü äýëõèéãýý õàìãààëàõ ñýäýë òýì¿¿ëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ


Õ¿ñíýãò 1, Õ¿ñíýãò 2

¯ðãýëæëýõ õóãàöàà

40 ìèíóò


Ñóðàëöàã÷äûã íýã òîì òîéðîã áîëãîí áàðóóí ãàð òèéø ýðã¿¿ëýí òîéðãèéã íÿãòðóóëàí õîîðîíäûí çàéã øàõàæ çîãñîîíî.Áàãø òîéðãèéí äîòîð òàëä ãîëä íü çîãñîíî.Ñóðàëöàã÷ á¿ðò áàéãàëèéí õîëáîãäîëòîé íýã ¿ã( Õ¿ñíýãò 1) òàðààæ ºãíº.

•

••

Òîãëîõ çàð÷èì Ñóðàëöàã÷èä ººðèéíõºº ¿ãèéã áóñäàäàà õýëýõã¿é õàðóóëàõã¿éã ñàíóóëæ õýëíý. Áàãøèéã äîõèî ºãìºãö ñóðàëöàã÷ á¿ð õîéíîî áàéãàà ñóðàëöàã÷èéí ºâäãºí äýýð çýðýã ñóóíà. Áàãø òàéëáàðûã (Õ¿ñíýãò 2) óíøèõàä òóõàéí îíîîñîí íýðòýé ñóðàëöàã÷ ºãñºí çààâàð äýýðõ ¿éëäëèéã õèéæ ã¿éöýòãýíý. Áàãø òîéðîã äóíäààñ òóõàéí ñóðàëöàã÷èéã ñóãàëæ ãàðãàíà.Ñóðàëöàã÷äûã ñóãàëæ ãàðãàõ ¿åä õààíà òîéðãèéí õýëõýý õîëáîîñ ñóëàð÷ òýíöâýð àëäàãäàæ áàéãààã àæèãëóóëíà. Äýýðõ ¿éëäëèéã õýä õýäýí óäàà äàâòàíà. Èíãýõäýý íèéò ñóðàëöàã÷äûí ãóðàâíû íýãèéã òîéðîãîîñ ãàðãàõààð òîîöîæ ¿éë àæèëëàãààã òºëºâëºíº.

•

•

•

••

•

Çºâëºìæ Ñóðàëöàã÷äûã õèð çýðýã óäààí ñóóõûã õàðíà. Ýíäýýñ ýêîëîãèéí òýíöâýð ÿìàð õóãàöààíû äàðàà àëäàãäàæ áàéãààã îéëãóóëíà.

Òîéðîãèéí õýëõýý õîëáîîñ ñóëàð÷ çàðèì íýã ñóðàëöàã÷èéí òýíöâýð àëäàãäàæ áàéãààã ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäàë õýðõýí àëäàãäàæ áàéãààòàé õîëáîæ òîäîðõîé àñóóäàë äýâø¿¿ëýí õýëýëö¿¿ëýã õèéãýýðýé.

Áàéãàëü äýëõèéãýý íºõºí ñýðãýýõ íü ç¿éòýé ãýñýí íýãäñýí ¿ð ä¿íä õ¿ðñýíèé äàðàà õ¿ñíýãò 2-ûí õî¸ð äàõü áàãàíûã ¿ðãýëæ¿¿ëýí õèéëãýíý. Ýíý õýñýãò áàéãàëèéã íºõºí ñýðãýýõýä ìàø õýö¿¿ áºãººä öàã õóãàöàà, õºðºíãº ìºíãº õýðýãòýé ãýäãèéã îéëãóóëààðàé.

•

•

•

Äàñãàë 3. Ýêîëîãèéí òîéðîã Äàñãàë 3. Ýêîëîãèéí òîéðîã


13

Õ¿ñíýãò 1.1. Íàð 2. Öàãààí çýýð 3. Áýë÷ýýð 4. ªâñ5. Ñàëõè 6. ×îíî 7. Õºðñ 8. Àãààð 9. Ãîë 10. Ãîðõè 11. Óóë 12. Áýë÷ýýð13. Õóí 14. Òóë çàãàñ 15. Óëèàñ 16. ªâñ 17. Òîîäîã 18. Áóãà 19. Øèíýñ 20. Öàãààí çýýð 21. Íóóð 22. Ñîãîî 23. Õóñ 24. Ãºðººñ 25. Çýâýã çàãàñ 26. Öýí òîãîðóó 27. Óëèàíãàð 28. Çýðëýã ãàõàé29. Ãîðõè 30. Õîíü 31. Áóðãàñ 32. Õ¿äýð 33. Áóãà 34. ßìàà 35. Õóø 36. Ýëñ 37. Õ¿ð ýðâýýõýé 38. ¯õýð 39. Ãàöóóð 40. Îãîòîíî

Õ¿ñíýãò 2.

I ¿åÝêîëîãèéí òýíöâýð àëäàãäàæ áàéíà

II ¿å Ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäëûã

áèé áîëãîæ áàéíà1. Íàð øèíãýæ áàéíà

(Õî¸ð ãàðàà àëãóóðõíààð äîîø áóóëãààðàé)1. Íàð ìàíäàæ áàéíà

2. Ñàëõè øóóðëàà(Õî¸ð ãàðàà õî¸ð òèéø íü õ¿÷òýé íàéãóóëààðàé)

2. Ñàëõè íàìóóõàí ¿ëýýæ áàéíà

3. ªâñ øàòàæ áàéíà(Õî¸ð ãàðàà õî¸ð òèéø íü õóðäàí íàéãóóëààðàé)

3. ªâñ íàéãàæ áàéíà

4. Áýë÷ýýð äîðîéòîæ áàéíà(Õî¸ð ãàðàà àëãóóðõíààð äîîø áóóëãààðàé)

4. Áýë÷ýýðèéã ñýðãýýí àøèãëàæ áàéíà

5. Öàãààí çýýðèéã àãíàæ áàéíà(Õî¸ð ãàðàà äýýø íü ºðãººä îãöîì áóóëãààðàé)

5. Öàãààí çýýð äàâõèæ áàéíà

6. Áóãà, ñîãîîã áóóäàæ áàéíà(Õî¸ð ãàðàà äýýø íü ºðãººä îãöîì áóóëãààðàé)

6. Áóãà ñîãîîã õàìãààëæ áàéíà

7. Øèíýñ, õóø ìîäûã òàéð÷ áàéíà.(Õî¸ð ãàðàà äýýø íü ºðãººä îãöîì áóóëãààðàé)

7. Øèíýñ, õóø ìîä òàðüæ áàéíà

8. Óóëûã ñýòýëæ óõàæ áàéíà(Õî¸ð ãàðàà äýýø íü ºðãººä îãöîì áóóëãààðàé)

8. Óóëûã õàìãààëàëòàíäàà àâ÷ áàéíà

9. Ãîë, ãîðõè øèðãýæ áàéíà.(Õî¸ð ãàðàà àëãóóðõíààð äîîø áóóëãààðàé)

9. Ãîë, ãîðõè õîðæèãíîí óðñàæ áàéíà

10. Òóë çàãàñ ¿õýæ áàéíà(Õî¸ð ãàðàà äýýø íü ºðãººä îãöîì áóóëãààðàé)

10. Òóë çàãàñûã ¿ðæ¿¿ëæ áàéíà

11. Õºðñ áîõèðäîæ áàéíà(Õî¸ð ãàðàà àëãóóðõíààð äîîø áóóëãààðàé)

11. Õºðñíèé áîõèðäëûã öýâýðëýæ áàéíà

12. Õóí øóâóóä áóöàæ áàéíà(Õî¸ð ãàðàà äýâýýðýé)

12. Õóí øóâóóä í¿¿äýëëýí èðæ áàéíà


14

Çîðèëãî Îðîí íóòãèéíõàà áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçðóóäûã öýâýðëýõ, õàéðëàí õàìãààëàõàä ººðñäèéí õóâü íýìðýý îðóóëàõ


8 ººð ºíãèéí òóóç, ëóóæèí 8 ø, áè÷ãèéí öààñ, áàë ¿çýã, äààâóó,ÒªÌ 1-èéã 2 ø, áýýëèé, äóãòóé 8 ø

¯ðãýëæëýõ õóãàöàà

80 ìèíóò


Áàãø óðüä÷èëàí àÿëàë õèéõ ãàçðûã ñîíãîíî. 8 ººð ÷èãëýëä 8 ººð ºíãèéí òóóçûã ìîäîíä óÿæ çàì ãàðãàíà.

×èãëýë á¿ðèéí õàìãèéí öààä çàõàä óÿñàí òóóçàíä ñóðàëöàã÷äûí ã¿éöýòãýñýí äààëãàâðûã áàéðëóóëíà.

Áàãø àëü áàãèéã ÿìàð äààëãàâàð ã¿éöýòãýõýýð ÿâóóëñíûã òîãòìîë òýìäýãëýíý.

•

•

•

Òîãëîõ çàð÷èì Ñóðàëöàã÷äûã 1-8 õ¿ðòýë òîîëóóëæ 8 áàãò õóâààíà.

Áàã òóñ á¿ð íýã íýã ºíãèéí òóóç äàãàí àÿëàëä ãàðàõ áºãººä çàìäàà äààëãàâàðàà îëæ ã¿éöýòãýýä ýðãýí èðýõèéã ñàíóóëíà.

Äààëãàâðûã áèåë¿¿ëýýä èðýõýä íü äàõèí ººð äààëãàâðûã ã¿éöýòã¿¿ëýõýýð ÿâóóëíà.

Á¿õ áàãóóä ãàðààíû ãàçàðòàà áóöàæ èðýí òîéðîã áîëîí çîãñîîä, äààëãàâðàà õýðõýí ã¿éöýòãýñíýý áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.

•

•

•

•


Ñóðàëöàã÷äûí öóãëóóëñàí õîã õàÿãäëûí áàéãàëü äýýðõ àìüäðàõ õóãàöààíû òàëààð ÿðèëöààðàé.

•

Çºâëºìæ Íýã äààëãàâðûã ã¿éöýõýä 15-20 ìèí çàðöóóëæ áàéãàà ó÷ðààñ íýã áàãààð õî¸ð äààëãàâàð ã¿éöýòã¿¿ëýýðýé. Äààëãàâàð 1-4 áîëîí Äààëãàâàð 5-8 íü õîîðîíäîî îéðîëöîî ó÷ðààñ äààëãàâàð 1-èéã ã¿éöýòãýñýí áàãò äààëãàâàð 5-èéã ºãºõ ãýõ ìýòýýð áàãóóäûí àæëûã õóâèàðëààðàé.

Ñóðàëöàã÷äûí öóãëóóëñàí õîã íü àâ÷ ÿâàõàä èõ áîë òîäîðõîé íýã öýãò áóëæ ¿ëäýýõ ýñâýë òóõàéí õîãîî ¿ëäýýñýí ãàçðàà ñóìûíõàà õîã õàðèóöñàí àëáàí òóøààëòàíä àëáàí ¸ñîîð ìýäýãäýýðýé.

•

•

Äàñãàë 4. Çóãààòàé àÿëàë Äàñãàë 4. Çóãààòàé àÿëàë


15

Äààëãàâàð 1. (20 ìèí)ªìíºº áàéãàà áàéãàëèéã àíõààðàëòàé àæèãëà. Ýíý ãàçàð ÷èíèé ºâºº, ýìýýã æààõàí áàéõàä ÿìàð áàéñàí áîë? ×àìàéã á¿ð õºãøèðñºí ¿åä ÿìàð áîëñîí áàéíà ãýæ áîäîæ áàéíà âý?

Äààëãàâàð 2. (20 ìèí)Ìîäûã àíõààðàëòàé àæèãëàí õàðíà óó. Ýíý ÿìàð ìîä âý? Îéð îð÷èìäîî áàéãàà ìîäíóóäààñ ÿìàð ÿëãààòàé áàéíà âý? Ýíý ìîäíû á¿õèé ë àìüäðàëûíõàà òóðøèä ¿çýæ òóóëñàí ò¿¿õèéí òóõàé ºã¿¿ëëýã çîõèîí áè÷íý ¿¿.

Äààëãàâàð 3. (20 ìèí)5 ìèíóòûí òóðøèä í¿äýý àíèàä îð÷íîî àíõààðàëòàé ñîíñ. ßìàð ÿìàð äóó àâèà ñîíñîãäîæ áàéíà âý? Äóó ÷èìýýã ø¿ëãýýð èëýðõèéëíý ¿¿.

Äààëãàâàð 4. (20 ìèí)ßìàð íýãýí ¿ãèéí ýõíèé ¿ñýãò òîõèðîõ èæèë ¿ñãýýð ýõýëæ áàéãàà áàéãàëèéí þìñûã ñîíãîæ àâíà óó. Òýäãýýðèéã äààâóóí äýýðýý äýñ äàðààëóóëàí áàéðëóóëæ ¿ã á¿òýýãýýä íàéç íàðààðàà òààëãàíà óó.

Äààëãàâàð 5. (15 ìèí)Õàðàõ, ñîíñîõ, õ¿ðòýõ, àìòëàõ, ¿íýðëýõ ãýñýí ìýäýðõ¿éí ýðõòíèéõýý òóñëàìæòàéãààð îð÷íîîñîî ÿìàð íýã ç¿éëèéã îëæ, îðõèæ ¿ëäýýæ áîëîõã¿é îëèãã¿é ç¿éëñèéã àâ÷ ãàðñàí õîãèéí óóòàíäàà õèéæ àâ÷ðààðàé.

Äààëãàâàð 6. (15 ìèí)Îð÷èí òîéðíîî àíõààðàëòàé õàðàà÷Àÿëàæ çóãààëæ ÿâàõäàà îðõèæ ¿ëäýýñýí Îéä õýðýãã¿é ÿìàð ç¿éëñ õàðàãäàíà âý?Îéä ãÿëòãàíàí õàðàãäàõ øèëíèé õàãàðõàéã öóãëóóëÎéí õºðñºí øèíãýõýä îëîí ìÿíãàí æèë çàðöóóëàõ òºìºð ç¿éëñèéã öóãëóóëÕ¿ì¿¿ñ øèäýõýä õºíãºíÑàëõèíä õèéñýõýä àìàðõàí Õºâ÷èí äýëõèéä õîã áîëñîí Õóó÷èð÷ ìóóäñàí öààñ, äààâóóã öóãëóóë

Äààëãàâàð 7. (15 ìèí)Îð÷èí òîéðíîî àíõààðàëòàé õàðàà÷Îéä óíàñàí õîëòîñ õààíà áàéíàÀíõààðàëòàé àæààðàé, õîëòîñ äîð þó áàéíàÒýãýýä äàðàà íü ãàçðààñ Îéä ãóðâàí æèë áîëñîíÎíöã¿é ç¿éëñèéã àëü áîëîõ îëíûã îéãîîñ îëæ öóãëóóëààðàé.

Äààëãàâàð 8. (15 ìèí)Îéä óëààðàí õàðàãäàõ îíöã¿é ç¿éëñèéã öóãëóóëÎðõèæ ¿ëäýýæ õàÿñàí îîñîð á¿÷èéã îëÍàðàíä ãÿëòãàíàí õàðàãäàõ Íîãîîí, áîð ºíãºòýé õýçýý ÷ óñòàæ ¿ã¿é áîëîõã¿é òóíãàëàã ç¿éëñèéã öóãëóóëÍèëýýä õýäýí õîíîã íýâñèéæ õºãëºðñºí Íýãýí ç¿éëèéã õàéæ îëîîä õàìò àâ÷èðíà óó.

ÒªÌ 1.


16

Äàñãàë 5. Ìàíàé íóòàãò æóóë÷èä þó ¿çýæ ñîíèðõäîã âý?

Ýíýõ¿¿ öóâðàë çóðàãíóóäûã õè÷ýýëä õýðõýí àøèãëàõ àðãà ç¿éí çºâëºìæèéã ãàðûí àâëàãà 1-èéí 38 õóóäàñíààñ ¿çíý ¿¿.


17


18

ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ ÕÝÑÝÃ


19

Ñýäýâ: Îðîí íóòàãòàà àÿëàë æóóë÷ëàëûã õàðèóöëàãàòàéãààð õºãæ¿¿ëýõýä áèäíèé îðóóëàõ õóâü íýìýð (240 ìèí)

Çîðèëãî: Õýíòèé àéìàãò àÿëàë æóóë÷ëàëûã òîãòâîðòîé, õàðèóöëàãàòàé õºãæ¿¿ëýõ àðãà çàìûã õàéæ îëîõ

Õè÷ýýëèéí ÿâö


• Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààÀñóóëòûí áîëîìæèò õóâèëáàð◊

• Ñóðàëöàã÷èéí ¿éë àæèëëàãààÕàðèóëòûí áîëîìæèò õóâèëáàð◊

ªìíºõìýäëýãèéã

ñýðãýýõ(15 ìèí)

• Äîîðõ àñóóëòóóäààð ÷èãë¿¿ëýí ñóðàëöàã÷äààð Õýíòèé àéìãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãàçðóóä, àÿëëûí ¿íäñýí ìàðøðóòûã òîäîðõîéëîõ äààëãàâàð ºãíº.

Ìàíàé àéìàãò ãàäààäûí áîëîí äîòîîäûí æóóë÷èä ñîíèðõîí ¿çäýã áàéãàëèéí áîëîí ò¿¿õèéí äóðñãàëò ÿìàð ÿìàð ãàçðóóä áàéäàã âý?ßìàð ãàçðààð, ÿìàð ìàðøðóòààð èõýâ÷ëýí àÿëäàã þì áîë?Ìàíàé àéìãèéí àëü õýñýãò àÿëàë æóóë÷ëàë èë¿¿ õºãæñºí áàéíà âý?

◊

◊

◊

• ªìíºõ ìýäëýãòýý òóëãóóðëàí ººðèéí àéìàãò áàéãàà æóóë÷äûí ñîíèðõëûã òàòäàã ãîë ãîë ãàçðóóä, ìàðøðóòûã òîäîðõîéëíî.

Õîéä õýñãèéí õàíãàéí ñóìäóóäààð àÿëàë æóóë÷ëàë èë¿¿ õºãæñºí áàéíà.

◊


(5 ìèí)

• Ìàíàé àéìãèéí á¿õèé ë ñóìäàä àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæ áèé þó?

• Ñóðàëöàã÷ á¿ð ººðèéí ¿çýë áîäëûã äýâòýðòýý òýìäýãëýí áè÷ýýä õîîðîíäîî ñàíàë ñîëèëöîíî.


20


(80 ìèí)

• Ñóðàëöàã÷äûã 4 ç¿ãýýð íýðëýãäñýí áàã áîëãîí õóâààíà.

• Ñóðàëöàã÷èä áàðóóí, ç¿¿í, ºìíºä, õîéä ç¿ã ãýñýí 4 áàãò õóâààãäàíà.

• Áàã á¿ðò À3 õýìæýýòýé Õýíòèé àéìãèéí äàñãàëûí çóðãèéã /ÒªÌ1/ òàðààæ ºãíº.

• Áàãóóäàä áàãèéíõàà íýðýýð íýðëýãäñýí ç¿ãò àÿëàâàë ÿìàð ÿìàð ç¿éë ¿çýæ áîëîõ æàãñààëòóóäûã ãàðãàæ, àÿëàëûí ìàðøðóò çîõèîõ äààëãàâàð ºãíº.

• Áàãóóä àÿëàëûí ìàðøðóòàà ãàðãàõäàà äàñãàëûí çóðãèéí òàíèõ òýìäãèéã àøèãëàæ áîëíî.

• “Ç¿¿í ç¿ã” áàãèéí ÷èãëýë:• Ç¿¿í• Ç¿¿í óðä• Ç¿¿í õîéä

• “ªìíºä ç¿ã” áàãèéí ÷èãëýë: • ªìíºä• Ç¿¿í ºìíºä• Áàðóóí ºìíºä

• “Áàðóóí ç¿ã” áàãèéí ÷èãëýë:• Áàðóóí• Áàðóóí óðä• Áàðóóí õîéä

• “Õîéä ç¿ã” áàãèéí ÷èãëýë: • Õîéä• Ç¿¿í õîéä• Áàðóóí õîéä

• Áàãóóäûí àÿëàëûí ìàðøðóò ªíäºðõààí õîòîîñ ýõëýõèéã ñàíóóëæ õýëíý.

• Áàãóóä äàñãàëûí çóðàãò ºãºãäñºí ÷èãëýëèéí äàãóó ìàðøðóò çîõèîõîä äîîðõè àñóóëòóóäààð ÷èãë¿¿ëæ äýìæèíý.

Òàíàé ÷èãëýëä õ¿íèé ñîíèðõîë òàòàõ, ¿çýæ õàðàõààð áàéãàëèéí áîëîí ò¿¿õèéí äóðñãàëò ÿìàð ãàçðóóä áàéíà âý?Óðüä ºìíº íü äîòîîäûí áîëîí ãàäààäûí æóóë÷èä ñîíèí ñàéõíûã íü àíçààð÷ õàðæ áàéãààã¿é.

◊

◊

• Áàãóóä ãàçðûí çóðàã àøèãëàí òóõàéí ÷èãëýëä àÿëàã÷èä àÿëàæ áîëîõ ãàçðóóäûí æàãñààëòûã ãàðãàæ, ìàðøðóòàà áîëîâñðóóëíà.


21

ýñâýë î÷èæ ¿çýõýä çàì õàðãóé, öàã àãààðûí íºõöºë íü õýö¿¿ ãàçàð áàéíà óó? Ìàðøðóò ÷èíü ªíäºðõààí õîòîîñ ýõëýýä äàðàà íü õààøàà ÿâàõ, õààíà õ¿ðýõ âý?Òàíàé ìàðøðóòûí íèéò óðò õýäýí êì áàéõûã òîîöîîëæ îëæ áîëîõ óó?Ýíý ìàðøðóòààð àÿëàõàä õýäèé õèð õóãàöàà øààðäàãäàõ âý?Òàíàé ãàðãàñàí ìàðøðóòûí äàãóó àÿëàë æóóë÷ëàëûã òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõýä îðîí íóòãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿìàð áðýíä á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áèé áîëãîõ áîëîìæòîé áàéíà âý?

Ýäãýýð àñóóëò íü òóõàéí ãàçàð îðíû àÿëàë æóóë÷ëàëûí íººöèéã èëð¿¿ëýõ, òîäîðõîéëîõîä ÷èãëýãäýíý.

◊

◊

◊

◊

•

• Áàãóóäûã ãàðãàñàí ìàðøðóòûíõàà òàëààð åðºíõèé òîâ÷ ìýäýýëýë ºãºõèéã õ¿ñíý.

• Áàãóóä äààëãàâðàà õýðõýí ã¿éöýòãýñíýý òàíèëöóóëàõàä áóñàä íü àíõààðàëòàé ñîíñîæ, òýìäýãëýæ àâíà.

• Ñóðàëöàã÷èä áèå áèåíýýñýý ñóðàëöàõ, áîëîìæèéã äýìæñýí áàéäëààð ä¿ãíýëò, ÿðèëöëàãûí àãóóëãûã ÷èãë¿¿ëíý.

• Áàãóóä ìàðøðóòàà íýãòãýí ä¿ãíýæ, ººðèéí àéìãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí íººö, áîëîìæèéã ãàðãàæ èðíý.

• Ìàíàé àéìãèéí àëü õýñýãò àÿëàë æóóë÷ëàë èë¿¿ õºãæñºí áàéíà âý?

• Á¿õèé ë ñóìäàä àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæ áàéíà óó?

Õîéä õýñãèéí õàíãàéí ñóìäóóäààð àÿëàë æóóë÷ëàë èë¿¿ õºãæñºí áàéíà.Áàéíà. Æèøýý íü . . . . .

◊

◊

ÇÀÂÑÀÐËÀÃÀ

Øèéäâýðëýõàñóóäàë ¹2.

(10 ìèí)

• Òà á¿õýí îðîí íóòàãòàà àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé øèíýõýí ìàðøðóòûã áîëîâñðóóëëàà. Ãàðãàñàí ìàðøðóòûíõàà äàãóó æóóë÷äûã õ¿ëýýí àâàõààñ ºìíº òóõàéí àÿëàëûíõàà îð÷èí íºõöºëòýéãýý òàíèëöàõ øààðäëàãàòàé áîëæ áàéíà.Òýãâýë ýíý ÷èãëýëä àÿëàõûí òóëä ÿìàð áýëòãýëèéã áàçààõ õýðýãòýé âý?

◊


(50 ìèí)

• Áàã á¿ðò ÒªÌ 2 -èéã òàðààæ ºãíº.

• ÒªÌ 2 äýýðõ àñóóëòóóäàä òóëãóóðëàí àÿëàëä ÿâàõ áýëòãýëèéíõýý òºëºâëºãººã íàðèéâ÷ëàí áîëîâñðóóëíà.

¯ð ä¿íãýý òàíèëöóóëàõ

(20 ìèí)

• Áîëîâñðóóëñàí òºëºâëºãººãºº òàíèëöóóëàõ äààëãàâàð ºãíº.

• Áàãóóä ººðñäèéí áîëîâñðóóëñàí òºëºâëºãººãºº òàíèëöóóëíà.

Áóñàä áàãèéíõàà òºëºâëºãººã õýðõýí ñàéæðóóëàõ òàëààð ñàíàë ñîëèëöîæ, çºâëºãºº ºãíº.

Áàãóóäûí ºãñºí ñàíàë çºâëºãººí äýýð ¿íäýñëýí òºëºâëºãººãºº ñàéæðóóëàí áîëîâñðóóëíà.

•

•



22


(10 ìèí)

Ëóóæèíã þóíä àøèãëàäàã âý?Õýðâýý òººð÷ ç¿ã ÷èãýý àëäâàë ýíý áàãàæèéí òóñëàìæòàéãààð ººðò òóëãàìäñàí àñóóäëàà ÷è øèéäâýðëýæ ÷àäàõ óó?

◊

◊

Ëóóæèíã ç¿ã ÷èã òîäîðõîéëîõîä àøèãëàäàã.

×àäíà×àäàõã¿é

◊

◊◊


(30 ìèí)

• Àÿëàëä ãàðàõûí ºìíº ëóóæèí ãàçðûí çóðãèéã àøèãëàí ÷èãëýë áàéðøëûã õýðõýí òîäîðõîéëîõ òàëààð ñóäàëæ ìýäýõ äààëãàâàð ºãíº. Ñóðàëöàã÷äûã ñýäýëæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð äàðààõ òààâàðûã òààëãàæ áîëíî. Èíãýõäýý òóõàéí òààëãàõ ç¿éëèéíõýý 10 øèíæèéã ýýëæ ýýëæýýð òààâðûí õàðèóã äºõ¿¿ëýõ áàéäëààð õýëíý.

•

• Ñóðàëöàã÷ á¿ð òààâàðò èäýâõòýé îðîëöîíî.

1. Òºìºð ìàòåðèàëààð õèéãäñýí2. Äýëõèéí õààíà ÷ àøèãëàõ áîëîìæòîé3. ªíºº ¿åä ìàø îëîí ç¿éëñòýé õàìò ¿éëäâýðëýäýã áîëñîí4. Äýýð íü èõýâ÷ëýí óëààí, öýíõýð ºíãº ìºí 2 ¿ñýãòýé 5. Äîòîð íü õóâààðüòàé äóãóé òîéðîã áàéäàã6. Àíõ Õÿòàä óëñàä á¿òýýãäñýí7. ªäºð, øºíº õýçýý ÷ àøèãëàõ áîëîìæòîé8. Ýõíèé ¿å íü 12 æèëä áàéäàã àìüòíû íýð9. 2 äàõü ¿å íü þìíû õýìæýýã òîäîðõîéëäîã õýìæ¿¿ðèéí íýð10. 6 ¿ñýãíýýñ á¿òñýí áàãàæ

• Ëóóæèíãèéí òàëààð ìýäýýëýë 1-èéã òàíèëöóóëíà.

• Ìýäýýëëèéã òîâ÷ëîí çóðàãò òàéëáàðòàéãààð òýìäýãëýæ áè÷íý.


23


24

Ìýäýýëýë 1.

Ëóóæèíãèéí ãîë á¿òýö íü ÷èãëýë çààã÷ òºìºð ç¿¿, ãðàäóñûí õóâààðüò òîéðîã þì. Ëóóæèíãèéí òºìºð ç¿¿íèé 2 ¿ç¿¿ðò áàéõ N, S ãýñýí ¿ñã¿¿ä íü North (õîéä), South (ºìíºä) ãýñýí ¿ãñèéí ýõíèé ¿ñã¿¿ä áîëíî. Ëóóæèíãèéí òºìºð ç¿¿í äýýðõ N ¿ñýã íü ÿìàãò õîéä ç¿ãèéã çààäàã ãýæ ¿çýí ç¿ã ÷èãèéã îëäîã.

Ëóóæèí áîëîí ãàçðûí çóðãààð àëèâàà þìñûí ÷èãëýë áîëîí áàéðøëûã òîäîðõîéëæ áîëäîã. Ýõëýýä ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëæ, äàðàà íü òóõàéí ÷èãëýëä õýäèé õèð çàéòàé áàéãààã /áàéðøèë/ îëíî.

×èãëýë òîäîðõîéëîõ:

1. ×èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ ãýæ áàéãàà òóõàéí áàéðëàëûã ãàçðûí çóðàãò öýãýýð òýìäýãëýíý.

2. Óã òýìäýãëýñýí öýã äýýðýý ëóóæèíãèéí òºâèéã äàâõöóóëàí áàéðëóóëíà.

3. Ëóóæèíãèéí ç¿¿íèé ÷èãëýëèéã ãàçðûí çóðãèéí ãîëäî÷òîé (óðòðàã) ïàðàëëåëü áàéõààð òóõàéí öýãèéã äàéðóóëàí òàòñàí øóëóóíû ÷èãëýëòýé äàâõöóóëíà. (Ëóóæèíãèéí ç¿¿íèé N ¿ñýã íü õîéä ç¿ãèéã çààí ãàçðûí çóðãèéí äýýä õýñýã ð¿¿ ÷èãëýñýí áàéõ ¸ñòîé).

4. ×èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ ãýæ áàéãàà òóõàéí áàéðëàëààñ (öýãýýñ) îëîõ ãýæ áàéãàà ç¿éë íü àëü ç¿ãò áàéãààã ëóóæèíãèéí ãðàäóñûí õóâààðüò òîéðãèéí ãðàäóñààð õîéä ç¿ãýýñ ýõëýí 0-3600 õ¿ðòýë èëýðõèéëíý. (×èãëýëèéã À__0 ãýæ áè÷èæ èëýðõèéëäýã).

5. ×èãëýëèéã òîäîðõîéëæ áóé ãðàäóñûí õóâààðüò òîéðãèéí õ¿ðýýíèé çàõàä ãàçðûí çóðàã äýýð ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëñîí òýìäýã òàâèíà.

6. Òóõàéí áàéðëàëûã èëýðõèéëñýí ãàçðûí çóðàã äýýðõè öýã áîëîí ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëñîí òýìäýã òàâüñàí öýã 2-èéã øóëóóíààð õîëáîíî. Èíãýõýä îëîõ ãýæ áóé ç¿éëèéí ÷èãëýë òîäîðõîéëîãäîíî.

Áàéðøèë òîäîðõîéëîõ:

1. Áàéðøëûã òîäîðõîéëîõûí òóëä òóõàéí áàéðëàëààñ øóëóóíààð õèð çàéòàé áàéãààã ìýäýõ õýðýãòýé.

2. Ãàçðûí çóðãèéí íýðëýñýí ìàñøòàáûã îëíî. ªºðººð õýëáýë, ãàçðûí çóðãèéí 1 ñì çàéä áîäèò ãàçàð äýýðõ õýäèé õèð çàéã áàãòààí çóðñíûã îëíî. Èõýâ÷ëýí êì, ì ãýñýí íýãæèä øèëæ¿¿ëýí èëýðõèéëäýã.


25

3. Îëîõ ãýæ áàéãàà þìñ õ¿ðýõ øóëóóí çàé áîëîí ãàçðûí çóðãèéí íýðëýñýí ìàñøòàáàà àøèãëàí óã çàé íü ãàçðûí çóðàãò õýäèé õèð õýìæýýòýé çóðàãäàõûã òîîöîîëæ ãàðãàíà.

4. ×èãëýëèéã íü òîäîðõîéëîõ ãýæ áàéãàà òóõàéí áàéðëàë (ãàçðûí çóðàã äýýðõ öýã)-ààñ òîäîðõîéëñîí ÷èãëýëèéí äàãóó ãàçðûí çóðàã äýýð òîîöîîëæ ãàðãàñàí õýìæýýãýýðýý õýìæèëò õèéí áàéðøëûã òîäîðõîéëíî.

5. Ç¿ã ÷èãèéã òîäîðõîéëñíû äàðàà õèð çàéä îðøèæ áàéãààã ãàçðûí çóðãèéí ìàñøòàá àøèãëàí õýìæèëò õèéæ îëíî. /ÒªÌ-3/

• Áàðóóí áà ç¿¿í ç¿ã ãýñýí áàãóóä ÒªÌ-4 äýýðõ äàñãàë 1-èéã õèéæ ã¿éöýòãýíý. ßëãààòàé ìàñøòàá á¿õèé 2 çóðàãò õýìæèëò õèéí ìàñøòàá õàðüöààã òîäîðõîéëíî. ÒªÌ-1 áîëîí ÒªÌ-3-ã À3 õýìæýýòýéãýýð òîìðóóëàí òàðààæ ºãíº.

• ªìíºä áà õîéä ç¿ã ãýñýí áàãóóä ÒªÌ-4 äýýðõ äàñãàë 2-ûã õèéæ ã¿éöýòãýíý. Ñîëáèöîë àøèãëàí áàéðøèë òîäîðõîéëíî. ÒªÌ-4-ã À3 õýìæýýòýéãýýð òîìðóóëàí òàðààæ ºãíº.

•

•

ÒªÌ-4 äýýðõ ºãºãäñºí äàñãàëûã àðãà÷ëàëûí äàãóó õèéæ ã¿éöýòãýíý.Èæèë äààëãàâàð ã¿éöýòãýñýí áàãóóä ¿ð ä¿íãýý òàíèëöóóëæ òóðøëàãààñàà ñîëèëöîíî.

ßëãààòàé äààëãàâàð ã¿éöýòãýñýí áàãòàà äàñãàëûí àðãà÷ëàëàà çààæ ºãíº. (Áàðóóí<=>ªìíºä) (Ç¿¿í<=> Õîéä)

•

•

•

Õè÷ýýëýý íýãòãýí ä¿ãíýõ

(10 ìèí)

• Ñóðàëöàã÷ á¿ðèéã õè÷ýýëýýð ñóðñàí àðãûíõàà òàëààð äýâòýðòýý òýìäýãëýí, çóðæ àâàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

• Áàãóóä ãàçðûí çóðàã, ëóóæèí àøèãëàõ òàëààð ñóðñàí ç¿éëýý ä¿ãíýí ÿðèëöàæ, ñóðàëöàã÷ á¿ð äýâòýðòýý òýìäýãëýæ àâíà.

Çºâëºìæ Ýíýõ¿¿ êèððèêþëèìä àÿëàã÷èä àÿëëûí ¿åä ýçýìøñýí áàéõ àÿëàëûí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ, àÿëàëûí áýëòãýëèéã õàíãàõ, àÿëàëûí ºìíº áîëîí ÿâöàä ãàçðûí çóðàãòàé àæèëëàõ áîëîí ëóóæèí àøèãëàõ ÷àäâàðòàé õîëáîîòîé àãóóëãóóäûã õºíäëºº. Áàãóóä àÿëàëä ÿâæ èðñíèé äàðàà àÿëàëûí ¿ð ä¿í, íºõöºë áàéäàë, àÿëàã÷äûí ñýòãýãäýë äýýð ¿íäýñëýí óë ñóóðüòàé ñóäàëãàà ÿâóóëæ îðîí íóòàãòàà õàðèóöëàãàòàé, òîãòâîðòîé àÿëàë æóóë÷ëàëûã õýðõýí õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæ áàéãàà òàëààð íóõàöòàé ÿðèëöàæ, ÿðèëöëàãûí ¿ð ä¿íãýýñ ãàðñàí ¿íýòýé ñàíàë çºâëºìæèí äýýðýý ¿íäýñëýí õýðýãæèõ áîëîìæòîé æèæèã òºñºë áîëîâñðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýýðýé. Ýíý òàëààð äàðààãèéí êèððèêþëèìýýñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çíý ¿¿.



26

ÒªÌ 1.Äàñãàëûí çóðàã


27

ÒªÌ 2.


28

ÒªÌ 3.


29

Äàñãàë 1. Çîðèëãî: Õî¸ð ººð ìàñøòàáòàé çóðàãò õýìæèëò õèéæ, ìàñøòàáûí õàðüöààã òîäîðõîéëîõ:

Áàðóóí ç¿ã áàã: Ìºðºí-ªíäºðõààíÇ¿¿í ç¿ã áàã: ªíäºðõààí-Áàÿíõóòàã

Àðãà÷ëàë1. Õî¸ð ãàçðûí õîîðîíäîõ çàéä õýìæèëò õèéíý. /ÒªÌ-3/2. Õî¸ð ãàçðûí õîîðîíäîõ çàéä õýìæèëò õèéíý. /ÒªÌ-1/3. ÒªÌ-3-èéí òàéëáàð õýñãèéí ìýäýýëëèéã àøèãëàí ìàñøòàáûã îëíî.4. Õýìæèëò òîîöîîëëóóäûí ¿ð ä¿íã ¿íäýñëýí ÒªÌ-1-èéí çóðãèéí ìàñøòàáûã îëíî.5. Õî¸ð çóðãèéí ìàñøòàáûã õàðüöóóëæ õàðüöààã òîäîðõîéëíî.

••

Äàñãàë 2. Çîðèëãî: Õàðç¿ðõíèé Õºõ íóóðûí ñîëáèöîë (Õª 48002’, ÇÓ 108058’)-ûã àøèãëàí õýìæèëò õèéí áàéðëàëûã äàñãàëûí çóðàãò òýìäýãëýõ

Àðãà÷ëàë1. õ, ó çàéíóóäûã øóãàìààð õýìæèæ îëíî.2. ó1, õ1 çàéã òîäîðõîéëîõûí òóëä òóõàéí öýãèéí ñîëáèöëûã àøèãëàí

òóõàéí öýãýýñ ç¿¿í òàëä îðøèõ óðòðàãèéí ãðàäóñààñ çºð¿¿ã õàñ÷ ÿëãàâðûí òîîöíî. Ìºí ýíý àðãààð ºðãºðºãèéí çºð¿¿ã òîîöíî.

3. Çºð¿¿ã ìèíóòààð èëýðõèéëíý. Ìºí 40, 60-èéí çºð¿¿ã ìèíóòàä øèëæ¿¿ëíý (10=60’).

4. Óã ìèíóòààð èëýðõèéëñýí çºð¿¿, õ, ó õýìæñýí çàé, 40, 60-èéí ìèíóòàä øèëæ¿¿ëñýí óòãà çýðãèéã àøèãëàí õ1, ó1 çàéã òîîöîæ, Õàð ç¿ðõíèé Õºõ íóóðûí áàéðøëûã òýìäýãëýíý.

Àíõààð: Äýýðõ çóðàã íü îëîõ àðãà÷ëàëûã òàéëáàðëàñàí çàãâàð çóðàã áîëíî. õ1, ó1 çàé õýä áàéõûã òîîöîîëëûí ¿ð ä¿íä òîäîðõîéëæ, õýìæèëòýýð áàéðøëûã òýìäýãëýíý.

ÒªÌ 4.


30

Ñýäýâ:Îðîí íóòàãòàà àÿëàë æóóë÷ëàëûã õàðèóöëàãàòàéãààð õºãæ¿¿ëýõýä áèäíèé îðóóëàõ õóâü íýìýð (120 ìèí)

Çîðèëãî:Èðýýä¿éä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãààíä èäýâõèòýé, õàðèóöëàãàòàé îðîëöîõ ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ

Õè÷ýýëèéí ÿâö:


• Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààÀñóóëòûí áîëîìæèò õóâèëáàð

◊• Ñóðàëöàã÷èéí ¿éë

àæèëëàãààÕàðèóëòûí áîëîìæèòõóâèëáàð

◊

Àëõàì ¹1.

ªíººãèéí òºëºâ áàéäëàà òîäîðõîéëîõ

(25 ìèí)

• Ñóðàëöàã÷äûã 5 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé õýä õýäýí áàãóóäàä õóâààíà.

• Îðîí íóòãèéíõàà àÿëàë æóóë÷ëàëûí ºíººãèéí òºëºâ áàéäëûã òîäîðõîéëæ, ä¿ãíýëò ãàðãàõ äààëãàâàð ºãíº.

• Äàðààõ àñóóäëóóäààð ÷èãë¿¿ëýí àæèëëàíà.

Ìàíàé îðîí íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàë õèð õºãæèæ áàéíà ãýæ ÷è ¿çäýã âý?Ìàíàé îðîí íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàëòàé õîëáîîòîé ÿìàð ò ó ë ã à ì ä ñ à í , øèéäâýðëýâýë çîõèõ àñóóäëóóä áàéíà âý?Àÿëàë æóóë÷ëàëûã äàãààä ÿìàð àñóóäëóóä áèé áîëæ áàéíà âý?Ìàíàé îðîí íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ ÿìàð äàâóó áîëîí ñóë òàëóóä áàéíà âý?

◊

◊

◊

◊

• Ñóðàëöàã÷èä áàãò õóâààãäàíà

• Ñóðàëöàã÷ á¿ð ººðèéíõºº áîäëûã äýâòýðòýý òýìäýãëýí áè÷íý.

• Áàãèéí ãèø¿¿ä áàã äîòîðîî ººðèéíõºº áè÷ñýí õàðèóëòóóäûã óíøèæ òàíèëöóóëààä ñàíàëàà íýãòãýíý. Èíãýõäýý õ¿ñíýãò 1-èéã àøèãëàíà.


31

• Ýäãýýðèéã äàãàí ÿìàð ñºðºã ç¿éë àæèãëàãäàæ áîëîõ âý?

• Ýäãýýðèéã ÿàæ çºâ ç¿éòýé øèéäýõ áîëîìæóóä áàéíà âý?

Õ¿ñíýãò 1

Àëõàì ¹2.Àñóóäàëä

àíàëèç õèéõ(15 ìèí)

• Áàãóóäûí àæëûí ¿ð ä¿íòýé òàíèëöàíà.

Àÿëàë æóóë÷ëàëòàé õîëáîîòîé ìàø îëîí àñóóäëóóä áàéíà. ßàãààä èéì àñóóäàë, èéì íºõöºë áàéäàë ¿¿ñ÷ áàéíà âý?Ýíýõ¿¿ àñóóäàë íü îðîí íóòãèéí áàéãàëü îð÷èí, íèéãýì, ýäèéí çàñàãò ÿìàð íºëºº ¿ç¿¿ëäýã âý?

◊

◊

Áàãóóä àæëûíõàà ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí ä¿ãíýëò¿¿ä ãàðãàíà.

◊


Àëõàì ¹3.Õ¿ñýí õ¿ëýýæ áóé ¿ð ä¿íãýý òîäîðõîéëîõ

(20 ìèí)

• Èðýýä¿éä îðîí íóòàãò ÷èíü àÿëàë æóóë÷ëàë àìæèëòòàé õºãæñºí áàéíà ãýæ ººäðºãººð òºñººëºí ¿ð ä¿íãýý òîäîðõîéëîõ äààëãàâàð ºãíº.

Ýíý àñóóäàëä îðîí íóòãèéí áîäëîãî õýðõýí õîëáîãäîõ âý? Ýíý àñóóäàëä ÷èíèé àìüäðàëûí çîðèëãî õýðõýí õîëáîãäîõ âý?

◊

◊

• Áàãøèéí ÷èãë¿¿ëæ ºãñºí àñóóäàëä áàðèìæààëàí ýíýõ¿¿ àñóóäëûã øèéäâýðëýâýë ÿìàð ýåðýã ¿ð ä¿íä õ¿ðíý ãýæ õ¿ñýæ õ¿ëýýæ áóéãàà òîäîðõîéëîí áè÷íý.

Äàâóó òàë Ñóë Àþóë çàíàë Áîëîìæ


32

Àëõàì ¹4.

Øèéäâýðëýõ àñóóäëàà

òîäîðõîéëîõ(20 ìèí)

• Ýäãýýð ¿ð ä¿íã¿¿äýýñ ººðñäèéí áîëîí îðîí íóòãèéíõàà èðãýäèéí òóñëàìæòàéãààð øèéäýõ áîëîìæòîé àñóóäëóóäûã ÿëãàí òîäîðõîéëîõ äààëãàâàð ºãíº.

Ýíý àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä òà íàðûí ñîíãîëòóóä þó âý?Ýíý àñóóäëûã ÿàæ øèéäýæ áîëîõ âý?Ýíý àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä òà íàðûí ãàðãàñàí ÿìàð ñîíãîëò íü õàìãèéí ñàéí òîõèðîõ âý?

◊

◊

◊

Áàãøèéí ÷èãë¿¿ëñýí àñóóëòàíä áàðèìæààëàí ¿éë àæèëëàãààã ã¿éöýòãýíý.

◊


Àëõàì ¹5.

Àñóóäàë øèéäâýðëýõ

òºëºâëºãººãºº áîëîâñðóóëàõ

(40 ìèí)

• Ýíý òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÿìàð ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä õýðýãòýé áàéíà âý?

Òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé öàã õóãàöàà, õ¿íèé íººö, õºðºíãº ìºíãºíèé àñóóäëàà òîäîðõîéëîí áè÷íý.

◊

• Òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõäàà ÿìàð àëõìóóäûã çàéëøã¿é áàãòààõ õýðýãòýé âý?

Äàâóó áîëîí ñóë òàëûã äàõèí àâ÷ ¿çýõÁèå äààæ áîëîí áóñàäûí äýìæëýãòýéãýýð õèéæ ã¿éöýòãýõ àæëóóäàà ÿëãàæ òîäîðõîéëîõ

• Òºëºâëºãººíèéõýý õýðýãæèëòèéí ¿ð ä¿íã õýðõýí ìýäýõ âý?

◊

◊

ÇÀÑÂÀÐËÀÃÀ


33

Àëõàì ¹6.

Òºëºâëºãººíèéõýý àìæèëòèéã ¿íýëýõ

• Òºëºâëºãººíèé õýðýãæèëòèéã ÿìàð àðãà çàìààð ÿàæ ¿íýëýõ òàëààð øèéäâýð ãàðãàõ äààëãàâàð ºãíº.

Ýíý òºëºâëºãºº áîëæ áàéíà óó? ýñâýë áîëîõã¿é áàéíà óó? ãýäãèéã õýðõýí ÿàæ ¿íýëýõ àðãà çàìàà áîëîâñðóóëíà.

•

Àëõàì ¹7.

Òºëºâëºãººãºº õýðýãæ¿¿ëýõ

Òºëºâëºãººíèé õýðýãæèëòèéí ÿâö, ¿ð ä¿íòýé õîëáîîòîé ñàíàë, çºâëºãºº ºãíº.

• Òºëºâëºãººíèéõºº õýðýãæèëòèéí ÿâö, ¿ð ä¿íã 2 óäàà òàíèëöóóëíà.

•

Çºâëºìæ Ýíýõ¿¿ õè÷ýýëèéã ÿâóóëàõûí ºìíº ñóðàëöàã÷èä òºñºë áè÷èõ àðãà ç¿éí òîäîðõîé ìýäëýãòýé áàéõ íü õè÷ýýëèéí ÿâö, ¿ð ä¿íä ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëýõ òóë òà ºìíº íü ýíý òàëààðõ õè÷ýýëèéã çîõèîí áàéãóóëààðàé.

Ñóðàëöàã÷äûí áîëîâñðóóëæ áóé òºëºâëºãºº íü áîäèòîéãîîð òýä ººðñäºº áîëîí îðîí íóòãèéí èðãýäèéí òóñëàìæòàéãààð, ñàíõ¿¿ãèéí òîìîîõîí ýõ ¿¿ñâýð øààðäàãäàõã¿éãýýð õýðýãæèõ áîëîìæòîé áàéõ ¸ñòîéã òýäýíä ñàíóóëæ, áîëîâñðóóëàëòàí äýýð íü çºâëºãºº ºã÷ àæèëëààðàé.

•

•

ÍÎÌ Ç¯É

1. Á.Áàòöýöýã áà áóñàä, Îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëûã õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà çàì, öóâðàë 1., 4õõ., Àäìîí, ÓÁ 2010.

2. Á.Áàòöýöýã áà áóñàä, Îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëûã õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà çàì, öóâðàë 2., 4õõ., Àäìîí, ÓÁ 2011.

3. ÄÁÕÑ-èéí ÌÕÃ, “Íîãîîí ñóðãóóëü” ñîíèí, Äóãààð ¹3, ÓÁ 2005

4. ÄÁÕÑ-èéí ÌÕÃ, “Íîãîîí ñóðãóóëü” ñîíèí, Äóãààð ¹4, ÓÁ 2005

5. Ý.Øèíýöýöýã áà áóñàä, Ýõ äýëõèéãýý ýíýðýõ ¸ñîí, ÓÁ 2009.

6. Ö.Íàðàíöýöýã áà áóñàä, Òºñºëò àæëûí àðãà ç¿é, Áàãà áîëîâñðîë, Çºâëºìæ I, ÓÁ 2007

7. Ö.Íàðàíöýöýã áà áóñàä, Òºñºëò àæëûí àðãà ç¿é, Ñóóðü áîëîâñðîë, Çºâëºìæ II, ÓÁ 2008

8. ÁÑØÓß, Èðãýíèé áîëîâñðîëûí õè÷ýýëýýð 3-ð óëèðàëä ñóäëàõ ñýäâèéí õ¿ðýý, ÓÁ 2011

9. Ï.Ñóâä áà áóñàä, Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí àÿëàë æóóë÷ëàë, Àäìîí, ÓÁ 2010

10. Îíîí-Áàëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçðûí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº 2011-2015 îí, ÓÁ 2011 îí

11. Ø.Øàãäàð Ìîíãîë îðíîîð æóóë÷ëàõ çóóí çàì ÓÁ 2003 îí

34

Documents

Teacher's handbook - tourism